30.3.

83
keÀv³eeDeeW kesÀ ûegce ceW ÒeeCe DeJ³ekeÌle yeehe-oeoe kesÀ ceOegj ceneJeeke̳e
Deepe yesno [^ecee kesÀ j®eef³elee yeehe yesno [^ecee kesÀ Jev[jHegÀue mebiece³egie kesÀ efoJ³e ¢M³e kesÀ Devoj ceOegyeve kesÀ efJeMes<e ¢M³e keÀes osKe jns
nQ~ ceOegyeve mìspe hej nj Ieæ[er efkeÀleves efouehemevo jceCeerkeÀ heeì& ®eueles nQ~ efpemekeÀes yeeheoeoe otj yew"s Yeer meceerhe mes osKeles jnles nQ~ Fme
mece³e mìspe kesÀ nerjes SkeÌìj keÀewve nQ? [yeue heeJeve Deelcee³eW, Þesÿ Deelcee³eW~ ueewefkeÀkeÀ peerJeve mes Yeer heefJe$e Deewj Deelcee Yeer heefJe$e~ lees
[yeue heeJeve efJeMes<e DeelceeDeeW keÀe nerjes heeì& ceOegyeve mìspe hej ®euelee ngDee osKe yeeheoeoe Yeer Deefle ne|<ele nesles nQ~ ke̳ee ke̳ee huewve
yeveeles nes, ke̳ee ke̳ee mebkeÀuhe keÀjles nes, keÀewve meer nue®eue ceW Yeer Deeles nes, ³en efnccele Deewj nue®eue oesveeW ner Kesue osKe jns Les~ efnccele
Yeer yengle De®íer jKeles nes~ Gcebie Guueeme Yeer yengle Deelee nw uesefkeÀve meeLe-meeLe Leesæ[e mee neB Jee vee keÀe efcekeÌme mebkeÀuhe Yeer jnlee nw~
yeeheoeoe nBmeer keÀe Kesue osKe jns Les~ ®eenvee yengle Þesÿ nw efkeÀ efoKee³eWies, keÀjkesÀ efoKee³eWies~ uesefkeÀve ceve kesÀ Gcebie keÀer ®eenvee Jee mebkeÀuhe
®esnjs hej PeuekeÀ kesÀ ªhe ceW veneR efoKeeF& oslee nw~ Meg× mebkeÀuhe ®esnjs hej ®ecekeÀleer ngF& efoKeeF& os Jen hejmesvìspe ceW osKee~ ³en ke̳eeW?
FmekeÀe keÀejCe? MegYe mebkeÀuhe nw uesefkeÀve mebkeÀuhe ceW MeefkeÌle kegÀí cee$ee ceW nw~ mebkeÀuhe ªheer yeerpe lees nw uesefkeÀve MeefkeÌleMeeueer yeerpe pees
Òel³e#e HeÀue DeLee&led Òel³e#e ªhe ceW jewvekeÀ efoKeeF& os Jen DeYeer Deewj ®eeefnS~
meyemes p³eeoe ®esnjs hej Gcebie Guueeme keÀer jewvekeÀ Jee ®ecekeÀ Deeves keÀe meeOeve nw nj iegCe, nj MeefkeÌle, nj %eeve keÀer heeFbì kesÀ DevegYeJeeW mes
mechevvelee~ DevegYeJe yeæ[s les yeæ[er DeLeeìea nw~ DeLeeìea keÀer PeuekeÀ ®esnjs hej Deewj ®eueve hej mJele: ner Deeleer nw~ yeeheoeoe Jele&ceeve kesÀ nerjes
heeì&Oeeefj³eeW keÀes osKeles ngS cegmkeÀje jns Les~ KegMeer ceW vee®e Yeer jns nQ uesefkeÀve keÀesF& keÀesF& vee®eles nQ lees meejs Jee³egceC[ue keÀes ner ve®ee osles nQ~
GvekeÀer SkeÌì ceW jewvekeÀ efoKeeF& oslee nw~ efpemekeÀes Deehe ueesie keÀnles nQ efkeÀ jeme keÀjles-keÀjles ce®ee efue³ee DeLee&led meYeer keÀes ve®ee efue³ee~ lees
Ssmeer jewvekeÀ Jeeueer PeuekeÀ DeYeer Deewj efoKeeveer nw~ GmekeÀe DeeOeej megve efue³ee~ megveves megveeves Jeeues lees yeve ner ie³es nes~ meeLe-meeLe Deveg-
YeJeer cet$le yeveves keÀe efJeMes<e heeì& yepeeDees~ DevegYeJe keÀer DeLeeìea Jeeuee keÀYeer Yeer efkeÀmeer ÒekeÀej keÀer cee³ee kesÀ efYevve-efYevve je@³eue ªheeW ceW
OeesKee veneR Kee³eWies~ DevegYeJeer DeLeeìea Jeeueer Deelcee meoe Deheves keÀes Yejhetj Deelcee DevegYeJe keÀjWieer~ efveCe&³e MeefkeÌle, menve MeefkeÌle Jee
efkeÀmeer Yeer MeefkeÌle mes Keeueer veneR neWies~ pewmes yeerpe Yejhetj neslee nw Jewmes %eeve, iegCe, MeefkeÌle³eeB meyemes Yejhetj~ FmekeÀes keÀne peelee nw ceemìj
DeeueceeFìer DeLeeìea~ Ssmes kesÀ Deeies cee³ee PegkesÀieer ve efkeÀ PegkeÀe³esieer~ pewmes no keÀer DeLeeìea Jeeues efJeMes<e J³eefkeÌle³eeW kesÀ Deeies meye PegkeÀles nQ
vee~ ke̳eeWefkeÀ DeLeeìea keÀer cenevelee meyekeÀes mJele: ner PegkeÀeleer nw~ lees efJeMes<e ke̳ee osKee? DevegYeJe keÀer DeLeeìea keÀer meerì hej DeYeermesì nes
jns nQ~ mheerkeÀj keÀer meerì ues ueer nw uesefkeÀve ``meJe& DevegYeJeeW keÀer DeLeeìea keÀe Deemeve'' DeYeer ³en uesvee nw~ megvee³ee Lee vee, ogefve³ee JeeueeW
keÀe nw eEmenemeve Deewj Deehe meyekeÀe nw DeLeeìea keÀe Deemeve~ Fmeer Deemeve hej meoe efmLele jnes~ lees menpe ³eesieer, meoe kesÀ ³eesieer, mJele: ³eesieer
nQ ner~
DeYeer lees Dece=leJesues keÀe ¢M³e Yeer nBmeves nBmeeves Jeeuee nw~ keÀesF& efveMeheevee ueieeles ueieeles LekeÀ peeles nQ~ keÀesF& [yeue PetueeW ceW Petueles nQ~
keÀesF& n"³eesieer yeve keÀjkesÀ yew"les nQ~ keÀesF& lees efmeHe&À vesceerveeLe nes yew"les nQ~ keÀesF& keÀesF& ueieve ceW ceieve Yeer nesles nQ~ ³eeo Meyo kesÀ DeLe&
mJeªhe yeveves ceW DeYeer efJeMes<e DeìsvMeve oes~ ³eesieer Deelcee keÀer PeuekeÀ ®esnjs mes DevegYeJe nes~ pees ceve ceW neslee nw Jen cemlekeÀ hej PeuekeÀ
peªj jnleer nw~ Ssmes veneR mecePevee ceve ceW lees nceeje yengle nw~ ceve keÀer MeefkeÌle keÀe ohe&Ce ®esnje DeLee&led cegKeæ[e nw~ efkeÀlevee Yeer Deehe keÀnes
efkeÀ nce KegMeer ceW vee®eles nQ uesefkeÀve ®esnje Goeme osKe keÀesF& veneR ceevesiee~ Kees³ee-Kees³ee ngDee ®esnje Deewj hee³ee ngDee ®esnje FmekeÀe Devlej
lees peeveles nes vee~ ``hee efue³ee'' Fmeer KegMeer keÀer ®ecekeÀ ®esnjs mes efoKeeF& os~ KegMkeÀ ®esnje veneR efoKeeF& os, KegMeer keÀe ®esnje efoKeeF& os~
yeeheoeoe nerjes heeì&Oeejer ye®®eeW keÀer ceefncee Yeer ieeles nQ~ efHeÀj Yeer DeepekeÀue keÀer HewÀMevesyeue ogefve³ee mes, ceve mes, leve mes efkeÀveeje keÀj yeehe
keÀes meneje lees yevee efo³ee~ Fme ¢æ{ mebkeÀuhe keÀer yengle yengle cegyeejkeÀ~ meoe Fmeer mebkeÀuhe ceW peerles jnes~ yeeheoeoe ³en Jejoeve osles nQ~
Fmeer Þesÿ Yeei³e keÀer KegMeer ceW, mvesn kesÀ heg<he Yeer ®eæ{eles nQ~ meeLe-meeLe nj ye®®ee mechevve yeehe meceeve DeLeeìea nes, Fme Meg× mebkeÀuhe keÀer
efJeefOe yeleeles nQ~ yeOeeF& Yeer osles nQ Deewj efJeefOe Yeer yeleeles nQ~
meYeer ves meceejesn lees cevee efue³ee vee! meYeer meceejesn ceveeles mechevve yeveves keÀe ue#³e uesles ngS pee jns nes vee! henues Jeeues hegjeves lees hegjeves
jns uesefkeÀve Deehe megYeeve Deuuee nes peeDees~ meyekeÀe HeÀesìes lees efvekeÀuee nw vee~ HeÀesìes lees ³eeoieej nes ie³ee vee ³eneB~ Deye oeroer oeoer Yeer
osKeWieer efkeÀ DeLeeìea kesÀ Deemeve hej keÀewve keÀewve efkeÀleves efmLele ngS~ mesvìj hej jnvee Yeer keÀesF& yeæ[er yeele veneR uesefkeÀve efJeMes<e heeì&Oeejer yeve
heeì& yepeevee ³en nw keÀceeue~ pees meYeer keÀnW efkeÀ Fme ûeghe keÀer nj Deelcee yeehe meceeve mechevve mJeªhe nw~ Keeueer veneR yevees~ Keeueer ®eerpe ceW
nue®eue nesleer nw~ me³eeves yevees DeLee&led mechevve yevees~ efmeHe&À kegÀceeefj³eeW kesÀ efueS veneR nw uesefkeÀve meYeer kesÀ efueS nw~ mechevve lees meYeer keÀes
yevevee nw vee~ pees Yeer meYeer Dee³es nQ ceOegyeve keÀer efJeMes<e meewieele ``meJe& DevegYeJeeW keÀer DeLeeìea keÀe Deemeve'' ³en meeLe ceW ues peevee~ Fme
meewieele keÀes keÀYeer Yeer Deheves mes Deueie veneR keÀjvee~ meyekeÀes meewieele nw vee efkeÀ efmeHe&À kegÀceeefj³eeW keÀes nw~ ceOegyeve efveJeeefme³eeW keÀes Yeer Deepe
keÀer ³en meewieele nw~ ®eens keÀneB Yeer yew"s nQ uesefkeÀve yeehe kesÀ meccegKe nQ~ Deeves Jeeues meJe& keÀceue heg<he meceeve ye®®eeW keÀes, ceOegyeve efveJeeefme³eeW
keÀes, ®eejeW Deesj kesÀ osMe efJeosMe kesÀ ye®®eeW keÀes Deewj Jele&ceeve mìspe kesÀ nerjes heeì&Oeejer Þesÿ DeelceeDeeW keÀes, meYeer keÀes `DevegYeJeer YeJe' kesÀ
Jejoeve kesÀ meeLe Jejoelee yeehe keÀer ³eeo Deewj h³eej Deewj vecemles~``
kegÀceeefj³eeW ves efJeMes<e mebkeÀuhe efkeÀ³ee! efJeMes<e mebkeÀuhe Üeje efJeMes<e Deelcee³eW yeveeR? efJeMes<e mebkeÀuhe ke̳ee efue³ee? meoe ceneJeerjveer yeve
efJepe³eer jnWieer ³ener mebkeÀuhe efue³ee nw vee! meoe efJepe³eer, meoe ceneJeerjveer ³ee Leesæ[s mece³e kesÀ efueS efue³ee? FmekesÀ yeeo keÀYeer Yeer efkeÀmeer
ÒekeÀej keÀer cee³ee veneR Dee³esiee vee! DeeOeekeÀuhe kesÀ efueS Kelce ngF&, keÀYeer mebkeÀuheeW keÀe ìkeÌkeÀj lees veneR nesiee~ keÀYeer J³eLe& mebkeÀuhe keÀe
letHeÀeve lees veneR Dee³esiee? Deiej yeej yeej cee³ee kesÀ Jeej mes nej Keeles lees keÀcepeesj nes peeles nw~ pewmes keÀesF& yeej yeej OekeÌkeÀe Keelee lees
GmekeÀer n·er keÀce]peesj nes peeleer nw vee~ efHeÀj hueemìj ueieevee heæ[lee~ FmeefueS keÀYeer Yeer keÀce]peesj yeve nej veneR Keevee~ lees ceneJeerjveer
DeLee&led mebkeÀuhe efkeÀ³ee Deewj mJeªhe yeve ie³es~ Ssmes veneR JeneB peekeÀj osKeWies, keÀjWies...³en ietBies Jeeueer veneR~ pees mebkeÀuhe efue³ee nw GmeceW ¢æ{
jnvee lees efJepe³e keÀe PeC[e uenje pee³esiee~ Fleves ¢æ{ mebkeÀuhe Jeeueer Deheves Deheves mLeeve hej pee³eWieer lees pe³e pe³ekeÀej nes pee³esieer~
mebkeÀuhe mes meye menpe nes peelee nw~ pees mebkeÀuhe efkeÀ³ee nw Gmes heeveer osles jnvee~ nj ceeme Deheveer efj]peuì efueKevee~ keÀYeer Yeer keÀce]peesj
mebkeÀuhe veneR keÀjvee~ ³en mebmkeÀej ³eneB Kelce keÀjkesÀ peevee~ Deeies yeæ{Wieer, efJepe³eer yeveWieer ö ³en ¢æ{ mebkeÀuhe keÀjkesÀ peevee~ De®íe ö
meYeer keÀer DeeMee³eW hetjer ngF&? kegÀceeefj³eeW keÀer DeeMee³eW hetjer ngF& lees ceeleeDeeW keÀer lees ngF& heæ[er nQ~ DeYeer Deehe ueesie Leesæ[s Dee³es nes FmeefueS
De®íe ®eebme efceue ie³ee~ Fme yeejer meYeer kegÀceeefj³eeW keÀe Gunvee lees hetje ngDee~ keÀesF& keÀcheuesvì veneR, meYeer keÀcheueerì neskeÀj pee jner nes
vee! DeYeer osKeWies, veefo³eeB keÀneB yenleer nQ~ leeueeye yeveleer nQ, yeæ[er veoer yeveleer nQ, íesìer yeveleer nQ ³ee kegÀDeeb yevelee nw~ leeueeye yeveleer nQ,
yeæ[er veoer yeveleer nQ, íesìer yeveleer nQ ³ee kegÀDeeb yevelee nw~ leeueeye mes Yeer íesìe kegÀDeeb neslee nw vee~ lees osKeWies ke̳ee yeveleer nQ! Jen efjpeuì
Dee³esieer vee! kegÀceeefj³eeW keÀes osKekeÀj Deelee nw Fleves nwv[me efvekeÀueW, ceeleeDeeW keÀes osKekeÀj keÀnWies efkeÀ efvekeÀuevee Leesæ[e cegefMkeÀue nw~ lees
Deye efvee|JeIve nwv[ yevevee~ Ssmes veneR mesJee Yeer keÀjes Deewj mesJee kesÀ meeLe-meeLe cesnvele Yeer uesles jnes, ³en veneR keÀjvee~ mesJee kesÀ meeLe Deiej
keÀcheuesvì efvekeÀueleer jns lees mesJee keÀe HeÀue veneR efvekeÀuelee~ FmeefueS efvee|JeIve nwv[ yevevee~ Ssmes veneR Deehe ner efJeIve ªhe yeve, oeoer oeroer
kesÀ meeceves Deeles jnes, ceooieej nwv[ yevevee~ Kego mesJee veneR uesvee~ lees meoe efvee|JeIve jnWies Deewj mesJee keÀes efvee|JeIve yeæ{e³eWies ö Ssmee hekeÌkeÀe
mebkeÀuhe keÀjkesÀ peevee~ De®íe ö
ÒeÍe>>:- yeehe keÀes efkeÀve ye®®eeW hej yengle veepe jnlee nw?
GÊej:- pees ye®®es keÀceeF& keÀjves Jeeues nesles, Ssmes keÀceeF& keÀjves Jeeues ye®®eeW hej yeehe keÀes yengle veepe jnlee, SkeÀ SkeÀ meskeÀC[ ceW heoceeW mes
Yeer p³eeoe keÀceeF& pecee keÀj mekeÀles nes~ pewmes SkeÀ kesÀ Deeies SkeÀ efyevoer ueieeDees lees 10 nes peelee, efHeÀj SkeÀ efyevoer ueieeJees 100 nes
peelee, Ssmes SkeÀ meskeÀC[ yeehe keÀes ³eeo efkeÀ³ee, meskeÀC[ yeerlee Deewj efyevoer ueie ieF&, Fleveer yeæ[er keÀceeF& DeYeer ner pecee keÀjles nes efHeÀj
DeveskeÀ pevce lekeÀ Keeles jnWieb~

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~
3.4.83
ÒeLece Deewj Deefvlece hegª<eeLe&
meoe yesno keÀer efmLeefle ceW efmLele keÀjves Jeeues, meoe keÀcee&leerle efMeJe yeeyee yeesues:-
Deepe yesno keÀe yeehe yesno keÀer efmLeefle ceW efmLele jnves Jeeues, yesno keÀer yegef×, yesno keÀer ¢efä, yesno keÀer Je=efÊe, yesno kesÀ mesJeeOeejer Ssmes ö
Þesÿ ye®®eeW mes meekeÀej mJeªhe ceW meekeÀej Jeleve ceW yesno kesÀ mLeeve hej efceueves Dee³es nQ~ meejs %eeve keÀe Jee Fme heæ{eF& keÀer ®eejeW ner meye-
peskeÌì keÀe cetue meej ³ener SkeÀ yeele ''yesno`` nw~ yesno Meyo kesÀ mJeªhe ceW efmLele nesvee ³ener HeÀmì& Deewj ueemì keÀe hegª<eeLe& nw~ henues
yeehe keÀe yevevee DeLee&led cejpeerJee yevevee~ FmekeÀe Yeer DeeOeej nw osn keÀer no mes yesno osner mJeªhe ceW efmLele nesvee~ Deewj ueemì ceW HeÀefjMlee
mJeªhe yeve peevee nw~ FmekeÀe Yeer DeLe& nw meJe& no kesÀ efjMles mes hejs HeÀefjMlee yevevee~ lees Deeefo Deewj Devle hegª<eeLe& Deewj Òeeefhle, ue#eCe
Deewj ue#³e, mce=efle Deewj meceLeea oesveeW ner mJeªhe ceW ke̳ee jne? ''yesno``~ Deeefo mes ueskeÀj Devle lekeÀ efkeÀve-efkeÀve ÒekeÀej keÀer noW heej
keÀj ®egkesÀ nes Jee keÀjveer nQ~ Fme efuemì keÀes lees De®íer lejn mes peeveles nes vee! peye meJe& noeW mes heej yesno mJeªhe ceW, yesno Iej, yesno kesÀ
mesJeeOeejer, meJe& noeW kesÀ Thej efJepe³e Òeehle keÀjves Jeeues efJepe³eer jlve yeve peeles leye ner Deefvlece keÀcee&leerle mJeªhe keÀe DevegYeJe mJeªhe yeve
peeles~
no nQ DeveskeÀ, yesno nw SkeÀ~ DeveskeÀ ÒekeÀej keÀer noW DeLee&led DeveskeÀ cesje cesje~ SkeÀ cesje yeeyee, otmeje ve keÀesF& Fme yesno kesÀ cesjs ceW DeveskeÀ
cesje mecee peelee nw~ efJemleej meej mJeªhe yeve peelee nw~ efJemleej cegefMkeÀue neslee nw ³ee meej cegefMkeÀue neslee nw? lees Deeefo Deewj Devle keÀe
hee" ke̳ee ngDee? yesno~ Fmeer Deefvlece cebefpeue hej keÀneB lekeÀ meceerhe Dee³es nQ, FmekeÀes ®eskeÀ keÀjes~ no keÀer efuemì meeceves jKe osKees keÀneB