h³egDej Deelcee³eW Þesÿ Deelcee³eW ngF& vee~ lees yeeheoeoe kegÀceeefj³eeW keÀes ceneve hetp³e Deelcee kesÀ ªhe

ceW osKeles nQ~ heefJe$e Deelcee³eW meJe& keÀer

Deewj yeehe keÀer efÒe³e nQ~
Deheves Yeei³e keÀes meoe meeceves jKeles ngS meceLe& Deelcee yeve mesJee ceW meceLeea ueeles jnes~ ³ener yeæ[e hegC³e nw~ pees mJe³eb keÀes Òeeefhle ngF& nw Jen
DeewjeW keÀes Yeer keÀjeDees~ KepeeveeW keÀes yeeBìves mes Kepeevee Deewj ner yeæ{siee ö Ssmes MegYe mebkeÀuhe jKeves Jeeueer kegÀceejer nes vee~ De®íe ö
ìer®eme& kesÀ meeLe :ö efJeée kesÀ MeeskesÀme ceW efJeMes<e Meesheerme nes vee~ meyekeÀer vepej efveefceÊe yeves ngSmesJeeOeejer keÀnes, efMe#ekeÀ keÀnes, GvneR hej ner
jnleer nw~ meoe mìspe hej nes~ efkeÀleveer yeæ[er mìspe nw~ Deewj efkeÀleves osKeves Jeeues nQ~ meYeer Deehe efveefceÊe DeelceeDeeW mes Òeeefhle keÀer YeeJevee
jKeles nQ~ meoe ³en mce=efle ceW jnlee nw? mesvìj hej jnleer nes Jee mìspe hej jnleer nes? meoe yesno keÀer DeveskeÀ DeelceeDeeW kesÀ yeer®e yeæ[s les
yeæ[er mìspe hej nes~ FmeefueS meoe oelee kesÀ ye®®es osles jnes Deewj meJe& keÀer YeeJevee³eW meJe& keÀer DeeMee³eW hetCe keÀjles jnes~ ceneoeveer Deewj Jej-
oeveer yevees, ³ener DeehekeÀe mJeªhe nw~ Fme mce=efle mes nj mebkeÀuhe, yeesue Deewj keÀce& nerjes heeì& kesÀ meceeve nes ke̳eeWefkeÀ efJeée keÀer Deelcee³eW osKe
jner nQ~ meoe mìspe hej ner jnvee, veer®es veneR Deevee~ efveefceÊe mesJeeOeeefj³eeW keÀes yeeheoeoe Dehevee ÖewÀv[me mecePeles nQ~ ke̳eeWefkeÀ yeehe Yeer
efMe#ekeÀ nw lees yeehe meceeve efveefceÊe yeveves Jeeues ÖewÀv[me ngS vee~ lees Fleveer meceerhe keÀer Deelcee³eW nes~ Ssmes meoe Deheves keÀes yeehe kesÀ meeLe Jee
meceerhe DevegYeJe keÀjleer nes? peye Yeer yeeyee keÀnes lees npeej YegpeeDeeW kesÀ meeLe yeeyee DeehekesÀ meeLe nw~ Ssmes DevegYeJe neslee nw? pees efveefceÊe
yeves ngS nQ GvneR keÀes yeeheoeoe SkeÀmì^e men³eesie osles nQ~ FmeerefueS yeæ[s HeÀKegj mes yeeyee keÀnes, yegueeDees, lees neefpej nes pee³eWies~ yeeheoeoe lees
Deesyeeref[³evì nQ vee~ De®íe ö Deesced Meeefvle~
13.1.83
mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer ner ®e¬eÀJeleea jep³e Yeei³e kesÀ DeefOekeÀejer
efJeée keÀu³eeCekeÀejer, Jejoeveer Je ceneoeveer, vepej mes efveneue keÀjves Jeeues yeeyee yeesues :ö
``meYeer Deheves keÀes mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer mecePeles nes? mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer ner YeefJe<³e ceW ®e¬eÀJeleea jep³e Yeeie kesÀ DeefOekeÀejer yeveles nQ~
mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer DeLee&led Deheves meejs ®e¬eÀ kesÀ Devoj meJe& efYevve-efYevve heeì& keÀes peeveves Jeeues~ meYeer ves ³en efJeMes<e yeele peeve ueer efkeÀ
nce meye Fme ®e¬eÀ kesÀ Devoj nerjes heeì& yepeeves Jeeueer efJeMes<e Deelcee³eW nQ~ Fme Deefvlece pevce ceW nerj-legu³e peerJeve yeveeves mes meejs keÀuhe kesÀ
Devoj nerjes heeì& yepeeves Jeeues yeve peeles new~ Deeefo mes Devle lekeÀ ke̳ee ke̳ee pevce efueS nQ, meye mce=efle ceW nQ? ke̳eeWefkeÀ Fme mece³e veeuespe-
HegÀue yeveles nes~ Fme mece³e ner Deheves meYeer pevceeW keÀes peeve mekeÀles nes lees 5 npeej Je<e& keÀer pevce-he$eer keÀes peeve efue³ee~ keÀesF& Yeer pevcehe$eer
yeleeves Jeeues Deiej efkeÀmekeÀes megvee³eWies Yeer lees oes ®eej ís pevce keÀe ner yelee³eWies~ uesefkeÀve Deehe meyekeÀes yeeheoeoe ves meYeer pevceeW keÀer pevcehe$eer
yeleeoer nw~ lees Deehe meYeer ceemìj veeuespeHegÀue yeve ie³es vee~ meeje efnmeeye ef®e$eeW ceW Yeer efoKee efo³ee nw~ lees peªj peeveles nes leye lees ef®e$eeW
ceW efoKee³ee nw vee~ Deheveer pevcehe$eer keÀe ef®e$e osKee nw? Gme ef®e$e keÀes osKe keÀjkesÀ Ssmee DevegYeJe keÀjles nes efkeÀ ³en nceejer pevcehe$eer keÀe
ef®e$e nw~ Jee mecePeles nes veeuespe mecePeeves keÀe ef®e$e nw~ ³en lees veMee nw vee efkeÀ nce ner efJeMes<e Deelce³eW me=efä kesÀ Deeefo mes Devle lekeÀ keÀeheeì&
yepeeves Jeeueer nQ~ ye´ïee yeehe kesÀ meeLe meeLe me=efä kesÀ Deeefoefhelee Deewj Deeefo ceelee kesÀ meeLe meejs keÀuhe ceW efYevve-efYevve heeì& yepeeles Dee³es nes
vee~ ye´ïee yeehe kesÀ meeLe hetjs keÀuhe keÀer Òeerle keÀerjerefle efveYeeves Jeeues nes vee~ efveJee&Ce peeves keÀer F®íe Jeeues lees veneR nes vee~ efpemeves Deeefo veneR
osKeer Gmeves ke̳ee efkeÀ³ee~ Deehe meyeves efkeÀleveer yeej me=efä kesÀ Deeefo keÀe megvenjer ¢M³e osKee nw~ Jen mece³e Jen jep³e, Jen Dehevee mJeªhe,
Jen meJe& mechevve peerJeve, De®íer lejn mes ³eeo nw Jee ³eeo efoueeves keÀer peªjle nw? Deheves Deeefo kesÀ pevce DeLee&led henues pevce Deewj Deye
ueemì kesÀ pevce oesveeW kesÀ cenlJe keÀes De®íer lejn mes peeve efue³ee nw vee~ oesveeW keÀer ceefncee Dehejceheej nw~
pewmes DeeefoosJe ye´ïee DeewjDeeefo Deelcee Þeerke=À<Ce, oesveeb keÀe Devlej efoKeeles nes Deewj oesvees keÀes meeLe-meeLe efoKeeles nes ö Ssmes ner Deehe meye
Yeer Dehevee ye´enceCe mJeªhe Deewj osJelee mJeªhe oesveeW keÀes meeceves jKeles ngS osKees efkeÀ Deeefo mes Devle lekeÀ nce efkeÀleveer Þesÿ Deelcee³eW jner
nQ~ lees yengle veMee Deewj KegMeer jnsieer~ yeveeves Jeeues Deewj yeveves Jeeues oesveeW keÀer efJeMes<elee nw~ yeeheoeoe meYeer ye®®eeW kesÀ oesveeW ner mJeªhe
osKekeÀj ne|<ele nesles nQ~ ®eens vecyejJeej nes, uesefkeÀve osJe Deelcee lees meYeer yeveWies vee~ osJeleeDeeW keÀes hetp³e, Þesÿ ceneve meYeer ceeveles nQ~ ®eens
ueemì vecyej keÀer osJe Deelcee nes efHeÀj hetp³e Deelce keÀer efuemì ceW nQ~ DeeOeekeÀuhe jep³e Yeei³e Òeehle efkeÀ³ee Deewj DeeOeekeÀuhe ceeveveer³e Deewj
hetp³eveer³e Þesÿ Deelcee yeves~ pees Deheves ef®e$eeW keÀer hetpee, ceev³elee ®ewlev³e ªhe ceW ye´enceCe ªhe mes osJe ªhe keÀer DeYeer Yeer osKe jns nes~ lees
Fmemes Þesÿ Deewj keÀesF& nes mekeÀlee nw~ meoe Fme mce=efle mJeªhe ceW efmLele jnes~ efHeÀj yeej-yeej veer®es keÀer mìspe mes Thej keÀer mìspe hej peeves
keÀer cesnvele veneR keÀjveer heæ[sieer~
meYeer peneB mes Yeer DeeS nQ~ uesefkeÀve Fme mece³e ceOegyeve efveJeemeer nQ~ lees meYeer ceOegyeve efveJeemeer menpe mce=efle mJeªhe yeve ie³es nes vee~ ceOeg-
yeve efveJeemeer yeveevee Yeer Yeei³eJeeve keÀer efveMeeveer nw~ ke̳eeWefkeÀ ceOegyeve kesÀ iesì ceW Deevee Deewj Jejoeve keÀes meoe kesÀ efueS heevee~ mLeeve keÀe Yeer
cenlJe nw~ meYeer ceOegyeve efveJeemeer Jejoeve mJeªhe ceW efmLele nes vee~ mechevve-heve keÀer mìspe DevegYeJe keÀj jns nes vee~ mechevve mJeªhe lees
meoe KegMeer ceW vee®eles Deewj yeehe kesÀ iegCe ieeles~ Ssmes KegMeer ceW vee®eles jnes pees DeehekeÀes osKekeÀj DeewjeW keÀeYeer mJele: KegMeer ceW ceve vee®eles~
pewme mLetue [eBme keÀes osKe otmejs kesÀ Devoj Yeer vee®eves keÀe Gcebie Glhevve nes peelee nw vee~ lees meoe Ssmes vee®ees Deewj ieeles jnes~ De®íe ö
[yeue efJeosMeer ye®®eeW keÀes ³en Yeer efJeMes<e ®eevme nw ke̳eeWefkeÀ DeYeer efmekeÀerueOes nes~ peye [yeue efJeosefMe³eeW keÀes Yeer mebK³ee yengle nes pee³esieer lees
efHeÀj ke̳ee keÀjWies~ pewmes YeejleJeemeer ye®®eeW ves [yeue efJeosefMe³eeW keÀes ®eevme efo³ee nw vee, lees Deehe Yeer Ssmes otmejeW keÀes ®eevme oWiesvee~ otmejeW
keÀer KegMeer mes Deheveer KegMeer DevegYeJe keÀjvee ³ener ceneoeveer yevevee nw~''
heee|ì³eeW kesÀ meeLe DeJ³ekeÌle yeeheoeoe keÀer cegueekeÀele
eEmeieehegj heeìeaö eEmeieehegj keÀes yeeheoeoe, yeehe keÀe Þe=bieej keÀnles nQ Deehe meye keÀewve mee Þe=bieej nes? cemlekeÀ keÀer ceefCe nes? cemlekeÀceefCe
DeLee&le efpemekesÀ cemlekeÀ ceW meoe yeehe ³eeo jns~ Ssmeer cemlekeÀ ceefCe nes~ Fmeer keÀesner Gb®eer mìspe keÀne peelee nw~ `meoe Deheves keÀes Ssmeer Tb®eer
mìspe hej efmLele jnves Jeeueer Þesÿ Deelcee ntB' ö Ssmes mecePeles ngS Deeies yeæ{les jnes~ Fmeer Tb®eer mìspe hej efmLele jnves Jeeues veer®es keÀer
DeveskeÀ ÒekeÀej keÀer yeeleeW keÀes Ssmes heej keÀjWies pewmes kegÀí nw ner veneR~ mecem³eeS@ veer®es jnWieer Deehe Thej nespee³eWies~ meoe Dehevee cemlekeÀceefCe
keÀe ìeFefìue ³eeo jKevee~ veer®es veneR Deevee~ meoe Thej~ cemlekeÀceefCe keÀe mLeeve ner Tb®ee cemlekeÀ nw~ Ssmeer Þesÿ Deelcee nes~ yeeheoeoe ves
efJeMes<e Þe=bieej keÀes ®egve efue³ee nw~ Deheves Yeei³e keÀes meoe mce=efle ceW jKe Deeies yeæ{les ®euees~ Gæ[leer keÀuee ceW Gæ[les Deewj Gæ[eles ®euees~ mebie-
ce³egie nw ner Gæ[ves Deewj Gæ[eves keÀe ³egie~ mece³e keÀes Jejoeve Òeehle nw vee~
DeÖeÀerkeÀe heeìea mes ö meoe kesÀ mvesner Deewj meoe kesÀ men³eesieer Deelcee³eW~ mvesn Deewjmen³eesie kesÀ keÀejCe DeefJeveeMeer jleve yeve ie³es~ DeefJeveeMeer
yeehe ves, yeehe meceeve DeefJeveeMeer jleve yevee efo³ee~ Ssmes DeefJeveeMeer jleve pees efkeÀmeer Yeer ÒekeÀej mes keÀesF& efnuee ve mekesÀ~ Ssmes DeefJeveeMeer
jleve `DecejYeJe' kesÀ Jejoeveer nes~ jer³eue ieesu[ nes vee~ yeehe kesÀ meeLeer ö yeehe keÀe keÀe³e& mees DeehekeÀe keÀe³e&~ meoe meeLe jnWies FmeefueS
DeefJeveeMeer jnWies~
me®®eer ueieve efJeIveeW keÀes meceehle keÀj osleer nw~ efkeÀleveer Yeer ªkeÀeJeìW DeeSb uesefkeÀve SkeÀ yeue SkeÀ Yejesmes kesÀ DeeOeej hej meHeÀuelee efceueleer
jner nw Deewj efceueleer jnsieer, SsmeeDevegYeJe neslee jnlee nw vee~ peneB meJe& MeefkeÌleJeeve yeehe meeLe nw JeneB ³en íesìer íesìer yeeleW Ssmes meceehle nes
peeleer nQ pewmes kegÀí Yeer Leer ner veneR~ DemecYeJe Yeer mecYeJe nes peelee nw ke̳eeWefkeÀ meJe& MeefkeÌleJeeve kesÀ ye®®es yeve ieS~ `cekeÌKeve mes yeeue'
meceeve meye yeeleW efme× nes peeleer nQ~ Deheves keÀes Ssmes ceemìj meJe&MeefkeÌleJeeve Þesÿ Deelcee³eW DevegYeJe keÀjles nes vee~ keÀcepeesjer lees veneR
Deeleer~ yeehe meJe&MeefkeÌleJeeve nQ, lees ye®®eeW keÀes yeehe Deheves mes Yeer Deeies jKeles nQ~ yeehe ves efkeÀlevee Tb®e yevee³ee nw, ke̳ee ke̳ee efo³ee nw ö
Fmeer keÀeefmecejCe keÀjles-keÀjles meoe ne|<ele Deewj MeefkeÌleMeeueer jnWies~
efì^veer[e[, i³eevee ö meoe Deheves keÀes yeehe meceeve meJe&iegCe, meJe&MeefkeÌle³eeW mes mechevve Deelcee nQ ö Ssmes DevegYeJe keÀjles nes? yeehe kesÀ ye®®es
lees meoe nes vee~ peye ye®®es meoe nQ lees yeehe meceeve OeejCee mJeªhe Yeer meoe ®eeefnS vee~ ³ener meoe Deheves Deehe mes hetíes efkeÀ yeehe kesÀ Jemex
keÀer DeefOekeÀejer Deelcee ntB~ DeefOekeÀejer DeelcekeÀes DeefOekeÀej keÀYeer Yetue veneR mekeÀlee~ peye meoe keÀe jep³e heevee nw lees ³eeo Yeer meoe keÀer
®eeefnS~
efnccele jKekeÀj, efveYe&³e neskeÀj Deeies yeæ{les jns nes FmeefueS ceoo efceueleer jner nw~ efnccele keÀer efJeMes<elee mes meJe& keÀe men³eesie efceue peelee
nw~ Fmeer SkeÀ efJeMes<elee mes DeveskeÀ efJeMes<eleeS@ mJele: Deeleer peeleer nQ~ SkeÀ keÀoce Deeies jKee Deewj DeveskeÀ keÀoce men³eesie kesÀ DeefOekeÀejer
yeves FmeefueS Fmeer efJeMes<elee keÀe DeewjeW keÀes Yeer oeve Deewj Jejoeve osles Deeies yeæ{eles jnes~ pewmes Je=#e keÀes heeveer efceueves mes HeÀueoe³ekeÀ nes
peelee nw, Jewmes efJeMes<eleeDeeW keÀes mesJee ceW ueieeves mes HeÀueoe³ekeÀ yeve peeles nQ~ lees Ssmes efJeMes<eleeDeeW keÀes mesJee ceW ueieeS HeÀue heeles jnvee~
De®íe ö
ceewjerefMe³eme ö meoe Deheves keÀes yeehe meceeve ceneoeveer Deewj Jejoeveer Deelcee mecePeles nes? yeeheoeoe Deheves meceeve efMe#ekeÀ DeLee&le efveefceÊe
mesJeeOeejer DeelceeDeeW keÀes osKe ne|<ele nesles nQ~ meoe henues mJeb³e keÀes yeehe meceeve mJeªhe mechevve mJeªhe mecePeles nes? ke̳eeWefkeÀ mesJeeOeejer
Deiej mJeb³e mechevve veneR lees DeewjeW keÀes ke̳ee nesiee~ megvee,DevegYeJe efkeÀ³ee Deewj Ssmee ieesu[ve ®eevme yeehe meceeve mesJeeOeejer yeveves keÀe efceuee,
Fmemes yeæ[e Yeei³e Deewjke̳ee nesiee~ Fmeer Òeehle ngS Yeei³e keÀes meoe Deeies yeæ{eles ®euees~ De®íe ö
15.1.83
meoe menpe³eesieer keÀer efmLeefle ceW efmLele keÀjves Jeeues megKe kesÀ meeiej efMeJe yeeyee yeesues :ö
``Deepe yeehe oeoe Deheves men³eesieer YegpeeDeeW keÀes osKe jns nQ~ kewÀmes cesjer men³eesieer Yegpee³eW Þesÿ keÀe³e& keÀes meHeÀue yevee jner nQ~ nj Yegpee kesÀ
efoJ³e DeueewefkeÀkeÀ keÀe³e& keÀer jHeÀleej keÀes osKe yeeheoeoe ne|<ele nes ªnefjneve keÀj jns Les~ yeeheoeoe osKeles jnles nQ efkeÀ keÀesF&-keÀesF& Yegpee³eW
meoe DeLekeÀ Deewj SkeÀ ner Þesÿ Gcebie Deewj Glmeen Deewj leerJe´ieefle mes men³eesieer nQ DeewjkeÀesF&-keÀesF& keÀe³e& keÀjles jnles uesefkeÀve yeer®e-yeer®e ceW
Gcebie Glmeen keÀer leerJe´ieefle ceW Devlej heæ[ peelee nw~ uesefkeÀve meoe DeLekeÀ leerJe´efle Jeeueer YegpeeDeeW kesÀ Gcebie Glmeen keÀes osKeles-osKeles mJe³eb
Yeer efHeÀj mes leerJe´ieefle mes keÀe³e& keÀjves ueie heæ[les nQ~ SkeÀ oes kesÀ men³eesie mes ieefle keÀes leerJe´ yeveeles ®eue jns nQ~
yeeheoeoe Deepe leerve ÒekeÀej kesÀ ye®®es osKe jns Les~ SkeÀ meoemenpe ³eesieer~ otmejs nj efJeefOe keÀes yeej-yeej Òe³eesie keÀjves Jeeues Òe³eesieer~ leermejs