ΕΡΓΑΣΙΑ

΄Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός

*Διδασκαλία του για τo: Περὶ τῶν δύο φύσεωv, Περὶ τῆς θείας
οἰκονομίας, , Περὶ τοῦ τρόπου τῆς ἀντιδόσεως

1. Περὶ τῶν δύο φύσεων:

Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός ακολουθεί την ορολογία της Δ΄Οικουμενική Συνοδο και

πατερική παράδοση, δηλώνει με έμφαση ότι ο Χριστός όμως μετά την καθ’
υπόστασιν ένωση των δύο φύσεών του έμεινε ο ίδιος τέλειος Θεός και τέλειος
άνθρωπος. Τονίζει επίσης ότι από τις δύο φύσεις είναι αδύνατο να βγει μία σύνθετη
φύση, διότι σε αυτήν την περίπτωση η σύνθετη φύση δεν μπορεί να είναι ομοούσια
με καμία από τις δύο φύσεις που τη συνέθεσαν, αφού «ἐξἑτέρων ἀπο τελεσθεῖσα
ἕτερονοἷον τὸ σῶμα τὸἐκτῶν τεσσάρων στοιχείων συν τεθειμένον οὐδὲτῷ
πυρὶλέγεται ὁμοούσιον, οὔτε πῦρ ὀνομάζεται, οὔτε ἀὴρ λέγεται οὔτε ὕδωρ, οὔτε γῆ,
οὐδέτινι τούτων ἐστὶν ὁμοούσιον».
Σύμφωνα με τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό το όνομα Χριστός αποδίδει την υπόσταση,
που δεν λέγεται μονο μερώς, αλλά δηλώνει τις δύο φύσεις, διότι «αὐτὸς γὰρ ἑαυτὸν
ἔχρισε, χρίων μὲν ὡς Θεὸς τὸ σῶμα τῇ θεότητι αὐτοῦ, χριόμενος δὲὡς ἄνθρωπος
αὐτὸς γάρ ἐστι τοῦτο κἀκεῖνο, χρίσις δὲἡθετης τῆς ἀνθρωπότητος».
Ο Χριστός είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, ομοούσιος με τον Πατέρα του
και το Άγιο Πνεύμα και ομοούσιος μετη μητέρα του και με μας, καθώς και
προαιώνια γεννηθείς από τον Πατέρα του κατά την θεότητα και επ’ εσχάτων των
ημερών από την μητέρα του κατά την ανθρωπότητα για την επι τέλεση του
σωτηριώδους έργου της θείας οικονομίας. «Τῷ μὲνοὖν λόγῳ, ᾧδιαφέρουσιν ἀλλήλων
αἱ φύσεις τοῦ Χριστοῦ, τουτέ στι τῷ λόγῳ τῆς οὐσίας, φαμὲν συνάπτεσθαι αὐτὸν τοῖς
ἄκροις· κατὰ μὲν τὴν θεότητα τῷτε Πατρὶ καὶ τῷ Πνεύματι, κατὰ δὲ τὴν
ἀνθρωπότητα τῇ τε μητρὶ καὶ πᾶσι τοῖς ἀνθρώποις».
Για την κατανόηση και διατύπωση της ορθόδοξης χριστολογίας πρέπει να
διακρίνουμε τους όρους «φύση» και «υπόσταση». Η πλάνητων μονοφυσιτών και των
νεστοριανών είναι ότι ταυτίζούν τους όρους «φύση» και «υπόσταση», επειδή «φύση»
δηλώνει την κοινή έννοια, «υπόσταση» δηλώνει το άτομο.

2. Περὶ τῆς θείας οἰκονομίας καὶ περὶ τῆς δι᾿ ἡμᾶς

κηδεμονίας καὶ τῆς ἡμῶν σωτηρίας:

Σε αυτή την διδασκαλία μπορούμε να πληροφορούμαστε για την θεία οικονομία και
για τη φροντίδα του Θεού για μας και τη σωτηρία μας. Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός
αναφέρει εξαρχής για μοναδικό και το σημαντικότερο γεγονός μέσα στην ιστορία
του ανθρωπίνου γένους, «το πάντων καινών καινότατον, το μόνον καινόν υπό τον
ήλιον» γεγονός , με το οποίο φανερώνονται η αγάπη, η δικαιοσύνη, η σοφία και η
δύναμη του Θεού, γεγονός, που ονομάζεται ενανθρώπηση. Για να κατανοήσει κανείς
σωστά την αξιολόγηση της ενανθρωπήσεως από τον Δαμασκηνό, πρέπει να έχει
υπόψη του ότι αυτή δεν νοείται καθ’ εαυτήν αλλά υπό το πρίσμα της σωτηριολογικής
προοπτικής της και είναι ως εκ τούτου στενότατα συνδεδεμένη μέσα στη σκέψη του
με τη δημιουργία, την πτώση και τη σωτηρία του ανθρώπου.
Εξαιτίας της προσβολής του αρχηγού της κακίας δαίμονα, εξαπατήθηκε ο άνθρωπος
και δεν φύλαξε την εντολή του Δημιουργού, απογυμνώθηκε από τη χάρη και την
παρρησία που είχε από το Θεό και σκέπασε τη γύμνια του με τη σκληρότητα της
άθλιας ζωής του, εξορίστηκε από τον παράδεισο σύμφωνα με τη δίκαιη κρίση του
Θεού, καταδικάστηκε σε θάνατο και τον υποδούλωσε στη φθορά.
Δυστυχώς ο άνθρωπος, με την απάτη τού διαβόλου, αρνήθηκε την σχέση με τον Θεό
και απομακρύνθηκε από τον Θεό. Μέσα στο πλαίσιο της θείας οικονομίας ο Θεός
έστειλε τον μονάκριβό Υιό Του στη γη, ο οποίος θυσιάστηκε για τη σωτηρία του
ανθρώπου. Ο Θεος δημιούργησε τον άνθρωπος ως λογικό και ελεύθερο ον, «κατ’
εικόνα» του Δημιουργού του και αυτό το τελειότερο και ευγενέστερο δημιούργημα
μέσω της κατ’ αρετήν τελειώσεώς του έπρεπε να φτάσει στο «καθ’ ομοίωσιν» και να
κατακτήσει την αφθαρσία και την αθανασία, αλλάαφού άνθρωπος έκανε κακή χρήση
της ελευθερίας και του αυτεξουσίου του, παράκουσε την θεία εντολή, επομένως
διέκοψε την κοινωνία του με το Θεό και ξέπεσε στην παρά φύση κατάσταση. Η
αμαρτία εισέρχεται ως ρήξη ανάμεσα στον Θεο και τον άνθρωπο. Παρά τις
πολυάριθμες παιδαγωγικές παρεμβάσεις του Θεού κατά την εποχή της Παλαίας
Διαθήκης, που με διάφορους τρόπους στόχευαν στην αναίρεση της αμαρτίας, ο
θάνατος συνέχισε να κατατρώει την ανθρώπινη ζωή σαν κάποιο άγριο και ανήμερο
θηρίο. Ο άνθρωπος δεν μπορούσε με τις δικές του δυνάμεις να απαλλαγεί από την
τυραννική εξουσία του διαβόλου, της αμαρτίας και του θανάτου. Έπρεπε να
αναλάβει τη σωτηρία του κάποιος που να είναι αναμάρτητος και ως εκ τούτου να μην
υπόκειται στο θάνατο. Κι’ αυτός δεν ήταν άλλος από τον ίδιο τον Δημιουργό του
ανθρώπου. Αυτός είναι ο λόγος, κατά τον Δαμασκηνό, που ο ίδιος ο δημιουργός και
Κύριος, δείχνοντας το μέγα πέλαγος της φιλανθρωπίας του, αναλαμβάνει με την
ενανθρώπησή του το σωτηριώδες αυτό έργο, δεχόμενος να παλέψει με το διάβολο
για χάρη του πλάσματός του και να απελευθερώσει τον άνθρωπο από την τυραννική
εξουσία του. Επειδή ο διάβολος εξαπάτησε αρχικά τον άνθρωπο με την ελπίδα της
ισοθεΐας, γι’ αυτό ο Υιός και Λόγος του Θεού γίνεται άνθρωπος, για να εξαπατήσει
τώρα ο ίδιος με το περίβλημα της σάρκας του το διάβολο και να απελευθερώσει απ’
αυτόν άνθρωπο. Αναφέρει όσιος ο Δαμασκηνός: «ὅτι ἀνθρώπου ἡττηθέντος,
οὐχἕτερον ποιεῖνικῆσαι τὸν τύραννον, οὐδὲ βίᾳἐξαρπάζει τοῦ θανάτου τὸν
ἄνθρωπον, ἀλλ᾿ ὃν πάλαι διὰ τῆς ἁμαρτίας κατα δουλοῦται ὁ θάνατος, τοῦτον ὁ
ἀγαθὸς καὶ δίκαιος νικη τὴν πάλιν πεποίηκε καὶ τῷ ὁμοίῳ τὸν ὅμοιον ἀνεσώσατο»,
δηλαδή σώζει το όμοιο με το όμοιο.
Περὶ τοῦ τρόπου τῆς συλλήψεως τοῦ Θεοῦ Λόγου καὶ τῆς θείας αὐτοῦ σαρκώσεως.
Από αυτες τις πληροφορίες για τον τρόπο της συλλήψεως του Θεού Λόγου και τη
θεία σάρκωση. Καταρχήν, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει, οτι το μυστήριο της
θείας ενανθρωπήσεως άρχισε να λειτουργεί απο τον ευαγγελισμό της Θεοτόκου,
αφού η Παναγία έλαβε το Άγιον Πνεύμα, το Οποίο την καθάρισε και της έδωσε
δύναμη δεκτική της θεότητος του θεού Λόγου, συγχρόνως και γεννητική. Δηλαδή, η
Παναγία έλαβε από το Άγιο Πνεύμα καθαρτική χάρη, αλλά και δεκτική και
γεννητική του Λόγου του Θεού ως ανθρώπου. «Μετὰ οὖν τὴν συγκατάθεσιν τῆς
Ἁγίας Παρθένου Πνεῦμα Ἅγιον ἐπῆλθεν ἐπ᾿ αὐτὴν κατὰτὸν τοῦ Κυρίου λόγον,
ὃνεἶπεν ὁ ἄγγελος, καθαῖρον αὐτὴν καὶ δύναμιν δεκτικὴν τῆς τοῦ Λόγου θεότητος
παρέχον, ἅμα δὲ καὶ γεννητικήν».
Τότε η ενυπόστατη σοφία και η δύναμη του Ύψιστου Θεού, δηλαδή ο Υιός του
Θεού, που είναι ομοούσιος με τον Πατέρα έπεσε ως θείος σπόρος και έκανεμέσα στη
γαστέρα της Παρθένου για τον εαυτό του σάρκα με ψυχή λογική και νοερή. Αυτή η
σαρκα αποτέλεσε την ανθρώπινη φύση, την οποία προσέλαβε ο Θεός Λόγοςαπό τη
στιγμή της συλλήψεως στη θεία υπόστασή, δηλαδή ο ίδιος ο Θεός Λόγος αποτελεί
την υπόσταση και της σάρκας. «Αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος χρηματίσας τῇ σαρκὶ
ὑπόστασις».
H σάρκα αυτή, που συνιστά την ανθρώπινη φύση του Χριστού, δεν προϋπήρχε με
δική της υπόσταση πριν από την πρόσληψη, υπήρξε από την πρόσληψη και εξής,
επειδή έχει ως υπόστασή της τον ίδιο τον Λόγο. Ο Δαμασκηνός συμπεραίνει, ότι από
τη στιγμή που σχημάτισε η σάρκαμέσα στη δική του υπόσταση, υπήρξε ως σάρκα
του Θεού Λόγου και μάλιστα έμψυχη, λογική και νοερή: «οὐ γὰρ προϋποστάσῃ καθ᾿
ἑαυτὴν σαρκὶ ἡνώθη ὁ θεῖος Λόγος, ἀλλ᾿ ἐνοικήσας τῇ γαστρὶ τῆς Ἁγίας Παρθένου
ἀπεριγράπτως ἐν τῇ ἑαυτοῦ ὑποστάσει … σάρκα ἐψυχωμέν ην ψυχῇ λογικῇ τε καὶ
νοερᾷὑπεστήσατο ἀπαρχὴν προσλαβόμενος τοῦ ἀνθρωπίνου φυράματος, αὐτὸς ὁ
Λόγος γενόμενος τῇ σαρκὶ ὑπόστασις».
O ίδιος ο Θεός Λόγος ενώθηκε καθ’ υπόστασιν, αλλά ενώθηκε υποστατικά χωρίς
σύγχυση, χωρίς μεταβολή και χωρίς διαίρεση με την εμψυχωμένη λογικά και νοερά
σάρκα που πήρε από την Παρθένο Μαρία. Η φύση της θεότητας ούτε μετατράπηκε
στη φύση της σάρκας, ούτε η φύση της σάρκας στη φύση της θεότητας. Κάθε φύση
διατήρησε τα δικά της ιδιώματα και μετά την «καθ’ υπόστασιν» ένωσή τους στο
πρόσωπο του Θεού Λόγου, «μὴ μεταβαλὼν τὴν τῆς θεότητος αὐτοῦ φύσιν εἰς τὴν τῆς
σαρκὸς οὐσίαν, μή τετὴν οὐσίαν τῆς σαρκὸς αὐτοῦ εἰς τὴν φύσιν τῆς αὐτοῦ θεότητος
οὐδὲἐκ τῆς θείας αὐτοῦ φύσεως καί, ἧς προσελάβετο ἀνθρωπίνης φύσεως, μίαν
φύσιν ἀποτελέσας σύνθετον».

3.Περὶ τοῦ τρόπου τῆς ἀντιδόσεως:

Εδώ ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει για τον τρόπο της αντιδόσεως. Όταν μιλάμε
για τη θεία φύση, δεν αποδίδουμε σε αυτήν τα χαρακτηριστικά της ανθρωπίνης
φύσεως, δεν λεμε ότι η θεία φύση είναι παθητή ή κτιστή, ούτε αποδίδουμε στην
ανθρώπινη φύση τα χαρακτηριστικά της θείας, δηλαδή δεν λέμε ότι η ανθρώπινη
φύση είναι άκτιστη. Επομένως ο Χριστός, ο οποίος είναι και οι δύο φύσεις μαζί,
λέγεται και Θεός και άνθρωπος, και είναι και κτιστός και άκτιστος, και παθητός και
απαθής. «Καὶ γὰρ ὁ Χριστός, ὅπερ ἐστὶ τὸ συναμφότερον, καὶ Θεὸς καὶ ἄνθρωπος
λέγεται, καὶ κτιστὸς καὶἄκτιστος καὶ παθητὸς καὶ ἀπαθής».
Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός κάνει λόγο για περιχώρηση των φύσεων στο πρόσωπο του
Χριστού λόγω της αντιδόσεως των ιδιωμάτων. Ο Χριστός, όταν ονομάζεται Υιός του
Θεού, δέχεται και τα ιδιώματα της ανθρωπίνης φύσεως, δηλαδή λέγεται Θεός
παθητός και Κύριος της δόξης πουσταυρώθηκε, και όταν ονομάζεται Υιός ανθρώπου
δέχεται και τα δέχεται τα γνωρίσματα και τη δόξα της θείας φύσεως και
χαρακτηρίζεται παιδίον προαιώνιο και άνθρωπος άναρχος. Και αυτό συμβαίνει λόγω
του ότι οι δύο φύσεις είναι ενωμένες ατρέπτως, αναλλοιώτως, αχωρίστως,
ασυγχύτως, αδιαιρέτως στην υπόσταση του Θεού Λόγου και λόγω του τρόπου της
αντιδόσεως. Λέει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός: «Καὶ οὗτός ἐστιν ὁ τρόπος τῆς
ἀντιδόσεως· ἑκατέρας φύσεως ἀντιδιδούσης τῇ ἑτέρᾳτὰἴδια διὰ τὴν τῆς ὑποστάσεως
ταυτότητα καὶ τὴν εἰς ἄλληλα αὐτῶν περιχώρησιν».

Πηγές: Δογματική «Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως»

Andrej Pop Antoski

AEM: 8436
Β’ εξάμηνο