+ ++ Projekty AVT

2874

Impulsowy
wykrywacz metali
Chyba każdy wie, do czego służy wykry- Jak to działa? wysoki pobór prądu. Detektory te działają na
wacz metali. Nie ma więc sensu rozpisywać W świecie detektorów metali rozróżnia się zasadzie regularnego generowania impulsów
się tutaj odnośnie do zadania powierzonemu wiele ich typów, różniących się między sobą elektrycznych wysyłanych na sondę, dlatego
temu urządzeniu. Proponowany wykrywacz budową i zasadą działania. Są to m.in. wykry- nazywane są wykrywaczami impulsowymi.
lokalizuje metalowe przedmioty w ziemi, wacze typu VLF, PI oraz BFO. Opisany Wysłanie na cewkę (sondę) sygnału powoduje
ścianie, umożliwia wykrycie zgubionego detektor jest z rodziny wykrywaczy impul- powstanie pola magnetycznego. W momencie
metalowego przedmiotu w trawniku czy sowych – PI (Pulse Induction). Do zalet tego zaniku impulsu elektrycznego pole magne-
też pod dywanem. Jego napięcie zasilania typu wykrywaczy należy brak wrażliwości na tyczne na sondzie zanika. Czas, z jakim pole
wynosi 12V, pobór prądu ok. 80mA, a zasięg mineralizację gleby, zaś do wad – stosunkowo zanika, zależy od tego, czy znajduje się w
dla przedmiotu φ10cm – ok. 40cm.
Rys. 1 Schemat ideowy
+8V
D1

+ 12 -
PR1 R23 C10 C8 C7
R1 100k +5V R8
22k 100nF 47uF US5 1k
8

220k R3 2200uF
4 3 T1 +12V GND
R Q +8V
VCC

OUT IN
BC327
10k 78L08
7
1

2 7 T2 US8 +12V
TRIG DIS R4 R12 430
IN OUT

3
GND

BUT11A
GND

R2 US6
5 6 6
CVolt THR 22 R10 R11 C9 78L05
2
2,2k
NE5534 47uF
SONDA

C2 US1 D3 1k
1

R9 1k D2
NE555
4

10nF 1k/1W C11

C14 +5
C1 100nF
390pF
68nF 2x1N4148 -5V R13

1M
2

1
OSC

R5
CAP+

NC

US4C
8

T3 US4: n.7 - GND, n.14 - +8V

8

16k BC327
4 3 6 4066 8
R Q
VCC

3 V+
P1 GND
2 7 +5V
TRIG DIS R14 470 6
9

R7 LV
GND

5 6 -5V
CVolt THR 10k 470
VCC

Vout

US9A
C16
US7
2

US2 C3 22nF
1

C4
NE555 ICL7660
4

10nF 10nF C17

US10 10nF TL062
1

R20 R15 -5V

1

6 5 C15
R6 THR CVolt 1M
SPEAKER

GND

10k 220nF C12 47uF C13 47uF

7 2
12k DIS TRIG
8

R22
VCC

4 3 3 4
R Q Q R
VCC

T4
BC327 10k TO1
2 7 US4A US4D US4B
10
8

TRIG DIS R16 1k

2

3
6

NE555
GND

R19
5 6 US9B 13 12 5
CVolt THR R17
4 TL062
R21 10k E 1M
5 2
C5 C IN- R18
1

C6 US3
1

4066 4066
11

6 1 4066
10nF NE555 10nF 22 B IN+
270
CNY 17

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h Sierpieñ 2008 15
 Projekty AVT
nim metal. Jeżeli tako- o szerokości ok.
wy jest, to pole zanika 180μs, zaś drugi
dużo wolniej (zjawisko o szerokości ok.
to można zaobserwować 130μs. Jak już
za pomocą oscyloskopu). wcześniej wspo-
Dalej taki sygnał zostaje mniałem, impuls
wzmocniony i wyfiltro- zasilający cewkę
wany, by w końcu zostać trwa ok. 100μs,
przetworzonym np. na więc ok. 30μs po
sygnał dźwiękowy. zdjęciu napięcia
Schemat ideowy urzą- z cewki zostaje
dzenia przedstawia rysu- załączony tran-
nek 1. Na pierwszy rzut zystor T3. Na
oka może się on wydawać jego emiterze
nieco skomplikowany, występuje stan
jednak po głębszej ana- wysoki (+8V),
lizie okazuje się, że nie taki diabeł który po załączeniu
straszny, jak go malują. Cały układ tranzystora pozostaje
elektroniczny składa się z bardzo tam przez ok. 50μs.
powszechnie stosowanych, a zara- Kombinacja ta powo-
zem tanich, elementów. duje załączenie klucza
Jak już wspomniałem, urządze- analogowego po upły-
nia tego typu generują impulsy, wie ok. 30μs od „wyłą-
które są wysyłane na sondę wykry- czenia” cewki na okres
wacza. W tym detektorze tę rolę 50μs. Tak zostaje doko-
pełni układ US1 (NE555), który nany „pomiar czasu”, z
pracuje jako generator astabilny. jakim zanika pole mag-
Dzięki zastosowaniu odpowied- netyczne. Wiadomo, że
nich wartości elementów R1, R2 ferromagnetyki będą
i C1 układ generuje sygnał prosto- powodować wolniejszy
kątny o częstotliwości ok. 100Hz zanik pola niż diamag-
i współczynniku wypełnienia ok. netyki. Dlatego sygnał
99%. Dlatego też stan wysoki na jest próbkowany przez
wyjściu US1 (nóżka 3) ma sze- 50μs. Tak wyodręb-
rokość ok. 10ms a stan niski ok. niony sygnał trafia na
100μs. Stan niski włącza tranzy- wejście nieodwracają-
stor T1 (BC327), a ten z kolei ce wzmacniacza ope-
odpowiednio polaryzuje bramkę racyjnego US9A (TL
tranzystora T2 (IRF740) i zaczyna 062), który pracuje
przewodzić. Dzięki temu zostają jako integrator. Jego
wysłane na cewkę (sondę) impulsy zadaniem jest wytwo-
o czasie trwania 100μs w odstę- rzenie napięcia pro-
pach 10-milisekundowych. porcjonalnego do sze-
Wytworzone w cewce, poprzez rokości próbki, która
impuls elektryczny, pole magne- trafiła na jego wejście.
tyczne rozchodzi się poza sondę. Wyjście integratora
Linie pola, natrafiając na metalo- (nóżka 1) jest połą-
wy przedmiot, powodują wyiduko- czone z wejściem nie-
wanie w nim siły elektromotorycz- odwracającym US9B,
nej (SEM). W sumie dzięki temu pracującym jako zwy-
pole w cewce, po zdjęciu impulsu, kły wzmacniacz nie-
zanika wolniej. Dlatego też stosu- odwracający, którego
jąc metodę pomiaru czasu, z jakim wzmocnienie wynosi
rozchodzi się pole magnetyczne Rys. 2 Schemat montażowy również 1000. Na wyj-
w sondzie, można sprawdzić, czy ściu US9B otrzymuje-
znajduje się pod nią metal. nóżkę 8 układu US4 (4066), czyli na wejście my sygnał, którego amplituda zmienia się
Elementy R9, R10 i D2, D3 zabezpie- jednego z czterech kluczy analogowych. wraz ze zbliżaniem metalu do cewki. Sygnał
czają wejście układu US8 (NE5534) przed Klucz ten jest odpowiednio taktowany przez z tego wyjścia dociera do transoptora TO1
zbyt wysokim napięciem, które mogło- tranzystor T3 (BC327), a ten z kolei przez (CNY-17), który poza separacją galwanicz-
by się wytworzyć w cewce. US8 pracu- elementy US2, US3. Pojawienie się stanu ną pełni jeszcze jedną, ważniejszą rolę. Jego
je jako wzmacniacz odwracający, którego niskiego na wyjściu US1 powoduje urucho- zadanie polega na zmianie rezystancji złącza
wzmocnienie zależy od rezystorów R13, mienie wspomnianych już generatorów US2 tranzystora wewnętrznego w zależności od
R11. Doczepiony do nóżek 8 i 1 (US8) i US3 (NE555). Układy te generują poje- napięcia przyłożonego do diody sterującej.
potencjometr służy do regulacji balansu. dyncze impulsy o różnych czasach trwania. Napięcie z emitera tranzystora wewnętrz-
Wzmocniony 1000-krotnie sygnał trafia na Pierwszy z nich (US2) wytwarza impuls nego TO1 trafia na generator przestraja-

16 Sierpieñ 2008 E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h
 Projekty AVT

20

255
165

55

35* 30

3 100 8*

Rys. 3 Wymiary obudowy sondy

35 10

10
30

ny napięciowo (ang. Voltage- Controlled
Oscillator). Został on zbudowany w oparciu
o kolejny NE555. Na jego wyjściu znajdu-
je się sygnał o częstotliwości zależnej od
napięcia wejściowego. Dlatego w głośniku
słuchać dźwięk, którego częstotliwość zmie-
nia się wraz z przybliżaniem lub oddalaniem
przedmiotu metalowego. Potencjometr P1
służy do ustawienia czułości wykrywacza.
Układ jest zasilany kilkoma napięciami:
+12V, +8V, +5V i –5V. Napięcie 12V jest
napięciem źródła, którym może być np.
akumulator. Napięcie +8V zostało uzyskane
poprzez zastosowanie stabilizatora 78L08
(US5) i służy ono do zasilania wszystkich
układów scalonych poza wzmacniaczami.
Do zasilania wzmacniaczy służy napięcie
symetryczne ±5V. Napięcie dodatnie (+5V)
zostało uzyskane poprzez stabilizator 78L05,
zaś napięcie –5V przy wykorzystaniu scalo-
nej przetwornicy ICL7660 (US7). Dioda D1
sygnalizuje obecność zasilania. Pojemność
kondensatora C7 (2200μF) została podykto-
wana charakterem pracy wykrywacza.
Montaż i uruchomienie
Na rysunku 2 pokazany jest schemat mon-
tażowy. Montaż rozpoczynamy od elemen-
tów niskich (rezystory, diody) po elemen-
ty wysokie (kondensatory, tranzystor T2).
Radzę sprawdzić dokładnie każdy element
przed montażem, ponieważ jego demontaż
może okazać się trudny ze względu na
to, że płytka jest dwustronna. Wskazane
jest użyć elementów dobrej jakości m.in.
rezystorów o 1% tolerancji. W miejsce
potencjometru P1, głośniczka i diody LED
należy wlutować krótkie odcinki tasiemki
montażowej, do której później przylutuje-
my ww. elementy. Przewody doprowadza-
jące zasilanie powinny być nieco grubsze.
Wykrywacz należy zasilać napięciem 12V.
Może do tego posłużyć pakiet szerego-
wo połączonych baterii 1,5V bądź aku-
mulatorków AA. Istnieje też rozwiązanie
pozwalające na bardzo długą eksplorację
– 12-woltowy akumulator żelowy. To roz-
wiązanie ma jednak jedną wadę – wagę. Po
montażu wszystkich elementów i dokład-
nym sprawdzeniu poprawności montażu
możemy włączyć napięcie zasilania i doko-
nać niezbędnych pomiarów:
– sprawdzamy napięcia na wyjściach stabi-
lizatorów czy są równe odpowiednio +5V
i +8V,
– na nóżce 8 układu US7 powinno być
+5V, a na nóżce 5: –5V,
– sprawdzamy napięcia zasilania układów
US8 i US9, czy są one zasilane napię-
ciem symetrycznym; powinno ono wynosić
±5V,
– napięcie na układach US1, US2, US3,
US4 i US10 powinno wynosić +8V.
Jeżeli na tym etapie nie napotkaliśmy żad-
nych problemów, to wyłączamy zasilanie i
łączymy gniazdo BNC z płytką za pomocą
krótkiego przewodu ekranowanego. Teraz
musimy na chwilę zapomnieć o płytce
elektroniki i bierzemy się do wykonania
sondy.
Dobrze wykonana sonda będzie niewąt-
pliwie czasochłonna. Oczywiście przed-
stawiony tu opis cewki (sondy) jest tylko
przykładem jej wykonania. Można wyko-
nać sondę na wiele sposobów, np. z rurki
PCV, z rurki peszla. Jednak sonda zrobio-
na według opisu przedstawionego poniżej
zapewni niebywały efekt estetyczny oraz
0,8
4,5
25 30
70
Rys. 4 Wymiary uchwytu sondy
odporność na uszkodzenia mechaniczne.
Do wykonania sondy będziemy potrzebo-
wać dwóch krążków z laminatu o grubości
0,7–0,9mm, bardzo ważne, aby był to
laminat szklano-epoksydowy (zabezpieczy
to przed wilgocią) i pozbawiony miedzi.
Zastosowane przez nas szkło epoksydowe
może być grubsze, jednak musimy wtedy
liczyć się ze wzrostem masy gotowej sondy.
Krążki o średnicy ok. 25,5cm wyciąłem w
środku, co pozwoliło zmniejszyć wagę.
Wszystkie niezbędne wymiary pokazano
na rysunku 3. Mając wykonane „obudo-
wy” sondy, przystępujemy do zrobienia
uchwytu, który pozwoli na przymocowanie
sondy do stelaża. Uchwyt wykonujemy
również z pozbawionego miedzi lamina-
tu szklano-epoksydowego, ale znacznie
grubszego (ok. 3mm). Wygląd uchwytu
wraz z niezbędnymi wymiarami przed-
Rys. 5 Wymiary zatrzasków uchwytów
60
3
25
9
35

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h Sierpieñ 2008 17
 Projekty AVT
stawiono na rysunku kami oraz nakła-
4. Do pełni szczęścia damy dużą ilość
brakuje nam jeszcze pod uchwytem.
zatrzasków, którymi Nakładając klej
połączymy uchwyt przy listewkach,
z sondą. Wymiary i uważamy, by klej
wygląd zatrzasku nie wylał się przed
widać na rysunku 5. listewki w miej-
Wykonujemy je tak scu, gdzie znajdą
samo jak uchwyty, w się później zwoje
liczbie dwóch sztuk, drutu nawojowe-
z laminatu pozosta- go. Po dokładnym
łego po wycinaniu nałożeniu żywicy
otworów w krążkach. Teraz przykładamy drugi krążek
umieszczamy uchwyty na swo- laminatu, dokładnie go cen-
ich miejscach i mocujemy je trując. Delikatnie przyciska-
za pomocą zatrzasków. Dla my sondę czymś ciężkim i
poprawienia połączenia należy pozostawiamy do wyschnięcia
w miejscach łączenia nałożyć na 24 godziny. Kiedy żywica
klej z rodziny cyjanoakrylanów, już związała, możemy przy-
np. SuperGlue. stąpić do nawijania cewki.
Kolejną czynnością jest przygo- Przez gumową przelotkę
towanie kilkunastu (u mnie było wprowadzamy przewód ekra-
to 18) sztuk listewek o wymia- nowany np. WLY50 i do ekra-
rach 10x15x5mm i ok. 30 szt. o nu lutujemy 16–17m drutu
wymiarach 5x15x5mm. Po ich nawojowego DNE φ 0,7mm.
przygotowaniu wklejamy je za Teraz zaczynamy nawijanie.
pomocą, np. SuperGlue tak jak Należy nawinąć 21 zwojów
pokazano na fotografii 1. W ww. drutu, uważając, aby nie
przygotowany otwór na prze- zrobić przeciwzwojów. Po
wód wkładamy gumowy dławik. nawinięciu 21 zwojów koniec
Ja zastosowałem w tym miejscu drutu łączymy z przewodem
gumową przelotkę ze stare- (również za pomocą lutu).
go telefonu. Czekamy, aż klej Po tych mozolnych czynnoś-
dobrze zwiąże i w międzycza- ciach musimy wyszpachlo-
sie przygotowujemy dużą tubę wać sondę dookoła, nie
kleju Distal (wolno wiążącego). zapominając o wyciętym
Kiedy wklejone listewki dosta- wewnątrz sondy otworze.
tecznie się trzymają, zaczynamy Można powiedzieć, że sonda
nakładanie Distalu. Kładziemy Fot. 1 Wklejanie listewek do sondy jest praktycznie gotowa, ale
go między wklejonymi listew- dla dopełnienia efektu warto
pomalować sondę farbą poliuretanową,
Wykaz elementów C7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2200μF/25V
najlepiej dwuskładnikową np. o białym
C8,C9,C12,C13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47μF/25V
Rezystory kolorze.
C10,C11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220kΩ Tak wykonaną sondę łączymy z elek-
C14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390pF
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,2kΩ troniką za pomocą złącza BNC. Włączamy
C15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220nF
R3,R7,R19,R20,R22. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10kΩ zasilanie i potencjometrem PR1 ustawia-
C16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22nF
R4,R21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Ω my na wyjściu US8 (nóżka 6) 0,00V.
Półprzewodniki
R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16kΩ Bardzo ważne jest, aby podczas wykony-
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LED (3mm)
R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12kΩ wania tej czynności sonda i elektronika
D2,D3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1N4148
R8,R10,R11,R16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1kΩ były jak najdalej od przedmiotów meta-
T1,T3,T4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BC 327
R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1kΩ/0,5W lowych, załączonego radia, przetwornicy,
T2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BUT11
R12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430Ω itp. Praktycznie rzecz biorąc, jeśli nie
TO1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CNY-17
R13,R15,R17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MΩ napotkaliśmy do tej pory żadnych utrud-
US1-US3,US10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NE 555
R14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470Ω nień, to detektor jest już gotowy do pracy.
US4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4066
R18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270Ω Stelaż (konstrukcję nośną) wykrywa-
US5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78L08
R23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22kΩ cza można wykonać również na wiele
US6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78L05
P1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470Ω (obrotowy, liniowy) sposobów. Ja proponuje wykorzystać kulę
US7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ICL 7660
PR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100kΩ (wieloobrotowy) rehabilitacyjną. Należy pamiętać tutaj, by
US8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NE 5534
Kondensatory w pobliżu sondy nie było niczego meta-
US9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .TL 062
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68nF lowego, dlatego też należy usunąć dolną
Inne
C2-C6,C17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10nF część kuli (aluminiową rurkę) i zastąpić ją
Głośnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Ω/0,5W
rurką z PCV.
Komplet podzespołów z płytką jest dostępny w sieci handlowej AVT
jako kit szkolny AVT-2874. Marcin Majewski

18 Sierpieñ 2008 E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h