‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﺭﺩﯼ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﯼ ﺳﻨﺘﯽ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺗﻨﮑﺎﺑﻦ ﻭ ﺭﺍﻣﺴﺮ‬

‫ﭘﺪﯾﺪﺁﻭﺭﺩﻩ )ﻫﺎ( ‪ :‬ﯾﺰﺩﺍﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎﺱ؛ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮ؛ﺯﺭﻭﺩﯼ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﯽ‬

‫ﻫﻨﺮ ﻭ ﻣﻌﻤﺎﺭﯼ ‪ ::‬ﻣﺴﮑﻦ ﻭ ﻣﺤﯿﻂ ﺭﻭﺳﺘﺎ ‪ ::‬ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ‪ - 1392‬ﺷﻤﺎﺭﻩ ‪) 144‬ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋﻭﻫﺸﯽ‪(ISC/‬‬
‫ﺍﺯ ‪ 17‬ﺗﺎ ‪32‬‬
‫ﺁﺩﺭﺱ ﺛﺎﺑﺖ ‪http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1022592 :‬‬

‫ﺩﺍﻧﻠﻮﺩ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ‪ :‬ﻣﺤﯿﺎ ﺗﻮﺭﺍﻧﭙﻮﺭ‬

‫ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺩﺍﻧﻠﻮﺩ ‪01/05/1396 :‬‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮﯼ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ )ﻧﻮﺭ( ﺟﻬﺖ ﺍﺭﺍﺋﮥ ﻣﺠﻼﺕ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ‪،‬ﻣﺠﻮﺯ ﻻﺯﻡ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻣﺠﻼﺕ‪ ،‬ﺩﺭﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺎﺱ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺣﻘﻮﻕ ﻣﺎﺩﯼ ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﻭﺭﻭﺩ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻣﻘﺎﻻﺕ‪ ،‬ﻣﺠﻼﺕ ﻭ ﺗﺄﻟﯿﻔﺎﺕ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ "ﻣﺮﮐﺰ ﻧﻮﺭ" ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺍﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺮ ﻭ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻘﺎﻻﺕ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎﺭ ﻭ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﺎﻏﺬﯼ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻥ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻭ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎﺯﻣﻨﺪ ﮐﺴﺐ ﻣﺠﻮﺯ ﻻﺯﻡ‪ ،‬ﺍﺯ ﺻﺎﺣﺒﺎﻥ ﻣﺠﻼﺕ ﻭ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮﯼ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﯽ )ﻧﻮﺭ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺗﺨﻠﻒ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﮕﺮﺩ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺍﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﮐﺴﺐ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻭ ﻣﻘﺮﺭﺍﺕ‬
‫ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﻣﺠﻼﺕ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻧﻮﺭ ﻣﺮﺍﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﺋﯿﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﻣﺠﻼﺕ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻧﻮﺭ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي‪ :‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺗﻨﻜﺎﺑﻦ و راﻣﺴﺮ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦ 144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬

‫ﻋﺒﺎس ﻳﺰداﻧﻔﺮ*‪ /‬ﺑﺎﻗﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ**‪ /‬ﻣﺼﻄﻔﻲ زرودي***‬

‫‪1391/09/09‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪:‬‬

‫‪1392/03/22‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﻘﺎﻟﻪ‪:‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫‪  17‬‬
‫ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آنﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺰان اﻫﻤﻴﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ‬
‫آنﻫﺎ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎ در ﻧـﻮاﺣﻲ ﺑـﺎ ﺷـﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤـﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي و ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژﻳﻜﻲ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض‪ ،‬در ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺷﻜﻞ دﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻛﺎﻟﺒﺪي و ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﻃﺮاﺣـﻲ و ﺷـﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ ﺗﺸـﺮﻳﺢ ﺷـﻮد‪ .‬روش‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در ﺧﺼﻮص ﻣﺒﺎﻧﻲ و ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‪ ،‬روش ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪ -‬ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﻮده و اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ روش ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي ﺟﻤـﻊ آوري‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺪل ﻣﺪﻧﻈﺮ در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷـﺪ‪ .‬در اداﻣـﻪ‪،‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺣﻮزه ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺘﺎن ﻣﺎزﻧﺪران ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺗﻨﻜﺎﺑﻦ و راﻣﺴﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎﺗﻲ از‬
‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ ﺷﻤﺎل اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت روي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺮرﺳﻲ ﺷـﺪه‬
‫را ﺑﻪ ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﺗﻌﻤﻴﻢ داد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ و در ﻣﺤﺪودهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي ﭘﻮﺷـﺶ دادن ﻛـﻞ ﻣﻨﻄﻘـﻪ را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻴﺪاﻧﻲ )ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬ﻋﻜﺲ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ( اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑـﻪ روش ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑـﻪﺻـﻮرت ﺟـﺪاوﻟﻲ ﻛـﻪ در آنﻫـﺎ ﺳـﻄﻮح و‬
‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪ ،‬اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﺳﺖ ﻣﻨﺘﺞ از ﻧﻮع ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ارزﺷﻬﺎي ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮد در ﺣﻮزه ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺎ ﺟﻬﺖ دادن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺮدم و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دادن ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻌﻤﺎري آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ‪.‬‬

‫* اﺳﺘﺎدﻳﺎر داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‪.‬‬

‫** داﻧﺸﻴﺎر داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‪.‬‬
‫*** ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‪Zaroudi.mostafa@gmail.com .‬‬
‫‪ -‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ دوره ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﻣﺼﻄﻔﻲ زرودي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان " ﻃﺮاﺣﻲ ﺧﺎﻧﻪ اﻣﺮوز ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري زﻣﻴﻨﻪ ﮔـﺮا"‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺎس ﻳﺰداﻧﻔﺮ و دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ﺿﻤﻦ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴـﺎز اﻧﺴـﺎن ﺑـﻪ ﺳـﺮﭘﻨﺎه و ﻣﺤـﻴﻂ ﻣﺼـﻨﻮع‪،‬‬
‫راﺑﻄﻪاي ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛـﺮده‬
‫و در وﺟﻪ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ ﺑﻪﻋﻨـﻮان ﻋـﺎمﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﻣﻌﻤﺎري‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺮﺻـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫اﺻﻠﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در ﻇﻬﻮر اﺷـﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺧﺎﻧـﻪ در‬
‫ﺟﻮاﻣــﻊ ﻣﺨﺘﻠــﻒ اﺳــﺖ‪ ،‬اﻳــﻦ ﺗﺤﻘﻴــﻖ ﭘﺎﺳــﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑــﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي زﻳﺮ را ﻫﺪف ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷـﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬
‫‪ -‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗـﻮان ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﺤﺘـﻮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨـﮓ را در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﺤﻮه ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔـﺬاري ﺑـﺮ ﺷـﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑـﻪﺻـﻮرت‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي ﻛﺮد؟ در واﻗﻊ ﻫﺪف از ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﺪﻟﻲ ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺑﺘﻮان راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷـﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ را‬
‫در ﺟﻮاﻣﻊ آﻣﺎري ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻣﺰﮔﺸﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫وﺟﻮه ﻣﺬﻛﻮر و راﺑﻄﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح‬
‫روش اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ در ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺮي ﺑﺎ روﻳﻜـﺮد ﻛﻴﻔـﻲ و‬
‫اﺑﺰار ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﺤﻠﻴﻠـﻲ‪-‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﭼﻬـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي ﭘﺮداﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ روش ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣـﻮردي‪ ،‬ﭼﻬـﺎرﭼﻮب‬
‫ﻧﻈﺮي ﻣﺬﻛﻮر در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑـﻮﻣﻲ ﺷـﻤﺎل اﻳـﺮان و‬
‫ﺣﻮزه ﻏﺮﺑﻲ اﺳـﺘﺎن ﻣﺎزﻧـﺪران ﻳﻌﻨـﻲ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﺗﻨﻜـﺎﺑﻦ و‬
‫راﻣﺴﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬دراﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ روﺳـﺘﺎي اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺑ‪‬ﺮَﺳ‪‬ﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ‪ ،‬ﻛَﺸﻜﻮ )ﻫﺮ ﺳﻪ واﻗﻊ در ﺟـﺎده‬
‫دو ﻫﺰار ﺗﻨﻜﺎﺑﻦ(‪ ،‬ﺗُﺸﮕﻮن‪ ،‬ﺳﻴﺎو‪‬رز )ﻫﺮدو واﻗﻊ در ﺣﻮﻣـﻪ‬
‫ﺧﺮم آﺑﺎد ﺗﻨﻜﺎﺑﻦ(‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬رودﺑﺎر ﻣﺤﻠﻪ و ﺟﻮاﻫﺮده )ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮﺳﻪ از روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻃﺮاف راﻣﺴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ( و روﺳـﺘﺎي‬
‫ﻧﻴﻠﻮ )از روﺳﺘﺎﻫﺎي اﺷﻜﻮر( ﻣﺮاﺟﻌـﻪ و ﺿـﻤﻦ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﺣﻀﻮري )ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻘﺸﻪ و ﻋﻜﺴﺒﺮداري(‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن آنﻫﺎ‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ در دﺳﺘﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اوﻟﻴـﻪ و‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در ﺷﻜﻞ ﻛﻠﻲ ﻣﺴﻜﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﮕﻮﻫـﺎي‬
‫ﺷﻜﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺧﺎﻧـﻪ در ﻧـﻮاﺣﻲ ﺑـﺎ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺸـﺎﺑﻪ از‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫ﻟﺤﺎظ وﺿﻴﻌﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ آن ﻧـﻮاﺣﻲ اﺳــﺖ )‪Kokurina,‬‬
‫‪ .(2006‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﻳـﻚ ﺧﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﭘﺪﻳـﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ )ﻓـﺮم ﻛﺎﻟﺒـﺪي و ﺳـﺎزﻣﺎن ﻓﻀـﺎﻳﻲ آن(‪،‬‬
‫ﺷﺪﻳﺪا از ﻣﺤﻴﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠـﻖ دارد‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد )راﭘﺎﭘﻮرت‪ .(1388 ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﮔﺴـﺘﺮدﮔﻲ‬ ‫‪  18‬‬
‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪ ،‬ﺑـﺮاي درك ارﺗﺒـﺎط ﻣﻴـﺎن آنﻫـﺎ و اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮه ﻳـﺎ اﺑﻌﺎدﻳﺴـﺖ‬
‫ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮي ﺑـﺎ ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﻃﺮاﺣـﻲ ﺑﺮﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻗﺼﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺎ ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮي ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻢ و ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ‬
‫روي ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺘـﺪا ﻣـﺪﻟﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﻄﺢ‬
‫ﺑﻨﺪي ﻣﺬﻛﻮر اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﻣﺪل ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻮردي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﻲ ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن‬
‫ﺗﻨﻜﺎﺑﻦ و راﻣﺴﺮ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ ﻣـﻮرد ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻧﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘـﻮاﻳﻲ ﻣﻨـﺘﺞ از‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ و ﻧﺤﻮه ﺗﺄﺛﻴﺮ آنﻫﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ و در ﻗﺎﻟـﺐ‬
‫ﺟﺪاوﻟﻲ اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫از ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﺮاﻳﻲ ﺑـﺮاي ﺗﺒﻠـﻮر‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫روي ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﻮرﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
 ‫را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻀـﻮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻛﺴـﺐ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﮕﻠﻬﺎرت ﻓﺮﻫﻨﮓ را اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ از ﻧﮕـﺮشﻫـﺎ‪ ،‬ارزشﻫـﺎ و داﻧﺸـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺮزي‬
‫ﮔﺴﺘﺮده در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ و از ﻧﺴﻠﻲ ﺑـﻪ ﻧﺴـﻠﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮل ﻛﻠﻮدﻟﻮي اﺳﺘﺮاس‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦ 144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎ و درك ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ )ﺑﻨﻴﺎﻧﻴﺎن‪.(1386 ،‬‬
‫ﻫﺎﻓﺴﺘﺪ ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻲ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت و اﻣﺜﺎل آن ﺟﻠـﻮه‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺄﻛﻴﺪ آن ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل و ﻳﻚ "دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ"‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و دﻳﮕـﺮي‬
‫ﻧﻴﺰ "ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎي ذﻫﻨﻲ" اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهاي ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻮده و‬
‫‪  19‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در آن ﺳـﻬﻴﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻋﻀﺎي ﻳﻚ ﮔﺮوه را از ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﻣﺘﻤـﺎﻳﺰ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻬﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻮه‬
‫اداره ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﺧـﺎﻧﻮاده و ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و داد و ﺳﺘﺪﻫﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد )‪.(Hofstede, 2010‬‬
‫از ﻧﮕﺎه ﺷﺎﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﻣﻔﺮوﺿﺎت اﺳﺎﺳـﻲ‬
‫و ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﮔﺮوه‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ( ﺑﺮاي ﺣﻞ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫)ﺷﻴﻮه اداﻣﻪ ﺑﻘﺎ( و اﻳﺠﺎد اﻧﺴﺠﺎم دروﻧﻲ )ﺷﻴﻮه در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ‬
‫ﻣﺎﻧﺪن( ﺧﻠﻖ‪ ،‬ﻛﺸﻒ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﺠﺎد ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﻟﮕـﻮ در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ اﻳﻦ ﮔـﺮوه اﻋﺘﺒـﺎر ﻳﺎﻓﺘـﻪ و ﺛﺎﺑـﺖ ﻛـﺮده ﻛـﻪ‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﻛﺎرﺳﺎز اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷـﻴﻮه درﺳـﺖ‬
‫ادراك‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬اﺣﺴﺎس و رﻓﺘﺎر ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ‬
‫)‪.(Schein, 2010‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﻮﻟﺘﻮن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻌﺒﻪ اﺑـﺰاري اﺳـﺖ ﺣـﺎوي‬
‫اﻋﻤﺎل و ﻋﺎدتﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻳﺎري ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺟﻬـﺎن را‬
‫درك ﻛﺮده )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ( و ﺑـﺮ روي آن ﻋﻤـﻞ ﻛﻨـﻴﻢ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻦآوري( و ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ( و ارزشﻫﺎ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ آزادي و ﻋـﺪاﻟﺖ( ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻫـﺪف ﻛـﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌـﻪ آﻣـﺎري را‬
‫دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ و در‬
‫ﻣﺤﺪودهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ دادن ﻛﻞ‬
‫ﻣﻨﻄﻘــﻪ ﻣــﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ را داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨــﺎب ﺷــﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ از اﻓﺮادي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﺪت‬
‫زﻳﺎدي در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر اﻗﺎﻣﺖ داﺷـﺘﻪ و از اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي ﺣﺎﺻـﻞ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ‪ 1‬و اﺳـﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘـﻲ‪ 2‬در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭼﻬﺎﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻣﻄﺮح در اﻳـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﻧﺘـﺎﻳﺞ در ﻗﺎﻟـﺐ ﺟـﺪاول‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﻛﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ادﺑﻴﺎت ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﮔﺴـﺘﺮده‬
‫ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط دادن ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻃﺮاﺣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ آﺷﻨﺎ ﺷـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﻣﺤﺪود ﻛـﺮدن و ﻧﺰدﻳـﻚ ﻛـﺮدن آن ﺑـﻪ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖﺗﺮي از ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ آنﻫﺎ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻛـﻪ ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺗﻮﺳـﻂ آن‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗﻌـﺎرﻳﻒ و وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﻴﻨﻮﻓﺴﻜﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي ﻣﺘﺸـﻜﻞ از‬
‫دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻓﻨﻲ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺎدات‬
‫و ارزشﻫﺎي ﻣﻮروﺛﻲ و واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻧﮕﺎه ﺗﻴﻠﻮر‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم وﺳﻴﻊ ﻛﻠﻤﻪ در ﻗﻮم ﺷﻨﺎﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺎورﻫـﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫـﺎ‪،‬‬
‫اﺧﻼق‪ ،‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬آداب و رﺳﻮم و دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎ ﻳﺎ ﻋﺎداﺗﻲ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورده ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﺸـﺘﺮﻛﺎت ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و در ﻗﺎﻟﺐ آنﻫﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻧﻤﻮد ﻋﻴﻨﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫ﻗﺮار دادن روﻳﻜﺮد دوم و ﺑـﺎ ﺟﻤـﻊ ﺑﻨـﺪي ﺗﻌـﺎرﻳﻒ اراﺋـﻪ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫آن را در دو رده ﻛﻠﻲ ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ :‬ﺳﻄﺢ اول ﻳﺎ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﺮﺻﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠــﻒ زﻧــﺪﮔﻲ )اﺧــﻼق‪ ،‬رﻓﺘــﺎر و اﻟﮕﻮﻫــﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖ‪،‬‬
‫اﻟﮕﻮﻫــﺎي ﺧــﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﺼــﻨﻮﻋﺎت و ‪ (...‬ﻧﻤــﻮد ﻋﻴﻨــﻲ ﭘﻴــﺪا‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻄﺢ دوم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آنﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻳﺎ ﻻﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫دروﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﺎد ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸـﺘﺮﻛﺎت ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺗﻌـﺎرﻳﻒ‪،‬‬
‫ﻣﻮاردي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻘﺒﻮﻟﻴـﺖ ﺑـﻴﻦ ﻋﻤـﻮم ﻣـﺮدم‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳـﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ آنﻫﺎ ﺟﻬﺖ داده و ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي » ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻣﻌﻨـﻮي‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻌﺎرﻳﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺟﻤـﻊ ﺑﻨـﺪي‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﻴﺮوﻧـﻲ آن از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ و ﻻﻳﻪﻫـﺎي ﭘﻨﻬـﺎن ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻟﺬا درك و ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖﺗﺮ اﻳـﻦ ارﺗﺒـﺎط‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ و ﻻﻳﻪﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﻣـﺬﻛﻮر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻧﻈﺮﻳـﺎﺗﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﻄﺢ‬
‫ﺑﻨﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ اراﺋﻪ دادهاﻧـﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻫﺎﻓﺴﺘﺪ در ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ارزﺷﻬﺎ را ﺑﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﻻﻳــﻪ دروﻧــﻲ و ﻣﻨﺎﺳــﻚ و ﺷــﻌﺎﻳﺮ ) ﺷــﺎﻣﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖﻫــﺎ و‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﻧﺤـﻮه ﺗﻌـﺎرف و اﺣﺘـﺮام‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ‪ ( ...‬را ﺑﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﻻﻳﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده و از ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻳﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن‬
‫ﻳﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳـﻄﻮﺣﻲ واﺳـﻂ ﺑـﻴﻦ آنﻫـﺎ ﻳـﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ )‪ .(Hofstede, 2010‬در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ او ﺑﺎورﻫـﺎ و‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫واﺳﻄﻪ آنﻫﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ و آنﻫﺎ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ )‪.(Holton, 2011‬‬
‫ﻣﻜﻴﻮﻧﻴﺲ ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻃـﺮز ﻓﻜـﺮ‪ ،‬اﺣﺴـﺎس و ﻋﻤـﻞ‬
‫اﻓﺮاد ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ آنﻫﺎ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ )‪.(Macionis, 2009‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ راﭘﺎﭘﻮرت‪ » ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي از‬
‫ارزشﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ در ﺑﺮدارﻧﺪه اﻳﺪهآلﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻣﻮزي‪ ،3‬ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي آن ﮔﺮوه‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد و ﻣﻨﻈـﻮر او از ﻓﺮﻫﻨـﮓ آﻣـﻮزي‪ ،‬اﻧﺘﻘـﺎل‬
‫ارزشﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ در ﻣﻴـﺎن اﻋﻀـﺎي‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ « )‪.(Rapoport, 1980: 9‬‬ ‫‪  20‬‬
‫ﻣﺘﻔﻜﺮان اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﭘﺮداﺧﺘـﻪاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫـﺎي ﻣﻌﻨـﻮي‪،‬‬
‫ﻓﻜﺮي‪ ،‬روﺣـﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻠـﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗـﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻳـﻚ ﻗـﻮم‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ )وب ﺳﺎﻳﺖ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻄﻬﺮي(‪ .‬ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸـﺮي داﻧﺴـﺘﻪ و ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎ و دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي ﻣـﺎدي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي را ﺗﻤﺪن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ )ﺷـﺮﻳﻌﺘﻲ‪:1382 ،‬‬
‫‪ (120‬و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ از ﻧﻈـﺮ ﻋﻼﻣـﻪ ﺟﻌﻔـﺮي ﻋﺒـﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﺷﻴﻮه اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻛﻴﻔﻴـﺖ زﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﮔﺬﺷــﺖ زﻣــﺎن و ﻣﺴــﺎﻋﺪت ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺤــﻴﻂ ﻃﺒﻴﻌــﻲ و‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي رواﻧﻲ و روﻳﺪادﻫﺎي ﻧﺎﻓﺬ در ﺣﻴﺎت ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ )وب ﺳﺎﻳﺖ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﻄﻬﺮي(‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﮔﺮاﻳﺶ ﺟﺰءﻧﮕﺮ‬
‫و ﻛﻞﻧﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺟﺰءﻧﮕﺮ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻣﺼـﺎدﻳﻘﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮد ﻋﻴﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺣﻮزه ﻣﺼﺎدﻳﻖ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ از اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻣﺬﻛﻮر ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻞﻧﮕﺮ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﺼـﺎدﻳﻖ‬
‫را در ﻇــﺮف ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻗــﺮار داده و ﺻــﺤﺒﺖ از ﺷــﺮاﻳﻂ و‬
 ‫داد‪ :‬ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻌﻠﻮم‪ 4‬و ﺟﻨﺒﻪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم‪ .5‬ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻫﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﺎده آن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺧﺎﺻﻲ در‬
‫ﻣﻮرد ﻓﺮﻫﻨﮓ اراﺋﻪ ﻧﻤﻲدﻫـﺪ و ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ ﻧﻴﺎزﻫـﺎي اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﺮﺑــﻮط ﻣــﻲﺷــﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣــﺎ ﺟﻨﺒــﻪ ﻧــﺎﻣﻌﻠﻮم ﻫــﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖ‪ ،‬ﺑــﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي اﻓﺮاد از آن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﻮﺟـﻪ دارد و در ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦ 144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫ﻣــﻮارد ﺧﻮاﺳــﺘﻪﻫــﺎ ﻣﻬــﻢﺗــﺮ از ﻧﻴﺎزﻫــﺎ ﻣــﻲﺑﺎﺷــﻨﺪ و اﻳــﻦ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺟﻨﺒﻪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ‬
‫در ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮﻧﺪ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آنﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ درك ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ارﺗﺒـﺎط ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒـﻲ ارزﺷـﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ و ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ ﺷـﻮد ) & ‪Kokurina, 2006‬‬
‫‪  21‬‬
‫‪.(Rapoport, 1998‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪيﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و ارزشﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻋﻨـﻮان ارﻛـﺎن‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪاي ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎورﻫﺎ و ارزﺷـﻬﺎي ﻣـﺬﻛﻮر‬
‫از ﻛﺠﺎ ﻣﻨﺘﺞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ راﭘﺎﭘﻮرت‪ ،‬ارزﺷﻬﺎي‬
‫ﻣﺬﻛﻮر را زاﻳﻴﺪه ﻧﻮع ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮدم ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲداﻧﻨـﺪ‬
‫)‪ .(Rapoport,1998 & 2005‬در دﻳــﺪﮔﺎه دﻳﻨــﻲ ﻧﻴــﺰ‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ را ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺎورﻫﺎ و ارزﺷـﻬﺎ ﻣـﻮرد ﺗﺄﻳﻴـﺪ در ﻳـﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ )اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻤﻲ‪ .(1384 ،‬اﻣﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻴﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر وﺟـﻮد دارد‪ ،‬در دﻳـﺪﮔﺎه اول ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﻣﻨﺸﺎ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ در دﻳﺪﮔﺎه دوم ﻓﺮﻫﻨﮓ زاﻳﻴـﺪه‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﺎر دﻳـﺪﮔﺎه دوم ﻣـﻼك‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﻌﻨـﻮي ﻳـﺎ ﻏﻴـﺮ ﻣـﺎدي ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ داراي ﻻﻳﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ دروﻧـﻲ و ﺑﻴﺮوﻧـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻛﻪ دروﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ آن ﺑﺎورﻫـﺎ و ارزﺷـﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻨﺘﺞ از ﻧﻮع ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑﻼواﺳـﻄﻪ ﻳـﺎ ﺑـﺎ‬
‫واﺳﻄﻪ و از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻄﻮح ﻣﻴﺎﻧﻲ )ﻛـﻪ در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ارزﺷﻬﺎ اﺑﺘﺪا در ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻛﻪ ﺣـﺎوي ﻣﻌـﺎﻧﻲ ﺧـﺎص و ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫درك ﺑﺮاي ﻣﺮدم آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﻮرد ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻣـﺮدم ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮوز ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻌﺪ در ﺳﻄﻮح ﺑﻴﺮوﻧﻲﺗﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﺷﺎﻳﻦ از ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻧﻴـﺰ اﺑﺘـﺪا از‬
‫ارزﺷﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻔﺮوﺿﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﻻﻳﻪ دروﻧﻲ و ﻣﻈـﺎﻫﺮ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ)ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻨﻮد‬
‫و ﻟﻤﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻻﻳﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻳﺎد ﺷـﺪه و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ واﺳﻄﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ﻗﻮاﻋـﺪ رﻓﺘـﺎري ﺑـﻴﻦ‬
‫آنﻫﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد )‪ .(Schein, 2010‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ارزﺷﻬﺎ‬
‫اﺑﺘﺪا در ﺟﻬﺖ دﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺬﻛﻮر ﻇﺎﻫﺮ ﺷـﺪه‬
‫و از آن ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ دارد‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي راﭘﺎﭘﻮرت از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ ﺷـﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬راﭘﺎﭘﻮرت ﺑﺮاي ﻣﺤـﺪود ﻛـﺮدن ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﻻﻳﻪﻫﺎ و اﺑﻌـﺎد ﭘﻨﻬـﺎن‬
‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻣﻨﺸﺄ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ را ﻣﻨﺸﺄ ارزﺷﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ارزشﻫﺎ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺳﺎزﻧﺪه ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺟﻬـﺖ دادن ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم آنﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﻼﻓﺼـﻞ ﺑـﺮ ﺷـﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣـﻲﮔـﺬارد )‪ .(Rapoport,1998 & 2005‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺎس‪ ،‬او راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ را در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫ارزشﻫﺎي ذاﺗﻲ و وﻳﮋه ﮔﺮوه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻧﻴﺰ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ ارزشﻫﺎ و ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي آنﻫﺎ ﺟﺴـﺘﺠﻮ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﻛﻠﻴﺪي ﺑﺮاي‬
‫ﻓﻬــﻢ ﭼﮕــﻮﻧﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘــﺬﻳﺮي ﺷــﻜﻞ ﺧﺎﻧــﻪ از ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﺑــﻪ‬
‫ﺣﺴـﺎب آورد )‪.(Rapoport, 1980: 10 & 1998: 8-11‬‬
‫از ﻧﻈﺮ او ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان از دو ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻟﺬا ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ آن اﺳــﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳــﺪ ﭘﺎﺳــﺨﮕﻮي ﻧﺤــﻮه اﻧﺠــﺎم‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷـﻜﻞ دﻫﻨـﺪه ﺷـﻴﻮه زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺠﺎري ﺗﺒﻠـﻮر ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲآﻳﻨـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺑـﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻣﻮرد ﻣـﻲﺗـﻮان ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ روي اﻟﮕﻮ ﻳﺎ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ در آن ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫را ﻣﺸﺎﻫﺪه و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ راﺑﻄﻪ ﻣﻠﻤﻮسﺗﺮي ﺑﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫و ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺮت ﻳﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻌﻤﺎري‪:‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻧﻬﻔﺘـﻪ در آﺛـﺎر ﻣﻌﻤـﺎري‪ ،‬راﻫﻨﻤـﺎ و ﻫـﺪاﻳﺘﮕﺮ‬
‫ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮع ﺑﻮده و ﻣﻲﺗﻮان از آنﻫـﺎ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺻﻮﻟﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ و ﺗﺠﻠﻴﺎت ﻛﺎﻟﺒﺪي ﻧﻮ و‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻣﻨﺘﺞ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳـﺎد ﻛـﺮد )ﻧﻘـﻲ‬
‫زاده‪ .(80 ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖﻫﺎي ﻧﻬـﺎﻧﻲﺗـﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎري اﺷﺎره دارد )ﺣـﺎﺋﺮي‪.(39 :1388 ،‬‬
‫ن ‪ .1‬ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺪك ﻣﻮﺟﻮد و‬
‫در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ و ﺷـﺎﺧﺺ‪ ،‬ﺑـﻪﻃـﻮر‬
‫اﺟﻤﺎﻟﻲ و ﮔﺬرا اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺜـﻞ ﻣـﺮدم‬
‫واري‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴـــﺰ از ﺑﻴﻬـــﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﻧﻴـــﺎرش‪ ،‬ﺧﻮدﺑﺴـــﻨﺪﮔﻲ و‬
‫‪6‬‬
‫دروﻧﮕﺮاﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮان ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر‬
‫از ﺗﻮازن‪ ،‬ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻛﻤﺎل و وﺣﺪت ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺑﺎرز‬
‫‪7‬‬
‫ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن روﺷﻨﻲ‪ ،‬وﺿﻮح‪ ،‬اﻋﺘﺪال و‬
‫ﻣﺘﺎﻧﺖ‪ 8‬و وﺣﺪت و ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ‪ 9‬و ﺳﻠﻢ و ﺗﻮازن‪ 10‬را ﻧﻴﺰ ﻛـﻪ‬
‫در ﻣــﻮرد ﻣﻌﻤ ـﺎري و ﺷﻬﺮﺳــﺎزي ﻣﺴــﻠﻤﻴﻦ از آنﻫــﺎ ﻳــﺎد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻤﻴﻢ داد و ﺳـﺮآﻣﺪ‬
‫‪11‬‬
‫اﺻﻮل اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﺎدﮔﺮاﻳﻲ و رﻣﺰﭘﺮدازي ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳـﺎﺣﺘﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﻮي دادن ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴـﺰ و ﻫـﺮ ﺷـﻲء‪ ،‬ﻫﻤـﻮاره ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان )از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﻤﺎران( ﺑـﻮده و ﺑـﺮاي ﻫـﺮ ﻋﻤﻠـﻲ و‬
‫ﭘﺪﻳﺪهاي‪ ،‬اﺻﻠﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻗﺎﺋـﻞ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ( در ﺑﻴﺮوﻧـﻲﺗـﺮﻳﻦ ﺳـﻄﺢ آن ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻮاﺳﻄﻪ اﻳﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻗـﺎدر ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ﺗﻤﻴﻴﺰ دادن آنﻫﺎ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺷﺪ )ﻧﻤﻮدار‪ .(1‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘـﻲ ﺑـﺮدن ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮه ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮي اﻳﻦ ﻋﺮﺻـﻪﻫـﺎ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺳـﻄﻮح ﻗﺒﻠـﻲ و‬
‫ارﺗﺒﺎط آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫‪  22‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻓﺮﻫﻨﮓ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻣﻠﻤﻮسﺗﺮي ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻌﻲ ﺷـﺪ ﺑـﺎ ﺟﻤـﻊﺑﻨـﺪي درﺳـﺘﻲ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣـﺬﻛﻮر و ﻣﺸـﺨﺺ ﻛـﺮدن ﺳـﻄﻮح ﻣﻴـﺎﻧﻲ و‬
‫واﺳﻂ ﺑﻴﻦ ارزﺷﻬﺎي ﻣﻨﺘﺞ از ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ و ﻣﻌﻤـﺎري ﺧﺎﻧـﻪ‪،‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻧﻤﻮدار‪ 1‬ﺗﻜﻤﻴـﻞ و ﻣـﺪﻟﻲ ﻛﻠـﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اراﺋﻪ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ دو ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ :‬اول اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺑﻨـﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻳﮕـﺮ ﺑﻨﺎﻫـﺎ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮي ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ﻣﻌﻤـﺎري ﻫـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮرد دوم اﻳﻦ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﺑﻨـﺎي ﻣﻌﻤـﺎري ﻣﺨـﺘﺺ‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺧﺎص اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي آن ﻋﻤﻠﻜﺮد )ﻛﻪ‬
‫ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﻨﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨـﺪ( ﭘﺎﺳـﺦ ﮔﻮﻳـﺪ‪.‬‬
 ‫ب‪ .‬ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ )ﺳﻜﻮﻧﺖ(‪ » :‬ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫روﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘـﺎر ﻛﻨﻨـﺪ و‬
‫ﻳﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﻌـﺎﻟﻴﺘﻲ ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ « )‪.(Rapoport,1980:10‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪» ،‬ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺒﺎرت ﻓﺸﺮدهاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم رﻓﺘﺎرﻫﺎي آدﻣﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬رﻓﺘﺎر ﺑـﺎ ﺧـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦ 144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ؛ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺧﻮراﻛﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎﻛﻲ‪ ،‬ﮔﻔﺘـﺎري‪،‬‬
‫ﺣﺮﻛﺘــﻲ و دﻳــﺪاري‪ .‬ﻫــﺮ ﻳــﻚ از اﻳــﻦ رﻓﺘﺎرﻫــﺎ اﻧﻌﻜــﺎس‬
‫ﻣﻠﻤﻮس ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻠﻤﻮس در ﺷـﻜﻞدﻫـﻲ ﻓﻀـﺎي ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫دارد‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻪ و ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺼﻮل ﻓﻀـﺎﻳﻲ ﺷـﻴﻮه زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻓﺮد‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ«‪ .‬از اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﺮ ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫‪  23‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد؛ ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ » ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮد‪ ،‬ﺧـﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﮔـﺮوه و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺎ ﻓﻀﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﮔـﺮدد « )ﺣـﺎﺋﺮي‪ 30 :1388 ،‬و‬
‫‪ .(39‬از ﻣﻨﻈﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺷـﻴﻮه زﻧـﺪﮔﻲ ﻳـﺎ ﺳـﻜﻮﻧﺖ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ارزشﻫﺎ و ﻣﻌﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺴـﺘﻲ و ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎﻧﻪ در ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻳﺎ ﻗﻮم و ﻣﻠﺖ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻧﻪ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺴﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻤﺎدﻫﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫـﺎﻳﻲ در‬
‫آن ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬درﺑـﺎره آن ﭼـﻪ ﺗﻠﻘـﻲ و اﺣﺴﺎﺳـﻲ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺎرﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ در آن اﻧﺠـﺎم دﻫـﻴﻢ و ﻳـﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم آنﻫﺎ را در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻤﻨﻮع ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻪ آﻳـﻴﻦﻫـﺎﻳﻲ‬
‫را درون ﺧﺎﻧــﻪ و ﻛــﺪام را ﺑﻴــﺮون آن ﺑــﻪﺟــﺎ آورﻳــﻢ و‪...‬‬
‫ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪواﺳﻄﻪ ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻳـﺎ ﺳـﻜﻮﻧﺖ در‬
‫ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺎﺳﺦ داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در واﻗﻊ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي‬
‫از ﻛﻠﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ )ﻓﺎﺿﻠﻲ‪.(1385 ،‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮي ﻣﻌﻤـﺎري و ﺷـﻴﻮه زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﺳﻄﻮح ﻣﻴﺎﻧﻲ را ﺑـﻴﻦ ﺑﺎورﻫـﺎ و ارزﺷـﻬﺎي‬
‫ﻣﻨﺘﺞ از ﻧﻮع ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان دروﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫و ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻳﻔـﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻧﻤﻮدار ‪.(2‬‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫)ﻧﻘﻲ زاده‪ .(80 ،‬اﻣﺎ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒـﻊ ﺑـﺮاي درك و ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻣﺒــﺎﻧﻲ ﻧﻈــﺮي ﻣﻌﻤــﺎري اﻳﺮاﻧــﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎﻫــﺎي ﺳــﻨﺘﻲ ﻣﻮﺟــﻮد‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ ﺷـﻨﺎﺧﺖ و درك اﻳـﻦ ﻣﺒـﺎﻧﻲ در ﮔـﺮو‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻌﻤﺎري ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻴﺰ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮي و اﺻﻮل ﺣـﺎﻛﻢ در‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﺳﺎﺳـﻲﺗـﺮﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔـﻪ ﺳـﻨﺖ )در‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ آن(‪" ،‬دﻳﻦ" اﺳﺖ‪ 12‬و ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺪن‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از آن و ﻣﺮدﻣـﻲ ﻛـﻪ آن را اﺻـﻞ ﻫﺪاﻳﺘﺸـﺎن ﻗـﺮار‬
‫دادهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﻴـﺪ ﺣﻴـﺎت ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ ﻳﺎ اﺻـﻞ "ﺗﻮﺣﻴـﺪ" ﻛـﻪ از ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت ﻣـﺮدم‬
‫اﻳﺮان ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از ورود اﺳﻼم و ﭼﻪ ﺑﻌـﺪ آن ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬از‬
‫اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ و اﺻﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﺟﺎﻧﻤﺎﻳـﻪ‬
‫ﻣﺒــﺎﻧﻲ ﻓﻜــﺮي ﻣﻌﻤــﺎران و ﻫﻨﺮﻣﻨــﺪان اﻳﺮاﻧــﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺴــﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﺎ ورود اﺳﻼم‪ ،‬ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﺑـﺎرزﺗﺮي در‬
‫ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻛـﺮد )اردﻻن‪ .(1390 ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ‪ -‬اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ زﻋﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازيﻫـﺎي‬
‫ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺮﺷﻤﺮدﻳﻢ از ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﻧﺸﺄت ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﻧﮕﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺪاق ﻫﺮ ﻳﻚ از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻣـﺬﻛﻮر در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ اﺻﻮﻟﻲ ﻛﻠﻲ در ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ‪ -‬اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از‪ :‬اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﺻﻞ ﺳﻴﺮ از ﻛﺜﺮت ﺑﻪ وﺣﺪت‪ ،‬اﺻﻞ ﺳﻴﺮ‬
‫از ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻦ و اﺻﻞ ردهﺑﻨﺪي اﻫﺪاف ﻛﻤـﻲ و ﻛﻴﻔـﻲ‪،‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸـﺎﻫﺪه اﺳـﺖ )ﻧﻘـﺮهﻛـﺎر‪ .13(1387 ،‬ﻧﻜﺘـﻪ ﺑـﺎرز در‬
‫ﺟﻤﻠﮕﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻫﻤﮕـﻲ‬
‫از ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻔﻜﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪي ﻣﺸـﺘﻖ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن )ﺑﺪون ﻏﻔﻠﺖ از ﻧﻴﺎزﻫﺎ‬
‫و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺎدي زﻧﺪﮔﻲ( اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴـﺎً ﺿـﻤﻦ‬
‫ﺛﺒﺎت ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺴﻴﺎري اﺻﻮل در ﻃﻲ ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدي‪ ،‬ﺗﺠﻠـﻲ‬
‫ﻛﺎﻟﺒﺪي آنﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜـﺎن‪ ،‬اﻣﻜﺎﻧـﺎت در‬
‫دﺳﺘﺮس و ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻛﻪ از آنﻫﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ )ﻧﻘﻲ زاده‪.(80 ،‬‬
 ‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫ن ‪ .2‬ﻣﺪل ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻓﺮﻫﻨﮓ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺪل اراﺋﻪ ﺷﺪه )ن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮه اﻣـﺮار‬
‫ﻣﻌﺎش ﻳﺎ ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻲ ﭘـﺮ ﻛـﺎرﺑﺮد و‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺮزﻧﺪه ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﻀﺎي ﺑﺎز و ﻧﻴﻤﻪﺑـﺎز )ﺣﻴـﺎط و اﻳـﻮان(‪ :‬ﺣﻴـﺎط و‬
‫اﻳﻮان دو ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺟﺪا ﻧﺸﺪﻧﻲ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ اﻧﺠـﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي‬
‫روزﻣﺮه زﻧﺪﮔﻲ )از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺸـﺎورزي‪ ،‬داﻣﭙﺮوري‪،‬آﺷـﭙﺰي و‬
‫ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ( از ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺣﻴﺎط و اﻳﻮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻃﺒﻴﻌـﺖ و‬
‫ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﺎن )ﺗﻌـﺎﻣﻼت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ( ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪﻛـﺎر ﻣـﻲرﻓـﺖ‬
‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ‪.17(1‬‬
‫‪ -‬ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‪ :‬ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﻳﺎ داﺧﻠﻲ ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎي‬
‫ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬از ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨـﺪ اﺗـﺎق‪ ،‬آﺷـﭙﺰﺧﺎﻧﻪ و ﺳـﺮوﻳﺲﻫـﺎي‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ .‬اﺗـﺎقﻫـﺎ ﻓﻀـﺎﻫﺎي ﺑﺴـﺘﻪ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮار از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﻏﺬاﺧﻮردن‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻴﺪن‪ ،‬دور ﻫﻢ ﻧﺸﻴﻨﻲ و‪ ...‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درآنﻫﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺗـﺎق را‬
‫"ﺧﺎﻧﻪ" ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و در ﻧﺎم ﮔـﺬاري ﺑـﻪ ﻣـﻮاردي از ﻗﺒﻴـﻞ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻗﺮارﮔﻴﺮي‪ ،‬اﻧﺪازه و ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺗﺎق ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .18‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻐﻠﻲ )ﻛﺸﺎورزي و داﻣﭙـﺮوري( و ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ‬
‫‪  24‬‬
‫‪ (2‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺼﺪاﻗﻲ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑـﻪ اﺳـﺘﻨﺎد‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ 14‬ﺑﺮاي ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎورﻫـﺎ و‬
‫ارزشﻫﺎي ﻣﻄﺮح در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص آن )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﺺ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ(‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ اﻳـﻦ ﻣـﻮارد در ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫ﺳﻨﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ آنﻫﺎ ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛـﻪ ﻛﻤﺘـﺮ دﭼـﺎر ﺗﻐﻴﻴـﺮ و‬
‫ﺗﺤﻮل ﺷﺪه و ﭼﻨﺪان ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎي دﻧﻴـﺎي ﻣـﺪرن‬
‫ﻗــﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘــﻪاﻧــﺪ )‪ .15(Kokurina, 2006‬در اﻳــﻦ راﺳــﺘﺎ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴـﺰ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻣـﺪل ﻣـﺬﻛﻮر را روي ﺷـﻜﻞ‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺤﺪود ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﺎﻟﺒﺪي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ‪ :‬ﻣﻨﺒﻊ اﺻـﻠﻲ ﺑـﺮاي‬
‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﺎ ﺷـﻴﻮه ﺳـﻜﻮﻧﺖ ﺟﻮاﻣـﻊ ﺳـﻨﺘﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺗـﺄﺛﻴﺮ آن روي ﺷـﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن‪ ،‬ﻣﺸـﺎﻫﺪات‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻧﻮاﺣﻲ روﺳـﺘﺎﻳﻲ ﻣﺤـﺪوده ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺸـﺎﻫﺪات‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﻌﻤـﺎري ﺷـﻜﻞ‬
‫دﻫﻨﺪه اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪:16‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻀـﺎﻳﻲ‪ :‬ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔـﻲ ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺣﻀـﻮر ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺳـﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎز )ﺣﻴﺎط(‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺎز )اﻳﻮان( و ﺑﺴﺘﻪ )اﺗﺎقﻫﺎ(‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ آن داﺷﺖ ‪.19‬‬
‫در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﻧﺘﻬﺎﻳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎي داﺧـﻞ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ﺗـﺎ در ﻋـﻴﻦ‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖ در اﻣﺮ آﺷﭙﺰي ﺣﺮﻳﻢ زن ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮوﻳﺲﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ از دﻳﮕﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦ 144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﺗﻌـﺪاد اﺗـﺎق‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻔﺮ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒـﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮارد‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ داﺧﻠﻲ اﺗﺎقﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده را ﭘﻮﺷﺶ دﻫـﺪ‪ .‬وﺟـﻮد ﺗﺎﻗﭽـﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮاي اﺷﻴﺎ و ﻟﻮازم ﻛﺎرﺑﺮدي و دﻛـﻮري‪ ،‬ﮔﻨﺠـﻪﻫـﺎي‬

‫ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤـﻲ و ﻧﺒـﻮد آب ﻟﻮﻟـﻪ‬
‫ﻛﺸﻲ ﺑﻴﺮون از ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺿﻤﻦ ﻛﻤﻚ‬
‫ﺑـﻪ ﺣﻔﻆ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ ﻓﻀـﺎﻫﺎي داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣـﺎﻧﻊ اﻧﺘﻘﺎل رﻃﻮﺑـﺖ‬
‫ﺑـﻪ اﺟﺰا و ﻋﻨـﺎﺻﺮ ﻓﻀــﺎﻫﺎي داﺧﻠـﻲ و ﻣﺴـﺘﻬﻠﻚ ﺷـﺪن‬
‫‪20‬‬
‫آنﻫﺎ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﺑﺰرگ در دﻳﻮار ﺑﺮاي ﻟﺒﺎس ﻳﺎ رﺧﺖ‪ ‬ﺧـﻮاب‪ ،‬ﭘﺸـﺘﻲﻫـﺎ و‬
‫ﺗﺸﻜﭽﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮاي ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺗﻤﺎم اﺗﺎقﻫﺎ و ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫از ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺗﺰﺋﻴﻨﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻴﻮه زﻧـﺪﮔﻲ دارد‬
‫)ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .(2‬آﺷﭙﺰي ﻧﻴﺰ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اوﻟﻴﻪ در ﺧﺎرج ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫روي آﺗﺶ اﻧﺠﺎم ﻣـﻲﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪﻫﺎ اﻳـﻮان ارﺗﺒﺎط‬

‫‪  25‬‬

‫ت ‪ .1‬اﻳﻮان در ﺧﺎﻧﻪ روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻋﻜﺲ از روﺳﺘﺎﻫﺎي‪.1 :‬ﺗﺸﮕﻮن‪.2 ،‬اﺷﻜﻮر‪3 ،‬و‪.4‬ﺳﻴﺎورز‪،‬‬

‫‪.5‬ﺑﺮﺳﻪ‪.6 ،‬رودﺑﺎر ﻣﺤﻠﻪ‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫ت ‪ .2‬ﺗﺎﻗﭽﻪﻫﺎي دﻳﻮاري در ﻳﻚ اﺗﺎق ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮدي‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫ﺟﺰ ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺷﻜﻞ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ زﻣﻴﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻇﻬﺎرات اﻫﺎﻟﻲ اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﺟﻬـﺖ‬
‫ﮔﻴﺮي ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻮرت ﻣـﻲﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻨـﻮب‪ ،‬ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﺟﻬـﺖ ﻗﺒﻠـﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ )ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑـﺮاي ﻣﻬﻤـﺎن( را دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﺟﻬـﺖ‬
‫ب‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﻲ‪ :‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺎﺧﺼﻲ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗـﻮان ﻣﻄـﺮح ﻛـﺮد اﻟﮕـﻮي‬
‫ﭘﻼﻧﻲ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و رواﺑﻂ ﻋﻤﻠﻜﺮدي آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ اﻟﮕﻮي "‪ "I‬ﺷﻜﻞ ﻳﺎ ﺧﻄﻲ‪،‬‬

‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬

‫ﮔﻴﺮي ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ دﻟﻴﻞ ﻋﻤﺪهاي ﻛﻪ ﺗﻌـﺪاد ﺑﻴﺸـﺘﺮي از‬
‫آنﻫﺎ روي آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈـﺮ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑـﻴﻦ زﻣـﺎن‬
‫ﺧﺮوج از ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي روزﻣﺮه ﺑﺎ ﻳﺎد و ﻧﺎم ﺧﺪا‬
‫و در ﺟﻬﺖ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺸﺮق ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ‬
‫دﻻﻳﻞ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳﺠـﺎد ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ زﻣﺎن ﺧﺮوج از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺷﺮوع ﻛﺎر روزاﻧﻪ ﺑـﺎ زﻣـﺎن‬
‫ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺷـﻬﺮ ﻣﺸـﻬﺪ در ﺷــﺮق اﺳـﺘﺎن ﻣﺎزﻧـﺪران ﻗــﺮار دارد‪ ،‬اداي‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي‬
‫رﺑﻂ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫"‪ " L‬ﺷﻜﻞ و "‪ " U‬ﺷﻜﻞ ﻣﺤﺪود ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻬﻢﺗـﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﻲ ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ و ﺟﺪاﺳﺎزي ﺣﺮﻳﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ و‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ )ﻣﻬﻤﺎن و ﺧﺎﻧﻮاده( ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ داﺧﻞ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ در اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻣﻬﻤـﺎنﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻳﻚ ورودي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ داﺷـﺖ و از اﻳـﻮان ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﭘـﻴﺶ‬ ‫‪  26‬‬
‫ورودي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷـﺪ )ت ‪ 3‬و‪ .(4‬ﻧﻜﺘـﻪ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در اﻋﺘﻘﺎدات ﻣـﺮدم اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ داﺷـﺖ‪،‬‬
‫ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﺟﺒﻬﻪ اﺻﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻛﻪ اﻳـﻮان و در ورودي‬
‫در آن ﻗﺮار دارد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠﻪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺸﺮق اﺳﺖ‪،‬‬

‫ت ‪ .3‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﺮﻣﻲ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻨﻜﺎﺑﻦ و راﻣﺴﺮ‪) L :‬ﻋﻜﺲ از روﺳﺘﺎي ﺳﻴﺎورز( ‪U،‬‬
‫)ﻋﻜﺲ از روﺳﺘﺎي ﺑﻴﻦ( و ﺧﻄﻲ )ﻋﻜﺲ از روﺳﺘﺎي ﺗﺸﮕﻮن(‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦ 144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬

‫‪  27‬‬

‫ت ‪ .4‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻓﻀﺎﻫﺎي داﺧﻠﻲ و ﻧﺤﻮه ﺟﺪاﺳﺎزي ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻨﻜﺎﺑﻦ و راﻣﺴﺮ‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣـﻮاردي ﻫـﻢ ﻛـﻪ از ﺗﺰﺋﻴﻨـﺎت‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ ﮔﻠﺪاﻧﻬﺎي ﮔﻞ روي ﻧﺮدهﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ اﻳـﻮان ﻳـﺎ ﺗﺎﻗﭽـﻪ‬
‫ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻟﻄﺎﻓـﺖ ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻓﺮم ﻛﺎﻟﺒﺪي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺴﺘﺮي‬
‫ﻛﻪ در آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاردي از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺼﺎﻟﺢ‪ ،‬رﻧﮓ و ﻓﺮمﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﺑـﺎ‬
‫ج‪ .‬ﻓﺮم ﻛﺎﻟﺒﺪي‪ :‬از ﺟﻤﻠـﻪ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﺑـﺎرز ﻓـﺮم‬
‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﺷﻜﺎل و ﻫﻨﺪﺳﻪﻫﺎي‬
‫ﺳﺎده و ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺒﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻮﻣﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ در‬
‫ﺳﺎﺧﺖ آنﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ اﻳـﻦ اﻣـﺮ دﻻﻟـﺖ‬
‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﻲ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط اﻳﺮان‪ ،‬دروﻧﮕـﺮا اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﻲ ﻛـﻪ ﻓـﺮم‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺳﺎده و ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﻤﻞ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﺑـﻮده و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﭘﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي ﻓﻀﺎي ﻧﻔﻴﺲ درون ﺧﺎﻧﻪ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎﻓﺖ زﻣﻴﻨﻪ و اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺻـﻮرت‬
‫ﻛﻪ ﻋﻤﺪه ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻋﺒـﺎرت از ﺳـﻨﮓ‪ ،‬ﭼـﻮب‪،‬‬
‫ﻃﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺣﻀﻮري و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷـﺪه‬ ‫ﭘﻮﺷﺎل‪ ،‬ﻛﺎﻫﮕﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ رﻧﮓﻫـﺎي ﮔـﺮم ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎ اﻫﺎﻟﻲ روﺳﺘﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮه و اﺑﻌﺎدي اﺷﺎره ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺤﻮ در زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺒﺰ ﺳﺎﻳﺖ ﻣـﻲﻧﺸـﻴﻨﻨﺪ‪ .‬رﻧـﮓﻫـﺎي‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ روي اﻟﮕﻮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﺷﻴﻮه زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﺮدم و‬ ‫ﮔﺮم‪ ،‬در ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺒﺰ ﭘﻴﺮاﻣﻮن و در ﭘﺎﻳﻴﺰ ﺑـﺎ‬

‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي آنﻫـﺎ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي اﻫﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ وﺟﻮه و اﺑﻌﺎد ﻣـﻮرد اﺷـﺎره‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺼﺪاقﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ارزﺷﻲ‬
‫از ﻗﺒﻴـﻞ اﻣﻴــﺪواري و ﺗــﻼش‪ ،‬ﺗﻮﻛــﻞ و اﻃﺎﻋــﺖ‪ ،‬ﻗﻨﺎﻋــﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﺿﻊ‪ ،‬ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺎون‪ ،‬ﺣﺠـﺎب و ﻣﺤﺮﻣﻴـﺖ‪ ،‬ﺻـﻠﻪ ارﺣـﺎم‪،‬‬
‫ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻣﻬﻤـﺎن و ﻃﻬـﺎرت ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣـﻮارد ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﺎن وﺟﻮه ﻣﺬﻛﻮر در ﻗﺎﻟـﺐ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ارزﺷـﻲ ﻣﻨـﺘﺞ از‬
‫ﻧﻮع ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﺪل ﻣﺪ ﻧﻈﺮ‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر )ن ‪ ،(2‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫زﻣﻴﻨﻪ رﻧﮕﺎرﻧـﮓ ﺑﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﻫـﺎرﻣﻮﻧﻲ اﻳﺠـﺎد ﻛـﺮده و ﻧﻴـﺰ در‬
‫ﺑﺮﺧﻲ زﻣﺴﺘﺎنﻫﺎي ﺑﺮﻓﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺳـﻔﻴﺪ اﺳـﺖ ﺑـﺎ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﺗﻀﺎدي دﻟﻨﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ را ﺑـﻪوﺟـﻮد ﻣـﻲآورد‪.‬‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﺟﻨﮕـﻞﻫـﺎ و رودﻫـﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻬﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮم ﺷﻴﺒﺪار‬
‫ﺳﻘﻒ را ﻫﻢ ﻋﻼوه ﺑـﺮ ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎي‬ ‫‪  28‬‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ )ﺑـﺎرش ﺷـﺪﻳﺪ و اﻳﺠـﺎد ﺣﺎﻳـﻞ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺳـﺮﻣﺎي‬
‫زﻣﺴﺘﺎن و ﮔﺮﻣﺎي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن( ﺧﻂ آﺳﻤﺎن ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑـﺎ رﺷـﺘﻪ‬
‫ﻛﻮﻫﻬﺎي اﻟﺒﺮز ﻛﻪ از ﺗﻤﺎم ﻧﻘـﺎط اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ رؤﻳـﺖ‬
‫اﺳﺖ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ )ت ‪.(5‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .5‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺼﺎﻟﺢ و رﻧﮓ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻃﺮاف‪ ،‬ﻋﻜﺲ از روﺳﺘﺎﻫﺎي‪ .1 :‬اﺷﻜﻮر‪2 ،‬و‪ .3‬رودﺑﺎر‬
‫ﻣﺤﻠﻪ ‪.4‬ﺗﺸﮕﻮن‪5 ،‬و‪.6‬ﺳﻴﺎورز‪.7 ،‬ﺟﻮاﻫﺮده‪ ،‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻨﻜﺎﺑﻦ و راﻣﺴﺮ‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫ﺳﭙﺲ رﻳﺸﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ارزﺷﻲ ﺑﺮآﻣـﺪه‬ ‫در واﻗﻊ ﺑﺎ دﺳﺘﻪﺑﻨـﺪي وﺟـﻮه و اﺑﻌـﺎدي ﻛـﻪ ﺳـﺎﻛﻨﺎن‬
‫از ﻧﻮع ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨـﻲ ﻣـﺮدم ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬ﺟﺴـﺘﺠﻮ و ﺑـﻪﺻـﻮرت‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻠﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬار ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﻣﺼﺪاﻗﻲ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﺟﻬـﺖ‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ارزﺷﻲ ﺑﺮﺷﻤﺮده‪ ،‬ﻣﻲﺗـﻮان ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫ﮔﻴﺮي ﺟﺒﻬﻪ ورودي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠـﻪ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺻﻞ ﻧﻤـﺎدﮔﺮاﻳﻲ ﻳـﺎ رﻣﺰﭘـﺮدازي در ﻣﻌﻤـﺎري اﻳﺮاﻧـﻲ‪-‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﭼﻬـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه در اﻳـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦ 144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬

‫اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻄﺎﺑﻖ دارد ﻛﻪ در ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎ رﻣﺰﮔﺸﺎﻳﻲ ﻋﻠﻞ‬ ‫ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در دو ﺑﺨﺶ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ :‬ﺑﺨـﺶ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﻛﻨﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮرد را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺼـﺪاﻗﻲ‬ ‫اول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﺗﺠﻠﻲ ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮي ﺑﺮآﻣـﺪه از‬
‫از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ارزﺷﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮﻛﻞ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ در آﻣﻮزهﻫـﺎي‬ ‫ارزﺷﻬﺎي ﻣﻨﺘﺞ از ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮدم در ﻣﻌﻤـﺎري ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬
‫دﻳﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪان ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻛـﺮد و ﻳـﺎ‬ ‫ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ )ج ‪ .(1‬ﺑﺨﺶ دوم ﻧﻴﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ارزﺷﻬﺎي‬
‫ﺑﻮم آوردي ﻣﺼﺎﻟﺢ در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻـﻞ ﺧﻮدﺑﺴـﻨﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻮرد اﺷﺎره روي اﻟﮕﻮي ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳـﻨﺘﻲ از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ در ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧـﻲ‪ -‬اﺳـﻼﻣﻲ اﺷـﺎره‬ ‫ﺟﻬﺖ دﻫﻲ ﺑﻪ ﺷـﻴﻮه زﻧـﺪﮔﻲ و اﻟﮕـﻮي رﻓﺘـﺎري اﻓـﺮاد در‬
‫‪  29‬‬
‫دارد ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺞ از اﺻﻞ ﻗﻨﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻـﻞ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ )ج ‪.21(2‬‬
‫در آﻣﻮزهﻫﺎي دﻳﻨﻲ آنﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ارزﺷـﻲ‬ ‫در ﺑﺨــﺶ اول ﺑــﺎ ﻣﺸــﺎﻫﺪه ﮔﻮﻧــﻪﻫــﺎ و دﺳــﺘﻪﺑﻨــﺪي‬
‫ﻣﻬﻢ ﻣﻄﺮح ﺑـﻮده و ﺳﻔﺎرﺷـﻬﺎي ﺑﺴـﻴﺎري در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ آن‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻋﻠﻞ ﺑﻴﺎن ﺷـﺪه ﺑـﺮاي‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ج ‪.(1‬‬ ‫ﻫﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﻮارد ﻣﻄﺮح ﺷـﺪه ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﻧﻈـﺮي‬
‫ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ‪ -‬اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﻌﻤﺎري )ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ(‬ ‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ارزشﻫﺎ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ‬

‫ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺸﺮق‪ :‬ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ورودي در آن ﻗﺮار دارد اﻛﺜﺮا ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺸﺮق اﺳﺖ ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرت وﺟـﻮد‬ ‫اﻣﻴﺪواري‪،‬ﺗﻼش و ﭘﺸﺘﻜﺎر‪:‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻧﻤﺎدﻳﻦ‬ ‫‪22‬‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻣﻴﻦ )ﻧﻮﻋﻲ ارﺗﺒﺎط اﺳﺘﻌﺎري ﺑﻴﻦ زﻣﺎن ﺧﺮوج از ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي روزاﻧﻪ ﺑﺎ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ(‬ ‫‪ -‬ﻛُﻞﱠ ﻳ‪‬ﻮ‪‬م ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻓ‪‬ﻰ ﺷَﺄْن‬

‫ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠﻪ‪ :‬ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎي اﺻﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن )ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ورودي در آن ﻗﺮار دارد( اﻛﺜﺮا ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠﻪ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ‬ ‫ﺗﻮﻛﻞ و اﻃﺎﻋﺖ‪:‬‬
‫در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻣﻴﻦ )ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺟﻬﺖ ﻗﺒﻠﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاي ﻣﻴﻬﻤـﺎن و ﻧﻴـﺰ ﻧـﻮﻋﻲ ارﺗﺒـﺎط‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻧﻤﺎدﻳﻦ‬ ‫‪ -‬و ﻋﻠﻲ اﷲ ﻓﻠﻴﺘﻮﻛﻞ‬
‫‪23‬‬
‫اﺳﺘﻌﺎري ﺑﻴﻦ زﻣﺎن ﺧﺮوج از ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي روزاﻧﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ "ﺧﺪاﻳﺎ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﻮ"(‬ ‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻮن‬

‫‪ -‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده ﺣﺪاﻛﺜﺮ از ﻓﻀﺎ و اﺟﺰا‬

‫ﻗﻨﺎﻋﺖ )ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺳﺮاف(‪:‬‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ دﻳﻨﻲ‬
‫‪ -‬ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻮم آورد‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻮﻣﻲ در ﺳﺎﺧﺖ ﺧﺎﻧﻪ )ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﭼﻮب‪ ،‬ﻛﺎﻫﮕﻞ(‬ ‫‪ -‬ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ‬
‫‪ -‬و‪ ‬أَنﱠ اﻟْﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺮِﻓ‪‬ﻴﻦَ ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬أَﺻ‪‬ﺤ‪‬ﺎب‪‬‬ ‫)ﻓﺮﻫﻨـــﮓ‬
‫‪ -‬ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﻲ در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪ :‬ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﺧﺎﻧﻪ و ﺑﺎزﺷﻮﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﺴﻴﻢ ﺧﻨﻚ روزاﻧﻪ )از ﺳﻤﺖ درﻳﺎ( و ﺷـﺒﺎﻧﻪ )از ﺳـﻤﺖ‬ ‫‪ -‬ﺧﻮدﺑﺴﻨﺪﮔﻲ‬ ‫‪24‬‬
‫اﻟﻨﱠﺎرِ‬
‫ﻛﻮه(‪ ،‬وﺟﻮد ﺑﺎزﺷﻮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﻓﻀﺎﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻛﻮران‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ(‬
‫‪ -‬دروﻧﮕﺮا ﺑﻮدن‪ :‬ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻠﻮهﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ آن‬ ‫ﺗﻮاﺿﻊ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮم ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺑﺎﻓﺖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن )از ﻟﺤﺎظ ﻣﺼﺎﻟﺢ و رﻧﮓ(‪ :‬ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ ﻣﺜـﻞ ﭼـﻮب و ﻛﺎﻫﮕـﻞ ﻛـﻪ داراي رﻧﮕﻬـﺎي ﮔـﺮم‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ‬ ‫‪ -‬و‪‬ﻟَﺎ ﺗَﻤ‪‬ﺶِ ﻓ‪‬ﻲ اﻟْﺄَر‪‬ضِ ﻣ‪‬ﺮَﺣ‪‬ﺎ إِنﱠ‬
‫‪25‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺰ رﻧﮕﻬﺎي روﺷﻦ در ﭘﻮﺷﺶ دﻳﻮارﻫﺎ )ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺳﻔﻴﺪ( ﻛﻪ ﻣﻜﻤﻞ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﺮم ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫اﻟﻠﱠﻪ‪ ‬ﻟَﺎ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﻛُﻞﱠ ﻣ‪‬ﺨْﺘَﺎلٍ ﻓَﺨُﻮرٍ‬

‫ﻧﻈﻢ‪:‬‬
‫‪ -‬وﺟﻮد ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎز‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫‪ -‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫‪ -‬اوﺻﻴﻜﻢ ﺑﺘﻘﻮي اﷲ و ﻧﻈﻢ‬
‫‪ -‬وﺟﻮد ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ‬ ‫‪ -‬ﺗﻨﺎﺳﺒﺎت ﻓﺮم‪ ،‬ﻓﻀﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮد‬ ‫‪26‬‬
‫اﻣﺮﻛﻢ‬
‫‪ -‬اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ﺧﻄﻲ و ﻣﺮﻛﺰي در ﻓﺮم و ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﻲ‬ ‫‪ -‬ﻣﺤﻮرﻳﺖ‬ ‫‪27‬‬
‫‪ -‬إِﻧﱠﺎ ﻛُﻞﱠ ﺷَﻲ‪‬ء‪ ‬ﺧَﻠَﻘْﻨﺎه‪ ‬ﺑِﻘَﺪ‪‬رٍ‬

‫ج ‪ .1‬ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻧﺤﻮه ﺗﺄﺛﻴﺮ آنﻫﺎ روي اﻟﮕﻮي ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻌﻤﺎري ﺳﻨﺘﻲ‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫در ﺑﺨﺶ دوم ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي‬
‫ﺷﺪه ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮ روي ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ در‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻛﺪام اﻟﮕﻮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ‪ ،‬رﻳﺸﻪ اﻟﮕـﻮي ﺷـﻜﻠﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻒ ﻧﺤﻮه ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه" اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ اﻟﮕـﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮي ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ در ﮔـﺮو ﺷـﻨﺎﺧﺖ وﺟـﻮه‬ ‫ﻛﺪام ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮﺑﻮط اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ارزﺷـﻲ را ﻛـﻪ‬

‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺗﺒـﺎط آنﻫـﺎ ﺑـﺎﻫﻢ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬از دروﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺗﺎ ﺑﻴﺮوﻧﻲﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ارﺗﺒـﺎط داﺷـﺘﻪ و در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻜﻞ و ﺟﻬﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻧﮕﺎه در ﭘـﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﻣـﺪﻟﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫آنﻫــﺎ ﺑــﺮ ﺷــﻜﻞ ﺧﺎﻧــﻪ اراﺋــﻪ ﺷــﺪ )ن‪ .(2‬در اﻳــﻦ ﻣــﺪل‬
‫دروﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳـﻄﺢ ﺑﺎورﻫـﺎ و ارزﺷـﻬﺎ ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﻣﻨـﺘﺞ از‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﻌﻤﺎري )ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ(‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻇﻬﻮر ﺷﻴﻮه ﻣﺬﻛﻮر در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺪه از‬
‫ﻣﻴﺎن ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي آنﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺸﻒ ﻧﻤﻮده و ﺑـﻪﺻـﻮرت ﻣﺼـﺪاق‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﺘﺞ از ﻧﻮع ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨـﻲ ﺧـﺎﻧﻮاده ﻣﺸـﺨﺺ و اﺷـﺎره‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬وﺟﻮد اﺗﺎقﻫﺎي ﭼﻨـﺪ ﻋﻤﻠﻜـﺮدي در‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ ﺑﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﻣﻮروﺛﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﮕـﻮي‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﺷﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮه‬ ‫‪  30‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺼـﺪاﻗﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي اﺻﻞ ﺗﻌﺎون ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ارزﺷﻲ ﻛﻪ در‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي دﻳﻨﻲ آنﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ )ج ‪.(2‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ )اﻟﮕﻮي رﻓﺘﺎري(‬ ‫ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ارزشﻫﺎ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ‬

‫‪ -‬اﺷــﺘﻐﺎل ﻣــﻮروﺛﻲ‪ :‬زﻧــﺪﮔﻲ ﻓﺮزﻧــﺪان در‬

‫اﺗﺎقﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮدي‪:‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺴﺘﺮده‪ :‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺮوي ﻛـﺎر‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪري ﺑﻌـﺪ از ازدواج ﺟﻬـﺖ ﺗـﺎﻣﻴﻦ‬
‫‪ -‬ﻫﺮ اﺗﺎق ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺠﺰا‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺗﻌﺎون‪:‬‬
‫ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎر و ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫‪28‬‬
‫‪ -‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﺗﺎق ﻣﺠﺰا ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﻳـﺎ ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﺧـﺎص‬ ‫‪ -‬ﺑﺮﺗــﺮي ﺣــﺮﻳﻢ ﺟﻤﻌــﻲ ﺑــﻪ ﺣــﺮﻳﻢ‬ ‫‪ -‬ﺗَﻌﺎو‪‬ﻧُﻮا ﻋ‪‬ﻠَﻲ اﻟﺒ‪‬ﺮﱢ و‪ ‬اﻟﺘﱠﻘﻮ‪‬ي‬
‫‪ -‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي درون ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻌﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ اﺗﺎق ﺧﻮاب‪ ،‬ﻧﻬﺎرﺧﻮري و ‪...‬‬ ‫ﺧﻠﻮت و ﻓﺮدي‬
‫ﻣﺜﻞ ﺧﻮاﺑﻴﺪن‪،‬ﺧﻮردن و‪...‬‬

‫‪ -‬ﻓﻌﺎﻟﻴـــﺖ زن در ﺣـــﺮﻳﻢ ﺧﺼﻮﺻـــﻲ و‬ ‫ﺣﺠﺎب‪:‬‬

‫‪ -‬آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ و در اﻧﺘﻬﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ در ﺑﻴﺮون‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ از دﻳﺪ‬ ‫‪ -‬ﻳﺎ اﻳﻬﺎ اﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا ﻻﺗﺪﺧﻠﻮا ﺑﻴﻮﺗـﺎ‬
‫‪ -‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻳﻚ اﺗﺎق وﻳﮋه ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ و ورودي ﻣﺠﺰا ﺑﺮاي آن‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻘﺶ ﭘﺮ رﻧﮓ ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ‬
‫‪ -‬ﻋﺪم ﺗﺪاﺧﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي روزﻣﺮه ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ‬ ‫ﻏﻴﺮﺑﻴﻮﺗﻜﻢ ﺣﺘﻲ ﺗﺴﺘﺄﻧﺴﻮا و ﺗﺴﻠﻤﻮا‬
‫از روي اﻳﻮان‬ ‫‪29‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲﻫﺎ‬ ‫ﻋﻠﻲ اﻫﻠﻬﺎ‬

‫زﻣﻴﻨــﻪ دﻳﻨــﻲ‬
‫رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﻮي‪:‬‬ ‫ﺻﻠﻪ ارﺣﺎم‪:‬‬
‫‪ -‬اﻳﻮان ورودي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دﻳـﺪاري‬ ‫)ﻓﺮﻫﻨــــــﮓ‬
‫رواﺑﻂ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻓﺖ و آﻣﺪي ﻳﺎ‬ ‫‪ -‬دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻢ‬ ‫‪ -‬ﺻ‪‬ــﻠَﺔُ اﻷر‪‬ﺣــﺎمِ ﺗُﺤ‪‬ﺴ‪‬ــﻦُ اﻟْﺨُﻠُــﻖَ‬
‫ﻳﺎ رﻓﺖ و آﻣﺪﻫﺎي ﺳﺎده روزﻣﺮه‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ(‬
‫ﺣﻀﻮري )ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ‪(32‬‬ ‫‪ -‬ارﺗﺒﺎط ﻗـﻮي ﻫﻤﺴـﺎﻳﮕﻲ و ﻣﺤـﺪود‬ ‫وﺗُﺴ‪‬ــﻤ‪‬ﺢ‪ ‬اﻟْﻜَــﻒ‪ ‬وﺗُﻄَﻴ‪‬ــﺐ‪ ‬اﻟــﻨﱠﻔْﺲ‪،‬‬
‫‪ -‬ﻳﻚ اﺗﺎق وﻳﮋه ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ و ورودي ﻣﺠـﺰا ﺑـﺮاي آن از روي‬ ‫‪30‬‬
‫ﻧﺸﺪن دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲﻫـﺎي‬ ‫وﺗَﺰِﻳﺪ‪ ‬ﻓﻲ اﻟﺮﱢز‪‬قِ وﺗُﻨْﺴ‪‬ﺊُ ﻓﻲ اﻷﺟ‪‬ﻞِ‬
‫اﻳﻮان‬ ‫‪31‬‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ‬ ‫‪ -‬ﺻ‪‬ﻠُﻮا اَر‪‬ﺣﺎﻣ‪‬ﻜُﻢ و‪ ‬ﻟَﻮ ﺑِﺎﻟﺘﱠﺴﻠﻴﻢِ‬

‫ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻣﻬﻤﺎن‪:‬‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﻴﻬﻤﺎن در ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي درون ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪33‬‬
‫ﻳﻚ اﺗﺎق ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻤﻴﺰ و آراﺳﺘﻪ وﻳﮋه ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ آﻣﺎده ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ از ﻣﻬﻤﺎن‬ ‫‪ -‬اﻟﻀﻴﻒ دﻟﻴﻞ اﻟﺠﻨﺔ‬
‫ﺑﺮ اﻫﺎﻟﻲ‬
‫‪ -‬ﻣﻬﻤﺎن ﺣﺒﻴﺐ ﺧﺪاﺳﺖ‬

‫ﻃﻬﺎرت‪:‬‬
‫‪ -‬ﺳﺮوﻳﺲ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ در ﺑﻴﺮون از ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫‪ -‬ﺟﺪاﻳﻲ ﻓﻀﺎي ﺗﺮ از ﺧﺸﻚ‬ ‫‪34‬‬
‫ﻓﻄﺮي ﺑﻮدن ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ‬ ‫‪ -‬و‪ ‬اﻟﻠَّﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ّ‬اﻟْﻤ‪‬ﻄَّﻬِّﺮِﻳﻦَ‬
‫‪ -‬ﻛﻔﺶﻛﻦ ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ )ﭘﻠﻪ اﻳﻮان(‬ ‫‪ -‬ﺟﺪاﻳﻲ ﻓﻀﺎي ﺗﻤﻴﺰ از ﻛﺜﻴﻒ‬
‫‪35‬‬
‫‪ -‬اﻟﻨﻈﺎﻓﻪ ﻣﻦ اﻻﻳﻤﺎن‬

‫ج ‪ .2‬ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻧﺤﻮه ﺗﺄﺛﻴﺮ آنﻫﺎ روي اﻟﮕﻮي ﻣﻌﻤﺎري ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ و اﻟﮕﻮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ‪ .‬ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
 ‫‪9. Nasr, Seyyed Hossein, Forward to The Sense of Unity‬‬ ‫در ﺑﻴﺮوﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻧﻴﺰ ﺷـﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻳﻜـﻲ از‬
‫‪10. Nasr, Seyyed Hossein, Sacred Art in Persian Culture‬‬
‫‪ . 11‬ﺟﻌﻔﺮي)ﻋﻼﻣﻪ(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ‪ ،‬زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻫﻨﺮ از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫ﺷﺎﺧﻪﻫـﺎي ﻣﻌﻤـﺎري و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻣﻈـﺎﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺟـﺎي‬
‫‪ .12‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دﻳـﻦ و ﻣـﺬﻫﺐ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔـﺬاري ﺑﺎورﻫـﺎ و ارزﺷـﻬﺎي‬
‫دارد‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .13‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻧﺤﻮه ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ‪ -‬اﺳﻼﻣﻲ در‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑـﻪوﺳـﻴﻠﻪ دو ﻋﻨﺼـﺮ ﻣﺤﺘـﻮاﻳﻲ‬
‫ﻗﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﺻﻮل رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﻧﻘﺮهﻛﺎر‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ‪ ،‬در آﻣﺪي ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻳﻜﻲ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﻣﻌﻤﺎري ﻛﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦ 144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬

‫اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي‪.‬‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺑـﻪ ﺳـﻄﻮح‬
‫‪14. Oliver (1986), Miller (1986), Evenson (1989), Knapp‬‬
‫)‪(1989), Lawrence (1986), Bocher (1975), Rapoport (1969‬‬ ‫ﻛــﻮﭼﻜﺘﺮ اﺳــﺖ )از ﻗﺒﻴــﻞ‪ :‬ﻧﻤــﺎدﭘﺮدازي‪ ،‬ﺧﻮدﺑﺴــﻨﺪﮔﻲ‪،‬‬
‫‪ .15‬اﻃﻼﻋــﺎت اﻳــﻦ ﺑﺨــﺶ ﺣﺎﺻــﻞ ﻣﺸــﺎﻫﺪات ﺣﻀــﻮري ﻣﺤﻘــﻖ در‬
‫ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻢ و‪ ...‬ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ‬
‫روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﭘﺮﺳﺶ از اﻫﺎﻟﻲ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬
‫اﻛﺜﺮ ﭘﺮﺳﺶ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن از اﻓﺮاد ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﻛﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﻃـﻮﻻﻧﻲ زﻧـﺪﮔﻲ در‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺷﺎره ﺷـﺪ( و دﻳﮕـﺮي‬
‫روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را داﺷﺘﻨﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳـﺶ و ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻬﺖ دﻫـﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻄﻮح ﻣﻴـﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻧﻴـﺰ در راﺑﻄـﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫـﺎ و ﻧﻴﺎزﻫـﺎ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﻓﻌـﺎﻟﻴﺘﻲ‬
‫‪  31‬‬ ‫ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات )ﺑﻪﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ(‪ ،‬ﺷﻴﻮهﻳﺎﻣﺮار و ﻣﻌﺎش‪ ،‬ﻧﺎم ﻓﻀﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻠـﺖ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ را ﺷﻜﻞ داده و از آن ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﻧﺎم ﮔﺬاري و ﻛﺎرﺑﺮد آنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺟﺎﻳﮕﻴﺮي ﻓﻀﺎﻫﺎ و ﻋﻠـﺖ‬
‫آن‪ ،‬ﻣﺼﺎﻟﺢ‪ ،‬رﻧﮓ و ﻓﺮمﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و ﻋﻠﺖ آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺪل ﻣﺬﻛﻮر روي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ‬
‫‪ .16‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺎ اﻗﺘﺒﺎس از ﻛﺘﺎب "ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ"‪ ،‬ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺣﺎﺋﺮي اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻣﺼﺪاقﻫﺎي ﻋﻴﻨـﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬاري‬
‫‪ .17‬اﻟﺒﺘﻪ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻮاردي از ﻗﺒﻴـﻞ ﻧﺪاﺷـﺘﻦ آب ﻟﻮﻟـﻪﻛﺸـﻲ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي ﺑﻪ‬
‫داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻳﺎ ﺑﻲﺑﻬﺮه ﺑﻮدن از ﺧﺪﻣﺎت ﮔﺎز رﺳﺎﻧﻲ ﻫـﻢ اﻳـﻦ ﻣـﻮارد را‬
‫اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻛﺮد و ﻛﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و ﺷﺴﺖ و ﺷﻮ در ﺑﻴـﺮون‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮدن ﻛﻠﻴﺎت ﻣﻄﺮح در ﻫﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ و در ﭘﻼن اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺧﺎﻧـﻪ‪-‬‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ را دارد ﺗـﺎ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان اﻟﮕـﻮﻳﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻫﻢ ﻣﺠﻬﺰ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨـﻮز ﻣـﻮارد ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺸﻒ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻫـﺮ ﺳـﻄﺢ ﻛـﻪ در ﺟﻮاﻣـﻊ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮي زﻳﺎد ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ از ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و راﺑﻄﻪ ﺑـﻴﻦ‬
‫‪ .18‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪" ،‬ﻣ‪‬ﻦ ﺧﻮﻧﻪ" )ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪ(‪ :‬اﺗﺎﻗﻲ ﺑﻴﻦ دو اﺗﺎق دﻳﮕـﺮ ﻳـﺎ‬
‫در وﺳﻂ ﺧﺎﻧﻪ‪" ،‬ﺑِﻦ ﺧﻮﻧﻪ"‪ :‬اﺗﺎق ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ‪" ،‬ﺟ‪‬ﺮ ﺧﻮﻧﻪ"‪ :‬اﺗﺎق ﺑﺎﻻﻳﻲ‪" ،‬ﭘ‪‬ﺲ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ در آنﻫﺎ رﻣﺰﮔﺸﺎﻳﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﮕﺎﻫﻲ‬
‫ﺧﻮﻧﻪ"‪ :‬اﺗﺎق ﭘﺸﺘﻲ‪" ،‬ﮔَﺖ ﻳﺎ ﮔَﺘ‪‬ﻪ ﺧﻮﻧﻪ"‪ :‬اﺗﺎق ﺑـﺰرگ‪" ،‬ﻛـﻮﭼﻲ ﺧﻮﻧـﻪ"‪:‬‬ ‫ﻛﻠﻲﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻳﺸﻪاي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ رﺷـﺪ و ﻳـﺎ‬
‫اﺗــﺎق ﻛﻮﭼــﻚ‪" ،‬ﻧﺸــﻴﻤﻦ ﺧﻮﻧــﻪ"‪ :‬اﺗــﺎق دور ﻫــﻢ ﻧﺸــﻴﻨﻲ ﻳــﺎ ﻧﺸــﻴﻤﻦ‪،‬‬ ‫اﻓﻮل ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻛﻴﻔﻲ در ﺣـﻮزه ﻣﻌﻤـﺎري ﻣﺴـﻜﻮﻧﻲ و در‬
‫"ﻣﻬﻤﻮنﺧﻮﻧﻪ"‪ :‬اﺗﺎق ﻣﻬﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ "ﺳﺎﻟﻦ" ﻫﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﺗﻘﻮﻳــﺖ‪ ،‬اﺻــﻼح و ﻳــﺎ ﻫــﺪاﻳﺖ آنﻫــﺎ در ﻣﺴــﻴﺮي‬
‫‪ .19‬ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ آﺗﺶ را در آن روﺷﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛ‪‬ﻠ‪‬ـﻪ ﻧـﺎم داﺷـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻳﻮان ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﻇـﺮوف‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﺮاﺣـﻞ‬ ‫درﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪.36‬‬
‫آﻣﺎده ﺳﺎزي ﻏﺬا و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آﺗﺶ‪.‬‬ ‫ﭘﻲ ﻧﻮﺷﺖ‬
‫‪ .20‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ در ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﺒﻮري و‬ ‫‪1. Comparative study‬‬
‫ﺳﻴﺮﻛﻮﻻﺳﻴﻮن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﻨﺎﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﻴـﺪﻣﺎن ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫‪2. Logical reasoning‬‬
‫‪3. Enculturation‬‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻋﻤﻼً در داﺧﻞ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪﺑﺎز و ﺑﺎز ﻣﺴـﺘﻬﻠﻚ ﻣـﻲﺷـﺪه‬ ‫‪4. Self-evident or instrumental of manifest aspect of‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺎﻣﻲ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪activity‬‬
‫‪5. Meaning of activity or latent aspect of activity‬‬
‫‪ .21‬ﺟــﺪاول اﻳــﻦ ﺑﺨــﺶ ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﺳــﺎﺧﺘﺎر ﻣﻄــﺮح در ﺗﺼــﻮﻳﺮ ‪2‬‬ ‫‪ . 6‬ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ارﺗﺒﺎط ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي اﻳـﻦ ﺟـﺪاول‬ ‫‪ . 7‬ﺑﻮرﻛﻬﺎرت‪ ،‬ﺗﻴﺘﻮس‪ ،‬ارزﺷﻬﺎي ﺟﺎوﻳﺪان ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي ﻣﻄﺮح در ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ 2‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻣـﺪﻧﻈﺮ‬ ‫‪ . 8‬ﺑﻮرﻛﻬﺎرت‪ ،‬ﺗﻴﺘﻮس‪ ،‬روح ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﻲ‬

‫‪www.noormags.ir‬‬
‫‪ -‬اردﻻن‪ ،‬ﻧﺎدر؛ ﺑﺨﺘﻴﺎر‪ ،‬ﻻﻟـﻪ‪ ،(1390) .‬ﺣـﺲ وﺣـﺪت‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴـﻪ ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻋﻠﻢ ﻣﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻨﻴﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،(1386) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﻳﺮان ‪ ،‬ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﮔـﺬاري‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮﺳﻌﻪ در اﻳﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻛـﺮﻳﻢ‪ ،(1371) .‬آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﻣﻌﻤـﺎري اﺳـﻼﻣﻲ اﻳـﺮان‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬ﺣﺎﺋﺮي ﻣﺎزﻧﺪراﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪ ،(1388) .‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺮﻛـﺰ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬راﭘﺎﭘﻮرت‪ ،‬آﻣﻮس‪ ،(1388) .‬اﻧﺴـﺎن ﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻣﺴـﻜﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺧﺴـﺮو‬
‫اﻓﻀﻠﻴﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻜﺪه ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،(1382) .‬ﺟﻬـﺎن ﺑﻴﻨـﻲ و اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ ﺳـﻬﺎﻣﻲ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،(2005) .‬اﺻـﻮل ﻛـﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺻـﺎدق ﺣﺴـﻦ زاده‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﻠﻮات‪ ،‬ﻗﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ‪ 1404 ).‬ه‪.‬ق(‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻟﻮﻓﺎء‪ ،‬ﻟﺒﻨـﺎن‪:‬‬
‫ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻘﺮهﻛﺎر‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻲ‪ ،(1387) .‬در آﻣﺪي ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻌﻤـﺎري‬
‫و ﺷﻬﺮﺳﺎزي‪ ،‬وزارت ﻣﺴـﻜﻦ و ﺷﻬﺮﺳـﺎزي‪ ،‬دﻓﺘـﺮ ﻣﻌﻤـﺎري و ﻃﺮاﺣـﻲ‬
‫ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻃﺮح و ﻧﺸﺮ ﭘﻴﺎم ﺳﻴﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -‬ﻧﻘﻲ زاده‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،(1379) .‬راﺑﻄـﻪ ﻫﻮﻳـﺖ ﺳـﻨﺖ ﻣﻌﻤـﺎري اﻳـﺮان ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺪرﻧﻴﺴﻢ و ﻧﻮﮔﺮاﻳﻲ ‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،7‬ص ‪.79-91‬‬
‫‪ -‬ﻓﺎﺿﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ اﷲ‪ ،(1385) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺎﻧﻪ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﺸـﺮﻳﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘـﻲ‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪.www.isa.org.ir ،‬‬
‫‪- Altman, In I. ; Rapoport, Amos; Wohlwill, J.F. .(1980),‬‬
‫‪Cross-Cultural Aspect of Environmental Design, Human‬‬
‫‪Behavior and Environment, USA: New York.‬‬
‫‪- Hofstede, Geert; Hofstede, Gert J; Minkov, Michael.‬‬
‫‪(2010), Cultures and Organizations: Software for the‬‬
‫‪Mind, McGraw-Hill, USA.‬‬
‫‪- Holton, Robert. (2011), Globalization and the Nation-‬‬
‫‪State, Palgrave Macmillan, USA: New York. - Kokurina,‬‬
‫‪Hanna. (2006), Influences of acculturation on house form‬‬
‫‪as Reflected in a Russian immigrant group in the United‬‬
‫‪State, A thesis submitted in partial fulfillment of the‬‬
‫‪requirements for the degree of Master of Arts in Interior‬‬
‫‪Design, Washangton State University, Department of‬‬
‫‪Interior Design, USA: Washangton.‬‬
‫‪- Macionis, John; Ken Plummer. (2009), Sociology: The‬‬
‫‪Basics ,10/e, Prentice Hall Europe, USA: New Jersey.‬‬
‫‪- Rapoport, Amos.(1998), Using Culture in‬‬ ‫‪Housing‬‬
‫‪Design, University of Wisconsin, USA: Milwaukee.‬‬
‫‪21- Rapoport, Amos. (1969), House Form and Culture,‬‬
‫‪Premtice-hall, Englewood Cliffs, USA.‬‬
‫‪- Rapoport, Amos. (2005), Culture, Architecture and‬‬
‫‪Design, USA: Chicago.‬‬
‫‪- Shcein, Edgar H.‬‬ ‫& ‪( 2010), Organizational Culture‬‬
‫‪Leadership, John Wiley & Sons, USA: San Francisco.‬‬
‫‪http://www.mortezamotahari.com/FA/ArticleView.html?A‬‬
‫‪rticleID=78924‬‬
‫‪www.noormags.ir‬‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺪاول ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻧﻴﺎزﻫـﺎ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ در ذﻳﻞ ﺷﻴﻮهﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫آورده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .22‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ روز در ﺷﺄن و ﻛﺎرى اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮره اﻟـﺮﺣﻤﻦ‪،‬‬
‫آﻳﻪ ‪.29‬‬
‫‪ .23‬اﻓﺮاد ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.11‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ♦144‬زﻣﺴﺘﺎن ‪♦ 92‬‬
‫‪ .24‬ﻣﺴﺮﻓﻴﻦ ﻫﻤﺪﻣﺎن آﺗﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮره ﻏﺎﻓﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.43‬‬
‫‪ .25‬و در روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻧـﺎز و ﺗﻜﺒ‪‬ـﺮ راه ﻣـﺮو‪ ،‬ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫـﻴﭻ ﻣﺘﻜﺒـﺮ‬
‫ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪ و ﻓﺨﺮﻓﺮوش را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮره ﻟﻘﻤﺎن‪ ،‬آﻳﻪ‪.18‬‬
‫‪ .26‬ﺷﻤﺎ و ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻢ را‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ اﻳـﻦ وﺻـﻴ‪‬ﺖ ﺑـﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﻮاى اﻟﻬـﻰ و ﻧﻈـﻢ در ﻛﺎرﻫﺎﻳﺘـﺎن ﺳـﻔﺎرش ﻣـﻰﻛـﻨﻢ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ)ع(‪ ،‬ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ص‪.421‬‬
‫‪ .27‬ﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ اﻧﺪازه )و روي ﺣﺴـﺎب( آﻓﺮﻳـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺳـﻮره ﻗﻤـﺮ‪،‬‬
‫آﻳﻪ‪.49‬‬ ‫‪  32‬‬
‫‪ .28‬ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن‬
‫ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.3‬‬
‫‪ .29‬اي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮ از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ‬
‫اﺟﺎزه ورود ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ وارد ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ ﺳـﻼم ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﻗـﺮآن‬
‫ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮره ﻧﻮر‪ ،‬آﻳﻪ ‪.27‬‬
‫‪ .30‬ﺻﻠﺔ رﺣﻢ ﺧُﻠﻖ را ﻧﻴﻜﻮ‪ ،‬دﺳﺖ را )ﮔﺸﺎده(‪ ،‬ﺟﺎن را ﭘـﺎﻛﻴﺰه و روزي‬
‫را زﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﺟﻞ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.152‬‬
‫‪ .31‬ﺑﺎ ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﺳﻼم ﻛﺮدن )ﺑﻪ آﻧﺎن( ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع(‪ ،‬اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.155‬‬
‫‪ .32‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺤﻠﻲ "ﺷَﻮ ﻧﺸﻴﻦ" ﻳﺎ "ﺷُﻮ ﻧﻴﺸﺖ"‪.‬‬
‫‪ .33‬ﻣﻴﻬﻤﺎن راﻫﻨﻤﺎى راه ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم)ص(‪ ،‬ﺑﺤـﺎر اﻻﻧـﻮار ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ ‪ ، 75‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ ، 460‬ﺣﺪﻳﺚ ‪ ، 14‬ﺑﺎب ‪.93‬‬
‫‪ .34‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﭘـﺎﻛﻰاﻧـﺪ دوﺳـﺖ ﻣـﻰدارد‪ ،‬ﺳـﻮره‬
‫ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.108‬‬
‫‪ .35‬ﻧﻈﺎﻓﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص(‪ ،‬ﺑﺤـﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠـﺪ ‪،59‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.291‬‬
‫‪ .36‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻨﺪي در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﺮوزي در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن در دﺳﺖ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ -‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺟﻮاد‪ ،(1384) .‬ﻃﺮح ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻛﻼن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﻨـﺮي ﻋـﺮش‬
‫ﭘﮋوه‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬