A-PDF Merger DEMO : Purchase from www.A-PDF.

com to remove the watermark

G. Dzierżanowski, W. Gilewski, K. Hetmański, T. Lewiński

Zbiór zadań z mechaniki konstrukcji

prętowych.
Zagadnienia statyczne
SPIS TREŚCI

Słowo wstępne .......................................................................................................................... 5

Wstęp ........................................................................................................................................ 6

1. Linie wpływu w konstrukcjach statycznie wyznaczalnych ........................................... 7

1.1. Pojęcie linii wpływu ........................................................................................................... 7
1.1.1. Kilka słów o obciążeniu konstrukcji 7
1.1.2. Definicja linii wpływu ............................................................................................. 8
1.2. Linie wpływu w belkach statycznie wyznaczalnych ......................................................... 10
1.2.1. Belki proste ........................................................................................................... 10
1.2.2. Belki złożone (belki Gerbera) ............................................................................... 12
1.3. Wykorzystanie linii wpływu ............................................................................................. 15
1.3.1. Obciążenie linii wpływu........................................................................................ 15
1.3.2. Niekorzystne położenie obciążenia ....................................................................... 19
1.3.3. Obwiednia sił przekrojowych ................................................................................ 20
1.3.4. Linie wpływu przy obciążeniu pośrednim ............................................................ 24
1.4. Linie wpływu w kratownicach statycznie wyznaczalnych ............................................... 26
1.4.1. Kratownice proste ................................................................................................. 26
1.4.2. Kratownice złożone ............................................................................................... 33
1.4.3. Skratowanie drugorzędne ...................................................................................... 37
1.5. Linie wpływu przemieszczeń w układach statycznie wyznaczalnych .............................. 41
1.6. Zadania .............................................................................................................................. 43

2. Metoda sił .......................................................................................................................... 55

2.1. Płaskie układy prętowe obciążone w płaszczyźnie ........................................................... 55
2.1.1. Płaskie układy prętowe – belki, kratownice, ramy, łuki – stopień statycznej
niewyznaczalności ............................................................................................... 55
2.1.2. Obliczanie przemieszczeń w statycznie wyznaczalnych belkach, kratownicach,
ramach i łukach ................................................................................................... 57
2.1.3. Algorytm metody sił ............................................................................................ 65
2.1.4. Sposób przyjmowania nadliczbowych. Wykorzystanie symetrii i antysymetrii
obciążenia ............................................................................................................ 67
2.1.5. Pręty proste .......................................................................................................... 73
2.1.6. Kratownice płaskie .............................................................................................. 90
2.1.7. Ramy i ramołuki ................................................................................................ 102
2.2. Ruszty przegubowe ......................................................................................................... 140
2.2.1. Co to jest ruszt przegubowy? ............................................................................ 140
2.2.2. Ruszty przegubowe statycznie wyznaczalne ..................................................... 141
2.2.3. Obliczanie przemieszczeń w rusztach przegubowych ...................................... 143
2.2.4. Ruszty przegubowe statycznie niewyznaczalne ................................................ 145
2.2.5. Wykorzystanie symetrii i antysymetrii obciążenia ........................................... 150
2.2.6. Obciążenia pozastatyczne w rusztach ............................................................... 155
2.3.Linie wpływu w belkach ciągłych i ramach statycznie niewyznaczalnych. Zastosowanie
metody sił ......................................................................................................................... 169
2.3.1. Wspornik podparty .............................................................................................. 169
2.3.2. Belka obustronnie utwierdzona ........................................................................... 177
2.3.3. Przykładowa belka ciągła .................................................................................... 181
2.3.4. Inne belki ciągłe .................................................................................................. 187
2.3.5. Inne konstrukcje statycznie niewyznaczalne: belkowe i ramowe ....................... 188
2.3.6. Zastosowania linii wpływu .................................................................................. 192

3. Metoda przemieszczeń .................................................................................................. 199

3.1. Belki ciągłe ...................................................................................................................... 199
3.2. Ramy płaskie z prętów nieściśliwych ............................................................................. 217
3.2.1. Ramy nieprzesuwne ............................................................................................... 218
3.2.2. Ramy ortogonalne przechyłowe ............................................................................. 239
3.2.3. Ramy przechyłowe nieortogonalne ........................................................................ 249
3.2.4. Ramy symetryczne obciążone symetrycznie i antysymetrycznie .......................... 276
3.2.5. Wykorzystanie schematu belki utwierdzonej z przesuwem. Kondensacja
statystyczna ............................................................................................................ 279
3.2.6. Kolejne zadania z metody przemieszczeń .............................................................. 293
3.3. Linie wpływu w belkach ciągłych. Metoda kinematyczna ............................................. 308
3.4. Obwiednia momentów zginających belek ciągłych ........................................................ 330
3.4.1. Ujęcie komputerowe .............................................................................................. 330
3.4.2. Konstrukcje wybranych linii wpływu .................................................................... 338
3.4.3. Przykładowa obwiednia momentów zginających .................................................. 348
3.5. Linie wpływu sił wewnętrznych i przemieszczeń w ramach płaskich z prętów
niewydłużalnych. Metoda kinematyczna ......................................................................... 350
3.6. Kratownice ...................................................................................................................... 380

4. Literatura cytowana ......................................................................................................... 395

5. Literatura uzupełniająca ................................................................................................. 395

Słowo wstępne
Nie było nam łatwo napisać skrypt zawierający zadania z mechaniki konstrukcji prętowych.
Czytelnik zapyta na pewno „Dlaczego”? Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy się cofnąć
o dwadzieściakilka lat wstecz, gdy zaczynaliśmy prowadzić zajęcia z Mechaniki Budowli.
Korzystaliśmy wtedy z zadań układanych przez naszych wykładowców, a potem kolegów z
Zespołu, a później Zakładu Mechaniki Budowli na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki
Warszawskiej. Każdy z nas starał się, jak najlepiej umiał, wytłumaczyć studentom jak
rozwiązać konkretne zadanie i jak wykorzystać tę wiedzę do rozwiązania innych zadań. Z
roku na rok pojawiały się nowe zadania, stare były modyfikowane i zaczynały „żyć swoim
życiem”. Stopniowo uznawaliśmy je za swoje, wiele wymyślaliśmy sami. Czy jednak są one
naprawdę naszego autorstwa? Czy mamy prawo opublikować ich rozwiązania? Aby
powiedzieć z czystym sumieniem, że tak jest oddajmy honor naszym profesorom.
Przez długie lata autorem zadań kolokwialnych i egzaminacyjnych z Mechaniki Budowli
był Zbigniew Reipert, a później Grzegorz Jemielita. O niektórych zadaniach z lat 80-tych i
90-tych, o ich stopniu pomysłowości, a czasem też i trudności, krążą do dziś anegdoty. My
musieliśmy rozwiązywać te zadania, sprawdzać rozwiązania studenckie, a potem wyjaśniać
studentom ich zawiłości. To była dobra szkoła! Szkołę tę uzupełniał wpływ naszych
profesorów, wykładowców Mechaniki Budowli Zbigniewa Kączkowskiego, Gustawa
Rakowskiego i Andrzeja Gomulińskiego. Pamiętamy także z wdzięcznością, że w okresie
studiów zadania te uczyli nas rozwiązywać: dr Anna Jankowska, dr Zofia Witkowska, prof.
Marek Witkowski, dr Marek Żyszko i mgr Michał Jóźwicki. Obowiązującym w owym czasie
skryptem był „Zbiór zadań z Mechaniki Budowli” autorstwa Zofii i Marka Witkowskich,
opracowany wiele lat temu do programu studiów magisterskich jednolitych. Skrypt ten był
wielokrotnie modyfikowany i wznawiany.
Zmiany programu studiów, a szczególnie podział studiów na pierwszego i drugiego
stopnia (od 1998 roku) sprawiły, że wiele zadań trzeba było modyfikować (a w zasadzie
upraszczać) i układać nowe. Wspomniany powyżej skrypt nie stanowił już dostatecznej
pomocy dla studentów. Wiele pomysłowych zadań nie może obecnie być omawianych na
ćwiczeniach – zastąpiły je inne.
Opracowany przez nas skrypt jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów
kierunku budownictwo na studiach pierwszego stopnia. Zakres zadań zamieszczonych w
skrypcie odpowiada wymaganiom egzaminu pisemnego z przedmiotu Mechanika Konstrukcji
I na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej. Autorzy chcieliby jednak także
zachęcić Czytelników do studiowania zadań z Mechaniki Budowli na podstawie innych
podręczników i skryptów – spis polecanych pozycji opublikowanych w języku polskim
zamieszczamy w spisach literatury: cytowanej i uzupełniającej. W spisie tym nie
zamieszczono podręczników dla techników i dla studentów kierunku „Architektura”, których
autorzy nie polecają z uwagi na nieco inny zakres materiału. Zakres zadań i sposób ich
prezentowania różnią się w zależności od roku wydania i ośrodka, który reprezentują autorzy
publikacji. Zawsze jednak zadania są kształcące, a sposób ich omawiania interesujący.
Sugerujemy Czytelnikom-Studentom, aby studiowali nasz skrypt, a nie ograniczali się do
jego przeczytania. Studiowanie polega na samodzielnym rozwiązywaniu zadań i
porównywaniu sposobów rozwiązań i wyników z zamieszczonymi w skrypcie. Tylko
rozwiązując zadania samodzielnie możecie się Państwo nauczyć przedmiotu – „oglądanie”
rozwiązań to nie jest studiowanie.
Autorzy
28 grudnia 2009

5
Wstęp

Mechanika konstrukcji prętowych jest wykładana w ramach przedmiotów: Mechanika Budowli lub
Mechanika Konstrukcji na wydziałach budowlanych politechnik. Zazwyczaj przedmiot ten jest
poprzedzany kursem Wytrzymałości Materiałów, który zawiera najważniejsze treści wstępne, dotyczące
pracy sprężystej i niesprężystej elementów konstrukcyjnych takich jak pręty poddane obciążeniom
osiowym, belki, czyli pręty poddane zginaniu i ścinaniu poprzecznemu oraz pręty skręcane.
Przedmiotem Mechaniki Budowli jest analiza pracy konstrukcji złożonych z wielu elementów, np. z
wielu prętów. Ta złożoność zagadnienia wynikająca z konieczności uwzględnienia współpracy wielu
elementów konstrukcyjnych wymaga nowych metod badawczych, szczególnie potrzebnych, gdy
badana konstrukcja jest statycznie niewyznaczalna.
Pisząc językiem teoretycznym, metody analizy współpracy wielu elementów konstrukcyjnych
opierają się na tzw. twierdzeniach wariacyjnych mechaniki. W tym skrypcie będziemy korzystać z dwu
takich metod.
Po pierwsze będziemy korzystać ze wzoru Maxwella-Mohra. W zagadnieniach deformacji ram
płaskich wzór ten zezwala na obliczenie wybranego przemieszczenia lub kąta obrotu na podstawie
danego rozkładu odkształceń: podłużnych i zgięciowych. Wzór ten nie ma odpowiednika w teorii tarcz,
płyt, powłok i ciał trójwymiarowych. Formuła Maxwella-Mohra określi postać tzw. związków
zgodności deformacji Metody sił.
Po drugie będziemy korzystać z równania prac wirtualnych, które określi postać równań równowagi
ram płaskich z prętów niewydłużalnych oraz równań równowagi węzłów kratownic. Ta formuła
wariacyjna określi postać równań Metody przemieszczeń. Równania te są specjalnie zapisanymi
równaniami równowagi – takimi równaniami, które są zgodne z przyjętym zestawem niewiadomych.
Ten skrypt nie obejmuje teorii układów prętowych. Celem tego skryptu jest tylko podanie wielu
rozwiązań szczegółowych dotyczących belek, łuków, ram i kratownic. Uważny Czytelnik zauważy
jednak, że w tle tych metod leżą podstawy teoretyczne – właśnie dwa wyżej wymienione twierdzenia
wariacyjne. Bez tych narzędzi, ten zbiór zadań też by mógł być opracowany, jednak każde zadanie
musiałoby być rozpatrywane osobno – nie byłoby żadnej syntezy, tylko wielka mnogość
skomplikowanych obliczeń. Autorzy skryptu apelują więc do Czytelnika aby nie uczył się tylko
rozwiązywania zadań – lecz uważnie zapoznał się z teorią leżącą u podstaw stosowanych tu metod
wariacyjnych.
Pierwsza część skryptu dotyczy głównie linii wpływu reakcji i sił wewnętrznych w belkach Gerbera
oraz w kratownicach statycznie wyznaczalnych. Nie rozpatrujemy linii wpływu w ramach, gdyż ten
temat nie jest obecnie omawiany na ćwiczeniach przedmiotu Mechanika Konstrukcji I naszego
Wydziału. Zainteresowanego Czytelnika odsyłamy do literatury uzupełniającej.
Druga część skryptu dotyczy metody sił. Przedmiotem omówienia są płaskie konstrukcje prętowe
poddane obciążeniom statycznym, termicznym i osiadaniu podpór. Podane są też bazujące na metodzie
sił analityczne sposoby wyznaczania wybranych linii wpływu sił wewnętrznych i przemieszczeń.
Trzecia i ostatnia część skryptu dotyczy zastosowań metody przemieszczeń w statyce ram płaskich
projektowanych pod kątem zginania (wówczas pomija się wydłużalność prętów) oraz w statyce
kratownic płaskich i przestrzennych. Szczegółowo podano także tzw. kinematyczne sposoby
wyznaczania linii wpływu sił wewnętrznych w belkach ciągłych i prostych ramach płaskich. Ponadto
Czytelnik otrzymuje program komputerowy tworzący obwiednie momentów zginających belek
ciągłych. Ten program jest niezbędny do tworzenia tych obwiedni, gdyż stopień rachunkowych
komplikacji jest w takich zadaniach zbyt duży aby można było takie obwiednie tworzyć bezpośrednio
samemu, bez narzędzi obliczeniowych.
Czytelnika zachęcamy też do korzystania z programów ułatwiających obliczenia i tworzenie wyników
graficznych, takich jak MathCad, Mathematica i Maple. Autorzy tego skryptu używali tych dwu
ostatnich programów. W szczególności, zadania statyki kratownic rozwiązano programem Maple 7.

6
1. LINIE WPŁYWU W UKŁADACH STATYCZNIE
WYZNACZALNYCH

Wstęp

Część 1 podręcznika z Mechaniki Konstrukcji dotyczy linii wpływu w ustrojach statycznie

wyznaczalnych. W Wytrzymałości Materiałów omawiane były metody wyznaczania sił
wewnętrznych w takich ustrojach od obciążenia stałego, którego wielkość, miejsce
przyłożenia i kierunek działania nie ulegają zmianie. Gdy jednak na konstrukcję działa wiele
możliwych układów obciążeń lub obciążenie jest ruchome, to stosowanie tylko poznanych
dotąd metod byłoby bardzo pracochłonne i trudne. Umiejętność wyznaczania linii wpływu
pozwoli rozwiązać łatwo ten problem. W pierwszej części rozdziału przedstawimy co to jest
linia wpływu. W części drugiej i czwartej nauczysz się jak wyznaczać linie wpływu wielkości
statycznych (reakcji i sił wewnętrznych) w belkach i kratownicach. Część trzecia poświęcona
jest wykorzystaniu linii wpływu i z punktu widzenia inżyniera jest najważniejsza. Ostatnia
część – piąta dotyczy linii wpływu przemieszczeń i stanowi z jednej strony uzupełnienie
części 1-4, zaś z drugiej strony informuje, że zagadnienia omówione w tej części nie
zamykają tematu linii wpływu - temat ten jest bardzo obszerny.

Cele

Po przestudiowaniu materiału tej części student powinien:

- wiedzieć co to jest linia wpływu,
- potrafić wyznaczać linie wpływu reakcji i sił wewnętrznych w belkach prostych i złożonych,
- potrafić wyznaczać linie wpływu sił podłużnych w kratownicach,
- wiedzieć do czego służą linie wpływu,
- umieć określić najbardziej niekorzystne położenie obciążenia zmiennego na konstrukcji,
- wiedzieć co to jest obwiednia sił wewnętrznych i umieć ją wyznaczyć.

Słowa kluczowe

Linia wpływu, obwiednia sił wewnętrznych.

1.1. Pojęcie linii wpływu

1.1.1. Kilka słów o obciążeniu konstrukcji

Wszystkie dotychczasowe rozważania w Wytrzymałości Materiałów prowadziliśmy

zakładając, że obciążenie, które działa na układ jest stałe. Umiemy już określać siły
wewnętrzne (siły podłużne, siły poprzeczne i momenty zginające), obliczać reakcje oraz
obliczać przemieszczenia w układach statycznie wyznaczalnych poddanych działaniu
obciążenia stałego. Nie zawsze jednak obciążenie, które występuje w budownictwie jest stałe.
Obszerną klasę stanowią obciążenia zmienne i ruchome.

7
Obciążenia zmienne, nazywane często w języku inżynierskim użytkowymi, mogą się pojawić
w czasie eksploatacji konstrukcji, narastają powoli i pozostają niezmienne przez pewien czas.
Mogą to być np. obciążenia konstrukcji magazynu złożonymi w nim materiałami lub
obciążenie śniegiem konstrukcji dachowych. Do obciążeń zmiennych zalicza się także
obciążenie wiatrem.

Obciążenia ruchome występują przede wszystkim jako oddziaływania pojazdów poruszających

się np. po belkach podsuwnicowych lub mostach. Obciążenia ruchome powodują zawsze ruch
układu, dlatego należy je zaliczyć do oddziaływań dynamicznych. Badanie odpowiedzi
dynamicznej konstrukcji wchodzi w zakres dynamiki budowli. Jest to zagadnienie trudne i
obszerne, wykracza ono poza zakres przedmiotu Mechanika Konstrukcji I.
Możemy jednak założyć, że prędkości poruszania się obciążeń są tak małe, że można pominąć
w rozważaniach prędkości i przyspieszenia poszczególnych punktów konstrukcji. Będziemy
jedynie brać pod uwagę, że obciążenie ruchome może działać w dowolnym punkcie układu
leżącym na drodze przejazdu.
Poznamy teraz pojęcie linii wpływu i nauczymy się je wyznaczać. Jak się wkrótce okaże linie
wpływu pozwolą nam na uwzględnienie w analizie konstrukcji obciążeń zmiennych i
ruchomych, jak również stałych.

1.1.2. Definicja linii wpływu

Zanim podamy definicję linii wpływu przeanalizujmy belkę swobodnie podpartą poddaną
działaniu pionowej siły P=1 (zwanej siłą jednostkową) (rys.1.1.1).

Rys.1.1.1

Położenie siły określa zmienna y . Obliczenie reakcji RA i RB nie powinno stanowić dla nas
kłopotu. Przypomnijmy, że reakcje te są dodatnie, gdy są skierowane ku górze. Ułożymy po
prostu równania równowagi, tak jak to czyniliśmy w Wytrzymałości Materiałów. Z sumy
rzutów na oś poziomą wynika, że reakcja pozioma w punkcie A jest równa zero (dlatego nie
jest narysowana)


8
 M B  0, R A l  Pl  y   0, P  1,
ly
RA  ,
l
  
 M A  0, RB l  Py  0, P  1,
y
RB  .
l

Obliczyliśmy zatem reakcje w zależności od położenia siły jednostkowej na belce. Otrzymane
zależności są liniowe względem y '  l  y lub y, łatwo więc je narysować (rys. 1.1.1). Te
wykresy nazywamy liniami wpływu - w tym przypadku liniami wpływu reakcji.
Jak „czytać” linię wpływu (rys. 1.1.2) ?

Rys. 1.1.2

Gdy siła jednostkowa znajduje się w punkcie A, to reakcja R A  1 ,

gdy siła jednostkowa znajduje się w punkcie B, to reakcja R A  0 ,
gdy siła jednostkowa znajduje się w punkcie C, to reakcja R A  0.75 ,
gdy siła jednostkowa znajduje się w punkcie D, to reakcja R A  0.5 .

Wiemy już co to są linie wpływu, możemy zatem przejść do precyzyjnej definicji. W

dalszych rozważaniach będziemy rysować linie wpływu różnych wielkości: sił
przekrojowych, reakcji i przemieszczeń. Podamy więc definicję ogólną.

Definicja
Linią wpływu wielkości W nazywamy wykres zależności tej wielkości od położenia na
konstrukcji siły jednostkowej.
Równanie W  W  y  , gdzie y określa położenie siły jednostkowej, nazywamy funkcją
wpływu.
W dalszych rozważaniach zaznaczać będziemy „bieg” siły jednostkowej kreskami, tak jak na
rysunkach w dalszej części tekstu.
Na rys. 1.1.1 obciążenie P i reakcje zaznaczono w taki sam sposób. Wielu autorów,
szczególnie w podręcznikach mechaniki teoretycznej, ujawnia reakcje tylko po uwolnieniu
więzów, też więzów podporowych. W ramach takiej konwencji na rys. 1.1.1 nie byłoby więc
zaznaczonych reakcji. Pod rysunkiem tej podpartej belki należałoby więc wrysować tę samą
belkę bez podpór, obciążoną trzema siłami: P i reakcjami. W tym podręczniku nie stosujemy
tej zasady, aby uniknąć dwukrotnego rysowania tej samej konstrukcji, co jest szczególnie
kłopotliwe, gdy jest to konstrukcja złożona.

9
1.2. Linie wpływu w belkach statycznie wyznaczalnych

1.2.1. Belki proste

Rozważmy teraz linie wpływu w dwóch belkach prostych: belce wspornikowej i belce
swobodnie podpartej.

Przykład 1 - Belka wspornikowa.

Linie wpływu reakcji znajdujemy układając równania równowagi sumy rzutów na oś pionową
i sumy momentów względem punktu A (rys. 1.2.1):

 Z  0, R  y   1  0, R  y   1,
A A
(1.2.1)
 M  0, M  y   1y  0, M  y    y.
A A A

Wykresy powyższych równań (funkcji wpływu reakcji) przedstawiono na rys. 1.2.1.

Rys. 1.2.1.

Analiza sił wewnętrznych w przekroju    wymaga rozważenia dwóch przedziałów

zmienności siły jednostkowej : L: - siła znajduje się na lewo od przekroju, P: - siła znajduje
się na prawo od przekroju. Analizujemy równowagę odciętej części belki (rys. 1.2.2)

Rys.1.2.2.

L : T  0, M   0 , dla y  0, x ; (1.2.2)

w tym przypadku wycięta część jest nie obciążona,

10
 
P : T  1, M   1y1 , dla y1  0, x' .  (1.2.3)

Wykresy tych linii wpływu przedstawiono na rys.1.2.1.

Przykład 2 - belka swobodnie podparta.

Podobnie jak w podpunkcie 1.1.2 ustalamy równania równowagi sum momentów względem
podpór A i B. Linie wpływu tych reakcji znajdziemy na rys. 1.1.1 i 1.2.4.

Analiza sił wewnętrznych w przekroju    będzie najprostsza jeżeli równania równowagi

ułożymy tak, aby nie wchodziła do nich siła jednostkowa. Gdy siła jednostkowa znajduje się
na lewo od przekroju, to analizujemy równowagę prawej strony, zaś gdy siła jednostkowa
znajduje się na prawo od przekroju to analizujemy równowagę lewej części (rys. 1.2.3):

Rys. 1.2.3.

L : T   RB , M   RB x' ,
(1.2.4)
P : T  R A , M   R A x .

Wykresy otrzymanych funkcji przedstawiono na rys. 1.2.4.

Przekrój    , podobnie jak    rozdziela podpory, lecz znajduje się nieskończenie

blisko na lewo od podpory B. Możemy zatem wykorzystać poprzednie równania przy x  1 i
x'  0 . Przekrój    jest przekrojem który nie rozdziela podpór, a więc linie wpływu
znajdziemy tak jak dla wspornika, analizując równowagę wyciętego fragmentu belki, który
znajduje się na prawo od rozważanego przekroju.

11
 Rys. 1.2.4.

1.2.2. Belki złożone (belki Gerbera)

Linie wpływu wielkości statycznych w belkach wieloprzęsłowych znajdujemy na bazie linii

wpływu poznanych w poprzednim rozdziale.
Linie wpływu wielkości statycznych w ustrojach statycznie wyznaczalnych (a takimi się
obecnie zajmujemy) są opisane funkcjami pierwszego stopnia (a na wykresach liniami

12
prostymi). Mając na uwadze warunki ciągłości belek wieloprzęsłowych w przegubach
łączących belki, spodziewamy się wykresów w postaci linii łamanych.

Rys. 1.2.5

Rozważmy belkę złożoną przedstawioną na rys. 1.2.5a. Belka ta składa się z trzech belek
prostych: A-B, B-D i D-F, połączonych przegubowo. Bardzo ważne jest ustalenie „hierarchii”
belek prostych – przedstawionej na rys. 1.2.5b. W istocie hierarchia ta oznacza informację o
warunkach podparcia belek prostych. Np. belka B-D nie może samodzielnie przenosić
obciążenia i musi się opierać na niżej ustawionej belce A-B. Zwróćmy uwagę, że gdy siła
jednostkowa znajduje się np. na belce A-B, to belki pozostałe są nie obciążone i wszystkie
wielkości statyczne są tam równe zero. Gdy jednak obciążone są belki „wyższe” w hierarchii,
to obciążenia przekazują się na kolejne „niższe” belki.

Linia wpływu reakcji M A

Moment utwierdzenia M A znajduje się na belce najniższej w hierarchii. Gdy siła
jednostkowa znajduje się na odcinku A-B – wykres linii znajdujemy tak jak dla wspornika.
Aby znaleźć wykres linii na odcinku B-D należy podać dwie rzędne, wiedząc, że wykres
będzie linią prostą. Pierwszą jest punkt ciągłości wykresów na odcinkach A-B i B-D. Drugą
rzędną będzie tzw. punkt zerowy – jeżeli siła jednostkowa znajduje się nad podporą C, to

13
jedyną niezerową wielkością jest reakcja RC , a więc M A  0 . Podobnie znajdujemy linię na
odcinku D-F.

Linia wpływu reakcji RC

Dopóki siła jednostkowa znajduje się na belce „niższej” w hierarchii A-B, reakcja RC  0 .
Zaczynamy więc analizę od belki swobodnie podpartej B-D i dalej stosujemy sposób opisany
przy wyznaczaniu linii wpływu M A .

Linie wpływu sił wewnętrznych T i M  .

Stosujemy sposób opisany wyżej, podobnie jak dla M A i RC .

Linia wpływu T
Przekrój    znajduje się na belce D-F. Zatem dopóki siła jednostkowa znajduje się na
belkach „niższych” w hierarchii (A-B i B-D), to T  0 . Gdy siła znajduje się na odcinku D-F
stosujemy konstrukcje linii takie jak dla belki swobodnie podpartej.

Jak wspomnieliśmy bardzo istotną rolę przy budowie linii wpływu w belkach złożonych
stanowi poprawne ustalenie hierarchii belek prostych. Przykłady analizy trzech belek
złożonych przedstawiono na rys. 1.2.6.

Rys. 1.2.6.

Proponujemy Czytelnikowi samodzielne przeanalizowanie linii wpływu wielkości

zaznaczonych na rys. 1.2.7a. Rozwiązanie przedstawiono na rys. 1.2.7b.

a)

14
 b)

Rys. 1.2.7.

1.3. Wykorzystanie linii wpływu

1.3.1. Obciążenie linii wpływu

W punkcie 1.2 nauczyliśmy się sporządzać linie wpływu w belkach. Zanim omówimy
sposoby znajdowania linii wpływu w kratownicach, odpowiemy na dwa pytania: do czego
służą linie wpływu? jak korzystać z linii wpływu w obliczeniach statycznych ?
Zobaczmy, jak na podstawie linii wpływu dowolnej wielkości W można obliczyć wartość tej
wielkości powstałej pod działaniem dowolnego obciążenia. Czynność tę będziemy nazywali
obciążaniem linii wpływu.
Obciążenie pojedynczą siłą skupioną i układem sił skupionych.
Sporządzane przez nas linie wpływu stanowiły wykresy zależności dowolnej wielkości W od
położenia y siły jednostkowej P  1 na konstrukcji. Jeżeli zatem w pewnym punkcie
konstrukcji zamiast siły równej 1 pojawi się siła równa P , to z uwagi na liniowo-sprężystą
pracę konstrukcji wartość rzędnej LwW (A) w punkcie A trzeba pomnożyć przez P

W  P  LwW (A) . (1.3.1)

15
 Rys. 1.3.1.

Przeanalizujmy dla przykładu, jak obliczyć reakcję R A w belce swobodnie podpartej

(rys.1.3.2) na podstawie linii wpływu. Sporządzamy najpierw linię wpływu reakcji R A , w
sposób opisany powyżej. Rzędna linii wpływu w punkcie C, gdzie jest przyłożona siła
1
P wynosi LwRA (C )   . Zatem reakcja R A od obciążenia P wynosi
2

 1 P
R A  P     . (1.3.2)
 2 2

Rys. 1.3.2.

Taką samą wartość otrzymamy obliczając reakcję R A z sumy momentów względem punktu
A przy sile w ustalonym położeniu w punkcie C. Widać zatem, że oba sposoby prowadzą do
tego samego wyniku.
Jeżeli jednak na konstrukcji pojawi się kilka sił skupionych, to szybciej wykonamy obliczenia
korzystając z linii wpływu, niż pisząc odpowiednie równanie równowagi. Załóżmy, że siły
skupione o różnych wartościach znajdują się w punktach 1, 2, 3, ..., N na konstrukcji (rys.
1.3.3).

Lw W
Rys. 1.3.3.

Zgodnie z zasadą superpozycji, wartość wielkości W wynosi

W  P1 LwW (1)  P2W (2)  P3W (3)  ..  PN W ( N ) . (1.3.3)

16
Popatrzmy znowu na nasz prosty przykład i obliczmy reakcję R A powstałą na skutek działania
pięciu sił (rys. 1.3.4).

3 1 1  1  1 3
R A  P  2 P  3P  2 P    P    P . (1.3.4)
4 2 4  4  2 2

Rys. 1.3.4

Obciążenie ciągłe o stałej wartości p .

Załóżmy, że obciążenie ciągłe p=const działa na odcinku  y1 , y 2  oraz że znana jest linia
wpływu wielkości W .

Rys. 1.3.5.

Jeżeli rozważymy elementarną siłę p  dy , zebraną z nieskończenie małego odcinka dy , to

spowoduje ona powstanie wielkości dW o wartości

dW  LwW  y  p y dy . (1.3.5)

Całkując od y1 do y 2 otrzymamy całkowitą wartość wielkości W

y2

W   LwW  y  p y dy . (1.3.6)

y1

Jeżeli obciążenie jest stałe p=const, to możemy wyciągnąć je przed całkę i otrzymujemy

y2

W  p  LwW  y dy  pA , (1.3.7)

y1

17
gdzie A oznacza pole linii wpływu (z uwzględnieniem znaku) na odcinku na którym znajduje
się obciążenie.

Rozważmy kolejny przykład. Obliczmy wartość momentu zginającego i siły poprzecznej

przekroju w punkcie C wywołane obciążeniem ciągłym, jak na rys. 1.3.6.

Rys. 1.3.6.

Sporządzimy najpierw linie wpływu momentu zginającego i siły poprzecznej w przekroju w

punkcie C (rys. 1.3.7).

Rys. 1.3.7.

Po obliczeniu pól zakreskowanych na rys. 1.3.7, otrzymujemy:

1l l pl 2
MC  p  ,
2 3 6 36 (1.3.8)
1 l 1 pl
TC  p  .
2 3 3 18

Jeżeli na konstrukcji znajdują się równocześnie siły skupione i obciążenie ciągłe, to wynik
stanowi sumę poszczególnych wpływów

W  P1 LwW (1)  P2 LwW (2)  P3 LwW (3)  ..  PN LwW ( N )  pA . (1.3.9)

Proponujemy czytelnikowi samodzielne obliczenie, na podstawie linii wpływu reakcji R A i

sił wewnętrznych M C , TC w przekroju znajdującym się w punkcie C (rys. 1.3.8).

18
 Rys. 1.3.8.

1.3.2. Niekorzystne położenie obciążenia

W podpunkcie 1.1.1 mówiliśmy o obciążeniach zmiennych i ruchomych. Korzystając z linii

wpływu, możemy określić najbardziej niekorzystne położenie takiego obciążenia. Pozwoli to
na obliczenie ekstremalnych wartości analizowanej wielkości (reakcji lub siły wewnętrznej).
Jako pierwszy rozważymy najprostszy przypadek obciążenia zmiennego (lub ruchomego) w
postaci pojedynczej siły skupionej P (rys. 1.3.9). Niech przedmiotem analizy będzie moment
zginający w przekroju w punkcie C.
Obserwując linię wpływu momentu M C można zauważyć, że gdy siła P znajdzie się w
punkcie C, to wartość momentu będzie największa, zaś gdy siła znajdzie się w punkcie D, to
wartość momentu będzie najmniejsza

Rys. 1.3.9.

l  l
M Cmax  P , M Cmin  P   . (1.3.10)
4  8

Punkty C i D stanowią najbardziej niekorzystne położenia obciążenia, zaś wartość momentu

Pl Pl
zginającego w przekroju C nie będzie nigdy większa niż , ani mniejsza niż  .
4 8

Podobnie możemy analizować najbardziej niekorzystne położenie obciążenia ciągłego (np.

obciążenia śniegiem). Bierzemy wtedy pod uwagę pole linii wpływu z uwzględnieniem
znaku. Powróćmy do poprzedniego przykładu, lecz tym razem przy obciążeniu ciągłym (rys.
1.3.10).

19
 Rys. 1.3.10.

Wartość momentu zginającego w przekroju C będzie największa gdy obciążenie znajdzie się
na odcinku A-B, zaś najmniejsza gdy obciążenie znajdzie się na odcinku B-D.
Ekstremalne wartości momentu M C otrzymujemy mnożąc obciążenie p przez odpowiednie
pola linii wpływu.

1.3.3. Obwiednia sił przekrojowych

Wiemy, że konstrukcje inżynierskie poddane są obciążeniu stałemu i zmiennemu

(ruchomemu). Znajomość linii wpływu pozwala określić wartości ekstremalnych sił
wewnętrznych i reakcji od dowolnego obciążenia. Przy projektowaniu konstrukcji najbardziej
interesują nas wartości ekstremalne sił wewnętrznych w kilku lub kilkunastu przekrojach
konstrukcji. Zbiór takich maksymalnych i minimalnych wartości nosi nazwę obwiedni.
Wyznaczamy obwiednie momentów zginających i obwiednie sił poprzecznych.

Zanim pokażemy jak sporządzić obwiednie, przeanalizujmy następujący przykład (rys.

1.3.11). Na belkę swobodnie podpartą działa obciążenie stałe o wartości g oraz ruchoma siła
gl
skupiona P  . Obliczmy ekstremalne wartości momentu zginającego w przekroju w
3
połowie rozpiętości.

Rys. 1.3.11.

Od obciążenia stałego, które znajduje się na całej belce (np. ciężar własny), otrzymujemy

1 l 1l l 7 2
M Cg  g l  g  gl . (1.3.11)
2 4 2 8 4 64

Maksymalna wartość momentu od siły P wynosi

20
 l 1 l 1
M CP ,max  P  gl  gl 2 . (1.3.12)
4 3 4 12

Minimalna wartość momentu od siły P wynosi

 l 1 l 1 2
M CP ,min  P     gl  gl . (1.3.13)
 8 3 8 24

Możemy teraz określić ekstremalne wartości momentu w przekroju C od obciążenia

złożonego:

7 2 1 2
M Cmax  gl  gl  0.1927 gl 2 ,
64 12
(1.3.14)
7 2 1 2
M max
C  gl  gl  0.1094 gl 2 .
64 12

Aby sporządzić obwiednie momentów zginających lub sił poprzecznych trzeba powtórzyć
rozważania podobne do przedstawionego powyżej kilka lub kilkanaście razy. Trzeba
oczywiście najpierw sporządzić kilkanaście linii wpływu i określić najbardziej niekorzystne
położenia obciążenia zmiennego.

Rozważmy na wstępie obwiednie momentów zginających i sił poprzecznych dla belki

swobodnie podpartej, od obciążenia siłą skupioną i obciążenia ciągłego (rys. 1.3.12a). W
takim przykładzie możemy zapisać równania obwiedni.

Rys. 1.3.12

21
Rozważmy najpierw obciążenie pojedynczą siłą skupioną P. Ekstremalne wartości sił
przekrojowych możemy wyrazić wzorami:

 x 
TP max  P 1    ,
 l 
x
TP min   P  ,
l (1.3.15)
 x 
M P max  Py 1   ,
 l 
M   min  0.
P

Powyższe równania obowiązują dla dowolnego przekroju określonego współrzędną x . Jeżeli

współrzędną tą potraktujemy jako zmienną, otrzymujemy równania obwiedni sił
poprzecznych i momentów zginających. Wykresy obwiedni przedstawiono na rys. 1.3.12d, e.

W podobny sposób otrzymujemy równania obwiedni sił przekrojowych od obciążenia

stałego:

1 l  y
Tq max  q  l  x  ,
2 l
1x
Tq min  q  x ,
2 l (1.3.16)
1  x 
M q  max  q l x 1    ,
2  l 
M   min  0.
q

Wykresy obwiedni przedstawiono na rys. 1.3.12 f, g.

Sporządzimy teraz obwiednię momentów zginających w belce przedstawionej na rys. 1.3.13,

od obciążenia stałego g i zmiennego, jak na rysunku. Obliczenia wykonamy w zaznaczonych
przekrojach w punktach 0  12 . Na kolejnych rysunkach przedstawiono linie wpływu
momentów zginających w rozważanych przekrojach oraz oznaczono niekorzystne położenie
obciążenia zmiennego. Wyniki obliczeń zestawiono w Tablicy 1.1 i przedstawiono na rys.
1.3.14.

22
Rys. 1.3.13

23
Tablica 1.1.

Rys. 1.3.14

1.3.4. Linie wpływu przy obciążeniu pośrednim

W niektórych typach konstrukcji obciążenie przyłożone jest w sposób pośredni, najczęściej za

pomocą układu belek swobodnie podpartych. Tak się dzieje np. w kratownicach, gdzie
obciążenie musi być przekazywane do węzłów konstrukcji. Jak postępować w takim
przypadku przy znajdowaniu linii wpływu?
Zadanie tego typu ma proste rozwiązanie, pod warunkiem że znamy linie wpływu przy
obciążeniu bezpośrednim. Rozważmy przypadek ogólny (np. statycznie niewyznaczalny), gdy
linia wpływu pod obciążeniem bezpośrednim jest krzywoliniowa ( LwW ). Załóżmy, że w
punktach A i B tego układu oparta jest belka swobodnie podparta (rys. 1.3.15b) po której
przebiega siła jednostkowa.

24
 Rys. 1.3.15

Obciążenie przekazywane jest z belki nadbudowy na konstrukcję zasadniczą przez reakcje R A

i R B . Rozkład linii wpływu tych reakcji jest liniowy (rys. 1.3.15c). Zgodnie z poznanym
sposobem obciążania linii wpływu wielkość W wyraża się wzorem

W  RA LwW ( A)  RB LwW ( B) , (1.3.17)

gdzie LwW (A) i LwW (B) są rzędnymi linii wpływu wielkości W przy obciążeniu
bezpośrednim, zaś R A i R B są liniami wpływu reakcji. Oznacza to, że gdy siła przyłożona
jest do konstrukcji w sposób pośredni, to linia wpływu wielkości W jest na odcinku A-B
prosta (liniowa, pierwszego stopnia).
Powyższe, ogólne rozważania zilustrujemy na przykładzie przedstawionym na rys. 1.3.16.
Znajdziemy linię wpływu momentu M A przy obciążeniu pośrednim na odcinku B-C.
Sposób postępowania jest następujący:
1) Znaleźć linię wpływu M A przy obciążeniu bezpośrednim.
2) Znaleźć rzędne LwM A w punktach B i C (punktach oparcia belki nadbudowy).
3) Połączyć rzędne w punktach B i C linią prostą (tzn. „ściąć” linię wpływu M A na odcinku
B-C).

Rys. 1.3.16

25
1.4. Linie wpływu w kratownicach statycznie wyznaczalnych

1.4.1. Kratownice proste

Kratownica jest konstrukcją, która składa się z prętów prostych dwuprzegubowych, które
mogą być obciążone tylko w węzłach. Aby zapewnić płynny „przejazd” siły po pasach
kratownicy musimy zastosować obciążenie pośrednie, tzn. obciążyć układ kratowy za
pośrednictwem belek swobodnie podpartych w węzłach kratownicy.
Wówczas obciążenie przekazywane będzie do węzłów kratownicy za pośrednictwem reakcji
R A i R B (rys. 1.4.1). Zwróćmy uwagę na praktyczny sens omawianego sposobu przykładania
obciążenia do węzłów kratownicy. Analizujemy przecież kratowe mosty kolejowe lub
samochodowe i trudno aby pociąg „skakał” od węzła do węzła. Inny przykład to obciążenie
śniegiem dźwigara dachowego z odpowiednim układem płatwi i krokwi. To inżynier-
projektant musi zapewnić, aby obciążenie było przekazane (pośrednio) tylko do węzłów
kratownicy. Zatem nasze założenie pośredniego przekazywania obciążenia nie zawęża
praktycznego stosowania teorii. Ponieważ przyjmujemy to założenie dla wszystkich dalszych
rozważań, więc nie będziemy już więcej rysować belek nadbudowy.

Rys. 1.4.1

Do obliczania linii wpływowych sił w prętach kratownicy wykorzystamy dwie metody:

Rittera i równoważenia węzłów. Przypomnijmy, że metodę Rittera możemy stosować wtedy,
gdy da się wykonać przekrój przez 3 pręty kratownicy, których kierunki nie przecinają się w
jednym punkcie. Jeżeli nie będziemy mogli wykorzystać metody Rittera, skorzystamy z
metody równoważenia węzłów.
Rozpatrzmy na początku najbardziej typową kratownicę typu N (rys. 1.4.2). Załóżmy, że
obciążenie porusza się po pasie dolnym. Jak przekonamy się na dalszych przykładach kształt
linii wpływu może zależeć od tego, czy obciążenie znajduje się na pasie dolnym czy na pasie
górnym kratownicy. Przy wyznaczaniu linii wpływu sił podłużnych najczęściej potrzebne
będą linie wpływu reakcji. Nie będzie z tym jednak kłopotu, gdyż linie te są identyczne jak w
belkach.
Przekrój Rittera    pozwoli obliczyć linie wpływu sił N 1 , N 2 , N 3 . Zauważmy, że
możliwe są trzy przypadki:
1) Gdy siła jednostkowa znajduje się na lewo od punktu C, czyli na lewo od granic, gdzie
przekrój    może przecinać bieg siły jednostkowej. Będziemy wtedy stosować

26
 oznaczenie „L:” i jeżeli przekrój rozdzieli reakcje to ułożymy równania równowagi prawej
części kraty.
2) Gdy siła jednostkowa znajduje się na prawo od punktu D, czyli na prawo od granic gdzie
przekrój    może przecinać bieg siły jednostkowej. Stosujemy wtedy oznaczenie „P:”
i analizujemy równania równowagi lewej części kratownicy (o ile przekrój rozdziela
reakcje).
3) Gdy siła jednostkowa znajduje się na odcinku C-D. Wykorzystamy wtedy fakt, że
obciążenie przykładane jest w sposób pośredni i na odcinku tym linia wpływu musi być
prosta.

Punkt Rittera dla siły N 1 leży na przecięciu kierunków sił N 2 i N 3 , jest rzeczywisty i
oznaczymy go jako R1 . Jeżeli siła znajduje się na lewo od punktu C, układamy sumę
momentów sił znajdujących się na prawo od przekroju względem punktu R1 :

2a
L : N1 h  RB 2a  0, N1   RB . (1.4.1)
h

Jeżeli siła znajduje się na prawo od punktu D, to ułożymy sumę momentów sił znajdujących
się na lewo od przekroju względem punktu R1 :

3a
P : N1 h  R A 3a  0, N1   R A . (1.4.2)
h

Znając linie wpływu reakcji możemy wykreślić odpowiednie linie, kreskując je w

przedziałach w których obowiązują.
Z przedziałów L: i P: możemy określić rzędne linii wpływu siły N 1 w punktach C i D.
Rzędne te połączymy linią prostą ponieważ obciążenie na odcinku C-D ma charakter
pośredni. W rozważanym przypadku linia wpływu na odcinku C-D pokrywa się z gałęzią
która obowiązuje na lewo od punktu C. Nie zawsze jednak tak będzie.
Analiza siły N 2 prowadzi do wniosku, że punkt Rittera leży w nieskończoności. W takim
przypadku układamy równania sum rzutów na kierunek pionowy:

1
L : N 2 sin   RB  0, N 2   RB ,
sin 
(1.4.3)
1
P : N 2 sin   R A  0, N 2  R A .
sin 

Rys. 1.4.2

27

Rys. 1.4.3

Rysujemy teraz linie, zaznaczając obszary, na których one obowiązują. Na odcinku C-D
łączymy linią prostą rzędne z sąsiednich obszarów. Jak widać teraz nie pokrywa się ona z
rzędną z poprzednio wyznaczonych gałęzi linii wpływu.
Aby wyznaczyć linię wpływu siły N 3 konieczne jest wykonanie innego przekroju Rittera
    Zwróćmy uwagę, że przekrój ten przecina bieg siły jednostkowej tak jak poprzednio
między punktami C i D, będziemy więc analizować trzy analogiczne przedziały jak
poprzednio. Punkt Rittera leży w nieskończoności, a więc ponownie układamy sumy rzutów
sił na kierunek pionowy:

28
 L : N 3  RB  0, N 3  RB ,
(1.4.4)
P : N 3  R A  0, N 3   R A .

Wykres linii wpływu siły N 3 przedstawiono na Rys. 1.4.3.

Rozważmy teraz siłę N 4 . W tym przypadku nie da się wykonać przekroju Rittera. Pozostaje
zatem metoda równoważenia węzłów. Jeżeli siła jednostkowa nie oddziałuje na węzeł A, tzn.
gdy znajduje się poza przedziałem E-F, to z równowagi węzła A (rys. 1.4.4) wynika, że

N 4  R A  0, N 4   R A . (1.4.5)

Rys. 1.4.4

Narysujmy funkcję R A i zakreślmy, że obowiązuje ono na lewo od punktu E i na prawo od

punktu F. Mamy więc rzędne w punktach E i F – brakuje nam tylko jednej rzędnej - gdy siła
stoi w punkcie A. Wtedy jednak reakcja R A  1 i równoważy ona siłę jednostkową, a z tego
wynika że wtedy N 4  0 . Na rysunku powstaje więc charakterystyczny wycięty trójkąt.
Aby wyznaczyć siły N 5 i N 6 trzeba wykonać przekrój Rittera    . Litera L: oznacza teraz
na lewo od punktu E, zaś P: oznacza przedział na prawo od punktu A. Jednak ten przekrój nie
rozdziela reakcji R A i R B . Będziemy zatem analizować równowagę tej części kratownicy,
która nie zawiera reakcji (rys. 1.4.5).

Rys. 1.4.5

Gdy siła jednostkowa znajduje się na prawo od punktu A (P:), to wycięty fragment jest nie
obciążony i N 5  0, N 6  0 . Jeżeli na wyciętym odcinku G-H znajduje się siła jednostkowa,
to układamy równanie sumy rzutów na oś pionową dla N 5 (punkt Rittera w nieskończoności)

1
L : N 5 sin   1  0, N 5  ,
sin  (1.4.6)
P : N5  0

i sumę momentów względem punktu R6 dla siły N 6

29
 y
L : N 6 h  1y  0, N 6  ,
h (1.4.7)
P : N6  0

Narysujmy teraz wykresy otrzymanych równań i zaznaczmy graniczne rzędne z obu

przedziałów. Na odcinku E-A (rys. 1.4.3) postępujemy tak jak w poprzednich przykładach,
łącząc linią prostą rzędne linii wpływu z sąsiednich przedziałów.
Podobnie wykonujemy linię wpływu siły N 7 , wykorzystując przekrój Rittera    (rys.
1.4.6)


Rys. 1.4.6

Otrzymujemy

L : N 7  1  0, N 7  1,
(1.4.8)
P : N 7  0.

Zwróćmy uwagę, że przedział L: jest teraz ograniczony do jednego tylko punktu.

W wielu typach kratownic obciążenie może się poruszać po pasie dolnym lub po pasie
górnym. Kształt linii wpływu może być wtedy różny. Prześledzimy to zjawisko na kolejnym
przykładzie (rys. 1.4.7). Na rysunkach po lewej stronie narysujemy linie wpływu przy
„jeździe dołem”, zaś po prawej stronie przy „jeździe górą”. Równania poszczególnych gałęzi
linii wpływu będą takie same (zapiszemy je na środku), lecz będą obowiązywać w różnych
przedziałach.

30
 Rys. 1.4.7

Metody, które poznaliśmy dotąd będzie można zastosować w wielu kratownicach, nie tylko w
kratownicach o pasach równoległych. Trzeba jedynie zwrócić uwagę na położenie punktów
Rittera, które mogą znaleźć się w różnych miejscach, także w nieskończoności.

Wykorzystajmy zdobytą wiedzę do wyznaczenia linii wpływu sił podłużnych w kratownicy

przedstawionej na rys. 1.4.8.
Linię wpływu siły podłużnej N 1 wyznaczamy z równowagi węzła A, pamiętając, że gdy siła
jednostkowa znajduje się w tym węźle, to siły podłużne w całej kratownicy są równe zero.
Linie wpływu sił N 2 i N 4 znajdujemy metodą Rittera – przekrój Rittera rozdziela podpory A i
B, zaś punkty Rittera są rzeczywiste. Podobnie postępujemy z linią wpływu siły N 3 , z tą
różnicą, że punkt Rittera znajduje się w nieskończoności i należy zamiast sum momentów
względem punktu Rittera (jak to było przy liniach wpływu sił N 2 i N 4 ) ułożyć równania sum
rzutów sił na kierunek pionowy.
Linię wpływu siły N 6 można wyznaczyć metodą Rittera lub z równowagi węzła dolnego.
Proponujemy Czytelnikowi samodzielne wyznaczenie linii wpływu sił w zaznaczonych
kreskami prętach.

31
 Rys. 1.4.8

Znacznie trudniejsze może być wyznaczenie linii wpływu sił podłużnych w prętach
kratownicy o schemacie trójprzegubowym. Przykład takiej kratownicy przedstawiono na rys.
1.4.9. Takie zadanie w zasadzie wykracza poza program przedmiotu, dlatego proponujemy
samodzielne przemyślenie sposobu wyznaczania linii, z poniższymi podpowiedziami.
Linie wpływu wyznaczamy, dobierając takie składowe reakcji w punktach A i B, z których
jedna nie powoduje powstawania rozważanej siły. Składowe te na ogół nie są poziome ani
pionowe, lecz ukośne. Korzystamy z faktu, że gdy siła jednostkowa znajduje się na lewo od
przegubu C to wypadkowa reakcji R B przechodzi przez ten przegub.

32
 Rys. 1.4.9

1.4.2. Kratownice złożone

Zasady postępowania przy kratownicach złożonych są takie same jak przy belkach złożonych.
Trzeba więc określić kratownicę podstawową („samodzielnie stojącą” i poprawną

33
kinematycznie) oraz kratownice wyższe w hierarchii. W kratownicy złożonej przedstawionej
na rys. 1.4.10 część znajdująca się na prawo od punktu D stanowi kratownicę podstawową, na
której opiera się kratownica nadbudowy. Analizę rozpoczynamy od kratownicy podstawowej,
nie biorąc pod uwagę reakcji R E , która jest równa zeru dopóki siła jednostkowa znajduje się
na kratownicy podstawowej. Jeżeli zauważymy, że reakcja R A  0 (wynika to z sumy rzutów
sił na oś poziomą), to staje się jasnym, że linie wpływu reakcji R B i RC są takie jak dla belki.

Rys. 1.4.10

Konstrukcja linii wpływu sił w zaznaczonych prętach kratownicy podstawowej nie powinna
stanowić trudności. Linie wpływu sił N 1 i N 2 wynikają z równowagi odpowiednich węzłów.
Gdy węzeł B jest nie obciążony to

RB
N2   . (1.4.9)
sin 

34
Gdy siła jednostkowa znajduje się w punkcie B, to N 2  0 . Siła N 1 jest równa zero gdy siła
jednostkowa nie obciąża skrajnego prawego węzła F. Gdy z kolei tam znajduje się „jedynka”,
to

N1  1 . (1.4.10)

Linie wpływu sił N 3 , N 4 , N 5 znajdujemy układając równania sum momentów względem

punktów Rittera R3 , R4 , R5 .
Łatwo więc narysować wszystkie linie, gdy siła jednostkowa znajduje się na prawo od punktu
D. Gdy siła jednostkowa „wjeżdża” na część D-E, to punkt D stanowi punkt ciągłości z
sąsiednim przedziałem, zaś gdy siła jednostkowa znajdzie się w punkcie E stanowi on punkt
zerowy, gdyż wszystkie linie wpływu zerują się, a siła jednostkowa przekazuje się w całości
na reakcję R E .

Drugi przykład kratownicy złożonej przedstawiono na rys. 1.4.11.

Linię wpływu sił N 1 i N 2 możemy wyznaczyć metodą Ritera lub z równowagi węzła
dolnego, wykorzystując fakt, że przy „jeździe dołem” dwa zaznaczone pręty w lewej części
kratownicy są zerowe.
Linię wpływu sił N 3 i N 5 trzeba wyznaczyć z równowagi dolnych węzłów, gdyż nie da się
dla tych sił wykonać przekrojów Rittera.
Linia wpływu siły N 4 jest równa linii wpływu siły N 2 o ile siła jednostkowa nie znajduje się
w węźle, w którym łączą się pręty 4 i 2. Gdy siła jednostkowa znajduje się w tym punkcie,
należy uwzględnić ją pisząc równanie równowagi.
Linie wpływu sił podłużnych N 6 , N 7 i N 8 wykonujemy metodą Rittera przy przekroju, który
rozdziela reakcje podporowe. Punkty Rittera dla sił 6 i 8 są rzeczywiste, a punkt Rittera dla
siły 7 znajduje się w nieskończoności.
Linię wpływu siły N 9 wyznaczamy z równowagi węzła podporowego, pamiętając, że gdy siła
jednostkowa znajduje się w tym punkcie to N 9  0 .
Linie wpływu sił N 10 i N 11 wyznaczamy metodą Rittera, przy przekroju nie rozdzielającym
podpór. Oznacza to, że dopóki siłą jednostkowa znajduje się na lewo od przekroju Rittera (na
lewo od punktu R11 , to rozważane siły podłużne są równe zero. Punkt Rittera dla siły w
pręcie 10 znajduje się w nieskończoności, a dla siły w pręcie 11 jest rzeczywisty.
Ciekawy wykres ma linia wpływu siły podłużnej N 12 . Zauważmy, że dopóki siła jednostkowa
znajduje się na kratownicy podstawowej A-B-C, rozważany pręt jest zerowy. Z chwilą
pojawienia się siły jednostkowej na kratownicy C-D-E nadbudowy siła N12 przybiera wartość
–1, a następnie maleje, osiągając punkt zerowy na podporze D.

35
Rys. 1.4.11

36
1.4.3. Skratowanie drugorzędne

W kratownicach, które możemy spotkać w praktyce inżynierskiej, często występuje tzw.

skratowanie drugorzędne. Ma ono znaczenie praktyczne i jest wykorzystywane np. przy
naprawach i konserwacji kratownic. Sposób funkcjonowania skratowania drugorzędnego
przedstawiono schematycznie na rys. 1.4.12. Kratownica złożona (rysunek górny), składa się
z kratownicy podstawowej (rysunek środkowy) i kratownic drugorzędnych opartych w
węzłach kratownicy podstawowej (rysunek dolny).

Rys. 1.4.12

Linie wpływu sił podłużnych N i w prętach kratownicy złożonej obliczamy w ogólnym

przypadku jako superpozycję linii wpływu sił z kratownicy podstawowej N iI i drugorzędnej
N iII , według wzoru

N i  N iI  N iII . (1.4.11)

Kluczowe znaczenie ma teraz określenie, które pręty należą tylko do skratowania

podstawowego, które tylko do drugorzędnego, a które do obu skratowań. W trzecim
przypadku konieczna jest superpozycja, w pierwszym i drugim trzeba „nie zauważać” jednej z
kratownic. Na rys. 1.4.13 oznaczono jedną kreską pręty, które należą tylko do skratowania
podstawowego, dwiema kreskami pręty, które należą tylko do skratowania drugorzędnego, a
„falą” pręty, które należą do obu skratowań.

Rys. 1.4.13

37
Popatrzmy, jak budować linie wpływu w kratownicach o skratowaniu drugorzędnym, na
przykładzie kratownicy z rys. 1.4.14.

Rys. 1.4.14

Pręt 1 należy do obu skratowań i linię wpływu siły N 1 możemy skonstruować metodą
superpozycji, zgodnie ze wzorem N1  N1I  N1II . Trójkątny wykres linii wpływu N 1II , o
lokalnym zasięgu kratownicy drugorzędnej, należy dodać do linii wpływu siły N1I ,
obejmującej całą kratownicę. Linię N1I wykonujemy metodą Rittera (punkt Rittera leży w

38
nieskończoności) dla kratownicy podstawowej, zaś linię wpływu siły N 1II metodą
równoważenia węzłów dla kratownicy drugorzędnej. Linię wpływu N 1 można sporządzić
bezpośrednio, jeśli zauważymy, że w kratownicy złożonej (rysunek górny) można wykonać
przekrój Rittera przez trzy pręty, o zawężonym (w porównaniu z kratownicą podstawową)
przedziale, w którym przekrój przecina bieg siły jednostkowej. Otrzymujemy równania:
R
L : N1  B ,
sin 
(1.4.12)
RA
P : N1   .
sin 
Proszę sprawdzić graficznie, czy omawiana wcześniej superpozycja da rzeczywiście wykres
otrzymany bezpośrednio.
Linię wpływu N 2 wyznaczymy bezpośrednio, metodą Rittera, przy zawężonym przedziale
zmienności siły jednostkowej. Punkt Rittera jest rzeczywisty i z równań sum momentów
względem punktu Rittera otrzymujemy

3
RBl
L : N2  2 ,
h
(1.4.13)
3
RA l
P : N2  2 .
h

Pręt 3 należy tylko do skratowania drugorzędnego i odpowiednia linia wpływu wynosi

N 3  N 3II . (1.4.14)

Pręt 4 należy tylko do skratowania podstawowego. Aby wykonać wykres linii wpływu siły
podłużnej w tym pręcie wykorzystamy metodę Rittera (punkt rzeczywisty), ignorując
obecność skratowania drugorzędnego (nie „widząc” tego skratowania). Mamy teraz

N 4  N1I . (1.4.15)

Pręt 5 należy do obu typów skratowania i linii wpływu w tym pręcie nie da się wykonać
inaczej, jak tylko metodą superpozycji. Linię wpływu siły N 5I wykonamy metodą Rittera dla
kratownicy podstawowej, a siły N 5II metodą równoważenia węzłów dla kratownicy
drugorzędnej.

Przeanalizujmy na koniec kratownicę ze skratowaniem drugorzędnym (rys. 1.4.15), w której

linie wpływu wszystkich sił można wykonać bez wykorzystywania zasady superpozycji.
Na rys. 1.4.15, w segmencie kratownicy, w którym jest skratowanie drugorzędne, oznaczono
pręty pojedynczą i podwójną kreską, oraz „falą”, analogicznie jak na rys. 1.4.13.
Pręt 1 należy tylko do skratowania podstawowego. Linię wpływu siły N 1 wykonujemy
metodą Rittera o przedziale zmienności siły jednostkowej określonym tylko dla kratownicy
podstawowej (z pominięciem skratowania drugorzędnego). Z sum momentów względem
punktu Rittera R1 otrzymujemy następujące równania:

39
 5a
L : N1   RB ,
r1
(1.4.16)
a
P : N1  R A .
r1
Ramię działania siły N 1 względem punktu Rittera zaznaczono na rysunku.

Rys. 1.4.15

Pręt 2 należy tylko do skratowania drugorzędnego, zatem linia wpływu siły podłużnej N 2 ma
wykres trójkątny z dodatnimi rzędnymi.
Pręt 3 należy do obu rodzajów skratowania, lecz linię wpływu siły podłużnej N 3 wykonamy
dokonując przekroju Rittera przez trzy pręty, o zawężonym w stosunku do kratownicy
podstawowej przedziale w którym przekrój przecina bieg siły jednostkowej. Unikniemy w ten

40
sposób superponowania dwóch linii. Z sum momentów względem punktu Rittera wynikają
równania
5a
L : N 3   RB ,
r3
(1.4.17)
a
P : N 3  RA .
r3
Proszę zwrócić uwagę na przedział, w którym wykres oznaczono linią przerwaną przy liniach
N 1 i N 3 – odpowiadają one pełnemu i zawężonemu przedziałowi zmienności siły
jednostkowej.
Analogicznie postępujemy w przypadku siły N 4 , otrzymując równania
3a
L : N 4  RB ,
2
h
3
(1.4.18)
a
P : N 4  RA .
2
h
3
Zauważmy na koniec, że N 5  N 4 .

1.5. Linie wpływu przemieszczeń w układach statycznie wyznaczalnych

Wyznaczaliśmy dotąd linie wpływu sił przekrojowych – sił podłużnych, sił poprzecznych i
momentów zginających. Jednak definicja, podana na końcu punktu 1.1 jest ogólna i możemy
poszukiwać także linii wpływu przemieszczeń. Wykorzystamy do tego celu znany z
Wytrzymałości materiałów wzór Maxwella-Mohra, zaś położenie obciążenia na konstrukcji
określimy za pomocą zmiennej y.
Rozpatrzmy na początek belkę wspornikową (rys. 1.5.1) o sztywności na zginanie EJ i
wyznaczmy linię wpływu przemieszczenia pionowego końca belki. Zgodnie z definicją linii
wpływu przeanalizujmy, jak zmienia się to przemieszczenie w zależności od położenia na
belce siły jednostkowej.
Wykres momentów rzeczywistych, od siły jednostkowej, zależy parametrycznie od zmiennej
y . Wykorzystując wzór Maxwella-Mohra i całkując graficznie metodą mnożenia wykresów
otrzymujemy
 l3  1  
2 3
1 1 22 1 y  1 y 
l
MM
wB  y    ds  y  l  l  y          . (1.5.1)
0
EJ EJ 2  3 3  EJ  2  l  6 l  
Otrzymana zależność, to tzw. funkcja wpływu, której wykres stanowi linia wpływu.
Zauważmy dwie cechy, które różnią otrzymaną linię wpływu przemieszczenia od dotychczas
wyznaczanych linii wpływu sił wewnętrznych:
 linia wpływu przemieszczenia zależy od sztywności belki na zginanie EJ ,
 linia wpływu przemieszczenia jest krzywą trzeciego stopnia, a nie linią prostą, jak było w
przypadkach linii wpływu wielkości statycznych.
Wykres otrzymanej funkcji wpływu przedstawiono na rys. 1.5.1.

41
 Rys. 1.5.1

Drugi przykład linii wpływu przemieszczenia, dotyczy ramy przedstawionej na rys. 1.5.2.
Podobnie jak poprzednio obliczenia wykonamy metodą Maxwella-Mohra. Zauważmy jednak,
że tym razem należy rozpatrzyć dwa przypadki położenia siły jednostkowej; na odcinku A-B i
B-C (rys. 1.5.2). Otrzymamy tym samy dwa równania linii wpływu

M AB M  1 y1  l  y1  2 y1 1
1 y  l  y1   2 y1 1 l  
wCAB  y1    dx   y1   l  y1  1    ,
EJ 2
EJ l 3 2 2 l  3 2 3 2 
(1.5.2)
M BC M 1 1 2 2 l 1 2  2 l 1  l  
wC  y   
BC
dx   y2 l  y2     y2   .
EJ EJ  2 3 2 2  3 2 3 2  

Wykres otrzymanej funkcji wpływu przedstawiono na rys. 1.5.2. Analiza jakościowa

otrzymanej linii wpływu wskazuje, że gdy siła jednostkowa (obciążenie) znajduje się na
odcinku A-B, to rozważane przemieszczenie jest ujemne (do góry), a gdy siła jednostkowa
(obciążenie) znajduje się na odcinku B-C, to rozważane przemieszczenie jest dodatnie (do
dołu). Podobnie jak poprzednio linia wpływu zależy od sztywności ramy na zginanie EJ i
jest krzywą odcinkowo trzeciego stopnia.

42
 Rys. 1.5.2

1.6. Zadania z linii wpływu

Przedstawimy teraz kilka zadań z linii wpływu. Namawiamy Czytelnika do samodzielnego

rozwiązania tych zadań i porównania wyników z przedstawionymi poniżej.

Zadanie 1
Narysować linie wpływu sił podłużnych N1 , N 2 , N 3 , momentu zginającego M  i siły
poprzecznej T dla kratownicy przedstawionej na rys. 1.6.1.

Rys. 1.6.1

Konstrukcja przedstawiona na rys. 1.6.1 jest belko-kratą. Na belce D-B opiera się kratownica
E-D. Linie wpływu M  i T na odcinku D-B konstruujemy tak jak dla belki swobodnie

43
podpartej z przekrojem między podporami. Na odcinku E-D punkt D jest punktem ciągłości
(styku belki D-A-B i kratownicy E-C-D) natomiast punkt C punktem zerowym (rys. 1.6.3).
Linie wpływu sił N1 i N 2 wyznaczamy metodą Rittera wykonując przekrój    (rys. 1.6.3).
Punk Rittera R1 jest rzeczywisty a punkt Rittera R2 leży w nieskończoności. Naturalnie gdy
siła jednostkowa znajduje się na belce D-B, to kratownica nie pracuje i wszystkie siły
podłużne są równe zero. Uważny Czytelnik odnajdzie konstrukcję wykresów linii wpływu
N1 , N 2 i N 3 na rys. 1.6.3. Na rys. 1.6.3. zaznaczono dla ułatwienia granice zmienności
przekroju    w których obowiązują równania odpowiednich linii, a linią przerywaną
zaznaczono fragmenty na których wyznaczono linie łącząc wykresy z obu przedziałów (L: i
P:).
Przypominamy, że linii wpływu siły podłużnej N 3 nie da się wyznaczyć metodą Rittera. Aby
ją wyznaczyć należy napisać równanie równowagi węzła podporowego C i rozpatrzeć dwa
przypadki – gdy siła jednostkowa oddziaływuje na węzeł C i nie (rys. 1.6.2).

Rys. 1.6.2

Rys. 1.6.3

44
Zadanie 2
Wyznaczyć linie wpływu sił podłużnych w zaznaczonych prętach kratownicy (rys. 1.6.4).

Rys. 1.6.4

Wszystkie linie wpływu w tym zadaniu wyznaczamy metodą Rittera. Rysunki, przekroje i
oznaczenia odnajdziemy na rys. 1.6.5. Dla ułatwienia na rysunkach wszystkich linii wpływu
zaznaczono literami L i P granice obowiązywania równań odpowiednich linii.
Rozpatrując równowagę lewej i prawej części kratownicy względem przekroju 1 – 1 i  2 –
 2 otrzymujemy równania:

L : N1  r1  RB (25a  l1 )  0 ,
P : N1  r1  RA (3a  l1 )  0 ,
L : N2 (10a  l1 )  RB (25a  l1 )  0 ,
P : N2 (10a  l1 )  RA (3a  l1 )  0 .

Wyznaczając linie wpływu siły N 3 należy zauważyć, że jest ona równa sile N 3 i siłę tę, jak
również siłę N 4 można wyznaczyć z równowagi części kratownicy na lewo i na prawo od
przekroju  3 –  3 . Otrzymujemy równania:

L : N3'  6a  RB 11a  0 ,
P : N3'  6a  RA 11a  0 ,
L : N4  r4  RB  5a  0 ,
P : N4  r4  RA  27a  0 .

Linią wpływu siły podłużnej N 5 wyznaczamy na bazie przekroju Rittera  5 –  5 .

Otrzymujemy równanie:

L : N5  r5  RB  3a  0 ,
P : N5  r5  RA 19a  0 .

Zauważmy, że odpowiednie gałęzie wszystkich wyznaczonych tu linii zawsze przecinają się

na wykresach poniżej punktów Rittera.

45
Rys. 1.6.5

46
Zadanie 3
Narysować linie wpływu sił podłużnych w oznaczonych prętach kratownicy z rys. 1.6.6.

Rys. 1.6.6

Konstrukcja składa się z dwóch kratownic: D-E i opartej na niej E-F. Linie wpływu sił
podłużnych N1 , N 2 i N 3 wyznaczamy metodą Rittera, wykonując przekrój 1 – 1 .
Rozpatrując równowagę sił względem punktów Rittera (rys. 1.6.7) otrzymujemy równania:

L : N1  r1  RB  4a  0 ,
P : N1  r1  RA  4a  0 ,
L : N2  r2  RB 10a  0 ,
P : N2  r2  RA 18a  0 ,
L : N3  5a  RB  0  0 ,
P : N3  5a  RA  8a  0 .

Siły N 4 i N 5 znajdują się w kratownicy wyższej w hierarchii, zatem dopóki siła jednostkowa
znajduje się na odcinku D-E, to siły te są zerowe. Siłę podłużną N 4 wyznaczamy wykonując
przekrój Rittera  2 –  2 . Punkt Rittera zaznaczono na rys 1.6.7, natomiast ramię działania siły
N 4 względem punktu R4 wynosi r4  4a .
Linię wpływu siły podłużnej N 5 można wyznaczyć metodą Rittera, lecz łatwiej jest
zauważyć, że jeżeli dolny węzeł tego pręta nie jest obciążony to siła N 5 jest zerowa,
natomiast gdy jest obciążony, to siła N 5 jest równa jeden.

47
 Rys. 1.6.7

Zadanie 4
Narysować linie wpływu sił podłużnych w prętach kratownicy zaznaczonych na rys. 1.6.8.

48
 Rys. 1.6.8

Konstrukcja przedstawiona na rys. 1.6.8. składa się z kratownicy „wspornikowej” E-B-C i

opartej na niej kratownicy D-E.
Siły N1 , N 2 i N 3 znajdują się na kratownicy wyższej w hierarchii D-E i są łatwe do
wyznaczenia (patrz poprzednie zadanie), o ile najpierw zaznaczymy zerowe przedziały E-B
tych linii. Siłę N1 wyznaczamy z równowagi węzła A, zaś siły N 2 i N 3 metodą Rittera na
bazie przekroju 1 – 1 (rys. 1.6.9). Siły N 4 i N 5 można wyznaczyć metodą Rittera z
przekroju  2 –  2 (rys. 1.6.9). Gdy siła znajduje się na prawo od przekroju  2 –  2 , to siły N 4
i N 5 są równe zero. Gdy siła jednostkowa znajduje się na lewo od przekroju  2 –  2 (ale na
prawo od punktu E), to należy zapisać równanie równowagi względem punktów Rittera.
Otrzymamy zatem:

L : N4  5a  1 x4  0 ,
P : N4  0 ,
L : N5  r5  1 x5  0 ,
P : N5  0 .

Gdy siła jednostkowa znajduje się na odcinku D-E, to punkt E stanowi punkt ciągłości z
sąsiednim obszarem, zaś punkt A jest punktem zerowym. Linie wpływu N 6 nie może być
wyznaczona metodą Rittera. Trzeba natomiast zauważyć, że siła N 6 jest równa zero, gdy
górny węzeł tego pręta F nie jest obciążony. Natomiast gdy „jedynka” znajduje się w punkcie
F, to N6  1 .

49
 Rys. 1.6.9

Zadanie 5
Narysować linie wpływu sił podłużnych w prętach zaznaczonych na rys. 1.6.10.

50
 Rys. 1.6.10

Dla siły N1 nie można wyznaczyć przekroju Rittera, dlatego należy ją wyznaczyć z
równowagi węzła A (rys. 1.6.11).

Rys. 1.6.11

Jeżeli w węźle A (rys. 1.6.11) nie znajduje się siła jednostkowa, to N1  0 . Jeżeli natomiast
siła jednostkowa jest w tym węźle, to N1  sin   1  0 . Wykres linii przedstawiono na rys.
1.6.13. Siłę N 2 można wyznaczyć z równowagi górnego węzła (rys. 1.6.12).

Rys. 1.6.12

Gdy w węźle tym nie ma „jedynki”, to N 2  0 , natomiast gdy jest to N2  sin   1  0 .

Przed wyznaczeniem linii wpływu sił w prętach 3, 4, 5, 6 warto zauważyć pręty zerowe,
oznaczone na rys. 1.6.13. Przekroje Rittera  3 –  3 ,  4 –  4 ,  5 –  5 ,  6 –  6 mają charakter
przekrojów wspornikowych. Z równań względem punktów Rittera otrzymamy (naturalnie
zauważamy N6  N6 ):

L : N3  0 ,
P : N3  r3  1 x3  0 ,
L : N4  0 ,
P : N4  sin   1  0 ,
L : N5  0 ,
P : N5  sin   1  0 ,
L : N6  0 ,
P : N6'  4a  1 x6  0 .

51
 Rys. 1.6.13

Zadanie 6
Narysować linie wpływu sił podłużnych w prętach kratownicy przedstawionej na rys. 1.6.14.

52
 Rys. 1.6.14.

Linie wpływu siły N1 najłatwiej wyznaczyć z równowagi węzła C. Gdy siłą jednostkowa
znajduje się w tym punkcie, to N1  sin   1 cos   0 (rys. 1.6.15).

Rys. 1.6.15

Gdy siła jednostkowa nie oddziaływuje na punkt C, to N1  0 . Linię tę można także

wyznaczyć metodą Rittera z przekroju  2 –  2 (rys. 1.6.16.). Dla siły N 2 otrzymujemy
równanie:

L : N2  r2  RB (15a  l2 )  0 ,
P : N2  r2  RA (4a  l2 )  0 .

Siły N 3 i N 5 wyznaczamy na bazie przekroju  3 –  3 , zaś siłę N 4 z przekroju  4 –  4 .

Odpowiednie punkty Rittera, ramiona działania sił i wymiary odnajdziemy na rys 1.6.16.
Otrzymujemy następujące równania równowagi:

L : N3  RB  0 ,
P : N3  RA  0 ,
L : N4  2a  RB 12a  0 ,
P : N4  2a  RA  7a  0 ,
L : N5  2a  RB 15a  0 ,
P : N5  2a  RA  4a  0 .

Linie wpływu narysowano na rys. 1.6.16.

53
Rys. 1.6.16

54
2. METODA SIŁ

2.1 Płaskie ustroje prętowe obciążone w płaszczyźnie

Wstęp

Konstrukcje prętowe, którymi zajmowaliśmy się w przedmiocie Wytrzymałość Materiałów to

statycznie wyznaczalne belki, kratownice i ramy płaskie, obciążone w swojej płaszczyźnie.
Znamy już te konstrukcje, wiemy do czego służą i umiemy sporządzać dla nich wykresy sił
przekrojowych i obliczać przemieszczenia. Obecnie poznamy jedną z dwóch powszechnie
stosowanych metod obliczania konstrukcji statycznie niewyznaczalnych. W podpunkcie 2.1.1
przypomnimy sobie jakie siły wewnętrzne występują w tych konstrukcjach, oraz nauczymy
się jak określić stopień statycznej niewyznaczalności. W podpunkcie 2.1.2 przypomnimy
sobie jak obliczać przemieszczenia w belkach, kratownicach i ramach. W podpunkcie 2.1.3
poznamy algorytm postępowania w metodzie sił. Podpunkt 2.1.4 dotyczy sposobów
przyjmowania nadliczbowych i wykorzystania symetrii i antysymetrii obciążenia. Kolejne
podpunkty, to przykłady obliczania belek, kratownic i ramołuków za pomocą metody sił.

Cele
Po przestudiowaniu tego rozdziału będziemy potrafili:
 określić stopień statycznej niewyznaczalności i przyjąć schemat statycznie wyznaczalny
kratownicy, belki, ramy i łuku,
 zbudować układ równań metody sił dla płaskiej konstrukcji prętowej obciążonej w
płaszczyźnie,
 określić wartości reakcji i sił przekrojowych w belkach, kratach i ramołukach statycznie
niewyznaczalnych,
 wykorzystać symetrię i antysymetrię obciążenia konstrukcji.

Słowa kluczowe
Belka, kratownica, rama, łuk statycznie niewyznaczalne

2.1.1. Płaskie układy prętowe – belki, kratownice, ramy, łuki – stopień statycznej
niewyznaczalności

W przedmiocie Wytrzymałość Materiałów omawialiśmy szeroko statycznie wyznaczalne

belki, kratownice i ramy płaskie. Potrafimy wyznaczać siły przekrojowe w tego typu
konstrukcjach. Umiejętności te bardzo się przydadzą przy rozwiązywaniu układów statycznie
niewyznaczalnych. Przypomnijmy, dla porządku, jakie siły przekrojowe występują w tych
ustrojach:
 belki – momenty zginające i siły poprzeczne,
 kratownice – siły podłużne,
 pręty proste, łuki i ramy – momenty zginające, siły podłużne i siły poprzeczne.
Rozważane dotąd układy były statycznie wyznaczalne, co oznacza, że wszystkie wielkości
potrzebne do wyznaczenia sił przekrojowych (reakcje, oddziaływania w przegubach, itp.)
można było obliczyć z równań równowagi. Jeżeli tak nie jest, to układ jest statycznie
niewyznaczalne. Wzór na stopień statycznej niewyznaczalności ( n ) jest swego rodzaju

55
bilansem niewiadomych (wielkości, które musimy obliczyć) i równań, które mamy do
dyspozycji. Wzory są różne z uwagi na specyfikę konstrukcji wymienionych powyżej.
Belki

n  r 2 g (2.1.1)

gdzie
r – liczba reakcji,
g – liczba przegubów.
Na rys. 2.1.1 przypomniano ile i jakie reakcje występują w belkach oraz narysowano przegub,
który w belkach daje jedno dodatkowe równanie (mówimy wtedy, że jest jednokrotny).

Rys. 2.1.1.

Kratownice

n  r  e  2 w , (2.1.2)

gdzie
r – liczba reakcji,
e – liczba prętów,
w – liczba węzłów.
Na rys. 2.1.2 przedstawiono reakcje, które występują na podporach kratownic. Wszystkie
węzły są oczywiście przegubowe.

Rys. 2.1.2

Pręty proste, łuki, ramy

n  r  3a  1  g , (2.1.3)

gdzie
r – liczba reakcji,
a – liczba obwodów zamkniętych,
g – suma krotności przegubów.
Na rys. 2.1.3 przedstawiono reakcje, które występują na podporach ramołuków, oraz krotność
przegubów, które są najczęściej spotykane. Formuła (2.1.3) dotyczy także prętów
obciążonych w dowolny sposób. Wówczas a = 0.

56
 Rys. 2.1.3.

Na rys. 2.1.4 odnajdziemy kilka przykładów ram o różnej liczbie obwodów zamkniętych.

Rys. 2.1.4.

Informacje podane w tym rozdziale powinny wystarczyć do prawidłowego określenia stopnia

statycznej niewyznaczalności belek, kratownic i ramołuków. Uważnemu czytelnikowi
zalecamy obliczenie teraz n we wszystkich zadaniach zamieszczonych w dalszej części tego
rozdziału.

2.1.2. Obliczanie przemieszczeń w statycznie wyznaczalnych belkach, kratownicach,

ramach i łukach.

W dalszych rozważaniach potrzebna nam będzie umiejętność obliczania wybranych

przemieszczeń w płaskich ustrojach prętowych. Wykorzystamy do tego znany z
Wytrzymałości Materiałów wzór Maxwella-Mohra, który będziemy przyjmować w postaci

1     M ƒds   N ds  R o 
S S
, (2.1.4)
M  t N
 M ds   M t ds   N ds   N t tds  R O
S
EJ S
h S
EA S
gdzie
 – obliczane przemieszczenie, M – rzeczywisty moment zginający, N – rzeczywista siła
podłużna, M – wirtualny moment zginający, N – wirtualna siła podłużna, T – wirtualna siła
poprzeczna, R – wirtualna reakcja, E – moduł Younga, J – moment bezwładności, A – pole
przekroju poprzecznego,  t – współczynnik rozszerzalności termicznej, t –
nierównomierny przyrost temperatury, t – równomierny przyrost temperatury, h – wysokość
przekroju,  0 – narzucone przemieszczenie; S jest konturem obejmującym osie obojętne
wszystkich prętów.
Formuła (2.1.4) nie uwzględnia wpływu sił poprzecznych, a więc i poprzecznych odkształceń
postaciowych na przemieszczenia.
W powyższym wzorze, w zależności od typu konstrukcji i obciążenia mogą obowiązywać nie
wszystkie człony.
Wielkości wirtualne pochodzą od jednostkowej siły wirtualnej przyłożonej w kierunku
poszukiwanego przemieszczenia i zgodnie z założonym dodatnim zwrotem, podczas gdy
wielkości rzeczywiste pochodzą od obciążenia statycznego konstrukcji. Przy obliczaniu
przemieszczeń zazwyczaj pomijamy wpływ sił poprzecznych i tak będziemy czynić w dalszej

57
części skryptu. Na rys. 2.1.5 przypomniano jak należy przyłożyć obciążenie wirtualne, aby
obliczyć kolejno: przemieszczenie, kąt obrotu, przemieszczenie wzajemne i wzajemny kąt
obrotu.

Rys. 2.1.5.

W tym rozdziale skryptu nie będziemy podawali zadań w których należy obliczyć
przemieszczenia w układach statycznie wyznaczalnych. Było to przedmiotem wielu ćwiczeń
w przedmiocie Wytrzymałość Materiałów i być może, dla łatwiejszego opanowania materiału
w tym rozdziale, należałoby przypomnieć sobie te ćwiczenia i zadania. Poniżej omówimy
bardziej szczegółowo zasady obliczania przemieszczeń parabolicznych łuków płaskich.
Jednym z zagadnień analizy statycznie niewyznaczalnych ram z elementami łukowymi, por.
rys. 2.1.6, jest właściwe uwzględnienie sił podłużnych oraz wyniosłości łuku w obliczeniach
przemieszczeń układu zastępczego, a więc, co za tym idzie, również wartości nadliczbowych
w zadaniu metody sił i w konsekwencji rozkładu sił wewnętrznych w analizowanej
konstrukcji statycznie niewyznaczalnej. W tym celu do opisu łuku wprowadza się dwa
parametry:
J
   2 związany z działaniem sił podłużnych parametr, gdzie J oznacza moment
AL
bezwładności, zaś A jest polem przekroju łuku oraz
f
  parametr charakteryzujący wyniosłość łuku.
L
Treścią niniejszej części punktu 2.1.1 jest poprawne ustalenie zakresów wartości obu
parametrów, w których uzasadnione jest stosowanie założeń upraszczających obliczenia
poziomego przemieszczenia u i kąta obrotu  podpory B parabolicznego łuku
dwuprzegubowego poddanego działaniu obciążeń pokazanych na rys. 2.1.6.

Rys. 2.1.6

58
Podobne do poniższych rozważania są ujęte w treści wielu klasycznych podręczników
Mechaniki Budowli (W. Nowacki, 1957, 1960), jednak ze względu na chęć zachowania
spójności omawianego zagadnienia, Autorzy zdecydowali się włączyć ten punkt do
niniejszego opracowania.
Oś łuku opisana jest równaniem

y( )  4 f  (1   ) (2.1.5a)

lub

y( )  4L (1   ) , (2.1.5b)

x
gdzie   jest zmienną bezwymiarową taką, że  [0,1] przy x [0, L] .
L
Zanim przejdziemy do obliczeń przemieszczeń przypomnijmy za (W. Nowacki, 1957, 1960),
że odkształcenia i naprężenia w łukach można wyrazić za pomocą liniowych funkcji sił
r
przekrojowych jeżeli  10 , gdzie r jest promieniem krzywizny, a h wysokością przekroju
h
łuku. W konsekwencji, możliwe jest korzystanie ze związków słusznych dla pręta prostego i
zasady superpozycji w obliczeniach łuków. Promień krzywizny łuku parabolicznego wyraża
się wzorem

3
r ( ) 1  16 2 (1  2 ) 2  2
 (2.1.6)
L 8

1
i przyjmuje wartość minimalną dla   równą
2

L
rmin  (2.1.7)
8 .

r
Warunek  10 możemy zatem przepisać w postaci
h

L
 80 . (2.1.8)
h

r
Jednym z zaleceń dotyczących projektowania prętów prostych jest ograniczenie  10
h
umożliwiające pominięcie wpływu sił poprzecznych na przemieszczenia. Widać więc, że
nierówność (2.1.8) narzuca dodatkowe ograniczenie, szczególnie istotne przy projektowaniu
łuków o znacznej wyniosłości.
Funkcje trygonometryczne kąta    ( ) wyrażają się wzorami

59
 dy
tg   4 (1  2 )
dx
dx 1
cos    (2.1.9)
ds 1  16 2 (1  2 ) 2
dy 4 (1  2 )
sin   
ds 1  16 2 (1  2 ) 2

Poszukiwane przemieszczenia obliczymy korzystając ze wzoru Maxwella-Mohra. Do określe-

nia przesunięcia u przyjmiemy jednostkowe obciążenie wirtualne w postaci

Rys. 2.1.7

i funkcje sił wewnętrznych M u , N u opisane równaniami (dolny indeks podkreśla które

przemieszczenie obliczamy)

M u ( )  1 y ( )
(2.1.10)
Nu ( )  cos  ( )

Do określenia kąta obrotu ψ przyjmiemy jednostkowe obciążenie wirtualne w postaci

Rys. 2.1.8

i funkcje sił wewnętrznych M , N opisane równaniami

1
M ( )   L  
L (2.1.11)
1
N ( )   sin  ( )
L

Obciążenie siłą skupioną P1

Siły wewnętrzne w łuku wywołane działaniem siły P1 są opisane funkcjami

60
 1  1
M 1 ( )  1  ;    0,
PL 
2  2
(2.1.12)
1  1
M 1 ( )   P sin  ( );    0, 
2  2

a przemieszczenia u1, ψ1 wywołane działaniem siły P1 obliczamy ze wzoru Maxwella-Mohra

jako

Ld Ld
1/2 1/2
1 1
u1  2 
EJ 
0
M u ( )M 1 ( )
cos  ( )
 2
EA N
0
u ( )N1 ( )
cos  ( )
(2.1.13)
P1 L3  2 1  2 
1/2 1/2
 4     (1   ) 1  16 (1  2 ) d   
2 2
d 
EJ  0 0 1  16 2 (1  2 ) 2 

oraz

Ld Ld
1/2 1/2
1 1
1  2 
EJ 
0
M ( )M 1 ( )
cos  ( )
 2
EA  N ( )N ( ) cos  ( )
0
1

(2.1.14)
P L2  (1  2 ) 2 
1/2 1/2
 1    2 1  16 2 (1  2 ) 2 d  16 2  d 
EJ  0 0 1  16 2 (1  2 ) 2 

Wykorzystano symetrię układu, stąd mnożnik 2 na początku powyższych wzorów.

Obciążenie siłą skupioną P2

Siły wewnętrzne w łuku wywołane działaniem siły P2 są opisane funkcjami

M 2 ( )  P2 y ( )
(2.1.15)
N 2 ( )  P2 cos  ( )

a przemieszczenia u2, ψ2 wywołane działaniem siły P2 obliczamy ze wzoru Maxwella-Mohra

jako

Ld Ld 
1 1
1 1
u2  
EJ 0
M u ( )M 2 ( )  
cos  ( ) EA 0
N u ( )N 2 ( )
cos  ( )
(2.1.16)
P2 L3  
1 1
1
 16   (1   ) 1  16 (1  2 ) d   
2 2 2 2 2
d 
0 1  16 (1  2 )
EJ  0
2 2


oraz

61
 Ld Ld
1 1
1 1
2  
EJ 0
M ( )M 2 ( )  
cos  ( ) EA 0
N ( )N 2 ( )
cos  ( )
(2.1.17)
P L2  1  2 
1 1
 4  2     2 (1   ) 1  16 2 (1  2 ) 2 d    d 
0 1  16 (1  2 )
EJ  0 2 2


Obciążenie termiczne równomierne

Siły wewnętrzne w łuku wywołane działaniem obciążenia termicznego równomiernego t są
równe zero, a przemieszczenia u3, ψ3 wywołane działaniem tego obciążenia wyrażają się
wzorami

Ld
1
u3   Nu ( ) t  t  t  t  L (2.1.18)
0
cos  ( )
oraz
Ld
1 1
 3   N ( ) t  t  4 t  t  (1  2 )d  0 . (2.1.19)
0
cos  ( ) 0

Obciążenie termiczne nierównomierne

Siły wewnętrzne w łuku wywołane działaniem obciążenia termicznego nierównomiernego Δt
są równe zero, a przemieszczenia u4, ψ4 wywołane działaniem tego obciążenia wyrażają się
wzorami

1
 t t Ld  tL2 1
u4   M u ( ) 4 t    (1   ) 1  16 2 (1  2 ) 2 d (2.1.20)
0
h cos  ( ) h 0

oraz

1
Ld t t  tL 1
 4   M ( )  t   1  16 2 (1  2 )2 d . (2.1.21)
0
h cos  ( ) h 0

Przeanalizujmy wyrażenia zapisane we wzorach (2.1.13), (2.1.14), (2.1.16) – (2.1.21) pod

względem ich zależności od parametrów μ oraz η . Na początku, w celu uproszczenia
rozważań przyjmijmy, że przekrój łuku jest prostokątem o wysokości h i szerokości b.
Korzystając ze znanych wzorów na geometryczne charakterystyki przekroju prostokątnego,
2
1 h
możemy ustalić, że     . Przyjmijmy następnie, że wysokość przekroju ma
12  L 
maksymalną, dopuszczalną wzorem (2.1.8) wartość, co prowadzi do zapisu

2
1 1  1 5
    2 10 . (2.1.22)
12  80  

Nietrudno zauważyć, że wpływ sił normalnych na przemieszczenia zapisane wzorami

(2.1.13), (2.1.14), (2.1.16), (2.1.17) maleje wraz ze wzrostem wyniosłości łuku o przekroju
prostokątnym. Dodajmy, że biorąc pod uwagę szeroko stosowane w budownictwie dwuteowe
przekroje stalowe, otrzymamy tego samego rzędu lub mniejsze wartości parametru μ.

62
Analiza wzorów (2.1.13), (2.1.14)
Wyznaczmy wartości przemieszczeń u1, ψ1 przy założeniu małej wyniosłości, tj. przyjmując,
ds
że cos  ( )  1, lub równoważnie, że  1  16 2 (1  2 ) 2  1 . Otrzymamy wtedy
dx

PL 3
 5 
u1  1
 , (2.1.23)
EJ  48 
oraz
PL 2
 1 8 2
1  1
    . (2.1.24)
EJ  24 3 

Ustalmy zakres obowiązywania założenia o małej wyniosłości, tj. poprawności przybliżeń

(2.1.23), (2.1.24) w obliczeniach przemieszczeń u1, ψ1. Biorąc pod uwagę szacowanie
(2.1.22) oraz przyjmując kryteria

u1  u1
 0, 05
u1
(2.1.25)
 1  1
 0, 05
1

dochodzimy do wniosku, że założenie o małej wyniosłości łuku obciążonego siłą P1 możemy

stosować w obliczeniach u1, jeśli   0, 24 , a w obliczeniach ψ1, jeśli   0, 266 .
Wartość parametru μ, powyżej której wpływ sił podłużnych na przemieszczenia u1 ,  1 łuków
o małej wyniosłości jest pomijalnie mały ustalimy przyjmując kryteria
 1 
u1  , 2 105   u1 ( , 0)
    0, 05
 1 
u1  , 2 10 
5

  
(2.1.26)
 1 
 1  , 2 105   1 ( , 0)
    0, 05
 1 
 1  , 2 10 
5

  
Reasumując, w obliczeniach przemieszczeń podpory B mało wyniosłego łuku obciążonego
siłą P1 (por. rys. 2.1.6) można pominąć wpływ sił normalnych (tj. przyjąć   0 ), jeżeli
 0,045    0, 24 w obliczeniach przesunięcia u1,

 0    0, 266 w obliczeniach obrotu ψ1.

Analiza wzorów (2.1.16), (2.1.17)
Wyznaczmy wartości przemieszczeń u2, ψ2 przy założeniu małej wyniosłości. Otrzymamy
wtedy

P2 L3  8 2 
u2     (2.1.27)
EJ  15 

63
oraz

P2 L2 1
2    (2.1.28)
EJ 3

Ustalmy zakres obowiązywania założenia o małej wyniosłości, tj. poprawności przybliżeń

(2.1.27), (2.1.28) w obliczeniach przemieszczeń u2, ψ2. Biorąc pod uwagę szacowanie
(2.1.22) oraz przyjmując kryteria podobne do (2.1.25) dochodzimy do wniosku, że założenie
o małej wyniosłości łuku obciążonego siłą P2 możemy stosować w obliczeniach u2, jeśli
  0, 223 , a w obliczeniach ψ2, jeśli   0,186 .
Wartość parametru μ, powyżej której wpływ sił podłużnych na przemieszczenia u2 ,  2
łuków o małej wyniosłości jest pomijalnie mały ustalimy przyjmując kryteria podobne do
(2.1.26).
Reasumując, w obliczeniach przemieszczeń podpory B mało wyniosłego łuku obciążonego
siłą P2, por. rys. 2.1.6, można pominąć wpływ sił normalnych (tj. przyjąć   0 ), jeżeli
 0,137    0, 223 w obliczeniach przesunięcia u2,
 0    0,186 w obliczeniach obrotu ψ2.

Analiza wzorów (2.1.18), (2.1.19)

Nietrudno stwierdzić, że parametry η, μ nie mają wpływu na przemieszczenia u3, ψ3 .

Analiza wzorów (2.1.20), (2.1.21)

Wyznaczmy wartości przemieszczeń u4, ψ4 przy założeniu małej wyniosłości. Otrzymamy
wtedy

 t tL2 2
u4    (2.1.29)
h 3
oraz
 t tL 1
4   (2.1.30)
h 2

Ustalmy zakres obowiązywania założenia o małej wyniosłości, tj. poprawności przybliżeń

(2.1.29), (2.1.30) w obliczeniach przemieszczeń u4, ψ4. Biorąc pod uwagę szacowanie
(2.1.22) oraz przyjmując kryteria podobne do (2.1.25) dochodzimy do wniosku, że założenie
o małej wyniosłości łuku poddanego działaniu nierównomiernego obciążenia termicznego Δt
możemy stosować w obliczeniach u4, jeśli   0,186 , a w obliczeniach ψ4, jeśli   0,144 .
Parametr μ nie wpływa na dokładność obliczeń przemieszczeń u4 ,  4 łuków o małej
wyniosłości.

Wnioski
Na podstawie powyższych rozważań sformułujmy następujące wnioski dotyczące obliczeń
łuków parabolicznych poddanych działaniu rozmaitych obciążeń

64
 Tabela 2.1.1.
rodzaj obciążenia graniczna (dolna) wartość parametru graniczna (górna) wartość parametru η ,
działającego na łuku η, powyżej której można pominąć poniżej której może być stosowane założenie
wpływ sił podłużnych (tj. przyjąć, że o małej wyniosłości łuku
μ =0)
obliczenie obliczenie obrotu obliczenie obliczenie obrotu ψB
przesunięcia ψB przesunięcia uB
uB
statyczne,
wywołujące
momenty
zginające
opisane funkcją
1.
pierwszego 0.045 - 0.24 0.266
stopnia
(o wykresie
prostoliniowym
lub łamanym)
statyczne,
wywołujące
momenty
zginające
opisane funkcją
2.
drugiego 0.137 - 0.223 0.186
stopnia
(o wykresie w
kształcie
paraboli)
termiczne
3.
równomierne t - - - -
termiczne
4. nierównomierne - - 0.186 0.144
Δt

2.1.3. Algorytm metody sił

Obliczenia układów statycznie niewyznaczalnych będziemy wykonywać metodą sił.
Algorytm tej metody jest znany z wykładu. Przypomnijmy go jednak i podajmy wzory z
których będziemy korzystać.
Algorytm metody sił dla płaskich konstrukcji prętowych:
1. Wyznaczyć stopień statycznej niewyznaczalności.
2. Przyjąć schemat zastępczy statycznie wyznaczalny1 – przyjąć nadliczbowe X 1 , X 2 ,
..., X n .
3. Narysować wykresy momentów zginających i sił podłużnych od jednostkowych
nadliczbowych w układzie statycznie wyznaczalnym (z zasady pomijamy wpływ sił
poprzecznych na obliczane przemieszczenia i dlatego nie rysujemy wykresów tych sił):
M 1 , N1 od X 1  1 ,
M 2 , N 2 od X 2  1 , itd.
4. Narysować wykres momentów zginających M 0 i sił podłużnych N 0 od obciążenia
zewnętrznego w układzie statycznie wyznaczalnym. Wykresy takie nie występują w
przypadku obciążeń pozastatycznych.
5. Obliczyć współczynniki układu równań kanonicznych metody sił

1
W metodzie sił stosuje się określenia: schemat (lub układ) statycznie wyznaczalny i schemat podstawowy. Pierwsze z
określeń ma swój odpowiednik w Metodzie Przemieszczeń, gdzie mówimy o schemacie (lub układzie) geometrycznie
wyznaczalnym. Schemat podstawowy powstaje wskutek usunięcia więzów z analizowanej konstrukcji i oznacza schemat, po
przyjęciu którego jesteśmy w stanie wykonać obliczenia metody sił. W zasadzie schemat podstawowy nie musi być
statycznie wyznaczalny, zazwyczaj jednak tak jest. W dalszej części skryptu będziemy używali obu ww. określeń, choć
stosowane schematy podstawowe będą statycznie wyznaczalne.

65
 MiMk NN
 ik   ds   i k ds , i, k  1,2,..., n ;
EJ EA
S S (2.1.31)
MM NN t
 i 0   i 0 ds   i 0 ds   t M i ds   t tNi ds  R X i 10 , i  1,2,..., n .
EJ EA h
S S S S (2.1.32)

Uwaga! Jeżeli decydujemy się na pominięcie wpływu sił podłużnych na wartości  ik ,  i 0 to

pomijamy drugi człon wzorów na (2.1.31, 2.1.32), a w punkach 3 i 4 nie musimy rysować
wykresów tych sił.
6. Rozwiązać układ równań metody sił – obliczyć nadliczbowe X 1 , X 2 , ..., X n .

 11 X 1   12 X 2  ...   1n X n   10  0,
 21 X 1   22 X 2  ...   2 n X n   20  0,
...
 n1 X 1   n 2 X 2  ...   nn X n   n 0  0. (2.1.33)

7. Sporządzić ostateczne wykresy sił przekrojowych ze wzorów superpozycyjnych

M  M 1 X 1  M 2 X 2  ...  M n X n  M 0 ,
N  N1 X 1  N 2 X 2  ...  N n X n  N 0 ,
T  T1 X 1  T2 X 2  ...  Tn X n  T0 , (2.1.34)

lub przyłożyć do schematu statycznie wyznaczalnego oprócz obciążeń statycznych obliczone

nadliczbowe i rozwiązać zadanie statycznie wyznaczalne.

Przypomnijmy w tym miejscu interpretację fizyczną współczynników układu równań metody

sił – są to przemieszczenia w przyjętym układzie statycznie wyznaczalnym, spowodowane
jednostkowymi nadliczbowymi i obciążeniem zewnętrznym. Zwróćmy uwagę na
podobieństwo wzorów na  ik ,  i 0 i wzoru Maxwella-Mohra, który przypomnieliśmy w
poprzednim rozdziale.
Po sporządzeniu wykresów sił wewnętrznych N, M, T otwiera się możliwość analizy stanu
przemieszczenia rozpatrywanej konstrukcji statycznie niewyznaczalnej.
Metoda sił opiera się na pełnej zgodności dwu deformacji: wyjściowej konstrukcji statycznie
niewyznaczalnej i przyjętego układu statycznie wyznaczalnego, poddanego danemu
obciążeniu i dodatkowo obciążonego nadliczbowymi X 1 ,..., X n . Równań (2.1.33) jest n i
zapewniają one pełną zgodność obu deformacji w każdym węźle i w każdym przekroju ramy.
Układy statycznie wyznaczalne można różnie przyjmować, ale zgodność tych deformacji jest
zawsze pełna. Tę zgodność deformacji należy mieć na uwadze szczególnie wtedy, gdy
naszym zadaniem jest wyznaczenie wybranych przemieszczeń (lub kątów obrotu) w danej
ramie statycznie niewyznaczalnej pod obciążeniem statycznym lub termicznym. Zamiast
wyznaczać te wielkości w konstrukcji wyjściowej, należy je wyznaczać w konstrukcji
statycznie wyznaczalnej, z której korzystaliśmy w metodzie sił lub w innej, z której można
było korzystać. Tak obliczone przemieszczenia będą dotyczyć też konstrukcji wyjściowej. To
pozornie oczywiste stwierdzenie w istotny sposób upraszcza obliczenia, gdyż tłumaczy, że
siły wirtualne, których wymaga wzór Maxwella-Mohra należy przykładać do jednej z
konstrukcji statycznie wyznaczalnych. Tak otrzymane wykresy N , M jest znacznie łatwiej

66
 ~ ~
zbudować niż wykresy N , M w ramie wyjściowej. Ma więc miejsce równość określająca
szukane przemieszczenie u na wiele sposobów

1u    N  M   dx    N  M   dx ,
pręty ramy pręty ramy

gdyż, jak wspomniano, wykresy N , M mogą dotyczyć różnych konstrukcji statycznie

wyznaczalnych; pola  ,  są odkształceniami ramy stowarzyszonymi z siłami wewnętrznymi
(2.1.34). Zazwyczaj całkę po lewej stronie jest łatwiej znaleźć niż całkę po prawej stronie.
Dlatego ta równość jest nazywana twierdzeniem redukcyjnym. Zatem twierdzenie redukcyjne
mówi, że przemieszczenia w ramach statycznie niewyznaczalnych należy liczyć za pomocą
wzoru Maxwella-Mohra biorąc wykresy N , M dotyczące ramy statycznie wyznaczalnej.

2.1.4. Sposób przyjmowania nadliczbowych. Wykorzystanie symetrii i antysymetrii

obciążenia

Kluczowym problemem w algorytmie metody sił jest punkt 2 – przyjąć schemat statycznie
wyznaczalny. Można to zrobić na wiele sposobów (teoretycznie na nieskończenie wiele) – nie
można jednak doprowadzić do schematu geometrycznie zmiennego. Nadliczbowymi mogą
być reakcje oraz siły w przekrojach. Jeżeli przyjmiemy schemat trudny rachunkowo, to
zadanie okaże się bardzo pracochłonne. Cała zatem sztuka polega na tym, aby przyjąć
schemat jak najprostszy, dla którego wykresy od nadliczbowych można łatwo narysować.
Trudno jest podać jakoś ogólny „złoty” sposób przyjmowania nadliczbowych. Jeżeli ma się
wprawę i doświadczenie, to widać pewne następstwa takiego lub innego sposobu
przyjmowania nadliczbowych. Poniżej podamy pewne zasady, które powinny doprowadzić
Czytelnika do łatwych schematów statycznie wyznaczalnych. Pamiętajmy jednak, że „nie ma
reguły bez wyjątków” i że „ćwiczenia czynią mistrza”.
Belki
Najczęściej spotykanym przykładem belek statycznie niewyznaczalnych są belki
wieloprzęsłowe. Jest to taki szczególny typ konstrukcji w którym zaleca się przyjmowanie
nadliczbowych w postaci momentów zginających w przekrojach nad podporami. Mówimy, że
to szczególny typ konstrukcji, ponieważ w ramołukach nie zaleca się takiego sposobu
przyjmowania nadliczbowych. Można powiedzieć, że belki wieloprzęsłowe to „wyjątek od
reguły” przyjmowania nadliczbowych w ramołukach. Przykład ww. sposobu przyjmowania
nadliczbowych przedstawiono poniżej, w punkcie 6 zaleceń dla ramołuków.
Kratownice
Przyjmując schemat statycznie wyznaczalny dla kratownic zalecamy dążenie do jednego ze
znanych z Wytrzymałości Materiałów typów kratownic statycznie wyznaczalnych (np. do
kratownicy typu „N”). Na rys. 2.1.9 przedstawiono dwa przykłady.

67
 Rys. 2.1.9.

Oba zadania są dwukrotnie statycznie niewyznaczalne.

W zadaniu po lewej stronie, dążąc do swobodnie podpartej kratownicy typu „N”,
„uprzesuwniono” prawą podporę (nadliczbowa jest reakcją poziomą), oraz „przecięto”
pionowy pręt z górnej części kratownicy, czyniąc otrzymany tam „daszek” statycznie
wyznaczalnym.
W zadaniu po prawej stronie zauważmy, że oba przęsła kratownicy są dodatkowo skratowane
i „wyjmując” dwa pręty z tych segmentów otrzymujemy kratownicę typu „N”.
Nadliczbowymi w tym schemacie są siły podłużne w dwóch prętach kratownicy.
Ramołuki
Optymalne przyjęcie schematu statycznie wyznaczalnego w ramołukach jest niełatwym
zadaniem. Przyjmijmy jako zasadę, że schemat statycznie wyznaczalny budujemy etapami,
szukając gdzie można by przyjąć nadliczbowe i obserwując co w konstrukcji się zmienia. Na
sposób doboru schematu statycznie wyznaczalnego nie powinien mieć wpływu fakt, czy w
konstrukcji jest fragment łuku, czy nie. Pamiętajmy, że z prostych schematów ram statycznie
wyznaczalnych, najłatwiejszym rachunkowo jest rama wspornikowa (np. nie trzeba w niej
liczyć reakcji), w drugiej kolejności rama swobodnie podparta, a najtrudniejsza jest rama
trójprzegubowa. W sposób naturalny powinniśmy dążyć do schematów jak najłatwiejszych.
Proponujemy postępować według sześciu zaleceń, wymienionych w następującej kolejności:
1) Pręty „kratowe” w ramach
Bardzo często w konstrukcji występują pręty kratowe (tzn. proste, dwu-przegubowe i nie
obciążone). Nadliczbowa, jako siła podłużna w takim pręcie jest najlepszą z możliwych.
Czasami pręt tego typu jest obciążony poprzecznie i zginany. Nazwijmy go zatem
„kratowym” w cudzysłowie, gdyż obciążenie to nie zmienia sposobu postępowania. Nadal
siła podłużna w takim pęcie pozostaje nadliczbową, natomiast zadanie trzeba uzupełnić
przykładając do konstrukcji znane siły poprzeczne (obliczane tak jak dla belki swobodnie
podpartej). Przykłady tego typu nadliczbowych przedstawiono na rys. 2.1.10.

68
 Rys. 2.1.10.

2) Rama dwuprzegubowa
Jeżeli w konstrukcji występuje rama dwuprzegubowa, która sama w sobie jest
jednokrotnie statycznie niewyznaczalne (rys. 2.1.11), to należy w niej „uprzesuwnić”
jedną z podpór, tzn. przyjąć jedną z poziomych reakcji jako nadliczbową. Proszę
zauważyć, że jeżeli taka rama jest symetryczna (tak jak na rys. 2.1.11), to wykres
momentów zginających od przyjętej nadliczbowej jest symetryczny. Rama
dwuprzegubowa może opierać się na podłożu (rys. 2.1.11a) lub na innej części konstrukcji
(rys. 2.1.11b). W tym drugim przypadku nadliczbową jest poziome oddziaływanie między
ramą dwuprzegubową a resztą konstrukcji.

Rys. 2.1.11.
3) Rama „lita”
Jeżeli istnieje możliwość przecięcia konstrukcji na dwie części, nie powodując przy tym
geometrycznej zmienności, to należy to zrobić. Taki typ konstrukcji nazwiemy ramą
„litą”. Dwa przykłady przedstawiono na rys. 2.1.12. Jeżeli rama „lita” jest symetryczna, to
część nadliczbowych się zeruje, w zależności od tego czy obciążenie jest symetryczne,
czy antysymetryczne, zgodnie z tabelką umieszczoną po prawej stronie rysunku. Z czego
wynika ta tabela wyjaśnimy poniżej.

69
 Rys. 2.1.12.

4) Przeguby
Kolejnym sposobem przyjmowania nadliczbowych jest rozcinanie przegubów. W
rozciętym przegubie znajdujemy dwie nadliczbowe. Przykład przedstawiono na rys.
2.1.13. W przykładzie tym jest pewna „pułapka”. Czy można zamiast przegubu A rozciąć
przegub B ? Odpowiedź brzmi – NIE. Gdybyśmy rozcięli przegub B, to pozostała część
konstrukcji byłaby geometrycznie zmienna (trzy przeguby – podpory i A – byłyby na
jednej linii).

Rys. 2.1.13.

5) Podpory
Jeżeli żaden z poprzednich punktów nie dał się zastosować, to możemy przyjąć jako
nadliczbowe reakcje podporowe – mówiąc krótko możemy przyjmując schemat statycznie
wyznaczalny usunąć podpory (rys. 2.1.14). Nadliczbowymi mogą być wszystkie, lub
niektóre reakcje w podporze (rys. 2.1.14).

70
 Rys. 2.1.14.

6) „Wstawiane” przeguby
Ostatnim punktem, według których zalecamy przyjmować nadliczbowe, jest „wstawianie”
przegubów. Nadliczbową jest wtedy moment zginający w wybranym przekroju pręta. Nie
zalecamy tego sposobu osobom początkującym w nauce Mechaniki Budowli, zaś
wyjątkiem od tej reguły są belki wieloprzęsłowe (rys. 2.1.15 i podpunkt 2.1.5).

Rys. 2.1.15.

Oddzielnego wyjaśnienia wymaga wykorzystanie symetrii i antysymetrii obciążenia w

ramołukach o symetrycznej geometrii. Symetrie te można wykorzystać w sposób jawny,
pisząc, że pewne nadliczbowe są sobie równe, lub w sposób niejawny, stwierdzając, że
niektóre nadliczbowe są równe zero.
Na rys. 2.1.16 przedstawiono ramę czterokrotnie statycznie niewyznaczalną obciążoną
symetrycznie i antysymetrycznie. Nadliczbowe odpowiadające sobie (nazywane
niewiadomymi grupowymi) względem osi symetrii lub antysymetrii obciążenia są sobie
równe – jest to wykorzystanie symetrii w sposób jawny. Przy każdym z obciążeń mamy
zatem po dwie niewiadome, zgodnie ze wzorem
n  nS  n A ; 4  2  2.

71
 Rys. 2.1.16.

Niejawny sposób wykorzystania symetrii zadania polega na wykorzystaniu wzoru

superpozycyjnego na moment zginający: M  M 1 X 1  M 2 X 2  ...  M n X n  M 0 .
Jeżeli układ konstrukcyjny jest obciążony symetrycznie, to wykres ostateczny M powinien
być symetryczny. W takim przypadku:
 w poprawnym schemacie statycznie wyznaczalnym wykres M 0 powinien być
symetryczny. Jeżeli tak nie jest, to schemat jest błędny,
 nadliczbowe, dla których wykresy M i są symetryczne, nie są równe zero,
 nadliczbowe, dla których wykresy M i są antysymetryczne, są równe zero.
Jeżeli układ konstrukcyjny jest obciążone antysymetrycznie, to wykres ostateczny M
powinien być antysymetryczny. W takim przypadku:
 w poprawnym schemacie statycznie wyznaczalnym wykres M 0 powinien być
antysymetryczny. Jeżeli tak nie jest, to schemat jest błędny,
 nadliczbowe, dla których wykresy M i są symetryczne, są równe zero,
 nadliczbowe, dla których wykresy M i są antysymetryczne, nie są równe zero.
Przedstawione powyżej zasady obowiązują w każdym przypadku i mogą stanowić reguły do
weryfikacji nadliczbowych, co do których nie jesteśmy pewni, czy są one równe zero czy nie.
Zauważmy, że tabelka umieszczone po prawej stronie rys. 2.1.12 wynika właśnie z
powyższych reguł.
Niektóre zadania dotyczące ramołuków symetrycznych obciążonych symetrycznie lub
antysymetrycznie wygodnie jest rozwiązywać, analizując jedną połówkę konstrukcji, zwaną
schematem zredukowanym, modyfikując jednocześnie:
- warunki brzegowe na osi symetrii lub antysymetrii
- sztywności prętów leżących wzdłuż tej osi
- obciążenia w węzłach leżących na tej osi.
Ten sposób – bazujący na schematach zredukowanych – będzie wyjaśniony i omówiony w
przykładach 12, 13, 15 i 19.

72
2.1.5. Pręty proste
Wstęp
W bieżącym punkcie omówimy kilka przykładów zastosowania metody sił do obliczeń sił we-
wnętrznych w prętach prostych statycznie niewyznaczalnych, obciążonych w dowolny sposób.
Przypomnijmy, że wzór określający liczbę niewiadomych statycznych (tzw. stopień statycznej nie-
wyznaczalności) w zadaniu metody sił ma tu postać, por (2.1.3)
n  r 3 g , (2.1.35)
gdzie:
n – liczba niewiadomych statycznych,
r – liczba składowych reakcji podpór,
"3" – liczba równań równowagi,
g – liczba przegubów.
Przemieszczenia statycznie wyznaczalnego układu zastępczego powstałe w wyniku działania sił
nadliczbowych o wartości jednostkowej w miejscach zwolnionych więzów oraz w wyniku działania
obciążenia zewnętrznego obliczymy korzystając ze wzoru Maxwella-Mohra

1     M ƒds   N ds  R o 
S S
(2.1.36)
M  t N
 M ds   M t ds   N ds   N t tds  R o
S
EJ S
h S
EA S

A zatem, do obliczenia przemieszczeń δ układu zastępczego belki ( M  0 , T  0 , N  0 ) wystar-

cza znajomość wykresów momentów zginających w stanach "jednostkowych", w których nadlicz-
bowe kolejno przyjmują wartość Xi = 1 (i =1,..., n) oraz w stanie obciążeń zewnętrznych, w którym
działa wyłącznie obciążenie statyczne.
W zadaniach 1-3 i 5 nie występują siły podłużne. Natomiast w zadaniu 4 zastosujemy metodę sił do
wyznaczenia sił wewnętrznych w pręcie prostym poddanym obciążeniu powodującemu jednocze-
sne zginanie i ściskanie/rozciąganie ( M  0 , N  0 ).
Analizując wzór (2.1.36) zwróćmy uwagę na to, że wartość obliczanego przemieszczenia δ nie za-
leży od sił poprzecznych w prętach konstrukcji. Przypomnijmy, że takie założenie jest słuszne w
h 1
przypadku gdy  , gdzie h jest wysokością przekroju pręta, a L jego rozpiętością.
L 10

73
Zadanie 1
Narysuj wykresy sił wewnętrznych M, T, N w pręcie poddanym działaniu równomiernego obcią-
żenia ciągłego q, por. rys. 2.1.17. W obliczeniach przyjmij, że EJ = const.

Rys. 2.1.17

Obciążenie działające w kierunku prostopadłym do osi nie powoduje powstania przekrojowych sił
podłużnych (N = 0), a więc pręt jest belką jednokrotnie statycznie niewyznaczalną (n = 1). Statycz-
nie wyznaczalny układ zastępczy można przyjąć na nieskończenie wiele sposobów, niektóre z nich
przedstawia rys. 2.1.18.

Rys. 2.1.18

Do dalszej analizy przyjmiemy układ zastępczy z rys. 2.1.18.c, ponieważ jest on szczególnie przy-
datny w rozwiązywaniu belek ciągłych (wieloprzęsłowych) metodą sił.
Sporządźmy niezbędne do obliczeń przemieszczeń wykresy momentów zginających w układzie
zastępczym.

Rys. 2.1.19

74
 Rys. 2.1.20
Uogólnione przemieszczenia 10 , 11 obliczymy ze wzoru Maxwella-Mohra, wykorzystując gra-

ficzną technikę całkowania, nazywaną techniką mnożenia wykresów1 M1 i M0.

1 1 2  2 l
11    l 1   2  
EJ  2 3  3 EJ
(2.1.37)
1 2 1 2  1   1 ql 2
10   l  ql   
 2  
EJ  3 8  2  12 EJ

Wartość nadliczbowej X1 otrzymamy z równania zgodności przemieszczeń układu zastępczego (rys.

2.1.18.c) i układu wyjściowego (rys. 2.1.17)

1
11 X1  10  0  X1  ql 2 . (2.1.38)
8

Końcowy wykres momentów zginających w układzie wyjściowym otrzymamy ze wzoru superpo-

zycyjnego M  X1M1  M 0 na podstawie wykresów pokazanych na rys. 2.1.19 oraz 2.1.20. Sposób
alternatywny polega na wykorzystaniu równań równowagi statycznie wyznaczalnego układu za-
stępczego z rys. 2.1.18.c, poddanego działaniu obciążenia ciągłego q oraz obliczonej ze wzoru
(2.1.38) nadliczbowej X1.

Rys. 2.1.21

1 1
1 Całki postaci  EA N N ds,  EJ M M
s
i j
s
i j ds można interpretować jako iloczyny skalarne

N , N , M , M , co usprawiedliwia użycie słowa „mnożenie” w tym kontekście.

i j i j

75
 Rys. 2.1.22

Proponujemy Czytelnikowi samodzielne obliczenie wartości xmax oraz Mmax .

Rys. 2.1.23

W celu sprawdzenia poprawności otrzymanych wyników jeszcze raz skorzystamy ze wzoru Ma-
xwella-Mohra. Obliczenie przemieszczenia δ, oznaczającego wzajemny obrót przekrojów położo-
nych po obu stronach środkowej podpory belki przeprowadzimy drogą całkowania analitycznego,
przyjmując M  M1 we wzorze (2.1.36). Ze względu na symetrię możemy zapisać

l
M
1   2   M dx  0 , (2.1.39)
0
EJ

gdzie
M  M 1 ( x)   x
3 1 (2.1.40)
M  M ( x)  qlx  qlx 2 , x  [0, l ]
8 2
Stwierdziliśmy, że δ jest równe zeru, a zatem spełniony jest warunek poprawności obliczeń.

Zadanie 2
W belce pokazanej na rys. 2.1.24 wyznacz kolejno:
a) rozkład momentów zginających M odpowiadających zadanemu obciążeniu statycznemu P,
76
b) rozkład momentów spowodowanych pionowym przemieszczeniem w0 podpory B,
c) przesunięcie w0, przy którym wyrównują się bezwzględne wartości momentów MB oraz MC
spowodowanych działaniem obu obciążeń jednocześnie.
W obliczeniach przyjmij, że EJ = const

Rys. 2.1.24

Rozwiązanie części a)
Łatwo stwierdzić, że rozpatrywana belka jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalna. Jako układ
zastępczy przyjmijmy konstrukcję z rys. 2.1.18.c. Wykres M1 (w stanie X1 = 1) jest pokazany na rys.
2.1.19, natomiast wykres M0 (w stanie zależnym od obciążeń stycznych) przedstawia rys. 2.1.25.

Rys. 2.1.25

Uogólnione przemieszczenie (wzajemny kąt obrotu przekrojów po obu stronach podpory B) 11

zostało obliczone we wzorze (2.1.37.a), natomiast uogólnione przemieszczenie 10 obliczymy ko-
rzystając z techniki mnożenia wykresów M1, M0

1 1 1  1  1 Pl 2
10   2    l  Pl        . (2.1.41)
EJ 2 4  2  8 EJ

Z warunku zgodności przemieszczeń układu wyjściowego (rys. 2.1.24) i przyjętego układu zastęp-
czego (rys. 2.1.18.c) otrzymujemy

3
X1  Pl . (2.1.42)
16
77
Wykres momentów zginających w układzie wyjściowym (rys. 2.1.24) przedstawiono na rys. 2.1.26.

Rys. 2.1.26

Proponujemy, aby Czytelnik spróbował samodzielnie wyznaczyć wykres T wykorzystując wzór

superpozycyjny lub analizując odpowiednio obciążony siłami P i nadliczbowymi momentami
X 1 statycznie wyznaczalny układ zastępczy. Sprawdzenie obliczeń również pozostawiamy Czytel-
nikowi.

Rozwiązanie części b) oraz c)

W rozwiązaniu drugiej części zadania posłużymy się tym samym układem zastępczym (rys.
2.1.18.c), jasne jest więc, że przemieszczenie 11 nie zmieni swojej wartości. Uogólnione prze-

mieszczenie 10 spowodowane przesunięciem środkowej podpory o w0 obliczymy ze wzoru

Maxwella-Mohra jako

2 w
1  10    w0  10  2 0 , (2.1.43)
l l

2
przy czym wartość reakcji RB  określamy analizując równowagę układu zastępczego z rys.
l
2.1.18.c., przyjmując X1 = 1.
Rozwiązanie równania zgodności przemieszczeń pozwala na wyznaczenie nadliczbowej X1 wywo-
łanej przesunięciem podpory B. Wartości momentów zginających nad podporą środkową (punkt B
na rys. 2.1.24) oraz w przęśle (punkt C na rys. 2.1.24) wynoszą odpowiednio

EJw0
M B  X1  3
l2
(2.1.44)
1 3 EJw0
M C  X1 
2 2 l2

78
a wyrównanie bezwzględnych wartości momentów zginających wywołanych jednoczesnym działa-
niem obciążenia statycznego i geometrycznego nastąpi dla w0 spełniającego równanie

3 EJw 5 3 EJw0
Pl  3 2 0  Pl  , (2.1.45)
16 l 32 2 l2

skąd możemy wyznaczyć rozwiązanie trzeciej części zadania

1 Pl 3
w0   , (2.1.46)
144 EJ

a więc podpora musi ulec obniżeniu.

Zadanie 3
W belce pokazanej na rys. 2.1.27 wykonaj obliczenia i narysuj kolejno:
a) wykres końcowy momentów zginających M wywołanych obciążeniem statycznym q,
b) wykres końcowy momentów zginających M powstałych pod wpływem obciążenia termicznego
Δt. W obliczeniach przyjmij, że EJ = const.

Rys. 2.1.27

Statycznie wyznaczalny układ zastępczy przyjmujemy, podobnie jak w poprzednich zadaniach, w

postaci pokazanej na rys. 2.1.28.

79
 Rys. 2.1.28

Rozwiązanie części a)
Wykresy momentów zginających w poszczególnych stanach jednostkowych (Xi = 1, i =1,...,4) oraz
w stanie "0" są przedstawione na poniższych rysunkach.

Rys. 2.1.29

Rys. 2.1.30
Obliczone na podstawie powyższych wykresów uogólnione przemieszczenia  ik oraz  i 0 wynoszą:

2 l
11   22   33   44  ,
3 EJ
1 l
12   21   23   32   34   43  ,
6 EJ
13   31  14   41   24   42  0,
1 ql 3 (2.1.47)
 20   30   ,
8 EJ
1 ql 3
 20   ,
6 EJ
1 ql 3
 40   .
12 EJ

80
Wyznaczenie niewiadomych Xi wymaga rozwiązania macierzowego równania zgodności prze-
mieszczeń

DX  DO  0 , (2.1.48)

w którym
11 12 0 0
  22  23 0 
D  [ ik ]44   21 ,
 0  32  33  34 
 
0 0  43  44 

X  [ X k ]41   X 1 X4 
T
X2 X3
(2.1.49)
DO  [ ko ]41  10  20  30  40 
T

Pasmowa struktura macierzy D jest konsekwencją świadomego wyboru układu zastępczego, co w

przypadku dużej liczby niewiadomych pozwala na znaczne skrócenie czasu obliczeń. Rozwiąza-
niem równania (2.1.48) jest wektor

T
 59 2 155 2 49 2 20 2 
X  ql ql ql ql 
 418 836 418 209  (2.1.50)
  0,141ql 2 0, 096ql 2 
T
0,185ql 2 0,117ql 2

Wykonanie dalszych kroków algorytmu metody sił pozostawiamy Czytelnikowi.

Rozwiązanie części b)
Do rozwiązania części b) zadania przyjmiemy ten sam układ zastępczy. Wartości współczynników
 ik (składowych macierzy D) pozostają bez zmian, natomiast składowe wektora D0 przyjmują war-
tości

1  t t 1  t t  l
10    l 1 
2 h 2 h (2.1.51)
 20   30   40  0

81
Rozwiązaniem macierzowego równania zgodności przemieszczeń będzie w tym przypadku wektor

 168 45 12 3   t t  EJ
X    
 209 209 209209  h
(2.1.52)
 t  EJ
  0,804 0, 215 0, 057 0, 014 t
h

a otrzymany na tej podstawie wykres M przyjmie postać pokazaną na rysunku poniżej

Rys. 2.1.31

Zadanie 4
Narysuj wykresy sił przekrojowych w pręcie pokazanym na rys. 2.1.32. z równomiernym obcią-
żeniem wiatrem (obciążenie qw ), śniegiem (obciążenie qs ) i ciężarem własnym (g). W obliczeniach
przyjmij, że EJ = const oraz EA = const.

Rys. 2.1.32

82
Przed przystąpieniem do obliczeń wyjaśnijmy, w jaki sposób poszczególne obciążenia oddziałują na
ten pręt:
 parcie wiatru qw działa prostopadle do osi pręta,

 obciążenie śniegiem qs działa pionowo "na jednostkę długości rzutu poziomy pręta", tzn. wy-
padkowa tego obciążenia zależy od kąta α oznaczającego nachylenie pręta do poziomu i równa
jest dQs  qs  dl  cos  ( Qs  0 dla    2 ), gdzie dl jest dowolnie krótkim wycinkiem pręta
(rys. 2.1.32),
 obciążenie ciężarem własnym g działa pionowo "na jednostkę długości osi pręta", tzn. wypad-
kowa tego obciążenia jest niezależna od kąta α i zawsze równa Qg  g  dl .

Każde z tych obciążeń można przedstawić w postaci sumy składowych w kierunkach prostopadłym
i równoległym do osi pręta zgodnie ze schematem pokazanym na rys. 2.1.33

Rys. 2.1.33

Obciążenie prostopadłe do osi pręta

Przypadek obciążenia q prostopadłego do osi pręta potraktujemy tak, jak w poprzednich zadaniach.
W obliczeniach wykorzystamy fakt symetrii konstrukcji

Rys. 2.1.34

83
„Standardowy” schemat zastępczy oraz wykresy momentów zginających w stanie "jednostkowym"
i w stanie "zerowym" przedstawione są na rysunkach poniżej

Rys. 2.1.35

Rys. 2.1.36

Rys. 2.1.37

Wyznaczenie przemieszczeń 11 , 10 oraz niewiadomej X1 pozostawiamy Czytelnikowi. Poniżej

przedstawione są wykresy momentów zginających oraz sił poprzecznych wraz z wartościami pro-
stopadłych do osi pręta składowych reakcji podpór.

84
 Rys. 2.1.38

Obciążenie równoległe do osi pręta

Rys. 2.1.39

Na początku zwróćmy uwagę, że przy działającym równolegle do osi pręta obciążeniu p, w prze-
krojach belki wystąpią jedynie siły podłużne. W związku z tym, do obliczeń w tej części przyj-
miemy układ zastępczy pokazany na poniższym rysunku

Rys. 2.1.40

Zwróćmy uwagę na to, że w konstrukcji układu zastępczego wykorzystaliśmy własność antysy-

metrii obciążenia. W tej części rozwiązania zadania, do obliczeń przemieszczeń będą potrzebne wy-
kresy sił podłużnych w stanach jednostkowych oraz w stanie zależnym od obciążeń zewnętrznych:

Rys. 2.1.41

85
 Rys. 2.1.42

Rys. 2.1.43

Przemieszczenia  ik oraz  i 0 obliczamy według formuł:

1 l
11  [1  l 1  2  l  2]  5 ,
EA EA
1 l
12   21  [1 l 1  1  l  2]  3 ,
EA EA
1 l
 22  [1  3l 1]  3 , (2.1.53)
EA EA
1   1 1   1 1  13 pl 2
10  1  l    pl   2 pl   2  l     2 pl   3 pl    ,
EA   2 2   2 2  2 EA
1   1  9 pl 2
 20  1  3l    3 pl    .
EA   2  2 EA

Układ równań zgodności przemieszczeń układu wyjściowego i układu zastępczego przyjmuje po-
stać

 l l 13 pl 2
5
 EA X 1  3 X 2   0,
EA 2 EA
 2
(2.1.54)
3 l X  3 l X  9 pl  0,
 EA 1
EA
2
2 EA

skąd obliczamy

86
 X 1  pl ,
1 (2.1.55)
X2  pl.
2

Wykres sił podłużnych w układzie wyjściowym przedstawiony jest na rysunku poniżej.

Rys. 2.1.44

Rysunki 2.1.38 oraz 2.1.44 stanowią komplet wykresów sił wewnętrznych analizowanego pręta.

Zadanie 5
Wyznacz wartość momentu w utwierdzeniu belki o zmiennej sztywności z rys. 2.1.45. Obciążenie
belki stanowią kolejno:
a) ciągłe, równomierne obciążenie statyczne q,
b) nierównomierne obciążenie termiczne t .

Rys. 2.1.45

x
Do obliczeń wprowadzimy zmienną bezwymiarową   ,  [0,3] .
l
Przyjmijmy, wspólny dla obu przypadków obciążenia, układ zastępczy (rys. 2.1.4) uwzględniający
symetrię konstrukcji

87
 Rys. 2.1.46

Obciążenie statyczne
Moment zginający w belce poddanej obciążeniu X1 = 1 jest opisany funkcją

M1 ( )  1,  [0,3] , (2.1.56)

natomiast zginanie spowodowane działaniem obciążenia zewnętrznego (stan "0") opisuje funkcja

3 1
M o ( )  ql 2  ql 2 2 . (2.1.57)
2 2

Przemieszczenie 11 obliczymy korzystając z techniki mnożenia wykresów, natomiast w oblicze-

niach 10 skorzystamy z zapisu całkowego

1  1  1  1   J  2J2  l
11  1 l 1 2  1 l 1   2 1 l 1  1
EJ1  2  EJ 2  2  EJ1 J 2
1  
1/2 2 3
10    M 1 ( )  M 0 ( )ld    M 1 ( )  M 0 ( )ld    M 1 ( )  M 0 ( )ld    (2.1.58)
EJ1  0 1 5/2 
1   10 J1  17 J 2 3
1 5/2
   M 1 ( )  M 0 ( )ld    M 1 ( )  M 0 ( )ld     ql
EJ 2 1/2 2  12 EJ1 J 2

Z rozwiązania równania zgodności przemieszczeń otrzymamy

10 J1  17 J 2 2
X1  ql . (2.1.59)
12  J1  2 J 2 

Zauważmy, że w przypadku stałej sztywności EJ dostaniemy

88
 3 2
X1  ql . (2.1.60)
4

Obciążenie termiczne
Wartość 10 nie zależy od sztywności belki (przy założeniu stałej wysokości przekroju h) i wynosi

 t  t
10  1 3l , (2.1.61)
h
a więc

EJ1 J 2  t  t
X1  3 . (2.1.62)
J1  2 J 2 h

W przypadku stałej sztywności EJ otrzymamy

 t  tEJ
X1  . (2.1.63)
h

89
2.1.6. Kratownice płaskie

Wstęp
W bieżącym podpunkcie omówimy kilka przykładów zastosowania metody sił do obliczeń sił po-
dłużnych w płaskich kratownicach statycznie niewyznaczalnych. Wzór określający stopień sta-
tycznej niewyznaczalności kratownicy płaskiej ma postać, por. 2.1.2

n  r  e  2 w , (2.1.64)

gdzie:
r – liczba reakcji,
e – liczba prętów kratownicy,
w – liczba węzłów kratownicy.
Przemieszczenia statycznie wyznaczalnej kratownicy zastępczej powstałe w wyniku działania sił
nadliczbowych o wartości jednostkowej w miejscach zwolnionych więzów oraz w wyniku działania
obciążenia zewnętrznego obliczymy korzystając ze wzoru Maxwella-Mohra

e e e
NK
1     N K  K lK  R o   N K lK   N K t tK lK  R o , (2.1.65)
K 1 K 1 EAK K 1

e
gdzie symbol 
K 1
oznacza sumowanie po wszystkich prętach kratownicy.

Widzimy, że do obliczenia przemieszczeń  ik ,  i 0 układu zastępczego kratownicy konieczna jest

znajomość wykresów sił podłużnych w stanach jednostkowych , w których Xi = 1 (i =1,..., n), oraz
w stanie zerowym, w którym działa wyłącznie obciążenie zewnętrzne.

Zadanie 6
W kratownicy pokazanej na rys. 2.1.47 wyznacz kolejno:
a) rozkład sił podłużnych odpowiadających obciążeniu statycznemu siłami P,
b) rozkład sił podłużnych odpowiadających obciążeniu geometrycznemu w0 .
Długość wszystkich prętów kratownicy jest jednakowa i równa l.

90
 Rys. 2.1.47
Numeracja węzłów kratownicy pozwoli na identyfikację poszczególnych prętów w Tabeli 2.1.2., w
której umieszczono wyniki w niniejszym zadaniu.
Statycznie wyznaczalny układ zastępczy można przyjąć na wiele sposobów. Dwa z nich po-
kazujemy na poniższym rysunku.

Rys. 2.1.48
Do dalszej analizy wykorzystamy układ zastępczy z rys. 2.1.48.b. A zatem, jako nadliczbowe wiel-
kości statyczne przyjmiemy siły podłużne w prętach 2-3 (nadliczbowa X1) oraz 5-6 (nadliczbowa
X2). Określmy siły podłużne w prętach kratownicy zastępczej w stanach "jednostkowych", tj. ta-
kich, w których siły nadliczbowe kolejno przyjmują wartości Xi = 1, i = 1, 2 oraz w stanie "0", w
którym działa wyłącznie obciążenie zewnętrzne. Wartości sił w prętach są zapisane w kolumnach 4,
5, 6 Tabeli 2.1.2; na poniższych rysunkach pokazane są tylko schematy obciążeń, znaki sił w prę-
tach oraz wartości reakcji w jednej z podpór – tę informację wykorzystamy w rozwiązaniu części b)
zadania. Symbole na rys. 2.1.49 – 2.1.51 oznaczają kolejno: "0" – pręty, w których N = 0 (tzw. pręty
"zerowe"); "+" – pręty rozciągane; "– " – pręty ściskane.

N1
Rys. 2.1.49

91
 N2
Rys. 2.1.50

N0
Rys. 2.1.51

Wartości przemieszczeń  ik oraz  i 0 obliczamy ze wzoru Maxwellla-Mohra, wykorzystując dane

zebrane w Tabeli 2.1.2. Otrzymujemy w ten sposób:

 N K1 
2
e
l
11   lK  4, 082 ,
K 1 EAK EA
e
N K 1N K 2 l
12   21    lK  0, 037 ,
K 1 e EAK EA
 NK 2 
2
e
l
 22   lK  4, 082 , (2.1.66)
K 1 EAK EA
e
N K 1N K 0 Pl
10   lK  1,518 ,
K 1 EAK EA
e
NK 2NK 0 Pl
 20   lK  0, 767 .
K 1 EAK EA

Wartości nadliczbowych otrzymamy z rozwiązania układu równań

11 X 1  12 X 2  10  0

 (2.1.67)
 21 X 1   22 X 2   20  0
i wynoszą one
X 1  0,375 P
(2.1.68)
X 2  0,185P

92
Do obliczenia sił w prętach kratownicy w wyjściowym układzie statycznie niewyznaczalnym wy-
korzystajmy wzór superpozycyjny N K  X1 N K1  X 2 N K 2  N K 0 , gdzie „K” oznacza numer pręta.
Wyniki obliczeń są umieszczone w 7 kolumnie Tabeli 2.1.2.
W celu sprawdzenia poprawności otrzymanych wyników jeszcze raz skorzystamy ze wzoru Ma-
xwella-Mohra, przyjmując we wzorze (2.1.65) kolejno N  N1 oraz N  N 2 (patrz kolumny 8. i 9.
w Tabeli 2.1.2.). Czytelnikowi polecamy zastanowienie się nad fizyczną interpretacją obliczeń
sprawdzających.

93
Tabela 2.1.2.
numer długość sztywność N1 N2 N0 [P] N spr, 1. spr. 2. N spr. 1. spr. 2.
pręta pręta pręta X1 = 1 X2 = 1 stan „0” [P]

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

superpozycja superpozycja
1-2 l EA +0.5 0 -0.57 -0.385 -0.193 0 +0.089 +0.044 0
2-3 l 2⋅ EA +1.0 0 0 +0.37 +0.185 0 +0.177 +0.089 0
3-4 l EA +0.667 +0.333 -0.76 -0.452 -0.301 -0.151 +0.094 +0.063 +0.031
4-5 l EA +0.333 +0.667 -0.38 -0.134 -0.045 -0.089 +0.011 +0.004 +0.007
5-6 l 2⋅ EA 0 +1.0 0 +0.184 0 +0.092 -0.072 0 -0.036
6-7 l EA 0 +0.5 0 +0.092 0 +0.046 -0.036 0 -0.018
1-8 l EA +0.5 0 -0.58 -0.395 -0.198 0 +0.089 +0.044 0
1-9 l EA -0.5 0 +0.58 +0.395 -0.198 0 -0.089 +0.044 0
2-9 l EA +0.5 0 +0.58 +0.765 +0.382 0 +0.089 +0.044 0
2-10 l EA -0.5 0 -0.58 -0.765 +0.382 0 -0.089 +0.044 0
3-10 l EA -0.333 +0.333 -0.77 -0.832 +0.277 -0.277 -0.083 +0.028 -0.028
3-11 l EA +0.333 -0.333 +0.77 +0.832 +0.277 -0.277 +0.083 +0.028 -0.028
4-11 l EA -0.333 +0.333 +0.38 +0.318 -0.106 +0.106 -0.083 +0.028 -0.028
4-12 l EA +0.333 -0.333 -0.38 -0.318 -0.106 +0.106 +0.083 +0.028 -0.028
5-12 l EA -0.333 +0.333 +0.38 +0.318 -0.106 +0.106 -0.083 +0.028 -0.028
5-13 l EA +0.333 -0.333 -0.38 -0.318 -0.106 +0.106 +0.083 +0.028 -0.028
6-13 l EA 0 -0.5 0 -0.092 0 +0.046 +0.036 0 -0.018
6-14 l EA 0 +0.5 0 +0.092 0 +0.046 -0.036 0 -0.018
7-14 l EA 0 -0.5 0 -0.092 0 +0.046 +0.036 0 -0.018
7-15 l EA 0 +0.5 0 +0.092 0 +0.046 -0.036 0 -0.018
8-9 l EA -0.25 0 +0.29 +0.197 -0.049 0 -0.044 +0.011 0
9-10 l EA -0.75 0 +0.29 +0.012 -0.009 0 -0.133 +0.099 0
10-11 l 2⋅ EA -0.834 -0.167 +0.38 +0.041 -0.017 -0.003 -0.135 +0.056 +0.011
11-12 l 2⋅ EA -0.5 -0.5 +0.57 +0.293 -0.073 -0.073 -0.052 +0.013 +0.013
12-13 l 2⋅ EA -0.167 -0.834 +0.19 -0.025 +0.002 +0.010 +0.03 -0.002 -0.013
13-14 l EA 0 -0.75 0 -0.138 0 +0.103 +0.054 0 -0.04
94
14-15 l EA 0 -0.25 0 -0.046 0 +0.011 +0.018 0 -0.004
Σ ≈0 Σ=0 Σ ≈ δ10 Σ ≈ δ20

95
Rozwiązanie części b)
W rozwiązaniu drugiej części zadania posłużymy się tym samym układem zastępczym. W związku
z tym wartości przemieszczeń 11 , 12   21 ,  22 nie ulegną zmianie. Korzystając ze wzoru Ma-

xwella-Mohra obliczamy przemieszczenia 10 ,  20 (patrz wartości reakcji podpory na rys. 2.1.50
oraz 2.1.51)
1  10  0, 722  wo ,
(2.1.69)
1   20  0, 289  wo .
a następnie rozwiązujemy układ zgodności przemieszczeń układu zastępczego i wyjściowego. W
ten sposób obliczamy nadliczbowe
wo EA
X 1  0,177 ,
l
(2.1.70)
w EA
X 2  0, 072 o .
l
Ostateczne wartości sił w prętach kratownicy statycznie niewyznaczalnej wyznaczamy ze znanego
wzoru superpozycyjnego i zestawiamy w tabeli (kolumna 10.).
Do sprawdzenia obliczeń jeszcze raz wykorzystujemy wzór Maxwella-Mohra (kolumny 11. i 12. w
Tabeli 2.1.2)

Zadanie 7
Wyznacz siły w prętach kratownicy pokazanej na rys. 2.1.52. Kratownica jest poddana działaniu
równomiernego obciążenia termicznego t w prętach pasa dolnego. W obliczeniach przyjmij
EA = const

Rys. 2.1.52

Przyjmijmy układ zastępczy (np. taki jak na rys. 2.1.53) i określmy wartości sił w „niezerowych”
prętach w stanach jednostkowych (rys. 2.1.54, 55).

96
 Rys. 2.1.53

Rys. 2.1.54

Rys. 2.1.55

Bez pomocy tabeli łatwo sprawdzić, że przemieszczenia  ik oraz  i 0 przyjmują wartości:

l
11  4,828 ,
EA
l
12   21  0, 707 , (2.1.71)
EA
l
 22  5 .
EA

10  0, 707 t  t  l ,

(2.1.72)
 20  0.

Zapiszmy układ równań

97
  l l
4,828 EA  X 1  0, 707 EA  X 2  0, 707 t  t  l  0,
 (2.1.73)
0, 707 l  X  5 l  X  0,
 EA
1
EA
2

z którego wyznaczymy nadliczbowe:

X 1  0,149   t  t  EA
(2.1.74)
X 2  0, 021  t  t  EA

Czytelnikowi proponujemy samodzielne sprawdzenie wyników obliczeń.

Zadanie 8
Wyznacz siły w prętach kratownicy pokazanej na rys. 2.1.56. W obliczeniach przyjmij EA = const

Rys. 2.1.56

Kratownica jest sześciokrotnie statycznie niewyznaczalna, jednak dzięki odpowiednio przyjętemu

statycznie wyznaczalnemu układowi zastępczemu (patrz rys. 2.1.57) obliczenia nie nastręczają po-
ważnych trudności.

Rys. 2.1.57

98
Zauważmy, że obciążenie jednostkowe w stanach Xi = 1, i = 1, ..., 6, wywołuje siły podłużne tylko
w tych prętach, które leżą w obszarze obciążonego pola. Przykładowo siły podłużna dla stanów
X1 = 1, X4 = 1, X6 = 1 przedstawiono na rys. 2.1.58-2.160.

Rys. 2.1.58

Rys. 2.1.59

Rys. 2.1.60

Siły w prętach kratownicy zastępczej wywołane obciążeniem statycznym przyjmują wartości przed-
stawione na rys. 2.1.61.

Rys. 2.1.61
99
Dalsze obliczenia nie są pracochłonne, więc przeprowadzimy je bez użycia tabeli. Różne od zera
przemieszczenia  ij ,  i 0 , dla i=1,...,6 wynoszą kolejno:

l
11   22   33   44   55  4,828 ,
EA
l
 66  4,328 , (2.1.75)
EA
l
12   21   23   32   34   43   45   54   56   65  0,5 ,
EA

Pl
10   20   30   40   50  4,121 ,
EA (2.1.76)
Pl
 60  3, 414 .
EA

Wyznaczenie niewiadomych Xi (i = 1, ..., 6) wymaga rozwiązania macierzowego równania zgod-

ności przemieszczeń

DX  DO  0 (2.1.77)
w którym

11 12 0 0 0 0
 0 
 21  22  23 0 0
 0  32  33  34 0 0
D ,
0 0  43  44  45 0 
0 0 0  54  55  56 
 
 0 0 0 0  65  66 
X   X1 X6  ,
T
X2 X3 X4 X5 (2.1.78)
Do  10  20  30  40  50  60  .
T

Rozwiązaniem równania (2.1.77) jest

X   0,781 0,699 0,708 0,707 0,707 0,707 P

T
(2.1.79)

100
a rozkład sił podłużnych w kratownicy wyjściowej przedstawiony jest na rysunku i w tabeli poniżej

Rys. 2.1.62
Tabela 2.1.3.
nr pręta N [P]
1-2 +5.5
2-3 +4.5
3-4 +3.5
4-5 +2.5
5-6 +1.494
6-7 +0.552
1-9 +0.707
2-8 -0.707
2-9 0
2-10 +0.707
3-9 -0.707
3-10 0
3-11 +0.707
4-10 -0.707
4-11 0
4-12 +0.706
5-11 -0.708
5-12 -0.005
5-13 +0.715
6-12 -0.699
6-13 +0.046
6-14 +0.633
7-13 -0.718
7-14 -0.448
8-9 -5.5
9-10 -4.5
10-11 -3.5
11-12 -2.5
12-13 -1.505
13-14 -0.448

101
2.1.7. Płaskie ramy i łuki paraboliczne

Wstęp
W bieżącym podpunkcie omówimy kilka przykładów zastosowania metody sił do obliczeń sił we-
wnętrznych w płaskich ramach i łukach parabolicznych statycznie niewyznaczalnych, obciążonych
w dowolny sposób. Przypomnijmy, że wzór określający stopień statycznej niewyznaczalności ma w
przypadku ramy płaskiej postać
n  r  3 a  3  g, (2.1.80)
gdzie:
r – liczba składowych reakcji podpór,
a – liczba „obwodów zamkniętych” (patrz podpunkt 2.1.1) ,
"3" – liczba równań równowagi,
g – suma przegubów (z uwzględnieniem ich „krotności” – patrz podpunkt 2.1.1).

Rys. 2.1.63

Istotnymi elementami ram analizowanych w niniejszym podpunkcie są łuki paraboliczne, przy

czym L jest rozpiętością łuku, a f miarą wyniosłości łuku. W dalszym opisie przyjmiemy oznacze-
f
nie   . Rozważania ograniczymy do łuków o osi parabolicznej, opisanej funkcją
l

y( )  4  L    1    , (2.1.81)

x
gdzie   jest zmienną bezwymiarową taką, że  [0,1] przy x [0, L] .
L

102
 J
W analizie łuków skorzystamy również z oznaczenia   , gdzie J oznacza moment bezwład-
AL2
ności przekroju łuku, natomiast A jest polem przekroju łuku. Przyjmiemy, że obie wielkości są stałe
na długości łuku. Wielkość  charakteryzuje smukłość pręta.
Niech δ oznacza dowolne przemieszczenie statycznie wyznaczalnego układu zastępczego ramy
płaskiej z elementami łukowymi powstałe w wyniku działania sił nadliczbowych o wartości jed-
nostkowej w miejscach zwolnionych więzów lub w wyniku działania obciążenia zewnętrznego.
Przemieszczenie obliczymy, korzystając ze wzoru Maxwella-Mohra

1     M ƒds   N ds  R O 
S S
(2.1.82)
M  t N
 M ds   M t ds   N ds   N t tds  R O
S
EJ S
h S
EA S

przy czym:
 w elementach prostoliniowych mamy ds  dx  Ld ,
Ld
 w elementach łukowych zachodzi ds  , gdzie    ( ) jest kątem nachylenia stycznej do
cos 

osi łuku w punkcie  , y( )  , (por. rys. 2.1.63). W analizie łuków małowyniosłych (tj. przy sto-

sunkowo niewielkich wartościach parametru η) przyjmiemy, że cos   1 oraz ds  Ld , czyli

całkowanie wzdłuż osi łuku S zastąpimy całkowaniem wzdłuż cięciwy łuku.

Dodatkowo przyjmiemy, że przemieszczenia ramy wynikające z podłużnych odkształceń prętów

prostych pracujących w złożonym stanie sił wewnętrznych ( M  0 , N  0 ) są pomijalnie małe w
stosunku do odkształceń zgięciowych tych elementów. Odkształcenia odpowiadające siłom N
uwzględnimy jedynie w odniesieniu do prętów kratowych analizowanej ramy i przy równomiernym
przyroście temperatury. Rozważania dotyczące zależności przemieszczeń łuku parabolicznego od
wartości parametrów  (wpływ sił N) oraz  (wyniosłość) są zamieszczone w podpunkcie 2.1.2
tego opracowania.
Przyjęte we wzorze (2.1.82) założenie o niezależności przemieszczeń ramy płaskiej od sił po-
L
przecznych w prętach prostych jest słuszne, gdy  10 , gdzie h jest wysokością przekroju pręta, a
h
L jego rozpiętością. W łukach założenie to jest dodatkowo ograniczone, (por. podpunkt 2.1.2).

103
Zadanie 9
W pokazanej na rys. 2.1.64 ramie z prętami kratowymi wyznacz:
a) wartość momentu w utwierdzeniu A ,
b) przemieszczenie poziome punktu B .
W obliczeniach przyjmij, że EJ = const. Pręty F-C, A-G, B-D są niewydłużalne i nieskracalne
( EA   ), sztywności prętów F-G i G-B są stałe i wynoszą EAs - pręty te nie będą zginane.

EJ 1
Przyjmujemy, że 2
 .
l EAs 10

Rys. 2.1.64

Przyjmijmy statycznie wyznaczalny układ zastępczy pokazany na poniższym rysunku.

Rys. 2.1.65

Przemieszczenia układu zastępczego obliczymy na podstawie wykresów momentów zginających w

prętach ramy (lub sił podłużnych w przypadku prętów kratowych) odpowiadających niezależnie

104
działającym siłom X1 = 1, X2 = 1 oraz obciążeniu zewnętrznemu q. Pomijamy wykresy
N1 , N 2 , N 0 , gdyż istotne są tylko wartości tych sił na prętach F-G i G-B.

Rys. 2.1.66

Rys. 2.1.67

Rys. 2.1.68

105
Obliczone z wykorzystaniem techniki mnożenia wykresów przemieszczenia 11 , 12   21 ,  22 oraz

10 ,  20 wynoszą odpowiednio:

1 5l 1    3l  2, 4l  2, 4l   6l  4,8l  4,8l  

1 1 1 2 1 2
11 
EAs EJ  2 3 2 3 
l3  1  l3
 5   5, 76  46, 08  52,34 ,
EJ  10  EJ
(2.1.83)
1 2  l3
12   21    6l  4,8l (6l )   57, 6 ,
2 3  EJ

1 3l 1    6l  6l  6l  2   1 

1 1 1 2 l3 l3
 22  3 
 10  144   144,3 ,
EAs EJ  2 3  EJ EJ

1 1 3  ql 4
10   3  3l  4,5ql 2
  2, 4l   8,1 ,
EJ 4 EJ (2.1.84)
 20  0.

Równania zgodności przemieszczeń układu wyjściowego (rys. 2.1.64) oraz układu zastępczego
(rys. 2.1.65) mają postać

11 X 1  12 X 2  10  0,

 (2.1.85)
 21 X 1   22 X 2   20  0.

Rozwiązując układ równań (2.1.85) otrzymamy wartości nadliczbowych

X 1  0, 276ql ,
(2.1.86)
X 2  0,11ql.

Wykresy M, T, N w ramie wyjściowej znajdziemy analizując konstrukcję zastępczą z rys. 2.1.65

poddaną działaniu obliczonych powyżej nadliczbowych oraz obciążenia q. W ten sposób otrzyma-
my wykresy ostateczne, por. rys. 2.1.70 – 2.1.72.

106
Rys. 2.1.69

Rys. 2.1.70

Rys. 2.1.71

107
 Rys. 2.1.72

Na podstawie wykresu z rys. 2.1.70 znajdujemy odpowiedź do części a) zadania. Czytelnikowi po-
zostawiamy określenie wartości x1 , x2 (czy będą one różne ?) oraz wartości ekstremalnych mo-
mentów zginających z rys. 2.1.70, 2.1.71.
Obliczenia sprawdzimy, wykorzystując twierdzenie Maxwella-Mohra, przyjmując we wzorze
(2.1.82) kolejno:
 M  M1 w prętach zginanych oraz N  N1 w prętach kratowych,

 M  M 2 w prętach zginanych oraz N  N 2 w prętach kratowych

i wykorzystując technikę mnożenia wykresów M, N (rys. 2.1.70) i (rys. 2.1.72) odpowiednio z wy-
kresami M 1 , N1 (rys. 2.1.66) M 2 , N 2 i (rys. 2.1.67). W ten sposób otrzymujemy

M N
M
S
1
EJ
dx   N1
S
EA
dx 

1
1 2 2 1 2 
1 
  2  3l  3,838ql  3  2.4l  3  3l  8 q(3l )    2  2, 4l  
2


EJ  
1  2  1 ql 4
  6l  0, 665ql 2     4,8l     0, 276ql  5l 1  0, 011  0, (2.1.87)
2  3   EAs EJ
M N
M
S
2
EJ
dx   N 2
S
EA
dx 

1 1 2 1  2  1 ql 4
   6l  0, 665ql 2   6l   6l  0, 66ql 2     6l    0,11ql  3l 1  0, 027  0.
EJ  2 3 2  3  EAs EJ
W rozwiązaniu części b) zadania ponownie skorzystamy ze wzoru Maxwella-Mohra oraz twierdze-
nia redukcyjnego. W celu obliczenia poziomego przemieszczenia punktu B ramy statycznie niewy-
znaczalnej obciążamy konstrukcję z rys. 2.1.64 odpowiednio skierowaną siłą 1u , por. rys. 2.1.73.a.
Bezpośrednie zastosowanie wzoru Maxwella-Mohra do obliczenia uB wymaga wyznaczenia roz-

108
kładu sił wewnętrznych pochodzących od obciążenia wirtualnego przy użyciu pełnego algorytmu
metody sił. Problem obliczenia przemieszczeń konstrukcji statycznie niewyznaczalnej w większości
przypadków upraszcza się po zastosowaniu twierdzenia redukcyjnego, pozwalającego na określenie
wirtualnych sił wewnętrznych w konstrukcji o dowolnym schemacie statycznie wyznaczalnym (por.
uwagi pod koniec p. 2.1.3). Poniżej, do wyznaczenia M przyjmiemy układ z rys. 2.1.65. w celu
uproszczenia obliczeń. Mamy zatem wykres M wyłącznie na słupie B-D (rys. 2.1.73).
a) b)

Rys. 2.1.73
Przemieszczenie uB obliczymy metodą mnożenia wykresów (rys. 2.1.73.b) i (rys. 2.1.70)
1 1 2 
1u  uB    6l  0, 66ql 2   6l 
EJ  2 3 
(2.1.88)
4
ql
uB  7,92
EJ

Zadanie 10
W pokazanej na rys. 2.1.74 ramie z prętami kratowymi wyznacz siłę podłużną w pręcie AB wywo-
łaną:
a) działaniem siły P ,
b) równomierną zmianą temperatury t.
EJ 1
Niech sztywność prętów zginanych wynosi EJ = const i kratowych EAs = const oraz 2
 .
l EAs 10

109
 Rys. 2.1.74

Rys. 2.1.75

Przyjmijmy siłę podłużną w pręcie A-B jako nadliczbową, zdefiniujmy układ zastępczy (rys. 2.1.75)
i narysujmy wykresy sił wewnętrznych, które posłużą do obliczeń przemieszczeń układu zastępcze-
go

Rys. 2.1.76

110
Przemieszczenie 11 wynosi

1   6   6  1  1 12 2 12  l3
11   5l  1  1  2  3l    
      4l  l   l  2  16, 792 , (2.1.89)
EAs   5   5   EJ  2 5 3 5  EJ

natomiast przemieszczenia 10P , 10t wywołane działaniem obciążeń zewnętrznych są równe

1  5  6   3 
10P  5l 1 7 P  3l    5     7 P   
EAs    
1 1 12 12 1 12 2 12  Pl 3
  4l  l  Pl   4l  l   Pl  14, 226 , (2.1.90)
EJ  2 5 7 2 5 3 7  EJ
 6
10t  3l       t  t  3, 6 t  t  l.
 5
Nadliczbowa X1 przyjmuje przy obciążeniu statycznym (siłą P) wartość

10P
X 1P    0,847 P (2.1.91)
11t

oraz przy obciążeniu równomiernym przyrostem temperatury t

10t  tEJ
X 1t    0, 214 t 2 . (2.1.92)
11 l

Wykresy momentów zginających i sił podłużnych powstałych w wyniku działania obciążenia sta-
tycznego i termicznego pokazano poniżej.

Rys. 2.1.77
111
 Rys. 2.1.78

Obliczenia sprawdzamy wykorzystując wzór Maxwella-Mohra, przyjmując M  M1 , N  N1 we

wzorze (2.1.82). W ten sposób otrzymujemy

M N
M
S
1
EJ
dx   N1
S
EAs
dx 

1
1 12  2  1 12  2
  2  4l  5 l    3  0,318Pl   2  4l  5 l    3  0,318Pl 

EJ   
(2.1.93)
1  1   6 
 1, 714 Pl     5l 1  0,847 P   5l 1  0,133P   3l      0,588 P  
3   EAs   5 
Pl 3
 0, 0055 0
EJ

M N
M
S
1
EJ
dx   N1
S
EAs
dx   N1 t  tdx 
S

1
1 12 2  t tEJ 
  2  4l  5 l  3  0,514 l 2  2  

EJ 
(2.1.94)
1   tEJ  6   tEJ 
  5l 1 0, 214 t 2  2  3l       0, 257 t 2  
EAs  l  5  l 
 6
     3l   t  t   0, 004 t  t  l  ~ 0
 5

112
Zadanie 11
W przedstawionej na rys. 2.1.79 ramie z prętem kratowym wyznacz wykresy sił przekrojowych
EJ 2
wywołanych obciążeniem P. W obliczeniach przyjmij, że EJ = const, EAs = const oraz  .
l 2 EAs 5

Rys. 2.1.79

Przyjmijmy statycznie wyznaczalny układ zastępczy pokazany na rys. 2.1.80.

Rys. 2.1.80
Narysujmy wykresy momentów zginających w prętach zginanych oraz wyznaczmy wartości siły
podłużnej w pręcie kratowym, pochodzące od niezależnie działających sił X1 = 1, X2 = 1 oraz ob-
ciążenia zewnętrznego P.

113
 Rys. 2.1.81

Rys. 2.1.82

Rys. 2.1.83

Przemieszczenia 11 , 12   21 ,  22 oraz 10 ,  20 obliczamy na podstawie wykresów (rys. 2.1.81 –
rys. 2.1.85) wykorzystując technikę mnożenia wykresów. Otrzymujemy w ten sposób następujące
współczynniki:

114
 l3
11  650, 67 ,
EJ
l3
12   21  76 , (2.1.95)
EJ
l3
 22  24,8 ,
EJ

Pl 3
10  20 ,
EJ
(2.1.96)
Pl 3
 20  13,33 .
EJ

Równania zgodności przemieszczeń układu wyjściowego (rys. 2.1.79) oraz układu zastępczego
(rys. 2.1.80) mają postać

11 X 1  12 X 2  10  0,

 (2.1.97)
 21 X 1   22 X 2   20  0,

skąd możemy wyznaczyć nadliczbowe

X 1  0, 05P,
(2.1.98)
X 2  0, 69 P.

Wykonanie rysunków sił wewnętrznych w układzie wyjściowym oraz sprawdzenie obliczeń pozo-
stawiamy Czytelnikowi.

Zadanie 12
W pokazanej na rys. 2.1.84 ramie z prętami kratowymi wyznacz wykres momentów zginających. W
EJ 2
obliczeniach przyjmij EJ = const, EAs = const oraz 2
 .
l EAs 5

115
 Rys. 2.1.84

Wobec symetrii zadania, układ wyjściowy z rys. 2.1.84. możemy zastąpić zmodyfikowanym ukła-
dem zredukowanym z odpowiednio dobranym warunkiem brzegowym na osi symetrii, tzw. „sche-
matem połówkowym” na podstawie którego przyjmiemy schemat zastępczy przedstawiony na rys.
2.1.86.

Rys. 2.1.85

Rys. 2.1.86

116
Narysujmy wykresy sił wewnętrznych niezbędne do dalszych obliczeń.

Rys. 2.1.87

Rys. 2.1.88

Rys. 2.1.89

Przemieszczenia układu zastępczego wywołane działaniem sił „jednostkowych” i obciążenia ze-

wnętrznego obliczamy na podstawie wykresów M 1 , M 2 , N 2 , M 0 i otrzymujemy:

117
 l
11  5, 633 ,
EJ
l2
12   21  12,384 , (2.1.99)
EJ
l3
 22  77, 429 ,
EJ

Pl 2
10  5,105 ,
EJ
(2.1.100)
Pl 3
 20  31, 237 .
EJ

Z rozwiązania układu zgodności przemieszczeń otrzymujemy wartości nadliczbowych

X 1  0, 0298Pl ,
(2.1.101)
X 2  0,399 P.

Następnie, korzystając ze wzoru superpozycyjnego M  M1 X1  M 2 X 2  M 0 , wyznaczamy wykres

momentów zginających i wartości sił normalnych w prętach kratowych w układzie wyjściowym.

Rys. 2.1.90

Proponujemy Czytelnikowi samodzielne sporządzenie wykresu sił poprzecznych i sprawdzenie

obliczeń.

Zadanie 13
W ramie pokazanej na rys. 2.1.91 wyznacz wykres momentów zginających wywołanych obciąże-
niem geometrycznym. W obliczeniach przyjmij, że sztywność prętów wynosi EJ = const.

118
 Rys. 2.1.91

W rozwiązaniu skorzystamy z możliwości reprezentacji dowolnego obciążenia jako sumy części

antysymetrycznej i symetrycznej: a)

Rys. 2.1.92

Łatwo zauważyć, że antysymetryczna część obciążenia geometrycznego (rys. 2.1.92.a) działającego

na konstrukcję jest ruchem sztywnym, a więc nie powodującym powstania sił wewnętrznych w prę-
tach ramy. W związku z tym, do rozwiązania zadania wystarczy przyjąć symetryczną część obcią-
żenia z rys. 2.1.92.b.
Wprowadźmy uwzględniający symetrię konstrukcji i obciążenia układ zredukowany do połowy
ramy (rys. 2.1.93), w którym przyjmiemy nadliczbowe według schematu przedstawionego na rys.
2.1.94.

Rys. 2.1.93
119
 Rys. 2.1.94

Obliczenia wykonamy na podstawie wykresów momentów zginających w stanach obciążenia ukła-

du zastępczego nadliczbowymi o wartościach X1 = 1 oraz X2 = 1.

Rys. 2.1.95

Rys. 2.1.96
Wykorzystując technikę mnożenia wykresów obliczymy wartości przemieszczeń spowodowanych
działaniem momentów jednostkowych

l
11  78,555 ,
EJ
l
12   21  21, 222 , (2.1.102)
EJ
l
 22  7, 667 ,
EJ

120
a przemieszczenia spowodowane działaniem obciążenia zewnętrznego określimy ze wzoru
Maxwella-Mohra jako
7  7 
1  10    10   ,
3l 2 6 l
(2.1.103)
1  1 
1   20     20   .
l 2 2 l

Nadliczbowe wyznaczamy z rozwiązania układu równań zgodności przemieszczeń układu wyj-

ściowego i zastępczego. Wynoszą one
EJ 
X 1  0, 011 ,
l2
(2.1.104)
EJ 
X 2  0, 096 2 .
l

Poszukiwany wykres momentów zginających połowę ramy ma zatem postać przedstawioną na rys.
2.1.97.

Rys. 2.1.97

Sprawdzenie obliczeń wymaga ponownego skorzystania z twierdzenia Maxwella-Mohra. Proponu-

jemy Czytelnikowi samodzielne wykonanie tego kroku algorytmu metody sił.

Zadanie 14
W konstrukcji łukowej z rys. 2.1.98 wyznacz wykresy momentów zginających pochodzących od:
a) obciążenia statycznego,
b) obciążenia geometrycznego.
W obliczeniach przyjmij, że sztywność łuków na zginanie jest stała i wynosi EJ.

121
 Rys. 2.1.98

Zauważmy, że rama jest symetryczna o sztywnych węzłach B i C, z zaznaczoną na rys. 2.1.98 osią
symetrii przecinającą środkowy łuk w punkcie o maksymalnej wyniosłości (tj. w kluczu łuku). Ana-
lizując tego typu przypadki nie będziemy wprowadzać schematów zredukowanych do połowy ramy.
Zamiast tego, przyjmiemy układ zastępczy z tzw. niewiadomą grupową.

Rys. 2.1.99

Narysujmy wykres momentów zginających w stanie X1 = 1 (przyjmiemy konwencję odnoszenia

wykresów momentów zginających do cięciwy łuku)

Rys. 2.1.100

Dla wszystkich łuków mamy   0, 25 , a rozwiązanie zadania wymaga określenia sumy wzajem-
nych kątów obrotu przekrojów w punktach zaczepienia nadliczbowych X1. Wykresy momentów
zginających pochodzących od obciążenia X1 = 1 oraz od obciążenia P (rys. 2.1.101) są prostolinio-
we (1. rodzaj obciążenia w Tabeli 1.2.1, podpunkt 2.1.2). W związku z tym, do dalszych obliczeń
przyjmiemy założenie o małej wyniosłości pomijając jednocześnie wpływ sił podłużnych na prze-
mieszczenia łuku zastępczego.

122
A zatem, przemieszczenie δ11 obliczamy korzystając z techniki mnożenia wykresów, dopuszczalnej
w przypadku analizy łuków mało wyniosłych i otrzymujemy

1 1 2  5 l
11    l  l   2  1 l 1  . (2.1.105)
EJ  2 3  3 EJ

Rozwiązanie części a)

Rys. 2.1.101

Narysujmy wykres momentów zginających pochodzących od obciążenia zewnętrznego siłą P

i obliczmy przemieszczenie δ10

1 1 1  1 Pl 2
10  
 2 4 Pl  l  1  8 EJ . (2.1.106)
EJ

Wartość nadliczbowej wynosi zatem

10 3
X1     Pl  0, 075Pl , (2.1.107)
11 40

a wykres M odpowiadający obciążeniu statycznemu ma postać pokazaną na poniższym rysunku.

Rys. 2.1.102

123
Rozwiązanie części b)
Przemieszczenie δ10 odpowiadające obciążeniu geometrycznemu jest równe

1 w
1  10    wo  2  10  2 o , (2.1.108)
l l

a więc nadliczbowa X1 przyjmuje wartość

6 EJwo
X1  . (2.1.109)
5 l2

Wykonanie rysunku M dla tego przypadku obciążenia oraz sprawdzenie obliczeń w obu częściach
zadania pozostawiamy Czytelnikowi.

Zadanie 15
W ramołuku pokazanym na rys. 2.1.103 wyznacz wykres momentów zginających. W obliczeniach
przyjmij, że sztywność prętów prostych na zginanie jest równa sztywności łuku i wynosi EJ.

Rys. 2.1.103

Przyjmijmy układ zastępczy dla schematu zredukowanego do połowy ramy (rys. 2.1.104) i nary-
sujmy wykresy momentów zginających w poszczególnych stanach obciążenia (rys. 2.1.105-107).

124
 Rys. 2.1.104

Rys. 2.1.105

Wykres M 1 wzdłuż osi łuku jest dany wzorem

x
M1 ( )   ,   , (2.1.110)
3l

Rys. 2.1.106

natomiast wykres M 2 wzdłuż łuku jest określony funkcją

3
M 2 ( )    l . (2.1.111)
2
125
 Rys. 2.1.107

Wykres M 0 przedstawiono na rys. 2.1.107; na łuku wykres ten jest dany funkcją

 5 
M 0 ( )    2    Pl. (2.1.112)
 2 

Zauważmy, że dla parametr wyniosłości łuku wynosi   0,167 (por. rys. 2.1.103). Wykresy mo-
mentów zginających pochodzących od obciążeń X1 = 1, X2 = 1 są prostoliniowe, natomiast wykres
pochodzący od obciążenia zewnętrznego jest opisany funkcją drugiego stopnia (por. 1. i 2. rodzaj
obciążenia w Tabeli 2.1.1., podpunkt 2.1.2). W związku z tym, do dalszych obliczeń przyjmiemy
założenie o małej wyniosłości i pominiemy wpływ sił podłużnych na przemieszczenia łuku w ramie
zastępczej.
Przemieszczenia układu zastępczego spowodowane działaniem obciążeń obliczamy korzystając z
techniki mnożenia wykresów i otrzymujemy:
l
11  4 ,
EJ
3 l2
12   21   , (2.1.113)
2 EJ
l3
 22  4, 7655 ,
EJ
oraz
Pl 2
10  4 ,
EJ
(2.1.114)
Pl 3
 20  2, 625 .
EJ

126
Nadliczbowe wyznaczone z układu równań zgodności przemieszczeń układu wyjściowego i zastęp-
czego wynoszą

X 1  0,9 Pl ,
(2.1.115)
X 2  0, 268Pl.

a wykres momentów zginających pokazano na rysunku poniżej.

Rys. 2.1.108

Funkcja opisująca moment zginający na łuku jest określona równaniem

M ( )   2  1, 2  Pl. (2.1.116)

Czytelnikowi pozostawiamy sprawdzenie obliczeń.

Zadanie 16
W ramołuku pokazanym na rys. 2.1.109 wyznacz wykresy sił przekrojowych wywołanych nierów-
nomiernym wzrostem temperatury t w łuku. W obliczeniach przyjmij, że sztywność prętów pro-
stych na zginanie jest równa sztywności łuku i wynosi EJ = const.

Rys. 2.1.109
127
Przyjmijmy układ zastępczy jak na rys. 2.1.110.

Rys. 2.1.110
Równanie łuku w przyjętym układzie współrzędnych ma postać
x
y( )  4l (1   ) ,   . (2.1.117)
6l
Widzimy, że:
 przemieszczenie 11 jest wzajemnym poziomym przesunięciem punktów przyłożenia sił X1
wywołanych działaniem sił jednostkowych przyłożonych w tych samych punktach,
 przemieszczenie 12    21  jest wzajemnym poziomym przesunięciem punktów przyłożenia sił

X1 wywołanych działaniem sił jednostkowych przyłożonych w punktach działania sił X2 ,

 przemieszczenie 10 jest wzajemnym poziomym przesunięciem punktów przyłożenia sił X1
wywołanych działaniem obciążenia Δt.
Sens wielkości  22 ,  20 jest analogiczny. Analizując czwarty wiersz Tabeli 2.1.1. w podpunkcie

2.1.2. dochodzimy do wniosku, że wobec   0,167 , obliczenie każdego z tych przemieszczeń mo-
żemy przeprowadzić przy założeniu małej wyniosłości łuku. Wykresy momentów zginających od-
powiadające poszczególnym stanom obciążenia układu zastępczego siłami „jednostkowymi” mają
postać przedstawioną na rys. 2.1.111 przy czym na łuku funkcja momentu zginającego dana jest
wzorem
M1 ( )  4l (1   )  1 y( ) . (2.1.118)

Rys.2.1.111
128
 Rys. 2.1.112

Funkcja M1(ξ) zapisana wzorem (2.1.118) jest funkcją drugiego stopnia, a więc w obliczeniu prze-
mieszczenia δ11 wykorzystamy całkowanie analityczne wzdłuż cięciwy łuku. Pozostałe przemiesz-
czenia obliczymy stosując technikę mnożenia wykresów. Otrzymamy w ten sposób współczynniki

1 1 2 1 2
11   2  3l  3l 3  3l  3  2  3l  2  3l  3  3l 
EJ
1
 l3
 3l  3l  3l   M 12 ( )6l d    69,928 ,
0  EJ
(2.1.119)
1 1 2 1 2  l3
12   21   3l  3l  3l   3l  2  3l   3l  21, 728 ,
EJ  2 3 2 3  EJ
1 1 2 1 2  l3
 22   3l  3l  3l   3l  2  3l   3l  21, 728 ,
EJ  2 3 2 3  EJ
oraz
2  t t  t tl 4
10   l  6l  4 ,
3 h h (2.1.120)
 20  0.

Z warunku zgodności przemieszczeń układu wyjściowego z rys. 2.1.109. i układu zastępczego

z rys. 2.1.110. otrzymujemy
 t tEJ
X 1  0, 083 ,
hl
(2.1.121)
 tEJ
X 2  0, 083 t .
hl
Sprawdzenie obliczeń pozostawiamy Czytelnikowi.

129
Zadanie 17
W ramołuku pokazanym na rys. 2.1.113 wyznacz wykres momentów zginających oraz kąt obrotu
ψA w przekroju łuku w sąsiedztwie przegubu A, pochodzące od równomiernego obciążenia tempera-
turą t. W obliczeniach przyjmij, że sztywność prętów prostych na zginanie jest równa sztywności
łuku.

Rys. 2.1.113
Przyjmijmy następujący statycznie wyznaczalny układ zastępczy:

Rys. 2.1.114

Narysujmy wykres momentów zginających w stanie obciążenia siłą X1 = 1 (rys. 2.1.115).

Rys. 2.1.115

Na łuku mamy
M1 ( )  1 y( )  1 4l (1   )  l (1   ) (2.1.122)

130
Wobec dość znacznej wyniosłości łuku (   0, 25 ) przemieszczenie δ11 obliczymy jako

1 1 1 1 2 1 1
 l3
11 
EJ
  l  l
2 2 2 3 2
  l  2  
0
M12 ( ) 1  (1  2 ) 2 ld   0,119
 EJ
(2.1.123)

por. 2. rodzaj obciążenia w Tabeli 2.1.1., podpunkt 2.1.2.

W obliczeniach przemieszczeń spowodowanych równomiernym obciążeniem termicznym wynio-
słość łuku nie ma znaczenia, a więc otrzymujemy
10  t  t  l . (2.1.124)
Z warunku zgodności przemieszczeń otrzymujemy
EJ  t
X 1  8, 403 . (2.1.125)
l2
Wykonanie pozostałych kroków algorytmu zostawiamy Czytelnikowi.
Nadliczbowa X1 obliczona przy założeniu małej wyniosłości przyjmuje wartość
EJ  t t
X 1  8,571 , a więc względny błąd obliczenia nadliczbowej wynosi 1.4 %. Wpływ wynio-
l2
słości elementu łukowego na obliczenia wielkości statycznych jest w tym przypadku pomijalnie
mały, ponieważ podatność prętów prostych na zginanie jest dość znaczna w porównaniu z podatno-
ścią łuku pod wpływem obciążenia X1 = 1, por. (2.1.123).
Obliczenie kąta obrotu ψA wymaga wprowadzenia jednostkowego obciążenia wirtualnego i oblicze-
nia momentów zginających w tym stanie obciążenia

Rys. 2.1.116

a zatem wartość ψA wynosi

1
1  A   M ( ) M ( ) 1  (1  2 ) 2 ld  0, 764 t  t , (2.1.126)
0

gdzie
EJ  t t
M ( )  8, 403 (1   ) (2.1.127)
l

131
oraz
M ( )  1   . (2.1.128)

Przyjmując założenie o małej wyniosłości łuku otrzymamy  A  0,714t t , czyli względny błąd
obliczeń wynosi 6,5%. Widać więc, że wyniosłość łuku ma w tym wypadku istotne znaczenie.

Zadanie 18
W ramołuku pokazanym na rys. 2.1.117 wyznacz wykres momentów zginających. W obliczeniach
przyjmij, że sztywność prętów prostych na zginanie jest równa sztywności łuku i wynosi EJ.

Rys. 2.1.117

Rys. 2.1.118
Wprowadźmy statycznie wyznaczalny układ zastępczy z rys. 2.1.118 przy czym, z uwagi na syme-
trię ramołuku, przed przystąpieniem do dalszych obliczeń możemy założyć, że X 3  0 . W przeciw-
nym przypadku i wobec symetrii wykresów M1, M2, M0 (por. rys. 2.1.119, 2.1.120. 2.1.121), wykres
momentów zginających ramę z rys. 2.1.117 wyznaczony ze wzoru superpozycyjnego
M  X1M1  X 2 M 2  X 3 M 3 byłby asymetryczny.
Wykresy niezbędne do dalszych obliczeń pokazano na rys. 2.1.119-121.

132
 Rys. 2.1.119
Na łukach zapisujemy funkcję:
M1 ( )  1 y( )  4  6l   (1   ), (2.1.129)

1 x
gdzie   , .
6 6l

Rys. 2.1.120

Rys. 2.1.121

W świetle rozważań zamieszczonych w podpunkcie 2.1.2., łuki możemy potraktować jako mało
wyniosłe, więc w obliczeniach przemieszczeń δ12 = δ21, δ22 , δ10, δ20 skorzystamy z techniki mnoże-
nia wykresów. Wyznaczając przemieszczenie δ11 zastosujemy całkowanie analityczne wzdłuż cię-
ciwy łuku, ponieważ M1(ξ) jest funkcją drugiego stopnia. Otrzymamy w ten sposób

133
 l3
11  241, 067 ,
EJ
l3
12   21  60 , (2.1.130)
EJ
l3
 22  72 ,
EJ
oraz
Pl 3
10  72 ,
EJ
(2.1.131)
Pl 3
 20  36 .
EJ

Wartości nadliczbowych obliczamy z warunków zgodności przemieszczeń układu wyjściowego z

układem zastępczym i otrzymujemy
X 1  0, 22 P,
(2.1.132)
X 2  0,317 P.
Szczegółowe obliczenia przemieszczeń we wzorach (2.1.130), (2.1.131) i wykonanie pozostałych
kroków algorytmu metody sił pozostawiamy Czytelnikowi.

Zadanie 19
W ramołuku pokazanym na rys. 2.1.122 wyznacz wykres momentów zginających i kąt obrotu prze-
kroju łuku w przekroju A. W obliczeniach przyjmij, że sztywność prętów prostych na zginanie jest
równa sztywności łuków i wynosi EJ. Ponadto przyjmij, że pręty proste są nieodkształcalne po-
dłużnie.

Rys. 2.1.122

134
Ramołuk jest obciążony antysymetrycznie, przy czym oś antysymetrii konstrukcji pokrywa się z
osią środkowego pręta ramy. Do rozwiązania przyjmiemy układ zredukowany do połowy ramy.
Nastepnie, skrajny pręt kratowy zastąpimy podporą przesuwną, niepodatną w kierunku pionowym.
Taka zamiana jest dopuszczalna jedynie przy założeniu o podłużnej nieodkształcalności zastępowa-
nego pręta. Jednocześnie, działające na skrajny pręt obciążenie równomierne zastąpimy siłą skupio-
ną w punkcie łączenia pręta z łukiem. Obciążenie działające na pręt leżący na osi antysymetrii ramy
oraz sztywność tego pręta również zredukujemy do połowy. W wyniku tych działań otrzymamy na
układ zredukowany pokazany na rys. 2.1.123.

Rys. 2.1.123

Układ zastępczy przyjmiemy w postaci przedstawionej na rys. 2.1.124.

Rys. 2.1.124

Równania osi łuków w układach współrzędnych z rys. 2.1.124 wyrażają się równaniami
t1 1
y1 ( )  41l (1   ) ,   , 1  (2.1.133)
l 3

135
oraz
t2 1
y2 ( )  42l (1   ) ,   , 2  . (2.1.134)
l 6
Narysujmy wykresy momentów zginających w poszczególnych stanach obciążenia układu zastęp-
czego, zapisując funkcje momentów zginających na łukach:

M11 ( )   (2.1.135)

Rys. 2.1.125

Rys. 2.1.126

M o1 ( )  ql  y1 ( ) . (2.1.136)
Przed obliczeniem przemieszczeń δ11 , δ10 (wzajemnych obrotów przekrojów, w których działa ob-
ciążenie X1) zwróćmy uwagę na to, że wyniosłości łuków wynoszą odpowiednio 1  0,333 ,

2  0,167 . Na podstawie Tabeli 2.1.1. w podpunkcie 2.1.2. (2. typ obciążenia) stwierdzamy, że łuk

136
1. nie może być traktowany jako małowyniosły, co wiąże się z wprowadzeniem pod całkę wyraże-
nia cos  ( )  1  16 2 (1  2 )2 . Otrzymujemy zatem:

1  2
1
16 1 l
11    M12 ( ) 1  (1  2 ) 2 ld  1l    0, 764 (2.1.137)
EJ  0 9 2 3 EJ

oraz

1  1
1
16 2 1 ql 3
10    M11 ( ) M10 ( ) 1  (1  2 ) 2 ld   ql 2  l    0,184 . (2.1.138)
EJ  0 9 3 6 2 EJ

Wartość nadliczbowej wynosi

10
X1    0, 241ql 2 , (2.1.139)
11
a wykres momentów zginających ramę statycznie niewyznaczalną ma postać pokazaną na rysun-
kach poniżej.

Rys.2.1.127

Na łukach obowiązują funkcje

4
M1 ( )  0, 241ql 2  ql 2 (1   ) (2.1.140)
3
oraz
2
M 2 ( )  0, 241ql 2  ql 2 (1   ) (2.1.141)
3
Sprawdzenie obliczeń pozostawiamy Czytelnikowi.
137
 l
Dodajmy, że przy założeniu o małej wyniosłości łuku nr 1. otrzymalibyśmy 11  0, 667 ,
EJ
ql 3
10  0,167 , X1  0, 25ql 2 , a więc względny błąd obliczeń wymienionych trzech wielkości
EJ
wyniósłby odpowiednio 12,7 %, 9,24% oraz 3,73%.
Przemieszczenie ψA obliczymy korzystając z twierdzenia redukcyjnego. Przyjmijmy obciążenie
wirtualne i narysujmy wykres momentów zginających (rys. 2.1.128).

Rys. 2.1.128
Na łuku mamy obowiązuje funkcja
M1 ( )  1(1   ) (2.1.142)
Szukane przemieszczenie wynosi zatem

1  
1
16 ql 3
EJ  0
1  A   M ( ) M 1 ( ) 1  (1  2 ) 2
ld    0, 08188 . (2.1.143)
9  EJ

ql 3
Przyjęcie założenia o małej wyniosłości obu łuków prowadzi do  A  0, 06944 , a więc
EJ
względny błąd obliczeń ψA wynosi 15,2%.

Zadanie 20
Oblicz poziomą składową reakcji podpór łuku mało wyniosłego o stałym przekroju, poddanego
działaniu nierównomiernego obciążenia termicznego Δt .

Rys. 2.1.129

138
Przyjmijmy układ zastępczy pokazany na rys. 2.1.130.

Rys. 2.1.130

Na podstawie rozważań zamieszczonych w p. 2.1.2., łuk możemy traktować jako mało wyniosły.
Jednocześnie zauważmy, że nie możemy pominąć wpływu sił podłużnych w obliczeniach prze-
mieszczenia δ11. Na podstawie (2.1.27), (2.1.29) wyznaczamy
l3  8 2 
11     (2.1.144)
EJ  15 
oraz
 t tl 2 2
10   . (2.1.145)
EJ 3
Poszukiwana wartość składowej poziomej reakcji podpór łuku wynosi zatem
 
5 EJ  t t 1  1 
X1    . (2.1.146)
4 hl   1  15  
 8 
1 1
Ostatecznie, dla   oraz   2 105 , por. (2.1.22), otrzymujemy
10 
EJ  t t
X 1  10,53 . (2.1.147)
hl
Pominięcie wpływu sił podłużnych na wartość δ11 (tj. przyjęcie   0 we wzorze (2.1.146)) prowa-
EJ  t t
dzi do X 1  12,5 , a więc względny błąd obliczeń X1 wynosi 18,75%.
hl

139
2.2. Ruszty przegubowe

Wstęp

Konstrukcje prętowe, którymi zajmowaliśmy się dotąd (ramy i kratownice) były płaskie i
obciążone w swojej płaszczyźnie. Nie zawsze jednak obciążenie płaskiej konstrukcji działa w
jej płaszczyźnie. Gdy na przykład tworzymy model obliczeniowy stropu złożonego z
krzyżujących się belek widzimy, że obciążenie działa tu najczęściej w płaszczyznach
prostopadłych do osi belek. Taką konstrukcję prętową nazwiemy rusztem. W podpunkcie
2.2.1 poznamy dokładną definicję rusztów i ich klasyfikację. Ponieważ dotąd (w przedmiocie
Wytrzymałość Materiałów) nie uczyliśmy się wyznaczać sił wewnętrznych w rusztach
dlatego podpunkty 2.2.2 i 2.2.3 przeznaczymy na analizę rusztów statycznie wyznaczalnych.
Podpunkt 2.2.4 dotyczy zastosowania znanej już metody sił do obliczania rusztów statycznie
niewyznaczalnych. Podpunkt 2.2.5 stanowi uzupełnienie podpunktu 2.2.4 o analizę rusztów o
symetrycznej geometrii obciążonych symetrycznie lub antysymetrycznie. Poznamy różne
typy symetrii jakie można spotkać w rusztach, a więc symetrię względem płaszczyzny,
względem środka i symetrię obrotową. W podpunkcie 2.2.6 przypomnimy sobie jak w
metodzie sił uwzględnić wpływy pozastatyczne.

Cele
Po przestudiowaniu tego rozdziału będziemy potrafili:
 wyróżnić poszczególne belki, węzły i podpory w ruszcie,
 sporządzić wykresy momentów zginających i sił poprzecznych w rusztach przegubowych
statycznie wyznaczalnych,
 określić stopień statycznej niewyznaczalności i przyjąć schemat statycznie wyznaczalny,
 zbudować układ równań metody sił dla rusztu przegubowego,
 określić ostateczne wartości reakcji i sił przekrojowych w rusztach statycznie
niewyznaczalnych,
 wykorzystać symetrię i antysymetrię obciążenia rusztu,
 obliczyć przemieszczenia w rusztach statycznie niewyznaczalnych.

Słowa kluczowe
Ruszt, ruszt przegubowy

2.2.1. Co to jest ruszt przegubowy ?

Definicja rusztu pojawiła się w zasadzie już we Wstępie. Podajmy ją teraz w sposób
formalny.
Rusztem nazywamy płaską konstrukcję prętową, która jest obciążona z płaszczyzny (to
znaczy prostopadle do płaszczyzny belek rusztu).
Na rys. 2.2.1 przedstawiono w aksonometrii schematy kilku rusztów.

140
 Rys. 2.2.1

Powyższa definicja jest prosta, wymaga jednak pewnego komentarza. Otóż trzeba
zdefiniować dodatkowo jak połączone są poszczególne pręty rusztu. Mogą tu wystąpić dwa
przypadki, które prowadzą do klasyfikacji rusztów.
W pierwszym przypadku – rys. 2.2.2 – mamy do czynienia ze sztywnym połączeniem prętów.
Można to sobie wyobrazić tak jakby pręty były zabetonowane jeden w drugim.

Rys. 2.2.2

Ruszty o takim sposobie połączenia prętów nazywamy rusztami o węzłach sztywnych

(czasem też prętami załamanymi lub zakrzywionymi w planie). Zginanie prętów jednego
kierunku powoduje w tym przypadku zginanie i skręcanie prętów drugiego kierunku.
W drugim przypadku – rys. 2.2.3 – pręty połączone są przegubowo, w sposób który pozwala
im na swobodę obrotu względem siebie.

Rys. 2.2.3

Jedynym wzajemnym oddziaływaniem jest teraz pionowa siła w „wahaczu” który łączy pręty.
Ruszt tego typu nazywamy rusztem przegubowym. Najczęściej pręty rusztu przegubowego
są proste (niezakrzywione) i mamy wtedy do czynienia z rusztem belkowym. Zwróćmy
uwagę, że ponieważ obciążenie rusztu działa w kierunku prostopadłym do płaszczyzny, w
której się on znajduje, to w ruszcie przegubowym belkowym występują tylko siły wewnętrzne
typowe dla belek, a więc momenty zginające i siły poprzeczne. Nie występują tu siły
podłużne ani momenty skręcające. Właśnie ruszty przegubowe belkowe są przedmiotem tego
rozdziału skryptu.

2.2.2. Ruszty przegubowe statycznie wyznaczalne

Ruszty przegubowe którymi będziemy się zajmować składają się z belek prostych, a zatem
poszczególne elementy konstrukcji są nam doskonale znane. Załóżmy, że płaszczyzna, w

141
której znajduje się ruszt jest pozioma, zaś obciążenie pionowe. Każda z belek rusztu musi być
podparta w sposób, który gwarantuje jej geometryczną niezmienność. Znamy dwa rodzaje
podparcia belek prostych statycznie wyznaczalnych: belkę swobodnie podpartą i belkę
wspornikową (utwierdzoną). Z belek o takich schematach statycznych musi się zatem składać
ruszt statycznie wyznaczalny. Aby sporządzić wykresy sił przekrojowych w każdej z belek
rusztu musimy znać reakcje na podporach stałych – oznaczmy je literą r oraz siły
wzajemnego oddziaływania w węzłach (czasem zwane reakcjami wewnętrznymi) – oznaczmy
je literą w. Do wyznaczenia tych niewiadomych możemy wykorzystać po dwa równania
równowagi dla każdej z belek rusztu ( 2  b , gdzie b jest liczbą belek). Otrzymujemy zatem w
prosty sposób warunek statycznej wyznaczalności rusztu przegubowego belkowego:

r  w  2b ,

gdzie r – liczba reakcji podpór,

w – liczba węzłów (liczba oddziaływań pionowych w węzłach rusztu),
b – liczba belek.
Przy wykorzystaniu powyższego wzoru nie ma na ogół trudności z obliczeniem liczby reakcji
i liczby belek. Pewnego komentarza wymaga jednak prawidłowe określenie liczby w .
Precyzyjnie mówiąc jest to nie tyle liczba węzłów, ile liczba oddziaływań w wahaczach
łączących belki rusztu. Na rys. 2.2.4 przedstawiono ruszt statycznie wyznaczalny, w którym
występują węzły wielokrotne (jeden węzeł A, dla którego w  2 ponieważ występują tu dwa
oddziaływania-wahacze) oraz węzły podporowe (B i C, w każdym z nich w  1 ponieważ
występują tu połączenia belek – wahacze).

Rys. 2.2.4

W rozważanym ruszcie mamy

r  4,
w  4,
b  4,
n  r  w  2  b  4  4  2  4  0.

Zadanie 1
Przeanalizujmy ruszt przegubowy przedstawiony na rys. 2.2.5.

Rys. 2.2.5

142
Wyobraźmy sobie, że „budujemy” ten ruszt (możemy przy tym wykorzystywać belki proste o
schematach statycznie wyznaczalnych, to znaczy belki wspornikowe i belki swobodnie
podparte). „Budowę” musimy zacząć od belek wspornikowych 1 i 2. Dopiero na nich
możemy postawić belkę 3. Utworzyła się w ten sposób „hierarchia” belek. Obciążenie
przekazuje się z belki 3 poprzez reakcje P/2 na belki o numerach 1 i 2.

Zadanie 2
Przeanalizujmy teraz ruszt przedstawiony na rys. 2.2.6. Tym razem „budowę” musimy zacząć
od belki 1, a na niej „postawić” belki 2 i 3. Aby nie pomylić się w rachunkach i zaprowadzić
pewien porządek w obliczeniach, narysujmy poszczególne belki w kolejności od
„najwyższej” –3, do „najniższej – 1. Zwróćmy uwagę, że reakcje (siły wzajemnego
oddziaływania) z belek 3 i 2 należy przekazać na belkę 1 z przeciwnym zwrotem. Po
przeanalizowaniu wszystkich belek możemy narysować całkowite wykresy momentów
zginających i sił poprzecznych w aksonometrii.

Rys. 2.2.6

2.2.3. Obliczanie przemieszczeń w rusztach przegubowych

W dalszych rozważaniach potrzebna nam będzie umiejętność obliczania wybranych

przemieszczeń w rusztach statycznie wyznaczalnych. Wykorzystamy do tego znany z
Wytrzymałości Materiałów wzór Maxwella-Mohra, który w zastosowaniu do układu belek ma
postać

143
 M  t
1     M ƒds  R o   M ds   M t ds  R o (2.2.1)
S S
EJ S
h

gdzie:
S – osie belek,  – obliczane przemieszczenie, M – rzeczywisty moment zginający, M –
wirtualny moment zginający, R – wirtualna reakcja, E – moduł Younga, J – moment
bezwładności,  t – współczynnik rozszerzalności termicznej, t – przyrost temperatury, h –
wysokość przekroju,  0 – narzucone przemieszczenie podpory.
Wielkości wirtualne w powyższym wzorze pochodzą od jednostkowej siły wirtualnej
przyłożonej w kierunku poszukiwanego przemieszczenia, podczas gdy wielkości rzeczywiste
pochodzą od obciążenia statycznego, termicznego oraz geometrycznego rusztu. Przy
obliczaniu przemieszczeń zazwyczaj pomijamy wpływ sił poprzecznych.

Zadanie 3
Obliczmy przemieszczenie w ruszcie przedstawionym na rys. 2.2.7a.

Rys. 2.2.7

Wykres momentów zginających przedstawiono na rys. 2.2.7b.

Na rys. 2.2.8a przedstawiono obciążenie wirtualne w kierunku poszukiwanego
przemieszczenia, a na rys. 2.2.8b wykres wirtualnych momentów zginających.

Rys. 2.2.8

Obliczymy przemieszczenie  oddzielnie od każdego z trzech rodzajów obciążenia,

pomijając wpływ sił poprzecznych. Przepisane całki obliczamy mnożąc wykresy.
Otrzymujemy:

144
 MM 4 1 ql 2 2 2 ql 4
q   ds  l l ,
S
EJ EJ 2 2 3 3 EJ
t t  1 2  1 t 2
 t    t Mds  t   l    t l , (2.2.2)
S
h h 2  2 h
    R  0  0.
0

Zadanie 4
Interesujący przykład statycznie wyznaczalnego rusztu przegubowego przedstawiono na rys.
2.2.9. Jest to ruszt symetryczny obrotowo, w którym żadna z belek nie może samodzielnie
przenosić obciążeń statycznych.

Rys. 2.2.9

W węzłach rusztu obciążonego obciążeniem ciągłym q występują jednakowe oddziaływania

R1 , które można obliczyć z równań równowagi typowej belki A-B-C. Aby obliczyć
przemieszczenie  i wykorzystać symetrię zadania, jako stan wirtualny przyjmiemy cztery
siły jednostkowe, a wynik podzielimy przez 4. Otrzymujemy

MM 2 1 3 2 2 2 ql 2 l  13 ql 4
4   ds  4  ql l l  l  ,
EJ EJ  2 2 3 3 8 2  3 EJ
S
(2.2.3)
13 ql 4
 .
12 EJ

2.2.4. Ruszty przegubowe statycznie niewyznaczalne

W poprzednim podpunkcie poznaliśmy warunek, aby ruszt był statycznie wyznaczalny. Jeżeli
liczba niewiadomych będzie większa od liczby równań, którymi dysponujemy, to ruszt będzie
statycznie niewyznaczalny. Otrzymujemy więc wzór na stopień statycznej niewyznaczalności
rusztu przegubowego belkowego
n  r  w 2b,
gdzie r – liczba reakcji,

145
 w – liczba węzłów,
b – liczba belek.
Sprawdźmy, czy potrafimy korzystać z powyższego wzoru wykonując poniższe ćwiczenie.
Pamiętajmy, że w utwierdzeniu belki rusztu są dwie reakcje, a na podporze swobodnie
podpartej (przesuwnie lub nieprzesuwnie) jest tylko jedna.
Proponujemy Czytelnikowi obliczyć stopień statycznej niewyznaczalności rusztów
przegubowych przedstawionych na rys. 2.2.10.

Rys. 2.2.10

Obliczenia rusztów statycznie niewyznaczalnych będziemy wykonywać metodą sił.

Algorytm tej metody jest nam znany. Przypomnijmy go jednak i podajmy wzory, z których
będziemy korzystać dla rusztów przegubowych.
Algorytm metody sił dla rusztów przegubowych:
1. Obliczyć stopień statycznej niewyznaczalności ze wzoru n  r  w  2  b .
2. Przyjąć schemat statycznie wyznaczalny – przyjąć nadliczbowe X 1 , X 2 , ..., X n .
3. Narysować wykresy momentów zginających od jednostkowych nadliczbowych w
układzie statycznie wyznaczalnym:
M 1 od X 1  1 ,
M 2 od X 2  1 , itd.
4. Narysować wykres momentów zginających od obciążenia zewnętrznego w układzie
statycznie wyznaczalnym M 0 . Wykresu tego nie ma dla obciążeń pozastatycznych.
5. Obliczyć współczynniki układu równań kanonicznych metody sił i zbudować ten układ
MiMk
 ik   ds , i, k  1,2,..., n ;
S
EJ
MM t
 i 0   i 0 ds    t M i ds  R X i 10 , i  1,2,..., n .
S
EJ S
h
6. Rozwiązać układ równań metody sił – obliczyć nadliczbowe X 1 , X 2 , ..., X n .
 11 X 1   12 X 2  ...   1n X n   10  0,
 21 X 1   22 X 2  ...   2 n X n   20  0,
...
 n1 X 1   n 2 X 2  ...   nn X n   n 0  0.
7. Sporządzić ostateczne wykresy sił przekrojowych ze wzorów superpozycyjnych
M  M 1 X 1  M 2 X 2  ...  M n X n  M 0 ,
T  T1 X 1  T2 X 2  ...  Tn X n  T0 ,

Przypomnijmy w tym miejscu interpretację fizyczną współczynników układu równań metody

sił – są to przemieszczenia w przyjętym układzie statycznie wyznaczalnym, spowodowane
jednostkowymi nadliczbowymi i obciążeniem zewnętrznym.

146
Zadanie 5
Jako pierwszy przeanalizujemy bardzo prosty ruszt przedstawiony na rys. 2.2.11.

Rys. 2.2.11

Ruszt ten składa się z dwóch belek A-B i C-D połączonych w węźle E. Łatwo więc obliczyć,
że jest on 1-krotnie statycznie niewyznaczalny. Przyjmując schemat statycznie wyznaczalny
postąpimy podobnie jak poprzednio, to znaczy ustalimy hierarchię belek rusztu. Postawmy
najpierw belkę A-B – jest to belka swobodnie podparta. Stawiając belkę C-D mamy do
wyboru trzy punkty podparcia. Dwa z nich mogą stanowić podpory, zaś trzeci będzie
punktem przyłożenia nadliczbowej. Postawimy belkę na stałych podporach C i D, zaś jako
nadliczbową przyjmiemy siłę w wahaczu łączącym belki, lub inaczej mówiąc wzajemne
oddziaływanie między belkami A-B i C-D. W tak przyjętym schemacie statycznie
wyznaczalnym belki A-B i C-D są rozłączone – belka C-D jest równorzędna w hierarchii z
belką A-B, co może sugerować rys. 2.2.11b. Na rys. 2.2.12 przedstawiono wykresy
momentów zginających od stanu X1=1 oraz od obciążenia zewnętrznego.

Rys. 2.2.12

Obliczamy teraz współczynniki jedynego równania metody sił

M 12 4 1 l 2 l 1 l3
11   ds  l  ,
S
EJ EJ 2 2 3 2 3 EJ
(2.2.4)
MM 2  1 ql 2 2 l 2 pl 2 1 l  5 ql 4
10   1 0 ds   l  l  .
S
EJ EJ  2 2 3 2 3 8 2 2  24 EJ
Otrzymujemy stąd
 10 5
X1     ql. (2.2.5)
 11 8
Zastosujemy teraz zasadę superpozycji i wykonamy ostateczny wykres momentów
zginających korzystając ze wzoru
M  M1 X1  M 0 . (2.2.6)
Wynik przedstawiono na rys. 2.2.13a.

147
 Rys. 2.2.13

Wykres sił poprzecznych wyznaczymy inaczej – obciążymy poszczególne belki siłami

nadliczbowymi i obciążeniem ciągłym, obliczymy reakcje i postąpimy tak jak uczyliśmy się
w Wytrzymałości Materiałów. Wyniki przedstawiono na rys. 2.2.13b.
Jak wiemy w metodzie sił można dla danej konstrukcji przyjąć różne schematy statycznie
wyznaczalne. Jedyny warunek to taki, aby zastępowy schemat obliczeniowy nie był
geometrycznie zmienny.
Na rys. 2.2.14 przedstawiono dwukrotnie statycznie niewyznaczalny ruszt przegubowy i kilka
możliwych schematów statycznie wyznaczalnych. Proszę ocenić, który z zaproponowanych,
formalnie poprawnych, schematów wydaje się najłatwiejszy do rozwiązania. Zdaniem
autorów skryptu najłatwiejszy jest schemat d) ponieważ nastąpiło tu rozłączenie konstrukcji
na belki proste.

Rys. 2.2.14

148
Zadanie 6
Rozważmy teraz ruszt przedstawiony na rys. 2.2.15a. Stopień statycznej niewyznaczalności
wynosi
n  5 3 23  2 .
Schemat statycznie wyznaczalny przedstawiono na rys. 2.2.15b. Jako nadliczbowe przyjęto:
X 1 - wzajemne oddziaływanie między belkami 1 i 2, oraz X 2 - reakcję na „nadliczbowej”
podporze belki 2. Zwróćmy uwagę, że belka 3 opiera się na belkach 1 i 2 i nie działa na nią
żadna z nadliczbowych. Na rys. 2.2.16 przedstawiono wykresy momentów zginających od
poszczególnych jednostkowych nadliczbowych i od obciążenia zewnętrznego. Tym razem
zrezygnujemy z rysunków aksonometrycznych i wykonamy je „płasko”.

Rys. 2.2.15

Rys. 2.2.16

Obliczymy teraz współczynniki układu równań metody sił i rozwiążemy ten układ.

l3 l3 l3 ql 4
11  3 ,  22  2.67 ,  12  0.83 ,  10  7.45 ,  20  0,
EJ EJ EJ EJ
 11 X 1   12 X 2   10  0 3 X  0.83 X 2  7.45ql  0
 ,  1 , (2.2.7)
 21 X 1   22 X 2   20  0 0.83 X 1  2.67 X 2  0

X 1  2.72ql , X 2  0.85ql.

Ostateczny wykres momentów zginających wykonano metodą superpozycji i przedstawiono

na rys. 2.2.17.

149
 Rys. 2.2.17

2.2.5. Wykorzystanie symetrii i antysymetrii obciążenia

Zadanie 7
Wiele rusztów przegubowych wykazuje symetrię geometrii i może być obciążonych
symetrycznie lub antysymetrycznie. Na rys. 2.2.18 widzimy ruszt symetryczny względem
płaszczyzny (czasami mówimy o symetrii osiowej, mając na myśli oś, wzdłuż której
płaszczyzna symetrii przecina płaszczyznę, w której leży ruszt), obciążony symetrycznie i
antysymetrycznie.

Rys. 2.2.18

Wykorzystamy symetrię rusztów. Tym razem jednak nie będziemy stosować schematów
połówkowych, lecz wykorzystamy symetrię w sposób jawny. Dla przykładu przy symetrii
układu nadliczbowe X 1 i X 2 oraz X 3 i X 4 są sobie równe (rys. 2.2.19). Na rys. 2.2.19
widzimy wykresy momentów zginających od poszczególnych stanów.

Rys. 2.2.19

Proponujemy Czytelnikowi obliczenie współczynników układu równań metody sił w zadaniu

przedstawionym na rys. 2.2.19.

150
Przebieg rozwiązania zadania przy obciążeniu antysymetrycznym jest podobny.

Zadanie 8
Przeanalizujmy teraz zadanie przedstawione na rys. 2.2.20.

Rys. 2.2.20

Ruszt ten jest obciążony symetrycznie względem płaszczyzny (osi). Postępując zgodnie z
przyjętymi zasadami „budujemy” ruszt zakładając trzy nadliczbowe, tak jak na rysunku. Aby
nie utracić symetrii zadania na obie belki wspornikowe rozłożymy obciążenie P po połowie.
Podobnie jak w poprzednim przykładzie możemy napisać, że X 1  X 2 . Popatrzmy teraz
uważnie na nadliczbową X 3 . Jest to siła, która występuje w wahaczu łączącym oba wsporniki.
Rola tego wahacza w ruszcie polega na zapewnieniu wspólnego ugięcia obu wsporników w
tym punkcie. Ponieważ jednak rozdzieliliśmy obciążenie po połowie, oraz X 1  X 2 , to w
punkcie w którym występuje nadliczbowa X 3 oba wsporniki i tak będą miały jednakowe
ugięcia. W takim przypadku nadliczbowa X 3 będzie równa zero.
Sformułujmy wynik powyżej przedstawionego rozumowania w postaci wniosku:
jeżeli w punkcie belek rusztu, w którym przykładamy nadliczbową ugięcia belek rusztu
są jednakowe, to nadliczbowa ta jest równa zero.

Proponujemy Czytelnikowi narysować wykresy momentów zginających i sił poprzecznych od

stanu jednostkowego i od obciążenia zewnętrznego w ruszcie przedstawionym na rys. 2.2.20.

Czy nadliczbowe X 1 w przedstawionych na rys. 2.2.21 przykładach są równe zero czy nie ?
Proszę odpowiedź uzasadnić.

Rys. 2.2.21

151
W pierwszym z zadań powinno być X 1  0 , a w drugim X 1  0 .
W analizowanych powyżej przykładach mieliśmy do czynienia z symetrią względem
płaszczyzny (osi). Nie jest to jedyny możliwy rodzaj symetrii rusztów.

Zadanie 9
Na rys. 2.2.22 przedstawiono ruszt o geometrii i obciążeniu środkowo-symetrycznym i
zaproponowano jego schemat statycznie wyznaczalny.

Rys. 2.2.22

Nadliczbowe, które tutaj przyjęto są względem siebie symetryczne środkowo i muszą być
sobie równe.
Wykresy momentów zginających od stanu jednostkowego i od obciążenia zewnętrznego
przedstawiono na rys. 2.2.23. Proponujemy uważnemu Czytelnikowi obliczenie
współczynników równania metody sił, nadliczbowej i narysowanie wykresów momentów
zginających i sił poprzecznych.

152
 Rys. 2.2.23

Symetrię środkową rusztu można również potraktować jako symetrię obrotową. Jeżeli
obrócimy ruszt o 180 stopni to będzie on wyglądał tak samo jak na początku. Jeżeli więc
nadliczbowe „zamienią się miejscami” to muszą być sobie równe.
Poznaliśmy dotąd dwa rodzaje symetrii: względem płaszczyzny (osi) i względem środka
(punktu). Trzeci rodzaj symetrii to symetria obrotowa.
Na rys. 2.2.24 przedstawiono dwa przykłady rusztów przegubowych o symetrii obrotowej.

Rys. 2.2.24

W pierwszym z nich należy wykonać obrót konstrukcji o kąt 120 stopni, w drugim przypadku
o kąt 90 stopni. Zwróćmy uwagę, że drugi ruszt można również uznać za środkowo
symetryczny.

Zadanie 10
Przeanalizujmy pierwszy z rusztów obrotowo-symetrycznych. Jest to ruszt trzykrotnie
statycznie niewyznaczalny. Nadliczbowe zaczepimy w punktach, w których łączą się belki
wspornikowe (rys. 2.2.25).

Rys. 2.2.25

Obrót rusztu o 120 stopni powoduje, że nadliczbowa X 1 zajmuje miejsce nadliczbowej X 2 ,

nadliczbowa X 2 miejsce nadliczbowej X 3 , zaś nadliczbowa X 3 miejsce nadliczbowej X 1 . Z
kolei przy obrocie o kolejne 120 stopni X 1 zajmuje miejsce X 3 , X 2 miejsce X 1 , zaś X 3
miejsce X 2 . Oznacza to, że nadliczbowe X 1 , X 2 i X 3 są sobie równe. Obliczenia w tym
ruszcie prowadzi się w zasadzie dla jednej z belek (rys. 2.2.25) gdyż wszystkie trzy belki
rusztu są jednakowe i jednakowo obciążone.
Wyniki obliczeń są następujące:

153
 M 12 1  1 2 2  4 l3
11   ds   l  l  l  l l ,
S
EJ EJ  2 3  3 EJ
M 1M 0 1 1  3 2 1 2  1 ql 2 2 2 ql 2 l  27 ql 4
10   ds    ql  ql   l  l  l l  (2.2.8)
2 2 3 3 8 2  24 EJ
l ,
S
EJ EJ  2  2 2 
 27
X 1   10   ql.
11 32

Wykresy momentów zginających i sił poprzecznych przedstawiono na rys. 2.2.26.

Rys. 2.2.26

Zadanie 11
Rozważmy teraz zadanie nieco trudniejsze, zawierające węzeł podwójny, przedstawione na
rys. 2.2.27.

Rys. 2.2.27

Ruszt ten składa się z pięciu belek, połączonych w węzłach za pomocą ośmiu wahaczy.
Węzeł środkowy jest podwójny. Stopień statycznej niewyznaczalności wynosi
n  6  8  2  5  4 . Schemat statycznie wyznaczalny przyjmiemy dwu-etapowo (rys. 2.2.28).

Rys. 2.2.28

154
Najpierw oddzielimy „krzyżak” od pozostałej części rusztu, przyjmując nadliczbowe X 1 , X 2 ,
X 3 i przyporządkowując siłę P do najdłuższej belki rusztu. Zwróćmy uwagę, że
nadliczbowa X 3 jest oddziaływaniem między „krzyżakiem” a pozostałą częścią rusztu. W
drugim kroku analizy rozdzielimy belki „krzyżaka”, przyjmując nadliczbową X 4 oraz
rozdzielając nadliczbową X 3 po połowie na obie belki „krzyżaka” (aby nie utracić symetrii
zadania). W tak przyjętym schemacie statycznie wyznaczalnym X 1  X 2 oraz X 4  0 .
Proponujemy Czytelnikowi wykonanie obliczeń samodzielnie.

Zadanie 12
Na koniec tego podpunktu skryptu rozważmy ruszt przedstawiony na rys. 2.2.29a.

Rys. 2.2.29

Ten ruszt jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. Budując hierarchię belek stawiamy
kolejno belki 1 i 1’, 2 i 2’, 3 oraz 4 (rys. 2.2.30b). Nadliczbowa pojawia się jako
oddziaływanie między belkami 3 i 4. Zauważmy, że belki te nie są symetryczne do siebie –
belka 3 opiera się na punktach C i C’, zaś belka 4 na punktach B i B’ (rys. 2.2.30a,b). Pojawia
się pytanie, czy nadliczbowa X 1 jest równa zeru ? Pozornie wydaje się że tak, ponieważ
analizujemy ewentualne wspólne ugięcie w środkach dwóch swobodnie podpartych belek (3 i
4) o jednakowych wymiarach. Jednak punkty podparcia belki 3 uginają się o inną wartość niż
punkty podparcia belki 4 – ugięcia punktów B i C nie są bowiem jednakowe. Odpowiedź na
postawione pytanie brzmi: nadliczbowa X 1 nie jest równa zeru ponieważ ugięcia belek 3 i 4
w punkcie jej zaczepienia nie są jednakowe.

2.2.6. Obciążenia pozastatyczne w rusztach

Ruszty przegubowe mogą też być obciążona jednym z dwóch rodzajów obciążenia
pozastatycznego: nierównomiernym przyrostem temperatury, lub osiadaniem podpór. W obu
przypadkach obciążenia pozastatycznego, jak pamiętamy z analizy ram płaskich, nie ma
wykresu M 0 , zaś współczynniki wektora wyrazów wolnych układu równań metody sił
obliczamy ze wzorów:
- przy nierównomiernym przyroście temperatury

t
 i 0   t M i ds , (2.2.9)
S
h

- przy osiadaniu podpór

155
  i 0   R X 1 0i
(2.2.10)
lub
 i 0   R X 1 0i
(2.2.11)

gdzie  0 – liniowe przesunięcie podpory,

 0 – obrót podpory utwierdzonej rusztu.

Zadanie 13
Na rys. 2.2.30 przedstawiono ruszt jedno-krotnie statycznie niewyznaczalny obciążony
termicznie i geometrycznie. Sposób przyjęcia jedynej nadliczbowej nie jest trudny (rys.
2.2.30b).

Rys. 2.2.30

Bez kłopotu znajdziemy też wykres momentów zginających od jednostkowej nadliczbowej.

Współczynnik  11 wynosi

M12 1  l 2 l 1 2 2  2 l3
11   ds  2 l  l l . (2.2.12)
S
EJ EJ  2 3 2 2 3  3 EJ

Teraz przystąpimy do analizy poszczególnych obciążeń.

Obciążenie termiczne wywołuje przemieszczenie

t t 1
h 
10   t M ds 
1 t l2 . (2.2.13)
S
h 2

Liniowe osiadanie podpory prowadzi do:

 1  0
 10   R X 1 0     0  
1
. (2.2.14)
 2  2

Obrót podpory powoduje przemieszczenie

10   R X 1 0  l 0   l 0 .

1
(2.2.15)

W każdym o przeanalizowanych przypadków ostateczny wykres momentów zginających

określa wzór

M  M1 X1 . (2.2.16)

156
Proponujemy Czytelnikowi obliczenie nadliczbowych i narysowanie ostateczne wykresów
momentów zginających oddzielnie od każdego z obciążeń rusztu przedstawionego na rys.
2.2.30.

Zadanie 14
Rozważmy teraz przykład przedstawiony na rys. 2.2.31. Jest to ruszt dwukrotnie statycznie
niewyznaczalny, obciążony geometrycznie. Nadliczbowe przyjęto na rys. 2.2.32 – ponieważ
obciążenie jest środkowo-symetryczne, więc X 1  X 2 . Wykres momentów zginających od
jednostkowej nadliczbowej przedstawiono na rys. 2.2.32. Współczynniki jedynego równania
metody sił i nadliczbowa mają następujące wartości:

M12 697 l 3 6 EJ 0

11   ds  ,  10  2 0 , X1  . (2.2.17)
S
EJ 3 EJ 697 l 3

Ostateczny wykres momentów zginających przedstawiono na rys. 2.2.32.

Rys. 2.2.31

Rys. 2.2.32

Zadanie 15
Ostatnie zadanie, które chcemy omówić w tej części skryptu dotyczy rusztu o symetrycznej
geometrii, trzykrotnie statycznie niewyznaczalnego, obciążonego niesymetrycznie (rys.
2.2.33). W takim przypadku obciążenie (w tym zadaniu geometryczne) można rozłożyć na
symetryczne i antysymetryczne i rozwiązać dwa prostsze zadania (rys. 2.2.33).

157
 Rys. 2.2.33.

Proszę zwrócić uwagę na dwa aspekty zadania:

 zwroty nadliczbowych X 1 i X 2 w obu zadaniach przyjęto zgodnie z obciążeniem, tzn.
symetrycznie i antysymetrycznie. Dlatego w obu zadaniach możemy napisać X 1  X 2 ;
 nadliczbowa X 3 w zadaniu obciążonym symetrycznie jest równa zero, zaś w ruszcie
obciążonym antysymetrycznie nie. Nietrudno zauważyć, że w punkcie przyłożenia tej
nadliczbowej, w ruszcie obciążonym symetrycznie ugięcia belek są jednakowe, a w
ruszcie obciążonym antysymetrycznie są różne.
Zauważmy, że ruszt, który przy dowolnym obciążeniu był trzykrotnie statycznie
niewyznaczalny, rozbiliśmy na konstrukcje jedno oraz dwukrotnie statycznie niewyznaczalne,
zgodnie ze wzorem n  ns  na .
W zadaniach przedstawionych powyżej podaliśmy informacje potrzebne, aby rozwiązać
dowolne zadanie rusztu belkowego. Ponieważ jednak omawiany materiał nie jest
przedmiotem ćwiczeń z Mechaniki Konstrukcji na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki
Warszawskiej (a dla studentów tego wydziału skrypt jest w głównej mierze przeznaczony),
dlatego przedstawimy poniżej szereg zadań, jako pomoc do samodzielnego studiowania.

Zadanie 16
Sporządzić wykres momentów zginających w ruszcie przegubowym od obciążenia
statycznego. Od obciążenia pozastatycznego obliczyć współczynniki układu równań metody
sił. Przyjąć EJ = const.

Rys. 2.2.34

158
Wszystkie rysunki w rozważanym zadaniu wykonamy w aksonometrii. Na rys 2.2.35
przedstawiono schemat zastępczy statycznie wyznaczalny wraz z numeracją prętów w
kolejności ich ustawienia w hierarchicznym schemacie.

Rys. 2.2.35

Zauważmy, że obciążenia przekazują się z belek 3 i 4 na belki 1, 1’, 2 na których są oparte.

Wykresy momentów zginających od stanów jednostkowych i obciążenia q przedstawiono na
rys. 2.2.36.

Rys. 2.2.36

Współczynniki układu równań obliczamy następująco:

1  1l 2l 1 2 1 2  7 l3
11  4 l  2 l l  l  l l  l   ,
EJ  2 4 3 4 2 3 2 3  4 EJ
1  1 l 2l 1 l 2 l 1 l  1 2 1   29 l 3
12   2   l   2 l       l  l   3l  2l    ,
EJ  2 434 2 4 3 4 3 2 2 3 3   24 EJ
1  1 l 2 l 1 l 2 l 1 2 1 2  65 l 3
 22   2   2l     2  l     2  l  l  l   3l  3l  3l   ,
EJ  2 2 3 4 2 2 3 2 2 3 2 3  6 EJ
1  1 l 2 2 1 2
 1 ql 4
10      
EJ  2 4  3
2 l ql 2 ql ,
3   2 EJ
1  1l 2 1l 2 1 2 2 q(2l ) 2 l  16 ql 4
 20   2   l  ql 2  2  2l  2ql 2  2   l  l  2ql 2  2  2ql   
EJ  24 3 22 3 2 3 3 8 2 3 EJ

Układ równań w postaci macierzowej przybiera postać

159
 l3  1, 75 1, 2083  X 1   0,5  ql 4
1, 2083 10,833  X    5,333 EJ  0 .
EJ   2  

Po rozwiązaniu układu równań trzymujemy nadliczbowe

X 1  0, 678ql
X 2  0,568ql

Ostateczny wykres momentów zginających otrzymujemy metodą superpozycji (rys. 2.2.37).

Rys. 2.2.37
Współczynniki układu równań od obciążenia parastatycznego obliczamy ze wzoru
t
 io    t M i ds . Otrzymujemy
S
h
t  1 1  3 t l 2
10   t   2  l  l  l  l    t ,
h 2 2  2 h
t  1 5 t l 2
 20   t     3l  2l   l      t .
h 2 2 h
Proponujemy Czytelnikom wykonanie wykresów momentów zginających od obciążenia t .

Zadanie 17
W ruszcie przegubowym przedstawionym na rys. 2.2.38 sporządzić wykresy momentów
zginających od obciążenia statycznego oraz obliczyć wyrazy wolne układu równań
pochodzące od obciążeń pozastatycznych. Przyjąć EJ = const.

Rys. 2.2.38
Schemat statycznie wyznaczalny przedstawiono na rys. 2.2.39. W tym schemacie belki rusztu
nie opierają się wzajemnie na sobie. Z symetrii zadania wynika, że X 3  X1 i X 4  X 2 .
Obciążenia statyczne P przyporządkujemy do prętów wspornikowych.

160
 Rys. 2.2.39

Wykresy momentów zginających od jednostkowych nadliczonych i obciążenia statycznego

przedstawiono na rys. 2.2.40.

Rys. 2.2.40

Proponujemy Czytelnikowi samodzielne obliczenie współczynników układu równań, który

ma postać ostateczną:

 28   16 
7
l 
3
3  X 1   3  Pl 3

    0.
EJ  28 59   X 2   28  EJ
 3 3   3 

Po rozwiązaniu tego układu równań otrzymujemy

32
X 1   P,
91
4
X 2   P.
13

Wykres końcowe momentów zginających przedstawiono na rys. 2.2.41.

161
 Rys. 2.2.41

Wyrazy wolne układu równań od przemieszczeń podpór obliczymy ze wzorów

10  2  1 o   2   2l  o  ,

 20  2  1 o   2   3l  o  .

Zadanie 18
W ruszcie przegubowym, przedstawionym w widoku z góry na rys. 2.2.42 sporządzić wykres
momentów zginających.

Rys. 2.2.42

Geometria tego zadania jest na tyle rozbudowana, że schemat zadania przedstawimy na

rysunku „z góry”. Zauważmy dwie płaszczyzny symetrii rusztu, których ślady na
płaszczyźnie rusztu zaznaczono na rys. 2.2.42. Na rys. 2.2.43. przedstawiono schemat
statycznie wyznaczalny z podaniem numerów kolejno ustawianych belek.

Rys. 2.2.43

162
Zauważmy, że wszystkie pięć nadliczbowych znajduje się na osiach symetrii zadania, między
prętami symetrycznymi względem siebie. W punktach tych występują jednakowe ugięcia
belek i dlatego X1  X 2  X 3  X 4  X 5  0 . Ruszt jest zatem statycznie wyznaczalny.
Wykresy momentów zginających przedstawiono na rys. 2.2.44.

Rys. 2.2.44

Zadanie 19
W ruszcie przedstawionym na rys. 2.2.45 sporządzić wykresy momentów zginających.
Przyjąć EJ=const.

Rys. 2.2.45

Osie symetrii zadania zaznaczono na rys. 2.2.45. Na rys. 2.2.46 przedstawiono schemat
statycznie wyznaczalny z numerami belek kolejno stawianych.

Rys. 2.2.46

163
Nadliczbowe X 3 , X 5 , X 7 i X 8 leżą na osiach symetrii rusztu, między belkami
symetrycznymi względem siebie. Z warunku jednakowych ugięć wynika, że nadliczbowe te
są równe zeru. Pozostałe cztery nadliczbowe X 1 , X 2 , X 4 , X 6 , przy tak przyjętych
zwrotach, są sobie równe. Ostatecznie mamy w rozważanym zadaniu jedną nadliczbową
grupową, oznaczoną . Wykresy momentów zginających od nadliczbowej i obciążenia
zewnętrznego przedstawiono na rys. 2.2.47.

Rys. 2.2.47

Po obliczeniu współczynników równania metody sił

2  10 5 a 3 a3
11   8,1202 ,
3 EJ EJ
3  5 5 Pa 3 Pa 3
10   7, 09 ,
2 EJ EJ

otrzymujemy  0,873P .
Końcowe wykresy momentów zginających mają postać (rys. 2.2.48).

Rys. 2.2.48

Zadanie 20
W ruszcie przedstawionym na rys. 2.2.49 sporządzić wykresy momentów zginających.
Przyjąć EJ=const.

164
 Rys. 2.2.49

Schemat statycznie wyznaczalny przedstawiono na rys. 2.2.50, a wykresy momentów

zginających od nadliczbowej i obciążenia zewnętrznego na rys. 2.2.51.

Rys. 2.2.50

Zauważmy, że nadliczbowa X 1 znajduje się wprawdzie na osi symetrii zadania, lecz belki 4 i
5 nie mają w tym miejscu jednakowego ugięcia, dlatego X 1  0 .

Rys. 2.2.51

Otrzymujemy ostatecznie:
 1 l 2
1 1 2  8 l3
11  8  l
 2 2 3  l  4 l  l  l  ,
EJ 2 3  3 EJ
1  1 2 Pl  1 Pl 3
10  2  l  l    ,
EJ  2 3 2  3 EJ
1
X 1  P.
8

Proponujemy Czytelnikowi sporządzenie końcowego wykresu momentów zginających, przy

wykorzystaniu wzoru superpozycyjnego M  M1 X1  M o .

Zadanie 21
Sporządź wykres momentów zginających w ruszcie przegubowym przedstawionym na rys.
2.2.52. Przyjąć EJ=const.

165
 Rys. 2.2.52

Schemat statycznie wyznaczalny przedstawiono na rys. 2.2.53.

Rys. 2.2.53

P
Jeżeli obciążenie rozłożymy po na pręty 2 i 2’, to nadliczbowe X 1 i X 4 są równe zero
2
gdyż belki 2 i 2’ oraz 1 i 1’ mają na osi symetrii jednakowe ugięcia, a X 2  X 3 . Wykresy
momentów zginających od jednostkowej nadliczbowej i od obciążeń zewnętrznych
sporządzono na rys. 2.2.54.

Rys. 2.2.54
Dalsze obliczenia proponujemy wykonać samodzielnie

Zadanie 22
Sporządzić wykresy momentów zginających w ruszcie przegubowym przedstawionym na rys.
2.2.55. Przyjąć EJ  const .

Rys. 2.2.55

Zadanie przeznaczone jest do samodzielnego rozwiązania. Na rys. 2.2.56 podano schemat

statycznie wyznaczalny.

166
 Rys. 2.2.56

1
Współczynniki wyrazów wolnych w układzie równań wynoszą 10  2 o ,  20  0 .
2
Zadanie 23
Sporządzić wykresy momentów zginających w ruszcie przegubowym przedstawionym na rys.
2.2.57. Przyjąć EJ=const.

Rys. 2.2.57

Schemat statycznie wyznaczalny wraz z numeracją kolejnych prętów przedstawiono na rys.

2.2.58.

Rys. 2.2.58

Na rys. 2.2.59 podano wykresy momentów zginających od nadliczbowej i obciążenia

zewnętrznego.

Rys. 2.2.59

Proponujemy samodzielne wykonanie dalszych obliczeń.

167
Zadanie 24
Sporządzić wykresy momentów zginających w ruszcie przegubowym przedstawionym na rys.
2.2.60. Przyjąć EJ = const.

Rys. 2.2.60

Zadanie przeznaczone jest do samodzielnego rozwiązania. Na rys. 2.2.61 podano schemat

statycznie wyznaczalny. Wykonanie dalszych obliczeń proponujemy Czytelnikowi.

Rys. 2.2.61

168
2.3. Linie wpływu w belkach ciągłych i ramach statycznie niewyznaczalnych
Zastosowanie metody sił

Wstęp
Pojęcie linii wpływu było wytłumaczone w pierwszym rozdziale skryptu dotyczącym
konstrukcji statycznie wyznaczalnych. Tamże omówiono konstrukcje linii wpływu sił
wewnętrznych, reakcji i wybranych przemieszczeń w belkach Gerbera oraz wybranych
kratownicach statycznie wyznaczalnych. W tym punkcie skryptu omówimy linie wpływu
reakcji, sił wewnętrznych oraz wybranych przemieszczeń w najprostszych i ważnych w
budownictwie konstrukcjach statycznie niewyznaczalnych: w pojedynczych belkach
podpartych statycznie niewyznaczalnie i w belkach ciągłych. Metody stosowane w tym
punkcie książki są elementarne; będziemy korzystać ze wzoru Maxwella-Mohra, por. p. 2.1.2,
oraz z podstawowych formuł teorii pręta prostego.

Cele
Po przestudiowaniu tego rozdziału skryptu Czytelnik będzie potrafił:
 sporządzać linie wpływu w belkach statycznie niewyznaczalnych przy użyciu metody sił,
 sporządzać linie wpływu w ramach statycznie niewyznaczalnych przy użyciu metody sił.

Słowa kluczowe
Linia wpływu, metoda sił

2.3.1 Wspornik dodatkowo jednostronnie podparty

Rozpocznijmy rozważania od najprostszej belki statycznie niewyznaczalnej: o stałej

sztywności EJ, utwierdzonej z lewej i podpartej z prawej strony (rys. 2.3.1).

Rys. 2.3.1

169
Zmienne położenie siły pionowej P = 1 jest określone przez y. Możliwe miejsca położenia
siły jednostkowej zaznaczono na rys. 2.3.1 linią przerywaną. Będziemy mówić, że jest to bieg
siły. W naszym zadaniu bieg siły obejmuje całą rozpiętość belki A-B. Dalsze rozważania
prowadzimy przyjmując, że y jest ustalone.
Siła P = 1, przyłożona w odległości y od podpory A wywołuje reakcje: VA , M A ,VB, , zależne

od y. Te zależności są określone przez funkcje:

y  VA , y  M A , y  VB
Właśnie te funkcje są nazywane funkcjami wpływu a ich wykresy liniami wpływu wielkości
VA , M A ,VB . Argumentem tych funkcji jest y, a więc położenie siły P = 1.
Rozpocznijmy od konstrukcji linii wpływu M A . Moment M A może być traktowany jako
nadliczbowa metody sił: M A  X1 . Uwalniamy utwierdzenie i zaczepiamy tę nadliczbową,
por. rys. 2.3.2.

Rys. 2.3.2

Zadanie z rys. 2.3.2 rozwiązujemy metodą sił. Konstruujemy wykresy: M 1 od X 1  1 i M 0

od P = 1, rys. 2.3.3.
a) b)

Rys. 2.3.3
Wykresy M 1 , M 0 są funkcjami zmiennej x czyli odciętej kolejnych przekrojów belki. Należy
obliczyć przemieszczenia

 M 1 ( x) 
l 2 l
M 1 ( x) M 0 ( x)
11   dx , 10   dx (2.3.1)
0
EJ 0
EJ

Przemieszczenie 11 jest niezależne od y i wynosi

170
 1 l
11  . (2.3.2)
3 EJ
Przemieszczenie 10 jest zależne od y i wynosi

1  1 yy '  2 y ' 1  y ' yy ' 2 y ' 

10  y   1  , (2.3.3)
EJ  2 l  3 l 3  2 l 3 l 
gdzie y '  l  y . Wprowadzamy zmienne bezwymiarowe
y y'
 ,  '  ,  '  1  (2.3.4)
l l
i przekształcamy wyrażenie (2.3.3) do postaci
1 l2
10   (1   )(2   ) . (2.3.5)
6 EJ
Wyrażenie (2.3.3) sugerowało, że 10 będzie określone przez wielomian 4 stopnia względem

 . Jednak po uporządkowaniu wyrażenia wynik (2.3.5) jest określony przez wielomian 3

stopnia względem  .
Zdefiniujmy funkcję pomocniczą
1
2 ( )   (1  )(2  ) (2.3.6)
2
lub
3 1
2 ( )     2   3 (2.3.7)
2 2
i przepiszmy wynik (2.3.5) w postaci
l2
10  2 ( ) . (2.3.8)
3EJ
Rozwiązujemy równanie metody sił: 11X1  10  0 ; znajdujemy

X1  l2 ( ) (2.3.9)
lub
 y
M A  l2  . (2.3.10)
 l
Dziedziną funkcji (2.3.7) jest odcinek [0,1], a funkcji (2.3.10) odcinek [0, l ]. Odpowiednie
wykresy pokazano na rys. 2.3.4. Na wykresie M A   rzędne dodatnie odkładamy do dołu.

171
 Rys. 2.3.4.

Widzimy, że wszystkie rzędne linii wpływu M A   są ujemne, a minimalna rzędna wynosi

 l /3 3 .
Dzięki znajomości linii wpływu M A   łatwo możemy skonstruować linię wpływu VA   i
VB   , por. rys. 2.3.5.

Rys. 2.3.5
Zaczepiamy moment M A   w schemacie zastępczym belki swobodnie podpartej. Łatwo

znajdujemy reakcje z warunków równowagi:  MA  0,  M B  0 , czyli

VAl  M A  1y '  0
(2.3.11)
VBl  M A  1y  0
i stąd, korzystając z (2.3.10), znajdujemy
VA  1    2 ( )
(2.3.12)
VB    2 ( )
czyli
3 1
VA( )  1   2   3
2 2
(2.3.13)
3 1
VB( )   2   3
2 2

172
i łatwo sprawdzamy tożsamość
VA ( )  VB ( )  1  0 (2.3.14)

Wykresy VA   i VB   podano na rys. 2.3.6

Rys. 2.3.6

Znając linie wpływu reakcji M A  , VA   i VB   możemy łatwo znaleźć linię wpływu T w

dowolnym przekroju    o rzędnej x , rys. 2.3.7.

a)

b)

Rys. 2.3.7
Na podstawie rys. 2.3.7a, b widzimy, że
VB gdy y  x
T   (2.3.15)
VA gdy y  x
czyli
 3 2 1 3 x

 2    gdy  
2 l
T   (2.3.16)
1  3  2  1  3 gdy   x
 2 2 l
Wyznaczoną LwT przedstawia rys. 2.3.8.

173
 Rys. 2.3.8

Linie tworzące LwT są do siebie równoległe i oddalone o wartość 1. W przekroju   

LwT doznaje skoku o 1.

Tę samą linię wpływu można znaleźć stosując wzór superpozycyjny metody sił:
LwT  Lw[T ]  [T ]|  LwX 1 (2.3.17)
X1 1

gdzie [ T ] oznacza siłę poprzeczną dotyczącą schematu zastępczego, czyli belki swobodnie

podpartej. Zatem Lw [ T ] jest linią wpływu T w belce swobodnie podpartej. Następnie

T  X 1
1
jest wartością T w belce swobodnie podpartej, wywołaną nadliczbową X 1  1 .

Natomiast lw X 1 jest równa Lw M A i dana jest na rys. 2.3.4. Z rys. 2.3.3a widać, że
1
[T ]|  . (2.3.18)
X1 1 l
Linię wpływu Lw [ T ] znamy z p.1.4.1, por. rys. 2.3.9. Zapis matematyczny Lw [ T ] ma postać

Rys. 2.3.9
 x
 gdy   l
Lw[T ]   . (2.3.19)
1   gdy   x
 l
Zgodnie z (2.3.9) jest
1
LwX 1  2 ( ) . (2.3.20)
l
Podstawienie (2.3.18)- (2.3.20) do (2.3.17) daje (2.3.16).
Znajdujemy Lw M  właśnie metodą superpozycji. Piszemy formułę analogiczną do (2.3.17)

174
 LwM   Lw[M  ]  [ M  ]| LwX1 . (2.3.21)
X1 1

Konstrukcję Lw [ M  ] znamy z p. 1.4.1. Powtórzmy tę konstrukcję, por. rys. 2.3.10.

Rys. 2.3.10
Wykres Lw [ M  ] zapisujemy matematycznie

 x
 x '  gdy   l
Lw[ M  ]   (2.3.22)
 x  ' gdy   x
  l
Obliczamy
x '
[ M  ]|  (2.3.23)
X1 1 l
i korzystamy z (2.3.21). Znajdujemy
 x
 x ' [  2 ( )] gdy   l
Lw[ M  ]   (2.3.24)
 x (1   )  x '  ( ) gdy   x
   2
l
Wykres Lw M  powstaje przez sumowanie wykresu z rys. 2.3.10 z wykresem funkcji

 x' 2   z rys. 2.3.11.

Rys. 2.3.11
Po dodaniu tych wykresów otrzyma się wykres, który zaczyna się stycznie do poziomu, gdyż
kąty nachylenia  na obu wykresach cząstkowych są przeciwne.
x x
Kształt lw M  zależy od . Jeśli < 1/3 , wtedy kształt Lw M  jest jak na rys.
l l
x
2.3.12a. Aby potwierdzić wynik z rys. 2.3.12b podstawmy = 1/3 do (2.3.24)
l

175
 a)

b)

c)

Rys. 2.3.12
l 2 1
 3  (3   ) gdy   3
LwM    (2.3.25)
 l (1   )3 gdy   1
 3 3
1
Widzimy, że gdy x  l Lw M  ma poziomą styczną nad podporą przegubową. Widać też,
3
1
że LwM   0 gdy x  l .
3

Zadanie 1
Znaleźć Lw M  w belce z rys. 2.3.13

Rys 2.3.13

Najpierw obliczamy
l2
10  2 ( ') (2.3.26)
3EJ
gdy M B  X1 . Jest więc
LwM B ( y)  l2 ( ') (2.3.27)

gdzie  '  y' / l  1   .

Proponujemy Czytelnikowi skonstruowanie Lw M  , Lw T metodą superpozycji.

176
2.3.2 Belka obustronnie utwierdzona
Linie wpływu VA ,VB , M , T w belce obustronnie utwierdzonej z rys. 2.3.14 znajdziemy

metodą superpozycji, na podstawie linii wpływu nadliczbowych X 1  M A i X 2  M B .

Rys. 2.3.14

Belka swobodnie podparta będzie schematem podstawowym, rys. 2.3.15.

Rys. 2.3.15

Zatem M A  X1 , M B  X 2 . Obliczamy  ij według znanego wzoru (2.1.31). Znajdujemy

l l l
11  , 12  ,  22  . (2.3.28)
3EJ 6 EJ 3EJ
Zgodnie z (2.3.8), (2.3.26)
l2 l2
10  2 ( ) ,  20  2 ( ') . (2.3.29)
3EJ 3EJ
Rozwiązanie układu równań metody sił daje funkcje

177
 l
X 1  [42 ( )  22 ( ')]
3
(2.3.30)
l
X 2  [22 ( )  42 ( ')]
3
Zdefiniujmy nową funkcję pomocniczą 1 , której sens ujawni się za chwilę

1 ( )   (1  )2 . (2.3.31)
Formuły (2.3.30) można przepisać w postaci
X1  l1 ( ) , X 2  l1 ( ') (2.3.32)
i ten wynik zostanie użyty do konstrukcji linii wpływu nadliczbowych.
Przedstawmy najpierw na rys. 2.3.16 funkcję 1 zdefiniowaną na odcinku [0,1].

Rys. 2.3.16
Linie wpływu LwX1 , LwX 2 są pokazane na rys. 2.3.17.

Rys. 2.3.17
Znajomość LwX1 , LwX 2 otwiera drogę do wszystkich innych linii wpływu sił przekrojowych
i reakcji, zgodnie ze wzorem superpozycyjnym
LwK  Lw[ K ]  [ K ]| LwX 1  [ K ]| LwX 2 , (2.3.33)
X1 1 X 2 1

gdzie K jest szukaną wielkością statyczną, [ K ] X 1 1 jest jej wartością, gdy X 1  1 i X 2  0 , a

[ K ] X 2 1 jest jej wartością, gdy X 1  0 , X 2  1 . Przez Lw[ K ] rozumiemy linię wpływu

odnoszącą się do schematu podstawowego, czyli tutaj – do belki swobodnie podpartej.

Znajdźmy LwVA . Obliczamy
1 1
VA X 1   , VA X 1  (2.3.34)
1
l 2
l
i zauważamy, że

178
 y'
LwVA ( y )  . (2.3.35)
l
Zgodnie z (2.3.33) , (2.3.32) mamy
LwVA ( y)  1   1 ( )  1 ( ') . (2.3.36)
Przekształcamy wyrażenie
1 ( )  1 ( ')    3 2  2 3 , (2.3.37)
co daje
LwVA  1  3 2  2 3 . (2.3.38)
Analogicznie dochodzimy do wyniku
LwVB  3 2  2 3 . (2.3.39)

Sprawdzamy, że LwVA  LwVB  1  0 , co potwierdza, że ostatni wynik jest poprawny.

Zdefiniujmy nową funkcję
1 ( )  1  3 2  2 3 . (2.3.40)
Wyniki (2.3.38, 39) można zapisać w postaci
LwVA  1 ( ) , LwVB  1 ( ') . (2.3.41)

Wykresy LwVA , LwVB podano na rys. 2.3.18

Rys. 2.3.18
Znajdziemy Lw T w przekroju    w odległości x od A. Korzystamy z (2.3.33).
Znajdujemy
1 1
[T ]|   , [T ]|  , (2.3.42)
X1 1 l X 2 1 l
a dobrze nam znany wykres lw [ T ] zapisujemy analitycznie w następujący sposób

 gdy y  x
Lw[T ]   . (2.3.43)
1   gdy y  x
Zatem podstawiając (2.3.32) mamy

179
  x 
 gdy  
 l 
LwT     1 ( )  1 ( ') (2.3.44)
1   gdy   x
 l 
i podstawienie (2.3.37) daje
 x
3 +2 gdy   l
2 3

LwT   . (2.3.45)
1  3 2 +2 3 gdy   x
 l
Wykres Lw T podano na rys. 2.3.19

Rys. 2.3.19

Linie na rys. 2.3.19 są do siebie równoległe i oddalone o 1.

Wyznaczmy Lw M  . Korzystamy z (2.3.33) i otrzymujemy
x ' x
[ M  ]|  , [ M  ]|  , (2.3.46)
X1 1 l X 2 1 l
a lw [M  ] była podana formułą (2.3.22). Podstawiamy (2.3.32) i znajdujemy

 x 
 x '  gdy   l 
LwM      x ' 1 ( )  x 1 ( ') . (2.3.47)
 x  ' gdy   x  
 l 


Zauważmy, że gdy x  l / 3 , czyli gdy x'  2 x , wykresy Lw M  w belce tu badanej i w

belce utwierdzonej w A i podpartej przegubowo w B, pokrywają się. Istotnie, korzystamy z
tożsamości
1
2 ( )  1 ( )  1 ( ') , (2.3.48)
2
którą podstawiamy do (2.3.24). Otrzymujemy
 x 
 x '  gdy   l  1
LwM      x ' 1 ( )  x ' 1 ( ') (2.3.49)
 x  ' gdy   x  2
 l 


180
Czyli w wypadku x'  2 x formuła ta pokrywa się z (2.3.47).

Wnioskujemy, że Lw M  obu belek są takie same, gdy x  l / 3 . Tę linię podaliśmy na rys.

2.3.12b.
Jeśli x  l / 3 , Lw M  belki z rys. 2.3.14 przyjmie różne znaki. Podobnie jest, gdy x  2l / 3

. Jeśli l / 3  x  2l / 3 wartości Lw M  są nieujemne. Wykresy Lw M  dotyczące różnych

wartości x / l podano na rys. 2.3.20.

Rys. 2.3.20.

2.3.3 Przykładowa belka ciągła

Rozpatrzmy czteroprzęsłową belkę pryzmatyczną ciągłą, trzykrotnie statycznie
niewyznaczalną, przedstawioną na rys. 2.3.21.

181
 c)

Rys. 2.3.21

Kluczem do konstrukcji linii wpływu sił wewnętrznych i reakcji są linie wpływu

nadliczbowych X1 , X 2 , X 3 , które przyjmujemy jak na rys. 2.3.21b.

Konstruujemy wykresy M1, M 2 , M 3 por. rys. 2.3.21c.

Obliczamy współczynniki  ik i zapisujemy macierz podatności

4 1 0
l 
D  1 4 1  . (2.3.50)
6 EJ
 0 1 4 

Macierz odwrotna do niej ma postać

15 4 1 
3 EJ 
1
D   4 16 4  . (2.3.51)
28 l
 1 4 15 

Równość X  D1D0 zapisujemy jawnie

182
  15
3EJ 4 1 
X1    10   20   30  ,
l 28 28 28 
3EJ  4 16 4 
X2   10   20   30  , (2.3.52)
l  28 28 28 
3EJ  1 4 15 
X3    10   20   30  .
l  28 28 28 

Wielkości 10 ,  20 ,  30 zależą od położenia siły jednostkowej. Będziemy rozpatrywać kolejno

przypadki, gdy siła P = 1 obciąża kolejne przęsła.

Rys. 2.3.22
a) Siła na przęśle A-B, rys. 2.3.22 a
Trzeba przemnożyć wykres M 0 z rys. 2.3.22a przez M1, M 2 , M 3 z rys. 2.3.21. Korzystamy z
wyników (2.3.8), (2.3.26) i znajdujemy:
l2 y
10  2 ( ') ,  20  0 ,  30  0 ,  '  1  ,   . (2.3.53)
3EJ l
Długość przęsła A-B wynosi l. Zgodnie z (2.3.52) obliczamy
15 4 1
X1   l2 ( ') , X 2  l2 ( ') , X 3   l2 ( ') . (2.3.54)
28 28 28

183
b) Siła na przęśle B-C
Znowu korzystamy z wyników (2.3.8), (2.3.26) – co bardzo przyspiesza obliczenia
l2 l2
10  2 ( ) ,  20  2 ( ') ,  30  0 . (2.3.55)
3EJ 3EJ
Teraz   y / l i y odmierza położenie siły P=1 na B-C, por. rys. 2.3.22b; l jest tu długością
przęsła B-C.
Zgodnie z (2.3.52) znajdujemy
 15 4 
X 1  l   2 ( )  2 ( ')  ,
 28 28 
 4 16 
X 2  l  2 ( )  2 ( ')  , (2.3.56)
 28 28 
 1 4 
X 3  l   2 ( )  2 ( ')  .
 28 28 
c) Siła na przęśle C-D
Obliczamy
l2 l2
10  0 ,  20  2 ( ) ,  30  2 ( ') , (2.3.57a)
3EJ 3EJ
gdzie   y / l i y odmierza teraz położenie siły na odcinku C-D, por. rys. 2.3.22c. Zgodnie z
(2.3.52) znajdujemy
 4 1 
X 1  l  2 ( )  2 ( ')  ,
 28 28 
 16 4 
X 2  l   2 ( )  2 ( ')  , (2.3.57b)
 28 28 
 4 15 
X 3  l  2 ( )  2 ( ')  .
 28 28 
d) Siła na przęśle D-E
Obliczamy
l2
10  0 ,  20  0 ,  30  2 ( ) (2.3.58)
3EJ
i zgodnie z (2.3.52) znajdujemy
l 4 15
X1   2 ( ) , X 2  l2 ( ) , X 3   l2 ( ) , (2.3.59)
28 28 28
gdzie   y / l i y odmierza położenie siły P=1 na D-E, por. rys. 2.3.22d.

Teraz możemy wykreślić Lw X1 , Lw X 2 , Lw X 3 na całej długości belki, por. rys. 2.3.23.

184
 Rys. 2.3.23
Liczby na wykresach oznaczają wartości tangensów kąta nachylenia stycznych nad
podporami.

Mając te linie wpływu łatwo można konstruować inne linie wpływu: sił wewnętrznych i
reakcji. Przykładowo, znajdziemy Lw M  w przekroju    w połowie przęsła B-C.
W analogii do formuły (2.3.33) zapisujemy
LwM  Lw[M ]  [ M ]| LwX1  [M  ]| LwX 2  [M  ]| LwX 3 (2.3.60)
X1 1 X 2 1 X 3 1

gdzie linia Lw [ M  ] jest niezerowa na B-C i tam jest określona jak na rys. 2.3.10, por. wzór

(2.3.22), gdzie   y / l i y dotyczy położenia siły P = 1 na B-C, rys. 2.3.24a.

Rys. 2.3.24a
Ponadto, łatwo obliczamy na podstawie wykresów z rys. 2.3.21:
1 1
[ M  ]|  , [ M  ]|  , [ M  ]| 0 (2.3.61)
X1 1 2 X 2 1 2 X 3 1

czyli
1
LwM   Lw[ M  ]  ( LwX1  LwX 2 ) . (2.3.62)
2
Powyższą formułę specyfikujemy na kolejnych przęsłach.

185
a) Siła na A-B
11
LwM    l2 ( ') ,  '  1  (2.3.63)
56
i   y / l , gdzie y odmierzamy jak na rys. 2.3.22a.
b) Siła na B-C
1 1 
 2 l gdy   2   11 12 
LwM      l  2 ( )  2 ( ')  , (2.3.64)
 1 l ' gdy   1   56 56 
 2 2 
gdzie   y / l , gdzie y jest odmierzane jak na rys. 2.3.22b.
c) Siła na C-D
 12 3 
LwM   l   2 ( )  1 ( ')  , (2.3.65)
 56 56 
gdzie   y / l , gdzie y odmierzamy jak na rys. 2.3.22c.
d) Siła na D-E
3
LwM   l2 ( ) , (2.3.66)
56
gdzie   y / l , gdzie y odmierzamy jak na rys. 2.3.22d.
Sporządzamy wykres Lw M 

Rys. 2.3.24b
Wartość Lw M  w przekroju    obliczamy zgodnie z (2.3.64) kładąc   1/ 2 :

l  11  1  12  1  
LwM    l  2    2    , (2.3.67)
4  56  2  56  2  
czyli
155
LwM   l  0,173l , (2.3.68)
896
gdyż 2 1/ 2  3 / 16 .

186
Podobnie można skonstruować Lw T , LwVA , LwVB , LwVC , LwVD i inne linie wpływu sił
przekrojowych. Należy zapisać odpowiednik formuły (2.3.60) i skorzystać ze znajomości linii
wpływu momentów nadliczbowych.
2.3.4 Inne belki ciągłe
Rozpatrzmy belkę z rys. 2.3.25 o przęsłach różnej długości i różnych sztywnościach EJ i .

Rys. 2.3.25
Linie wpływu nadliczbowych konstruujemy podobnie jak poprzednio. Teraz tylko należy
odpowiednio interpretować wielkości  .
Należy rozpocząć od konstrukcji wykresów M1 , M 2 , M 3 , podobnie jak na rys. 2.3.21.

Obliczenie współczynników  ij jest rutynowe. Łatwo znajdziemy odpowiednik formuł (2.3.52).

Mnożenie wykresów M 0 przez M i przebiega następująco

a) Siła na przęśle A-B
l12
10  2  ' ,  '  1  ,   y / l1 ,  20  0 ,  30  0 (2.3.69)
3EJ1
i y ma sens z rys. 2.3.22a.
b) Siła na przęśle B-C
l22 l22
10  2   ,  20  2  ' ,  30  0 ,   y / l2 (2.3.70)
3EJ 2 3EJ 2
i y ma sens z rys. 2.3.22b.
c) Siła na przęśle C-D
l32 l32
10  0 ,  20  2   ,  30  2  ' ,  '  1  ,   y / l3 (2.3.71)
3EJ 3 3EJ 3
gdzie y ma sens z rys. 2.3.22c.
d) Siła na przęśle D-E
l42
10  0 ,  20  0 ,  30  2   ,   y / l4 (2.3.72)
3EJ 4
i y ma sens z rys.2.3.22d. Dalsze obliczenia przebiegają standardowo.

187
2.3.5 Inne konstrukcje statycznie niewyznaczalne: belkowe i ramowe
Linie wpływu w belkach ciągłych, por. rys. 2.3.26, zawsze mogą być konstruowane z
wykorzystaniem linii wpływu momentów nad podporami, korzystając ze schematów
zastępczych jak na rys. 2.3.27.

Rys. 2.3.26

Rys. 2.3.27
Tylko przy obliczaniu  30 gdy P = 1 jest na przęśle C-D w zadaniu (b) napotykamy na
mnożenie wykresów, którego wyniku nie omawialiśmy. Czytelnik z łatwością sam pokona tę
trudność. Tak więc algorytm z p. 2.3.4 zezwala na sporządzanie wszystkich linii wpływu w
belkach ciągłych. Warunkiem jest przyjmowanie nadliczbowych jako momenty
nadpodporowe.
Linie wpływu w belkach z przegubami odbiegają od omówionego algorytmu. Przykładowo,
rozpatrzmy Lw M  w belce z rys. 2.3.28a. Przyjmujemy schemat zastępczy, por. rys. 2.3.28b.

a)

188
 b)
Rys. 2.3.28
Rysujemy M1 , M 2

Rys. 2.3.29
Widzimy, że obliczenia  i 0 przebiegają nieco inaczej, gdyż np.  20  0 , gdy P = 1 jest na
przęśle A-B.
Dalsze szczegóły konstrukcji Lw M  , Lw T pozostawiamy Czytelnikowi.

Linie wpływu w ramach statycznie niewyznaczalnych mogą być także konstruowane z

wykorzystaniem metody sił. Najczęściej jednak nie da się skorzystać z wyników całkowania
dotyczących belek, tzn. z formuł (2.3.8), (2.3.26). Żmudne obliczenia trzeba wykonać,
zależnie od konkretnych danych zadania.
Przykładowo, rozpatrzmy linię wpływu M  w ramie jak na rys. 2.3.30, przy sile
jednostkowej poruszającej się po odcinku A-B.
Niech pręty A-C i A-B będą niewydłużalne, o sztywności giętnej EJ. Niech pręt B-D będzie
EJ 1
miał sztywność EA taką, że 2
 . Schemat podstawowy przyjmujemy jak na rys.
a EA 4
2.3.31a.

189
 Rys. 2.3.30

Rys. 2.3.31
Obliczamy współczynnik
( M1 )2 ( N1 ) 2
11   dx   dx , (2.3.73)
EJ EA
gdzie całkowanie rozciąga się po wszystkich prętach ramy
1 1 2 1 2 1  1 2 1  1 2
11   6a  6a 6a  5a  6a  6a  9a   5a  9a  9a  6a    1 4a . (2.3.74)
EJ 2 3 2 3 3  2 3 3   EA
Uwzględniając związek EJ i EA, otrzymujemy ostatecznie
a3
11  358 . (2.3.75)
EJ
Wielkość 10 zależy od y , zgodnie z formułą

190
 1 1  2 1  1 2 1  1 2 1 
10   yy  6a   6a  y    5a  6a  y   y  3a    5a  9a   y  3a   y  
EJ  2  3 3  2 3 3  2 3 3 
(2.3.76)
lub po przekształceniach
a3
10  (36  108  225  60)
3 2
, (2.3.77)
EJ
gdzie   y / 6a . Obliczamy teraz X1  10 / 11 , otrzymując

18 3 54 2 225 30
X1       . (2.3.78)
179 179 358 179
Konstruujemy Lw M  zgodnie ze wzorem

LwM   Lw[M  ]  [ M  ]| LwX1 , (2.3.79)

X1 1

gdzie Lw [ M  ] jest dana na rys. 2.3.32.

Rys. 2.3.32
Mamy
[ M  ]|  4a . (2.3.80)
X1 1

Otrzymujemy zatem
0 gdy y  (0, 2a)
Lw[ M  ]   . (2.3.81)
( y  2a) gdy y  (2a, 6a)
Wynik sumowania zgodnie ze wzorem (2.3.79) obrazuje rys. 2.3.33.

191
 Rys. 2.3.33.

2.3.6 Zastosowania linii wpływu

Zastosowania linii wpływu w projektowaniu konstrukcji statycznie wyznaczalnych omówiono
w rozdziale 1. Linie wpływu były tam narzędziem rozwiązywania zadań doboru najbardziej
niekorzystnego położenia obciążenia złożonego z układu sił skupionych lub obciążenia
równomiernego. W p.1.3.3 nauczyliśmy się konstruować obwiednie momentów zginających i
obwiednie sił poprzecznych w belkach Gerbera. Te obwiednie są kluczowe w projektowaniu
dźwigarów po których przesuwają się obciążenia, np. pojazdy samochodowe. Konstrukcja
obwiedni belek ciągłych jest jednak dość złożonym zadaniem i dlatego będzie tu omówiona
jedynie w wersji komputerowej w p. 3.4. Teraz omówimy prostsze zastosowania linii wpływu
przy obliczaniu wybranych wielkości statycznych wywołanych dowolnymi obciążeniami.
Rozważmy zadanie obliczania LwM A w belce pokazanej poniżej.

Rys. 2.3.34
Wiemy, że siła P1 =1 przyłożona w przekroju o rzędnej y1 wywoła
M A  LwM A ( y1 ) , (2.3.82)

192
czyli, zgodnie z (2.3.10)
y 
M A ( P1 )  2  1  Pl
1 . (2.3.83)
 l 
Załóżmy, że działa układ sił Pi , i= 1,..., n w przekrojach o rzędnych yi

Rys. 2.3.35
Wówczas otrzymujemy
n
y 
M A ( P1 ,..., Pn )  l  2  i  Pi . (2.3.84)
i 1  l 
Zauważmy, że powyższa formuła wynika też z twierdzenia o wzajemności prac. Pod
 x
obciążeniem  A  1 belka zgina się tak, że w( x)  l2   , patrz rys. 2.3.36.
l

Rys. 2.3.36

Przyrównujemy pracę momentu M A i sił Pi z rys. 2.3.35 na przemieszczeniach belki z rys.

2.3.36 do pracy reakcji z rys. 2.3.36 na przemieszczeniach podpór na rys. 2.3.35. Ponieważ te
przemieszczenia są zerowe, więc
n
  y 
M A (1)   Pi  l2  i    0 , (2.3.85)
i 1   l 
co potwierdza wynik (2.3.84 ).
Rozpatrzmy teraz obciążenie q(x) na tej belce.

193
 Rys. 2.3.37
Obciążenie to może być nieciągłe. Zapiszmy pracę tego obciążenia i pracę M A na
przemieszczeniach z rys. 2.3.36 i przyrównajmy tę pracę do pracy reakcji z rys. 2.3.36 na
przemieszczeniach podpór na rys. 2.3.37. Ponieważ ta ostatnia praca jest zerowa, więc
  x 
l
M A (1)   q( x)  l2    dx  0 . (2.3.86)
0   l 
Zatem otrzymujemy

 x
l
M A (q)  l  q( x)2   dx . (2.3.87)
0 l
Celowe jest przepisanie powyższego wzoru zmieniając zmienną całkowania x na y

 y
l
M A (q)  l  q( y )2   dy , (2.3.88)
0  l

gdyż umawiamy się, że zmienna y określa kształt i rodzaj obciążenia.

W konkretnych zadaniach należy zapisać formułę q = q(y) zgodnie z regułami matematyki;
pamiętamy, że y = 0 w punkcie A i rośnie w prawo.

Rozważmy następujący przykład.

Znaleźć M A w belce obciążonej jak na rys. 2.3.38.

Rys. 2.3.38
Zapisujemy

194
  l
0 gdy y  (0, )
3

 l 2
q( y )  ay  b gdy y  ( , l ) . (2.3.89)
 3 3
 2
0 gdy y  ( l , l )
 3
Stałe a i b dobieramy tak, aby
l 2
a  b  q0 , a l  b  3q0 . (2.3.90)
3 3
Otrzymujemy kolejno
q0
a6 , b  q0 , (2.3.91)
l
 y 
ay  b  q0  6  1 , (2.3.92)
 l 
2
l
 y   y
3
M A  l  q0  6  1 2   dy . (2.3.93)
1
l
 l  l
3

Podstawiając y  l ; dy  ld otrzymujemy

2
3
M A  q0l 2 I , I    6  12   d (2.3.94)
1
3

Podstawiamy teraz do powyższego wzoru formułę (2.3.7) i zapisujemy całkę I jawnie

2

 1 
3
3
I    6  1    2   3  d . (2.3.95)
1  2 2 
3

383
Skąd I = , czyli M A = – 0.11821 q0l 2 . Zauważmy, że potwierdzenie tego wyniku metodą
3240
sił byłoby dość kłopotliwe.
Podobnie łatwo można obliczyć VA , VB korzystając z linii wpływu tych reakcji, por. (2.3.13).

W kolejnym przykładzie znajdziemy y0 , które realizuje max M A , por. rys. 2.3.39.

195
 Rys. 2.3.39
Teraz

0 gdy y  (0, y0 )

 l
q( y )  q0 gdy y  ( y0 , y0  ) . (2.3.96)
 5
 l
0 gdy y  ( y0  5 , l )

Z formuły (2.3.88) wynika, że

l
y0 
 y
5
M A  lq0 
y0
2   dy .
 
l
(2.3.97)

Podstawiając y  l , otrzymujemy
y0 1

l 5
M A  q0l 2  2   d . (2.3.98)
y0
l

Niech y0  0l . Analizujemy całkę

1
0 
5
f (0 )   2   d (2.3.99)
0

czyli
1
0 
 3 2 1 3
5
f (0 )  

     d .
 2 2 
(2.3.100)
0

Po wykonaniu całkowania uzyskujemy

1 3 27 2 18 81
f (0 )  0  0  0  . (2.3.101)
10 100 125 5000
Rozwiązujemy zadanie matematyczne postaci
9 1 
max f (0 )  f   33   f (0,32554) . (2.3.102)
00 
4
5
 10 10 

196
Zatem moment M A jest największy, gdy y0  0.326l i wynosi max M A  0.037914q0l 2 .

Rozważmy trudniejsze zadanie, z parametrem  , który określa szerokość obciążenia q.

Rys. 2.3.40

Chcemy wyznaczyć
max M A . (2.3.103)
00 l  l

Najpierw znajdujemy M A  q0l 2 I , gdzie teraz

0  
 3 2 1 3
I 

     d .
 2 2 
(2.3.104)
0

Można wykazać, że max I realizuje się dla

 1  1
0*  1     12  3 2 . (2.3.105)
 2  6
Maksymalną wartość momentu w utwierdzeniu da się znaleźć jawnie
max M A  M A | , (2.3.106)
0 0 0*

3
3
max M A   (4   ) q0l 2 .
2 2
(2.3.107)
0 72
Jeśli   1/ 5 to wzory powyższe dają wyniki znalezione uprzednio. Dla   1 otrzymujemy
1/8, czyli wynik oczekiwany.
Wyniku (2.3.107) nie dałoby się uzyskać bez pojęcia linii wpływu momentu utwierdzenia.
Znając linie wpływu na belce obustronnie utwierdzonej można rozwiązać przykładowe
zadanie przedstawione na rys. 2.3.41.

197
 Rys. 2.3.41
Polecenie brzmi: znaleźć
max M A , max M B (2.3.108)
4 4
0 y0  l 0 y0  l
5 5

Należy skorzystać z wyników (2.3.32). Bardziej ambitnemu Czytelnikowi pozostawiamy

rozwiązanie zadania przedstawionego powyżej, gdy długość l/5 będzie dana parametrem: l ,
rys. 2.3.42.

Rys. 2.3.42

198
3. METODA PRZEMIESZCZEŃ

Wstęp
Rozkłady przemieszczeń, odkształceń i sił wewnętrznych w danym pręcie są określone przez
przemieszczenia i kąty obrotu jego końców oraz przez obciążenie przęsłowe. Zatem
znajomość przemieszczeń i kątów obrotu węzłów konstrukcji prętowych wystarcza do
określenia stanu deformacji i naprężenia wewnątrz wszystkich prętów, czyli w całej
konstrukcji. Głównymi niewiadomymi w zagadnieniach statyki układów prętowych są więc
przemieszczenia i obroty węzłów. Zebrane razem i uporządkowane w kolumnę
q  q1 , q2 ,..., qn  tworzą wektor niewiadomych metody, którą będziemy nazywać metodą
T

przemieszczeń. Metodę tę można uzasadniać na różne sposoby, także bardzo zaawansowane

teoretycznie. W tym zbiorze zadań podamy ujęcie jak najprostsze, co jest szczególnie
uzasadnione w statyce belek ciągłych, gdzie nie napotyka się na trudności pojęciowe i
teoretyczne. Rozważania dotyczące ram płaskich są o wiele bardziej złożone, gdyż w tym
skrypcie będziemy dodatkowo nakładać więzy niewydłużalności/nieskracalności prętów (co
zapisujemy symbolicznie EA   ), które zmniejszają rozmiar zadania ale utrudniają zapis
równań równowagi.
Zauważmy, że w metodzie sił punktem wyjścia jest wybór schematu zastępczego statycznie
wyznaczalnego. Dowiemy się, że w metodzie przemieszczeń trzeba zacząć od ustalenia
niewiadomych i określić tzw. układ geometrycznie wyznaczalny. Podkreślamy jednak, że nie
ma prostej analogii między tymi pomocniczymi konstrukcjami, gdyż liczba niewiadomych w
metodzie sił jest określona przez stopień statycznej niewyznaczalności, który jest
charakterystyką konstrukcji prętowej, natomiast liczba niewiadomych w metodzie
przemieszczeń może być dowolnie zwiększana przez nowy dobór węzłów.

Cele
Po przestudiowaniu tego rozdziału skryptu, Czytelnik powinien:
 rozumieć na czym polega metoda przemieszczeń i jakie występują w niej niewiadome,
 umieć sporządzić wykresy sił przekrojowych w belkach za pomocą metody
przemieszczeń,
 umieć sporządzić wykresy sił przekrojowych w ramach za pomocą metody
przemieszczeń,
 potrafić wyznaczyć linie wpływu w belkach i ramach metodą kinematyczną,
 rozumieć jak buduje się obwiednię momentów zginających w belkach ciągłych,
 potrafić wyznaczyć przemieszczenia węzłowe i siły w prętach kratownicy płaskiej i
przestrzennej metodą przemieszczeń.

Słowa kluczowe
Metoda przemieszczeń, formuły metody przemieszczeń, plan przemieszczeń

3.1 Belki ciągłe

Ograniczymy rozważania do belek, które są pryzmatyczne w każdym przęśle. Czyli w

każdym przęśle będzie: EA = const, EJ = const. Kluczem do analizy belek ciągłych jest
analiza deformacji jednej belki prostej, pryzmatycznej.
Rozważmy belkę o długości l, która na odcinku od i do k jest pryzmatyczna i poddana
obciążeniu poprzecznemu o intensywności q = const. Belka jest rozważana w układzie
współrzędnych (x ,z), rys. 3.1.1.

199
 Rys. 3.1.1

Przyjmijmy, że znamy przemieszczenia i kąty obrotu końców i i k:

dw dw
wi  w(0) , wk  w(l ) , i  (0) , k  (l  0) , (3.1.1)
dx dx
gdzie zapis f(x+0) oznacza wartość f liczoną z prawej strony punktu x, a f(x-0) - z lewej strony
punktu x. Jeśli w punktach i i k połączenia są sztywne, to
dw dw
(l  0)  (l  0) , (3.1.2)
dx dx
ale jeśli np. w k jest przegub, wtedy  k dane wzorem (3.1.1)4 określa kąt obrotu na lewo od k,
różny od kąta obrotu na prawo od k.
Łatwo udowodnić, że ugięcie w dowolnym punkcie x pomiędzy i i k, czyli gdy 0 < x < l
wyraża się formułą poniżej
 x  x
w( x)  wˆ    wˆ 0   , (3.1.3)
l l
gdzie
wˆ    wi 1  3 2  2 3   wk  3 2  2 3   li   2 2   3   lk   2   3  , (3.1.4)
1 ql 4 2
wˆ 0    1    .
2
(3.1.5)
24 EJ
Wielkość   x / l zmienia się od 0 do 1. Funkcja w spełnia równanie różniczkowe belki
zginanej
d2  d 2w 
 EJ q, (3.1.6)
dx 2  dx 2 
które przy EJ = const upraszcza się do postaci
d 4w q
 . (3.1.7)
dx 4 EJ
Ponadto w spełnia warunki (3.1.1). Jest tylko jedna funkcja spełniająca jednocześnie (3.1.7) i
(3.1.1) i właśnie ma ona postać (3.1.3)-(3.1.5).
W celu uproszczenia zapisów zamiast ŵ  , ŵ0   będziemy pisać w  , w0   , co nie
powinno prowadzić do nieporozumień. Aby było najprościej, będziemy też zazwyczaj
pomijać argument x lub  .
Zgodnie z formułami dotyczącymi belki o stałej sztywności EJ:
EJ d 2 w EJ d 3 w
M  2 , T   (3.1.8)
l d 2 l 3 d 3
znajdujemy rozkład momentów zginających

200
 ql 2
M
EJ
l
 4  6  i   2  6  k   6  12   
12
1  6  6 2  (3.1.9)
i sił poprzecznych
6 EJ 1 
2  i
T    k  2   ql     . (3.1.10)
l 2 
Przyjęto oznaczenie kąta obrotu cięciwy, por. Rys. 3.1.2
1
   wk  wi  . (3.1.11)
l

Rys. 3.1.2

Prawa strona (3.1.11) określa tg . Jeśli kąt  jest mały, to   tg , co tłumaczy zapis
(3.1.11).
Formuły na w,T, M zezwalają na efektywną analizę statyczną belek ciągłych.
Jako pierwszy przykład rozważmy belkę dwuprzęsłową pokazaną poniżej.

Rys. 3.1.3

Znajdujemy rozkład momentów zginających M stosując formułę (3.1.9) kolejno do obu

przęseł I i II:
EJ ql 2
MI  (2  6 )1  (1  6  6 2 ) , (3.1.12)
l 12
EJ
M II  (4  6 )1 , (3.1.13)
l
gdzie   xI / l ,   xII / l . Warunek zgodności momentów z obu stron węzła 1 (czyli
warunek równowagi tego węzła)
M I (1)  M II (0)  0 (3.1.14)
prowadzi do warunku
8EJ ql 2
 1   0, (3.1.15)
l 12
skąd

201
 1 ql 3
1   . (3.1.16)
96 EJ
Podstawienie tego wyniku do (3.1.12), (3.1.13) daje rozkłady momentów na obu przęsłach,
por. rys. 3.1.4
MI 1 1
2
  (2  6 )  (1  6  6 2 ),
ql 96 12
(3.1.17)
M II 1
  (4  6 ).
ql 2 96
 należy rozumieć jako   xI / l lub   xII / l .

Rys. 3.1.4

Podstawienie (3.1.16) do (3.1.3) daje wykresy ugięć dla obu przęseł:

wI 1 1
  ( 2   3 )   2 (1   )2 , (3.1.18)
w0 96 24
gdzie   xI / l oraz
wII 1
  (  2 2   3 ) , (3.1.19)
w0 96
gdzie   xII / l oraz w0  ql 4 / EJ . Powyższe formuły można też zapisać w sposób bardziej
zwarty
wI 1 5 
  2 (1   )     ,
w0 24 4 
(3.1.20)
wII 1
   (1   ) . 2

w0 96
co nieco ułatwia sprawdzenie warunków brzegowych kinematycznych
1 dwI
wA  wI (0)  0 ,  A  (0)  0 ,
l d
1 dwI 1 dwII
w1  wI (1)  0 , (1)  (0)  1 ,
l d l d
w1  wII (0)  0 ,
1 dwII
wB  wII (1)  0 ,  B  (1)  0 . (3.1.21)
l d
W celu analizy belek z warunkami swobodnego podparcia celowe jest rozpatrzenie
przypadku, gdy w węźle i lub k na rys. 3.1.1 jest przegub.
Rozpatrzmy belkę z przegubem w węźle k, rys. 3.1.5.

202
 Rys. 3.1.5

Niech obciążenie przęsłowe na i-k będzie stałe q = const. Ugięcie na odcinku i-k wyraża się
formułą
 3 1  3 1   3 1  ql 4 2
w  wi 1   2   3   wk   2   3   li     2   3      1 (2  3) .
 2 2  2 2   2 2  48EJ
(3.1.22)
Zauważmy, że w formule tej nie występuje kąt  dotyczący lewej strony przegubu k. Łatwo
sprawdzić, że wynik (3.1.22) spełnia równanie rozwiązujące (3.1.7) z q = const oraz warunki
brzegowe kinematyczne
1 dw
w  0   wi , (0)  i , w(1)  wk (3.1.23)
l d
oraz warunek statyczny
M (1)  0 . (3.1.24)
Wykres momentów jest określony przez funkcję:
3EJ ql 2
M (1   )(i  )  (4  1)(1   ) , (3.1.25)
l 8
a siła poprzeczna wynosi
3EJ  5
T   2 (i  )  ql     . (3.1.26)
l  8
Jeśli przegub jest po lewej stronie, w węźle i, por. rys. 3.1.6, to ugięcie wynosi
 3 1  3 1   1 1  ql 4
w  wi 1     3   wk     3   lk      3     2  1 (1   )2 .
 2 2  2 2   2 2  48EJ
(3.1.27)

Rys. 3.1.6

203
Otrzymamy wówczas zależności
3EJ ql 2
M   (k  )   (4  3) (3.1.28)
l 8
oraz
3EJ  3
T  (k  )  ql     . (3.1.29)
 8
2
l

Powyższe wyniki zezwalają na rozwiązanie wielu zadań statyki belek ciągłych, por. rys.
3.1.7, obciążonych w sposób równomierny na wybranych przęsłach lub obciążonych
przesunięciem podpór.

Rys. 3.1.7

Niewiadome kąty obrotu węzłów łatwo znaleźć z warunków ich równowagi.

Rozwiązanie zadań z rys. 3.1.7 pozostawiamy Czytelnikowi.
W zadaniach symetrycznych pojawia się warunek utwierdzenia z przesuwem, gdy
rozpatrujemy jedną z połówek konstrukcji. Punkt na osi symetrii doznaje pionowego
przemieszczenia, a styczna do osi odkształconej w tym punkcie jest pozioma. Na przykład,
lewa strona belki z rys. 3.1.8a deformuje się tak samo jak belka z rys. 3.1.8b.

Rys. 3.1.8

Utwierdzenie z przesuwem (czyli suwak) warte jest osobnej analizy, którą podajemy poniżej.
Niech na odcinku i-k belki prostej działa q = const, a w punkcie k mamy suwak, rys. 3.1.9,
gdzie ponadto wymuszany jest kąt obrotu  k . Nie mamy kontroli nad wartością ugięcia wk ,

204
natomiast ugięcie i kąt obrotu w węźle i wynoszą wi i  i . Linię ugięcia takiego elementu
belkowego opisujemy równaniem
 1  1 1 ql 4 2
w  wi  li     2   lk  2   (4  4   2 ) . (3.1.30)
 2  2 24 EJ

Rys. 3.1.9

Zatem
EJ ql 2
M (i  k )  (2  6  3 2 ),
l 6 (3.1.31)
T  ql (1   ).
Powyższe formuły spełniają warunki brzegowe:
dw dw
w(0)  wi , (l )  k , (0)  i , T (l )  0 (3.1.32)
dx dx
oraz równanie (3.1.7), czyli są rozwiązaniami danego zadania.

Rys. 3.1.10
Potrzebna będzie też formuła na ugięcie belki z suwakiem po lewej stronie
 1 1  1 1  ql 4
w  wk  li       2   lk   2    (1   2 )2 (3.1.33)
 2 2   2 2  24 EJ
oraz
EJ ql 2
M (i  k )  (4  12 2 ),
l 24 (3.1.34)
T  ql .
Są spełnione warunki
dw dw
w(l )  wk , (0)  i , (l )  k , T (0)  0 . (3.1.35)
dx dx

W metodzie przemieszczeń wprowadza się pewien formalizm oznaczeń sił i przemieszczeń

brzegowych, jak na rys. 3.1.11.

205
 Rys. 3.1.11

Numer pręta K występuje jako indeks górny sił i przemieszczeń. Siły brzegowe są więc
określone następująco:
iK  M (0) , kK  M (l ) , Wi K  T (0) , WkK  T (l ) (3.1.36)
Zgodnie z (3.1.9), (3.1.10) otrzymujemy więc związki
2 EJ
 iK   2i  k  3    okK ,
l
2 EJ
 kK   2k  i  3    okK ,
l
(3.1.37)
6 EJ
Wi  2 i  k  2   Wi ,
K oK

l
6 EJ
WkK   2 k  i  2   WkoK .
l
gdzie wyrazy wolne zależą od rodzaju obciążenia. Jeśli dane jest q = const, to
ql 2 ql 2 ql ql
i  
oK
, k 
oK
, Wi oK   , WkoK   . (3.1.38)
12 12 2 2
Znakowanie sił (3.1.36) jest zgodne z rys.3.1.11. Takie znakowanie sił i momentów
brzegowych uprości zapisy równań równowagi węzłów ram płaskich.
Jeśli q = 0 to siły brzegowe spełniają następujące równania równowagi

iK   kK  lWkK  0
Wi K  WkK  0

tożsamościowo, tzn. przy dowolnych wartościach kątów obrotu i przemieszczeń węzłów i i k.

Gdy belka ulega translacji lub małemu obrotowi, czyli w(x) = ax+b a więc gdy
i   , k   i gdy q=0, siły brzegowe towarzyszące tej deformacji są zerowe – wystarczy
podstawić powyższy związek do (3.1.37) aby to zauważyć. Mówimy, że związki (3.1.37)
spełniają kryterium ruchu sztywnego. Tu słowo ruch jest użyte zwyczajowo, chodzi o
deformację: w = ax+b.
Obciążenia inne niż q = const wywołują odpowiednie siły wyjściowe – wyrazy wolne w
(3.1.7), por. Tablica 3.1.1. Wyniki zestawione w tej tablicy można wyprowadzić metodą sił.

206
 Tablica 3.1.1
Schemat pręta i rodzaj
obciążenia
 ioK  koK Wi oK WkoK
q
ql 2 ql 2 ql ql
  
12 12 2 2
l
P
Pl Pl P P
  
8 8 2 2
l/2 l/2

-  t t  t t
 EJ
+
l

t h
EJ
h
0 0

q
ql 2 5 3
  ql  ql
8 8 8
l

P
3 11 5
 Pl  P  P
16 16 16
l/2 l/2

M 3M 3M

l M 2 2 l 2 l

-
3  t 3  t 3  t
+

t  EJ t  EJ t
2 lh 2
EJ t
lh
l 2 h

q
ql 2 ql 2  ql
 
3 6
l

P
Pl Pl
  P
2 2
l

-
 t t  t t
+
l

t  EJ
h
EJ
h
0

Siły brzegowe działające na belkę z przegubem przedstawiono na rys. 3.1.12.

207
 Rys. 3.1.12

Na podstawie (3.1.25, 3.1.26) oraz (3.1.36) znajdujemy związki dotyczące schematu z

przegubem:
a) po prawej stronie
3EJ
 iK  i    ioK ,
l
3EJ
Wi K  2 i    Wi oK , (3.1.39)
l
3EJ
WkK   2 i    WkoK ,
l
b) po lewej stronie
3EJ
 kK  k     okK ,
l
3EJ
Wi K  2 k    Wi oK , (3.1.40)
l
3EJ
WkK   2 k    WkoK .
l

Jeśli działa obciążenie q = const, to na podstawie (3.1.25, 3.1.26) obliczamy siły w belce z
przegubem po prawej stronie
ql 2 5ql 3ql
ioK   , Wi oK   , WkoK   . (3.1.41)
8 8 8
Wartości sił wyjściowych odnoszących się do innych obciążeń podaje Tablica 3.1.1.
Jeśli nie występuje obciążenie przęsłowe, to siły brzegowe spełniają warunki równowagi
iK  lWkK  0 , Wi K  WkK  0 (3.1.42)
i warunki ruchu sztywnego, to znaczy zerują się gdy wstawimy i   .
Siły brzegowe działające na belkę z suwakiem podaje rys. 3.1.13.

208
 Rys. 3.1.13

Na podstawie formuł (3.1.31, 3.1.32) oraz (3.1.36) otrzymujemy wzory

EJ
 iK  i  k   ioK ,
l
(3.1.43)
EJ
k 
K
  k  i    k .
oK

l
Jeśli na pręt z suwakiem po prawej stronie działa obciążenie q = const,
to momenty wyjściowe wynoszą, por. (3.1.31)
ql 2 ql 2
ioK   ,  okK   . (3.1.44)
3 6
Inne obciążenia przęsłowe uwzględnia Tablica 3.1.1.
Niech suwak będzie po prawej stronie i niech q = 0. Wzory (3.1.43) spełniają warunki
równowagi
iK   kK  0 , Wi  0. (3.1.45)
Ponadto spełnione jest kryterium ruchu sztywnego: deformacji i  k towarzyszy:
 iK  0 ,  iK  0 .
Wzory na siły poprzeczne brzegowe są zdegenerowane do postaci
Wi K  Wi oK (suwak po prawej stronie)
WkK  WkoK (suwak po lewej stronie)
czyli siły te nie zależą od  i ,  k . W celu uproszczenia zapisów będziemy mówić, że wzory
(3.1.37) dotyczą schematu 1; wzory (3.1.39)-schematu 2 (pręt z rys.3.1.12) a wzory (3.1.43)-
schematu 3 (pręt z suwakiem). Oczywiście wzory (3.1.37) są prawdziwe w każdym wypadku
przy odpowiedniej interpretacji wielkości brzegowych. Ze wzorów tych można otrzymać
łatwo formuły schematów 2 i 3 na drodze tzw. kondensacji statycznej, której nie będziemy tu
omawiać.
Wzory (3.1.37), (3.1.39), (3.1.43) nazywane są niekiedy wzorami transformacyjnymi metody
przemieszczeń; dotyczą kolejno schematów 1,2,3. Termin ten jest błędny, gdyż nie można
uznać, że przemieszczenia transformują się w siły brzegowe. Po angielsku wzory te nazywa
się: stiffness equations for a single bar (an unassembled element), albo: constitutive equations
for a bar element, lub: slope-deflection equations
W tym skrypcie będziemy używać terminu: formuły metody przemieszczeń schematu 1,2 lub
3, rozumiejąc, że chodzi właśnie o te, a nie inne formuły używane w metodzie przemieszczeń.

209
 Zauważmy, że przemieszczenia brzegowe determinują wartości sił brzegowych ale nie
odwrotnie. Formuły metody przemieszczeń nie są odwracalne. Przykładowo, macierz równań
wyjęta z (3.1.37)
  iK   4 2 6   i 
 K  EJ   
  k   l  2 4 6  k  (3.1.46)
lWk K
 6 6 12   
 
jest osobliwa (jej wyznacznik zeruje się), gdyż wiersz trzeci jest sumą dwu pierwszych
wierszy (wziętych ze znakiem minus). Zatem nie da się tego równania macierzowego
odwrócić w sposób jednoznaczny.
Znalezione formuły zezwalają na niemal automatyczne rozwiązywanie zadań dotyczących
belek ciągłych. Powróćmy do rys.3.1.3. Zadanie to można rozwiązać bardzo szybko w
kolejnych krokach zapisanego poniżej algorytmu.
Krok 1
Przyjęcie niewiadomych metody przemieszczeń1
q  1 
Tu mamy jedną niewiadomą, wiec wektor kolumnowy q ma wymiar 1 na 1.
Krok 2
Analiza tzw. układu geometrycznie wyznaczalnego.
Nakładamy więzy, por. rys. 3.1.14 :
q=0

Rys. 3.1.14

Widać, że obciążenie o intensywności q działające na pręcie 1 deformuje w układzie

geometrycznie wyznaczalnym tylko ten pręt. Nie jest to regułą! Jednak zazwyczaj tak jest, co
bardzo ułatwia obliczanie wielkości wyjściowych (podajemy tylko niezerowe)
ql 2 ql 2 ql ql
1A   , 11  , W 1A   , W 11   . (3.1.47)
12 12 2 2
Krok 3
Formuły metody przemieszczeń w kolejnych przekrojach – układamy je na podstawie
schematów ( nr 1,2 lub 3) wynikających z warunków kinematycznych układu geometrycznie
wyznaczalnego. Zaciemniony trójkąt w węźle 1 implikuje utwierdzenia w schematach obu
prętów. Zatem oba pręty są zgodne ze schematem 1. Zapisujemy więc

1
Oznaczenie q stosuje wielu autorów. Składowych qk wektora q nie należy mylić z intensywnością q obciążenia
przęsłowego

210
 2 EJ
1A  (2·0  1  3·0)  1A ,
l
2 EJ
11  (21  0  3·0)  11 ,
l
(3.1.48)
2 EJ
1 
2
(21  0  3·0)  0,
l
2 EJ
 2B  (2·0  1  3·0)  0.
l
gdyż tutaj  1  0 , 2  0 , gdzie  K jest kątem obrotu pręta nr K. Znaki momentów są dane na
rys. 3.1.15.

Rys. 3.1.15

Krok 4
Warunki równowagi stowarzyszone z niewiadomymi q. Tutaj mamy jeden warunek
równowagi momentów w węźle 1, por. (3.1.14)
11  12  0 . (3.1.49)
Dzięki przyjętej konwencji oznaczeń i znaków w równaniu tym mamy znaki jednolite (+),
inaczej niż było w (3.1.14). To daje pewną automatyzację w układaniu równań. Trzeba jednak
pamiętać, że dodatnie momenty  działające na węzeł kręcą w lewo, por. rys. 3.1.15, aby
poprawnie uwzględnić ewentualny moment skupiony w węźle.

Rys. 3.1.16

Wstawienie (3.1.48), (3.1.47) do (3.1.49) daje równanie

EJ ql 2
8 1   0, (3.1.50)
l 12
różniące się znakiem od (3.,1.15). Od razu otrzymujemy dodatni współczynnik przy 1 .
Krok 5
Wstawienie 1 z (3.1.50) do (3.1.48) określa wartości momentów brzegowych
5 1 2 1 1
1A   ql 2 , 11  ql , 12   ql 2 ,  2B   ql 2 . (3.1.51)
48 24 24 48
Te momenty zaczepiamy na kolejnych belkach, pamiętając o obciążeniu przęsłowym, por.
rys. 3.1.16.
Sporządzamy wykresy momentów na kolejnych belkach i łączymy w całość. Potwierdzamy
wykres z rys. 3.1.4.

211
Wykresy sił poprzecznych także można łatwo sporządzić w kolejnych belkach i połączyć w
całość. Reakcję w 1 obliczamy na podstawie wartości sił poprzecznych z obu stron węzła.
Analiza sił poprzecznych nie dostarcza tu sprawdzianów wyników dotyczących zginania i
dlatego jest czynnością niezależną od algorytmu złożonego z kroków 1-4. Siły poprzeczne są
natomiast istotne w analizie ram.
Zachęcamy Czytelnika aby samodzielnie rozwiązał zadania z rys. 3.1.17.

Rys. 3.1.17

Obciążenie geometryczne (np. osiadanie podpory na rys.(d)) nie stanowi problemu: należy
narysować deformację układu geometrycznie wyznaczalnego wywołaną tym osiadaniem a
momenty wyjściowe znaleźć na podstawie formuł metody przemieszczeń podstawiając dane
kąty obrotu cięciw zależne teraz od  .
Uwaga !
Formuły (3.1.3)-(3.1.4) oraz (3.1.22) i (3.1.27) pełnią wyjątkowo ważną rolę w mechanice
prętów i dlatego warto je zapisać za pomocą funkcji pomocniczych 1 , 2 , które pojawiły się
w p.2.6 oraz nowych funkcji pomocniczych. Zapiszmy tu wszystkie potrzebne formuły, nawet
jeśli niektóre z nich były już definiowane:
1 ( )  1  3 2  2 3
1 ( )    2 2   3
3 1
 2 ( )  1   2   3
2 2
3 1
2 ( )     2   3 (3.1.52)
2 2
3 1
3 ( )  1     3
2 2
1
3 ( )     2
2
1
4 ( )   2
2

212
Niech na odcinku i-k pręta prostego i pryzmatycznego (EJ = const) nie ma obciążenia
poprzecznego, rys. 3.1.18.

Rys. 3.1.18

Wówczas ugięcie, wyrażające się wzorem (3.1.4), warto zapisać w innej postaci
 x  x'  x  x'
w( x)  wi 1    wk 1    li1    lk1   , (3.1.53)
l  l  l  l 
gdzie x'  l  x . Formuła (3.1.53) określa ugięcia wywołane wymuszeniami kinematycznymi
pręta o schemacie obustronnego utwierdzenia, rys.3.1.19.

Rys. 3.1.19

Funkcje 1 , 1 są określone na odcinku [0,1]. Ich własności są następujące:

d 1 d 1
1 (0)  1 , 1 (1)  0 , (0)  0 , (1)  0 (3.1.54)
d d
oraz
d1 d1
1 (0)  0 , 1 (1)  0 , (0)  1 , (1)  0 . (3.1.55)
d d

Niech w węźle k będzie przegub i na i-k niech q = 0, por. rys. 3.1.20.

213
 Rys. 3.1.20

Ugięcie w(x) jest dane formułą (3.1.53), gdzie  k   k( ) – z lewej strony przegubu. Tę formułę
można uprościć, korzystając z informacji: M(l) = 0. Formułę (3.1.22) przepiszmy w postaci
 x  x'  x
w( x)  wi 2    wk 3    li2   . (3.1.56)
l  l  l
Powyższy wzór określa ugięcia wywołane wymuszeniami kinematycznymi pręta o schemacie
z przegubem w k, rys. 3.1.21.

Rys. 3.1.21

Niech teraz przegub będzie w węźle „i”., rys. 3.1.22.

Rys. 3.1.22

214
Ugięcie w(x) określa wzór (3.1.53), gdzie i  i( ) . Informacja: M(0) = 0 zezwala na
eliminację tego kąta; ugięcie można zapisać, por. (3.1.27)
 x  x'  x'
w( x)  wi 3    wk 2    lk 2   . (3.1.57)
l  l   l 
Wzór ten określa ugięcia pręta wywołane wymuszeniami kinematycznymi.

Rys. 3.1.23

Funkcje  2 , 3 , 2 są określone na odcinku [0,1]. Ich własności są następujące:

d 3 d 2 3
3 (0)  1 , 3 (1)  0 , (1)  0 , (0)  0 ,
d d 2
d 2 d 2 2
2 (0)  1 , 2 (1)  0 , (0)  0 , (1)  0 , (3.1.58)
d d 2
d 2 d 22
2 (0)  0 , 2 (1)  0 , (0)  1 , (1)  0 .
d d 2
Poddajemy pręt z rys.3.1.19 translacji wi  wk  w0 ; i   k  0 . Wówczas
 x  x' 
w0  w0 1    w0 1   .
l l
Stąd wynika zależność
1 ( )  1 ( ')  1. (3.1.59)
Teraz poddamy ten pręt obrotowi sztywnemu o  0 wokół węzła „i”. Wówczas i   k   0 ,
wk  l 0 , czyli
 x'   x  x' 
 0 x  l 0 1    l 01    l 01   ,
l  l l 
Skąd otrzymujemy tożsamość:

215
 1 ( ')  1 ( )  1 ( ')   . (3.1.60)

Obrót sztywny wokół „k” daje związek

1 ( )  1 ( )  1 ( ')   ' . (3.1.61)

Podobne związki wiążą funkcje  2 , 3 , 2 .

Powróćmy teraz do belek z suwakiem (rys. 3.1.9 i 3.1.10). W przypadku q  0 formułę
(3.1.30) można przepisać w postaci:

w( )  wi  li  3 ( )  lk  4 ( ) , (3.1.62)

gdzie 3 ( ) , 4 ( ) zdefiniowano wzorami (3.1.52). Łatwo zauważyć, że formułę (3.1.33)

można zapisać z wykorzystaniem tych samych funkcji:

w( )  wk  li  4 ( )  lk  3 ( ) . (3.1.63)

Funkcje (3.1.52) pojawiają się w wyrażeniach na linie ugięcia i wówczas ich argumentem jest
x/l, gdzie x określa położenie przekroju belki, w którym wyznaczamy przemieszczenie. Te
same funkcje pojawiają się w wyrażeniach na linie wpływu reakcji w belkach; wówczas ich
argumentem jest y/l, gdzie y definiuje położenie siły jednostkowej, por. p.2.6. Ta podwójna
rola funkcji  i , i spowodowała, że może się wydawać, iż linie wpływu są liniami ugięcia.
Do tego nieporozumienia wrócimy w p.3.3.

216
3.2 Ramy płaskie z prętów niewydłużalnych

Ramy płaskie są często ortogonalne, jak na rys. 3.2.1. Wyróżniany ramy ortogonalne: a)
nieprzesuwne, b) przechyłowa z jednym przechyłem, c) przechyłowa z dwoma przechyłami.

Rys. 3.2.1

Przyjmijmy, że rama jest zaprojektowana na zginanie, co oznacza że jest niezwykle sztywna

na ściskanie i rozciąganie. Będziemy mówić, że pręty są nieściśliwe (termin mylący, gdyż
użyty w innym sensie niż w mechanice ośrodka ciągłego, gdzie oznacza niezmienność
objętości w trakcie deformacji) lub niewydłużalne (czyli też nieskracalne) i będziemy pisać
symbolicznie: EA   . Zatem w prawie rozciągania

N  EA (3.2.1)

prawa strona jest iloczynem dużej liczby EA i bardzo małej liczby  (odkształcenie
podłużne), więc wynik N (siła podłużna) może być określony.
Z uwagi na założenie nieściśliwości prętów węzły ramy z rys. 3.2.1a nie mogą się przesuwać.
Dlatego taką ramę nazywamy nieprzesuwną. Natomiast górny rygiel ramy z rys. 3.2.1b może
przesuwać się poziomo nie zmieniając swej długości. Ta rama jest więc przesuwna lub
przechyłowa z jednym niezależnym przesuwem. Ramę z rys. 3.2.1c charakteryzuje
możliwość dwu niezależnych przesuwów.
Ramy z rys. 3.2.1 są ortogonalne, gdyż rygle są ortogonalne do słupów.
Pewne modyfikacja może prowadzić do ram nieortogonalnych, por. rys. 3.2.2.

217
 Rys. 3.2.2

Najłatwiejsze do analizy są ramy ortogonalne nieprzesuwne a najtrudniejsze –

wieloprzesuwne i nieortogonalne, np. rama z rys. 3.2.2c jest nieortogonalna i ma dwa
niezależne przesuwy. Omówimy kolejno te ramy – od najłatwiejszych do najtrudniejszych.

3.2.1 Ramy nieprzesuwne

Ramy mogą być przesztywnione lub nie, por. rys. 3.2.3.

Rys. 3.2.3

Rama (a) nie jest przesztywniona, gdyż siły podłużne da się wyznaczyć z dwóch warunków
równowagi węzła 1, natomiast w ramie (b) nie da się policzyć trzech sił podłużnych z dwóch
warunków równowagi węzła 1. W tym skrypcie będziemy rozpatrywać tylko ramy
nieprzesztywnione, gdyż tylko wtedy założenie niewydłużalności prętów może być
utrzymane. Ramy przesztywnione należy analizować przy uwzględnieniu wydłużalności
prętów.
Nauczmy się badać przesuwność. Będziemy rysować w węzłach strzałki i pisać 0 gdy
przesuw w tym kierunku będzie odebrany przez warunek niewydłużalności. Przykładowo,
rysujemy strzałki zerowe dla ramy z rys. 3.2.3, por. rys. 3.2.4

218
 Rys. 3.2.4

Widać, że w węźle 1 mamy dwie zerowe strzałki, niewspółliniowe. Wtedy piszemy „n”, znak,
że węzeł jest nieprzesuwny. Jeśli wszystkim węzłom przypiszemy cechę „n”, to rama jest
nieprzesuwna, jak np. na rys. 3.2.5., gdzie kolejno odnajdujemy węzły nieprzesuwne: 1,2,3,4.
Numerujemy też kolejno: 01 ,0 2 ,.. zerowe przemieszczenia wynikające z niewydłużalności
prętów lub z więzów podporowych.

Rys. 3.2.5

Zanim będziemy analizowali przykładowe ramy, rozważmy pręty pochyłe, jak na rys. 3.2.6.
a) b)

Rys. 3.2.6

Można wykazać, że pręty te są obciążone stycznie, o intensywności

q  q sin  cos  (3.2.2)
i normalnie (prostopadle do ich osi) o intensywności
qn  q cos2  . (3.2.3)
Zatem tylko qn wywołuje  0 ,W 0 . Dla pręta z rys. 3.2.6a otrzymujemy

219
 1 1
 io   qnl 2   ql12 ,
12 12 (3.2.4)
1
 ok  ql12 ,
12
a dla pręta z rys. 3.2.6b
1 1
io   qnl 2   ql12 . (3.2.5)
8 8
Zatem do wzorów z Tablicy 3.1.1 należy wstawiać długość rzutu pręta l1 , gdy q = const.

Rys. 3.2.7
Rozważmy jeszcze rys. 3.2.7. Pręt ten ma nieprzesuwny węzeł k, czyli pracuje tak jak pręt z
rys. 3.2.7b. Zatem momenty wyjściowe są dane wzorami (3.2.4).

Poniżej zamieścimy rozwiązania kilku wzorcowych przykładów.

Dwuprętowa rama nieprzesuwna (rys. 3.2.8) – obciążenie statyczne.

Rys. 3.2.8

Niech EJ = const. W kroku 1 ustalamy q  1 . W kroku 2 rysujemy układ geometrycznie

wyznaczalny i jego deformację (c). Obliczamy (niezerowe) momenty wyjściowe
1 1
12   ql 2 , 2B  ql 2 . (3.2.6)
12 12
W kroku 3 zapisujemy formuły metody przemieszczeń

220
 3EJ
11  (1  0)  0,
l
2 EJ
12  (21  0  3·0)  12 , (3.2.7)
l
2 EJ
 2B  (2·0  1  3·0)   o2
B .
l
Warunek równowagi momentów w węźle 1
11  12  0 (3.2.8)
przyjmuje postać szczegółową
7 EJ 1
1  ql 2  0 ; (3.2.9)
l 12
jest to równanie zasadnicze w metodzie przemieszczeń, skąd wynika wartość kąta
1 ql 3
1  . (3.2.10)
84 EJ
Zatem momenty przywęzłowe wynoszą
3 3 9
11  ql 2 , 12   ql 2 ,  2B  ql 2 (3.2.11)
84 84 84
Rysujemy teraz wyizolowane pręty ramy A-1 oraz 1B, por. rys. 3.2.9, pod obciążeniem
momentami przywęzłowymi i obciążeniem zewnętrznym q.

Rys. 3.2.9

Sporządzamy wykresy momentów na obu belkach i łączymy w jeden wykres dla ramy, rys.
3.2.10a.

Rys. 3.2.10a

Analiza belek z rys. 3.2.9 daje też wykresy sił poprzecznych T, rys. 3.2.10b.

221
 Rys. 3.2.10b

Na siły podłużne nie mamy formuł wiążących je z przemieszczeniami, bo przyjęliśmy

niewydłużalność prętów. Jednak z równowagi węzła 1 można znaleźć obie siły podłużne, bo
mamy dwa równania

Rys. 3.2.11

 N1  W12  0 , W11  N2  0 (3.2.12)

i dwie niewiadome: N1 , N 2 . Zatem obliczamy
36 3
N1   ql , N 2   ql (3.2.13)
84 84
na pręcie nr 2 jest N = const gdyż obciążenie q jest prostopadłe do pręta i q =0.

Pięcioprętowa rama nieprzesuwna (rys. 3.2.12a)

a) Obciążenie statyczne.

Rys. 3.2.12a

222
EJ nie jest teraz stałe, gdyż prawy słup ma sztywność 2EJ. Wprowadzamy oznaczenia jak na
rys. 3.2.12 b. Zauważamy, że rama jest nieprzesuwna i nieprzesztywniona – obliczenie sił
podłużnych będzie możliwe. Ustalamy wektor niewiadomych
 
q   1 (3.2.14)
2 
i analizujemy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego.

Rys. 3.2.12b

Schematy prętów są zgodne z układem geometrycznie wyznaczalnym. Nie będziemy

podawać szczegółów. Nadmienimy, że z rys. 3.2.12c widać, że niezerowe momenty
wyjściowe to
13 , 14 , 42 , 52 , 62 , C6 . (3.2.15)
Ich wartości obliczamy ze wzorów z Tablicy 3.1.1 a znaki ustalamy zgodnie z położeniem
włókien rozciąganych na rys. 3.2.12c, na którym przedstawiono także deformację układu
geometrycznie wyznaczalnego i schematy prętów.

Rys. 3.2.12c

Równania równowagi momentów w węzłach 1 i 2:

11  12  13  14  0
(3.2.16)
 42  52   62  0

223
przyjmują postać macierzową
Kq  Qq , (3.2.17)
gdzie
 13 
EJ 14 2   48  2
K    ql .
l  2 11
, Qq (3.2.18)
3
 8 
K jest macierzą sztywności ramy (przy wyborze q jak wyżej). Rozwiązanie ma postać;
107 ql 3 226 ql 3
1  , 2  (3.2.19)
7200 EJ 7200 EJ
i na tej podstawie łatwo obliczyć  ik . Analizując kolejno belki 1-6 znajdujemy M, T i
łączymy te wykresy w jedną całość. Nie wolno zapomnieć o obciążeniach przęsłowych.
Mając siły poprzeczne przechodzimy do obliczania sił podłużnych: N1 , N 2 ,...N 6 , które ( w
tym zadaniu) są stałe wzdłuż prętów, gdyż pręty te nie są poddane obciążeniu stycznemu.
Zauważmy, że N1  0, N 3  0 . Zatem równowaga węzła 1 prowadzi do wartości N 2 , N 4 , a
równowaga węzła 2 daje wartości N 5 , N 6 . Pomijamy te obliczenia, jako elementarne.
b) Obciążenie równomiernym ogrzaniem dwu prętów.
Załóżmy, że słupy 2 i 5 (rys. 3.2.12b) są równomiernie ogrzane o t. Wówczas zginanie jest
wywołane podniesieniem się węzłów 1 i 2.
Analizujemy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego, pamiętając, że więzy
odbierające kąty 1 , 2 mogą przesuwać się, por. rys. 3.2.12d.

Rys. 3.2.12d
Obliczamy przemieszczenia pionowe wynikające z wydłużeń termicznych słupów
1  t tl , 2  2t tl , (3.2.20)
gdzie  t jest współczynnikiem rozszerzalności cieplnej. Obliczamy kąty obrotu cięciw
powstające w układzie geometrycznie wyznaczalnym:
 1  t t ,  4  t t ,  6  2t t , (3.2.21)
a pozostałe kąty  K0 , K = 2,3,5, zerują się. Na podstawie formuł metody przemieszczeń
schematów 1 i 2 obliczamy niezerowe momenty wyjściowe

224
 3EJ
11  tt,
l
6 EJ
14  24  tt, (3.1.22)
l
12 EJ
62  C6    t t.
l
Wektor prawych stron ma teraz postać
 9  EJ  t t
Qt    , (3.2.23)
6 l
a macierz K jest taka jak poprzednio, gdyż nie zależy od obciążenia. Obliczamy niewiadome
37 34
1    t t , 2   t t . (3.2.24)
50 50
Dalsze obliczenia są rutynowe.
c) Obciążenie różnicą temperatur.
Niech rygle 1-4-6 mają wysokość h. Przyjmijmy, że pręty te są obciążone różnicą temperatur
t , rys. 3.2.12e. Badamy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego. Nie jest trudno
sprawdzić, że obciążenie t = const obustronnie utwierdzonej belki pryzmatycznej (EJ =
const, h = const) nie wywołuje jej ugięcia. Dlatego na rys. 3.2.12e pokazano ugięcie

Rys. 3.2.12e

w0 tylko pręta nr 1, a pręty 4 i 6 pozostają prostoliniowe. Powstają momenty wyjściowe, por.

Tablica 3.1.1
3 EJ  t t EJ  t t EJ  t t EJ  t t EJ  t t
11  , 14   , 42  , 62   , C6  .
2 h h h h h
(3.2.25)
Wektor prawych stron wynosi
 0,5 EJ  t t
Qt    , (3.2.26)
 0  h
a macierz K nie ulega zmianie. Obliczamy kąty obrotu
11  t tl 2  t tl
1   , 2  . (3.2.27)
300 h 300 h
Dalsze obliczenia pomijamy jako typowe.
d) Przesunięcie boczne podpory.
Załóżmy, że podpora D uległa wstępnemu przesunięciu w prawo o  0 , rys. 3.2.12f.

225
 Rys. 3.2.12f.

Szkicujemy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego, która jest niezerowa tylko na

pręcie nr 5. Obliczamy kąt obrotu cięciwy słupa 2-D

 5   o , (3.2.28)
2l
a następnie niezerowy moment wyjściowy
3·2 EJ
52   0  5  , (3.2.29)
2l
czyli
3 EJ  o
52  (3.2.30)
2 l2
Wektor prawych stron wynosi
 0 
EJ 
Q   3  2 o . (3.2.31)
  l
 2
Kąty obrotu węzłów będą proporcjonalne do o / l . Pomijamy dalsze obliczenia.
e) Obrót utwierdzenia w węźle C.
Niech utwierdzenie w C będzie poddane obrotowi o kąt  0 . Rysujemy deformację układu
geometrycznie wyznaczalnego, rys. 3.2.12 g.

Rys 3.2.12 g

Ugięcie w0 jest niezerowe tylko na 2-C. Obliczamy momenty wyjściowe

226
 2 EJ 2 EJ
62   2·0  0  3·0   0 ,
l l
(3.2.32)
2 EJ 4 EJ
C6   2·0  0  3·0   0 .
l l
Zatem
 0  EJ
Q0    0 (3.2.33)
 2  l
Kąty obrotu węzłów będą proporcjonalne do  0 . Pomijamy dalsze obliczenia.

Nieprzesuwna rama nieortogonalna ze wspornikiem, rys. 3.2.13a.

a) Obciążenie statyczne.

Rys. 3.2.13a

„Odcinamy” wspornik, zaczepiając układ sił równoważnych. Wprowadzamy oznaczenia

metody przemieszczeń, rys. 3.2.13b.

Rys. 3.2.13b

Obliczamy długości prętów: l1  4l , l2  5l . Ani moment 3ql 2 ani siła ql nie powodują
deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego, gdyż działają bezpośrednio w węźle 1.
Tylko obciążenie działające na pręt 2 wywołuje tę deformację, rys. 3.2.13c.
Obliczamy niezerowe momenty wyjściowe zgodnie z (3.2.4)
1 1
12   q(4l )2 , 2B  q(4l ) 2 . (3.2.34)
12 12

227
 Rys. 3.2.13c

Zapisujemy równowagę momentów węzła nr 1

11  12  3ql 2  0 (3.2.35)
i rozpisujemy ją szczegółowo
2 EJ
11   2·1  0  3·0   0,
4l
(3.2.36)
2 EJ
12   2· 1 0  3·0   12.
5l
Otrzymujemy równanie metody przemieszczeń
9 EJ 5
1  ql 2  0 , (3.2.37)
5 l 3
a więc
25 ql 3
1   . (3.2.38)
27 EJ
Znajdujemy wykres momentów, rys. 3.2.13d.

Rys. 3.2.13d

Wycinamy belki i obliczamy siły Wi K , por. rys. 3.2.13e.

228
 Rys. 3.2.13e

Otrzymujemy
WA1  0,3472ql , W11  0,3472ql , W12  1,822ql , WB2  1,378ql . (3.2.39)
Obliczamy cos   4 / 5, sin   3 / 5 . Sprawdzenie
W12  WB2  q·4l·cos   0 (3.2.40)
jest spełnione.
W celu obliczenia sił N12 , N1 , układamy warunki równowagi węzła 1, pamiętając o sile
pionowej ql, por rys. 3.2.13b
N12 cos   W11  W12 sin   0,
(3.2.41)
N1  ql  N12 sin   W12 cos   0.
Stąd obliczamy
N12  0,9325ql , N1  3,017ql. (3.2.42)
Siłę N B2 obliczamy z warunku równowagi sił działających na pręt nr 2
 N12  q 4l sin   N B2  0,
(3.2.43)
N B2  1, 4675ql ,
por. rys. 3.2.13f.
Na koniec warto narysować ramę z ujawnionymi reakcjami w B, rys. 3.2.13g.

Rys. 3.2.13f

229
 Rys. 3.2.13g

Można sprawdzić, że siły te wywołują reakcje w A zgodne z uzyskanymi wykresami M, T, N.

Nie dowodzi to jednak, że otrzymane wyniki są poprawne, jest to tylko jeden z możliwych
sprawdzianów.
b) Równomierne ogrzanie jednego z prętów.
Rozpatrzmy tę samą ramę, lecz bez wspornika; pręt 2 jest ogrzany o t, rys. 3.2.14a

Rys. 3.2.14a

Pręt 2 wydłuży się pod wpływem temperatury o  2  5 t tl , a pręt 1 pozostanie o tej samej
długości 4l. Należy więc przeciąć oba pręty przy węźle 1 (wówczas pojawiają się: koniec 1’
pręta 1’-B i koniec 1’’ pręta 1’’A; punkty 1’, 1’’ leżą w tym samym miejscu co p. 1) ,
pozwolić prętowi 2 wydłużyć się –
a następnie połączyć je z powrotem tak, aby utrzymać założenie EA   . W tym celu
rysujemy miejsca geometryczne (możliwe położenia) obu końców, czyli linie L1, L2
prostopadłe do obu prętów z konfiguracji nieodkształconej, por. rys. 3.2.14b

230
 Rys. 3.2.14b.
Obliczenia prowadzimy w następującej kolejności:
11'
11'  5lt t , cos   , (3.2.44)
1̂1'
5l t t 25
1̂1'   l t t , (3.2.45)
4 4
5
1̂1' 25
 1     t t , (3.2.46)
4l 16
~
1̂ 1  1̂1' sin  , (3.2.47)
25 3 15
1̂1  l t t   t tl , (3.2.48)
4 5 4
15
1̂1  t tl
 2   4 . (3.2.49)
1B 5l  5l t t
Stosujemy rozwinięcie w szereg Taylora w otoczeniu naturalnej konfiguracji równowagi
3 t t 3
 2    t t   t t   ... .
2
(3.2.50)
4 1  t t 4  
Zatrzymujemy pierwszy wyraz tego rozwinięcia
3
 2   t t . (3.2.51)
4
Unikniemy tych rozważań, gdy od razu będziemy pisać
ˆ
11 ˆ
11
 2   . (3.2.52)
1B 5l
Przesunięcie węzła 1 do położenia 1̂ wywołuje zginanie obu prętów, por. rys. 3.2.14c, w
układzie geometrycznie wyznaczalnym.

231
 Rys. 3.2.14c

Powstają momenty wyjściowe o wartościach

2 EJ
1A  11   2·0  0  3· 1  ,
4l
(3.2.53)
2 EJ
1  B 
2 2
 2·0  0  3· 2  .
5l
czyli
75 EJ  t t
1A  11  ,
32 l
(3.2.54)
9 EJ  t t
1   B  
2 2
.
10 l
Zapisujemy wzory na momenty
2 EJ
11   21  0  3·0   11 ,
4l
(3.2.55)
2 EJ
1 
2
 21  0  3·0   1 .2

5l
Piszemy warunek równowagi momentów wokół węzła 1
11  12  0, (3.2.56)
w postaci jawnie zależnej od 1
9 EJ 231 EJ t t
1   0. (3.2.57)
5 l 160 l
Znajdujemy z powyższego równania
1  0,802t t. (3.2.58)
Momenty wokół węzła obliczamy zgodnie ze wzorami podanymi powyżej a momenty w
utwierdzeniach według wzorów:
2 EJ
1A   2·0  1  3·0   1A ,
4l
(3.2.59)
2 EJ
B 
2
 2·0  1  3·0   B.2

5l
Wykres M podany jest na rys. 3.2.14d.

232
 Rys. 3.2.14d

c) Osiadanie i przesunięcia poziome podpór.

Rozważmy skutki przesunięcia pionowego podpory B o wielkość  w dół, rys. 3.2.15a.

Rys. 3.2.15a

Przesunięciu podpory B w pionie musi towarzyszyć przesunięcie węzła 1 w poziomie – takie,

aby pręt 2 (czyli 1-B) nie zmienił długości. Zatem pręt 2 musi ulec obrotowi o nieskończenie
mały kąt, gdyż deformacje bezwydłużeniowe wynikają z translacji i nieskończenie małych
obrotów, a translacja pręta 2 nie jest możliwa z uwagi na nieskracalność pręta nr 1.
Narysujmy strzałki możliwych kątów obrotu cięciw prętów 1 i 2, rys. 3.2.15b.

Rys. 3.2.15b

Przemieszczenia punktów 1 i B są wyrazem obrotu. Chwilowy środek tego obrotu jest

miejscem przecięcia linii s1 , s2 prostopadłych do możliwych przemieszczeń, wystawionych z
punktów 1 i B. Przecinamy linie s1 , s2 i znajdujemy punkt O2 . Można wyobrazić sobie, że

233
cały trójkąt 1O2 B przekręca się wokół O2 o pewien nieskończenie mały kąt  0 . Zatem kąty
między
O2 B i O2 B ' ; O21 i O21' ; 1B i 1' B ' (3.2.60)
są jednakowe i równe 0 . Kąt BO2 B' da się odczytać z rys. 3.2.15b, na podstawie wartości
tangensa
BB ' 
tg  0   , (3.2.61)
O2 B 4l
czyli  0   / 4l . Mamy więc
 3
11'  1O2  0  3l·   , (3.2.62)
4l 4
czyli
11' 3  
 1  
 ,  2  . (3.2.63)
4l 16 l 4l
Spróbujmy naszkicować deformację układu geometrycznie wyznaczalnego (rys. 2.3.15c).

Rys. 3.2.15c

Obliczenie momentów o1 A , 1 , 1 ,  B

o1 o2 o2
przebiega jak w poprzednich podpunktach.
Znajdujemy kolejno
9 EJ 
1A  11  ,
32 l 2
(3.2.64)
3 EJ 
1   B  
2 2
.
10 l 2
Dalszy przebieg obliczeń jest typowy. Przy obliczaniu przemieszczeń nie wolno zapominać o
deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego. Można napisać symbolicznie
w  w0  w 1  , (3.2.65)
gdzie w0 jest deformacją układu geometrycznie wyznaczalnego, a w1  to linia ugięcia
wywołana kątem obrotu 1 .
Zauważmy, że ostatecznie pręt nr 2 podlega:
3
- translacji w kierunku linii 1B równej:   sin     ,
5
4
- deformacji wywołanej przesunięciem węzła B w poprzek o wartość  cos    w dół,
5

234
 9
- deformacji wywołanej przesunięciem węzła 1 o 11' sin    w górę,
20
- deformacji wywołanej przez obrót węzła 1 o kąt 1 .
Natomiast pręt nr 1 podlega:
3
- przesunięciu węzła 1 o  ,
4
- obrotowi węzła 1 o 1 .

Rama portalowa przesuwna, rys. 3.2.16.

Rozpatrzmy symetryczną ramę, obciążoną symetrycznie.

Rys. 3.2.16a

Z uwagi na symetrię obciążenia, rama nie podlega przechyłowi. Ramę można analizować
bezpośrednio w łatwy sposób, uwzględniając relację
2  1 , (3.2.66)
lub analizując jedną z połówek, czyli schemat zredukowany, np. lewą część ramy, rys.
3.2.16b.

Rys. 3.2.16b

W tym zadaniu jest tylko jedna niewiadoma metody przemieszczeń 1 , jeśli przyjmiemy
schemat 3 dla pręta 2.
Momenty wyjściowe obliczamy zgodnie z Tablicą 3.1.1
1 1P
12   ql22  l2 ,
3 22
(3.2.67)
1 2 1P
B   ql2 
2
l2 .
6 22
Zapisujemy związki

235
 2 EJ
11   21   0,
l1
(3.2.68)
EJ
  2
1 1  0   1 .
2

l2
Równowaga węzła 1 daje równanie określające 1 . Pomijamy ciąg dalszy rozwiązania.

Rozpatrzmy tę samą ramę pod obciążeniem antysymetrycznym, pokazanym na rys. 3.2.17.

Rys. 3.2.17a,b

Rozpatrujemy schemat zredukowany do połowy ramy rys. 3.2.17b

To zadanie można rozwiązać przy założeniu jednej niewiadomej: 1 . Układ geometrycznie
wyznaczalny ma postać pokazaną na rys. 3.2.17c

Rys. 3.2.17c
Na pręcie 1 jest znany rozkład siły poprzecznej i dlatego można stosować schemat suwaka.
Ideę schematu suwaka dokładnie objaśnimy w p. 3.2.5.
Momenty wyjściowe obliczamy korzystając z Tablicy 3.1.1.
1 1 P0
1A   q (l1 ) 2  l1 ,
3 2 2
1 1 P0
11   q (l1 ) 2  l1 , (3.2.69)
6 2 2
1
12  M 0 .
4
Moment skupiony M 1 nie wywołuje deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego, tak
więc nie wywołuje momentów wyjściowych. Moment ten pojawi się w równaniu równowagi
węzła
11  12  M1  0, (3.2.70)
ze znakiem ujemnym po lewej stronie równania. Zapiszmy jeszcze wzory

236
 EJ
11  1  0   11 ,
l1
(3.2.71)
3EJ
 2
1 1  0   12.
l2
i pomińmy dalsze, typowe rachunki.

Rama symetryczna o pionowym przesuwie.

Rozpatrujemy ramę o stałych sztywnościach EJ, rys. 3.2.18a.

Rys. 3.2.18a

Rozważamy jej lewą połowę, pokazana na rys. 3.2.18b.

Rys. 3.2.18b

Zauważmy, że na prętach 2 i 3 jest znany rozkład sił poprzecznych. Zatem można przyjąć
tylko dwie niewiadome 1 , 2 metody przemieszczeń.
Rozważmy układ geometrycznie wyznaczalny, gdzie oba te kąty obrotu są odebrane, por. rys.
3.2.18c. Ten sposób doboru układu geometrycznie wyznaczalnego będzie dokładniej
omówiony w p. 3.2.5.

237
 Rys. 3.2.18c

Identyfikujemy schematy obliczeniowe prętów. W szczególności pręt 4 ma schemat

obustronnego utwierdzenia, gdyż tam nie jest znana siła poprzeczna (ponieważ nie jest znana
reakcja pozioma H C ). Pręt ten ulega translacji, czyli  4  0 . Rama jest więc przesuwna, ale
przesuwy nie są niewiadomymi metody w przyjętej technice postępowania.
Przy obliczaniu momentów wyjściowych należy pamiętać, że obciążenie q1 i P1 / 2 zgina pręt
2 w układzie geometrycznie wyznaczalnym, gdyż utwierdzenie w 1 ulega przesuwowi.
Naszkicujmy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego.

Rys. 3.2.18d

Podkreślmy jeszcze, że siła P1 / 2 nie wywołuje momentów wyjściowych w pręcie 4.

Obliczamy więc następujące momenty:
1 1 P2
32   q2l 2  l,
3 2 2
1 1 P2
3B   q2l 2  l,
6 2 2
(3.2.72)
1 2 1
1  q2l  P4l ,
2

6 2
1 1
22  q2l 2  P4l ,
3 2
gdzie
P4  2q1l  P1 / 2,
1
14   q1 (2l ) 2 , (3.2.73)
12
1
C4  q1 (2l ) 2 ,
12
Skorzystaliśmy więc z wyników dotyczących prętów pochyłych, por. równanie 3.2.4.
Niewiadome 1 , 2 oblicza się z równań równowagi węzłów

238
 12  14  0,
(3.2.74)
 22  12   32  0.
Schematy prętów na rys. 3.2.18c określają postać równań na momenty przywęzłowe
2 EJ
14   21  0  3·0   14 ,
l4
EJ
12  1  2   12 ,
l2
EJ
 22  2  1   22 , (3.2.75)
l2
EJ
 32  2  0   32 ,
l3
2 EJ
 22  0  3·0   12.
12 
l1
Momenty podporowe obliczamy następująco
 C4 
2 EJ
2  0  1  3  0   C04 ,
l4

 3B 
EJ
0   2    03B , (3.2.76)
l3

1A 
2 EJ
2  0   2  3  0   01A ,
l1
gdzie
l1  l '1 , l2  l , l3  l , l4  (l ')2  4l 2 .
Dalsze postępowanie prowadzące do wykresów M i T jest typowe i będzie pominięte. Przy
obliczaniu sił podłużnych nie napotykamy na sprzeczności ale nie będzie też dodatkowych
możliwości sprawdzenia warunków równowagi. Warunki równowagi sił działających na
węzeł nr 1 dadzą siły podłużne N 4( L ) , N 2 ; N 4( L ) jest siłą podłużną w pręcie 4 przy węźle 1. Siłę
podłużną N 4( P ) -przy węźle C łatwo obliczyć z warunku równowagi sił wyciętego pręta 4 na
kierunek jego osi, por. rys. 3.2.18e.

Rys. 3.2.18e

Siła podłużna na pręcie 2 jest stała, więc warunki równowagi sił działających na węzeł 2
dadzą łatwo N1 , N 3 . Reakcje w podporach wynikają ze znalezionych momentów
zginających, sił poprzecznych i sił podłużnych. Można sprawdzić 3 globalne warunki
równowagi całej ramy.

239
3.2.2 Ramy ortogonalne przechyłowe

Przykłady ram ortogonalnych przechyłowych pokazano na rys. 3.2.19.

Rys. 3.2.19

Rama z rys. 3.2.19a ma jeden przechył. Ramy z rys. 3.2.19b,c mają dwa niezależne przechyły.
Rama z rys. 3.2.19d ma cztery niezależne przechyły. Niewiadome grupujemy w wektor:
q  1 , 2 ,...; ,  ,  ,...
T
(3.2.77)
gdzie  i są kątami obrotu węzłów, a  ,  ,  .. są niezależnymi kątami obrotu cięciw. Z
niewiadomymi  i są związane momentowe równania równowagi węzłów.
Z niewiadomymi  ,  ,  są stowarzyszone warunki równowagi związane z przechyłami
ramy. Jeśli rama jest ortogonalna, to warunki takie mają sens warunków równowagi
zapewniających brak ruchu części ramy w poziomie. Najczęściej są to warunki równowagi
rygli z uwagi na przesuw poziomy. Później okaże się, że równania te należy układać
metodycznie tak, aby od razu tworzyć symetryczną macierz sztywności. W łatwiejszych
zadaniach nie widać trudności ani subtelności tego zagadnienia. Rozpoczynamy od zadań
najłatwiejszych. Zagadnienia bardziej subtelne ujawnią się w trakcie analizy zadań
trudniejszych.

Czteroprętowa rama o jednym przesuwie, rys. 3.2.20.

240
 Rys. 3.2.20

Numerujemy pręty i węzły jak na rys. 3.2.20. Przyjmujemy

EJ 1  EJ 2  EJ , EJ 3  EJ 4  2EJ .
Niewydłużalność prętów nie zapobiega tu poziomym przemieszczeniu rygla, por. rys. 3.2.21,
gdzie pokazano możliwy ruch cięciw prętów.

Rys. 3.2.21

Rygiel ulega przesunięciu o wielkość u. Obliczamy kąty obrotu cięciw

u u u
1  ,  2   ,  3  0 ,  4  . (3.2.78)
l l 2l
Oznaczmy   u / l . Zatem
1
 1   ,  2   ,  3  0 ,  4   . (3.2.79)
2
Powyższy zestaw równań jest analitycznym zapisem planu przemieszczeń z rys. 3.2.21. Kąt
 jest jedynym niezależnym kątem obrotu cięciwy. Całościowy przechył ramy jest określony
przez jedną niewiadomą  .
Przyjmujemy wektor niewiadomych
q  1 , 2 ,  .
T
(3.2.80)
Przyjmując słupy 1-B i 2-C jako pręty o schemacie 2 rezygnujemy z traktowania  B ,C jako
niewiadomych metody przemieszczeń. Przyjęcie wektora niewiadomych q określa układ
geometrycznie wyznaczalny, w którym wielkości 1 , 2 , są odebrane. Kąt  można
wyzerować na kilka sposobów. Trzy z nich przedstawiono na rys. 3.2.22.

241
 Rys. 3.2.22

Pod wpływem obciążenia z rys. 3.2.20 wszystkie układy geometrycznie wyznaczalne a, b, c

deformują się jednakowo; tak więc dobór układu geometrycznie wyznaczalnego nie ma
istotnego znaczenia. Przy innych obciążeniach – termicznych, osiadaniach podpór –
deformacje układu geometrycznie wyznaczalnego a, b, c będą w ogólności inne, a więc wybór
układu geometrycznie wyznaczalnego będzie istotny. Na rys. 3.2.22a naszkicowano
deformację układu geometrycznie wyznaczalnego pod obciążeniem z rys. 3.2.20.
Obliczamy momenty wyjściowe
1 1
13   q(2l )2 , 32  ql 2 ,
12 3
3
42  P·2l , P  ql , (3.2.81)
16
oraz siłę przywęzłową
11
W 42   ql . (3.2.82)
16
Znaki w powyższych wielkościach wynikają z przyjętych lokalnych układów współrzędnych
na prętach 1-4, zgodnie z numeracją tych prętów na rys. 3.2.20.
Zauważmy, że w tym zadaniu z danych otrzymujemy zależności
EJ1 EJ EJ 2 EJ EJ 3 2 EJ EJ EJ 4 2 EJ EJ
 ,  ,   ,   . (3.2.83)
l1 l l2 l l3 2l l l4 2l l
Równania równowagi momentów wokół węzłów 1 i 2 wynikają z rys. 3.2.23
11  12  13  0,
(3.2.84)
 42   32  0.

242
 Rys. 3.2.23.

Równanie (3.2.84)1 jest stowarzyszone z niewiadomą 1 a (3.2.84)2 z niewiadomą  2 .

Na rys. 3.2.22a pokazano schematy prętów 1-4. Zgodnie z tymi schematami zapisujemy
formuły określające momenty  iK wokół węzłów 1 i 2:
2 EJ1
11   21  0  3 1   11 ,
l1
3EJ 2
12  1  2   12 ,
l2
2 EJ 3
13   21  2  3 3   13 , (3.2.85)
l3
2 EJ 3
 32   22  1  3 3   32 ,
l3
3EJ 4
 42  2  4   24.
l4
Uwzględniamy (3.2.79) i (3.2.83) znajdujemy
2 EJ
11   21  3  ,
l
3EJ
12  1   ,
l
2 EJ 1
13   21  2   ql 2 , (3.2.86)
l 3
2 EJ 1
 32   22  1   ql 2 ,
l 3
3EJ  1  3 2
 42    2     ql .
l  2  8
Podstawienie do (3.2.84) daje dwa pierwsze równania równowagi wyrażone za pomocą
niewiadomych kątów obrotu (węzłów i cięciw)
EJ 1
111  22  3   ql 2  0,
l 3
(3.2.87)
EJ  3  17 2
 21  72     ql  0.
l  2  24
W celu otrzymania trzeciego równania równowagi wycinamy rygiel 3, por. rys. 3.2.24. Na
rysunku pominięto momenty przywęzłowe.

243
 Rys. 3.2.24

Zapisujemy warunek równowagi poziomego obciążenia rygla

W12  W11  W24  0, (3.2.88)
gdzie
3EJ
W12  2 1    ,
l
6 EJ
W11   2 1  2  , (3.2.89)
l
6 EJ  1  11
W24        ql.
2  2
(2l )  2  16
Równanie (3.2.88) przyjmuje postać
EJ  3  11
2 
31  2  15, 75   ql  0 . (3.2.90)
l  2  16
Mnożymy to równanie przez l, przerzucamy wyrazy wolne na prawą stronę i zapisujemy
układ równań równowagi macierzowo
Kq  Q , (3.2.91)
gdzie
 11 2 3 
EJ 
K  2 7 1.5  , (3.2.92)
l
 3 1.5 15, 75
 1/ 3 
Q   17 / 24 ql 2 . (3.2.93)
 11 / 16 
Macierz K przyjęła postać symetryczną dzięki przemnożeniu równania (3.2.90) przez l.
Jednakowe jednostki składowych tej macierzy wynikają z ujednolicenia jednostek w wektorze
q. Przyjęcie q '  1 ,2 , u  prowadziłoby do macierzy K’ o składowych o różnych
T

jednostkach. Dlatego celowe jest przyjmowanie wszystkich niewiadomych bezwymiarowych.

Składowe Q mają wymiar momentów zginających.
W dalszej kolejności należy znaleźć 1 ,2 , i wstawić do formuł (3.2.86). Analiza kolejnych
prętów określa wykresy M,T na całej ramie.
W trakcie obliczania sił podłużnych pojawi się sprawdzian, gdyż mamy cztery równania
równowagi węzłów 1 i 2 i trzy niewiadome siły podłużne w prętach 1,3,4, gdyż od razu widać
, że N 2  0 . Ten sprawdzian jest równoważny równaniu (3.2.88). W tym zadaniu mamy jedną
niewiadomą typu  i jedno sprawdzenie przy obliczaniu sił podłużnych. Gdy mamy s
niewiadomych typu  , będziemy mieli s sprawdzeń w trakcie obliczania sił podłużnych.

244
 Rys. 3.2.25

Rozpatrzmy tą samą ramę, lecz z innym obciążeniem; pręt nr 3 jest ogrzany równomiernie o t.
Inne dane przyjmujemy tak jak uprzednio. Tym razem deformacje układów geometrycznie
wyznaczalnych pokazanych na rys. 3.2.22 nie będą takie same; jednak ostateczne wyniki nie
będą zależały od wyboru układu geometrycznie wyznaczalnego. Narysujmy deformację
wybranego układu geometrycznie wyznaczalnego, rys. 3.2.26.

Rys. 3.2.26

Zauważmy, że zadanie określania deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego pod

wpływem ogrzania jednego pręta dotyczy ramy nieprzesuwnej, a więc jest to zadanie tego
samego typu, co rozpatrywane w p.3.2.1, rys. 3.2.12d. Zatem ten etap analizy jest już nam
znany.
Podkreślmy, że w deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego na rys. 3.2.26 kąty obrotu
węzłów 1 i 2 są zerowe; więz utrzymujący  2  0 przesuwa się w prawo o
u0  2lt t. (3.2.94)
Obliczamy kąty obrotu cięciw w układzie geometrycznie wyznaczalnym:
u
 40  0   t t ,
2l (3.2.95)
 1   2   3  0.
0 0 0

Na tej podstawie obliczamy siły wewnętrzne wyjściowe

42 
3EJ ·2
2l
 0  40   
3EJ
l
t t,
(3.2.96)
W 1  
4 3·2 EJ
(2l ) 2
 0  4   2 l 2  t t .
0 3 EJ

Formuły (3.2.85) pozostają w mocy przy czym teraz wielkości wyjściowe są dane
wzorami(3.2.96). Zatem układ równań znowu przyjmie postać : Kq  Qt , gdzie K jest dane
przez (3.2.92) a Q t wynika z obciążenia temperaturą i ma postać

245
  
0
  EJ
Qt   3   t t. (3.2.97)
 3  l
 
2
Po znalezieniu 1 ,2 , postępujemy jak uprzednio.
Podkreślmy, że ostateczne kąty obrotu cięciw wynoszą
 Kostateczne   K  K0 , K= 1,2,3,4. (3.2.98)
W szczególności
1
 4ostateczne     t t. (3.2.99)
2
Powyższe formuły są istotne przy obliczaniu przemieszczeń. Np. przemieszczenia poziome
węzłów 1 i 2 wynoszą
u1  l 1ostateczne ,
(3.2.100)
u2  2l 4ostateczne .

Analizę zadań z rys. 3.2.27 pozostawiamy Czytelnikowi. Każde obciążenie określa jedno
zadanie. Należy pamiętać aby uważnie zbadać deformację układu geometrycznie
wyznaczalnego w odniesieniu do każdego rodzaju obciążenia.

Rys. 3.2.27

Rama o dwu niezależnych przechyłach, rys. 3.2.28

Rys. 3.2.28

Załóżmy dla uproszczenia, że sztywności EJ prętów są jednakowe. Na rys. 3.2.28 zaznaczono

numery prętów tak, aby od razu wyróżnić ich orientację, czyli układy lokalne (x,z).

246
Rygle 6,7 mogą przesuwać się poziomo (o wartość u 2 ) niezależnie od przesuwu poziomego
rygla 8 (przesunięcie u1 ).
Kąty obrotu węzłów 1 , 2 ,3 , 4 są niezależne. Naturalne jest przyjęcie wektora
niewiadomych postaci

T
 u u 
q  1 , 2 , 3 , 4 ; 1 , 2  . (3.2.101)
 l l 

W algorytmie metody przemieszczeń kluczowe znaczenie ma układ geometrycznie

wyznaczalny, który można przyjąć w różny sposób, por. rys. 3.2.29.

Rys. 3.2.29

Wahacze w1, w2 mogą być różnie przyjęte. Plany przemieszczeń powstają, gdy zwalniamy
kolejno więz w1 (przy zablokowaniu drugiego przesuwu i wszystkich czterech kątów), a
potem odblokowujemy więz w2 w analogiczny sposób, por. rys. 3.2.30.

247
 Rys. 3.2.30

Okazało się, że schematy b,c prowadzą do takich samych kątów  ,  przechyłów ramy.
Zapiszmy związki określające kąty przechyłów prętów w funkcji kątów  ,   lub  ,   . W
każdym wypadku
 6  7  8  0 (3.2.102)
oraz
a)
1   ,  2    ,  3   ,  4    ,  5   , (3.2.103)
b) c)
1   ,  2   ,  3   ,  4   ,  5   . (3.2.104)

Zauważmy, że
   ,   , (3.2.105)
czyli      , oraz
a)
u1   l , u2   l , (3.2.106)
b) c)
u1  l   l , u2   l . (3.2.107)

Zatem przyjęcie (3.2.101) jest zgodne ze schematem a), natomiast schematy b), c) określają
niewiadome opisane jako
q  1 , 2 , 3 , 4 ;  ,   .
T
(3.2.108)

248
Kolejnym niewiadomym
a)
1 , 2 , 3 , 4 , ,  ,
b), c)
1 , 2 , 3 , 4 ,  ,  , (3.2.109)
odpowiadają równania równowagi. Niewiadomej  i odpowiada warunek równowagi węzła
„i”. Te warunki są identyczne w schematach a, b, c. Natomiast niewiadomej  odpowiada
warunek równowagi rygla 8 (rys. 3.2.31a)
W42  WD4  P1  0 (3.2.110)

a) b)
c)

Rys. 3.2.31

Taki sam warunek odpowiada niewiadomej  w schemacie b.

Niewiadomej  odpowiada warunek równowagi rygla 6-7, rys. 3.2.31b, czyli
W12  W11  W24  W23  W35  P2  0. (3.2.111)
Natomiast niewiadomej  odpowiada równowaga części ramy jak na rys. 3.2.31c, co
zapisujemy w postaci
W11  W23  W35  P1  P2  0. (3.2.112)
Podane sposoby układania równań równowagi prowadzą bezpośrednio do symetrycznej
postaci układu równań. Uczymy się więc nie tylko jak układać równania równowagi, ale także
jak od razu otrzymywać symetryczne macierze sztywności. Ogólną, zapewniającą symetrię,
procedurę zapisywania równań równowagi omówimy w odniesieniu do ram
nieortogonalnych. Przykładu z rys. 3.2.28 nie kończymy, gdyż jest dość długi i mało
pouczający. Nie jest też trudne rozwiązanie zadań statyki tej ramy poddanej innym
obciążeniom: osiadaniom podpór i obciążeniom termicznym. Należy pamiętać, że właściwą
analizę statyczną trzeba poprzedzić analizą deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego
(a, b lub c z rys. 3.2.30), która określa wyjściowe momenty i siły poprzeczne.
Zauważmy, że przy obliczaniu sił podłużnych pojawią się dwa sprawdzenia, gdyż mamy dwa
niezależne przechyły ramy.

3.2.3 Ramy przechyłowe nieortogonalne

Analiza statyczna takich ram jest znacznie trudniejsza niż ram ortogonalnych z uwagi na
przyjęte założenie niewydłużalności prętów, które wiąże, często w skomplikowany sposób,
kąty  1 , 2 ,... obrotu cięciw prętów ramy.
Rozważmy ramę trójprętową z rys. 3.2.32.

249
 Rys. 3.2.32

Widać, że unieruchomienie węzła 1 odbiera ruch całej ramie, por. rys. 3.2.33.

Rys. 3.2.33a

Istotnie, gdy węzeł 1 jest nieruchomy, więc węzeł 2 nie może się przesuwać w kierunku linii
1-2. Ten sam węzeł nie może się przesunąć w kierunku linii 2-B (rysujemy wektory zerowej
długości w węźle 2). Te wektory są niewspółliniowe, co pociąga za sobą brak ruchu węzła 2.
Zatem jeden wahacz w1 odbiera ruch całej ramie. Ten przechył można też odebrać inaczej,
por. rys. 3.2.33 b,c,d.

Rys. 3.2.33 b, c, d.

Jeśli odbierzemy dodatkowo kąty 1 , 2 to rys. 3.2.33 a-d określają cztery przykładowe
układy geometrycznie wyznaczalne. Ich wybór ma znaczenie, gdy obciążenie jest
pozastatyczne, co skomentujemy dalej.
Bez wyprowadzenia podamy dwa sposoby znajdowania relacji między kątami obrotu cięciw
 1 , 2 , 3 .

Sposób I – analityczny
Nadajmy prętom sens wektorów, rys. 3.2.34

250
 Rys. 3.2.34

Kolejne wektory maja następujące składowe w układzie globalnym (x, y)

 c1 , b1  ,  c2 , b2  , c3 , b3  (3.2.113)
gdzie ci , bi są wymiarami pokazanymi na rys. 3.2.32, mierzonymi np. w metrach. Zapiszmy
formalnie
  
A1  r 1 , 12  r 2 , 2 B  r 3 , (3.2.114)
oraz
r i   rxi , ryi  , (3.2.115)
zatem
rx1  c1 ,... , ry3  b3 (3.2.116)
Można wykazać, że
rx1 1  rx2 2  rx3 3  0,
(3.2.117)
ry1 1  ry2 2  ry3 3  0,
czyli w rozważanym przykładzie
c1 1  c2 2  c3 3  0,
(3.2.118)
b1 1  b2 2  b3 3  0.
Jeśli przyjąć  2   , gdzie  jest kątem porównawczym, to układ równań
c1 1  c3 3  c2 ,
(3.2.119)
b1 1  b3 3  b2 ,
daje współczynniki 1 , 3 w związkach
 1  1 ,  2   ,  3  3 . (3.2.120)
Związki te będą nazywane analityczną informacją o planie przemieszczeń z rys. 3.2.35

Rys. 3.2.35

Na tym rysunku pokazano nie tylko ruch prętów 1, 2, 3 lecz także pokazano, że punkt
O2 leżący na przecięciu linii A-1 i 2-B jest punktem obrotu trójkąta 1O2 2 . Zatem trzy kąty

251
obrotu jego boków są równe  . Ten rysunek określa drugą metodę znajdowania
związków: K   K , K = 1, 2, 3:

Sposób II – metoda chwilowego środka obrotu

Każdy pręt obraca się wokół swego środka obrotu. Pręty 1 i 3 obracają się odpowiednio
wokół A i B. Natomiast pręt 2 obraca się wokół O2 . Ten fakt określa liczby 1 , 3 . Istotnie,
wystarczy znaleźć odległości
1O2  l1* , O2 2  l3* (3.2.121)
i zauważyć, że
11'  l11   l1*  ,
(3.2.122)
22 '  l3 3   l3*  ,
skąd wynikają zależności
l* l*
1  1 ,  3  3 . (3.2.123)
l1 l3
Tak znalezione współczynniki 1 , 3 pokryją się z ich wartościami znalezionymi z układu
równań (3.2.119); dowód tej równoważności jest dość łatwy i pominiemy go tutaj.
Analizę statyczną ramy musimy poprzedzić analizą kinematyczną, która określi związki
między kątami  1 , 2 , 3 ,... W analizowanej ramie trójprętowej kąty te wyrażają się przez
jeden kąt  , który charakteryzuje przechył całej ramy. W innych ramach liczba niezależnych
przechyłów może być większa. Jeśli są dwa niezależne przechyły, to pewne dwa kąty,
oznaczmy je przez  ,  określą obroty cięciw wszystkich prętów za pomocą związków o
postaci
 K   K   K  , (3.2.124)
gdzie  K ,  K są współczynnikami , które należy znaleźć sposobem I lub II w odniesieniu do
„trójek” prętów. Wyjaśnią to dalsze przykłady.
Obciążenie pozastatyczne wywołuje kąty  K0 w układzie geometrycznie wyznaczalnym.
Zatem związki (3.2.124) należy uzupełnić o te kąty wyjściowe
 Kostateczne   K   K   K0 . (3.2.125)
Zanim nauczymy się rozwiązywać ramy wieloprzesuwne, rozważmy ramę z jednym
niezależnym przechyłem, rys. 3.2.36.

Nieortogonalna rama portalowa

Rys. 3.2.36

252
Przyjmiemy EJ = const. Rozpocznijmy od określenia wartości składowych kolejnych
wektorów
  
A1  (3a, 4a) , 12  (2a, 0) , 2 B  (0, 4a) . (3.2.126)
Zapisujemy związki
3a 1  2a 2  0,
(3.2.127)
4a 1  4a 3  0,
następnie przyjmujemy  2   i znajdujemy
2 2
 1   ,  2   ,  3   . (3.2.128)
3 3
Wynik ten potwierdzamy metodą chwilowego środka obrotu. Znajdujemy punkt O2 , rys.
3.2.37.

Rys. 3.2.37
Widać, że
10
11'  5a 1  a·  ,
3
(3.2.129)
8
22 '  4a 3  a·  ,
3
co potwierdza związki (3.2.128). Przyjmujemy schemat układu geometrycznie
wyznaczalnego, rys. 3.2.38

Rys. 3.2.38

Układ równań metody przemieszczeń będzie zawierał trzy niewiadome: dwa kąty obrotu
węzłów i jeden kąt obrotu cięciw prętów.

253
Wyobraźmy sobie deformację przyjętego układu geometrycznie wyznaczalnego pod
wpływem obciążeń statycznych. Zgina się tylko pręt 1-2. Określamy schematy prętów oraz
momenty wyjściowe, por. rys. 3.2.38.
1 1
12   q(2a)2 , 22  q(2a)2 . (3.2.130)
12 12
Wszystkie schematy prętów są pierwszego rodzaju (obustronnie utwierdzone). Zapisujemy
związki określające momenty przywęzłowe:
2 EJ
1A   2·0  1  3 1   0,
5a
2 EJ
11   21  0  3 1   0,
5a
2 EJ
12   21  2  3 2   12 ,
2a
(3.2.131)
2 EJ
2 
2
 22  1  3 2   2 ,
2

2a
2 EJ
 32   22  0  3 3   0,
4a
2 EJ
 3B   2·0  2  3 3   0,
4a
oraz siły poprzeczne przywęzłowe:
6 EJ
WA1  1  0  2 1   0,
(5a ) 2
6 EJ
W11   1  0  2 1   0,
(5a ) 2
6 EJ
W12  1  2  2 2   W 12 ,
(2a ) 2
(3.2.132)
6 EJ
W2  
2
2  1  2 2   W 2 ,
2

(2a ) 2
6 EJ
W23   2  0  2 3   0,
(4a ) 2
6 EJ
WB3  2  0  2 3   0,
(4a ) 2
gdzie
1 1
W 12   q 2a , W 22   q 2a. (3.2.133)
2 2
Zapisujemy warunki równowagi momentów w węzłach 1 i 2:
11  12  0 , 22  32  0. (3.2.134)
Te równania są stowarzyszone z niewiadomymi 1 , 2 . Podstawienie związków (3.2.131) do
(3.2.134) prowadzi do dwu pierwszych równań układu metody przemieszczeń:
EJ 1
 2,81  2  2, 2   qa 2 ,
a 3
(3.2.135)
EJ 1 2
1  32  2    qa .
a 3

254
Trudniejsza jest konstrukcja trzeciego równania, odpowiadającego niewiadomej  .
Równanie to można wyprowadzić na wiele sposobów. Podamy dwa z nich.

Sposób 1 – Łańcuch kinematyczny zapisany za pomocą momentów przywęzłowych.

Wprowadzamy przeguby wokół węzłów A,1,2,B i zaczepiamy momenty przywęzłowe jako
obciążenia zewnętrzne. Ramę z rys. 3.2.36 przerysowujemy jak na rys. 3.2.39

Rys. 3.2.39

Teraz węzły 1 i 2 mogą się obracać, gdy   0 . Rama z rys. 3.2.39 jest mechanizmem o 3
stopniach swobody: 1 , 2 , . Warunki równowagi tego mechanizmu można zapisać stosując
metodę kinematyczną znaną z mechaniki teoretycznej. Wiemy, że warunki równowagi mają
postać:
Lz  0 przy każdym wyborze ruchu wirtualnego, gdzie Lz jest pracą sił zewnętrznych na
ruchach wirtualnych zgodnych z więzami. Są trzy możliwe niezależne ruchy wirtualne:
obrót węzła 1: 1  0 , 2  0 ,   0 ,
obrót węzła 2: 1  0 , 2  0 ,   0 , (3.2.136)
przechył ramy: 1  0 , 2  0 ,   0 .
Rozważamy teraz trzecią postać ruchu (przechył ramy) i zapisujemy równanie Lz  0 :
 1
A  11  1   12   22  2   32  3B  3  Lq  0 , (3.2.137)
gdzie zgodnie z (3.2.128)
2 2
 1   ,  2   ,  3   , (3.2.138)
3 3
a Lq jest pracą obciążenia q na wirtualnym przemieszczeniu. Pracę tę można wyznaczyć na
kilka sposobów. Naszkicujmy wirtualny stan przemieszczeń i zaznaczmy wypadkową Q
obciążenia q.

255
 Rys. 3.2.40

Praca siły Q jest równa pracy momentu tej siły względem O2 na kącie obrotu pręta nr 2.
Można zapisać
Lq  M OQ2 2 , (3.2.139)
gdzie
M OQ2  Q·e  2qa·a (3.2.140)
oraz  2   . Zatem
Lq  2qa 2 . (3.2.141)
Moment M jest ujemny, gdyż jest skierowany odwrotnie niż ruch wskazówek zegara.
Q
O2

Ten sam wynik otrzymamy obliczając wirtualne przemieszczenia pionowe (uznane jako
dodatnie gdy są skierowane w dół) v1 ,v2 węzłów 1 i 2 w ruchu z rys. 3.2.40
2
v1  3a   2a , v2  0 . (3.2.142)
3
Przemieszczenie wirtulane środka pręta 2 przy obrocie jego cięciwy obliczamy jako
1
vsr   v1  v2   a . (3.2.143)
2
Praca wynosi więc
Lq  Qvsr  2qa·a . (3.2.144)
Podstawienie (3.2.138), (3.2.144) do równania (3.2.137) prowadzi do równania

3

2 1
 A  11    12   22    32  3B   2qa 2  0 .
2
3
(3.2.145)
To jest właśnie szukany warunek równowagi ramy, stowarzyszony z przechyłem  . Warunek
ten można otrzymać podstawiając   1 , gdyż  jest dowolne. Można też podzielić
równanie (3.2.137) stronami przez dowolne, niezerowe  .
Podstawienie związków (3.2.131) do (3.2.145) i zmiana znaku wyrazów po lewej stronie
równania prowadzi do relacji
EJ
 2, 21  22  8, 4   2qa 2  0 . (3.2.146)
a
1 
Ustawmy niewiadome w kolumnę q   2  . Równania (3.2.135), (3.2.146) można zapisać
 
macierzowo

256
 Kq  Q , (3.2.147)
gdzie
 2,8 1 2, 2 
EJ 
K  1 3 2  , (3.2.148)
a
 2, 2 2 8, 4 
 1 
 3 
 
2  1
Q  qa  . (3.2.149)
 3
 
 2 
 
Powyższy zapis ujawnia symetrię macierzy K. Jest to macierz sztywności ramy,
stowarzyszona z przyjętym zestawem niewiadomych q.
Jeszcze raz podkreślmy, że tę symetrię uzyskuje się po wstawieniu   1 do (3.2.137) i
przemnożeniu tak otrzymanego równania stronami przez ( –1).

Sposób 2 – Równanie nr 3 jako konsekwencja równowagi węzłów 1 i 2.

Wytnijmy węzły 1 i 2 i zaznaczmy jedynie siły podłużne i poprzeczne przywęzłowe, rys.
3.2.41

Rys. 3.2.41

Znaki sił Wi K wynikają z przyjętej obserwacji prętów, rys. 3.2.38. Narysujmy teraz kratownicę
z prętów badanej ramy i zaczepiamy siły Wi K z rys. 3.2.41 jako siły węzłowe (rys. 3.2.43).

Rys. 3.2.42

Wytnijmy węzły tej kratownicy

257
 Rys. 3.2.43

Zauważmy, że warunki równowagi sił działających na węzły ramy z rys. 3.2.41 i węzłów
kratownicy z rys. 3.2.43 będą identyczne.
Kratownica z rys. 3.2.42 jest mechanizmem o jednym stopniu swobody. Zatem warunek jej
równowagi ma postać znaną z mechaniki teoretycznej: Lz  0 przy każdym wyborze
zgodnego z więzami ruchu tego mechanizmu.
Zapisujemy więc pracę sił Wi K z rys. 3.2.42 na wirtualnym ruchu mechanizmu z rys. 3.2.40 i
przyrównujemy ją do zera
 2   2 
Lz  W11  5a·    W12  2a   W23  4a·    W22 ·0  0 . (3.2.150)
 3   3 
Przepiszmy to równanie
10 1 8
W1  2W12  W23  0 (3.2.151)
3 3
i podstawmy związki (3.2.132), z uwzględnieniem związków (3.2.138). Otrzymujemy
dokładnie równanie (3.2.146).
Można wykazać, że równanie (3.2.151) wynika z połączenia czterech równań równowagi
sumy rzutów na kierunki poziomy i pionowy sił działających na węzły 1 i 2 z rys. 3.2.41.
Równania te zawierają trzy siły podłużne: N1 , N 2 , N 3 . Ich eliminacja daje związek łączący
siły Wi K . Właśnie równanie (3.2.151) jest tym związkiem.
Nie ma potrzeby zapisywania wyżej wymienionych równań równowagi gdyż na tym etapie
jesteśmy zainteresowani tylko postacią związku, który nie zawiera sił podłużnych. Podany
sposób oparty na zasadzie Lz  0 prowadzi do tego związku bezpośrednio, bez rozważania
równowagi węzłów.
Oba sposoby konstrukcji równania (3.2.146) dają symetryczną postać układu równań
(3.2.147). Inne sposoby konstrukcji równania nr 3 prowadzą do postaci niesymetrycznych.
Przykładowo, można zażądać, aby pręt 2 wycięty z ramy nie obracał się wokół punktu O2 ,
por. rys. 3.2.44.

Rys. 3.2.44a

258
Rozpisujemy warunek: M O2  0 w postaci
10 8 
11  32  W11 a  W23  a   2qa·a  0. (3.2.152)
3 3 
Podstawienie związków (3.2.131, 3.2.132) prowadzi do równania, które jest prawdziwe, ale
nie daje symetrycznej macierzy sztywności. Otrzymane równanie jest bowiem pewną
kombinacją liniową trzech równań (3.2.147). Powyższa metoda ma jeszcze inną wadę – nie
uogólnia się na ramy bardziej złożone, gdzie eliminacja sił podłużnych tą metodą nie uda się.

Powróćmy do analizy łańcucha kinematycznego (3.2.150). To równanie można zapisać w

postaci prawdziwej dla każdej ramy:

 Wi K wiK  WkK wkK   Lwezlowe  0 , (3.2.153)

K
gdzie i jest lewym a k prawym węzłem pręta K. Ponadto wiK , wkK są wirtualnymi
przemieszczeniami tych węzłów w kierunku osi z na tym pręcie.

Rys. 3.2.44b

Wielkość Lwezlowe występująca w (3.2.153) oznacza pracę wirtualną sił skupionych w węzłach.
Znak (–) przed znakiem sumy wynika stąd, że siły poprzeczne Wi K działające na węzły są
skierowane przeciwnie do przemieszczeń wiK , wkK , por. rys. 3.2.42. Wzór (3.2.153) jest
spełniony przy każdym doborze postaci ruchu sztywnego łańcucha kinematycznego z rys.
3.2.42.
Powróćmy do zadania z rys. 3.2.36. Rozwiązujemy układ równań (3.2.147) otrzymując:
qa 3
1  0, 01768 ,
EJ
qa 3
2  0,3174 , (3.2.154)
EJ
qa 3
  0,3183 .
EJ
Podstawienie rozwiązania do (3.2.131) daje momenty przywęzłowe, a do (3.2.132) – siły
poprzeczne. W znany sposób znajdujemy wykresy M,T, rys. 3.2.45, 3.2.46a.

259
 Rys. 3.2.45

Po obliczeniu sił poprzecznych wycinamy węzły i zapisujemy warunki ich równowagi: sumy
rzutów na kierunek poziomy i pionowy, por. rys. 3.2.41. Siła w pręcie drugim obliczona z
równań równowagi węzła 1 musi być równa sile w tym pręcie obliczonej z warunków
równowagi węzła 2. To sprawdzenie jest równoważne równaniu (3.2.151), wynikającego z
analizy łańcucha kinematycznego. Ostatecznie znajdujemy wykres N, rys. 3.2.46b.
W tym zadaniu pojawia się jedno sprawdzenie przy liczeniu sił podłużnych, gdyż liczba
niezależnych przechyłów jest równa 1. Przypomnijmy: jeśli rama ma s przechyłów, to liczba
sprawdzianów przy obliczaniu sił podłużnych wynosi s.
W ramach przesztywnionych, takich jak te z rys. 3.2.47, niektóre siły podłużne są
nieokreślone. Ich dookreślenie jest możliwe dopiero wtedy, gdy zrezygnujemy z warunku
niewydłużalności prętów.

a)

b)

260
Rys. 3.2.46

Rys. 3.2.47

261
Rozważmy teraz obciążenia pozastatyczne w ramie z rys. 3.2.36.

Rys. 3.2.48.

Pręt 2 jest równomiernie ogrzany o t. Od razu podkreślmy, że układ równań będzie miał
postać
Kq  Qt , (3.2.155)
gdzie macierz K ma tę sama budowę jak poprzednio, (3.2.148), gdyż macierz sztywności nie
zależy od obciążenia, a niewiadome przyjmujemy tu tak jak poprzednio:
q  1 , 2 ,  ,
T

choć układ geometrycznie wyznaczalny można przyjąć nieco inaczej. Rozpatrzmy dwa
układy geometrycznie wyznaczalne jak na rys. 3.2.49.

a) b)

Rys. 3.2.49

Istotnie, sens wielkości 1 , 2 nie zmienia się, a wielkość  zmienia jedynie swój wkład do
wzorów superpozycyjnych
 Kostateczne   K  K0 , (3.2.156)
gdzie  K są określone przez  zgodnie z (3.2.128) – te wzory pozostają w mocy, natomiast
 K0 jako kąty obrotu cięciw wywołane przez obciążenie termiczne zależą od przyjętego
układu geometrycznie wyznaczalnego. Naszkicujmy deformacje układów geometrycznie
wyznaczalnych w obu wypadkach

262
 a) b)

Rys. 3.2.50

Ponieważ  Kostateczne mają jednakową wartość w obu przypadkach (przy dwu wyborach układu
geometrycznie wyznaczalnego z rys. 3.2.50), a wielkości  K0 są inne w obu wypadkach, więc
oczywiście sens  jest też inny w wypadku (a) i (b). Niemniej jednak, ta zmiana sensu
wielkości  ma tylko wpływ na postać wektora Q t , lecz nie ma wpływu na postać macierzy
K.
Przyjmiemy ten schemat układu geometrycznie wyznaczalnego, w którym analiza deformacji
jest łatwiejsza, czyli schemat (b) z rys. 3.2.50. Obliczamy
2a t t 1
 10  0 ,  20  0 ,  30    t t. (3.2.157)
4a 2
Powstają dwa niezerowe momenty wyjściowe
3 EJ  t t
3B 
2 EJ
4a
 3 3o   
4 a
,
(3.2.158)
3 EJ  t t
2  
3
.
4 a
Podstawienie do (3.2.131) daje postać formuł na  iK . Równania (3.2.134) pozostają bez
zmian, natomiast w łańcuchu kinematycznym (3.2.137) nie występuje teraz człon związany z
pracą obciążeń zewnętrznych. Otrzymujemy układ równań (3.2.155) z wektorem wyrazów
wolnych
 0 
EJ  t t
Qt   0, 75  . (3.2.159)
a
 0,375
Dalszy tok postępowania jest standardowy. Po obliczeniu  warto znaleźć ostateczne
wartości kątów obrotu cięciw zgodnie z (3.2.156) aby mieć dane do obliczenia przemieszczeń
poziomych. Np. przesunięcie poziome u 2 węzła 2 wynosi u2  4a 3ostateczne. Odpowiedź
u2  4a 3 jest oczywiście błędna, gdyż  3 jest dane formułą (3.2.128), która nie uwzględnia
deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego.

Rozważmy teraz osiadanie podpory A w tej samej ramie, rys. 3.2.51.

263
 Rys. 3.2.51

Dążymy do układu równań

Kq  Q , (3.2.160)
gdzie q  1 , 2 ,  , a macierz K ma postać (3.2.148). W celu obliczenia składowych
T

wektora kolumnowego Q  musimy wybrać układ geometrycznie wyznaczalny i określić jego

deformację. Należy tak dobrać układ geometrycznie wyznaczalny, aby ta analiza była jak
najłatwiejsza.
Naszkicujmy deformację obu układów geometrycznie wyznaczalnych z rys. 3.2.50, wywołaną
przez  .
Deformację (a) jest łatwo narysować, gdyż pręt 1 ulega translacji, a cięciwa pręta 2 obraca się
wokół 2.
a)
b)

Rys. 3.2.52.

Rys. 3.2.52b jest dość złożony, gdyż trzeba połączyć dwa plany przemieszczeń: obrót pręta 1
wokół O1 oraz obrót pręta 2 wokół O2 . Warto więc odpowiednio dobrać układ geometrycznie
wyznaczalny do danego obciążenia geometrycznego.
Obliczenie momentów wyjściowych w układzie geometrycznie wyznaczalnym wg (a) jest
bardzo łatwe. Najpierw obliczamy

 10  0 ,  20   ,  30  0, (3.2.161)
2a
a następnie
12 
2 EJ
2a
 3 20  , 22  12. (3.2.162)
Oczywiście wyrazy wolne w łańcuchu kinematycznym (3.2.137) zerują się. Dalsze
postępowanie jest standardowe. Łatwo określamy wektor Q  .

264
W następnej kolejności będziemy rozważali ramy wieloprzechyłowe.

Rama z dwoma niezależnymi przechyłami, rys. 3.2.53.

Rys. 3.2.53

Długości prętów wynoszą odpowiednio: l1  8l , l2  4l , l3  4l , l4  4l , l5  5l , l6  4l .

Przyjmijmy układ geometrycznie wyznaczalny jak na rys. 3.2.54.

Rys. 3.2.54

Niech niewiadomymi będą: q   1 , ,  , gdzie  ,  są niezależnymi kątami przechyłów

T

ramy, określonymi przez przyjęcie dwu wahaczy w układzie geometrycznie wyznaczalnym.

Przecinamy kolejno jeden, a potem drugi wahacz. Rysujemy dwa plany przemieszczeń, rys.
3.2.55.

265
 Rys. 3.2.55

Obliczamy kąty obrotu cięciw. W planie pierwszym kąty te wynoszą

 KI   K , K  1,...,6, (3.2.163)
a w planie drugim
 KII   K  , K  1,...,6, (3.2.164)
gdzie  K ,  K są współczynnikami, które łatwo policzyć metodą analityczną lub metodą
chwilowego środka obrotu. Zapisujemy sumarycznie
 K   KI  KII czyli  K   K   K  . (3.2.164b)
Rozważmy plan drugi. Znajdźmy chwilowy środek obrotu O4 pręta czwartego. Z
podobieństwa trójkątów mamy
a  4l a  8l 4l 7l
 ,  . (3.2.165)
4l 7l b b  5l
Stąd a = 4l/3, b = 20l/3. Przyjmiemy, że trójkąt O41E obraca się o kąt    . Na dwa
sposoby obliczamy
 4 
11'  4l  3II , 11'   4l  l    . (3.2.166)
 3 
Stąd  3II  4 / 3. Podobnie obliczamy
EE '  5l  5II  b   . (3.2.167)
Stąd
4
 5II   , (3.2.168)
3
i dalej określamy
4 4 4
 1II  0 ,  2II    ,  3II   ,  4II    ,  5II   ,  6II  0 . (3.2.169)
3 3 3

266
Potwierdzamy te związki metodą analityczną. Zastosujmy formuły (3.2.117) do układu trzech
prętów: 3,4,5. Zapiszmy składowe wektorów B1 , 1E , EC w układzie x, y
B1   0, 4l  , 1E   4l , 0 , EC  3l , 4l  . (3.2.170)
Otrzymujemy równania
0· 3II  4l· 4II  3l· 5II  0
(3.2.171)
4l· 3II  0· 4II  (4l )· 5II  0
Podstawiamy  4II    , skąd
4 4
 5II   ,  3II   . (3.2.172)
3 3
Związek  2II  4 / 3 wynika z równości
11'  l3  3II  l2  2II . (3.2.173)
Rozważmy teraz plan pierwszy, rys. 3.2.55, z którego otrzymujemy następujące związki
u u u
 1I  ,  2I  ,   (3.2.174)
8l 4l 8l
prowadzące do zależności
 1I   ,  2I  2 . (3.2.175)
Zatem na dwa sposoby wykazaliśmy, że
4 4 4
 1   ,  2  2   ,  3   ,  4    ,  5   ,  6  0 , (3.2.176)
3 3 3
czyli
1  1 , 1  0 ,  2  2 , 2  4 / 3 , 3  0 , 3  4 / 3 ,  4  0 , 4  1,
5  0 , 5  4 / 3 , 6  0 , 6  0 . (3.2.176b)
por. (3.2.164b). Znajdźmy momenty wyjściowe, rozważając deformację układu
geometrycznie wyznaczalnego.

Rys. 3.2.56a

Zauważmy, że siła P jest przyłożona w węźle, który nie przesuwa się w układzie
geometrycznie wyznaczalnym. Zatem siła P nie wywoła momentów wyjściowych. Obliczenie
momentów od q jest rutynowe
1 1 1
12   q(4l ) 2 , 13  q(4l ) 2 , 3B   q(4l )2 . (3.2.177)
8 12 12
Zapiszmy wszystkie formuły na momenty przywęzłowe:

267
 3EJ  4 
12  1   2  3     2ql ,
2

4l  
2 EJ  4  4 2
13   21  3·    ql ,
4l  3  3
3EJ
14  1    ,
4l (3.2.178)
3EJ
1A     ,
8l
2 EJ  4  4 2
 3B   1  3·    ql ,
4l  3  3
3EJ  4 
 5C     .
5l  3 
Równanie równowagi węzła pierwszego
12  13  14  0 (3.2.179)
wyrażamy następująco
EJ 2
 2,51  1,5  0, 25   ql 2 . (3.2.180)
l 3
Z ogólnej postaci równania łańcucha kinematycznego otrzymujemy
1A 1  12 2   3B  13  3  14 4  C5 5  Lq  0 , (3.2.181)
która jest prawdziwa przy każdym doborze  K związanych wzorami
 K   K   K  (3.2.182)
czyli wzorami analogicznymi do (3.2.164b). Otrzymujemy dwa równania, dobierając kolejno
  0,   0 i   0,   0 (3.2.183)
i obliczając pracę wirtualną obciążenia Lq . Można zapisać kolejno
1A1  12 2   3B  13  3  14 4  5C5  Lq   1,   0   0, (3.2.184)
1A 1  12 2   3B  13  3  14 4  5C 5  Lq   0,   1  0, (3.2.185)
gdzie  K ,  K są dane wzorami (3.2.176b). Zapiszmy prace wirtualne w następującej postaci
Lq   1,   0   4ql·2l·2  16ql 2 ,
4 4 64 (3.2.186)
Lq   0,   1  4ql·2l·  4ql·2l·  P  4l·(1)  ql 2  4 Pl.
3 3 3
Doprowadzamy równania (3.2.184, 185) do postaci
1A  212  16ql 2  0 (3.2.187)
 4 4  64 
12      3B  13   14 (1)  5C   ql 2  4 Pl   0.
4
(3.2.188)
 3 3 3  3 
Podstawiając (3.2.178), otrzymujemy
EJ
 1,51  3,375  2    12ql 2 ,
l
(3.2.189)
EJ  29 
 0, 251  2  8    24ql 2  4 Pl.
l  60 
Układamy równania (3.2180) , (3.2.189) w postać macierzową: Kq = Q, gdzie

268
  
 2,5 1,5 0, 25
EJ  
K  1,5 3,375 2  , (3.2.190)
l 
29 
 0, 25 2 8 
 60 
 2 2 
 3 ql 
 
Q   12ql 2  . (3.2.191)
 24ql 2  4 Pl 
 
 
Po obliczeniu niewiadomych (1 , ,  ) łatwo znaleźć wykresy M, T. Warunki równowagi
węzłów dają wartości sił podłużnych. W trakcie ich obliczania pojawią się dwa sprawdzenia,
równoważne równaniom (3.2.184, 185). Te obliczenia pomijamy.

Łańcuchy kinematyczne zapisaliśmy za pomocą momentów przywęzłowych. Można też było

skorzystać z ich postaci wyrażonej za pomocą sił Wi K , por. (3.2.153).
Zadania z obciążeniem pozastatycznym rozwiązujemy podobnie jak w wypadku ramy z
jednym przechyłem. Układ równań ma postać Kq = Q’, gdzie Q’ wynika np. z działania
temperatury. Macierz K jest taka sama jak w zadaniu z obciążeniem statycznym. Obciążenia
pozastatyczne mogą wywoływać kąty K0 w układzie geometrycznie wyznaczalnym.
Ostateczne kąty liczymy z formuł
 Kostateczne   K   K   K0 , K = 1,…,6 (3.2.192)
Formuły te są także wykorzystywane do obliczania wartości przemieszczeń węzłów.
Uwaga !
W zadaniu z rys. 3.2.53 pierwsze równanie równowagi wynikało z warunku równowagi węzła
1 a dwa pozostałe z równania łańcucha kinematycznego. Podkreślmy teraz, że to pierwsze
równanie też wynika z równania łańcucha kinematycznego. W tym celu wprowadźmy
przeguby wokół węzłów ramy z rys. 3.2.53 i zaczepmy momenty przywęzłowe

Rys.3.2.56b.

Powstał mechanizm o trzech stopniach swobody: (1 , ,  ) . Ruchy wirtualne: (1 , ,  ) są

niezależne. Zapiszmy ogólny warunek równowagi mechanizmu Lz  0 przy każdym doborze
wirtualnego ruchu zgodnego z więzami

Przyjmując (1  0,  0,   0) otrzymujemy

 12  13  14  1  0. (3.2.193)

269
Wiemy już, że stan (1  0,  1,   0) prowadzi do równania (3.2.187), a stan związany z
drugim przechyłem (1  0,  0,   1) do równania (3.2.188). Widzimy więc, że warunek
Lz  0 jest źródłem wszystkich równań równowagi metody przemieszczeń.

W zadaniu powyższym nie widać jeszcze wszystkich trudności metody przemieszczeń w

zastosowaniu do ram wieloprzechyłowych. Trudności te zazwyczaj dotyczą analizy
kinematycznej. Z tego względu warto poznać metody bardziej ogólne, systematyczne, analizy
kinematycznej ram o złożonej budowie. Omówimy poniżej jednolite ujęcie analityczne
wyznaczania planów przechyłów. Ogólny algorytm w pełni automatyzujący to zadanie jest
stosukowo łatwo wykorzystać w programach komputerowych. Niestety jest on bardzo
niewygodny w obliczeniach ręcznych, ale można go do nich dostosować. Trzeba między
innymi zrezygnować z automatycznego wskazywania fikcyjnych wahaczy odbierających
możliwość przechyłów układu geometrycznie wyznaczalnego. Wahacze te należy poprawnie
dobrać samodzielnie. Ze względów praktycznych zaleca się, aby kierunki wahaczy były
zgodne z kierunkami kartezjańskiego układu współrzędnych (x, y) jak na rys. 3.2.58.
Konieczne do wykonania obliczenia przedstawimy w konkretnym zadaniu.

Rozważymy teraz trudniejsze zadanie:

Wyznaczyć plany przemieszczeń ramy jak na rys. 3.2.57. Wskazany pręt został podgrzany
równomiernie o wartość temperatury t. Jedna z podpór przemieściła się o Δ w dół.
Obowiązuje założenie o podłużnej niewydłużalności wszystkich prętów.

Rys. 3.2.57 Rys. 3.2.58

Rozwiązanie:
W pierwszej kolejności przyjmijmy jeden z możliwych układów geometrycznie
wyznaczalnych, np. jak na rysunku 3.2.58. Nałożone fikcyjne wahacze wskazują na nieznane
przemieszczenia węzłów. Oznaczono je przez w1 , w2 . Zwroty tych przemieszczeń powinny
znaleźć się na rysunku układu geometrycznie wyznaczalnego. Ze względów praktycznych
zaleca się żeby były one zgodne ze zwrotami osi układu kartezjańskiego (x, y).
Przy zastosowaniu metody geometrycznej, dwa niezależne przechyły ramy oraz dwa
obciążenia pozastatyczne wymagają wykonania czterech planów przemieszczeń (w tym
dwóch od obciążeń zewnętrznych). W ujęciu analitycznym wszystkie plany przemieszczeń
wyznacza się łącznie.

270
Rozpatrzmy ciąg wektorów r1 , r 2 ,..., r n (dalej ciąg ten będziemy nazywać łańcuchem), jak na
rys. 3.2.59, reprezentujących cięciwy prętów podłużnie niewydłużalnych. Znajdźmy
współrzędne u xk , u yk wektora przemieszczenia u k punktu k znajdującego się na końcu
łańcucha. Przemieszczenie to jest skutkiem przemieszczenia punktu początkowego łańcucha
oraz małych obrotów cięciw  i (dodatnie zwroty kątów obrotu jak na rys. 3.2.59), a także
zmian długości poszczególnych prętów spowodowanych czynnikami pozastatycznymi (np.
jednorodnym polem temperatur lub błędem montażowym):
n n
u xk  u xo   ryi i   l xi
i 1 i 1
(3.2.194)
n n
u  u   r  i   l
k
y
o
y x
i i
y
i 1 i 1

2
r3
 r 

 r4

r1

o Vo
Vy
Vk k
Vy
y Vxo

Vxk

Rys. 3.2.59
Wybrane oznaczenia we wzorach 3.2.194: n – liczba wektorów w łańcuchu, r i [rxi , ryi ] -
współrzędne i-tego wektora, l i [lxi , l yi ] – współrzędne wektora zmiany długości i-tego
 
pręta (p. rys. 3.2.60), u xo , u oy – współrzędne wektora przemieszczenia punktu znajdującego
się na początku łańcucha. Kąty  i są tu kątami ostatecznymi, por. 3.2.192. Indeks
„ostateczny” jest tu pominięty. Równania (3.2.194) są uogólnieniem równań (3.2.117), w
których zera po prawej stronie oznaczają, że węzeł B (rys. 3.2.35) nie przemieszcza się.
W przypadku pręta pod działaniem jednorodnego pola temperatur t współrzędne wektora

zmiany długości będą odpowiednio l i [rxi t t , ryi t t ] , w przypadku zaś błędu montażowego
 l i l i
l i [rxi i , ryi i ] , gdzie przez r i oznaczono długość i-tego wektora, a l i wartość błędu
r r
montażowego (dodatnia przy wydłużeniu, ujemna przy skróceniu).
l i

lyi
lxi
ri

ryi

rxi
271
Rys. 3.2.60.
Jeśli łańcuch wektorów poprowadzono od węzła o znanej co najmniej jednej składowej
przemieszczenia tego węzła(np. równej zeru, bądź inaczej identyfikowanej) do węzła, o
również znanej tej samej składowej przemieszczenia, to jeden z wzorów (3.2.194) staje się
rozwiązującym równaniem algebraicznym. Jeśli tak się zdarzy, że są znane obydwie składowe
przemieszczeń zarówno węzła początkowego jak i końcowego to wzory (3.2.194) stają się
układem dwóch rozwiązujących równań algebraicznych. Podkreślmy to wyraźnie, że wzory te
są poprawne jedynie w układzie współrzędnych pokazanym na rys. 3.2.59.
Wracając teraz do rozwiązywanego zadania (rys. 3.2.57) zastanówmy się nad praktycznym
wykorzystaniem wzorów (3.2.194). Celem zadania jest wyznaczenie kątów obrotu cięciw
wszystkich prętów. Widzimy, że równania algebraiczne formułowane na podstawie tych
wzorów zawierają poszukiwane kąty obrotu cięciw. Zatem przynajmniej teoretycznie można
ułożyć układ tylu równań ile jest nieznanych kątów obrotu cięciw, a następnie po jego
rozwiązaniu obliczyć poszukiwane kąty. Jest to możliwe o ile układ równań będzie
oznaczony. Aby tak się stało trzeba przestrzegać pewnych zasad. Po pierwsze, najważniejsze
fikcyjne wahacze określające układ geometrycznie wyznaczalny muszą być poprawnie
nałożone. Po drugie przy układaniu równań konieczna jest pewna strategia, którą można
zamknąć w jednym zdaniu: ”jak najkrótszą drogą do celu”. Idealna strategia to taka, która
sukcesywnie pozwala na obliczanie po jednym kącie z kolejno układanych równań.
Wyjątkowo może to być układ dwóch równań, z którego oblicza się dwa kąty przechyłu. W
praktyce przebiega to następująco:
1. Łańcuch wektorów:
A1[3a, 4a] , 12[4a, 0] , A1[3at t , 4at t ] , 12[0, 0]
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi x:
1 w1 3
w1  0   4a 1  0  5    3a t t  0    1   t t (3.2.195)
4 a 4
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi y:
  1 w1 3   3 w1 25 1
  0  3a     t t   4a  5    4a t t  0    5    t t  (3.2.196)
 4 a 4   16 a 16 4a
2. Łańcuch wektorów:
24[6a,8a]
 24[0, 0]
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi y:
1 w2 1 
w2    6a  4   0   4  
 . (3.2.197)
6 a 6a
Obliczenie brakujących kątów obrotu prętów 2 i 3 jest możliwe jedynie poprzez rozwiązanie
układu dwóch równań. Jedną z możliwości zbudowania takiego układu stwarza łańcuch
wektorów w kształcie obwodu zamkniętego. Obydwa równania przemieszczeń każdego
obwodu zamkniętego są jednorodne, gdyż odpowiednie składowe przemieszczeń węzła
początkowego i końcowego są takie same, czyli znoszą się wzajemnie w równaniu.
Łańcuch wektorów w obwodzie zamkniętym:
13[3a, 4a] , 34[13a, 4a] , 42[6a, 8a] , 21[4a,0] , 13[0, 0] , 34[0, 0] , 42[0, 0] ,
21[0,0]
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi x:
  1 w2 1  
0  4a 2  4a  3   8a     . (3.2.198)
  6 a 6 a 

272
Z powyższego równania można jedynie uzależnić kąt obrotu  2 od  3 lub też odwrotnie.
Zależność ta wyraża się wzorem
1 w2 1 
 2   3   . (3.2.199)
3 a 3a
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi y:
  1 w2 1    3 w1 25 1  
0    3a  2  13a  3   6a        4a     t t   . (3.2.200)
  6 a 6 a  16 a 16 4 a  
Po podstawieniu (3.2.199) do (3.2.200) można obliczyć kąt  3 , który wyraża się wzorem
3 w1 1 w2 25 1 
3     tt  . (3.2.201)
64 a 8 a 64 16 a
Natomiast po podstawieniu (3.2.201) do (3.2.199) obliczamy kąt
3 w1 5 w2 25 13 
2    tt  . (3.2.202)
64 a 24 a 64 48 a
Ostatnim czysto formalnym elementem obliczeń jest przyjęcie wielkości porównawczych. W
celu uniknięcia ułamkowych współczynników wprowadzamy
w
  1  w1  64a
64a
(3.2.203)
w2
  w2  24a
24a
Po wykorzystaniu tych oznaczeń otrzymujemy ostatecznie wartości kątów obrotu cięciw w
postaci
3
1  16  10 , 10   t t ,
4
25 13 
2  3  5  02 ,  02   t t  ,
64 48 a
25 1 
3  3  3  30 , 30   t t  , (3.2.204)
64 16 a
1
 4  4  40 ,  40   ,
6a
25 1
 5  12  50 ,  50   t t  .
16 4a
Zwróćmy uwagę, że w tych wzorach wyodrębniono tzw. wstępne kąty obrotu cięciw.
Akcentujemy w ten sposób, że nie są to niewiadome lecz wielkości znane.
Na zakończenie podamy kilka zdań o pewnych wadach analitycznego wyznaczania planów
przemieszczeń. Pierwsza to duża dowolność w formułowaniu równań tej metody. To samo
zadanie można rozwiązać na wiele sposobów. Druga wada jest bardziej istotna. Chociaż
obliczenia związane z tą metodą nie wykraczają poza elementarną algebrę, wymagają bardzo
dużej staranności. Nieuporządkowany styl pracy nieuchronnie prowadzi do błędnych
wyników.
Wyrażając nadzieję, że ostatnia uwaga nie zniechęci Czytelnika do korzystania z omawianej
metody, proponuje się rozwiązanie jeszcze jednego zadania z jej użyciem. Rozwiązanie tego
zadania odsłania pewne dotąd nieujawnione aspekty podejścia analitycznego.
Polecenie w proponowanym zadaniu jest następujące:
Dana jest rama obciążona statycznie jak na rys. 3.2.61. Przyjąć założenie, że kąt nachylenia
podpory jest różny od zera, a wszystkie pręty są podłużnie niewydłużalne. Zapisać równania
metody przemieszczeń wyrażone w momentach przywęzłowych.

273
 2qa 2 w2
3
3

2
4a

w1
A
1 Niewiadome : 1 ,  2 , w1 ,  w2
1
3qa 2
5a 3a 5a

Rys. 3.2.61 Rys. 3.2.62

Rozwiązanie:
W pierwszej kolejności przyjmijmy układ geometrycznie wyznaczalny, np. taki jak na
rysunku 3.2.62. W tym miejscu pojawia się uzasadniona wątpliwość. Jaki jest sens
rozwiązywania metodą przemieszczeń ramy czterokrotnie geometrycznie niewyznaczalnej,
skoro jest ona tylko jednokrotnie statycznie niewyznaczalna?. Skomentujmy to tak. W
dalszym kursie mechaniki konstrukcji Czytelnik dowie się, że rama o identycznej geometrii,
przy odstąpieniu od zasady zesztywnienia, może być rozwiązywana wyłącznie metodą
przemieszczeń.
Zatem przystępujemy do wyznaczenia planów przemieszczeń. Dodajmy dla ułatwienia, że
wobec braku obciążeń pozastatycznych powodujących zmianę długości prętów, jesteśmy
zwolnieni z obowiązku specyfikowania wektorów zmiany długości cięciw prętów.
Współrzędne tych wektorów po prostu znikają we wzorach (3.2.194). Kierując się zasadami
opisanymi uprzednio, będziemy rozpinać łańcuchy wektorów cięciw i formułować dla nich
odpowiednie równania przemieszczeniowe.
1. Łańcuch wektorów:
A1[5a, 0]
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi y:
w1  0  5a  1    1  
1 w1
. (3.2.205)
5 a
2. Łańcuch wektorów:
A1[5a, 0] , 12[3a, 4a]
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi x:
w2  0  0  1  4a  2    2 
1 w2
. (3.2.206)
4 a
Ze względu na pochyloną podporę w węźle 3, występuje drobna komplikacja w zapisaniu
trzeciego równania, z którego można obliczyć kąt obrotu cięciwy pręta trzeciego. Ma ono
postać
u3 cos   v3 sin   0 . (3.2.207)
We wzorze tym u3 i v3 to odpowiednio pozioma i pionowa składowa przemieszczenia węzła
trzeciego. Wzory (3.2.194), po rozpięciu odpowiednich łańcuchów wektorów, mogą służyć do
obliczenia obydwu składowych.
3. Łańcuch wektorów:
23[5a, 0] .
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi x:
u3  w2  0  3   w2 . (3.2.208)

274
4. Łańcuch wektorów:
12[3a, 4a] , 23[5a, 0] .
Równanie przemieszczeń wzdłuż osi y:
  1 w2  
v3  w1  3a  2  5a  3   w1  3a  
3
  5a  3   w1  w2  5a  3 (3.2.209)
 4 a   4
Z równania (3.2.207), po podstawieniu wynikowych obliczeń (3.2.208-209), oblicza się kąt
obrotu cięciwy pręta trzeciego
1 w1  3 ctg   w2
3     . (3.2.210)
5 a  20 5  a
Zwróćmy uwagę, że powyższy wzór straciłby sens dla   0 . Fakt ten nie powinien
zaskakiwać, gdyż przy   0 przyjęty układ geometrycznie wyznaczalny jest błędny. Drugi
wahacz powinien wówczas znaleźć się w węźle 3 i mieć kierunek pionowy.
Zdefiniujmy teraz wielkości porównawcze
w
  1  w1  5a ,
5a
(3.2.211)
w2
  w2  a  .
a
W ten sposób otrzymuje się ostateczną postać kątów obrotu cięciw:
 1   ,
1
 2  , (3.2.212)
4
 3 ctg 
 3      .
 20 5 
Jak wiemy równania rozwiązujące rozpatrywanego zadania są równaniami równowagi.
Możemy podzielić je na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią równania równowagi
momentów przywęzłowych w węzłach. Zapisujemy je w postaci wzorów
11  12  3qa 2 ,
(3.2.213)
 22   23  0.
Druga grupa równań jest stowarzyszona z przechyłami ramy. Równania te wyrażają pracę sił
działających na łańcuch kinematyczny na odpowiednich stanach przemieszczeń wirtualnych
tego łańcucha. Istotnym składnikiem tych równań, jednocześnie sprawiającym najwięcej
trudności, jest praca statycznych obciążeń zewnętrznych. W istocie rzeczy nie jest to takie
trudne. Pamiętajmy tylko, że udział w tej pracy mają wszystkie siły skupione, w tym
wypadkowe obciążeń rozłożonych w sposób ciągły. Zauważmy, że możliwość zastępowania
pracy obciążenia ciągłego pracą skupionej siły wypadkowej jest specyficzna dla stanu
przemieszczeń wirtualnych łańcucha kinematycznego. Oprócz tak rozumianych sił
skupionych udział w pracy mają jeszcze tylko momenty obciążające przęsła prętów ramy,
natomiast momenty skupione w węzłach nie wykonują pracy. Obliczenie pracy momentu
działającego na przęśle jest trywialne, gdyż wykonuje on pracę na znanym kącie obrotu
cięciwy przęsła. Natomiast pracę siły skupionej oblicza się z definicji jako iloczyn skalarny
wektora siły i wektora przemieszczenia punktu przyłożenia siły. Zakładając, że wektor siły
 
ma współrzędne Px , Py , a wektor przemieszczenia [ u , v ], pracę oblicza się wg wzoru
L   Px , Py   u , v   Px  u  Py  v . (3.2.214)
Ponieważ współrzędne wektora siły są dane, pozostaje jedynie obliczenie składowych
wektora przemieszczenia. Obliczenia te bez większego trudu wykonuje się za pomocą

275
wzorów (3.2.194). Ponieważ w rozpatrywanym zadaniu siła wypadkowa obciążenia ciągłego
ma składowe 0,5qa do obliczenia pracy tej siły wystarczy tylko znajomość składowej
v przemieszczenia w punkcie działania siły. Oczywiście punkt ten znajduje się w środku
rozpiętości przęsła trzeciego. Zatem wystarczy rozpiąć łańcuch wektorów 12[3a, 4a],[2.5a,0] ,
którego koniec wypada w punkcie działania wypadkowej i skorzystać z drugiego wzoru
(3.2.194). Obliczenia te przebiegają następująco.
 1    3 ctg   
v  w1  3a  2  2,5a  3   5a  3a     2,5a       
 4    20 5   
(3.2.215)
 3 ctg 
 2,5a      a
 8 2 
Zwróćmy uwagę, że w obliczeniach powyżej występują tylko wielkości wirtualne. Całkowita
praca sił, w której należy uwzględnić pracę momentu obciążającego przęsło pręta trzeciego
wyraża się następującym wzorem
Lz   5qa   v   2qa 2   3 
  3 ctg     3 ctg  
  5qa    2,5a      a     2qa          (3.2.216)
5  
2

  8 2     20
 87 
 14,5qa 2    2,1 ctg  qa 2 
 40 
Po obliczeniu pracy obciążeń pozostałe równania metody przemieszczeń uzyskuje się bardzo
łatwo. Wystarczy wielkościom wirtualnym nadać konkretne wartości. Żeby uzyskać
symetryczną macierz układu równań stany wirtualne powinny być dobrane jak następuje.
Stan wirtualny   1,   0 prowadzi do równania
 
1A  11 1  32   1  14.5qa 2  0 . (3.2.217)
Stan wirtualny   0,   1 prowadzi do równania

12   22    14   32   203  ctg5     87 

 2.1 ctg  qa 2  0 . (3.2.218)
     40 
Równania rozwiązujące są więc postaci (3.2.213, 217, 218).

3.2.4 Ramy symetryczne obciążone symetrycznie i antysymetrycznie

Podamy obecnie reguły konstrukcji schematów zredukowanych w zadaniach dotyczących ram

o symetrycznej geometrii, symetrycznym rozkładzie sztywności oraz
S) symetrycznie obciążonych,
A) antysymetrycznie obciążonych.
W konstrukcjach symetrycznych (S) na osi symetrii wprowadzamy więzy podporowe i
połowimy obciążenia. Słupy na osi symetrii stają się nieskończenie sztywne na zginanie.
Gdyby te słupy były podatne na ściskanie lub rozciąganie, wtedy ich sztywność EA była by
połowiona. Skoro jednak zakładamy nieskończenie duże EA, to warunek połowienia nic nie
wnosi, a więc słupy na osi symetrii będą w pełni sztywne, por. rys 3.2.63.

276
 Rys. 3.2.63
Widać, że pręt pionowy równomiernie ogrzany o t1 może być zastąpiony utwierdzeniem, rys.
3.2.63c. Zauważmy, że pręt pochyły ma schemat nr 1, gdyż suwak nie jest prostopadły do osi
pręta.
Rozpatrujemy teraz obciążenie antysymetryczne, rys. 3.2.64.

Rys. 3.2.64 a, b

Zauważmy, że słup na osi antysymetrii ma sztywność giętną J/2. Obciążenia statyczne na tej
osi też należy połowić. Natomiast obciążenia t ,  0 nie ulegną modyfikacji.
Cechę deformacji antysymetrycznej jest zerowe przemieszczenie pionowe na osi
antysymetrii. Dlatego wprowadzamy podpory przegubowe z poziomym przesuwem w
punktach które znajdują się na tej osi. Warunek taki jest spełniony w węźle 3, gdyż pręt B-3
na rys. 3.2.64b jest niewydłużalny.

Dalsza analiza dotyczy połowy ramy i przebiega zgodnie z opisem podanym uprzednio. W
ramie (b) można na pręcie 1-2 przyjąć schemat suwaka, gdyż znany jest tam rozkład sił
poprzecznych.

Zadania symetryczne i antysymetryczne pojawiają się jako konsekwencja rozkładu obciążeń

dowolnych ram o budowie symetrycznej. Przykładowo, rozwiązanie zadania z rys. 3.2.65a
jest złożeniem rozwiązań zadań: symetrycznego (b) i antysymetrycznego (c).

277
 Rys. 3.2.65

Zadania (b) i (c) należy rozwiązywać rozpatrując połowę ramy. Wówczas zadanie ma
znacznie mniejszy rozmiar i dzięki temu maleje jego pracochłonność.
Niech (N, M, T) będą rozkładami sił wewnętrznych w zadaniu (a), wykresy ( N S , M S , TS ) będą
rozwiązaniami zadania (b), a wykresy ( N A , M A , TA ) – zadania (c). Wówczas są prawdziwe
wzory superpozycyjne:
N  N S  N A , M  M S  M A , T  TS  TA .
Wykresy ( N S , M S ) są symetryczne, a wykres TS – antysymetryczny natomiast wykresy
( N A , M A ) są antysymetryczne a wykres TA – symetryczny. Zatem wykresy ( N S , M S , TA )
tworzymy przez odbicie symetryczne rozwiązania dotyczącego połówki ramy, a
wykresy ( N A , M A , TS ) – przez odbicie antysymetryczne. Szczególnie trzeba uważać przy
analizie na osi symetrii. Tam wykresy antysymetryczne podwoją wartości rzędnych, a
wykresy symetryczne będą się redukować.

278
3.2.5 Wykorzystanie schematu belki utwierdzonej z przesuwem. Kondensacja statyczna

3.2.5.1. Kondensacja statyczna w ujęciu elementarnym

Przekonaliśmy się, że znajomość rozkładu siły poprzecznej na danym pręcie zezwala na

eliminację kąta obrotu cięciwy tego pręta z zestawu niewiadomych metody przemieszczeń. Ta
eliminacja była pokazana w p.3.1, por. formuły dotyczące linii ugięcia(3.1.30, 33) oraz wzory
na momenty przywęzłowe (3.1.43), niezależne od kąta obrotu cięciwy. Tę eliminację
stosowaliśmy już w zadaniach 3.2.4, 3.2.5., 3.2.6. Rozważmy teraz kolejne proste przykłady,
gdzie ta eliminacja jest łatwa do zrozumienia.

Rozpatrzmy ramę z rys. 3.2.66. Niech EJ będzie jednakowe dla wszystkich prętów.

Rys. 3.2.66

Z uwagi na symetrię wystarczy rozpatrywać lewą część ramy, tzw. schemat zredukowany, z
uwzględnieniem warunków symetrii na tej osi, rys. 3.2.67. Można przyjąć niewiadome:
q  1 , 2  . Wówczas schematy prętów 2 i 4 są typu 3, czyli „utwierdzenie z przesuwem”.
T

Te schematy są widoczne na rys. 3.2.67a (z uwagi na warunki symetrii realizowane przez dwa
pionowe suwaki).

Rys. 3.2.67

Jednak ściślej należy argumentować następująco: schematy nr 3 na prętach 2 i 4 wynikają

stąd, że na tych prętach rozkłady T są dane a priori. Dalej okaże się – w trudniejszych
zadaniach – że ten warunek uzasadnia przyjęcie schematu nr 3 czyli schematu suwaka.
Narysujmy układ geometrycznie wyznaczalny stowarzyszony z przyjętym wektorem q, por.
rys.3.2.67, gdzie naszkicowano też deformację układu geometrycznie wyznaczalnego.
Znajdźmy momenty wyjściowe, por. Tablica 3.1.1
11  1 1
12    P ·2l   Pl , 2B   Pl ,
22  2 2
1 1
42   q(2l ) 2 , C4   q(2l ) 2 . (3.2.219)
3 6

279
Zapiszmy formuły na momenty przywęzłowe
2 EJ
11  ·21 ,
l
EJ
12  1  0   12 ,
2l
2 EJ
13   21  2  ,
l
2 EJ
 32   22  1  ,
l
(3.2.220)
EJ
2 
4
2  0   2 ,4

2l
EJ
 2B   0  1   2B ,
2l
EJ
 C4   0  2   C4 ,
2l
2 EJ
1A   2·0  1  .
l
Warunki równowagi momentów zginających w węzłach
11  12  13  0 , 32   42  0 (3.2.221)
prowadzą do układu równań postaci Kq = Q. Po znalezieniu 1 , 2 łatwo znaleźć wykresy
M,T. Warunki równowagi węzła nr 2 dają siły podłużne N 3 , N 4 . Następnie, znając N 3 , z
warunków równowagi węzła 1 można otrzymać N1 , N 2 . Mając te wyniki, możemy łatwo
obliczyć reakcje w A, B i C i sprawdzić trzy globalne warunki równowagi całej ramy. Te
obliczenia są dość łatwe i dlatego pomijamy je. Trudniej natomiast znaleźć ugięcia końców
prętów 2 i 4, gdyż kąty  2 , 4 nie są znane. W celu obliczenia  4 zapisujemy wzór na siłę
poprzeczną z prawej strony, jak dla schematu 1:
6 EJ
2  C
WC4     2  2 4   W C4 ,
(2l )
(3.2.222)
1
W C   q·2l  ql ,
4

2
gdzie C  0 . Z warunku WC  0 można obliczyć  4 . Zatem prawy koniec pręta 4 ugina się
4

o w  2l 4 . Podobnie oblicza się ugięcie pręta 2.

Rozpatrzmy teraz następująca ramę, rys. 3.2.68, obciążoną antysymetrycznie. Niech EJ =

const.

280
 Rys. 3.2.68

Rozważamy schemat zredukowany z warunkami brzegowymi antysymetrii. Redukujemy do

wartości EJ/2 sztywność pionowego pręta środkowego.

Rys. 3.2.69

Zauważmy, że wzdłuż słupa A-1-2 czyli na prętach 1 i 3 znany jest rozkład sił poprzecznych.
Można obliczyć reakcje poziome w A i B
5 1
H A  qa , H B  qa . (3.2.223)
2 2
Zatem znany jest rozkład M na pręcie nr 1, w szczególności
1
11   H Aa  qa 2  2qa 2 . (3.2.224)
2
Zatem sztywność pręta 1 jest przyjęta jako zerowa, gdyż powyższą równość można zapisać
jak następuje
11  0·1  11 , 11  2qa 2 . (3.2.225)
Dalej przyjmiemy: q  1 , 2  , czyli układ geometrycznie wyznaczalny ma postać, rys. 3.2.70.
T

Rys. 3.2.70.

281
Schemat pręta nr 1 jest geometrycznie wyznaczalny z uwagi na M, T i dlatego nie był
rozważany w p.3.1.
Obliczmy pozostałe momenty wyjściowe, czyli na pręcie 2
1 1
12   qa 2 , 22   qa 2 . (3.2.226)
3 6
Zauważmy, że  3  0, 4  0 . Zapisujemy formuły
EJ
12  1  2   12 ,
a
3EJ
13  1  0  ,
2a
(3.2.227)
EJ
2 
2
2  1   2 ,
2

a
3EJ
 42   2  0  ,
2a
a moment 11 jest dany wzorem (3.2.225). Równania równowagi węzłów mają postać
11  13  12  0,
(3.2.228)
 42   22  0.
Otrzymujemy: Kq = Q, gdzie
EJ  2,5 1   2,333  2
K   , Q  qa . (3.2.229)
a  1 2,5 0,1667 
Stąd
qa3 qa3
1  1,143 , 2  0,5238 , (3.2.230)
EJ EJ
a wykres momentów zginających M podano na rys. 3.2.71
0.786

0.286
2
1.71
0.125
2
M [ qa ]

Rys. 3.2.71

3.2.5.2. Kondensacja statyczna w ujęciu zaawansowanym

Kondensacja statyczna stosowana w metodzie przemieszczeń na ogół polega na niejawnym

wykorzystaniu równań statyki, z których eliminuje się określone niewiadome geometryczne.

282
1. Równanie momentu przywęzłowego w przegubie umożliwia eliminację kąta obrotu
przekroju przywęzłowego, co w praktyce sprowadza się do stosowania wzorów schematu
nr 2 (utwardzenie – przegub)
2. Znana wartość poprzecznej siły przywęzłowej, wynikająca z elementarnego równania
równowagi wydzielonej części konstrukcji, umożliwia eliminację kąta obrotu cięciwy
danego pręta, co z kolei prowadzi do schematu nr 3 (suwak).
Sytuacja opisana w p.1 nie nastręcza specjalnych trudności, gdyż warunek równowagi o
którym mowa na wstępie jest oczywisty (moment zginający z obu stron przegubu ma znaną
wartość).
Punkt 2 jest bardziej problematyczny z wyjątkiem przypadku, gdy pręt o schemacie
suwakowym jawnie występuje w konstrukcji. W pozostałych przypadkach nieco trudniej jest
dostrzec możliwość wyznaczenia siły poprzecznej, por. zadanie 3.2.6. Trzeba wykorzystać
równanie równowagi wydzielonej części konstrukcji. Dalszy komentarz dotyczy p. 2.
Jak wiadomo wszystkie równania równowagi w metodzie przemieszczeń generowane są
przez odpowiednie stany przemieszczeń wirtualnych tzw. łańcucha kinematycznego. Zatem
logicznym jest jednolite potraktowanie także równań równowagi wykorzystywanych do
kondensacji statycznej.
Równanie równowagi umożliwiające wyznaczenie siły poprzecznej w pręcie, którego kąt obrotu
cięciwy można skondensować statycznie, generowane jest przez następujący stan przemieszczeń
wirtualnych łańcucha kinematycznego. Polega on na nadaniu obrotu wirtualnego cięciwie
wytypowanego pręta w taki sposób, aby kąty obrotu cięciw pozostałych prętów były równe zeru
(cięciwy te mogą jedynie ulegać translacji lub pozostać na swoim miejscu – wymóg
obligatoryjny w odniesieniu do prętów geometrycznie niewyznaczalnych i zalecany gdy pręty są
geometrycznie wyznaczalne). W rozpatrywanym planie przemieszczeń, w sytuacji wymuszonej
przez więzy, wyjątkowo dopuszczalne są obroty cięciw prętów geometrycznie wyznaczalnych.
Plan ten, podobnie jak pozostałe, musi być zgodny z więzami, w tym z założeniem o podłużnej
nieodkształcalności prętów. Podkreślmy to wyraźnie, że jeśli nie da się skonstruować planu
przemieszczeń spełniającego wyżej wymienione warunki, oznacza to niemożność
przeprowadzenia typowanej kondensacji statycznej. Wydaje się, że równanie równowagi tak
generowane łatwiej jest otrzymać z elementarnej równowagi wydzielonej części konstrukcji. Z
drugiej strony wiadomo, że plany przemieszczeń wirtualnych są stowarzyszone z planami
przemieszczeń rzeczywistych. Podobnie jest i w tym przypadku. Ponieważ wszystkie stany
przemieszczeń rzeczywistych podlegają superpozycji, dlatego wszystkie są niezbędne do
poprawnego opisu stanu przemieszczenia konfiguracji odkształconej.
Wyznaczona siła poprzeczna umożliwia przyjęcie suwakowego schematu obliczeniowego
pręta, w którym należy przyłożyć znaną teraz siłę poprzeczną

Uwaga: jeśli wymusimy dodatni kąt wirtualnego obrotu tak, że jeden z węzłów pręta
przemieści się o wartość jednostkową, czyli kąt obrotu będzie równy odwrotności długości
pręta, to siła poprzeczna przy węźle jest równa pracy wirtualnej sił działających na pozostałe
pręty.
Opisane powyżej działania, podobnie jak redukcje elementów statycznie wyznaczalnych,
należy traktować jako wstępny etap (etap 0) analizy konstrukcji poprzedzający przyjęcie
układ geometrycznie wyznaczalny. Dalsze postępowanie z jednym wyjątkiem przebiega
według standardowego algorytmu metody przemieszczeń.
Wyjątek: nakładając fikcyjne więzy blokujące swobodę przemieszczania węzłów układ
geometrycznie wyznaczalny należy przyjąć, że skondensowane kąty obrotu cięciw są równe
zeru (założenie mające charakter więzu wewnętrznego). W szczególności nie wolno dublować
tych założeń przez nakładanie zbędnych więzów oraz należy także uwzględnić je przy
konstruowaniu planów przemieszczeń.

283
Powróćmy w dalszych rozważaniach do ramy z rys. 3.2.69.
Bez kondensacji statycznej kątów obrotu cięciw rama jest czterokrotnie geometrycznie
niewyznaczalna. Z rysunków 3.2.72a,b obrazujących równowagę wydzielonych fragmentów
ramy wynika, że siły poprzeczne w prętach 1 i 2 mają znane wartości. Na tej podstawie
postulujemy możliwość kondensacji statycznej kątów obrotów cięciw tych prętów.
Aby upewnić się o możliwości przeprowadzenia tych kondensacji należy sporządzić
odpowiednie plany przemieszczeń spełniające kryteria wymienione we wstępie tego
rozdziału. Plany takie pokazano na rysunkach 3.2.72c,d.

Rys. 3.2.72

Zwróćmy uwagę, że w planie przemieszczeń „d” obraca się cięciwa tylko jednego pręta, co
potwierdza możliwość kondensacji statycznej kąta obrotu cięciwy pręta nr 2. Natomiast w
planie przemieszczeń „c” obracają się cięciwy dwóch prętów. Ponieważ pręt 5 jest
geometrycznie wyznaczalny, zatem nie przeszkadza to w kondensacji statycznej kąta obrotu
cięciwy pręta 1.
Proponuje się następującą metodę postępowania. W pierwszej kolejności należy narysować
plany przemieszczeń potwierdzające możliwość przeprowadzenia kondensacji statycznej
kątów obrotu cięciw. Następnie potraktować te plany jako plany przemieszczeń wirtualnych
w których kąty obrotu cięciw odpowiednich prętów są równe liczbowo odwrotności długości
tych prętów. W ten sposób zyskujemy możliwość łatwego obliczenia siły poprzecznej danego
pręta, bazując na równaniu pracy obciążeń zewnętrznych na przemieszczeniach stanu
wirtualnego. Przypominamy, że w obliczaniu pracy pomija się pracę obciążeń działających na
pręt, którego kąt obrotu cięciwy jest kondensowany.
Obliczenia te w rozpatrywanym przykładzie wyglądają następująco:
1 3
T1  qa 1  qa   qa,
2 2 (3.2.231)
T2  0.

284
Zwróćmy uwagę, że tak obliczone siły poprzeczne występują w przekrojach przy węzłach,
które przemieściły się na planach przemieszczeń pokazanych na rys. 3.2.72. Zwolnienie
odpowiednich więzów i zastąpienie ich reakcji znanymi siłami poprzecznymi prowadzi do
nowych schematów obliczeniowych, które pokazano obok rysunków planów przemieszczeń
związanych z kondensacją.
Następne elementy rozwiązania wpisują się w standardowy algorytm rozwiązywania zadań
metodą przemieszczeń, którego pierwszym punktem jest przyjęcie układu geometrycznie
wyznaczalnego. Pamiętajmy także, że tymczasowo zakładamy zerowanie się
skondensowanych kątów obrotu cięciw (jest to specyficzny rodzaj więzów wewnętrznych
zastępujących fikcyjne więzy odbierające możliwość przesuwu układu geometrycznie
wyznaczalnego). Dlatego w układzie geometrycznie wyznaczalnym widocznym na rys. 3.2.73
występują tylko dwa więzy odbierające swobodę obrotu węzłów, co oznacza, że liczba
niewiadomych geometrycznych zadania redukuje się z czterech do dwóch.

2
2  0

1  0
1 5

Niewiadome  1 , 2
Rys. 3.2.73

Pozostałe elementy rozwiązania w niczym nie odbiegają od standardowego algorytmu.

Rozważmy teraz zadanie trudniejsze:
Obliczyć przemieszczenie v w ramie jak na rys. 3.2.74. Przyjąć założenie o podłużnej
niewydłużalności prętów oraz stałą sztywność na zginanie. Zadanie rozwiązać metodą
przemieszczeń.

285
 v= ?
qa
4 5

4a
q 3

4a
1

3a 3a

Rys. 3.2.74 Rys. 3.2.75

Rozwiązanie:
Numerację prętów i węzłów przedstawia rys. 3.2.75. Nietrudno zauważyć możliwość redukcji
liczby niewiadomych zadania poprzez kondensację statyczną kąta obrotu cięciwy pręta nr 3.
Możliwość takiej kondensacji potwierdza rys. 3.2.76 przedstawiający plan przemieszczeń
związany z kondensacją kąta obrotu cięciwy pręta nr 3.

3

Rys. 3.2.76

286
Obliczenie siły poprzecznej w górny przekroju pręta 3 pod węzłem 2:
T3  qa 1  qa
Układ geometrycznie wyznaczalny przedstawiono na rys. 3.2.77.

4 5

3
3  0

w
2

Niewiadome  1 , w

Rys. 3.2.77

Cechą charakterystyczną rozpatrywanego zadania jest, że nie można zredukować wszystkich

niewiadomych opisujących tzw. przesuwy ramy. Udaje się zredukować tylko jeden przesuw.
Pozostaje drugi przesuw opisywany przez niewiadomą w. W związku z tym trzeba sporządzić plan
przemieszczeń związany z przesuwem w. Ten plan przemieszczeń przedstawiono na rys. 3.2.78.

.
Rys. 3.2.78
Zwróćmy uwagę, że w tym planie przemieszczeń z założenia nie obraca się cięciwa pręta 3.

287
Równania równowagi mają postać:
11  12  13  0,
(3.2.232)
 23   24   25  0,
 1A  11    1  12 1   24   1   25 1  Lz  0 .
Następnie podstawiając   1 , obliczamy pracę danych obciążeń na przemieszczeniach
wirtualnych łańcucha kinematycznego.:
Lz  4qa  4a   qa  4a  1  12qa 2 .
Podkreślmy fakt, że w obliczaniu tej pracy nie ma udziału siła poprzeczna występująca w
schemacie obliczeniowym powstałym na skutek przeprowadzonej kondensacji statycznej. Jest
tak, gdyż ma ona charakter siły wewnętrznej, a nie obciążenia zewnętrznego. Siła ta ma
jedynie wpływ na wartość momentów wyjściowych występujących we wzorach
transformacyjnych zapisanych poniżej.
Zapiszmy wzory metody przemieszczeń:
2 EJ
 1A  1  3  ,
5a
2 EJ
11   21  3  ,
5a
3EJ
12  1   ,
3a
 4a   qa 4a  EJ     10 qa 2 ,
2
EJ
 1
3  1  2   q  1 2 (3.2.233)
4a 3 2 4a 3
 4a   qa 4a  EJ     2 qa 2 ,
2
EJ
  3
2 2  1   q  2 1
4a 6 2 4a 3
3EJ
 24  2   ,
3a
3EJ
 25  2   .
3a
Układ równań ma postać
 2, 05 0, 25 0, 2  1   3.333
EJ 
 0, 25 2, 25 0   2   0.667  qa 2 . (3.2.234)
a
 0, 2 0 5.4     12 
Rozwiązanie powyższego układu jest następujące:
qa 3
1  1,912 ,
EJ
qa 3
 2  0,509 , (3.2.235)
EJ
qa 3
  2, 293 .
EJ
Teraz można przystąpić do obliczenia przemieszczenia v. Trzeba pamiętać, że stan
przemieszczenia konstrukcji jest superpozycją wszystkich planów przemieszczeń. W
rozpatrywanym zadaniu jest to superpozycja planów z rys. 3.2.78, 3.2.76. Fakt ten potwierdza
konieczność sporządzania planów przemieszczeń, które towarzyszą kondensacjom
statycznym. W związku z tym przemieszczenie v wyraża się następującym wzorem.

288
 v  4a  4a 3 .
W tym miejscu powstaje problem. W wyniku przeprowadzonej kondensacji został
wyeliminowany kąt obrotu cięciwy  3 , tak więc jego wartość jest nieznana. Zatem pojawia
się wątpliwość, czy przeprowadzona kondensacja była zasadna. Okazuje się jednak, że
utraconą informację o wartości  3 jest bardzo łatwo odzyskać. Trzeba obliczyć wartość
jednego z dwóch momentów przywęzłowych pręta nr 3, np. moment 13 .
EJ 10
13  1  2   qa 2  2,98qa 2 . (3.2.236)
4a 3
Ponieważ przed kondensacją statyczną pierwotnym schematem obliczeniowym pręta nr 3
było obustronne utwierdzenie, to ten sam moment przywęzłowy wyraża się następującym
ogólnym wzorem.
21  2  3 3   q 4a  .
2
2 EJ
13  (3.2.237)
4a 12
Stąd otrzymuje się równanie algebraiczne:
2 EJ  qa3 qa3  4
 2  1.912  0.509  3 3   qa 2  2,98qa 2 , (3.2.238)
4a  EJ EJ  3
qa3
z którego bez trudu oblicza się wartość kąta  3  2,542 , a zatem poszukiwane
EJ
przemieszczenie wynosi
qa3 qa3 qa 4
v  4a  2.293  4a  2.542  19.34 . (3.2.239)
EJ EJ EJ

Polecenie w ostatnim zadaniu w niniejszym podpunkcie brzmi następująco:

Sporządzić wykres momentów zginających ramy jak na rys. 3.2.79. Przyjąć założenie o
podłużnej niewydłużalności prętów oraz stałą sztywność na zginanie. Zadanie rozwiązać
metodą przemieszczeń.
P

4
3a

2 3
4a

2a 2a

Rys. 3.2.79 Rys. 3.2.80

289
Rozwiązanie zadania:
Numerację prętów przedstawiono na rys. 3.2.80. Kondensację statyczną kąta obrotu cięciwy
pręta nr 2 ilustruje rys. 3.2.81.

2

Rys. 3.2.81.
Siła poprzeczna pręta nr 2 wynosi:
T2   P .
Układ geometrycznie wyznaczalny pokazano na rys. 3.2.82.
C

2 3
B
2  0

1
Niewiadome  1

Rys. 3.2.82
Równanie równowagi ma postać:
11  12  13  0.
Zapiszmy wzory na momenty przywęzłowe:

290
 2 EJ
 1A  1  ,
4a
2 EJ
11   21  ,
4a
12  P  2a,
EJ (3.2.240a)
13  1  ,
2a
EJ
 B3   1  ,
2a
3EJ
 C4   0  0.
5a
Zwróćmy uwagę, że poprzez kondensację statyczną schemat obliczeniowy pręta 2 stał się
geometrycznie wyznaczalny. W związku z tym formuła metody przemieszczeń tego pręta
zredukowała się do samego tylko momentu wyjściowego.
Z równania
EJ  3 
 1    2Pa (3.2.241)
a  2 
obliczamy
4 Pa 2
1   . (3.2.242)
3 EJ

Obliczona niewiadoma zadania podstawiona do wzorów (3.2.240a) daje wartości momentów

przywęzłowych
2
 1A   Pa ,
3
4
 11   Pa ,
3
 1  2 Pa ,
2

2
 13   Pa ,
3
2
 3B  Pa ,
3
 C  0.
4

. Na tej podstawie sporządza się wykres momentów zginających pokazany na rys. 3.2.83.

291
 Rys. 3.2.83

W rozwiązaniu zadania przeprowadzono kondensację statyczną kąta obrotu cięciwy pręta nr

2. Oprócz tego niejawnie wykorzystano kondensację statyczną kąta obrotu cięciwy pręta nr 3.
Świadczą o tym zastosowane formuły metody przemieszczeń tego pręta. Dlatego powinniśmy
mieć świadomość, że niejawnie przeprowadzonej kondensacji towarzyszy plan przemieszczeń
jak na rys. 3.2.84, który dopełnia stan przemieszczenia konstrukcji.
Istotnie, kąt obrotu cięciwy pręta nr 3 w ogólności nie jest równy zeru, a takiego
przeświadczenia można było nabrać na podstawie przedstawionego rozwiązania. Proszę
2 Pa 2
sprawdzić, że wartość tego kąta wynosi  .
3 EJ

3

Rys. 3.2.84

292
3.2.6. Kolejne zadania z metody przemieszczeń

W poprzednich podrozdziałach skryptu staraliśmy się przedstawić Czytelnikowi metodykę

rozwiązywania zadań za pomocą metody przemieszczeń. Proponujemy teraz utrwalenie
materiału na przykładzie sześciu zadań.

Zadanie 1
Zapisz i rozwiąż układ równań metody przemieszczeń dotyczący ramy z rys. 3.2.85. W
obliczeniach przyjmij EJ  const oraz podłużną nieodkształcalność prętów ramy, tj.
  0, ( EA  ) .

4a

Rys. 3.2.85

Dzięki antysymetrii obciążenia, w rozwiązaniu zadania skorzystamy z możliwości redukcji

liczby prętów o połowę. Otrzymamy w ten sposób schemat zredukowany z podporą
przegubową poziomo przesuwną w punkcie B (rys. 3.2.86).

Rys. 3.2.86

Konstrukcja układu geometrycznie wyznaczalnego ramy z rys. 3.2.86 wprowadza trzy

niewiadome

q  1 , 2 ,  .
T
(3.2.243)

293
Obciążenie zewnętrzne (ściślej, jego część, tzn. moment skupiony o wartości 2Pa ) deformuje
pręt 4. układu geometrycznie wyznaczalnego powodując powstanie momentu wyjściowego.
Jego wartość znajdziemy w Tabeli 3.1.1; możemy również skorzystać z twierdzenia Bettiego
o wzajemności prac. Przyjmując dwa stany według rys. 3.2.87

Rys. 3.2.87

z równania L12  L21 otrzymujemy kolejno, por. (3.1.52)

w( )  4a  (1)  2 ( ),
 42  (1)  2  Pa   B  0,
1 dw 1 (3.2.244)
B  (1)  ,
4a d  2
 42  Pa.

Alternatywnie, moment  42 możemy obliczyć korzystając z metody sił.

Plan przesunięć ψ przedstawiono na rys. 3.2.88.

Rys. 3.2.88

Na podstawie powyższego planu widzimy, że praca wirtualna obciążenia zewnętrznego (dla

1
schematu połówkowego, tzn. przy sile skupionej o wartości P ) przyjmuje wartość
2
1
Lq  P6a  3Pa .
2

294
Zauważmy, że kąty obrotów cięciw prętów 1, 2, 3 są jednakowe; zapiszmy  1   2   3   .
Taka relacja jest konsekwencją założenia podłużnej nieodkształcalności prętów ramy, dzięki
czemu trójkąt prętów 1-2-3 podczas obrotu zachowuje się jak bryła sztywna, tzn. wszystkie
pręty mają wspólny chwilowy środek obrotu w punkcie A.
Układ równań równowagi ramy zapiszemy w postaci

11  12  0,
 22   24  0, (3.2.245)
 A1  11  1  12   22  2   A3 3  Lq  0.
Uwzględnienie wzorów transformacyjnych wiążących momenty przywęzłowe z
niewiadomymi zebranymi w wektorze q prowadzi do równania macierzowego Kq  Q  0 ,
gdzie
 8 2 12 
 5  
5 5
 
EJ  31 6
K  ,
a  20 5
 
 sym. 53  (3.2.246)
 10 
0
Q  Pa  1 ,
 3 
którego rozwiązaniem jest wektor
 2, 660  2
q   0, 048 
Pa
. (3.2.247)
EJ
 1, 781 

Zadanie 2
Zapisz układ równań równowagi w wielkościach statycznych przywęzłowych w ramie z rys.
3.2.89, przyjmując EJ = const. i EA   .

Rys. 3.2.89

Przyjmijmy układ geometrycznie wyznaczalny, lokalne układy współrzędnych oraz

295
niewiadome kinematyczne według rys. 3.2.90, gdzie q  1 , 2 ,  .
T

Rys. 3.2.90

Następnie obliczmy wartości momentów i sił przywęzłowych spowodowanych działaniem

obciążenia ciągłego, odkształcającego pręt 2 układu geometrycznie wyznaczalnego ramy.
Poniżej pokazujemy sposób wyznaczenia momentu 1o 2 oraz siły W1o 2 , mając nadzieję, że
Czytelnik zechce sam wyznaczyć brakujące wielkości. Przyjrzyjmy się rys. 3.2.91a–c i
skorzystajmy z równania wzajemności prac.

Rys. 3.2.91

Otrzymamy w ten sposób kolejno, por. (3.1.52)

w1 ( )     2 2   3   a,
1
3
 12  (1)   q  w1 ( )  a d   0, (3.2.248)
0
4
1 2
 12   qa .
16
oraz
w2 ( )   1  3 2  2 3  ,
1
3
W 12  (1)   q  w2 ( )  a d   0, (3.2.249)
0
4
3
W 12   qa.
8

296
Następnie naszkicujmy plan przesunięć ψ jak na rys. 3.2.92.

Rys. 3.2.92

Zależności pomiędzy kątami obrotu cięciw prętów ustalamy wykorzystując związki

analityczne w układzie współrzędnych pokazanych na rys. 3.2.92. Otrzymujemy w ten sposób
układ równań, por. podrozdział 3.2.3
1
 1  a  2  a  3  a  0,
2
(3.2.250)
3
 2  a  3  3a  0,
2
którego rozwiązaniem są zależności
1  ,
 2   , (3.2.251)
1
3   .
2

Układ trzech równań równowagi ramy zapiszemy w postaci

11  12  0,
 22   23  0, (3.2.252)
 A1  11   1  12   22   2   23   B3   3  Lq  0,

4 3 3 2
gdzie Lq   qa  .
8
Równanie (3.2.252)3 możemy alternatywnie sformułować jako

a W11w11  W12 w12  W22 w22  W23w23  Lq  węzlowe   0, (3.2.253)

3
przy czym w tym przypadku Lq  węzlowe   qaw , w  w11 , bowiem w obliczeniu pracy sił
2
zewnętrznych według (3.2.153) uwzględnia się tylko obciążenia węzłowe. Mnożnik a w
równaniu (3.2.253) przyjęliśmy w celu uzgodnienia jednostek w układzie równań równowagi.
Określamy zależności
1 1
w11  w , w12  w , w22   w , w23  w. (3.2.254)
2 2
i analogiczne związki dotyczące wielkości wirtualnych.

297
Zapis równania równowagi przechylonej ramy w postaci (3.2.253) jest o tyle niepraktyczny,
że często prowadzi do dość skomplikowanych rozważań geometrycznych mających na celu
wyznaczenie przesunięć węzłów w lokalnych układach współrzędnych, związanych z
poszczególnymi prętami. Ponadto, oczywiste jest, że do zastosowania takiego zapisu
konieczna jest znajomość wzorów wiążących siły poprzeczne przywęzłowe z
przemieszczeniami węzłów. Stąd, w zagadnieniach statycznych, jest on przydatny właściwie
tylko przy obliczaniu ram ortogonalnych lub ram o bardzo prostych planach przesunięć.

Zadanie 3
Dla ramy z rys. 3.2.93 zapisz układ równań metody przemieszczeń w postaci Kq  Q  0 ,
przyjmując EJ = const. i EA   .

Rys. 3.2.93
Symetria budowy ramy oraz obciążenia pozwala na zredukowanie liczby prętów i przyjęcie
schematu z rys. 3.2.94, przy czym istotne jest, że w ramie zredukowanej pręt leżący na osi
symetrii ramy wyjściowej zastąpiony jest prętem o nieskończenie dużej sztywności na
zginanie ( EJ   ). Ponadto w węzłach B, C wprowadza się warunek brzegowy symetrii
uniemożliwiający sztywny obrót pręta nr 3, patrz rys. 3.2.95.

Rys. 3.2.94

298
Przyjmijmy układ geometrycznie wyznaczalny według rys. 3.2.95

Rys. 3.2.95

z niewiadomymi q  1 ,  i zauważmy, że obciążenie zewnętrzne nie odkształca prętów

T

układu geometrycznie wyznaczalnego ramy, więc wyjściowe momenty i siły przywęzłowe

będą równe zeru.

Rys. 3.2.96

Kąty obrotów cięciw łańcucha prętów po zwolnieniu wahacza w węźle C określa plan z rys.
3.2.96 oraz układ równań
 4  8a  2  4a  0,
(3.2.255)
 5  3a  4  6a  0,

którego rozwiązaniem są związki

299
  2  2 ,
 4  , (3.2.256)
 5  2 .

1
Pracę sił zewnętrznych obliczymy jako Lq  P 4a 2  4 Pa .
2
Układ równań równowagi ramy z rys. 3.2.94
11  12  0,
(3.2.257)
12   B2   2   C4  4   D5  5  Lq  0,
po zapisaniu i podstawieniu wzorów transformacyjnych na momenty przywęzłowe
przepisujemy w postaci Kq  Q  0 , gdzie
 5 
3 
EJ  3
K  ,
a  163 
sym. (3.2.258)
 10 
0
Q  Pa   .
4
Zadanie 4
Oblicz przemieszczenia węzłów ramy z rys. 3.2.97, przyjmując EJ = const. i EA  
.

Rys. 3.2.97

Na skutek symetrii układu prętów ramy i antysymetrii obciążenia możemy przyjąć schemat
zredukowany, którego układ geometrycznie wyznaczalny z niewiadomymi q  1 , 
T

pokazuje rys. 3.2.98. Zauważmy, że sztywność na zginanie pręta leżącego na osi symetrii
ramy wyjściowej została zmniejszona do połowy.

300
 Rys. 3.2.98

Obciążenie zewnętrzne deformuje pręt 1 w układzie geometrycznie wyznaczalnym ramy, a

zatem konieczne jest określenie wyjściowych sił i momentów w tym pręcie. W tym celu
możemy skorzystać z Tabeli 3.1.1, metody sił, bądź twierdzenia Bettiego. Szkice z rys. 3.2.99,
pokazujące pręt 1 kolejno obciążony i poddany wirtualnym przemieszczeniom oraz wzory
(3.1.52) opisujące przemieszczenia pręta poddanego wymuszeniom kinematycznym, będą
pomocne w obliczeniach według ostatniej metody.

Rys. 3.2.99
x
Przyjmijmy   i zapiszmy funkcje opisujące przemieszczenia pręta na rys. 3.2.99.b-e
6a
w1 ( )  (1)  6a  1 ( ),
w2 ( )  6a  1 (1   ),
(3.2.259)
w3 ( )  (1)  1 ( ),
w4 ( )  (1)  1 (1   ).

Plan przesunięć ramy z rys. 3.2.100 jest trywialny, w związku z czym w dalszych
obliczeniach skorzystamy z równania równowagi ramy przechylonej w postaci (3.2.153).
Proponujemy Czytelnikowi przeprowadzenie własnych obliczeń sprawdzających.

301
 Rys. 3.2.100

Układ równań równowagi ramy zapiszemy jako

11  12  0,
6a W11w11  W12 w12  WC3 wC3  Lq  węzlowe   0.
(3.2.260)

Wobec braku obciążeń węzłowych praca wirtualna Lq  węzlowe  0 w równaniu (3.2.260)2, a

więc, po przyjęciu w11  w12  wC3  w  6a 1  6a oraz po podstawieniu wzorów
transformacyjnych, układ równań (3.2.260) przyjmuje postać
 3
EJ  2 3  1   0
     Pa  4     (3.2.261)
a  3 20      0
 3 

Rozwiązaniem układu są poszukiwane przemieszczenia

Pa 2 Pa 2
1  0, 774 ,   0, 266 . (3.2.262)
EJ EJ
Zadanie 5
Zapisz równania równowagi ramy z rys. 3.2.101 w postaci Kq  Q  0 . Przeanalizuj kilka
wariantów przyjęcia układu geometrycznie wyznaczalnego i wybierz taki, w którym
najłatwiej obliczyć momenty wyjściowe. W obliczeniach przyjmij EJ = const. i EA  

Rys. 3.2.101

302
Przyjmijmy trzy warianty układów geometrycznie wyznaczalnych według schematów
pokazanych na rys. 3.2.102.

Rys. 3.2.102

Widzimy, że rama jest cztero-krotnie geometrycznie niewyznaczalna z wektorem

niewiadomych q  1 , 2 , ,   . Ma miejsce superpozycja (3.2.164b):
T

 K   KI  KII
czyli  K   K   K  .
Niezależnie od przyjętego układu geometrycznie wyznaczalnego, równowagę ramy opisuje
układ równań, por. (3.2.184, 3.2.185):
11  12  0,
 22   23  0,
(3.2.263)
 A1  11   1  12   22    2   23   3  0,
 A1  11   1  12   22    2   23  3  0.
Przyjęcie układu geometrycznie wyznaczalnego według schematu z rys. 3.2.102a prowadzi do
planów przesunięć, w których kąty obrotu cięciw prętów opisują parametry  oraz  z
wektora q, przy czym 1  2  1 ,  2  3  1.

Rys. 3.2.103

Na rys. 3.2.104 pokazano „wyjściowy” plan przesunięć związany z deformacją układu

303
geometrycznie wyznaczalnego z rys. 3.2.102a poddanego działaniu równomiernego
obciążenia temperaturą.

Rys. 3.2.104

Widzimy, że w układzie geometrycznie wyznaczalnym z rys. 3.2.102a deformuje się tylko

pręt 2. Wartość kąta obrotu cięciwy pręta 2. obliczymy korzystając z tego, że pionowe
przesunięcie węzła nr 2 jest równe zeru. Układając równanie metody analitycznej w
odniesieniu do pręta 2. otrzymamy

 t  t  4a  2  3a  0,
4 (3.2.264)
 2    t  t .
3

Widzimy, że tylko w pręcie 2. powstaną momenty wyjściowe, które obliczymy korzystając ze

wzorów transformacyjnych

2 EJ
 12   3 2  , (3.2.265)
5a
 22   12.

Przyjmując układ geometrycznie wyznaczalny według schematu z rys. 3.2.102.b.

otrzymujemy następujące plany przesunięć (rys. 3.2.105), przy czym 1  2  1 , 1  1 ,
 2  1 , 3  2 oraz plan przesunięć wyjściowych (rys. 3.2.106).

Rys. 3.2.105

304
 Rys. 3.2.106

Wykorzystując metodę analityczną do obliczeń wyjściowych kątów obrotu cięciw łańcucha

prętów {2, 1} otrzymujemy układ równań

 t  t  3a  2  4a  1  4a  0,
(3.2.266)
 t  t  4a  2  3a  1  3a  0,
skąd dostajemy
7 25
 1   t  t ,  2    t  t . (3.2.267)
24 24

Momenty wyjściowe obliczamy korzystając z formuł metody przemieszczeń, w których

uwzględniamy kąty obrotu cięciw wyznaczone w (3.2.267)
2 EJ  7 
 1A   11   3   t  t  ,
5a  24 
(3.2.268)
2 EJ   25  
 12   22  3     t  t   ,
5a   24 

Proponujemy Czytelnikowi, aby w podobny sposób samodzielnie przeanalizował układ

geometrycznie wyznaczalny z rys. 3.2.102.c.

Zadanie 6
Wyznacz wykres momentów zginających ramę z rys. 3.2.107. W obliczeniach przyjmij EJ =
const. i EA   .

Rys. 3.2.107

305
Jak wskazuje doświadczenie uzyskane podczas analizy ram poddanych działaniu obciążenia
termicznego w postaci równomiernego podgrzania, bądź obciążenia geometrycznego, istotny
wpływ na pracochłonność obliczeń ma odpowiednie rozmieszczenie wahaczy blokujących
możliwość przesunięć węzłów ramy. W większości tego typu przypadków, przyjęcie
kryterium prostoty deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego pod wpływem
obciążenia zewnętrznego może stanowić podstawę doboru schematu zastępczego.
A zatem, do rozwiązania zadania przyjmijmy układ geometrycznie wyznaczalny według rys.
3.2.108.a z wektorem niewiadomych q  1 , 2 ,  i naszkicujmy plan wyjściowych
T

przesunięć stowarzyszonych z obciążeniem zewnętrznym

Rys. 3.2.108

Rys. 3.2.109

Widzimy, że w tak przyjętym układzie geometrycznie wyznaczalnym deformuje się tylko pręt
1. oraz ogrzany pręt kratowy.
Naszkicujmy następnie plan przesunięć  , por. rys. 3.2.110.

Rys. 3.2.110

306
Łatwo zauważyć, że cięciwy prętów ramy trójkątnej nie obracają się o jednakowy kąt, por.
Zadanie z rys. 3.2.85, mimo założenia o podłużnej nieodkształcalności. Jest to konsekwencją
tego, że podpora w punkcie 1. wprowadza w konstrukcji ramy dodatkowy węzeł zmieniając
tym samym trójkąt w czworokąt o kącie wierzchołkowym 1  180 .
Proponujemy Czytelnikowi samodzielne rozwiązanie tego zadania.

307
3.3 Linie wpływu w belkach ciągłych. Metoda kinematyczna

W podpunkcie 2.3 omówiono konstrukcje linii wpływu reakcji i sił wewnętrznych w belkach
ciągłych z wykorzystaniem metody sił. Te konstrukcje były ideowo dość proste, ale
obliczeniowo złożone. Te same linie wpływu można skonstruować zupełnie inaczej,
korzystając z twierdzenia Bettiego o wzajemności prac. Omówimy poniżej tę metodę,
rozpoczynając od belek najprostszych.
Przypomnijmy równanie równowagi belki w ujęciu wariacyjnym
l l

 M ƒdx   qwdx  Tw  M  

l

0
0 0
(3.3.0)
d 2w dw
ƒ  2 ,   
dx dx
gdzie w jest dowolne, określone na odcinku [0,l]. Zatem moment M na końcu pręta
wykonuje pracę na wielkości  a siła poprzeczna T – na przemieszczeniu w. Niekiedy
definiujemy    czyli   dw / dx. Wielkości  ,  są tangensami kątów nachylenia
stycznej do osi odkształconej do osi x, branymi z odpowiednimi znakami. Mówimy, że są to
kąty obrotu przekrojów belki, co jest uzasadnione, gdy te wielkości są bardzo małe i wówczas
tangensy kątów nie różnią się istotnie od ich miar łukowych.

Linie wpływu reakcji dotyczące obciążeń pionowych

Rozpatrzmy belkę z rys. 3.3.1.

Rys. 3.3.1

Oś obojętna jest parametryzowana rzędną x. Położenie siły pionowej P=1 jest określone przez
rzędną y. Zatem reakcje: M A ,VA ,VB ,VC są zależne od y. Obniżamy podporę B o  B  1 , rys.
3.3.2.

Rys. 3.3.2

308
Powstaje ugięcie w ~x  oraz reakcje M ~ ,...,V~ . Ugięcie pod punktem przyłożenia siły wynosi
A C

w y  . Zastosujmy twierdzenie Bettiego do obu belek. Praca L12 sił i reakcji z rys. 3.3.1 na
~
przemieszczeniach belki z rys. 3.3.2 wynosi
L12  1·w( y)  VB ( y)·(1). (3.3.1a)
Praca L21 sił i reakcji z rys. 3.3.2 na przemieszczeniach z rys. 3.3.1 wynosi
L21  0, (3.3.1b)
gdyż podpory na rys. 3.3.1 nie były przesuwane. Zatem równość L12  L21 pociąga za sobą
VB ( y)  w( y). (3.3.2)
Powyższa równość jest prawdziwa przy każdym położeniu siły P=1. W szczególności
VB ( y  0)  0 , VB ( y  l AB )  1, (3.3.3)
co stanowi sprawdzenia poprawności wzoru (3.3.2). Równość (3.3.2) należy rozumieć
następująco. Zależność w ~ . określa pewną funkcję. Wartość V  y  określa się zgodnie z tą
B
samą regułą. Nie znaczy to jednak, że LwVB jest linią ugięcia od  B  1 . Równość liczb nie
pociąga za sobą utożsamienia dwu wielkości, ich sensu. Równość (3.3.2) jest analogią
matematyczną. Mówi, jak VB zależy od y. Równość ta jest równie abstrakcyjna, co samo
twierdzenie Bettiego.

Linia wpływu M A
Szukamy funkcji M A ( y) , gdzie y jest rzędną położenia siły P=1, por. rys. 3.3.1. Belkę tę
obciążamy geometrycznie: narzucamy  A  1 (  A  1 ), por. rys. 3.3.3.

Rys. 3.3.3

Wymuszenie  A  1 oznacza, że podporę A obracamy o kąt  / 4 .

Obliczmy pracę L12 sił i reakcji z rys. 3.3.1 na przemieszczeniach z rys. 3.3.3. Niech nas nie
zmyli, że na Rys. 3.3.3 ugięcie w~ y  jest ujemne. Pamiętamy, że moment brzegowy pracuje
na wielkości  (a więc nie na kącie obrotu przekroju!), por. (3.3.0)
L12  M A ( y)·(1)  1·w( y) ; (3.3.4)

znak (–) w pierwszym składniku wynika ze wzoru (3.3.0): podpora w A odpowiada: x = 0.

Znak ten wynika też stąd, że M A „kręci w prawo”, a  A - w lewo.
Obliczamy pracę L21 reakcji z rys. 3.3.3 na przemieszczeniach z rys. 3.3.1: L21 = 0. Zatem
równość L12  L21 daje
M A ( y)  w( y) . (3.3.5)
Równość (3.3.5) wyraża analogię matematyczną, która mówi, że zależność M A od y jest taka
sama jak w~ od y.
Są trzy przyczyny, z powodu których równość (3.3.5) może budzić wątpliwości:

309
a) jest konsekwencją twierdzenia Bettiego, które jest twierdzeniem abstrakcyjnym,
b) wynika z narzucenia  A  1 ( a nie jednostkowego kąta obrotu podpory);  A jest niczym
więcej niż tylko tangensem kąta obrotu stycznej. Musimy się pogodzić z tym, że w
liniowej teorii prętów moment nie wykonuje pracy na kącie obrotu,
c) łączy moment i ugięcie, a więc wielkości o pozornie różnych mianach. Tutaj miana można
uzgodnić, gdyż P przyjmuje się jako wielkość niemianowaną.

Przypomnijmy, że twierdzenie Bettiego dowodzi się przy założeniu: M  EJ ƒ. Zatem

przyjęcie liniowego prawa fizycznego jest istotne; leży w tle równości L12  L21 . Równość ta
nie dotyczy konstrukcji ulegających uplastycznieniu lub zarysowaniu.

Linia wpływu momentu zginającego w przęśle

Niech x  x określa położenie przekroju    .

Rys. 3.3.4

Moment M  zależy od y, co zapisujemy: M   y  . Wprowadzamy przegub do przekroju

   i ujawniamy moment M   y  jako obciążenie zewnętrzne.

Rys. 3.3.5

Mimo przegubu,  jest ciągłe w x  x , co oznacza że jest tam wspólna styczna, rys. 3.3.5.
Przykładamy momenty M ~ z obu stron przegubu tak, aby wywołać skok: ~x   1
 

Rys. 3.3.6

310
Wywołujemy skok:
 ( x )   ( x  0)   ( x  0)  1 . (3.3.6)
Zauważamy
 1  arctg ~x  0 ,  2  arctg ~x  0 , jednak  1   2  1 .
Momenty M ~ wywołują ugięcie w ~x  . Zapiszmy pracę sił z rys. 3.3.5 na przemieszczeniach

z rys. 3.3.6
 
L12  M  ( y)· ( x  0)  M  ( y)  ( x  0)  1·w( y) . (3.3.7)
Zgodnie z (3.3.6) jest
L12  M ( y)·(1)  1·w( y) . (3.3.8)

Obliczmy pracę L21 sił i reakcji z rys. 3.3.6 na przemieszczeniach z rys. 3.3.5
L21  M  ( x  0)  M   ( x  0)  . (3.3.9)
Jednak
 ( x  0)   ( x  0) , (3.3.10)
gdyż belka z rys. 3.3.5 pracuje jak belka z rys. 3.3.4, czyli w przekroju x  x ugięcie jest
gładkie. Zatem równość L21  0 i równość L12  L21 dają
M ( y)  w( y) . (3.3.11)
Powyższa równość jest wyrazem analogii matematycznej między zależnością M   y  i
zależnością w~ y  .
Pozostaje zadanie konstrukcji linii ugięcia w ~x  z rys. 3.3.6. Tę konstrukcję wystarczy
wytłumaczyć na przykładzie belki obustronnie utwierdzonej. Linię ugięcia belki obustronnie
~ x  , por. rys. 3.3.7, 3.3.8.
utwierdzonej oznaczmy przez w0

Rys. 3.3.7

Rys. 3.3.8
~ aby była prawdziwa równość (3.3.6) oraz w
Należy tak dobrać M ~ x   0 .
 0 

Zauważmy, że tę samą równość musi spełniać Lw M   dotycząca belki swobodnie podpartej,

rys. 3.3.9.

311
 Rys. 3.3.9

Funkcja Lw M   określa funkcję w00 :

Lw  M   ( x)  w00 ( x),
 x '
 l x gdy x  x (3.3.12)
w00 ( x)  
 x x ' gdy x  x
 l
gdzie x'  l  x . Policzmy
dw( x)
 00 ( x)   ,
dx
 x '
 gdy x  x (3.3.13)
 00 ( x)   l
 x gdy x  x
 l 

Otrzymujemy zatem
x ' x
00 ( x  0)   ,  00 ( x  0)   (3.3.14)
l l
i stąd relacja
00 ( x  0)  00 ( x  0)  1. (3.3.15)
Zatem funkcja ~ x  spełnia warunek (3.3.6). Funkcja ta nie spełnia warunków
w00
obustronnego utwierdzenia z rys. 3.3.7, lecz warunki
x' x
00 (0)    ,  00 (l )   . (3.3.16)
l l
Na podstawie (3.1.53) łatwo znaleźć w ~ x  – wielomian 3 stopnia spełniający warunki
01

x' x
 01 (0)   ,  01 (l )    . (3.3.17)
l l

Rys. 3.3.10

312
 ~ x  jest postaci
Funkcja w01

 x' x 
w01     1 ( )   1 ( ')  l , (3.3.18)
 l l 
gdzie   x / l ,  ' x' / l ,    ' 1 oraz
1 ( )    2 2   3 , (3.3.19)
por. (3.1.52).
Tworzymy funkcję w ~ x  , która spełnia wszystkie żądane warunki kinematyczne
0

w0 ( x)  w00 ( x)  w01 ( x) , (3.3.20)

czyli
 x 
 x ' l gdy x  x 
 x  x'
w0 ( x)     x ' 1    x 1   . (3.3.21)
x x ' gdy x  x  l  l 
 l 


Zauważmy, że
LwM ( y)  w0 ( y) , (3.3.22a)
gdzie Lw M  jest linia wpływu M  belki obustronnie utwierdzonej. Ten sam wynik
znaleziono w podpunkcie 2.3, wzór (2.3.47).
Kształt linii wpływu M  zależy od wartości parametru x / l , por. rys. 3.3.11. Wykresy
wykonane komputerowo podano uprzednio, por. rys. 2.3.20.

Rys. 3.3.11

Można stwierdzić, że rzędne Lw M  są dodatnie lub zerowe, gdy 1/ 3  x / l  2 / 3 ; wartości

zerowe są przyjmowane na końcach. Jeśli x  0 lub x  l , wtedy w odcinku (0,l) rzędne
Lw M  (czyli Lw M A lub Lw M B ) są ujemne. W pozostałych przypadkach: 0  x / l  1/ 3 ,
2 / 3  x / l  1 linia wpływu M  przyjmuje wartości różnych znaków, por. rys.2.3.20.
Linię wpływu M  można znaleźć jeszcze w inny sposób.

313
 ~ x  składamy z trzech linii ugięcia: w
Funkcję ugięcia w ~ x  , w
~ x  i w  x  . Ugięcie
0 00 01 02

w x  pokazano na rys. 3.3.12a.

~
00

a)

b)

c)

Rys. 3.3.12

Zatem
 0 gdy x  x
w00 ( x)   (3.3.22b)
( x  x ) gdy x  x
Na tę deformację nakładamy ugięcia w ~ x  , w~ x  , rys..3.3.12b, c. Na podstawie (3.1.53)
01 02
otrzymujemy
 x'
w01 ( x)  l1  
 l 
(3.3.22c)
 x'
w02 ( x)  x ' 1  
 l 
Dodając funkcje (3.3.22b i 3.3.22c)
w  w00  w01  w02 (3.3.22d)
otrzymujemy

314
   x'  x'
 l1    x ' 1   gdy x  x
  l   l 
w0 ( x)   (3.3.22e)
 x  x  l  x '   x '   x '  gdy x  x
1   1 
 
 l   l 


Z uwagi na tożsamości (3.1.59,60,61) formuła powyższa jest identyczna z poprzednią,

(3.3.21).

Linia wpływu siły poprzecznej T

Powracamy do rys. 3.3.4, ujawniamy siłę T  T  y  w przekroju   

Rys. 3.3.13a

Suwak w przekroju    zachowuje ciągłość  w przekroju x  x . Czyli nie musi być

 x   0 , jak sugeruje oznaczenie suwaka. Ponadto wx   0 , gdyż belka z Rys. 3.3.13a
ugina się tak jak na rys. 3.3.4.
Belkę z rys. 3.3.13a, bez siły P = 1, tak obciążamy siłami T~ z obu stron suwaka w x  x ,
aby wywołać skok w ~ w tym miejscu, równy 1.

Rys. 3.3.13b

Wymuszamy
w0 ( x )  w( x  0)  w( x  0)  1 . (3.3.23)
Praca sił z rys. 3.3.13a na przemieszczeniach z rys. 3.3.13b wynosi (niech nas nie zmyli to, że
~ y   0 na rys. 3.3.13b)
w
L12  1·w( y)  T ( y)w( x  0)  T ( y)w( x  0) . (3.3.24)
Wobec (3.3.23) zachodzi następująca relacja
L12  w( y)  T ( y) . (3.3.25)
Praca L21 wynosi
L21  T w( x  0)  T w( x  0) . (3.3.26)
Z uwagi na wx   0 mamy L21  0 i równość L12  L21 , a w konsekwencji związek

315
 T ( y)  w( y). (3.3.27)
Pokażemy teraz konstrukcję funkcji LwT na przykładzie belki obustronnie utwierdzonej. Ta
linia wpływu jest określona przez linię ugięcia w0 , por. rys. 3.3.14.

Rys. 3.3.14

Siły T~ są tak dobrane , aby w przekroju x  x wymusić

w0 ( x )  w0 ( x  0)  w0 ( x  0)  1,
(3.3.28)
0 ( x )  0 ( x  0)  0 ( x  0)  0.
Konstrukcja takiej funkcji ugięcia w~ x  jest następująca. Najpierw pozwalamy przemieścić
0
się utwierdzeniu w B. (rys. 3.3.15)
0 gdy x  x
w00 ( x)   . (3.3.29)
1 gdy x  x

Rys. 3.3.15
Następnie dodajemy ugięcie sprężyste wywołane przesunięciem podpory B o 1 w górę, por.
rys. 3.3.16.

Rys. 3.3.16

~ x  ma postać
Funkcja w01

w01   1 ( ') , (3.3.30)

gdzie, por. (3.1.52)
1    1  3 2  2 3 (3.3.31)
Zatem
w01  3 2  2 3 . (3.3.32)
Suma funkcji z rys. 3.3.15, 3.3.16 daje w wyniku szukaną linię ugięcia
w0 ( x)  w00 ( x)  w01 ( x) , (3.3.33)

316
gdyż powyższa linia ugięcia spełnia wszystkie żądane warunki brzegowe. Zapisujemy
(3.3.33) jawnie
  x 2  x
3

 3    2   gdy x  x
 l l
w0 ( x)   2 3
. (3.3.34)
  
x  
x
1  3  l   2  l  gdy x  x

Funkcja LwT jest dana właśnie formułą (3.3.34); za x trzeba wstawić y. Tę samą formułę
otrzymaliśmy w p.2.3, wzór (2.3.45). Wykres LwT jest podany na rys. 3.3.17, por. rys.
3.3.18, gdzie naszkicowano rodzinę tych linii, przy różnych położeniach przekroju    .

Rys. 3.3.17

Rys. 3.3.18
Wynik (3.3.34) można uzyskać w inny, równie prosty sposób, warty omówienia.
~ x  składamy z dwu funkcji, por. (3.3.33), gdzie teraz w
Funkcję w ~ x  jest dane przez
0 00

 x
  l gdy x  x
w00 ( x)   ; (3.3.34a)
1  x
gdy x  x
 l
por. rys. 3.3.19a.

Rys. 3.3.19a

317
 ~ x  kompensuje obroty utwierdzeń, por. rys. 3.3.19b
Funkcja w01

Rys. 3.3.19b

Czyli zgodnie z (3.1.53) możemy zapisać zależność

1  x 1  x'
w01 ( x)  ·l·1    ·l·1   . (3.3.34b)
l l l  l 
Po uwzględnieniu (3.1.52) mamy
2 3
x x  x
w01 ( x)   3   2   . (3.3.34c)
l l l
Po dodaniu wyrażeń na w00 x  i w01x  otrzymujemy poprzedni wynik (3.3.34).
~ ~

Rozważmy teraz dwa zadania, w których wykorzystamy przedstawione powyżej rozważania.

Zadanie 1
Rozpatrzmy belkę ciągłą z rys. 3.3.20 o stałej sztywności EJ; x jest rzędną lokalną na
kolejnych prętach.

Rys. 3.3.20

Znajdziemy Lw M  . Przekrój    jest bezpośrednio na prawo od podpory B. Wiemy już,

że linia ta ma identyczny wykres jak linia ugięcia wywołaną dystorsją w B taką, że
 ( x )  1 (3.3.35)
Znajdziemy te linię ugięcia metodą przemieszczeń. Przyjmiemy wektor niewiadomych
1 
q   2  , (3.3.36)
3 
gdzie 1 ,  2 , 3 to tangensy kątów nachylenia stycznych nad podporami B, C i D.
Wprowadzamy układ geometrycznie wyznaczalny: q=0. Oznaczenia do metody
przemieszczeń przedstawiono na rys. 3.3.21. Skrót UGW oznacza układ geometrycznie
wyznaczalny.

Rys. 3.3.21

318
Poddajemy układ geometrycznie wyznaczalny obciążeniu dystorsją (3.3.35) – rys. 3.3.22.

Rys. 3.3.22

 0 na AB

 x
w0  l1 ( ) na BC ;   (3.3.37)
 l
 0 na C  D  E
Deformacja powyższa jest utrzymana przez tzw. momenty wyjściowe
2 EJ 4 EJ
12  ·2·(1)   ,
l l
(3.3.38)
2 EJ 2 EJ
22  (1)  
l l
Zapisujemy równania równowagi węzłów
Węzeł 1
3EJ
11  1 ,
l
2 EJ
12   21  2   12 ,
l
(3.3.39)
EJ
 71  22  0·3   Q1 ,
l
4 EJ
Q1  .
l
Węzeł 2
2 EJ
 22   22  1   22 ,
l
2 EJ
 32   22  3  ,
l
(3.3.40)
EJ
 21  82  23   Q2 ,
l
2 EJ
Q2  .
l
Węzeł 3
2 EJ
 33   23  2  ,
l
3EJ
 33  3 ,
l (3.3.41)
EJ
 0·1  22  73   Q3 ,
l
Q3  0.
Zapisujemy układ równań

319
 Kq  Q, (3.3.42)
7 2 0   Q1 
EJ 
K 2 8 2  , Q  Q2  .
 (3.3.43)
l 
 0 2 7   Q3 
Rozwiązanie układu (3.3.42) ma postać
 13 1 1  l
1   Q1  Q2  Q3  ,
 84 24 84  EJ
 1 7 1  l
2    Q1  Q2  Q3  , (3.3.44)
 24 48 24  EJ
 1 1 13  l
3   Q1  Q2  Q3  .
 84 24 84  EJ
Podstawienie wyrazów wolnych
4EJ 2EJ
Q1  , Q2  , Q3  0 (3.3.45)
l l
Daje następujące wartości kątów
15 1 1
1  ,  2  , 3   . (3.3.46)
28 8 28
Ostatecznie ugięcie jest dane sumą
w( x)  w0 ( x)  w ( x), (3.3.46a)
gdzie w~ jest wynikiem obrotów węzłów, rys. 3.3.23 (na którym zaznaczono wartości


tangensów kątów obrotu stycznych nad podporami).

Rys. 3.3.23

Dodajemy wykres w ~ z rys. 3.3.22; otrzymujemy wykres funkcji w

~ na którym zaznaczono
0
wartości tangensów kątów obrotu węzłów (rys. 3.3.24).

Rys. 3.3.24

Znajdziemy wzory określające funkcję w ~ na kolejnych przęsłach

15 x'
A-B: w( x)   l2  ' ,  '  , x '  l  x (3.3.47)
28 l
 15 1 
B-C: w( x)  l  1    1    1  '  (3.3.48)
 28 8 
czyli

320
  13 1 
w( x)  l   1    1  '  (3.3.49)
 28 8 
1 1 
C-D: w( x)  l  1    1  '  (3.3.50)
8 28 
l
D-E: w( x)   2   (3.3.51)
28
Wiemy, że w  LwM , por. rys. 3.3.25. Zauważmy, że linia wpływu momentu przekrojowego
na lewo od podpory B jest identyczna jak linia wpływu momentu przekrojowego na prawo od
podpory B.

Rys. 3.3.25
W p.2.3 otrzymano nieco inne formuły. Tam LwX1 była wyrażona za pomocą funkcji  2 .
Korzystając z tożsamości
1
1    1  '  2   ,
2 (3.3.52)
1
1    1  '  2  ' ,
2
można doprowadzić wyniki podane w p.2.3 dotyczące LwX1 do postaci (3.3.47-51).
Znajdziemy LwM  , gdzie    połowi przęsło B-C. Trzeba zacząć od znalezienia funkcji
~ – ugięcia układu geometrycznie wyznaczalnego wywołanego dystorsją (3.3.35) w
w0

przekroju    . Deformację wstępną układu geometrycznie wyznaczalnego pokazano na

rys. 3.3.26.

Rys. 3.3.26

~ na B-C jest dana wzorem (3.3.21); trzeba podstawić : x  x'  l / 2 . Powstają

Funkcja w0  
momenty wyjściowe, por. rys. 3-3-10.
2 EJ   x ' x 
12   2·  ,
l  l l 
(3.3.53)
2 EJ  x x ' 
2 
2
 2·  .
l  l l 

321
Podstawiamy x  l / 2 ; znajdujemy
  1 1
2 EJ EJ
12   2·  2   2    l ,
 
l   (3.3.54)
2 EJ  1 1  EJ
22   2·    .
l  2 2 l
Zatem
EJ EJ
Q1  , Q2   , Q3  0 . (3.3.55)
l l
Formuły (3.3.44) dają
11 3 3
,  2   , 3  .
1  (3.3.56)
56 16 56
Określimy funkcję w  w0  w , gdzie w jest wynikiem obrotu węzłów (3.3.56)
~ ~ ~ ~
11
A-B: w( x)   l2  ' , (3.3.57)
56
B-C:
1 1
 2 l gdy   2  l 11 3
w( x)     1    1  '   l1    l1  ' . (3.3.58)
 1 l ' gdy   1  2 56 16
 2 2 
Grupujemy składniki
1 1
  gdy   
1  2   17    5   '
w( x)   2  1  1 , (3.3.59)
l  1  ' gdy   1  56 16
 2 2 
3 3
C-D: w( x)   l1    l1  ' , (3.3.60)
16 56
3
D-E: w( x)  l2   . (3.3.61)
56

Można wykazać, że powyższe formuły są zgodne z wynikami znalezionymi metodą sił w

podpunkcie 2.3.
Znajdziemy rzędną w środku przęsła B-C:
 l   1 1 17  1  5  1  
w    l  ·  1    1    
 2   2 2 56  2  16  2  
(3.3.62)
 1  17 5  1  155
     l  l  0,173l ,
 4  56 16  8  896
co potwierdza wynik znaleziony w p.2.3.
Tworzymy szkic linii wpływu M   w ~ . Na rys. 3.3.27 zaznaczono tangensy kątów
nachylenia stycznych do osi x.

322
 Rys. 3.3.27
Znajdziemy linię wpływu siły poprzecznej T
Wprowadzamy dystorsję w ~   1 w przekrój    , rys. 3.3.28. Trzeba znaleźć ugięcie w
~
układu geometrycznie wyznaczalnego.

Rys. 3.3.28

~ na B-C jest dana wzorem (3.3.34). Powstają momenty wyjściowe, jak w belce na
Funkcja w0

rys. 3.3.16. Określamy:  20  1/ l , a więc

12 
2 EJ
l
 3 20   2 , 22  2 .
6 EJ
l
6EJ
l
(3.3.63)
Obliczamy wyrazy wolne
6EJ 6EJ
Q1   2 , Q2   2 , Q3  0 . (3.3.64)
l l
Zgodnie z (3.3.44) obliczamy kąty obrotu węzłów
19 1 51 5 1
1   ,  2   , 3  . (3.3.65)
28 l 8l 28 l
Znajdziemy postać funkcji w ~w ~ w ~ , gdzie w ~ jest określone przez (3.3.65):
0  

Przęsło AB
19
w( x)  2  ' (3.3.66)
28
Przęsło BC
 x 
 1  ' gdy   l  19 5
w( x)     1    1  ' , (3.3.67)
    gdy   x  28 8
 l 
1

gdzie x  l / 2 .
Przęsło CD
5 5
w( x)   1    1  ' . (3.3.68)
8 28
Przęsło DE
5
w( x)  2   . (3.3.69)
28
Szkicujemy Lw T  w (rys. 3.3.29 – na którym zaznaczono wartości pochodnych
wyznaczonej funkcji nad podporami).

323
 Rys. 3.3.29

Uwaga: linie wpływu w belkach o nierównych długościach przęseł znajduje się analogicznie.
Po znalezieniu kątów obrotu węzłów określamy ugięcia na kolejnych przęsłach korzystając z
formuł (3.1.52-61). Zmienna x na przęśle K-tym przyjmuje wartości od 0 do l K , ale   x / l K
zmienia się od 0 do 1.

Zadanie 2
Rozpatrujemy belkę z rys. 3.3.30.

Rys. 3.3.30

Znajdziemy linie wpływu M  metodą kinematyczną. Zadanie sprowadza się do konstrukcji

linii ugięcia wywołanej przez wstawienie klina o rozwarciu 1 w przekrój    od dołu belki.
Przyjmiemy układ geometrycznie wyznaczalny jak na rys. 3.3.31.

Rys. 3.3.31

Przyjmiemy niewiadome: q  1 ,  , gdzie  1   , por. rys. 3.3.32; ponadto  2   .

T

Rys. 3.3.32
Znajdziemy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego. Jest ona niezerowa tylko na
~ pręta 3 składamy z dwu części
pręcie 3. Ugięcie w0

w0  w00 ( x)  w01 ( x) (3.3.70)

gdzie w~ pokazano na rys. 3.3.33a; x  x , por. rys. 3.3.30, 3.3.31.
00 3

324
 Rys. 3.3.33a

W rozważanym zadaniu mamy

x  0.8a, x  1.2a, x  x  l , l  2a (3.3.71)

Rys. 3.3.33b

Otrzymujemy zatem
 0 gdy x  x
w00 ( x)   . (3.3.72)
( x  x ) gdy x  x
Na podstawie (3.1.30) mamy
1 x x2
w01 ( x)  l · · 2 ,   , l  2a ; w01  . (3.3.73)
2 2a 4a
Dodajemy wyniki (3.3.72, 3.3.73) i otrzymujemy
 1 2 x x
 l gdy    
2 l l
w0 ( x)   . (3.3.74)
l    x  1  2  gdy   x
  l 2  l
Sprawdzamy, że
dw~0 / ld x   1 . (3.3.75)
Obliczmy
l
w0 (l )    x  a  0,8a  0, 2a . (3.3.76)
2
Ugięcie w0 , gdy x  0.8 przedstawiono na rys. 3.3.33c.
~

325
 Rys. 3.3.33c

Momenty wyjściowe w 1 i C są takie same w belce z rys. 3.3.33c jak w 3.3.33b. Zatem
EJ EJ
13  (0  1) , 3C  (1  0) . (3.3.77)
2a 2a
Zapisujemy formuły metody przemieszczeń
3EJ
1A  (0  ),
a
3EJ
12  (1   ),
a
(3.3.78)
EJ
1 
3
(1  0)  1 ,3

2a
EJ
 3C  (0  1 )  C3 .
2a
Układamy warunki równowagi
12  13  0,
(3.3.79)
1A 1  12 2  0,
czyli
12  13  0 , 1A  12  0 (3.3.80)
Podstawienie (3.3.78) daje
EJ  1   EJ 
  3   1  3       0,
a  2   2a  (3.3.81)
3EJ 3EJ
( )  1    0,
a a
czyli Kq = Q , gdzie
1
EJ 3,5 3 EJ
K   , Q  2 . (3.3.82)
a  3 6   a
0
Stąd otrzymujemy
1 1
1  ,    (3.3.83)
4 8
Znajdziemy teraz ugięcia kolejnych prętów:
Pręt 1
a  x' 
w( x1 )   3  1  , x '1  a  x1 ; (3.3.84)
8  a 
tutaj x1 jest zmienną lokalną na pręcie 1.
Pręt 2
1  x'  a  x 
w( x2 )  a 2  2   3  2  . (3.3.85)
4  a  8 a

326
Pręt 3
w( x3 )  wˆ ( x3 )  w0 ( x3 ), (3.3.86)
gdzie, zgodnie z (3.1.30)
1  x3 1  x3  
2

w( x3 )  2a·      ,
ˆ (3.3.87)
4  2a 2  2a  
~ x  jest określone przez (3.3.74), czyli
oraz w0 3

 1  x3 
2

 ·2a·  gdy x3  0,8a

 2  2a 
w0 ( x3 )   . (3.3.88)
2a   x3  0, 4  1  x3   gdy x  0,8a
2

  2a   
2  2a  
3
 
Obliczamy
w(0,8a)  0,32a , w(2a)  0,05a (3.3.89)
~
i szkicujemy linię w , rys. 3.3.34

Rys. 3.3.34

Znaleziona funkcja w ~( x) określa linię wpływu M



y  LwM  w( y) , (3.3.90)
gdzie y jest położeniem siły jednostkowej.

Inne linie wpływu konstruujemy w podobny sposób. Podstawą jest analiza deformacji układu
geometrycznie wyznaczalnego.
Na koniec omówimy linie wpływu przemieszczeń i kątów obrotu wybranych węzłów belek
statycznie niewyznaczalnych.

Zadanie 3
Znaleźć linię wpływu przemieszczenia wB końca wspornika, rys. 3.3.35, o stałej sztywności
EJ.

Rys. 3.3.35a

Szukana jest funkcja:

y  wB ( y) (3.3.91)

327
Rozważmy ten sam wspornik, lecz obciążony siłą P = 1 w B, (rys. 3.3.35b).

Rys. 3.3.35b

Powstaje linia ugięcia w~( x) . Zapiszmy twierdzenie o wzajemności prac:

Pw( y)  PwB ( y) . (3.3.92)
Zatem wB ( y)  w( y) , czyli linia wpływu wB ( y) wyraża się tą samą funkcją, co linia ugięcia
~
od P = 1 w B. Zgodnie z formułą (3.1.22) jest
 3  x  2 1  x 3 
w( x)  wB        , (3.3.93)
 2  l  2  l  
~ łatwo policzyć wzorem Maxwella-Mohra:
gdzie w B

Pl 3 l3
wB   , (3.3.94)
3EJ 3EJ
zatem
 1  x  2 1  x 3 
l3
w( x)        . (3.3.95)
 2  l  6  l  
EJ
Linia wpływu przemieszczenia wB jest więc dana funkcją
l3 1  y  2 1  y 3 
y  wB ( y )        , (3.3.96)
EJ 2  l  6  l  
gdzie y jest rzędną położenia siły P = 1. Ten sam wynik uzyskaliśmy w p. 1.5 korzystając ze
wzoru Maxwella-Mohra, por. wzór (1.5.1).
Znajdźmy teraz linię wpływu kąta obrotu  B . W tym celu obciążamy daną belkę momentem
jednostkowym w B.

Rys. 3.3.36

Stosujemy twierdzenie o wzajemności prac do belek na rys. 3.3.35a i 3.3.36:

Pw( y)  M B ( y) . (3.3.97)
Otrzymujemy zatem
B  w  y  . (3.3.98)
W celu znalezienia funkcji w ~x  rozwiążemy następujące równanie różniczkowe z
warunkami brzegowymi

328
 d 2w dw
 EJ 2
 1 , w(0)  0 , (0)  0 . (3.3.99)
dx dx
Przewidujemy rozwiązanie w postaci
x2
w  ax  b  . (3.3.100)
2 EJ
Warunki brzegowe określają: a = 0, b = 0. Zatem otrzymujemy
2
x2 l2  x 
w( x)     . (3.3.101)
2 EJ 2 EJ  l 
Linia wpływu kąta  B jest więc dana funkcją
2
l2  y 
y   . (3.3.102)
2 EJ  l 
Wnioskujemy więc, że linia wpływu wybranego przemieszczenia jest wyrażona linią ugięcia
od siły skierowanej zgodnie z tym przemieszczeniem. Natomiast linia wpływu wybranego
kąta obrotu jest wyrażona linią ugięcia wywołaną przez moment jednostkowy skierowany
zgodnie z tym kątem obrotu.
Powyższe reguły dotyczą zarówno konstrukcji statycznie wyznaczalnych jak i
niewyznaczalnych. Przykładowo, konstrukcja linii wpływu  A belki ciągłej z rys. 3.3.37
~x  wywołanej przez jednostkowy moment w A,
sprowadza się do konstrukcji linii ugięcia w
rys. 3.3.38.

Rys. 3.3.37

Rys. 3.3.38

Wówczas funkcja y  w ~ y  jest szukaną Lw . Linię ugięcia w

~x  najłatwiej znaleźć
A

metodą przemieszczeń.

329
3.4. Obwiednia momentów zginających belek ciągłych

3.4.1. Ujęcie komputerowe

We wstępie do rozważań o obwiedni proponuje się rozwiązanie następującego zadania.

Zadanie 1
Obliczyć minimalną i maksymalną wartość momentu zginającego we wskazanym przekroju
spowodowane ciężarem własnym konstrukcji o intensywności g oraz zestawem sił
ruchomych o nieustalonym położeniu jak na rys. 3.4.1.

Rys. 3.4.1
Obciążenie g jest stałe i jednoznacznie wpływa na wartości momentów zginających we
wszystkich przekrojach. Np. moment zginający w przekroju  wynosi około 0.155ga2 (za
dodatni uznaje się moment rozciągający włókna dolne, a ujemny włókna górne). Obliczenie
tej wartości nie powinno stwarzać specjalnych trudności. Jest to po prostu rzędna wykresu
momentów zginających w przekroju  od samego obciążenia g. Sporządzenie takiego
wykresu nie jest natychmiastowe, gdyż rozpatrywana konstrukcja jest jednokrotnie statycznie
i dwukrotnie geometrycznie niewyznaczalna. Okazuje się jednak, że wartość tę można
obliczyć na innej drodze, a wtedy wspomniany wykres stanie się zbędny.
Wyznaczenie wartości momentu zginającego spowodowanego zestawem sił ruchomych jest
bardziej skomplikowane, gdyż wraz ze zmianą położenia zestawu zmieniają się wartości
momentów zginających w całej konstrukcji. Wobec tego trzeba wskazać dwa położenia
zestawu, przy których:
1. moment zginający w przekroju osiąga wartość minimalną(największy moment
rozciągający włókna górne),
2. moment zginający w przekroju osiąga wartość maksymalną(największy moment
rozciągający włókna dolne).
W rozwiązaniu tego problemu niezbędna jest linia wpływu momentu zginającego w przekroju
, która została wyznaczona w zadaniu 2 w podrozdziale 3.3, por. rys. 3.3.34. Charakter
tej linii pokazuje rys. 3.4.2. Analiza jej przebiegu pozwala wytypować poszukiwane położenia
zestawu(wypadają one w sąsiedztwie ekstremalnych rzędnych linii wpływu). Dokładnie
położenia te pokazuje rys. 3.4.2 (oznaczone jako min. i max.). Odpowiadające tym
położeniom momenty zginające oblicza się zgodnie z zasadami tzw. obciążania linii wpływu
opisanymi w rozdziale 1.
I tak wartość minimalną M  oblicza się następująco:
g 1
ga  (0.125a)  2 ga  (0.112a)   (0.125a  0.112a)  0.2a  0.361ga 2 ,
2 2
zaś wartość maksymalną M  oblicza się tak:

330
 g 1
ga  0.2175a  2 ga  0.32a   (0.2175a  0.32a)  0.2a  0.884 ga 2 .
2 2

Rys. 3.4.2.
Zwróćmy uwagę, że pola powierzchni ograniczone linią wpływu w zasięgu działania
obciążenia ciągłego obliczono w sposób przybliżony (krzywoliniowy kształt linii wpływu
zastąpiono odcinkiem prostej).
Można dodatkowo obliczyć moment zginający odpowiadający położeniu zestawu w którym
siła 2ga stoi nad przegubem. Okazuje się, że wartość tego momentu wynosi około
 0.349 ga 2 , czyli jest większa od  0.361ga 2 . Zatem bez wątpienia wartością najmniejszą
jest  0.361ga 2 . Aby udzielić odpowiedzi zgodnej z poleceniem zadania do uzyskanych
wyników trzeba dodać jeszcze 0.155ga2 (moment zginający M  spowodowany ciężarem
własnym). Przedtem kilka uwag o tym jak inaczej obliczyć tę wartość. Po prostu wystarczy
„obciążyć” linię wpływu tylko ciężarem własnym, czyli pomnożyć g przez pole obszaru
ograniczonego linią wpływu na całej rozpiętości konstrukcji. Dokładne obliczenie
potrzebnego pola powierzchni wymaga całkowania z wykorzystaniem równań linii wpływu
podanych w rozwiązaniu zadania 2 w podrozdziale 3.3. Wykonanie tych rachunków
pozostawia się czytelnikowi wyrażając nadzieję, że uzyskany wynik będzie równy 0.155ga2 .
Zatem odpowiedź do zadania jest następująca:
a) minimalny moment zginający w przekroju wynosi
 0.361ga 2  0.155ga 2  0.206 ga 2 ,
b) maksymalny moment zginający w przekroju wynosi
0.884 ga 2  0.155ga 2  1.039 ga 2 .

Definicja obwiedni siły przekrojowej

Załóżmy, że tak samo postawione zadanie rozwiązano także dla innych przekrojów (możliwie
gęsto położonych obok siebie). Efektem tych rozwiązań są dwa zbiory wartości
ekstremalnych.
Obydwa zbiory można umieścić na jednym wykresie punktowym. Na poziomej osi
argumentu wykresu odkłada się odległość przekroju od początku układu belek, a oś wartości
niech będzie zwrócona pionowo w dół. Punkty odpowiadające wartościom minimalnym łączy
się jedną krzywą, a punkty odpowiadające wartościom maksymalnym drugą. Obie krzywe
mogą być zobrazowane prostymi łamanymi. W ten sposób powstaje graficzny obraz obwiedni

331
siły przekrojowej. Zatem innymi słowy obwiednia siły przekrojowej to wykresy
ekstremalnych (minimalnej i maksymalnej) wartości tej siły, spowodowanych określoną klasą
obciążeń stałych i użytkowych.

Podstawy teoretyczne programu wyznaczającego obwiednię momentów zginających

Wyznaczenie obwiedni wymaga wielu żmudnych obliczeń. Dlatego nieocenione usługi w tym
przypadku może oddać program komputerowy. Taki program wyznaczający obwiednię
momentów zginających układów belkowych jest dostępny na stronie internetowej. Adres tej
strony znajduje się w instrukcji obsługi programu zamieszczonej w dalszej części rozdziału.
Tymczasem skoncentrujmy się na podstawach teoretycznych działania programu.
W obliczeniach zarówno komputerowych jak i ręcznych, koniecznych do wyznaczenia
obwiedni, kluczową rolę pełnią linie wpływu momentu zginającego w wytypowanych
przekrojach. W opisywanym programie przekroje te występują co 1/10 długości kolejnych
przęseł. Wobec takiej mnogości potrzebnych linii wpływu w programie komputerowym są
one wyznaczane inaczej niż to miało miejsce w przykładach rozdziału 3.3. Wykorzystano tu
elementarne równanie statyczne, a mianowicie równanie równowagi części konstrukcji po
lewej stronie przekroju pokazanego na rys. 3.4.3. Z równania tego wynika wprost
następująca tożsamość:
1 ( y  y ) dla y  y
M  ( y )  Ro ( y)  Vo ( y )  d o  V2 ( y )  d 2   . (3.4.1)
 0 dla y  y

332
 Rys. 3.4.3
Wszystkie wielkości statyczne występujące w tej tożsamości oczywiście zależą od zmiennej y
parametryzującej położenie siły jednostkowej. Stąd funkcja wpływu jest następująca
LwM ( y)  LwRo ( y)  LwVo ( y)  do  LwV2 ( y)  d2  F ( y) , (3.4.2)
gdzie
1  ( y  y ) gdy y  y
F ( y)   . (3.4.3)
 0 gdy y  y

Linia wpływu momentu zginającego w dowolnym przekroju jest kombinacją liniową linii
wpływu reakcji występujących z lewej strony danego przekroju uzupełnioną o funkcję F(y).
Warto podkreślić, że linie wpływu reakcji w programie wyznaczane są tradycyjną metodą
kinematyczną, czyli jako linie ugięcia spowodowane jednostkowymi przemieszczeniami
podpór. Rodzi się uzasadnione pytanie, czemu we wzorze 3.4.1 występują reakcje z lewej, a
nie z prawej strony przekroju ? Rozstrzyganie tej kwestii ma istotne znaczenie w obliczeniach
ręcznych ale dużo mniejsze w obliczeniach komputerowych, a dodatkowo zaburza
jednorodny algorytm obliczeń. Dlatego w programie obliczeniowym arbitralnie korzysta się z
linii wpływu reakcji z lewej strony przekroju. Wykresy wszystkich funkcji składających się
na wykres linii wpływu M przedstawia rys. 3.4.3.

333
Kolejną istotną kwestią jest wskazanie położenia zestawu sił ruchomych, przy którym w
danym przekroju powstanie ekstremalna wartość momentu zginającego. W przypadku
obliczeń ręcznych bardzo często sama intuicja osoby przeprowadzającej obliczenia pozwala
trafnie wytypować takie położenie. W razie wątpliwości sprawdza się kilka dodatkowych
położeń. Z użyciem programu komputerowego musimy sprawdzić jak najwięcej położeń
zestawu. Nawet bardzo szybki komputer nie może sprawdzić wszystkich możliwych położeń
(jest ich nieskończenie wiele). Nie jest to jednak konieczne. Wystarczy podzielić całą długość
układu belkowego na stosunkowo małe odcinki(w opisywanym programie każde przęsło
podzielono na tysiąc równych odcinków). Czoło zestawu obciążeń jest stawiane w kolejnych
punktach podziału oraz w punktach poza układem belek o ile koniec zestawu obciąża jeszcze
układ.
Każdemu z tych położeń odpowiada określona wartość siły przekrojowej(wpływ ciężaru
własnego jest dodawany automatycznie). Przyjmuje się, że największa z nich stanowi
maksymalną wartość siły przekrojowej, a najmniejsza minimalną. Ostatnie stwierdzenie nie
zawsze jest prawdziwe, ale tym bliższe prawdy im bardziej gęsty jest podział. Wartości te
wyznaczają punkty obwiedni. Obliczenia wykonywane są zgodnie z zasadami „obciążania”
linii wpływu (wymagane całki obliczane są ściśle). Efektem końcowym obliczeń jest wykres
obwiedni momentów zginających (por. rys. 3.4.7). Charakter obwiedni w istotny sposób
zależy od rodzaju obciążeń stałych i zmiennych działających na konstrukcję. Typowe
obciążenie stałe ciężarem własnym dla układu belek pryzmatycznych wykonanych z tego
samego materiału ma stałą intensywność na całej rozpiętości. W programie dopuszczalne jest
zróżnicowanie intensywności tego obciążenia, a zakłada się jedynie jego stałą intensywność
na długości pojedynczego przęsła. Znacznie bardziej różnorodne są obciążenia zmienne
(inaczej użytkowe). W programie dopuszczalne są następujące rodzaje obciążeń zmiennych:
1. Zestaw obciążeń ruchomych pokazany na rys. 3.4.4. W skład zestawu wchodzi stałe
obciążenie ciągłe o intensywności p oraz dowolna liczba sił skupionych Pm(m=1,2,…,n).
Zasięg działania obciążenia ciągłego wyznaczają odległości yi i yk odmierzane od czoła
zestawu. Czoło zestawu to skrajnie z prawej strony położona siła wchodząca w skład
zestawu. Na rys. 3.4.4 czołem zestawu jest siła P1. W innych przypadkach równie dobrze
czoło zestawu może określać koniec zasięgu obciążenia ciągłego. Wówczas yk będzie
równe zeru. Położenia sił skupionych Pm wyznaczają odległości ym także odmierzane od
czoła zestawu. Zakłada się, że odległości pomiędzy wszystkimi obciążeniami
wchodzącymi w skład zestawu są stałe, a zestaw zmienia swoje położenie jako całość.
2. Warunkowo występujące stałe obciążenia ciągłe o ustalonej intensywności pi(i = 1, 2,…,
e) działające na i-te przęsło układu belkowego, gdzie e oznacza liczbę przęseł. Obciążeń
tych nie należy utożsamiać z obciążeniem stałym np. pochodzącym od ciężaru
konstrukcji, które ma charakter bezwarunkowy.
yi
yk

Pn p
P2 P1

y1=0
y2
yn

Rys. 3.4.4

334
Niezależnie od rodzaju obciążenia, nawet przy ich jednoczesnym działaniu, program potrafi
wyznaczyć taką ich konfigurację, która wywołuje ekstremalną wartość momentu zginającego
w ustalonym przekroju. Aspekt wyznaczania ekstremalnych wartości momentu zginającego
spowodowanych działaniem obciążenia zmiennego pierwszego rodzaju został już opisany.
Natomiast nietrudno zauważyć, że obciążenie drugiego rodzaju wywołuje w ustalonym
przekroju ekstremalną siłę przekrojową, gdy obciążone są tylko wybrane przęsła.
Zrozumienie tego faktu ułatwia analiza bardzo prostego układu belkowego pokazanego na
rys. 3.4.5. Nawet bez szczegółowych obliczeń łatwo stwierdzić, że np. w połowie środkowego
przęsła minimalny moment zginający (rozciągający włókna górne) powstanie gdy dociążone
są jednocześnie tylko skrajne przęsła (rys. 3.4.5a). Z kolei moment maksymalny (rozciągający
włókna dolne) wystąpi gdy obciążone będzie jedynie przęsło środkowe (rys. 3.4.5b). W
przypadku bardziej złożonych układów belkowych wyznaczenie ekstremalnych wartości nie
jest tak proste. Opisywany program realizuje to zadanie w taki sposób, że oblicza wartość siły
przekrojowej spowodowane obciążeniem kolejno wszystkich przęseł, co w efekcie daje tyle
wartości liczbowych ile jest przęseł. Następnie w obliczaniu minimum siły przekrojowej
sumowane są tylko wartości ujemne, zaś w obliczaniu maksimum sumowane są tylko
wartości dodatnie.
a)

b)

Rys. 3.4.5
Przedstawimy teraz zasady użytkowania programu.

Instrukcja obsługi programu obliczeniowego

W istocie rzeczy pod nazwą programu kryje się cały pakiet plików, wśród których znajdują
się także dwa inne programy usługowe, arkusz MSExcel w wersji 2000 oraz zwykłe pliki
tekstowe z rozszerzeniem „.dat” (zakłada się, że pliki te automatycznie otwiera Notatnik
systemu Windows, czyli program o nazwie „notepad.exe”). Oczekuje się, że potencjalny
użytkownik ma zainstalowane kompatybilne oprogramowanie. W przeciwnym wypadku
zainstalowane programy mogą działać niepoprawnie. Cały pakiet jest spakowany w jednym
pliku o nazwie „instal_obw.exe” i można go pobrać w zakładce MATERIAŁY
POMOCNICZE/MECHANIKA KONSTRUKCJI 1/ na stronie internetowej:
http://mk.il.pw.edu.pl/index.php/.

Instalacja
Kliknięcie myszką pobranego pliku spowoduje rozpakowanie jego zawartości na dysku
komputera we wskazanym katalogu. Katalog ten należy uprzednio utworzyć i wybrać go w
trakcie instalacji za pomocą pola dialogowego <Browse…>. Wskazany katalog stanie się
katalogiem głównym programu. Rozpakowane pliki wiernie odtworzą strukturę katalogów
pliku źródłowego. Struktury tej nie wolno zmieniać np. poprzez zmianę nazw plików. Po
instalacji pod żadnym pozorem nie wolno także zmieniać bezpośrednio zawartości

335
podkatalogu <BIN>. Pośredni dostęp do wybranych plików tego podkatalogu umożliwia
uruchomienie tzw. plików wsadowych, które znajdą się w katalogu głównym programu.

Wyznaczenie obwiedni momentów zginających za pomocą programu

Zainstalowany program pozwala wyznaczyć obwiednię momentów zginających dowolnego
układu belek, którego liczba przęseł jest mniejsza od 11. Program pozwala uwzględnić ciężar
własny każdego przęsła oraz obciążenia użytkowe opisane powyżej. Postawiony w tytule
rozdziału cel program realizuje dwufazowo. Obydwie fazy wymagają aktywnego
współdziałania użytkownika. Pierwsza z nich to staranne przygotowanie danych. Druga to
uruchomienie programu. Fazy te opisano w kolejnych podpunktach.

Pierwsza faza obliczeń - przygotowanie danych

Klikniecie myszką w katalogu głównym programu pliku wsadowego gent.bat uruchamia
odpowiedni program usługowy. W efekcie jego działania powinno pojawić się pytanie o
liczbę przęseł analizowanego układu belkowego. Granice przęseł wyznaczają podpory oraz
przeguby. Następne pytania dotyczą rozpiętości kolejnych przęseł. W odpowiedzi na te
pytania użytkownik powinien wpisać odpowiednie dane. Należy pamiętać, że separatorem
dziesiętnym liczb musi być kropka. Zaleca się stosowanie porównawczych miar odległości
przy założeniu, że jednostka długości jest oznaczona literą a. Zaraz po podaniu rozpiętości
przęsła trzeba udzielić odpowiedzi na pytanie czy następne przęsło jest połączone
przegubowo ? Zasadność tego pytania tłumaczy to, że wyklucza się sytuację w której w
miejscu połączenia przegubowego występuje podpora. W istocie rzeczy opisana sytuacja
oznaczałaby rozdzielenie całego układu belek na dwa niezależne podukłady. Innymi słowy
twierdząca odpowiedź na to pytanie(wpisanie litery t) wyklucza obecność podpory, co
znajdzie swoje odzwierciedlenie w danych opisujących warunki brzegowe. Zaś odpowiedź
przecząca (wpisanie litery n) wskazuje na istnienie swobodnego podparcia w węźle
rozgraniczającym przęsła, co znajdzie także odzwierciedlenie w odpowiednich warunkach
brzegowych. Jeśli w rzeczywistości nie występuje podpora w tym węźle to istnieje możliwość
skorygowania odpowiedniego warunku brzegowego. Albowiem po sekwencji pytań
dotyczących przęseł układu pojawi się polecenie zmodyfikowania warunków brzegowych
skrajnych węzłów. Aby ułatwić to zadanie automatycznie otwierany jest plik tekstowy z
warunkami brzegowymi o nazwie „war_b.dat”.
Uwaga: podczas edycji wszystkich plików z danymi nie należy używać klawisza <Enter>.
Bowiem każda dana liczbowa ma swoje pole z wartością domyślną (przeważnie równą zeru).
Tak więc edycja polega tylko na zastąpieniu wartości domyślnych. Nieprzestrzeganie tej
zasady może naruszyć wymaganą strukturę danych, a w konsekwencji doprowadzić do błędu
w dalszych obliczeniach.
W kolejnych wierszach pliku „war_b.dat” występują kody warunków brzegowych
poprzedzone numerem węzła (numeracja rozpoczyna się od zera). Znaczenie kodów
warunków brzegowych jest następujące. Same zera rozdzielone spacjami oznaczają brak
jakiejkolwiek podpory. Znaczenie wszystkich możliwych kodów zestawiono poniżej.

Kod warunku brzegowego Rodzaj podpory

00 brak podpory
10 podpora przegubowa
11 pełne utwierdzenie
utwierdzenie z możliwością
01
przemieszczenia pionowego

336
Podkreślmy to jeszcze raz. Użytkownik jest zobowiązany do zmodyfikowania kodów
skrajnych węzłów(pierwszy i ostatni wiersz w pliku „war_b.dat”), gdyż domyślnie zakłada się
brak podpory w tych węzłach. Przy tej okazji, zachowując dużą przezorność, można też
zmienić sposób podparcia innych węzłów. Następnie plik należy zamknąć w taki sposób aby
zachować wprowadzone zmiany.
Po tym automatycznie zostanie otwarty kolejny plik z danymi o nazwie „geom.dat”. Żeby
zrozumieć zakres ingerencji użytkownika w jego zawartość, opiszmy jego strukturę. W
wierszach pliku występują po dwie dane liczbowe charakteryzujące kolejne przęsła. Pierwsza
liczba określa sztywność przęsła na zginanie i jest mnożnikiem jednostki porównawczej EJ.
Domyślnie przyjmuje się stałą sztywność wszystkich przęseł. Druga liczba oznacza
intensywność obciążenia ciężarem własnym przęsła i jest mnożnikiem jednostki
porównawczej g. Wartością domyślną jest jeden, czyli aby pominąć wpływ ciężaru liczbę
jeden trzeba zastąpić zerem. Po wprowadzeniu zmian plik trzeba zamknąć tak, aby ich nie
stracić.
Ostatnim z plików zawierających dane nazywa się „obc.dat” i także otwierany jest
automatycznie po zamknięciu poprzedniego pliku. Dane zawarte w pliku „obc.dat” dotyczą
wyłącznie opisanych obciążeń użytkowych.
W wierszu pierwszym znajdują się następujące liczby rozdzielone spacjami:
p yi yk p1 p2……pe , gdzie pi oznacza wartość ciągłego obciążenie użytkowego i-tego przęsła,
a pozostałe oznaczenia dotyczą zestawu obciążeń ruchomych zgodnie z rys. 3.4.4.
Następne wiersze zawierają po dwie liczby rozdzielone spacją:
Pm ym ,gdzie (m = 1, 2,…, n)
Tego typu wierszy jest tyle ile występuje sił skupionych w zestawie obciążeń ruchomych.
Przypomina się, że pierwsza liczba określa wartość siły skupionej, a druga jej odległość od
czoła zestawu. Wszystkie dane będące odległościami muszą być podane w jednostkach, w
których zwymiarowano rozpiętości przęseł. Wartości obciążeń powinny być wyrażone
poprzez wielkości porównawcze g lub ga.
Po pierwszym otwarciu pliku wszystkie dane w nim zawarte mają wartość zero, a oprócz tego
przewidziano dziesięć wierszy przeznaczonych do opisu sił skupionych. Podczas edycji nie
należy usuwać zbędnych wierszy.
Po zakończeniu edycji pliku trzeba go zamknąć tak aby nie stracić wprowadzonych zmian.
Ponowna edycja wszystkich plików zawierających dane jest możliwa przez uruchomienie w
katalogu głównym pliku wsadowego „dane.bat”.

Przykład danych do wyznaczenia obwiedni

Ponownie rozpatrzmy układ belek z rys. 3.4.1, uwzględniając pokazane na tym rysunku
obciążenia stałe i użytkowe. Zawartość plików z danymi do wyznaczenia obwiedni
momentów zginających tego układu przedstawia rys. 3.4.6.

Plik war_b.dat: Plik geom.dat: Plik obc.dat:

0 1 1 1.0 1.0 0.5 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0

1 0 00 1.0 1.0 2.0 0.0
2 1 0 1.0 1.0 1.0 0.2
3 0 1 ............

Rys. 3.4.6

337
Druga faza obliczeń – uruchomienie programu
Żeby uzyskać efekt w postaci obwiedni momentów zginających trzeba w katalogu głównym
programu kliknąć myszką plik wsadowy obw.bat. W ten sposób zostanie uruchomiony
zasadniczy program pakietu, a następnie program usługowy skalujący rysunki. Użytkownik
powinien obserwować okienko komunikatów z przebiegu obliczeń. W razie pojawienia się
komunikatu o błędzie należy przerwać proces obliczeń przez zamknięcie okienka
komunikatów. Błędy te na ogół są skutkiem źle przygotowanych danych, tak więc przed
ponownym uruchomieniem programu trzeba najpierw skontrolować i ewentualnie poprawić
pliki z danymi. Jeśli wszystko przebiegnie pomyślnie wystarczy tylko nacisnąć dowolny
klawisz klawiatury komputera. W następstwie zostanie otworzony skoroszyt programu Excel
2000. Użytkownik powinien zezwolić na uruchomienie makr. Gdyby ta opcja była
niedostępna zazwyczaj należy zmniejszyć poziom bezpieczeństwa makr z wysokiego na
średni(patrz dokumentacja programu Excel). W otwartym skoroszycie powinien pojawić się
pierwszy arkusz z rysunkiem ponumerowanych przęseł układu belek oraz informacjami w
jaki sposób otrzymać wykres całej obwiedni lub tylko jej fragmentu w zakresie wybranego
przęsła. Dalsze postępowanie zgodne z tymi informacjami otwiera arkusz z wykresem.
Użytkownik może dowolnie sformatować ten wykresy i wykorzystać go według własnego
uznania. Dodajmy tylko, że równoczesne naciśnięcie klawiszy Ctrl-b zamyka okienko
wykresu i przywraca widok arkusza z rysunkiem przęseł.
Całą obwiednię momentów zginających wyznaczoną na podstawie danych z rys. 3.4.6
pokazano na rys. 3.4.7.
Obwiednia M całego układu
-3.44E+00

y
-3.05E+00

-4.00E+00
-2.67E+00

-2.44E+00
-2.42E+00

-2.30E+00
-2.11E+00

-1.95E+00
-1.81E+00

-3.00E+00
-1.60E+00
-1.52E+00

-1.48E+00
-1.26E+00
-1.25E+00
-9.81E-01

-9.28E-01

-2.00E+00
-7.62E-01

-6.08E-01

-5.62E-01
-5.56E-01
-3.61E-01

-2.99E-01

-2.06E-01
-1.75E-01
0.00E +00

1.41E -02

-1.00E+00
1.94E -01

3.34E -01
-1.13E+00

4.34E -01

4.94E -01

5.14E -01
-8.09E-01

-6.27E-01
-4.99E-01

0.00E+00
-2.44E-01
[g a^2]

min
-7.83E-02
-4.65E-02
0.00E +00

8.95E -02
1.37E -01

1.62E -01
2.06E -01
2.10E -01
2.89E -01

max
4.77E -01
5.68E -01

1.00E+00
8.38E -01

1.04E +00
1.10E +00
1.35E +00

2.00E+00
1.59E +00

1.61E +00
1.81E +00
2.03E +00

2.21E +00
2.24E +00
2.44E +00

3.00E+00
2.84E +00

3.48E +00

4.00E+00
4.12E +00

4.55E +00

5.00E+00

Rys. 3.4.7

3.4.2. Konstrukcje wybranych linii wpływu

Zadanie 2
Znaleźć linie wpływu M A w belce z rys. 3.4.8. Biegiem siły jest odcinek A-D. Przyjmiemy,
w
że EJ = const. Niech   c , gdzie wc jest ugięciem przegubu C. Określamy wektor
1
niewiadomych:

338
 q  B ,  .
T
(3.4.4)
Określamy układ geometrycznie wyznaczalny, rys. 3.4.9.

Rys. 3.4.8.

Rys.3.4.9

Linia wpływu M A jest wykresem funkcji: y  M A ( y) , której argumentem jest rzędna y -

położenie siły jednostkowej. Wiemy, że M A ( y)  w( y) , gdzie w( x) jest linią ugięcia biegu
siły (czyli całej belki A-D) wywołaną obrotem utwierdzenia w A o kąt  / 4 w kierunku
odwrotnym do ruchu wskazówek zegara. Narzucamy ten obrót w układzie geometrycznie
wyznaczalnym. Na rys. 3.4.10 przedstawiono ugięcie wo ( x) układu geometrycznie
wyznaczalnego wywołane przez  A  1 .

Rys.3.4.10

Z rys. 3.4.10 widać, gdzie powstają momenty wyjściowe. Obliczamy te wielkości

4 EJ 2 EJ
 1A   ,  1B   ,  2B   3D  0. (3.4.5)
l l
Zapisujemy związki planu przemieszczeń
 1  0 ,  2   ,  3   . (3.4.6)
Z warunków równowagi otrzymujemy dwa równania metody przemieszczeń
 B1   B2  0,
(3.4.7)
 B2 2   D3 3  0.
Znajdujemy układ równań Kq  Q , gdzie
EJ  7 3 Q 
K   , Q   1, (3.4.8)
l  3 6  Q2 

Q1   1B   2B , Q2   2B   3D . (3.4.9)

339
Rozwiązanie ma więc postać
l 2 1 
B   Q1  Q2  ,
EJ  11 11 
(3.4.10)
l 1 7 
  Q1  Q2  .
EJ  11 33 
Podstawienie (3.4.5) do (3.4.9) daje
2EJ
Q1  , Q2  0, (3.4.11)
l
i na podstawie (3.4.10) znajdujemy
4 2
B  ,   . (3.4.12)
11 11
Zatem wc  l  0,1818l .
Wprowadzamy trzy lokalne układy współrzędnych: ( x1 , z), ( x2 , z) , ( x3 , z), por. rys 3.4.11.

a)

b)

Rys. 3.4.11

xi
Niech i  , 0  i  1 .
l
Korzystając z formuł (3.1.53) i dalszych znajdujemy funkcję w( x) na kolejnych odcinkach
  x  4  x  
w( x1 )  l 1  1   1  1   ,
  l  11  l  
 4  x  2  x  
w( x2 )  l  2  2   3  2   , (3.4.13)
11  l  11  l  
2 x 
w( x3 )  l 3  3  .
11  l 
Wykres tej funkcji określa linię wpływu M A ; został on utworzony programem omówionym
powyżej, por. rys. 3.4.12.

340
 Rys. 3.4.12

Przyjmijmy, że na belkę z rys. 3.4.8 działa obciążenie zmienne o intensywności p na całym

przęśle A-B, B-C lub C-D. Obciążenie to może znajdować się na przęśle lub nie. Przy takim
założeniu, mając LwM A łatwo znaleźć najbardziej niekorzystne położenie tego rodzaju
obciążenia.
Największy moment M A (dodatni) powstanie, gdy obciążenie p działa na belki B-C i C-D.
Wówczas obliczmy kolejno
l l
M Amax   pw( x2 )dx2   pw( x3 )dx3 , (3.4.14)
0 0

4 
1 1
2 2
M max
A  pl   2 2   3 1   2   d 2  pl 2  3 3  d 3 ,
2
(3.4.15)
0 
11 11 0
11
 4 1 2 3 2 3
M Amax  pl 2       pl 2  . (3.4.16)
 11 8 11 8  11 8
2
Ostatecznie otrzymujemy M Amax  pl 2 .
11
Najmniejszy moment M A (czyli największy co do wartości bezwzględnej) powstanie, gdy
obciążenie p działa na belkę A-B. Obliczamy ten moment
l
M Amin   pw( x1 )dx1 . (3.4.17)
0

Po podstawieniu
 
1
4
M min
A   pl 2
     11    d
0
1 1 1 1 1 (3.4.18)

i wykonaniu całkowania otrzymujemy

1 4 1 5 2
M Amin   pl 2       pl . (3.4.19)
 12 11 12  44

Zadanie 3
Znaleźć LwM  w przekroju    , który połowi belkę A-B, por. rys. 3.4.8.

341
Linia ta jest daną funkcją w( y ) , gdzie w( x) jest linią ugięcia wywołaną wstawieniem klina o
kącie rozwarcia  / 4 w przekrój  -  od spodu. Zaczynamy od deformacji układu
geometrycznie wyznaczalnego wywołanej tym obciążeniem, por. rys. 3.4.13.

Rys. 3.4.13

Ugięcie wo ( x) jest złożeniem dwu funkcji, por. rys. 3.3.20 i rys. 3.4.13. Obliczamy momenty
wyjściowe
EJ EJ
(3.4.20)  1A   ,  1B 
l l

Rys. 3.4.14

Wedługg wzoru (3.4.9) obliczamy

EJ
Q1   , Q2  0 (3.4.21)
l
i zgodnie z (3.4.10) otrzymujemy
2 1
B   ,  . (3.4.22)
11 11

342
 1
Zatem wC  l   l , por rys 3.4.14. Wykres na tym rysunku został znaleziony programem
11
omówionym powyżej.
Zapiszmy funkcję w( x) na odcinku A-B. Zgodnie z (3.3.21) mamy
x l 
 2 gdy x  2  l  x1  l  x1 
wo ( x1 )     1    1   . (3.4.23)
x 
 gdy x   2  l  2  l 
l
 2 2 
Na odcinku A-B mamy więc
 2  x 
w( x1 )  wo ( x1 )  l      1  1  . (3.4.24)
 11   l 
l
Zatem w    0,1477l co potwierdza wartość tej rzędnej podanej na rys. 3.4.14.
2

Zadanie 4
Znaleźć LwM  , gdzie przekrój  -  znajduje się na lewo od podpory B. Ta linia wpływu jest
dana funkcją w( y ) , gdzie w( x) jest linią ugięcia biegu siły, wywołaną wstawieniem klina o

kącie rozwarcia w przekrój  -  od spodu belki.
4
Naszkicujmy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego (rys. 3.4.15).

Rys. 3.4.15.

Obliczmy momenty wyjściowe

2 EJ 4 EJ
 1A  ,  1B  , (3.4.25)
l l
a następnie obliczmy
4EJ
Q1   , Q2  0 . (3.4.26)
l
Wykorzystując równania (3.4.10), otrzymujemy
8 4
B   ,    , (3.4.27)
11 11
4
czyli wc   l .
11
Zapiszmy funkcję w( x) na poszczególnych odcinkach. Otrzymujemy
- na odcinku A-B
 8   x  3
w( x1 )   1   l1  1    1 ( x1) , (3.4.28)
 11   l  11
- na odcinku B-C:

343
  8  x  4  x 
w( x2 )  l    2  2   l 3  2  , (3.4.29)
 11   l  11  l 
- na odcinku C-D
4 x 
l 3  3  .
w( x3 )   (3.4.30)
11  l 
Uzyskane funkcje tworzą wykres linii wpływu M   M  z rys 3.4.16.

Rys. 3.4.16

Zadanie 5
Znaleźć LwM  , gdzie przekrój  –  znajduje się na prawo od punktu B. Wprowadzamy klin
w przekrój  –  . W układzie geometrycznie wyznaczalnym powstaje ugięcie, rys. 3.4.17.

Rys. 3.4.17

Obliczamy moment wyjściowy

3EJ
 2B   1 , (3.4.31)
l
a następnie
3EJ 3EJ
Q1  , Q2   , (3.4.32)
l l
otrzymując
3 4 4
B  ,    , wC   l . (3.4.33)
11 11 11
Zapiszmy w( x) na poszczególnych odcinkach:
- na odcinku A-B

344
 3  x1 
w( x1 )  l  1   , (3.4.34)
11  l 
- na odcinku B-C
 3 x  4  x 
w( x2 )   1   l2  2   l 3  2  , (3.4.35)
 11   l  11  l 
- na odcinku C-D
4 x 
l 3  3  .
w( x3 )   (3.4.36)
11  l 
Otrzymaliśmy ten sam wykres co poprzednio, por. (3.4.28)-(3.4.30), gdyż M   M  przy
każdym położeniu siły jednostkowej.

Zadanie 6
Znaleźć LwM  , por. rys. 3.4.8. W tym celu należy znaleźć linię ugięcia od klina
wstawionego w przekrój  –  . W układzie geometrycznie wyznaczalnym powstaje ugięcie
wo będące złożeniem dwu funkcji por. rys 3.4.18.

Rys. 3.4.18

Ugięcie to wyraża się wzorem (3.1.56), czyli

1 l
 2 x2 gdy x2  2  1  x2 
wo ( x2 )     l 2   . (3.4.37)
 1 x gdy x  l  2  l 
 2 2 
2 2

345
 Rys. 3.4.19

Znajdujemy moment wyjściowy

3EJ  1  3 EJ
 2B      . (3.4.38)
l  2 2 l
Stąd, według wzoru (3.4.9)
3 EJ 3 EJ
Q1  , Q2   , (3.4.39)
2 l 2 l
i według (3.4.10) obliczamy
3 2 2
B  ,    , wC   l (3.4.40)
22 11 11
Wykres tej linii podano na rys. 3.4.19.

Zadanie 7
Znaleźć LwM  , por. rys. 3.4.8.

Należy znaleźć ugięcie wywołane wstawieniem klina o rozwarciu w przekrój  od spodu.
4
Zaczynamy od deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego, rys. 3.4.20.

Rys. 3.4.20

346
 Rys. 3.4.21

Znajdujemy moment wyjściowy

3 EJ
 3D  , (3.4.41)
2 l
a następnie
3 EJ
Q1  0 , Q2   , (3.4.42)
2 l
3 7 7
B   ,    , wC   l . (3.4.43)
22 22 22
Wykres tej linii podano na rys. 3.4.21.

Zadanie 8
Znaleźć LwM D , por. rys. 3.4.8.
Należy narzucić  D  1 . Badamy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego.

Rys 3.4.22

Powstaje moment wyjściowy

3EJ
 3D  . (3.4.44)
l
Obliczamy
3EJ
Q1  0 , Q2   . (3.4.45)
l

347
 Rys. 3.4.23

Niewiadome przemieszczenia węzłów są następujące

3 7 7
 B   ,    , wC   l . (3.4.46)
11 11 11
Wykres tej linii wpływu podano na rys. 3.4.23.

3.4.3 Przykładowe obwiednie momentów zginających

Zadanie 9
Wyznaczyć obwiednię momentów zginających konstrukcji jak na rys. 3.4.24. Przyjąć, że
sztywność EJ jest stała, a konstrukcja jest obciążona ciężarem własnym o intensywności g
oraz obciążeniami użytkowymi pi=2g (i=1,2,3) warunkowo występującymi na kolejnych
przęsłach.

p1=2g p2=2g p3=2g

a a a
Rys. 3.4.24

Przed uruchomieniem programu wyznaczającego obwiednię należy przygotować dane z

pomocą opisanego wcześniej programu usługowego. Efektem jego działania są między
innymi pliki, których zawartość po niezbędnych modyfikacjach zestawiono poniżej.

348
Plik war_b.dat: Plik geom.dat: Plik obc.dat:

0 11 1.0 1.0 0.0 0.0 0.0 2.0 2.0 2.0

1 10 1.0 1.0 0.0 0.0
2 000 1.0 1.0 0.0 0.0
3 11

Zwraca się szczególną uwagę na zawartość pliku „obc.dat”, którego trzy ostatnie pola w
pierwszym wierszu opisują intensywności przęsłowych obciążeń użytkowych, natomiast pola
przeznaczone dla niewystępujących w zadaniu innych obciążeń zmiennych wypełnione są
zerami.
Teraz pozostaje uruchomić program wyznaczający obwiednię przedstawioną na rys. 3.4.25.

Rys. 3.4.25

349
3.5. Linie wpływu sił wewnętrznych i przemieszczeń w ramach płaskich z prętów
niewydłużalnych. Metoda kinematyczna

W podpunkcie 2.3 omówiliśmy pokrótce konstrukcję linii wpływu w ramach płaskich za

pomocą metody sił. Jeśli pręty ramy można uznać za niewydłużalne, to znacznie bardziej
wygodna jest omawiana metoda kinematyczna. Podobnie jak w teorii belek ciągłych, linie
wpływu w ramach będą się wyrażać przez linie ugięcia „biegu siły”, czyli tych prętów, które
są poddane działaniu siły jednostkowej. Zatem stosujemy następujące reguły:
1. Linia wpływu momentu w utwierdzeniu dotycząca danego „biegu siły” wyraża się linią
ugięcia tego „biegu” wywołaną obrotem utwierdzenia o kąt jednostkowy przeciwnie niż
działa badany moment. Ugięcie uważamy za dodatnie gdy jest zgodne ze zwrotem siły
jednostkowej.
2. Linia wpływu reakcji (poziomej, pionowej lub ukośnej) w danej podporze dotycząca
danego „biegu siły” wyraża się linią ugięcia tego „biegu” wywołaną przesunięciem tej
podpory o 1 (poziomo, pionowo lub ukośnie), przeciwnie do działania reakcji
3. Linia wpływu momentu w danym przekroju    (niekoniecznie należącym do „jazdy
siły” wyraża się linią ugięcia tego biegu wywołaną wstawieniem w przekrój    klina o
kącie rozwarcia  / 4 (tak aby skok  był równy –1 od strony „włókien dodatnich”).
4. Linia wpływu siły poprzecznej w danym przekroju    , dotycząca danego „biegu siły”
wyraża się linią ugięcia tego „biegu” wywołaną wstawieniem w przekrój   
poprzeczki, tak aby wywołać uskok przemieszczenia prostopadle do osi nieodkształconej
tego pręta o wartość 1 bez zmiany nachylenia stycznej do osi pręta po obu stronach
przekroju    .

Nowością jest reguła:

5. Linia wpływu siły podłużnej w danym przekroju    , dotycząca „biegu siły’ wyraża się
linią ugięcia tego biegu wywołaną wstawieniem w przekrój    odcinka pręta o
długości 1, w kierunku tego pręta.

W wielu zadaniach linie wpływu sił poprzecznych lub podłużnych są równe liniom wpływu
odpowiednich reakcji. Konstrukcja tych ostatnich jest zazwyczaj łatwiejsza niż lini wpływu
sił wewnętrznych. Znajdziemy wybrane linie wpływu w ramie z rys. 3.5.1. Przyjmujemy EJ =
const.

Rys.3.5.1

Zapiszmy najpierw układ równań metody przemieszczeń dotyczący dowolnego obciążenia tej
ramy:

350
 Kq  Q ,
1 
q =  2  ;
(3.5.1)

 
 jest kątem obrotu cięciw prętów 1 i 3:
1  ,  2  0 ,  3  . (3.5.2)
Łatwo wykazać, że macierz K ma postać
 8 2 6 
EJ 
K 2 8 6  . (3.5.3)
l 
 6 6 24 
Ponadto Q  (Q1 , Q2 , Q3 )T , gdzie Qi zależą od momentów wyjściowych następująco
Q1    12  11  ,
Q2    22  32  , (3.5.4)
Q3  1A  11  3B  32.
Wygodnie jest zapisać jawnie rozwiązanie układu równań (3.5.1)
l
1  13Q1  Q2  3Q3  ,
84 EJ
l
2   Q1  13Q2  3Q3  , (3.5.5)
84 EJ
l
  3Q1  3Q2  5Q3  ,
84 EJ

Linia wpływu H A
Znajdziemy deformację układu geometrycznie wyznaczalnego, rys. 3.5.2

Rys. 3.5.2

Określamy kąty obrotu cięciw w układzie geometrycznie wyznaczalnym

1
 1   ,  2  0 ,  3  0 (3.5.6)
l
i obliczamy momenty wyjściowe
2 EJ 6 EJ
1A  11   3 1   2 . (3.5.7)
l l
Zatem

351
 6EJ 12EJ
Q1   2
, Q2  0 , Q3  2 . (3.5.8)
l l
Podstawienie do (3.5.5) daje
1 1 1
1   , 2  ,   . (3.5.9)
2l 2l 2l
Zauważmy, że „bieg siły” – czyli rygle – nie deformują się w układzie geometrycznie
wyznaczalnym. Będziemy to zapisywać jako w0  0 . Zatem linia ugięcia biegu siły wynika
tylko z obrotów węzłów 1 i 2. Korzystamy z formuły (3.1.53).
Odcinek 1-2
x   x' 
w( x2 )  l11  2   l21  2  , (3.5.10a)
 l   l 

czyli
1 x   x ' 
w( x2 )   1  2   1  2  . (3.5.10b)
2  l   l 

Odcinek 2-C
1 x
w( x4 )  x42  · 4 . (3.5.11)
2 l
Funkcja w ~ określa linię wpływu reakcji H . Rysujemy wykres tej linii wpływu na 1-2-C,
A
rys.3.5.3.

Rys.3.5.3

Wartość ½ w otrzymaną w punkcie C warto sprawdzić. W tym celu obciążamy ramę w C, jak
na rys.3.5.4.

Rys.3.5.4

Tutaj mamy Q1  0 , Q2  Pl , Q3  0 .
Zgodnie z (3.5.5) znajdujemy
1 Pl 2 13 Pl 2 3 Pl 2
1   , 2  ,  , (3.5.12)
84 EJ 84 EJ 84 EJ

352
a następnie
11 50 20 22
12  Pl ,  22  Pl , 1A   Pl , 11   Pl . (3.5.13)
42 84 84 84
Zatem siła poprzeczna w dole słupa A-1, bezpośrednio przy podporze A wynosi P/2 co
potwierdza wartość rzędnej ½ linii wpływu H A w C.

Linia wpływu M 
Przekrój    leży na pręcie 2, tuż na prawo od węzła 1. Znajdujemy najpierw deformację
wywołaną klinem o rozwarciu  / 4 wstawionym od spodu w przekrój    , por. rys.3.5.5.

Rys.3.5.5

Ugięcie rygla 2 jest dane przez

x 
w0 ( x2 )  l1  2  . (3.5.14)
 l 
Obliczamy też momenty wyjściowe
2 EJ 4 EJ
12   2·(1)    ,
l l
(3.5.15)
2 EJ 2 EJ
22  (1)   ,
l l
a następnie obliczamy wartości Qi
4EJ 2EJ
Q1  , Q2  , Q3  0 . (3.5.16)
l l
Zgodnie z (3.5.5) obliczamy kąty  i i kąt 
50 11 3
1  , 2  ,   ; (3.5.17)
84 42 14
ostatecznie ugięcie rygla 2 wynosi więc
 x   50  x  11  x ' 
w( x2 )  l1  2   l  1  2   1  2  , (3.5.18)
 l   84  l  42  l 
czyli
 17  x  11  x ' 
w( x2 )  l   1  2   1  2  . (3.5.19)
 42  l  42  l 
Ugięcie rygla 4 jest określone przez kąt  2
11  x 
w( x4 )  2 ·x4  l· 4  . (3.5.20)
42  l 

353
 ~ y  określa wykres linii wpływu M , por. rys.3.5.6.
Funkcja y  w 

Rys.3.5.6

Warto sprawdzić rzędną tego wykresu w C. Powracamy do zadania z rys.3.5.4. Wynik

(3.5.13) potwierdza tę rzędną.

Linia wpływu T
Wprowadzamy pionowy odcinek w przekrój    tak, aby wymusić skok w~  1 , por.
rys.3.5.7

Rys.3.5.7

Rygiel 2 zgina się zgodnie ze wzorem, por. (3.1.53)

x 
w0 ( x2 )  1  2  . (3.5.21)
 l 
Obliczamy momenty wyjściowe
2 EJ 6 EJ
12   3 2   2 ,
l l
(3.5.22)
6 EJ
22  2 ,
l
a następnie
6EJ 6EJ
Q1   2 , Q2   2 , Q3  0 . (3.5.23)
l l
Zgodnie z (3.5.5) mamy
6 6 3
1   , 2   ,    . (3.5.24)
7l 7l 7l
Ugięcie rygla 2 wynosi
 x   x ' 
w( x2 )  w0 ( x2 )  l 11  2    21  2  , (3.5.25)
  l   l 
czyli

354
  x  6  x  6  x' 
w( x2 )  1  2   1  2   1  2  . (3.5.26)
 l  7  l  7  l 
Natomiast ugięcie rygla 2-C wyraża się wzorem
6
w( x4 )   2 x4   x4 . (3.5.27)
7l

Linia wpływu M 
W przekrój    (rys.3.5.1) wprowadzamy klin o rozwarciu  / 4 od strony spodniej.
Deformację rygla 2 w układzie geometrycznie wyznaczalnym od takiego obciążenia
omówiono w p.3.3, por. (3.3.21). Naszkicujemy tę deformację, rys.3.5.8

Rys.3.5.8

Momenty wyjściowe są dane wzorami (3.3.53), gdzie x  3l / 4 , x'  l / 4 :

  1  3
2 EJ
12   2·  4   4  ,
l   
(3.5.28)
2 EJ   3   1  
22  2·      ,
l   4   4  
czyli
EJ 5EJ
12  , 22  . (3.5.29)
2l 2l
Obliczamy
EJ 5 EJ
Q1   , Q2   , Q3  0 (3.5.30)
2l 2 l
i na podstawie (3.5.5) znajdujemy
1 8 3
1   , 2   ,    . (3.5.31)
21 21 28
~x 
Ugięcie w rygla 2 składa się z ugięcia wstępnego w~ danego wzorem (3.3.21), czyli
2 0
wzorem
1 x2  3  
 4 x2 gdy l   0, 4  
   1  x2  3  x '2 
w0  x2      l1    l1   (3.5.32)
 3 x ' gdy x2   3 ,1  4  l  4  l 
 4 2  
l  4  
oraz z ugięcia wywołanego kątami 1 , 2
 1  x  8  x ' 
w  x2   w0  x2   l   1  2   1  2   , (3.5.33)
 21  l  21  l  

355
co daje ostatecznie
 1 x2 
 4 l  25  x2  31  x '2 
w  x2      l1    l1  . (3.5.34)
 3 x '2  84  l  84  l 
 4 l 
Znajdźmy rzędną w przekroju   
3 
w  l  0,122l . (3.5.35)
4 
~
Ugięcie w na pręcie 4 jest dane funkcją liniową
8
w  x4   2 ·x4   x4 . (3.5.36)
21
Zatem
8
w  l    l  0,381l . (3.5.37)
21
Naszkicujmy LwM  jako wykres w y  , gdzie funkcja w
~ ~ została znaleziona powyżej,
rys.3.5.9

Rys.3.5.9

8
Sprawdźmy rzędną w punkcie C. Na podstawie (3.5.13) otrzymujemy: M    Pl .
21

Linia wpływu T
Wstawiamy odcinek poprzeczny o długości jednostkowej w przekrój    . Szkicujemy
deformację układu geometrycznie wyznaczalnego, rys.3.5.10

Rys.3.5.10

~ podano w p.3.3, por. wzór (3.3.34). Zatem powtórzmy

Konstrukcję w0

  x2 2  x2 3 x2  3 
 3   +2   gdy   0,  ,
  l   l  l  4
w0  x2    2 3
(3.5.38)
  x2   x2  x2  3 
1  3  l  +2  l  gdy l   4 ,1 .

Obliczamy momenty wyjściowe wg (3.3.63), czyli

356
 6EJ 6EJ
12  2
, 22  2 , (3.5.39)
l l
a następnie obliczamy Qi
6EJ 6EJ
Q1   2
, Q2   2 , Q3  0 . (3.5.40)
l l
Zgodnie z (3.5.5) obliczamy
6 6 3
1   , 2   ,    . (3.5.41)
7l 7l 7l
~ pręta 2 wynosi
Ostatecznie, ugięcie w
 x   x ' 
w( x2 )  w0 ( x2 )  l 11  2    21  2  (3.5.42)
  l   l 
czyli
6 x   x ' 
w( x2 )  w0 ( x2 )  1  2   1  2  ; (3.5.43)
7  l   l 
ugięcie pręta 4
6
w( x4 )  2 x4   x4 ,
7l
(3.5.44)
6
w( x4  l )   .
7

Szkicujemy LwT  w  y  , gdzie w

~ jest funkcją ugięcia, rys.3.5.11.

Rys.3.5.11

Warto zauważyć, że wartość LwT w C ma sens siły T w przekroju    na lewym ryglu w

zadaniu z rys.3.5.4. Formuły (3.5.13) dokładnie potwierdzają ten wynik.

Linia wpływu N
Wprowadzamy w przekrój    odcinek podłużny o długości jednostkowej. Szkicujemy
deformację układu geometrycznie wyznaczalnego, rys.3.5.12.

Rys.3.5.12

357
Powstaje  10  1/ l . Zatem momenty wyjściowe wynoszą tyle samo, ile w zadaniu
konstrukcji linii wpływu reakcji H A , czyli są dane za pomocą (3.5.7). Konsekwentnie, Qi są
dane przez (3.5.8) i kąty  , są dane przez (3.5.9). Ponieważ w
1 2
~  0 na 1-2 i 2-C, więc
0

linia wpływu N ma ten sam wykres, co linia wpływu H A z rys.3.5.3. Równość: N  H A

jest bowiem prawdziwa przy każdym położeniu siły jednostkowej na jeździe 1-2-C, por.
rys.3.5.13

Rys.3.5.13

Linia wpływu przemieszczenia wC

Budujemy funkcję y  wC  y  , gdzie wC ( y ) jest ugięciem C od siły P = 1 przyłożonej w
odległości y od węzła 1, rys.3.5.14

Rys.3.5.14

Wiemy, że
wC ( y)  w
~( y ) , (3.5.45)
~
gdzie w jest funkcją określająca linię ugięcia poziomych rygli od siły P = 1 przyłożonej w
punkcie C, rys.3.5.15.

358
 Rys.3.5.15

W naszym zadaniu mamy

Q1  0 , Q2  l , Q3  0 , (3.5.46)
stąd, ze wzorów (3.5.5) lub (3.5.12) wynikają kąty
1 l2 13 l 2 3 l2
1   , 2  ,  . (3.5.47)
84 EJ 84 EJ 84 EJ

Funkcja ugięcia odcinka 1-2 wynosi

x   x' 
w( x2 )  l11  2   l 21  2  , (3.5.48)
 l   l 
czyli
l 3  1  x2  13  x '2 
w( x2 )   1    1   . (3.5.49)
EJ  84  l  84  l 

Zanim podamy funkcję w ~x  znajdziemy funkcję ugięcia pręta 4 w układzie geometrycznie
4
wyznaczalnym, rys.3.5.16.

Rys. 3.5.16

Bez trudu znajdujemy, por. (3.3.95)

l3  1  x4 2 1  x4 3 
w0 ( x4 )        . (3.5.50)
EJ  2  l  6  l  
Ostateczne ugięcie ma postać
w( x4 )  w0 ( x4 )  2 x4 ; (3.5.51)

359
zatem
l3  13  x4  1  x4 2 1  x4 3 
w( x4 )           . (3.5.52)
EJ  84  l  2  l  6  l  
Obliczmy jeszcze rzędną w C
41 l 3
w( x4  l )  . (3.5.53)
84 EJ

Trudniejsze są konstrukcje linii wpływu w ramach nieortogonalnych, por. rys.3.5.17.

Rys.3.5.17

Należy pamiętać, że w tym zadaniu przemieszczenia pionowe w1 , w2 węzłów 1 i 2 nie będą

zerowe, co skomplikuje postacie ugięć na pręcie 1-2. Należy obliczyć te przemieszczenia
( w1 , w2 ) i uwzględnić je w formule (3.1.53).
Zauważmy, że konstrukcje linii wpływu M A , M  , T , M  , T będą nieco łatwiejsze od
innych, gdyż nie powstaną deformacje układu geometrycznie wyznaczalnego na pręcie 1-2-C.
Rozwiązanie takiego zadania pozostawiamy Czytelnikowi.

360
Rozważymy teraz kilka dalszych zadań .
Zadanie 1
Naszkicuj linię wpływu momentu w utwierdzeniu (Lw MA) oraz linię wpływu
przemieszczenia poziomego węzła B (Lw uB) w ramie przedstawionej na rys. 3.5.18 przy
zaznaczonym biegu siły po 1-B. Obliczenia wykonaj metodą kinematyczną.

Rys. 3.5.18

Na mocy twierdzenia Bettiego linię wpływu MA wyznaczymy jako linię ugięcia belki 1 – B
(tj. toru biegu siły P  1 ) stowarzyszoną z wymuszeniem kinematycznym  A  1
pokazanym na rys. 3.5.19.a.

Rys. 3.5.19

Natomiast linię wpływu uB sporządzimy jako linię ugięcia stowarzyszoną z poziomym

obciążeniem P  1 z rys. 3.5.19.b.
W obu przypadkach przyjmiemy układ geometrycznie wyznaczalny według schematu z
poniższego rys. 3.5.20.

Rys. 3.5.20

z niewiadomymi q  1 ,  i planem przesunięć ψ, który możemy analitycznie zapisać jako

T

361
  1   ,
3 (3.5.54)
2  .
7

Rys. 3.5.21

Równowagę ramy określa układ równań w ogólnej formie

11  12  0,
(3.5.55)
 A1  11   1  12  2  Lq  0,

przy czym Lq oznacza pracę obciążenia zewnętrznego dotyczącego analizowanego

przypadku.
W dalszej części rozwiązania będziemy poszukiwać linii ugięcia pręta 1-B w postaci

w  w0  wq , (3.5.56)
gdzie w0 oznacza wyjściową linię ugięcia w zdeformowanym układzie geometrycznie
wyznaczalnym, zaś wq jest linią ugięcia stowarzyszoną z rozwiązaniem równań (3.5.55)1.

Linia wpływu MA
Obciążenie geometryczne deformuje pręt nr. 1 w układzie geometrycznie wyznaczalnym, por.
rys. 3.5.22.

Rys.3.5.22.

powodując powstanie w tym pręcie momentów wyjściowych o wartościach

2 EJ
 1A  (2),
5a
(3.5.57)
2 EJ
 11  (1).
5a

1 Indeks q dotyczy niewiadomych a nie obciążenia – nie powinno to prowadzić dalej do nieporozumień.

362
Jednocześnie możemy stwierdzić, że rygiel 1-B nie ulega deformacji w układzie
geometrycznie wyznaczalnym, a zatem w0  0 . Stwierdzamy również, że Lq  0 wobec
braku zewnętrznych obciążeń statycznych.
Następny krok algorytmu wymaga zastąpienia symboli w równaniach (3.5.55) wzorami
transformacyjnymi uzupełnionymi o momenty wyjściowe (3.5.57). Otrzymujemy w ten
sposób równanie macierzowe Kq  Q  0 , gdzie
 43 249 
 35 245  EJ
K   ,
 249 4251  a
 245 1715 
(3.5.58)
2
 5  EJ
Q  ,
6 a
 5 
z rozwiązaniem
1  0,113,
(3.5.59)
  0,531,
na podstawie którego, możemy wyznaczyć linię ugięcia, por. (3.1.52),
w12   1  3a  1,593a,
 1   1  (3.5.60)
wq ( x)  7a  1  2   x   w12   2   x  .
 7a   7a 
Linia wpływu M  jest określona przez funkcję w( y ) daną wzorem (3.5.56). Wykres linii
wpływu MA przedstawia rys. 3.5.23. Moment w utwierdzeniu A osiąga wartość minimalną
gdy ymin  0,822a .

Rys. 3.5.23

Linia wpływu uB
Obciążenie statyczne nie deformuje układu geometrycznie wyznaczalnego, a więc w prętach
nie powstaną momenty wyjściowe. W szczególności, nie ulega deformacji belka 1-B, a zatem
i w tym przypadku w0  0 . W odróżnieniu od poprzedniego problemu, tym razem mamy
Lq  1 4a . Wektor obciążeń zewnętrznych w równaniu macierzowym Kq  Q  0
przyjmuje postać

363
 0
Q  . (3.5.61)
 4a 

Rozwiązaniem układu równań są kąty obrotu

a2
1  2, 02 ,
EJ
(3.5.62)
a2
  2, 442 ,
EJ

na podstawie których możemy wyznaczyć

a3
w12   1  3a  7,326 ,
EJ
(3.5.63)
 1   1 
wq ( x)  7a  1  2   x   w12   2   x  .
 7a   7a 

Szkic linii wpływu uB przedstawia rys. 3.5.24. Poziome przemieszczenie punktu B osiąga
wartość minimalną dla ymin  1,758a .

Rys. 3.5.24

Zadanie 2
Naszkicuj linię wpływu M  w ramie na rys. 3.5.25.

364
 Rys. 3.5.25

Zadanie rozwiążemy korzystając ze schematu pręta z „suwakiem” dla słupa. Zauważmy, że

korzystając jedynie z równania równowagi rygla ramy możemy stwierdzić, że W11  0 , por.
rys. 3.5.26.

Rys. 3.5.26

Przyjmijmy układ geometrycznie wyznaczalny z niewiadomym kątem 1 oznaczającym obrót

węzła 1, rys. 3.5.27.

Rys. 3.5.27

Na mocy twierdzenia Bettiego wyznaczymy szukaną linię wpływu w postaci linii ugięcia
rygla B-C stowarzyszonej z wymuszeniem kinematycznym    1 , por. rys. 3.5.28.
Postępujemy podobnie jak w przykładzie 1. Wstawienie klina w przekrój  –  spowoduje
deformację pręta A-1 i pewną translację pręta B-1-C.

365
 Rys. 3.5.28

Łatwo zauważyć, że obciążenie geometryczne narzucone na układ geometrycznie

wyznaczalny nie deformuje rygla B-C, a więc w0 ( x)  0 . Momenty wyjściowe obliczymy ze
wzorów transformacyjnych. Wynoszą one, por. (3.3.77)

EJ EJ
 1A   0  1   ,
6a 6a
(3.5.64)
EJ EJ
 11  1  0   .
6a 6a

Deformacja pręta A-1 w układzie geometrycznie wyznaczalnym jest określona formułą

(3.3.74). Deformacji tej nie pokazano na rys. 3.5.28, gdyż nie jest ona dalej potrzebna.
Podstawiając zależności między momentami przywęzłowymi i kątem 1 uzupełnione o
wyrażenie (3.5.64) do równania równowagi 11  12  13  0 otrzymujemy
1
1   . (3.5.65)
9
Linię ugięcia rygla przedstawimy w postaci

 wq ( x) x  [0,9a]
 2

wq ( x)   3 , (3.5.66)

 wq ( x ) x  [9 a ,12 a ]
gdzie
 x 
wq2 ( x)  9a12 1   ,
 9a 
(3.5.67)
 x  9a 
wq3 ( x)  3a12  .
 3a 

Linia wpływu M  pokrywa się z wykresem ugięcia rygla B-C: M ( y)  wq ( y)

Szkic tej linii wpływu przedstawia rys. 3.5.29. Moment zginający osiąga wartość maksymalną
dla ymax  5,196a , a minimalną dla ymin  10, 268a .

366
 Rys. 3.5.29

Zadanie 3
Naszkicuj linię wpływu M  w ramie z rys. 3.5.30.

Rys. 3.5.30

W rozwiązaniu zadania skorzystamy z twierdzenia Bettiego i wprowadzimy obciążenie


klinem o kącie rozwarcia na rys. 3.5.31.
4

Rys. 3.5.31

367
Symetria obciążenia pozwala na przyjęcie układu geometrycznie wyznaczalnego dla układu
zredukowanego do połowy ramy, por. rys. 3.5.32 z niewiadomymi  G i  A .

Rys. 3.5.32

Łatwo zauważyć, że konstrukcja linii wpływu wielkości statycznej określonej na torze jazdy
siły różni się od przypadku rozważanego w poprzednim zadaniu tym, że obecnie w0 ( x)  0 ,
por. rys. 3.5.31.
Zapiszemy

w0 ( x)  w00 ( x)  w01 ( x) , (3.5.68)

 1
 2 x x  (0, 4a)
w00 ( x)   , (3.5.69)
 1 (8a  x) x  (4a,8a)
 2
 x   x 
w01 ( x)  8a  A 1    8a B 1 1   , (3.5.70a)
 8a   8a 
gdzie, por. rys. 3.5.31
1 1
  A   ,  B  (3.5.70b)
2 2
Linie w00 ( x) oraz w01 ( x) są naszkicowane na rys. 3.5.31.
Wymuszenie geometryczne powoduje powstanie momentów wyjściowych w układzie
geometrycznie wyznaczalnym

EJ  1  EJ
 1A     ,
4a  2  8a
(3.5.71)
EJ
 1C  .
8a
Równowagę ramy opisuje układ równań
 A1   A2   A3   A5  0,
(3.5.72)
 G4   G5   G6  0,
którego rozwiązaniem jest
 A  0, 0296,
(3.5.73a)
G  0, 007.
Rama jest obciążona symetrycznie, więc B   A . Wykres linii ugięcia rygla A-B jest dany
funkcją

368
   x   x 
w( x)  w0 ( x)  8a A 1    1 1    . (3.5.73b)
  8a   8a  
Linia wpływu M  jest dana funkcją w( y ) . Szkic tej linii wpływu przedstawia rys. 3.5.33.
Moment zginający osiąga wartość maksymalną dla ymax  4a .

Rys. 3.5.33

Zadanie 4
Wyznacz linię wpływu kąta obrotu C w ramie z rys. 3.5.34.

Rys. 3.5.34

Na mocy twierdzenia Bettiego szukaną linię wpływu przedstawimy jako linię ugięcia rygla
ramy poddanej działaniu momentu M  1 działającego w punkcie C ramy. Zakładając, że
algorytm metody przemieszczeń analizy ramy obciążonej statycznie w sposób
antysymetryczny jest dobrze Czytelnikowi znany pominiemy ten fragment rozwiązania.
Zauważmy jedynie, że przy przyjęciu układu geometrycznie wyznaczalnego jak na rys. 3.5.35
rygiel B-1-C nie ugina się na etapie analizy deformacji układu geometrycznie wyznaczalnego.

369
 Rys. 3.5.35

Wartości kątów obrotu węzłów i obrotu cięciwy  1   2   wynoszą

a
1  0, 031 ,
EJ
a
C  0, 078 , (3.5.74)
EJ
a
  0, 021 .
EJ

Szkic linii wpływu C przy biegu siły od A do C przedstawia rys. 3.5.36. Minimalna wartość
kąta obrotu jest osiągnięta dla ymin  0,798a .

Rys. 3.5.36

Zadanie 5
Sporządź linie wpływu N  oraz T w ramie na rys. 3.5.37.

370
 Rys. 3.5.37

Rys. 3.5.38.

W obu przypadkach przyjmiemy układ geometrycznie wyznaczalny według poniższego

schematu pokazanego z rys. 3.5.38 z niewiadomymi q  1 ,  i planem przesunięć  , rys.
T

3.5.39, który możemy analitycznie zapisać jako

1  ,
3
2   , (3.5.75)
8
 3  .

Rys. 3.5.39

Równowagę ramy określa układ równań w ogólnej formie

12  13  0,
(3.5.76)
 A1  1  12  2  13   C3   3  0.

W dalszej części rozwiązania będziemy poszukiwać linii ugięcia rygla w postaci

371
 w( x)  w0 ( x)  wq ( x) , (3.5.77)

gdzie w0 ( x) oznacza wyjściową linię ugięcia w zdeformowanym układzie geometrycznie

wyznaczalnym, zaś wq ( x) jest linią ugięcia stowarzyszoną z rozwiązaniem równań (3.5.76).

Linia wpływu N 
Deformację układu geometrycznie wyznaczalnego wywołaną wymuszeniem kinematycznym
w przekroju    pokazuje rys. 3.5.40.

Rys. 3.5.40

Kąty obrotu cięciw wynoszą

4 1
 1   ,
15 a
(3.5.78)
5 1
 3   ,
12 a

a stowarzyszone z nimi momenty wyjściowe

4 EJ
 1A   ,
25 a 2
(3.5.79)
5 EJ
 13   3C   .
8 a2

Zauważmy, że pręt 1-B nie deformuje się, w związku z czym w rozpatrywanym przypadku
w0 ( x)  0 .
Część obliczeniową rozwiązania i wyznaczenie wq ( x) pozostawiamy Czytelnikowi. Na rys.
3.5.41 przedstawiamy szkic linii wpływu N  .

372
 Rys. 3.5.41

Linia wpływu T
Deformację układu geometrycznie wyznaczalnego spowodowaną odpowiednim
wymuszeniem kinematycznym w przekroju    pokazuje rys. 3.5.42.

Rys. 3.5.42

Wyjściową linię ugięcia w0 ( x) przedstawioną na rys. 3.5.42a zapiszemy jako sumę dwu
funkcji

 1
  8a x 0  x  6a
w00 ( x)   , (3.5.80)
1  1 x 6a  x  8a
 8a
1  x 
w01 ( x)  8a   2 1   , (3.5.81)
8a  8a 

373
przedstawionej na rys. 3.5.42b oraz rys. 3.5.42c.

Natomiast linię wq ( x) otrzymamy po rozwiązaniu układu równań (3.5.76). Jest ona dana
wyrażeniem

 x   x 
wq ( y )  wB2  3    8a  1  2 1   , (3.5.82)
 8a   8a 

w którym

1
1  0, 045 ,
a (3.5.83)
wB2  0, 0492.
Zatem LwT ( y)  w00 ( y)  w01 ( y)  wq ( y) .

Wykres funkcji LwT przedstawia rys. 3.5.43.

Rys. 3.5.43

Zadanie 6
Naszkicuj linię wpływu przemieszczenia wD w ramie z rys. 3.5.44.

Rys. 3.5.44

374
Twierdzenie Bettiego pozwala wyznaczyć szukaną linię wpływu jako linię ugięcia rygla, po
którym przebiega siła jednostkowa stowarzyszoną z obciążeniem P  1 umieszczonym w
punkcie D, por. rys. 3.5.45.a. W tym celu należy wyznaczyć obroty węzłów 1,2 rygla, a
następnie skorzystać z funkcji (3.1.52) do narysowania szukanej linii ugięcia. Jednocześnie
zauważmy, że fragment rygla na prawo od podpory przesuwnej jest statycznie wyznaczalny,
co sprowadza zagadnienie do analizy ramy z rys. 3.5.45.b.

Rys. 3.5.45
Proces wyznaczania przemieszczeń węzłów toru jazdy siły jednostkowej jest podobny do
zastosowanego w zadaniu 3.5.5, dlatego pominiemy ten fragment rozważań, ograniczając się
do podania wartości kątów obrotu węzłów.
Na podstawie obliczonych kątów

a2
1  1,154 ,
EJ
(3.5.84)
a2
2  2,827 ,
EJ

możemy zapisać funkcje

  x 
 5a11 1   x  (0,5a)
  5a 
  x  5a   x  5a 
w( x)  wq ( x)  3a21 1    3a11   x  (5a,8a) , (3.5.85)
  3a   3a 
 2  x  8a   w2 D ( x  8a) x  (8a,11a)


a3  27  x  9  x  
2 3

gdzie w2 D ( x)         , por. (3.5.50).

EJ  2  3a  2  3a  
Szkic linii wpływu wD przedstawia rys. 3.5.46. Minimalna wartość kąta obrotu jest osiągnięta
dla ymin  6,782a .

375
 Rys. 3.5.46

Zadanie 7
Sporządź linie wpływu H A , VB oraz  A ramy z rys. 3.5.47.

Rys. 3.5.47

Potraktujmy to zadanie jako sprawdzian dotychczas nabytych umiejętności analizy ram

płaskich poddanych działaniu obciążeń geometrycznych. Dla ustalenia uwagi przyjmijmy
układ geometrycznie wyznaczalny w postaci z rys. 3.5.48, pozostawiając całość obliczeń w
rękach Czytelnika. Mamy nadzieję, że podane poniżej szkice obciążeń układu geometrycznie
wyznaczalnego oraz rozwiązania pomogą w samodzielnym rozwiązaniu postawionego na
wstępie zadania.

Rys. 3.5.48

W każdym z rozpatrywanych przypadków linia ugięcia ma postać w( x)  w0 ( x)  wq ( x) ,

gdzie
  x 
 wC 3 1   x  (0, 2a)
  2a 
wq ( x)   (3.5.86)
 w   x  2a   3a  1  x  2a  x  (2a,5a)
 C 3  3a  B 2
 3a 


376
Linia wpływu HA

Rys. 3.5.49
Pominiemy dalszy opis, podając jedynie wyniki.

w0 ( x)  0 (3.5.87)

1
1  0,109
a (3.5.88)
wC  0, 074

Rys. 3.5.50

Minimalna wartość HA jest osiągnięta dla ymin  3.116a .

Linia wpływu φA

Rys. 3.5.51
Pominiemy opis, podając jedynie wyniki.

w0 ( x)  0 (3.5.89)

377
 a
1  0,365
EJ
(3.5.90)
a2
wC  0, 25
EJ

Rys. 3.5.52

Maksymalna wartość φA jest osiągnięta dla ymax  3.107a .

Linia wpływu VB

Rys. 3.5.53
Pominiemy opis, podając jedynie wyniki.

 0 x  (0, 2a)

w0 ( x)    x  2a  (3.5.91)
1  2 1  3a  x  (2a,5a)
  

1
1  0,187
a (3.5.92)
wC  0,1

378
Rys. 3.5.54

379
3.6. Kratownice

Konstrukcja, której pręty są połączone przegubami, a obciążenie jest skupione w węzłach

nazywana jest kratownicą.
Łatwo zauważyć, że pręty kratownic nie są zginane ani ścinane poprzecznie. Jedyną siłą
wewnętrzną w prętach jest siła podłużna N. Zatem naprężenia w przekrojach prętów
uznajemy za równomiernie rozłożone zarówno po przekroju jak i wzdłuż osi pręta.
Ponumerujmy pręty kratownicy: K = 1, 2,..., e; pręt nr K ma długość lK , przekrój AK ; siła
podłużna N K jest stowarzyszona z wydłużeniem  K . Zatem odkształcenie osiowe  K
wynosi  K / lK . Zgodnie z prawem Hooke’a:  K  E K , gdzie  K  N K / AK , mamy więc
EA
NK  K K . (3.6.1)
lK
Przemieszczenia węzłów oznaczmy: q1 , q2 ,..., qs przy czym s jest liczbą tych przemieszczeń.
Przyjmijmy na początku analizy, że podpory nie ulegają przesuwom. Wówczas przez
q1 , q2 ,..., qs rozumiemy przemieszczenia szukane, por. rys.3.6.1, dotyczący bardzo prostej
kratownicy.

Rys.3.6.1

W kratownicy płaskiej z rys. 3.6.1 szukane są przemieszczenia: q1 , q2 , q3 .

Wydłużenia prętów  K są kombinacjami liniowymi przemieszczeń q1 , q2 ,..., qs . Zatem
można zawsze obliczyć współczynniki BKj , K = 1,..,e; j = 1,..,s , występujące w formułach
s
 K   BKj q j . (3.6.2)
j 1

Niech Q1 ,..., Qs będą siłami skupionymi w węzłach skierowanymi w kierunkach q1 , q2 ,..., qs .

Równania równowagi węzłów można zapisać jawnie, równoważąc węzły, albo – co jest
bardziej efektywne – ująć równaniem pracy wirtualnej:
e s

 NK K   Qjq j ,
K 1 j 1
(3.6.3)

gdzie
s
 K   BKj q j , (3.6.4)
j 1

a wielkości q1 , q2 ,..., qs są dowolne.

Wstawienie (3.6.4) do (3.6.3) oraz przyjęcie: q1  0, qi  1,..., qs  0 daje zależności

380
 e

N
K 1
K BKi  Qi . (3.6.5)

Ponieważ i jest dowolne spośród indeksów 1, .., s, więc (3.6.5) stanowi układ s równań
równowagi węzłów zapisanych w kierunkach q1 , q2 ,..., qs .
Podstawienie (3.6.2) do (3.6.1) daje
EA s
N K  K  BKj q j , (3.6.6)
lK j 1
a podstawienie tej formuły do (3.6.5) i zamiana kolejności sumowania daje układ równań
s

K q
j 1
ij j  Qi , (3.6.7)

gdzie współczynniki
e
EAK
K ij   BKiBKj (3.6.8)
K 1 lK
tworzą tzw. macierz sztywności K o wymiarach s na s, która jest więc kwadratowa i – jak
widać z (3.6.8) – symetryczna.

Układ równań (3.6.1), (3.6.2), (3.6.5) jest kompletny- określa deformacje i siły wewnętrzne
kratownicy obciążonej statycznie.
Wprowadzamy teraz formalizm macierzowy. Definiujemy wektory kolumnowe
 N1   1 
N   
N  2
,    ,
2
(3.6.9)
   
   
 Ne   e 
 q1   Q1 
q  Q 
q   2 , Q   2 (3.6.10)
   
   
 qs   Qs 
oraz macierze: prostokątną macierz geometryczną
 B11 B12 B1s 
B   (3.6.11)

 Be1 Be 2 Bes 
i diagonalną macierz konstytutywną
 EA1 
 l 
 1 
E . (3.6.12)
 
 EAe 
 le 

Układ równań (3.6.1, 3.6.2, 3.6.5) można zapisać następująco:
N e1  Eee e1 , (3.6.13)
e1  Bes qs1 , (3.6.14)
BsTe N e1  Qs1 . (3.6.15)

381
Równania (3.6.7), (3.6.8) przyjmują postać macierzową
Kq  Q , K  BT EB . (3.6.16)

Kratownica jest statycznie wyznaczalna, gdy e=s i gdy jest ona geometrycznie niezmienna.
Warunek geometrycznej niezmienności jest wówczas następujący
det B  0 , e  s (3.6.17)
wówczas też: det B  0 i wektor N da się jednoznacznie określić z równań (3.6.13,14).
T

Wtedy też da się znaleźć q z równań (3.6.16). A więc zadanie jest geometrycznie
wyznaczalne.

Przykładowe kratownice spełniające warunek: e > s pokazano na rys. 3.6.2.

Jeśli e > s i det K nie zeruje się, to kratownica jest statycznie niewyznaczalna, por. rys. 3.6.2a.

Rys.3.6.2

Może jednak być e > s i det K = 0; wtedy kratownica może być wewnętrznie statycznie
niewyznaczalna i jednocześnie geometrycznie zmienna, rys. 3.6.2b.
Jeśli e < s to kratownica jest zawsze geometrycznie zmienna; rys.3.6.3

Rys. 3.6.3

Cechą kratownic geometrycznie zmiennych jest istnienie tzw. postaci zero-energetycznych,

czyli ruchów wirtualnych q1 , q2 ,..., qs , które spełniają warunki
 K  0 , K = 1, …, e. (3.6.18)
Wówczas zadanie równowagi (3.6.3) może być rozwiązane, gdy na takich ruchach
q1 , q2 ,..., qs zeruje się praca sił węzłowych
s

Q q
j 1
j j  0 , gdy Bq  0 . (3.6.19)

382
Konstrukcje inżynierskie powinny jednak pracować pod każdym możliwym obciążeniem i
dlatego statyka kratownic geometrycznie zmiennych leży na marginesie naszych rozważań.

Przykład 1

Rys.3.6.4

Rozważamy kratownice płaską, rys.3.6.4, o stałej sztywności EA. Macierz E ma postać

diagonalną
EA 2 2
E 1, ,1,1, . (3.6.20)
l 2 2
Zapisujemy związki (3.6.2)
1  q2 ,
2 2
2  q3  q4 ,
2 2
 3   q1  q3 , (3.6.21)
 4  q4 ,
2 2
5   q1  q2
2 2
stąd określamy macierz
 0 1 0 0 
 
 0 0
2 2
 2 2 

B   1 0 1 0  . (3.6.22)
 0 0 0 1 
 
 2 2
0 0 
 2 2 
Wykonując działania wg (3.6.16) określamy macierz sztywności
 2 2 
 1  1 0 
 4 4 
 2 2 
  1 0 0 
EA  4 4 .
K (3.6.23)
l  2 2 
 1 0 1 
 4 4 
 2 2 
 0 0  1
 4 4 
Wektor obciążeń jest postaci

383
 P
0
Q   . (3.6.24)
P
 
0
Rozwiązanie równania Kq = Q jest następujące
 2 2  1
 
Pl  1 
q . (3.6.25)
EA  2 2  1
 
 1 
Obliczamy wydłużenia prętów Δ  Bq
1
2
Pl  
  0 , (3.6.26)
EA  
 1 
 2 
oraz liczymy siły N  EΔ
 1 
 
 2 
N  P 0 . (3.6.27)
 
 1 
 
 2 

Sprawdzamy, że BT N  Q , czyli są spełnione równania równowagi.

Podobnie można rozwiązać każde zadanie statyki kratownic obciążonych siłami w węzłach.
Najtrudniej jest znaleźć macierz B, ale nie są to trudności teoretyczne.

Nauczymy się teraz uwzględniać przesunięcia podpór. Teraz będzie Q = 0 w (3.6.15).

Warunki równowagi będą postaci
BT N  0 , (3.6.28)
a związek (3.6.13) pozostanie w mocy. Niech przemieszczenia podpór (w liczbie m) będą
dane przez wielkości q 01 , q 0 2 ,..., q 0 m . Te przemieszczenia będą miały wpływ na wydłużenia
prętów. Da się zatem ustalić współczynniki, oznaczone tu jako S Kl w związkach
s m
 K   BKj q j   S Kl ql (3.6.29)
j 1 l 1

lub macierzowo
  Bq  Sq . (3.6.30)
Otrzymujemy dalej
N  EBq  ESq , (3.6.31)
B EBq  BT ESq  0 .
T
(3.6.32)
Interpretujemy
Q   BT ESq (3.6.33)

384
i powracamy do równania postaci (3.6.16).

Uwzględniamy teraz obciążenia termiczne. Niech pręty będą ogrzane o t K . Wówczas

N
 K  K  t tK (3.6.34)
EAK
lub
N l
 K  K K   t lK t K . (3.6.35)
EAK
Stąd
EA
N K  K  K   t EAK tK , (3.6.36)
lK
co zapisujemy w postaci
N  E  N t , (3.6.37)
gdzie
  t EA1t1 
N  
t  .
 (3.6.38)
 t EAete  e1
Otrzymujemy teraz
BT  EBq  N t   0 , (3.6.39)
B EBq  B N ,
T T t
(3.6.40)
czyli interpretujemy
Q  BT N t (3.6.41)

Wnioskujemy stąd, że zapis (3.6.16) dotyczy każdego rodzaju obciążeń.

Powyżej podany algorytm analizy statycznej kratownic jest tak przejrzysty, że właściwie
przykłady ilustrujące są zbędne. Dla porządku podamy jeszcze tylko przykłady dotyczące
kratownic przestrzennych.

Przykład 2
Rozważamy kratownicę z rys.3.6.5 na planie kwadratu l×l, o 12 prętach i 12 szukanych
przemieszczeniach węzłów, zaznaczonych na rys. 3.6.6.

Rys.3.6.5

385
Wysokość kratownicy jest dana przez  l , gdzie  jest parametrem. Przyjmijmy EA = const.
Obliczmy
 1
cos   , sin   , (3.6.42)
1  2 1  2
gdzie  jest kątem zaznaczonym na rys. 3.6.5.

Rys.3.6.6

Szukane przemieszczenia węzłów q1 ,..., q12 przyjęto jak na rys. 3.6.6.

Określamy wydłużenia prętów (zapisujemy tylko dwie formuły):
1  q1 ,..., 12  sin  q10  cos  q11 (3.6.43)
Łatwo znajdujemy macierz Bes , e = 12; s = 12. Budujemy macierz diagonalną
1 1 1 1
EA 1 1 1 1    
E  ,  ,  ,  ,1,1,1,1, (1   2 ) 2, (1   2 ) 2 , (1   2 ) 2, (1   2 ) 2 (3.6.44)
l
i obliczamy współczynniki macierzy sztywności. Pierwszy jej rząd ma postać
3
(1   2 ) 2   3 EA
K11  3
,
 1    2 2 l

K12  0, (3.6.45)
 EA
K13   3
,
l
(1   ) 2 2

K1i  0, i  4,5, 6, 7,8,9,10,11,12

Pomijamy wyrażenia na dalsze składniki tej macierzy. Składowe wektora Q są następujące:
Q2  P , pozostałe składowe są zerowe. Rozwiązanie zadania równowagi (3.6.16) ma postać

386
  2 2  Pl
3
q2  1    (1   ) 
3
,
  EA
Pl
q8   3 ,
EA
 3 2 2  Pl
3
q10    (1   )  , (3.6.46)
  EA
Pl
q11   2 ,
EA
Pl
q12   3 ,
EA
qi  0, i  1,3, 4,5, 6, 7,9
Rozwiązanie to zostało znalezione programem MAPLE 7. Stąd znajdujemy wydłużenia
Pl Pl
 4   2 , 5  
EA EA
K  0 , K  5 , K  4 (3.6.47)
i siły wewnętrzne
1
N4   P , N5   P , N12  (1   ) P ,
2 2

N K  0, K  1, 2,3,6,7,8,9,10,11 . (3.6.48)

Powyższy stan sił wewnętrznych można było łatwo znaleźć z równań równowagi węzłów.
Zaletą podanej metody jest automatyczne generowanie pełnej informacji: o
przemieszczeniach węzłów, wydłużeniach prętów oraz o siłach wewnętrznych.

Przykład 3
Rozpatrujemy kratownicę o 36 prętach, por. rys.3.6.7

387
 Rys. 3.6.7
Przyjmiemy, że pręty o długości l maja sztywności EA, a pręty o długości l 2 – sztywności
l 2 EA .
Takie przyjęcie ujednolica wartości sił wyboczeniowych jeśli przyjąć, że pręty mają przekroje
kwadratowe. Istotnie, siła wybaczająca pręt o długości l i przekroju a×a wynosi
 2 EJ 1
Skryt  2 , J  a 4 , (3.6.49)
l 12
a siła wybaczająca pręt o długości l   2l i przekroju axa , a  4 2a , A  2 A wynosi
 2 EJ  1
  , J    a  ,
4
Skryt (3.6.50)
 l
2
12
czyli
  Skryt .
Skryt (3.6.51)
Węzły kratownicy oznaczamy tym razem małymi literami: a,b,c,d,a1,...d3, por. rys. 3.6.7.
Przemieszczenia węzłów ai, bi, ci, di, i = 1,2,3, w kierunkach x, y, z oznaczamy odpowiednio:
aiu, aiv, aiw, biu, biv, biw, ciu, civ, ciw, diu, div, diw, gdzie i = 1,2,3.
Zauważamy, że liczba szukanych przemieszczeń węzłów wynosi s = 36 i jest równa liczbie
prętów: e = 36. Wykażemy dalej, że rozważana kratownica nie jest geometrycznie zmienna,
tak więc z uwagi na równość e = s kratownica ta jest statycznie wyznaczalna.
Definiujemy wektor kolumnowy nieznanych przemieszczeń
q   a1u, a1v, a1w, b1u, b1v, b1w, ..., d 3w .
T
(3.6.52)

388
Określamy wydłużenia prętów za pomocą przemieszczeń węzłów. Zapiszmy pierwsze i
ostatnie równanie
2
1  a1w, ..., 36   d 2v  d 2w  a3v  a3w . (3.6.53)
2
Powyższy układ równań określa macierz B, o wymiarach 36x36. Przyjęte założenie o
przekrojach prowadzi do macierzy E postaci
EA
E I, (3.6.54)
l
gdzie I jest macierzą jednostkową 36 na 36.
Czynności wykonane do tego miejsca należy oprogramować, np. z wykorzystaniem programu
MAPLE. Podajemy poniżej te komendy:
PROGRAM STATYKI: kratownica o 36 pretach.
Sztywności EA są proporcjonalne do długosci pretów
Obciążenie: czterema siłami pionowymi w węzłach górnych

> with(linalg);
> lp:=36;
> ss:=36;
> B='B';
> BT='BT';
> e:=sqrt(2)/2;

Uwaga: wielkość ta jest pomocnicza, nie ma nic wspólnego z liczbą prętów.

Definiujemy wektor niewiadomych przemieszczeń:

> qq:=[a1u,a1v,a1w,b1u,b1v,b1w,c1u,c1v,c1w,d1u,d1v,d1w,
a2u,a2v,a2w,b2u,b2v,b2w,c2u,c2v,c2w,d2u,d2v,d2w,
a3u,a3v,a3w,b3u,b3v,b3w,c3u,c3v,c3w,d3u,d3v,d3w];

Zapisujemy układ równań geometrycznych: czcionka D zastępuje czcionkę 

> r1:=a1w=D1;
> r2:=b1w=D2;
> r3:=c1w=D3;
> r4:=d1w=D4;
> r5:=b1u-a1u=D5;
> r6:=c1v-b1v=D6;
> r7:=c1u-d1u=D7;
> r8:=d1v-a1v=D8;
> r9:=b1u*e+b1w*e=D9;
> r10:=c1v*e+c1w*e=D10;
> r11:=d1w*e-d1u*e=D11;
> r12:=-a1v*e+a1w*e=D12;
> r13:=a2w-a1w=D13;
> r14:=b2w-b1w=D14;
> r15:=c2w-c1w=D15;
> r16:=d2w-d1w=D16;
> r17:=b2u-a2u=D17;

389
> r18:=c2v-b2v=D18;
> r19:=c2u-d2u=D19;
> r20:=d2v-a2v=D20;
> r21:=e*(b2u+b2w-a1u-a1w)=D21;
> r22:=e*(c2v+c2w-b1v-b1w)=D22;
> r23:=e*(d2w-d2u+c1u-c1w)=D23;
> r24:=e*(d1v-d1w-a2v +a2w)=D24;
> r25:=a3w-a2w=D25;
> r26:=b3w-b2w=D26;
> r27:=c3w-c2w=D27;
> r28:=d3w-d2w=D28;
> r29:=b3u-a3u=D29;
> r30:=c3v-b3v=D30;
> r31:=c3u-d3u=D31;
> r32:=d3v-a3v=D32;
> r33:=e*(b3u+b3w-a2u-a2w)=D33;
> r34:=e*(c3v+c3w-b2v-b2w)=D34;
> r35:=e*(c2u-c2w+d3w-d3u)=D35;
> r36:=e*(d2v-d2w-a3v+a3w)=D36;

uklad36:=[r1,r2,r3,r4,r5,r6,r7,r8,r9,r10,r11,r12,r13,r14,r15,r
16,r17,r18,r19,r20,r21,r22,r23,r24,r25,r26,r27,r28,r29,r30,r31
,r32,r33,r34,r35,r36];

Teraz tworzymy macierz geometryczną komendą genmatrix:

> B:=genmatrix(uklad36,qq);

Po otrzymaniu tej macierzy tworzymy macierz E:

>
EE:=scalarmul((diag(1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,
1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1),EA/l));

a następnie macierz K zgodnie z formułą (3.6.16):

> BT:=transpose(B):
> K:=multiply(multiply(BT,EE),B);

Nie będziemy podawać tu wyrazów macierzy B i K.

Warto policzyć wyznacznik macierzy sztywności komendą:

> det(K);

Wynik jest następujący:

36
1  EA 
det K    . (3.6.55)
4096  l 

Wnioskujemy, że kratownica jest geometrycznie niezmienna i statycznie wyznaczalna.

390
Rozważymy kilka rodzajów obciążenia statycznego:
a) Przyjmijmy obciążenie czterema siłami P w węzłach a3,b3,c3,d3 w kierunku osi z.
Wówczas wektor obciążenia Q generujemy komendą:

> Q:=matrix(ss,1,[0,0,0,0,0,0, 0,0,0,0,0,0, 0,0,0,0,0,0,

0,0,0,0,0,0, 0,0,P,0,0,P, 0,0,P,0,0,P]):

Wektor q niewiadomych przemieszczeń znajdujemy komendą:

> q:=linsolve(K,Q);

Teraz obliczamy wydłużenia prętów

> delta:=(multiply(B,q));

oraz siły wewnętrzne:

> N:=(multiply(EE,delta));

Sprawdzamy czy są spełnione równania równowagi (3.6.15), czyli obliczamy wektor

> RES:=multiply(BT,N);

i sprawdzamy czy jest równy wektorowi Q.

Skomentujmy rozwiązanie rozpatrywanego zadania. Rozwiązania nie będziemy przytaczać,

wystarczy nadmienić, że siły podłużne występują tylko w słupach kratownicy. Ten wynik
można było zgadnąć: ten stan jest bowiem statycznie dopuszczalny a kratownica jest
statycznie wyznaczalna i możliwy jest tylko jeden stan tego rodzaju.

b) Przyjmijmy obciążenie jedną siłą poziomą P przyłożoną w węźle c3 w kierunku przekątnej

P 2
a3c3. Wówczas wektor Q ma dwie niezerowe składowe równe .
2

na miejscach 31 i 32. Program zapisany powyżej daje następujące wyniki:

Pl
c3u  18 2
EA (3.6.56)
35 Pl
c3v  2
2 EA
Przemieszczenia (3.6.56) mają podobne wartości, ale nie jednakowe, gdyż kratownica nie ma
cech symetrii względem płaszczyzny a3c3ca.
Przemieszczenie mierzone wzdłuż siły wynosi
2 71 Pl
up  (c3u  c3v)  .
2 2 EA
Powyższą wielkość nazywamy podatnością kratownicy z uwagi na to obciążenie.
Analogicznie można rozwiązać inne zadania dotyczące innych obciążeń. Takie ćwiczenia są
polecane Czytelnikowi.

391
Przykład 4
Rozpatrzmy kratownicę powstałą z kratownicy z rys. 3.6.7 przez dodanie dwu prętów
krzyżulcowych w płaszczyźnie a3b3c3d3, por. rys. 3.6.8. Nowe pręty oznaczono: pręt nr 37:
a3c3, pręt nr 38: b3d3.

Rys. 3.6.8

Niech sztywności tych prętów wynoszą 2 EA , gdzie  jest pewną liczbą dodatnią.
Obliczamy
EA37 EA38 EA
  .
l37 l38 l
Rozważania poniżej ukażą, że dodanie tych prętów może ale nie musi mieć wpływu na
sztywność kratownicy.
Teraz s = 36, a liczba prętów wynosi 38. Macierz B będzie prostokątna. Jej dwa nowe wiersze
są określone komendami:
r37:=e*(c3u+c3v-a3u-a3v)=D37;
r38:=e*(d3v-d3u+b3u-b3v)=D38;

Wymiar macierzy K jest taki jak w poprzednim zadaniu (36  36). Sprawdźmy wartość
wyznacznika tej macierzy:

det K 
173 2
 174  1  EA 36
  ,
4096  l 

a więc wartość ta wzrosła. Pominiemy tu formuły na składowe macierzy K; zależą one od

parametru  .
Rozpatrujemy kilka rodzajów obciążenia:
a) Rozważmy obciążenie z punktu a) z poprzedniego zadania. Zauważmy, że rozwiązanie jest
identyczne, a w prętach 37, 38 nie powstają siły wewnętrzne. Parametr  nie ma wpływu na
rozwiązanie.

b) Rozpatrzmy obciążenie czterema. siłami o wartości P przyłożonymi w węzłach a3,b3,c3,d3

w kierunku osi x. Zatem Q ma niezerowe i równe wartości składowych na miejscach: 25, 28,
31, 34.

392
Zauważamy, że pręty 37, 38 są nieaktywne, a siły w pozostałych prętach są takie same jak w
kratownicy 36-prętowej. Rozwiązanie nie zależy więc od parametru  .

c) Rozpatrujemy obciążenie jak w (b) w zadaniu poprzednim. Program MAPLE dotyczący

zadania kratownicy 38 prętowej daje następujące formuły na przemieszczenia poziome węzła
c3:

2 2422 2  2501  36 Pl
c3u 
2 (173  1)(  1) EA
2 4671  70 Pl
c3v 
4 173  1 EA

Zatem przemieszczenie w kierunku siły wynosi

9515 2  9743  142 Pl

up  .
4(173  1)(  1) EA

Zauważamy, że

55 Pl
lim u p  .
  4 EA

Zatem

u p (  )
 0,387 .
u p (  0)

Czyli dwa silne pręty kratowe 37, 38 w istotny sposób zmniejszają przemieszczenie w
kierunku siły P.

Powyższe obliczenia uczą, że wprowadzenie dodatkowych prętów krzyżulcowych może

istotnie usztywnić konstrukcję kratową na pewne rodzaje obciążeń i wcale jej nie usztywnić
na inne obciążenia. Racjonalne projektowanie konstrukcji kratowych przy uwzględnieniu
wielu rodzajów obciążeń nie jest więc zadaniem łatwym.

393
394
4. Literatura cytowana

Błaszkowiak, S., Kączkowski, Z. (1959) Metoda Crossa. PWN Warszawa

Nowacki, W. (1957) Mechanika budowli. Tom I. PWN Warszawa

Nowacki, W. (1960) Mechanika budowli. Tom II. PWN Warszawa

5. Literatura uzupełniająca

Branicki, C., Ciesielski, R., Kacprzyk, Z., Kączkowski, Z., Rakowski, G. (1991) Mechanika
budowli. Ujęcie komputerowe. Tom 1. Warszawa, Arkady

Ciesielski, R., Flaga, A., Kawecki, J. (1980) Mechanika budowli. Wzory, tablice i wskazówki
obliczeń. Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej

Cywiński, Z. (2008) Mechanika budowli w zadaniach. Układy statycznie wyznaczalne. PWN

Warszawa (uzupełniona wersja wydania z roku 1976)

Cywiński, Z. (1976) Mechanika budowli w zadaniach. Układy statycznie niewyznaczalne.

PWN Warszawa

Dyląg, Z., Krzemińska-Niemiec, E., Filip, F. (1974) Mechanika budowli. Tom I i II. PWN
Warszawa (wydane także w postaci 4-tomowej przez Wydawnictwo Politechniki
Białostockiej w roku 1993)

Gawęcki, A. (1998) Mechanika materiałów i konstrukcji prętowych. Tom I i II.

Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej

Ledziński, J. (1996-1999) Mechanika budowli. Cz. I, II i III. Oficyna Wydawnicza

Politechniki Rzeszowskiej

Lewiński, T. (2001) On algebraic equations of elastic trusses, frames and grillages.

J.Theoret.Appl.Mech. (Mech.Teoret.Stos.) 39, No 2, 307-322

Litewka, A., Litewka, P. (2006) Mechanika budowli w architekturze historycznej.

Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej

Olszowski, B., Radwańska, M. (2003) Mechanika budowli. Tom I i II. Wydawnictwo

Politechniki Krakowskiej

Olszowski, B., Stojek, Z., Waszczyszyn, Z. (1978) Zarys mechaniki budowli. Wydawnictwo
Politechniki Krakowskiej

Paluch, M. (2004) Podstawy mechaniki budowli. Wydawnictwo AGH Kraków

Radoń, U. (2009) Mechanika budowli. Metoda sił. Wydawnictwo Politechniki

Świętokrzyskiej

Rakowski, G. (Kier. Zesp. Aut.) (1984) Mechanika budowli z elementami ujęcia

komputerowego. Tom I i II. Arkady, Warszawa

395
Rakowski J. (2007) Mechanika budowli. Zadania cz. I. Wydawnictwo Politechniki
Poznańskiej

Stojek, Z. (1984) Mechanika budowli. Wydawnictwo Politechniki Rzeszowskiej.

Witkowska, Z., Witkowski, M. (2002) Zbiór zadań z mechaniki budowli. Wyd. 10 (wydanie I
w roku 1966). Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej

396