Spis treści

1. Znormalizowane elementy rysunku technicznego maszynowego ....................................................... 11

1.1. Wprowadzenie ......................................................................................................................... 11
1.1.1. Terminy ogólne ....................................................................................................... 11
1.1.2. Podział rysunków technicznych .............................................................................. 11
1.2. Formaty arkuszy rysunkowych ............................................................................................. 12
1.2.1. Formaty zasadnicze i podstawowe .......................................................................... 12
1.2.2. Formaty pochodne ................................................................................................... 14
1.2.3. Inne wiadomości dotyczące formatów .................................................................... 14
1.3. Linie rysunkowe ...................................................................................................................... 16
1.3.1. Rodzaje linii rysunkowych ...................................................................................... 16
1.3.2. Grubość linii rysunkowych ..................................................................................... 16
1.3.3. Pierwszeństwo linii rysunkowych ........................................................................... 18
1.3.4. Zastosowanie linii rysunkowych ............................................................................. 18
1.4. Pismo techniczne ..................................................................................................................... 25
1.5. Podziałki rysunkowe ............................................................................................................... 29
1.6. Tabliczki rysunkowe ............................................................................................................... 30
1.7. Składanie rysunków ................................................................................................................ 31
2. Rzutowanie prostokątne ........................................................................................................................ 35
2.1. Wiadomości wstępne ............................................................................................................... 35
2.2. Rzutowanie prostokątne metodą europejską – E ................................................................. 36
2.3. Rzutowanie metodą amerykańską - A ................................................................................... 38
2.4. Dowolny układ rzutów ............................................................................................................ 40
3. Widoki i przekroje ................................................................................................................................. 43
3.1. Wiadomości wstępne ............................................................................................................... 43
3.2. Zasady ogólne rysowania zarysów, krawędzi widoków i przekrojów oraz części
przyległych ............................................................................................................................... 46
3.2.1. Zarysy i krawędzie widoczne .................................................................................. 46
3.2.2. Zarysy i krawędzie niewidoczne ............................................................................. 47
3.2.3. Zarysy i krawędzie wyobrażalne ............................................................................. 47
3.3. Oznaczanie, kreskowanie i rodzaje przekrojów ................................................................... 49
3.3.1. Oznaczanie przekrojów ........................................................................................... 49
3.3.2. Kreskowanie przekrojów ........................................................................................ 51
3.3.3. Rodzaje przekrojów ................................................................................................ 54
3.4. Przedstawianie szczegółów przedmiotów rysowanych ........................................................ 55
6 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba

3.4.1. Przekroje i widoki cząstkowe ................................................................................. 55

3.4.2. Kłady ....................................................................................................................... 58
3.4.2.1. Kłady przekroju ..................................................................................... 58
3.4.2.2. Kłady widoku ........................................................................................ 59
3.4.3. Przerywanie i urywanie przedmiotów ..................................................................... 60
3.4.4. Widoki i przekroje przedmiotów symetrycznych ................................................... 60
3.4.5. Rysowanie przedmiotów o powtarzających się fragmentach zarysów ................... 63
3.4.6. Przekroje wzdłużne ścian, tarcz, żeber i ramion kół ............................................... 64
3.4.7. Przekrój ściany skośnej ........................................................................................... 65
3.4.8. Przedstawienie niektórych przedmiotów w przekrojach złożeń ............................. 65
4. Wymiarowanie ....................................................................................................................................... 67
4.1. Rozmieszczenie wymiarów ..................................................................................................... 67
4.2. Linie wymiarowe, pomocnicze linie wymiarowe, strzałki ................................................... 68
4.3. Prowadzenie linii wymiarowych, pomocniczych linii wymiarowych, strzałek .................. 69
4.4. Liczby wymiarowe .................................................................................................................. 73
4.5. Znaki wymiarowe .................................................................................................................... 75
4.6. Porządkowe zasady wymiarowania ....................................................................................... 77
4.6.1. Zasady ogólne – krótka charakterystyka ................................................................. 77
4.6.2. Zasada wymiarów koniecznych .............................................................................. 78
4.6.2.1. Charakterystyka ogólna zasady ............................................................. 78
4.6.2.2. Rysunek przedmiotu gotowego – rysunek części ................................. 78
4.6.2.3. Rysunek wykonawczy przedmiotu ....................................................... 78
Rysunek wykonawczy jednostkowo wytwarzanego przedmiotu
4.6.2.4.
o prostej budowie .................................................................................. 78
4.6.2.5. Rysunek surówki ................................................................................... 79
4.6.2.6. Rysunek zabiegowy i czynnościowy .................................................... 79
4.6.2.7. Rysunek zespołowy ............................................................................... 79
4.6.2.8. Rysunek zestawieniowy ........................................................................ 80
4.6.2.9. Rysunek złożeniowy ............................................................................. 80
4.6.3. Zasady niepowtarzania wymiarów .......................................................................... 81
4.6.4. Zasada niezamykania wymiarów ............................................................................ 82
4.6.5. Zasada pomijania wymiarów oczywistych ............................................................. 83
4.7. Zasady szczególne .................................................................................................................... 83
4.7.1. Charakterystyka zasad ............................................................................................. 83
4.7.2. Zasada jednej bazy wymiarowej ............................................................................. 83
4.7.3. Zasada wymiarowania od baz obróbkowych .......................................................... 84
4.7.4. Zasada wymiarowania od baz pomiarowych .......................................................... 86
4.7.5. Zasada wymiarów konstrukcyjnych ........................................................................ 86
Marcin Graba - Spis treści 7

4.7.6. Zasada wymiarów ważnych .................................................................................... 86

4.7.7. Zasada wspólnych baz wymiarowych ..................................................................... 86
4.7.8. Zasada wymiarowania według narzędzi ................................................................. 87
4.8. Szczególne przypadki wymiarowania ................................................................................... 88
4.8.1. Wymiarowanie stożka, ostrosłupa foremnego i klina ............................................. 88
4.8.1.1. Sposoby wymiarowania stożka ............................................................. 88
Sposoby wymiarowania powierzchni zbieżnych ostrosłupa
4.8.1.2.
foremnego i klina symetrycznego ......................................................... 90
Sposoby wymiarowania powierzchni nierównoległych
4.8.1.3.
niesymetrycznych (klin, rowek klinowy) .............................................. 90
4.8.2. Znaki pochylenia i zbieżności ................................................................................. 91
4.8.3. Liczbowe wartości pochylenia i zbieżności ............................................................ 91
4.9. Wymiarowanie kół zębatych .................................................................................................. 91
4.10. Wymiarowanie gwintów ......................................................................................................... 92
4.11. Wymiarowanie powierzchni powlekanych ........................................................................... 93
4.12. Uproszczenia rysunkowe ........................................................................................................ 93
4.12.1. Powtarzające się wymiary ....................................................................................... 93
4.12.2. Powtarzające się układy wymiarów ........................................................................ 94
4.12.3. Powtarzające się grupy wymiarów ......................................................................... 94
4.12.4. Wymiarowanie przedmiotów symetrycznych ......................................................... 94
4.12.5. Wymiarowanie ścięć krawędzi ............................................................................... 95
4.12.6. Wymiarowanie nawierceń stożkowych ................................................................... 95
4.13. Zasady tolerowania wymiarów .............................................................................................. 96
4.13.1. Określenia podstawowe .......................................................................................... 96
4.12.2. Sposoby tolerowania ............................................................................................... 97
4.12.2.1. Tolerowanie symbolowe ....................................................................... 97
4.12.2.2. Tolerowanie liczbowe ........................................................................... 97
4.12.2.3. Tolerowanie mieszane ........................................................................... 98
4.14. Wymiarowanie tolerancyjne .................................................................................................. 98
4.14.1. Rodzaje wymiarów ................................................................................................. 98
4.14.2. Wymiar maksymalny materiału i wymiar minimalny materiału ............................ 99
4.14.3. Wymiary wewnętrzne i zewnętrzne w tolerowaniu swobodnym ........................... 100
4.14.4. Wymiarowanie mieszane w tolerowaniu swobodnym ............................................ 100
4.14.5. Wymiary surówek z wykorzystaniem tolerowania swobodnego ............................ 101
4.14.6. Wymiary pośrednie z wykorzystaniem tolerowania swobodnego .......................... 101
4.14.7. Podawanie wymiarów granicznych ........................................................................ 101
4.14.8. Sposoby tolerowania wymiarów przy tolerowaniu normalnym ............................. 102
4.15. Wymiarowanie beztolerancyjne ............................................................................................ 102
8 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba

4.14.1. Wymiary zewnętrzne i wewnętrzne ........................................................................ 102

4.14.2. Wymiary mieszane i pośrednie ............................................................................... 102
4.16. Sposoby wymiarowania powierzchni o tej samej średnicy a różnych odchyłkach – czyli
różnych rodzajach pasowań ................................................................................................... 102
4.17. Prawidłowy sposób wymiarowania na przykładzie wałka .................................................. 103
5. Połączenia rozłączne – połączenia gwintowe ....................................................................................... 105
5.1. Wiadomości wstępne ............................................................................................................... 105
5.2. Rysowanie gwintów i elementów gwintowych ...................................................................... 108
5.3. Rysowanie połączeń gwintowych ........................................................................................... 114
5.4. Wymiarowanie gwintów ......................................................................................................... 120
5.5. Parametry geometryczne śrub, nakrętek, podkładek i wkrętów ........................................ 122
5.5.1. Śruba z łbem sześciokątnym ................................................................................... 122
5.5.2. Śruba dwustronna .................................................................................................... 124
5.5.3. Nakrętka sześciokątna ............................................................................................. 125
5.5.4. Podkładka sprężysta ................................................................................................ 126
5.5.5. Wkręt z łbem kulistym ............................................................................................ 127
5.5.6. Wkręt z łbem stożkowym ....................................................................................... 128
5.5.7. Wkręt z łbem walcowym płaskim ........................................................................... 129
6. Rysowanie osi i wałów ........................................................................................................................... 133
6.1. Wiadomości wstępne ............................................................................................................... 133
6.2. Nakiełki .................................................................................................................................... 135
6.3. Podcięcia obróbkowe .............................................................................................................. 138
6.4. Elementy wielowypustowe ...................................................................................................... 141
6.5. Inne szczegóły konstrukcyjne wałów ..................................................................................... 148
6.5.1. Wymiary ścięć w funkcji średnicy wału i promienie zaokrągleń .......................... 149
6.5.2. Ścięcia, promienie zaokrągleń oraz wysokości odsadzeń wału .............................. 150
6.5.3. Wymiary ścięć do połączeń wciskowych ............................................................... 150
6.5.4. Podtoczenia ............................................................................................................. 151
Rozmieszczenie w przekroju wału otworów dla dwóch śrub lub dla pojedynczej
6.5.5.
śruby ........................................................................................................................ 152
6.5.6. Rowki na pierścienie osadcze ................................................................................. 153
Przykładowe rozwiązania w konstruowaniu i rysowaniu czopów końcowych
6.5.7.
wałów ...................................................................................................................... 155
Wymiary wpustów pryzmatycznych i czółenkowych. Wymiary rowków na
6.5.8.
wpust ....................................................................................................................... 155
6.6. Uwagi o rysowaniu osi i wałów .............................................................................................. 159
6.7. Rysunki wykonawcze wałów .................................................................................................. 160
7. Rysowanie kół zębatych ......................................................................................................................... 165
7.1. Wiadomości wstępne ............................................................................................................... 165
Marcin Graba - Spis treści 9

7.2. Koło zębate walcowe o zębach prostych – geometria .......................................................... 168

7.3. Zasady rysowania kół zębatych – uproszczenia rysunkowe ............................................... 171
7.3.1. Zasady ogólne ......................................................................................................... 171
7.3.2. Rysowanie powierzchni wieńca koła zębatego ....................................................... 173
7.3.3. Rysowanie linii zębów ............................................................................................ 173
7.3.4. Rysowanie pozostałych elementów konstrukcyjnych koła zębatego ...................... 173
7.4. Zasady rysowania przekładni zębatych – uproszczenia rysunkowe .................................. 173
7.5. Konstruowanie zębatych kół walcowych .............................................................................. 174
7.6. Rysunek wykonawczy koła zębatego walcowego o zębach prostych .................................. 184
8. Rysowanie połączeń nierozłącznych – połączenia spawane ................................................................ 193
8.1. Wiadomości wstępne ............................................................................................................... 193
8.2. Rodzaje spoin ........................................................................................................................... 194
8.3. Zasady rysowania spoin .......................................................................................................... 196
8.4. Wymiarowanie spoin i złącz spawanych ............................................................................... 199
8.5. Rysunki wykonawcze złączy spawanych ............................................................................... 205
8.6. Uproszczony schemat klasyfikacji połączeń spawanych ..................................................... 213
9. Rysunki wykonawcze i złożeniowe ........................................................................................................ 215
8.1. Rysunki wykonawcze – wskazówki ogólne ........................................................................... 215
8.2. Rysunki wykonawcze – wiadomości ogólne .......................................................................... 220
Literatura ............................................................................................................................................... 229
Wykaz norm wykorzystanych w formie literatury ................................................................................ 231
Wykaz norm wykorzystanych w podręczniku ....................................................................................... 233