‫ﻓﺎﯾﻞ ﺻﻮﺗﯽ‪ :‬درﺳﮕﻔﺘﺎر ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ھﮕﻞ | ﺣﺴﺎم ﺳﻼﻣﺖ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﮫ‬
‫ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﭘﯿﺶ از ھﮕﻞ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ھﮕﻞ ﺷﺮوع ﮐﺮد ﯾﺎ از ﭘﯿﺶ از او ﮐﮫ‬
‫زﻣﯿﻨﮫ ﺳﺎز ﻣﺒﺎﺣﺚ ھﮕﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در »ﻣﻨﻄﻘﮫ ی ﮐﻮﯾﺮ« ھﮕﻞ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻓﻠﺴﻔﮫ از ﮐﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫آﻏﺎز ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﮫ ﻣﻔﮭﻮم و ﺑﺎ ﭼﮫ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ؟ ﺑﺎﯾﺪ از ھﺴﺘﯽ ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ؟ از ﻣﻔﮭﻮم ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ؟ از‬
‫ﺧﺪا ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ؟ از ﺳﻮژه ﺷﺮوع ﮐﻨﺪ؟ ﯾﺎ از آﮔﺎھﯽ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ از آﻏﺎزﮔﺎه ﭘﺮﺳﺶ ﺑﯿﮭﻮده ای ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب ھﻢ ﺑﻠﮫ و ھﻢ ﺧﯿﺮ‪ .‬اﺳﺎس روش ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺘﻮن ﻣﻔﮭﻮم ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮ‬
‫ﻣﺘﻨﯽ درون ﺷﺒﮑﮫ ای در ھﻢ ﺗﻨﯿﺪه از دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦ ھﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﺧﻮاﻧﺪن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان وارد‬
‫اﯾﻦ ﺷﺒﮑﮫ و ﺗﺎروﭘﻮد ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ھﯿﭻ ﻣﺘﻨﯽ ﺧﻮدارﺟﺎع ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﺮا ﺑﺎﯾﺪ از ھﮕﻞ ﺷﺮوع ﮐﺮد؟ ھﮕﻞ ﻣﯽ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ھﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺰرﮔﯽ آﯾﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻠﺰم ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ وی را ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ‪ «.‬ﭘﺲ آﯾﺎ ھﮕﻞ آﻧﻘﺪر ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﮐﮫ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ او را ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ؟ ﺑﮫ دو دﻟﯿﻞ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺿﺮورت ﺗﻔﺴﯿﺮ ھﮕﻞ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮد‬
‫ﻣﻮاﺟﮫ ھﺴﺘﯿﻢ‪ :‬اول اﯾﻨﮑﮫ ھﮕﻞ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎﺳﺖ زﯾﺮا ﭘﺮﺳﺶ ھﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﮫ او ﻣﻄﺮح ﮐﺮده‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ ھﺎ و‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺎ اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آن ھﺎ ﻣﻮاﺟﮫ ھﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮫ واﺳﻄﮫ ی ھﮕﻞ ﺑﺎر دﯾﮕﺮی ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ‬
‫ھﺎی ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻮاﺟﮫ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﮫ ھﮕﻞ ﻧﻘﺸﮫ ی ﻓﻠﺴﻔﮫ ی ﻣﺪرن را دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮد و ﮔﺴﺴﺘﯽ را در ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫ﻓﺴﻠﻔﮫ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ ﯾﮏ آﻏﺎزﮔﺎه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺷﮑﻞ ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اداﻣﮫ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻓﻮﮐﻮ‬
‫ﺻﺮاﺣﺘﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﻤﺎم ﺗﻼش او در ﺟﮭﺖ ﺧﻼص ﺷﺪن از ﻓﻠﺴﻔﮫ ی ھﮕﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و … ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ردﭘﺎی ھﮕﻞ در ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی اﻧﺪﯾﺸﮫ ﻣﺪرن ﻗﺎﺑﻞ ردﯾﺎﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﻮاﺟﮭﮫ ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ﭼﮭﺎر ﮔﺎم را ﺑﺎﯾﺪ طﯽ ﮐﺮد‪ :‬اول اﯾﻨﮑﮫ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ھﮕﻞ در ﭼﮫ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ای ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ آن را زﻣﯿﻨﮫ ﻣﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬دوم ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮی‬
‫ھﮕﻞ ﭼﯿﺴﺖ زﯾﺮا ھﮕﻞ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﮑﺮی ﻓﮭﻤﯿﺪ و اﻧﺪﯾﺸﮫ ھﺎی ھﮕﻞ در ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮی او ھﺮ‬
‫ﮐﺪام ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ دارﻧﺪ ﭘﺲ در ﻗﺪم ﺑﻌﺪی اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﯾﺪ ﻓﮭﻤﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺪم ﺳﻮم در ﻣﻮرد زﺑﺎن ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﯾﻨﮑﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯽ ﺗﻮان زﺑﺎن ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ را آﻣﻮﺧﺖ‪ .‬در ﻗﺪم ﭼﮭﺎرم ﻧﺤﻮه ی ﻓﺼﻞ ﺑﻨﺪی‬
‫و ﺷﺎﮐﻠﮫ ی اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺎم اول؛‬
‫ھﯿﭻ ﻣﺘﻨﯽ در ﺧﻼ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و در ﯾﮏ ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ھﺮ ﻣﺘﻨﯽ دارای ﯾﮏ زﻣﯿﻨﮫ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ھﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺎ اﻧﺒﻮھﯽ از ﻣﺘﻦ ھﺎی ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻓﺮھﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و … در ھﻢ ﺗﻨﯿﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﮫ ﻻﯾﮫ ی ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ زﻣﯿﻨﮫ ی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ھﮕﻞ ﮐﮫ در ﺳﺎل‬
‫‪ ۱۸۰۷‬ﻣﯿﻼدی ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ؛‬
‫ﻻﯾﮫ ی اول زﻣﯿﻨﮫ ی ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ :‬در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﮫ در ﺳﺎل ‪ ۱۷۸۹‬ﺑﻮد و ھﮕﻞ ﺗﺎ‬
‫ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﯾﮏ دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻮاﻓﻖ و ﭘﺮ ﺷﻮر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻟﺮزه ای ﺑﺮ اﻧﺪاﻣﮭﺎی اروﭘﺎ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ و ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻧﻈﺎم ھﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻠﮑﮫ دﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺮھﻨﮓ و ﻓﻠﺴﻔﮫ را زﯾﺮ و رو ﮐﺮد‪ .‬و در اداﻣﮫ ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن اﯾﻦ‬
‫اﻧﻘﻼب را ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﺑﮫ ﻣﺜﺎﺑﮫ ﯾﮏ ﮔﺴﺴﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﻔﮭﻮم آزادی‪،‬‬
‫ﺟﻤﮭﻮری‪ ،‬ﻣﺮدم و دوﻟﺖ را زﯾﺮو رو ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺮﮐﺶ ھﺎی اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﮫ آﻟﻤﺎن ﻓﺌﻮداﻟﯽ ﮐﮫ ﭼﻨﺪ ﺗﮑﮫ و ﺑﺪون‬
‫وﺣﺪت اﺳﺖ و ھﻤﻮاره ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮاﻧﺴﮫ ﺗﮭﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ھﮕﻞ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح را ﻣﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻧﺎﭘﻠﺌﻮن در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ارﺗﺶ آﻟﻤﺎن ﺑﻮد و اﯾﻦ ﯾﮏ ﻟﺤﻈﮫ ی ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ھﮕﻞ ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﮫ اش اﯾﻦ ﻟﺤﻈﮫ و اﯾﻦ ﮔﺴﺴﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﻣﺘﺠﻠﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻻﯾﮫ ی دوم زﻣﯿﻨﮫ ی ﻓﺮھﻨﮕﯽ‪ :‬اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ی ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﭼﮭﺎر رﮐﻦ دارد‪ .‬اول ﺟﻨﺒﺶ روﺷﻨﮕﺮی‪ .‬روﺷﻨﮕﺮی در‬
‫ﮐﺎﻧﺖ ﺑﮫ ﺑﻠﻮغ ﻣﻔﮭﻮﻣﯽ ﺧﻮد ﻣﯽ رﺳﺪ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮدآﯾﯿﻦ ﺷﺪن ﻋﻘﻞ‪ ،‬اﺗﻮﻧﻮﻣﯽ و روی ﭘﺎی ﺧﻮد اﯾﺴﺘﺎدن‪ .‬دوم‬
‫ﺷﺎﻧﯿﺖ ﻋﻠﻢ و ﺿﺮورت ﻋﻠﻤﯽ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﯿﻔﺘﮕﯽ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ ﺧﺎص اﯾﻦ دوران اﺳﺖ و ھﮕﻞ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﮫ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮم ﺑﺎور ﺑﮫ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮن ﻧﻮزدھﻢ زﯾﺮ ﺳﯿﻄﺮه ی اﯾﺪه ی ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ‬
‫روﺷﻨﮕﺮی آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺑﺎ ﮔﺎم ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﻋﻠﻢ ﺑﺮﻣﯽ دارد اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﮫ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ رواج ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ھﮕﻞ در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﮑﺮی ﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﺪ‪ .‬زﻣﯿﻨﮫ ی ﻓﺮھﻨﮕﯽ ﭼﮭﺎرم رﯾﺸﮫ ھﺎی ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎﻧﺘﯿﺴﻢ ﺑﮫ طﻮر ﺧﺎص و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺑﮫ‬
‫طﻮر ﻋﺎم در ﻓﻠﺴﻔﮫ ی ھﮕﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻﯾﮫ ی ﺳﻮم زﻣﯿﻨﮫ ی ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ :‬دو زﻣﯿﻨﮫ ﻓﻠﺴﻔﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﮫ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﮫ ی ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ ھﮕﻞ‬
‫دارﻧﺪ؛ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﯿﺴﻢ اوﻟﯿﮫ و اﯾﺪﺋﺎﻟﯿﺴﻢ آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ .‬ﮔﻔﺖ و ﮔﻮی اﻧﺘﻘﺎدی ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ ھﮕﻞ ﺑﺎ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﯿﺴﻢ اوﻟﯿﮫ ﮐﺎﻣﻼ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬و اﺷﺮاف ﺑﮫ رﻣﺎﻧﺘﯿﺴﯿﺴﻢ اوﻟﯿﮫ در ﻓﮭﻢ ھﮕﻞ ﺑﺴﯿﺎر اھﻤﯿﺖ دارد‪ .‬در راس اﯾﺪﺋﺎﻟﯿﺴﻢ آﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﺎﻧﺖ‬
‫ﻓﯿﺸﺘﮫ و ﺷﻠﯿﻨﮓ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ھﮕﻞ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪه ی ﻓﻠﺴﻔﮫ ﮐﺎﻧﺘﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ھﺮ ﺳﮫ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻨﮫ ی ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮھﻨﮕﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ را ھﻤﺰﻣﺎن ﻟﺤﺎظ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬روﺷﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ﮐﮫ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮫ اﯾﻦ ﺑﺎﻓﺖ ھﺎی ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﮫ اﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺘﻦ ﻧﺘﯿﺠﮫ ی درھﻢ ﺗﻨﯿﺪﮔﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ ھﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺎم دوم؛‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮی ھﮕﻞ‪.‬‬
‫ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﮫ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﯽ دارای ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫او در ﮐﺘﺎب داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف اﻣﻮر ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮐﮫ در ﺳﺎل ‪ ۱۸۱۷‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ در ﻣﻮرد ﺗﮑﻮﯾﻦ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﯽ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺣﻖ ھﺮ داﻧﺸﯽ را در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮدش ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﮫ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺑﮫ طﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﮫ ھﮕﻞ‬
‫ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺧﻮدش را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﭘﺎزل ﻣﯽ دﯾﺪ‪ .‬ﭘﺎزﻟﯽ ﮐﮫ ھﺮ ﮐﺪام از اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ھﺎ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ داﻧﺶ ھﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺳﺮ ﺟﺎی ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دھﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﮫ ﺳﮫ ﻟﺤﻈﮫ را در ھﮕﻞ ﺟﺪا ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺳﮫ دوره ﻣﻮاﺟﮫ ھﺴﺘﯿﻢ‪:‬‬
‫دوره اول ﭘﯿﺸﺎ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎ ھﮕﻞ ﺟﻮان ﮐﮫ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ ھﺎﺳﺖ و ﮐﺎرھﺎی او ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ دﯾﻨﯽ‬
‫ﺧﻼﻗﺎﻧﮫ ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوره ی ﻗﺒﻞ از ‪ ۱۸۰۷‬ﯾﻌﻨﯽ دوره ی ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﺸﺎر ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ‪ .‬در اﯾﻦ دوره ھﮕﻞ ھﻨﻮز‬
‫ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮی ﺧﻮدش را ﺗﮑﻮﯾﻦ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺎرح و ﻣﻔﺴﺮ ھﻤﮑﺎر ﺧﻮد ﺷﻠﯿﻨﮓ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش ﺑﺴﯿﺎری از ھﮕﻞ‪-‬ﭘﮋوھﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫دوم دوره ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫اﯾﻦ دوره ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﮫ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﯽ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد را از ھﻤﮫ‬
‫ی ﻣﺴﯿﺮھﺎی ﻣﻮﺟﻮد زﻣﺎن ﺧﻮد ﺟﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫دوره ﺳﻮم ﭘﺴﺎﭘﺪی‬
‫او ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﮐﻮﯾﺮ‪ ،‬داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﻋﻠﻮم ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻠﺴﻔﮫ ی ﺣﻖ و ‪...‬‬
‫را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﻣﮭﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﻋﻠﻮم ﻓﻠﺴﻔﯽ اﺳﺖ در ﺳﮫ ﺟﻠﺪ ﮐﮫ ﺳﮫ ﺑﺨﺶ ﮐﻞ‬
‫ﻧﻈﺎم ھﮕﻠﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دھﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ھﮕﻞ را درون اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮی ﺟﺴﺖ و‬
‫ﺟﻮ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺨﺶ اول ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم ﻓﻠﺴﻔﮫ ی طﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻓﻠﺴﻔﮫ ی روح‪ .‬ھﺮ ﮐﺪام از اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ھﺎ ﺑﮫ‬
‫ﺳﮫ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﻓﻠﺴﻔﮫ ی روح اﯾﻦ ﺳﮫ ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻣﻞ روح ﺳﺎﺑﺠﮑﺘﯿﻮ‪ ،‬روح آﺑﺠﮑﺘﯿﻮ و روح ﻣﻄﻠﻖ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ اﻟﮕﻮی ﺗﮑﺮار ﺷﻮﻧﺪه روح ﺳﺎﺑﺠﮑﺘﯿﻮ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ ﺳﮫ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه‪ :‬اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫روح‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح را در ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮی ھﮕﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺛﺮ ﻣﻮاﺟﮫ ھﺴﺘﯿﻢ ﮐﮫ ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎرش در ﺳﺎل ‪ ۱۸۰۷‬ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ ﻣﺸﺨﺺ در ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮی ھﮕﻠﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺧﻮد ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ﺑﮫ ﻣﺜﺎﺑﮫ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ از ﻧﻘﻄﮫ ای آﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﮫ ﻧﻘﻄﮫ‬
‫ای ﻣﺸﺨﺺ ﺧﺘﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﮔﺎم ﺳﻮم؛‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن آﺛﺎر ھﮕﻞ ﺑﮫ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﮫ ﻣﺜﺎﺑﮫ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﯾﮏ زﺑﺎن ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮدﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ آﻣﻮﺧﺘﻦ ھﺮ‬
‫زﺑﺎﻧﯽ در ﮔﺎم ھﺎی اول ھﻤﺮاه ﺑﺎ ﻟﮑﻨﺖ ھﺎی ﺑﺴﯿﺎر و ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺌﻮدور آدورﻧﻮ ﮐﮫ ﺧﻮد آﻟﻤﺎﻧﯽ زﺑﺎن‪،‬‬
‫ھﮕﻞ ﺷﻨﺎس و ﺟﺰ دﺷﻮارﻧﻮﯾﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ » :‬در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﻠﺴﻔﮫ ھﺎی ﺑﺰرگ ھﮕﻞ ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﺗﻨﮭﺎ ﮐﺴﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﯿﻦ ﻣﻮاﺟﮭﮫ ﺑﺎ آﺛﺎر او ﺑﻌﻀﯽ اوﻗﺎت آدﻣﯽ دﻗﯿﻘﺎ ﻧﻤﯽ داﻧﺪ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎطﻌﺎﻧﮫ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺳﺨﻦ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﭼﯿﺴﺖ و ﺗﻀﻤﯿﻨﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻤﯽ أﺻﻼ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫در ﻣﻘﺪﻣﮫ ی ﺗﺮﺟﻤﮫ ی ﻓﺎرﺳﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ‪ » :‬در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻮاﺟﮭﮫ ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫روح ﭼﻨﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﯽ ﻧﮫ ﺗﻨﮭﺎ ھﮕﻞ ﺑﻠﮑﮫ ﺧﻮد زﺑﺎن دﭼﺎر ﺟﻨﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﮫ راﺳﺘﯽ ھﮕﻞ دﯾﻮاﻧﮫ‬
‫ﺑﮫ وادی ﻣﮭﻤﻞ ﻧﻮﯾﺴﯽ در ﻏﻠﻄﯿﺪه اﺳﺖ؟ آﯾﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﮭﻢ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﻧﮫ ﺑﮫ ﮔﺮدن ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﺟﮭﻞ و‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ اش ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﮔﺮدن ﺧﻮد ھﮕﻞ‪ ،‬ﺷﯿﻮه ی ﻧﮕﺎرش اش ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﻮﺷﺘﮫ ھﺎﯾﺶ اﻧﺪاﺧﺖ؟« ﭘﻮﭘﺮ‪،‬‬
‫راﺳﻞ و ﻣﻮر ﮐﮫ در ﺟﺮﮔﮫ ی دﺷﻤﻨﺎن ھﮕﻞ ﺑﮫ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮫ ﮐﮫ ھﮕﻞ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﺗﺎﮐﯿﺪ‬
‫داﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺎم ﭼﮭﺎرم؛‬
‫ﻋﻨﻮان اوﻟﯽ ﮐﮫ ھﮕﻞ ﺑﺮای ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﻮد‪» ،‬ﻋﻠﻢ ﺗﺠﺮﺑﮫ ی آﮔﺎھﯽ« ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﻌﺪا ﺑﮫ‬
‫ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﻈﺎم ﻋﻠﻢ ھﮕﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻧﮕﺎھﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﮫ ﮐﺘﺎب ﻣﯽ اﻧﺪازﯾﻢ‪ .‬ﮐﺘﺎب ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ﺑﮫ ﯾﮏ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ در ﻣﯿﺎن دﯾﮕﺮ‬
‫ﮐﺘﺎب ھﺎی ھﮕﻞ از اﯾﻦ ﺣﯿﺚ ﮐﮫ ﺑﺮ ﺧﻼف دﯾﮕﺮ ﮐﺘﺎب ھﺎی او ﮐﮫ دارای ﺑﺨﺶ ﺑﻨﺪی وﺳﻮاﺳﮕﻮﻧﮫ ی ﺳﮫ ﺑﺨﺸﯽ‬
‫ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب دارای ﭼﮭﺎر ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ آﮔﺎھﯽ ‪ ،‬روح‪ ،‬دﯾﻦ و داﻧﺶ ﻣﻄﻠﻖ‪.‬‬