Professional Documents
Culture Documents
وضعیت محیط زیست ولایت غزنی
وضعیت محیط زیست ولایت غزنی
1موقعیت جغرافیایی:
غزنی یکی از والیات مرکزی کشور بوده که بین 32درجه و 13دقیقه و 51ثانیه عرض البلد شمالی 66 ،درج--ه و 49دقیق--ه
و 16ثانیه تا 68درجه و 49دقیقه و 56ثانیه طول البل--د ش--رقی از نص--ف النه--ار گرن--ویچ ق--رار گرفت--ه اس--ت .این والیت از
جانب شمال باوالیات بامیان و میدان وردک ،از جنوب و جنوب غرب با والیت زابل از مشرق ب--ا والیت ل--وگر و پکتی--ا،از
جنوب شرق با والیت پکتیکا و ازمغرب به والیات ارزگان و دایکندی محدود است .شهر غزنی مرکز والیت غزنی بوده ک--ه
و از کابل حدود 135کیلومتر فاصله دارد ،ارتفاع این شهر از سطح دریا 2183متر اس--ت .ط--ول متوس--ط والیت غ--زنی ب--ه
خط مستقیم در جهت شمال به جنوب 240کیلومتر و عرض متوسط آن در جهت شرقی -غربی حدود 181کیلومتر میباشد.
1
) 1.2وسعت:
این والیت به عنوان هشتمین والیت پهناور کشور ،دارای 23378کیلومتر مربع مساحت ب--وده ک--ه 3.5درص--د مس--احت ک--ل
افغانستان احتوا می نمای--د .و الیت غ-زنی ب--ه تنه--ایی از بیش از 65کش--ور جه-ان بزرگ--تر ب--وده و وس--عت این والیت مع--ادل
وسعت کش-ور جیپ-وتی در آفریق-ا اس-ت .ولس-والیها ن-اور و ج-اغوری بزرگ-ترین ،و ولس-والیهای خوگی-انی و خواج-ه عم-ری
کوچکترین ولسوالیهای والیت غزنی هستند-.
درجدول ذیل مساحت ولسوالیهای والیت غزنی و درصدآن به کل والیت نشان داده شده است.
رتبه ولسوالی (مساحت ) درکل
شماره نام ولسوالی مساحت به کیلومترمربع- درصد مساحت به کل والیت
والیت
1 مرکزغزنی 376 1.6 16
2 اجرستان 1620 6.9 5
3 جغتو 589 2.5 13
4 خواجه عمری 208 0.9 18
5 گیالن 1113 4.8 7
6 گیرو 867 3.7 10
7 زنخان 297 1.3 17
8 رشیدان 394 1.7 15
9 ده یک 715 3.01 12
10 خوگیانی- 183 0.8 19
11 مالستان 1764 7.5 3
12 قرباغ 1570 6.7 6
13 جاغوری 2137 9.1 2
14 اندر 1716 3.06 11
15 واغَظ 417 1.8 14
16 ناوه 1660 7.1 4
17 ناور 5234 22.4 1
18 مقر 885 3.8 9
)1.3زمین شناسی:
در اینجا در رابطه به موادی که زمین غزنی را تشکیل میدهد -بحث گذرا خواهیم داشت.
در ارتفاعات 2100متر جنوب و جنوب شرق جانی خیل و ناوه رسوبات شیل عصر میوسن وپالیوسن وجود دارد ک--ه س--احه
وسیعی را دربر گرفته است .بین سرحدات پشتونستان وناحیه وازه خواه نیز رسوبات دریایی الیگوسن مشاهده میشود ،دراین
ناحیه انتی کالین ها وسین کالین ها ی متعدد به شکل تپه های بزرگ وکوچک وج--ود دارد ک--ه روده--ا کوچ--ک و ب--زرگ در
اکثر تقاط تخریب ها و برش های متعددی را درآن به بار آورده است.
درامتداد سرک کابل قندهار رسوبات دریایی کواترنری ،ناحیه فعال زراعتی را تشکیل داده است وازغ--زنی الی مق--ر و قالت
خاک های رسوبی عراضی هموار مشاهده میشود.
این ناحیه دارای خاک های رسوبی درغزنی درسطح از سطح دری--ا 2080م--تر ،در مق--ر 2003م--تر و درقالت 1572م--تر
ارتفاع دارد که شامل سطح مرتفع ( فالت) مرک--زی افغانس--تان میباش--ند .ب--ه همین لح--اظ در این منطق--ه جری--ان آبه--ای ج--اری
2
ازشمال شرق به طرف جنوب غرب میباشد .رسوبات عصر کوارترنری از شهر غزنی تامقر به فاص--له 100کیلوم--تر یافت--ه
و عرض آن در نزدیکی شهر غزنی 20کیلومتر و در ناحیه مقر به 115کیلوم--تر میرس--د.آب ایس--تاده غ--زنی از س--طح دری--ا
1967متر ارتفاع دارد نیز دربین رسوبات عصر کواترنری به وجود آمده که اکثر آبهای جاری غزنی ب--ه ش--مول رود ج--انی
خیل و غزنی به همین جا میریزد.
درسین کالین ها رسوبات کواترنری نیز تجمع نموده که واحدهای زراع--تی و چراگاه--ای متع--ددی -را تش--کیل داد ش--ده اس--ت.
رسوبات نیوجن به پیمانه کمتر در شمال غرب جانی خیل وجنوب غرب آب ایستاده وجود دارد.
در منطقه جغتو صخره های گرانیتی زیادی مشاهده میشود .تمام ناحیه جاغوری و رش--ته ک--وه ه--ای مج--اور آن و رش--ته ک--وه
های غربی مقر از صخره های گرانیتی تشکیل شده که ارتفاع این نواحی بین 3000تا 4100متراست .از ناحی--ه بین مق--ر و
جاغوری که شعبات رودهای ترنک و ارغنداب می گذرد صخره های آهکی کرته شیس نیز بوجود آمده است.
صخره های تحول یافته فایالیت عصر اوردویسن درگوشه شمال شرقی دشت ناور به ش--کل ک--وه ه--ای تیغ--ه دار ب--ه مالحظ--ه
میرسد .در شمال دشت ناور سه مخ-روط اتش فش-انی عص-ر ترش-یاری و در جن--وب دش-ت ن--اور س-احه وس--یع ازبقای-ای آتش
فشانی عصر ترشیاری و کواتر نری دیده -میشود که صخر ه ه--ای الوا ب--ازالتی زی--اد در آن وج--ود دارد دره مالس--تان دران--تی
کالین ورسوبات عصر هرسنین و ترتریاسیک واقع شده ،اما در جنوب دره مالستان تمامآ رسوبات عص-ر کرب--ونیفر مش-اهده
میگردد ،وجود معادن ذغال سنگ در جنوب ولسوالی مالستان گواهی بر این مدعاست.
)1.4ناهمواری های والیت غزنی:
والیت غزنی از نظر شکل ظاهری زمین ،دارای دو منطقه کوهستانی و دشتی میباشد که در اکثر نقاط مسکونی آن
در دامنه کوها و دشت های بین کوه ه-ا و من-اطق کوهس--تانی ق-رار گرفت--ه ان--د .رش-ته ک-وه ه-ای موج--ود در مح--دوده والیت
غزنی ،ا ز نظر زمان پیدایش متعلق به دوران سوم زمین شناسی بوده و فرسایش دوران چهارم سبب تغییر ناهمواریها ش--ده
است .همانطور که اشاره شد رسوبات عصر کواترنری و برجستگی های دورهای مزو زوئی-ک ب-ه تع-داد -بیش-تر در والیت
غزنی وجود دارد .رسوبات کواتر نری که عموما ً توسط جریانات آبی در نقاط کم ارتفاع ته نشین شده ساحه بسیار هموار و
مسطح را تشکیل میدهد .مثال برجسته این موضوع در امتداد س--رک غ--زنی و مق--ر قاب--ل مش--اهده اس--ت اگ--ر ب--ا دقت در این
ناحیه نظر انداخته شود حوزه پاین افتاده غزنی به شکل یک حوزه بسته مش-اهده می گ--ردد روده--ای مج--اور در این ناحی--ه
تجمع یافته و به شکل جهیل بزرگ ساحه ی وسیعی را به زی--ر آب ب--رده و رس--وبات دری--ایی ب--ه ط--ور منظم در ی--ک س--طح
هموار ته نشین شده است .این ناحیه هموار بین ارتفاعات 2000و 2300متر واقع گردیده اس--ت .ارتف--اع رش--ته ک--وه ه--ای
مرتفع گرانیتی به 4000متر وکوه های اتشفشانی جنوب دشت ناور به 4559متر میرسد.
در غرب شهر غزنی سرزمین های هموار عصر کواترنری توسط رودهای کوچک بند سلطان ،آب قی-اق و تخمی-ک جداش--ده
و دره جغتو و کوه های مهمی کم ارتفاع خاک شربت ،سیاه کیچه پتاوغر و روغنی غر آن را احاطه نموده است.
در میان رشته کوه های والیت غزنی کوتل ها و گذرگاه های مهمی موجود است که برخی از آن ها عبارتند -از کوتل جلی--ل و
کوتل سخی و خروطه اوچ کوه بین جغتو وناور.
آنچه که مهم است تا ثیرات این ناهمواری ها در سیمای طبیعی والیت غزنی می باشند و مهم ترین این تاثیرات عبارتند از:
ایجاد شرایط آب و هوایی متنوع :در نواحی کوهس--تانی بارن--ده گی بیش ت--ر و م--یزان درج--ه ح--رارت کم ت--ر اس--ت، .1
درحالیکه نواحی کم ارتفاع و پست دارای آب و هوای گرم و بارش کم هستند.
تنوع بخشیدن به منابع آب ( روده--ا ،جهی--ل ه--ا و چش--مه ه--ا ) وج--ود ب--ارش ه--ا و قل--ل ب--رف گ--یر ک--ه سرچش--مه ی .2
رودهای متعدد -و پر آب از آن ها می شود ،همچنین نفوذ آ ب باران به الیه های زمین و تشکیل سفره ه-ای آب زی-ر
زمین که اغلب به صورت چشمه در سطح زمین ظاهر می شوند موجب آبدانی این والیت شده است.
ایجاد پوشش نباتی :در مناطق کوهستانی با بارش زیاد پوشش نباتی به صورت جنگل و علفچر دیده می شود. .3
توزیع سکونتگاه های انسانی :پیدایش و رشد شهرها و روستاهای تحت تاثیرات این وضعیت است. .4
3
شیوه ی زنده گی :اسکان یافتن گروه های انسانی به اشکال مختلف ،از جمله ک-وچ نش-ینی ،مت-اثر از این ن-اهمواری .5
هاست.
4
1803متر) واقع شده است .بنا بر این درجه حرارت درین شهر نسبت به کاب--ل پ--ایین ت--ر و بارن--دگی بیش--تر اس--ت بط--ور ک--ل
اوسط درجه حرارت فصلی در غزنی در به--ار 10درج--ه ،در تابس--تان 22درج--ه ،در خ-زان 10درج--ه و در زمس--تان – 4
درجه سانتی گراد میباشد و متوسط ساالنه درجه حرارت 9.17درجه س--انتی گ--راد اس--ت .ب--ه ط--ور کلی می ت--وان گفت این
والیت تحت تائثیرات اقلیم صحرای سرد میباشد.
)1.5.1باد:
وزش باد در شهر غزنی در طول سال تغیرات قابل مالحظه نمی یابد به هر حال سرعت وزش باد در ماه عقرب به کم ت--رین
حد خود ( 2.8متر بر ثانیه ) میرسد و در ماه ثور به بیش ترین سرعت میرسد که 3.4متر در ثانیه گ--ذارش ش--ده اس--ت .در
برخی از نقاط مانند ولسوالی قره باغ ،گیالن معموال در بعد از ظهر باد ه--ای ش--دید می--وزد ک--ه مش--کالت را ب--رای م--ردم این
مناطق مشکالت زیادی را خلق میکند .بطور عموم مسیر باد در تابستان از طرف شمال ش-رق ب-ا س-رعت 8م-تر فی ثانی-ه و
در زمستان از طرف شمال با سرعت 3متر فی ثانیه می وزد.
)1.5.2رطوبت ،تبخیر و تعرق بالقوه:
نفوذ و تأثیر توده های هوای باران زا به والیت غزنی به همراه تاثیر ارتفاعات موجب گردیده که توزی--ع رط--وبت ه--وای این
والیت در اکثر ماه های سال از شرایط مناسب ومساعدی برخوردار باش-د و خش-کی ه-وا ح-تی درم-اه ه-ای گ-رم تابس-تان آن
چنان نیست که منطقه را دچار محدودیت ها از نقطه نظر زیست اقلیمی ،گردش گری و فعالیت های زراع--تی بنمای--د .اوس--ط
رطوبت نسبی در طول ماه های زمستانی بخصوص در ماه دلو نسبت با سایر ماه های بیشتر و به ب--االترین مق--دار ممکن می
رسد و سیر کاهش تدریجی آن به سمت ماه ها ی بهار وتابستان ادامه یافته و در ماه سنبله به پایین ت-رین ح-د ت-نزل می یاب-د و
در واقع اسد و سنبله خشک ترین ماه های سال را در غزنی تشکیل می دهند -.با آغاز خزان و تاثیر توده هوای سرد از سمت
شمال غربی و شمال و نفوذ کم فشار مدتیرانه -ای از جانب غرب ،و امواج سرمایی حاصل از هجوم توده های ه--وای مه--اجر
ازمرکز پرفشار سیبری که همزمان با کاهش درجه حرارتی والیت است ،رطوبت ه--وای غ--زنی اف--زایش می یاب--د .بای--د گفت
اوسط ساالنه نم نسبی در غزنی 64درصد است و رط-وبت نس-بی در ش-بانه روز ب-ه این ت-رتیب اس-ت ک-ه معم-وآل در اوای-ل
صبح افزایش یافته وکاهش آن در بعد از ظهر رخ می دهد.
میزان تبخیر و تعرق در شهر غزنی در ماه های جوزا ،سرطان و اسد به باال ترین ح--د خ--ود ب--وده و س--پس از م--اه س--نبله ب--ه
طرف ماه های سرد سال به پائین ترین میزان میرسد میزان تبخیر و تع--رق ب-القوه روزان--ه ن--یز در ش--هر غ-زنی از این رون-د
تبعیت میکند.
)1.5.3بارندگی:
حد اکثر بارندگی ساالنه در شهر غزنی 551.2ملی متر و حد اقل بارندگی ساالنه درین شهر 90.2ملی متر است و متوس--ط
بارندگی ساالنه در این شهر 284.8ملی متر است .که پر باران ترین ماه سال ماه حوت و حمل بوده در حالی که در ماه--ای
اسد ،سنبله و میزان به حد اقل خود کاهش میابد.
بدین ترتیب بطور کلی توزیع فصلی بارش در شهر غزنی 25درصد بارش در فص--ل به-ار 6.3 ،در ص--د در تابس--تان18 ،
درصد در خزان و 50.6درصد در فصل زمستان می بارد.
ساحات برجسته ایکولوژیکی:
والیت غزنی با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیم خاص از ساحات برجسته ایکولوژیکی ویژه بر خوردار است .که میت--وان
از وجود تاالب ها دریاچه ،چشمه های آب گرم ،دره های سر سبز و ارتفاعات زیبا و بکر آن نام برد .در ادامه ب--رخی از ین
ساحات را به معرفی میگریم.
)1.12.1دریاچه آب ایستاده:
آب ایستاده دریاچه ی است با آب شور که در 125کیلومتری جنوب شهر غزنی (ولسوالی ن--اوه) در ارتف--اع 2100
متری دامنه هایی جنوب غربی رشته کوه های بابا و پغمان واقع شده است .امتداد -عمومی در یاچ--ه ش--مالی – جن--وبی ب--وده و
5
طول آن حدود 16کیلومتر و عرض آن از 500متر در غرب تا 7کیلوم--تر در ش--رق متغ--یر اس--ت .مس--احت دریاچ--ه ی آب
ایستاده حدود 13000هکتار می باشد که در اوایل بهار به دلیل افزایش بارندگی و ذوب برف ها این سطح گسترش پیدا کرده
و حجم آب به 270میلیون متر مکعب می رسد اما در خزان با توجه به کمبود بارش ک--اهش حجم آب رودخان--ه ه--ای ورودی
که تغذیه کننده -آب دریاچه می باشند و هم چنین میزان تبخیر آب در ط--ول تابس--تان مس--احت دریاچ--ه و حجم آب 140میلی--ون
متر مکعب کاهش یافته و به حداقل سطح خود تنزل می یابد .رودهای گردیز ،غزنی و نه-اره ک-ه آن ه-ا خ-ود ن-یز دائمی نمی
باشند از منابع تأمین کننده آب در یاچه به شمار می روند .قابل ذک--ر اس--ت ک--ه آب و ه--وای این منطق--ه در تابس--تان گ--رم و در
زمستان سرد است.
گیاهان غوطه ور در آب ،گیاهان شناور ،گیاهان رشیه در آب و گیاهان خشک زی نظ--یر خ--ار آه--و ،گ--ز ،ت--رخ ،ب--ادام
کوهی ،گل گوشواره ،الگا ،کراسی های قدکوتاه و غیره از گونه های نباتی در دریاچه ی آب ایستاده هستند .در گذشته ه--ا در
یاچه ی آب ایستاده بستر و محل مناسبی برای تخم گذاری و زمستان گذرانی گروه زیادی از پرند گان مهاجر ب--وده اس--ت ک--ه
از مناطق سرد سیری ،قزاقستان ،هند ،پاکستان و سایر نقاط جهان به این ناحیه مهاجرت می کرده اند ام--ا درین اواخ--ر ق--رار
اظهارات مردم اطراف دریاچه به علت خشکسالی ها و عوامل دیگر از تنوع زیستی آن کاسته شده است .دریاچه آب ایس--تاده
متشکل از دو جزیره کوچک بوده که جزیره کوچک تر آن 50متر طول و 10متر عرض و 500م--تر مرب--ع مس--احت دارد
اما جزیره بزرگ تر آن 80متر طول و 20متر عرض و دارای 1600متر مرب--ع مس--احت اس--ت ک--ه مک--انی مناس--ب ب--رای
آشیان سازی و تخم گذاری و زاد و ولد پرندگان بشمار می رود .این دریاچه مکانی مناسبی اس-ت ب--رای کلن-گ س-یبریایی این
پرنده کمیاب و زیبا با اندام بلند آوای موزون و رقص با شکوه؛ در یاچه ی آب ایستاده مأمن و مأوای پرندگان آب--زی ف--راوانی
مانند :اردک سرحنایی ،تنجه ،نول پهن فیلوش ،کله سبز ،گیالر خوتکا و خوتکای سفید و غیره است ک--ه بیش از 66گون--ه را
شامل می شود .سنجاب ،خارپشتک و روباه سرخ از حیوانات این ناحیه هستند .دریاچه ی آب ایستاده در س--ال 1353هــ.ش
به حیث پناهگاه فالمینگو و دیگر پرندگان آبزی و یکی از پارکهای ملی کشورمان اعالن شده است.
)1.12.2دشت ناور
)1.12.2.1مشخصات فزیکی دشت ناور:دشت ناور یکی از س--احات هم--وار بلن--د ب--وده ک--ه تقریب--ا 40کیلوم--تر از ش--مال ب--ه
جنوب ودر حدود 15کیلومتر از شرق به غرب در بین کوه بابا وسلسله هن--دوکش م--وقعیت دارد .این س--احه از چه--ار ط--رف
توسط کوه هائیکه بعضی قله های آن تا حدود 4800متر میرسد احاطه گردیده است
6
آبچیلک پاسرخ ،سلیم شنی ،پرستوی دریایی ،فالمینگو ،کلنگ سیبریایی و غیره ف--راهم آورده است .گفت--ه میش--ود ک--ه درس--ال
های قبل جمعا 31نوع از پرندگان مختلف درین ساحه زیست داشتند .اما نظر به اظهارات باشندگان این ولسوالی درسال های
اخیر تعداد -آنها کم شده و یک تعداد -پرندگان و مرغان آبی حتی مسیر مه--اجرت خ-ویش را تغی-یر داده ان-د .ب--رعالوه پرن--دگان
یک تعداد حیوانات پستاندار و خزندگان نیز درین ساحه دیده شده اند که موش خرما ،سمسور ،شغال ،گرگ و روباه س--رخ از
جمله حیوانات بارز آن میباشد .ماهی درین جهیل موجود نیست مگر خزندگان آبی خورد درآن مشاهده میگردند
با درنظر داشت اهمیت علمی ،اقتصادی ،بیولوژیکی و تفریحی این تاالب در سال 1353هـــــ .ش ت--االب ن--اور ب--ه عن--وان
منطقه ی حفاظت شده مأمن فالمینگو و زیست گاه پرندگان مهاجر اعالم شد.
)1.12.2.3چشمه های آب گرم دشت ناور:
در شرق دشت ناور کوه های مختلفی وجود دارد که در این ناحیه جریان ب--اد عم--ل فرس--ایش را تس--ریع بخش--یده در
شکل صخره ها تغییرات زیادی وارد کرده است .ساختمان های آتش فشان این ناحیه را وجود چشمه های آب گرم ناور ث--ابت
می سازد .در ناور بقایای هشت مرکز آتش فشانی و دو چشمه ی مهم آب گرم موجود است .آب گرم در ساحه "قلعه چ--ه" ب--ه
نام "گرم آب" شهرت دارد که حرارت آن به 35درجه ی سانتی گ--راد می رس--د .این چش--مه از مرک--ز ن--اور 45کیلوم--تر ب--ه
طرف غرب واقع شده در حالی که حرارت چشمه دومی به 15تا 20درجه سانتی گراد می رسد.
)1.12.2.4مداخالت ومزاحمت در ساحات آبی واطراف آن:
چراه مفرط حیوانات اهلی وهمچنان مداخالت فامی--ل هائیک--ه در اط--راف آن زن--دگی میکنن-د -ب--اعث تخ--ریب نس--بی س--احه
مذکور که ساالنه برعالوه شکار بیرحمانه پرندگان وجمع آوری تخم پرندگان نیز از جمله عواملیس--ت ک-ه درتخ--ریب آن س--هم
گرفته است .شکار چیان وبعضا مسافرین ولسوالی ناور که از سمت ش-رقی آن عب-ور مینماین--د ن-یز درم-زاحمت پرن-دگان این
ساحه سهم میگیرند.
)1.12.3تاالب نور:
این تاالب که از پوشش گیاهی متنوع برخوردار است و محل زیست ان--واعی از پرن--دگان آبی ب--ه ش--مار م--یرود ،در
فاصله 60کیلومتری غرب قره باغ و به جن-وب نی قل-ه در دامن--ه گ-ل ک--وه م-وقعیت دارد و محی-ط آن بیش از 10کیلوم-تر و
عمق ان 3متر میباشد .
)1.12.4تاالب بیگم:
این تاالب درحدود 30کیلومتری شهر غزنی به طرف غرب موقعیت دارد و مربوط ولسوالی جغتو میباشد و زمان
دارای چراگاه خوب بوده زیرا در تحت جری--ان آب چش--مه س--اران س--راب م--وقعیت دارد و همچن--ان قس--مت جن--وب آن--را ک--وه
احاطه کرده است و زمان سرسبزی خاص برخوردار بوده و فعآل نیز سرسبزاست.
)1.12.5دره المیتو:
المیتو دره زیبا ،سرسبز و پر طراوت با طول 25کلومتر ،یکی از روستاهای بزرگ ولسوالی جاغوری بوده که از
سرچشمه های دریای جاغوری و ارغنداب بشمار میرود.
7
گل کوه و غیره از کوهستان های آبگیر دائمی والیت است و رود خانه های غزنی ،ترنک ،ج--اغوری ،س--نگ ماش--ه و غ--یره
از آن سرچشمه می گیرند .این رودخانه ها و چشمه ها مأمن و زیست گاه انواع پرندگان ،آبزیان و وحوش است
باید اشاره کرد در والیت غزنی باران های منظم نمی بارد و منشآ آب بسیاری از رودخانه ها را باران های ش--دید و طوف--انی
و مخصوصا ً برف کوه ها تشکیل می دهند در مورد اول رودخانه ها سیالبی و کم دوام است .در مورد دوم برف ک--وه ه--ا ب--ه
علت سردی هوای نواحی کوهستانی به کندی آب و به همین جهت رودخانه ها کم آب است.
یکی دیگر از عوامل نامناسب در مورد رودخانه های والیت غزنی اختالف سطح است یعنی سر چشمه بسیاری از رودخان--ه
های این والیت در مرتفع ترین قلل کوه ها واقع شده اند و با مصب آن ها اختالف سطح زی--اد موج--ود اس--ت و ب--ه همین جهت
رودخانه ها عموما ً جریان س-ریع داش-ته و دارای بس--تر ن-اهموار در مس-یر خ-ود می باش-ند و چ-ون از ط-رف دیگ--ر اراض-ی
مزروعی رسوبی در دامنه کوه ها و یا زمین های مرتف--ع واق--ع ش--ده و ب--ا بس--تر رودخان--ه ه--ا اختالف س--طح زی-اد دارد به--ره
برداری و استفاده کامل از آب های جاری و الیت بدون اجرای اصول علمی و فنی در بیشتر نقاط امکان ندارد.
برخی از مهمترین -رود خانه های والیت غزنی عبارتند -از:
)1.6.1.1دریای غزنی:
این رود خانه ازمنطقه سراب ولسوالی جغتو سرچشمه گرفته بعد از آبیاری مناطق سراب ،در ه جلگه ،من--اطق ج--وی آهن و
دره رشیدان و بعدآ باآبهای س--وخته عالوال--دینی و آب جغت--وی وردک یکج--ا ش--ده و ب--االخره در بن--د س--لطان م--یریزد .و بع--دا
بطرف جنوب غرب جریان یافته به آب ش-لگر یکجاش--د ه و س-رانجام ب-ه آب ایس-تاده غ--زنی م-یرزد وط-ول آن درح-دود 200
کیلومتر میرسد .
)1.6.1.2رود ترنگ:
که از دامنه شرقی کوه تمکی قره باغ و از وادی وسط مقر سرچشمه گرفت--ه و از ج--وار س--رک قن--دهار در ولس--والی گیالن و
آغوجان میگزرد .سپس از حد فاصله والیت غزنی (کابل ،قندهار) از منطقه به نام "پش" عب--ور میکن--د و آب در دره رس--نه
دراین قسمت بارودترنگ می پیوندد -و بسمت منطقه کوه شاه جوی قالت جریان می یابد و زمین های زیادی را آبیاری میکن-د
این رود خانه 352کیلومتر طول دارد.
)1.6.1.3رود سنگ ماشه :
این رود از آبشارهای طبیعی دره ها و چش--مه س--ارهای اجرس--تان و مالس--تان سرچش--مه گرفت--ه از دره ی کوش--ن عب--ورکرده
وارد مالستان میشود .در دره مشعله رود دیگری به سنگ ماشه می پیوندد -و در حدود سه کیلومتر بسوی جنوب جری-ان یافت-ه
باالخره از خاک جاغوری عبور می نماید .و رود کوچکتری از قریه اولیاد پشی و قری--ه ش--یرداغ سرچش--مه میگ--یرد ب--ه این
قریه ها آبادی و سرسبزی میبخشد .پس از گذشتن از جاغوری در ن--زدیکی قری--ه غوغ--ه خ--ارج از منطق--ه ج--اغوری ب--ه رود
سنگ ماشه یکجا میشود .رود سنگ ماشه با گذشتن از قسمتی از ارزگان و قالت ت--وخی و جالل--زی داخ--ل منطق--ه ارغن--داب
میگردد .رود ارغنداب 377کیلومتر طول دارد .
)1.6.1.4رود نهاره:
رود نهاره از ارتفاعات 3000متری عراضی مجاور غزنی سرچشمه گرفته و به دریاچه آب ایستاده غزنی م--یریزد و ط--ول
عمومی آن به 123کیلومتر میرسد .
8
)1.6.2.2بند زنخان:
بند ذخیروی زنخان در حدود 30کیلومتری شهر غزنی بطرف ش--رق در قری--ه گ--دول زی--رک و ولس--والی زنخ--ان ق--رار دارد
ظرفیت اصلی آب آن در حدود 2میلیون متر مکعب تعین شده طول دیوار س--نگ ک--اری آن از س--مت ش--مال الی جن--وب 210
متر و عرض تحتانی آن تقریبا ً 18متر ،عرض فوقانی آن 3متر و ارتفاع آن 24متر ،مساحت کاسه بند فعالً 120000م--تر
مربع را احتواء می نماید.
این بند بطرف جنوب شرق شهر غزنی موقعیت دارد که از مرکز شهر به فاصله 70کیلومتر دور تر واقع است ک--ه در س--ال
1346به بهره برداری سپرد شده است این بن--د ب--االی دری--ای جلگ--ه ب--ه ط--ول 460م--تر و ع--رض فوق-انی 8م--تر و ع--رض
تحتانی 200متر و ارتفاع 20الی 30متر اعمار گردیده است و قابلیت ذخیره 165میلیون متر مکعب آب در حالت نورم--ال
دارا میباشد قابلیت ذخیره اعظمی آن 295میلیون متر مکعب آب را دارا میباشد این بند ابت-دا دارای ی-ک کان-ال الی فاص-له 1
کیلومتر و بعداً به دو شاخه راست و چپ تقسیم گری--ده اس--ت ک--ه کان--ال راس--ت دارای 21کیلوم--تر ط--ول و 11ج--وی ف--رعی
میباشد و تا ساحه 34000جریب زمین را تحت آبیاری قرار میدهد .کانال چپ آن 30کیلومتر طول و 16کانال خورد داخ--ل
(جوی) از آن جدا گردیده است و 42000جریب زمین را تحت آبیاری قرار میدهد -.در مجموع هردو کان--ال 76000ج--ریب
زمین را که از جمل-ه 55000ج-ریب زمین آن دول-تی و 21000ج-ریب آن متعل-ق ب-ه ملکیت ه-ای شخص-ی میباش-د آبی-اری
میکند.
)1.6.2.4بند بهایی نQQاور :این بن-د درح-دود 4000ج-ریب زمین را آبی-اری ک-رده و در س-ال 1385ک-ار آن تکمی-ل گردی-ده-
است .
)1.6.2.5بندآبگردان باغچری :این بند در دره قیاق مربوط ولسوالی جغتو موقعیت دارد در سال 1384کار آن تکمیل ش--ده
و منبع خوب آبی برای کاریزهای چشمه سار ها میباشد.
خشکسالی:
9
غزنی والیتی است نسبتا خشک و در اغلب نقاط آن کمبود آب مسئله جدی است .تخریب منابع محیط زیستی ،به ویژه خاک و
پوش-ش نب-اتی ب-اعث میش-ود هم-ان مق-دار ان-دک آب حاص-ل از ب-ارش ن-یز ب-ه ج-ای نف-وذ در زمین و تق-ویت س-فره ه-ای آب
زیرزمی--نی ،بص--ورت آب روان از دس--ترس خ--ارج ش--ود و در نتیج--ه خش--کی و کمب--ود آب بیش--تر از پیش احس--اس گ--ردد.
خشکسالی های اخیر درین والیت نتایج آتی را بدنبال داشته است:
خشک شدن بخش های زیادی از تاالب ناور و دریاچه آب ایستاده و به تبع آن تخ--ریب زیس--تگاه پرن--دگان ب--ه علت از بین
رفتن پوشش گیاهی
کاهش تعداد -پرندگان مهاجر و بومی ساحات تاالب ناور آب ایستاده
کاهش شدید علوفه
کاهش چشمگیر آب کاریزها و چشمه ها
کاهش آب های زیر زمینی
وارد آمدن خسارات به فعالیت های زراعتی.
10
80رشته 0 ناور
188رشته چشمه 1232 مجموع
قابل یاد آوری است نظر به اظهارات مردم محل خشکسالی ه--ای اخ--یر ب--االی س-طح آب زی-ر زمی--نی ت--اثیر ش-گرفی را وارد
آورده است که گفته میشود آب چشمه ها و کاریز ها نسبت به گذشته تقلیل یافته است.
)1.7خاک:
خاک غزنی عموما خاک مرغذاری یا چمنی است .این خاک که از رسوبات رودخانه ای تشکیل شده اس--ت در تم--ام
ولسوالی قره باغ ،بخش وسیعی از ولسوالی ناور و اجرستان ،جغتو ،واغظ ،خوگیانی و قسمت های از مرکز غ--زنی موج--ود
است .خاک استپ دشتی در قسمت های ولسوالی ناوه به مشاهده میرسد.
در والیت غزنی سه نوع خاک سریزیم مشاهده میشود ،خاک سریزیم تیپ کوهی در ولس--والی ه--ای زنخ--ان ،قس--مت ه--ای از
ولسوالی های ده یک ،اندر و خوگیانی ،جاغوری و مالستان ،خاک سریزیم روشن کوهی در ولسوالی های گیرو و آب بند و
قسمت های از ولسوالی های مقر ،گیالن و جاغوری و خاک سریزیم ت--یره ک--وهی در قس--مت ه--ای از ولس--والی ه--ای خواج--ه
عمری ،رشیدان و بخش کوچک از ولسوالی ناور پراکنده شده اند.
) پوشش نباتی: 1.8
)1.8.1زراعت:
با توجه به پیشنه زراعتی شهروندان غزنی نیز به سبب موقعیت خ-اص جغرافی--ایی و ش-رایط اقلیمی آن محص--والت متن--وعی
کشت می شود اما کمی آب موجب شده که بیش تر اراضی قابل کشت به صورت للمی مورد بهره برداری قرار گیرد.
بای--د گفت از جمل--ه محص--والت کش--ت ش--ده این والیت یکی ب--رنج اس--ت ک--ه ب--ه علت کمب--ود آب در س--طح ن--اچیزی آن هم در
ولسوالی خواجه عمری برداشت می شود؛ و اما شلغم مرغوب و به پیمانه وسیع در ولسوالی ناور کشت و برداشت می ش--ود.
شلغم خوش طعم بوده و هیچ ریشه ای ن-دارد .در می-ان محص-والت زراع-تی " گن-دم و ج-و" غالتی هس-تند ک-ه در تم-ام نق-اط
والیت کاشت و برداشت می شوند .در مجموع مهم ترین محصوالت زراعتی والیت غزنی عبارتند از :غله جات مانن--د گن--دم
آبی و للمی ،جو آبی و للمی ،جواری ،ارزن ،برنج؛ حبوبات مانند باقلی ،عدس ،ش-اخل ،م-اش ،مش--نگ؛ نب--ات ص--نعتی مانن--د
تنباکو ،نباتات علوفه ای شامل رشقه و شبدر؛ محصوالت جالیزی مانند خربوزه ،تربوز ،بادرنگ ،بادنجان؛میوه ج--ات ش--امل
زرد آلو ،سیب ،آلوبالو ،انگور ،توت ،بادام ،سنجد ،چارمغز؛ سبزیجات شامل پیاز ،کچالو ،شلغم.
مقدار تولید و سطح زیر کشت محصوالت زراعی در والیت غزنی در سال()1390
مجموع تولید در مقدار برداشت به
در صد به کل کشور مساحت به هکتار مقدار تولید به تن نوع محصوالت
سطح کشور ازای هرهکتار(تن)
8.46 300120 1.64 15486 25397 جواری
11
چوکری یا رواش ،سمارق یا قارچ،پودینه ،بوالن،گندمک ،شبدر کورپه ،شورکی ،خرفه ،چارمغزک ،دهقانک ،مارچوبک و
غیره تشکیل میدهد.
)1.8.2جنگالت و علفچرها:
علیرغم اهمیت فراوان گونه های نباتی متأسفانه در سالهای اخیر تعادل ایکولوژیکی در والیت غ--زنی ب--ه هم خ--ورده اس--ت و
استفاده بی رویه از پوشش نباتی چشم انداز جغرافیای این والیت را تغیر داده است باید گفت ب--ه اس--اس اطالع--ات موج--ود در
والیت غزنی 11750هکتار جنگل و 1654792هکتار علفچر وجود دارد ک--ه بیش--ترین وس--عت این علفچره--ا در ولس--والی
ناور ( ) 433873هکتار قرار دارند .در برخی نقاط جنگلهای پراگن--ده ی وج--ود دارد ک--ه از آن ب--ه ص--ورت ه--ای گون--اگون
بهره برداری اقتصادی میشود .متأسفانه این بهره برداری های بی رویه م-وجب تخ-ریب جنگله-ای این والیت ش-ده طوریک-ه
ممکن است با گذشت چند سال دیگر ،پوشش جنگل در معرض نابودی قرار گیرد.
قابل یاداوری است که جنگالت طبیعی والیت غزنی شامل بادام تلخک و بسیار کم زردالو و تعداد -کم سیب ،خنج--ک نس--ترن
وحشی ،گالب وحشی ،قرغنه ،چاکه دانه ،الترغنه و غیره بوده و نباتات عمده علفچرها عبارت از گرس های محلی ،نب--ات
کمی ،راف غیغان ،چکری ،سرخ خار ،سرخ سیل و غیره می باشد.
جدول وضعیت پوشش نباتی در والیت غزنی به تفکیک ولسوالی ها
چراه گاه جنگالت نام ولسوالی
17203 - مرکز غزنی
150230 150 اجیرستان
) 1.8.3
105760 3300 جغتو
طبی: نباتات
84039 - خواجه عمری
غ--زنی والیت
71804 2650 گیالن
60421 350 گیرو
20565 - زنه خان
- - رشیدان
41005 - ده یک
- 1100 خوگیانی
117829 - مالستان
100146 600 قره باغ
138963 1600 جاغوری
25879 - اندر
500 1300 وغظ
159667 - ناوه
433873 - ناور
58414 700 مقر
68494 - آب بند
1654792 11750 مجموع
ازجمله مناطق کوهستانی که دارای کو های بلند و دره های سبز بوده که در اکثر این کو ها و دره ها نبات--ات ط--بی بص--ورت
فراوان یافت میشود .این نباتات در قدیم به خاطر تداوی برخی امراض بصورت زیاد تر از آن استفاده میگردید و امروزه هم
معمول میباشد.
یک تعداد نباتات طبی غزنی در جدول ذیل آمده است
نام محلی نبات شمار نام محلی نبات
محل پیدایش محل پیدایش شماره
طبی ه طبی
12
ولسوالیهای مالستان ،جغتو ،ناور و
درهر نقطه غزنی شتر خار 23 تور کک 1
جاغوری
مالستان مستار 24 // // // گوش برحال 2
در هر نقطه غزنی زیره 25 در هر نقط غزنی سوختنک علف 3
// جوانی 26 ناهور – مالستان – جاغوری راف 4
// تلخک 27 در هر نقطه غزنی گنده بغل 5
// سر کل 28 // دم روباه 6
ناور کاکوتی 29 // فرعول 7
جاغوری – مالستان بز باش 30 تراب ناهور بزباش 8
جاغوری – مالستان –
یله رنگ 31 جغتو – ناهور – مالستان ترخ 9
مقر
در هر نقطه غزنی پودینه 32 جغتو – ناور – مالستان – جاغور جوانی بادیان 10
ناور – مالستان کوزنتی 33 // زهر علف 11
در هر نقطه غزنی گل کاسنی 34 // کلی تز 12
شیرین بیان 35 // روعکه 13
مزداغ 36 مالستان قومکه 14
اسفرزه 37 مالستان – جاغوری بی نمک 15
کرم بته 38 در هر نقط غزنی بوی مادران 16
اپسکک 39 مالستان – جاغوری شولبو 17
گربه خورگ 40 مالستان – جاغوری دم توسله 18
خاک شیر 41 در هر نقطه غزنی پشم جواری 19
باد پیش 42 مالستان – جاغوری مایع جنگلی 20
جرکنه 43 در هر نقطه غزنی لوخ 21
شیر خشت 44 در هر نقطه غزنی جسه گک علف 22
13
جمعیت ترین ( 171600نفر ) و زنخان کم جمعیت ت-رین ( 12200نف-ر) ولس-والی ه-ای والیت غ-زنی میباش-د .ج-دول ذی-ل
بیانگر مساحت ،جمعیت و تراکم نسبی والیت به تفکیک ولسوالی ها است.
تراکم نسبی جمعیت در هر کیلومتر مربع مساحت به کیلومتر مربع جمعیت نام ولسوالی شماره
419 376 157600 مرکز غزنی 1
17 1620 28000 اجرستان 2
52 589 30900 جغتو 3
88 208 18400 خواجه عمری 4
50 1113 56200 گیالن 5
41 867 35500 گیرو 6
41 297 12200 زنخان 7
44 394 17500 رشیدان 8
66 715 47500 ده یک 9
107 183 19600 خوگیانی- 10
45 1764 79800 مالستان 11
88 1570 138800 قره باغ 12
80 2137 171600 جاغوری 13
169 716 121300 اندر 14
90 417 37500 واغظ 15
17 1660 28900 ناوه 16
18 5234 91900 ناور 17
55 885 48900 مقر 18
26 1008 26700 آب بند 19
50 23378 1168800 مجموع -والیت 20
مصرف انرژی
عدم دسترسی به انرژی پاک یکی از چالش های بزرگی است ک--ه هم--واره م--ردم غ--زنی از آن رنج ب--رده و این معض--ل رف--اه
مردم را به نازل ترین سطح آن کاهش داده است .مردم عموما در ولسوالی ها از چوب ،جنگل ،بته کوهی و سرگین حیوانات
جهت پخت و پز و تسخین منازل استفاده میکنند -.که استفاده ازین منابع عالوه بر آل--ودگی ه--ای م--زمن خ--انگی ،ک--اهش ف--رش
نباتی کوه ها و تپه های ساحات را نیز در بر داشته و متاسفانه به علت غ--ارت واس--تفاده بیش ازح--د ه--یزم وچ--وب ،س--وزاندن
بوته ها احتمال زیاد اتالف گیاهان وبوته ها( ممکن بوته های طبی) دربعضی مناطق وجود دارد.
)2.2.6دسترسی به برق:
با وجود اینکه غزنی به دلیل وجود آبهای روان و اکثریت ولسوالی این والیت ظرفین های باالیی برای تولید انرژی برق
دارند اما در راستای کدام توجهی نگردیده -است و به اساس معلومات ،تنها 20در صد مردم غزنی از خدمات برق رسانی
از جانب ریاست برشنا شرکت غزنی مستفید میشوند و شرکت متذکره برای مشترکین خویش در شهر غزنی برق حرارتی
از طریق دیزل جنراتور ها توزیع میکند و در حال حاضر دارای 10پایه دیزل جنراتور با ظرفیت تولید 5.5میگاوات برق
می باشد.
14
هرچند مفهوم ص-نعتی آنچنانک-ه در جوام-ع پیش-رفته مط-رح اس-ت در والیت غ-زنی جایگ-اهش را ب-از نک-رده اس-ت ،ب-ا آنهم
کارخانجات و فابریکه های تولیدی در سطح والیت موجود اند که مجموعه از سرمایه و نیروی کار ب--ه منظ--ور ی--ک ی--ا چن--د
محصول به کار گرفته شده اند
افزایش فعالیت های اقتصادی ،موجب تولید زباله ها وفاضالبهای تجاری و شهری بیشتری شده است که تفصیل آنها به شرح
ذیل است
جدول شرکت های تولیدی گچ
مقدار حجم کثافات Qدر استفاده از
منابع Qانرژی تولید روزانه به تن منابع مواد خام اجازه نامه تعداد نوع فابریکه
روز مواد کیماوی
حدود 1300کیلو دیزل جنراتور و شرکت تولیدی
550الی 600 آیودین داخل کشور آیسا 42
گرام ذغال سنگ گچ
15
جدول مشخصات مارکیت ها ،مندوی ها و بلند منزل ها:
سیستم فاضالب موقعیت ها ارقام مارکیت ها و مندوی ها شماره
اکثراً استفاده از چاه سپتک و و یک 1
پالن اول – پالن دوم – سوم 124باب مارکیت و بلند منزل (کوچک -و بزرگ)
تعداد از آنها سیتم فاضالب ندارند
خارج از پالن شهری 2باب مندوی (مندوی غله – مندوی سبزی) 2
16
45000 پارکهای دو طرف دریا 6
پارک دوطرف دریا از پل فرخی الی پل سرک شاهراه کابل -
÷ 25500
غزنی
7.6جریب باغ زنانه 7
22جریب پارک محیط زیستی 8
17
احتماال معضالت صحی که دردرجه اول مربوط به بیماری های عفونی میشوند اکثرا ریشه در آلودگی ه--وا ،آب ،غ--ذا
و خاک دارند .درحالت کلی آلودگی هوا درمقایسه با بیماریهای که توسط بیماریه--ای عف--ونی و انگلی ایج--اد میش--وند ،ب--ه
ندرت درمیان جدی ترین خطرات سالمتی مورد توجه قرار گرفته است
جنگ ها انفجار و انتحار و آزمایش تسلیحات وفعالیت های جدید نظامی به درپایگاه های نظامی خود معضل دگ--ر اس--ت
که عالوه بر آسیب جدی روحی و روانی شهروندان ،بیشترین ت-اثیر منفی را برمحی-ط زیس-ت ش-هری و روس-تایی برج-ا
میگذارد.
تعداد زیاد کثیری ازساکنین شهر در شرایط زیر استاندارد ومناطق پرجمعیت وبدون منابع ووسائل کافی برای ایجاد یک
سرپناه مناسب زندگی میکنند..
ارزیابی نهایی چنین است که اگر شهر غزنی وحومه آنرا به صورت یک سیستم فرض کنیم ،هر نقصی دریک جزء این
سیستم ،اجزای دیگر این سیستم را نیز تحت تاثیر قرار میدهد -.بنا براین ،تهدیدات تهیدیدات ناشی ازین معضالت زیست
محیطی که امروزه درشهر غزنی شاهد آن هستیم ،متوجه تمام شهر ونواحی آن است.
نابرابری در دستیابی به سرویس صحی به میزان ثروت خانواده ها و محالت شان بستگی دارد
هم چنین دفع بی رویه وغیر معیاری زباله ها و کثاف-ات ط-بی وعف-ونی ش-فاخانه ه-ا وکلین-ک ه-ا ومراک-ز ص-حی ج-زو
مخاطرات صحت محیطی است
دفع نامناسب زباله های جامد مشخصه متداول درشهر است اگرچه نابرابری های کمی بین جمعیت نسبتا مرفه واک--ثریت
اجتماع شهری وجود دارد جمع آوری زباله ها فقط از مناطق شهری پالنی صورت میگیرد وبس.
برعالوه نابرابری های عرصه خدمات زیست محیطی م-ا درش-هر ش-اهد ن-ابرابری ه-ا درمواجه-ه ب-ا مخ-اطرات وآف-ات
زیستی نیز هستیم به عنوان مثال به علت ریختن فاضالب داخل حویلی به کوجه ها وبندش آنها درداخ--ل کوج--ه ،ب--اطالق
ها ولجن زارهای تشکیل میگردد که بیشتر مناطق حومه شهر را تهدید -میکند که جوالنگاه خ-وبی اس-ت ب-رای پش-ه ه-ای
مالریا ،سوسک ها و مگس ها و دیگر حشرات که نهایتا باعث افزایش امراض میگردد.
از دیگرمخاطرات که اکثرا حوشه نشین های شهر را تهدید میکند -آلودگی هوای داخ--ل خان--ه اس--ت ک--ه ب--ه دالی--ل مختلفی
ازجمله استفاده ازسوخت های نامطلوب وکم بازده ماند سوخت چوب ،حیوانی ،بوت--ه زغ--ال چ-وب ،ذغ--ل س--نگ ناش-ی
میگردد.
18
آلودگی ناشی از فعالیت کارخانجاب تولیدی درمعدودی ازاماکن شهر عاملی محدود کننده است .شمار اندک صنایع کوچک
که آالینده اصلی محسوب میشوند ،با پراکندگی زیادی درنواحی وحومه شهر توزیع شده اند .وجود کارخانجات که ازوسائل
موتوری فرسوده استفاده وغیر معیاری استفاده میکنند موجب آلودگی هوا میشود .پیامد های بوم شناختی (Ecological
) foot printشهر ،نواحی و روستاها برای بیش تر خانواده ها که مصرف کنندگان اصلی سوخت های زغال چوب ،تا
اندازه هیزم و سوخت چوب و سرگین حیوانات میباشند ،جدی ومهم هستند .به گونه ی که این سوخت منابع اصلی انرژی
خانگی را برای پخت وپز وحتی فعالیت های تجاری مانند تولید مواد غذایی و شیرنی باب وسایر اقدامات تشکیل میدهند،
صرف نظر از تاثیرات صحی مصرف این سوخت های یکی از علل نهفته ومخفی تخریب اکولوژیکی می باشد .بطور عموم
باشندگان غزنی ازسوخت چوب ،ذغال چوب ،ذغال سنگ ،وهیزم استفاده میکنند .که این نوع سوخت از قطع درختان ،هیزم
و استخراج منابع ذغال سنگ بوجود میایند-.
منابع و مآخذ:
شماره دوازدهم ،سال دوم ،مجله غزنه ،2013ارگان نشراتی ریاست اطالعات و فرهنگ غزنی .10
شماره سیزدهم ،سال سوم ،مجله غزنه ،2013ارگان نشراتی ریاست اطالعات و فرهنگ غزنی .11
19