Gr7 Wiskunde - Leerderboek (Platinum)

KABV
Wiskunde
Leerderboek 7
L. Bowie • E. Cronje • F. Heany • P. Maritz

G. Olivier • B. Rossouw • S. Willers
Reekskonsultante: M. Bali • M. Langa
Dit is onwettig om enige bladsye uit hierdie boek te fotokopieer

sonder skriftelike verlof van die kopiereghouer.
Inhoud
Kwartaal 1
Tema 1: Telgetalle 4 Tema 4: Konstruksies 36
Vergelyk, orden en rond getalle af 4 Meet en klassifiseer hoeke 36
Eienskappe van telgetalle 7 Konstrueer hoeke 43
Berekeninge met telgetalle 9 Konstrueer driehoeke 45
Veelvoude en faktore 14 Konstrueer vierhoeke 47
Los probleme op 15 Konstrueer sirkels 49
Hersiening 19 Konstrueer parallele en loodregte lyne 53
Tema 2: Eksponente 20 Hersiening 57

Vergelyk en stel telgetalle in eksponensiële Tema 5: Meetkunde van 2D vorms 58
vorm voor 20 Driehoeke 58
Gebruik bewerkingswette met Vierhoeke 61
eksponente 23 Gelykvormigheid en kongruensie 65
Berekeninge met eksponente 25 Sirkels 70
Los probleme op 27
Hersiening 72
Hersiening 29
Formele Assessering: Voorbeeldtoets 74
Formele Assessering: Voorbeeldopdrag –
Pret met faktore
en veelvoude 30
Tema 3: Meetkunde van reguitlyne 32
Reguit-, loodregte en parallelle lyne 32
Hersiening 35
Kwartaal 2
Tema 6: Gewone breuke 78 Formele Assessering: Voorbeeldondersoek – Sin en
Gewone breuke 78 onsin oor persentasies 112
Ekwivalente breuke 81 Tema 9: Oppervlakte en omtrek van 2D vorms 114
Vergelyk en orden breuke 82 Omtrek van veelhoeke 114
Optelling en aftrekking van breuke 84 Oppervlakte van veelhoeke 120
Vermenigvuldiging van breuke 87 Los probleme op wat oppervlakte
Persentasies 89 en omtrek behels 124
Hersiening 91 Hersiening 127
Tema 7: Desimale breuke 92 Tema 10: Buite-oppervlakte en volume van
Lees en skryf desimale breuke 92 3D voorwerpe 128
Rond desimale breuke af 93 Vaste liggame 128
Vergelyk en orden desimale breuke 94 Buite-oppervlakte, volume en kapasiteit 132
Ekwivalente vorms 96 Los probleme op wat buite-oppervlakte
Optelling en aftreking van desimale en volume behels 137
breuke 97
Vermenigvuldiging en deling met Hersiening 139
desimale breuke 99 Formele Assessering: Eksamenoefening 140
Hersiening 103
Tema 8: Funksies en verwantskappe 106
Getalsinne en veranderlikes 106
Vloeidiagramme 108
Tabelle 109
Hersiening 111
Kwartaal 3
Tema 11: Numeriese en meetkundige patrone 144 Tema 15: Grafieke 170
Numeriese patrone 144 Interpreteer grafieke 170
Gebruik en skryf reëls om ’n patroon Trek grafieke 176
te vorm 146
Hersiening 178
Vind die reël van die numeriese
patroon 148 Tema 16: Transformasiemeetkunde 180
Meetkundige patrone 149 Ondersoek translasies 180
Ondersoek refleksies 183
Hersiening 151
Ondersoek rotasies 185
Formele Assessering: Voorbeeldopdrag – Vergroot en verklein meetkundige
Interessante verhoudings 152 figure 188
Los probleme op wat transformasies
behels 190
Gebruik formules om insette en
uitsette te bepaal 154 Hersiening 192
Gebruik vloeidiagramme om insette
Formele Assessering: Voorbeeldprojek – Hoe ons
en uitsette te bepaal 156
water gebruik 194
Gebruik tabelle om insette en uitsette
te bepaal 158 Tema 17: Meetkunde van 3D voorwerpe 196
Klassifiseer 3D voorwerpe 196
Hersiening 159
Prismas 198
Tema 13: Algebraïese uitdrukkings 160 Piramides 201
Gebruik wiskundige taal 160 Bou van 3D modelle 204
Gebruik veranderlikes in algebra 162
Hersiening 207
Skryf terme van ’n uitdrukking 163
Hersiening 165
Tema 14: Algebraïese vergelykings 166
Los getalsinne deur inspeksie op 166
Gebruik getalsinne om probleme
op te los 168
Hersiening 169
Kwartaal 4
Tema 18 Heelgetalle 212 Formele Assessering: Voorbeeldondersoek –
Tel, orden en vergelyk heelgetalle 212 Maak ’n argitekmodel 244
Bereken met heelgetalle 214
Tema 23: Versamel, organiseer en som data op 246
Eienskappe van heelgetalle 217
Versamel data 246
Los probleme met heelgetalle op 218
Organiseer data 249
Hersiening 219 Som data op 252
Tema 19: Numeriese en meetkundige patrone 220 Hersiening 255
Beskryf patrone 220
Tema 24: Verteenwoordig data 256
Gebruik reëls om tabelle te voltooi 222
Trek staafgrafieke en dubbelstaaf-
Hersiening 225 grafieke 256
Trek histogramme 258
Trek sirkeldiagramme 260
Getalsinne 226
Gebruik vloeidiagramme en tabelle Hersiening 261
om uitdrukkings te illustreer 228
Tema 25: Interpreteer, ontleed en rapporteer
Hersiening 229 data 262
Interpreteer data 262
Formele Assessering: Voorbeeldopdrag – Hoe
Ontleed data 264
koerse ’n besigheid
Rapporteer data 268
beïnvloed 230
Hersiening 269
Tema 21: Algebraïese uitdrukkings 232
Algebraïese uitdrukkings wat in Tema 26: Waarskynlikheid 270
getalpatrone gebruik word 232 Elementêre waarskynlikheid 270
Gebruik vloeidiagramme om
Hersiening 275
uitdrukkings te illustreer 233
Gebruik tabelle om uitdrukkings Formele Assessering: Eksamenoefening 276
te illustreer 236
Woordelys 280
Hersiening 237
Indeks 288
Los getalsinne met heelgetalle op 238
Gebruik getalsinne om probleme
op te los 241
Hersiening 243
1 Kwartaal 1
Die volmaan in die naglug ’n Ryp lemoen wat aan ’n boom hang
Die gesig van ’n sonneblom ’n Sirkelvormige dwarssnit van ’n waatlemoen
2
Temas 1–5
Laat ons begin

Wanneer ons na die aarde en die verskillende
voorwerpe om ons kyk, ontdek ons een basiese
vorm wat oor en oor herhaal word.
Die prente toon ’n verskeidenheid voorwerpe wat

in die natuur voorkom. Alhoewel hierdie voorwerpe
baie verskil, het hulle almal ’n gedeelde kenmerk.
Kyk na die voorwerpe in die prente.
1. Noem die kenmerk wat hulle gemeen het.

2. Noem nog twee voorwerpe wat in die natuur
voorkom wat hierdie kenmerk het.
3. “In die natuur kom daar meer sirkels en sfere
voor as vierkante en kubusse.” Stem jy saam met
Rimpelings in die water hierdie stelling? Verduidelik jou antwoord.
4. Bespreek die verhouding tussen hierdie drie
woorde: sirkel, sfeer, siklus.
Inhoud behandel in Kwartaal 1:

Tema 1: Telgetalle; Tema 2: Eksponente; Formele Assessering:
Voorbeeldopdrag; Tema 3: Meetkunde van reguitlyne; Tema 4: Konstruksies;
Saturnus met sy ringe Tema 5: Meetkunde van 2D vorms; Formele Assessering: Voorbeeldtoets
3
Tema
1 Telgetalle
Wiskunde-idees Vergelyk, orden en rond getalle af

• Vergelyk, orden en
rond getalle af.
Al die positiewe getalle 1; 2; 3; 4; . . . word die versameling natuurlike
getalle genoem. As ons 0 by die versameling natuurlike getalle voeg, dan
• Gebruik
kry ons die versameling telgetalle. Ons gebruik getalle om bewerkings
eienskappe van
telgetalle. te doen soos optel, aftrek, vermenigvuldig en deel. Ons kan ook getalle
in ’n spesifieke volgorde skryf. Die getalle 124; 2 514; 479 180; 9 823 010 is
• Herken eienskappe
byvoorbeeld in volgorde van die kleinste tot die grootste geskryf.
van 0 en 1.
• Skat en bereken Wanneer ons moet skat, kan ons getalle afrond tot die naaste 5, 10, 100
deur al vier of 1 000.
bewerkings te
gebruik. Voorbeeld: As daar
• Veelvoude en 36 783 toeskouers in die
faktore van sokkerstadion is, kan
telgetalle. ons die getal afrond tot
• Bepaal die KGV en die naaste 5, wat 36 785
GGF van getalle. toeskouers sal wees, of ons
• Los probleme op. kan die getal afrond tot die
naaste 1 000, wat 37 000
toeskouers sal wees.
Sleutelwoorde
• natuurlike getalle Afronding word dikwels
– die telgetalle wat gebruik om berekeninge
Ons benader die aantal mense in groot groepe
groter as of gelyk makliker te maak. Om ’n
wanneer ons nie die presiese aantal nodig het
is aan 1 (1; 2; 3; 4; getal tot die naaste 5 af te
nie.
…) en dit word rond, moet jy na die laaste
voorgestel deur die syfer van die getal kyk (die ene-syfer) en die getal afrond na die naaste getal
simbool ℕ waarin 5 kan deel. Kyk na die getallelyn hieronder:
• telgetalle – die
getalle 0; 1; 2; 3;
4; … en dit word
voorgestel deur die 0 5 10 15 20 25
simbool N0
Om ’n getal af te rond, besluit jy watter syfer afgerond moet word. Die syfer
wat afgerond moet word, sal óf onveranderd bly óf met een vermeerder.
Wanneer jy ’n getal tot die naaste 10 afrond, kyk na die ene-syfer.
Wanneer jy ’n getal tot die naaste 100 afrond, kyk na die tiene-syfer.
Wanneer jy ’n getal tot die naaste 1 000 afrond, kyk na die honderde-syfer.
4 Kwartaal 1
As die syfer waarna jy kyk, 5 of groter is, vermeerder die verlangde syfer met Sleutelwoorde
een en maak die laaste syfer(s) nul. Ons noem dit rond af na bo. As dit 4 of
minder is, los die verlangde syfer net so en maak die laaste syfer(s) nul. • rond af na bo –
benader na ’n
Voorbeeld: 465 784 afgerond tot die naaste 10 is 465 780. getal groter as die
oorspronklike getal
465 784 afgerond tot die naaste 100 is 465 800.
• rond af na onder
465 784 afgerond tot die naaste 1 000 is 466 000. – benader na ’n
getal kleiner as die
Die presiese getal is dikwels nie regtig belangrik nie, maar ’n benadering is oorspronklike getal
goed genoeg.
Voorbeeld
1. ’n Sokkertoernooi word by drie stadions aangebied. Stadion A kan
42 000 mense huisves, Stadion B kan 68 000 mense huisves en
Stadion C kan 55 000 mense huisves.
Skryf die letters van stadions in volgorde van die kleinste tot die
grootste.
2. Rond 987 516 af tot:

a ) die naaste 5 b ) die naaste 10
c ) die naaste 100 d ) die naaste 1 000
e ) die naaste 10 000 f ) die naaste 100 000.
Antwoorde
1. Stadion A, Stadion C, Stadion B
2. a ) 987 515 b ) 987 520
c ) 987 500 d ) 988 000
e ) 990 000 f ) 1 000 000
Tema 1: Telgetalle 5
Oefening 1.1
1. Watter van hierdie getalle:1; 507; 110; 138 242; 2003; 21 519; 6 143 278;
Het jy geweet? 0; 7 892 is:
5 000 jaar gelede het a ) onewe getalle b ) ewe getalle
die Egiptenare en die c ) groter as 10 000 d ) kleiner as 25 000
Mesopotamiërs
getalle anders 2. Rangskik die volgende getalle van die kleinste tot die grootste:
gebruik. Hulle het a ) 610; 404; 936; 828; 219; 605 b ) 720; 118; 0; 17; 3 092; 550
byvoorbeeld simbole c ) 560; 742; 600; 909; 605; 808 d ) 3 560; 742; 9 909; 0; 8 000; 605
en prente vir getalle
gebruik. 3. Vervang die * met >, =, of < om hierdie wiskundige sinne waar te maak:
1 a ) 55 * 66 b ) 21 * 12
_
c ) 0 * 10__ d )  16 * 4
2 e) 3* 8
3
 f ) 235 * 325
3 4. Kopieer en voltooi die tabel hieronder deur die getalle af te rond:
Tot die naaste Tot die naaste Tot die naaste

10 5 1 000 100 000
87 392
Die Romeine het die
321 409
simbole I, V, X, L, C, D
en M gebruik. Hierdie 6 823 617
letters word 13 415 978
Romeinse syfers 28 469 241
genoem. Hulle het
976 315 463
kombinasies van
hierdie letters 5. Skryf die getal neer, wat die helfte is van:
gebruik om ander
getalle te maak. Die
a ) 862 b ) 48 200 c ) 105 068 d ) 248 622
jaar 2010 is 6. Verdubbel die volgende getalle:
byvoorbeeld geskryf
a ) 24 b ) 160 c ) 3 300 d ) 14 052
as MMX.
7. Vul die ontbrekende getalle in die volgende rye in:
a ) 1; 3; 5; …; 9 b ) 2; 4; …; 8
Uitdaging
c ) 10; 20; 30; …; 50 d ) 3 000; 6 000; 9 000; ….; 15 000
Op hoeveel 8. Watter getal is halfpad tussen 862 350 en 862 360?
verskillende maniere
kan jy 2 + 3 + 5 + 7 as 9. Skryf die volgende drie getalle in elke patroon hieronder neer:
die som van twee a)
getalle skryf?
20 24 28 32
b)
10 11 13 16 20
6 Kwartaal 1
eienskappe van telgetalle
Optelling van getalle word die som genoem en aftrekking van getalle Sleutelwoorde
word die verskil genoem. Vermenigvuldiging van getalle word die produk
genoem. Wanneer jy getalle optel of vermenigvuldig, maak die volgorde van • som – die resultaat
die getalle nie saak nie, byvoorbeeld: 4 + 5 = 5 + 4 en 4 × 5 = 5 × 4. Dit word van optelling
die kommutatiewe eienskap van optelling en vermenigvuldiging genoem. • verskil – die
resultaat van
Die volgorde waarin jy getalle optel of vermenigvuldig maak ook nie saak nie, aftrekking
byvoorbeeld: (4 + 5) + 6 = 4 + (5 + 6) en (4 × 5) × 6 = 4 × (5 × 6). Dit word die • produk – die
assosiatiewe eienskap van optelling en vermenigvuldiging genoem. resultaat van
vermenigvuldiging
Wanneer getalle in hakies vermenigvuldig word met ’n getal voor die hakies,
word elke getal binne-in die hakie beïnvloed. Hierdie eienskap van getalle
werk vir optelling en aftrekking, byvoorbeeld:
4(5 + 6) = (4 × 5) + (4 × 6) of 6(5 – 4) = (6 × 5) – (6 × 4). Dit word die
distributiewe eienskap van optelling en vermenigvuldiging genoem.
Optelling en aftrekking word inverse bewerkings genoem. As jy dieselfde

hoeveelheid van ’n getal optel en aftrek, sal jy weer die getal hê waarmee jy
begin het. Hierdie bewerkings het ’n inverse effek op mekaar, byvoorbeeld
856 + 12 – 12 = 856.
Vermenigvuldiging en deling word inverse bewerkings genoem. As jy ’n

getal met dieselfde hoeveelheid vermenigvuldig en deel, sal jy weer die
getal hê waarmee jy begin het, aangesien die bewerkings ’n inverse effek
op mekaar het, byvoorbeeld 524 × 12 ÷ 12 = 524.
Voorbeeld
1. Bepaal die volgende somme:
a ) 23 + 45 + 67 b ) 67 + 45 + 23
c ) Is hierdie antwoorde dieselfde?
2. Bepaal die volgende produkte:
a ) 12 × 9 b ) 9 × 12
3. Bereken:
a ) 3(12 + 25) = … b ) (3 × 12) + (3 × 25) = …
4. Bereken: (25 + 0) + (32 × 1) + (36 × 3 ÷ 3) = …
Antwoorde
1. a ) 135 b ) 135 c ) Ja
2. a ) 108 b ) 108 c ) Ja
3. a ) 111 b ) 111 c ) Ja
4. 25 + 32 + 36 = 93
Oefening 1.2
1. Voltooi die volgende somme (jy hoef nie die antwoorde uit te werk nie):
Het jy geweet? a ) 26 + 52 = 52 + … b ) 123 + 456 = 456 + …
Die Arabiese woord c ) 57 + 65 = 65 + … d ) 256 + 102 = 102 + …
vir nul is sifr ( )
2. Voltooi die volgende produkte (jy hoef nie die antwoorde uit te werk
wat “leeg” beteken.
nie):
a ) 18 × 7 = 7 × … b ) 20 × 300 = 300 × …
c ) 57 × 65 = 65 × … d ) 256 × 102 = 102 × …
3. Bepaal die ontbrekende getal:
a ) 6(7 + 8 ) = (6 × 7) + (6 × …)
b ) 9(5 – 4) = (9 × 5) – (9 × …)
c ) 12(15 + 24) = (12 × 15) + (12 × …)
d ) 35(18 – 11) = (35 × 18) – (35 × …)
4. Tel die volgende bymekaar:
Uitdaging a ) 45 + 0 b ) 32 + 55
Kyk na hierdie c ) 12 + 13 + 15 d ) 11 + 0 + 52
veelvoude van 9 en
5. Vermenigvuldig die volgende:
kyk of jy ’n patroon
kan sien. a ) 65 × 0 b ) 41 × 1 c ) 10 × 20 d ) 350 × 100
9 × 11 = 99 6. Vereenvoudig:
9 × 22 = 198 a ) 3(5 + 6) b ) 6(3 + 3) c ) 8(9 + 0) d ) 5(4 + 2)
9 × 33 = 297 7. Kopieer hierdie vergelykings en sit hakies by sodat die antwoorde
9 × 44 = 396 korrek is:
9 × 55 = □ a ) 27 – 5 × 3 – 32 = 34 b ) 70 + 5 × 3 – 220 = 5
9 × 66 = □ c ) 120 ÷ 2 × 3 + 5 = 480 d ) 120 ÷ 2 × 3 + 5 = 25
9 × 77 = □ 8. Los op:
9 × 88 = □ a ) 50 × 3 + 20 × 4 b ) 28 ÷ 4 + 120 ÷ 3
9 × 99 = □ c ) 240 ÷ 30 – 75 ÷ 25 d ) 36 + 42 ÷ 2 – 35
9. Bepaal die omtrek van ’n reghoek wat 34 cm lank en 16 cm breed is.
Gebruik die formule O = 2 l + 2 b.
10. Alex koop 4 sakke kos vir sy hond teen R30 per sak en 2 sakke kos vir
sy kat teen R20 per sak. Hy werk die koste uit as 4 × 30 + 2 × 20. Hy
vermenigvuldig eers 4 met 30 om 120 te kry. Dan tel hy 2 by en kry 122.
Dan vermenigvuldig hy 122 met 20 en kry R2 440. Hy het geskat die
kos behoort hom minder as R2 000 te kos en besef dat hy ’n fout in sy
berekening gemaak het. Waar het Alex sy fout gemaak en wat is die totale
koste van die troeteldierkos?
8 Kwartaal 1
Berekeninge met telgetalle
Optelling
Daar is verskillende metodes wat jy kan gebruik om getalle op te tel.
Voorbeeld
Bepaal die som van 384 + 527 + 472. Jy kan die getalle direk onder mekaar in
kolomme skryf en dit dan optel.
Antwoord
H T e
1
3 18 4 In die ene-kolom 4 + 7 + 2 = 13. Skryf 3 in die ene-kolom en tel 1 by die tiene-kolom
5 2 7 In die tiene-kolom 8 + 2 + 7 + 1 = 18. Skryf 8 in die tiene-kolom en tel 1 by die honderde-kolom
4 7 2 In die honderde-kolom 3 + 5 + 4 + 1 = 13. Skryf 3 in die honderde-kolom en 1 in die duisende-
kolom
1 3 8 3
Nog ’n manier om 384 + 527 + 472 op te tel is om die honderde-dele, die tiene-dele
en die ene-dele apart te groepeer:
384 + 527 + 472 = (300 + 500 + 400) + (80 + 20 + 70) + (4 + 7 + 2)
= 1 200 + 170 + 13 Tel die honderde, tiene en ene apart bymekaar
= 1 383 Tel die honderde, tiene en ene bymekaar
0 word die identiteitselement van optelling genoem aangesien ’n getal

onveranderd bly wanneer 0 bygetel word, byvoorbeeld: 24 + 0 = 24.
Aftrekking
Skryf die getalle direk onder mekaar in kolomme neer en trek dan die
getalle af.
Voorbeeld
Bereken: 783 – 529
H T e
7 7 13 Jy kan nie 9 van 3 aftrek nie, so gaan “leen” ’n tien by die tiene-kolom. Trek dan 9 van 13 af.
5 2 9 8 tiene is verminder na 7 tiene.
2 5 4
Oefening 1.3
1. Bepaal die som van die volgende getalle. Gebruik jou sakrekenaar om
die antwoorde te kontroleer.
a ) 95 + 362 + 285 + 274 + 1 b ) 35 + 674 + 78 + 39 + 0
c ) 4 260 + 5 721 + 842 + 393 d ) 33 333 + 55 555 + 77 777
e ) 13 654 + 20 801 f ) 357 901 + 129 042
g ) 100 403 + 859 782 h ) 789 000 + 46 735
2. Tel hierdie getalle op:
a ) 4 082; 16 135; 26 253 b ) 28 753; 327 438; 9 196
Het jy geweet?
Volgens legendes van 3. Bepaal die verskil. Gebruik jou sakrekenaar om die antwoorde te
die Yoruba-mense kontroleer.
kom hulle van die a ) 798 – 562 b ) 89 310 – 3 540
Ooste af en het hulle
in Nigerië, Togo en c ) 592 710 – 361 204 d ) 240 040 – 67 952
Benin gaan woon.
4. Bereken:
In die Yoruba- a ) 759 + 28 – 193 b ) 4 613 – 292 + 8 501
getallestelsel het die
getalle van 1 tot 10 c ) 146 053 – 23 912 + 503 614 d ) 13 420 + 118 066 – 120 786
verskillende name.
Die getalle 11 tot 14
word geskryf deur Vermenigvuldiging
optelling met 10 te 1 word die identiteitselement van vermenigvuldiging genoem aangesien ’n
gebruik, byvoorbeeld getal onveranderd bly wanneer dit met 1 vermenigvuldig word. Voorbeeld:
11 = 10 + 1 en 365 000 × 1 = 365 000. Wanneer jy groot getalle vermenigvuldig, gebruik jy
12 = 10 + 2.
langvermenigvuldiging. Sodoende breek jy ’n moeilike produk op in die som
Die getalle 15 tot 19
word egter geskryf
van eenvoudige produkte.
deur aftrekking vanaf
20 te gebruik, byvoor- Voorbeeld
beeld 18 = 20 – 2 en
19 = 20 – 1.
Bereken: 2 310 × 35.
Die getalle 21 tot 24 Antwoord
word ook geskryf deur 2 310 × 35 = 2 310 × (30 + 5)
optelling te gebruik en = (2 310 × 30) + (2 310 × 5) Distributiewe wet
die getalle 25 tot 29
word geskryf deur = (2 310 × 5) + (2 310 × 30) Kommutatiewe wet
aftrekking vanaf 30 te = 11 550 + 69 300 = 80 850
gebruik. In kolomme lyk dit só:
Elke getal ná 30 word 2 310
geskryf as ’n veelvoud × 35
van 20 plus of minus 11 550 2 310 × 5, vermenigvuldig met ene
tiene en ene. Hierdie
patroon word herhaal + 69 300 2 310 × 30, vermenigvuldig met tiene
vir getalle tot 200.
80 850 Tel die twee produkte bymekaar
Voorbeeld:
35 = (2 × 20) – 5
Deling
Wanneer jy groot getalle deel, gebruik jy langdeling.
51 = (3 × 20) – 10 + 1
Voorbeeld
Deel 145 413 deur 321.
Antwoord
Togo 453 Hierdie getal is die antwoord
Benin 321)145413
Nigerië 1284 321 × 4 = 1 284
1701 Trek 1 284 van 1 454 af en bring die 1 af
Kaart van lande waar die 1605 321 × 5 = 1 605
963 Trek 1 605 van 1 701 af en bring die 3 af
Yoruba-mense hulle gaan 963 321 × 3 = 963
vestig het. 0 Trek 963 van 963 af
10 Kwartaal 1
Die volgorde van die bewerkinge is baie belangrik. Werk altyd eers die
hakies uit waar moontlik. Dan moet vermenigvuldiging en deling voor Sleutelwoorde
optelling en aftrekking gedoen word. Voorbeeld:
3 + 4 × 5 = 3 + 20 = 23, maar • langvermenig-
(3 + 4) × 5 = 7 × 5 = 35. vuldiging – ’n
metode waarmee
Wanneer jy enige wiskundige berekening doen, moet jy altyd eers skat wat groot getalle
jy dink die antwoord behoort te wees en kontroleer dan of jou antwoord vermenigvuldig
sinvol is. word deur die
getalle in kolomme
te skryf
Voorbeeld
a ) Skat die aantal sitplekke in ’n saal as daar 22 rye met 38 • langdeling – ’n
metode wat
sitplekke in elke ry is.
gebruik word om
b ) Bereken die presiese aantal sitplekke in die saal. getalle te deel wat
Antwoorde te groot is om met
kortdeling te deel
a ) 20 × 40 = 800
My skatting is 800 sitplekke.
b) 22
× 35
110 5 × 22 = 110
+ 660 30 × 22 = 660
770 Tel die twee produkte bymekaar
Daar is 770 sitplekke in die saal.
Kompensering as ’n berekeningstegniek
Jy kan afronding en kompensering gebruik om ’n berekening te
vereenvoudig.
Voorbeeld
Om ’n getal met 101 te vermenigvuldig, is dieselfde as om dit met
(100 + 1) te vermenigvuldig.
346 × 101 = 346 × (100 + 1)
= 346 × 100 + 346 × 1
= 34 946
Jy kan vir afronding kompenseer om die presiese antwoord op ’n
berekening te bepaal.
Die antwoord op 2 103 × 99 kan geskat word as
2 000 × 100 = 200 000.
Om vir afronding te kompenseer skryf ons 99 oor as (100 – 1).
Die berekening 2 103 × 99 = 2 103 × (100 – 1)
is gelyk aan (2 103 × 100) – (2 103 × 1)
= 210 300 – 2 103
= 208 197
Die verskil tussen die geskatte antwoord en die werklike antwoord deur
die metode van kompensering te gebruik is 208 197 – 200 000 = 8 197.
Voorbeeld
Jy kan ook afronding en kompensering gebruik as jy groter getalle optel
en aftrek.
17 036 + 897 94 275 – 999
= 17 036 + 900 – 3 = 94 275 – 1 000 + 1
= 17 936 – 3 = 93 275 + 1
= 17 933 = 93 276.
Oefening 1.4
1. Skat hierdie antwoorde deur elke getal af te rond.

a ) 899 ÷ 31 b ) 301 × 299 c ) 285 × 110
2. Bereken:
a ) 300 × 400 × 1 b) 375 × 220 c ) 3 198 × 750
3. Rond die volgende getalle af tot die naaste 1 000 en bepaal dan die som
van die getalle: 67 810; 90 909; 1 254 en 200 710.
4. Bereken:
a ) 19 780 ÷ 23 b) 22 134 ÷ 34 c) 78 475 ÷ 215
5. Gebruik afronding en kompensering om die volgende te bepaal:
a ) 892 × 9 b ) 463 × 99 c ) 1 200 × 101
d ) 8 315 × 19 e ) 16 528 + 299 f ) 38 592 – 1 403
6. Kopieer en voltooi die tabel hieronder:
Berekening geskatte Werklike Verskil
antwoord antwoord
(bereken)
7 981 + 4 605
4 087 – 1 986
21 319 + 18 788
18 797 × 2
80 436 ÷ 2
7. Twee getalle bymekaar getel gee ’n som van 482. As een van die getalle
321 is, wat is die ander getal?
8. Die produk van twee getalle is 48. As een van die getalle 16 is, wat is die
ander getal?
9. ’n Verpakkingsmaatskappy moet 395 sakrekenaars na een van sy
takkantore stuur. As hulle 8 sakrekenaars in elke boks verpak, bereken
hoeveel bokse hulle benodig.
12 Kwartaal 1
Veelvoude en faktore
’n faktor is ’n getal wat presies in ’n telgetal indeel sonder ’n res. Die faktore
van 18 is byvoorbeeld 1; 2; 3; 6; 9 en 18.
Priemgetalle is getalle wat slegs twee faktore het, die getal self en 1.
503 en 1 307 is voorbeelde van groter priemgetalle. Die getal 2 is die eerste
priemgetal. Ons sê dat 2 × 1 = 2. Die getal 2 is die enigste ewe priemgetal,
want al die ander ewe getalle het meer as twee faktore. Die getalle 2, 3, 5, 7
en 11 is voorbeelde van priemgetalle, want hulle het slegs twee faktore: die
getal self en 1. 101 en 113 is voorbeelde van groter priemgetalle.
Getalle met meer as twee faktore word saamgestelde getalle genoem. Die
getalle 4, 6, 8, 9 en 10 is voorbeelde van saamgestelde getalle, want hulle
het meer as twee faktore. Elke natuurlike getal, behalwe 1, het ten minste
twee faktore: die getal self en 1. Die getal 1 het slegs een faktor: homself. Die
getal 1 is dus nie ’n priemgetal nie en ook nie ’n saamgestelde getal nie.
’n Veelvoud is die produk van twee natuurlike getalle. Voorbeeld: 24 is ’n

veelvoud van 8 en 3, want 8 × 3 = 24. Die getal 24 is ook ’n veelvoud van 12
en 2, want 12 × 2 = 24.
Elke natuurlike getal het ’n oneindige aantal veelvoude:
2×1 2×2 2×3 2×4
Jy kan die veelvoude van 2 uit die aantal selfone in elke

vermenigvuldigingstap vir die getal 2 sien.
GGF en KGV is getalle wat dieselfde faktore deel. Dit word gemene faktore
genoem en jy kan die grootste gemene faktor, ggf, van twee of meer
getalle bepaal.
Jy kan ook die kleinste gemene veelvoud, KgV, van twee of meer getalle
bepaal.
Die veelvoude van 12 is voorbeeld 12; 24; 36; 48; 60; 72; 84; . . . en die veelvoude
van 15 is 15; 30; 45; 60; 75; 90; . . . wat beteken die KGV van 12 en 15 is 60.
Jy kan die priemfaktormetode gebruik om die KGV (of ’n GGF) te bepaal. Uitdaging
Voorbeeld: 12 = 2 × 2 × 3 en 15 = 3 × 5 dus die KGV = 2 × 2 × 3 × 5 wat al die
moontlike priemfaktore van beide getalle bevat. Die GGF van 12 en 15 is 3, Wat is die GGF van
want dit is die grootste faktor wat gemeenskaplik is aan beide getalle. 231, 420 en 630?
126 ← Deel eers 126 deur 2 om 63 te kry.
Voorbeeld
1. Bepaal al die faktore van 126. 2 × 63 ← Jy kan nie 63 deur 2 deel nie,
Teken ’n faktorboom: so deel deur 3 en kry 21.
3 × 21 ← Deel weer deur 3 om 7 te kry.
Roshaan teken 2. Bepaal die GGF van 12 en 16. 3 × 7 ← Dit is ’n priemgetal, so jy kan
’n faktorboom nie verder gaan nie.
12 = 2 × 2 × 3 en16 = 2 × 2 × 2 × 2
om die Die faktore van 12 is 1; 2; 3; 4; 6 en 12.
priemfaktore Die faktore van 16 is 1; 2; 4; 8 en 16.
van 126 te
Die GGF van 12 en 16 is 2 × 2 = 4.
bepaal.
3. Bepaal die KGV van 12 en 16.
Die veelvoude van 12 is 12; 24; 36; 48; 6.0; 72; . . .
Die veelvoude van 16 is 16; 32; 48; 64; 80; . . .
Hierdie twee getalle kan baie gemene veelvoude hê. Deur na die lys te kyk, kan
jy sien die KGV van 12 en 16 is 48.
Oefening 1.5
1. Watter van hierdie getalle is priemgetalle? 7; 17; 27; 2; 224; 1; 35; 39; 11;
Het jy geweet? 103
Eratosthenes was ’n 2. Lys die faktore van hierdie getalle:
Griekse wiskundige a ) 15 b ) 24 c ) 36 d ) 105 e ) 300
wat van 276–196 v.C.
geleef het. Hy was 3. Lys die eerste vyf veelvoude van hierdie getalle:
bekend omdat hy die a) 6 b) 9 c ) 12 d ) 20 e ) 100
omtrek van die aarde
bereken het, asook 4. Lys al die veelvoude van 4 tussen 10 en 30.
vir sy werk oor
priemgetalle. 5. Bepaal die GGF van hierdie getalle:
a ) 30 en 50 b ) 20, 32 en 48 c) 160 en 240
6. Bepaal die KGV van 60 en 400.
7. a ) Bepaal twee natuurlike getalle wat veelvoude is van 12 en 15.
b ) Bepaal die priemfaktore van 180.
8. Bepaal die GGF en KGV van 60 en 80 met die volgende stappe:
a ) Skryf 60 as ’n produk van sy priemfaktore.
b ) Skryf 80 as ’n produk van sy priemfaktore.
c ) Vermenigvuldig die faktore wat in beide lyste voorkom wat jy in a )
en b ) gemaak het. Dit gee vir jou die GGF van 60 en 80.
d ) Vermenigvuldig al die moontlike faktore van beide getalle wat in a )
en b ) gelys is. Dit gee vir jou die KGV van 60 en 80.
14 Kwartaal 1
Los probleme op
Dit is baie belangrik dat jy weet hoe om met telgetalle te werk wanneer jy
praktiese probleme oplos. ŉ Begroting beplan, ŉ lening aangaan, rente betaal
en rente op spaargeld verdien is alles dinge waaroor jy besluite moet neem.
Wanneer jy gaan inkopies doen en jy sien dat ’n jas wat R300 gekos het, met
R90 afgemerk is, kan jy uitwerk wat die verkoopprys is: R300 – R90 = R210.
Begrotings en rekeninge
Dit is belangrik om maandelikse en jaarlikse uitgawes te beplan om seker
te maak dat jou uitgawes nie meer is as die inkomste wat jy verdien nie.
Dit word ’n begroting genoem. Mense stel ’n begroting op sodat hulle
kan beplan hoe en wanneer om hul inkomste te spandeer. Jaarlikse inflasie
veroorsaak dat pryse styg en dit moet in gedagte gehou word wanneer ’n Sleutelwoord
begroting opgestel word.
• begroting – ’n
Sommige maandelikse koste is vaste kostes, byvoorbeeld ’n plan van inkomste
erfbelastingrekening, huur van ’n eiendom en skoolgeld. Sekere en uitgawes
maandelikse rekeninge kan ook wissel, byvoorbeeld, water, elektrisiteit,
telefoon, mediese uitgawes en kos.
Al die verwagte maandelikse uitgawes moet in gedagte gehou word
wanneer ’n begroting opgestel word.
Voorbeeld
Joseph verdien R6 000 elke maand. Hy het R1 200 nodig vir huur en hy moet ook kos koop en vir
elektrisiteit en vervoer betaal.
a) Skryf ’n begrotingsplan vir Joseph neer.
b) Bespreek ander kostes wat hy kan hê.
c) Watter persentasie van sy begroting gebruik Joseph vir huur?
Uitgawes
Huur 1 200
Kos 1 600
Elektrisiteit 250
Vervoer 500
Ander kostes 850
Spaar 1 100
Totaal R6 000
Antwoord
a) Hier is ’n begrotingsplan vir Joseph.
b) Hy het ook dalk ander uitgawes soos mediese kostes, vermaak en klere.
1 200 100
c) ____ ___
6 000 × 1
12 100 2 10
= __ ___ _ __
60 × 1 = 1 × 1
= 20% van Joseph se begroting word vir die huur gebruik.
Baie winkels het rekeningfasiliteite. Dit beteken dat jy goedere kan koop en
dan oor ’n tydperk van ’n paar maande kan betaal. Rente kan gehef word op
uitstaande rekeninge of laat betalings.
Voorbeeld
Sifiso het by ’n winkel klere gekoop vir R1 800. Hy het ’n rekening
oopgemaak by die winkel en moes vir 6 maande elke maand R300
betaal. Rente van 18% per jaar is gehef op die uitstaande bedrag wat na
die betaaldag elke maand geskuld word. Hy het R900 terugbetaal maar
kon nie die volgende paaiement betaal nie. Hoeveel rente is gehef?
Antwoord
Uitstaande saldo = 1 800 – 900 = R900
Rente: 18% ÷ 12 = 1,5% per maand
1,5
Rente op uitstaande saldo = R900 × ___
100 = R13,50
R13,50 rente is gehef op sy volgende maandelikse rekening.
Lenings
Dit is dikwels nodig om geld te leen om vir ’n duur item soos ’n motor te kan
betaal. Jy moet dalk ook ’n lening aangaan om vir studies aan ’n kollege te
betaal.
Wanneer jy geld leen, moet jy die lening met rente terugbetaal. Rente is dan
’n uitgawe op die bedrag wat geleen is.
Jy kan rente op ’n bedrag verdien wat jy spaar of belê. Rente is dan inkomste
op die bedrag wat gespaar word.
Die formule om enkelvoudige rente te bereken is ER = ____kr t .
100
k = kapitaal. Dit is die bedrag geld wat geleen of belê is.
r = rentekoers. Dit is die koers wat gebruik word om die rente per jaar te
bereken en dit word as ’n persentasie geskryf.
t = tyd in jare. Dit is die aantal jare waarvoor die kapitaalbedrag geleen of
belê word.
Die eindbedrag is die totale bedrag en is gelyk aan die kapitaal plus die rente.
Voorbeeld
Aviwe wil ’n platskerm TV koop. Sy gaan ’n lening van R5 000 teen 15% per jaar aan vir 2 jaar.
a) Bereken die enkelvoudige rente. b) Wat is die totale bedrag wat sy betaal?
Antwoord
a) ER = 5 000 × 15 × 2 ÷ 100 = 1 500 b) Eindbedrag = R5 000 + R1 500 = R6 500
Sy betaal R1 500 rente.
16 Kwartaal 1
Wins en verlies Sleutelwoord
Wins is die verskil tussen die verkoopprys en die kosprys van ’n artikel.
• wins – die
As die verkoopprys minder is as die kosprys, word dit ’n verlies genoem. verskil tussen die
’n Winkelier of kleinhandelaar koop sy goedere teen ’n sekere prys aan. verkoopprys en
Hierdie bedrag word die kosprys of KP genoem. die kosprys van ’n
artikel
Die prys waarteen die winkelier die goedere aan ’n klant verkoop, word die
verkoopprys of VP genoem.
Wins (of verlies) kan bereken word as VP – KP.
Voorbeeld
’n Slagter koop vleis vir R1 800 en verkoop die vleis aan sy klante teen ’n wins.
As sy inkomste uit die vleis R2 700 is, hoeveel wins maak hy op die verkope?
Antwoord
KP = 1 800 en VP = 2 700
Wins = 2 700 – 1 800 = 900
Hy maak R900 wins.
Afstand, spoed en tyd

Wanneer jy afstand, spoed en tyd bereken, het jy getalle nodig.
Byvoorbeeld, as jy vir 3 ure teen ’n gemiddelde spoed van 90 km/h ry, kan jy
uitwerk dat die afstand wat jy gery het 3 × 90 = 270 km is.
As jy teen ’n gemiddelde spoed van 80 km/h ry en 560 km aflê, hoe lank

sal die rit neem?
Oplossing: 560 ÷ 80 = 7 ure
Oefening 1.6
1. Hoeveel keer klop jou hart in 5 uur as dit 75 keer per minuut klop?
2. Bereken die tempo waarteen ’n motor petrol gebruik as dit 20 ℓ petrol
oor 180 km gebruik.
3. Die koste van graankos is R36 vir 1 kg. Bereken hoeveel 5kg graankos sal
kos.
4. Hoeveel leerders kan 'n skool inskryf as daar twaalf onderwysers is en
die verhouding van leerders tot onderwysers is 30:1?
5. a) Vyf liter verf kos R210. Werk uit hoeveel 15 liter verf sal kos.
b) Mnr. Jones het ŉ begroting van R650 om verf te koop. Is die totale
prys binne sy begroting?
6. ’n Fabriek vervaardig 32 tafels in ’n 8-uurdag. Bereken hoeveel tafels
word vervaardig:
a ) in 1 uur
b ) in 3 dae
c ) in ’n 5-dagweek.
7. As jy ’n halfmaraton (21 km) in 2 uur 6 minute hardloop, wat is jou
gemiddelde spoed in km/minuut?
8. Water vloei teen ’n tempo van 750 ml/s uit ’n kraan. Hoe lank sal dit
neem om ’n bad met 180 ℓ water te vul?
9. ’n Horlosie wat vir R250 gekoop is, is vir R375 verkoop. Hoeveel wins is
op die verkoop gemaak?
10. Fatima het 56 rose, 48 irisse en 16 freesias. Sy wil ruikers maak met al
die blomme. Bereken die grootste aantal soortgelyke ruikers wat sy kan
maak sonder om enige blomme oor te hou.
Fatima rangskik blomme

in haar blommewinkel.
11. As Fatima R240 betaal het vir blomme en die blommerangskikking vir
R500 verkoop, hoeveel wins het sy gemaak?
12. Mbali loop elke derde dag rivier toe. Nqabisa loop elke vierde dag rivier
toe. Bereken hoe gereeld hulle op dieselfde dag rivier toe sal loop.
13. Nomsa en Thandi gaan haal elke oggend een emmer water en elke aand
een emmer water. As die emmer 20 ℓ
water hou, hoeveel water gaan haal
hulle in twee weke?
14. Sam gaan ’n lening aan vir R1 200 vir ’n
jaar. As die rentekoers 12% per jaar is,
hoeveel rente sal hy betaal?
15. Voltooi die volgende tabel en wys die Nomsa en Thandi gaan haal
kosprys, verkoopprys en wins of verlies. water wat hul families in die
huis kan gebruik.
KP VP Wins Verlies
R600 R150
R850 R320
R1 600 R2 300
R1 050 R450
R3 000 R1 500
18 Kwartaal 1
Hersiening
1. Kyk na die lys getalle: 74; 0; 39; 21 645; 360; 11; 93; 17; 1; 6 000.
a ) Skryf die getalle in stygende volgorde.
b ) Skryf die priemgetalle neer.
c ) Rond 21 645 af tot die naaste 1 000.
d ) Skryf die faktore van 6 neer. (4)
2. Vervang die □ met >, =, of < om elke wiskundige sin waar te maak:
a ) 21 □ 12
b ) 81 ÷ 9 □ 121 ÷ 11
c ) 27 ÷ 9 □ 3
d ) 46 400 □ 64 600 (4)
3. Rond 6 823 056 af:
a ) tot die naaste 5
b ) tot die naaste 10
c ) tot die naaste 100
d ) tot die naaste 1 000 (4)
4. Vereenvoudig die volgende:
a) 8×6×1
b ) 14 + 16 – 30
c ) 102 × 146 × 0
d ) 240 ÷ 16 (4)
5. Bereken: (63 × 0) + (36 × 1) + (10 ÷ 2) – (8 × 5) (2)
6. Voeg hakies in om die volgende vergelykings waar te maak:
a ) 60 ÷ 3 + 5 × 4 = 40
b ) 32 – 6 × 5 ÷ 2 = 1 (2)
7. Bereken:
a ) 543 – 69 + 726
b ) 35 250 ÷ 235
c ) 124 × 32 (6)
8. Bereken hoeveel maande daar in 15 jaar is. (1)
9. Lys die eerste vyf veelvoude van 8. (1)
10. Bepaal die GGF en KGV van 6 en 15. (2)
Totale punte: 30
Hersiening 19
Tema
2 eksponente
Wiskunde idees Vergelyk en stel telgetalle in eksponensiële

• Vergelyk en stel vorm voor
telgetalle in
eksponensiële Jy kan ’n eksponent gebruik om herhaalde vermenigvuldiging aan te toon.
vorm voor. As jy ’n getal met homself vermenigvuldig, is die antwoord ’n kwadraat
en as jy ’n getal twee keer met homself vermenigvuldig, is die antwoord ’n
• Herken en
gebruik gepaste derdemag, byvoorbeeld:
bewerkingswette 3 × 3 = 32 = 9 is ’n kwadraat.
met eksponente, 3 × 3 × 3 = 33 = 27 is ’n derde mag.
vierkants- en
derdemagswortels. Jy kan hierdie proses enige aantal keer herhaal:
• Voer berekeninge 3 × 3 × 3 × 3 = 34
uit met getalle
in eksponensiële 3 × 3 × 3 × 3 × 3 = 35
vorm. 3 × 3 × 3 × 3 × 3 × 3 = 36, ensovoorts.
• Los probleme
op wat getalle in As jy die aantal kere wat ’n natuurlike getal in herhaalde vermenigvuldiging
eksponensiële voorkom in die verkorte vorm neerskryf, noem ons dit die eksponensiële
vorm behels. vorm. Dit beteken dat die getal 36 gelees word as 3 tot die mag 6 waar 3 die
grondtal is en 6 die eksponent is.
Die getal 36 word ook ’n mag genoem. ’n Grondtal saam met ’n eksponent
word ’n mag genoem. Enige getal kan in eksponensiële vorm voorgestel
word sonder om die werklike waarde van die getal te bereken. Voorbeeld:
Sleutelwoorde 24 × 24 × 24 × 24 × 24 × 24 = 246.
• eksponent – ’n Jy het ’n sakrekenaar nodig om die numeriese waarde van 246 uit te werk.
getal wat wys
hoeveel keer ’n Die eerste twaalf kwadrate is:
grondtal as ’n 1=1×1 4=2×2 9=3×3
faktor gebruik is
16 = 4 × 4 25 = 5 × 5 36 = 6 × 6
• kwadraat – die
49 = 7 × 7 64 = 8 × 8 81 = 9 × 9
produk van ’n getal
wat met homself 100 = 10 × 10 121 = 11 × 11 144 = 12 × 12
vermenigvuldig
word (a2 = a × a) Die eerste vyf derde magte is:
• derdemag – die 1=1×1×1
produk van ’n 8=2×2×2
getal wat twee
keer met homself 27 = 3 × 3 × 3
vermenigvuldig 64 = 4 × 4 × 4
word 125 = 5 × 5 × 5
(a3 = a × a × a)
Enige getal verhef tot die mag 1 is gelyk aan die getal self. Voorbeeld:
31 = 3 aangesien die getal slegs een keer voorkom.
20 Kwartaal 1
’n Vierkantswortel is die inverse _
bewerking daarvan om_ ’n getal te Sleutelwoorde
kwadreer.
_
Voorbeeld:
_ _
3 = 9 en 9 = 3. Neem kennis dat 9 geskryf kan word
2
as of 3 × 3 of  3 ×  3 . • mag – ’n
uitdrukking om
te wys dat ’n
getal ’n paar keer
met homself
vermenigvuldig
word
1×1=1 2×2=4 3×3=9 • vierkantswortel
– ’n getal wat
met homself
’n Derdemagswortel is die inverse bewerking __ daarvan om die derdemag__ vermenigvuldig
3 3
van ’n getal te bepaal. ________
Voorbeeld: 23 =__ 8 en__ 8 =__2. Neem kennis dat 8 word om ’n
3 3 3 3
geskryf kan word as 2 × 2 × 2 of 2 × 2 × 2. kwadraat te gee,
byvoorbeeld
__
(3 × 3) of
3 = _
3 = 9
• derdemagswortel
– ’n getal wat twee
keer met homself
vermenigvuldig
word om ’n derde
mag te gee,
byvoorbeeld
Voorbeeld 3
_________
2 = (2
__ × 2 × 2) of
1. Skryf hierdie getalle as magte van ’n priemgetal: 3
2 = 8
a) 5×5×5×5 b ) 81
2. Watter getal is groter: 25 of 52?
3. Skryf neer:
a ) die kwadraat van 8 b ) die derdemagswortel van 27.
Antwoorde
1. a ) 54 b ) 34
2. 25 = 2 × 2 × 2 × 2 × 2 = 32 en Uitdaging
52 = 5 × 5 = 25 Watter gemene
Daarom 25 > 52 veelvoud van 3, 4 en 6
3
__ is ook ’n vierkantgetal?
3. a ) 82 = 8 × 8 = 64 b) 27 = 3
Oefening 2.1
1. Druk elke getal uit as ’n mag van ’n natuurlike getal:

a) 9 b ) 25
c ) 49 d ) 27
e ) 121 f ) 125
Tema 2: Eksponente 21
2. Skryf die volgende produkte in eksponensiaal vorm:
a ) 2×2×2×2 b) 5×5×5
c ) 3×3×3×3×3 d) 6×6×6×6×6×6×6×6
3. Skryf die kwadrate van hierdie getalle neer:
a) 1 b) 3
c) 5 d) 7
e) 8 f ) 10
g ) 20 h ) 25
4. Skryf die derdemagte van hierdie getalle neer:

a) 1 b) 2
c) 3 d) 4
e ) 10 f ) 20
g ) 30 h ) 40
5. Kopieer die tabel en voltooi dit:
Derdemagswortel
getal Derdemag ___
(3 derdemag )
__
0 0 × 0 × 0 = 03 = 0
3
0 = 0
__
1 1 × 1 × 1 = 13 = □
3
1 =□
__
2 2×2×2=□=8
3
 =2
__
3 □ × □ × □ = □ = 27
3
 =3
__
4 □ × □ × □ = 43 = □
3
 =4
__
5 5×□×□=□=□
3
 =5
____
6 □×□×□=□=□
3
216 = □
6. Watter getal is groter?

a ) 21 of 12 b ) 23 of 32
Uitdaging c ) 34 of 43 d ) 14 of 41
As 210 = 1 024, 7. Skryf die volgende neer:
bereken 211 en 212 a ) die kwadraat van 9
sonder jou b ) die vierkantswortel van 9
sakrekenaar.
c ) die kwadraat van 4
d ) die vierkantswortel van 4
e ) die derdemag van 1
f ) die derdemagswortel van 8.
22 Kwartaal 1
gebruik bewerkingswette met eksponente Sleutelwoorde
Wanneer getalle in eksponensiële vorm opgetel, afgetrek, vermenigvuldig • volkome
of gedeel word, skryf dit eers oor as natuurlike getalle. Vereenvoudig vierkante – getalle
vierkantswortels en derdemagswortels en dan kan jy uitdrukkings met natuurlike
getalle as hul
vereenvoudig. Getalle met natuurlike getalle as hul vierkantswortels word
vierkantswortels
volkome
_
vierkante genoem. 4 is byvoorbeeld_’n volkome vierkant, want
 4 = 2, maar 5 is nie ’n volkome vierkant nie:  5 = 2,236067977; dit is nie ’n • probeer-en-
verbeter – ’n
natuurlike getal nie. metode waar mens
skattings gebruik
Om die vierkantswortel van ’n getal uit te werk kan jy_ die metode van om ’n probleem op
probeer-en-verbeter gebruik. Om die waarde van 15 uit te werk, weet ons te los om al nader
byvoorbeeld dat die antwoord groter as 3 moet wees, want 32 = 9. Ons weet aan die antwoord
ook dat die antwoord kleiner is as 4, want 42 = 16. Die antwoord sal nie ’n te kom
natuurlike getal wees nie en dus is 15 nie ’n volkome_ vierkant nie. Jy kan ’n
benaderde antwoord met jou sakrekenaar uitwerk: 15 ≈ 3, 87.
Voorbeeld
1. Bereken: _ _
a ) 32 × 32 b)  9 ×9
2. Vereenvoudig :
a ) 42 + 43 b ) 103 – 102
Antwoorde
1. a ) 9 × 9 = 81 b) 3×3=9
2. a ) 16 + 64 = 80 b ) 1 000 – 100 = 900
Oefening 2.2
1. Bepaal sonder ’n sakrekenaar:

a ) 52 b ) 72
c ) 102 d ) 122
e) 4 2
f ) 62
g ) 92 h ) 112
i ) 82 j ) 502
2. Bepaal_
sonder ’n sakrekenaar:_
a) _ 4 b ) _1
c ) _16 d ) _81
e ) _36 f ) _121
g ) _100 h ) _900
i ) 4 900 h
 j ) 2 500

3. Skryf in eksponensiaal vorm:
a ) 18 × 18 × _18 ×_18 ×_18 × 18
Het jy geweet? _ _ _
b ) 3 × _ 3 × 3 × 3 × 3 × 3
_ _
Eksponensiële groei c ) 6 × 36 × 6 × 36 × 6 × 36

beteken baie vinnige
groei. 4. Bereken: _ _
a ) 23 × 32 b)  16
_
× _16
c ) 23 × 23 d)  25 ×  25
5. Vereenvoudig:
a ) 22 + 23 b ) 32 + 33
c ) 42 – 32 d ) 62 – 52
e ) 103 – 102 f ) 122 – 13
6. Kies die volkome vierkante uit die volgende lys getalle:
1; 3; 4; 8; 9; 12; 16; 20; 25; 36; 44; 49; 60; 64; 78; 81; 99; 100
7. Besluit
_
tussen watter twee heelgetalle die_volgende getalle lê:
a ) _
10 b ) _ 69
c ) 50 d ) 96
8. Bepaal
_
die waarde van hierdie vierkantswortels:
_
a) _ 16 b ) _36
c) _ 144 d) _ 64
e ) _49 f ) __
121
g ) 81 h )  12 100
9. a ) Skryf die eerste tien kwadrate neer.
b ) Watter twee kwadrate gee 'n som van 80?
c ) Watter twee kwadrate gee 'n verskil van 11?
10. Gebruik die probeer-en-verbeter metode om die vierkantswortels van
die volgende
_
nommers te bepaal. _
a ) _ 20 b ) _8
c) _  12 d) _ 30
e )  10 f )  50
Uitdaging
Bereken die kwadrate van:
1. 11
2. 111
3. 1 111
Watter getal se kwadraat sal ’n antwoord gee van 12 345 678 987 654 321?
Gebruik jou sakrekenaar om jou te help om die patroon te bepaal.
24 Kwartaal 1
Berekeninge met eksponente
’n Vierkantswortelteken werk soos ’n hakie. Vereenvoudig enige optelling
______ ___ of
aftrekking
__
onder
_
die teken waar moontlik. Voorbeeld:  16 + 9 = 25 = 5 en
 169 – 144 =  25 = 5.
Die vierkantswortel van ’n _ getal vermenigvuldig met homself is gelyk aan

die getal self. Voorbeeld: (20 )2 = 20.
Die derdemagswortel van ’n getal ___ wat verhef is tot die derde mag is gelyk
3
aan die getal self. Voorbeeld: (  20)3 = 20.
Voorbeeld __
Bepaal die waarde van  100 – 36 sonder ’n sakrekenaar.
Antwoord
__ _
 100 – 36 =  64 = 8
Oefening 2.3
1. Vereenvoudig: __
3
a ) 25 + 33 b ) 34 ÷ 33 + 8
c ) 42 + 41 d ) 33 – 32
e ) 102 – 10
2. Bepaal__
die waardes van: _ _
9 + 16
a ) __ b) 9
_
+  16
_
c ) __
 25 – 16 d)  25 –  16
_ _
e )  100 – 64 f )  100 –  64
3. Vereenvoudig
_
die volgende: _
a ) (_16 )2
b ) (_
64 )2
c) (_ 25 )2 d ) (_
30 )2
e ) (48 )2 f ) (120 )2
4. Vereenvoudig
__ die volgende: ___
3 3
a ) ( ___
8) 3
b ) ( ___
27)3
3 3
c ) ( _____
 64)3 d ) ( ____
12)3
3 3
e ) ( 1 000)3 f ) ( 250)3
5. Bepaal
_
die waarde van: _ _
a ) 9 × 4 b) 9 × 4
Het jy geweet? __ _ _
c ) 16 ÷ 4 d)  16 ÷  4
Die afstand vanaf die _ _ _ _
aarde tot by die son e ) 100 ×  4 f )  100 ÷  4
is 150 miljoen km.
Ons kan dit skryf as 6. Vereenvoudig elke uitdrukking tot een natuurlike getal:
150 000 000 km a ) 13 + 02 b ) 23 – 22
of 15 × 107 km c ) 32 – 22 _ d ) 52 + 5 – 2_ 3
e ) 23 + 33 –  25 f ) 62 – 42 –  9
7. Vereenvoudig
_
die volgende: __
3
a ) 36 + 2 – 32
 3
b ) 32 – 27 + 122
_ _
c ) 2 4 + 32 d ) 52 +  10 2 – 13
__
3
__ _ _
e )  20 + 5 –  43 f ) 3 64 –  16
8. Kopieer die tabel en voltooi dit (gebruik jou sakrekenaar om jou te
help):
___ 3 __ ______
a) 3
27 × 8 = …
3
27 × 8 = …
___ 3 __ ______
b) 3
64 × 8 = …
3
64 – 8 = …
___ 3 __ ______
c) 3
64 ÷ 8 = …
3
64 ÷ 8 = …
9. Bepaal die waardes van hierdie uitdrukkings: ___

3
a ) 43 + 32 b ) 13 + 27
3
__
c ) 23 – 8 d ) 52 – 42
10. Vereenvoudig:
a ) 122 b ) 12 × 2
c ) 43 d) 4×3
e ) 25 f ) 2×5
Uitdaging
Bereken.
_ _ __
1. 16 +  9 en 16 + 9
_ _ __
2. 25 – 16 en 25 – 16
_ _ __
3. 16 ×  9 en 16 × 9
_ _ __
4. 25 ÷ 16 en  25 ÷ 16
5. Kan jy verduidelik waarom die antwoorde in 1 en 2 verskil en in 3 en 4

dieselfde is?
26 Kwartaal 1
Los probleme op
Jy moet probleme kan oplos in kontekste waarin kwadrate, derdemagte en
getalle in eksponensiaal vorm voorkom.
Voorbeeld
’n Eierhouer het 6 eiers in elke ry en daar is 6 rye. Hoeveel eiers is in die
houer?
Antwoord
6 × 6 = 36
Oefening 2.4
1. a ) Skryf al die kwadrate uit hierdie lys neer:

1; 33; 100; 64; 900; 46; 25; 63; 36
b ) Skryf al die derdemagte uit hierdie lys neer:
1; 32; 100; 64; 46; 27; 8; 36
2. Bepaal die vierkantswortel van 169 deur probeer en verbeter.
3. Tussen watter twee natuurlike getalle lê die vierkantswortel van 40?
4. Op ’n skaakbord is daar agt rye met
vierkante en agt kolomme met vierkante.
Bereken hoeveel vierkante daar op die
bord is.
5. a ) Thembisa sit drie rye van drie bokse
langs mekaar. Hoeveel bokse is daar
altesaam?
b ) Val sit vier rye van vier bokse langs
mekaar. Hoeveel bokse is daar
altesaam?
c ) Shariefa sit vyf rye van vyf bokse
langs mekaar. Hoeveel bokse is daar
altesaam?
6. Joe het 24 sokkerkaarte en Sam het 25 sokkerkaarte. Hoeveel kaarte het
hulle altesaam?
7. ’n Getal is die vierkantswortel van 16 en ook die kwadraat van 2. Wat is
die getal?
___
8. Watter een is groter: 42 of 121?
9. Kopieer die tabel en voltooi dit:
a) 23 + 33 = …… (2 + 3)3 = …..
b) 33 – 23 = …… (3 – 2)3 = …..
c) 33 × 23 = …… (3 × 2)3 = …..
d) 43 ÷ 23 = …… (4 ÷ 2)3 = …..
10. Bepaal die buite-oppervlakte en die volume van die kubusse met
hierdie afmetings:
a) Lengte = 4 cm, breedte b) Lengte = 2 cm, breedte
= 4 cm, hoogte = 4 cm = 2 cm, hoogte = 2 cm
2 cm
4 cm a = 4 cm b = 2 cm c = 10 cm d = 3 cm
a = 4 cm b = 2 cm c = 10 cm d = 3 cm
c) Lengte = 10 cm, breedte d) Lengte = 3 cm, breedte
= 10 cm, hoogte = 10 cm = 3 cm, hoogte = 3 cm
3 cm
a = 4 cm 10bcm
= 2 cm c = 10 cm d = 3 cm
a = 4 cm b = 2 cm c = 10 cm d = 3 cm
11. Een ligjaar beteken die afstand wat lig in een jaar aflê. Een ligjaar kan
geskryf word as 9 460 000 000 000 km. As jy hierdie getal skryf as
Het jy geweet?
946 × 10a, wat is die waarde van a?
Die aarde se massa is
597 420 000 000 000 12. Die tweede naaste ster aan die aarde naas die son is Proxima Centauri.
000 000 000 kg. Ons Hierdie ster is 4 128 × 1010 km van die aarde af. Skryf hierdie afstand
kan dit skryf as volledig uit.
59 742 × 1019 kg.
Uitdaging
Lank gelede het wiskundiges ontdek dat as a en b enige natuurlike getalle is,
dan is a3 + b3 = (a + b)(a2 – ab + b2) en a3 – b3 = (a – b)(a2 + ab + b2).
Kopieer die tabel en voltooi dit om te bepaal of hierdie stellings waar is.
33 + 23 = □ (3 + 2)(32 – 3 × 2 + 22) = □
33 – 23 = □ (3 – 2)(32 + 3 × 2 + 22) = □
53 – 23 = □ (5 – 2)(52 + 5 × 2 + 22) = □
53 + 43 = □ (5 + 4)(52 – 5 × 4 + 42) = □
Stem jy saam met hierdie ontdekking?
28 Kwartaal 1
Hersiening
1. Watter getal is groter?
a) 13 of 31 (1)
___ 3
__
b )  25 of 64 (1)
2. Bereken:
_ _
a ) 4 × 4 (1)
3
__
b ) (  8)3 (1)
____ ____
c ) 121 – 100 (3)
3. Kies die derdemagte uit die lys getalle wat hieronder gegee word:
81; 9; 8; 1; 27; 4; 16; 64; 100 (1)
_
4. Tussen watter twee telgetalle lê 27 ? (2)
5. Vereenvoudig:
_______
a )  36 + 64 (2)
___ ___
b )  36 +  64 (2)
6. Bepaal:
_ _
a ) (5)2 + (4)2 (2)
___ _
b )  64 –  1 (2)
7. Bereken:
___ ___
a )  64 ×  16 (2)
___ ___
b )  64 ÷  16 (2)
a ) 31 + 22 + 13 (2)
_ _
b ) 3 9 + 2 4 (2)
9. Gee die waarde
______ ______van:
 30 + 6 –  16 – 7 (3)
10. ’n Getal is die kwadraat van 3 en ook die vierkantswortel van 81. Wat is die getal? (1)
_
11. Tussen watter twee heelgetalle lê 315 ? (1)
_ _
12. Wat is kleiner: 144 of 3125 ? (1)
13. Bepaal die som van die oppervlaktes van drie vierkante met lengtes 2 cm, 4 cm en 6 cm. (1)
14. ’n Kubus het lengte 20 mm. Bereken die volume van die kubus en skryf die antwoord in cm3. (2)
Totale punte: 35
Hersiening 29
formele Assessering: Voorbeeldopdrag
Pret met faktore en veelvoude

In hierdie ondersoek gaan jy ’n paar praktiese toepassings
van faktore en veelvoude gebruik.
Werk in pare. Bespreek elke probleem en gebruik jou kennis
van faktore en veelvoude om elkeen te probeer oplos.
Elders op hierdie bladsy en die volgende bladsy is wenke
waarna jy kan gaan loer as jy vasbrand. Bespreek elke
op ’n an probleem met jou maat en probeer om dit op te los sonder
om na die wenke te kyk.
alo
verskil tu oghorlosie nie.)
ss
(Onthou en v.m. en n.m.
,d 1. ’n Analooghorlosie wen elke uur drie minute. As jy
korrekte aar is geen
ty Saterdag teen 6 n.m. die tyd korrek stel, wanneer sal
om wee d te wys.
r die dit weer die korrekte tyd wys? (5)
moet pr
esies 12
analoog uu 2. Herhaal vraag 1 vir ’n 24-uur digitale horlosie. (5)
-horlosie r wen
3. Mev. Sogiba reël haar seun se verjaarsdagpartytjie.
Die
Vraag 1 Sy het ’n paar van haar seun se vriende uitgenooi.
Die aantal vriende is ’n saamgestelde veelvoud van
haar seun se ouderdom op sy verjaarsdag. Sy het
48 koekies gebak en elke kind sal presies ewe veel
.m. koekies kry. Gebruik jou kennis van veelvoude en
n v . m . en n is
l faktore en bepaal hoe oud haar seun op sy verjaarsdag
tusse e ’n verski le sal wees.
s i a
horlo 4-uur digit aar
2
op ’n nthou dat ag 1,
d (Dit is nie sy eerste verjaarsdag nie.)
o
maar sie as in vr
a (5)
a
reden k dieselfde
i
Gebru
2
Vraag
seun word ten minste 2 jaar oud.

ouderdom as jy 1 van die faktor aftrek. Onthou, die
getal gee wat ’n veelvoud kan wees van die seun se
aantal koekies kry). Probeer dan ’n faktor kry wat ’n
faktore van 48 (want die kinders gaan almal dieselfde
die verjaarsdagseun ook koekies sal kry! Lys al die
Die geheim van hierdie vraag is om te onthou dat
Vraag 3
30 Kwartaal 1
4. ’n Man en sy vrou vier hul verjaarsdae op dieselfde kies nie.
dag van die maand, maar in verskillende maande. van die maand moe
Hul verjaarsdae val elke jaar op dieselfde dag van
t
waarom jy nie die
die week. As die man se verjaarsdag in Maart is en
31ste
of die 9de. Verduide
die vrou se verjaarsdag is later in die jaar, bepaal byvoorbeeld die 1s
lik
die maand van die vrou se verjaarsdag. (5) kies enige dag wat
te
jy wil,
5. Daar is wit, rooi, swart en blou motors in ’n help om beter te di
nk,
parkeerterrein. Die aantal van elke kleur motor is ’n nie. Maar as dit jou
sal
faktor van 36. Daar is twee keer soveel wit motors nie en is nie belan
grik
as rooi motors. Die aantal blou motors is twee maand word nie ge
noem
keer meer as die aantal swart motors. Die aantal Die werklike dag va
n die
swart motors is die produk van twee verskillende Vraag 4
priemgetalle. Die aantal rooi motors is ’n kwadraat
wat nie ’n veelvoud is van 2 nie. As daar 45 motors . rt
in die parkeerterrein is, bereken hoeveel motors motors die aantal swa
e
van elke kleur daar is. (5) volgend epaal dus nou
;b
motors aantal swart
ie
af van d blou motors
tal g
die aan rs. Net so han
to tal
rooi mo s eers die aan ;
du s
bepaal t a l ro o i motor
aan af
van die motors hang
it ie
aantal w lys verskyn. D
ie
in hierd e moet almal
rd
antwoo n 36 te lys. Die
va
faktore r al die
eu
Begin d
6. Die massa van ’n plastiek driehoek is 3 g en die Vraag 5
massa van ’n plastiek vierkant is 7 g. Samson het
’n versameling plastiek driehoeke en vierkante. As jy die korrekte kombinasie het.
daar 14 driehoeke en vierkante altesaam is en hul die redenasie totdat
gekombineerde massa is 58 g, bereken hoeveel Gaan voort met hier-
driehoeke en hoeveel vierkante Samson het. (5) wees.
Totale punte: 30 ten minste 2 vierkante
driehoeke, dus daar moet
maar daar is op die meeste 13
• 58 g – 7 g = 51 g. 51 g ÷ 3 g = 17,
minste 1 vierkant wees.
• 14 × 3 g = 42 g, dus daar moet ten
Begin deur as volg te redeneer:
Vraag 6
Formele Assessering: Voorbeeldopdrag 31

Tema
3 Meetkunde van reguitlyne
Wiskunde idees Reguit-, loodregte en parallelle lyne

Omskryf: In hierdie tema sal jy verskillende terme met betrekking tot reguitlyne
• lynsegment omskryf en beskryf. Die beste manier om ’n reguitlyn te beskryf is as die
kortste afstand tussen twee punte. Dit word in die prent aangedui as ’n
• straal
groen lyn.
• reguitlyne
A
• parallelle lyne
• loodregte lyne.
B
Die kortste afstand tussen twee punte is ’n reguitlyn.
Sleutelwoorde
• reguitlyn – die
kortste afstand
tuseen twee punte
• lynsegment – ’n
stel punte op ’n
reguitlyn met
’n definitiewe
beginpunt en
eindpunt
• straal – ’n stel
punte op ’n
reguitlyn met
’n definitiewe
beginpunt en
geen definitiewe
eindpunt nie
• loodregte lyne Daar is baie reguit-, loodregte en parallelle lyne in hierdie strukture
– twee lyne is
’n Lynsegment is ’n stel punte op ’n reguitlyn met ’n definitiewe beginpunt
loodreg indien
hulle teen ’n hoek en ’n definitiewe eindpunt.
van 90° ontmoet
A B
Lynsegment AB
’n Straal is ’n stel punte op ’n reguitlyn met ’n definitiewe beginpunt en
geen definitiewe eindpunt nie.
A B
Straal AB
32 Kwartaal 1
Twee snydende reguitlyne is loodreg wanneer die hoek wat hulle vorm Sleutelwoord
gelyk is aan 90°. Ons gebruik ’n klein vierkant om aan te dui wanneer ’n hoek
’n regte hoek is (gelyk aan 90°). • parallelle lyne
– twee lyne is
parallel indien die
loodregte afstand
tussen hulle
90° konstant bly
Loodregte lyne
Wanneer twee lynsegmente AB en CD loodreg is, dui ons dit aan met die ⊥
simbool.
A
C B D
^
AB ⊥ CD, met ABD = 90°
Ons sê twee reguitlyne is parallel wanneer die vertikale afstand tussen die
twee lyne konstant bly.
d d
Parallelle lyne
Let op dat ons parallelle lyne aandui met klein pyltjies op die lyne.
Wanneer twee lynsegmente AB en CD parallel is, dui ons dit aan met die
simbool .
A
D
AB  CD
Tema 3: Meetkunde van reguitlyne 33

Uitdaging Oefening 3.1
In die diagram kruis Sê of die volgende lynsegmente loodreg, parallel of nie een van die twee is
die twee lyne by die nie, deur die korrekte notasie te gebruik.
punt O. Bepaal die 1. D 2. A
som van die hoeke
om die punt O.
A
D Y
40° 90°
A C B B
O
C X
3. F
4.
E F
E
G H
G
5.
A
B
3 cm 2 cm
34 Kwartaal 1
Hersiening
1. Omskryf die volgende terme in jou eie woorde:
a ) Lynsegment (1)
b ) Straal (1)
c ) Reguitlyn (2)
d ) Loodregte lyne (2)
e ) Parallelle lyne. (2)
2. Konstrueer:
a ) AB ⊥ CD (2)
b ) XY  EF (2)
3. Bepaal watter lyne loodreg of parallel is in die volgende diagramme.
a) b)
E H
D
A B
90°
C
(2) G F (2)
c) d)
C
L
A
F 30°
H K
M (2)
G
D
B (2)
Totale punte: 20
Hersiening 35
Tema
4 Konstruksies
Wiskunde idees Meet en klassifiseer hoeke

• Meet en klassifiseer Hoeke is ’n belangrike deel van die vertakking van wiskunde wat
hoeke. meetkunde genoem word. ’n Hoek word gevorm waar twee reguitlyne of
• Konstrueer kante bymekaarkom. Die reguitlyne of kante wat die hoek vorm, word die
meetkundige bene genoem en die punt waar die bene bymekaarkom word die hoekpunt
figure. genoem. Die meervoud van boog is boë.
Jy kan ’n hoek aandui deur ’n boog tussen die twee bene te teken. Die lyne
in die diagram hieronder is identies, maar die hoeke verskil.
Sleutelwoorde
• hoekpunt – die
punt waar die
bene van ’n hoek
bymekaarkom
• boog – deel van
die omtrek van ’n
sirkel
• roteer – om te
draai
Hoeke word gemeet volgens die hoeveelheid wat jy die een been om die
hoekpunt roteer om dit in dieselfde posisie as die ander been te kry.
Die lengte van die bene beïnvloed nie die grootte van die hoek nie.
In die diagram is die twee hoeke wat deur die krokodil se oop bekke
gevorm word, gelyk. Die hoeveelheid wat jy lyn AB roteer sodat dit in
dieselfde posisie as lyn CB lê, is dieselfde hoeveelheid wat jy lyn DE roteer
sodat dit in dieselfde posisie as lyn FE lê.
A
B
C
D
e
f
36 Kwartaal 1
Oefening 4.1
In hierdie pare hoeke is hoek B groter as, kleiner as of gelyk aan hoek A?
1. 2.
A B A B
3. 4.
A B A B
5. 6.
A B A B
7. 8.
A B A B
9. 10.
A B A B
Tema 4: Konstruksies 37
Sleutelwoorde Klassifiseer hoeke
Jy kan hoeke volgens hul groottes klassifiseer.
• skerphoek – ’n
hoek wat kleiner is
as 90° ’n Skerphoek is
• regte hoek – ’n minder as een kwart
hoek van 90° van ’n volledige draai.
• stomphoek – ’n 54° is byvoorbeeld ’n
hoek wat groter is skerphoek.
as 90° en kleiner is 54°
as 180°
• gestrekte hoek –
’n hoek van 180°
• inspringende ’n Regte hoek is een
hoek – ’n hoek wat kwart van ’n volledige
groter is as 180° en draai. In diagramme
kleiner is as 360° 90°
word ’n vierkantjie in
• omwenteling – ’n die hoek gebruik om ’n
volledige draai van regte hoek aan te dui.
360°
’n Stomphoek is
groter as een kwart
van ’n volledige draai,
maar minder as die 130°
helfte van ’n volledige
draai.
130° is byvoorbeeld ’n
stomphoek.
Uitdaging ’n gestrekte hoek
is die helfte van ’n
180°
volledige draai.
’n inspringende hoek
is groter as die helfte
Hierdie is Suid-Afrika van ’n volledige draai,
se vlag. Kopieer die
maar minder as ’n
ontwerp, maar maak
dit baie groter. Merk volledige draai.
al die skerp-, regte, 230° is byvoorbeeld ’n 280°
stomp- en inspringende hoek.
inspringende hoeke.
Gebruik ’n ander ’n Omwenteling is
kleur vir elke soort
hoek.
een volledige draai.
38 Kwartaal 1
Benoem hoeke Sleutelwoord
Diagramme kan meer as een hoek aantoon en daarom is dit belangrik dat
jy die hoek waarna jy verwys duidelik aantoon. • driepuntnotasie
C
– die gebruik om
Jy benoem hoeke deur drie letters te gebruik. A hoeke met drie
Dit word die driepuntnotasie genoem. Die B letters te benoem
middelste letter van die hoeknaam dui die wat elkeen ’n punt
hoekpunt van die hoek aan. Die hoek wat deur E verteenwoordig,
die boog in die diagram aan die regterkant D byvoorbeeld ACB
^
^
aangedui word is ABE (hoek ABE)
^
of EBA (hoek EBA).
Oefening 4.2
1. a ) – h ) Beskryf elkeen van hierdie hoeke as skerp-, regte, stomp-,

gestrekte, inspringende hoeke of ’n omwenteling.
a) b) c) d)
e) f) g) h)
2. Benoem elke hoek.

a) Y b) c) E d) O
P R
X D
Q
Z M N
F
e) C f) L K g) Q h) I
P G
H
J L
A B
B
A
3. Skryf die nommer in die diagram aan die regterkant 7
8
neer wat ooreenstem met elkeen van hierdie hoeke. C
^ ^ ^
6
a ) CDE ^
b ) CBA ^
c ) BED ^
5
d ) ACE e ) ECB f ) CED 3 4
^ ^
1 2 D
g ) DAC h ) BEC
E
Sleutelwoorde Meet hoeke
• gradeboog – ’n • Ons meet hoeke in eenhede van rotasie wat grade genoem word.
instrument wat Die simbool vir grade is °.
gebruik word om • Daar is 360° in ’n volledige draai. ’n Volledige draai word ’n omwenteling
hoeke te meet genoem.
• kloksgewys – die • Daar is 180° in ’n halwe omwenteling. Dit word ’n gestrekte hoek
rigting waarin genoem.
die wysers van ’n • Een kwart van ’n omwenteling is 90°.Dit word ’n regte hoek genoem.
horlosie draai Ons noem die instrument wat antikloksgewyse skaal kloksgewyse skaal
• antikloksgewys ons gebruik om hoeke te
– die meet, ’n gradeboog. Op
teenoorgestelde ’n gradeboog is twee skale
rigting van die
rigting waarin
gemerk, beide van 0° tot
die wysers van ’n 180°. Die getalle op die een
horlosie draai skaal loop kloksgewys om
die gradeboog, en die getalle
op die ander skaal loop
antikloksgewys. Gradeboog
Volg die stappe hieronder om hoeke met ’n gradeboog te meet.
Het jy geweet? Stap 1 Stap 2

Niemand weet
waarom ’n volledige Stap 1: Sit die middelpunt van die gradeboog op die hoekpunt van die
draai in 360° verdeel
hoek wat jy wil meet.
is nie. Dit kan wees
omdat die ou Stap 2: Draai die gradeboog sodat die middelpunt op die hoekpunt is van
Babiloniërs geglo het die hoek wat jy wil meet en die basislyn ooreenstem met die een
die son beweeg om been van die hoek.
die aarde en dit Stap 3: Gebruik die skaal waar die nul op die been van die hoek lê. Volg
neem 360 dae om hierdie skaal totdat jy by die ander been van die hoek kom. Lees die
een omwenteling
skaal noukeurig af by hierdie punt en maak seker dat jy weet of die
te voltooi. Ons weet
nou egter dat dit skaal kloksgewys of antikloksgewys loop.
andersom gebeur en Stap 4: Kontroleer nou laastens dat jou afmeting sinvol is. Skerphoeke is
dat die aarde om die kleiner as 90° en stomphoeke is tussen 90° en 180°. As jou afmeting
son wentel en dat dit nie binne hierdie grense is nie, moet jy weer die hoek meet.
ongeveer 365_14 dae
neem.
40 Kwartaal 1
Oefening 4.3
1. a ) tot j ) Skryf die groottes van hierdie hoeke neer. Gebruik ’n gradeboog
om dit te meet.
a) b)
c) d)
e) f)
g) h)
i) j)
2. a ) tot i ) Meet hierdie hoeke met E
’n gradeboog. Gee die afmetings
van die hoeke en gebruik ^
hoekname soos in die voorbeeld. C D CDE = 36°

a) C b) c)
G
D
A
I
B F
E H
d) e) N
K
J L R
O
T
f) g)
P
S
R
Q U
h) i)
X Z Y
V
W X
Speletjie
Speel hierdie speletjie saam met ’n maat.
Besluit wie is A en wie is B. A gebruik ’n liniaal en Verskil (°) Punte
teken ’n hoek wat kleiner is as 180°. B skat die
6–10 1
grootte van die hoek in grade en skryf hierdie
skatting neer. A meet die hoek en B kontroleer A 3–5 2
se meting. Bepaal die verskil tussen B se skatting 2 3
en die werklike grootte van die hoek. B kry punte 1 4
soos aan die regterkant gewys word. Die spelers
0 5
maak beurte om te teken en te skat. Die speler
met die hoogste telling wen.
42 Kwartaal 1
Konstrueer hoeke
Wanneer jy hoeke konstrueer, maak seker jou potlood is skerp. Dit sal jou help om die hoeke meer
akkuraat te teken. Jy kan ’n gradeboog gebruik om ’n hoek van ’n bepaalde grootte te teken. Volg die
stappe hieronder om dit te doen.
Stap 1: Teken een been van die hoek. Maak seker dat die been meer as die helfte van die lengte van die
gradeboog se basislyn is. As dit nie is nie, sal jy dalk sukkel om die hoek akkuraat te teken.
Stap 2: Sit die middelpunt van die gradeboog aan die einde van die been waar jy wil hê die hoekpunt
van die hoek moet wees.
Stap 1 Stap 2
Stap 3: Sorg dat die basislyn van die gradeboog ooreenstem met die been van die hoek.
Stap 4: Gebruik die skaal waarvan die nul ooreenstem met die been en volg die skaal totdat jy by die
hoek kom wat jy wil teken. Merk dit af aan die kant van die gradeboog.
Step 3 Step 4
Stap 5: Neem die gradeboog weg en verbind die punt van die been, waar die middelpunt van die
gradeboog was versigtig, met die merkie wat jy gemaak het.
Stap 6: Kyk dat jy die hoek korrek geteken het. Gebruik die gradeboog om die hoek te meet.
Stap 5 Stap 6
Sleutelwoorde Oefening 4.4
• skaal – die
verwantskap 1. Teken hierdie hoeke:
tussen die grootte a ) 35° b) 50° c) 85°
van ’n voorwerp d ) 124° e) 98° f) 163°
en die tekening g ) 39° h) 81° i) 107°
daarvan
j ) 22° k) 77° l) 114°
• binnehoek – ’n m) 99° n) 156° o) 43°
hoek aan die
binnekant van ’n 2. Teken hierdie hoeke. Benoem elke hoek volgens die driepuntnotasie.
^ ^ ^
vorm a ) AOB = 95° b ) PRQ = 40° c ) LMN = 135°
^ ^ ^
d ) CFD = 100° e ) XYZ = 25° f ) JKL = 67°
^ ^ ^
g ) UTS = 112° h ) ABC = 56° i ) HGF = 173°
^ ^ ^
j ) TQP = 84° k ) CAB = 109° l ) RST = 37°
^ ^ ^
m) XOP = 121° n ) DEF = 73° o ) MLK = 168°
3. Die diagram hieronder is
nie op skaal geteken nie.
Nie een van die hoeke is die 111°
korrekte grootte nie. Teken
die diagram op skaal. 42°
Met ander woorde, 58° 21°
teken die diagram sodat al

die hoeke die korrekte
groottes is. Die lyne kan
137°
enige lengte wees.
4. ’n Gelyksydige driehoek is ’n driehoek waarvan al die sye gelyk is en al

die hoeke gelyk is. Elke binnehoek van ’n gelyksydige driehoek is 60°.
Teken ’n gelyksydige
driehoek met sye van 7 cm.
Uitdaging
Hierdie is ’n reëlmatige seshoek (heksagoon). Dit het ses 12
0°
sye wat almal ewe lank is. Dit het ses binnehoeke en al
hierdie hoeke is ook ewe groot. Elke binnehoek is 120°.
Teken ’n reëlmatige seshoek met sye van 6 cm.
44 Kwartaal 1
Konstrueer driehoeke Sleutelwoorde
’n Driehoek is ’n driesydige veelhoek. • driehoek – ’n
driesydige
veelhoek
Ongelykbenige driehoeke het geen gelyke
• veelhoek – ’n plat
hoeke en geen gelyke sye nie.
vorm met reguit
sye
gelykbenige driehoeke het twee gelyke sye en • ongelykbenig –
twee gelyke hoeke. het drie ongelyke
sye
gelyksydige driehoeke is driehoeke waarvan al • gelykbenig – het
die sye gelyk is en al die hoeke = 60°. twee gelyke sye
• gelyksydig – het
drie gelyke sye
Jy het ’n liniaal, ’n skerp potlood en ’n passer nodig om driehoeke te • passer – ’n
konstrueer. ’n Passer is ’n instrument wat ons in Wiskunde gebruik om sirkels tekeninstrument
te trek en afstande te meet. wat gebruik word
om sirkels te trek
en afstande te
meet
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Volg die stappe hieronder om ’n gelyksydige driehoek met sye van 8 cm te teken.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Stap 1: Teken ’n reguitlyn wat 8 cm Stap 2: Stel jou passer op 8 cm. Sit
lank is. die punt van jou passer op
die een punt van die lyn
en trek ’n boog bokant die
middel van die lyn.
Stap 3: Met jou passer steeds op 8 Stap 4: Gebruik ’n liniaal om die
cm gestel, sit die punt van punte van die lyn te verbind
jou passer op die ander met die punt waar die boë
punt van die lyn en trek nog sny. Al drie sye van die
’n boog sodat dit die eerste driehoek behoort 8 cm lank
boog sny. te wees. Kontroleer dit deur
die sye te meet.
Jy kan dieselfde metode gebruik om gelykbenige of ongelykbenige
driehoeke te teken. Hoe sal jy hierdie driehoeke teken?
Oefening 4.5
1. Teken gelyksydige driehoeke met hierdie sylengtes:

a ) 12 cm b ) 6 cm c ) 10 cm
d ) 4,5 cm e ) 77 mm f ) 9,5 cm
2. Gebruik ’n passeer en ’n liniaal om driehoeke met hierdie sylengtes te
konstrueer, indien moontlik. Skryf “nie moontlik nie” by enige van die
drie sylengtes wat nie ’n driehoek vorm nie.
Uitdaging a ) 5 cm; 7 cm en 7 cm b ) 3 cm; 4 cm en 8 cm
c ) 5 cm; 6 cm en 10 cm d ) 6 cm; 2 cm en 3 cm
Is dit moontlik dat ’n e ) 8 cm; 7 cm en 4 cm f ) 6 cm; 4 cm en 5 cm
driehoek gelyksydig
g ) 6 cm; 8 cm en 10 cm h ) 3 cm; 4 cm en 5 cm
sowel as reghoekig
kan wees? 3. Beskryf enige driehoeke wat jy in vraag 2 gekonstrueer het as
Kan ’n driehoek ongelykbenig of gelykbenig.
gelyksydig en
stomphoekig wees? 4. Vergelyk die afmetings waarmee jy ’n driehoek in vraag 2 kon teken
Verduidelik jou met die afmetings waarmee jy nie ’n driehoek kon teken nie. Kopieer en
antwoorde. voltooi dan hierdie sin.
In ’n driehoek is die som van die lengtes van die twee korter sye altyd
______________ die lengte van die langste sy.
46 Kwartaal 1
Konstrueer vierhoeke Sleutelwoorde
• parallel – dit sny
Om meetkundige vorms te konstrueer moet jy lyne en hoeke kan nooit nie (parallelle
konstrueer. Lyne wat parallel is aan mekaar is altyd ewe ver van mekaar af. lyne is altyd ewe
ver van mekaar af)
In diagramme word parallelle lyne met pyltjies gemerk. Lyne wat met
dieselfde aantal pyltjies gemerk word, is parallel aan mekaar.
• ewewydig –
Lyne wat loodreg is, sny mekaar teen regte hoeke. parallel
’n Veelhoek is ’n plat vorm met reguitlyne wat verbind word om ’n geslote

vorm te maak.
• loodreg – teen
’n Vierhoek is ’n veelhoek met vier sye. Vierkante, reghoeke, regte hoeke met
parallelogramme, ruite en vlieërs is almal voorbeelde van vierhoeke. mekaar
Alle sye van ’n vierkant is gelyk en loodreg. • vierhoek – ’n

veelhoek met vier
sye
Twee pare teenoorstaande sye van ’n reghoek is gelyk • vierkant – ’n
en loodreg. vierhoek waarvan
alle sye ewe lank is
en alle binnehoeke
Parallelogramme is vierhoeke waarvan twee pare = 90°
teenoorstaande sye parallel is.
• reghoek – ’n
’n Ruit is ’n parallelogram waarvan al die sye gelyk is. vierhoek waarvan
twee pare
Twee pare aangrensende sye van ’n vlieër is gelyk. teenoorstaande
Volg hierdie stappe om ’n reghoek van 6 cm by sye ewe lank is en
alle binnehoeke =
4 cm te konstrueer.
90°
• teenoorstaande –
Stap 1: Trek ’n reguitlyn van 6 cm met ’n liniaal. regoor mekaar; nie
Stap 1 aangrensend nie
Stap 2: Gebruik ’n tekendriehoek of gradeboog
om ’n hoek van 90° te meet. Teken dan ’n • parallelogram
lyn van 4 cm loodreg by die een punt van – ’n vierhoek
met twee pare
die 6 cm-lyn.
teenoorstaande
Stap 2 sye wat parallel is
Stap 3: Herhaal stap 2 by die ander punt van die
6 cm-lyn. • ruit – ’n vierhoek
waarvan alle sye
Stap 4: Voltooi die reghoek deur die punte van ewe lank is
die 4 cm-lyne te verbind. Kyk dat jy die • vlieër – ’n vierhoek
Stap 3
reghoek korrek geteken het deur al die sye waarvan twee pare
te meet en te kyk dat al die hoeke regte aangrensende sye
hoeke is. ewe lank is
Stap 4
Jy kan ook ander veelhoeke teken deur jou liniaal te gebruik om die lyne
akkuraat te meet en ’n gradeboog om die hoeke te meet. Jy kan ook ’n
tekendriehoek gebruik om hoeke van 30°, 60°, 90° of 45° te meet.
Die diagram links wys ’n tekendriehoek met 30°, 60° en 90°.
Oefening 4.6
1. Gebruik ’n liniaal en ’n tekendriehoek of gradeboog om hierdie

reghoeke op ongelinieerde papier te teken.
a ) 7 cm by 7 cm b ) 3 cm by 8 cm c ) 6 cm by 2 cm
d ) 9 cm by 4 cm e ) 5 cm by 5 cm f ) 9 cm by 10 cm
Sleutelwoord g ) 6,5 cm by 7,5 cm h ) 2,5 cm by 11,5 cm i ) 3,5 cm by 3,5 cm
• tekendriehoek – 2. Skryf neer watter van die reghoeke ook vierkante is.
’n plat stuk plastiek
in die vorm van 3. Konstrueer ’n ruit met sye van 6 cm lank en skerp binnehoeke van 30°
’n reghoekige elk.
driehoek wat
gebruik word om 4. Konstrueer ’n vlieër met kort sye van 3 cm en lang sye van 5 cm.
hoeke te teken Die hoek tussen die kort sye is 90°.
5. Gebruik ’n liniaal en ’n gradeboog om ’n parallelogram van 4 cm by
6 cm, met die skerp binnehoek gelyk aan 45°, te teken.
Uitdaging
Tangramme
Teken ’n 20 cm by 20 cm vierkant op ’n stuk karton.
Kopieer hierdie lyne op die vierkant en knip langs elke lyn.
Jy het nou sewe tangramstukke. ’n Tangram is ’n legkaart wat jy maak deur ’n vierkant
in driehoeke, ’n vierkant en ’n parallelogram te knip. Gebruik al sewe tangramstukke
om hierdie vorms te maak. Die stukke mag mekaar slegs by die kante of hoeke raak;
hulle mag nie oorvleuel nie.
Maak jou eie ontwerp met al sewe tangramstukke. Trek rondom die buitekant van die ontwerp af om ’n
buitelyn van jou ontwerp te kry. Teken die oplossing van die legkaart op ’n ander stuk papier. Gee die buitelyn
vir ’n maat. Kan hulle uitwerk hoe om jou ontwerp te maak?
48 Kwartaal 1
Konstrueer sirkels Sleutelwoorde
Kenmerke van ’n sirkel • vlakvorm – ’n plat,
’n Sirkel is ’n vlakvorm. tweedimensionele
vorm
Elke punt op die omtrek van ’n sirkel is presies dieselfde afstand vanaf die • middelpunt – die
middelpunt van die sirkel. punt in die middel
van die sirkel wat
Sirkels het ’n paar kenmerke wat ander vlakvorms nie het nie. ’n gelyke afstand
vanaf elke punt op
Hulle het: die omtrek is
• die middelpunt wat die punt in die middel van die sirkel is wat ’n gelyke • boog – deel van
afstand vanaf elke punt op die omtrek is die omtrek van ’n
• die omtrek wat die lyn is wat die sirkel vorm sirkel
• ’n boog wat enige deel van die omtrek van die sirkel is • omtrek (sirkel)
• ’n radius wat enige reguitlyn is wat van die middelpunt van die sirkel na – die afstand
enige punt op die omtrek getrek word rondom ’n geslote
sirkel
• ’n middellyn wat enige reguitlyn is wat twee punte op die omtrek
verbind en wat deur die middelpunt loop. • radius – ’n
reguitlyn vanaf
’n boog die middelpunt
die middelpunt die omtrek
van ’n sirkel na die
omtrek
• middellyn –
reguitlyn deur die
middelpunt van
die sirkel van die
een kant na die
ander
’n middellyn
’n radius
Hoe om ’n sirkel met ’n passer te teken
’n Passer is die instrument wat jy gebruik om sirkels mee te teken. Jy kan
dit ook gebruik om afstande op ’n kaart te meet. ’n Passer is anders as ’n
waterpas wat mens gebruik om te kyk of iets gelyk is.
Volg die stappe hieronder om ’n sirkel met ’n passer te teken.
radius van sirkel
Stap 1 Stap 2 Stap 3
Stap 1: Maak seker dat jou potlood skerp is. Maak die passer toe. Maak
die potlood aan die passer vas sodat die potlood se punt gelyk is
met die passerpunt. Draai dan die skroef styf vas sodat die potlood
stewig vas is.
Stap 2: Om ’n sirkel met ’n radius van 6 cm te teken, sit die passerpunt op
die nulmerk van jou liniaal. Trek die passer oop totdat die punt van
die potlood op die 6 cm-merkie is. As die passer los voel, draai die
skroef aan die bokant stywer vas.
Stap 3: Druk die passerpunt liggies op die bladsy en roteer die passer om
sy punt om ’n sirkel te teken.
Onthou, die middellyn van ’n sirkel is twee keer sy radius.
Oefening 4.7
1. Teken sirkels met hierdie radiusse.

a ) 5 cm b ) 3 cm c ) 4 cm
d ) 6,5 cm e ) 7,5 cm f ) 9 cm
2. Teken sirkels met hierdie middellyne.
a ) 12 cm b ) 10 cm c ) 9 cm
d ) 17 cm e ) 11 cm f ) 19 cm
50 Kwartaal 1
Sirkelpatrone Sleutelwoorde
Sirkelpatrone is simmetriese patrone wat gemaak
• simmetries – het
word deur sirkels en boë te teken. Die diagram
twee helftes wat
hier langsaan is ’n voorbeeld van ’n simmetriese presies dieselfde
sirkelpatroon. vorm en grootte is
Volg die stappe hieronder om hierdie • snypunt – ’n punt

waar twee of meer
sirkelpatroon te teken.
lyne kruis
Stap 1: Teken ’n sirkel met ’n passer.
Stap 1
Stap 2: Sonder om die radius van die passer

te verander, sit die passerpunt enige
plek op die omtrek van die sirkel.
Trek ’n boog wat die omtrek by twee
punte raak.
Stap 2
Stap 3: Sit die passerpunt op een snypunt met

die omtrek en die boog wat jy getrek
het. Merk ’n klein bogie op die omtrek.
Stap 3
Stap 4: Sit die passerpunt op die snypunt met die
omtrek en die kleinbogie wat jy getrek het.
Trek nou nog ’n boog regoor die sirkel, net
soos jy in stap 2 gedoen het.
Stap 5: Herhaal stap 3 en 4. Jou voltooide patroon

behoort soos die diagram te lyk.
Stap 4
Oefening 4.8
1. Gebruik net ’n passer, sonder om sy radius te stel, en teken hierdie

sirkelpatrone.
a) b) c)
2. Ontwerp jou eie sirkelpatrone sonder om die radius van die passer te
stel. Jy kan ’n liniaal gebruik om reguitlyne by jou patrone te voeg as
jy wil. Ruil jou patrone uit met ’n maat. Kan julle mekaar se patrone
kopieer?
Het jy geweet?
’n Lyn wat ’n sirkel op twee plekke sny, word ’n snylyn genoem.
52 Kwartaal 1
Konstrueer parallelle en loodregte lyne
Konstrueer parallelle lyne
Om ’n akkurate lyn met ’n liniaal te konstrueer, meet die vereiste lengte en
merk die eindpunte noukeurig af.
A B
0 1 2 3 4 5
1. Begin met ’n lynsegment AB en ’n punt C wat nie op die lyn is nie.

2. Sit die passerpunt op punt C en stel die wydte sodat dit groter is as die
afstand na die lyn AB.
3. Trek ’n wye boog van C af sodat dit AB by twee punte sny. Noem die
linkerkantse punt D.
4. Moenie die passer verstel nie. Sit die passerpunt op D en trek ’n boog
oor die lyn AB. Noem hierdie punt E.
5. Moenie die passer verstel nie. Sit die passerpunt op E en trek ’n boog
oor die oorspronklike boog. Noem hierdie punt F.
6. Trek ’n reguitlyn deur CF. Hierdie lyn CF is dieselfde afstand van AB af.
Ons sê lyn CF is parallel aan lyn AB en ons skryf dit: CF || AB.
nadat jy dit gedoen het ... ... behoort jou werk só te lyk
1. Begin met ’n lynsegment
C
AB en ’n punt C wat nie op
die lyn is nie.
A B
2. Sit die passerpunt op punt

C en stel die wydte sodat C
dit effens groter is as die
afstand na die lyn AB. Die
presiese afstand is nie
belangrik nie. A B
3. Trek ’n wye boog vanaf

die regterkant van C sodat
dit die lyn AB by twee C
punte kruis. Noem die
linkerkantse punt D.
A D B
nadat jy dit gedoen het ... ... behoort jou werk só te lyk
4. Sonder om die passer te
verstel, sit die passer op D
en trek ’n boog oor die lyn C
AB. Noem hierdie punt E.
E
A D B
5. Sonder om die passer

te verstel, sit die passer
op E en trek ’n boog oor F
C
die groot boog aan die
regterkant van C. Noem
hierdie punt F.
A D E B
6. Trek ’n reguitlyn deur punt

C en F.
C F
A D E B
C F
A D E B
54 Kwartaal 1
Konstrueer loodregte lyne
’n Lyn kan loodreg aan ’n gegewe lyn getrek word.
A B
Trek eers ’n lyn AB.
Sit dan die passerpunt onderskeidelik op elke punt en
trek elke keer ’n boog aan die bokant en onderkant van
0 1 2 3 4 5
die gegewe lyn.
nota: Jy kan twee sirkels teken, maar dit sal baie onnodige spasie opneem.
Die konstruksies is netjieser as jy net die boë trek.
Sonder om die passer te verstel, trek ’n tweede boog op dieselfde manier,
maar sit hierdie keer die passerpunt op punt B.
Trek ’n lyn vanaf die punt waar die boë die lyn kruis.
A 6 cm B
Voorbeeld
Konstrueer lyn AB = 5 cm en konstrueer dan ’n hoek van 90° by punt A.
Konstruksie
Stap 1: Trek ’n lyn langer as 5 cm en merk punt A en punt B af sodat
AB = 5 cm.
A 6 cm B
Stap 2: Sit die passerpunt op punt A en trek twee boë wat ewe lank
is aan beide kante van punt A.
A B
Stap 3: Sit die passerpunt op die boog aan die linkerkant en trek
’n boog bokant punt A. Sit dan die passerpunt op die boog
aan die regterkant en doen dieselfde van die ander kant af
sodat jy twee boë het wat mekaar direk bo punt A kruis.
A B
Stap 4: Trek ’n reguitlyn deur punt A en die snypunt van die twee
boë, bokant punt A. Jy het ’n vertikale lyn gekonstrueer wat
loodreg is op die horisontale lyn AB.
A B
Oefening 4.9
1. Konstrueer lyn AB en CD wat elkeen 6 cm lank is, AB || CD en die afstand

tussen die lyne 1 cm is.
2. Konstrueer die loodregte halveerlyn van AB as AB = 10 cm.
56 Kwartaal 1
Hersiening
1. Kopieer die tabel en voltooi dit. Vul die definisies in en gee voorbeelde waar moontlik.
Tema Definisie Voorbeeld

Skerphoek 46°
Hoeke om ’n punt 360°
Hoeke groter as 90°
90°
Inspringende hoek (4)
2. Watter van hierdie hoeke is:
a ) inspringend? b ) skerp? c ) stomp? d ) gestrek? (6)
A. B. C.
D. e. f.
3. Die diagram wys ses hoeke. Skat die grootte van elke hoek sodat jy dit by een van hierdie
hoeke kan pas: 51°, 230°, 170°, 86°, 19°, 100°. (3)
a) b) c)
d) e) f )
4. a ) Teken ’n hoek van 70°. b ) Teken ’n hoek van 105°. c ) Teken ’n hoek van 87°. (3)
K
5. Bestudeer die diagram aan die regtekant en skryf die name M
d c
van hoek a tot e neer. (5)
e a
6. Teken ’n gelyksydige driehoek met sye van 6 cm. J L (2)
b
7. Skryf neer watter driehoeke met hierdie sylengtes nie N
O
moontlik is om te teken nie.
a ) 3 cm; 4 cm en 5 cm b ) 10 cm; 4 cm en 3 cm
c ) 7,5 cm; 8,3 cm en 13,2 cm d ) 7,3 cm; 11,5 cm en 3,2 cm (2)
8. Teken reghoeke met hierdie afmetings.
a ) 8 cm by 9 cm b ) 16 cm by 2 cm (2)
9. Teken sirkels met hierdie radiusse om dieselfde middelpunte.
a ) 3 cm; 5,5 cm en 7 cm. b ) 5 cm; 7,5 cm en 9 cm. (4)
Totale punte: 30
Hersiening 57
Tema
5 Meetkunde van 2D-vorms
Driehoeke
Wiskunde idees Die hoeksom van driehoeke
Die hoeke van ’n driehoek het spesifieke
• Klassifiseer 2D eienskappe wat jy in hierdie tema gaan b
vorms volgens hul
gebruik. Die hoeksom van ’n vorm is die
sye en hoeke.
som van al die binnehoeke van die vorm. c
• Beskryf en Volg die stappe hieronder om die hoeksom
benoem dele van
van driehoeke te ondersoek. Stap 1
’n sirkel.
a
• Gelykvormige en Stap 1: Gebruik ’n liniaal en teken ’n
kongruente figure. driehoek op ’n stuk papier. b
• Los eenvoudige
meetkundige- Stap 2: Knip die driehoek uit en skeur dit
dan in drie stukke sodat elke stuk c
probleme op.
een hoek het.
a Stap 2
Stap 3: Pas die stukke weer bymekaar sodat
die hoekpunte van die hoeke by een
Sleutelwoorde punt bymekaarkom.
• hoeksom – die Stap 4: Pas die hoeke bymekaar. Die hoeke
som van al die b
moet ’n gestrekte hoek vorm (180°). a c
binnehoeke van ’n Stap 3 en 4
veelhoek Herhaal stap 1–4 met verskillende driehoeke.
• skerphoekige Kry jy altyd ’n gestrekte hoek?
driehoek – ’n
driehoek met drie Die hoeksom van ’n driehoek is 180°.
skerphoeke
As al die hoeke van ’n
• stomphoekige
driehoek – ’n driehoek skerp is, word
driehoek met een dit ’n skerphoekige
stomphoek driehoek genoem.
• reghoekige
driehoek – ’n As een hoek van ’n
driehoek met een driehoek stomp is, is
hoek = 90° dit ’n stomphoekige
driehoek.
As een hoek van ’n

driehoek gelyk is aan
90°, is dit ’n reghoekige
driehoek.
58 Kwartaal 1
Voorbeeld Sleutelwoorde
80°
Die driehoek is nie op skaal geteken nie. • gelykbenige
Bereken die grootte van die hoek gemerk a. driehoek – ’n
driehoek met twee
Antwoord gelyke sye
a + 45° + 80° = 180° 45° a • gelyksydige
a + 125° = 180° driekhoek – ’n
a = 55° driehoek met al
drie sye gelyk
Hoeke in spesiale driehoeke

Alle driehoeke het ’n hoeksom van 180°, maar die hoeke van sommige
driehoeke het ook ander eienskappe.
Elke gelykbenige driehoek het een simmetrie-as. Die simmetrie-as verdeel

die gelykbenige driehoek in twee reghoekige driehoeke. Hierdie reghoekige
driehoeke is spieëlbeelde van mekaar. Hoek a en b is weerspieëlings van a b
mekaar.
Gelykbenige
In ’n gelykbenige driehoek is die twee hoeke, wat deur die ongelyke sy driehoeke het twee
gevorm word, gelyk. gelyke sye.
Soos jy in Tema 4 geleer het, is gelyksydige driehoeke reëlmatige

veelhoeke. Dit beteken dat al hul sye gelyk is en al hul hoeke gelyk is.
Voorbeeld
Berken die groottes van die hoeke in ’n gelyksydige driehoek.
Antwoord
Al die hoeke in ’n gelyksydige driehoek is gelyk.
Die hoeksom van enige driehoek is 180°.
Hoekgrootte = 180° ÷ 3 = 60°.
Elke binnehoek is gelyk aan 60°. Gelyksydige driehoeke
het drie gelyke sye.
Oefening 5.1
1. Bereken die derde hoek in elkeen van hierdie driehoeke.

a ) 85°; 45°; □ b ) 65°; 25°; □
c ) 15°; 100°; □ d ) 55°; 55°; □
e ) 45°; 30°; □ f ) 39°; 56°; □
g ) 111°; 28°; □ h ) 74°; 93°; □
Tema 5: Meetkunde van 2D-vorms 59

2. Die driehoeke hieronder is nie op skaal geteken nie. Bereken die grootte
van die gemerkte hoeke.
Het jy geweet?
a) b) c)
Die “tri” in die
Engelse woord 30°
b 53°
“triangle” beteken
77°
drie. Dit kom van die
Griekse woord tria af. a
Vandaar die vertaling
105°
“driehoek”. 40° c
70°
d) 37° e)
45°
d e
43°
3. Beskryf die driehoeke hierbo volgens hul sye en hoeke.

4. Bereken die grootte van die geskakeerde hoek in elkeen van hierdie
driehoeke.
a) b) c)
36°
83°
38°
d) 72°
e) 64°
39°
5. Beskryf die driehoeke hierbo volgens hul sye en hoeke.
Uitdaging
Jy bepaal die buitehoeke van ’n driehoek deur die lyne van die
driehoek se sye te verleng soos hier regs gewys word. Die
buitehoeke is in kleur gemerk.
Dink jy dat alle driehoeke dieselfde buitehoeksom het? Jy mag
’n gradeboog gebruik.
60 Kwartaal 1
Vierhoeke
Die hoeksom van vierhoeke W
Alle driehoeke het ’n hoeksom van 180°. Dink jy daar is ’n soortgelyke reël vir X
die hoeksom van vierhoeke?
Z
Die hoeke van vierhoeke het ook spesifieke eienskappe wat jy in hierdie Y
eenheid gaan gebruik. ’n Hoeklyn is ’n reguitlyn wat twee hoekpunte van ’n

veelhoek verbind. Dit is nie een van die sye van die veelhoek nie.
Sleutelwoord
Oefening 5.2
• hoeklyn – ’n
reguitlyn wat twee
1. a ) Teken vier vierhoeke in jou oefenboek sodat elkeen ongeveer ’n
nie-aangrensende
halwe bladsy groot is. Benoem die hoekpunte van elke vierhoek W, hoekpunte van
X, Y en Z. ’n veelhoek of
b ) Kopieer die tabel hieronder. Gebruik dan veelvlak verbind
’n gradeboog om die hoeke van die
vierhoeke wat jy geteken het noukeurig te
meet. Teken jou afmetings in die tabel op.
Hoek Hoek Hoek Hoek Hoeksom

W X Y Z
Die hoeklyn verdeel

2. Skryf ’n reël om die hoeksom van vierhoeke te bepaal. ’n reghoek in twee
driehoeke.
3. Teken ’n hoeklyn in een van jou vierhoeke van vraag 1.
Noem die vorms waarin hierdie hoeklyn die vierhoek verdeel.
4. Verduidelik waarom jou antwoord op vraag 3 jou help om jou reël in
vraag 2 te bewys.
5. Gebruik jou reël om die geskakeerde hoeke in hierdie vierhoeke te bepaal.
a) b) c)
94° 99° 118° 96°
54° 60°
68° 48°
d) 132° e) f) 97°
95° 88°
75° 97°
87°
83° 95°

Sleutelwoord Hoeke in spesiale vierhoeke
In Oefening 5.2 het jy ontdek dat die hoeke in ’n vierhoek altyd saam 360° is.
• trapesium
– ’n vierhoek Die hoeksom van vierhoeke is 360°. In Oefening 5.3 gaan jy na spesiale
waarvan een paar
soorte vierhoeke kyk om te bepaal of hulle enige ekstra hoekeienskappe
teenoorstaande
sye parallel is het.
Oefening 5.3
1. Beskryf die spesiale hoekeienskappe van reghoeke.
2. a ) Meet die hoeke van ’n parallelogram. Beskryf enige patroon wat jy

vind.
b ) Teken nog vier parallelogramme op blokkiespapier of
kolletjiespapier. Maak seker dat almal verskillend is.
c ) Is die patroon wat jy in vraag 2. a) gevind het ook van toepassing op
al die parallelogramme in vraag 2. b)?
3. a ) Alle vlieërs het een simmetrie-as. Gebruik hierdie simmetrie-
eienskap van vlieërs om uit te werk watter, indien enige, van hul
hoeke gelyk is. Verduidelik jou redenasie.
b ) Kyk dat jou gevolgtrekking in vraag 3. a) korrek is deur die hoeke
van hierdie vlieërs te meet. Teken jou resultate in ’n tabel aan.
i) ii) iii)
a
a a
b d b
c d b
d
c
c
c ) Kyk na die resultate in jou tabel. Was jou gevolgtrekking in

vraag 3. a) korrek?
4. Gelykbenige trapesiums het een paar parallelle
sye en hul nie-parallelle sye is gelyk. Ondersoek die
hoekeienskappe van gelykbenige trapesiums deur
óf die hoeke te meet en te vergelyk, óf die vorm se
simmetrie-eienskappe te gebruik.
62 Kwartaal 1
Opsomming van die eienskappe van vierhoeke
Jy kan nou al die inligting wat jy sover oor vierhoeke geleer het opsom.
a b
Die hoeke van ’n vierhoek is saam 360°.
a + b + c + d = 360° d c
a b ’n Reghoek het vier gelyke hoeke. Hulle is almal 90°.

Twee pare teenoorstaande sye is gelyk en parallel.
d c a = 90°; b = 90°; c = 90°; d = 90°
’n Parallelogram het twee pare gelyke hoeke.

Die gelyke hoeke is teenoor mekaar. a b
Twee pare teenoorstaande sye is gelyk en parallel.
a = c; b = d d c
a
’n Vlieër het een paar gelyke hoeke.
d b Die gelyke hoeke is teenoor mekaar.
Dit is by die punte waar die ongelyke sye
c
bymekaarkom.
Twee pare aangrensende sye is gelyk.
a=c
’n Trapesium het een paar teenoorstaande sye parallel.

’n Gelykbenige trapesium het twee pare gelyke hoeke.
Die gelyke hoeke is aangrensend aan mekaar. a b
Dit is by die punte waar die ongelyke sye
bymekaar kom. a = b; c = d d c
Oefening 5.4
1. Bereken die geskakeerde hoeke in hierdie vierhoeke. Nie een van die
diagramme is op skaal geteken nie.
a) b)
57°
63°

c) 103° d)
100°
81°
e) f )
110°
g) 130° h)
72°
2. Voltooi die volgende tabel:
eienskap Vierhoek
Alle sye is gelyk en alle hoeke is gelyk
Twee pare teenoorstaande sye is parallel
Twee pare aangrensende sye is gelyk
Slegs een paar teenoorstaande sye is parallel
Twee pare teenoorstaande sye is gelyk en alle
binnehoeke is gelyk aan 90°
3. As ABCD ’n vlieër is met AB = 3,5 cm en BC = 5,2 cm, wat is die lengte

van AD en DC?
Uitdaging
Ondersoek en beskryf die hoekeienskappe van ’n ruit.
64 Kwartaal 1
gelykvormigheid en kongruensie Sleutelwoorde
• gelykvormige
gelykvormigheid vorms – vorms
Gelykvormigheid is ’n eienskap wat twee of meer vorms deel as hulle met dieselfde
gelykvormig is aan mekaar. Hulle het dieselfde vorm, maar nie noodwendig vorm, maar nie
dieselfde grootte
dieselfde grootte nie.
nie
Die simbool ||| beteken “is gelykvormig aan”.
Oefening 5.5
In die illustrasie hieronder is c gelykvormig aan f.

Watter ander pare of groepe vorms is gelykvormig?
a b c
e
d f
g h
i
j k l
m n o
p r
q

gebruik gelykvormigheid in berekeninge
As twee of meer vorms gelykvormig is, is hul ooreenstemmende sye in
dieselfde verhouding en hul ooreenstemmende hoeke is gelyk.
Voorbeeld
Is hierdie twee vorms gelykvormig?
b
Antwoord
15 cm
Sy ab en AB vorm een B
paar ooreenstemmende a 10 cm
18 cm
sye. Sy ab is 15 cm lank A
9 cm 12 cm
en sy AB is 10 cm lank. 6 cm
Die verhouding van ab
d 12 cm c D 8 cm C
tot AB is 15 : 10 wat 3 : 2 in
die eenvoudigste vorm is.
As die twee vorms gelykvormig is, sal die verhoudings van al drie
oorblywende pare ooreenstemmende sye ook gelyk wees aan 3 : 2.
Sy bc stem ooreen met sy BC. Die verhouding van hul lengtes is 18 : 12 of 3 : 2.
Sy cd stem ooreen met sy CD. Die verhouding van hul lengtes is 12 : 8 of 3 : 2.
Sy da stem ooreen met sy DA. Die verhouding van hul lengtes is 9 : 6 of 3 : 2.
Alle pare ooreenstemmende sye is in dieselfde verhouding. Die twee
vorms is gelykvormig.
Voorbeeld
Die reghoeke hieronder is gelykvormig.
Bereken die lengte van sy GF.
D E
Antwoord d e
Sy ef stem ooreen met sy EF. 8m
5m
Die verhouding van hul lengtes is 5 : 8. g
11 m f G
?m F
Sy gf stem ooreen met sy GF.
Die twee vorms is gelykvormig, dus moet die verhouding van gf:GF
gelyk wees aan die verhouding van ef:EF.
Laat die lengte van sy GF gelyk wees aan y.
_
11
= _5
y 8
11 = _5 × y
8
11 ÷ _58 = y
11 ÷ _58 = 11 × _85 (Om met ’n breuk te deel, maal dit met sy inverse.)
=_
11 × 8
5
=_
88
5
= 17,6
Die lengte van sy GF is 17,6 m.
66 Kwartaal 1
Oefening 5.6 Uitdaging
1. Kyk na die pare vorms in (a) tot (c) hieronder. Is die twee vorms in elke paar Hierdie twee
gelykvormig? driehoeke is
a) 42 m b) c) gelykvormig. Bereken
16 cm die lengtes van die
28 m
21 cm onbekende sye.
50 m
E H
16 m 5c
m
24
22 m
40 cm
F 4 cm G
10 cm
10,5 m
7m
54 cm
12,5 m
4m C D
6m
5,5 m
2. In (a) tot (c) hieronder is die vorms in elke paar gelykvormig. Bereken die
lengte van elke aangeduide sy, korrek tot twee desimale plekke.
a) b) c)
3,6 mm 4 mm
24 cm
cm
?
cm
81
?
27
7 mm
cm
30 cm
?
68
23
cm
Kongruensie
Ons sê dat twee of meer vorms kongruent is aan mekaar as hulle presies S T
dieselfde grootte en vorm is. Dit beteken dat al die hoeke en sye in beide
vorms gelyk is.
S en T is kongruent.
V
Vorm U en V is kongruent, want as jy dit uitknip kan jy die U S≡T
een vorm omkantel en presies bo-op die ander vorm pas.
U≡V
X
Vorm W en X is kongruent, want as jy dit uitknip, kan jy die Sleutelwoorde
W een vorm omdraai en presies bo-op die ander vorm pas. • kongruent –
W≡X dieselfde grootte
Z en vorm
Vorm Y en Z is kongruent, want jy kan dit uitknip en Y
• ≡ – simbool vir “is
die een vorm omkantel en omdraai en presies bo-op
kongruent aan”
die ander vorm pas.
Y≡Z

Oefening 5.7
Het jy geweet?
Alle kongruente Identifiseer die kongruente vorms hieronder.
vorms is gelykvormig,
maar nie alle
2. 3.
gelykvormige vorms 1.
is kongruent nie.
5. 6.
4.
9.
8.
7.
10. 11. 12.
13. 14.
15.
18.
17.
16.
68 Kwartaal 1
Kongruente vorms het ooreenstemmende sye wat gelyk is aan mekaar en
ooreenstemmende hoeke wat gelyk is aan mekaar.
Kongruente driehoeke
Daar is sekere feite wat jy kan gebruik om te bewys dat driehoeke
kongruent is.
Twee driehoeke is kongruent as ten minste een van hierdie stellings waar is:
• Al drie sye van een driehoek is gelyk aan al drie sye van die ander
driehoek. Ons noem dit die SSS-reël. SSS staan vir Sy, Sy, Sy.
• Twee sye van een driehoek is gelyk aan twee sye van die ander
driehoek en die ingeslote hoek is ook gelyk. Ons noem dit die SHS-
reël. SHS staan vir Sy, Hoek, Sy.
• Twee hoeke en ’n nie-ingeslote sy van een driehoek is gelyk aan
twee hoeke en die ooreenstemmende nie-ingeslote sy van die ander
driehoek. Ons noem dit die HHS-reël. HHS staan vir Hoek, Hoek, Sy.
• In ’n reghoekige driehoek is die skuinssy en een ander sy in die eerste
driehoek gelyk aan die skuinssy en die ooreenstemmende sy in die
tweede driehoek. Ons noem dit die RSS-reël. RSS staan vir Reghoekig,
Skuinssy, Sy. Sleutelwoorde
• ooreenstem-
Oefening 5.8
mende –
bypassende
Vir elke paar driehoeke, sê of hulle kongruent is. As hulle kongruent is, gee ’n
• ingeslote hoek –
rede vir jou antwoord.
die hoek wat deur
A
1. twee sye van ’n
E driehoek gevorm
D word
17,3 cm
12,5 cm 17,3 cm • ingeslote sy –
B die sy wat tussen
C 12,5 cm F twee hoeke lê;
ons sê dat dit
2. b
gemeenskaplik is
f aan twee hoeke
21,02 cm
19,35 cm
• skuinssy – die
21,02 cm sy teenoor die
e
19,35 cm regte hoek in
12 cm ’n reghoekige
c
d 12 cm
g driehoek.
3. q • gelykvormige
o
vorms – dieselfde
49° 14 cm vorm maar verskil-
lende groottes
s 49°
37°
37° r
• ||| – simbool vir “is
p
n 14 cm gelykvormig aan”
^ ^
4. △UVW ≡ △XYZ, UV = XY, VW = YZ en UW = XZ. Hoek U en hoek V is
^
saam 112°. Bereken die grootte van hoek Z.
Sirkels
Sleutelwoorde
• koord – ’n lyn wat
twee punte op die
omtrek van ’n sirkel
verbind
• segment –
oppervlakte binne-
in ’n sirkel tussen
’n koord en die
omtrek
• sektor – ’n deel van
die sirkel wat deur Al die voorwerpe in die bogenoemde diagramme is sirkelvormig. Dit
twee radiusse en ’n beteken die buitelyn van die vorm is ’n sirkel. ’n Sirkel is ’n vlak vorm. Sirkels
boog omsluit is het ’n aantal kenmerke wat ander vlak vorms nie het nie. Hulle het:
• halfsirkel – ’n
halwe sirkel omtrek
middellyn
0 sektor
(geskakeerd)
boog
radius
middelpunt
Kenmerke van ’n sirkel
Reguitlyne en boë word beide benoem deur

die eindpunte te gebruik. In die sirkel is CD
byvoorbeeld die reguitlyn wat in blou gemerk
is en CD is die boog wat in rooi gemerk is. Die C
oppervlakte van die sirkel tussen koord CD en

die boog CD word ’n segment genoem. Die
klein segment is ’n segment wat kleiner is as ’n
halfsirkel en ’n groot segment is groter as ’n
D
halfsirkel.
70 Kwartaal 1
Oefening 5.9
Het jy geweet?
1. O is die middelpunt van die sirkel en X, Y en Z is Y Die verhouding van
punte op die sirkel. Benoem hierdie kenmerke: X die omtrek van enige
a ) Die middellyn wat gewys word. O sirkel tot sy middellyn
b ) Enige radiusse wat gewys word. Z is konstant. Die
c ) Enige boë wat gewys word. omtrek is ’n bietjie
meer as drie keer die
2. In die sirkel hierbo, watter deel van die sirkel is XZO – ’n segment of ’n sektor? lengte van die
middellyn. Hierdie
3. a ) ’n Sirkel het ’n radius van 4 cm. Hoe lank is die middellyn? verhouding word pi
b ) ’n Sirkel het ’n middellyn van 12 cm. Hoe lank is die radius? genoem en word
geskryf as π. Die
4. Kopieer en voltooi die konsepkaart: waarde van π is
3,141592654... .
Sirkel
Omtrek Middellyn Radius Middelpunt Boog
Gebruik hierdie definisies om in die tweede ry in te vul:

a ) ’n Lyn wat die sirkel vorm.
b ) ’n Punt in die middel van die sirkel wat ewe ver vanaf elke punt op
die omtrek is.
c ) ’n Lyn deur die middelpunt van die sirkel wat twee punte op die
omtrek verbind.
d ) Enige reguitlyn van die middelpunt van die sirkel na enige punte op
die omtrek.
e ) Deel van die omtrek van die sirkel.
Uitdaging
In die verlede het jy waarskynlik die middelpunt van ’n sirkel gekry deur ’n
papiersirkel te vou. Hoe kan jy die middelpunt bepaal as jy nie die sirkel kan vou
nie, byvoorbeeld die sirkelvormige vlak van ’n blikkie? Stel jou idees op die
proef en skryf dan ’n stel instruksies neer wat iemand anders kan volg.

Hersiening
1. Verduidelik die verskil tussen ’n gelykbenige driehoek en ’n gelyksydige driehoek. (2)
2. Watter vierhoek het geen regte hoeke nie, maar al die sye is gelyk en beide pare
teenoorstaande hoeke is gelyk? (1)
3. Voltooi elke sin:
a ) Ons sê dat die vorms kongruent is aan mekaar as hulle ________. (1)
b ) Ons sê dat die vorms gelykvormig is aan mekaar as hulle ________. (1)
4. Hierdie diagramme is nie op skaal geteken nie. Bereken die grootte van die gemerkte hoeke. (5)
a) b) c) d) e)
75°
69° 118°
51° a
39° 122° 71°
55°
(5)
5. Identifiseer watter pare van die vorms hieronder kongruent is. (3)
b c d e
a
i
h
f g
k m n
j l
r
o p q
6. Identifiseer watter van die vorms hierbo gelykvormig is. (3)
72 Kwartaal 1
7. Is die driehoeke ABC en JKL kongruent? Gee ’n rede vir jou antwoord. (2)
A
J
38°
54°
L
38°
54°
C
B K
8. Is ABCD en EFGH gelykvormig? Indien wel, verduidelik hoekom. (3)

A 25 cm B
E 20 cm F
30 cm
25 cm
m
m
5c
7c
33,
27,
H
32 cm G
D 40 cm C
9. Driehoek STU en VWX is gelykvormig. Bereken die grootte van hoek W. (2)
T
V
37° W
?
S 26° 26°
X
U
10. Driehoek CDE is kongruent aan driehoek LMN.

C M
26
°
E D N L
CD = MN,
DE = NL
en EC = LM.
Hoek C en hoek E is saam 136°. Bereken die grootte van hoek N. (2)
11. ’n Radius van ’n sirkel is gelyk aan 15 cm. Wat is die lengte van die middellyn? (2)
12. Watter lyne in die diagram is radiusse? (3)
F
O H
E G
Totale punte: 35
Hersiening 73
formele Assessering: Voorbeeldtoets
1. Skryf hierdie stel getalle in dalende volgorde:
164; 2 453; 1 604; 34 001; 5 342; 406 (2)
2. Rond 43 674 893 af tot die naaste:
a) 5
b ) 1 000. (2)
3. Vervang □ met die korrekte teken (< of > ) in hierdie getalsin:
74 035 □ 74 305 (1)
4. Skryf driehonderd-en-tweemiljoen, ses-en-dertigduisend en vier in syfers. (1)
5. Vervang □ met die korrekte getal in hierdie getalsin:
a ) □ – 7 695 + 28 345 = 567 087 (2)
b ) 456 734 + □ + 1 275 976 = 8 908 098 (2)
6. Bereken:
a ) 60 × 150 – 45 000 ÷ 150 (2)
b ) 888 × 3 + 888 × 7 (2)
7. Bepaal ’n getal wat wanneer jy dit met 5 vermenigvuldig en dan 7 bytel, ’n antwoord
van 52 gee. (2)
8. Skryf 36 as ’n produk van sy priemfaktore neer. (2)
9. a ) In die mag 245, watter getal is die grondtal? (1)
b ) Skryf 12 kwadraat as ’n mag. (1)
c ) Skryf 67 in uitgebreide vorm. (1)
d ) Skryf 5 × 5 × 5 × 5 × 5 × 5 × 5 × 5 × 5 as ’n mag. (1)
10. Rangskik hierdie magte in dalende volgorde volgens waarde:
33; 42; 18; 81; 92 (2)
11. Bepaal__ die waarde van: __
3
8
a ) ____ c ) 25
___– 16___ (2)
b ) 4 × 9 d ) 25 – 16 (2)
12. Bepaal die GGF van 24 en 44. (2)
13. Lys al die veelvoude van 9 wat kleiner is as 80. (2)
14. Gee ’n kort definisie van elk van die volgende terme. Gebruik ’n skets om die definisie
te illustreer.
a ) Loodregte lyne (3)
b ) Parallele lyne (3)
c ) Straal (3)
74 Kwartaal 1
15. Twee ligtorings se bakens begin op dieselfde tyd flikker. Een baken flikker elke 4 minute en die ander
flikker elke 9 minute. Bereken hoe lank dit sal neem voordat hulle albei weer gelyk sal flikker. (2)
Elke ligtoring het ’n unieke kode van flikkers om sy posisie aan skepe op see aan te toon.
16. Teken ’n ongelykbenige driehoek. (1)
17. Benoem elkeen van hierdie vierhoeke: (3)
aa)) bb)) cc))
18. Teken ’n driehoek wat slegs een simmetrie-as het. Toon die simmetrie-as met ’n stippellyn. (2)
19. Teken ’n reghoek met afmetings 8 cm by 5 cm. (2)
20. Konstrueer ’n sirkel met middellyn 6 cm. (1)
21. Skryf hierdie hoeke in dalende volgorde van grootte:
stomphoek, inspringende hoek, regte hoek, skerphoek, omwenteling, gestrekte hoek (2)
22. Verduidelik die verskil tussen ’n gelykbenige driehoek en ’n gelyksydige driehoek. (2)
23. Kyk na hierdie paar vorms. Is die twee vorms gelykvormig? (2)
30 cm 12 cm
10 cm
25 cm
24. Kyk na hierdie paar driehoeke. Is die twee driehoeke kongruent? (2)
57° 57°
cm
,5
72
72
,5
cm
62° 62°
Totale punte: 60

2 Kwartaal 2
Gebreide handskoene
’n Kwiltplekmatjie Afrika-handwerk
76
Tema 6–10
Kom ons begin

Kyk na die prente van verskillende stukke
handwerk. Let op die verskillende patrone en vorms
wat die ontwerpe vorm.
1. Skryf die vorms neer wat jy in die geweefde

mandjies sien.
2. Watter breuk is elke gebreide vinger aan ’n
handskoen van die totale aantal gebreide
vingers?
3. Watter desimale breuk is vyf gebreide
vingers van al die gebreide vingers aan die
handskoene?
4. Beskryf die vorms wat gebruik is om die kwilt
plekmatjies te maak.
Kraalarmbande 5. Bespreek hoe jy die oppervlakte van die
kraalarmbande kan meet.
6. Hoe kan jy die hoeveelheid vloeistof in ’n
koppie meet?

Tema 6: Gewone breuke; Tema 7: Desimale breuke; Formele Assessering:
Voorbeeldtoets; Tema 8: Funksies en verwantskappe; Formele Assessering:
Voorbeeldondersoek; Tema 9: Oppervlakte en omtrek van 2D vorms; Tema
’n Erdewerkbeker 10: Buite-oppervlakte en volume van 3D voorwerpe; Formele Assessering:
Eksamenoefening
77
Tema
6 gewone breuke
Wiskunde-idees gewone breuke

• Ekwivalente ’n Breuk is ’n gedeelte van ’n telgetal wat in gelyke dele verdeel is. ’n
breuke. gewone breuk word geskryf as _ab . Die a verteenwoordig ’n telgetal wat
• Vergelyk en orden die teller genoem word en b verteenwoordig ’n telgetal wat die noemer
gewone breuke. genoem word.
• Optelling en
Hieronder sal jy drie maniere sien waarop die breuk _34 voorgestel kan word.
aftrekking van
breuke. Later in die tema sal ons vir jou ander ekwivalente maniere wys om breuke
voor te stel.
• Vermenigvuldiging
van breuke.
Die diagram van die reghoek hieronder is in vier gelyke dele verdeel
• Persentasies. waarvan drie dele ingekleur is. Die ingekleurde deel is _34 van die hele.
• Ekwivalente vorms.
• Persentasie
vermeerdering en
vermindering.
• Los probleme op.
Sleutelwoorde
• gewone breuk Die diagram hieronder wys drie sokkerballe en een rugbybal. Ons sê dat _34
– beide die teller van die balle sokkerballe is.
en die noemer is
telgetalle; word
geskryf as _ab
• teller – die
telgetal bokant die
breuklyn
• noemer – die
telgetal onderkant
die breuklyn In die diagram hieronder sien jy die deel van ’n getallelyn van 0 tot 1. Jy sal
sien dat breuke getalle tussen die telgetalle is.
_3 is driekwart
4
tussen 0 en 1.
1
__ 1
__ 3
__
0 4 2 4
1
_1 is halfpad tussen 0 en 1.
2
78 Kwartaal 2
Ons verdeel gewone breuke in twee groepe: Sleutelwoorde
• In ’n egte breuk is die teller van die breuk kleiner as die noemer,
• egte breuk – ’n
byvoorbeeld _37 .
gewone breuk
• In ’n onegte breuk is die teller van die breuk groter as die noemer, waarvan die
byvoorbeeld _85 . noemer groter is as
die teller
Soms skryf ons ’n onegte breuk as ’n gemengde getal, byvoorbeeld, ons
sal _85 skryf as 1_35 . Die gemengde getal het ’n telgetaldeel en ’n breukdeel. • onegte breuk – ’n
gewone breuk
As jy ’n onegte breuk as ’n gemengde getal wil skryf, moet jy die volgende waarvan die
noemer kleiner is as
doen.
die teller
• gemengde getal
Voorbeeld – ’n getal wat uit ’n
Herlei die onegte breuk _95 Antwoord telgetal en ’n breuk
na ’n gemengde getal. 9
_ 5
_ 4
_ bestaan
5=5+5
= 1 + _45
= 1_45
As jy ’n gemengde getal as ’n onegte breuk wil skryf, moet jy die volgende

doen.
Voorbeeld
Herlei die gemengde getal 2_47 Antwoord
na ’n onegte breuk. 2_47
14 4 Onthou, jy kan slegs breuke optel as
= __ _
7 + 7 hulle dieselfde noemer het.
18
= __ 7
Onthou dat jy altyd die breuk in sy eenvoudigste vorm moet skryf. Om dit te
doen, moet jy die grootste gemene faktor (GGF) van die teller en die noemer
bepaal. As jy nie kan onthou hoe om dit te doen nie, kan jy weer na Tema 1
kyk. As die GGF nie 1 is nie, dan is die breuk nie in sy eenvoudigste vorm nie.
Die volgende voorbeeld wys vir jou hoe om ’n breuk na sy eenvoudigste
vorm te herlei.
Voorbeeld
24
__
9is nie in sy eenvoudigste vorm geskryf nie. Om die breuk na sy
eenvoudigste vorm te verander, moet jy eers die GGF bepaal. Die GGF
van 24 en 9 is 3. Jy deel dan beide die teller en die noemer deur die GGF:
24
__ 24 ÷ 3
____ _8
9 = 9÷3 = 3
8
_ 24
3en __
9 is dus ekwivalente breuke. Dit beteken dat hulle dieselfde waarde
het.
Tema 6: Gewone breuke 79

Oefening 6.1
Het jy geweet?
Die antieke Egiptenare 1. Skryf die ontbrekende woorde neer:
het nie getalle gebruik a ) In ’n gewone breuk word die getal onderkant die breuklyn die ____
nie, maar prente wat genoem en die getal bokant die breuklyn word die ____ genoem.
hiërogliewe genoem
is om mee te skryf. Dit b ) Die ___ is groter as die ____ as dit ’n onegte breuk is.
was gevolglik baie c ) Die ___ is kleiner as die ___ as dit ’n egte breuk is.
moeilik en tydsaam
om berekeninge in 2. Herlei hierdie breuke:
11
Wiskunde te doen. In a ) __
9 na ’n gemengde getal. b ) 3_79 na ’n onegte breuk.
die sketse word
hiërogliewe 3. Watter breuke van die volgende vorms is ingekleur?
aangetoon van breuke a) b) c)
wat deur die antieke
Egiptenare gebruik is.
Die sirkel bo die
hiërogliewe sê vir ons
dit is ’n breuk.
4. Vereenvoudig die volgende breuke:

21 39 20 14
a ) __
7 b ) __
4 c) ___
100 d) __
49
5. Sithe deel sy twee toebroodjies tussen hom en sy twee maats. Bereken

watter breuk van die toebroodjie Sithe sal kry.
6. ’n Boks met 12 eiers (’n dosyn) word tussen vier mense verdeel. Watter
breuk van die 12 eiers sal elke persoon kry? Hoeveel eiers is dit?
7. In ’n boks is daar 21 krale. Ses is rooi, agt is blou en die res is wit. Bereken
die breuk van die krale wat wit is.
8. In ’n groep meisies hou tien daarvan om sokker te speel en vyf hou van
netbal. Watter breuk van die meisies hou daarvan om sokker te speel?
Uitdaging
Die Rhind-papirus is ’n perkamentrol uit ongeveer 1680 v.C. Dit is die beste
bekende antieke voorbeeld van die Wiskunde van antieke Egipte. ’n Deel van
die Rhind-papirus beskryf die gebruik van breuke. Die manuskrip wys dat
nie-eenheidsbreuke as die som van eenheidsbreuke uitgedruk is.
’n Eenheidsbreuk is ’n breuk met ’n teller van 1. Voorbeeld: _25 = _13 + __
1
15
Jy mag nie die volgende doen nie: _25 = _15 + _15
Nog ’n voorbeeld is: _27 = _14 + __
1
28
Ontwikkel die volgende breuke as die som van slegs TWEE eenheidsbreuke; dit
mag nie dieselfde eenheidsbreuk wees nie: _23 en _35 .
80 Kwartaal 2
ekwivalente breuke Sleutelwoord
• ekwivalente
breuke – breuke
met dieselfde
waarde
1
_ 2
_ 3
_
2 is1ingekleur 4 is2ingekleur 6 is3 ingekleur
is shaded is shaded is shaded
2 4 6
Die drie sirkels hierbo wys drie ekwivalente breuke: _12 , _24 en _36 . Elke sirkel is
in ’n ander aantal dele verdeel, maar in elke sirkel is net die helfte van die
sirkel ingekleur. Dit beteken dat die waarde van elke breuk dieselfde is. Die
breuke is dus ekwivalent wanneer hul waardes dieselfde is.
Uitdaging
As jy die teller en die noemer van die breuk met dieselfde telgetal
vermenigvuldig of deel, dan sal jy ’n ekwivalente breuk vorm. Die eerste vorm
hieronder word ’n
oktagoon genoem
Voorbeeld want dit het agt sye.
1
_ 1×2 2 2×3 6 42 42 ÷ 2 21 21 ÷ 7 3 ”Okta” kom van
3 = ____ _ ____ __
3 × 2 = 6 = 6 × 3 = 18
__
70 = ____ __ ____ _
70 ÷ 2 = 35 = 35 ÷ 7 = 5 antieke Grieks af en
42 __21 3 dit beteken agt.
6
Dus, _13 ; _26 en __
18 is almal ekwivalent.
Dus, __ _
70 ; 35 en 5 is almal ekwivalent.
Vergelyk die
As jy nie meer met dieselfde telgetal kan deel nie, dan is die breuk in sy ingekleurde dele van
eenvoudigste vorm. Dus, _35 is die eenvoudigste vorm van __42 21
__
70 en 35 . die twee vorms
hieronder. Is die twee
ingekleurde dele
ekwivalente breuke?
Oefening 6.2
Verduidelik jou
antwoord.
1. Voltooi die volgende ekwivalente breuke:
□ □ □ □ □
a ) _35 = __ ___
10 = 100 b ) _29 = __ __
27 = 54 c) 6
_ 42
__
7 = □ = 21
__
10
___ 1 □ 7 14 □ 300 150 900
d) 100 = __ _____
□ = 10 000 e) _
3 = __ __
□ = 30 f) ____ ___
2 000 = □ = □
___
2. Gee drie ekwivalente breuke vir elkeen van die volgende breuke:
3 19 200
a ) _14 b ) _25 c ) __
15 d ) __
31 e ) _____
10 000 f )
24
__
9
3. Skryf die letters van die sirkels neer waarvan ekwivalente breuke
ingekleur is.
A B C D E

Sleutelwoord Vergelyk en orden breuke
• KgV – kleinste
gemene veelvoud
Wanneer jy breuke vergelyk, moet die noemers dieselfde wees. Jy kan dit
doen deur die kleinste gemene veelvoud (KgV) van die twee noemers
te bepaal. Jy moet dan ekwivalente breuke vir elkeen, met die KGV as die
noemer, bepaal. Ons noem dit die KGV van die breuke wat ons vergelyk.
Die voorbeelde hieronder sal vir jou wys hoe om dit te doen.
Voorbeeld
Vergelyk die volgende twee breuke deur die * met die korrekte
verwantskapsteken <, > of = te vervang. Onthou, wanneer breuke gelyk
is, sê ons dat hulle ekwivalent is.
5
_ 9
__
7 * 11
Antwoord
Die KGV van 7 en 11 is 77, dus moet ons albei breuke met die
ekwivalente breuke, met 77 as die noemer, vervang.
5
_ 5 × 11
____ 55
__
7 = 7 × 11 = 77
en
9
__ 9×7
____ 63
__
11 = 11 × 7 = 77
55 63 5 9
Nou kan jy sien dat __ __ _ __
77 < 77 en daarom 7 < 11 .
82 Kwartaal 2
Oefening 6.3 Uitdaging
1. Vervang die * met die korrekte verwantskapsteken <, > of =. ’n Skoenhandelaar
bied jou _34 afslag aan
a) 1
_
2 * _34 b) 1
_
3 * _14 op een paar skoene
1
__ 1 10 100 en _23 afslag op ’n
c) 10 * ___
100 d) ___
100 * ____
1 000 ander paar skoene.
e) 2
__ 20
* ____ f) 2 * _73 Albei pare skoene
10 1 000
kos dieselfde. Watter
2
_ 6 4 8 paar skoene sal jou
g) 5 * __
10 h) _
7 * __
17
goedkoper kos ?
3
i ) 21
___
100
11
* __
50 j) _
2 * _53
2. Teken die getallelyn hieronder oor en skryf die volgende getalle op die
korrekte posisies neer: 1_13 ; _94 ; _12 .
0 1 2 3
3. Skryf die volgende getalle in stygende volgorde (van die kleinste na die
grootste).
3 _
_ 1 5
__
a) 4 ; 2 en 8
2
_ 1
_
b) 5 ; 1 en 4
10 9
c) 3; __ __
3 en 2 10
3 __
_ 13 7
__
d) 5 ; 50 en 25
4. Watter een is groter:

1
a) _
2 van 12 of _13 van 15?
b ) 'n kwaart van sestien of 'n helfde van nege?
5. ’n Bottel sap word onder 3 vriende gedeel. Jan kry _13 van die sap, Josef
5
kry _14 en Siswe kry __
12 . Vergelyk die breuke en bereken wie die meeste sap
kry.
Het jy geweet?
Die gebruik van die kleiner as-teken < en die groter as-teken > het vir die eerste
keer in ’n boek deur Thomas Harriot (1560–1621) verskyn wat in 1631
gepubliseer is. Die naam van die boek was Artis Analyticae Praxis ad Aequationes
(The Analytical Arts Applied to Solving Algebraic Equations). Daar bestaan
onsekerheid oor die uitvinder van hierdie tekens. Sommige mense glo dat die
redakteur van die boek die tekens gebruik het om dit makliker te maak om
Thomas Harriot se werk te lees.

Optelling en aftrekking van breuke
1 + 1 = 1
6 3 2
1 + 1 = 1 + 2 = 3 = 1
6 3 6 6 6 2
In Graad 6 het jy geleer hoe om breuke, insluitend gemengde getalle met

noemers wat veelvoude is, van mekaar, op te tel en af te trek. Verfris jou
geheue deur na die volgende voorbeelde te kyk.
Voorbeeld
Bereken:
1. _47 + _27 2. 1
_
4 + _38 3. 7
_
9 – _23 4. 3
1_12 + 2__
10
Antwoorde
1. _47 + _27 = _67 . In hierdie voorbeeld is die noemers dieselfde, dus kan jy
net die tellers optel.
2. _14 + _38 = ____
1×2 _3 _2 3
_ 5
_ _1
4 × 2 + 8 = 8 + 8 = 8 . In hierdie voorbeeld moet jy 4 oorskryf as
’n breuk met ’n noemer van 8 voordat jy die breuke kan optel.
2×3 6
3. _79 – _23 = _79 – ____ 7 _
_ 1
_ 2
_
3 × 3 = 9 – 9 = 9 . Hier moet jy weer 3 oorskryf as ’n breuk
met ’n noemer van 9 voordat jy kan aftrek.
3 1×5 3 5 3 8
4. 1_12 + 2__ ____ __ __ __ __ _4
10 = 1 2 × 5 + 2 10 = 1 10 + 2 10 = 3 10 = 3 5 . Jy moet seker maak dat
die breukgedeeltes van gemengde getalle dieselfde noemers het
voordat jy optel. Onthou ook om die antwoord te vereenvoudig,
soos in die laaste stap getoon.
Jy kan breuke slegs optel en aftrek indien die noemers dieselfde is, soos in
die voorbeeld hierbo aangetoon. Jy doen dit deur ’n ekwivalente breuk vir
elke breuk met die KGV te kry.
Voorbeeld:
3
_ 4
_
5 en 7 het nie dieselfde noemers nie, dus moet jy eers die KGV bepaal, wat
35 is.
∴ _35 = __
21 4
_ 20
__
35 en 7 = 35 .
Jy kan nou hierdie breuke optel, want hulle het dieselfde noemers.
21 20 41
∴ __ __ __
35 + 35 = 35
84 Kwartaal 2
Voorbeeld
Bereken:
1. _58 – _13 2. 11
__
10 + _16 3. 2_13 – _12
Antwoorde
1. Die KGV van 8 en 3 is 24.
5 _
_ 1 5 × 3 ____
____ 1×8 15 __
__ 8 7
__
8 – 3 = 8 × 3 – 3 × 8 = 24 – 24 = 24
2. Die KGV van 10 en 6 is 30.
11
__ 1
_ 11 × 3
____ 1×5
____ 33
__ 5
__ 38
__ 19
__
10 + 6 = 10 × 3 + 6 × 5 = 30 + 30 = 30 = 15
Onthou weereens om jou breuk in die eenvoudigste vorm te skryf.
3. Skryf eers die gemengde getal as ’n onegte breuk.
2_13 – _12 = _73 – _12
Die KGV van 3 en 2 is 6.
7 _
_ 1 7 × 2 ____
____ 1×3 14 _
__ 3 11
__
3 – 2 = 3×2 – 2×3 = 6 – 6 = 6
Oefening 6.4
1. Bereken en gee jou antwoord in die eenvoudigste vorm.

3
a) 1
_
2 + _14 b) _
4 – _38 c) 9
__
10
99
+ ___
100 d) 3
_
5
6
+ __
15
13 5
e) 22
____
1 000
1
– ___
100 f ) __
7 – _16 g) _
8 – _37 h) 3
_
5 + _23
2. Bereken en gee jou antwoord in die eenvoudigste vorm.
a ) 1_47 + 3__
1
21 b ) 3_17 – _12 c ) 2_59 + 1_38 d ) 5_13 – 2_34
Wanneer jy woordprobleme oplos wat breuke behels, is dit belangrik om

eers te bepaal watter bewerkings gebruik moet word. Besluit of die vraag
van jou verwag om breuke op te tel, af te trek of te vergelyk.
Voorbeeld
1. Thandi verkoop 14 van haar 30 koekies op die Saterdagmark en John
verkoop _23 van sy 30 koekies. Wie het die meeste koekies verkoop?
2. Jill en Pandu verkoop worsbroodjies by dieselfde mark. Jill verkoop _12
van die worsbroodjies en Pandu verkoop _13 . Watter breuk van die
worsbroodjies het op die ou end oorgebly?

Antwoorde
1. In hierdie vraag kan jy 14 uit 30 as ’n breuk skryf:

14
__ 7
__
30 = 15
7 2
Jy moet die breuke __ _
15 en 3 só vergelyk:
7
__ 2
_ 2×5
____ 10
__
15 < 3 = 3 × 5 = 15
Daarom weet ons dat John die meeste koekies verkoop het.
2. Jill en Pandu verkoop saam worsbroodjies, dus moet jy die breuke
optel om te bepaal watter breuk van die worsbroodjies altesaam
verkoop is.
1
_ 1
_ 3
_ 2
_ 5
_
2+3=6+6=6
5
_
6 van al die worsbroodjies is verkoop, dus bly daar _16 oor.
Oefening 6.5
Het jy geweet? 1
_
1. Ann het 13 uit 25 antwoorde in ’n Wiskundetoets reg en Vuyo het 2 van
In Suid-Afrika gebruik die antwoorde reg. Wie het beter gevaar?
ons ’n desimale
geldstelsel. Die rand is 2. Sissi spandeer _13 van haar geld aan melk, _25 van haar geld aan brood en _91
gelyk aan 100 sent. aan ’n suigstokkie by die winkel.
Voor 1961 het Suid-
a ) Watter breuk van Sissi se geld het sy by die winkel spandeer?
Afrika die ou nie-
desimale Britse b ) Watter breuk van Sissi se geld het sy oor?
geldstelsel gebruik. 9
3. In ’n fietswedren kon Michael slegs _45 van die roete voltooi. Sy pa het __
11
Ons geldeenhede was
ponde, sjielings en van die roete voltooi. Wie het die verste gery?
pennies. Daar was 12 4. Sipho sien dat die advertensies in ou koerante die pryse vir goedere
pennies in ’n sjieling 1
en 20 sjielings in ’n
as gemengde getalle aandui. Die prys vir koffie word as __
12 van ’n pond
1
pond. ’n Sjieling was aangedui en die prys van suiker as 1_3 pond. Bereken die totale koste van
1
dus __
20
van ’n pond en die koffie en suiker in ponde.
1
’n pennie was ___
240
van
’n pond!
Die Britte gebruik nou Uitdaging
’n desimale geldstelsel
met 100 pennies in ’n Kopieer hierdie driehoek en bepaal
1 _1 _1 _1 _1 _1
pond. Dit is baie die verskil tussen elke paar breuke. 2 3 4 5 6
makliker om met Voorbeeld: 1 – _12 = _12 en _1 _1 1

__ 1
__ 1
__
hierdie stelsel te werk.

2 6 12 20 30
1 _
_ 1 1
_
2 – 3 = 6. _1 1
__ 1
__ 1
__
3 12 30 60
Watter patrone sien jy raak?
_1 1
__ 1
__
Draai die driehoek kloksgewys sodat 1 aan 4 20 60
die bokant is. _1

5
1
__
30
Watter patrone sien jy in die rye? _1

6
86 Kwartaal 2
Vermenigvuldiging van breuke
Wanneer twee breuke vermenigvuldig word, hoef jy slegs die
tellers te vermenigvuldig en die noemers te vermenigvuldig.
Dit is belangrik om ’n gemengde getal as ’n onegte breuk te 1 3 1
1 _3 van
3 _5 = 1_5
skryf voordat jy die breuke vermenigvuldig. 3
of
5
=
5
Voorbeeld
Bereken:
1. _13 van _23 = _13 × _23 = _29 2. 2
_
7 van _53 = _27 × _53 = __
10
21
3. _14 van 1_35 = _14 × 1_35 = _14 × _85 = __
8 2
_
20 = 5
Wanneer ons ’n breuk met ’n telgetal vermenigvuldig, bereken ons ’n

breukgedeelte van die telgetal. Die antwoord kan óf groter óf kleiner wees,
afhangende van die soort breuk waarmee vermenigvuldig word. Dit is
belangrik om die telgetal as ’n breuk op een te skryf voordat jy daarmee
vermenigvuldig, byvoorbeeld 4 = _41 .
Voorbeeld
Bereken:
60 120 3
1. _23 van 60 = _23 × __ ___
1 = 3 = 40 2. _
7 van 15 = _37 × __
15 45
__ 3
_
1 = 7 = 67
8
3. _
5 van 10 = _85 × __
10 80
__
1 = 5 = 16 4. 1_12 van 25 = _32 × __
25 75
__ _1
1 = 2 = 37 2
Wanneer ’n telgetal met ’n egte breuk vermenigvuldig word, sal die
antwoord kleiner wees as die telgetal. Die antwoord sal groter wees
wanneer dit met ’n onegte breuk vermenigvuldig word.
Oefening 6.6
1. Bereken en vereenvoudig jou antwoord:

3 5
a) _
4 van _12 b) 2
_
9 van _13 c) _
3 van _43
7
d) _
6 van _13 e) 1_25 van _14
2. Bereken die waarde van:
1
_ 4
_ 3
__
a) 2 van 20 b) 5 van 90 c) 11 van 10
9
d) _
8 van 12 e) 2_13 van 9
3. Bepaal die waarde van die volgende produkte en vereenvoudig indien
moontlik:
3
a) _
7 × _12 b) 7
___
100
1
× __
10 c) 1
_
4 × 22 500
7 3
d ) 12 × __
12 e) ___
500 × 10 000

Wanneer jy woordprobleme oplos, is dit belangrik om eers te besluit watter
Uitdaging bewerking jy gaan gebruik: moet jy breuke vermenigvuldig, optel, aftrek
Volwasse varke op ’n of vergelyk? Wanneer jy ’n breuk van ’n ander waarde bereken, gaan jy
varkplaas vreet elke vermenigvuldiging gebruik.
dag _35 kg kos. Boer Jan
het 12 varke waarvan
6 sôe is (vroulike Voorbeeld
varke). Elke sog het 9 1. Lerato het _45 van haar 20 kryte in haar blikkie oor. Hoeveel is weg?
klein varkies. Die 2. Twee van die bestanddele waarmee mens pannekoek bak is meel en
varkies eet elk net die
water. Om 9 pannekoeke te bak, vereis die resep 240 g koekmeel en
helfte van die kos wat
’n volwasse vark per 900 ml water. Felix wil net 3 pannekoeke bak. Kan jy hom help om
dag eet. Die koste die hoeveelhede uit te werk om net 3 pannekoeke te bak?
van 1 kg varkkos per
dag is R92. Wat kos Antwoorde
dit Boer Jan om sy
1. Lerato het slegs _45 van 20 kryte oor.
varke elke dag kos te
20 80
gee? Dus, _45 van 20 = _45 × __ __
1 = 5 = 16. Daar is 16 kryte van die 20 oor.
Vier is weg.
2. Felix bak slegs 3 van 9 pannekoeke. Dus het hy slegs _39 = _13 van die
bestanddele nodig. Om die hoeveelhede vir die twee bestanddele te
bepaal, doen ons die volgende:
1
_ _1 240
___ 240
___
3 van 240 g = 3 × 1 = 3 = 80 g koekmeel
1
_ 1
_ 900
___ 900
___
3 van 900 ml = 3 × 1 = 3 = 300 ml water.
Oefening 6.7
1. Bereken:
a ) _34 van 16 m b) 2
_
5 van 12 ℓ
2. Na Tasneen se verjaarsdag het daar ’n halwe koek oorgebly. Tasneen
en sy vier maats mag elk slegs _15 van die helfte van die koek eet. Watter
breuk van die hele koek kan Tasneen eet?
3. ’n Boekwinkel adverteer dat hulle ’n afslag van _38 van die
kleinhandelsprys op hul Wiskundeboeke aanbied.
a ) Wat sal die verkoopprys van ’n boek met ’n kleinhandelsprys van
R100 wees?
b ) Wat sal die verkoopprys van ’n boek met ’n kleinhandelsprys van
R88 wees?
4. Shireen, Adam en Nana besluit om skofte by die plaaslike restaurant te
werk vir 6 ure. Shireen werk _13 van die tyd en Adam werk _14 van die tyd.
a ) Watter breuk van die tyd sal Nana moet werk?
b ) Bereken die tyd wat Adam by die restaurant deurgebring het.
c ) As die bestuurder hulle R120 in totaal vir die 6 ure betaal, hoeveel
geld het Shireen vir haar deel van die werk verdien?
88 Kwartaal 2
Persentasies Sleutelwoord
’n Persentasie is ’n spesiale breuk waarvan die noemer altyd 100 is. Dit • persentasie –
beteken dat die hele altyd in 100 gelyke dele verdeel is. Die %-teken word ’n breuk met ’n
44 noemer van 100
gebruik om die noemer (100) aan te dui. Voorbeeld: 44% = ___ 100 . Dit is nuttig
44 11
om te weet dat 44% = 0,44 en dat ___ __
100 = 25 . ’n Paar algemene persentasies en
hul ekwivalente vorms word in die volgende voorbeeld gewys.
Voorbeeld Het jy geweet?

100 75 3 50 1
100% = ___
100 = 1 75% = ___
100 = _
4 = 0,75 50% = ___
100 = _
2 = 0,5 Die woord
25 1 10 1 5 1 “persentasie” kom
25% = ___ _
100 = 4 = 0,25 10% = ___
100 = __
10 = 0,1 5% = ___
100 = __
20 = 0,05 van die Latynse
woorde per centum
Persentasies word dikwels gebruik om verhoudings en metings te vergelyk. wat vertaal word as
15 8
Watter prestasie is byvoorbeeld beter: __ __
50 of 25 ? Om dit as persentasies uit te “per honderd”. Die
druk, gebruik ons ons kennis van breuke om beide noemers na 100 te verander. Engelse voorvoegsel
‘cent-’ vorm woorde
in moderne Engels
Voorbeeld wat ’n honderd
15 8
Watter punt is beter? __ __
50 of 25 aandui. Die
Ons herlei eers elke breuk na ’n ekwivalente vorm met ’n noemer van 100. Afrikaanse vertaling
15
__ 30
___ 8
__ 32
___
vir “cent-” is “sent-” of
50 = 100 = 30% en 25 = 100 = 32% “senti-” of “honderd-”
8 15
Daarom is dit beter om __ __
25 vir ’n toets te kry as 50 .
of “eeu-”.
Byvoorbeeld,
Die persentasievorm van ’n breuk kan maklik bereken word deur die breuk sentimeter vir
100
met 100 te vermenigvuldig. Voorbeeld: _25 × ___ centimetre, eeu vir
1 = 40%. century en eeufees of
honderdjarig vir
Voorbeeld centennial.
Herlei die volgende breuke na persentasies: Hierdie Romeinse
soldaat staan
1. _35 2. __7 32
3. __ 4. 12
__
10 40 30 bekend as ’n “hoof-
Antwoorde man oor honderd”.
Die Engelse naam
1. _35 × ___
100
1 = 60% 2. 7
__
10
100
× ___
1 = 70% daarvoor is centurion.
32
__ 100 12 100
3. 40 × ___
1 = 80% 4. __
30 × ___
1 = 40%
Wanneer ’n persentasie van ’n telgetal bereken word, herlei ons eers die
persentasie na sy breukvorm en dan vermenigvuldig ons met die telgetal.
Voorbeeld
Bereken:
1. 20% van 80 2. 60% van 30
Antwoorde
20 80 1 80 60 30 3 30
1. 20% × 80 = ___ __ _ __ ___ __ _ __
100 × 1 = 5 × 1 = 16 2. 60% × 30 = 100 × 1 = 5 × 1 = 18

Oefening 6.8
1. Herlei die volgende persentasies na gewone breuke:

a ) 80% b ) 12% c ) 55% d ) 94%
2. Herlei die volgende breuke na persentasies:
33 24 15 16
a ) ___
100 b ) __
75 c ) __
30 d) __
20
3. Wat is ’n beter prestasie: om 12 uit die laaste 20 sokkerwedstryde te wen
of 22 uit 40 sokkerwedstryde?
4. Bereken:
a ) 75% van 40 b ) 30% van 90
5. Watter persentasie is 65c van R5,20?
6. In ’n sak met 35 albasters is 28 blou en die res is rooi. Bereken die
persentasie blou albasters in die sak.
7. In die Graad 7-klas is 16 van die 40 leerders seuns. Watter persentasie
van die klas is meisies?
Uitdaging
Die prys van ’n Ons kan die persentasievermeerdering of -vermindering van ’n telgetal op
sjokoladestaaf is R12. die volgende manier bereken:
BTW word teen 15%
bereken. Bereken die
bedrag BTW as die Voorbeeld
sjokoladestaaf ’n Bereken die persentasie waarmee die volgende telgetalle vermeerder of
prysvermeerdering verminder:
van 10% het.
1. 30 na 60 2. 40 na 32
Antwoorde
1. Daar is ’n vermeerdering van 30 vanaf 30 na 60. Die persentasie
30
vermeerdering is dus: __
30 = 100%
2. Daar is ’n vermindering van 8 van 40 na 32. Die persentasie
8
vermindering is dus: __
40 = 20%
Oefening 6.9
1. Bereken die persentasievermeerdering of -vermindering van die

volgende telgetalle:
a ) 100 na 120 b ) 50 na 38
2. Bereken die persentasie van die petrolprysverhoging van R10 na R11
per liter.
3. Bereken die persentasievermindering as die watervlak in die tenk van
1 200 ℓ na 900 ℓ gesak het.
90 Kwartaal 2
Hersiening
1. Gee definisies vir die volgende terme: 11. Sam se pa spandeer elke maand _12 van sy salaris
a ) Noemer b ) Teller aan huur en _25 aan petrol. Watter breukdeel is
c ) Egte breuk d ) Onegte breuk oor om aan kos en ander noodsaaklikhede vir
e ) Gemengde getal (5) die maand te spandeer? (3)
2. Herlei die volgende onegte breuke na 12. Bereken:
gemengde getalle: a ) _37 van 49 b) 3
_
4 van 50
a ) _94 25
b ) __
7
91
c ) __
9
17
d ) __
10 (4) c ) _43 van 90 d) 5
_ van10 (4)
2
3. Skryf die volgende gemengde getalle as 13. Bereken:
onegte breuke: a ) _14 × _35 b) 12
___ 10
__
100 × 24
a ) 1_13 7
b ) 2__
11 c ) 3_14 11
d ) 5___
100 (4) 1
_ 16 9
c) 4 × __
3 d) _
8 × 24 (4)
4. Vereenvoudig:
81 5 24 125 14. Terwyl Jill ’n koek bak, kom sy agter dat _56 van
a ) __
9 b) __
45 c) ___
100 d) ____
1 000 (4)
’n dosyn (12) eiers vrot is. Hoeveel eiers kan sy
5. ’n Tradisionele Westerse pak speelkaarte gebruik om haar koek mee te bak? (2)
bestaan uit vier stelle. Elke stel het 13 kaarte.
15. Herlei die volgende breuke na persentasies:
Die kategorieë vir die stelle in die pak is: 7 93 48
a ) __ b ) ___ c ) __ (3)
hartens, klawers, skoppens en ruitens. Die 10 100 75
ruitens en hartens is rooi kaarte en die 16. Herlei die volgende persentasies na breuke en
skoppens en klawers is swart kaarte. Elke stel vereenvoudig indien moontlik:
bestaan uit Boer-, Vrou- en Heer-prentkaarte. a ) 30% b ) 24% c ) 66% d ) 33% (4)
Daar is ook ’n Aaskaart en die ander nege
kaarte is van twee tot tien genommer. 17. Bereken:
a ) 50% van 34 b ) 60% van 50
Bepaal watter breuk van die speelkaarte is: c ) 12% van 150 d ) 43% van 300 (4)
a ) rooi b ) ruitens
c ) prentkaarte d ) swart en prentkaarte (4) 18. Watter persentasie van R90 is 90c? (1)
6. Voltooi die volgende ekwivalente breuke: 19. Jack wil graag 20% van sy 45 albasters vir sy
2 □ □ 12 □ □
beste vriend Colin gee. Hoeveel wil hy vir Colin
a) _ = __ __ ___ __ ____
3 6 = 33 b) 100 = 25 = 1 000 gee? Hoeveel het hy oor? (3)
1
_ 125 □ 5 □ □
c) = ___ ___
□ = 512 d) _ ___ ___
4 = 132 = 100 (4)
8 20. Die sonbrilwinkel het ’n afslag van 25% op al
7. Vervang die * met die korrekte hul sonbrille. Wat is die verkoopprys indien die
verwantskapsteken <, > of =. kleinhandelprys van ’n sonbril R200 is? (3)
11
a ) __
3 *3 b ) _23 * _34
21. Bepaal die persentasievermeerdering of
3
__ 29
____ 700
____ 7
__
c) 10 * 1 000 d) 1 000 * 10 (4) -vermindering van die telgetalle:
a ) 100 na 112 b ) 80 na 100
8. Bereken:
c ) 100 na 25 d ) 250 na 100 (4)
a ) _79 + _13 b) 4
_
5 + _34 c) 2
_
3
1
+ __
10 (3)
22. Bereken die persentasievermeerdering in die
9. Bereken:
5 prys van brood van R6 na R7,50. (2)
a ) _13 – _14 b) _
6 – _34 c) 4
__
10
33
– ___
100 (3)
Totale punte: 80
10. Bereken:
a ) 2_12 + 3_34 b ) 1_38 + 9_13
c ) 5_12 – 4_78 d ) 7_17 – 1_16 (4)
Hersiening 91
Tema
7 Desimale breuke
Wiskunde-idees Lees en skryf desimale breuke

• Lees en skryf Desimale breuke word gebruik om
desimale. hoeveelhede soos afstand, massa en
• Rond desimale volume te meet. ’n Desimale breuk
breuke af. is soortgelyk aan ’n gemengde getal
• Vergelyk en orden aangesien dit ’n telgetaldeel en ’n
desimale breuke. breukdeel het wat met ’n desimale
komma geskei word. Die breukdeel se
• Herken
ekwivalente vorms. noemer is altyd ’n mag van tien.
• Optelling en Die telgetaldeel word aan die linkerkant van die desimale komma geskryf.
aftrekking van As daar nie ’n telgetal is nie, skryf ons ’n 0. Die breukdeel van die desimale
desimale breuke. breuk word aan die regterkant van die desimale komma geskryf.
• Vermenigvuldiging
en deling met Kom ons kyk na ’n desimale getal en skryf dit as die som van breuke.
desimale breuke. Jy kan sien dat die getalle aan die regterkant van die desimale komma wys
• Los probleme op hoeveel tiendes, honderdstes, duisendstes, ensovoorts daar is. Dit word ’n
4 1 8
in kontekste wat desimale breuk genoem. Voorbeeld: 32,418 = 32 + __ ___ ____
10 + 100 + 1 000
desimale breuke
behels.
Voorbeeld
Druk die volgende desimale breuke uit as ’n som van breuke.
Die noemers moet altyd ’n mag van 10 wees.
1. 0,304 2. 3,1415
Antwoorde
304 3 0 4
1. 0,304 = 0 + ____ __ ___ ____
1 000 = 0 + 10 + 100 + 1 000
1 415 1 4 1 5
2. 3,1415 = 3 + _____ __ ___ ____ _____
10 000 = 3 + 10 + 100 + 1 000 + 10 000
Het jy geweet? Oefening 7.1
1. Kopieer en voltooi die volgende herleidings na desimale breuke:

1 3 24
a ) __
10 = 0, _____ b ) ___
100 = 0, _____ c ) ___
100 = _____
4
____ 304
____ 405
___
d) 1 000 = 0, _____ e) 1 000 = 0, _____ f) 100 = 4, _____
2. Skryf die waarde van die syfers in kleur as ’n desimale breuk:
Hierdie is die Chi- a ) 2,432 b ) 0,203 c ) 3,917 d ) 1,3211
nese teken vir die
3. Druk die volgende desimale breuke uit as ’n som van breuke met elke
desimale getal 0,1.
noemer as ’n mag van 10:
a ) 0,23 b ) 1,303 c ) 4,121 d ) 2,3103
92 Kwartaal 2
Rond desimale breuke af
Uitdaging
Wanneer ons desimale breuke afrond, kyk ons na die syfer aan die
regterkant van die desimale plek waarheen ons wil afrond. As die syfer ’n
waarde van 5 of meer het, vermeerder ons die syfer aan die linkerkant met
1. As die syfer 5 of minder is, los ons die syfer onveranderd.
Die afgeronde getal het nie dieselfde waarde as die oorspronklike getal nie,
dus gebruik ons die simbool ≈ om aan te dui dat dit ’n benadering van die
oorspronklike getal is.
Hierdie vorm word
Wanneer ons afrond en dit gebeur dat ’n getal van ’n 9 na ’n 0 verander, word die
’n dekagoon ge-
getal na die volgende syfer aan die linkerkant oorgedra en die 0 word gewys.
noem, want dit het
Wanneer die getal 3,096 byvoorbeeld tot twee desimale plekke afgerond word, tien sye. “Deka-” is
skryf ons 3,096 ≈ 3,10 en nie 3,1 nie. die Griekse voor-
voegsel vir die getal
Voorbeeld tien. Die dekagoon
1. Rond die volgende getalle af tot die naaste telgetal: is in 10 gelyke
a ) 1,4567 b ) 33,5218 dele verdeel en is
1
ingekleur. __10 kan as
2. Rond die volgende getalle af tot een desimale plek: ’n desimale breuk
a ) 0,4362 b ) 12,0908 geskryf word: 0,1.
Drie ingekleurde
3. Rond die volgende getalle af tot twee desimale plekke: 3
dele sal __
10 of 0,3
a ) 101,1233 b ) 10,9999 van die dekagoon
wees.
Antwoorde
1. a ) 1,4567 ≈ 1 b ) 33,5218 ≈ 34
2. a ) 0,4362 ≈ 0,4 b ) 12,0908 ≈ 12,1
3. a ) 101,1233 ≈ 101,12 b ) 10,9999 ≈ 11,00 π ≈ 3,14
Oefening 7.2
1. Rond die volgende getalle af tot die naaste telgetal: Uitdaging

a ) 23,345 b ) 3,8765
Faith en haar twee
2. Rond die volgende getalle af tot twee desimale plekke: maats het R10 om
a ) 56,3456 b ) 4,5874 c ) 32,095 d ) 13,997 lekkers by die winkel
te gaan koop. Kan sy
3. Rond die volgende getalle af tot drie desimale plekke: die geld gelykop
a ) 31,1104 b ) 0,10989 tussen hulle verdeel?
Indien nie, wat dink jy
4. Herlei eers die volgende breuke na desimale breuke en rond dan die sal die regverdigste
desimale breuke af tot een desimale plek: manier wees waarop
45 33 999 83
a ) ___
100 b ) ___
100 c ) ____
1 000 d ) ____
1 000 sy die geld kan
verdeel?
Tema 7: Desimale breuke 93

Vergelyk en orden desimale breuke
Wanneer twee desimale breuke vergelyk word, is dit baie makliker om dit
te doen as die aantal syfers aan die regterkant van die desimale komma
dieselfde is in beide desimale breuke. Ons kan altyd 0’e aan die regterkant
van die desimale breuk bysit sonder om die waarde daarvan te verander.
Voorbeeld: die getal 2,367 = 2,36700.
Voorbeeld
Vergelyk die volgende twee desimale breuke deur die * met die korrekte
verwantskapsteken <, > of = te vervang.
1. 15,7142 * 15,7098 2. 13,46 * 13,4600
3. 5,1523 * 5,152 4. 3,1204 * 3,2
Antwoorde
1. 15,7142 > 15,7098 Die telgetaldeel van die desimale breuk is dieselfde, maar in die
breukdeel is 7 142 > 7 098.
2. 13,4600 = 13,4600 As jy twee nulle by die eerste desimale breuk voeg, kan jy sien
dat die twee desimale breuke dieselfde waarde het.
3. 5,1523 > 5,1520 As jy ’n nul by die tweede desimale breuk voeg, kan jy sien dat
die breukdeel van die eerste desimale breuk groter is.
4. 3,1204 < 3,2000 As jy drie nulle by die tweede desimale breuk voeg, kan jy sien
dat die breukdeel van die eerste desimale breuk kleiner is.
Om jou vaardighede te ontwikkel wanneer jy met desimale breuke werk,

kan jy reekse voltooi deur desimale breuke in volgorde te rangskik.
Voorbeeld
Rangskik die volgende desimale breuke in stygende volgorde:
3,31; 3,301; 0,301; 3,4; 33,013; 3,41
Antwoord
Ons moet eers seker maak dat al die desimale getalle dieselfde aantal
syfers aan die regterkant van die desimale komma het. Ons doen dit
deur nulle by te voeg.
3,310; 3,301; 0,301; 3,400; 33,013; 3,410
Dan kyk ons na die telgetalle en rangskik dit in stygende volgorde
sonder om nou al na die breukdele te kyk.
0,301; 3,310; 3,301; 3,400; 3,410; 33,013
Dan rangskik ons die getalle met gelyke telgetaldele in stygende
volgorde deur na die breukdele van die desimale breuke te kyk en dit te
vergelyk.
0,301; 3,301; 3,310; 3,400; 3,410; 33,013
94 Kwartaal 2
Voorbeeld
Voltooi hierdie getallereekse:
1. 4,7; 4,8; 4,9; … tot by 5,5
2. 2,34; 2,36; 2,38; 2,4; … tot by 2,5
3. 3,4; 3,1; 2,8; 2,5; … tot by 1
Antwoorde
Gebruik jou sakrekenaar om jou te help om hierdie reekse te voltooi:
1. 4,7; 4,8; 4,9; 5; 5,1; 5,2; 5,3; 5,4; 5,5 Die getalle neem toe in intervalle van 0,1.
2. 2,34; 2,36; 2,38; 2,4; 2,42; 2,44; 2,46; 2,48; 2,5 Die getalle neem toe in intervalle van 0,02.
3. 3,4; 3,1; 2,8; 2,5; 2,2; 1,9; 1,6; 1,3; 1 Die getalle neem af in intervalle van 0,3.
Oefening 7.3
1. Vergelyk die volgende twee desimale breuke deur die * met die korrekte
verwantskapsteken <, > of = te vervang.
a ) 4,501 * 4,5
b ) 3,101 * 3,011
c ) 4,12 * 4,1201
2. Rangskik die volgende desimale breuke in stygende volgorde:
7,01; 0,701; 0,71; 7,34; 7,0101; 71,01; 7,034
3. Voltooi die volgende reekse:
a ) 4,5; 5; 5,5; 6; 6,5 … tot by 8
b ) 3,8; 3,6; 3,4; 3,2; … tot by 2
c ) 9,5; 9,6; 9,7; … tot by 10,3
d ) 3,31; 3,36; 3,41; 3,46; … tot by 3,66
4. Skryf drie desimale breuke tussen 6,42 en 6,45.
5. Kyk na die getallelyn en skryf die desimale breuke neer wat deur die
letters A tot D voorgestel word.
0 A 0,05 B 0,1 C 0,15 D 0,2
Uitdaging
Bepaal die volgende vier terme in die patroon hieronder:
3,001; 3; 3,002; 2,999; 3,003; 2,998; 3,004; 2,997; 3,005; ___; ___; ___; ___.

ekwivalente vorms
Jy het reeds gewone breuke na desimale breuke herlei waar die noemers
van die gewone breuke altyd magte van 10 was.
Nou gaan jy ontdek hoe om ’n paar basiese gewone breuke na desimale

breuke te herlei. Jy verander eers die breuk na ’n ekwivalente breuk met ’n
noemer wat ’n mag van 10 is. Dan gaan jy ekwivalente breuke met noemers
van 10 of 100 bepaal.
Voorbeeld
5
__
10 = 0,5 Die noemer is alreeds ’n mag van 10, dus hoef ons dit nie na ’n
ekwivalente breuk te verander nie.
34
____ 034
1 000 = ____
1 000 = 0,034 Die noemer is alreeds ’n mag van 10, dus hoef ons dit nie na ’n
ekwivalente breuk te verander nie.
3
_ 3×2
____ 6
__
5 = 5 × 2 = 10 = 0,6 Die noemer word verander na 10.
3 3 × 25 75
_ = ____ = ___ = 0,75 Die noemer word verander na 100.
4 4 × 25 100
23
__ 23 × 4
____ 92
___
25 = 25 × 4 = 100 = 0,92 Die noemer word verander na 100.
Oefening 7.4
Kopieer en voltooi:
43 9 2 □
1. ___
100 = ___ 2. __
10 = ___ 3. _
5 = __
10 = ___
1
_ 11
__ □ 19 □
4. 4 = □ = ___ 5. 20 = ___
100 = ___ 6. __
20 = ___
100 = __
Wanneer jy ’n desimale breuk na ’n gewone breuk verander, moet jy onthou

om die gewone breuk in sy eenvoudigste vorm te skryf. Voorbeeld:
8 4
0,8 = __ _
10 = 5 . Nou kan jy jou nuwe kennis gebruik om gewone breuke na
75
desimale breuke en persentasies te herlei. Voorbeeld: 75% = ___
100 = 0,75.
Uitdaging
Oefening 7.5
Herlei die volgende
getalle na desimale
breuke: Onthou om al jou berekeninge op jou sakrekenaar te kontroleer.
7
___
1. Skryf as gewone breuke in hul eenvoudigste vorm:
1. 250 a ) 0,26 b ) 0,08 c ) 0,43 d ) 0,25
43
___
2. 125 2. Skryf die volgende desimale breuke as persentasies:
1 234
3. ____
1 250
a ) 0,4 b ) 0,23
1
4. ____
2 500 3. Skryf die volgende gewone breuke as desimale breuke:
17 13
a ) __
50 b ) __
20
96 Kwartaal 2
Optelling en aftrekking van desimale breuke
Wanneer jy desimale breuke optel en aftrek, geld dieselfde reëls as vir
telgetalle. Dit is belangrik om te onthou dat slegs syfers met dieselfde
plekwaarde opgetel of afgetrek kan word. Dit is makliker om desimale
breuke op te tel of af te trek as ons die desimale met dieselfde plekwaarde
onder mekaar skryf. Skat altyd eers jou antwoorde.
Voorbeeld
Tel op: 2,301; 36,4; 111,73
Antwoord
Skat eers die antwoord: 2 + 36 + 112 = 150. (Dit sal makliker wees om te
skat as jy eers die getalle tot die naaste telgetal afrond.)
Maak seker dat jy die syfers met dieselfde plekwaarde onder mekaar skryf.
2,301
1
+ 36,400
1
111,730
150,431
Die antwoord is na aan ons geskatte waarde van 150.
Voorbeeld
Trek 4,3 van 201,65 af.
Antwoord:
Skat eers die antwoord soos dit in die vorige voorbeeld gedoen is:
202 – 4 = 198.
Maak weereens seker dat jy die syfers met dieselfde plekwaarde onder
mekaar skryf.
19
2011,65
– 4,30
197,35
Oefening 7.6
Kontroleer altyd jou antwoorde met jou sakrekenaar.

1. Bereken met hoofrekene en skryf die antwoorde op die volgende
berekeninge neer:
a ) 0,5 + 0,4 b ) 0,01 + 0,3 c ) 0,9 – 0,3 d ) 0,49 + 0,02
e ) 0,82 – 0,03 f ) 0,1 + 0,003 g ) 0,235 – 0,035

2. Bereken die volgende: (Onthou om eers jou antwoord te skat.)
a ) 7,123 + 12,567 b ) 23,234 + 4,021 + 6,92
c ) 65,34 – 1,286 d ) 987,543 – 32,431
3. Bereken die volgende en rond dan jou antwoorde af tot twee desimale
plekke:
a ) 32,452 + 9,543 + 0,5409
b ) 98,4311 – 88,31 + 54,1034
c ) 0,45 – 0,003 – 0,001
4. Lwandiso het R100 om
kruideniersware by die supermark
te koop. Hy is bekommerd dat
hy nie genoeg geld gaan hê om vir
sy kruideniersware te betaal nie.
Die suiker se prys is R33,51,
die koeldrank is R15,99 en
die hondekos is R49,15.
Bereken of hy genoeg geld sal
hê om hiervoor te betaal.
5. Die skoolbus moet elke 15 000 km
ingaan vir ’n diens. Die bus se vorige
diens was op 45 000 km. Die bus se
odometer staan op 49 300,342 km.
’n Odometer wys die totale
Hoe ver kan die bus nog ry voordat
afstand wat ’n voertuig afgelê het.
dit gediens moet word?
6. Jenna het 'n sjokolade vir R9,50 van haar plaaslike winkel gekoop. Toe
say by die huis kom, het sy die sjokolade aan haar broer vir R10,60
verkoop. Hoeveel wins het sy gemaak?
Het jy geweet?
Sedert 2011 het Suid-Afrika se geldstelsel nie
meer een-, twee- of vyfsente nie. Die kleinste
muntstuk wat ons het, is die 10-sentstuk.
Dit beteken dat wanneer jy iets koop, die prys
tot die naaste 10 sent afgerond moet word.
Die supermark sal altyd die prys na onder
afrond sodat hulle nie meer as die prys van
die goedere vra nie. As die totale koste
byvoorbeeld R453,48 is, sal die winkel net
R453,40 vir die goedere vra. As die koste
R23,05 is, dan hoef jy net R23,00 te betaal.
98 Kwartaal 2
Vermenigvuldiging en deling met desimale breuke
Vermenigvuldig en deel desimale
breuke met ’n mag van 10
Wanneer jy desimale breuke met ’n mag
van tien vermenigvuldig en deel, is daar
eenvoudige reëls wat jy moet volg, soos
in die volgende voorbeelde aangetoon
word.
Voorbeeld
Bereken:
1. 0,45 × 10 2. 3,7 × 100 3. 2,304 × 1 000
Antwoorde:
1. 0,45 × 10 = 4,5 Wanneer met 10 vermenigvuldig word, word die
getal tien keer groter. Die desimale komma skuif
dan een plek na regs.
2. 3,7 × 100 = 3,70 × 100 = 370 Wanneer met 100 vermenigvuldig word, word die
getal honderd keer groter. Die desimale komma
skuif dan twee plekke na regs.
3. 2,304 × 1 000 = 2 304 Wanneer met 1 000 vermenigvuldig word, word
die getal duisend keer groter. Die desimale
komma skuif dan drie plekke na regs.
Kan jy raai wat gebeur wanneer ons ’n desimale breuk met 10 000
vermenigvuldig?
Voorbeeld
Bereken:
1. 23,45 ÷ 10 2. 344,23 ÷ 100 3. 7,1 ÷ 1 000
Antwoorde:
1. 23,45 ÷ 10 = 2,345 Wanneer met 10 gedeel word,
word die getal tien keer kleiner. Die
desimale komma skuif dan een plek
na links.
2. 344,23 ÷ 100 = 3,4423 Wanneer met 100 gedeel word, word die
getal honderd keer kleiner. Die desimale
komma skuif dan twee plekke na links.
3. 7,1 ÷ 1 000 = 0007,1 ÷ 1 000 = 0,0071 Wanneer met 1 000 gedeel word, word
die getal duisend keer kleiner. Die
desimale komma skuif dan drie plekke
na links.

Oefening 7.7
Bereken:
1. 23,45 × 10 2. 9,5 × 10
3. 24,568 × 100 4. 0,223 × 100
5. 500,23 × 1 000 6. 45,3134 × 1 000
7. 23,4 ÷ 10 8. 0,4 ÷ 10
9. 144,5 ÷ 100 10. 12,334 ÷ 100
11. 3452,1 ÷ 1 000 12. 9,12 ÷ 1 000
Vermenigvuldig en deel desimale breuke met

telgetalle
Wanneer jy ’n desimale breuk met ’n telgetal vermenigvuldig, sal die aantal
syfers na die desimale komma van jou antwoord dieselfde wees as die
aantal syfers na die desimale komma in die desimale breuk. Jy bereken die
antwoord deur die desimale komma weg te vat en dit agterna weer terug te
sit, soos in die voorbeelde hieronder aangetoon word.
Onthou altyd om eers jou antwoord te skat.
Voorbeeld
Bereken: 1,9821 × 6
Antwoord
Skat: Die getal 1,9821 is naby aan 2 so die antwoord sal bietjie minder wees
as 2 × 6 = 12.
Daar is vier desimale plekke in die desimale breuk voordat ons die desimale
komma wegvat, dus moet daar vier desimale plekke in die antwoord wees.
1 9 821
5 4 1
× 6
11 8 926
11,8 926 Daar moet vier desimale plekke in die antwoord wees, dus skryf ons die
desimale komma hier.
100 Kwartaal 2
Die geskatte antwoord is baie na aan ons antwoord. Dit help om ons
antwoord te bevestig.
Voorbeeld
Bereken: 3,045 ÷ 3 1015
Antwoord 3 3045
Skat: Die getal 3,045 is naby 3, dus – 3
moet die antwoord bietjie meer 004
wees as 3 ÷ 3 = 1. – 3
15
As daar drie desimale plekke is – 15
voordat ons die desimale komma 0
wegvat, moet daar drie desimale 1,015 Daar moet drie desimale plekke
plekke in die antwoord wees. in die antwoord wees.
Oefening 7.8
Skat eers jou antwoord en doen dan die berekening. Onthou om jou
antwoorde met jou sakrekenaar te kontroleer.
1. 3,1 × 4 2. 0,93 × 7
3. 9,36 ÷ 3 4. 0,43 ÷ 5
5. 12,342 × 9 6. 0,231 × 24
7. 95,1412 ÷ 77 8. 0,12045 ÷ 33
9. a) Die plaaslike melkboer
verkoop sy melk teen
R4,56 per liter. Hoeveel
sal 7 ℓ melk kos?
b) As die melkboer die prys
van sy melk by R1,50 per
liter verhoog hoeveel sal
30 ℓ melk kos?
10. Die 17 koeie op die plaas het
vanoggend 209 ℓ en 780 ml
melk gelewer. Hoeveel melk
het elke koei gemiddeld vandag gelewer?

Vermenigvuldig desimale breuke met desimale
breuke
Om desimale breuke met desimale breuke te vermenigvuldig, bepaal eers
die produk sonder die desimale kommas. Tel dan die aantal syfers na die
desimale komma in beide getalle om uit te werk waar om die desimale
komma in die antwoord te skryf. Die antwoord het dieselfde aantal syfers na
die desimale komma.
Voorbeeld
Bereken:
1. 0,2 × 1,4
2. 2,34 × 0,7
Antwoord
1. 2 × 14 = 28 Daar is ’n totaal van twee desimale plekke in die getalle wat
vermenigvuldig word. Dit beteken dat die antwoord ook twee
desimale plekke na die desimale komma moet hê.
0,2 × 1,4 = 0,28
2. 234 × 7 = 1 638 Daar is ’n totaal van drie desimale plekke in die desimale breuke
wat vermenigvuldig word. Dit beteken dat die antwoord drie
desimale plekke na die desimale komma moet hê.
1,34 × 0,7 = 1,638
Oefening 7.9
Uitdaging
Onthou om jou antwoorde met jou sakrekenaar te kontroleer.
Kyk na die patroon:
1,1 × 1,1 = 1,21
1. 0,4 × 0,8 2. 0,5 × 0,22
3. 3,45 × 1,2 4. 12,23 × 0,9
11,1 × 11,1 = 123,21
5. 2,234 × 12,1 6. 3,404 × 9,321
111,1 × 111,1 = 12 343,21
1 111,1 × 1 111,1 = 1 234 7. ’n Supermark verkoop hoender teen R21,99 per kg. ’n Kliënt koop drie
543,21 verskillende pakke met massas van 1,871 kg; 2,110 kg en 1,945 kg. Wat
Hoeveel rye sal dit neem is die totale koste van sy aankope? Rond die totaal af tot twee desimale
om ’n antwoord van plekke.
123 456 789 876 543,21
te kry? 8. Die prys van diesel per liter is R11,43. Minki gooi 40,25 ℓ in. Wat is die
koste van die diesel? Rond die totaal af tot een desimale plek.
9. Max se maandelikse elektrisiteitsbegroting laat toe dat hy 250,50 kWh
(kilowatt-ure) gebruik. Die koste vir 1 kWh is R2,20. Bereken die koste
van sy elektrisiteitsrekening.
102 Kwartaal 2
Hersiening
1. Skryf die waarde van die vet gedrukte syfer as 11. Bereken die volgende:
’n breuk neer met ’n mag van 10 as noemer. a ) 2,5 + 3,6
a ) 0,453 b ) 43,1 b ) 56,23 + 0,45
c ) 92,303 d ) 2,3214 (4) c ) 23,012 + 3,43
d ) 44,5 – 21,01
2. Druk die volgende desimale breuke uit as ’n
e ) 3,2 – 2,58
som van breuke. Die noemer moet ’n mag van
f ) 32,344 + 6,43 – 9,5
10 wees.
g ) 43,2 + 0,344 + 7,69
a ) 0,32 b ) 3,003
h ) 0,78 – 0,003 – 0,4 (8)
c ) 13,134 d ) 5,2303 (4)
12. Hoeveel keer gaan 0,002 in 0,008 in? (2)
3. Rond die volgende getalle af tot die naaste
telgetal: 13. Hoeveel keer gaan 0,0025 in 0,04 in? (2)
a ) 12,3 b ) 2,593 (2)
14. Ludwe gaan winkel toe en koop ’n pak skyfies
4. Rond die volgende getalle af tot twee desimale en ’n bottel koeldrank. Die pak skyfies kos R7,89
plekke: en die koeldrank kos R11,22. Hoeveel kleingeld
a ) 32,369 b ) 99,004 (2) sal Ludwe kry van R30? (3)
5. Rond die volgende getalle af tot drie desimale 15. Bereken:
plekke: a ) 23,2 × 10 b ) 934,943 × 100
a ) 41,1144 b ) 0,22978 (2) c ) 43,1256 × 1 000 d ) 2,34 × 1 000
e ) 39,43 ÷ 100 f ) 0,54 ÷ 10
6. Vergelyk die volgende twee desimale breuke
g ) 2 321,1 ÷ 1 000 h ) 2,4 × 5
deur die met die korrekte verwantskapsteken
i ) 0,54 × 3 j ) 0,55 ÷ 5
<, > of = te vervang.
k ) 92,4 ÷ 3 l ) 79,893 ÷ 33 (12)
a ) 2,4501 * 2,45 b ) 0,301 * 0,3001
c ) 3,5 * 3,450 d ) 9,780 * 9,7801 (4) 16. Bereken:
a ) 0,3 × 0,7 b ) 1,35 × 2,4
7. Voltooi die volgende reekse:
c ) 12,23 × 0,2 d ) 0,02 × 1,2 (4)
a ) 2; 2,2; 2,4; … tot by 4
b ) 4; 3,95; 3,90; 3,85; … tot by 3,6 (4) 17. Vir elke meter materiaal betaal Susan
R4,56. Sy het 3 meter nodig om ’n nuwe rok
8. Skryf vier desimale getalle tussen 1 en 1,2 neer.
te maak. Hoeveel sal die materiaal haar kos? (2)
(2)
18. ’n Tuinslang van 9 meter moet in 4 gelyke dele
9. Skryf as ’n gewone breuk:
verdeel word. Bereken die lengte van elke stuk.
a ) 0,3 b ) 0,44
(2)
c ) 0,125 d ) 2,4 (4)
19. ’n Liter petrol sal John R11,89 kos. Vir elke
10. Herlei die gewone breuke na desimale breuke:
17 3 100 km wat John met sy motor ry, het hy
a ) __ b ) __
25 10 5,8 ℓ petrol nodig. Wat sal die koste van die
25
c ) ____ d ) ___34
(4) petrol wees as hy by sy pa gaan kuier wat
1 000 100
400 km ver bly? (3)
Totale punte: 70
Hersiening 103
1. Bereken:
a ) _16 van 24 (1)
3
_
b) 4 van 88 (1)
2. Watter breuk van 42 is 6? (1)
3. Wat is _14 van 112? (1)
4. Watter breuk van 3 uur is 30 minute? (1)
5. Bongiledeel drie appels tussen 5 kinders. Bereken die breuk van ’n
appel wat elke kind sal kry. (2)
6. Watter breuk van die knope is wit? (1)
7. Bereken en gee jou antwoorde in hul eenvoudigste vorm:

a ) 3_34 + 2_12 – 3,15 (1)
6
_ 10
b) 5 × __
12 (1)
4
_ 44
__
c) 5 ÷ 50 (1)
8. Skryf die ingekleurde gedeelte van elke sirkel hieronder as ’n
desimale breuk van die sirkel. (3)
a) b) c)
9. Rangskik hierdie getalle in dalende volgorde:

5,05; 50,55; 0,005; 0,505; 550; 0,055 (1)
10. In ’n 100-m swemresie, is hierdie tye aangeteken: 58,63 sekondes, 59,08
sekondes en 57,97 sekondes. Skryf hierdie tye in stygende volgorde. (1)
11. Bereken en rond af tot drie desimale plekke:
a ) 63,1873 + 74,0208 – 59,8975 (2)
b ) 0,0351679 × 1 000 (2)
c ) 89 432,06 ÷ 100 (2)
104 Kwartaal 2
12. Bereken die persentasievermeerdering as die prys van ’n treinkaartjie
van R30 tot R42 verhoog is. (2)
13. a ) Skryf 0,025 in breukvorm. (1)
5,1 1,7
b ) Bereken die ontbrekende getal: _____ __
30 000 = □ (1)
14. Rond 65,3549 af tot die naaste honderdste. (1)
15. Ek moet drie nuwe hemde maak en gebruik 1,3 m materiaal vir elke
hemp. Daar is slegs 3,5 m van die materiaal op die rol oor. Bereken
hoeveel materiaal ek nog kort. (2)
16. Vervang □ met die korrekte getal in hierdie getallesinne:
a ) □ – 87,92 + 247,35 = 657,092 (2)
b ) 3 476,34 + □ + 1 398,721 = 8 909,068 (2)
17. ’n 15% afslag word aangebied op ’n masjien wat ’n demonstrasie-
model is. As die normale verkoopprys R10 540 is, bereken die
koste van die masjien nadat die afslag afgetrek is. (2)
18. Ek begin met ’n getal, trek 1 258 037,05 af en kry ’n antwoord van
367 456,79. Bepaal die getal waarmee ek begin het. (2)
19. Gebruik die gegewe reël om die waarde van b vir elke waarde van
a te bereken.
a b
0
4 a×5+2
12 (3)
20. As die reël om y te bepaal in die tabel hieronder y = 2x + 4 is, bepaal y vir
die gegewe x-waardes:
x 0 10 75
y (3)
21. Voltooi die volgende getallesinne:
a ) 3 × □ = 63 (1)
b ) 4 + □2 = 8 (1)
c ) 1_12 + 4_12 = □ (1)
d ) □ ÷ 100 = 0,03025 (1)
22. As m = 15n – 2, bepaal die waarde van m as:
a) n=4 b ) n = _13 c ) n = 0,2 (3)
Totale punte: 50

Tema
8 funksies en verwantskappe
Wiskunde-idees getalsinne en veranderlikes

• Funksies en Deur ’n beskrywing of ’n reël te gebruik, kan jy die verhouding tussen
verwantskappe
nommers beskryf. ’n Getalsin is ’n hulpsame manier om reëls te skryf en
met telgetalle,
gewone breuke en probleme op te los.
desimale breuke.
• Gebruik
Herkenning van veranderlikes en konstantes
insetwaardes ’n Konstante is iets wat nooit verander nie, byvoorbeeld die aantal sye
en reëls om van ’n driehoek. ’n Veranderlike is iets waarvan die waarde kan verander,
uitsetwaardes te byvoorbeeld die daaglikse temperatuur.
bepaal.
• Getalsinne en
Oefening 8.1
woordelikse
beskrywings.
1. Is die volgende voorbeelde van veranderlikes of konstantes?
• Vloeidiagramme, a ) Die aantal ure in ’n dag.
tabelle en
formules.
b ) Die aantal ure daglig in ’n dag.
c ) Die aantal sye van ’n pentagoon.
d ) Die omtrek van ’n pentagoon.
Sleutelwoorde
• konstante
2. Watter inligting het jy nodig om die volgende vrae te kan beantwoord?
– ’n getal of a ) Hoeveel kos dit om ’n telefoonoproep te maak?
hoeveelheid wat b ) Wat is die oppervlakte van ’n reghoek?
nie verander nie c ) Hoe hoog is ’n boom?
• veranderlike d ) Hoeveel sal jy betaal om 5 telefoonoproepe te maak?
– iets waarvan
die waarde kan
verander Ons gebruik blokkies om getalle voor te stel om ons te help om probleme
• getalsin – ’n op te los.
vergelyking in
wiskunde waar ons Voorbeeld
’n □ in die plek van Voltooi die volgende getalsinne:
’n getal gebruik,
a ) 3 × □ = 15; daarom is die □ = 5
byvoorbeeld
12 + □ = 36 b ) □ ÷ 4 +1 = 13; daarom is die □ = 48
Oefening 8.2
Bepaal die korrekte waarde om die □ te vervang.

1. 1 172 – □ = 271 2. □ × 3 = 396 3. 42 ÷ □ + 3 = 9
4. 8 × □ = 4 5. 13,8 + □ = 28 6. 15 = 2 × □ + 1
2
_ 1
_
7. 3 × □ = 1 8. 1 2 + □ = 4 9. □2 = 49
106 Kwartaal 2
Vervanging van veranderlikes in vergelykings Sleutelwoord
In algebra gebruik ons letters om getalle voor te stel om ons te help om
• uitdrukking – ’n
probleme op te los. Ons noem die letters veranderlikes, want dit kan enige
lys terme wat deur
onbekende getal voorstel. die tekens + of –
geskei word
Voorbeeld
Bepaal die waarde van x in die volgende:
a ) 6 + x = 9; daarom is x = 3 want 6 + 3 = 9
b) x – 4 = 8; daarom is x = 12 want 12 – 4 = 9
In algebra kan ons ook 3 × x as 3x of 5 × n = 5n skryf, ensovoorts.
Oefening 8.3
Bepaal die waarde van x as:

1. 5 + x = 33 2. x + 1 345 = 2 698
3. x – 1 457 = 26 4. 46,14 – x = 23,03
5. 2x = 10 135 6. 5x = 212,5
Voorbeeld
In die uitdrukking p = n + 3 is p en n albei veranderlikes. Ons kan slegs
die waarde van die een veranderlike bepaal as ons weet wat die waarde
van die ander veranderlike is. Dit beteken ons kan die waarde van p
bepaal as ons die n met ’n getal vervang. As p = n + 3 byvoorveeld, kan
ons p bepaal as n met getalle vervang word, as volg:
a ) As n = 1, dan p = 1 + 3, daarom p = 4
b) As n = 7, dan p = 7 + 3, daarom p = 10
Oefening 8.4
1. As y = x + 6, bepaal die waarde van y, as x = 3.

2. As y = x – 4, bepaal die waarde van y, as x = 9.
3. As y = x + 10,5, bepaal die waarde van y, as x = 3,5.
4. As m = n + 6, bepaal die waarde van m, as n = 6.
5. As p = n – 6, bepaal die waarde van p, as n = 18.

Sleutelwoorde Vloeidiagramme
• vloeidiagram Jy kan vloeidiagramme gebruik om ’n algebraïese uitdrukking te illustreer
– ’n wiskundige of om die onbekende veranderlike van die vergelyking te bepaal.
diagram wat ’n ’n Vloeidiagram het ’n insetwaarde, ’n bewerkingsblok en ’n uitsetwaarde.
insetwaarde en ’n
Dit kan op ’n eenvoudige manier as volg beskryf word:
reël gebruik om
’n uitsetwaarde te
bepaal Inset Verwerking en bewerking Uitset
• inset, reël en
uitset – die getal jy
insit of mee begin Ons kan aan ’n uitdrukking dink as ’n masjien waar die waarde by die een
(inset), deur ’n reël kant ingesit word, in die masjien verwerk word en dan as ’n ander waarde
te gebruik om die by die ander kant uitkom.
antwoord te kry
(uitset) Dit is hoe ’n vloeidiagram werk:
2 14 1 3,5
4 + 12 16 10 ×3,5
3,5 35
6 18 100 350
insette reël uitsette insette reël uitsette
In die inset en uitset vloeidiagram of funksiemasjien, is daar ’n gereelde

bewerking of, in wiskundige terme, ’n reël wat die insetgetal aan die
linkerkant gebruik om die uitsetgetal aan die regterkant te lewer.
Oefening 8.5
Vul die ontbrekende uitsetwaardes in die vloeidiagramme in.

1. 2 2. 12
8
4 +6 14 ÷2
6 16
3. 12 4. 12
1
14 × 10,5 14 +2
2
16 16
108 Kwartaal 2
Tabelle
Tabelle kan ook die verwantskap tussen getalle beskryf.
Voorbeeld
1. Mense kan by tafels sit, soos in die volgende illustrasie.
Hierdie sitplekreëling by die tafel kan as volg voorgestel word:

Aantal tafels 1 2 3 8 23
Aantal mense 4 6 8 18 48
2. As y = x + 2 sal die tabel dit as volg voorstel.

x 1 2 3 8 23
y 3 5 7 10 25
Ons het die reël y = x + 2 gebruik. Ons het 2 by die
boonste getal getel om die onderste getal te kry.
3. As y = 3x sal die tabel dit as volg voorstel.
x 1 2 3 10 30
y 3 6 9 30 90
Ons het die reel y = 3x. Ons het die boonste getal
met 3 vermenigvuldig om die onderste getal te kry.
Oefening 8.6
1. As y = x + 7, voltooi die volgende tabel:

x 1 2 3 16 83
y
2. As y = x – 17, voltooi die volgende tabel:

x 65 55 45 35 25
y
3. As y = 8x, voltooi die volgende tabel:

x 1 2 3 10 27
y
4. As y = _14 x, voltooi die volgende tabel:

x 100 80 60 10 1
y

5. As y = x + 8,5, voltooi die volgende tabel:
Uitdaging
x 2,5 3 3,5 4 4,5
Thandi bou huise met y
vuurhoutjies. Met
nege vuurhoutjies 6. As y = x2, voltooi die volgende tabel:
kan sy byvoorbeeld ’n
huis met twee x 1 2 3 4 5
verdiepings bou. y
Hoeveel vuurhoutjies
het sy nodig om ’n
huis met tien
verdiepings te bou?
Oefening 8.7
Demonstreer jou
redenasie met ’n
tabel sowel as ’n Voltooi die volgende tabelle deur na die patrone te kyk:
vloeidiagram. Kan jy 1.
die reël van hierdie
probleem bepaal?
Term (patroon) 1 2 3 4 5 10
Aantal vuurhoutjies gebruik
2.
3.
4.
110 Kwartaal 2
Hersiening
1. Sê of die volgende voorbeelde is van konstantes of veranderlikes:
a ) Die aantal dae in Mei. (1)
b ) Die aantal dae in Februarie. (1)
c ) Die temperatuur op die 21ste Junie. (1)
d ) Die aantal sye van ’n negehoek. (1)
2. Voltooi die volgende getallesinne:
a ) 123 + □ = 1 095 (1)
b ) 5 × □ = 360 (1)
c ) □ ÷ 4 = 109 (1)
d ) 842 – □ – 76 = 333 (1)
e ) 0,6 × □ = 1,44 (1)
f ) □ = (4 – 2) × 5 (1)
3. Bepaal die waarde van x in die volgende:
a ) x + 14,3 = 19,6 (1)
b ) 5,3 – x = 2,1 (1)
c ) 3x = 3 (1)
d ) 4x = 1 (1)
e ) _5x = 4 (1)
4. Bepaal die waarde van y in die volgende:
a ) y = x + 3 en x = 2 (1)
b ) y = 3x – 4 en x = 3 (1)
c ) y = _12 x en x = 2 (1)
d ) y = 0,3x + 6 en x = 4 (1)
e ) y = 3,4x + 3 en x = 0,2 (1)
5. Voltooi die volgende vloeidiagramme:
a ) 1,3 b) 1
2,3 2
+ 4,6 × 4,6 + 3
3,3 3
10,3 10
(4)
6. Gebruik die gegewe vergelykings om die volgende tabelle te voltooi:
a) y=x+7 (3)
x 0 1 2 3 4 10
y
b ) y = 2x + 2 (3)
x 0 1 2 3 4 10
y
Totale punte: 30
Hersiening 111
formele Assessering: Voorbeeldondersoek
Sin en onsin oor persentasies

Werk in pare.
4
Deel 1 Waar of onwaar?
1
tasies
Bespreek hierdie stellings oor persen
lling
met jou maat. Sê of julle dink elke ste
is waar of onwaar.
Skryf jou antwoorde neer.
Deel 3
Moontlik of nie?
5
’n Onderwyser het 40 leerders in haar
klas. Sy kies 1% van hulle om die bord
skoon te maak. Is dit moontlik?
Verduidelik jou antwoord. (4)
6
’n Ma het R100 wat sy gelykop tussen
Deel 2 haar 7 kinders wil verdeel. Sy gee vir
elke
Brei jou kennis oor persentasies uit. kind 15% van die geld. Is dit moont lik?
(4)
2 Verduidelik jou antwoord.
Wat is 50% van 50% van 50%?
7
Skryf jou antwoord as: In ’n gemeenskap is daar meer kinder
s
as volwassenes. Daar is meer seuns
as
meisies. 25% van die gemeenskap
is
seuns. Is dit moontlik?
Verduidelik jou antwoord.
(4)
8 e
3 Pieter maak 250% wins op die verkop
delik
van sy fiets? Is dit moontlik? Verdui
(4)
jou antwoord.
112 Kwartaal 2
Deel 4 Dink buite die boks! 12
’n Winkel het Maandag 20% van die
voorraad verkoop, 20% van die res op
In hierdie deel van die ondersoek, moet jy
Dinsdag en 20% van die res op Woensdag.
“buite die boks” dink. Dit beteken jy moet
Donderdag het hulle meer as 50% van die
moontlike oplossings soek vir skynbaar
oorspronklike voorraad oor. Verduidelik
onmoontlike situasies. Dink prakties
hoe dit moontlik is. (4)
sowel as wiskundig.
9
’n Skoolbus vervoer atlete huis toe na
’n Deel 5 ’n Terugblik...
het 15%
atletiekbyeenkoms. Van hierdie atlete 13
aan hekkies deelgeneem, 25% aan ver
spring, Bespreek die stellings hieronder oor
ling,
35% aan aflosse, 30% aan die 100 m
en 25% persentasies met jou maat. Vir elke stel
in
aan hoogspring. sê of jy dink dit waar of onwaar is. Gee
ien
Verduidelik hoe dit moontlik is.
(3) elke geval ’n rede vir jou antwoord. Ind
orde te
nodig, gee voorbeelde om jou antwo
de as
staaf. (Hierdie vraag is preseies dieself
vir jou
vraag 1, maar nou gaan jy punte kry
antwoorde.)
10
Op ’n Maandag lees Anna
25% van haar
boek. Dinsdag lees sy 30
% van haar boek.
Woensdag lees sy 25% va
n haar boek en
Donderdag lees sy 25%
van haar boek. Sy het
nog 10% van haar boek
oor om te lees. Dit is
regtig moontlik? Verduid
elik waarom. (4)
14
Vergelyk jou antwoorde op vraag 1
en
13. Skryf ’n paar sinne oor wat jy in hie
11 rdie
Farouk het 110% gekry in sy wiskundetoets. ondersoek oor persentasies geleer het
.
Verduidelik hoe dit moontlik is. Gee ’n (4)
voorbeeld van werklike puntetoekennings
wat jou antwoord sal bewys. (4)
Totale punte: 60
Formele Assessering: Voorbeeldondersoek 113

Tema
9 Oppervlakte en omtrek van 2D vorms
Wiskunde-idees Omtrek van veelhoeke

• Bereken die Die omtrek van enige veelhoek is die afstand rondom sy buitekant. Omtrek
omtrek van is ’n lengte wat jy in millimeter (mm), sentimeter (cm) of kilometer (km) kan
reëlmatige en meet.
onreëlmatige
veelhoeke.
• Bereken die Onthou: 1 km = 1 000 m
oppervlakte 1 m = 100 cm
van veelhoeke
1 cm = 10 mm
soos vierkante,
reghoeke en
driehoeke. ’n Tweedimensionele (2D) vorm is plat en het slegs ’n lengte en ’n breedte.
• Los probleme op ’n Reëlmatige veelhoek is ’n 2D vorm waarvan al die sye ewe lank is en
wat omtrek en al die hoeke ewe groot is. ’n Veelhoek wat nie reëlmatig is nie, word ’n
oppervlakte van onreëlmatige veelhoek genoem. Om die omtrek van ’n veelhoek te bepaal,
veelhoeke behels.
moet jy die totale lengte van al die sye, of die som van die lengtes van die
• Gebruik en herlei sye bepaal.
tussen toepaslike
SI-eenhede. In die diagram hieronder sal jy sien hoe die omtrekke van die onreëlmatige
veelhoeke bereken kan word.
Sleutelwoorde
• omtrek – die a b
totale lengte van a a a
b b
die sye van ’n e c
veelhoek b f
c
• tweedimen- d c d
c e
sioneel (2D) – ’n d
plat vorm met
slegs lengte en Ongelykbenige Onreëlmatige Onreëlmatige Onreëlmatige
breedte driehoek vierhoek pentagoon heksagoon
• reëlmatige a+b+c a+b+c+d a+b+c+d+e a+b+c+d+e+f
veelhoek – ’n
veelhoek waarvan Die reëlmatige veelhoeke hieronder word op ’n spesiale manier gemerk om
al die sye dieselfde
te wys dat dit reëlmatig is. Ons maak ’n strepie op elke sy wat ewe lank is.
lengte is en al die
hoeke dieselfde
grootte is
• onreëlmatige
veelhoek – ’n
veelhoek waarvan
al die sye nie ’n Ander naam vir ’n veelhoek is ’n “poligoon”. Die woord “poligoon” kom van
dieselfde lengte
die Griekse woord polus wat “baie” beteken. Lees die lys hieronder en jy sal
is nie
sien hoe sommige poligone (of veelhoeke) hul name gekry het.
114 Kwartaal 2
name van veelhoeke Sye
Driehoek (in Engels is dit triangle) “tri”: Latyns 3
vir “drie”
Vierhoek (in Engels is dit quadrilateral) “quad”: 4
Latyns vir “vier”
Pentagoon “penta”: Grieks vir “vyf” 5
Heksagoon “heksa”: Grieks vir “ses” 6
Heptagoon “hepta”: Grieks vir “sewe” 7
Oktagoon “okta”: Grieks en Latyns vir “agt” 8
Voordat jy die omtrek van enige vorm kan bepaal, moet jy al die lengtes na
dieselfde maateenheid herlei.
Voorbeeld
Jy kan die omtrek van ’n onreëlmatige veelhoek bepaal deur die lengtes
van al die sye bymekaar te tel.
3 cm
Voordat jy berekeninge met mates doen, kyk eers dat al jou mates in 5 cm 4 cm
dieselfde eenheid is en los dan al die eenhede uit in die berekeninge.
Skryf die korrekte eenheid in die antwoord neer.
1. Die heksagoon regs het sye met lengtes van 3 cm, 4 cm, 7 cm, 2 cm, 7 cm
8 cm
8 cm en 5 cm. Wat is die omtrek?
Antwoord 2 cm
Die omtrek van die heksagoon in sentimeter is 4 + 5 + 7 + 2 + 8 + 3 = 29 cm.
2. Wat is die omtrek van die veelhoek in die diagram regs?

Antwoord 160 cm
Die omtrek van die veelhoek in sentimeter is: 160 + 390 + 160 + 270 + 3,4 m
340 + 420 + 330 + 340 = 2 410 cm. 0,0039 km
3,3 m
3. As die omtrek van ’n vierkant 32 cm is, wat is die lengte van elke sy?
160 cm
Antwoord 4 200 mm
4s = 32, dus 4 × □ = 32 2,7 m

Die lengte van elke sy is 8 cm. Deel eers deur 10 om die mm na cm te 3 400 mm
herlei en deel dan deur 100 om die cm
4. Herlei 34 578 mm na meter. na m te herlei.
Antwoord
34 578 mm = 3 457,8 cm = 34,578 m.
5. Herlei 1 432 cm na km.

Antwoord
1 432 cm = 14,32 m = 0,01432 km
Tema 9: Oppervlakte en omtrek van 2D vorms 115

Sleutelwoord Wanneer ons die omtrek van reëlmatige veelhoeke bereken, gebruik ons
dikwels ’n formule, wat ’n vergelyking met simbole en getalle is waarmee jy
• formule – ’n ’n spesifieke berekening doen. ’n Vierkant het byvoorbeeld vier sye wat almal
vergelyking met ewe lank is. As jy die omtrek van die vierkant moet bepaal, kan jy die lengte
simbole en getalle
(l of s) van een sy met vier vermenigvuldig. Die formule vir die omtrek van ’n
wat ’n spesifieke
bewerking doen vierkant is: P = 4s of P = 4l.
soos A = l × b
As twee teenoorstaande sye van ’n reghoek gelyk is, tel jy die lengte (l) en
die breedte (b) bymekaar en vermenigvuldig dit met twee om die omtrek te
bepaal. Die formule om die omtrek van ’n reghoek te bepaal is:
P = 2l + 2b of 2(l + b).
Om die omtrek van enige driehoek te bepaal, tel jy die lengtes van die drie
sye bymekaar en maak seker dat jy met dieselfde maateenheid werk.
A D
b 5 cm
c
B
a E F
c
Kyk na die ongelyksydige △ABC hierbo. Die omtrek is a + b + c. Driehoek

DEF is ’n gelyksydige driehoek en is dus ’n reëlmatige veelhoek. Die omtrek
van △DEF in cm is 3 × 5 = 15 cm.
Voorbeeld
1. Een sy van ’n vierkant is 10 cm lank. Wat is die omtrek van die
vierkant?
10 cm Antwoord
P = 4l = 10 × 4 = 40 cm.
2. ’n Reghoek het ’n lengte van 15 cm en ’n breedte (of wydte) van 8

8 cm
cm. Wat is sy omtrek?
Antwoord
15 cm
Omtrek van reghoek = 2l + 2b = (2 × 15) + (2 × 8) = 30 + 16 = 46 cm
of:
Omtrek van ’n reghoek
= 2(l + b) = 2(15 + 8) = 2 × 23 = 46 cm.
116 Kwartaal 2
Oefening 9.1
1. Herlei hierdie mates na meter:

a ) 637 mm b ) 0,056 km c ) 350,7 cm
2. Herlei hierdie mates na sentimeter:
a ) 0,975 km b ) 54,2 m c ) 22,8 mm
3. Benoem die veelhoeke volgens die aantal sye.
4. Bereken die omtrek van die veelhoeke in sentimeter (die tekeninge is

nie op skaal nie):
a)
a) b)
b) 29,1 cm Uitdaging
3,4 cm 25,3 cm
3,2 cm 285 mm
28 mm 0,3 m
4,3 cm 0,365 m
37 mm 286 mm
32,6 cm
5. Die omtrek van ’n gelyksydige driehoek is 60 cm. Wat is die lengte van Een posseël van
een sy? Luxemburg toon ’n
Westerse heuningby
op ’n sel. ’n Byekorf is
Het jy geweet? ’n massa heksagonale
Jou uitgestrekte hand is wasselle wat die bye
ongeveer 20 cm wyd. in hul neste vir hul
larwes bou en waarin
Jou pinkie is ongeveer 1 hulle heuning en
cm breed. stuifmeel berg.
As jy jou arm uitstrek Vind ten minste twee
is die afstand vanaf jou moontlike
neus tot by die punt van verduidelikings vir
jou uitgestrekte hand die rede waarom ’n
ongeveer 1 m. byekorf uit
heksagone bestaan,
pleks van enige
ander vorm.

6. Voltooi hierdie tabel.
Vierhoek Afmetings Omtrek

a) Vierkant Sy = 40 mm ______ mm
b) Reghoek Lengte = 50 mm ______ mm
Wydte = 30 mm
c) Reghoek Lengte = 40 mm 120 mm
Wydte = ________ mm
d) Vierkant Sy = ________ cm 400 mm
e) Vierkant Sy = 2,35 m ______ cm
f) Reghoek Lengte = ________ cm 66 cm
Wydte = 120 mm
g) Vierkant Sy = ________ cm 6,26 m
h) Reghoek Lengte = 6,5 m ______ cm
Wydte = 3 250 mm
i) Reghoek Lengte = ________ cm 1m
Wydte = 230 mm
Kirsten en Anton hardloop j) Vierkant Sy = 13,25 m ______ cm
rondtes om die speelgrond.
7. Kirsten en Anton hardloop ’n paar rondtes om die skool se speelgrond.
Die speelgrond is reghoekig en is 131,5 m lank en 55,7 m wyd. Bereken
hoeveel rondtes dit sal neem om ’n totaal van 1 km te hardloop.
8. Bepaal die omtrek van ’n reëlmatige pentagoon waarvan elke sy 6,5 m
is.
9. Die omtrek van ’n reëlmatige heksagoon is 108 m. Bepaal die lengte van
een sy.
10. Die omtrek van ’n parallelogram is 624 m. Een van die lang sye is 21 200
cm. Bereken die lengtes van al die ander sye.
11. ’n Reghoekige stuk grond is 100 m lank en 70 m wyd.
a ) As jy een keer om die stuk grond hardloop, bereken hoe ver jy
gaan hardloop.
b ) As jy vyf keer om die stuk grond hardloop, bereken hoe ver jy
gaan hardloop.
c ) Bereken hoeveel keer jy om die stuk grond moet hardloop as jy
3,4 km in totaal wil hardloop.
118 Kwartaal 2
Oppervlakte van veelhoeke Sleutelwoord
In meetkunde verwys die term oppervlakte na die hoeveelheid ruimte wat • oppervlakte –
’n plat oppervlak of vorm bedek. Oppervlakte word in dieselfde eenhede die hoeveelheid
gemeet wat jy gebruik het om lengte te meet, maar dit word in vierkante ruimte wat ’n plat
oppervlak of vorm
eenhede uitgedruk.
bedek
Die volgende is die metrieke eenhede vir oppervlakte:

• 1 vierkante millimeter (mm2) is
die oppervlakte wat bedek word 1 cm
deur ’n vierkant met sye wat 1
mm lank is. 1 cm
• 1 vierkante sentimeter (cm2) is • 1 vierkante kilometer (km2) is die
die oppervlakte wat bedek word oppervlakte wat bedek word deur
deur ’n vierkant met sye wat 1 ’n vierkant met sye wat 1 km lank
cm lank is. is.
• 1 vierkante meter (m ) is die
2
• 1 hektaar (ha) is die oppervlakte
oppervlakte wat bedek word wat bedek word deur ’n vierkant
deur ’n vierkant met sye wat met sye wat 100 m lank is.
1 m lank is.
Voorbeeld
In reghoek ABCD is sy AB 6 sentimeter (cm) lank en sy BC het A B
’n lengte van 4 sentimeter.
Ons teël die reghoek met 24 vierkante waarvan elkeen se

afmetings 1 cm × 1 cm is. Dit gee vir ons 24 vierkante wat
elkeen ’n oppervlakte van 1 cm2 het. Die oppervlakte van die
reghoek is dus 24 cm2. Hierdie voorbeeld illustreer dat die
oppervlakte van die reghoek gelyk is aan die lengte maal D C
die breedte. Die formule waarmee die oppervlakte van ’n
reghoek bepaal word = l × b vierkante eenhede.
Die oppervlakte van die reghoek regs is l × b vierkante

eenhede en die oppervlakte van die vierkant regs is l × l = l2 b l
vierkante eenhede.
In die reghoek ABCD hieronder vorm die hoeklyn AC l l

twee driehoeke, △ABC en ∆CDA. Reghoek
Rectangle Vierkant
Square
Die sy AB is die basis van △ABC en die sy BC is die hoogte van D C
△ABC. Die oppervlakte van die reghoek = b × h.
Dus, die oppervlakte van elke driehoek = _12 die oppervlakte van die h
reghoek.
Die formule vir die oppervlakte van ’n driehoek = _12 basis maal hoogte A B
of _12 × b × h = _12 (b × h). b

Voorbeeld
1.
4 cm
9 cm
Bereken die oppervlakte van die driehoek met basis 9 cm en
hoogte 4 cm.
Antwoord
1
_
2×b×h
= _12 × 9 × 4
= 4,5 × 4
= 18 cm2.
2. Die hoogte h van ∆ABC is gelyk aan 8 cm en die oppervlakte is gelyk
aan 56 cm2. Bereken die lengte van die basis, b, van die driehoek.
Antwoord
1
_
Jy weet dat die oppervlakte van △ABC = 2 × basis × hoogte.
Daarom, 56 = _12 × b × 8
= _12 × 8 × b
= 4 × b.
Dan, b = 56 ÷ 4 = 14. Die lengte van die basis van die driehoek is
gelyk aan 14 cm.
3. As die oppervlakte van ’n reghoek 200 cm2 is en die lengte is 50 cm,
wat is die wydte?
Antwoord
50 × w = 200. Dus, w = 200 ÷ 50 = 4. Die wydte is 4 cm.
4. Bepaal die omtrek van ’n vierkant as die oppervlakte 256 cm2 is.
Antwoord
As die afmetings van die vierkant l × l, dan l 2 = 256. Deur inspeksie,
l = 16. Die omtrek van die vierkant is dus 4 × 16 = 64 cm.
A B
5. Bereken die oppervlakte van
die geskakeerde deel in die
diagram as ABCD ’n reghoek is
en AB = 18,6 cm, DC = 2TC en
BC = 8 cm. D C
T
120 Kwartaal 2
Antwoord
Aangesien ABCD ’n reghoek is, weet ons dat AB = DC.
Dan, 2TC = DC = AB
= 18,6.
Dan, TC = _12 × 18,6 = 9,3 cm.
Die oppervlakte van die geskakeerde deel is gelyk aan die
oppervlakte van reghoek ABCD minus die oppervlakte van △TCB.
Die oppervlakte van die reghoek ABCD = (18,6 × 8) = 148,8 cm2.
Die oppervlakte van △TCB = _12 × b × h = _12 × 9,3 × 8 = 37,2 cm2.
Die vereiste oppervlakte van die geskakeerde deel is gelyk aan
148,8 – 37,2 = 111,6 cm2.
Het jy geweet?
Mense is reeds
Oefening 9.2 eeue lank besig om
oppervlakteprob-
1. Onthou, daar is 10 mm in 1 cm en 1 cm2 bedek dieselfde oppervlakte as leme op te los. Een
100 mm2. ’n Reghoek met ’n oppervlakte van 24 cm2 het ’n lengte van 60 van die oudste
mm. Bereken die wydte van die reghoek in millimeter. ‘handboeke’ wat
nog gevind is, was
2. Bereken die hoogte van ’n driehoek met basislengte 5,2 cm en ŉ kleitablet uit die
oppervlakte gelyk aan 26,572 cm2. antieke Babiloniese
beskawing. Dit is
3. Bereken die oppervlakte van elkeen van hierdie veelhoeke.
tussen 2000 vC en
a) b) 1600 vC vervaardig
en bevat opper-
11 mm vlakteprobleme.
Selfs al is die tablet
beskadig, kan jy
15 mm steeds die meeste
24 mm van die vier-en-
c) twintig probleme
lees wat daarop
verskyn.
7 cm
12 cm
4. Bereken die oppervlakte van elkeen van hierdie veelhoeke.

a) b) 4
10
5 4
6
8 7

5. Bereken die oppervlakte van die geskakeerde gebied in die diagram as
ABCD ’n reghoek is.
A 4 8 B
3 5
8 6
D 9 3 C
6. Bereken die lengte van die basis van ’n driehoek as die oppervlakte van
die driehoek 60 cm2 is en die hoogte 6 cm is.
7. Die vloeroppervlakte van ’n gang is 2,4 m2. Die vloer moet met
vierkantige teëls geteël word waarvan die lengte van die sye 200 mm is.
Hoeveel teëls het jy nodig om die vloer te teël?
8. Bereken die oppervlakte van ’n vierkant met sye gelyk aan 11,7 cm.
Gee jou antwoord korrek tot een desimale plek.
9. ’n Draad met ’n lengte van 360 mm word in die vorm van ’n vierkant gebuig.
a ) Wat is die lengte van die sye van die vierkant?
b ) Wat is die oppervlakte van die vierkant wat deur die draad gevorm
word?
c ) Dieselfde draad word nou in die vorm van ’n reghoek gebuig.
Die korter sy is 70 mm. Wat is die oppervlakte van die reghoek wat
deur die draad gevorm word?
10. Bereken die oppervlakte van hierdie veelhoeke:
a) b)
6 cm
12 mm
11 cm
12 mm
c) d)
16 mm 7 cm
5 mm 5 cm
122 Kwartaal 2
e) f)
4,8 cm
6,9 cm
12,55 cm
6,9 cm
11. Bereken die breedte van ’n reghoek met lengte 140 mm en oppervlakte
98 cm2.
12. Bereken die lengte van een sy van ’n vierkant met ’n oppervlakte van 64 m2.
13. Die voorgeskrewe vloeroppervlakte per leerder in ’n klaskamer is 1,6 m2.
Vir hoeveel leerders is daar plek in ’n reghoekige klaskamer van
8 m × 6 m?
14. Bereken (tot twee desimale plekke) die hoogte van ’n driehoek met ’n
basis van 16,8 cm en ’n oppervlakte van 102,48 cm2.
15. Bereken die oppervlaktes van die twee kleinhoewes in die diagramme
hieronder:
a)
600 m
300 m
800 m
b) 100 m
200,5 m
100 m
350 m
Uitdaging
Meet die afmetings van jou klaskamer of een van die kamers by jou huis in
meter. Teken ’n skets van die kamer se vloerplan. Bepaal dan die
vloeroppervlakte in vierkante meter.

Sleutelwoord Los probleme op wat oppervlakte en omtrek
• saamgestelde behels
vorm – ’n vorm
wat in meer as een Kan jy sien watter veelhoeke die saamgestelde vorms hieronder vorm?
van die basiese Een manier wat jy kan gebruik om die oppervlakte van die saamgestelde
vorms verdeel kan vorms te bepaal, is om dit eers in bekende veelhoeke te verdeel. Jy kan dan
word die oppervlakte van elkeen van hierdie afsonderlike veelhoeke bepaal en dit
bymekaar tel om die totale oppervlakte te kry.
D C F D E C D C
h h
A B A b B A b B
b
8m
Voorbeeld
7m 1. Zodwa is gevra om die oppervlakte van hierdie saamgestelde vorm
7m
te bepaal. Sy verdeel die vorm in ’n reghoek en ’n driehoek. Sy

bereken die oppervlakte van die driehoek.
13 m A = _12 × b × h
= _12 × 7 × 8
8m = _12 × 56 = 28 m2
6m Sy bereken die oppervlakte van die reghoek.
A=l×b
7m
= 13 × 7 = 91 m2
Sy tel die oppervlaktes van die twee veelhoeke bymekaar.
13 m 28 m2 + 91 m2 = 119 m2
2. Bepaal die geskakeerde oppervlakte.
Antwoord
4 cm
Die geskakeerde oppervlakte is gelyk aan die
verskil tussen die oppervlakte van die groot
vierkant en die oppervlakte van die klein vierkant. 6 cm
Uitdaging Die oppervlakte van die groot vierkant = 6 × 6 ←A=s 2
= 36 cm 2
Beskryf ’n metode om
die oppervlakte van ’n Die oppervlakte van die klein vierkant = 4 × 4
vlieër te bereken. = 16 cm2
Die verskil tussen die oppervlakte van die twee vierkante
= 36 cm2 – 16 cm2
= 20 cm2
Dus, die geskakeerde oppervlakte is 20 cm2.
124 Kwartaal 2
Oefening 9.3
1. Bepaal die oppervlaktes van die geskakeerde dele van hierdie

saamgestelde vorms.
a) 7 cm b
21 m
)
2 cm
6 cm
3 cm 2m
18 m
45 mm
5 cm
c) d
5 cm
6 cm
)
35 mm
17 mm 8,5 cm
15 mm
20 m
50 m
e) 75 m
6m
50 m
1,8 m
2,4 m
2. Hierdie is ’n diagram van ’n vloer. Dit gaan met vierkantige
vloerteëls van 20 cm by 20 cm bedek word.
1m
a ) Bereken hoeveel teëls jy nodig het om die vloer te bedek. 2m
b ) Elke teël kos R13. Bepaal die totale koste van die teëls
wat nodig is. 3m
3. ’n Reghoekige spieël met afmetings 50 cm by 90 cm word aan ’n

steunbord van 70 cm by 110 cm vasgeplak. Die oppervlakte om die kant
van die steunbord sal met vierkantige mosaïekteëls van 2 cm by 2 cm
bedek word.
a ) Bereken die oppervlakte van die steunbord wat geteël moet word.
b ) Bereken hoeveel mosaïekteëls wat jy nodig het.
3m
4. ’n Blombedding met parallelle sye van 2 m en 3 m en ’n hoogte van 1 m 2m
word in ’n reghoekige stuk gras van 9 m by 6,5 m gemaak.
a ) Bepaal die oppervlakte van die blombedding.
b ) Bepaal die oppervlakte van die gras wat oor is. 1m

5. Hierdie diagram wys die afmetings van ’n 15 cm
tekendriehoek. Bereken die oppervlakte 6 cm
van die plastiek in die tekendriehoek.
4,5 cm
6. ’n Reghoekige kamer is 2,4 m hoog.
9 cm
Die kamer is 4 m lank en 3 m wyd.
Die vensters en deure beslaan ’n
oppervlakte van 9 m2.
a ) Bereken die totale muuroppervlakte van die kamer. (Moenie die
plafon by jou berekeninge insluit nie.)
b ) Een rol muurpapier bedek 6 m2. Bereken hoeveel rolle muurpapier
jy nodig het om die mure van die kamer te bedek.
7. Bereken die oppervlakte van hierdie saamgestelde vorms. Vir elkeen,
teken ’n skets van hoe jy dit verdeel het.
a) 7m b)
6 mm
3m
13 mm 20 mm
5 mm
2m 5 mm
c) 13 m d) 24 mm
12 m
11 mm
7m
12 mm 10 mm
8m
25 mm
21 m
8. Bereken die oppervlakte van die geskakeerde pypsteelerf in die

diagram hieronder:
20 m
60 m
30 m
30 m
10 m
126 Kwartaal 2
Hersiening
1. Bereken die omtrek van ’n reëlmatige oktagoon met sye van 6,7 cm. (1)
2. Bereken die lengte van ’n reghoek as die oppervlakte van die reghoek gelyk is aan 151,38 m2
en die breedte 8,7 m is. (2)
3. Die vloer van ’n kamer van 4,5 m by 3,75 m moet met vierkantige teëls met sye van 750 mm bedek
word. Bereken:
a ) die oppervlakte van die vloer in m2 (1)
b ) die oppervlakte van ’n teël in mm2 (1)
c ) die aantal teëls wat jy nodig het om die vloer te bedek (2)
d ) die koste om die vloer te teël teen R82,50 per teël. (2)
4. Bereken die oppervlakte van die vorm (teken sketse om te wys hoe jy dit verdeel het):
5 cm
8 cm
(5)
7 cm
5. Voltooi die tabel: (4)
Vorm a) Vierkant b) Reghoek c) Reëlmatige d) Vlieër

pentagoon
Mates Sy = ___ mm Lengte = 26 mm Sy = ___ cm Sy 1 = ___ cm
Wydte = 1,7 cm Sy 2 = 2,6 cm
Omtrek 23,6 cm ___ mm 875 mm 7,8 cm
6. Die omtrek van ’n gelykbenige driehoek is 450 mm. Een van die gelyke sye se mates is 190 mm.
Bepaal die lengte van die derde, ongelyke sy. (2)
7. Bereken die omtrek van vlieër ABCD waar AB = 29 cm en CD = 47 cm. (2)
8. Pas elke term in Kolom A by sy korrekte definisie in Kolom B.
A B
(1) Veelhoek (a) Veelhoek met ses sye
(2) Heksagoon (b) Veelhoek met vyf sye
(3) Vierhoek (c) Meetkundige vorm in ’n platvlak wat deur reguit lyne
begrens word
(4) Pentagoon (d) Veelhoek met vier sye (4)
9. Herlei hierdie mates na sentimeter:
a ) 73,1 mm b ) 0,0012 km (2)
10. Herlei hierdie mates na cm2:
a ) 721 mm2 b ) 2,006 m2 (2)
Totale punte: 30
Hersiening 127
Tema
10 Buite-oppervlakte en volume van 3D

voorwerpe
Wiskunde-idees Vaste liggame
• Bepaal eienskappe Meetkundige voorwerpe met drie mates: lengte,
van prismas en wydte en hoogte, word driedimensionele (3D) hoogte
piramides. voorwerpe of vaste liggame genoem. ’n Ander
lengte
• Bereken die naam vir wydte is breedte en ’n ander naam vir wydte
buite-oppervlakte, hoogte is diepte. ’n Baksteen soos die een in die
volume en diagram regs is ’n voorbeeld van ’n vaste liggaam. Dit het ses vlakke wat
kapasiteit van plat en veelhoekig is.
vaste liggame.
• Beskryf die Twee vlakke van hierdie vaste liggaam kom by ’n rand bymekaar. Elke paar
verband tussen aangrensende vlakke kom teen ’n regte hoek bymekaar. Waar drie rande
buite-oppervlakte bymekaar kom, vorm dit ’n hoekpunt van die vaste liggaam. Die lengtes van
en volume.
die drie kante van ’n baksteen wat by een van sy hoekpunte bymekaarkom,
• Los probleme op is die mates van die baksteen: die lengte, die wydte en die hoogte,
wat buite-opper- voorgestel deur l, w (of, b) en h.
vlakte, volume en
kapasiteit behels. Hierdie is ’n voorbeeld van ’n reghoekige vaste liggaam: die ses vlakke is
• Gebruik en herlei reghoeke en elke paar aangrensende vlakke kom teen ’n regte hoek
tussen toepaslike bymekaar. Indien hoekpunte nie dieselfde vlak deel nie, word hulle
SI-eenhede. teenoorstaande hoekpunte genoem.
• Gebruik • In die diagram hieronder is A en G ’n paar teenoorstaande hoekpunte.
ekwivalensie van
Kan jy nog drie pare teenoorstaande hoekpunte noem?
SI-eenhede.
• ’n Lynsegment wat twee teenoorstaande hoekpunte van ’n reëlmatige
• Ondersoek nette vaste liggaam verbind word ’n
van reghoekige B kant
hoeklyn van die vaste liggaam vlak
prismas.
genoem. Hoeveel hoeklyne het A C
hierdie reghoekige vaste liggaam? D
Sleutelwoorde E
F
’n Kubus is ’n reghoekige vaste G
• driedimensioneel liggaam met ses vierkantige vlakke.
(3D) – het lengte, H hoekpunt
Ons sal ’n kubus as ’n maateenheid vir
wydte en hoogte
volume in hierdie tema gebruik.
• vaste liggaam –
’n meetkundige
voorwerp met drie Oefening 10.1
dimensies I
• vlak – ’n plat 1. Die diagram stel ’n kubus voor.
M
oppervlak van ’n a ) Hoeveel hoekpunte en hoeveel kante het C
veelvlak ’n kubus? A
B
• veelhoekig – in die b ) Noem die hoekpunt van die kubus teenoor I.
vorm van ’n veelhoek c ) Noem die kante wat loodreg is op kant AC. W
E
R
128 Kwartaal 2
2. Die diagram regs stel ’n reghoekige vaste liggaam voor. Sleutelwoorde
a ) Kopieer dit en voeg die drie versteekte kante by
jou tekening as stippellynsegmente. Teken ook al • kubus – ’n
die hoeklyne. reghoekige vaste
liggaam met ses
b ) Dit lyk asof die hoeklyne van ’n reghoekige vaste
vierkantige plat
liggaam verskeie verwantskappe met mekaar het. Wat is hulle? vlakke
• poliëder – ’n vaste
liggaam wat deur
plat vlakke gevorm
Vaste liggame met geboë vlakke word
Nie alle vaste liggame het plat vlakke nie. Die keël en die silinder in die
diagramme hieronder het byvoorbeeld beide plat en geboë vlakke. Die • veelvlak – ’n
soliede voorwerp
sfeer is ’n vaste liggaam wat slegs ’n geboë vlak het. waarvan al die
oppervlakke plat is
• rand – waar twee
vlakke van ’n
veelvlak ontmoet
sfeer silinder keël
Poliëders of veelvlakke
Prismas en piramides behoort almal aan ’n groter familie vaste liggame wat
poliëders of veelvlakke genoem word. ’n Poliëder is ’n meetkundige vaste
liggaam wat deur platvlakke omring word. Poliëders kan van mekaar verskil
wat betref hul voorkoms en hul aantal vlakke, kante en hoekpunte.
Het jy geweet?
Die Giant’s Causeway in Noord-Ierland is ’n area van ongeveer 40 000
gekoppelde basaltkolomme wat die resultaat is van ’n antieke vulkaniese
uitbarsting. Die meeste van die kolomme is heksagonaal, hoewel daar ook ’n
paar is met vier, vyf, sewe en agt sye. Die hoogste kolom is ongeveer 12 meter
hoog. Die basalt was oorspronklik deel van ’n groot vulkaniese plato wat
ongeveer 50 tot 60 miljoen jaar gelede gevorm het.
Tema 10: Buite-oppervlakte en volume van 3D voorwerpe 129

Sleutelwoorde Piramides
’n Piramide is ’n vaste liggaam wat saamgestel toppunt
• prisma – ’n vaste
(gevorm) is deur ’n veelvlakkige basis en ’n punt
liggaam met ten
minste een paar (wat nie op die basis is nie) met driehoekige
parallelle plat vlakke te verbind. Hierdie punt wat in die definisie
vlakke genoem is, word die toppunt van die piramide
genoem. Die res van die vlakke van ’n piramide basis
• reghoekige
prisma – ’n prisma word die syvlakke genoem.
met ’n reghoekige ’n Piramide word benoem volgens die vorm van sy basis. Die piramide
basis hieronder is ’n vierkantige piramide.
• kuboïed – ’n ’n Tetraëder is ’n piramide met vier driehoekige vlakke. Dit is dus 'n poliëder
reghoekige prisma met die minste vlakke.
• toppunt – die
hoogste hoekpunt Ons noem elke plat
in ’n veelvlak oppervlak van ’n
Ons noem elke
poliëder ’n vlak. Elke
• piramide – ’n lynsegment waar
vlak het die vorm
vaste liggaam twee vlakke bymekaar
van ’n veelhoek.
kom ’n rand
wat deur ’n
veelhoekige basis,
Ons neem elke punt
’n toppunt en
waar drie of meer
driehoekige plat
kante mekaar ontmoet
vlakke gevorm ’n hoekpunt.
word
• tetraëder – ’n
piramide met vier
driehoekige plat
Prismas
vlakke ’n Reghoekige vaste liggaam is deel van ’n groot familie vaste liggame
wat prismas genoem word. Dit is vaste liggame wat ten minste een
paar parallelle plat vlakke het wat kongruente veelhoeke is. Dit word die
eindvlakke of die basisse van die prisma genoem. Die res van die vlakke van
die prisma word sy laterale vlakke genoem en is almal plat.
Ons benoem prismas volgens die vorm van hul eindvlakke. ’n Reghoekige
vaste liggaam (en dus ook ’n
kubus) word ’n reghoekige
prisma genoem as gevolg van
die vorm van sy eindvlakke.
(’n Ander naam vir ’n
eindvlakke
reghoekige prisma is ’n
kuboïed.) Die diagramme regs eindvlakke
toon die eindvlakke van ’n
reghoekige prisma en ’n
driehoekige prisma aan.
130 Kwartaal 2
Oefening 10.2
1. Benoem elkeen van hierdie prismas.

a) b)
c) d)
e) f)
Uitdaging
g) h)
Die eenvoudigste
poliëder is ’n
piramide met vier
vlakke; dit word ’n
tetraëder genoem.
D N ’n Reëlmatige
2. Beskou die driehoekige prisma in die diagram. tetraëder is een waarin
a ) Benoem die eindvlakke (basisse) van drie gelyksydige
hierdie prisma. E driehoeke by elke
b ) Hoeveel syvlakke het die prisma? I hoekpunt
Y
S bymekaarkom.
3. Vir prismas met hierdie eindveelvlakke, bepaal: Maak jou eie skets
• die totale aantal vlakke van ’n reëlmatige
tetraëder. Tel die
• die aantal kante
aantal hoekpunte (H),
• die aantal hoekpunte. kante (K) en vlakke
a ) dekagoon b ) oktagoon c) heptagoon (V) van die tetraëder.
4. Vir prismas met hierdie eienskappe, bepaal hoeveel sye ’n eindveelhoek
het:
a ) 30 hoekpunte b ) 60 kante c ) 13 vlakke
5. Wat is die verskil tussen 'n tetraëder en 'n driehoekige prisma?

Sleutelwoord Buite-oppervlakte, volume en kapasiteit
• buite- Buite-oppervlakte
oppervlakte – Die buite-oppervlakte van ’n vaste liggaam is die totale oppervlakte van
totale oppervlakte
die plat vlakke en geboë vlakke van die vaste liggaam. Dit word in vierkante
van al die vlakke
van ’n vaste SI-eenhede gemeet.
liggaam
Voorbeeld
1. ’n Reghoekige prisma het mates l, w en h
soos aangetoon. Die ses vlakke is reghoeke h
en het oppervlaktes van l × h, l × h, w × h,
w × h, l × w en l × w. Die buite-oppervlakte w
l
S van hierdie reghoekige prisma is dan die
som van hierdie ses oppervlaktes en word gegee deur:
S = 2 × (l × h) + 2 × (w × h) + 2 × (l × w)
= 2 × (l × h + w × h + l × w) = 2(lh + wh + lw) vierkante eenhede.
Vir ’n kubus met sylengte l, is die ses
vlakke vierkante, elk met ’n oppervlakte
l × l = l2. Die kubus het dan ’n buite- l
oppervlakte S = 6l 2 vierkante eenhede.
l
2. ’n Reghoekige prisma met lengte 6 cm, l
wydte 3,5 cm en hoogte 4 cm, het ’n
buite-oppervlakte
S = 2(6 × 3,5 + 3,5 × 4 + 6 × 4) = 2(21 + 14 + 24) = 118 cm2.
3. Die kubus in die diagram het ’n sylengte van 13 cm. Die buite-
oppervlakte S van die kubus is gelyk aan:
13 cm S = (13 × 13) + (13 × 13) + (13 × 13) + (13 × 13) + (13 × 13) + (13 × 13)
= 6 × 132 cm2 = 1 014 cm2.
13 cm
13 cm 4. Die figuur stel ’n stuk kaas voor in die vorm van ’n regte driehoekige
prisma. Bepaal die minimum hoeveelheid papier wat nodig is om
3 cm 4 cm die kaas heeltemal toe te draai.
Oplossing: Die twee eindvlakke is regte driehoeke. Die oppervlakte
van een eindvlak is gelyk aan:
2 cm
1
_
2 × basis × hoogte = _12 × 3 × 4 = _12 × 12 = 6 cm2. Hou in gedagte
5 cm dat daar twee eindvlakke is. Die drie syvlakke is reghoeke. Die
oppervlaktes van die syvlakke is: 2 × 5 = 10, 2 × 3 = 6 en 2 × 4 =
8 cm2. Die buite-oppervlakte S van hierdie stuk kaas is gelyk aan
die som van die oppervlaktes van die twee eindvlakke plus die
oppervlaktes van die drie syvlakke:
S = (2 × 6) + 10 + 6 + 8 = 12 + 24 = 36 cm2.
Ons het ten minste 36 cm2 papier nodig om die kaas toe te draai.
132 Kwartaal 2
Volume Sleutelwoord
Die volume van ’n vaste liggaam sê vir ons hoeveel ruimte die vaste liggaam
• volume – die
opneem. ’n Kubus word gebruik as ’n maateenheid vir volume. Ons meet volume
hoeveelheid
in die kubieke SI-eenhede: kubieke meter (m3), kubieke sentimeter (cm3) en ruimte wat ’n vaste
kubieke millimeter (mm3). liggaam opneem
• ’n Kubieke meter het mates van 1 m by 1 m by 1 m en het ’n volume van
1 m × 1 m × 1 m = 1 m3.
• ’n Kubieke sentimeter het mates van 1 cm by 1 cm by 1 cm en het ’n
volume van 1 cm × 1 cm × 1 cm = 1 cm3.
• ’n Kubieke millimeter het mates van 1 mm by 1 mm by 1 mm en het ’n
volume van 1 mm × 1 mm × 1 mm = 1 mm3.
Aangesien 1 cm = 10 mm, kry ons dat 1 cm3 = 1 000 mm3, en aangesien 1 m
= 100 cm, is 1 m3 =1 000 000 cm3 = 106 cm3.
Cube
Kubus
Die volume van ’n kubus met mates l × l × l is V = l 3 kubieke eenhede.
Ons bereken die volume V van ’n reghoekige prisma (kuboïed) deur die
aantal kubusse te bepaal wat daarin kan pas. Dan: l
V = (die aantal kubusse in die lengte van die reghoekige prisma) × (die
aantal kubusse in die wydte van die reghoekige prisma) × (die aantal
kubusse in die hoogte van die reghoekige prisma) l
l
= (lengte van die reghoekige prisma) × (wydte van die reghoekige prisma)
× (hoogte van die reghoekige prisma)
= (oppervlakte van basis van die reghoekige prisma) × (hoogte van die
reghoekige prisma)
= (l × w) × h hoogte
= l × w × h.
Voorbeeld lengte wydte

1. Bereken die volume van ’n reghoekige prisma met lengte 6 m, wydte Volume = 4 × 3 × 5
3 m en hoogte 4 m. = 60 kubusse
Antwoord
V = (oppervlakte van die basis) × hoogte = (6 × 3) × 4 = 18 × 4 = 72 m3.
2. Bereken die volume van die boks.
Antwoord
Volume van boks = oppervlakte van basis × hoogte
V=l×w×h
= 50 × 30 × 40 ← Vervang die 40 cm
= 60 000 cm 3
mates.
Of V = 0,5 × 0,3 × 0,4 ← Herlei eers
30 cm 50 cm
= 0,06 m 3
na meter.

3. Bereken die volume van ’n kubus waarvan die oppervlakte van een van
Het jy geweet? sy vlakke 169 cm² is.
Die grootste Antwoord
mensgemaakte
In ’n kubus: l = w = h = s
meetkundige vaste
liggaam is meer as Oppervlakte
____ van een vlak = s2 = 169 cm2 ← Bereken die lengte van ’n sy.
vierduisend jaar s = √169 cm
gelede gebou. Dit is s = 13 cm
die Groot Piramide in
Egipte. Hierdie
Volume = oppervlakte van basis × hoogte 13 cm
piramide, een van V=s×s×s

ongeveer tagtig sulke = 13 × 13 × 13 ← Vervang die mates. 13 cm
13 cm
strukture wat deur = 2 197 cm 3
die ou Egiptenare
gebou is, is net so 4. Om die volume V van enige driehoekige prisma te bereken, soos
hoog soos ’n gebou die een in die diagram, volg ons dieselfde basiese idee as vir ’n
van veertig reghoekige prisma, naamlik dat V = oppervlakte van
verdiepings. Dit is die basis van die prisma × die hoogte H van die h
saamgestel uit meer _1
prisma = ( 2 × b × h) × H kubieke eenhede H
as twee miljoen b
klipblokke. Die Ons bereken nou die volume V van die stuk kaas
Egiptenare het altyd in voorbeeld 4 op bladsy 132.
’n vierkant gebruik as Dan, V = die oppervlakte van die basis × die hoogte
die basis van hul van die prisma.
piramides. Die oppervlakte van die basis (wat ’n eindvlak is)
is gelyk aan _12 × 3 × 4 = 6 cm2.
Dan, V = oppervlakte van die basis van die prisma × die hoogte
H van die prisma = 6 × 2 = 12 cm3.
Uitdaging
Gebruik ’n kubus met mates 1 cm × 1 cm × 1 cm. Die volume V is gelyk aan 1 cm3
en die buite-oppervlakte S is gelyk aan 6 × (oppervlakte van die basis van die
kubus) = 6 × (1 × 1) = 6 cm2. Sal V en S verdubbel as ons die mates van die kubus
verdubbel? Die antwoord is NEE, maar jy moet dit ondersoek.
Voltooi die tabel hieronder, waar die lengte van ’n kant van die kubus in die
eerste kolom gegee word.
Lengte van kant van kubus Volume V Buite-oppervlakte S
1 cm 1 cm3 = 13 cm3 6 cm2 = 6 × 12 cm2
2 cm 8 cm3 = 23 cm3 24 cm2 = 6 × 22 cm2
3 cm
4 cm
5 cm
6 cm
7 cm
N cm N × N × N = N3 cm3 6 × N2 cm2
Vir watter waarde van N is N3 = 6 × N2? Kan jy die vergelyking N3 – 6 × N2 = 0 oplos?
134 Kwartaal 2
Kapasiteit Sleutelwoord
Die hoeveelheid ruimte binne-in ’n vaste liggaam word sy kapasiteit
• kapasiteit – die
genoem. Die kapasiteit van ’n houer sê vir ons hoeveel vloeistof of gas die hoeveelheid
houer kan hou. Die volume van vloeistowwe word gewoonlik in milliliter ruimte binne-in ’n
(ml), liter (ℓ) of kiloliter (kl) gemeet. Kapasiteit kan ook in cm3 of in m3 vaste liggaam
gemeet word.
Een liter van ’n vloeistof vul ’n houer met mates van 10 cm × 10 cm × 10 cm
= 1 000 cm3 (= 1 000 cc). Ons weet dat 1 000 ml = 1 liter.
Dan, 1 liter = 1 000 cm3 = 1 000 ml. Daarom, 1 cm3 = 1 ml.
Ook, 1 kl = 1 000 ℓ = 1 000 000 cm3 = 100 cm × 100 cm × 100 cm= 1 m3.
As jy ’n vaste liggaam in ’n houer vol water sit, kan jy die vaste liggaam se volume
bepaal deur die volume van die water te meet wat verplaas is.
Voorbeeld
1. Voltooi:
a ) 20 cm3 = … ml b) 15 m3 = …kl c) 100 cm3 = … ℓ
Antwoord: a 20 ml b ) 15 kl c ) 0,1 ℓ.
2. ’n Reghoekige prisma het mates 4 cm lank, 3 cm wyd en 1,5 cm hoog.
a ) Bereken die volume V van die prisma.
b ) Hoeveel milliliter water kan die prisma hou?
c ) Bereken die buite-oppervlakte S van die prisma.
Antwoord: a ) V = 4 × 3 × 1,5 = 18 cm3 b ) 18 ml c ) 45 cm3
3. ’n Dammetjie het mates 4,43 m lank, 1,91 m wyd en 612 mm diep.
a ) Skat die kapasiteit van die dammetjie in kubieke meter tot twee
desimale plekke.
b ) Bereken die kapasiteit K van die dammetjie in kubieke meter.
c ) Hoeveel liter water, tot een desimale plek, sal die dammetjie
hou?
Antwoord: a ) 5,1783156 m3 b ) 5,18 m3 c ) 5 178,3 ℓ
4. ’n Reghoekige houer met mates 2 m by 3 m by 5 m is met water
gevul. ’n Kubus word in die houer gesit sodat dit heeltemal met
water bedek is. Die kubus verplaas water uit die houer, maar daar is
2m
steeds 22 000 ℓ water in die houer oor. Bereken die volume van die
kubus in cm3 en m3. 3m
5m
Antwoord
Die volume van die houer = l × w × h = 2 m × 3 m × 5 m = 30 m3
1 m = 100 cm en 1 m3 = 1 000 000 cm3
Dus, 30 m3 = 30 000 000 cm3 = 30 000 ℓ
Dus, die volume van die kubus = 8 000 000 cm3
= 8 m3 ← 1 m3 = 1 000 000 cm3

5. ’n Houer is met water gevul. ’n Reghoekige prisma met ’n vierkantige
basis word in die houer geplaas sodat dit heeltemal met water
bedek is. Deur dit te doen, word 6 ℓ water in ’n ander houer verplaas.
a ) Bereken die volume van die prisma in cm3 en m3.
b ) Bepaal die oppervlakte van die basis van die prisma as die
hoogte 60 cm is.
c ) Bereken die lengte van een van die kante van die vierkantige
basis.
Antwoord
a ) 6 ℓ = 6 000 cm3
Volume van prisma = 6 000 cm3 = 0,006 m3 ← 1 m3 = 1 000 000 cm3
b ) Volume = oppervlakte van basis × h = 6 000 cm3
Volume = oppervlakte van basis × 60 = 6 000 cm3
Oppervlakte van basis = 6 000 cm3 ÷ 60 = 100 cm2
c ) Lengte
_______van ’n kant van die vierkantige basis is
√100 cm2 = 10 cm
Oefening 10.3
1. ’n Reghoekige prisma het ’n lengte van 3,14 cm, ’n wydte van 16,8 cm
en ’n hoogte van 6,9 cm. ’n Kubus het ’n sylengte van 6,9 cm.
a ) Skat watter vaste liggaam die grootste volume het deur al die
mates tot die naaste sentimeter af te rond.
b ) Bereken watter vaste liggaam die grootste volume het.
2. ’n Kubiese houer vir 8 kl wyn moet uit vlekvrye staal gebou word.
a ) Bepaal die mates van die kubiese houer.
b ) Hoeveel vierkante meter vlekvrye staal is nodig om die houer te bou?
3. Voltooi:
a ) 10 000 cm3 = … m3 b ) 15 000 ℓ = … kl c ) 8,3 cm3 = ... mm3
4. ’n Houer is met water gevul. ’n Regte reghoekige prisma met ’n
vierkantige basis word in die houer geplaas sodat dit heeltemal met
water bedek word. Deur dit te doen word 12 liter water in ’n ander
houer verplaas.
a ) Bereken die volume van die prisma in beide cm3 en in m3.
b ) Bereken die oppervlakte van die basis as die hoogte van die prisma
60 cm is.
c ) Bereken die lengte van een van die kante van die vierkantige basis.
5. ’n Houer met mates van 180 cm by 270 cm by 4 m is met water gevul. ’n
Kubus word in die houer geplaas sodat dit heeltemal met water bedek is.
Deur dit te doen, word water uit die houer verplaas en 15 000 ℓ water is in
die houer oor. Bereken die volume van die kubus in cm³ en m³.
136 Kwartaal 2
Los probleme op wat buite-oppervlakte en Sleutelwoord
volume behels • net – ’n 2D vorm
wat in ’n 3D
Ons pas nou ’n paar aspekte van buite-oppervlakte, volume en kapasiteit op voorwerp gevou
meer praktiese probleme toe. kan word
Voorbeeld
1. Die binnemates van ’n vierkantige planthouer is 60 cm by 60 cm
by 60 cm.
a ) Bereken die volume potgrond wat jy nodig het om die houer tot
6 cm van bo af op te vul.
b ) Plant nou ’n struik in ’n 30 cm by 30 cm by 30 cm houer wat
reeds met grond gevul is in die groter houer. Hoeveel potgrond
moet jy byvoeg om die groter houer tot 6 cm van bo af op te
vul? Rond jou antwoord af tot die tweede desimaal.
Antwoord
a ) 1 944 00 cm3 = 0,1944 m3. Dit is 0,2 m3, as dit na bo afgerond
word.
b ) 0,17 m3 150 cm
2m
2. Bereken die volume in kubieke meter
100 cm
sand wat jy in hierdie trok kan gooi
sodat dit gelyk vol is tot bo.
Antwoord
1,5 × 2 × 1 = 3 m3
nette
’n net is ’n tweedimensionele vorm wat uitgeknip en gevou kan word om
’n driedimensionele voorwerp te vorm. ’n Kubus het ses vierkantige vlakke.
Daarom bestaan die net van ’n kubus uit ses vierkante. Jy kan egter nie ’n
kubus sommer uit enige rangskikking van ses vierkante vorm nie.
Voorbeeld
Elke vierkant in die net links het mates van 4 cm by 4 cm.
Toon aan dat hierdie net in ’n kubus gevou kan
word en bereken dan die buite-oppervlakte S
van die kubus uit die oppervlakte van die net.
Bereken ook die volume V van die kubus en dan
ook die kapasiteit K van die kubus in ml.
Antwoord
S = 96 cm2; V = 64 cm3 , K = 64 ml.

Oefening 10.4
1m E 1. Elke kant van die regte prisma in die diagram regs 3m

F het dieselfde lengte: 2 meter.
C a ) Watter vorm is die eindvlakke?
D b ) Bereken die oppervlakte van ’n eindvlak.
c ) Wat is die hoogte van die prisma?
3m 2m d ) Bereken die volume van die prisma.
2. ’n Vloeistofhouer in die vorm van ’n prisma word in
H
die diagram links aangetoon.
B a ) Watter vlakke is die eindvlakke? Verduidelik.
b ) Bereken die volume van hierdie houer.
G 3. ’ n Reghoekige prisma en ’n net van die prisma word gegee. Bereken die
1,5 m A omtrek van die net, en bepaal ook die buite-oppervlakte van die prisma
deur die oppervlakte van die net te bereken.
A C
Uitdaging D
Die diagram wys die A G 80 mm

net van ’n reëlmatige
prisma. ’n Paar mates H
word gegee. Gebruik D F
hierdie mates op die B C G E
net om die buite- 20 mm
oppervlakte van die 60 mm
prisma te bereken.
F
Maak ’n model, knip
dit uit en vou die net 4. Die volume van albei hierdie prismas is 27 000 cm³. Bereken die lengte
in ’n prisma. Wat is van die kant wat vir elke prisma gemerk is.
die naam van die a) b)
prisma?
1,5 cm
5 cm
6 cm
60 cm
x cm x cm
4,3 cm
138 Kwartaal 2
Hersiening
1. Teken ’n akkurate net van hierdie driehoekige 7. Benoem elkeen van hierdie prismas, en sê
prisma. (5) of dit reëlmatig of onreëlmatig is. (5)
5 cm a) b) c)
2 cm
2 cm
2 cm 5 cm
2. Pearl wil ’n brood bak in ’n reghoekige pan. d) e)

Watter pan sal ’n 2 ℓ mengsel kan hou?
(1 000 cm³ = 1 ℓ).
a)
10 cm 8. Watter 3D voorwerp sal

8 cm hierdie net vorm? (2)
25 cm
9. Kyk mooi na hierdie net van ’n kubus.
b)
Watter tekening wys die korrekte aansig van
hierdie net nadat dit in ’n kubus gevou is?
6 cm 20 cm a) b) c) d) e)
20 cm
c)
4 cm
25 cm
25 cm (3)
3. Herlei hierdie mates: (1)
a ) 60 m² na cm² b) 4 cm³ na mm³
10. ’n Driehoekige prisma het ’n lengte van 9,2 cm.
c ) 2 m na mm d) 5 000 cm³ na m³
’n Eindvlak het ’n basis van 4,8 cm en ’n
(4)
loodregte hoogte van 3,4 cm. Bereken die
4. a ) Bepaal die volume van ’n kubus met sye 3 cm. volume van die prisma. (3)
b ) Bepaal die volume van ’n kubus met sye 9 cm.
11. Voltooi:
c ) Bepaal die verhouding van die twee
a ) 21 000 ℓ = ___ kl b ) 6,1 m3 = ___ ℓ
volumes. (3)
c ) 452,6 m = ___ km (3)
5. ’n Kubusvormige gat met ’n sylengte van 6 cm
12. Skets ’n net vir ’n reghoekige prisma met
word in ’n houtblok gesaag. Die houtblok is
geen vierkantige vlakke nie. (4)
14 cm lank, 100 mm wyd en 9 cm hoog.
Bereken die volume van die hout wat oor is. (3) 13. ’n Baksteen is 190 mm lank, 100 mm wyd
6 cm en 70 mm hoog.
6 cm a ) Bereken die volume van die baksteen
in kubieke sentimeter. (1)
6 cm
9 cm
100 mm b ) Wat is die massa van ’n vrag van 600
14 cm bakstene as een baksteen se massa
6. a ) Bepaal die aantal kante van ’n 3,425 kg is? (1)
vierkantige piramide. (1)
b ) Bepaal die aantal vlakke van ’n Totale punte: 40
heksagonale piramide. (1) Hersiening 139
formele Assessering: eksamenoefening
1. Bereken _58 van 32. (1)

2. Watter breuk van 63 is 7? (1)
2
_
3. Wat is 3 van 84? (1)
4. In ’n boks met 24 krale is tien wit en agt is rooi. Die res van die krale
is blou. Bereken die breuk van die krale wat blou is. (1)
5. ’n Boer het 50 skape en 20 beeste. Bereken die breuk van sy diere
wat beeste is. (1)
6. Bereken die som van die geskakeerde breuke: Boks met rooi, blou en
wit krale
+
(2)
7. Skryf hierdie desimale as ’n som van breuke met noemers wat magte van 10 is:
a ) 0,725 b ) 0,0036 (2)
8. ’n Reghoekige mat is 1,65 m × 1,45 m. Bereken die oppervlakte van die mat korrek tot een
desimale plek. (1)
9. Bereken die persentasievermindering as die prys van petrol van R12 per liter tot R10,80 per liter daal. (2)
10. Gebruik die gegewe reël om die waarde van b vir elke waarde van a te bereken.
a b
20
45 3a + 5
76
(3)
11. Die lengte van ’n kamer is 4,65 m en die wydte is 5,25 m. Bereken die oppervlakte van die vloer
korrek tot een desimale plek. (1)
12. Bepaal die omtrek van hierdie figure en gee jou antwoord in sentimeter. (4)
a) b) c) d)
4,4 cm 1 027 mm 1,047 m
0,8 cm
38 mm 4,2 cm
1,056 m 1,05 m
21,9 cm 5,3 cm 47 mm
14 mm
13. Bepaal die omtrek van ’n gelyksydige driehoek waarvan elke sy 46 mm is. (1)
14. As die omtrek van ’n vierkant 212 cm is, wat is die lengte van een sy? (1)
140 Kwartaal 2
15. Bereken die oppervlakte van hierdie saamgestelde vorms:
a) 7m b) 12 cm
3m
3 cm
2m 7 cm
8 cm
(4)
18 cm
16. Wat is die buite-oppervlakte van hierdie ysblok? (2)
2 cm
2 cm
17. Zakele meet die vensters en deur van ’n tuinhuisie. Hy bereken dat
1,4 m
dit ’n totale oppervlakte van 2,5 m2 het. Hy wil die buitemure van die
tuinhuisie verf.
a ) Bereken die totale buite-oppervlakte van die mure. (4)
2,2 m
b ) 1 liter verf bedek 8 m2. Bereken hoeveel liter verf Zakele nodig het. (2)
18. a ) Bepaal die minimum oppervlakte karton wat 3m
jy nodig het om ’n boks 10 cm × 12 cm × 17 cm te maak. 2m (2)
b ) Bereken die volume van die boks. (2)
19. Bereken die volume van elkeen van hierdie vaste liggame korrek tot die naaste cm3.
a) b)
10
10 mm
mm
5 cm
0,04 m
30 mm
6 cm
6 cm
10 mm (4)
20. Bepaal die totale buite-oppervlakte van hierdie prisma met ’n
driehoekige deursnee. Skryf jou antwoord in cm2. (3)
21. Herlei 716 805 m tot die naaste km. 92 mm
115 mm
286 mm (1)
22. Rangskik hierdie mates in dalende volgorde: 138 mm
145 mm; 0,001 km; 54,5 cm; 0,5 m (2)
23. Bereken die oppervlakte van hierdie driehoek: (2)
23 cm
8 cm
Totale punte: 50
Formele Assessering: Eksamenoefening 141

3 Kwartaal 3
’n Waterval is deel van ’n rivierstelsel wat ’n ’n Druppende kraan mors water

natuurlike bron van water is
Suid-Afrika se jaarlikse reënval is ongeveer 460 mm Die gebruik van ’n tuinslang om ’n motor te was, is ’n
onverskillige vermorsing van water
142
Tema 11–17
Kom ons begin

Die prente op bladsy 142 toon twee maniere
waarop die natuur vir ons water gee en twee
maniere waarop ons water vermors. Die prent op
bladsy 143 toon hoe water spaarsamig gebruik kan
word om ’n klein groentetuintjie nat te gooi.
Water is een van ons kosbaarste hulpbronne. Hier is

’n paar interessante feite oor water en die menslike
liggaam.
• Die liggaam van die gemiddelde volwassene

bevat ongeveer 45 ℓ water. Dit is ongeveer 65%
van die liggaam se massa.
• Ons liggame gebruik water vir baie verskillende
doeleindes, insluitend om voedsel te verteer en
ons liggame te reinig van afvalprodukte.
• Die mens kan vir tot vyf weke sonder kos bly,
maar kan nie vir meer as vyf dae sonder water
oorleef nie.
1. Alhoewel 71% van die aarde se oppervlak met
water bedek word, kan ons die meeste daarvan
nie drink nie. Verduidelik waarom dit so is.
2. Suid-Afrika se jaarlikse reënvalsyfer is 460
mm. Dit is ongeveer 53,5% van die wêreld
se gemiddelde syfer. Bereken die wêreld
se gemiddelde reënvalsyfer tot die naaste
millimeter.
3. ’n Druppende kraan kan soveel as die helfte van ’n
bad water in een week vermors. Bereken hoeveel
water ’n druppende kraan in een jaar kan vermors.
4. Skryf ten minste drie praktiese maniere neer
hoe jy kan help om water te bespaar.

Tema 11: Numeriese en meetkundige patrone; Formele Assessering:
Voorbeeldopdrag; Tema 12: Funksies en verwantskappe; Tema 13: Algebraïese
uitdrukkings; Tema 14: Algebraïese vergelykings; Tema 15: Grafieke; Tema 16:
Deur jou groentetuin met ’n gieter nat te gooi Transformasiemeetkunde; Formele Assessering: Voorbeeldprojek; Tema 17:
kan jy help om water spaarsamig te gebruik Meetkunde van 3D voorwerpe; Formele Assessering: Voorbeeldtoets
143
Tema
11 numeriese en meetkundige patrone
Wiskunde idees numeriese patrone

• Brei getalpatrone Jy het geleer van getalle en
en meetkundige hul verwantskappe. Nou
patrone uit. gaan jy patrone identifiseer,
• Brei patrone beskryf en uitbrei deur
uit wat nie ’n getalle en meetkundige
konstante verskil vorms te gebruik. Jy sal met
of ’n konstante reëls werk om ’n patroon
verhouding tussen
die terme het nie.
te definieer of reëls van
’n gegewe patroon te
• Gebruik reëls om
formuleer.
patrone uit te brei. Patrone kom voor in die alledagse lewe.
• Gebruik tabelle Hierdie prent toon verskillende patrone uit
om die patroon te die Ndebele kultuur.
vind.
Herken en brei getalpatrone uit
Sleutelwoorde Ons kan patrone met getalle maak. Die getalle 1; 5; 9; 13; ... vorm
byvoorbeeld ’n patroon. Elke getal in die patroon word ’n term genoem. Die
• patroon – ’n stel eerste term in hierdie patroon is 1 en die tweede term is 5. Die kolletjies na
voorwerpe of
die getal 13 sê vir jou dat die patroon voortgaan.
getalle wat volgens
’n reël gerangskik is
Om ’n patroon te vorm, kan jy dieselfde getal herhaaldelik bytel of
• reëls – verduidelik- aftrek. Dit word ’n konstante verskil genoem. In sekere patrone deel of
ings van hoe vermenigvuldig jy om die patroon uit te brei en dit word ’n konstante
’n patroon
gerangskik is
verhouding genoem. In die voorbeeld hierbo is die konstante verskil (4)
herhaaldelik bygetel om die ry uit te brei.
• term – ’n getal,
of kombinasie
van getalle en Voorbeeld
veranderlikes in ’n Kyk na die ry van opeenvolgende getalle: 1; 6; 11; 16; ... . Die eerste term
numeriese patroon in hierdie patroon is 1 en die tweede term is 6. Jy sal oplet dat wanneer
of wiskundige
jy enige twee opeenvolgende getalle van mekaar aftrek, is die antwoord
uitdrukking
telkens 5. Die 5 is die konstante verskil. Hierdie herhaalde rangskikking
• numeriese van getalle word ’n getalry genoem.
patroon – ’n
patroon waar Konstante verskil
daar ’n konstante +5 +5 +5 Term
verskil tussen
opeenvolgende 1; 6; 11; 16; …
⎧
⎪
⎪
⎨
⎪
⎪
⎩
terme is ry
Op hierdie getallelyn, kan jy hierdie getalry uitbrei, en die getalle wat
volg sal wees 21; 26; 31, ensovoorts.
144 Kwartaal 3
Kyk na en bespreek hierdie patroon: 2; 8; 32; 128; ... met jou maat. • konstante verskil
Konstante verhouding – elke keer wanneer
ons ’n konstante
×4 ×4 ×4 getal soos 3 by die
Term
vorige term byvoeg,
2; 8; 32; 128 byvoorbeeld, 1; 4;
⎧ 9; 10; …; ook elke
⎪
⎪
⎪
⎨
⎪
⎪
⎪
⎩
ry
keer wanneer ons
Op hierdie getallelyn kan jy hierdie getalry uitbrei, en die volgende ’n konstante getal
getalle sal wees 512; 2 048; 8 192 ensovoorts. aftrek, soos 4 van
die vorige term,
byvoorbeeld 13; 9;
5; 1; … .
Oefening 11.1
• konstante
verhouding –
1. Skryf die volgende drie terme in elke getalpatroon:
wanneer ons
a ) 1; 3; 9; 27; … b ) 99; 88; 77; 66; … met ’n konstante
c ) 1; 5; 25; 125; … d ) 24; 20; 16; 12; … getal, soos 3,
e ) 10,2; 10,4; 10,6; … f ) 4,5; 4; 3,5; 3; … vermenigvuldig,
g ) 0,125; 0,25; 0,375; 0,5; … h ) 6_14 ; 6_12 ; 6_34 ; 7; … byvoorbeeld 3;
i ) 4; 9; 16; 25; … j ) 1; 2; 4; 7; 11; … 9; 27; 81; …; ook
wanneer ons
2. Vind die ontbrekende term in elke getalpatroon: met ’n konstante
a ) 18; 15; □; 9; 6; □ b ) 102; 94; 86; □; 70; 62; □ getal, soos 5, deel,
c ) □; 100; 91; 82; 73; □ d ) 2; 4; □; 16; 32; □ byvoorbeeld 25; 5;
1; ….
e ) 3; 7; 11; 15; □; □ f ) 15; 16; 18; 21; □; 30; □
g ) 3,5 cm; 4 cm; 4,5 cm; 5 cm; □; □ h ) 5,75; 5,5; 5,25; □; 4,75 • ry – getalle wat
i ) □;12_12 ; 12_14 ; 12; 11_34 ; □ j ) 2,75 m; 2,5 m; 2,25 m; □; 1,75 m mekaar in volgorde
opvolg
3. Skryf die vereiste term in hierdie patrone:
a ) In die getalpatroon 1; 4; 9; …, vind die vyfde term.
b ) In die getalpatroon 2 000; 200; 20; …, vind die vierde term.
c ) In die getalpatroon 10_12 ; 10; 9_12 ; 9; …, vind die sesde term.
d ) In die getalpatroon 1; 2; 4; 7; …, vind die sesde term.
e ) In die getalpatroon 1; 0,9; 0,8; 0,7; …, vind die sewende term.
Uitdaging
Ontwerp jou eie
Oefening 11.2 getalpatrone en vra
dan jou maat om die
volgende drie terme
1. Wat is die konstante verskil tussen die opeenvolgende terme? in die ry te vind.
a ) 1; 3; 5; 7; … b ) 21; 18; 15; 12; …
c ) 175; 170; 165; 160; … d ) 336; 342; 348; 354; …
e ) 3,5; 4; 4,5; 5; … f ) 10,8; 10,6; 10,4; 10,2; …
1
_ _1
g ) 7 2 ; 8; 8 2 ; 9; …
Tema 11: Numeriese en meetkundige patrone 145

h ) 3, 05 mm; 3,1 mm; 3,15 mm; 3,2 mm; …
Uitdaging i ) 36,125 ℓ; 36 ℓ; 35,875 ℓ; 35,750 ℓ; …
Die patroon 2. Wat is die konstante verhouding tussen die opeenvolgende terme?
hieronder word a ) 2; 4; 8; 16; …
Pascal se Driehoek b ) 125; 25; 5; 1; …
genoem. Hierdie
c ) 1; 6 ; 36; 216; …
beroemde patroon is
vernoem na die d ) 256; 128; 64; 32; …
Fransman Blaise e ) 2,3; 4,6; 9,2; 18,4; …
Pascal. f ) 38 m; 19 m; 9,5 m; 4,75 m; …
g ) 5,3 cm; 10,6 cm; 21,2 cm; 42,4 cm; …
1
h ) 4 ℓ; 2 ℓ; 1 ℓ; _12 ℓ; _14 ℓ; …
1 1
i ) 1 t; 0,2 t; 0,04 t; 0,008 t; …
1 2 1
1 3 3 1 3. Maak getalpatrone soos hieronder beskryf word. Skryf in elke geval die
1 4 6 4 1 eerste agt terme van jou patroon neer. Jy kan begin met enige getal van
jou eie keuse in elke geval.
a ) Maak ’n getalpatroon deur dieselfde getal elke keer by te tel.
Kan jy uitwerk hoe b ) Maak ’n getalpatroon deur dieselfde getal elke keer af te trek.
die driehoek voor te
sit deur die volgende
c ) Maak ’n getalpatroon deur dieselfde getal elke keer te
ry in te vul? vermenigvuldig.
d ) Maak ’n getalpatroon deur dieselfde getal elke keer te deel.
e ) Maak ’n getalpatroon wat nie voortgesit kan word deur dieselfde
getal elke keer by te tel, af te trek of te vermenigvuldig of te deel
nie.
gebruik en skryf reëls om ’n patroon te vorm

Soms kan ’n mens ’n reël gebruik om ’n patroon te beskryf. ’n Reël verklaar
die eerste term en verduidelik die bewerking wat jy gebruik om die
volgende term te vind. Jy kan ’n getalpatroon vind deur die eerste term te
gebruik en die reël te volg.
Voorbeeld
Skryf die eerste vyf terme as die eerste term 3 is en die oorblywende
terme gevorm word deur herhaaldelik met 3 te vermenigvuldig.
Antwoord
Die eerste vyf terme is 3; 9; 27; 81; 243.
Die reël is om te begin met 3 en met 3 te vermenigvuldig om die ry uit te
brei.
3
3×3=9
9 × 3 = 27
27 × 3 = 81
146 Kwartaal 3
Voorbeeld
Beskryf ’n reël wat jy kan gebruik om elke patroon in hierdie rye te kry. Het jy geweet?
1. 6; 10; 14; 18; 22; …
2. 44; 34; 24; 14; …
3. 1; 4; 9; 16; 25; 36; 49; …
Antwoord
1. Begin by 6; voeg dan 4 by elke term om die volgende term te kry.
2. Die eerste term is 44; trek dan 10 van die vorige term af om die Ryp sonneblomsade
volgende term te kry. Die getalle in die ry
3. Elke term is die vierkant van sy posisie in die ry. Die vyfde term is 1; 1; 2; 3; 5; 8; 13; 21; ...
byvoorbeeld 52 en die sesde term is 62. Ons kan dus sê dat die nde word die
term n2 is. Fibonaccigetalle
genoem. Fibonacci
was ’n bynaam van
die Middeleeuse
Oefening 11.3 wiskundige Leonardo
van Pisa. Bioloë het
1. Skryf die eerste vyf terme in elke getalpatroon deur die gegewe reëls te later ontdek dat die
gebruik: aantal sade in ’n
a ) Begin met 25 en tel 2 by om die ry uit te brei. Bepaal dan die 10de sonneblom se kroon
term sonder om die ry uit te brei. in die Fibonacci
b ) Begin met 1,5 en vermenigvuldig met 3 om die ry uit te brei. Bepaal getalpatroon
voorkom.
dan die 8ste term sonder om die ry uit te brei.
c ) Begin met 17 en tel 12 by om die ry uit te brei. Bepaal dan die 10de
term sonder om die ry uit te brei.
2. Skryf reëls vir hierdie getalpatrone:
a ) 7; 14; 21; … b ) 1; 10; 100; …
c ) 46 ; 52; 58; … d ) 1,5; 3; 4,5; …
e ) 12; 6; 3; … f ) 500 000; 50 000; 5 000; …
g ) Skep ’n agt-term getalpatroon.
3. Voltooi die laaste ry van die tabelle sonder om die patroon uit te brei:
a ) Posisie in ry 1 2 3 4 10
Term 5 7 9 11
b) Posisie in ry 1 2 3 4 15
Term 2 5 8 11
c) Posisie in ry 1 2 3 4
Term 4 6 8 10 24
d) Posisie in ry 1 2 3 4
Term 1 4 9 16 144

Vind die reël van die numeriese patroon
Ons kan ook ’n reël vind om die verwantskap tussen die getalle te beskryf
deur van getalsinne gebruik te maak.
Voorbeeld
Kyk na die volgende numeriese ry:
4; 7; 10; 13; … en gebruik dan die reël om die 20ste term in die ry te vind.
Die stappe is:
Vind die konstante verskil, wat in hierdie geval gelyk is aan 3.
Jy sal die 3 gebruik om met die opeenvolgende getalle in die ry te
vermenigvuldig soos hieronder gedemonstreer word: (Onthou die ry is 4; 7;
10; 13; … )
1ste term: 4 = 3(1) + 1 2de term: 7 = 3(2) + 1
3de term: 10 = 3(3) + 1 4de term: 13 = 3(4) + 1
Die getal in die hakies stem ooreen met die posisie van die term. Dus sal
die 20ste term 3(20) + 1 = 61 wees.
Die reël kan geskryf word as “3 × die posisie van die term + 1”.
Voorbeeld
Kyk na die volgende numeriese ry: 5; 7; 9; 11; … en gebruik dan die reël
om die 20ste term in die ry te vind:
Die konstante verskil is 2 en dit moet dan vermenigvuldig word soos
hieronder gewys word:
1ste term: 5 = 2(1) + 3 2de term: 7 = 2(2) + 3
3de term: 9 = 2(3) + 3 4de term: 11 = 2 (4) + 3
Die getal in die hakies stem ooreen met die posisie van die term. Dus sal
die
20ste term 2(20) + 3 = 63 wees.
Die reël in leerders se eie woorde kan geskryf word as “2 × die posisie
van die term + 3”.
Oefening 11.4
Verskaf ’n reël om die verwantskap tussen die volgende getalle te beskryf,

deur gebruik te maak van getalsinne.
1. 9; 14; 19; 24; … en bepaal dan die 20ste term.
2. 16; 20; 24; 28; … en bepaal dan die 19de term.
148 Kwartaal 3
Meetkundige patrone
Meetkundige patrone is getalpatrone wat deur diagramme verteenwoordig
word. Dit wys hoe van die getalpatroon gevorm word. Die gebruik van tabelle
maak dit makliker om die algemene reël vir die patroon te beskryf.
Voorbeeld
Bestudeer die patroon en tel die aantal kolle in elke stadium.
Sleutelwoord
• meetkundige
patroon – ’n
patroon waar
daar ’n konstante
Stadium 1 Stadium 2 Stadium 3 Stadium 4 verhouding tussen
Stage 1 Stage 2 Stage 3 Stage 4 opeenvolgende
Stadiumnommer 1 2 3 4 5 6 terme is
Aantal kolle 1 4 9
1. Beskryf wat jy oplet.

2. Trek die vyfde stadium.
3. Lys alle vierkantsgetalle tot by 100.
Antwoorde
1. Wanneer jy die aantal kolle in elke stadium 2.
getel het, toon die inligting in ’n tabel. Elke
stadium is ’n vierkant wat uit kolle bestaan.
Die aantal kolle is gelyk aan die vierkant
van die stadiumnommer. Stage 5
Stadium 5
3. Jy sou opgelet het dat die aantal kolle in elke stadium vierkante is.
As ons dus voortgaan met hierdie meetkundige patroon, sal ons die
vierkantsgetalle tot 100 vind: 1; 4; 9; 16; 25; 36; 49; 64; 81; 100.
Het jy geweet?
Die term “palindroom”
verwys na woorde wat dood
onveranderd bly nadat tot
hul letters omgekeer is. ete pup
Die naam Anna is
lepel
byvoorbeeld ’n daad kyk
palindroom. raar alle
pop knalplank pap
ere

Oefening 11.5
Uitdaging Bestudeer die diagramme
Bestudeer die getalle: 1.
232; 6 116; 505 en
7 221 227.
Hierdie getalle word
palindroomgetalle
genoem. Hulle bly eerste tweede derde
onveranderd a ) Trek die vierde en die vyfde ontwerpe.
wanneer hul syfers b ) Bereken hoeveel sirkels daar in die vierde en vyfde ontwerpe is.
omgekeerd geskryf
c ) Trek en voltooi die tabel.
word.
1. Vind alle
Ontwerpnommer 1 2 3 4 5 6
palindroom- Aantal sirkels 1 5
veelvoude van d ) Beskryf hoe om die twaalfde ontwerp in die patroon te vind sonder
13 wat minder as om die tabel te gebruik.
1 000 is. (Jy mag
’n sakrekenaar 2.
gebruik.)
3 4
2. Kan jy ’n patroon 3 5
4
in hierdie getalle 5
sien?
Hier is ’n ry kubusse met sy lengtes 3 eenhede, 4 eenhede, 5 eenhede
3. Beskryf die ensovoorts.
patroon. a ) Vind die sylengte van die tiende kubus in die ry.
b ) Trek en voltooi die tabel, wat die ry toon wat gevorm is deur die
volumes van die kubusse.
Sylengte van kubus 3 4 5 6 7 8 9
Volume van kubus
c ) Hoe het jy die negende patroon se antwoord gekry?
3. Bestudeer die vuurhoutjiepatroon hieronder en beantwoord die vrae.
a) Trek die volgende patroon.

b) Hoeveel vuurhoutjies is daar in die 1ste patroon hieronder?
c) Hoeveel vuurhoutjies is daar in die 2de patroon?
d) Hoeveel vuurhoutjies is daar in die 3de patroon?
e) Hoe sal jy die aantal vuurhoutjies in die10de patroon vind?
f ) Voltooi die volgende tabel vir die situasie beskryf in die skets.
Patroonnommer 1 2 3 4 5 10
Aantal vuurhoutjies 4 7 10
150 Kwartaal 3
Hersiening
1. Bereken die volgende drie terme in elke getalry:
a ) 6; 14; 22; 30; …; …; … (2)
b ) 1; 2; 4; 8;16; …; …; … (2)
c ) 64; 49; 36; 25; …; …; … (2)
d ) 729; 243; 81; …; …; … (2)
e ) 1; _12 ; _14 ; _18 ; …; …; … (2)
2. Gebruik die gegewe reëls om die eerste vier terme in elke getalpatroon te vind:
a ) Begin met 0 en tel 4 by om die ry uit te brei. (1)
b ) Begin met 512 en deel met 2 om die ry uit te brei. (1)
c ) Begin met 13 en tel _12 by om die ry uit te brei. (1)
d ) Begin met 1 en vermenigvuldig met 0,5 om die ry uit te brei. (1)
3. Bestudeer die volgende rye. Beskryf die reël van elkeen in jou eie woorde en gebruik jou reël om
die 10de term van daardie ry te bepaal.
a ) 2; 4; 6; 8; … (2)
b ) 1; 4; 9; 16; … (2)
c ) 2; 4; 8; 14; 22; … (2)
4. Bestudeer hierdie teëlontwerpe:
Patroon11
Pattern Patroon
Pattern2 2 Patroon
Pattern3 3
Patroon 1 2 3 4 5 10
Rooi teëls
Wit teëls
a ) Trek die vierde ontwerp. (2)
b ) Voltooi die gegewe tabel om te illustreer wat met die aantal wit teëls gebeur wanneer dit
met die rooi teëls vergelyk word. (2)
c ) Skryf die reël(s) neer wat jy gebruik het om die patroon uit te brei. (2)
5. Verskaf ’n reël om die verwantskap tussen die volgende getalle te beskryf, deur gebruik te
maak van getalsinne.
9; 14; 19; 24; … en bepaal dan die 20ste term. (4)
Totale punte: 30
Hersiening 151
interessante verhoudings
'n Verhouding is 'n vergelyking tussen twee nommers of twee hoeveelhede
wat in dieselfde eenheid gemeet word. Werk saam met ’n maat om
interessante en ongewone verhoudings te ondersoek.
1. Sê wat dit beteken as jy ’n hoeveelheid tussen twee mense in hierdie

verhoudings deel.
a) 1:1 b) 0:1 c) 1 : 0 (6)
2. ’n Groentehandelaar adverteer spesiale aanbiedinge van verskillende
produkte. Vergelyk in elke situasie die oorspronklike prys van die item
met die spesiale prys van die item in ’n verhouding in sy eenvoudigste
vorm.
(Wenk: Geen pryse word gegee nie, dus sal jy mooi moet nadink.
As jy sukkel, besluit wat die pryse kan wees en gebruik dit om
jou met jou denkproses te help.) (8)
a c
b
ies
Kies enige 3 soetriss
2
en betaal slegs vir
b ot t e ls v a r s vrugtesap
5
an 3
vir die prys v
vir
2 sakke rooi appels 20% afslag op
a die prys
van 1
sappige waatlemoene
152 Kwartaal 3
3. Tweelinge en drielinge kom gereeld in Mev.
Patel se familie voor. As Mev. Patel ’n pakkie
lekkers tussen haar ses kinders verdeel,
volgens ouderdom, deur die verhoudings
hieronder te gebruik, bereken hoeveel pare
tweelinge en/of stelle drielinge sy het. (Nie
al die verhoudings word in dalende volgorde
van die kinders se ouderdomme geskryf nie.)
a ) 12 : 9 : 7 : 6 : 4 : 1 (1)
b) 5 : 3 : 5 : 2 : 2 : 3 (1)
c) 8:6:6:3:8:1 (1)
d ) 13 : 11 : 5 : 5 : 5 : 2 (1)
e) 3:9:3:9:3:9 (1)
4. Jy het twee broers en twee susters. Jou ma beplan om ’n som geld
tussen haar kinders te verdeel in een van die verhoudings hieronder.
Die verhoudings word geskryf in dalende volgorde van die kinders se
ouderdomme.
A 5:4:3:2:1
B 12 : 9 : 8 : 4 : 3
C 9:8:6:3:1
D 6:5:4:3:2
a ) As jy die oudste kind is, sê watter verhouding jy sal kies.
Gee ’n rede vir jou antwoord. (3)
b ) As jy die middelste kind is, sê watter verhouding jy sal kies.
c ) As jy die jongste kind is, sê watter verhouding jy sal kies.
d ) As elke kind ’n heelgetal rand en geen sente in elke geval
kry, bereken die minimum bedrag geld wat jou ma
verdeel. Toon al jou berekeninge. (3)
5. Sally dink aan ’n verhouding.
Die eenvoudigste vorm van die
verhouding is 2:3. As sy 1 van die
eerste getal in haar verhouding
aftrek en 2 by die tweede getal
van haar verhouding tel, is die
eenvoudigste vorm van
die nuwe verhouding 1:2.
Vind die verhouding waaraan
Sally dink. (4)
Totale punte: 35

Tema
Wiskunde idees gebruik formules om insette en uitsette te

• Gee algemene bepaal
algebraïese
beskrywings van Die gebruik van ’n formule is dikwels die vinnigste manier om die
die verwantskap oppervlakte van ’n vorm te bereken. Formules is stelle instruksies om ’n
tussen terme. berekening te doen.
• Posisioneer
terme in ’n ry Voorbeeld
en regverdig 1. Die oppervlakte van ’n reghoek is A = l × b waar A die oppervlakte,
oplossings.
l die lengte en b die breedte verteenwoordig.
• Gee presiese
beskrywings van ’n Kom ons kyk nou hoe om die volgende te bereken:
reël in woorde. a ) Die oppervlakte, as l = 7 m en b = 4 m.
• Gebruik b ) Die oppervlakte, as l = 9,5 cm en b = 4 cm.
algebraïese taal c ) Die lengte as die oppervlakte 44 m2 is en b = 11 m .
om algemene reëls
van patrone te Antwoorde
beskryf. a ) A = l × b ⇒ A = 7 m × 4 m ⇒ A = 28 m2
b ) A = l × b ⇒ A = 9,5 cm × 4 cm ⇒ A = 38 cm2
44
c ) A = l × b ⇒ l = __Ab ⇒ l = __
11 ⇒ l = 4 m
2. Die oppervlakte van ’n

driehoek word gegee
deur A = _12 bh, waar A Loodregte
hoogte
die oppervlakte, b die
breedte en h die
loodregte hoogte
Breedte
verteenwoordig.
Kom ons kyk nou hoe om die oppervlaktes van die volgende
driehoeke te bereken:
a ) Die oppervlakte as b = 4 m en h = 7 m.
b ) Die oppervlakte as b = 14,3 cm en h = 16 cm.
Antwoorde
a ) A = _12 × b × h ⇒ A = _12 × 4 × 7 ⇒ A = 14 m2
b ) A = _12 × b × h ⇒ A = _12 × 14,3 × 16 ⇒ A = 114,4 cm2
2A 2A
Let ook op dat h = __
b
en b = __
h
.
154 Kwartaal 3
Oefening 12.1
1. Die oppervlakte van ’n reghoek word gegee deur A = l × b waar A die

oppervlakte, l die lengte en b die breedte verteenwoordig. Bepaal nou
die volgende:
a ) Die oppervlakte as l = 10 m en b = 8 m.
b ) Die oppervlakte as l = 5,5 cm en b = 26 cm.
c ) Die oppervlakte as l = 7 035,5 mm en b = 126 cm.
d ) Die oppervlakte as l = 951 mm en b = 2 736 mm.
e ) Die lengte (l) as die oppervlakte 1 722 mm2 is en die breedte (b) 14 mm is.
f ) Die breedte (b) as die oppervlakte 3 552 m2 is en die lengte (l) 222 m is.
g ) Die lengte l as die oppervlakte 123,64 cm2 is en b = 30,91 cm.
h ) Die oppervlakte as l = 39 cm en b = 273 mm.
i ) Die oppervlakte as l = 4,6 cm en b = 27 mm.
j ) Die oppervlakte as l = 3 m en b = 73 cm.
2. Die oppervlakte van ’n driehoek word gegee deur A = _12 bh, waar A die
oppervlakte, b die basis en h die loodregte hoogte verteenwoordig.
Bepaal nou die volgende:
a ) Die oppervlakte as b = 423 mm en h = 72 mm.
b ) Die oppervlakte as b = 142,5 cm en h = 74 cm.
c ) Die oppervlakte as b = 9 035 mm en h = 176 mm.
d ) Die oppervlakte as b = 142,55 m en h = 741,5 m.
e ) h as die oppervlakte is 1 236 cm2 en b = 3 cm.
f ) h as die oppervlakte is 1,26 mm2 en b = 0,2 mm.
g ) b as die oppervlakte is 0,034 m2 en h = 2 mm.
3. Die volgende formule word verskaf: y = 5x + 9.
a ) Bepaal die waarde van y as x = 7.
b ) Bepaal die waarde van y as x = 47.
c ) Bepaal die waarde van y as x = 0,8.
d ) Bepaal die waarde van y as x = 3,18.
e ) Bepaal die waarde van y as x = _35 .
4. Die volgende formule word verskaf: y = 5x + 9.
a ) Bepaal die waarde van x as y = 14.
b ) Bepaal die waarde van x as y = 34.
c ) Bepaal die waarde van x as y = 9.
d ) Bepaal die waarde van x as y = 19.
e ) Bepaal die waarde van x as y = 0.
5. Die omtrek van ’n sirkel word verskaf deur die volgende formule C = 2πr
en π word gegee as 3,14. Bepaal nou die omtrek van die volgende sirkels.
a ) r = 123 mm b ) r = 4 231 cm
c ) r = 12,53 cm d ) r = 0,125 m
e ) r = 0,012 m

gebruik vloeidiagramme om insette en uitsette
te bepaal
In Kwartaal 2 het jy met vloeidiagramme gewerk deur ’n inset en ’n reël te
gebruik om ’n uitset te bepaal soos in die diagram hieronder geïllustreer word.
Voorbeeld
Gebruik ’n gegewe reël om uitsetwaardes in die volgende vloeidiagramme
te bepaal:
insette reël uitsette
1. p = n × 5 sal verteenwoordig word deur die volgende vloeidiagram.
n p np ×= 5n =× p5
1 5 1×5= 5
2 10 2 × 5 =10
p=n×5
3 15 3 × 5 = 15
10 50 10 × 5 = 50
Ons kan dus duidelik sien dat as p = n × 5, dan volgens die vloeidiagram:
a ) 1×5=5 b) 2×5=5 c ) 3 × 5 = 15 d ) 10 × 5 = 50
2. x y
1
1 2
2 1 1
y= x
3 2 1 12
10 5
Ons kan dus duidelik sien dat as y = _12x, dan volgens die vloeidiagram:
a ) _12 × 1 = _12 b ) _12 × 2 = 1 c ) _12 × 3 = 1_12 d ) _12 × 10 = 5
3. a b b3 ×= a3+
× 6a =+b6
1 9 3 ×1 + 6 = 9
2 12 3 × 2 + 6 = 12
b = 3a + 6
3 15 3 × 3 + 6 = 15
10 36 3 × 10 + 6 = 36
Ons kan dus duidelik sien dat as b = 3a + 6, dan volgens die

vloeidiagram:
a) 3×1+6=9 b ) 3 × 2 + 6 = 12
c ) 3 × 3 + 6 = 15 d ) 3 × 10 + 6 = 36
156 Kwartaal 3
Oefening 12.2
1. Voltooi die volgende vloeidiagramme deur die ooreenstemmende

uitsetwaardes te vind:
a) m n
1 1+5=6
2 2+5=
n=m+5
3 3+5=
10 10 + 5 =
b) x y
y4=× 11 x= 4
1
_ 1
_
1 4
2
y = 1x
3 4
10
c) x y d) a b
1 1
2 2
y = 2,5x b = 3a 2
3 3
10 10
2. Bepaal die ontbrekende inset- en uitsetwaardes in die volgende

vloeidiagramme:
a) x y b) 5
1 22
1 ×2 +2
15
× 1 5
2
2 7
42
_
4 2 25
2
2
c)
1
0,5
× 0,5 +3
0,25
0,75

gebruik tabelle om insette en uitsette te
bepaal
In Kwartaal 2 het jy ook met tabelle gewerk om uitsetwaardes te bepaal deur
insette en reëls te gebruik soos in die voorbeeld hieronder getoon word.
Voorbeeld
Gebruik die reëls om die tabelle te voltooi:
a) y=x+8 b ) p = 8t – 6
1+8=9 3 + 8 = 11 8(1) – 6 = 2 8(3) – 6 = 18
x 1 2 3 10 t 1 2 3 10
y 9 10 11 18 p 2 10 18 74
Oefening 12.3
Gebruik die reëls om die tabelle te voltooi:

1. y = x – 7 2. m = 2n + 8
x 47 46 45 22 11 n 3 5 7 9 41
y m
3. y = _12 x – 4
x 36 30 24 18 12
y
4. Voltooi elke tabel deur die reël of die uitdrukking te evalueer.

a) m m + 12 b) d d – 18
3 10
9 9
15 6
38 1
5. a ) Voltooi die tabel hieronder deur die reël te evalueer.

y = 2x + 3
x 2 4 6 10
Uitdaging
y 7 11 21
As y = 4x + 3 en x = 2;
b ) Voltooi die tabel hieronder deur die reël te evalueer.
4; 6; 8; 10, trek ’n
tabel om al die b = 2a + _12
waardes vir x en y aan a 1 2 3
te dui.
b 2_12 4_12 6_12 12_12 22_12
158 Kwartaal 3
Hersiening
1. As die omtrek van ’n reghoek aangegee word as C = 2(l + b), waar l die lengte en b die breedte
verteenwoordig, bepaal die omtrek van die volgende as:
a ) l = 5 cm en b = 2 cm (2)
b ) l = 15 m en b = 3,8 m (2)
c ) l = 12,3 cm en b = 5,7 cm (2)
d ) l = _12 m en b = _14 m. (2)
2. As die oppervlakte van ’n sirkel aangegee word as A = πr2 waar π aangegee word deur 3,14
en r die radius verteenwoordig, bepaal die oppervlakte (A) van die sirkels as:
a ) r = 6 cm (2)
b ) r = 1,2 cm (2)
c ) r = 0,08 cm. (2)
3. a ) As p = 3q + 3, gebruik die volgende vloeidiagram om die uitsetwaardes vir p te bepaal: (5)
q p
1
2
3 p = 3q + 3
10
20
b ) As p = 4q – 3, gebruik die volgende vloeidiagram om die uitsetwaardes vir p te bepaal: (5)
q p
1
2
3 p = 4q 3
10
20
4. Voltooi die tabel hieronder deur die reël te evalueer.

y = 2,3x + 3
x 0 1 2 3 4 10
y 3 5,3 7,6 (6)
Totale punte: 30
Hersiening 159
Tema
13 Algebraïese uitdrukkings
Wiskunde idees gebruik wiskundige taal

• Interpreteer reëls Wiskunde is ’n taal. Om suksesvol in Wiskunde en in enige taal te wees, moet
of verwantskappe jy nuwe woorde leer en verstaan wat die woorde beteken. Wiskundige taal
wat in simboliese word in algebraïese uitdrukkings gebruik. Die vier basiese bewerkings is
vorm aangebied
optelling, aftrekking, vermenigvuldiging en deling. Elke bewerking het ’n
word.
simbool. Jy kan woordprobleme in wiskundige taal omsit deur die simbole
• Identifiseer in die tabel hieronder te gebruik.
veranderlikes
en konstantes in Woord Bewerking (Simbool) Betekenis
formules. Som/Toeneem/Meer as Optelling (+) Tel op
• Formuleer Verskil/Afneem/Minder as Aftrekking (–) Trek af
algebraïese Produk/Maal/Van Vermenigvuldiging (×) Vermenigvuldig
uitdrukkings.
Kwosiënt Deling (÷) Deel
Sleutelwoord Voorbeeld
• simbool – ’n Skryf hierdie woordprobleme in wiskundige taal:
teken wat staan a ) Die som van 12 en 45.
vir iets anders,
b ) 14 neem toe met 20.
byvoorbeeld +
is die simbool vir c ) Die verskil tussen 62 en 48.
optel d ) 83 neem af met 22.
e ) Die produk van 29 en 13.
f ) Een derde van 9.
g ) Die kwosiënt van 84 en 21.
Antwoorde
a ) 12 + 45 = 57 ← Die som b ) 14 + 20 = 34 ← Die som
c ) 62 – 48 = 14 ← Die verskil d ) 83 – 22 = 61 ← Die verskil
e ) 29 × 13 = 377 ← Die produk f ) _13 × 9 = 3 ← Die produk
g ) 84 ÷ 21 = 4 ← Die kwosiënt
Hier is ’n paar ander simbole en bewerkings wat ’n mens in wiskunde

gebruik.
Simbool Betekenis Simbool Betekenis
= Is gelyk aan ≠ Is nie gelyk aan nie
< Kleiner as ≤ Kleiner as of gelyk aan
> Groter as ≥ Groter as of gelyk aan
___
( )2 Tot die mag 2 √ 66 Vierkantswortel
3 ___
( )3 Tot die mag 3 √ 66 Derdemagswortel
160 Kwartaal 3
Voorbeeld
Skryf hierdie woordprobleme in wiskundige taal.
1. Die som van die 4 tot die mag 2 en die vierkantswortel van 9.
2. 6 is kleiner as die vierkantswortel van 49.
3. 10 is groter as die derdemagswortel van 512.
4. 12 tot die mag 2 is nie gelyk aan 24 nie.
Antwoorde__ ___
1. 42 + √9 2. 6 < √ 49
3 ____
3. 10 > √ 512 4. 122 ≠ 24
Oefening 13.1
Skryf hierdie woordprobleme in wiskundige taal.
1. 36 is minder as 41. Het jy geweet?

Die woord “algebra” is
2. Die produk van 16 en 5. ’n Latynse woord wat
van die Arabiese
3. 66 neem toe met 92. woord al-jabr af kom.
Die Arabiese
4. Die kwosiënt van 93 en 32. wiskundige,
5. Die verskil tussen 85 en 15. Mohammed ibn-Musa
al-Khowarizmi, het ’n
6. 56 is minder as 10 tot die mag 2. boek geskryf met die
titel “Hidab al-jabr
7. Die vierkantswortel van 4 is groter as 1 tot die mag 3. wal-muqubala” teen
ongeveer 825 CJ in
8. Die helfte van 100 word met 28 verminder. Baghdad. CJ beteken
Christelike Jaartelling
9. Die derdemagswortel van 64 is gelyk aan 2 tot die mag 2. wat eers as n.C.
10. Die vierkant van 8 is nie gelyk aan 16 nie. geskryf is.
Uitdaging
Steven het pakkies in ’n kantoorgebou afgelewer en in
die gebou verdwaal. Hy het op die eerste verdieping
begin. Hy het ses verdiepings op met die hysbak gery
en toe twee verdiepings af, toe nog sewe verdiepings
op en twee verdiepings af. Bepaal op watter verdieping
hy geëindig het.

Sleutelwoorde gebruik veranderlikes in algebra
• koëffisiënt – ’n In algebra gebruik ons letters om die getalle te verteenwoordig wat ons
getal wat gebruik help om probleme op te los. Ons noem die letters veranderlikes omdat hulle
word om ’n
vir enige onbekende getal kan staan.
veranderlike mee
te vermenigvuldig As jy weet dat ’n getal 3 maal groter word, kan jy byvoorbeeld ’n letter
gebruik vir die onbekende waarde om ’n term 3 × x te maak.
In ’n uitdrukking is die getal op sy eie sonder enige veranderlike die

Uitdaging konstante. In die uitdrukking 5p + 3 is die getal 3 die konstante. Die getal
Die hoogte van die ink voor die veranderlike word die koëffisiënt genoem. In hierdie geval is
in Simon se pen is 6,55 5 die koëffisiënt van p. Die koëffisiënt saam met sy veranderlike word ’n
cm. Hy het gemeet dat term genoem. Uitdrukkings bestaan uit ’n aantal terme wat veranderlike
vir elke bladsy of konstante terme bevat. Die uitdrukking 5p + 3 het twee terme, ’n
huiswerk wat hy het, veranderlike term (5p) en ’n konstante term (3).
die ink met 0,075 cm
daal. Hoeveel vol Deur die veranderlike met verskillende waardes te vervang, sal jy
bladsye huiswerk sal verskillende waardes vir die uitdrukking 3 × p + 2 kry:
Simon kan doen voor
die ink in sy pen
As p = 1, dan 3 × 1 + 2 = 5.
opdroog?
As p = 6, dan 3 × 6 + 2 = 20.
Voorbeeld
Vind die waardes van die volgende uitdrukkings:
1. 3 × x – 5 as x = 3
2. 12 ÷ a + 4 as a = 6
3. m + 2 × p – q as m = 6, p = 4 en q = 2
Antwoorde
1. As x = 3: 3 × 3 – 5 = 4
2. As a = 6: 12 ÷ 6 + 4 = 6
Het jy geweet? 3. As m = 6, p = 4 en q = 2: 6 + 2 × 4 – 2 = 12
Wanneer die jaartal
deur vier gedeel kan
word maar nie deur Oefening 13.2
honderd nie
(behalwe wanneer jy Vind die waarde van die volgende uitdrukkings:
die jaar deur 400 kan
deel), is dit ’n 1. 4 × a + 2 as a = 3 2. b ÷ 8 – 3 as b = 24
skrikkeljaar. Dus is __
3. m2 – 4 as m = 5 4. 3√ p + 8 as p = 27
1600 en 2000
skrikkeljare, maar 5. x2 + y3 as x = 1 en y = 2 6. 2 × p + 5 × q as p = 2 en q = 3.
2100 is nie. __ __
7. √ d + 3√ e as d = 16 en e = 8 8. a2 – b2 as a = 5 en b = 4
162 Kwartaal 3
Skryf terme van ’n uitdrukking
Het jy geweet?
Uitdrukkings kan bestaan uit slegs een term of baie terme. Die gedeeltes Antieke beskawings
van ’n uitdrukking wat met optellings- of aftrekkingstekens geskei word, het algebraïese
word terme genoem. ’n Term is óf ‘n getal óf ’n veranderlike. 5 en x is uitdrukkings uitge-
byvoorbeeld terme in die uitdrukking 5 + x. ’n Term kan ook ’n kombinasie skryf en het net soms
wees van getalle en/of veranderlikes, wat vermenigvuldiging en deling afkortings gebruik.
behels. Teen die Middeleeue
kon Islamitiese
In die voorbeeld hieronder het die uitdrukking twee terme, 2x en 7, wat wiskundiges praat
oor hoë magte van
deur ’n plusteken geskei word. Die uitdrukking is die som van die twee
die onbekende x, en
terme. die basiese algebra
van veelterme
2x + 7 uitwerk (sonder om
moderne simbolisme
koëffisiënt veranderlike konstante te gebruik).
2x + 7
terme
2x + 7
uitdrukking
Ander voorbeelde van uitdrukkings met baie terme is:
x+y+z
2a – 3b + 4a2
3abc – 10a + 22x + 4y – 5bc + 2ac
Waar daar meer as een bewerking in ’n uitdrukking is, gebruik hakies waar
hulle nodig is.
Voorbeeld
Skryf hierdie frases as uitdrukkings.
1. Die verskil tussen 25 en ’n getal vermenigvuldig met twee maal
dieselfde getal.
2. Die produk van drie getalle minus 3 maal die som van dieselfde drie
getalle.
Antwoorde
1. (25 – x) × 2 × x
2. a × b × c – 3(a + b + c)

In algebra skryf jy gewoonlik die getal voor die verandelike in elke term. Ons
skryf byvoorbeeld 3a en 15y en nie a3 of y15 nie.
Die letters word in alfabetiese volgorde geskryf. Die terme 2abc, 2bca en
2cba het almal dieselfe betekenis, maar ons skryf die term as 2abc om die
vereenvoudiging van uitdrukkings maliker te maak.
Oefening 13.3
1. Identifiseer die koëffisiënt, die veranderlike en die konstante term in

elkeen van die volgende uitdrukkings:
a ) 5p + 2 b) m+4
c ) 3 + 8x d ) 9 + 7y
2. Skryf die konstante term in elk van die volgende uitdrukkings neer:
a ) 4ab – 6bc + 1 – 3ac b ) 2x2 – 3x + 5
c) a–b+c–d–2 d ) 25 + 30d – 40f + 15e
3. Skryf die koëffisient van y in elk van die volgende uitdrukkings neer:
a ) 5x + 3y b ) 2a – 3b + 4y
c ) y – 6z d ) 13x – 12y
4. Skryf hierdie frases as uitdrukkings.
a ) Sewe by ’n sekere veranderlike getel.
b ) Twaalf minder as ’n veranderlike.
c ) ’n Veranderlike word vermenigvuldig met vier.
d ) Agt afgetrek van ’n veranderlike.
e ) Vyftien gedeel deur ’n veranderlike.
Uitdaging f ) ’n Veranderlike neem toe met sewe.
g ) Die produk van ’n sekere veranderlike en twintig.
Die vinnigste wat ’n
h ) ’n Veranderlike word vermenigvuldig met twee en die produk word
insek se vlerke kan
beweeg, is 57 000 keer dan van elf afgetrek.
per minuut. Die i ) Nege word bygetel by die vierkant van ’n veranderlike.
stadigste vlerkbeweging j ) Die derdemagswortel van 64 word bygetel by twee maal ’n
is 0,005 keer die veranderlike.
vinnigste vlerkbeweg-
ing. Bereken die 5. Beskryf die volgende uitdrukkings in woorde:
stadigste vlerkbeweging a ) x+4 b) x–5
en rond jou antwoord af c ) 2x d ) _3x
tot die naaste 100 e ) 6x – 1 f ) 2x + 7
g ) 2(x + y) h ) 3x – 4y
i ) (12 – 3x) + 8 j ) x + 3y
__
k ) x2 + 3 l ) 3√ y – 2
164 Kwartaal 3
Hersiening
1. Skryf hierdie woordprobleme in wiskundige taal (sonder om die antwoord uit te werk):
a ) die verskil tussen 69 en 43
b ) die som van 112 en 28
c ) een derde van 24, vermeerder met 8
d ) die vierkantswortel van 16 is gelyk aan 2 tot die mag 2
e ) 15 minder as 99
f ) 20 meer as 16. (6)
2. Vind die waarde van die letters in die volgende vloeidiagramme:
a) 2 a b ) 12 d
8 ×3 b 15 +6 e
16 c 26 f
c) 1 22
16 +g 37
49 70
(7)
3. Skryf hierdie frases as uitdrukkings (skryf die onbekende getal as x):
a ) ’n Getal word verminder deur 4 tot die mag 2.
b ) Die produk van 6 en ’n getal neem toe met 10.
c ) ’n Getal gedeel deur 3 word bygevoeg by die vierkant van daardie getal.
d ) ’n Getal vermenigvuldig met 5 word afgetrek van 25.
e ) Die helfte van ’n getal word bygetel by een derde van daardie getal.
f ) 2 minder as die produk van ’n getal en 8. (6)
4. Dink aan ’n getal. Tel 5 by. Vermenigvuldig die som met 2. Trek 1 af. Skryf ’n uitdrukking deur x
te gebruik vir die onbekende. Vind die waarde van hierdie uitdrukking as x = 12,5. (2)
5. Trek en voltooi die volgende tabel:
inset (x) –1 0 3 10 250
uitset (3x – 4) 5 (4)
6. As a = 2, b = –6 en c = 5, vind die waardes van hierdie uitdrukkings:
a ) 3b – a b ) 3(b – a) c ) a+b–c d ) 4b – 2 (4)
7. Skryf ’n uitdrukking om die verwantskap van die data in die tabelle te beskryf:
a) m 5 8 12 17 b) x –1 –4 –8 –20
n 7 10 14 19 y –2 –8 –16 –40
(4)
8. Watter getal is verdubbel en by 12 getel om 20 te gee? (2)
Totale punte: 35
Hersiening 165
Tema
14 Algebraïese vergelykings
Wiskunde idees Los getalsinne deur inspeksie op

• Skryf Om die meeste probleme in algebra op te los, moet jy in staat wees om ’n
getalsinne om getalsin te maak, wat gebaseer is op die inligting wat aan jou verskaf word,
probleemsituasies en wat jy kan oplos.
te beskryf.
• Ontleed en In vorige grade het jy getalsinne soos hierdie opgelos:
interpreteer 34 + 15 = □ ∴ 49 – 15 = □
getalsinne wat ’n
gegewe situasie In Graad 7 het ons ’n letter begin gebruik in die plek van die antwoord:
beskryf. Voorbeeld:
• Los op en voltooi As 34 + x = 49, vind die waarde van x of as 2x = 48, vind die waarde van x.
getalsinne deur
inspeksie en toets In wiskunde is die verskil tussen ’n Vergelyking met drie terme kan
en verbeter. ’n uitdrukking en ’n getalsin dat jy só lyk:
• Identifiseer uitdrukkings kan vereenvoudig, 2x + 7 = 13
veranderlikes maar jy kan dit nie oplos nie.
en konstantes in Getalsinne het gelyk aan tekens koëffisiënt veranderlike konstante konstante
gegewe formules 2x + 7 = 13
en dus kan jy dit oplos. Die
of vergelykings
(getalsinne). formele woord vir ’n getalsin is ’n terme
vergelyking.
Jy kan ’n letter vir die onbekende waarde gebruik om jou te help om die
Sleutelwoorde probleem op te los.
• vergelyking – die
formele woord vir Voorbeeld
’n getalsin Dink aan ’n getal. Vermenigvuldig dit met 2. Tel 7 by hierdie produk.
Die antwoord is 13. Wat is die getal?
Antwoord
Laat die onbekende x wees.
x × 2 + 7 = 13
2x + 7 = 13
As ons dus 7 van 13 aftrek, het ons 6 oor.
2x = 13 – 7
2x = 6
Ons moet onsself nou afvra watter getal vermenigvuldig met 2 sal ons 6
gee. Ons kan ook 6 deur 2 deel en dit sal ons die waarde van x gee.
x = _62
x=3
166 Kwartaal 3
Wanneer jy ’n getalsin opgelos het, kan jy jou oplossing nagaan deur jou
antwoord terug in die eerste lyn van die getalsin te vervang.
Het jy geweet?
Voorbeeld Euklides, die Griekse
wiskundige, het
Gaan jou antwoord na. ongeveer 300 v.C.
2x + 7 geleef en boeke
= 2 × 3 + 7 ← vervang die waarde x geskryf met die titel
Die Elemente wat
=6+7 wiskunde en
= 13 vergelykings beskryf
13 = 13 ← Links = Regs het. In hierdie boeke
het hy algebraïese
vergelykings ingesluit
Voorbeeld wat hy ontwikkel het
deur meetkundige
Skryf ’n getalsin vir elk van die volgende probleme en los op vir die vorms te bestudeer.
onbekende getal:
1. Wanneer ek ’n getal deur 4 deel, is die antwoord 6.
2. As ek 8 by ’n sekere getal voeg, kry ek 19.
3. Wanneer ek ’n sekere getal met 5 vermenigvuldig, is die antwoord 45.
4. Wanneer ek 23 van ’n sekere getal aftrek, is die antwoord 12.
Antwoorde
1. x ÷ 4 = 6, x = 6 × 4, x = 24 2. x + 8 = 19, x = 19 – 8, x = 11
3. x × 5 = 45, x = 45 ÷ 5, x = 9 4. x – 23 = 12, x = 12 + 23, x = 35
Oefening 14.1
1. Skryf ’n getalsin vir elkeen van die volgende probleme en los op vir die
onbekende getal. Gaan jou oplossings na.
a ) 12 word by ’n sekere getal getel en die antwoord is 35.
b ) As 45 van ’n sekere getal afgetrek word, is die antwoord 52.
c ) ’n Sekere getal word gedeel deur 12. Die antwoord is 7. Uitdaging
d ) ’n Sekere getal vermenigvuldig met 6 gee 54.
Vind uit of elke
e ) 3 word vermenigvuldig met ’n sekere getal. 4 word by hierdie
vergelyking waar of
produk getel. Die antwoord is 19. onwaar is. Verduidelik
2. Vind die waardes van die veranderlikes wat hierdie sinne waar maak: jou antwoord.
a ) 5 + a = 18 b ) b – 15 = 17 1. x + 1 = x
c ) 3c = 21 d ) d÷8=5
e ) 2e + 4 = 10 f ) 4f – 12 = 4 2. 3 + b = 1 + 2 + b
3. 8 + g = g + 8
4. 93 × n = (100 – 2) × n

Hersiening
gebruik getalsinne om probleme op te los
Soms gebruik ’n mens getalsinne om woordprobleme voor te stel en op te los.
As daar 12 leerders in ’n skoolkoor is en 5 is seuns, kan jy ’n getalsin gebruik
om die aantal meisies te bereken: g + 5 = 12 wat beteken daar is 7 meisies in
die koor.
Voorbeeld
1. Shuaib werk 8 uur per dag. Hoeveel verdien hy per uur as hy R960 per
dag verdien?
2. Nolovuyo betaal R38,20 vir kruideniersware. As die BTW (Belasting op
Toegevoegde Waarde) op haar kruideniersware R4,69 was, wat het
haar kruideniersware gekos voor die belasting bygevoeg is?
Antwoorde
1. Gestel Shuaib verdien x per uur.
Die vergelyking sal wees: 8 × x = 960
x sal gelyk wees aan: x = 960 ÷ 8
x = 120
Het jy geweet? Shuaib verdien dus R120 per uur.
’n Paar ander woorde 2. Gestel die koste van Nolovuyo se kruideniersware voor belasting is x.
wat met ver- begin, Die vergelyking sal wees: x + 4,69 = 38,20
soos vergelyking, is:
x sal gelyk wees aan: x = 38,20 – 4,69
verwerk, verander, x = 33,51
versteek, verwoord.
Nolovuyo se kruideniersware was R33,51 voor die BTW bygevoeg is.
Oefening 14.2
Uitdaging
Skryf en los die getalsin op wat elk van hierdie woordprobleme
Ek koop 3 ℓ koeldrank verteenwoordig. Laat x die onbekende getal wees.
by ’n supermark. Die
totale BTW is 18c. As ek 1. Lee verdien R200 ’n uur. Bereken hoeveel uur hy moet werk om R1 200
R2,01 betaal, wat is die te verdien.
koste van 1 ℓ voor
belasting bygevoeg 2. Marius koop vier blikkies koeldrank vir R28,80. Bereken die koste van
word? elke blikkie.
3. Deidre pak eiers in 52 bokse. Elke boks kan 12 eiers hou. Hoeveel eiers
het sy altesaam gepak?
4. ’n Skool het 182 Graad 7-leerders. ’n Bus wat 52 van die Graad
7-leerders na die skool vervoer, het gebreek en die leerders het die dag
nie skool bygewoon nie. Hoeveel Graad 7-leerders was teenwoordig?
5. ’n Artikel in die supermarket is x sent gemerk. BTW op die artikel is 12c,
en altesaam betaal ek R1,32. Vind x.
168 Kwartaal 3
Hersiening
1. Vind die waarde van die veranderlike wat hierdie getalsinne waar maak:
a ) h + 8 = 19
b ) 2p – 6 = 4
b ) _13 y = 12 (3)
2. Vervang die waarde vir x ten einde die waarde van y in die volgende te vind:
a ) y = 3x + 2 = 8; x = 8
b ) y = 4x – 1 = _14 ; x = _14
c ) y = 0,2x + 5; x = 10
d ) y = 10x + 12; x = 0,3 (4)
3. Skryf die volgende as getalsinne:
a ) Die verskil tussen twee getalle is 25.
b ) Die produk van 5 en p is gelyk aan die kwosiënt van q en 2.
c ) Die verskil tussen 14 en 2y is gelyk aan 6.
d ) Die produk van 15 en 4 is gelyk aan vier minder as die som van x en y. (4)
4. Los die getalsin op wat hierdie woordprobleme verteenwoordig.
a ) Ses vermeerder met drie maal ’n getal is 42. (2)
b ) Die som van ’n getal en vier maal homself is gelyk aan 25. (2)
c ) Die helfte van ’n getal by homself getel is gelyk aan 6. (2)
5. Skryf ’n getalsin om die probleem te beskryf en werk dan die oplossing uit.
a ) Twee maal ’n getal minus 4 is gelyk aan 16. Vind die getal. (3)
b ) As drie minder as een helfte van ’n getal gelyk is aan een derde van dieselfde getal,
vind die getal. (3)
c ) Die som van drie opeenvolgende getalle is 36. Vind die drie getalle. (3)
6. Is die volgende getalsinne waar of onwaar?
a ) 9 × n + 6 = 6 + 9n
b ) 8 × n + 4 = 4(2n + 1)
c ) 6 × n – 2 = 3(2n – 1)
d ) 10 ÷ 2 + 2 × 2n = 5 + 4n (4)
Totale punte: 30
Hersiening 169
Tema
15 grafieke
Wiskunde idees interpreteer grafieke

• Ontleed,
interpreteer
Dit is dikwels nuttig om data op ’n
en trek globale grafiek aan te toon, aangesien dit ’n
grafieke, met die visuele verteenwoordiging van data
klem op: is. In vorige grade het jy geleer van
– Lineêre of staafgrafieke en sirkelgrafieke.
nie-lineêre
verwantskap Sirkelgrafieke is nuttig om data te
– Konstant, verteenwoordig as ons dele van ’n
toeneem en geheel wil vergelyk.
afneem.
Staafgrafieke is nuttig om data te
verteenwoordig as ons eienskappe van
verskillende groepe wil vergelyk.
In hierdie tema is ons fokus op

lyngrafieke. Dit is onmoontlik, of baie
moeilik, om die verwantskap tussen twee hoeveelhede voor te stel deur
’n sirkelgrafiek of staafgrafiek te gebruik. Die hoeveelheid wat verander
(wissel) noem ons ’n veranderlike. Om die verwantskap tussen twee
veranderlikes grafieke voor te stel, gebruik ons ’n lyngrafiek.
Voorbeeld
Die lyngrafiek hieronder verteenwoordig hoe die temperatuur van ’n
warm drankie verander soos tyd verloop.
Temperatuur van warm drankie
100
Temperatuur (°C)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0 10 20 30 40 50 60
Tyd (in minute)
Die temperatuur daal met verloop van tyd. Dit is ’n dalende grafiek. Die
grafiek kan ook gebruik word om die temperatuur van die warm drankie na ’n
sekere tydperk te lees. Na 10 minute byvoorbeeld, is die temperatuur van die
warm drankie 55 °C. Dit word aangedui deur die rooi lyn op die grafiek.
Wat dink jy is die kamer se temperatuur?
170 Kwartaal 3
Die vorige voorbeeld toon die verwantskap tussen twee veranderlikes: Sleutelwoorde
die temperatuur en tyd. Temperatuur in grade Celsius word aangedui
op die vertikale as (ons noem hierdie as die y-as) en tyd in minute op die • afhanklike
horisontale as (ons noem dit die x-as). Dit is duidelik uit die lyngrafiek dat veranderlike – die
hoeveelheid wat
die temperatuur van die warm drankie afhanklik is van tyd. Dit beteken
waargeneem word
dat soos tyd verloop die temperatuur van die warm drankie verander. Ons
noem die temperatuur veranderlike die afhanklike veranderlike en tyd die • onafhanklike
veranderlike – die
onafhanklike veranderlike. Die afhanklike veranderlike is die hoeveelheid hoeveelheid wat
wat waargeneem word terwyl die onafhanklike veranderlike verander. gemanipuleer
word
Die onafhanklike veranderlike word op die x-as aangedui en die afhanklike
veranderlike op die y-as.
Voorbeeld
Die grafiek hieronder verteenwoordig die katbevolking in ’n stad oor agt jaar.
Katbevolking
600
500
Bevolking
400
300
200
100
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Tyd (jare)
Vraag
Wat is die katbevolking na 8 jaar?
Antwoord
Die katbevolking is ongeveer 500 na 8 jaar. Dit word aangedui deur die
rooi lyn op die grafiek.
Let daarop dat die bevolking met verloop van tyd toeneem. Dit is ’n
toenemende grafiek. Die veranderlike wat waargeneem word, soos
tyd verloop, is die bevolking en is dus die afhanklike veranderlike. Die
onafhanklike veranderlike is tyd.
Katbevolking
600
500
Bevolking
400
300
200
100
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Tyd (jare)
Tema 15: Grafieke 171

Sleutelwoorde Die verwantskap tussen twee veranderlikes kan lineêr of nie-lineêr wees.
Wanneer die verwantskap lineêr is, toon die lyngrafiek ’n perfekte reguitlyn.
• lineêre Alle ander lyngrafieke verteenwoordig nie-lineêre verwantskappe. Die lyn is
verwantskap perfek reguit omdat die grafiek teen ’n konstante koers toeneem of afneem.
– wanneer die
verwantskap ’n Lyngrafiek is konstant wanneer die lyn ’n perfekte horisontale reguitlyn
tussen die
afhanklike en
is, parallel met die x-as.
onafhanklike
1. Spoed van motor A
veranderlike Voorbeeld 140
op ’n lyngrafiek
Spoed (km/h)
120
Die volgende drie grafieke toon die spoed 100
verteenwoordig
waarteen drie motors in 60 minute reis.
80
word, is die lyn 60
reguit In al drie grafieke is die tyd die 40

20
onafhanklike veranderlike en spoed is 0
• nie-lineêre 0 10 20 30 40 50 60
verwantskap die afhanklike veranderlike. Tyd (minute)

2. Spoed van motor B
– wanneer die
Identifiseer vir elkeen:
120
verwantskap
Spoed (km/h)
100
tussen die a) of die grafiek afneem, toeneem 80
60
afhanklike en of konstant is. 40
onafhanklike b) of die veranderlikes ’n lineêre

20
0
veranderlike 0 10 20 30 40 50 60
of nie-lineêre verwantskap het.
op ’n lyngrafiek Tyd (minute)
c) die aanvanklike spoed van die 3. Spoed van motor C
verteenwoordig
word, is die lyn nie motor. 70
60
Spoed (km/h)
reguit nie d) teen watter spoed die motor na 50
40
• konstante 30 minute beweeg. 30

20
verwantskap 10
0
– wanneer die 0 10 20
Tyd (minute)
30 40 50 60
verwantskap Antwoorde
tussen die 1. a ) Afnemende grafiek Spoed van motor A
afhanklike en b ) Lineêre verwantskap 140
Spoed (km/h)
onafhanklike 120
c ) Aanvanklike spoed is 100
veranderlike 80
op ’n lyngrafiek 120 km/h; dit is waar die 60

40
verteenwoordig grafieklyn begin. 20
d ) 60 km/h soos aangedui deur

0
word, is die lyn 0 10 20 30 40 50 60
Tyd (minute)
parallel aan die die rooi lyn op die grafiek.
x-as (die afhanklike 2. a ) Toenemende grafiek Spoed van motor B
b ) Nie-lineêre verwantskap
120
veranderlike bly
Spoed (km/h)
100
konstant terwyl c ) 0 km/h; die motor begin 80
die onafhanklike uit rus.

60
40
veranderlike d ) 25 km/h soos aangedui deur 20
verander) die rooi lyn op die grafiek.

0
0 10 20 30 40 50 60
Tyd (minute)
3. a ) Konstante grafieke Spoed van motor C
b) Lineêre verwantskap 70
60
Spoed (km/h)
c) Aanvanklike spoed is 60 km/h. 50

40
d) Spoed is konstant, dus sal die 30

20
spoed na 30 minute steeds 60 10

0
km/h wees. 0 10 20
Tyd (minute)
30 40 50 60
172 Kwartaal 3
Oefening 15.1
1. Die volgende drie houers word gebruik om water by dieselfde kraan

te vul. Hoewel die houers se vorm verskil, kan hulle dieselfde volume
water hou.
A B C
a ) Die water loop teen ’n konstante koers uit die kraan. Bepaal watter
van die volgende grafieke die hoogte van die water in elke houer
verteenwoordig, soos dit gevul word.
i) ii)
Hoogte Hoogte Hoogte
Volume Volume Volume
iii)
Hoogte
Volume Volume
b ) Skets hoe die houers sal lyk vir die volgende grafieke:
Hoogte Hoogte
Volume Volume

2. Die volgende grafiek toon die temperatuurveranderings gedurende die
dag. Kyk na die grafiek en beantwoord die volgende vrae.
Temperatuur gedurende die dag
Temperatuur (ºC)
30
20
10
0
6:00 8:00 10:00 12:00 14:00 16:00 18:00
Tyd (uur)
a) Is die temperatuur konstant deur die dag?
b) Hoe laat het ons die temperatuur begin meet?
c) Omskryf die afhanklike en onafhanklike veranderlikes.
d) Gebruik die grafiek om die temperatuur teen twaalfuur (middag)
te bepaal.
e ) Wat was die maksimum temperatuur gedurende die dag?
f ) Wat was die minimum temperatuur gedurende die dag?
g ) Hoe laat was die temperatuur 15 °C?
3. Sylvia en haar gesin is Sondag op ’n

daguitstappie om haar ouma in ’n ander
dorp te gaan besoek. Op pad het hulle by
die winkel stilgehou om ’n geskenk vir haar
ouma te koop. Bestudeer die lyngrafiek van
die reis en beantwoord die volgende vrae:
Afstand vanaf huis

120
Afstand (km)
100
80
60
40
20
0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4
Tyd (uur)
174 Kwartaal 3
a) Hoe lank het dit geneem om by die winkel te kom?
b) Hoe vêr is hulle van die dorp waarin haar ouma woon?
c) Hoe lank het hulle haar ouma besoek?
d) Hoe lank het die reis hulle geneem?
e) Op die lyngrafiek sal jy ’n verandering sien nadat hulle vir 3 uur gereis
het. Kan jy sê wat toe gebeur het?
4. Kyk na die grafiek hieronder. Dit toon die reënval in ’n spesifieke gebied.
Reënval
50
45
40
35
Reënval (mm)
30
25
20
15
10
5
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Tyd (uur)
a) Vir hoe lank is die reënval gemeet?

b) Hoeveel reën het na 5 uur geval?
c) Is dit ’n lineêre of nie-lineêre verwantskap?
d) Met hoeveel het die reënval elke uur gestyg?
e) Sal jy kan voorspel wat die reënval na 10 uur sal wees? Motiveer jou
antwoord.
Uitdaging
Die volgende lyngrafieke toon die spoed van wipwaentjies op verskillende spore.
Teken sketse van moontlike spore deur die grafieke te bestudeer.
Spoed Spoed
Afstand Afstand

Trek grafieke
In hierdie eenheid sal jy lyngrafieke van beskrywings van probleemsituasies trek.
Voorbeeld
Die syaansig van drie verskillende petroltenks word hieronder getoon. Die
tenks word teen dieselfde koers volgemaak.
a ) Skets drie lyngrafieke wat die hoogte van die petrol met verloop van
tyd aandui.
b ) Bepaal die onafhanklike en afhanklike veranderlikes.
Antwoord
Dit is belangrik om daarop te let dat die hoogte van die petrol vinniger sal
toeneem as die dwarssnit kleiner is en stadiger is as die dwarssnit groter is.
a)
Hoogte Hoogte Hoogte
Tyd Tyd Tyd

b ) Die hoogte van die petrol word oor ’n tydperk waargeneem; dus
is die hoogte die afhanklike veranderlike en tyd die onafhanklike
veranderlike.
176 Kwartaal 3
Voorbeeld
’n Bottel melk word uit die yskas geneem wat ’n temperatuur van 4 °C Het jy geweet?
het en dit op ’n tafel gelos. Die kamer temperatuur is 20 °C. Dit neem die ’n Elektrokardiogram
bottel melk 15 minute om kamer temperatuur te bereik. Skets ’n lyngrafiek (EKG) is ’n hartklop-
om die verandering in temperatuur van die melk vir die eerste 25 minute monitor wat gebruik
word om die
te verteenwoordig.
elektriese aktiwiteit
Antwoord van die hart oor ’n
tydperk te meet. Dit
Maak seker jy merk jou asse korrek en dat jy die eenheid van meting word op ’n lyngrafiek
insluit. aangetoon. Dokters
Temperatuur van melk kan hierdie grafiek
25 gebruik om ’n pasiënt
se hartkloptempo,
Temperatuur (°C)
20 grootte van die

15
hartkamers, en
teenwoordigheid van
10 skade aan die hart te
bepaal. Hulle kan ook
5 die uitwerking van
stimuli op die hart,
0
0 5 10 15 20 25 byvoorbeeld
Tyd (minute) oefening en dwelms
toets.
Oefening 15.2
1. Dui die volgende verwantskappe op ’n lyngrafiek aan. Plaas die

afhanklike veranderlike op die y-as en die onafhanklike veranderlike op
die x-as.
a ) Daar is ’n lineêre verwantskap tussen windspoed en temperatuur.
Soos die windspoed toeneem daal die temperatuur teen ’n konstante
koers.
b ) Die druk in ’n ruimtetuig word konstant gehou.
c ) Die paddabevolking in die plaaslike rivier toon nie-lineêre groei en dit
neem toe.
d ) Die spoed van ’n sportmotor neem toe teen ’n konstante
koers, is dan vir ’n tydperk konstant waarna dit weer
toeneem teen ’n nie-konstante koers.
2. Sebastian besluit om met sy fiets te gaan ry. Hy reis 8 km in
40 minute terwyl sy spoed teen ’n konstante spoed toeneem
wanneer hy sy vriend sien. Hy stop onmiddellik en gesels
30 minute met sy vriend waarna hy teen ’n konstante spoed
terugkeer huis toe. Hy is na 1 uur en 30 minute terug by die huis.
Gebruik ’n lyngrafiek om die verwantskap tussen die afstand wat hy van
die huis af gereis het, en die tyd wat dit hom geneem het, aan te toon.

Hersiening
1. Gee definisies vir die volgende terme: 4. Die buitetemperatuur is oor die voorafgaande
a ) Onafhanklike veranderlike. (1) 9 uur gemeet en word in die grafiek
b ) Afhanklike veranderlike. (1) verteenwoordig. Beantwoord die volgende
vrae.
2. Sê watter van die volgende grafieke ’n
konstante, lineêre of nie-lineêre verwantskap Buitetemperatuur
tussen die afhanklike en onafhanklike 30
veranderlikes verteenwoordig: (3)
Temperatuur (°C)
25
20
15
10
5
0
a) b) c) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Tyd (uur)
3. Drie houers van verskillende vorms word
gebruik om petrol na ’n dorpie vanaf die naaste a ) Neem die temperatuur toe of af met
petrolstasie te vervoer. Die petrolpomp verskaf verloop van tyd? (1)
brandstof verskaf teen ’n konstante koers. b ) Is daar ’n lineêre of nie-lineêre verwantskap
Die grafieke hieronder toon die hoogte van tussen die tyd en die temperatuur? (1)
die petrol in verskillende houers met verloop c ) Wat is die afhanklike veranderlike in die
van tyd. Skets netjiese diagramme wat die grafiek? (1)
moontlike vorm van die houers aandui. (3) d ) Wat is die onafhanklike veranderlike in
die grafiek? (1)
a) b) c) e ) Wat was die buitetemperatuur toe ons
met die metings begin het? (2)
Hoogte van petrol
Hoogte van petrol
Hoogte van petrol
f ) Wat was die

buitetemperatuur
na 4 uur? (2)
g ) Hoeveel uur
het verloop
Tyd Tyd Tyd
voordat die
c) buitetemperatuur
5 °C was? (2)
Hoogte van petrol
5. ’n Reënmeter word
gebruik om die reënval
te meet. In die eerste
uur het 100 mm reën Reënmeter
Tyd Tyd geval en daarna net 50
mm reën elke uur. Ons het ons metings na
5 uur gestop. Skets die reënval oor die laaste
5 uur deur dit op ’n lyngrafiek te skets. (5)
178 Kwartaal 1
6. Na skool gaan besoek Max sy ouma en dan d ) Watter maatskappy behoort Joseph te
gaan hy huis toe. Kyk na die grafiek hieronder: kies as hy vir korter as 50 minute praat?
Motiveer jou antwoord. (3)
Max se reis van die skool af huis toe
8. Die renosterbevolking in ’n park word deur die
Afstand vanaf huis (km)
6
5 lyngrafiek hieronder verteenwoordig.
4
35
3
2 30
Renosterbevolking
1 25
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 20
Tyd (minute)
15
a) Hoe vêr is die skool van Max se huis af? (2)
b) Hoe vêr is Max se huis van sy ouma af? (2) 10
c) Vir hoe lank besoek hy sy ouma? (2) 5

d) Hoe lank neem Max om van sy ouma
0
na sy huis met die fiets te ry? (2) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7. Joseph moet besluit watter van twee Tyd (maande)

selfoonmaatskappye om te gebruik. Hy gebruik a ) Neem die renosterbevolking toe of af? (1)
die volgende lyngrafieke om te help besluit b ) Wat was die aanvanklike
watter een hy moet kies. renosterbevolking? (2)
Koste van oproepe c ) Is dit ’n lineêre of nie-lineêre
Selfoon X verwantskap? (1)
d ) Hoeveel renosters sterf elke maand? (2)
Koste per maand (Rand))
e ) As hierdie neiging voortgaan, na hoeveel

Selfoon Z maande sal daar geen renosters in die
120 park oor wees nie? (2)
100
0 50
Tyd (minute)
a ) Watter maatskappy het die hoogste
diensfooi (die basiese fooi wat jy betaal
sluit koste vir oproepe uit) per maand?
Wat is hierdie diensfooi? (2)
b ) Wat sal die koste wees as jy vir 50
minute op elkeen praat? (3) Totale punte: 50
c ) Watter maatskappy behoort Joseph te
kies as hy vir langer as 50 minute praat?
Motiveer jou antwoord. (3)
Hersiening 179
Tema
16 Transformasie meetkunde
Wiskunde idees Ondersoek translasies

• Herken, beskryf en Om te vervorm beteken om te verander, dus is ’n transformasie van ’n
voer translasies, 2D vorm ’n verandering wat aan die vorm gemaak is. Ons kan ’n vorm op
refleksies en verskillende maniere vervorm: deur dit te beweeg, te reflekteer of dit te
rotasies uit. draai. Al die transformasies wat ons in hierdie eenheid behandel is rigiede
• Identifiseer en trek transformasies. Dit beteken dat die grootte en die vorm van die 2D vorm
simmetrielyne. onveranderd bly. Ons noem die oorspronklike vorm die voorwerp en die
• Trek vergrotings transformasie die beeld.
en verkleinings
van meetkundige Ons sal translasie eerste behandel. ’n Translasie beweeg ’n voorwerp van
figure. een plek na ’n ander. Elke punt in ’n 2D vorm word deur ’n vaste afstand in ’n
• Kombineer gegewe rigting beweeg. Die vorm kan opwaarts of afwaarts of links of regs
transformasies. beweeg word.
Die letter T is na regs beweeg: T T

Die letter S is afwaarts beweeg: S
Sleutelwoorde
• transformasie – ’n
verandering in die
posisie en/of die
oriëntasie van ’n
vorm S
• rigiede transfor-
masie – ’n
transformasie
waarin grootte en
vorm behou word
(nie verander nie)
• voorwerp – die
oorspronklike
vorm voor ’n
transformasie
• beeld – die vorm
Die ster is na regs en afwaarts beweeg.
na ’n transformasie
• translasie – ’n
transformasie
waarin ’n vorm
links/regs of
opwaarts/afwaarts
beweeg Die groen vorm is die beeld van die oorspronklike vorm na ’n translasie. ’n Trans-
lasie word soms ook ’n skuif genoem. Jy skuif ’n voorwerp om sy beeld te kry.
180 Kwartaal 3
In hierdie translasie is die groen vorm 4 blokke na regs en 2 blokke opwaarts
beweeg.
Wanneer die translasie beskryf word, is dit noodsaaklik om die rigting van
die beweging te noem asook die afstand van die beweging waar moontlik.
Voorbeeld
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
a
A F
D
b
c
d E
e B C
Vorm A is 3 eenhede afwaarts getransleer om vorm B te word.
Vorm B is 5 eenhede na regs getransleer om vorm C te word.
Vorm E is 4 eenhede na regs en 2 eenhede opwaarts getransleer om vorm
F te word.
Oefening 16.1
Gebruik die rooster in die voorbeeld hierbo om elke translasie te beskryf.
1. Beskryf hoe vorm A getransleer is om vorm F te word.

2. Beskryf hoe vorm C getransleer is om vorm B te word.
3. Beskryf hoe vorm C getransleer is om vorm D te word.
4. Beskryf hoe vorm F getransleer is om vorm B te word.
5. Watter vorm is 1 eenheid opwaarts en 4 eenhede na links vanaf vorm E
getransleer?
6. Watter vorm is 1 eenheid afwaarts en 4 eenhede na regs getransleer om
vorm D te word?
7. Watter vorm vind jy in hierdie selle?
a ) b2 b ) d3 c) d15
d ) c10 e ) b19 f) e7
8. Transleer vorm D na
d18 d19 d20

e18 e19 e20
op hierdie rooster en beskryf die translasie.
Tema 16: Transformasie meetkunde 181

9.
Het jy geweet?
A T
Die woord
“tesselasie” beteken
om ’n vorm te
herhaal sonder enige
gapings of
oorvleueling. Dit is
wat teëllêers doen
wanneer hulle
patrone op ’n vloer
maak met teëls.
Op ruitjiespapier, teken vorms A en T oor.
a ) Transleer vierkant A vyf blokke na regs.
b ) Transleer driehoek T vier blokke afwaarts.
10.
Op ruitjiespapier, trek vlieër K en transleer K ses blokke regs en twee

blokke afwaarts.
Uitdaging
Ontwerp ’n vorm op ruitjiespapier en gee instruksies om die vorm ’n sekere aantal
vierkante opwaarts of afwaarts en links of regs te transleer. Gee die vorm aan ’n
vriend om te sien of hulle die translasie akkuraat kan uitvoer.
182 Kwartaal 3
Ondersoek refleksies Sleutelwoorde
Die tweede transformasie wat ons sal behandel is ’n refleksie. Baie plante • refleksie – ’n
en ander lewende dinge in die natuur is simmetries. spieëlbeeld van
’n vorm wat
gereflekteer is
• simmetrielyn –
die lyn waaroor ’n
vorm gereflekteer
word. Dit word
ook die spieëllyn
genoem
’n Refleksie van ’n 2D vorm is ’n spieëlbeeld van die vorm.

Hierdie transformasie “keer ’n figuur om” oor ’n spieëllyn wat die
simmetrielyn genoem word. ’n Simmetrielyn verdeel ’n figuur in
twee spieëlbeeldhelftes en word gewoonlik as ’n stippellyn geteken.
Kan jy jou voorstel dat ’n stippellyn presies deur die helfte van die
prente hierbo getrek word?
voorwerp beeld
C
In elke diagram is ’n vorm oor die stippellyn gereflekteer.
Oefening 16.2
1. Vir elke paar vorms, sê of vorm Q ’n refleksie van vorm P is of nie.

a) b) c)
P P
P Q
Q
Q
2. As vorm F ’n refleksie van vorm E is, kan ’n mens sê dat vorm E ook ’n
refleksie van vorm F is? Verduidelik jou antwoord.

3. Trek ’n refleksie van elke ingekleurde vierkant oor die rooi refleksielyn.
Skryf die nuwe posisie van elke vierkant neer nadat dit gereflekteer is.
Het jy geweet?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Alle vorms kan a
gereflekteer word,
b
maar nie alle vorms
c
het ’n simmetrielyn
nie. Sekere vorms het d
net een simmetrielyn, e
terwyl ander vorms f
meer as een g
simmetrielyn het.
4. Beskryf die ooreenkomste en die verskille tussen translasies en

refleksies.
Uitdaging 5. Watter van die volgende lyne, wat deur die getalle hieronder getrek is, is
Kyk na die aantal simmetrielyne?
simmetrielyne wat jy
getrek het vir die
reëlmatige veelhoeke
4 3 7 8
in vraag 8 in Oefening 6. Reflekteer die driehoek in die stippellyn.
16.2. Veralgemeen ’n
reël oor die aantal
simmetrielyne vir
reëlmatige veelhoeke.
7. Trek enige simmetrielyne in die volgende vorms:
Ellips Gelykbenige trapesium Parallelogram

8. Trek al die simmetrielyne vir hierdie reëlmatige veelhoeke:
Gelyksydige Gelykbenige Gelykbenige

driehoek Vierkant seshoek
vyfhoek
184 Kwartaal 3
Ondersoek rotasies Sleutelwoorde
Die derde transformasie wat ons • rotasie – ’n
behandel is ’n rotasie. In ’n rotasie word transformasie
’n 2D vorm om ’n punt gedraai wat die waarin jy ’n vorm
roteer (draai)
rotasiepunt genoem word.
voorwerp • rotasiepunt – die
punt waarom ’n
vorm in ’n rotasie
roteer
beeld
• orde van
rotasiesimmetrie
Ons beskryf ’n rotasie as kloksgewys of anti-
– die aantal
kloksgewys om die rotasiepunt. Die wysers van posisies waarheen
’n horlosie beweeg na regs en roteer om die ’n vorm geroteer
middelpunt van die horlosie gesig. Ons noem kan word sonder
hierdie beweging ’n kloksgewyse rotasie. om enige
veranderings te
Die aantal posisies wat ’n vorm geroteer kan word, sonder om enige maak aan die
veranderings te maak aan die manier hoe dit manier waarop
dit oorspronklik
oorspronklik gelyk het, word die orde van
gelyk het en na
rotasiesimmetrie genoem. sy oorspronklike
posisie terugkeer
Elke 2D vorm het rotasiesimmetrie van ten
minste orde 1. As die orde van rotasiesimmetrie
van ’n 2D vorm 1 is, beskou ons dat hierdie vorm
nie ware rotasiesimmetrie het nie.
’n Gelyksydige driehoek (met alle sye gelyk) het ’n rotasiesimmetrie van orde 3.
Jy kan ’n sirkel deur enige hoek roteer en dit sal steeds dieselfde lyk. Ons sê dat
‘n sirkel ’n oneindige orde van rotasiesimmetrie het.
Voorbeeld
Die vorm hieronder is elke keer kloksgewys deur 90° vier keer geroteer
tot dit uiteindelik ’n volle draai voltooi het. Die vorm het ’n
rotasiesimmetrie van orde 4 omdat dit 4 rotasies neem om na die
oorspronklike posisie terug te keer.
90°
180° 270° 360°

Oefening 16.3
1. Beskryf die transformasie wat lemme van ’n penrat maak wanneer hulle
draai.
2. Teken ’n 90° kloksgewyse rotasie van hierdie vorms.
a ) driehoek b ) vierkant c ) pentagoon d ) heksagoon
Het jy geweet?
’n Sirkel het ’n
oneindige orde van 3. Teken ’n 180° kloksgewyse rotasie van hierdie vorms.
rotasiesimmetrie. Dit a) b) c) d)
is omdat dit enige
aantal keer om die
middelpunt geroteer
kan word en dit sal
steeds dieselfde lyk.
4. Trek ’n reghoek en besluit oor die orde van rotasiesimmetrie van jou
reghoek.
5. Wat is die orde van rotasiesimmetrie van ’n reëlmatige seshoek?
6. In die vorms hieronder, bereken die orde van rotasiesimmetrie vir elke
vorm:
a) b)
186 Kwartaal 3
c) d)
e) f )
7. Beskryf hoe die pienk vorm in die diagram hieronder roteer moet word
om die blou vorm te word.
8. Trek die reghoek oor op ruitjiespapier en roteer dit kloksgewys deur 180°
om punt P.
Uitdaging
Hoeveel keer moet ’n
9. In die diagram hieronder, beskryf die rotasie vanaf driehoek A'B'C' na gelykbenige
reghoekige driehoek
driehoek A'''B'''C'''.
deur punt P geroteer
C' word om een volle
B omwenteling te
voltooi?
A'
C
A Rotasiepunt B'
B''' A"
C"
A''' P
B"
C'''

Sleutelwoorde Vergroot en verklein meetkundige figure
• vergroting – ’n Die transformasies wat tot dusvêr bestudeer is verander nie die vorm of
transformasie van grootte van die oorspronklike voorwerpe nie. Translasies, refleksies en
’n voorwerp wat rotasies skep kongruente figure. Die voorwerp en sy beeld het dieselfde
die vorm behou,
vorm en dieselfde grootte.
maar die voorwerp
groter maak
Vergrotings en verkleinings verander die grootte van voorwerpe deur
• verkleining – ’n die lengte van die sye te vergroot of te verklein vanaf ’n punt wat die
transformasie van
middelpunt van vergroting genoem word. Die hoeke bly dieselfde, wat
’n voorwerp wat
die vorm behou, gelykvormige voorwerpe eerder as kongruente voorwerpe skep. Die
maar die voorwerp hoeveelheid waarmee die voorwerp vergroot of verklein word, word die
kleiner maak vergrotingsfaktor of die verkleiningsfaktor genoem.
• middelpunt van
vergroting – die
punt vanwaar
die vergroting beeld
plaasvind
• gelykvormige voorwerp
voorwerpe –
voorwerpe wat
dieselfde vorm
het maar nie middelpunt
noodwendig van vergroting
dieselfde grootte
is nie
• kongruente
voorwerpe – Hierdie transformasies is nie rigiede
voorwerpe wat transformasies nie, omdat die grootte van die
dieselfde vorm en 2D vorm verander wanneer die voorwerp ’n
dieselfde grootte is vergroting of verkleining ondergaan.
• vergrotingsfaktor
– die aantal keer Verbeel jou jy kyk na ’n blom deur ’n vergrootglas.
wat die voorwerp Die vorm bly dieselfde maar die blom lyk groter.
vergroot word
(byvoorbeeld ’n Die reghoek wat een blok hoog en twee blokke breed is word vergroot deur
vergrotingsfaktor ’n vergrotingsfaktor van 2. Dit beteken dat die lengte van elke sy verdubbel
van 2 wat beteken word.
die lengtes van
die sye word
verdubbel)
Die beeld het dieselfde vorm as die oorspronklike voorwerp, maar nie dieselfde
grootte nie. Die verhouding van die lengte en die wydte van die reghoeke bly
dieselfde, omdat 2:1 dieselfde is as 4:2. Die sye bly in dieselfde verhouding.
188 Kwartaal 3
Oefening 16.4 Sleutelwoorde
• verkleinings-
1. a ) In die voorbeeld hierbo, bereken die oppervlakte van die faktor – die faktor
oorspronklike reghoek met lengte 2 cm en breedte 1 cm. waar deur die
b ) Wat is die oppervlakte van die groot reghoek? voorwerp verklein
word (byvoorbeeld
2. Trek die letter N op ruitjiespapier en vergroot ’n faktor van _12 wat
die letter met ’n vergrotingsfaktor van 4. beteken die lengte
van sy sye word
3. As ’n sirkel ’n omtrek van 10 cm het en ’n tweede gehalveer)
sirkel met ’n verkleiningsfaktor van 2 getrek
word, wat is die omtrek van die kleiner sirkel?
4. As die omtrek van ’n vierkant 12 cm is en die
vierkant word vergroot met ’n vergrotingsfaktor van 2, wat sal die omtrek
van die groter vierkant wees?
5. As die omtrek van ’n vierkant 24 cm is en die vierkant word verklein met ’n
faktor van _13 , wat sal die omtrek van die kleiner vierkant wees?
6. In die vorms hieronder, bereken die verhouding van die oppervlakte van
die oorspronklike vorm tot die oppervlakte van die vergroting. Uitdaging
a) b)
As die vergrotings-
faktor van ’n reghoek
3 is, hoeveel groter sal
die oppervlakte van
die beeld as die opper-
vlakte van die
7. Gebruik ruitjiespapier om hierdie vorms te trek en vergroot elkeen met ’n oorspronklike
faktor van 2. voorwerp wees?
a) b) c)
8. Wat is die vergrotings- of verkleiningsfaktor in elk van die vorms hieronder?

a) b) c)

Sleutelwoord Los probleme op wat transformasies behels
• tesselasie – ’n ’n Mens kan ’n kombinasie van transformasies
patroon van in een situasie hê. Sekere patrone word gemaak
kongruente vorms met rotasies en translasies. Patrone wat ’n
wat ’n oppervlak
verskeidenheid transformasies gebruik
sonder gapings
of oorvleueling om ’n oppervlak soos ’n vloer te bedek, word
bedek tesselasie genoem (as daar geen gapings of
oorvleuelings is nie). Tesselasie word ook teëlwerk
genoem. Verskillende kleure kan ook gebruik word
om ’n 3D effek te gee.
Oefening 16.5
1. Kyk na die tekening van ’n seiljag. Watter transformasie word hier getoon?
2. Watter transformasie beskryf die posisie van die drie driehoeke die beste?
3. Vind die middelpunt van ’n vel cm2-kolletjiespapier of ruitjiespapier

deur die papier in die helfte te vou en weer in die helfte te vou (soos
getoon word in die illustrasie).
A
4
C 3 B
Trek nou △ABC met B in die middelpunt van die vel papier met
^
AB = 4 cm, BC = 3 cm en B = 90°.
a ) Reflekteer △ABC om BC om △ADC te gee.
b ) Watter soort driehoek is ADC?
c ) Reflekteer ADC om AD om vierhoek AEDC te gee.
d ) Watter soort vierhoek is AEDC?
e ) Transleer vierhoek AEDC 4 eenhede opwaarts en 3 eenhede na regs
om vierhoek AFGE te gee.
190 Kwartaal 3
f ) Watter soort vierhoek is AFGE?
g ) Transleer vierhoek AEDC 4 eenhede afwaarts en 3 eenhede na regs
om vierhoek EHID te gee.
h ) Transleer vierhoek AEDC 4 eenhede afwaarts en 3 eenhede na links
om vierhoek CDJK te gee.
i ) Transleer vierhoek AEDC 4 eenhede opwaarts en 3 eenhede na links
om vierhoek MACL te gee.
j ) Wat is die korrekte wiskundige naam vir die veelhoek
AFGEHIDJKCLM?
4. Kyk na hierdie vorms op die rooster hieronder:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
a C E
b
c
d
e
f A B
g G H
h D F
i
a) Watter soort enkele transformasie verander vorm A na vorm B?

b) Watter soort enkele transformasie verander vorm C na vorm D?
c) Watter soort enkele transformasie verander vorm E na vorm F?
d) Watter soort enkele transformasie verander vorm G na vorm H?
5. In die rooster hierbo, watter blaarvorm vind jy in hierdie selle?
a ) f17 b ) b10 c ) d6
d ) d13 e ) e10 f ) f20
6. Skryf die woord “EXIT” op ruitjiespapier en reflekteer dit oor die spieëllyn.
7. ’n Vloerteëllêer het vierkantige keramiekteëls wat 30 cm ×

30 cm is. Hy moet ’n kombuisvloer teël wat 600 cm lank en
300 cm breed is. As hy die teëls langs mekaar plaas deur
translasies, rotasies en refleksies te gebruik, hoeveel teëls
sal hy nodig hê om die vloer te bedek?

Hersiening
1. Trek enige simmetrielyne in die vorms hieronder: (5)
2. Teken ’n 90° kloksgewyse rotasie van elke vorm:

a ) b ) c ) d )
(4)
3. As vorm M, 5 eenhede na links en 3 eenhede opwaarts getransleer word om vorm N te gee,
beskryf hoe om vorm N te transleer om by vorm M uit te kom. (2)
4. As ’n vorm ’n rotasiesimmetrie van orde 1 het, hoeveel grade moet jy dit roteer voor hy weer
op homself land? (1)
5. As ’n vorm getransleer word, is die beeld kongruent met die oorspronklike voorwerp?
Gebruik ’n voorbeeld om jou antwoord te verduidelik. (2)
6. As ’n vorm gereflekteer word, is dit kongruent met die oorspronklike voorwerp? Gebruik ’n
voorbeeld om jou antwoord te verduidelik. (2)
7. As ’n vorm geroteer word, is die beeld kongruent met die oorspronklike voorwerp? Gebruik
’n voorbeeld om jou antwoord te verduidelik. (2)
8. As ’n vorm met ’n faktor van 2 vergroot word, is die beeld kongruent met die oorspronklike
voorwerp? Gebruik ’n voorbeeld om jou antwoord te verduidelik. (2)
9. Kyk na die pare vorms hieronder. Identifiseer in elke geval of die tweede vorm ’n translasie,
refleksie of rotasie van die eerste vorm is. (3)
a) b) c )
192 Kwartaal 1
10. Transleer △ABC vyf eenhede regs en een eenheid afwaarts. Reflekteer dan die nuwe
driehoek oor die kortste sy. (3)
Antwoord
11. Roteer △DEF 180° kloksgewys. Transleer dan die beeld van △DEF twee eenhede links
en drie eenhede opwaarts. (3)
F
Antwoord
D E
12. As die sye van △ABC 3 cm, 4 cm en 5 cm is, en die driehoek met ’n faktor van 4 vergroot word,
wat is die lengtes van die sye van die vergrote beeld van △ABC? (1)
Totale punte: 30
Hersiening 193
formele Assessering: Voorbeeldprojek
Hoe ons water gebruik

In hierdie projek sal ons kyk hoe water in ons land en in ’n gemiddelde
huishouding gebruik word.
1. ’n Opname het getoon dat die gemiddelde huishouding in ’n dorp
elke maand 20 000 ℓ water gebruik. Die data word in die staafgrafiek
regs aangedui.
a ) Lees die aantal liter wat vir elke huishoudelike aktiwiteit gebruik
word van die staafgrafiek af en voltooi die tabel. (5)
Hoeveelheid water in ’n
Aktiwiteit Aantal liter % van totaal huishouding gebruik
Bad/was/stort 6 000
5 000
Kook/drink
4 000
Aantal liter
Tuin 3 000
Wasgoed/skottelgoed 2 000
Toilet 1 000
0
Bad/was/
stort
Kook/drink
Tuin
Wasgoed/
skottelgoed
Toilet
b ) Trek ’n sirkeldiagram om hierdie data te toon. (7)
c ) Bereken die gemiddelde weeklikse verbruik van water in elke
kategorie. (3)
Aktiwiteit
d ) Bereken die gemiddelde daaglikse verbruik van water in elke
kategorie. (2)
e ) Bespreek hoe huishoudings minder water kan gebruik. (2)
2. Die Weerburo het hierdie data in ’n grafiek van die totale reënval vir die
jaar verskaf. Die grafiek hieronder word 'n gebrokelyn-grafiek genoem.
Totale reënval vir elke maand van die jaar
60
50
Reënval (mm)
40
30
20
10
J F M A M J J A S O N D
Maande
a) Gedurende watter maand was die minste reën aangeteken? (1)
b) Gedurende watter maand is die hoogste reënval aangeteken? (1)
c) Hoeveel millimeter reën het in Maart geval? (1)
d) Bespreek hoe die reënval patroon waterverbruik kan beïnvloed. (2)
194 Kwartaal 3
3. Bestudeer die grafieke wat waterverbruik toon (gemeet in miljoen m3)
elke jaar.
a ) Hoeveel miljoen m3 water is in 1995 vir besproeiing gebruik? (1)
b ) In watter jaar is 15 000 miljoen m in totaal gebruik?
3
(1)
Waterverbruik van 1980 tot 2010
22
Totaal
20
Waterverbruik (1 000 miljoen m3)
18
16
14
Besproeiing
12
10
Huishoudelik,
8 industrieel,
mynbou en
6 kragstasies
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

Jare Voedselgewasse word besproei
c ) Trek die grafieke op grafiekpapier oor en trek die lyne van

waterverbruik tot 2020 vir al drie grafieke verder. Wat is jou
voorspelde syfer vir die totale waterverbruik in die jaar 2020? (1)
d ) Bereken die verskil tussen die hoeveelheid water verbruik vir
besproeiing en die hoeveelheid verbruik vir huishoudelike,
industriële, mynbou en kragstasies: (2)
i ) in 1980 ii ) in 2010
e ) Beskryf die tendens wat jy oplet uit jou antwoord op vraag 3 d). (2)
f ) Verduidelik waarom jy dink hierdie tendens plaasvind. (2)
4. Waterbesoedeling is die storting van afvalmateriaal in die see, riviere,
mere en damme. 1 ℓ olie kan 1 000 kl drinkwater besoedel.
a ) Hoeveel miljoen kl drinkwater kan 900 000 ℓ olie besoedel? (2)
b ) Bespreek die uitwerking wat waterbesoedeling op ’n land kan
Sleutelwoord
hê. Verduidelik hoe die besoedeling mense, diere, huishoudings
en die ekonomie van die land beïnvloed. (5) • tendens – die
Totale punte: 40 algemene
rigting waarin
iets verander of
beweeg
Formele Assessering: Voorbeeldprojek 195

Tema
17 Meetkunde van 3D voorwerpe
Wiskunde idees Klassifiseer 3D voorwerpe

• Identifiseer en 3D (driedimensionele) voorwerpe word
benoem 3D soms soliede vorms genoem. Hulle het drie hoogte
voorwerpe. dimensies, naamlik lengte, breedte en hoogte.
• Beskryf, sorteer
en vergelyk 3D Hier is ’n paar 3D voorwerpe wat jy dalk reeds
lengte
voorwerpe volgens ken. breedte
hul eienskappe.
• Bou modelle van
3D voorwerpe
deur nette te
gebruik.
kubus vierkantige piramide
keël silinder
Het jy geweet?
Het jy geweet dat die sfeer driehoekige prisma
Engelse woord vir
veelvlak polyhedron
is? Die woord is
afkomstig uit die
Griekse taal: poly
beteken baie en
edron beteken vlak. driehoekige piramide reghoekige prisma
hoekpunt
’n Veelvlak is ’n soliede voorwerp waarvan al die oppervlakke plat is. Elke plat
oppervlak van ’n veelvlak is ’n vierhoek en word ’n vlak genoem. Twee vlakke
vlak
ontmoet by ’n rand. Elke punt waar drie vlakke ontmoet vorm ’n hoekpunt.
In Tema 10 het ons twee belangrike groepe veelvlakke bespreek: prismas en

rand
piramides.
196 Kwartaal 3
Oefening 17.1
Uitdaging
1. Trek en vul hierdie tabel in. Skryf die name van bogenoemde agt Vind voorwerpe in die
3D voorwerpe in die korrekte kolomme in. klaskamer of by die
huis wat soos
Slegs plat vlakke Plat en geboë vlakke Slegs geboë vlakke wiskundige 3D
voorwerpe lyk. Teken
’n skets van elke
voorwerp en skryf die
naam van die 3D
voorwerp neer waarna
dit die meeste lyk.
2. Vir elk van die voorwerpe hieronder, noem die vorm en verskaf:
a ) die aantal vlakke b ) die aantal rande
c ) die aantal hoekpunte.
i) ii)
iii) iv)
3. Skryf die 3D voorwerpe op hierdie bladsy neer wat goeie modelle vir elk
van hierdie items sal maak:
a ) Die skerp punt van ’n potlood b ) ’n Tennisbal
c ) ’n Blikkie vrugtesap d ) ’n Seskantige dobbelsteen
e ) ’n Matras f ) ’n Deurwig.
4. Gee die korrekte 3D name vir die volgende voorwerpe:
a) b)
c) d)
Tema 17: Meetkunde van 3D voorwerpe 197

Sleutelwoorde Prismas en piramide
• reëlmatige ’n Prisma is ’n 3D voorwerp wat ’n konstante
prisma – ’n prisma dwarssnit het. Dit het twee parallelle vlakke wat
met reëlmatige kongruente veelhoeke is. Met ander woorde, die eindvlakke
veelhoeke op die
dwarssnit van die vorm bly dieselfde langs die hele
punte eindvlakke
lengte van die prisma. Hierdie vlakke word die
• vyfhoekig – in “punte” van die prisma genoem.
die vorm van ’n
vyfhoek (5-kantige
’n Kubus is ’n spesiale tipe reghoekige prisma omdat al sy
figuur)
vlakke kongruent is.
• sewehoekig – in
die vorm van
’n sewehoek
(7-kantige figuur) Reëlmatige en onreëlmatige prismas
As die vorm aan die punte van ’n prisma reëlmatige veelhoeke is, dan noem
ons die prisma ’n reëlmatige prisma. As die vorm aan die punte nie reëlmatige
veelhoeke is nie, dan noem ons die prisma ’n onreëlmatige prisma.
’n reëlmatige vyfhoekige prisma ’n onreëlmatige vyfhoekige prisma

Die eindvlak of dwarssnit van die reëlmatige vyfhoekige prisma is ’n
reëlmatige vyfhoek met al vyf sye gelyk.
Die dwarssnit is die veelhoek wat gevorm word indien jy reg

deur ’n 3D voorwerp sny.
Die eindvlak of dwarssnit van die onreëlmatige vyfhoekige

prisma is ’n onreëlmatige vyfhoek waarvan al die sye nie gelyk
is nie.
Voorbeeld
Benoem die prisma regs.
Antwoord
Die prisma het eindvlakke wat sewehoeke is (sewe-
sydige veelhoeke), dus is dit sewehoekig. Die eindvlakke
is reëlmatige sewehoeke, dus is dit reëlmatig. Dit is ’n
reëlmatige sewehoekige prisma.
198 Kwartaal 3
Kenmerke van prismas
As jy ’n prisma langs sy lengte van een eindvlak na die ander sny, dan het
dit dieselfde dwarssnit langs sy hele lengte. Solank as die snit wat jy maak
parallel is met die eindvlakke van die prisma, sal dit dieselfde dwarssnit hê,
ongeag waar jy die snit maak. ’n Dwarssnit is die vlak vorm wat die twee
nuwe vlakke vorm as jy reguit deur ’n soliede vorm sny.
snit 1 snit 2
vlak 1 vlak 2
In ’n prisma is daar ’n verwantskap tussen die aantal sye van die eindvlak
veelhoek en die aantal vlakke, rande en hoekpunte wat dit het.
Kyk na hierdie reghoekige prisma.
Dit het 12 rande en die reghoekige basis het vier sye. Dit beteken dat die
aantal rande van die prisma drie maal die aantal sye van die basis van die
prisma is.
Die prisma het ses vlakke en agt hoekpunte. Die som van die aantal vlakke
en hoekpunte van die prisma is twee meer as die aantal rande van die
prisma.
In Oefening 17.2 sal jy ’n tabel voltooi wat die aantal sye, vlakke, rande en
hoekpunte van vier verskillende prismas aantoon.
Kyk of hierdie prismas dieselfde verwantskap tussen hul sye, vlakke, rande
en hoekpunte het as die reghoekige prisma.
Vind uit of die aantal rande van ’n prisma altyd drie maal die aantal sye van
die basis van elke prisma is.
Vind uit of die som van die aantal vlakke en hoekpunte van elke prisma
altyd twee meer is as die aantal rande van elke prisma.

Oefening 17.2
1. Benoem elkeen van hierdie prismas.
a) b)
Het jy geweet?
’n Reghoekige prisma
word ook ’n kuboïed
genoem.
c) d)
2. Trek en vul hierdie tabel in.
Tipe prisma Aantal sye Aantal Aantal Aantal

van elke vlakke rande hoekpunte
eindvlak
veelhoek
Vyfhoekige
prisma
Reghoekige
prisma
Driehoekige
prisma
Seshoekige
prisma
3. Vir elk van die prismas wat hierdie eindvlak veelhoeke het:
a ) ’n Tienhoek
b ) ’n Negehoek
c ) ’n Sewehoek
d ) ’n Agthoek
e ) ’n Twaalfhoek (twaalfkantige veelhoek),
Vind:
i. die aantal vlakke
ii. die aantal rande
iii. die aantal hoekpunte.
200 Kwartaal 3
4. Vir prismas met hierdie kenmerke, vind hoeveel kante die eindvlak
veelhoek het: Uitdaging
a ) 30 hoekpunte b ) 60 rande c ) 13 vlakke
Watter ander
d ) 48 rande e ) 20 vlakke f ) 26 hoekpunte
3D voorwerp wat nie
met die prismas
geklassifiseer word
nie, is naby verwant
Het jy geweet? aan die prismas?
Verduidelik jou
Wanneer wit lig deur ’n driehoekige prisma skyn, word dit geskei in die redenasie.
verskillende kleure van ’n reënboog: rooi, oranje, geel, groen, blou, indigo en pers.
Piramides
’n Piramide is ’n 3D voorwerp met skuins kante wat by ’n punt ontmoet.
Dit word gevorm deur ’n veelhoekige basis en ’n punt, wat die toppunt
genoem word, met driehoekige vlakke te verbind.
Reëlmatige en onreëlmatige piramides.

toppunt
’n Piramide word benoem volgens die vorm van sy
basis.
basis
driehoekige
piramide vierkantige
piramide
vyfhoekige
piramide
reëlmatige
seshoekige onreëlmatige
piramide seshoekige
piramide

“Reëlmatig’’ en “onreëlmatig” beskryf die vorm van die piramide se basis. As
die basis van die piramide ’n reëlmatige veelhoek is, dan word die piramide ’n
reëlmatige piramide genoem. As die basis van die piramide ’n onreëlmatige
veelhoek is, dan word die piramide ’n onreëlmatige piramide genoem.
Regte vierkantige
piramide “Regte” en “skuins” beskryf die posisie van die toppunt. As die toppunt van
die piramide direk bo die middelpunt van die basis is, is die piramide ’n
regte piramide. As die toppunt nie direk bo die middelpunt van die basis is
nie, is die piramide ’n skuins piramide.
’n Simmetrievlak is ’n plat oppervlak wat ’n 3D vorm in twee identiese

Skuins vierkantige vorms verdeel.
piramide
Oefening 17.3
1. Benoem hierdie piramides. Gebruik die woorde driehoekig, vierkantig,

vyfhoekig, seshoekig en agthoekig in die name.
a) b) c) d) e)
Sleutelwoorde 2. Watter van die piramides hierbo is reëlmatig en watter is onreëlmatig?

• simmetrievlak – ’n 3. Watter van die piramides hieronder is regte en watter is skuins
plat oppervlak wat piramides?
’n 3D vorm in twee a) b) c) d) e)
identiese vorms
verdeel
• agthoekig – in
die vorm van ’n
agthoek (8-kantige
figuur)
4. Trek en vul die tabel in.
naam van piramide Aantal kante op die basis Aantal rande

veelhoek
a ) Driehoekig
b ) Vierhoekig
c ) Vyfhoekig
d ) Seshoekig
e ) Agthoekig
202 Kwartaal 3
5. Zakele kyk na ’n driehoekige piramide en sê: “Die driehoekige piramide
het ses rande. Sy basis is ’n driehoek, wat ’n driekantige veelhoek is. Uitdaging
Ek dink dat die aantal rande op ’n piramide altyd twee keer die aantal
Ondersoek en beskryf
kante op die veelhoek is wat die basis vorm”.
die verwantskap
Dink jy Zakele se stelling is korrek? Verduidelik jou antwoord. tussen die aantal
vlakke en die aantal
A B C D hoekpunte op
verskillende tipes
piramides.
6. Jan ondersoek die simmetriese kenmerke van hierdie stel reëlmatige,

regte piramides. Hy weet dat ’n simmetrievlak ’n dwarssnit toon wat
die vorm presies middeldeur sny. Hierdie diagram toon een van hierdie
simmetrievlakke op die eerste piramide.
a ) Hoeveel simmetrievlakke het elke piramide?
b ) Is daar ’n verwantskap tussen die aantal kante op die basis en
die aantal vlakke van simmetrie wat die piramide het? As daar
’n verwantskap is, beskryf dit.
7. Jan vind nog ’n reëlmatige, regte piramide.
a ) Hoeveel simmetrievlakke het hierdie piramide?
b ) Skryf ’n reël of formule om die verwantskap tussen die aantal kante
op die basis van hierdie piramide (n) en die aantal simmetrievlakke
wat dit het (s) te beskryf.
1b
__
Het jy geweet? 2
Wanneer jy die woord “piramide”
hoor, sal jy dalk dink aan Die
Groot Piramides van Giza in 1b
__
Egipte. Hierdie enorme tombes is 2
ongeveer 4 000 jaar gelede vir
drie Egiptiese konings gebou. b
Wiskundiges in antieke Egipte
het hierdie indrukwekkende
piramides beplan deur hul
kennis van veelhoeke te
gebruik.

Bou van 3D modelle
’n Mens kan 3D vorms sien en aanraak maar ’n
mens kan dit net plat op 2D papier teken. ’n Net
Nette van ander
3D voorwerpe
van ’n soliede vorm kan geteken word en jy kan
dan die plat vorm uitknip, dit vou en gom of
kleeflint gebruik om ’n 3D voorwerp te maak. Jy sal hierdie net nie in ’n
kubus kan vou nie.
’n Kubus het ses vlakke wat elkeen ’n vierkant
is. Dit beteken dat die net vir ’n kubus uit ses
vierkante moet bestaan. ’n Mens kan egter nie
elke rangskikking van ses vierkante vou om ’n
kubus te maak nie.
Hier is ’n paar ander nette wat gebruik kan word

Jy sal hierdie net in ’n kubus
om ’n kubus te bou: kan vou deur al langs die
soliede lyne te knip en dan
langs die stippellyne te vou.
Cube
Kubus Netvan
Net of kubus
a cube
Kubusse is nie die enigste 3D voorwerpe wat ’n aantal verskillende nette kan hê
nie. Daar is gewoonlik meer as een manier om ’n net vir ’n vorm te teken. Hier
langsaan is byvoorbeeld twee moontlike nette vir ’n driehoekige prisma.
Kan jy ’n derde net vir ’n driehoekige prisma skets?
Oefening 17.4
1. Vir elkeen van hierdie rangskikkings van ses vierkante, sê of jy dink dit
gevou kan word om ’n kubus te maak. Gaan jou antwoorde na deur elke
net van blokkiespapier te maak en probeer dit dan in ’n kubus vou.
a) b) c) d)
e) f) g) h)
204 Kwartaal 3
2. Die ses vlakke op die net van ’n kubus is gemerk A, B, C, D, E en F.
A
Wanneer die net in ’n kubus gevou is, watter vlak sal teenoor hierdie
vlakke wees? B C D
a) D U
b) E T W V E
c) F P Q
P F
Q S R
3. Die hoekpunte van hierdie S R
kubus is gemerk PQRSTUVW.
Hier is die net vir hierdie kubus.
Trek die net en skryf die korrekte letters van die hoekpunte
in elkeen van die klein boksies om te toon hoe die net sal
vou om ’n kubus te vorm.
4. Skets ’n net vir elkeen van hierdie voorwerpe:
a) b) c)
d) e) f)
Sleutelwoord
• lus – ’n klein
flappie of strokie
gebruik lusse materiaal wat aan
’n Net toon die minimum hoeveelheid materiaal (byvoorbeeld ’n voorwerp geheg
word om dit in
papier of karton) wat jy nodig het om ’n 3D voorwerp te
plek te hou
maak. Jy wil dalk ekstra flappe (van materiaal) langs sekere
van die kante byvoeg om dit makliker te maak om die vorm
saam te stel. Hierdie flappe word lusse genoem. Hier is bo bo
byvoorbeeld ’n net van ’n kubus, en ’n net van dieselfde
kubus met lusse bygevoeg. sy agter
sy agter
Jy moet een lus byvoeg wanneer twee kante van die net
bymekaarkom om ’n rand te vorm. ’n Kubus het twaalf rande. basis sy basis sy
Op hierdie kubus word vyf van die rande deur voue gevorm.
Dit beteken daar is nog sewe rande wat verbind moet word, voer voer
dus het jy sewe lusse nodig.

Oefening 17.5
3 cm
1. Op dun karton, trek ’n net wat hierdie veelvlak sal maak. Gebruik ’n
6 cm
8 cm liniaal en tekendriehoek of gradeboog om seker te maak jou net is
presies die regte grootte en vorm.
Voeg soveel lusse in as wat jy dink jy nodig het. Knip die net uit en vou
dit versigtig om die veelvlak te maak. Smeer gom aan die lusse om die
Het jy geweet? voorwerp vas te plak.
’n Oktaëder (agtvlak)
bestaan uit twee 2. Identifiseer die vorms wat hierdie nette maak:
tetraëders a) b)
(viervlakke).
c) d)
Uitdaging
Dit is ’n oktaëder. Dit

het agt vlakke. Elke
vlak is ’n gelyksydige
driehoek. Hier is ’n
net wat sal vou om ’n e) f )
oktaëder te maak.
Hoeveel ander kan jy
vind?
206 Kwartaal 3
Hersiening
1. Kies die korrekte woorde om elke sin te voltooi. b ) blikkie koeldrank
a ) Soliede vorms het drie dimensies: ___, ___ c ) ’n boks snesies. (3)
en ___.
5. Trek ’n net van ’n dobbelsteen sodat die
b ) ’n Reghoekige prisma het drie paar
som van die getalle op die teenoorgestelde
kongruente en parallelle ___.
kante 7 is. (3)
c ) Twee vlakke van ’n veelvlak kom bymekaar
by ’n ___. 6. Hoeveel simmetrievlakke het hierdie
d ) ’n Vlakvorm wat uitgeknip en gevou kan 3D voorwerpe?
word om ’n driedimensionele voorwerp a ) ’n Reghoekige prisma met geen
te maak wat ’n ___ genoem word. vierkantige vlakke: _______.
e ) Drie of meer vlakke ontmoet by ’n punt b ) ’n Agthoekige piramide: _____.
om ’n ___ te vorm. (5) c ) ’n Gelyksydige driehoekige prisma: _____. (6)
2. Benoem die volgende soliede vorms: 7. Benoem die 3D voorwerpe wat met elke net
a) b) gemaak kan word:
a)
c) d)
e)
b)
(5)
3. Voltooi die stellings hieronder:
a ) ’n Reëlmatige prisma met 5 vlakke sal
_____ rande en _____ hoekpunte hê.
c)
b ) ’n Kubus het ______ meer rande as ’n
vierkantige piramide.
c ) ’n Ander woord vir ’n tetraëder is ’n ____.
d ) ’n Sewehoek het ____ kante.
e ) ’n Reëlmatige prisma het ______ keer
soveel rande in totaal as wat dit op een
vlak het. (5)
4. Skryf die naam van die 3D voorwerp neer wat (3)
’n goeie model sal maak vir ’n:
a ) tennisbal Totale punte: 30
Hersiening 207
1. Bereken die volgende drie terme in elke getalpatroon:

a ) 23; 20; 17; … b ) 1; 4; 9; … c ) 400; 200; 100; … (6)
2. Gebruik die gegewe reëls om die eerste drie terme van elke ry te vind:
a ) Begin met 2 en vermenigvuldig met 0,5 om die ry uit te brei. (1)
b ) Begin met 19 en trek 6 af om die ry uit te brei. (1)
3. Bestudeer hierdie teël ontwerpe:
i. ii. iii.
a ) Trek die vierde ontwerp. (1)

b ) Trek en voltooi die tabel om aan te dui wat met die rooi teëls gebeur in vergelyking met
die wit teëls.
Ontwerp 1 2 3 4 5 10
Rooi teëls 8 9 10
Wit teëls 4 6 8
(3)
c ) Skryf die reël neer wat jy kan gebruik om die patroon uit te brei. (1)
4. Vul die volgende vloeidiagramme in:
a) 1 b) 5
1 22
1
_ ×2 +2
4 × 2 15
5
_
2 42
7
_ 25
2 (10)
5. Skryf ’n algebraïese uitdrukking vir die volgende:
a ) Drie keer ’n sekere getal vermeerder met 9. (1)
b ) Die som van agt keer ’n getal en drie keer ’n ander getal. (1)
c ) Die verskil tussen die produk van vyf en ’n getal en dubbel die getal. (1)
6. ’n Koppie koffie word vir 20 minute in die 1000 Temperatuur van koffie
teekamer gelos waar die temperatuur
25 °C is. 750
Temperatuur ( ⁰C)
a ) Wat is die koffie se temperatuur na 500

5 minute? (1)
b ) Na hoeveel minute koel die koffie 250 Kamer lugtemperatuur
af tot 50 °C? (1) 0 5 min 10 min 15 min 20 min
c ) Soos die tyd verloop, styg of daal Afkoeltyd (min)
die koffie se temperatuur? (1)
208 Kwartaal 3
7. Jackie hardloop in ’n skoolmaraton. Die grafiek toon haar prestasie. Jackie se prestasie in ’n
skoolmaraton
a ) Hoeveel uur het dit haar geneem om 30 km te hardloop? (1)
b ) Hoeveel kilometer het sy na 2 uur gehardloop? (1) 40
c ) Hoe lank het dit haar geneem om 25 km te hardloop? (1)
30
Afstand (km)
20
10
8. Beskryf die translasies wat plaasgevind het in driehoek A, B

1 2 3 4 5
en C hieronder: (3) Tyd (h)
a) b) c)
A C’
B B’
C
A’ A’
9. Driehoek ABC word vergroot om driehoek A’B’C’ te kry.

12 cm 12 cm
a ) Wat is die vergrotingsfaktor? (1) A
b ) Bereken die oppervlakte van driehoek ABC indien hoogte = 3,87 cm. (2)
c ) Bereken die oppervlakte van driehoek A’B’C’ indien hoogte = 11,61 cm. (2) 4 cm 4 cm
d ) Hoeveel keer groter is driehoek A’B’C’ as driehoek ABC? (1) B 2 cm C C’

B’ 6 cm
10. Pas elke soliede vorm by sy net: (4)
1 a) 2b ) c) d)
1 2
11 1 2 32
3 24 34 4
Totale punte: 45
3 3 4 4
4 Kwartaal 4
Kinders bou ’n modelvliegtuig
210
Tema 18–26
Om mee te begin
Mense bou modelle van voorwerpe in die werklike
lewe om baie verskillende redes. Soms bou ons
modelle om iets te leer oor hoe die voorwerp in
werklikheid werk. Ander kere gebruik ons modelle
om te wys hoe iets in die werklike lewe sal lyk as dit
eers gebou is.
1. Verduidelik hoekom jy dink dat modelle nuttig

is in elkeen van hierdie situasies.
a ) Kinders het ’n modelvliegtuig gebou.
b ) Leerders het modelle gemaak van
verskillende 3D voorwerpe soos ’n
reghoekige prisma (kuboïed) en ’n silinder.
c ) ’n Argitek het ’n ontwerp geteken vir ’n
nuwe gebou. Sy maak ’n model van die
gebou om vir haar kliënte te wys.
2. ’n Model is altyd volgens ’n gegewe skaal
gebou.
a ) Verduidelik wat ’n skaal van 1:300 beteken.
b ) Verduidelik hoekom dit belangrik is om te
weet wat die skaal van ’n model is.

Tema 18: Heelgetalle; Tema 19: Numeriese en meetkundige patrone;
Tema 20: Funksies en verwantskappe; Formele Assessering: Voorbeeldopdrag;
Tema 21: Algebraïese uitdrukkings; Tema 22: Algebraïese vergelykings; Formele
Assessering: Voorbeeldondersoek; Tema 23: Versamel, organiseer en som data
op; Tema 24: Verteenwoordig data; Tema 25: Interpreteer, ontleed en rapporteer
data; Tema 26: Waarskynlikheid; Formele Assessering: Eksamenoefening
211
Tema
18 Heelgetalle
Wiskunde idees Tel, orden en vergelyk heelgetalle

• Tel aan en terug Heelgetalle is van die familie getalle wat geen breukdele het nie en wat
met heelgetalle. positiewe en negatiewe telgetalle en nul bevat. negatiewe heelgetalle is
• Herken, orden telgetalle kleiner as 0 en positiewe heelgetalle is telgetalle groter as 0. Jy
en vergelyk kan heelgetalle op ’n getallelyn voorstel:
heelgetalle.
• Tel op en trek af
–10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
met heelgetalle.
negatiewe rigting Positiewe rigting
• Eienskappe van
heelgetalle. Jy skryf negatiewe heelgetalle met ’n Jy skryf positiewe heelgetalle met ’n
negatiewe teken voor die getal, (–7) positiewe teken voor die getal (+7) of
• Los probleme met sonder enige teken (7)
heelgetalle op.
0 is ’n heelgetal, maar dit is nie negatief of positief nie.
Sleutelwoorde
Positiewe en negatiewe heelgetalle word gerigte getalle genoem. Dit is
• heelgetalle – omdat ’n heelgetal sy rigting vanaf 0 asook sy afstand vanaf 0 aantoon.
getalle wat nie
breukdele het nie
• negatiewe
Voorbeeld
heelgetalle – Begin by 3 op die getallelyn hieronder en beweeg 7 spasies in die
telgetalle kleiner negatiewe rigting.
as 0
• positiewe –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8
heelgetalle – Negatiewe rigting Positiewe rigting
telgetalle groter as 0
Let op dat jy by –4 eindig.
• gerigte getalle –
getalle wat rigting
vanaf 0 sowel as Wanneer jy twee heelgetalle vergelyk of dit in volgorde rangskik, dink aan die
afstand vanaf 0 posisie van die getalle op ’n getallelyn.
aantoon
• optellingsinverse –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
– die getal wat jy
by ’n ander getal getalle neem toe in waarde
moet tel om 0 te
kry, byvoorbeeld,
– 8 en 8 is –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
optellingsinverses
getalle neem af in waarde
• stygende volgorde
– van die kleinste tot As jy op die getallelyn van links na regs kyk, word die getalle groter. Hulle
die grootste
vermeerder of neem toe in waarde. Hierdie word stygende volgorde
• dalende volgorde genoem. As jy op die getallelyn van regs na links kyk, word die getalle
– van die grootste kleiner. Hulle neem af in waarde. Hierdie word dalende volgorde genoem.
tot die kleinste
212 Kwartaal 4
Kyk na die twee getalle –3 en 2 wat op die getallelyn hierbo omkring is. Jy kan
die verwantskap tussen hierdie twee getalle op verskillende maniere uitdruk. –3 Het jy geweet?
Meer Assal in
is verder links op die getallelyn as 2 byvoorbeeld, dus sê ons –3 is kleiner as 2.
Djibouti is 157
Wiskundig skryf ons dit as –3 < 2. Ons kan ook sê dat 2 groter is as –3 want dit is
meter onder
verder regs op die getallelyn. Jy kan dit skryf as 2 > –3. Op die tweede getallelyn seevlak. Dit is die
is –6 verder links as –2, dus is dit kleiner as –2. Ons skryf –6 < –2 of –2 > –6. laagste punt in
Afrika (– 157 m).
Elke heelgetal het ’n teenoorgestelde: die teenoorgestelde van +8 is
–8. Hierdie getalle word optellingsinverses genoem. As ons ’n getal
en sy optellingsinverse bymekaartel, kry ons nul. 8 en –8 is byvoorbeeld
optellingsinverses omdat –8 + 8 = 0.
Voorbeeld
Rangskik die volgende getalle in stygende volgorde:
Speletjie
–6; 23; –35; 19; 0; –12
–8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8
Antwoord Jy het ’n seskantige

–35 < –12 < –6 < 0 < 19 < 23 dobbelsteen nodig
wat 1, 2, 3, –1, –2, –3
genommer is; ’n teller
Oefening 18.1 en ’n getallelyn.
Verdeel in ’n A-span
en ’n B-span. Sit die
1. Beskou hierdie getalle: –10; 23; 0; 4; –6; 12; –2; 1; 33
teller op 0 op die
a ) Lys al die positiewe heelgetalle. b ) Lys al die negatiewe heelgetalle. getallelyn. Maak
c ) Skryf ’n getal neer wat nie positief of negatief is nie. beurte om die
d ) Wat is die optellingsinverse van –10? dobbelsteen te rol. As
jy ’n positiewe getal
2. Watter getal in elke paar is die grootste? rol, skuif die teller in
a ) 6 of 3 b ) –5 of 2 c ) –2 of –8 d ) 0 of –3 die positiewe rigting.
As jy ’n negatiewe
3. Watter getal in elke paar is die kleinste? getal rol, skuif die
a ) 16 of 13 b ) –15 of 12 c ) –22 of –8 d ) 0 of –11 teller in die
negatiewe rigting. As
4. Rangskik hierdie getalle in stygende volgorde: die teller by 8 kom,
a ) 10; –5; 2; –12 b ) 21; 0; –16; –8; 15 wen die A-span. As
c ) R5; –R6; R12; –R7 d ) 453; –621; 1 010; –2 012 die teller by –8 kom,
wen die B-span.
5. Rangskik hierdie getalle in dalende volgorde:
a ) 31; –35; 12; –24 b ) 50; 0; –26; – 38; 15
c ) R50; –R60; R102; –R75 d ) 513; –281; 1 105; –212
6. Sê of hierdie stellings waar of onwaar is:
a ) –2 < 2 b ) –11 < 16 c ) –7 > –5 d ) 1 < –10
7. Skryf die heelgetalle neer uit die ___ lys getalle hieronder:
1
_
1,25; –6; –254; 0; 2 ; –3,76; 5 ; 16 ; 0,19
2
√
8. Vul die ontbrekende getalle in die reekse in:

a ) –4; –3; ….; –1; 0; 1; 2 b ) –9; –6; ….; 0; 3; 6; 9
c ) –15; –10; –5; 0; 5; ….; 15 d ) –32; –16; –8; ….; –2
Tema 18: Heelgetalle 213
Bereken met heelgetalle
Optelling en aftrekking met heelgetalle
Heelgetalle kan bymekaar getel word en van mekaar afgetrek word.
Wanneer twee positiewe heelgetalle bymekaar getel word, sal die antwoord
positief wees. Voorbeeld: 14 + 8 = 22.
Wanneer twee negatiewe heelgetalle bymekaar getel word, sal die
antwoord negatief wees. Voorbeeld: (–14) + (–8) = –22.
Wanneer ’n positiewe heelgetal en ’n negatiewe heelgetal bymekaar getel
word, sal die teken van die antwoord afhang van die groottes van die
getalle. Voorbeeld: –15 + 8 = –7. Hierdie antwoord is negatief, maar
–15 + 23 = 8 gee ’n positiewe antwoord.
Dit help om na die getallelyn te kyk. Beweeg in ’n positiewe rigting (na regs)
wanneer ’n getal opgetel word en in ’n negatiewe rigting (na links) langs die
getallelyn wanneer ’n negatiewe getal opgetel word.
Hierdie teken sê tel op.

Voorbeeld: (+18) + (–10) = +8
Hierdie tekens toon rigting aan.

Om ’n negatiewe getal op te tel, is dieselfde as om die optellingsinverse van
die negatiewe heelgetal af te trek. Voorbeeld: (+18) + (–10) = 8 is dieselfde as
18 – 10 = 8.
Dit is nuttig om hakies om negatiewe getalle te gebruik totdat jy daaraan
gewoond is om met heelgetalle te werk. Voorbeeld:
Voorbeeld
1. Gebruik ’n getallelyn om die somme te bepaal:
a ) 8 + (–5) b ) –8 + (–5)
a)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
b)
–15 –14 –13 –12 –11 –10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0
2. Gebruik ’n getallelyn om die verskille te bepaal:

a ) 8 – (–5) b ) –8 – (–5)
a)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
b)
–15 –14 –13 –12 –11 –10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0
214 Kwartaal 4
Voorbeeld
Vereenvoudig die volgende:
a ) –7 – 5 = … b ) –8 + 12 = …
Antwoord
a ) –12 b) 4
Oefening 18.2
1. Bereken die volgende: (Jy kan ’n getallelyn gebruik om jou te help.)

a ) –8 + 6 b ) –12 – 20
c ) 20 – (–30) d ) –9 + (–12)
e ) 3 – (–8) f ) 14 – 28
g ) –14 + 26 h ) –100 – 200
a ) 15 + (–11) b ) –230 – 245
c ) 300 – (–300) d ) 1 235 + (–1 100)
3. Skryf die waarde van n neer wat elkeen van die volgende waar maak:
a ) –12 + 12 = n b ) –10 + n = 6
c ) 10 + n = 4 d ) –8 + 2 = n – 8
e ) 11 – 15 = –15 + n f ) –7 – n = –15
Vermenigvuldig en deling met heelgetalle

Tel in intervalle van 3 om te sien wat gebeur wanneer jy heelgetalle
vermenigvuldig:
3×3=9 3×0=0
3×2=6 3 × –1 = –3
3×1=3 3 × –2 = –6
Jy kan sien dat ’n positiewe heelgetal vermenigvuldig met ’n negatiewe

getal ’n negatiewe antwoord gee.
Begin nou met ’n negatiewe heelgetal en tel aan in intervalle van 3 soos jy
vermenigvuldig:
–3 × 3 = –9 –3 × 0 = 0
–3 × 2 = –6 –3 × –1 = 3
–3 × 1 = –3 –3 × –2 = 6
As jy twee getalle met dieselfde teken vermenigvuldig, sal die antwoord

positief wees.

As jy twee getalle met verskillende tekens vermenigvuldig, sal die antwoord
negatief wees.
Het jy geweet?
Chinese wiskundiges Onthou die volgende:
het al in 200 VHJ met
(+) × (+) = + (+) × (–) = – (–) × (+) = – (–) × (–) =
negatiewe getalle
gewerk. In Indië het
die Hindoe
wiskundige, Deling is die inverse van vermenigvuldiging; dieselfde reëls geld dus vir die
Brahmagupta, in die deling van heelgetalle:
7de eeu met (+) ÷ (+) = + (+) ÷ (–) = – (–) ÷ (+) = – (–) ÷ (–) = +
negatiewe getalle
gewerk.
(VHJ beteken voor
die huidige Voorbeeld
jaartelling.) Vereenvoudig die volgende:
1. – 8 × 7 =
2. (–6) × (–5) =
3. 12 ÷ (–4) =
4. –10 ÷ (–2) =
Antwoord
1. –56
2. 30
3. –3
4. 5
Oefening 18.3
1. Bereken die volgende:

a ) –4 × 6 b) (–120) ÷ (–20)
c ) 20 × (–3) d) –9 × (–12)
e ) (–36) ÷ (–6) f ) 14 × (–2)
g ) –24 ÷ (–8) h) –100 ÷ 20
2. Bereken:
a ) 12 × 8 b ) 12 × –8
c ) –12 × 8 d ) –12 × –8
3. Bereken:
a ) 24 ÷ 6 b ) 24 ÷ –6
c ) –24 ÷ 6 d ) –24 ÷ –6
4. Bereken:
a ) –25 × 0 b ) –12 × 1
c ) 4×3×2 d ) –4 × 3 × 2
e ) 4 × (–3) × 2 f ) –4 × 3 × (–2)
216 Kwartaal 4
eienskappe van heelgetalle
Wanneer jy heelgetalle optel of vermenigvuldig, maak die volgorde van die
getalle nie saak nie. Voorbeeld: –4 – 5 = –5 – 4 en –4 × –5 = –5 × –4.
Wanneer jy getalle optel of vermenigvuldig, maak die volgorde waarin jy die

getalle optel of vermenigvuldig nie saak nie. Voorbeeld:
(–6 + 5) – 7 = –6 + (5 × –7) en (–6 × 5) × 7 = –6 × (5 × 7).
Wanneer getalle tussen hakies met ’n getal voor die hakies vermenigvuldig
word, word elke getal in die hakies beïnvloed. Hierdie eienskap van getalle
geld vir optelling en aftrekking.
Voorbeeld: –4(5 + 6) = (–4 × 5) + (–4 × 6) of –6(–5 – 4) = (–6 × –5) – (–6 × 4).
Voorbeeld
1. 5 × (–2 + 4) 2. 5(–2) + 5 × 4 3. 30 ÷ –6 4. 30 ÷ –5
Antwoorde
1. 5 × 2 = 10 2. –10 + 20 = 10 3. 30 ÷ –6 = – 5 4. 30 ÷ –5 = –6
Oefening 18.4
1. Bereken:
a ) –15 ÷ 3 b) –15 ÷ –5 c ) –3 × –5 Uitdaging
2. Bereken: As jy die produk van ’n
a ) 24 ÷ –6 b) 24 ÷ –4 c ) –6 × –4 paar getalle bepaal,
hoe kan jy die aantal
3. Bepaal die ontbrekende getalle in die vloeidiagram hieronder: negatiewe tekens in
die vermenigvuldiging
Inset Uitset
gebruik om die teken
12
van die antwoord te
24
3 ÷ 3 voorspel?
12 Veralgemeen ’n reël
6 hiervoor.
4. Bereken:
a ) (–10 + 4) – 3 b ) –10 + (4 – 3)
c ) 2(4 – 6) d ) (2 × 4) – (2 × 6)
e ) –3(9 – 5) f ) (–3 × 9) – (–3 × 5)
5. Bereken:
a ) 4 × (–3 + 4) b ) 4 × (–3) + 4 × 4
c ) –1 × (7 – 5) d ) (–1 × 7) – (–1 × 5)
e ) 24 ÷ –6 + (–18 ÷ –6) f ) (24 – 18) ÷ –6

Los probleme met heelgetalle op
Het jy geweet? Wanneer ’n negatiewe heelgetal gekwadreer word, is die antwoord ’n
Sutherland is ’n dorp positiewe getal. Voorbeeld: (–4)2 = (–4)(–4) = +16.
in die Karoo waar die
grootste teleskoop in
Kwadraatgetalle is altyd positief.
die Suidelik Halfrond
gebou is. Die Let op dat (–4)2 en –42 verskillende antwoorde gee. (–4)2 = 16 en –42 is gelyk
teleskoop is so aan –(4)(4) = –16.
kragtig dat jy ’n Die minusteken word slegs gekwadreer wanneer dit binne-in ’n hakie is.
kersvlammetjie op
die maan kan sien. Wanneer ’n negatiewe heelgetal verhef word tot die derde mag, is die
Sutherland is die antwoord ’n negatiewe getal.
koudste plek in
Suid-Afrika en die Voorbeeld: (–4)3 = (–4)(–4)(–4) = –64
koudste temperatuur Derdemagte behou die teken van hul derdemagswortel.
wat daar aangeteken
is, was –16 °C in Julie
2003. Voorbeeld
Gugu sê dat (–3)3 kleiner is as –52. Is sy reg?
Antwoord
(–3)3 = (–3)(–3)(–3) = –27
–52 = –(5)(5) = –25
–27 is kleiner as –25, dus is Gugu reg.
Oefening 18.5
1. Watter temperatuur is laer:

a ) 0 °C of –10 °C? b ) –5 °C of –8 °C?
2. David lewer koerante af om sakgeld te verdien. Hy verdien R56 op sy
eerste dag en R68 op sy tweede dag. As hy sy ma R100 skuld en haar
terugbetaal, hoeveel geld het hy oor?
3. Mariana Trog in die Suidelike Stille Oseaan is 10 900 m diep en Berg
Everest is 8 848 m hoog. Wat is die verskil in hoogte tussen die bodem
van die Mariana Trog en die kruin van Berg Everest?
4. Die hoogste temperatuur wat op aarde opgeteken is, is 58 °C en die
laagste temperatuur wat op aarde opgeteken is, is –89 °C. Wat is die
verskil tussen die hoogste en laagste temperature?
6. Die vroegoggendtemperature in °C is aangeteken as –8 °C; –5 °C; 0 °C;
3 °C; –1 °C; 2 °C; –4 °C.
a ) Skryf die laagste temperatuur neer.
b ) Skryf die hoogste temperatuur neer.
c ) Lys die temperature in stygende volgorde.
218 Kwartaal 4
Hersiening
1. Skryf die ontbrekende getalle in die volgende patrone neer:
a)
25 20 10
b)
6 5 4 2 1 0 1 2 3 5 6 7 8 9 10 11
(4)
2. Gebruik een van die volgende tekens, < of >, om die volgende sinne waar te maak:
a ) –2 ? –1 b ) +3 ? –6 c ) –4 ? 0 d ) –5 ? –8 (4)
3. Skryf die ontbrekende getalle neer om die volgende sinne te voltooi:
a ) –9 × □ = –27 b ) 32 ÷ □ = –8 c ) –26 ÷ –2 = □
d ) 5 × □ = –35 e ) –64 ÷ □ = 8 (5)
4. a ) Rangskik die volgende getalle in stygende volgorde: 48; –50; –12; 0. (1)
b ) Rangskik die volgende getalle in dalende volgorde: –36; 24; –15; 1. (1)
5. Evalueer (bepaal die waarde van):
a ) 12 – 6 – (–10) b ) –4 + 9 + (–11) c) –7 – 14 – (–21) (3)
6. Bereken:
a ) 5 × (–3) × 2 b ) –6 × (–2) × 4 c) 3 × (–8) × –2 d ) –4 × (–7) × –1 (4)
7. Vereenvoudig:
a ) 5 ÷ (–5) × 2 b) –72 ÷ (–8) × 4 c) 33 ÷ (–3) × –2 d ) –48 ÷ (–12) ÷ 2 (4)
8. Watter temperatuur is laer?
a ) –12 °C of –22 °C b ) 2 °C of –3 °C c ) –1 °C of 0 °C (3)
9. Die temperatuur een wintersaand is –3 °C. In die oggend is dit 10 °C. Met hoeveel het die
temperatuur gestyg? (1)
10. Thandi skuld R36 en Zoe skuld Tumelo R19.
a ) Wie het die grootste skuld? (1)
b ) Hoeveel geld skuld hulle altesaam? (1)
11. Die dagtemperatuur was 3 °C. Gedurende die aand het dit met 4 °C gedaal. Wat is die
temperatuur in die oggend? (1)
12. Fziela leen R250 by haar broer, Saliem, om ’n selfoon te koop. Sy leen ook R100 by haar ma en
R50 by haar vriendin Shamima. Hoeveel geld skuld sy altesaam? (2)
Totale punte: 35
Hersiening 219
Tema
19 numeriese en meetkundige patrone
Wiskunde idees Beskryf patrone

• Ondersoek Konstante verskil en konstante verhouding
numeriese en In ’n numeriese ry vind ons ’n getalpatroon met ’n konstante verskil. Dit
meetkundige beteken dat jy dieselfde getal tussen twee opeenvolgende terme kan optel
patrone, brei
of aftrek. Oorweeg die volgende getallerye:
dit uit en kyk vir
verwantskappe 1; 4; 7; 11; … → Hier is ’n gemeenskaplike verskil van 3. Daarom is dit
tussen getalle, ’n numeriese ry.
insluitend patrone:
2; –3; –8; –13; … → Hier is ’n konstante verskil van –5. Daarom is dit ’n
– voorgestel
in fisiese of numeriese ry.
diagrammatiese
In ’n meetkundige ry vind ons ’n getalpatroon met ’n konstante verhouding.
vorm wat nie
beperk is tot rye Dit beteken dat jy met dieselfde getal vermenigvuldig of deel tussen twee
wat ’n konstante opeenvolgende terme.
verskil en
verhouding Oorweeg die volgende meetkundige rye:
behels nie
2; 4; 8; 16; 24; … → Hier vermenigvuldig jy telkens met 2 om die volgende
– van die leerder term te kry. Daarom is dit ’n meetkundige ry.
se eie skepping
– voorgestel in
3; –9; 27; –81; … → Hier vermenigvuldig jy telkens met om –3 die
tabelle.
volgende term te kry. Daarom is dit ’n meetkundige ry.
1 _ 1
_
3; 1; 3 ; 9 ;… → Hier deel jy telkens deur 3 om die volgende term te
• Beskryf en kry. Daarom is dit ’n meetkundige ry.
regverdig die
algemene reëls
vir waargenome
verwantskappe Voorbeeld
tussen getalle in Beskryf die volgende rye deur die konstante verskil of die konstante
jou eie woorde. verhouding te bepaal en sê of dit ’n numeriese of meetkundige ry is:
5; 1; _15 ; __
1
25 ; …
–8; –12; –16; –20 …
Antwoorde
5; 1; _15 ; __
1
25 ; … konstante verhouding. Deel deur 5.
Dit is ’n meetkundige ry.
–8; –12; –16; –20; … konstante verskil.
Trek 4 af. Dit is ’n numeriese ry.
220 Kwartaal 4
Oefening 19.1 Sleutelwoord
• brei ’n patroon
1. Beskryf die volgende rye deur die konstante verskil of die konstante uit – om ’n patroon
verhouding te bepaal en sê of dit ’n numeriese of meetkundige ry is: voort te sit deur
a ) 1; 3; 5; 7; … b ) 2; 1; _12 ; _14 ; … telkens dieselfde
c ) 6; 3; 0; –3; –6; … d ) 1; 2; 4; 8; … reël te gebruik
d ) –4; –44; –484; –5 324; … e ) 5; –25; 125; –625; …
f ) –10 000; 1 000; –100; 10; …
2. Beskryf die volgende patrone in jou eie woorde en brei dit uit met die
volgende 3 terme in die ry:
a ) 34; 40; 46; 52; … b ) _18 ; _12 ; 2; 8; 32; …
c ) –22; –20; –18; –16; … d ) 3; 7; 12; 18; 25; …
1 1
e ) 64; 49; 36; 25; … f ) 10; –1; __ ___
10 ; – 100
g ) 1; 8; 27; 64; …
3. Voltooi die ontbrekende getalle in die volgende rye en beskryf dan elke
patroon in jou eie woorde:
a ) 10; …; …; 16; 18; 20 b ) –2; –4; …; …; …; –12; –14; –16
c ) …; 6; …; 24; 48; 96; … d ) 5; –15; …; –135; 405; …; …
1 1 3 3 7
e ) __ _ __ _ __
16 ; 8 ; 16 ; …; …; 8 ; 16 f ) …; …; …; _14 ; _18 ; __
1 __ 1
16 ; 32
g ) –0,096; –0,48; …; –12; –60; –300; …
h ) 729; …; …; 27; 9; 3; …
4. Bestuur die volgende patroon en beantwoord die vrae wat daarop volg:
a ) Trek die volgende prent in hierdie patroon.

b ) Beskryf in jou eie woorde hoe om die volgende prent in hierdie
patroon te trek.
5. Bestudeer die volgende patroon en beantwoord die vrae wat daarop volg:
a ) Trek die volgende diagram in hierdie patroon.

b ) Gee ’n reël in jou eie woorde wat hierdie patroon sal beskryf.
c ) Hoeveel vierkante sal daar in die 100ste patroon wees?

gebruik reëls om tabelle te voltooi
Voorbeeld
Bepaal die tiende term in die patroon deur ’n reël te gebruik in plaas van
om die patroon tot by die tiende term te voltooi.
Posisie in die ry 1 2 3 4 10
Term 3 4 5 6 12
Ek het 2 by die posisie in die ry getel om die term te kry.
Bepaal die 18de term in die patroon deur ’n reël te gebruik in plaas van
om die patroon tot by die agtiende term te voltooi.
Term –8 –16 –24 –36 –216
Vermenigvuldig die posisie in die ry met –8 om die term te kry.
Oefening 19.2
Bepaal die onbekende term in die patroon deur ’n reël te gebruik in plaas
van om die patroon tot by daardie term te voltooi.
1. Posisie in die ry 1 2 3 4 10
Term 6 12 18 24
Term –7 –6 –5 –4
Term 13 26 39 53
Term –7 –14 –21 –28
Term 1 4 9 16
222 Kwartaal 4
Reëls
Voorbeeld
Gebruik die reël om die tabel hieronder te voltooi:
y = 2x – 5
x 1 2 3 4 5 6
y = 2x – 5 –3 –1 1 3 5 7
Vervang die x-waarde in die vergelyking.

y = 2(1) – 5
∴ y = –3
Dus sal ons ook sien dat:

y = 2(2) – 5 ⇒ y = –1
y = 2(3) – 5 ⇒ y = 1
y = 2(4) – 5 ⇒ y = 3
Oefening 19.3
1. Gebruik die gegewe reëls om die volgende tabelle te voltooi:

a) x 1 2 3 4 5 6
y = –3x
b) x –1 –2 –3 –4 –5 –6
y = –4x – 8
c) x –3 –2 –1 0 1 2
y = –x – 8
d) q –10 –1 0 1 10 100
p = –5q + 4
2. Voltooi die tabel deur die gegewe reëls te gebruik.
x –3 –2 –1 0 1 2 3
16 – 2x
2x2
x2 + 4
–x – 5
–0,5x

Bepaal die reël vir enige gegewe numeriese patroon.
Voorbeeld
Om ’n reël vir ’n numeriese patroon te bepaal, kan ons die getalsinne op
die volgende manier gebruik:
Oorweeg hierdie patroon: 4; 7; 10; 13; …
T1 4=3×1+1
T1 T2 T3 T4
T2 7=3×2+1
4 7 10 13
3 3 T3 10 = 3 × 3 + 1
3
T4 13 = 3 × 4 + 1
Konstante Tn = 3 × 4 + 1 3n + 1
verskil
Posisie in die
ry bv.
T1, T2, T3,…
Oorweeg hierdie patroon: 19; 13; 7; 1; …
Die konstante verskil is –6 en daarom sal ons die getalsinne gebruik:
T1 = –6(1) + □ = 19 daarom T1 = –6(1) + 25 = 19

T2 = –6(2) + 25 = 13
T3 = –6(3) + 25 = 7
T4 = –6(4) + 25 = 1
Let op hoe die posisie van die term ooreenstem met die getal tussen hakies.
T20 = –6(20) + 25 = –95
Die nde term van die patroon is Tn = –6(n) + 25 waar ons die
termnommer en die getal tussen hakies met n vervang.
Oefening 19.4
Gebruik getalsinne om die reël en die nde term vir die volgende te beskryf:
1. 6; 10; 14; 18; … 2. 10; 18; 26; 34; …
3. 5; –1; –7; –13; … 4. 4; 13; 22; 31; …
5. –11; –19; –27; –35; …
224 Kwartaal 4
Hersiening
1. Beskryf die volgende rye deur die konstante verskil of die konstante verhouding te bepaal en sê
of die ry numeries of meetkundig is:
a ) 7; 12; 17; 22;… (2) b ) 10; 6; 2; –2; … (2)
c ) 125; –25; 5; –1; … (2) d ) –3_12 ; –3; –2_12 ; –2; … (2)
e ) 0,5 m; 1,5 m; 4,5 m; 13,5 m; … (2) f ) _18 ; – _18 ; – _38 ; – _58 ; … (2)
2. Beskryf die volgende patrone in jou eie woorde en brei dit uit met die volgende 3 terme in die ry:
a ) 26; 30; 34; 38; … (2) b ) _18 ; _14 ; _12 ; 1; 2; … (2)
c ) –26; –22; –18; –14; … (2) d ) 25; 36; 49; 64;… (2)
1 __ 1
e ) 1; 8; 27; 64; … (2) f ) – ___100 ; 10 ; –1; 10; … (2)
3. a ) Bepaal die tiende term in die patroon deur ’n reël te gebruik in plaas van om die patroon tot by
die tiende term te voltooi.
Term 3 6 9 12 (2)
b ) Bepaal die 15de term in die patroon deur ’n reël te gebruik in plaas van om die patroon tot
by die 15de term te voltooi.
Term –7 –6 –5 –4 (2)
4. Gebruik die reël y = –2x – 3 om die tabel hieronder te voltooi:
x –1 –2 –3 –4 –5 –6
y = –2x – 3 (3)
5. Die omtrek van die volgende ruite is
uitgebrei met vuurhoutjies om Patroon 1,
Patroon 2 en Patroon 3 te vorm.
a ) Gebruik die skets om die tabel hieronder te voltooi:
Patroonnommer 1 2 3 8 45
Vuurhoutjies gebruik (5)
b ) Gee ’n reël in jou eie woorde om die verwantskap tussen die patroonnommer en die aantal
vuurhoutjies, wat in die omtrek gebruik is, te beskryf. (1)
6. Gebruik getalsinne om die reël en die nde term van die volgende patroon te beskryf:
16; 19; 22; 25; …; n (3)
Totale punte: 40
Hersiening 225
Tema
Wiskunde-idees getalsinne
• Bepaal 'n Funksie in Wiskunde is die verhouding tussen 'n stel insette en sy
insetwaardes, ooreenstemmende uitsetwaardes. Ons gebruik getalsinne, tabelle en
uitsetwaardes of vloeidiagramme om die verhouding tussen getalle te beskryf. Later in
reëls vir patrone die senior fase sal jy ook grafieke gebruik om funksies en verhoudings te
en verwantskappe
beskryf.
deur vloei-
diagramme, Inset ⇒ funksie (f ) ⇒ uitset f(x)
tabelle en formules
te gebruik. 10 ⇒ y = 3x ⇒ 30
• Bepaal,
interpreteer y = 3x is die funksie wat die verhouding tussen die insetwaarde (10) en die
en regverdig uitsetwaarde (30) besskryf.
ekwivalensie
van verskillende
beskrywings
Voorbeeld
van dieselfde Voltooi die volgende getalsinne:
verwantskap of 1. 3 × □ = –24
reël. 2. □ ÷ 4 +12 = –8
Antwoorde
1. 3 × □ = 24
Uitdaging
(3 ÷ 3) × □ = –24 ÷ 3; dus is die □ = –8
Hoeveel driehoeke 2. □ ÷ 4 + 12 = –8
kan jy in die
volgende skets vind? □ ÷ 4 (× 4) = (–8 –12) × 4; dus is die □ = –80
Oefening 20.1
Bepaal die korrekte waarde om die □ te vervang.
1. 1 172 – □ = –225 6. –225 = 2 × □ – 1

2
_
2. □ × 3 = –396 7. 3 × □ = –1
3. 56 ÷ □ + 3 = –4 8. –1_12 – 3_12 = □
4. 8 × □ = –4 9. □2 – 50 = –1
5. 113,8 + □ = 4 10. 7 – □3 = –20
226 Kwartaal 4
getal veranderlikes om ekwivalensie te
Uitdaging
regverdig
Kan jy al die vierkante
In algebra gebruik ons letters om getalle voor te stel, om ons te help om in die skets tel?
probleme op te los. Ons noem die letters veranderlikes, want dit kan enige
onbekende getal voorstel.
Voorbeeld
Bepaal die waarde van x in die volgende:
a ) 16 + x = 9; daarom x = –7 want 16 + (–7) = 9
b ) x – 14 = –22; daarom x = –8 want –8 – 14 = –22
In algebra kan ons ook 3 × x as 3x of –5 × n = –5n skryf, ensovoorts.
Oefening 20.2
Bepaal die waarde van x as:

1. 5 + x = –36 2. x + 1 345 = –2 605 3. x – 1 457 = –26
4. 46,14 – 2x = 66,14 5. x + 20 135 = 10 135 6. –5x = 212,5
Voorbeeld
In die uitdrukking p = n + 3 is p en n albei veranderlikes. Ons kan slegs
die waarde van een veranderlike bepaal as ons weet wat die waarde van
die ander veranderlike is. Dit beteken ons kan die waarde van p bepaal
as ons die n met ’n getal vervang.
As p = n + 3, kan ons bevoorbeeld p bepaal as n met getalle vervang

word, soos in die volgende geval:
a ) As n = –3, dan p = –3 + 3, daarom p = 0.
b ) As n = 7, dan p = 7 + 3, daarom p = 10.
Oefening 20.3
1. As y = x – 6, bepaal die waarde van y, as x = –4.

2. As y = x – 24, bepaal die waarde van y, as x = 9.
3. As y = x + 10,5, bepaal die waarde van y, as x = 3,5.
4. As m = n + 6, bepaal die waarde van m, as n = –6.
5. As p = 2n – 6, bepaal die waarde van p, as n = –8.

gebruik vloeidiagramme en tabelle om
uitdrukkings te illustreer
Jy kan ook ’n kombinasie van vloeidiagramme en tabelle gebruik om ’n
algebraïese uitdrukking te illustreer om die onbekende veranderlike van die
vergelyking te bepaal.
Jy kan aan ’n uitdrukking dink as ’n masjien waar ’n waarde by die een kant
ingesit word, in die masjien verwerk word en ’n ander waarde by die ander kant
uitkom.
Voorbeeld
Voltooi die vloeidiagramme en die tabel.
3
2
1
0 ×3+7 inset 3 2 1 0 –1 –2 x
1
2 Uitset 16 13 10 7 4 1 x×3+7
x
Oefening 20.4
Voltooi die vloeidiagramme en die tabelle. Bepaal die reël in die laaste kolom.
1. 1
2
3 inset 1 2 3 4 5 6 p
4 ×2 9
5 Uitset
6
p
2. 3
2
1
× ( 2) 10 inset –3 –2 –1 0 1 2 t
0
1 Uitset
2
t
3. 3
2
1 inset –3 –2 –1 0 1 2 k
0 k2 2
1 Uitset –1
2
k
228 Kwartaal 4
Hersiening
1. Voltooi die volgende getalsinne:
a ) 4 × □ = –36 (1)
b ) 3 + □2 – 6 = 22 (3)
c ) –1_12 – 3_12 = □ (2)
2. Bepaal die waarde van x as:
a ) 2x = –36 (1)
b ) x – 123 = –49 (1)
c ) x – 12,8 = 2,5 (1)
d ) –3x + 2 = –13 (3)
3. Voltooi die volgende:
a ) As y = x – 16. Bepaal die waarde van y, as x = –2. (2)
b ) As y = x + 12,3. Bepaal die waarde van y, as x = –2,5. (2)
c ) As m = 2n + 3. Bepaal die waarde van m, as n = –4. (3)
4. Voltooi die vloeidiagram en die tabel daaronder.
5
9 × 3 – 12
2 (5)
inset –5 9 –2 n
Uitset
5. Stel die tabel as ’n vloeidiagram voor.
inset 5 6 7 8 n
Uitset 14 2n + 4
(4)
6. Bepaal die reël vir die volgende vloeidiagram deur van enige metode gebruik te maak:
5 12
4 9
3 6
16 45 (2)
Totale punte: 30
Hersiening 229
Hoe koerse ’n besigheid beïnvloed

As ’n besigheid suksesvol wil wees, is dit belangrik dat dit konsekwent ’n wins maak.
1. Sipho koop grondboontjies in grootmaat teen R5/kg en

verkoop dit in pakkies van 100 g vir R1 elk. Sy tannie het ’n
verpakkingsbesigheid en gee vir Sipho die sakkies vir die
grondboontjies gratis.
a ) Skryf Sipho se wins as ’n tarief per kg. (2)
b ) Skryf Sipho se wins as ’n tarief per 100 g-sakkie. (2)
c ) Bereken die persentasie wins wat Sipho met sy
grondboontjies maak. (2)
2. Sipho se tannie verkoop haar besigheid en die nuwe eienaar is nie bereid om die verpakking gratis
aan Sipho te verskaf nie. Hy moet die sakkies nou koop en betaal R50 vir 1 000 sakkies.
a ) Bereken hoeveel elke sakkie hom kos. (1)
b ) As Sipho steeds die sakkies teen R1 elk verkoop, bereken die persentasie wins wat hy
met sy grondboontjies sal maak. (2)
c ) As Sipho dieselfde wins op die grondboontjies wil maak as vantevore, bereken wat hy
vir ’n 100 g-sakkie grondboontjies moet vra. (2)
d ) Watter praktiese probleem voorspel jy in die geval van vraag 2 (c)? (2)
e ) Beskryf watter raad jy vir Sipho sal gee oor die prys van die grondboontjies. (2)
3. ’n Besigheid behels selde net die koop van ’n produk en die verkoop teen ’n wins.
’n Besigheid het gewoonlik verborge koste.
a ) Gee die betekenis van die term “verborge koste”. Vind uit indien jy nie weet nie. (2)
b ) Gee twee voorbeelde van verborge koste wat ’n supermark kan hê. (2)
c ) Gee twee voorbeelde van verborge koste wat Sipho se besigheid kan hê. (2)
4. Thandi begin ’n nuwe besigheid deur pasteie te verkoop wat sy bak. Sy gebruik die gesin se
kombuis om haar pasteie te bak. Thandi het hierdie formule gebruik om haar wins te bereken:
Wins = geld ontvang uit verkope – koste van bestanddele

Haar wins word in die tabel aangetoon.
Week 1 2 3 4 5
Aantal pasteie verkoop 25 34 39 42 40
Wins R75 R102 R117 R126 R120
a ) Skryf Thandi se wins per pastei as ’n koers. (1)

b ) Bereken Thandi se totale wins vir die tydperk van vyf weke. (2)
c ) Dink jy dit is regverdig dat Thandi al die wins vir haarself hou?
Verduidelik jou antwoord. (3)
230 Kwartaal 4
5. Beauty en Peter hou daarvan om pragtige serpe en hoedjies te brei.
Hulle besluit om hul stokperdjie ’n besigheid te maak. Hul besigheid
begin baie goed. Vir Mei, Junie en Julie is hul wins onderskeidelik
R2 100, R2 500 en R2 900.
a ) Bereken hul gemiddelde maandelikse wins oor die drie maande. (2)
b ) Met hoeveel styg hul wins elke maand? (1)
c ) Skryf jou antwoord op vraag 5 (b) as ’n koers. (1)
d ) As hulle op hierdie trant voortgaan, bereken Beauty hulle
kan verwag om ’n wins van R4 900 in Desember te maak.
Toon aan hoe Beauty by hierdie bedrag uitgekom het. (3)
e ) Stem jy saam met Beauty se voorspelling in vraag 5 (d)?
Gee soveel redes moontlik om jou antwoord te staaf. (3)
6. Michael sê die petrolprys is ’n voorbeeld van ’n koers.
a ) Dink jy hy is reg? (1)
b ) Verduidelik jou antwoord op vraag 6 (a). (2)
7. ’n Bestuurder van ’n minibus vervoer mense tussen Kleindorp en
Grootdorp. Die afstand tussen die twee dorpe is 20 km. Hy kry
gemiddeld 8 km per liter met sy minibus.
a ) As petrol R8/liter kos, bereken hoeveel die petrol vir ’n
eenrigtingrit hom kos. (2)
b ) Petrol is nie die bestuurder van die minibus se enigste
koste nie. Met elke rit wat hy doen, is daar ook
slytasie op sy voertuig. Hy skat dat die slytasie
hom 50c/km kos. Bereken die totale
koste van ’n eenrigtingrit. (2)
c ) As die bestuurder ’n 60% wins op elke rit wil
maak, bereken hoeveel hy sy passasiers in
totaal vir elke eenrigtingrit moet vra. (2)
d ) As die petrolprys met 80c/liter verhoog en die
koste van slytasie op die minibus met 10c/km
verhoog, bereken hoeveel hy sy passasiers in
totaal vir ’n eenrigtingrit moet vra as hy steeds
’n wins van 60% wil maak. (3)
8. Besighede wat goedere invoer en uitvoer word veral deur spesiale koerse
beïnvloed. Hierdie koerse druk die waarde van een land se geldeenheid in
’n ander uit. Gee die naam van hierdie koerse. (1)
Totale punte: 50

Tema
21 Algebraïese uitdrukkings
Wiskunde idees Algebraïese uitdrukkings wat in getalpatrone

• Herken en gebruik word
interpreteer reëls
of verwantskappe Wanneer jy met getalpatrone werk kan jy jou kennis van algebraïese
(insluitend uitdrukkings gebruik om verwantskappe tussen die getalle in getalpatrone
heelgetalle) wat in of rye te beskryf. Ons kan ’n algebraïese uitdrukking gebruik om die
simboliese vorm algemene term van ’n ry te verteenwoordig. Die algemene term kan
aangebied word. gebruik word om die waarde van enige term van die getallery te bepaal as
• Indentifiseer ons weet wat die posisie (n) van die term in die ry is.
veranderlikes
en konstantes in Wat beteken die reël vir die volgende getallery: –3; –2; –1; 0; 1; … ?
formules. n–4 algemene term (reël)
• Sit eenvoudige
stellings om
in algebraïese Posisie van die term in die ry/patroon
uitdrukkings. Term 1 : n = 1 ; vervang in n – 4 = (1) – 4 = –3.
• Verteenwoordig Term 2 : n = 2 ; vervang in n – 4 = (2) – 4 = –2.
en gebruik Term 3 : n = 3 ; vervang in n – 4 = (3) – 4 = –1.
verwantskappe
tussen verander Term 4 : n = 4 ; vervang in n – 4 = (4) – 4 = 0.
likes om inset en/
of uitsetwaares te As jy die 20ste term van die ry hierbo wil bepaal, kan jy die algemene term
bepaal deur verbale gebruik: Term 20 : n = 20 ; vervang in n – 4 = (20) – 4 = 16.
beskrywings,
vloeidiagramme en
tabelle te gebruik. Voorbeeld
Gebruik die reël Tn = 2n – 8 en bepaal:
Sleutelwoord 1. die eerste drie terme van die ry 2. die 12de term van die ry.
• algemene term – Antwoorde
die algemene term 1. Term 1 : n = 1 ; vervang in 2n – 8 = 2(1) – 8 = –6.
van ’n patroon/ry Term 2 : n = 2 ; vervang in 2n – 8 = 2(2) – 8 = –4.
is ’n reël/formule
wat die patroon/ry
Term 3 : n = 3 ; vervang in 2n – 8 = 2(3) – 8 = –2.
beskryf 2. Term 12 : n = 12 ; vervang in 2n – 8 = 2(12) – 8 = 16.
Uitdaging OEFENING 21.1
Dink aan ’n getal. 1. Gebruik die volgende reëls en bepaal die eerste drie terme van die ry:
Vermenigvuldig dit
a ) 4n b ) –2n c) n–2 d ) 3n – 1 e ) –2n + 4
met homself. Tel
twee maal jou 2. Gebruik die gegewe reël en bepaal die waarde van die gegewe term:
begingetal by. Deel a ) 2n; 14de term b ) –5n; 5de term c ) n – _12 ; 10de term
met jou begingetal.
d ) 4n + 3; 7de term e ) –2n + 1; 18de term
Trek 2 af. Wat is jou
antwoord?
232 Kwartaal 4
gebruik vloeidiagramme om uitdrukkings
te illustreer
Jy kan vloeidiagramme gebruik om ’n algebraïese uitdrukking te illustreer.
insetwaarde Bewerking Uitsetwaarde
–6 –8
0 2n + 4 4
3 10
Ons kan aan ’n uitdrukking as ’n masjien dink waar ’n waarde aan een kant
ingesit word, in die masjien verwerk word en ’n ander waarde aan die ander
kant uitkom. Dit word soms ’n vloeidiagram genoem. Wanneer algebraïese
uitdrukkings geskryf word, moet jy die volgorde van bewerkings onthou sodat
die berekening in die korrekte volgorde uitgevoer word.
In die inset en uitset vloeidiagrammasjien, is daar ’n konsekwente reël wat die

insetgetal aan die linkerkant gebruik om die uitsetgetal aan die regterkant te
genereer.
Voorbeeld
Gebruik die vloeidiagram hieronder om óf die inset- óf die uitsetwaarde
te bepaal:
–2 a
0 b
c × _12 1
5
_
d 2
6 e
Onthou om die inverse bewerking te gebruik wanneer die uitsetwaarde

gegee word en jy die insetwaarde wil bepaal.
Antwoorde
–2 × _12 = a; a = –1
0 × _12 = b; b = 0
c × _12 = 1; c = 1 ÷ _12 = 2
d × _12 = _52 ; d = _52 ÷ _12 = 5
6 × _12 = e; e = 3

7 c 7 f
1 d 20 3 29a
Oefening 21.2 + 6 + g× 2
41 e 35 5 44b
...
72 f 76 7 85c
2 n + 1 ...
a) 3 ... b )
20 3 29a 81 gd
3555 + ×g 2 44b ... 44 ÷ 4+ 6 he
1 ...
7610
7
n 6 85c... 12 7 i f
2 2n + 1 ...
c ) 15 ... d ) 3 ...
8 1 gd 1220 4 29
+6
44
10 ÷4 h e... 6135 j+ g 244
5 ...
1225
7
3n + 2 i f... 4
2
76
2nn + 1
12 85
10 6 ...
36
2. Gebruik
...
die reël om die uitsetwaardes in153 volgende vloeidiagramme
die ...
20 4 29 8 g
uit12
te werk:
+g
6135
a ) 18 j 244
... b ) 105 4 ÷4
...
h
76 ...85
12 12 i
24
24 2n3n+÷1 4 ...... 10
25 3nn + 2 6 ...
503 ...... 15
36 ...
8 g 12 4
c ) 124 ÷4 h d)
5 ...... 10 6
18
j ... 2
12 i 12
106 n5n 6 3 ...... 25 4
24 33nn +÷ 24 ...
154 ...... 36
50 ...
12 4
6 j 2
10 ... 12
18 ...
Jy kan 25 4
’n situasie uitdruk 12
3n + 2 deur ’n veranderlike
... 24in
6 plaas van
53nndie
÷ 43onbekende
...
Het jy geweet? getal te gebruik. Bereken dan die waarde van die uitdrukking vir ’n
36getal. ... 504 ...
gegewe
In wiskunde het
uitdrukkings nie ’n
gelykaan-teken (=) Voorbeeld
18 ... 12 ...
nie. 1. Dink
24 aan ’n getal.
3n ÷ 4Tel 2 by. Vermenigvuldig
... 6 met 3. 5Trek
n 43af. ...
Skryf ’n uitdrukking om hierdie
... probleem
4 te beskryf deur x as ...
50
die onbekende getal te gebruik. Vind die waarde van hierdie
uitdrukking as x = 25.
12
Antwoord ...
Trek
6 eers ’n 5vloeidiagram
n 3 wat... die uitdrukking beskryf:
x→4 + 2 → × 3 → – 4 ...→ …
Hierdie uitdrukking vereenvoudig tot: (x + 2) × 3 – 4
Vervang 25: (25 + 2) × 3 – 4 = 77.
Dit beteken die waarde van die uitdrukking (x + 2) × 3 – 4
wanneer x = 25 is 77.
234 Kwartaal 4
2. Dink aan ’n getal. Vermenigvuldig met 6. Tel 3 by. Deel deur 2. Tel 7 Uitdaging
by. Vind die waarde van hierdie uitdrukking as x = 38,95.
Drie sye van ’n
Antwoord driehoek het lengtes
Trek eers ’n vloeidiagram wat die uitdrukking beskryf: (4x + 1) cm, (3x + 2)
x → × 6 → + 3 → ÷ 2 → + 7 →… cm en (5x – 3) cm.
6x + 3
Skryf ’n uitdrukking
Hierdie uitdrukking vereenvoudig tot: ____ +7
2 vir die omtrek van die
Vervang 38,95:
6(38,95) + 3
_______ +7= 2 507
____ = 125,35. driehoek neer en
2 20
vereenvoudig die
6x + 3
____
Dit beteken die waarde van die uitdrukking 2 + 7 wanneer uitdrukking.
x = 38,95 is 125,35.
Oefening 21.3
1. Trek ’n vloeidiagram en evalueer elke algebraïese uitdrukking:

a ) 35 – a as a = 27
b ) a + b – 6 as a = 22 en b = 25
c ) r + 36 as r = 75
d ) n ÷ 2 + 16 as n = 84
e ) m × 6 – 3 as m = 5
f ) 4 bygetel by d en dan die som vermenigvuldig met 3 as d = 8
g ) y vermenigvuldig met 3 en 4 by die produk getel as y = –2
2. a ) 1 b) 5
1 22
4 × _12 15 ×2 +2
5
_
2 42
7
_
2 25
c) 1
0,5
× 0,5 +3
0,25
0,75
3. Skryf elk van die volgende as ’n algebraïese uitdrukking:

a) x→ ×6 → +3 b) x→ +3 → ×6
c) x→ ÷2 → +7 d) x→ +7 → ÷2
4. Dink aan ‘n getal. Vermenigvuldig met 2. Tel 5 by en trek dan 7 af. Trek ’n
vloeidiagram en bereken die waarde van die uitdrukking as die getal 8 is.

gebruik tabelle om uitdrukkings te illustreer
Jy kan tabelle gebruik om ’n algebraïese uitdrukking te illustreer:
Voorbeeld
Kyk na die stelle teëls en skryf die aantal blou teëls en wit
teëls in ’n tabel neer. Skryf dan ’n uitdrukking neer wat die
verwantskap tussen die aantal blou teëls en die aantal wit
teëls beskryf.
Aantal blou teëls Aantal wit teëls
1 5
2 7
3 9
4 11
Antwoord
As die aantal blou teëls met een vermeerder, vermeerder die aantal wit teëls met twee. Jy kan die reël
skryf as 2b + 3 waar b die aantal blou teëls is en 2b + 3 die aantal wit teëls voorstel. Die letter b word die
veranderlike simbool genoem, wat die onbekende getal verteenwoordig. Die uitdrukking 2b + 3 beskryf
die aantal wit teëls.
Oefening 21.4
Het jy geweet?
’n Monomiaal is ’n 1. Skryf ’n uitdrukking om die verwantskap van die data in elke tabel te beskryf:
uitdrukking met een a) b) c) d)
term, byvoorbeeld n s p r
2n of 5x2. 10 7 36 6 2 10 5 2,5
’n Binomiaal is ’n 12 9 30 5 3 15 6 3
uitdrukking met twee 14 11 24 4 4 20 7 3,5
terme, byvoorbeeld
16 13 18 3 5 25 8 4
2n – 5 of 5x2 + 3.
’n Polinomiaal is ’n 2. Voltooi elke tabel deur die reël of die uitdrukking te evalueer:
uitdrukking met baie a) b) c) d)
terme, byvoorbeeld m m + 12 d d – 18 f 9f + 2 h –6h – 3
3a – 4b + 5c – 6d.
3 10 –1 4
9 9 –2 6
15 6 –4 8
38 1 –8 10
3. Voltooi die volgende tabelle:

a) b)
n –2 –1 0 1 2 n –2 –1 0 1 2
n +12
–2n + n + 1
2
236 Kwartaal 4
3 a
6 ×4 b
Hersiening c
9
1. Gebruik die reël Tn = 4n – 5 om die volgende te bepaal:
a ) Die eerste drie terme van die ry 3 a 11 d
b ) Die waarde van die 10de term e
6 ×4 b 14 8
c ) Watter term ’n waarde van 15 het. (3)
9 c 27 f
3 a 11 d 1 6
6 ×4 b 14 8 e 17 +g 24
9 c 27 f 38 45 (7)
3. Skryf hierdie frases as uitdrukkings:

11
a ) Die som van ’n getal en 1 die getal
d twee keer 6
b ) 15 minder8as ’n getal e
14 17 +g 24
c
27 ) 3 meer as ses keer ’n getal
f 38 45
d ) 1 minder as die produk van ’n getal en nege. (4)
4. Dink aan ‘n getal. Tel 5 by. Vermenigvuldig die som met –2. Trek 1 af. Skryf ’n uitdrukking deur x
1 6
vir die onbekende te gebruik. Vind die waarde van hierdie uitdrukking as x = 12,5. (2)
17 +g 24
5. Trek en voltooi die volgende
45 tabel:
38
inset (x) –1 0 3 10 250
uitset (3x – 4) 5 (4)
6. As a = 2, b = –4 en c = 5, vind die waardes van hierdie uitdrukkings:
a ) 3b – a b ) 3(b – a) c ) a+b–c d ) 4b – 2c (4)
7. Skryf ’n uitdrukking om die verwantskap van die data in die tabelle te beskryf:
a)
m 5 8 12 17
n 7 10 14 19 (2)
b)
x –1 –4 –8 –20
y –2 –8 –16 –40 (2)
8. Watter getal, as dit verdubbel word en by 12 getel word, gee 20? (2)
Totale punte: 30
Hersiening 237
Tema
22 Algebraïese vergelykings
Wiskunde idees Los getalsinne met heelgetalle op

• Skryf getalsinne. Getalsinne of vergelykings in wiskunde word geskryf deur wiskundige
• Ontleed en simbole te gebruik en dit sê vir ons dat twee dinge dieselfde is. Wanneer
interpreter jy ’n gelykaan-teken by ’n uitdrukking voeg en iets aan elke kant van die
getalsinne. gelykaan-teken skryf, het jy ’n getalsin. Voorbeeld: 15 – 6 = 9 is ’n getalsin,
• Los op en voltooi maar 15 – 6 op sy eie is ’n uitdrukking.
getalsinne.
Sommige getalsinne is altyd waar, byvoorbeeld, 6 + 9 = 20 – 5 is altyd waar.
• Gebruik Sommige getalsinne is nooit waar nie, byvoorbeeld, a + 3 = a – 2 het nie ’n
vervanging.
oplossing nie, aangesien daar geen waarde van a is wat die getalsin waar
maak nie. Die oplossing van ’n getalsin is die waarde van die onbekende wat
die getalsin waar maak.
In algebraïese getalsinne is daar dikwels net een waarde van die

veranderlike wat die getalsinne waar maak. Voorbeeld: 5x – 6 = 9 is net waar
as x = 3.
Soms kan daar meer as een korrekte antwoord wees. Voorbeeld: as x2 = 9, is

daar twee moontlike korrekte antwoorde: x = 3 of x = –3. Maak seker dat dit
waar is deur vervanging: 32 = 3 × 3 = 9 en (–3)2 = –3 × –3 = 9.
In Tema 14 het jy geleer hoe om algebraïese getalsinne op te los wat

telgetalle, breuke en desimale bevat. In hierdie tema sal jy getalsinne oplos
wat ook heelgetalle kan bevat. Onthou om jou oplossing vir ’n getalsin te
toets deur die antwoord in die eerste lyn van die oorspronklike getalsin
terug te vervang.
Voorbeeld
a) Los x + 6 = 21 op waar x ’n natuurlike getal is.
b) Los x + 6 = –12 op waar x ’n heelgetal is.
c) Los 3x = –24 op waar x ’n heelgetal is.
d) As y = x3 – 2, bereken y wanneer x = 2.
Antwoorde
a ) x = 15 (Watter natuurlike getal moet by 6 getel word om 21 te gee?)
b ) x = –18 (Watter heelgetal moet by 6 getel word om –12 te gee?)
c ) x = –8 (Wat moet met 3 vermenigvuldig word om –24 te gee?)
d ) y = (2)3 – 2 = 6 (vervang x met 2 in die getalsin)
238 Kwartaal 4
’n Algebraïese getalsin is soos ’n balanseerskaal met ’n gelykaan-teken in
die middel.
Om seker te maak dat albei kante altyd in balans bly, moet ’n mens aan die
een kant doen wat jy aan die ander kant doen.
Voorbeeld
Hier is ’n meer ingewikkelde getalsin om op te los:
As (x + 5) × 3 = 24 die getalsin is, los op vir x.
Antwoord
Die getalsin is ’n balanseerskaal: (x + 5) × 3 = 24
Deel eers elke kant deur 3: (x + 5) × 3 ÷ 3 = 24 ÷ 3
Vereenvoudig waar moontlik: x+5 = 8
x+5–5 = 8–5
Trek 5 aan albei kante af:
x = 3
Vereenvoudig om die antwoord te kry:
Oefening 22.1
1. Los hierdie getalsinne op en toets jou oplossings.

a ) Wat moet by 63 getel word om 90 te kry?
b ) Die produk van twee getalle is 140. Een van die getalle is 7. Vind die
ander getal.
c ) 3 maal ’n getal plus 6 is gelyk aan 21. Vind die getal.
d ) Vind ’n getal wat, indien jy 4 bytel en die antwoord met 5
vermenigvuldig, vir jou 35 gee.

a ) a + 6 = 10
Het jy geweet?
b ) 3b – 4 = 11
’n Lineêre c ) _12 c = 15
vergelyking het een
oplossing. d ) _14 y + 1 = 3
e ) 0,75d = 9
’n Kwadratiese
vergelyking kan twee f ) –12e = 60
oplossings hê. 3. Vervang die waarde vir x om die waarde van y in die volgende
’n Derdegraadse getalsinne te vind:
vergelyking kan drie a ) y = 3x as x = –1
oplossings hê.
b ) y = x + 15 as x = 10
Jy sal leer hoe om al c ) y = x2 + 2 as x = 3
hierdie vergelykings
d ) y = –2x – 5 as x = 10
in die volgende paar
jaar op te los. e ) y = _12 x + 6 as x = –12
f ) y = 0,2x + 9 as x = 5
4. Herskryf die volgende getalsinne en plaas plus- of minus-tekens in die
hakies om die getalsinne waar te maak:
a ) ( 3) + ( 8) = 5
b ) ( 5) + ( 12) = –7
c ) ( 4) – ( 9) = 5
d ) ( 1) – ( 11) = 12
e ) ( 2) + ( 6) = –4
f ) ( 6) + ( 9) = –15
5. Skryf die waardes van die letters in die getalsinne hieronder deur
inspeksie neer:
a ) 1a 2 b ) 3b 9
2a 4 5b 15
3a = 6 7b = 21
4a 8 9b 27
5a 10 11b 33
c ) 2c 8 d ) 3d 18
5c 20 8d 48
10c = 40 12d = 72
15c 60 20d 120
25c 100 500d 3 000
e ) 7e 35
12e 60
18e = 90
30e 150
200e 1 000
240 Kwartaal 4
gebruik getalsinne om probleme op te los
Wiskunde is ’n taal en baie probleme kan van Afrikaans na wiskundige taal
vertaal word deur simbole te gebruik. Byvoorbeeld:
Simbool Betekenis Simbool Betekenis

= is gelyk aan ≠ is nie gelyk nie
+ som – verskil
× produk ÷ kwosiënt
> is groter as < is kleiner as
≥ is groter as of gelyk aan ≤ is kleiner as of gelyk aan
Voorbeeld
Skryf getalsinne vir die volgende:
1. Die som van ’n getal en 3 is gelyk aan 21.

2. Die verskil tussen twee getalle is 14.
3. Die produk van 5 en y is groter as die kwosiënt van x en 4.
4. Die som van 6 en x is kleiner as of gelyk aan –3.
Antwoord
1. 3 + x = 21
2. x – y = 14
3. 5y > _4x
4. 6 + x ≤ – 3
Uitdaging
Die som van twee getalle is 80. Een van die getalle is 4 keer die ander getal.
Vind die twee getalle.
Oefening 22.2

a ) Die som van ’n getal en 9 is gelyk aan 35.
b ) Die verskil tussen twee getalle is 48.
c ) Die produk van 15 en x is gelyk aan die kwosiënt van x en 4.
d ) Die som van –18 en twee maal m is gelyk aan 3 minder as m.
e ) Die produk van 8 en y is twee maal die verskil tussen –24 en 2y.
f ) Vyf minder as die som van x en y is gelyk aan die produk van 6 en –4.

2. Skryf getalsinne vir die volgende ongelykhede:
a ) Twee maal ’n getal is kleiner as 8.
Het jy geweet?
b ) Die som van twee getalle is groter as 11.
’n Dosyn beteken ’n c ) Die produk van 4 en x2 is groter as of gelyk aan 20.
groep van twaalf. Die
d ) Die verskil tussen y en 7 is kleiner as of gelyk aan –13.
woord het sy
oorsprong uit die 3. Skryf en los die getalsin op wat hierdie woordprobleme
Latyn vir twee (duo)
verteenwoordig. Laat x die onbekende waarde wees.
en tien (decem).
a ) Die som van ’n getal en 15 is 63. Vind die getal.
b ) Trevor verdien R80 per uur. Bereken hoeveel uur hy moet werk om
R720 te verdien.
c ) Nelisa koop drie blikkies koeldrank vir R9,75. Bereken die koste van
elke blikkie.
d ) ’n Sekere aantal eiers word in bokse van 12 eiers elk gepak.
Altesaam is daar 52 bokse eiers. Bereken hoeveel eiers gepak word.
e ) Die skool het 175 Graad 7-leerders. 18 gaan huis toe vir middagete
en die res eet by die skool. Bereken hoeveel Graad 7-leerders hul
middagete by die skool eet.
f ) Die som van twee positiewe heelgetalle is 78. Die tweede getal is
twee maal die eerste getal. Vind die twee getalle.
g ) ’n Getal vermenigvuldig met homself en dan weer vermenigvuldig
met homself gee –216. Vind die getal.
4. Los op vir x waar x ’n natuurlike getal is:
a ) x + 7 = 56
b ) x – 19 = 23
c ) 4x = 52
d ) 5x + 1 = 26
5. Los op vir x waar x ’n heelgetal is:
a ) x + 5 = –7
b ) –2x = 28
c ) 3x – 8 = –2
d ) 2x + 3 = –1
Uitdaging
As 52 dosyn eiers verkoop word teen R15 per dosyn, wat is die totale koste van
die eiers?
As 13 van die eiers gekraak is, watter breuk van die totale aantal eiers is
gekraak?
242 Kwartaal 4
Hersiening
a ) p – 4 = 11 b ) 2m + 6 = 12
1
_
c ) 2 n = 40 d ) _14 r = 20
e ) 0,25s = 9 f ) –11t = –77 (6)
2. Vervang die waarde vir x om die waarde van y in die volgende getalsinne te vind:
a ) y = 2x – 3, as x = 1
b ) y = x – 5, as x = 39
c ) y = 3x – 12, as x = –4
d ) y = –2x + 3, as x = 5
e ) y = _12 x – 1, as x = 10
f ) y = 0,8x – 2, as x = 5. (6)
a ) Die som van ’n getal en 12 is gelyk aan 23.
b ) Die verskil tussen twee getalle is 58.
c ) Die produk van 5 en n is gelyk aan die kwosiënt van m en 6.
d ) Die som van twee maal y en 6 is gelyk aan 2 minder as x.
e ) Die verskil tussen –4 en 2b is gelyk aan 10.
f ) Die produk van 12 en –3 is gelyk aan drie minder as die som van x en y. (6)
4. Los die getalsinne op wat hierdie woordprobleme verteenwoordig.
a ) Die som van ’n getal en –5 is 7. Vind die getal.
b ) Joe koop ses blikkies koeldrank vir R15. Bereken die koste van elke blikkie.
c ) Emma verdien R125 ’n uur. Hoeveel verdien sy in 6 uur?
d ) Die som van twee positiewe heelgetalle is 45. Die tweede getal is twee keer die eerste
getal. Vind die twee getalle.
e ) ’n Getal vermenigvuldig met homself en weer met homself vermenigvuldig gee –27.
Vind die getal.
f ) Jabu verdien R140 ’n uur. As hy R840 verdien, hoeveel uur het hy gewerk? (6)
5. a ) ’n Skool het 64 Graad 7-leerders. Die Wiskunde-onderwyser koop 4 bokse sakrekenaars
en gee ’n sakrekenaar aan elke leerder. Hoeveel sakrekenaars is daar in elke boks? (1)
b ) Die Graad 7-leerders word in 8 spanne verdeel om sokker op die veld te speel.
Hoeveel leerders is daar in elke span? (1)
6. Sê of die volgende getalsinne waar of onwaar is:
a ) 8m + 1 = 1 + 8m
b ) 7 × 3y = 3y × 7
c ) 6p + 3 = 3(2p + 1)
d ) 8 – 12a = 8(1 – 2a) (4)
Totale punte: 30
Hersiening 243
formele Assessering: Voorbeeldondersoek
Maak ’n argitekmodel
’n Argitek word gevra om ’n nuwe skool te ontwerp. Sy gaan haar ontwerp
aan die plaaslike raad voorlê. Sy het tekeninge van haar ontwerp gemaak,
maar sy wil ook ’n model in haar aanbieding gebruik.
Die argitek het jou klas gevra om ’n skaalmodel van die skool vir haar te bou.
As jou groep se model goed genoeg is, kan sy dit in haar aanbieding gebruik.
Hier is die argitek se tekeninge van die gebou.
3m
3m
10 m
7m
Aansig van die voorkant
40 m
10 m
Perspektiefaansig
4m
Planaansig van bo 4m
244 Kwartaal 4
Wat om te doen.
1. Besluit eers watter 3D voorwerpe jy nodig gaan hê om
die model te bou. Jy benod
ig
2. Teken ’n rowwe skets van die net vir elke voorwerp. papier :
3. Besluit oor die skaal wat jy vir jou model gaan gebruik potlode
en omskep al die afmetings op die plan in die metings karton
wat jy gaan gebruik om die model te maak. Skryf liniale
hierdie afmetings op die sketse van die nette. gradeboë
tekendri of
4. Trek die regte nette op dun karton volgens die afmetings ehoeke
wat jy uitgewerk het. Maak seker jy meet al die lengtes skêr
en hoeke akkuraat. Jy sal dalk nie al jou nette uit een stuk gom
karton uitgeknip kry nie. As dit die geval is, knip deel van
’n net uit een stuk karton en die ander deel uit ’n ander
stuk. Heg dan die stukke aanmekaar.
5. Voor jy die nette uitknip, werk uit waar jy die lusse
moet plaas sodat jy die rante kan saamvoeg. Teken dan die lusse in.
6. Knip die net van elke voorwerp uit, vou dit noukeurig en plak dit
aanmekaar.
7. Plak die vorms aanmekaar sodat dit soos die argitek se planne lyk.
8. As daar tyd is, versier die buitekant van jou model om dit meer soos
die argitek se tekeninge te laat lyk. (20)
Beantwoord hierdie vrae oor jou model.
1. Skryf die skaal neer wat jy vir jou model gekies het. (1)
2. Bereken die volume van jou model. Ignoreer die dakke. (4)
3. Bereken die volume van die werklike gebou. Ignoreer die dakke. (4)
4. Skryf as ’n eenheidsverhouding: die volume van
jou model:die volume van die werklike gebou. (3)
5. Vergelyk jou skaal in vraag 1 met jou eenheids-
verhouding in vraag 4. Beskryf wat jy opmerk. (5)
6. Bereken die volume van jou model as ’n
persentasie van die volume van die werklike
gebou. Rond jou antwoord tot twee desimale
plekke af. (3)
Totale punte: 40
Formele Assessering: Voorbeeldondersoek 245

Tema
23 Versamel, organiseer en som data op
Wiskunde idees Versamal data

• Vra vrae oor eie
omgewing.
Data is inligting of feite oor dinge of mense. Daar is baie bronne van data
rondom ons, byvoorbeeld in tydskrifte en koerante, op die televisie en op
• Kies hulpmiddels
die Internet. ’n Weerverslag toon data wat deur meteoroloë (mense wat die
om data te
versamel. weer bestudeer) versamel is. Hierdie data is nuttig wanneer ons wil weet
watter weerstoestande om te verwag.
• Ontwerp
en gebruik Daar is voorbeelde van data in jou eie klaskamer. ’n Klaslys bestaan uit data
eenvoudige
soos leerders se name, ouderdomme ensovoorts. As jou onderwyser ’n lys
vraelyste.
van toetspunte vir jou klas opstel, is dit ook data.
• Organiseer data
deur telmerke, Soms moet ons ons eie data versamel. Wanneer jy dit wil doen, moet jy
tabelle en besluit van wie jy die data wil versamel. Die populasie is die hele groep
stingel-en-
blaardiagramme te
mense wat jy gaan bestudeer.
gebruik.
Soms is dit nie prakties om die hele populasie te ondervra nie. Dit gaan te
• Groepeer data in lank neem, of dit is nie moontlik om al die lede van die populasie bymekaar
intervalle.
te kry, sodat jy onderhoude met hulle kan voer, nie. In so ’n geval moet jy ’n
• Maak ’n steekproef kies om die populasie te verteenwoordig.
opsomming van
data deur die ’n Vraelys is ’n lys van die vrae wat ons vra om verskillende menings te kry. ’n
gemiddelde, Vraelys wat verskillende opsies vir die antwoorde het is ’n meervoudige-keuse-
mediaan, modus
vraelys. Iemand wat ’n vraelys beantwoord word ’n respondent genoem.
en omvang te
gebruik.
Hieronder is ’n paar belangrike punte om te onthou wanneer jy ’n vraelys opstel:
Sleutelwoorde • Moenie vrae vra waarvan die antwoorde nie nuttige inligting verskaf
nie. Voorbeeld: as jy vra: “Het jy ’n gunsteling kleur?” sal die antwoord
• data – feite of waarskynlik “ja” of “nee” wees, wat jou niks sê oor die kleure waarvan
inligting oor dinge
mense hou nie.
of mense
• Moenie jou vraag te oop maak nie. Voorbeeld: as jy vra: “Wat is jou
• populasie – die gunsteling kleur?” kan jy die gewone antwoorde soos rooi, blou, groen
hele groep wat
en geel kry, maar jy kan ook meer ongewone kleure soos appelkoos,
ondersoek word
lemmetjiegroen, lila ensovoorts kry. In hierdie geval is dit beter om
• steekproef – ’n die antwoorde tot ’n paar keuses soos rooi/blou/groen/geel/ander te
klein deel of
hoeveelheid van
beperk. Bou ’n ekstra opsie in soos “ander” ingeval die respondent nie
iets wat ondersoek van enige van die keuses hou wat jy gegee het nie.
word • Wees versigtig om vrae te vra wat persoonlik of beledigend kan wees.
• vraelys – ’n lys van Voorbeeld: as jy vra: “Is jy oorgewig?” kan ’n respondent dit moeilik vind
die vrae wat ons om te antwoord.
wil vra om data oor • Ander vrae kan moeilik wees om eerlik te beantwoord. Voorbeeld: vrae
’n situasie te kry soos: “Het jy al ooit ’n sigaret gerook?” of “Het jy al ooit huiswerk by ’n
maat afgeskryf?”
246 Kwartaal 4
• Maak seker dat jou vrae geskik is vir jou steekproef. Voorbeeld: as jy ’n Sleutelwoorde
leerder oor hul gesin se inkomste vra, weet hulle dalk nie wat om te
antwoord nie. • meervoudige-
keuse-vraelys
– ’n vraelys wat
Voorbeeld verskillende opsies
’n Graad 7-leerder is gevra om uit te vind hoe belangrik gereelde vir die antwoorde
oefening in die lewens van haar klasmaats is. Sy het ’n lys vrae opgestel het
om aan hulle te vra. Vir elke vraag, lewer kommentaar oor hoe • respondent
doeltreffend die vraag is. – ’n persoon
a ) Dink jy dit is belangrik om gereelde oefening te kry? wat ’n vraelys
beantwoord
Ja □ Nee □
b ) Doen jy elke dag oefening? Ja □ Nee □ • sensus – ’n
c ) Hoe gereeld oefen jy? amptelike telling
van ’n land se
Glad nie □ Een keer ’n week □
bevolking
Twee keer ’n week □ Drie keer ’n week □
Meer as drie keer ’n week □ • bevolking – die
mense wat in ’n
d ) Hoeveel uur ’n week doen jy oefening?
besondere gebied
0 uur □ 1–2 uur □ of land woon
3–4 uur □ 4–5 uur □
Meer as 5 uur □
Antwoord
a ) Hierdie vraag gee nie veel inligting nie. Die meeste mense sal sê dat
dit belangrik is om gereelde oefening te kry, omdat hulle dink dit is
die “regte” ding om te sê.
b ) Weereens sê hierdie vraag nie veel nie. Leerders kan sê dat hulle
elke dag oefening kry, selfs al stap hulle net skool toe. Dit is te
maklik om “ja” te sê sonder om werklik daaroor te dink.
c ) Hierdie vraag dwing die respondent om aan formele oefening te
dink. Dit is beter omdat die antwoorde meer spesifiek is.
d ) Hierdie vraag is selfs beter, omdat die antwoorde die werklike tyd
behels wat aan oefening bestee word.
Het jy geweet?
Wanneer die regering van ’n land inligting oor sy mense wil uitvind, hou hy ’n bevolkingsensus.
’n Sensus sê aan die regering hoeveel mense in die land leef, wat hul geslag, ouderdom en
lewensomstandighede is, ensovoorts. Die regering gebruik hierdie inligting om hulle te help met die
beplanning van behuising, onderwys, gesondheidsorg en vervoer vir die burgers van die land.
In Suid-Afrika word ’n sensus elke 10 jaar gehou. Die mees onlangse sensus in Suid-Afrika is in
Oktober 2011 gehou. Mense is getel waar hulle die nag van 9 Oktober 2011 was. Sensusveldwerkers
het van deur tot deur gegaan en ’n vraelys namens elke huishouding voltooi.

Oefening 23.1
1. Watter bron(ne) sal jy gebruik om antwoorde op elk van die volgende

vrae te vind? Vir elke vraag, kies een of meer bronne van die lys
hieronder, of gee jou eie bron(ne):
· Familielede
• Vriende
• Bure
• ’n Onderwyser
• Klasmaats
• Skoolmaats
• ’n Biblioteek
• ’n Koerant
• ’n Tydskrif
• Die radio
• Die TV
• Die Internet
a ) Hoeveel broers en susters het die leerders in jou skool gemiddeld?
b ) Wat is die kinders van jou ouderdom se gunsteling stokperdjies?
c ) Wat is die gewildste handelsmerk-sakrekenaar in jou klas?
d ) Hoeveel toeriste het Suid-Afrika verlede jaar besoek?
e ) Hoeveel mense in jou gemeenskap is vegetariërs?
f ) Is daar ’n geskiedenis van voedselallergieë in jou familie?
g ) Is die mense in jou gemeenskap betrokke by herwinning?
h ) Hoe gaan die weer later hierdie week lyk?
i ) Hoeveel gesinne in jou gemeenskap het ’n spaarplan?
2. Jy word gevra om ’n eenvoudige vraelys op te stel om uit te vind
hoeveel broers en susters die leerders in jou skool het.
a ) Wat sal die populasie vir hierdie projek wees?
b ) Beskryf ’n praktiese steekproef wat jy kan gebruik.
c ) Stel ’n meervoudigekeuse-vraag op wat vir hierdie vraelys
kan werk.
3. Jy word gevra om ’n eenvoudige vraelys op te stel om uit te vind hoe
jou klasmaats hul sakgeld spandeer.
a ) Wat sal die populasie vir hierdie projek wees?
b ) Beskryf ’n praktiese steekproef wat jy kan gebruik.
c ) Stel ’n meervoudigekeuse-vraag op wat vir hierdie vraelys kan werk.
Dink hoe jy die feit sal hanteer dat sekere leerders nie sakgeld
kry nie.
248 Kwartaal 4
Organiseer data Sleutelwoorde
Data wat ons versamel word onverwerkte data genoem. Hierdie data is • onverwerkte
nie georganiseer of opgesom nie. Lyste onverwerkte data kan moeilik wees data – data wat
om te lees en om sin daaruit te maak, dus organiseer ons dit op maniere nie georganiseer of
opgesom is nie
wat dit makliker maak om mee te werk. In hierdie eenheid sal jy data in
frekwensietabelle en stingel-en-blaardiagramme organiseer. • frekwensietabel
– ’n tabel met drie
’n frekwensietabel het drie kolomme: een vir die datawaardes, nog een vir kolomme: een vir
die datawaardes,
die telmerke en ’n derde vir die frekwensies.
nog een vir die
telmerke en ’n
Telmerke is merke wat in bondels van vyf gegroepeer word.
derde vir die
frekwensies
Voorbeeld • telmerke – merke
’n Sokkerafrigter hou ’n rekord van sy span se resultate gedurende ’n wat gebruik word
seisoen. Hier is sy data: om te tel en wat
in bondels van vyf
W; V; V; G; W; G; W; W; V; G; W; G; V; G; W; W; V; W; G; W gegroepeer word
• stingel-en-
Hy organiseer hierdie data in ’n frekwensietabel, soos volg: blaardiagram
– ’n manier om
Die resultate van ’n sokkerspan vir een seisoen numeriese data
Resultaat Telmerke frekwensie te organiseer
waarin ons elke
Wen 9 datawaarde in ’n
Gelykop 6 stingel-deel en ’n
blaar-deel verdeel
Verloor 5
• interval – ’n groep
datawaardes
Die data in die voorbeeld hierbo bestaan uit letters, maar van nou af sal ons
fokus op numeriese data. Numeriese data is data wat uit getalle bestaan.
Jy gaan nou van ’n ander manier leer om numeriese data te organiseer. ’n

Stingel-en-blaardiagram is ’n baie nuttige manier om numeriese data te
organiseer waarvan sommige (of al) die waardes meer as een syfer het. In ’n
stingel-en-blaardiagram, verdeel ons elke datawaarde in ’n stingel-deel en
’n blaar-deel. Ons kies die waardes van die stingels op so ’n manier dat die
blare uit ’n enkele syfer bestaan.
Voorbeeld
Queenie meet die lengte van 30 kinders, korrek tot die naaste
sentimeter. Haar metings word hieronder aangetoon:
108 103 101 120 123 121 109 105 120 120
121 100 117 121 104 103 113 109 112 117
115 117 102 124 117 118 116 117 118 121

Sy organiseer hierdie data in ’n Queenie orden dan die blare van
stingel-en-blaardiagram, soos volg: elke stingel, soos volg:
Stingel Blaar Stingel Blaar
10 0319584392 10 0123345899
11 73275778678 11 23567777788
12 031001141 12 000111134
Nou kan Queenie maklik sien dat:

· die kortste kind 100 cm is
• die langste kind 124 cm is
• die algemeenste lengte 117 cm is.
Stem jy saam met hierdie stellings?
’n Stingel-en-blaardiagram groepeer data in tiene. Soms wil ons egter data

in verskillende intervalle groepeer. ’n interval is ’n groep datawaardes. Ons
kan enige gerieflike intervalle kies.
Voorbeeld
Mev. Mafaya is ’n byeboer. Sy hou telling van die aantal potjies heuning
wat sy elke week verkoop. Hieronder is haar data vir 40 weke:
5 13 1 11 8 12 13 9 17 10
3 16 10 12 12 3 7 11 17 16
10 24 22 18 7 6 12 8 15 5
5 19 10 20 2 9 14 4 5 13
Sy organiseer hierdie data in ’n frekwensietabel, soos volg:
Aantal potjies heuning verkoop per week oor 40 weke

Potjies Telmerke frekwensie
0–4 5
5–9 11
10–14 14
15–19 7
20–24 3
Hierdie frekwensietabel verskaf baie inligting aan mev. Mafaya.

Voorbeeld:
· In 25 weke het sy tussen 5 en 14 potjies heuning per week verkoop.
In 10 weke het sy ten minste 15 potjies heuning per week verkoop.
Stem jy saam met hierdie stellings?
250 Kwartaal 4
Oefening 23.2
1. Watter getalle word deur hierdie Stingel Blaar

stingel-en-blaardiagram verteenwoordig? 8 56689
2. Trek en voltooi die frekwensietabel 9 245677
hieronder en toon die aantal dae in elke 10 0134
maand in ’n normale jaar (met ander woorde
nie ’n skrikkeljaar nie).
Aantal dae in elke maand in ’n normale jaar
Dae Telmerke frekwensie
28
29
30
31
3. Die ouderdomme van 50 mense in ’n dorpie word hieronder aangedui:

33 57 29 80 1 5 15 22 48 11
27 33 29 13 20 60 52 6 2 9
72 66 51 38 16 12 43 62 71 8
52 38 41 51 4 1 3 32 40 63
12 37 5 35 42 16 58 61 11 50
a ) Vertoon hierdie data in ’n stingel-en-blaardiagram.
b ) Gebruik jou stingel-en-blaardiagram om die volgende vrae te
beantwoord:
i. Hoeveel mense was ten minste 50 jaar oud?
ii. Hoeveel mense was jonger as 20 jaar?
4. Die verpleegsters by ’n hospitaal toon die massa (in gram) van 25
pasgebore babas op ’n kaart aan, soos aangedui word in die lys hieronder:
3 575 g 3 020 g 3 390 g 2 635 g 3 880 g
3 915 g 3 870 g 3 000 g 3 860 g 3 060 g
3 415 g 3 225 g 3 210 g 3 295 g 3 160 g
2 965 g 4 650 g 4 350 g 4 105 g 3 380 g
3 325 g 3 700 g 3 900 g 3 665 g 2 780 g
a ) Trek en voltooi die frekwensietabel hieronder:
Massa (in gram) van 25 pasgebore babas
Massa (g) Telmerke frekwensie
2 500–2 999
3 000–3 499
3 500–3 999
4 000–4 499
4 500–4 999
b ) Wat was die algemeenste geboortemassa-interval vir hierdie babas?

Sleutelwoorde Som data op
• maatstawwe van Ons gebruik maatstawwe van sentrale neiging om die middelwaardes
sentrale neiging van ’n datastel te beskryf. Daar is drie maatstawwe van sentrale neiging.
– getalle wat die Dit is die gemiddelde, die mediaan en die modus. Uit vorige grade sal jy die
middelwaardes van
volgende onthou:
’n datastel beskryf
• mediaan – die Die mediaan van ’n datastel is die middelwaarde van die geordende datastel.
middelwaarde
· As jy die mediaan van ’n datastel wil vind, wat nie georden is nie, moet
van ’n geordende
datastel jy eers die datastel orden. Dit beteken jy moet al die waardes van die
datastel in stygende volgorde (van kleinste tot grootste) rangskik.
• modus – die
• As daar ’n onewe aantal waardes in die datastel is, is die mediaan die
waarde (of waardes)
wat die meeste in ’n middelwaarde.
datastel voorkom • As daar ’n ewe aantal waardes in die datastel is, is die mediaan die
• bimodaal – het
gemiddelde van die twee middelwaardes.
twee modusse Die modus van ’n datastel is die waarde (of waardes) wat die meeste in ’n
• gemiddelde – die datastel voorkom.
gemiddelde van
· ’n Datastel kan een modus, twee modusse of meer modusse of selfs
al die getalle in ’n
datastel geen modus hê.
• As ’n datastel twee modusse het, sê ons dat dit bimodaal is.
Voorbeeld
In elk van hierdie datastelle, vind:
Het jy geweet?
i. die mediaan ii. die modus.
Eiendomsagente
gebruik mediane en a ) 5; 8; 17; 17; 27; 29; 39; 41; 50
modusse wanneer b ) 14; 4; 20; 4; 10; 18; 2; 45; 24; 32; 24; 40; 28; 33
die prys van huise
wat te koop is
Antwoorde
vergelyk word. Dit is a ) i. Daar is 9 waardes in die datastel. Die middelwaarde is die 5de
om seker te maak dat waarde, dus is die mediaan 27.
die pryse in verhoud- ii. Die modus is 17, omdat dit die enigste datawaarde is wat twee
ing tot die mark bly. keer voorkom.
b ) Orden eers die datastel: 2; 4; 4; 10; 14; 18; 20; 24; 24; 28; 32; 33; 40; 45
i. Daar is 14 waardes in die datastel, dus lê die mediaan halfpad
tussen die 7de en die 8ste waardes. Dit is 20 en 24, dus is die
20 + 24
mediaan _____2 = 22.
ii. Die modusse is 4 en 24 omdat albei hierdie getalle twee keer
voorkom. Hierdie datastel is bimodaal.
Jy gaan nou leer van ’n derde maatstaf van sentrale neiging, wat die
gemiddelde genoem word. Die gemiddelde van ’n datastel is die
gemiddelde van al die getalle in die datastel. Die formule vir die
die som van al die waardes in ’n datastel
gemiddelde = ________________________
die aantal waardes in die datastel
.
252 Kwartaal 4
20 leerders het hierdie persentasies in ’n Lewensoriënteringtoets behaal: • maatstawwe van
88% 62% 51% 33% 77% 33% 65% 83% 81% 72% verspreiding –
getalle wat die
90% 61% 68% 70% 55% 42% 67% 26% 65% 31% verspreiding van
Vind die gemiddelde van hierdie persentasies. die waardes in ’n
datastel beskryf
Antwoord • omvang – die
Die gemiddelde verskil tussen die
88 + 62 + 51 + 33 + 77 + 33 + 65 + 83 + 81 + 72 + 90 + 61 + 68 + 70 + 55 + 42 + 67 + 26 + 65 + 31 grootste en die
= _________________________________________________________
20
1 220
= ____ = 61% kleinste waarde in ’n
20
datastel
Ons gebruik maatstawwe van verspreiding om die verspreiding van • variasiewydte –

omvang
die waardes van ’n datastel te beskryf. Jy gaan nou leer van een van die
maatstawwe van verspreiding, wat die omvang genoem word. Die
omvang van ’n datastel is die verskil tussen die grootste en die kleinste
waardes in die datastel. Hoe groter die omvang, hoe verder is die waardes
in ’n datastel versprei. Het jy geweet?
Motorvervaardigers
Voorbeeld bestudeer die
Vind die omvang van elk van hierdie datastelle: gemiddelde
afmetings van ’n
1. 5,5 3,0 2,3 3,9 1,9 4,9 4,7 6,3 5,7 1,9 2,8 4,2 persoon se liggaam
wanneer hulle ’n
2. 11 –46 26 32 –92 14 68 –23 76 30 motor ontwerp. Op
Antwoorde hierdie manier maak
hulle seker dat die
1. Die omvang = 6,3 – 1,9 = 4,4
binneruim van ’n
2. Die omvang = 76 – (–92) = 76 + 92 = 168 motor die meeste
mense pas.
Oefening 23.3
1. Daar is sewe Graad 7-klasse in die Madiba Skool. Die aantal leerders in elke klas
is 42; 38; 41; 47; 39; 36 en 45. Wat is die gemiddelde aantal leerders per klas?
Graad 7-leerders en hul onderwyser

in ’n klas by Madiba Skool

2. Bereken die gemiddelde, mediaan, modus en omvang van elk van die
Uitdaging volgende stelle getalle:
a ) 1; 2; 2; 3; 4; 4; 4; 5; 6
Die gemiddelde van
b ) 49,2; 86,6; 0,4; 19,9; 28,4; 18,3; 52,8; 31,5
vyf getalle is 63. Die
eerste drie getalle is c ) –344; 372; 302; –25; 116; –18; 71; 132; –144; –333; 300
52, 60 en 71. As die
3. a ) Bereken die gemiddelde, mediaan, modus en omvang van hierdie
twee laaste getalle
gelyk is, bereken die getalle:
waardes van elk van 3; 6; 1; 8; 2; 3; 5; 2; 5; 9; 3; 1; 6; 8; 8; 5; 7; 2; 1; 6; 2
die twee laaste b ) Watter maatstaf van sentrale neiging beskryf hierdie data die beste?
getalle. Gee ’n rede vir jou antwoord.
4. Vyf vriende vergelyk die persentasies van hul toetse wat hulle tot dusvêr
hierdie kwartaal geskryf het. Die tabel hieronder toon hul persentasies:
Aardryks-
engels Wiskunde Wetenskap Tegnologie
kunde
Jyoti 90 52 44 93 71
Anna 64 50 89 70 88
Lungi 47 92 59 77 95
James 67 74 67 77 75
Unathi 56 57 84 80 77
a) Wat is Lungi se gemiddelde vir die vyf toetse?

b) Wat is die modale persentasie vir Tegnologie?
c) Wat is die omvang van al hierdie persentasies?
d) As James sy ouers wil beïndruk, moet hy die gemiddelde, die
mediaan of die modus van sy persentasies gebruik? Toon al jou
berekeninge.
5. ’n Boer het die aantal aartappels getel, wat elke aartappelplant in sy tuin
geproduseer het. Hy het data van 24 plante versamel en sy resultate gelys:
15; 12; 19; 16; 20; 12; 19; 17; 12; 14; 18; 17;
14; 15; 18; 14; 11; 10; 15; 13; 12; 11; 18; 21
Bereken die gemiddelde, mediaan, modus en omvang van hierdie
waardes.
6. Die gemiddelde lengte van vyf seuns is 151 cm. As die lengte van vier
van hulle 149 cm, 148 cm, 152 cm en 153 cm is, wat is die lengte van die
vyfde seun?
254 Kwartaal 4
Hersiening
1. Mnr. Ncube besit ’n Spazawinkel. Daar is ’n splinternuwe
vrugtesap op die mark en hy wil weet hoe gewild hierdie
handelsmerk by sy klante gaan wees. Een Saterdag laat hy al
die mense wat na sy winkel toe kom van die sap proe en vra
of hulle hierdie handelsmerk in die toekoms sal koop.
Hy kry hierdie reaksies:
ja; nee; onseker; ja; ja; nee; onseker; ja; nee; nee; ja; onseker;
ja; ja; nee; ja; ja; onseker; ja; onseker; nee; ja; ja; nee;
onseker; ja; nee; ja; onseker; ja; nee; ja; ja; nee; onseker; ja.
a) Identifiseer die populasie in hierdie geval. (1)
b) Identifiseer die steekproef in hierdie geval. (1)
c) Hoe groot was die steekproef? (1)
d) Trek ’n tellingtabel om Mnr. Ncube se resultate aan te toon. (4)
e) Watter persentasie van die steekproef het gesê dat hulle hierdie sap in die toekoms sal koop? (1)
f ) Dink jy dat Mnr. Ncube hierdie sap moet aanhou? Gee ’n rede vir jou antwoord. (2)
2. Verwys terug na die “Het jy geweet?” boks op bladsy 239 oor die 2011 Suid-Afrikaanse Sensus.
a ) Is ’n populasie of ’n steekproef gebruik vir die sensus? Verduidelik. (2)
b ) As jy die aand van 9 Oktober by ’n maat oorgebly het, sou jy getel gewees het in die
sensus? Verduidelik. (2)
c ) In watter jaar sal die volgende sensus gehou word? (1)
3. Hieronder is die verjaardae van die leerders in ’n Graad 7-klas:
4 18 27 6 29 2 13 5 11
19 23 17 25 8 22 8 26 9
21 30 1 7 12 31 16 10 30
23 16 29 3 3 29 12 4 16
28 16 31 14 20 28 12 10 29
a) Hoeveel leerders is daar in die klas? (1)
b) Bied hierdie data in ’n stingel-en-blaardiagram aan. (4)
c) Watter stingel het die meeste aantal blare? (1)
d) Watter stingel het die minste aantal blare? (1)
e) As jy ’n stingel-en-blaardiagram van die verjaardae van al die leerders in jou skool moes
teken, watter stingel verwag jy sal die minste aantal blare hê? Verduidelik. (2)
4. 20 Graad 7-leerders het kaartjies verkoop om geld vir hul klaskamer in te samel. Die aantal
kaartjies wat hulle verkoop het word hieronder aangedui:
120 80 110 70 40 110 50 60 80 90
150 80 90 110 130 120 20 100 80 70
a ) Wat is die omvang van hierdie data? (1)
b ) Bereken die gemiddelde, mediaan en modus van hierdie data. (3)
c ) Die kaartjies is in boekies gedruk. Hoeveel kaartjies dink jy is daar in een boekie?
Totale punte: 30
Hersiening 255
Tema
24 Verteenwoordig data
Wiskunde idees Trek staafgrafieke en dubbelstaafgrafieke

• Trek staafgrafieke In vorige grade het jy geleer hoe om staafgrafieke en dubbelstaafgrafieke te
en dubbel trek. In hierdie eenheid sal jy hierdie vaardighede hersien.
staafgrafieke.
• Trek histogramme. ’n Staafgrafiek bestaan uit vertikale of horisontale stawe. Die stawe is
apart en raak nie aan mekaar nie. Die lengte of die hoogte van elke staaf
• Trek
verteenwoordig ’n waarde in jou stel data, en al die stawe is dieselfde
sirkeldiagramme.
breedte. Wanneer jy ’n staafgrafiek teken, kies ’n geskikte skaal om die data
aan te bied.
Sleutelwoorde
• staafgrafiek –
Voorbeeld
’n grafiek wat ’n Skool het ’n kompetisie onder die leerders in Graad 3–7 gehou om te
vertikale en sien watter graad die grootste aantal items vir herwinning kan insamel.
horisontale stawe Die resultate word in die tabel hieronder getoon:
gebruik om data te
Aantal items ingesamel vir
toon
herwinning
• dubbelstaaf Graad Graad Graad Graad Graad
grafiek – ’n grafiek
3 4 5 6 7
wat twee stelle
stawe gebruik om 45 45 60 52 67
twee stelle data te Die Graad 7-klas het ’n staafgrafiek getrek om die resultate van die
vergelyk kompetisie te toon.
Resultate van die
herwinningskompetisie
80
Aantal items ingesamel
70
60
50
40
30
20
10
0
Graad Graad Graad Graad Graad
3 4 5 6 7
’n Dubbelstaafgrafiek is soortgelyk aan ’n staafgrafiek, maar daar is twee stelle

stawe. Dit is ’n nuttige manier om twee stelle data op een grafiek te vergelyk.
256 Kwartaal 4
Voorbeeld
Die tabel hieronder toon dieselfde data as in die vorige Die Graad 7-klas het ’n
voorbeeld, maar hierdie keer is die data verdeel in dubbelstaafgrafiek getrek
die aantal items wat deur meisies en deur seuns om die nuwe data te toon.
ingesamel is: Resultate van ’n
herwinningskompetisie
Aantal items ingesamel vir herwinning
Aantal items ingesamel

40
graad graad graad graad graad
3 4 5 6 7 30
Meisies 20 24 26 29 36 20 Meisies
Seuns 25 21 34 23 31 10 Seuns
0
Graad Graad Graad Graad Graad
3 4 5 6 7
Oefening 24.1
1. Verwys na die vorige twee voorbeelde. Moenie na die tabelle kyk nie,
maar net na die grafieke wanneer jy die volgende vrae beantwoord:
a ) Watter grafiek (die staafgrafiek of die dubbelstaafgrafiek) toon
onmiddellik watter graad die meeste items versamel het?
b ) Watter grafiek toon die meeste inligting?
c ) Watter twee grade het dieselfde aantal items vir herwinning
ingesamel? Watter grafiek toon dit aan jou?
d ) In watter twee grade het die seuns beter gevaar as die meisies?
Watter grafiek toon dit aan jou?
2. ’n Munisipaliteit het data versamel oor die aantal padongelukke elke
maand en ook die oorsake van daardie ongelukke aangeteken. Die
tabel hieronder toon data wat hulle vir ses maande versamel het:
Maand Jan Feb Mrt Apr Mei Jun

Totale aantal ongelukke 11 8 11 17 9 10
Spoedongelukke 8 5 8 12 5 6
a ) Vertoon die inligting in die tabel op ’n dubbelstaafgrafiek.

b ) Sien jy dat die stawe vir “Totale aantal ongelukke” altyd hoër is as
die stawe vir “Spoedongelukke”? Gee ’n rede hiervoor.
c ) In watter maand was die hoogste aantal ongelukke?
d ) Gee een moontlike rede vir die hoë aantal ongelukke in daardie
maand.
e ) Watter persentasie van die totale aantal ongelukke is veroorsaak
deur spoed? Toon al jou berekeninge.

Sleutelwoorde Trek histogramme
• histogram – ’n Jy sal nou van ’n nuwe soort grafiek leer wat ’n histogram genoem word.
grafiek wat Soos ’n staafgrafiek, bestaan ’n histogram ook uit stawe. Die belangrikste
vertikale stawe verskil tussen ’n staafgrafiek en ’n histogram is dat ’n staafgrafiek gebruik
gebruik om
word om diskrete data te toon, terwyl ’n histogram gebruik word om
gegroepeerde data
te toon data te vertoon wat in intervalle gegroepeer is. Hierdie intervalle moet
opeenvolgend wees (dit moet een op die ander volg) en dit mag nie
• diskrete data
– data wat getel
oorvleuel nie. In ’n staafgrafiek mag die stawe ook nie aan mekaar raak nie.
word In ’n histogram raak die stawe altyd aan mekaar.
• kontinue data –
data wat gemeet Voorbeeld
word 45 leerders het ’n Wiskundetoets geskryf. Die onderwyser het elke
punt na ’n persentasie omskep en toe het sy die resultate in intervalle
gegroepeer, soos hieronder gewys word:
Persentasie 20–29 30–39 40–49 50–59 60–69 70–79 80–89

frekwensie 1 1 10 16 13 2 2
Laastens het sy hierdie data in ’n histogram aangebied, soos hieronder

getoon word:w
Persentasies behaal deur leerders

in 'n Wiskundetoets
16
14
12
Aantal leerders
10
8
6
4
2
0
20–29 30–39 40–49 50–59 60–69 70–79 80–89
Toetspunte (%)
’n Staafgrafiek word gebruik om diskrete data te vertoon, terwyl ’n

histogram dikwels gebruik word om kontinue data te vertoon. Diskrete
data is data wat getel kan word. Kontinue data is data wat gemeet word.
’n Voorbeeld van kontinue data (data wat gemeet word) is mense se lengtes.
Hierdie data is kontinu omdat mense nie in stappe, byvoorbeeld 1 cm op
’n keer, groei nie. Die groei is geleidelik en moet gemeet word. Let op dat ’n
persoon se lengte altyd afgerond word tot die naaste mm of cm, afhangend
van die doel van die data en van die metingsinstrument wat gebruik word.
258 Kwartaal 4
As jy ’n grafiek wil trek van die lengtes van ’n klas van Graad 7-leerders, sal
dit nie prakties wees om elke leerder se lengte apart op ’n grafiek aan te dui
nie. Ons groepeer hierdie lengtes eerder in intervalle. (Dit is belangrik dat
die intervalle nie oorvleuel nie, anders sal ons nie weet in watter interval om
grensgevalle te plaas nie.)
Voorbeeld
Emilio het die lengtes van 30 Graad Hy bied die data in die histogram hieronder aan:
7-leerders, korrek tot die naaste
Lengtes van 30 Graad 7-leerders
sentimeter gemeet. Sy metings word
10
hieronder aangedui:
Aantal leerders
9
8
7
160 147 146 144 142 139 6
5
161 150 149 148 148 148 4
3
2
162 153 152 150 151 151 1
0
165 156 155 154 153 153 135-139 140-144 145-149 150-154 155-159 160-164 165-169
167 158 158 157 156 156 Lengte (cm)
Oefening 24.2
1. Verwys terug na Emilio se histogram in die vorige voorbeeld.

a ) Wat verteenwoordig die hoogte van elke staaf?
b ) Hoe sal jy die hoogte van die stawe gebruik om te toon dat die
histogram 30 leerders verteenwoordig?
c ) Ons kan sien dat die kortste leerder ’n staaf van sy/haar eie het. Sê
hierdie staaf aan ons wat die werklike lengte van die leerder is?
Verduidelik jou antwoord.
2. Die gegroepeerde frekwensietabel hieronder toon die massa (afgerond
tot die naaste 10 g) van 50 sakkies appels:
Massa (g) 750–790 800–840 850–890 900–940 950–990
frekwensie 8 12 15 10 5
Trek ’n histogram om hierdie data te toon.
3. 36 leerders is gevra om die aantal minute wat hulle in een
week na musiek luister aan te teken. Dit is die resultate:
25 36 19 26 55 38 60 45 48
56 62 38 68 36 28 66 80 75
47 45 57 60 82 18 22 47 33
41 52 63 81 69 72 56 82 76
a ) Trek ’n gegroepeerde frekwensietabel met tydintervalle van 10–19;
20–29 ensovoorts.
b ) Trek ’n histogram om hierdie data te toon.
c ) Watter interval bevat die meeste leerders?

Sleutelwoorde Trek sirkeldiagramme
• sirkeldiagram ’n Sirkeldiagram bestaan uit ’n sirkel wat verdeel is in skywe, wat sektore
– ’n diagram wat genoem word. Die sirkel verteenwoordig die hele datastel, en die sektore
bestaan uit ’n verteenwoordig die verskillende dele van die geheel.
sirkel wat in skywe
verdeel is Om ’n sirkeldiagram te trek:
• sektor – een • Gebruik ’n passer om ’n netjiese sirkel te trek.
skyf van ’n • Bereken die hoek van elke sektor as ’n breuk van 360°.
sirkeldiagram • Verdeel die sirkel in sektore van die groottes wat jy bereken het. Jy kan
’n gradeboog gebruik om dit te doen, of jy kan die grootte van elke
sektor skat deur die sirkel eers in helftes, kwarte of agtstes te verdeel.
• Gee jou sirkeldiagram ’n opskrif.
• Binne-in elke sektor, skryf ’n beskrywing om aan te toon wat dit
verteenwoordig.
Voorbeeld
Hoe Vusi ’n tiepiese Vusi spandeer ’n tipiese weekdag soos volg:
weekdag spandeer Slaap etes Skool Huiswerk Sport Ontspanning
8 uur 2 uur 7 uur 2 uur 2 uur 3 uur
Ont
ap
spa
Sp Sla Trek ’n sirkeldiagram om hierdie inligting te toon.

nni
ort
Antwoord
ng
8
__ 2
__
Huiswerk Slaap: 24× 360° = 120° Huiswerk: 24 × 360° = 30°
2
__ 2
__
Etes: 24× 360° = 30° Sport: 24 × 360° = 30°
7
__ 3
Et Skool: 24× 360° = 105° Ontspanning: __ 24 × 360° = 45°
es
ol
Toets: 120° + 30° + 105° + 30° + 30° + 45° = 360°.

Sko
Oefening 24.3
1. ’n Sokkerspan wen 8 wedstryde, verloor 2 wedstryde en speel 6

wedstryde gelykop.
a ) Trek ’n sirkeldiagram om hierdie resultate te toon. Toon al jou
berekeninge. Onthou om jou sirkeldiagram ’n opskrif te gee en
om ’n beskrywing in elke sektor te skryf om te toon wat die sektor
verteenwoordig.
b ) Watter persentasie van hul wedstryde het die span gewen?
2. ’n Netbalspan wen _35 van hul wedstryde, speel 10% van hul wedstryde
gelykop en verloor die res.
a ) Waarom kan ’n mens ’n sirkeldiagram van hierdie data trek, al weet
mens nie hoeveel wedstryde die span gespeel het nie? Verduidelik
jou redenasie.
b ) Trek ’n sirkeldiagram om hierdie resultate te toon. Toon al jou
berekeninge. Gee jou sirkeldiagram ’n opskrif en benoem elke sektor.
c ) Watter persentasie van hul wedstryde het die span verloor?
d ) As die span 20 wedstryde gespeel het, hoeveel wedstryde het hulle
verloor?
260 Kwartaal 4
Hersiening
1. Die frekwensietabel hieronder toon die ouderdomme van die leerders in ’n Graad 7-klas:
Ouderdom Telmerke frekwensie

12 6
13 20
14 * 9
15 *
a) Skryf die ontbrekende telmerk by die asterisk (ster) in die tabel. (1)
b) Skryf die ontbrekende frekwensie getoon deur die asterisk in die tabel. (1)
c) Hoeveel leerders was daar in die klas? (1)
d) Bied hierdie data in ’n sirkeldiagram aan. Toon al jou berekeninge. Gee jou sirkeldiagram
’n opskrif en benoem elke sektor. (5)
2. Joel het ’n vrugte en groentestalletjie by die mark. Een Saterdag het hy sy verkope in die tabel
hieronder aangeteken:
item Appels Lemoene Piesangs Aartappels Uie

Verkoop 90 60 30 120 60
a ) Trek ’n staafgrafiek om hierdie data te toon. (4)

b ) Trek ’n sirkeldiagram om hierdie data te toon. (5)
3. Die aantal motors wat van elke maande van ’n vervaardigingslyn af
kom is aangeteken vir die eerste ses maande van die jaar, soos in die
tabel hieronder aangedui word:
Jan feb Mrt Apr Mei Jun

Verlede jaar 320 425 350 480 400 350
Hierdie jaar 275 350 375 400 450 400
a ) Bied hierdie data op ’n dubbelstaafgrafiek aan. (6)

b ) Watter maande het die grootste verhoging in motors van
verlede jaar tot vanjaar aangetoon? (2)
4. Die tabel hieronder toon die massa van 200 aartappels:
Massa (g) 51–100 101–150 151–200 201–250 251–300

Aantal aartappels 15 40 65 70 10
a ) Waarom is ’n histogram die beste keuse om hierdie data te vertoon? (1)

b ) Vertoon hierdie data in ’n histogram. (4)
Totale punte: 30
Hersiening 261
Tema
25 interpreteer, ontleed en rapporteer data
Wiskunde idees interpreteer data

• Lees en In die vorige tema het jy verskeie soorte grafieke getrek. In hierdie eenheid
interpreteer sal jy die data interpreteer wat in woorde en in grafieke verskaf word.
data krities
wat in woorde,
staafgrafieke, Voorbeeld
dubbelstaaf– Die sirkeldiagram Waterverbruik in Suid-Afrika
grafieke, regs toon hoe Natuurbewaaring Munisipaal en huishoudelik
sirkeldiagramme 1,0% 17,8%
water in Suid-Afrika
en histogramme Veedrinkwater
verbruik word. 1,7%
Industrieël
aangetoon word. 11,3%
Elke breuk van
• Ontleed data die sirkeldiagram Mynbou
krities deur vrae
verteenwoordig ’n 3,3%
te beantwoord
ten opsigte van persentasie van die
Kragopwekking
data kategorieë totale hoeveelheid 4,3%
water wat verbruik is. Besproeiïng
en data intervalle, 60,6%
databronne Watter sektor
en -kontekste, verbruik die meeste water, en watter sektor verbruik die minste water?
sentrale neigings
en skale wat op Antwoord
grafieke gebruik
word. Meer as die helfte van die water wat in Suid-Afrika verbruik word,
word vir besproeiing gebruik. Natuurbewaring verbruik die kleinste
• Som data in kort
hoeveelheid water, omdat die sektor wat met Natuurbewaring
paragrawe op
wat die maak van ooreenstem die kleinste is.
gevolgtrekkings en
voorspellings, die
Oefening 25.1
identifikasie van
bronne van foute
en vooroordeel
1. Bestudeer die sirkeldiagram regs. Dit Gunstelingvakke van Graad
en die keuse
van geskikte toon die gunsteling vakke van Graad 7-leerders
opsomming 7-leerders.
statistieke insluit. a ) Lys die vakke in die volgorde van
die gewildste tot die ongewildste. Wiskunde
0,425
b ) Toe 120 leerders oor hul gunsteling
Het jy geweet? vakke gevra is, hoeveel leerders Natuur
97% van die aarde se het hierdie vakke as hul gunsteling wetenskappe
gekies? 0,20 Sosiale
water is soutwater.
Wetenskappe
2% van die water is in i. Wiskunde Teg 0,25
die pole. Dan bly net nol
ii. Sosiale Wetenskappe o
0,12 gie
1% van die aarde se 5
water oor vir
menslike gebruik.
262 Kwartaal 4
2. Die dubbelstaafgrafiek regs toon die gemiddelde J uniepunte vir al die
Graad 7-leerders by die Vuka Sizwe Primêre Skool.
Gebruik die dubbelstaaf- gemiddelde Junie-uitslae
grafiek om die 100
volgende vrae te
beantwoord: 80
a ) In watter leerarea het seuns
Gemiddelde punt
die meisies beter 60
meisies
gevaar as die seuns?
b ) In watter leerarea het 40
die seuns beter
gevaar as die meisies? 20
c ) In watter twee
leerareas het die
0
meisies en seuns ls
de
ie
a
ste
pe
pe
byna gelyk presteer?
in
ge
os
og
un
er
ap
un
ap
Xh
En
ol
nt
isk
sk
d ) Wat was die enigste leerarea
sk
ek
Isi
gn
ië
W
n
en
nd
or
Te
te
et
waarin die gemiddelde punt
ns
we
pe
W
we
ur
ep
le
vir beide meisies en seuns
tu
Le
Sk
sia
Na
Leerarea
So
bo 80 was?
3. ’n Winkelier het sy verkope in sy winkel gedurende een
dag aangeteken. Hy het ’n histogram van die resultate
getrek soos hieronder aangedui:
Verkope gedurende die dag
30
25
Aantal verkope
20
15
10
5
9:00
10:00
11:00
12:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
Tyd
a) Waarom het die winkelier ’n histogram gekies om sy data aan te bied?
b) Hoeveel verkoopstransaksies het tussen 2 nm. en 3 nm. plaasgevind?
c) Skat hoeveel verkope die winkelier in totaal op daardie dag gemaak het.
d) Hoe laat het die winkelier die grootste aantal verkope gedoen?
e) Gebaseer op die verkope vir daardie dag, dink jy dit sal raadsaam vir
die winkelier wees om sy winkel oor middagete te sluit? Verduidelik.
Tema 25: Interpreteer, ontleed en rapporteer data 263

Sleutelwoord Ontleed data
• sydigheid – Wanneer ons data ontleed, fokus ons op wat die data beteken en wat
vooroordeel of dit aan ons, oor ’n spesifieke situasie, sê. Ons moet ook bewus wees dat
onregverdigheid data soms gemanipuleer en verkeerd voorgestel kan word. Jy sal ’n paar
voorbeelde hiervan in hierdie eenheid sien. Ons sê dat statistiek sydigheid
aantoon wanneer dit nie 'n situasie regverdig en eerlik verteenwoordig nie.
Voorbeeld
Thandi en Thabo het met sekere van die leerders in hul klas gepraat om
uit te vind hoe hulle hul vrye tyd deurbring. Hulle het elke persoon gevra
om een van die volgende te kies:
Ontspan saam Ontspan saam Speel of kyk Doen iets

met die gesin met vriende sport kreatiefs
Hulle het hul bevindings in ’n sirkeldiagram opgesom. Hul

sirkeldiagramme word hieronder getoon:
Thandi se sirkeldiagram Thabo se sirkeldiagram
Kreatief Familie
Kreatief Familie
Vriende
Sport
Sport
Vriende
Uit die sirkeldiagramme hierbo is dit waarskynlik dat Thandi en

Thabo nie met verskillende groepe mense gepraat het nie. Hulle het
waarskynlik met hul eie groep vriende gepraat en nie steekproewe
gekies wat verteenwoordigend is van die hele klas nie. Een van die
belangrikste verskille is dat Thandi se groep meer sosiaal is as Thabo se
groep, terwyl Thabo se groep meer geïnteresseerd is in sport as Thandi
se groep. Kyk of jy ander verskille ook kan vind.
264 Kwartaal 4
Oefening 25.2
1. Mev. Sogiba teken die massa van die leerders in haar klas aan. Sy het
twee histogramme van hierdie data getrek:
Massas van leerders in
Mev. Sogiba se klas Massas van leerders in
24
Mev. Sogiba se klas
22
20 20
Aantal leerders
Aantal leerders
18 18
16 16
14 14
12 12
10 10
8 8
6 6
4 4
2 2
0 0
31– 40 41–50 51–60 36– 40 41–45 46–50 51–55 56–60
Massas (kg) Massas (kg)
a ) Wat is die belangrikste verskil tussen die twee histogramme?
b ) Toon die histogramme dieselfde data? Skryf ’n paar sinne om jou
antwoord te motiveer. Wenk: Kyk noukeurig na al die inligting op
albei die histogramme om hierdie vraag ten volle te beantwoord.
c ) Watter histogram is nuttiger? Gee ’n rede vir jou antwoord.
2. Shafika het die reënval in haar dorp vir een week op ’n grafiek
aangebring en haar resultate in die staafgrafiek hieronder vertoon.
Reënvalsyfers vir een week
35
Reënval in millimeter
30
25
20
15
10
5
0
Maan Dins Woens Don Vry Sat Son
a ) Daar is nie stawe vir Maandag, Saterdag of Sondag nie. Wat beteken
dit?
b ) Bereken die volgende maatstawwe van sentrale neiging vir hierdie
data:
i. die gemiddelde
ii. die mediaan
iii. die modus.
c ) Watter maatstaf van die sentrale neiging in vraag 2 (b) dink jy
verteenwoordig hierdie data die beste? Gee ’n rede vir jou antwoord.

3. 50 Graad 7-leerders in ’n skool is ondervra om uit te vind hoeveel
skoolkinders in hul huishoudings woon. Die resultate is in die grafieke
hieronder opgesom:
Aantal skoolkinders in leerders Aantal skoolkinders in l
se huishoudings se huishoudings
14
Aantal huishoudings
12 6+ 1
10
8 5 2
6
4
4
2 3
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Aantal skoolkinders
ntal skoolkinders in leerders Aantal skoolkinders in leerders

se huishoudings se huishoudings
6+ 1
5 2
4
3
3 4 5 6 7 8 9 10
Aantal skoolkinders
a ) Wat beteken die hoogte van die stawe in die staafgrafiek?
b ) Gebruik die staafgrafiek om die volgende tabel te voltooi:
Aantal skoolkinders in 50 leerders se huishoudings

Aantal skoolkinders in ’n huishouding 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Aantal huishoudings
c ) Wat beteken die getal “6+” in die sirkeldiagram?

d ) Waarom dink jy is ’n enkele sektor gemerk “6+” in die sirkeldiagram
gebruik?
e ) Watter grafiek is makliker om te verstaan? Gee ’n rede vir jou
antwoord.
f ) Waarom is daar geen huishoudings met nul skoolkinders nie?
g ) Is dit moontlik dat dieselfde huishouding meer as een keer
verteenwoordig is? Gee ’n rede vir jou antwoord.
266 Kwartaal 4
4. Cara is bekommerd oor die gevalle van diefstal in haar skool. Sy het
data versamel oor die diefstal van fietse, boeksakke en items van
klerasie. Sy het haar bevindings in die dubbelstaafgrafiek hieronder
verteenwoordig.
Aantal diefstalle aangemeld in Cara se skool

24
23
Aantal diefstalle
22
21
20
19
18
17
16
15
Fietse Skooltasse Klere
Eerste helfte van die jaar

Tweede helfte van die jaar
a ) Op Cara se grafiek lyk dit of die aantal fietsdiefstalle verdubbel het

in die tweede helfte van die jaar. Is dit korrek? Gebruik die skaal aan
die linkerkant van die grafiek wat die diefstalle toon om jou te laat
besluit, en gee ’n rede vir jou antwoord.
b ) Wat het Cara aan die skaal aan die linkerkant van haar grafiek
gedoen om hierdie indruk te skep?
c ) Verduidelik waarom Cara se grafiek sydig is.
d ) Trek weer Cara se grafiek sodat dit ’n akkurate indruk skep.
Uitdaging
Jou skool het besluit om ’n sporthemp te ontwerp en wil uitvind watter van
hierdie kleure die leerders verkies: rooi, groen, blou of geel. Die skool het
onderhoude met ’n paar van die Graad 7-leerders gevoer. Dit was die resultate:
• 10% van die leerders wat ondervra is, het geel gekies.
• 25% het rooi gekies en die res van die leerders was gelykop verdeel tussen
groen en blou.
Wat was die minimum aantal leerders met wie onderhoude gevoer is?
Verduidelik jou redenasie.

Rapporteer data
Het jy geweet? Wanneer ons data ontleed het, moet ons ons bevindings rapporteer.
’n Enkele druppende In hierdie eenheid sal jy oefen om eenvoudige verslae te skryf.
kraan kan gemiddeld
17 ℓ water per dag Om ’n goeie verslag te skryf:
mors.
• Hou jou taal eenvoudig en duidelik.
• Skryf kort paragrawe. Elke paragraaf moet handel oor een hoofidee.
• As jy enige gevolgtrekkings of voorspellings het, skryf dit aan die einde
van jou verslag.
Oefening 25.3
Kwartaallikse inkomste van ’n kunsmark 1. Mev. Mafaya bedryf ’n plaaslike kunsmark.

12 000 Sy hou boek van al die inkomste wat die
kunsmark oor die afgelope twee jaar gemaak
Inkomste (Rand)
10 000
8 000
2011 het. Haar kwartaalsyfers word aangedui op
6 000
2012 die grafiek links.
4 000
2 000 Skryf ’n kort verslag oor die inkomste van
0
K1 K2 K3 K4
die kunsmark oor die twee jaar. Lewer
Kwartale van die jaar kommentaar oor die volgende:
• Watter twee kwartale is die beste in elke
jaar?
• Vergelyk die inkomste vir die eerste en laaste kwartaal van 2011.
Vergelyk dan die inkomste vir die eerste en laaste kwartaal van
2012. Wat let jy op?
• Maak ’n voorspelling oor die toekomstige inkomste van die kunsmark.
2. ’n Munisipaliteit het ’n opname gedoen oor waterverbruik in hul distrik.
Die maandelikse waterverbruik van ’n gemiddelde huishouding word in
die sirkeldiagram regs getoon.
Skryf ’n kort verslag oor die
resultate van hierdie opname. Lewer Maandelikse waterverbruik van ’n
kommentaar oor die volgende: gemiddelde huishouding
· Watter aktiwiteit het die meeste Kook/
water verbruik? Drink
Tuin
• Watter aktiwiteit het die minste Wasgoed/
Skottelgoed
water verbruik?
• Watter persentasie van die totale Toilet
water is verbruik vir bad, was, stort Bad/Was/Stort
en toilet altesaam?
• Hoe kan hierdie huishoudings
water spaar?
268 Kwartaal 4
Hersiening
Jabu het tot dusvêr vanjaar vyf Wiskundetoetse geskryf. Hieronder is sy punte:
Toets 1 Toets 2 Toets 3 Toets 4 Toets 5

12
__ 15
__ 18
__ 24
__ 33
__
15 20 25 35 50
1. Herlei elke toetspunt na ’n persentasie. Toon al jou berekeninge. (5)

2. Styg of daal Jabu se persentasies? (1)
3. Gebruik die persentasies wat jy in vraag 1 bereken het. Bereken die volgende maatstawwe
van sentrale neiging vir hierdie persentasies:
a ) die gemiddelde (1)
b ) die mediaan (1)
c ) die modus. (1)
4. Watter van die maatstawwe van sentrale neiging wat jy in vraag 3 bereken het, dink jy
beskryf Jabu se toetspunte die beste? Verduidelik. (2)
5. Jabu het die staafgrafiek hieronder getrek om aan sy ouers te wys:
Wiskundetoetspunte
35
30
25
Punte
20
15
10
5
0
Toets 1 Toets 2 Toets 3 Toets 4 Toets 5
Bestudeer hierdie staafgrafiek noukeurig. Verduidelik wat Jabu gedoen het om die misleidende
indruk te skep dat sy punte deur die jaar verbeter het. (2)
6. Skryf ’n verslag aan Jabu se ouers. (12)
• Sluit Jabu se werklike persentasies en die maatstawwe van sentrale neigings wat jy bereken het
in. Verduidelik watter maatstaf van sentrale neiging Jabu se punte die beste verteenwoordig.
· Lewer kommentaar oor Jabu se staafgrafiek. Verduidelik presies waarom hierdie grafiek sydig is.
• Trek ’n akkurate staafgrafiek wat Jabu se persentasies aandui. Wys op die verskille tussen jou
staafgrafiek en Jabu se staafgrafiek.
• Maak ’n voorspelling oor Jabu se volgende toetspunt vir Wiskunde, gebaseer op sy huidige
prestasie.
• Bied laastens advies aan vir Jabu se ouers oor hoe hulle hom kan help om sy Wiskundetoetspunte
te verbeter.
Totale punte: 25
Hersiening 269
Tema
26 Waarskynlikheid
Wiskunde idees elementêre waarskynlikheid

• Voer eenvoudige Die tema waarskynlikheid dateer uit die 17de eeu toe dit voortgespruit het
eksperimente uit. uit die studie van weddenskapspeletjies. Waarskynlikheid is ’n wiskundige
• Lys moontlike manier om te beskryf hoe moontlik dit is dat iets sal gebeur.
uitkomste ’n eksperiment is ’n situasie wat waarskynlikheid of kans behels wat lei
gebaseer op die tot resultate wat uitkomste genoem word. Die eksperiment in hierdie
voorwaardes van
die aktiwiteit.
voorbeeld is om ’n seskantige dobbelsteen 50 keer te rol om uit te vind
watter van sy getalle die meeste kere bo sal land. ’n Enkele proefneming is
• Bepaal die om die dobbelsteen een keer te rol. Dit lei tot ’n uitkoms. ’n Uitkoms is die
waarskynlikheid
van moontlike
resultaat van ’n enkele proefneming van ’n eksperiment. Aangesien daar 6
uitkomste, deur getalle op die dobbelsteen is, sal daar 6 uitkomste wees. Elke uitkoms sal
die definisie van verteenwoordig word deur x.
waarskynlikheid te
gebruik.
Voorbeeld
1. In die tabel hieronder gee die laaste kolom die frekwensie van die
Sleutelwoorde
uitkoms. Dit is die aantal kere wat ’n spesifieke uitkoms voorkom.
• eksperiment
– ’n aktiwiteit Moontlike uitkomste Telling frekwensie (f)
wat onderskeie 1 13
moontlikhede bied
wat uitkomste 2 8
genoem word 3 6
• uitkoms – die
4 8
finale resultaat van
’n aksie 5 9
• frekwensie – die 6 6
aantal keer wat
’n uitkoms in
As jy die tabel ondersoek sal jy sien dat die frekwensie van die
’n eksperiment
voorkom uitkoms x = 1 is 13 en die frekwensie van die uitkoms x = 4 is 8. Let
ook daarop dat daar drie moontlike uitkomste is dat x ’n ewe getal
kan wees, naamlik die uitkoms 2, 4 en 6.
2. In hierdie eksperiment skiet jy ’n muntstuk op. Daar is twee moontlike
uitkomste: kruis of munt. ’n Muntstuk is 58 keer opgeskiet en die
resultate is aangeteken in die tabel hieronder. Jy sal sien dat die
8 1 frekwensies van die twee uitkomste baie dieselfde is, dus is dit
7
2 moontlik dat ’n muntstuk ’n gelyke kans het om op enige kant te land.
6
5 3 Moontlike Telling frekwensie
4
uitkomste (f)
Kruis 30
Munt 28
270 Kwartaal 4
3. Hier is die resultate van ’n eksperiment wat met ’n tolbord uitgevoer Sleutelwoord
is. Daar was 30 proewe in hierdie eksperiment. • gebeurtenis – dit
word saamgestel
Ook in hierdie eksperiment, word die frekwensies van die ses
uit uitkomste
uitkomste naby mekaar gegroepeer.
Moontlike uitkomste Telling frekwensie (f)

Rooi 4
u
gr
blo
oe
Geel 5
n
Groen 4
geel swart
Blou 6
Swart 5
pe
i
Pers 6
o
ro
rs
Aantal proewe uitgevoer 30
Wanneer ’n seskantige dobbelsteen soos in voorbeeld 1 gerol word, is

daar ’n gelyke kans om enige getal van 1 tot 6 te kry. Daar is dus ses ewe Het jy geweet?
waarskynlike uitkomste. Die waarskynlikheid om die uitkoms x = 4 te kry
is 1 in 6, of _16 of (die aantalmaniere om’n 4 terol) gedee ldeur (die aantal
moontlike uitkomste).
In waarskynlikheid word ’n gebeurtenis uit uitkomste saamgestel. In

voorbeeld 1 bestaan die gebeurtenis “x is ewe” uit drie van die ses moontlike
uitkomste, naamlik die uitkomste 2, 4 en 6. As ons sou vra, “Wat is die
waarskynlikheid van ’n spesifieke gebeurtenis?” dan is die antwoord ’n getal
wat met die gebeurtenis verband hou. Indien P “waarskynlikheid” voorstel,
dan: Gerolamo Cardano
(1501–1576) was ’n
die aantal uitkomste in die gebeurtenis
P(x is ewe) = _______________________
die aantal moontlike uitkomste
= _36 = _12 . Italiaanse geneesheer
en wiskudige. Hy het
So ook, P(x is onewe) = _______________________
= _36 = _12 en P(rol ’n 5) = _16 . ’n boek geskryf
genaamd Games of
Indien die gebeurtenis “x is groter as 4” is, dan is daar twee uitkomste Chance, die eerste
in hierdie gebeurtenis, naamlik 5 en 6. Dan, P(x is groter as 4) = _26 = _13 . In wiskudige studie van
waarskynlikheid.
voorbeeld 2, indien die gebeurtenis “verkry kruis” is, dan P(verkry kruis) = _12 .
In voorbeeld 3 kan ons skryf dat P(verkry swart) = _16 = P(verkry geel). Daar was in die
17de-eeuse Europa
Indien’n muntstuk opgeskiet word, is daar twee ewe moontlike uitkomste: baie dobbelaars wat
belanggestel het in
kruis of munt. Ons sê dat die kans om kruis te verkry vyftig-vyftig (50-50) is.
die kanse om by die
Ons kan hierdie waarskynlikheid as die verhouding 50:50 uitdruk, of as die dobbeltafels te wen.
egte breuk _12 , of as die desimaal 0,5, of as die persentasie 50%.
Tema 26: Waarskynlikheid 271

Indien ’n gebeurtenis tydens ’n eksperiment beslis gaan plaasvind, dan
Uitdaging sê ons dat dit seker is dat die gebeurtenis gaan plaasvind. Indien ons ’n
’n Boksie het vier seskantige dobbelsteen rol, dan sal die gebeurtenis “die uitkoms een van
muntstukke: drie is die getalle 1, 2, 3, 4, 5 of 6 sal wees” beslis plaasvind; dit is seker dat die
normaal en een het gebeurtenis sal plaasvind. Die waarskynlikheid van hierdie
twee kruise. Sandra
kies ’n muntstuk gebeurtenis is _______________________
= _66 = 1.
ewekansig en skiet
dit op. Toon aan dat Die waarskynlikheid van ’n gebeurtenis wat beslis gaanplaasvind is 1.
die waarskynlikheid
dat Sandra kruis sal Indien ’n gebeurtenis tydens ’n eksperiment beslis nie gaan plaasvind nie,
kry is _58 . dan sê ons dat dit onmoontlik is dat die gebeurtenis gaan plaasvind. Indien
ons byvoorbeeld een seskantige dobbelsteen rol, dan sal die gebeurtenis
“rol ’n 8” beslis nie plaasvind nie; dit is onmoontlik dat die gebeurtenis sal
plaasvind. Die waarskynlikheid van hierdie
gebeurtenis is _______________________
= _06 = 0.
Die waarskynlikheid van ’n onmoontlike gebeurtenis is 0. Die

waarskynlikheid van alle gebeurtenisse is dus getalle tussen 0 en 1,
ingesluit.
Die uitkomste in die eksperiment hieronder is nie almal ewe waarskynlik nie
Voorbeeld
1. Daar is 5 rooi, 4 groen, 11 blou en 2 geel albasters in ’n bottel. As
’n enkele albaster ewekansig uit die bottel gekies word, wat is die
waarskynlikheid om die volgende te kies:
a ) ’n rooi albaster? b ) ’n groen albaster? c ) ’n blou albaster?
d ) ’n geel albaster?
Antwoord
die aantal maniere om rooi te kies 5
a ) P(om rooi te kies) = _____________________
totale aantal albasters in die bottel
= __
22
die aantal maniere om groen te kies
4 2
b ) P(om groen te kies) = _____________________
= __ __
22 = 11
die aantal maniere om blou te kies 11 1
c ) P(om blou te kies) = _____________________
= __ _
22 = 2
die aantal maniere om geel te kies
2 1
d ) P(om geel te kies) = _____________________
= __ __
22 = 11
Die kans dat die uitkomste in hierdie eksperiment sal plaasvind is nie
ewe moontlik nie. Jy sal meer waarskynlik ’n blou albaster as enige
ander kleur kies. Die moontlikheid dat jy ’n geel albaster kies, is die
kleinste.
272 Kwartaal 4
2. Kies ewekansig ’n getal van 1 tot 5. Uitdaging
a) Wat is die waarskynlikheid van elke uitkoms?
b ) Wat is die waarskynlikheid dat ’n ewe getal gekies word? Dobbelstene,
muntstukke en
c ) Wat is die waarskynlikheid dat ’n onewe getal gekies word?
tolborde word
algemeen gebruik
Antwoord om waarskynlikheid
die aantal maniere om 1 te kies te illustreer. Werk in
a ) P(om 1 te kies) = ___________________
totale aantal uitkomste
= _15
groepe en kyk of julle
Soortgelyk, P(om 2 te kies) = P(om 3 te kies) = P(om 4 te kies) ’n splinternuwe idee
= P(om 5 te kies) = _15 . kan uitdink vir ’n
eksperiment wat
die aantal maniere om ’n ewe getal te kies
b ) P(kies ’n ewe getal) = _________________________
= _25 waarskynlikheid
illustreer. Jou
die aantal maniere om ’n onewe getal te kies
c ) P(kies ’n onewe getal) = ___________________________
= _35 eksperiment moet
gebaseer word op
3. ’n Pak van 52 speelkaarte word geskommel, en een kaart word ewe waarskynlike
lukraak gekies. Skryf die waarskynlikheid neer dat hierdie kaart die uitkomste, asook
volgende is: ewekansigheid.
a ) ’n harten b ) ’n koningin c ) enige sewe d) die
skoppenskoning.
Het jy geweet?
Antwoord Die Rubik-kubus wat
13 1
a) P(’n hartens word gekies) = __ _
52 = 4 in 1974 deur die
4 1
b) P(’n koningin word gekies) = __ __
52 = 13 Hongaarse ingenieur
c) P(enige sewe word gekies) = __ 4 1
__ Erno Rubik ontwerp
52 = 13
1 is, is ’n 3 × 3 × 3
d) P(die skoppenskoning word gekies) = __ 52 gekleurde kubus
4. In ’n eksperiment, kies ’n leerder ’n bal ewekansig uit ’n sak van vyf balle waarvan ses vlakke
van dieselfde grootte, elkeen in ’n ander kleur. Sy sit die bal terug in die onafhanklik kan
roteer om 43 252 003
sak, skud dit goed en herhaal die eksperiment ’n paar keer. Sy het haar 274 489 856 000
resultate in ’n tabel opgesom. verskillende patrone
op te lewer. In die
Kleur Rooi Blou Wit Swart Geel vroeë 1980’s, toe die
frekwensie 2 4 1 3 0 Rubik-kubusgier op
sy hoogtepunt was,
a) Hoeveel verskillende moontlike uitkomste was daar? is meer as 100
b) Wat is die waarskynlikheid om die geel bal uit die sak te haal? miljoen kubusse
c) Wat is die waarskynlikheid om die blou bal uit die sak te haal? verkoop en openbare
d) Hoeveel proewe het sy uitgevoer? kubus wedstryde is in
e) Toon die eksperiment dat blou die leerder se gunsteling kleur Hongarye en elders
gehou.
is? Verduidelik.
Antwoord
a ) Daar is 5 moontlike uitkomste.
b ) _15 c ) _15 d) 10
e ) Nee. Die bal is elke keer ewekansig gekies.
Tema 26: Waarskynlikheid 273

Oefening 26.1
1. Die volgende knope is in ’n bottel: 6 geel, 9 appelgroen, 5 blou, 10 lila,

11 bruin, 7 violet, 5 ligpers, 8 oranje. Skud die bottel sodat die knope
goed gemeng is. Skryf ’n getal neer wat die waarskynlikheid gee om die
volgende uit te haal:
a ) een blou knoop b ) een lila knoop
c ) een geel knoop, sit dit terug in die bottel, weer een geel knoop.
2. Twintig kaarte is genommer van 1 tot 20. Die kaarte word geskommel
en dan gesigkant na onder op ’n tafel geplaas. ’n Kaart word dan
ewekansig getrek. Wat is die waarskynlikheid dat die getal op hierdie
kaart (a) 14; (b) ’n ewe getal; (c) kleiner as 11; (d) deelbaar deur 5;
(e) ’n priemgetal is?
3. Die diagram links toon ’n tolbord met ses sektore van dieselfde grootte.
Die tolbord sal een keer gedraai word.
a ) Lys al die moontlike uitkomste vir die tolbord.
b ) Watter kleur is die waarskynlikste uitkoms?
c ) Wat is die waarskynlikheid dat dit op swart stop?
u
d ) Wat is die waarskynlikheid dat dit nie op pers stop nie?

gr
blo
oe
n
4. a ) Trek ’n kopie van die tabel hieronder:

geel swart getal 1 2 3 4 5 6
Telling
frekwensie
pe
io
Persentasie (uit 60)

ro
rs
b ) Maak beurte om ’n dobbelsteen te rol. Skryf die getal wat elke

keer bo land in die “Telling” ry in jou tabel neer. Laat elke persoon in
die groep ’n gelyke aantal keer kry om die dobbelsteen altesaam
Uitdaging 60 keer te rol.
c ) Tel die tellings vir elke getal op en skryf die resultate in die
Wat is die “Frekwensie” ry in jou tabel.
waarskynlikheid d ) Bereken elke frekwensie as ’n persentasie uit 60 en skryf die
dat jy munt en ’n resultaat in die “Persentasie” ry in jou tabel.
onewe getal sal kry e ) Bespreek die resultate in jou groep. Het jy verwag dat elke getal een
as jy ’n muntstuk uit elke ses rolle bo sal land? Het dit in die praktyk gebeur?
opskiet en ’n f ) Vergelyk jou resultate met die van ’n ander groep. Het julle
dobbelsteen rol? soortgelyke resultate gekry, of het dit verskil?
274 Kwartaal 4
Hersiening
1. In die Lotto spel word 49 genommerde balle, deeglik geskommel, en een vir een uit hul houer
vrygelaat. Bepaal hierdie waarskynlikhede vir die eerste genommerde bal wat vrygelaat word:
a ) P(eerste genommerde bal is 17) b ) P(eerste genommerde bal kleiner as 23)
c ) P(eerste genommerde bal is ’n veelvoud van 6) (3)
2. Die tabel toon die persentasie verspreiding van die geprojekteerde provinsiale deel van die
totale Suid-Afrikaanse bevolking, 2001–2011.
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Oos-Kaap 14,48 14,37 14,27 14,17 14,07 13,97 13,87 13,78 13,69 13,59 13,50
Vrystaat 6,00 5,94 5,87 5,81 5,75 5,70 5,64 5,59 5,54 5,50 5,46
Gauteng 21,04 21,04 21,21 21,37 21,52 21,67 21,80 21,93 22,05 22,18 22,39
KwaZulu-Natal 21,26 21,27 21,28 21,30 21,31 21,33 21,34 21,35 21,36 21,38 21,39
Limpopo 11,08 11,06 11,03 11,02 11,00 10,99 10,99 10,98 10,98 10,98 10,98
Mpumalanga 7,47 7,44 7,42 7,39 7,37 7,34 7,32 7,30 7,27 7,25 7,23
Noord-Kaap 2,31 2,30 2,28 2,26 2,25 2,24 2,22 2,21 2,19 2,18 2,17
Noordwes 6,62 6,60 6,57 6,55 6,53 6,51 6,49 6,48 6,46 6,44 6,43
Wes-Kaap 9,74 9,82 9,91 9,98 10,05 10,12 10,20 10,26 10,33 10,40 10,45
Totaal 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
Watter provinsie het die grootste deel van die bevolking? Watter provinsies toon ’n bestendige
styging in bevolking? Watter provinsies toon ’n bestendige daling in bevolking? (5)
3. Dertig kaarte is genommer van 1 tot 30. Die kaart word geskommel en dan gesig na onder op
’n tabel neergesit. ’n Kaart word ewekansig getrek. Wat is die waarskynlikheid dat die getal op
hierdie kaart: a) 21 of kleiner is? b) ’n onewe getal is? c) groter as 18 is? d) deelbaar is deur 4?
e) ’n priemgetal is? f ) 22 of groter is? (12)
4. Bepaal die waarskynlikheid, of ’n skatting daarvan, vir elk van die volgende gebeurtenisse:
a ) ’n Onewe getal land bo met een rol van ’n seskantige dobbelsteen.
b ) Ten minste een kruis kom voor in twee opskiete van ’n muntstuk.
c ) Die som 7 kom voor in ’n enkele rol van ’n paar dobbelstene.
d ) ’n Munt kom voor in die volgende opskiet van ’n muntstuk as 56 uit 100 opskiete kruis was. (4)
5. Daar is 62 jellieboontjies in ’n 80 g pakkie jellieboontjies. Daar is: 7 rooi, 9 geel, 5 oranje, 15 swart,
12 groen, 6 pers en 8 bruin jellieboontjies. Skud die pakkie sodat die jellieboontjies goed gemeng
word. ’n Jellieboontjie word ewekansig uit die pakkie geneem.
a ) Wat is die waarskynlikheid om een van die volgende te neem:
i. rooi ii. groen iii. swart iv. oranje.
b ) Watter kleur is die waarskynlikste uitkoms?
c ) Watter kleur is die onwaarskynlikste uitkoms? (6)
Totale punte: 30
Hersiening 275
formele Assessering: eksamenoefening
1. Watter van hierdie getalle is heelgetalle?

a ) 18,75 b ) –356 798
c ) 1 000 000 d ) _12
e ) –0,36 (1)
2. Bereken: 60(–3) + (–20) ÷ 4 (1)
3. Vervang die * met (< of >). (1)
–2 896 453 126 * –2 896 486 102
4. Skryf hierdie getalle in stygende volgorde: (1)
521 m; –287 m; 649 m; –1 203 m
5. ’n Reghoek is twee keer so lank as wat dit wyd is. Die
omtrek is 36 cm. Wat is die oppervlakte van die reghoek? x (2)
2x
6. Watter persentasie van die sirkeldiagram is geskakeerd? (1)
7. Herlei:
a ) 80 m2 tot cm2 b) 4 cm3 tot mm3 c ) 3 000 cm2 tot m2 (3)
8. In Ethiopië is 4% van die land deur bome bedek. Die oppervlakte
van Ethiopië is ongeveer 1 120 miljoen km2. Bereken die Jay–Lee se aflewerings
oppervlakte wat deur bome bedek is. (2) en verdienste
140
9. Watter van hierdie is die grootste: 18% van 96 of 26% van 65? (2)
120
10. Jay-Lee lewer pizzas af om ekstra geld te verdien. Hy kry R20 elke
dag en verdien R10 ekstra vir elke aflwering. 100
Kyk na die grafiek wat sy verdienste beskryf en beantwoord die vrae

Verdienste (R)
80
wat volg:
a ) Hoeveel aflewerings moet Jay-Lee maak om R80 te verdien? (1) 60
b ) Jay-Lee maak tien aflewerings op een dag. Wat is sy totale
40
verdienste vir daardie dag? (1)
c ) Jay-Lee werk 15 dae in een maand en maak ses aflewerings elke 20
dag. Bereken sy totale verdienste vir die maand. (2)
2 4 6 8 10 12
Aflewerings
276 Kwartaal 4
11. Lindiwe reis per motor vanaf Johannesburg na Bloemfontein.
Sy volg ’n kaart en skryf die afstand elke uur neer.
Sy skryf die inligting in ’n tabel neer.
Tyd (uur) 1 2 3 4
Afstand (km) 90 180 270 360
a ) Beskryf die reël wat in die tabel aangetoon is. (1)

b ) Wat is Lindiwe se gemiddelde spoed? (1)
c ) Die afstand vanaf Johannesburg na Bloemfontein is 394 km. Hoeveel verder
sal sy nog reis? Hoeveel langer sal dit haar nog neem? (2)
12. a ) Hoeveel kante het ’n vierkantige piramide? (1)
b ) Hoeveel sye het ’n reghoekige prisma? (1)
13. David wil brood in ’n reghoekige oondbak bak. Watter van die bakke hieronder sal 2,5 ℓ
van die mengsel kan hou?
a) b) c)
4 cm
10 cm
8 cm 25 cm
25 cm 6 cm 20 cm
20 cm 25 cm (3)
14. Hoeveel simmetrievlakke het elkeen van hierdie voorwerpe?
(4)
15. Teken ’n akkurate net van hierdie driehoekige prisma. (2)

5 cm
2 cm
2 cm
5 cm
2 cm
Formele Assessering: Eksamenoefening 277

16. Benoem elkeen van hierdie 3D voorwerpe:
a) b) c)
(3)
17. ’n Leerder het hierdie data versamel:
6; 8; 9; 4; 3; 82; 8; 2; 13; 10
a ) Vind die gemiddelde van die data. (1)
b ) Vind die mediaan van die data. (1)
c ) Vind die modus van die data. (1)
d ) Vind die omvang van die data. (1)
18. Hier is ’n stingel-en-blaardiagram wat die punte van ’n Geskiedenis-toets toon.
Stingel Blaar
1 01334
2 11245777
3 0045578
a ) Hoeveel leerders het die toets geskryf? (1)

b ) Skryf die punte in stygende volgorde neer. (1)
19. Die sirkeldiagram toon die gunstelingvakke van Graad 7-leerders.
Gunstelingvakke van Graad 7-leerders
a ) Lys die vakke in die volgorde van die ongewildste tot die
gewildste. (1)
b ) 160 leerders is oor hul gunsteling vakke gevra. Hoeveel
Wiskunde
leerders het Wiskunde as hul gunsteling gekies? (1) 0,425
Natuur-
wetenskappe
0,20 Sosiale
Wetenskappe
25 ie
0,25
0,1 olog
gn
Te
278 Kwartaal 4
20. As jy ’n letter ewekansig uit die woord WAARSKYNLIKHEID kies, sou dit meer
waarskynlik ’n klinker of ’n medeklinker wees? (1)
21. ’n Getal tussen 1 en 10 is ewekansig gekies. Wat is die waarskynlikheid dat ’n faktor
van 12 gekies word? (1)
22. In ’n eksperiment, kies ’n leerder ’n deksel ewekansig uit ’n boks wat 6 rooi deksels, 4 blou deksels en
2 wit deksels bevat.
a ) Wat is die waarskynlikheid dat ’n blou deksel gekies word? (1)
b ) Wat is die waarskynlikheid dat die deksel rooi of wit is? (1)
23. Wat is die waarskylikheid om ’n 3 te kry as jy ’n dobbelsteen rol? (1)
24. ’n Muntstuk is twee keer opgeskiet. Wat is die waarskynlikheid om ’n kruis altwee keer te kry? (1)
Totaal punte: 50
Formele Assessering: Voorbeeldeksamenoefening 279

Woordelys
≡ hierdie simbool beteken “is kongruent aan” D
Tema 5 dalende volgorde van grootste tot die kleinste
∣∣∣ hierdie simbool beteken “is gelyk vormig aan” Tema 18
Tema 5 data feite of inligting oor dinge of mense
Tema 23
A derdemag die produk van ’n getal wat twee
afhanklike verandelike die hoeveelheid wat keer met homself vermenigvuldig word,
waargeneem word byvoorbeeld: a3 = a × a × a
Tema 15 Tema 2
agthoekig in die vorm van ’n agthoek derdemagswortel ’n getal wat twee keer met
(8-kantige figuur) homself vermenigvuldig word _________
om ’n derde
3
Tema 17 mag _te gee, byvoorbeeld 2 = (2 × 2 × 2 ) of
3
algemene term die algemene term van ’n 2 = 8
patroon/ry is ’n reël/formule wat die patroon/ Tema 2
ry beskryf diskrete data data wat getel word
Tema 21 Tema 24
antikloksgewys die teenoorgestelde rigting driedimensioneel (3D) het lengte, wydte en
van die rigting waarin die wysers van ’n hoogte
horlosie draai Tema 10
Tema 4 driehoek ’n driesydige veelhoek
Tema 4
driepuntnotasie die gebruik om hoeke met
B drie letters te benoem wat elkeen ’n punt
beeld die vorm na ’n transformasie verteenwoordig, byvoorbeeld ACB
^
Tema 16 Tema 4
bevolking die mense wat in ’n besondere dubbelstaafgrafiek ’n grafiek wat twee stelle
gebied of land woon stawe gebruik om twee stelle data te vergelyk
Tema 23 Tema 24
bimodaal het twee modusse
Tema 23
binnehoek ’n hoek aan die binnekant van ’n e
vorm egte breuk ’n gewone breuk waarvan die
Tema 4 noemer groter is as die teller
boog deel van die omtrek van ’n sirkel Tema 6
Tema 4 eksperiment ’n aktiwiteit wat onderskeie
brei ’n patroon uit om ’n patroon voort te sit moontlikhede bied wat uitkomste genoem
deur telkens dieselfde reël te gebruik word
Tema 18 Tema 26
buite-oppervlakte totale oppervlakte van al eksponent ’n getal wat wys hoeveel keer ’n
die vlakke van ’n vaste liggaam grondtal as ’n faktor gebruik is
Tema 10 Tema 2
280 Woordelys
ekwivalente breuke breuke met dieselfde Tema 6
waarde gemiddelde die gemiddelde van al die getalle
Tema 6 in ’n datastel
ewewydig parallel Tema 23
Tema 4 gerigte getalle getalle wat rigting vanaf 0
sowel as afstand vanaf 0 aantoon
f Tema 18
gestrekte hoek ’n hoek van 180°
faktor ’n getal wat presies in ’n telgetal indeel
Tema 4
sonder ’n res
getalsin ’n vergelyking in wiskunde waar
Tema 1
ons ’n □ in die plek van ’n getal gebruik,
formule ’n vergelyking met simbole en getalle
byvoorbeeld 12 + □ = 36
wat ’n spesifieke bewerking doen, soos A = l ×
Tema 8
b
gewone breuk beide die teller en die noemer
Tema 9
is telgetalle. Dit word geskryf as _ab
frekwensie die aantal keer wat ’n uitkoms in ’n
Tema 6
eksperiment voorkom
gradeboog ’n instrument wat gebruik word
Tema 26
om hoeke te meet
frekwensietabel ’n tabel met drie kolomme:
Tema 4
een vir die datawaardes, nog een vir die
grootste gemene faktor (ggf) die grootste
telmerke en ’n derde vir die frekwensies
faktor wat twee of meer getalle in gemeen het
Tema 23
Tema 1
g H
gebeurtenis dit word saamgestel uit
halfsirkel ’n halwe sirkel
uitkomste Tema 5
Tema 26
heelgetalle getalle wat nie breukdele het nie
gelykbenig het twee gelyke sye Tema 18
Tema 4
histogram ’n grafiek wat vertikale stawe
gelykbenige driehoek ’n driehoek met twee
gebruik om gegroepeerde data te toon
gelyke sye Tema 24
Tema 5
hoeklyn ’n reguitlyn wat twee nie-
gelyksydig het drie gelyke sye
aangrensende hoekpunte van ’n veelhoek of
Tema 4
veelvlak verbind
gelyksydige driehoek ’n driehoek met al drie
Tema 5
sye gelyk
hoekpunt die punt waar die bene van ’n hoek
Tema 5
bymekaarkom
gelykvormige voorwerpe voorwerpe wat
Tema 4
dieselfde vorm het maar nie noodwendig
hoeksom die som van al die binnehoeke van ’n
dieselfde grootte is nie
veelhoek
Tema 16
Tema 5
gelykvormige vorms het dieselfde vorm maar
verskillende groottes
Tema 5
gemengde getal ’n getal wat uit ’n telgetal en
’n breuk bestaan
Woordelys 281
i konstante verskil elke keer wanneer ons ’n
konstante getal, soos 3, by die vorige term
ingeslote hoek die hoek wat deur twee sye
byvoeg, byvoorbeeld, 1; 4; 9; 10; …; ook elke
van ’n driehoek gevorm word
keer wanneer ons ’n konstante getal, soos 4,
Tema 5
van die vorige term aftrek, byvoorbeeld 13; 9;
ingeslote sy die sy wat tussen twee hoeke
5; 1; …
lê; ons sê dat dit gemeenskaplik is aan twee
Tema 11
hoeke
konstante verwantskap wanneer die
Tema 5
verwantskap tussen die afhanklike en
inset, reël en uitset die getal wat jy insit of
onafhanklike veranderlike op ’n lyngrafiek
mee begin (inset), deur ’n reël te gebruik om
verteenwoordig word, is die lyn parallel
die antwoord te kry (uitset)
Tema 8 aan die x-as (die afhanklike veranderlike bly
inspringende hoek ’n hoek wat groter is as konstant terwyl die onafhanklike veranderlike
180° en kleiner is as 360° verander)
Tema 4 Tema 15
interval ’n groep datawaardes konstante ’n getal of hoeveelheid wat nie
Tema 23 verander nie
Tema 8
kontinue data data wat gemeet word
K Tema 24
kapasiteit die hoeveelheid ruimte binne-in ’n koord ’n lyn wat twee punte op die omtrek van
vaste liggaam ’n sirkel verbind
Tema 10 Tema 5
KgV kleinste gemene veelvoud kuboïed ’n reghoekige prisma
Tema 6 Tema 10
kleinste gemene veelvoud (KgV) die kleinste kubus ’n reghoekige vaste liggaam met ses
veelvoud wat by twee of meer getalle voorkom vierkantige plat vlakke
Tema 1 Tema 10
kloksgewys die rigting waarin die wysers van kwadraat die produk van ’n getal wat met
’n horlosie draai homself vermenigvuldig word, byvoorbeeld
Tema 4 a2 = a × a
koëffisiënt ’n getal wat gebruik word om ’n Tema 2
veranderlike mee te vermenigvuldig
Tema 13
L
kongruent dieselfde grootte en vorm
Tema 5 langdeling ’n metode wat gebruik word
kongruente voorwerpe voorwerpe wat om getalle te deel wat te groot is om met
dieselfde vorm en dieselfde grootte het kortdeling te deel
Tema 16 Tema 1
konstante verhouding wanneer ons met langvermenigvuldiging ’n metode waarmee
’n konstante getal, soos 3, vermenigvuldig, groot getalle vermenigvuldig word deur die
byvoorbeeld 3; 9; 27; 81; …; ook wanneer getalle in kolomme te skryf
ons met ’n konstante getal, soos 5, deel, Tema 1
byvoorbeeld 25; 5; 1; ; … lineêre verwantskap wanneer die
Tema 11 verwantskap tussen die afhanklike en
282 Woordelys
onafhanklike veranderlike op ’n lyngrafiek middelpunt van vergroting die punt van waar
verteenwoordig word, is die lyn reguit die vergroting plaasvind
Tema 15 Tema 16
loodreg teen regte hoeke met mekaar modus die waarde (of waardes) wat die meeste
Tema 4 in ’n datastel voorkom
loodregte lyne twee lyne is loodreg indien Tema 23
hulle teen ’n hoek van 90° ontmoet
Tema 3 n
lus ’n klein flappie of strokie materiaal wat aan
natuurlike getalle die telgetalle wat groter
’n voorwerp geheg word om dit in plek te hou
Tema 17 as of gelyk is aan 1 (1; 2; 3; 4; …) en dit word
lynsegment ’n stel punte op ’n reguitlyn met ’n voorgestel deur die simbool ℕ
Tema 1
definitiewe beginpunt en eindpunt
Tema 3 negatiewe heelgetalle heelgetalle kleiner as 0
Tema 18
net ’n 2D vorm wat in ’n 3D voorwerp gevou
M kan word
maatstawwe van sentrale neiging getalle wat Tema 10
die middelwaardes van ’n datastel beskryf nie-lineêre verwantskap wanneer die
Tema 23 verwantskap tussen die afhanklike en
maatstawwe van verspreiding getalle wat onafhanklike veranderlike op ’n lyngrafiek
die verspreiding van die waardes in ’n datastel verteenwoordig word, is die lyn nie reguit nie
beskryf Tema 15
Tema 23 noemer die telgetal onderkant die breuklyn
mag ’n uitdrukking om te wys dat ’n getal ’n Tema 6
paar keer met homself vermenigvuldig word numeriese patroon ’n patroon waar daar ’n
Tema 2 konstante verskil tussen opeenvolgende terme
mediaan die middelwaarde van ’n geordende is
datastel Tema 11
Tema 23
meervoudigekeuse-vraelys ’n vraelys wat O
verskillende opsies vir die antwoorde het
Tema 23 omtrek die totale lengte van die sye van ’n
meetkundige patroon ’n patroon waar daar ’n veelhoek
Tema 9
konstante verhouding tussen opeenvolgende
omtrek (sirkel) die afstand rondom ’n geslote
terme is
Tema 11 sirkel
Tema 4
middellyn reguitlyn deur die middelpunt van
omvang die verskil tussen die grootste en die
die sirkel van die een kant na die ander
Tema 4 kleinste waardes in ’n datastel
middelpunt die punt in die middel van die Tema 23
sirkel wat ’n gelyke afstand vanaf elke punt op omwenteling ’n volledige draai van 360°
Tema 4
die omtrek is
Tema 4 onafhanklike veranderlike die hoeveelheid
wat gemanipuleer word
Tema 15
Woordelys 283
onegte breuk ’n gewone breuk waarvan die piramide ’n vaste liggaam wat deur ’n
neemer kleiner is as die teller veelhoekige basis, ’n toppunt en driehoekige
Tema 4 plat vlakke gevorm word
ongelykbenig het drie ongelyke sye Tema 10
Tema 4 poliëder of veelvlak ’n vaste liggaam wat deur
onreëlmatige veelhoek ’n veelhoek waarvan plat vlakke gevorm word
al die sye nie dieselfde lengte is nie Tema 10
Tema 9 populasie die hele groep wat ondersoek word
onverwerkte data data wat nie georganiseer Tema 23
of opgesom is nie positiewe heelgetalle telgetalle groter as 0
Tema 23 Tema 18
ooreenstemmende bypassende priemgetalle getalle wat slegs twee faktore
Tema 5 het, die getal self en 1
oppervlakte die hoeveelheid ruimte wat ’n Tema 1
plat oppervlak van vorm bedek prisma ’n vaste liggaam met ten minste een
Tema 9 paar parallelle plat vlakke
orde van rotasiesimmetrie die aantal posisies Tema 10
waarheen ’n vorm geroteer kan word sonder probeer-en-verbeter ’n metode waar mens
om ewige veranderings te maak aan die skatting gebruik om ’n probleem op te los om
manier waarop dit oorspronklike gelyk het en al nader aan die antwoord te kom
na sy oorspronklike posisie terugkeer Tema 2
Tema 16 produk die resultaat van vermenigvuldiging
optellingsinverse die getal wat jy by ’n ander Tema 1
getal moet tel om 0 te kry, byvoorbeeld, –8 en
8 is optellingsinverse R
Tema 18 radius ’n reguitlyn vanaf die middelpunt van ’n
sirkel na die omtrek
P Tema 4
parallel dit sny nooit nie. Parallelle lyne is altyd rand waar twee vlakke van ’n veelvlak ontmoet
ewe ver van mekaar af Tema 17
Tema 4 reëls verduideliking van hoe ’n patroon
parallelle lyne twee lyne is parallel indien die gerangskik is
loodregte aftand tussen hulle konstant bly Tema 11
Tema 3 reëlmatige prisma ’n prisma met reëlmatige
parallelogram ’n vierhoek met twee pare veelhoeke op die punte
teenoorstaande sye wat parallel is Tema 17
Tema 4 reëlmatige veelhoek ’n veelhoek waarvan
passer ’n tekeninstrument wat gebruik word al die sye dieselfde lengte is en al die hoeke
om sirkels te trek en afstande te meet dieselfde grootte is
Tema 4 Tema 9
patroon ’n stel voorwerpe of getalle wat refleksie ’n spieëlbeeld van ’n vorm wat
volgens ’n reël gerangskik is gereflekteer is
Tema 11 Tema 16
persentasie ’n breuk met ’n noemer van 100
Tema 6
284 Woordelys
reghoek ’n vierhoek waarvan twee pare saamgestelde vorm ’n vorm wat in meer as
teenoorstaande sye ewe lank is en alle een van die basiese vorms verdeel kan word
binnehoeke gelyk is aan 90° Tema 9
Tema 4 segment oppervlakte binne-in ’n sirkel tussen
reghoekige driehoek ’n driehoek met een ’n koord en die omtrek
hoek gelyk aan 90° Tema 5
Tema 5 sektor ’n deel van die sirkel wat deur twee
reghoekige prisma ’n prisma met ’n radiusse en ’n boog omsluit is
reghoekige basis Tema 5
Tema 10 sensus ’n amptelike telling van ’n land se
regte hoek ’n hoek van 90° bevolking
Tema 4 Tema 23
reguitlyn die kortste afstand tuseen twee seshoekig in die vorm van ’n seshoek
punte (6-kantige figuur)
Tema 3 Tema 17
respondent ’n persoon wat ’n vraelys sewehoekig in die vorm van ’n sewehoek
beantwoord (7-kantige figuur)
Tema 23 Tema 17
rigiede transformasie ’n transformasie waarin Si-eenheid verwys na die metrieke mates
grootte en vorm behou word (nie verander Tema 9
nie) simbool ’n teken wat staan vir iets anders,
Tema 16 byvoorbeeld + is die simbool vir optel
rond af na bo benader na ’n getal groter as die Tema 13
oorspronklike getal simmetrielyn die lyn waaroor ’n vorm
Tema 1 gereflekteer word. Dit word ook die spieëllyn
rond af na onder benader na ’n getal kleiner genoem
as die oorspronklike getal Tema 16
Tema 1 simmetries het twee helftes wat presies
rotasie ’n transformasie waarin jy ’n vorm dieselfde vorm en grootte is
roteer (draai) Tema 4
Tema 16 simmetrievlak ’n plat oppervlak wat ’n
rotasiepunt die punt waarom ’n vorm in ’n 3D vorm in twee identiese vorms verdeel
rotasie roteer Tema 17
Tema 16 sirkeldiagram ’n diagram wat bestaan uit ’n
roteer om te draai sirkel wat in skywe verdeel is
Tema 4 Tema 24
ruit ’n vierhoek waarvan alle sye ewe lank is skaal die verwantskap tussen die grootte van
Tema 4 ’n voorwerp en die tekening daarvan
ry getalle wat mekaar in volgorde opvolg Tema 4
Tema 11 skerphoek ’n hoek wat kleiner is as 90°
Tema 4
S skerphoekige driehoek ’n driehoek met al drie
skerphoeke
saamgestelde getalle getalle met meer as
Tema 5
twee faktore
Tema 1
Woordelys 285
skuinssy die sy teenoor die regte hoek in ’n teller die telgetal bokant die breuklyn
reghoekige driehoek Tema 6
Tema 5 telmerke merke wat gebruik word om te tel en
snypunt ’n punt waar twee of meer lyne kruis wat in bondels van vyf gegroepeer word
Tema 4 Tema 23
som die resultaat van optelling tendens die algemene rigting waarin iets
Tema 1 verander of beweeg
staafgrafiek ’n grafiek wat vertikale en Tema 16
horisontale stawe gebruik om data te toon term ’n getal, of kombinasie van getalle en
Tema 24 veranderlikes in ’n numeriese patroon of
steekproef ’n klein deel of hoeveelheid van wiskundige uitdrukking
iets wat ondersoek word Tema 11
Tema 23 tesselasie ’n patroon van kongruente
stingel-en-blaardiagram ’n manier om vorms wat ’n oppervlak sonder gapings of
numeriese data te organiseer waarin ons elke oorvleueling bedek
datawaarde in ’n stingel-deel en ’n blaar-deel Tema 16
verdeel tetraëder of viervlak ’n piramide met vier
Tema 23 driehoekige plat vlakke
stomphoek ’n hoek wat groter is as 90° en Tema 10 en Tema 17
kleiner is as 180° toppunt die hoogste hoekpunt in ’n veelvlak
Tema 4 Tema 10
stomphoekige driehoek ’n driehoek met een transformasie ’n verandering in die posisie
stomphoek en/of die oriëntasie van ’n vorm
Tema 5 Tema 16
straal ’n stel punte op ’n reguit lyn met ’n translasie ’n transformasie waarin ’n vorm
definitiewe beginpunt en geen definitiewe links/regs of opwaarts/afwaarts beweeg
eindpunt nie Tema 16
Tema 3 trapesium ’n vierhoek waarvan een paar
stygende volgorde van kleinste tot grootste teenoorstaande sye parallel is
Tema 18 Tema 5
sydigheid vooroordeel of onregverdigheid tweedimensioneel (2D) ’n plat vorm met slegs
Tema 25 lengte en breedte
Tema 9
T
teenoorstaande regoor mekaar; nie U
aangrensend nie uitdrukking ’n lys terme wat deur die tekens +
Tema 4 of – geskei word
tekendriehoek ’n plat stuk plastiek in die vorm Tema 8 en Tema 13
van ‘n reghoekige driehoek wat gebruik word uitkoms die finale resultaat van ’n aksie
om hoeke te teken Tema 26
Tema 4
telgetalle die getalle 0; 1; 2; 3; 4; … en dit word
voorgestel deur die simbool N0
Tema 1
286 Woordelys
V vierkant ’n vierhoek waarvan alle sye ewe lank
is en alle binnehoeke gelyk is aan 90°
variasiewydte ’n ander naam vir omvang
Tema 4
Tema 23
vierkantswortel ’n getal wat met homself
vaste liggaam ’n meetkundige voorwerp met
vermenigvuldig word om ’n kwadraat
_____ __ te gee,
drie dimensies
byvoorbeeld: 3 = √ 3 × 3 of 3 = √9
Tema 10
Tema 2
veelhoek ’n plat vorm met reguit sye
vlak ’n plat oppervlak van ’n veelvlak
Tema 4 en Tema 17
Tema 17
veelhoekig in die vorm van ’n veelhoek
vlakvorm ’n plat, tweedimensionele vorm
Tema 10
Tema 4
veelvlak ’n soliede voorwerp waarvan al die
vlieër ’n vierhoek waarvan twee pare
oppervlakke plat is
aangrensende sye ewe lank is
veelvoud die produk van twee natuurlike
Tema 4
getalle
vloeidiagram ’n wiskundige diagram wat
Tema 1
’n insetwaarde en ’n reël gebruik om ’n
veranderlike iets waarvan die waarde kan
uitsetwaarde te bepaal
verander
Tema 8
Tema 8
volkome vierkante getalle met natuurlike
vergelyking die formele woord vir ’n getalsin
getalle as hul vierkantswortels
Tema 14
Tema 2
vergroting ’n transformasie van ’n voorwerp
volume die hoeveelheid ruimte wat ’n vaste
wat die vorm behou, maar die voorwerp
liggaam opneem
groter maak
Tema 10
Tema 16
voorwerp die oorspronklike vorm voor ’n
vergrotingsfaktor die aantal keer wat ’n
transformasie
voorwerp vergroot word (byvoorbeeld, ’n
Tema 16
vergrotingsfaktor van 2 beteken die lengtes
vraelys ’n lys van die vrae wat ons wil vra om
van die sye word verdubbel)
data oor ’n situasie te kry
Tema 16
Tema 23
verkleining ’n transformasie van ’n voorwerp
vyfhoekig in die vorm van ’n vyfhoek
wat die vorm behou, maar die voorwerp
(5-kantige figuur)
kleiner maak
Tema 17
Tema 16
verkleiningsfaktor die faktor waardeur ’n
voorwerp verklein word (byvoorbeeld, ’n W
faktor van _12 beteken die lengte van sy sye wortel die getal wat ’n getalsin waar
word gehalveer) maak
Tema 16 Tema 14
verskil die resultaat van aftrekking
Tema 1
vierhoek ’n veelhoek met vier sye
Tema 4
Woordelys 287
Indeks
2D vorm D bewerkingswette met 23–24
meetkunde van 58–71 probleemoplossing 27–28
oppervlakte en omtrek van data ekwivalensie, getal
114–126 ontleed 264–267 veranderlikes om te
3D modelle, bou 204–205 interpreteer 262–263 regverdig 227
3D voorwerpe opsomming 252–254 ekwivalente breuke 81
buite-oppervlakte en organisasie 249–251 ekwivalente vorms, desimale
volume van 128–138 rapporteer 268 breuke 96
klassifiseer 196 versameling 246–252
meetkunde van 196–206 verteenwoordiging 256–260 f
dekagoon 92
A derdemag faktor
getal 20 vergrotings- 188
afhanklike veranderlike 171 wortel 21 verkleinings- 188
algebraïese vergelykings desimale breuke 92 faktore 13–14
166–167, 238–242 afrond 93 formules, gebruik om insette
algebraïese uitdrukkings ekwivalente vorms 96 en uitsette te formuleer 154
160–165, 232–236 lees en skryf 92 frekwensie 270
getalpatrone 232 optel en aftrek 97–98 tabel 249
antikloksgewys skaal 40 verander na gewone funksies 106–110, 154–158,
breuke 96 226–227
B vergelyk en orden 94
vermenigvuldiging en g
beeld 180 deling 99–102
bevolking 247 gebeurtenis 271
bimodaal data 252 driedimensionele sien 3D gelykbenige driehoeke 45, 59
boog 36, 70 driehoeke 58–60 gelykbenige trapesium 62
breuke hoeksom van 58–59 gelyksydige driehoeke 45, 59
desimale sien desimale kongruente 66 gelykvormige vorms,
breuke konstrueer 45–46 eienskappe van 68
gewone sien gewone spesiale, hoeke in 59 gelykvormigheid 68–69
breuke driepuntnotasie 39 gemengde getalle 79
buite-oppervlakte van dubbel staafgrafieke 256–257 gemiddelde van data 252
3D voorwerpe 128–138 gestrekte hoeke 38
e getalle
C priem- 13
egte breuke 79 saamgestelde 13
Cardano, Gerolamo 271 eksperiment 270 tel- 4–19
eksponensiaalvorm, vergelyk getalpatrone
getalle in 20–22 algebraïese uitdrukkings in
eksponente 20–29 232
berekeninge met 25–26 herken en brei uit 144–146
288 Indeks
getalsinne 106–107, 226 i M
los op met heelgetalle
238–240 insette 108 maatstawwe
los op met inspeksie 166– gebruik formules om te van sentrale neiging 252
167 formuleer 154 verspreiding 253
probleemoplossing 168, gebruik tabelle om te mag 21
241–242 bepaal 158 mediaan van data 252
getal veranderlikes 227 gebruik vloeidiagramme meervoud-gekeuse-vraelys
gewone breuke 78–89 om te bepaal 156 247
ekwivalente 81 inspringende hoeke 38 meetkunde
optel en aftrek 84–86 interval 249, 250 transformasie 178–189
vergelyk en orden 82–83 van 2D vorms 58–71
vermenigvuldiging 87–88 K van 3D voorwerpe 196–206
GGF (grootste gemene faktor) van reguitlyne 32–35
13 kapasiteit van vaste liggaame meetkundige
gradeboog 40 135, 136, 137 figure, vergroting en
grafieke KGV (kleinste gemene verkleining van 188–191
interpreteer 170–175 veelvoud) 13, 82 patrone 149–150, 220–224
teken 176–177, 256–259 kloksgewys skaal 40 middellyn 49, 70
koëffisiënt 162 middelpunt
H kongruensie 65–67 van ’n sirkel 49, 70
kongruent van vergroting 188
halfsirkel 70 driehoeke 69–70 modus van data 252
heelgetalle 212–218 figure 188
eienskappe van 217 konstante 162 n
los getalsinne op met verhouding 144, 220
238–240 verskil 144, 220 negatiewe heelgetalle 212
optelling en aftrekking verwantskap 170 nette 137, 204
214–215 konstantes, herkenning van nie-lineêre verwantskap 172
probleemoplossing 216 106 noemer 78
tel, orden en vergelyk konstruksies 36–57 numeriese patrone 144–148,
212–213 koord 70 220–224
vermenigvuldig en deling kubusse 128
215–216 kwadraat 20 O
histogramme, teken 258–259
hoeke 36–46 L omtrek
benoem 39 probleemoplossing 124–126
klassifiseer 38 lenings 14 van sirkels 49, 70
meet 40 lineêre verwantskap 172 van veelhoeke 114–119
hoekpunt 36 loodregte lyne 32–33, 47, 55 omvang van data 253
lyn onafhanklike veranderlike 171
-grafieke 170 onegte breuke 79
simmetrie- 183 ongelykbenige 45
onreëlmatige
prisma 198
Indeks 289
veelhoek 114 regte hoeke 38 tangram 48
onverwerkte data 249 respondent 246 tekendriehoek 48
oppervlakte rigiede transformasies 180 telgetalle 4–19
probleemoplossing 124–126 rond af 4–5 aftrekking 9
van veelhoeke 119–123 rotasiepunt 185 berekeninge met 9–12
optellingsinverse 213 rotasies 185–187 deling 10
orde van rotasiesimmetrie 185 ruit 47 eienskappe van 7
optelling 9
P S probleemoplossing 15–16
verminigvuldiging 10
parallelle lyne 33, 47, 53 saamgestelde getalle 13 teller 78
parallelogram 47 segment 70 telmerke 249
passer 50 sektor 70, 260 terme 144, 162
patrone sensus 247 van ’n vergelyking 163–164
beskryf 220–221 simbole 160 tesselasie 190
meetkundige 149–150, simmetrie toppunt 201
220 – 224 -as 59 transformasie meetkunde
numeriese 144–148, 220–224 -lyn 183 180–193
persentasies 89–90 -vlak 202 translasies 180–182
piramides 130, 201–203 simmetriese patrone 51 trapesium, gelykbenige 62
poliëders 129 sirkeldiagramme 170, 266 tweedimensionele sien 2D
positiewe heelgetalle 212 sirkels 70–71
priemgetalle 13 kenmerke van 49, 70 U
prismas 129, 198–201 konstrueer 49–51
probeer-en-verbeter patrone 51 uitdrukking 162, 163
metode 23 teken 50 skryf terme van 163–164
produk 7 skerphoek 38 uitkoms 270
skerphoekige driehoeke 58 uitsette 108
R skuinssy 69 gebruik formules om te
som 7 formuleer 154
radius 49, 70 staafgrafieke 170, 256–257 gebruik tabelle om te
rand 196 steekproef 246 bepaal 158
reël 108 stingel-en-blaardiagram 249 gebruik vloeidiagramme
reëlmatige stomphoek 38 om te bepaal 156
prisma 129–131, 198 stomphoekige driehoeke 58
veelhoek 114 straal 32 V
reëls 142
gebruik om ’n patron te T vaste liggame 128–137
vorm 146–147 buite-oppervlakte van 132,
gebruik om tabelle te tabelle 109 137
voltooi 222–224 gebruik 158, 228 kapasiteit van 135–136, 137
van numeriese patrone 148 gebruik reëls om te voltooi meetkunde van 196–206
refleksies 183–184 222–224 volume van 133–134, 137
reghoek 47 om uitdrukkings te veelhoeke 47
reghoekige driehoeke 58 illustreer 236 omtrek van 114–119
290 Indeks
oppervlakte van 119–123 verkleinings 188–189 volkome vierkant 23
veelvoude 13–14 verskil 7 volume
veranderlikes 106–107 verwantskappe 106–110, van 3D voorwerpe 133–138
afhanklike 171 152–158, 226–227 van vaste liggame 133–134,
gebruik in algebra 162 vierhoeke 137
herkenning van 106–107 eienskappe van 59–60 voorwerp 180
onafhanklike 171 hoeksom van 61 vraelys 246–247
vervanging van in konstrueer 47–48
vergelykings 107 spesiale, hoeke in 62 W
vergrotings 188–189 vierkant 47
vergelyking 166 vierkantswortel 21 waarskynlikheid 270–272
vergelykings vlak 128, 196 wins en verlies 17
algebraïese 166–167 vlieër 47 wiskundige taal 160–161
vervanging van vloeidiagramme 108, 156, 228, wortel 166
veranderlikes in 107 233–235
Indeks 291
Platinum Wiskunde Graad 7
Leerderboek
Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

Forestrylaan, Pinelands, Kaapstad
webwerf: www.mml.co.za
© Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk. 2013
Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder skriftelike verlof van die uitgewer
gereproduseer of in enige vorm of deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word
nie, hetsy deur fotokopiëring, plaat- of bandopname, vermikrofilming of enige ander stelsel vir
inligtingsbewaring.
Alle redelike pogings is aangewend om wettige kopiereghouers op te spoor. Die uitgewer verneem
graag van kopiereghouers indien enige regstellings of byvoegings gedoen moet word.
Eerste uitgawe 2013
ISBN 978-0-636-14142-1
Vertaal deur Lynette Posthumus en Marga Vos

Geredigeer deur Lorrainne Bowie
Geset deur Next Level Design
Gedruk deur
Kunswerk deur Will Alves en Andre Plant
Erkennings:
Die skrywers en uitgewer bedank die volgende vir die gebruik van foto’s:
Bigstock.com (bl. 2–5, 12, 13, 18, 30, 31, 76, 77, 86, 88–90, 92, 98, 101, 117, 129, 142, 143, 147, 152, 154,
161, 164, 173, 177–179, 191, 195, 203, 207, 218, 230, 231, 244, 245, 247, 248, 253, 261); Corbis/Great Stock
(bl. 76); David Pickett/DIS (bl. 14, 43, 50, 52, 61, 70, 162, 254, 279); Graeme Williams/Africa Media Online
(bl. 255); Hoberman Collection/Getty (bl. 170); INTERFOTO/Alamy/The Bigger Picture (bl. 14); Istock.com
(bl. 98, 153, 168, 176); Jan van der Poll (bl. 253); Kayatana Stamps (bl. 117); Michael Runkel/Corbis/Great
Stock (bl. 213); Nisian Hughes/Getty Images/Gallo Images (bl. 263); Paul Barton/Corbis/Great Stock (bl.
218); Rubberball/Mike Kemp/Images/Gallo Images (bl. 94)

Gr7 Wiskunde - Leerderboek (Platinum)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gr7 Wiskunde - Leerderboek (Platinum)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KABV

L. Bowie • E. Cronje • F. Heany • P. Maritz

Reekskonsultante: M. Bali • M. Langa

Dit is onwettig om enige bladsye uit hierdie boek te fotokopieer

Tema 2: Eksponente 20 Hersiening 57

Die gesig van ’n sonneblom ’n Sirkelvormige dwarssnit van ’n waatlemoen

Laat ons begin

Die prente toon ’n verskeidenheid voorwerpe wat

Kyk na die voorwerpe in die prente.

1. Noem die kenmerk wat hulle gemeen het.

Inhoud behandel in Kwartaal 1:

Wiskunde-idees Vergelyk, orden en rond getalle af

Wanneer jy ’n getal tot die naaste 10 afrond, kyk na die ene-syfer.

2. Rond 987 516 af tot:

3 4. Kopieer en voltooi die tabel hieronder deur die getalle af te rond:

Tot die naaste Tot die naaste Tot die naaste

Optelling en aftrekking word inverse bewerkings genoem. As jy dieselfde

Vermenigvuldiging en deling word inverse bewerkings genoem. As jy ’n

0 word die identiteitselement van optelling genoem aangesien ’n getal

1. Skat hierdie antwoorde deur elke getal af te rond.

’n Veelvoud is die produk van twee natuurlike getalle. Voorbeeld: 24 is ’n

Elke natuurlike getal het ’n oneindige aantal veelvoude:

2×1 2×2 2×3 2×4

Jy kan die veelvoude van 2 uit die aantal selfone in elke

Afstand, spoed en tyd

As jy teen ’n gemiddelde spoed van 80 km/h ry en 560 km aflê, hoe lank

Fatima rangskik blomme

Wiskunde idees Vergelyk en stel telgetalle in eksponensiële

1. Druk elke getal uit as ’n mag van ’n natuurlike getal:

4. Skryf die derdemagte van hierdie getalle neer:

5. Kopieer die tabel en voltooi dit:

6. Watter getal is groter?

1. Bepaal sonder ’n sakrekenaar:

Die vierkantswortel van ’n _ getal vermenigvuldig met homself is gelyk aan

9. Bepaal die waardes van hierdie uitdrukkings: ___

5. Kan jy verduidelik waarom die antwoorde in 1 en 2 verskil en in 3 en 4

1. a ) Skryf al die kwadrate uit hierdie lys neer:

Pret met faktore en veelvoude

seun word ten minste 2 jaar oud.

Formele Assessering: Voorbeeldopdrag 31

3 Meetkunde van reguitlyne

Wiskunde idees Reguit-, loodregte en parallelle lyne

Tema 3: Meetkunde van reguitlyne 33

Wiskunde idees Meet en klassifiseer hoeke

1. a ) – h ) Beskryf elkeen van hierdie hoeke as skerp-, regte, stomp-,

2. Benoem elke hoek.

Het jy geweet? Stap 1 Stap 2

hoekname soos in die voorbeeld. C D CDE = 36°

teken die diagram sodat al

4. ’n Gelyksydige driehoek is ’n driehoek waarvan al die sye gelyk is en al

1. Teken gelyksydige driehoeke met hierdie sylengtes:

’n Veelhoek is ’n plat vorm met reguitlyne wat verbind word om ’n geslote

Alle sye van ’n vierkant is gelyk en loodreg. • vierhoek – ’n

1. Gebruik ’n liniaal en ’n tekendriehoek of gradeboog om hierdie

Volg die stappe hieronder om ’n sirkel met ’n passer te teken.

radius van sirkel

Stap 1 Stap 2 Stap 3

1. Teken sirkels met hierdie radiusse.

Volg die stappe hieronder om hierdie • snypunt – ’n punt

Stap 1: Teken ’n sirkel met ’n passer.

Stap 2: Sonder om die radius van die passer

Stap 3: Sit die passerpunt op een snypunt met

Stap 5: Herhaal stap 3 en 4. Jou voltooide patroon