Margarita Ginovksa, Hristina Spasevska

Nevenka Andonovska

FIZIKA
viti i parë i shkollimit të mesëm profesional
 Autorë:
Margarita Ginovska
Hristina Spasevska
Nevenka Andonovska

Recenzentë:
d-r Bllagoja Veljanoski
Zeqirja Zeqiri
Mihail Trenovski

Ilustrator:
Igor Pançevski
Nevenka Andonovska

Lektor:
Gjorgji Gjeorgjievski

Botues:
Ministria për arsim dhe shkencë e Republikës së Maqedonisë së Veriut

Shtypi:
Qendra Grafike dooel, Shkup

Tirazhi
9600

Me vendim të Ministrisë së arsimit dhe shkencës së Republikës së Maqedonisë nr. 22-

4476/1 nga viti 09.08.2010 miratohet përdorimi i këtij libri

CIP – Katalogizim në publikim

Biblioteka Kombtare dhe Universitare ‘’Shën Klimenti i Ohrit’‘, Shkup 53 (075.3)
GINOVSKA, Margarita
Fizika: viti i parë arsimi i mesëm profesional / Margarita Ginovska, Hristina Spasevska,
Nevenka Andonovska. – Shkup: Ministria e arsimit dhe shkencës e Republikës së
Maqedonisë, 2010, 283 fq. : 30 cm.
ISBN 978-608-226-259-8
1. Spasevska, Hristina [autor] 2. Andonovska, Nevenka [autor]
COBBIS.MK-ID 84270602

2
 PARAFJALË

Ky libër është i shkruar sipas planit mësimor dhe programit për fizikë për vitin I të
arsimit të mesëm profesional, që i përfshin këto drejtime: mjekësinë, bujqësor-veterinar,
kimiko-teknologjik,

3
1. HYRJE NË FIZIKË

4
 1.1. FIZIKA SI SHKENCË NATYRORE

1.2. MADHËSITË FIZIKE DHE NJËSITË

1.3. MATJA DHE GABIMET GJATË MATJEVE

REZIME

5
2. KINEMATIKA

6
2.1. MADHËSITË VEKTORIALE DHE OPERACIONET BAZË ME TO

7
 2.2. LËVIZJA MEKANIKE
Që të definohet lëvizja mekanike,
shpesh herë duhet të merret parasysh
sistemi i trupave material apo objektet ku e
shqyrtojmë lëvizjen. Ai sistem i trupave në
lëvizje quhet sistem mekanik. Nëse trupat
në sistemin mekanik bashkëveprojnë njëri
me tjetrin, ndërsa nuk ekziston veprim nga
jashtë, themi se sistemi mekanik është i
izoluar. Shpesh herë sistemi mekanik mund
të përbëhet nga vetëm një trup që lëviz.
Trupi i palëvizshëm në lidhje me të cilin
shqyrtohet lëvizja e një trupi tjetër quhet
trup referent. Me marrëveshje trup referent
merret trupi absolut i ngurtë dhe i
palëvizshëm. Me trupin referent lidhet
sistemi koordinativ, i quajtur sistem
referimi, që shërben për ta përshkruar
lëvizjen e trupit. Sistemi i referimit mund
të përzgjidhet në mënyrë vullnetare:
heliocentrik (i lidhur me Diellin),
gjeocentrik (i lidhur me Tokën) dhe
laboratorik (i lidhur me laboratorin).
Përzgjedhja e sistemit të referimit duhet të
jetë e tillë që lëvizja e trupit në lidhje me
atë sistem të përshkruhet në mënyrë më të
thjeshtë.
Gjendja e sistemit mekanik përcaktohet
nga gjendja e tij dhe nga shpejtësia e tij.
Domethënë, detyra bazë e mekanikës
klasike është si vijon: nëse e dijmë
gjendjen e sistemit mekanik në çastin
fillestar dhe ligjet që e përshkruajnë
lëvizjen e atij sistemi, të përcaktohet
gjendja e sistemit në çdo çast vijues të
kohës.
Ekzistojnë dy lloje të lëvizjes mekanike:
- translatore – paraqet zhvendosje
paralele të çdo pike të trupit ashtu që të
gjitha pikat e tij lëvizin në mënyrë të njejtë,
- rrotulluese (rotacionale) – kur të gjitha
pikat e trupit përshkruajnë rrathë që
shtrihen në rrafshe paralele. Qendrat e
këtyre rrathëve shtrihen në njejtën drejtëzë
të quajtur boshti i rrotullimit.
Pika materiale. Ai është trupi
dimensionet dhe forma janë pambarimisht
të vogla në lidhje me dimensionet e
hapësirës në të cilën kryhet lëvizja. Pika
materiale në natyrë nuk ekziston, që
domethënë se ajo paraqet kuptim të
idealizuar dhe të paramenduar, që
mundëson zgjidhje më të lehtë të shumë
problemeve të mekanikës në fizikë.
Gjendja e secilës pikë materiale M në
hapësirë mund të përcaktohet me vektorin e
pozitës në lidhje me një pikë të përzgjedhur
referente të quajtur rrezevektorë
Rrezevektori vektorin e orientuar që lidh
fillimin referent O me pozitën e pikës
materiale në një çast të dhënë të kohës.
Fig. 2.8. Përcaktimi i pozitës së pikës
materiale M
Përcaktimi i pozitës së pikës materiale
mund të paraqitet në lidhje me sistemin
kënddrejtë koordinativ të përcaktuar me
koordinatat: x – abshica, y – ordinata, z –
aplikata, domethënë . Fillimi
koordinativ përzgjidhet në mënyrë
vullnetare, në varësi nga kushtet e detyrës.
Nëse është dhënë rrezevektori apo
koordinatat e pikës materiale në një çast të
dhënë të kohës, atëherë thuhet se gjendja e
pikës materiale është e përcaktuar në tërësi.
Që të përshkruhet lëvizja mekanike e një
trupi, duhet të definohen karakteristikat
bazë të asaj lëvizje. Për këtë arsye nxirren
kuptimet trajektore, rrugë dhe zhvendosje.
Trajektore është vija e paramenduar të
cilën e përshkruan pika materiale në
hapësirë gjatë lëvizjes së saj. Në varësi nga
forma e trajektores lëvizja mund të jetë
drejtëvizore dhe vijëpërkulët.
Le të shqyrtojmë lëvizjen e një pike
materiale në trajektore të caktuar, nga
pozita në pozitën (fig. 2.9).
8
  Pyetje dhe detyra

1. Si përzgjidhet sistemi i referimit?

Përmendi disa shembuj të sistemeve të
referimit?
2. Çka është pika materiale? Si përcaktohet
pozita e pikës materiale në hapësirë?
3. Cili është dallimi ndërmjet rrugës dhe
zhvendosjes?
4. Në cilin rast rruga është e njejtë me
Fig. 2.9. Zhvendosja dhe rruga s si zhvendosjen, dhe kur është më e madhe?
madhësi skalare
Distanca ndërmjet pikave dhe e
matur sipas trajektores quhet rrugë s që e 2.3. LËVIZJA DREJTËVIZORE E
kalon pika materiale. NJËTRAJTËSHME
Мbani mend: Gjatësia e trajektores mes
dy pikave që shtrihen në trajketore quhet 2.4. LËVIZJA NJËTRAJTËSISHT E
rruga e kaluar. Rruga është madhësi PËRSHPEJTUAR
skalare.

Që të përshkruhet lëvizja e pikës 2.5. HEDHJET

materiale në tërësi, duhet të jetë e njohur
trajektorja e lëvizjes dhe funksioni i rrugës, 2.6. LËVIZJA VIJËPËRKULËT
domethënë varësia e rrugës nga koha

REZIME
Pozita e pikës materiale në pikat
dhe përcaktohet me rrezevektorët
dhe Ndryshimi i pozitës së pikës
materiale nga në do të jepet me
ndryshimin e këtyre rrezevektorëve dhe do
të përcaktohet me vektorin e zhvendosjes:

Domethënë, zhvendosja është madhësi

vektoriale. Ajo definohet si ndryshim i
rrezevektorëve që përcaktojnë pozitën e
pikës materiale në çdo moment të kohës.
Në rastin më të thjeshtë të lëvizjes së
pikës materiale në hapësirë, rrezevektori i
saj ndryshon sipas madhësisë dhe
drejtimit, trajektorja është vijë e drejtë, por
nëse ai ndryshon vetëm sipas drejtimit,
trajektorja është rreth apo pjesë e rrethit, që
paraqet rastin e lëvizjes në rrafsh.

9
10