DoAil vAI ToAI

in!
I illl
ff ll
II rll
c,UA N'G'Ud' flNH A|G'F',
]-ITTf--TTI-TTTI
IWVlirlllltII
.A
Tt.r TRLTYEN

! ,l t b
NHA XUAT BAil CAU IOTIH
 DOAN VAN'TOAI

LOI
2\
KHAI
CUANGUOI
TINHNGHI
TU TRUYEN

NHA XUAT NAN CAU KINH

tOI KHAI CTJA
NGUOI TINH NGHI
Tu truyQn

Tu do trich dich
vd tldng lai

D6 xudt bAn ciic thri tidng :

Ph6p 1979, Robert Laffont
Dfc 1981, Kieu Penheur
Holland 1982, Spectrum
Anh 1986, Simon & Schuster
vd nhibu thtl tidng khdc.
Vri4 st1 d6ng gop cila cdc thdn hfiu bdn phuong vd
cila tdc gid,
Quydn sdch ndy duoc tgng kh6ng cho nhfing dla
chi rj' ViAt Nam, d'cdc troi t!ngn.
Kh6ng bdy bdn d'cdc nuci"c ngodi.
T6c gia ch6n thdnh c6m on c6c b4n : Ph. T ili gitip
stia chria b6n thAo, Tr. H s{p chri bdng Computer
Varytyper, Nguy6n C6ng Thdnh tld gifp dn lodt.
Tdt cA chring t6i vd t6c gii c6m on tdt cA c6c ban
trong nucic gifp luu hinh quydn sdch ndy mQt cdch
rQng rdi.
Pht binh vd g6P j' xin :
grii vb nhd xudt b6n Chu Kinh
P.O. BOX 28177
Central Station
Washington D.C. 20038 - 8177
U.S.A.
 Dodn Vdn Toai

LOI KHAI CUA

NGUOI TIXH NGHI

NHA XUAT NAN CAU KINH

USA 1988
 MUC LUC

I
- Loi m<i tlhu cria nguoi tinh nghi
II Loi khai
-
I TOn anh ld Toai phli kh6ng t7
2
- L&n lOn trong kh6ng chidn JJ

3
- Nha tri Trhn Hung D4o 45
4
- Nhring ! thric chinh tri tlhu tiOn 67
5
- Ngudi Mi d My vi ngudi M! ti Vi0t Nam 85
6
- Ldm b6o Tq Quydt 97
7
- Ldm viQc vdi chinh quYbn mcii l0l
8
- Nhd tri L0 Vdn DuyQt ll3
9
- Ch6nh s6ch sai lhm hay cd !'tdn nhSn 127

l0
- Ldm viOc trong nhi tti l4l
II
- A tudng cria nhfing ngudi chdng CQng 153

12
- Gifra hai ldm tlan 165
-
l3 Kh6ng gi quf hon D6c L4P Tq Do
14
- PhAn b6i c6ch mang hay c6ch m4ng bi phin bQi
-
III Kdt ludn 206
-
rvrd oAu cri.q, r,dt xuat
Cdu chuyQn cia t6i cfrng gi6ng nhu cdu chuydn cia hdng ngdn
thanh niAn ViQt Nam binh thudng khdc, sdng vd l<in lln trong m6t
hodn cdnh chidn tranh tritn mi\n, ch*ng ki6n nhidu bidn cd lich si
cia ddt nuoc, md m6i btdn cd lich srt dy chdng nhfing c6 dnh hudng
ddn thdn phQn ting ngudi ddn md cdn dnh hudng ddn nhtTng vdn dd
cilo thd gidi nfia.
Chidn tranh ViQt Nam hdng cht4c ndm qua dd l6i cu6n hdng trigu
ngudi tAn thd gidi can du vdo, kh6ng phdi chl gidt nhau d'chi6n dla
noi ring sdu, nili thdm, md cdn tranh cdi nhau kich liQt d'cdc dai hoc
danh ti6ng, trAn cdc tang bdo, vd ngay tgi ctic phdng khdch trong gia
ctinh nfia. Trong m6t tinh hinh nhu vdy, kh6ng phdi ai ai cfing dd
ddng md chon lva d*t khodt duoc m6t thdi d0 chinh tri rd rQt vd
dung ddn ruyAt d6i. Cd m6t s6 rdt d6ng, vi hodn cdnh dva ddy - chtl
kh6ng phdi vi li, tudng rd r?t, md phdi dltng vdo hdng ngfi phia bAn
ndy hay phe b?n kia, vd coi ph{a ddi nghich ld kd thi cdn phdi gidt
chdt. Cfing c6 mQt sd kh6ng nhd ngudi khdc kh6ng th€ chgn tluqc
m6t thdi d6 d*t khodt, vilit tudng kh6ng rd rdt, hodc vinhut nhdt, ho
rd nAn fung ch*ng, do dq, thdy phia bdn ndy phdi mQt chut, phia
b\n kia qudy m6t chit. Nhfing ngudi ndy thudng bi cd hai phfa coi ld
thi dich.
ViOt Nam dd chiu dqng 1000 ndm il6 hQ cfiagilc Tdu, 100 ndm d6
h0 cila gidc TAy vd h<vn 20 ndm nguai Vi7t gidt chdt ngudi ViA dA
ldm cho con ngudi ViAt Nam nhin ddu cfrng thdy 6m mru, nhin ddu
crtng thdy kA thn, vd luc ndo cfrng chuc nghi ngd nguoi khdc nhdt ld
nguni dy kh6ng cing suy nghi, ldi ndi vd phdn *ng kh6ng gi6ng
minh hay gi6ng phe minh.
Ngodi chidn tdn, m6t ridng d6ng nhd crtng c6 th6 tudng ld k0 thi
tdn c6ng, <1hQu phuonC, m|t lui myAn bd v6 tinh crtng cd th| bi kdt
dn ld kC dich. Do d6, ndu cu6c chidn c6 gidt hqi hdng tri\u ngudi Vi\t,
thi cd th€m vdi chuc ngdn ngurri bi t6i tinh nghi, oan *c cilng ld lZ
duong nhiAn md th6i.
Cho ddn ndm 1975, t6i chua hd bao gid chdng C6ng sdn vd kh6ng
thdy CQng sdn cd gi phai ch6ng cd b<ii lE gidn di t6i chua hd ld nqn
nhdn cila CAng sdn, md nguoc lqi cdn qud kinh phuc hdo quang lich
si ch6ng ngoai xdm gidnh d6c l6p cia ddng CQng sdn vd su hy sinh
v6 bdn bd cia ngudi CQng sdn Vi|t Nam, vd t6i rdt khinh bi chd cIQ
Sdi Gdn t* ndm 1954 ddn nay vi ld m6t t\p hqp todn nhfing ngtai
truoc ddy ddo tao d3 phuc vu thuc ddn vd kh6ng c6 thdnh tich lich stl
trong c6ng cu6c chi6n ddu gidnh dQc lQp ndo cd.
Vi hodn cdnh dua ddy, ndm 1969 - 1970 t6i c6 tham du trong
phong trdo Sinh Vi/n Sdi chdng chinh quydn Thigu - K), nhtrng t6i ld
ngudi kh6ng C6ng sdn trong khi ban bi thdn thu6c t6i
trong phong trdo ddu ld ngudi theo CQng sdn, thi ai c6 thd ching
minh rdng t6i ld ngudi kh6ng theo CQng sdn ? Vd ph{a cdch mang, ai
c6 thd bdo ddm duoc rdng t6i kh6ng phdi ld nguni cia Mi - Nguy
trong khi t6i kh6ng dtit khodt theo ho ? Thdi dd trung ldp tong m6t
s6 hodn cdnh sd ld thdi d6 khdch quan, nhung trong giai doqn chi6n
tranh khdc hAt dy, vd tong trtrdng hop cila t6i, thdi d6 d6c tdp bi cd
hai phia k6t dn ld thi dlch.
Hcn nfra, trong tinh hinh midn Nam, gifia chinh vd td, gifia ch{nh
nghia vd phdn ddn t6c' kh6ng c6 ldn ranh rd r/t, t6i bi cd hai phia
chup mrt h C6ng sdn vd CIA. Su chup mfi ndy vdn ti6p tuc cho ddn
nay, hon I0 ndm rdi xa qu? huong.
Kh6ng ld CIA sao ducyc, khi t6i thom giaphong trdo chdng chd d6
Sdi Gdn, t6i vdn duryc hodn dich, vdn ductc xudt ngoai sang Phdp,
Mi, Hdng K6ng vd Phi Ludt Tdn dec ki,n tidng chdng chidn rranh,
c'h6ng ddn dp ?
 Kh6ng ld COnS sdn soo duoc, khi t6i via ra khdi nhd ti Phan
Dang Luu Gia Dinh ngdy I - ll- 1977, thi chi I0 ngdy sou d6 nhd
nud,c CQng sdn cdp cho t6i hQ chidu dd xudt ngoqi sang Phdp dodn ru
vdi gia dinh ?
Tai hdi ngoai hidn nqy, trong khi cdc bdo chi qudc td ddu ddng rdi
cdc bdi vi6t cfia t6i vd vdn dA ViAt Nam, vd m6 td t6i nhu ld rltt cqru
thdnh viln cio M(t TrQn Gidi Ph6ng, trong khi hdng ngdn ngudi
chdng CQng hung hdng khdc kh6ng duqc du luQn phucng Tdy luu j,,
thi dE ddng cho nhfing ngudi chdng CQng ndy nhin t6i ld m6r C6ng
sdn, vd nhfing ngudi CQng sdn nhin t6i nhu ld c6 Mi hd tro phio sau.
M6t ngudi binh thudng nhu t6i c6 thd ndo via ldm m6t ftn CIA
vlo ldm m6t ngudi CQng sdn duqc kh6ng ? Vd ndu c6 m6t ngvdi phi
thudng ndo d6ng duqc cd hai vai trd thi nghich nhau nhu vdy, thi
li/u hdn ta cd ldm duoc vi1c kh6ng khi md khdp nai ddu td cdo hdn ld
CQng sdn vd CIA ?
T6i kh6ng bao gid dinh chdnh, bdo chrta hay dua ra phdp fuAt
nhfing su td cdo nhv vdy, bd'i l? cho di ld m6t CIA hay ld m6t C6ng
sdn cfrng kh6ng c6 gi ld xdu hd cd. T6i kh6ng phdi ld m6t ngudi ldm
chtnh tr!, do d6 t6i kh6ng cdn phdi ve vdn qudn chilng, vd che ddy t6i
ldi. T6i ld mQt ngudi binh thudng, kh6ng phdi ld CIA hay CQng sdn
gi cd, c6 rdt nhidu sai ldm, khuydt di€m vd thdm ch{ c6 nhidu thdi hu
tdt xdu, cd chdng ddi chd d6, nhang chua bao gidldm gi hai ddn td
qudc, ddng bdo hay chua ting can dry vdo dm mtru l6t dd chd d6 ndo
cd, chrt ding n6i gi tftin phdn qudc hoy tay soi ngoai bong.
Trong khi tham dq vdo phong trdo sinh vi4n truoc ddy, t6i chi
chdng ddn dp, ddi rq do ddn chil, kh6ng tham du gi vdo vi\t' l6t dd
chd dQ. Sau ndy khi ra hdi ngoqi, t6i bn tidng td cdo tinh trang nhdn
quytn Vi/t Nqm, ch* t6i chuo hb bao gid kn tidng ch6ng CQng sdn
td.
Trmi"c ddy t6i bi bh fi vi t6i tham dq phong tdo sinh vi4n, t6i
thdy hdnh di?n vi vidc d ti d6. Sau ngdy gidi ph6ng, t6i b! C6ng sdn
bdt vdo ti kh6ng rd t6i danh. T6i kh6ng cdm thi givd vidc ndy cd.
Trong cd hqi nhd ti, t6i co vidt nhrtng kvi khai bdo.
Trong nhd ti Sdi Gdn truci,c ddy, luc t6i viq tr?n 20 tudi, i, th*c

III
chinh trichua rd r0t, lui khai bdo t6i kh6ng dd.v di su thfu.
Trong nhd ti C6ng sdn, luc t6i dd xa rdi hoot d6ng, vd trong khi
kh6ng bi6t rd tQi danh, ldi khai bdo cila t6i cdn nhiiiu thidu s6r t,i bd1'
gid t6i nghi rdng, m6t cdn b6 ti midn Bdc vdo, kh6ng ndm vfing tinh
hinh trong Nam, c6 th€ hi6u sai lac nh&ng chi ti6t ph*c tqp dy.
Nay t6i hodn todn tu do vd thdi gian dfi d€ ldng dgng moi cdm ttc,
thi hdn, nhdt ld trucj'c tinh hinh ddi mdi trong nucic, nguai CQng sdn
{t tinh nghi hon, t6i mu6n bd tilc nhfing lci khai cia t6i trong hai nhd
ti.
Nhfing kyi khoi truri,c ddy ndm trong hd so cdc sri'mQt vu, kh6ng
phdi ai cfing dgc duqc. Bdy gid ldi khai crta t6i duoc in thdnh sdch, ai
cfing cd th6 doc duoc cd, ddc biAt h sdch ndy duqc thdn gii ddn
nhfing ngucri trong nu(ic, nhrtng nguai dang bi tinhnghi, hay nhfing
nguai thudng hay tinh nghi kC khdc diu dgc duoc cd. Vb can bdn, lcri
khai ndy kh6ng khdc vcfi nhfing ldi khai trud,c cia t6i.
Quy6n sdch ndy dn hdnh ddu ti/n ndm 1977 tai Phdp do nhd xudr
bdn Robert l-affont, sau d6 duqc dich ra nhidu th* ti6ng D*c, i,
Hdq Lan ... vd ndm 1986 nhd xudt bdn Simon & Schuster, New York
dn hdnh bdng tidng Anh. Cdc bdn ndy vi6t vla lilc t6i rdi khdi nvcic,
cdn nhilu hQn thi, oan tic vd hdn hoc, hon nrta vi6t cho ngudi nucic
ngodi doc. T6i kh6ng hd c6 jt dinh vidt bdng fidng Vi/t, vi kh6ng nhdn
thdy cd nhu cdu ndo cd. Ngudi rrong nuci,c, di ld cdn b6 hay ddn
thudng, hi?n dang d trai cdi tao hay ving kinh td mcii, ai cfing dou
khd vd chiu dqrng hon nhfing ngudi d,hdi ngoai nhu t6i cd, thi cdu
<'huy/n cia t6i ldm thd ndo mua vui duqc hg, dd thd d6i khi sdch cio
t6i grti vJ chdc chdn sV bi kdt dn ld dm muu cia dd qudc phti hoai ...
O h,ii ngoat, mdc di goi ld tu do kh6ng c6 chd dQ ki6m duypt,
nhung nhfing tdc gid phdi td ra chdng CQng hung hdn, c6,,ba tdng,,
thi md'i cd chd dung thdn, cu6n sdch ndo cfrng md ddu dai khdi nhu
"vidt ti ldng cdm thi s6i suc... vi6t t* trdi tim ruc|m mdu hdn thi ...,,,
thi cdu chuy4n cila t6i s? b! ho cho ld cdu chuyAn cia C6ng sdn md
th6i.

IV
 Nhung gdn ddy, m6t sd sdch ti6ng nuci,t'ngodi cio t6i c6 lot duot'
vd trong nuoc, m6t sd nhd ngudi chi trfch t6i vong ngoqi, vd thdc
mdc sao t6i kh6ng xudt bdn bdng ti6ng ViCt, d6 ngudi trong nuri'c
duqc dqc thdy quan di€m cio nguai d'hdi ngoai. Nay, thic ddy bd'i
mQt sd ngudi via vt thdm ViOt Nam, vd trucj'c tinh hinh ddi mri'i, c6
v0 brj't hodi nghi hon, nhdt ld phdn khrfi tuci'c sq phdt bi6u cia m6t
sd nhd vdn ri'dai h|i 1987 ddi hdi cd th?m tu do sdng tdc, t6i mao
mu|i vi6t lai cdu chuygn cila t6i. Bdn vdn ndy hodn todn khdc vtii cdc
bdn vdn bdng tidng ngoqi qudc vi ddy ld tdm tinh ngudi Viil grti cho
ngudi Vi\t, vd nhdt ld sou I0 mdm rdi xa quO huong moi vi1c dd liing
dong, t6i kh6ng cdn hdn hqc vd s6i ndi nhu d'tudi 30 truric ddy. ViQt
Nam ddi mri'i, t6i cfrng phdi ddi mtii.
Ddy kh6ng phdi ld mQt tdc phdm vi t6i kh6ng phdi ld m6t nhd vdn,
(mdc di hodn cdnh dua ddy t6i c6 hctn 4 quy€n sdch duoc xudt bdn
bdng tidng nudc ngodi vd dvqc ldm thdnh phim). Cho n4n doc gid
ding tr6ng dci nhfrng dng vdn chuong gid t| Ddy kh6ng phdi ld cdu
chuyQn chdng CQng, cho n1n doc gid dting hy vong tim thdy van
ng6n cila cdc tdc gid luu vong hiAn noy. DAy cing kh6ng phdi ld ldi
bdo chrta tiin tinh vi tdc gid kh6ng c6 tham vqng mudn duqc qurin
chilng in7 h8. Md tdc gid chi ld ngudi ViQt Nam binh thudng, may
mdn cd ccv h6i, phuong i/n vd thdi gian ngdi vidt loi cdu chuy4n cila
chfnh minh vri'i nhfing cdm nghi d'tudi trln 40 nhin lai thdi gian qua,
lic mcj'i ra ddi d'ldng quA nghdo kh6, kin l/n trong phong trdo sinh
vi/n, hai ndm ti C6ng sdn vd I0 nam luu vong hdi ngoai, nhin lai giai
doqn giai doqn dd qua nhu m6t d6ng g6p nhd nhoi, nhw m6t hat cdt
trong bdi sa me( khdt khao su t6'vy' qu? huong y|u ddu nhu m6t
ngtdi ddn binh thudng, trong kh6ng khi kh6ng cdn hdn thi, hda
hqp hda giAi ddn t6c, kh6ng cdn cdnh phdn bi7t qud kh* cia mdi
nguai vd nhdt ld kh6ng cdn cdnh ngucri Vi?t ndy tinh nghi ngudi ViQt
khdc.
Sau ddv ld ldi khai cila t6i.
 I- rn,N ANH LA roAI PHAI KHONG ?

DeIn 22thtrng6 nim 1975, ghn hai thdng sau khichd do bir
nhin mibn Nam ViOt Nam sup dd. mOt budi hoa nhac dtroc td chtic
tai thirnh phd H6 Chi Minh.
Doirn nhac giao httcing qu6c gia ViOt Nam dd d6n tLi Hd N6i' l-i 8
gio tdi. Do2rn s€ trinh di6n tai Nha h6t lcyn. trtrctc kia le Nha qucic hoi
bu nhin. Trong tuhn qua kh6ng ai c6 thd mua drr oc ve' Nhi6u thap
nr0n di tr6i qua dAy ld lhn dhu tiOn Sdi Gon duoc nghe mQt budi hda
nhac cd di€n T51, phuong do m6t gidn nhac giao hrrcing thtrc su hda
tdu. T6i clrrcrc ba mtrcri tudi vd chtra tting nghe gi hon ld c6c chuong
trinh nhac 16 tibn \]oi nhLing lo4i ddn dien ch6i tai vd nhring bai ca sdc
mti truy lac, lai can bdt chucic M! m6t c6ch vung r'6.
Dhu sao tl0m dy t6i cfrng viro dtroc Nhd hdt lcin' nho c6m tinh cria
vii ngtrcri ban gid li dfrng vi0n CQng Sin. Doirn nhac giao httdng
qudc gia Vi0t Nam kh6ng ph6i nhLr clo2rn nhac giao hud'ng Bd Linh'
I"uy nhi0n, dAy ld lhn thf nhdt toi dLroc nghe m6t gi2rn nhac chuy6n
nghi0p, ddng hoirng vciihdng tram nhac c6ng nguoi \/iet Nam. bdng
xuong bing thit. T6i r'6 cing ngac nhi0n vd thich thi. D6 ld m6t xa
xi phdm cria hda binh, khung c6nh hda binh yOu qui md t6i chua bao
gio clrroc hu<ing.
Gidn nhac vtia trinh bd1' xong m6t t6c phdm cfra "Beethoven"' T6i
dang lAng ldng trOn chin thng mAy. Ngrrcri gitii thieu cho bi6t muc r fr
"ballet" sE nditi6p chuong trinh sau thdigian gi6i lao. V*a ltc dy, t6i
chcrt thdy bdn anh bg dQi vcti qu6n phuc xa nh cdy d rlhu hdng gh€.
16

Tung ngudi m6t. ho goi ciic thinh gii ngbi phia dhu hang ghd ra
ngodi n6i chuyOn gi c6 vC rdt nghiOm trong. T6i doiin c6 16 ho dang
kidm m6t ngutrit6i pham ndo d6. Ddn phiOn t6i, m6t anh b6 <l6id6n
t6i ra thing phong kh6ch. T6itd md. mudn bidt ho mu6n gi, nhung
v6n im ldng. d phong kh6ch, t6i thdy thOm hdng chuc anh b6 dQi
kh6c, n6i toirn giong Bic. M6t anh trOngthdt con nit, c6 16 kh6ng
 l8 Ldi Khai Crla M6t Nguoi Tinh Nghi

qu6 muoi tAm tudi. git g6ng h6i t6i :

- Anh tOn ld Toai phii kh6ng ?.

Tdi trd loi :

-"Phai !".
T6i chua kip h6i tqi sao thi anh ta dd xdc roit6t r6i m6t c6i, t6i n6
kh6i. MOt anh bd d6i kh6c libn can thiOp, k6o anh ra ra phia sau.
Trong ch<ip mdt, tdi bi bao vAy vd ddy lOn thang lhu, th6ng vb phia
v[n phdng girim ddc an ninh Nhe h6t lctn.
C6 gdng gi0 thdng bdng trong l6c bi ttdy lOn lhu, t6i chot nhd lai
nim ndm vb trucic, t6i tI6 chay ldn nhfing bqc thang ndy, theo sau lh
mdy trdm sinh viOn dai hoc thu6c Tdng h6i sinh viOn Sdi Gon. Chring
t6i sip sfia chidm ldy Nhd qudc h6idd ddi h6i chinh quybn phdi tr6 tu
do cho mdt sd b4n hoc dang bi giam giri. Cu6c tldu tranh dy ld m6t
c6i cd dd cdnh s6t Thi6u tdng t6i vdo tu vd kdt t6i t6i thdn C6ng.
Chdc chin D6ng c6ng sAn vd Met tran ddn t6c gi6i ph6ng dd bidt
16 quii trinh 16nh dao sinh viOn hoat dQng phin chidn vd "thdn c6ng"
cria t6i. Ho cfing bidt rdng m5c dhu dfng ngodi hdng ngfi ho, t6i bao
gio cfing lA d6ng minh cfra ho. Thd thi gid dAy ho mudn gi d r6i ?
D6n vin phong gi6m ddc, tdigap m6t anh rrung riy ngLrdi Bic.
Anh libn h6i t6i :
- Anh c6 phdi ld Ng6 Vuong Toai kh6ng ?
T6i chot hi€u tdt cd. Tdi tld thdy 16 lj'do g6y ra cu6c b5t bci ndy.
Khoiing muoi ndm trucic, Ng6 Vuong Toai ld chri tich cria m6t td
ch*c sinh vi0n chdng c6ng nh6 b6, bi du ludn sinh viOn bdy gio cho ld
td chfc thAn chinh quybn Thi€u Kj,, td chric cqc hfu. Nim t966,
Met tran dd tuyOn 6n tf hinh anh ta vd di m6t lhn td chric 6m sdt anh
ta ngay tai tlai hoc Vdn Khoa Sdi Gon. Toai bi thuong ning <i bung,
suit ch6t. Sau d6, anh ta roi b6 td chfc sinh vi0n vir ldm viOc truc tidp
cho chdnh quybn Thi6u, ti 86 th6ng tin, md xdp xdng b6 ndy kh6ng
ai khdc hon li Hodng Dd.c Nhi, bir con cAt ru6t cfra ThiOu. Hi€n
nhiOn li tdi dang bi bit lhm. Nguoi ta tudng r6i ld Ng6 Vuong Toai.
T6i b6o anh trung riy m6t c6ch ngdy tho :
- Kh6ng, t6i kh6ng phdi ld Ng6 Vuong Toai. T6i ching c6 liOn h6
givcii anh ta c6. T6i ld Dodn Vdn Toai. T6i ld ph6 chfi tich cria Tdng
Ldi Khai Crla MOt Neudi Tinh Nghi l9

hQi sinh viOn. T6i ild ngbi ti vi ho4t d6ng ch6ng chd tl6 ThiQu. Gio
tt6y t6i dang cQng tdc trong Uy ban tdi ch5nh cria ChSnh phri c6ch
m4ng lAm thoi. C6c anh c6 th€ ki€m chf ng d 6ng Trhn Ngoc Hibn vd
HQi tri thric yOu nudc, hodc ngay & ng6n hdng noi t6i ldm viQc.
T6i c6 phhn ndo hdnh diQn khik€ ra thdnh tich cfia minh. T6i chd
xem hiQu qui cria nhiing ldi t6i n6i, chd doi m6t ldi xin ldi xfng
d6ng. Anh trung riy lQ v6 sugng sirng. C6 16 anh duoc linh bdt giti
mQt ngudi tOn To4i c6 mdt trong budi hda nhac, d€ rbi anh vb lhm
mQt ngudi kh6c.
Nhin anh trung riy dang bin khoIn, m6t tia s6ng l6e lOn trong tri
t6i. Tai sao t6i ngbi ttfng vdo hAng ghd md ho tim kidm ? C6 that
ching d6 ld m6t sg hi€u lhm ? Ngudi ndo bidt rd t6i c6 met trong budi
hda nhac nhrit dinh c6 liOn h0 ttdn vg bdt bci ndy. Ngdu nhi0n ndo dd
d6n bQ tl6i ddn thing hdng ghd tdi ngbi rbi tudng lhm t6i ld Ng6
Vuong To4i ? That lA v6 lf ! Kh6ng th€ lbm ldn giria hai tOn Toai
tlugc, Ng6 Vuong Toai lun, ngudi Bic vir t6i cao hon, ngudi Nam
-Kh6c bi0t hin vb v6c d6ng ldn quan di€m chinh trivd thenh tich.
T6i cim thdy tl6i mdt anh trung riy bQc 16 !'nghi : "Hinh d6ng tOn
ndy ttring v<ii sg m6 t6 trong vin thu, hay it ra cflng khdng kh6c hin
tl€ minh tha n6".
Anh sl quan mia mai :
- Toai ndy khdng dfng ld Toai chn b6t giri e ? C6 th€ nhu thd, md
cfing c6 th€ kh6ng. n6t giri c6i dd, sau sE ki€m lqi !
Ra kh6i Nhd h6t l<in, t6i tluoc linh ngbi trOn yOn sau mQt chidc
Honda, rbi cirng vcii hai chidc phia sau, ci dohn xe ch4y thlng ddn chi
huy s<i C6ng an thdnh phd. Sudt thdi gian bi bit vd bi 6p giii, t6i
kh6ng hb chdng cq. Hg 6p gi6i t6i gidng nhu hai xe Honda nhdn du
bdt phd, mdt xe t6i ngbi sau vcii m6t anh b0 dQi, vir m6t xe kh6c c6
mQt anh b0 d6i l6i. Tdi c6 th€ b6 chay, nhung t6i gi phiilim v6y khi
t6i kh6ng bidt tOi bi bft vb t6i gi ? Mac dtr da bit dhu nghi ngo vb
nhiing gi ttang x|y ra, t6i ctng c6 tin rdng tl6 ch'r ld mQt su hidu lbm
c6 th€ duoc ldm s6ng t6 nhanh ch6ng. Nhibu ndm trucic, t6i c6 doc
tdp t quy€n Quhn tt6o "Gulag" cia "Alexonder Solzenitsyn". T6i
nhci lai 16 rdng chuong 2, nhan db "8i bfu". Mlc dhu t6c phdm rdt
 20 Loi Khai Cfia MQt Ngudi Tlnh Nghi

hay, tl6ng nhci, tuy nhiOn, hic bdy gid tdi ch-r xem tt6 ld nhfing s6ch
tuy0n truybn chdng c6ng md th6i. Gid d6y, nhfing loi tu nhri cria
ngudi bi bit lhn luot hiOn lOn trong tri t6i : "Ai ? T6i d ? Dd ldm gi ? ...
D6 ld m6t su hi6u ldm. Nguai ta sd thdy rS."Nhring chuyQn dy x&y ra
<i LiOn X6. C6 chic ring viOc dy de that x|y ra bOn dy khdng ? Dhu
sao ddy cfing l2r nucic Vi0t Nam, nu<ic ViOt Nam tl6 yOn gi5c.
T6i tu trdn tinh mi nghi ring, t6i kh6ng c6 ldm gi cho nOn t6i
ching so gi c6. Ddn chi huy s<i C6ng an, t6i thing tlgi <i hdnh lang,
v6n vdi ba anh b0 dQi bOn canh. T6i nghe khd 16 cuQc n6i chuyQn
girla. anh trung riy vir nguoi si quan truc ban. Anh trung uy cd gSng
tl6 trrit tr6ch nhiOn giam giri t6i cho ngudi truc ban. T6i c6 th€ kh6ng
phdi ld Toai md anh Cluoc linh bft, nhung anh kh6ng d6m quA quydt.
- T6t nhdt ld chring ta giri htn lai ddy.
Nhung ngudi truc ban kh6ng mu6n vu<ing viro tr6ch nhiOm b6t
oan m6t ngudi c6 th€ c6 khd ning gdy r{c rdi sau khi rluoc tha. Anh
trung riy cd thuy6t phUc :
- Coi chtng ! Dbng chi c6 th€ gip nhibu r6c r6i hon nrla ndu tha n6
tli ngay bAy gid, d€ rbi duoc bidt h6n itring ld ngudi chring ta phtri bit
giam.
CuQc tranh lu6n k6o dii mdi ddn khi hai ngudi c6n b6 chgt thdy ld
dd ghn mudi hai gid khuya. Thdi rli€m dy chdm dft c6u chuyOn.
Kh6ng anh ndo d4i dOt gi md tl6nh thtic cdp trOn d€ gi6i quydt vdn tlb.
Tdt nhdt ld giam lai cho ddn s6ng mai.
Tdi bi tldy ddn trucic bdn thdm vdn. Nhin thdy v6 mdt ho, tdi thdy
ngay tinh hinh bdt lsi cho t6i.
- Anh ld Dodn Vin Toai phdi kh6ng ?
- Phai, Dodn Vin Toai. Kh6ng ph4i Ngd Vuong Toai, ngudi mir
c6c 6ng tluoc linh b{t giri. T6i phin ddi vi0c ndy. T6i yOu chu ...
Ngudi truc ban virng ddy cit ldi tdi rbi n6i lcin :
- S6ng mai chring t6i sE ki€m tli€m lai. Bdy gid, anh bi bft girl.
M4t n6ng bring, t6i cdt cao giong :
- Bi bdt girl ! Thdt lA v6 lf ! T6i kh6ng phAi ld Ng6 Vuong Toai. T6i
chua bao gid hop t6c vcii bC lfi bn nhin. T6i ld m6t lSnh tu sinh viOn
cl6i lAp. Tdi de tring ngbi tn My - nggy. Th6i d6 tl6i xf ndy thdt ld
Ldi Khai Cfia Mot Ngudi Tinh Nghi 2l

kh6ng th€ chdp nh4n dugc !

Ddn hic dy, t6i n6i nhu th6t :
- Lhm sao c6c 6ng c6 th€ bit gif t6i ? T6i bigiin cho nhrlng t6i gi ?
Trong hic nghe t6i n6i, ngudi truc ban lo tling nhin lOn trhn nhd.
mdy ng6n tay 96 lOn mdt bdn. Gid <ldy 6ng nhin thing vio t6i vd
nghiOm m4t n6i :
- Anh bi buQc t6i tl6 c6 nhring hdnh d6ng khd nghi.
- Tdi ? Hdnh tlQng khA nghi ? Hdnh it6ng gi kh6 nghi ? Ai dE c6o
gian t6i ? T6i yOu chu ilugc C4p mAt tOn niro dtr c6o gian t6i !
Tuy n6i th6, t6i vin bidt ring t6i kh6ng th€ ndo doi duoc chidy.
Tidp tqc cAi vi v<ii c6n b0 thidu thdm quybn nAy ld v6 ich. Hg c6 th€
giam girl bdt cu mQt ngudi vd t6i ndo md kh6ng chn bdng chf ng. T6i
phii ldm s6ng t6 vdn db niy vcii m6t cdn b6 kh6c c6 thdm quybn. Gid
ddy ngudi truc ban chi c6 th€ dgc gi6o ttibu cho t6i nghe th6i :
- Ndu c6ch m4ng quydt ttinh b6t giti mQt ngudi ndo d6 thi ph6i dua
trOn mQt 1!'do ndo d6. Ndu pham sai lhm thi c6ch m4ng sE nhdn sai
lbm. Anh nOn ki0n nh6n cho cdch mang phAn x11. Trong hic cho doi,
t6t hon hdt le anh tt*ng to ti6ng.
Tinh cdm t6i gigc tdi phin tldi nria nhung li tri t6i b6o ngung.
Ngudi tlai diOn c6ch m4ng ndy mQt khi da quy€t tlinh giam giri t6i thi
t6i ph6i bf giam giri. Ndu tdi ti6p tgc la ldi, t6i sE bian ddn hay bi gh6p
thOm nhibu tQi nfia. Sq thd ct6 qu6 rd rirng r6i, T.
MQt anh bg dQi gd gidy nft vd luc trii, ldy b6p t6i. C6i ttbng hb vua
cho t6i bidt lfc dy t15 mudi hai gio thidu mudi thi cfrng vda bivuQt
kh6i cuom tay t6i. Rbi hai anh bQ ttdi tldy t6i di dei theo ciii hirnh
lang hai bOn dhy nhfing cfa kh6m c6 nh6n. Khong khi rdt nang nb.
nqc mti h6i cria nhfing thAn th€ ldu ngiry kh6ng t{m rfa. Tidng ngdy
vang lOn <i sau mdy c6nh ciia. T6i c6 c6m gi6c tdt ci cic kh6m tlbu
chQt nich. Ti nhdn d dAy chSc li bon trQm cudp vir bu6n lQu tld ldm
In 16o ridt trong nhring tuhn 16 cudi cirng cfia chd <16 tham nhfing vua
sgp tld. T6i cim thdy nhuc nhi vi bi nhdt chung m6t chu6ng vcii bon
chring. Sau cung, tOi duoc an rii phhn ndo khi anh bQ tlQi cldy vdo mdt
c6i kh6m biOt giam trong d6 c6 m6t c6i bqc xi ming. m6t chu ti€u va
mdt vdi nudc, bb ngang khodn I m6t 50 bb ddi kho6n 2 met 50.
 22 Ldi Khai C0a MQt Ngudi Ttnh Nghi

Dfng sring so m6t l6t, t6i tldn ngd minh trOn met xi mdng lanh
ngdt, cd kim him tdm tu dang trdo s6i. Tr0n trhn kh6m, bOn canh 16
hoi, m6t b6ng tlbn t6a 5nh di6n lu mir nhu 6nh hoang hbn. Tidng
d6ng ban clOm trong tr) lhn luot vong lOn, nh{c lai t6i nhring th6ng
ngdy bf Thi0u bit giam : tidng th<i ddi cria nhftng ti nh6n <i phdng
kh6c, tidng chdn 16n r6n cria linh canh dang xem x6t ti nhAn qua cria
kh6m. T6i tu nhfr : "Ngdy mai minh sE ldm s6ng t6 tdt cA moi vi0c.
R6i ho s6 thi minh ra". T6i vria ldp di ldp lai jr nghi dy vr.ta chim vdo
gidc ngfr.
56ng hdm sau, tdi bi d6nh thric b<ii m6t giong n6i khdo khdo, vong
qua cdi cfa to vo ngang thm mit :
- Phdng sd S. Ngrl d ? Anh tOn gi ? phii ddy dring s6u gid s6ng vd.
don giudng ?
DOm qua t6i dd ngri vdic6i quhn cu6n trdn lim gdi va c6i do so mi
ldm tdm tr6igiuong. T6i bidt thAn ph6n t6i nhu m6t con rubi mcii sa
vdo lucii nhOn, nhung vcii lj'lu6n cria mdt ngudi tu do, t6i vin manh
dan tr6 loi :
- Tai sao tdi lai bi b6t vdo tldy ?
- Kh6ng bi6t hd ?
- Kh6ng, t6i kh6ng bidt. T6i bi lhm v<ii ...
M6t chu6i cudi rdt v6 duy0n ngdt loi tOi :
- Ha ha ha ! Ndu ttdch c6 I j' do ndo, ha ha, tai sao c6c bd dy t6m cd
anh ? Hiy nghe ildy ! Anh kh6ng thric dAy drlng gid, anh kh6ng duoc
5n s6ng.
Cdnh cfa to vd lanh lirng d6ng lai. Kh6ng c6 bfia dn sdng. T6i lai
u€ o6i ndm xudng m5t xi mdng, mdt nhin lOn trhn kh6m. Vii phrit
sau, giong n6i khdo khdo lai vang lOn, lbn ndy lcin hon :
- Ndy anh phong sd 5, t6i 116 bio anh dAy rbi tia md. 86 anh dinh
ngfi sudt ngAy ttdy u ? Cdm ndm. Ch'r ngbi hay dfng th6i. Anh d*ng
c6 cring dhu I
T6i ngbi day. TOi c6 thd ldm gi rtdy ? T6i nhin hai bdn tay minh rbi
lSng nghe tidng tt6ng chung quanh. T6i b6t tthu di qua di lai trOn nbn
kh6m, ba bucic chibu nay, ba bucic chibu kia ! Dd nhibu lbn tdi lim tir
nhdn, nhung khdng gi6ng nhu lhn ndy. Ldm ti nhAn ducii chd tl6
 Loi Khai Cria M6t Nguoi Tinh Nghi 23

Thi0u ld ldm m6t danh nhAn. O b6n ngodi, gia dinh vd ban bd t6ildm
tdt cri nhring gi c6 th€ lirm duoc cho t6i. Cdc chinh tri gia th6ch thtic
chrinh quybn. 86o chi phdn ddi ch6nh sdch ddn 6p sinh viOn. Hdng
chuc ph6ng viOn nucic ngodi tudng thudt moi viOc cho cdc h0 thdng
truybn th6ng lcin tr0n thd gi<ii. Chinh quybn phii sq, phai che ddu.
C-on bdy gio thi sao ? B6ng nhiOn t6i cim thdy cin lanh. S11c6 don
di phri trirm ci tAm hbn t6i, mAu den bao ldy tuong lai t6i. Ngodi
nhring nguoi bdt giam t6i, kh6ng cdn ai bidt t6i dang <i ddy. Md dhu
c6 bidt di niia, thf h6i c6 lim duoc gi ? M udn m6t lu6t su hi ? LuAt
su dd kh6ng cdn nfia tLi ngdy girii ph6ng, cfing nhu c6c ch6nh tl6ng.
86o chi tl6c lAp khdng cdn, ph6ng viOn ntr<ic ngodi cfrng kh6ng cdn.
Nu<ic Vi0t Nam ghn nhrr hodn todn d6ng c*a vcii bOn ngodi, k€ ci
kh6ng md cfa lcin v<ii cdc ntrcic xd hOi chri nghia kh6c.
Ngudi ta n6i Ding lEnh dao. chinh quybn quin lj', nh6n dAn lAm
chfi. TrOn thLrc td ngudi ldm chrj mA kh6ng c6 quybn l6nh dao vd
qudn lj'thi c6 phdi ld chfi nhdn thuc su kh6ng ? Trucic kia, chinh
quybn sai lhm, nhAn dAn ndi l0n chdng ddi, chl trich hay bi€u tinh.
Mic di c6 srr ddn 6p, c6 ti ddy nhung du ludn qudc td con bidt duoc,
nhd chm quybn cdn bidt tluoc ph6n f ng cria nhAn d6n. Ngdy nay, d6c
nhr'rt chi c6 Ding cai tri. Bi hnm oan kh6ng bidt khidu nai ri ddu. Nhii
ntrcic sai ldm hay D6ng sailbm ldm sao nhan dAn c6 th€ phdn f ng, c6
thd t6 theidQ, chri dung n6igid6n ldm chri ... T6icdm thdy c6c bLic
trrong quanh tdi ddy hon, ning nb hon. O aay, tdi chj c6 mdt minh.
Chdc chdn con nhibu nguoi kh6c nria cfrng v5n m6t minh. Tt cdc
kh6m kd cAn. nhibu tidng noi thi thio htrcing vb phia t6i :
- Ngtroi mcii kia !

- Anh ... phong s6 5 !

- E. ban mcii !

T6i kh6ng trd loi ho. J-ai sao t6i ph6i n6i chuyOn vdi..lfi tr6m cucip
vh bon dhu co'1" T6i cho. Ngtroi trrrc ban sC trinh hb so t6i lOn cdp
trOn c6 thdm quybn. Ciich mang sE scim thdy duoc su hi€u lhm.
Gio df y t6i nh6n nai ngbi ch<r trong kh6m md kh6ng bidt ldy gi dd
tlo th<ii gian. Ngubn 6nh siing duy nhdt Ii b6ng ddn diOn trOn trhn.
canh l6 th0ng hoi.
 24 Ldi Khai Cria MQt NgudiTinh Nghi

C6nh cfa to vd chst m<i. Tdi chay mau l4i. Mdt bAn tay phu nii
dua vho m6t t6 com g4o lLic. T6i nhdn com r6i nhin qua ciia, n6i lcin
;

- Ndy chf ! T6i mudn gdp c5n b6 c6 thdm quybn.

N6t m4t mQt thanh nfi kh6ng qu6 mudi t6m tudi hi€n ra trong
khung cfa. C6 nhin t6i v<ii <tdi mdt hdi tidc vd n6i nh6 :

- T6i kh6ng gitlp anh duoc gi hdt.

Rbi cd cao giong nhu cho moi ngudi nghe :
- d eay cdm tir n6i chuy0n vcii nhau nghe.
Sau niry, t6i dusc bidt c6 dy cfrng <i tir nhu t6i, dugc giao c6ng t6c
philt com. NgLroi yOu cria c6 bi bit vi cdt gidu m6t khdu sring lgc. CO
vO tQi nhung v6n bi bdt lAy trong hic tldn thdm ngudi yOu.
Qud d6i, t6i vQi lua csm v6 miOng blng c5i mu6ng nhqra. Chi sau
vAi cdi nhai li t6i thdy com tr6n qu6 nhibu san, phAivtia 6n vria l*a
k! ludng.
Chibu h6m dy, t6i duoc ph6t cho m6t t6 com kh6c, vdn thri g4o
lfc pha cdt, kdm theo m6t chrlt mudi. TOi chot nghi ra m6t c6ch tl6i
sqn. Dd nucic vdo com, quQy lOn, san l6ng hdt xudng d6y t6. Com
chan nu<ic lanh 5n qud dd, nhung it ra cfing d6 nhai nudt hon. Vdi
ngdy sau, khi nghe t6i k6u ndi com tr6n nhibu san, m6t anh linh canh
n6i nfa dira nfa thdt :
- Tr6n s4n vdo com lir it€ cho ti nhAn lu6n nhd tdi t0i l6i cila minh
m6i khi nhai com.
DOm vb, t6i<to6n thd, vi c6m thdy khi hAu diu m6t hsn. T6i bit dhu
lo ngai. Sudt cd ngiy, kh6ng c6 ai tldn n6i chuyOn vcii t6i ngodi anh
b0 dQi giong khdo khAo vd c6 gdi ph6t com. MAc dhu tdi khdng ddp
ldy mdt ldi , nhirng ngudi tu chung quanh phdng kd cAn v6n th6i thtc
ggi tOi ttng ch4p :
- E, phdng sd 5 ! N6i chuyOn di ch<i ngudi tr6 tudi ttgp trai.
Tai sao ho lai bidt t6i con tr6 ? Ap tai vdo sdt khe cfa, tdi nghe rdt
16 nhfrng ti6ng n6i thi thdo dang goi t6i, cho t6i bidt ho ld ai, k€ c6 cdu
chuyQn giria ho vcii nhau. Ndu nim sdp ducii nbn, t6i c6 th€ nghe 16
.I.Oi
hcrn nrTa qua khe h<i drrcii cdnh ctia sit. cdn c6 thd nhin thdy chtit
it srr vdt bOn ngodi qua khe h<i dy hodc khe hd cdnh cr?a, phia c6 gdn
 26 Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

bao gir) chdng cQng. T6i t'hi chdng nhftng sLr sai liim cia t6ng.sdn."
CAu t6ividt ddinhft trOn v6ch khrim, ddi hon c6 cAu crla Nguy6n Tri
nfa.
DOm dy, tdi c6m thdy v6 cing dau khd vi cdch xt? lj,' bdt cdng cria
c6ch mang. Tudng tugng ddn sq lo 6u cria ba m:i t6i, cria vo t6i vir
cria ba dr'ra con trai con rdt nh6, dd'a lcin nhrit chi dLtoc bdn tudi md
dCm ndo t6i cfrng choi vAt lon vcii no. Sau mdy phrit lAm itong t6c thd
duc, vir "yoga" hoc l6m, tdi chim dhn trong gidc ngri.
Qua ngdy thf ba, t6i tim cdch lAm cho m6t anh b6 dQi tlang tli
trong hhnh lang phii chri j'. TOi la lci'n :
- Bdo c6o crin b6.
CLia td vo md.
- Tdi d dAy dd ba ngdy rbi. T6i kh6ng bidt tai sao. T6i mudn gdp
c6n bQ c6 thdm quybn.
MQt khudn m4t tr6 vd sAng nhin vdo t6i :
- Anh kh6ng ph6i ld ngudi tir duy nhdt tlang <i ttAy. Ban gi6m d6c
dang rdt bAn viOc. Anh lA m6t tii nh5,n, c6 phdi kh6ng ? Thd thi hay
cho t16n khi ndo c6 c6n b6 s5n sdng h6i cung anh.
Hy vong c0a t6i phrit chdc dd b6c thdng m6y kh6i. Tuy nhi0n, t6i
cfing dd tim ra c6ch ldm cho dhu 6c bcit cdng thing. Hdy th6i, kh6ng
lo nghi vb su rrii ro ndy nfia. Cil'tr6ng doi dttoc thil ci ngdy ldn dOm,
lAm sao md sdng dusc ? Tr6ng tlgi kh6ng tlem lai kdt qui gi hon ld
lAm cho thdigian trdng 16ng bidn thlnh diivO tAn. Tdi bit dhu td
chLic lai thi gid ctra minh.
Aicflng bidt ring tinh thhn ld quydt dinh. Sdng trong hoirn c6nh ti
t6i, vdt chdt thi6u thdn, t6m thhn rdt bdt an. Ndu kh6ng tu trdn tinh
minh, lo bubn nghi nhring chuyQn ngoAi doi, va tuong lai den tdi, thi
su bi quan dy sE inh hudng trhm trgng ddn sfc kh6e, tldn th€ x6c vA
sau cung tinh thhn sE kh6ng con minh m6n nfa dd ddi ph6.
Khi anh b6 dgi cho bi6t rAng, c6 rdt nhibu tir nhAn khSc vd cdc cdn
bQ tlhu ban. Toi strc nghi ra rdng ho mdi vLia tidp qudn cd mdt xa hQi
hodn toirn ddi nghich hodc kh6c bipt, cdn bao nhiOu thti phdi ldm vi'
tdt ci dbu quan trong thAp bQi hcrn sd mang mdy thdng tir nhu t6i.
T6i b6t dhu nhin thdy 16 vi6n ttrcrng den t6i, nhLtng rbi t6i tLr nhri "
 Loi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 25

bdn lb :

- Anh ta con tr6 ..., c6 v6 hgc thric ..., c6 th€ ld m6t si quan cao cdp

Lhn lbn, t6i nhdn thdy nhfing giong n6i dy khOng phii cfia bon bdt
luong. Hhu hdt c6 v€ lA si quan quAn d6i ci.
T6ivdn im ldng. T6i kh6ng mudn ldm nhring gi c6 thd g6y tr<i ngai
cho su tr6 lai tu do ch{c chin phdi xiy ra cho t6i. Nhung tai sao
nhfrng si quan dy l4i c6 mat <i ttAy ? Cho ttdn nay, r6i bidt chi c6 vii vu
bit b<i th6i.
M6t dOm nria tr6i qua, rbi m6t ngdy nfia lai h6t. Nhring nguoi dy
vdn thinh thoing n6i chuyOn vcii nhau, mdc dbu ho kh6ng con ggi t6i
nfia. T6i bit dhu bidt rdng t6idi kh6ng bidt su thAt. Hi€n nhi0n li rl5
c6 rdt nhibu vu bdt bd sr- quan, nhiing viQc dy dd duoc tidn hinh m6t
cdch 0m i, kh6ng ldm x6o d6ng cu6c sdng hdng ngdy cria cdc khu
phd.
Qua ngdy sau, khi tam tu dd tam lSng d ju. tdi to mo doc nhfing chri
vidt tr0n vdch kh6m. Phhn l<in duoc vidt du<iichd dQ cfi : "DA rtio br)
nhin -l-hiOu ! DA tldo dd qudc M! !" Nhung cfing c6 m6t sd tlrroc vidt
trong nhring ngdy ghn tl6y. T6i chri f nhibu nhft ddn mdy cAu :
"Nguy6n Tri, ph6ng viOn b6o Chinh Ludn, b6y muoitudi, UibSt ngdy
2 th|ngs ! Thd ch6t cdn hon ngrrng vi6t ! " Ngdy 2 th6ng 5 ! Nguy6n
Tt bi b6t clfi c6 2 ngdy sau khi todn mibn Nam duoc gi6i ph6ng I C6i
gi tti x6y ra cho 6ng dy sau khi roi kh6i kh6nr ndy ? CAu n6i ndi tidng
cria Hb Chi Minh cfing duoc ai tt6 vidt trOn viich : "Kh6ng gi qu!'hon
<t6c ldp, tqr do." Kh6ng db ngAy. Tir nhdn trrrcic ngdy gi6i ph6ng vidt
d€ cring cd tinh thhn hay tir nhdn sau gi6i ph6ng vidt dd mia mai chd
d6 mrii? M6t khdu hi€u duoc khdc bing chri ldn : "Di d6o cQng sdn
!". M6t s11 vi0c kh6ng th€ c6 d nhd tir hai th6ng vb trucic. Doc hdt
nhring chfi vi6t tr0n vdch khdm, tOi bidt rdng trong vdng nim muoi
hai ngdy sau giAi ph6ng, rdt nhibu ngudi di c6 m4t trong kh6m nAy.
T6i cing vi6t mdy ddng nhdn gdi bing mOt menh d6 b6n canh nft
ra tLi vdch, lusm drrdi ddt : " Dodn Vdn Toai, ba muoi tudi, ph6 chi
tich Tdng h6i sinh vi?n 1970, ti Thi/u ti thdn cQng. B! t'6ng sdn bdr
ngd.r 22 rhdng 6 ndnt 1975, lilc 9 gid tdi. Kh6ng bidt l.f do. T6i kh6ng
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 27

t6i khOng bao gid ldm gi bdy, kh6ng c6ng t6c vcii cdc chd d6 tay sai
trtrcic, kh6ng ldm tay sai cho ngoai bang, nOn kh6ng sq gi c6." VA tl€
chdp nh6n mQt hodn c6nh md nguoi trong cu6c kh6ng cdn phuong
ciich ndo dd thay ttdi t6t hon lA ddng tqr ldm khd minh, t6i tu trdn an
t6i "ThOi qua ba muoi tudi tldi trong ttdt nudc chidn tranh, minh
chua bao gid bi thiet hai gi tI6ng k6, tay chdn thdn th€ cdn nguyOn
vgn, thi bAy gio, mdt thoigian <i tir oan ld m6t c6igi6 qu6 rE d€ c6 hoa
binh so v<ii bidt bao thanh ni0n kh6c dbng lfa tudi <i kh6p nuric Vi0t
Nam phii hy sinh, chiu dqrng gian khd hon t6i nhibu, nhu viy tdiv6n
cdn may mdn".
YOn tdm v<ii 16p luQn nhu vdy, t6i b<it tli nhfng Io lSng sau tt6, t6i
quy6t tAm dir c6 giam giir bao l6u di nria, t6i ph6i c6 m6t ngdy ra kh6i
ti vA t6i phii sdng vd sdng kh6e cho t<ii ngdy tl6.
Ban ngdy trong nhi tt Trdn Htrng Dao. ti nhAn kh6ng cluoc cloc
hay vi6t, kh6ng duoc n6i chuyQn hay ngri. T6i kh6ng thd cti qua cti lai
mdi clrrsc. Nhci lai kinh nghiOm cfi, t6ilaitap "yoga" v<ii mdt sq hing
h6i chua t*ng c6. "Yoga tti lAu di thdnh m6n th€ dgc thdng dung
trong c6c nhd ti Vi0t Nam. Dfng th6ng nguoi, mudi ng6n chAn
qudn xudng sdn nhd, ludi dd cong l€n trOn nhu sdp ph6t 6m chLl L.,
hai tay d6nh ra phia trucic th6t manh, rbi d€ cdi trcin d6 thing ra phia
sau nhu d6nh ddng xa vAy. Trong khi tAp nhu vAy, tAm tri phdi hodn
todn kh6ng nghi ngoigivd phii lirm nhtr vdy it nhdt te 1.000 dQng tdc
I ngdy thi moi c6 hiOu nghiOm. C6ch t6p nAy ngudi ta goi ld Dlch
Chdn Kinh cfra nguoi Trung Qudc.
Sau khitAp Dich ChAn Kinh, tdi t6p Yoga thuong, thd ra bdng
mi0ng, hit vdo bdng mffi vd khi hit viro trfi kh6ng khi ti bung, durii
rfn.
Kh6ng hi€u cdch t{p ndy c6 thuc su hiQu nghiOm hay khdng nhtrng
t6i cAm thdy thoii m6i, vd bcit bubn buc di nhibu, tOi thdy dn com
v6n ngon di kh6ng c6 thr"ic 5 n. Vd su6t 28 th6ng tu sau cl6, tdi kh6ng
c6 binh tAt gi ci di sdng trong hodn cinh thdt ld khd sd. Vd cho tcii
ngdy hOm nay khi tdi ngbi vidt lai quy€n s6ch ndy bdng ti6ng Vi€t,
cudi nim 1987. t6i kh6ng c6 mdc ph6im6t chring binh gi ci nhtr lOn
mdu hay bao tti mi tla s6 ngrroi ti tudi trung ni0n nhu t6i hay c6 it
 28 Loi Khai C0a MQt Ngudi Tinh Nghi

nhi6u.
Tdp "yoga" cho co thd, luyOn tri nhd cho tinh thhn. T6i con nhci
H6 H fiu Tuong dd vidt vb nhring ngdy ti Ph6p tai C6n D6o cria 6ng :
" Ngu.r, t'o ld'n nhdt trong ti ld mdurl nhci ". Dd ngta tinh trang dy, t6i

bft dhu 6n lai tdt c6 cudc doi t6i, tu nhiing k! niOm xa xua nhLi.t, nhci
lai tring thoi kj,, cd ting ngdy ddc bi0t md t6i c6 th€ nhci ra duqc vcii
cdng nhibu chi tidt cdng tdt. Vdi h6m sau, r6i bdt Ahu ldm ddn bli cho
m6t cudn sdch, - chi trong dhu th6i -. cudn sach md t6i nhLi.t dinh s6
vidt sau khi tho6t kh6i noi ti ngqc ndy. T6i cAm thdy rdt d6ng trdch
ndu d€ thoi gian trong tir hodn toAn vd dqng.
ViOc vidt van tudng tuong thinh thoing cfrng bi dft qu6ng vi
nhring cu6c n6i chuy0n vdi cic b4n tir qua khe cfa hodc khe v6ch.
Qua ngdy thf ba, tdi sin sdng dd n6i chuyOn.
- Ndy anh. Anh sd 5. N6i di chci.
Thd le tdi nim sdp dtrcii nbn, thi thdo tri loi ho qua khe h<i c6nh
cfa. Rbi tLi kh6m nAy qua khdm khdc, tin tLlc duoc truybn di rdt
nhanh. C6 tdt cd l0 khrim doc haibOn hdnh lang. duoc ddnh sd nhu
ph6 xd hai bOn duong : s6 chin mdt bOn. sd 16 m6t ben.
D6n m6t cAu h6i kh6ng th€ rr6nh duoc :
- Tai sao anh bi bit ?
T6i chi trd loi :
- T6i kh6ng bidt.
Vdi ti6ng n6i hodi nghi tho6ng ddn rai t6i. cau tr6 loi cfra t6i c6t
dft moi cdu h6i chi tidt kh6c. Sau ndy, khi t6i ilrroc tldi qua m6t
khrim tAp th€, t6i duoc bidt rdng m6t sd nguoi ttd nghi chdc t6i ld m6t
ti nhdn cu, rdt c6nh gi6c vcii bon ch6 s6n. Ho do6n t6i c6 th€ ld m6t
l6nh tu phuc qudc ch6ng cnd eO mdi. Tu sau d6, c6c ban tir t6 v6 cdn
thAn hon nhi6u khi n6i chuyOn tdi, dbng thdi 16 v6 mdn t6i hon, d6i
khi gdi cho vdi dibu thudc, bdng c6ch dirng cong chidu dd dua t* khe
cL?a niiy qua khe cL?a khiic.
Nh0ng cu6c "ddm rhoai" dy kh6ng bao gio k6o ddi. Tir nhAn chi c6
thd n6i drrcrc rdt it. vi phii coi chrlng rinh g6c vd cfing vi kh6ng bidt
ngrroi minh dang n6i chuy0n ld ai. Nhung giria bdi sa mac c6 clsn
Loi Khai Ctla MQt Ngu<ii Tinh Nghi 29

ndy, n6i chuy0n tu<ing chung nhu ld.u6ng m6t ly nucic ngot m6t rusi
vdy. Ngodi ra ta chi cdn vcii ta th6i. Ta phii tao m6t cu6c sdng noi
tam d€ sinh tbn, vi tttng tl€ tr<i thdnh mdt tri, nhdt ld hhu hdt tu nhAn
ai ctng c6 t6i tr4ng cfra ho. Con minh thi d ti khOng bidt t6i gi c6.
M6t vditi nh6n kh6ng bidt tim ra cdch ndo tl€ chiu dung hodn
c6nh. Thinh tho6ng, hdnh lang nhd ti vang dQi ti6ng d6ng do nguoi
bf rdi loan thhn kinh g6y ra.
- "D6 ttio cQng s6n ! Di d6o c6ng sin !
Anh ta cubng ng thet lOn mii cho tldn khi b0 d6i vdo d6n anh ta tli
ddn m6t nsi ndo kh6ng ai bidt. Kh6ng ai thdy anh ta trd lai. Nhibu
ban tir n6i anh ta d6 bi "thfi tiOu". Kh6ng mQt ai bidt su th{t ra sao.
Bdi vi sg li0n lac giria kh6m duong vd gia tlinh tir nhdn kh6ng c6 nOn
trong hoAn cinh nhu vQy ai cflng tin viro nhring kdt qufr. bi d6t nhdt sE
ddn cho ti nhdn.
Ngdy lai ngiy, c6 thOm nhibu ngudi kh6c bi bdt giam. khi thi phu
nfi vcii con tho, khi thi n6ng dAn <i c6c vhng quO. D6n m5t vdo khe
c*a, t6i tho6ng thdy tung nguoi m6t khi ho bucic qua. Vdi nguditay
bitr6i, chdn dinh m6u. Vdi nguoi bi bit mat. ChSc h8n sSng h6m sau
ho s6 h6i :
- T6i <lang ci tldu dAy ?
MOt thdigian sau, ciinh cfa td vd kh6m t6ithinh thoeng tluqc m<i
hin. D6 li m6t dac An ddnh cho ti nhAn kjz cuu. Toi c6 nhibu dip
nhin su vdt bOn ngodi 16 hon nfia. ThAt ra khung cinh bOn ngodi dy
chi ld nhin mdy cfa to vo <i'cdc ddy kh6m tl6i di0n. ddi khi thdy c6c
c'3a 6y tl6ng lai, d6i khi chi thdy I con m{t vd I cii miOng md khdng
do6n ra hinh hdi ngudi ti dy ra sao. C6 hic tr6ng gidng hOt nhu mdy
con khi bi nhdt <i cdc lbng trong 96nh xiOc.
Ngdy ndi ti6p d0m, rbi dOm l4i ndi tidp ngdy. M6t dOm no, khoing
mQt th6ng sau khi bi b6t, t6i ttang ngri say chot bi tl6nh thtic vi mQt
tidng cf a kh6m d6ng manh. Linh canh vua ttdy m6t ngudi ndo d6 v6
kh6m t6i. Ong dy ngbi bgp dudi nbn, ghn buc xi mdng. Thdy t6i ili
thfc, 6ng h6i nh6 :

- Minh <i dau aay ? Nhd ti nio ? C6 nu<ic u6ng khong ?

T6i chi cdi vdi nu<ic :
30 Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tlnh Nghi

- Ding tay mii hf ng nudc. T6i kh6ng c6 ly t6ch gi c6.

T6i khao kh6t h6i 6ng ttri c3, c6cv6,n tlb, nhung t6i ph1i cAnh gi6c.
Tai sao ho lai dua 6ng ta vdo ddy ? T6i s6 c6 ban n6i chuyQn hay s€
d6i ph6 vcii m6t thri ch6 sdn ? Ong ta tr6ng dQ nim muoi tudi, n6i
chuyOn bing mdt giong Bic rdt s6c. Ngdn ngfi luu lodt cfia 6ng
tuong phin vcii thdn th€ b0 rac cria 6ng. D6 kh6 l6u rbi 6ng khdng
cao rAu vd ch6c cfrng khdng tim ni'a. Ngudi 6ng todt ra m6t mui hdi
rdt ning. Ong h6i t6i bi brt tri bao gio.
- Khoing m6t thiing. Con 6ng ?
- Hai th6ng.
Trucic khi &n <tdy, 6ng bi giam <i nhd tt QuAn 3.
- Trucic kia 6ng ldm gi ?
- Khoa trudng dai hoc ludt.
T6i kh6ng th€ ngd duoc. T6i nhin mit 6ng ghn hon ; rbi th6ng
thdt :
- C6 ph6i gii{o su Th6ng ddy khdng ?
T<ii phi6n 6ng ng4c nhiOn :
- Phei ! Anh bi6t t6i a ?
Tdt nhiOn t6i ph6i nhAn ra 6ng. Con nguoi do d6y, 5m ydu dang
ng6i cdm lung trdn giuong dy chinh li 6ng Thdng gi6o su danh tidng.
Hinh d6ng 6ng thay ddi nhu thd, ldm sa o t6i c6 th€ nhAn ra 6ng ngay
?
Thdt ra t6i kh6ng c6 cdm tinh vcii 6ng mdy vi qu6 khri kh6ng ldy gi
ldm anh hing cria 6ng. Ong xudt than gia dinh giiu c6 tri doi Ph6p
thu6c, trong khi nucic ta bi thuc ddn d6 h6, bao nhi0u ngudi ph6i hy
sinh gia dinh, b6n thdn, tham gia chi6n tldu gidnh tlQc ldp. M6t s6
nguoi trong sd tl6 c6 6ng Th6ng vd cd gidng ho dd du hoc sang Ph6p
vd <16 bdng Thqc si vb C6ng Ph6p Qudc T.6,tr& vb ViQt Nam 6ng day
luAt, thing ld nghb cria 6ng. Ong c6 tham gia nQi c6c cfia Ng6 Dinh
DiOm, vd cdu chuy6n md ai <i Sdi Gdn cfing bidt ld 6ng 86 Trudng
Thac Si gi6o su ndy khi vdo g4p Tdng Thdng Di0m vd khi lui ra vb,
kh6ng d6m quay lung ra vb so bf cho ld v6 16, n6n phdi tli thut lni, v6 j'
d6 vdp ngd chdu ki€ng trong dinh D6c LAp.
Tai trudng LuAt, 6ng bi sinh viOn kdt 6n ld vi khoa truring thdn
Ldi Khai Crla MQt Nguoi Tinh Nghi 3l

chinh quybn, kh6ng tl*ng vb phia sinh vi0n nhu bao nhiOu giSo su
yOu nu<ic kh6c. Ong lai b6n cua (bdi vd) cho sinh vi0n v<ii gi6 cit cd
dd kidm thOm tibn ldm gidu.
T6i bigiam chung vdim6t ngudic6 thinh tich nhu vdy that la xdu
hd. Tuy nhiOn, vcii 6nh htrdng luAn lj' Khdng Manh, t6i phii "kinh
lio tl6c thg" vd kh6ng c6 quybn phdn chia giaicdp trong hoirn cinh tir
tQi niy. Hon nfia t6i cfing chn c6 m6t ngudi c6 trinh ttQ tl€ n6i
chuyQn cho brit c6 don. T6i b6t tlhu ga chuyOn :
- T6i turing thdy di di trucic th5ng nim rbi ch<i.
Ong thti dii :
- T6icfing mudn ili, nhung kh6ng th€ b6 l4i m9 gid ilugc. Ngoiri ra,
t6i nghi ring ho kh6ng chn ttd !' ildn m6t gi6o sg luQt khoa. Hi€n
nhi6n ld t6i tli sai lhm. Ho c6o buQc t6i lim gi6n iliQp cho "CIA".
Nhung t6i kh6ng c6 t6i gi tl€ thri nhQn cA. Sdng <i mibn Nam, giao
hdo vdi vii ngudi ban M! chf c6 bidt CIA, CI y6t gi ctdu.
Ong cho bidt hhu hdt c6c gido su phdi tli hoc tQp c6i tao. Trudng
Lu4t bi d6ng cfa. Gigng 6ng tr<i nOn chua ch6t :
- That li gidng cu6c cdch mang Phdp. Nhiing ngudi l4t dd ngai
virng "Buorbon" tl6 bio rdng dAn chring kh6ng chn ddn nhring nguoi
tri thtic. Gid il6y nhirng ngudi ciich m4ng ViQt Nam b6o ring nhAn
ddn kh6ng chn ddn luAt sLr. D6 ld xa xi phdm cfia x5 h6i tu bdn. Thri
h6i nucic Vi€t Nam cdn chn giddn nhirng ngudidy nfia, khi md <15 c6
tldng quydt dinh c6igi ld hop phdp, cdigi ld bdt hop phdp ? !
T6i chot nghi ra rlng tt trucic ddn nay, mibn Bic, noi mir trtrcic
ttdy t6i chua hb bao gid c6 thi0n kidn kh6ng tdt, tu khi thidt lAp nhd
nudc CQng Hoa Ddn Chri ViQt Nam, kh6ng c6 b6 tu phdp, khdng c6
nhring s6ch vb ludt l€ d€ b6o vQ quybn loi cria ngudi ddn.
Trong chidn tranh su thidu vlng bQ tu phip kh6ng ai tt€ i' mdy, vi
con ngudi phii tAp trung cho mqc ti0u trucic mit vd duy nhdt li tt€
chidn tldu bdo v0 qu0 huong. Nhung trong thdi binh, thQt ld ghO ron
khi cim thdy kh6ng c6 mQt cs quan nAo b6o vQ quybn loi nguoi d6n
nhu co quan tu ph6p. Kh6ng c6 s6ch v<i, luAt l€ ndo qui dinh sE giam
giri trong bao lAu. tQi ph4m bi xti' nhu thd nAo. T6i suy nghi mi€n
man, ndu t6i bi gidt ch6t, hay bi giam nhu vQy 30 ndm kh6ng 16 tQi gi,
32 Ldi Khai Cfia MQt NgudiTinh Nghi

thi co quan nr\o dd gia dinh t6i khidu nai'l Va co quan ndo sE criu x6t
vi0c xr-i phat nhfrng k6 cio gian t6i, bdt lhm t6i 'l
T6i bit dhu bLrc doc nghi toi vdn db bd tic nAy, lai cong thern mui
h6i th6i cria 6ng 1-h6ng nlia, hinh nhrr 6ng ra bi phong 96nh gi, ndi
nhiing muc x6m khip ngLroi thAt gh€ scr.
May man sao, sdng ngiry sau, ngudi ta d6n 6ng sang noi kh:ic. T6i
lai kh6m phd ra m6t chAn lf nria. thd rdng co don con hsn chung
dung vcii m6t nguoi minh khong th(ch.
2. LdN LDN TRoNG KHANG cHIfN
M0t budi s6ng, tidng goicria m6t ngudi linh canh vang lOn tt phia
kh6m sd t6m, xd ct?a kh6m t6i :
- Anh Nguy6n Vin Hidn !
Sau mdy giAy im l4ng, tidng n6i tidp tgc :
- Anh c6 phii ld Nguy6n Vin Hidn tu Hai Huong kh6ng ? ... C6
thu vg tu He N0i gtii cho anh ddY.
T6i ng4c nhiOn. Ngudi tir ld ai md c6 thd nhdn duoc thu cria vo. Vi
nguoi vg ld ai mi c6 th€ gfi thu ddn taychbng & ddy? Gigng n6i cria
nh bO d6i linh canh cfing c6 vE kiOng nE khAc hic n6i chuy6n v<ii c6c tir
nhdn kh6c :
- T4i sao anh lai <i dAy, anh c6 th€ cho t6i bidt duoc kh6ng ?
Ti6ng trd ldi that lanh ling :
- Phdn tl6ng.
T6i cAm thdy nhu bitliOn giut. Anh b0 d6i nguoi Bic tr6ng qu6 tr6
vir qu6 non n<it d€ c6 thd nhQn thdy gigng mia mai cay ding cria
ngudi tir. Anh ngac nhi6n, h6i gdng lai :
-C6igi?
Tidng tri ldi lbn niy l<in hon, c6 th€ dfi tt€ cric kh6m xa nhrit cfrng
nghe dugc :
- Tqi t6i li tQi phdn b6i Ddng c6ng s6n Viet Nam.
- Nhrrng anh tl6 ldm nhring gi, tay sai ttd qudc My ha ?
- Cei d6 chri kh6ng chn bi6t.
L4i mudigiAy im ldng. Ngudilinh canh hoi mdt mit, chtng bidt
lAm sao, v6i v6 ddi db tdi :

- Anh d He N6i ir ? Phd ndo ?

- Phd ndo d Ha Ndi cflng kh6ng gidng kh6m sd t6m ndy hdt.
Tdi bat cudi, dbng thdi cfing nghe dugc nhibu ti6ng cudi khdc t*
cdc kh6m kd cdn. Tidng anh b0 dQi tidp tuc :
- Vo anh d Ha N6i d ? C6ng t6c gi <i it6 ?
Tidng tri ldi diu hin l4i :
- Anh c6 bidt dudng Nguy6n Ai qudc kh6ng ? Vq tdi dang d4y <i'
34 Loi Khai Cfia M6t Ngudi Tinh Nghi

d6.
That li ngoii sri.c trriing trf ong cfra anh b6 d6i t16. l.Am sao mA r,iy
cfia nguoi ti ndy lai c6 thd ld giAng viOn cfra truong ding cao cdp ?
Anh gin giong :
- Anh dLlng dua mir. Tai sao anh lai & ddy?
- TOi da n6i rbi chri kh6ng chn bidt vdn db d6.
Anh b6 d6i ndigodn, c6 16 vi cdm thdy minh bigidn mat :
- Dir sao anh cfrng dd bi bit giam, dtng nOn c6 th6i d6 sdc 16o nhr"r
vAy, kh6ng t6t cho anh ddu.
Cdnh cfa to vo bi d6ng thAt manh, t6i nghe ti6ng ch6n nguoi linh
canh vong ddi theo hdnh lang, nhu hdi h6 chay kh6i cu6t dung itd
buc minh dy. Mic dir di cd t6 uy quybn cria minh, anh linh canh vdn
ld k6 thu d6ng. Chic anh c6m thdy nhuc nhd vi de bdi rdi tru<ic
nguoi tir c6 tinh cdch cria mOt cdp trOn. Cu6c dgng d6 tai cfa to vo
d6 ldm cho t6i tin chdc ring <i dAy dang c6 nhibu tu nhAn chSnh tri, k€
ci d6ng viOn c6ng sdn thAt su. T6i bit dhu c6 cim tinh vcii a nh Hidn,
vi it ra anh kh6ng phii bi t6i dn tr6m hay crrcip cria gi6t nguoi vA anh
lai ld m6t ngucri ciich mang.
T6i 6n lai mdi cuoc ddi thoai dac biOt dy dd thich thri vriitheid6 ke
cd cfra m6t tir nhAn. anh Nguy6n Vdn Hidn d6i vcii ngLrdi linh canh
tr6. Trong sd cAc ban ti, t6i vlra tim thdy m6t ngu<ii cSch mang,
gidng nhu nhfing nguoi kh6ng chi6n md t6i di ngudng m6, nhirng
ngrroi ddnh gidc Ph6p dd gidnh dQc lap cho ddt nucic ngay t* lric tdi
vLia mci' mdt chdo doi. ba muoi nIm vb trucic tr6n tlbng bdng Ctiu
Long, tai ldng C6i Vbn.

C6 m6t cdu chuyOn m?r m6 t6i k€ lai hdng chuc lhn tai sao bir ta
sdng s6t, vd t6i cflng 6n di 6n lai hdng trdm lbn tl€ thuong cdi chiu
dung cfra nguoi me Vi0t Nam. CAu chuytn xiy ra vdo mira hb nam
1945, tai Cdi Vbn (Vinh Long). M6t anh n6ng dAn ldm ldm chm con
dao mi tdu, mdt ddng ddng sdt khi. Run rdy tru<ic anh ta ld rn6t
nguoi ddn bd dang 6m m6t alr-ia con con bri. MOt b6 g6i c<i b6y tudi
d*ng 6m chlt ldy chAn me mdt tdi m6t, so hii. Anh n6ng dAn la lcin
m6t c6ch hung dri :
Ldi Khai C0a MQt Nguoi Tinh Nghi 35

- DM chbng chi di dAu r6i 'l

- Da, lOn SAi Gdn lAm viOc. T6i tu<ing chri bidt rbi mA.
Anh n6ng d6n tron mdt :
- L.6o ! Chbng chitheo Vi6t Minh. TOi bidt 16, dung 16o n[ia.
Anh n6ng dAn do con dao lOn dga cit c6. Gigng nguoi tlin bd trd
nOn run rdy :
- D4, hdng c6 dAu. dng lAm vi0c cho m6t heng Tdy t4i Sdi Gdn.
Ngudi tldn bd li me t6i. Dr,ia tr6 cdn bri le t6i. Dd'a b6 g6i bdy tudi
ld chi tdi. Vdi th6ng tructc, anh n6ng ddn dfi tgn d6 chi li m6t nguoi
binh thuong nhu bao nguoi kh6c trong x6m, thQt hibn hoa ching
lim gi h4iai.
To mo s6ng h6m sau, mq t6i tay dlt tay bbng, hdi hi tlem chiem
t6i rdi kh6i lAng C6i Vbn, noi ch6n nhau cit rdn cfra tdi. Nhfing bi6n
cd lcin lao trOn thd gici'i vir trong nudc, - Nhut d6o ch6nh Ph6p, rbi
Nhtlt dhu hdng ttbng minh, rbic6ch m4ng Th6ng Tdm thdnh c6ng'
rbi Ph6p trti lai D6ng Duong -, mP t6i, nhu bao ngudi dA n qu0 chdt
ph6c kh6c, nghe n6i nhung kh6ng b4n tdm lim. Giac TAy nghe n6ild
rdt tirn bao nhtrng vdn con <i xa. Nhiing k€ ddng lo ngai nhdt li dan
MiOn d Trd On, mQt ldng kd c4n, vA c6c tin db Hda H6o <i ngay tai
C6i Vbn, nghe n6i ho an gan, udng mdu nhring nguoi niro ho gi6t
xong.
Bi mQt vAi phhn tf qud khich xrii duc, loi dgng tinh tr4ng v6 chinh
phfr <i th6n quO, ddn MiOn di0n cubng ndi d6y ch6m gidt' cudp b6c,
hdm hidp nhring nguoi ViOt l6ng gibng bdy lAu nay sdng vcii nhau rdt
hoa nhd. M6u chiy ruQt mbm, ngudi ViQt tri thir 6c liOt kh6ng k6m.
Nhfrng trqm "c6p dubng" vi "ch6m tldn thd" li0n tidp xiy ra kh[p noi
<i cdc ldng quanh C6i Vbn.
Trong thdi gian dy, gi6o phdi Hoa H6o tuy chua ra m{t theo thuc
dAn Ph6p, -Huj,nh Phn Sd v6n cdn lA 0y ViOn tl[c biOt cria 0y Ban
Kh6ng Chidn Nam B6-, nhung ttd ngdm nghm thfr ti0u nhiing nguoi
bi nghi ngo li ldm vi0c cho ViOt Minh ho4c thAn kh6ng chidn. Da sd
tin db Hda Hd o ttbu bidt v6, vd trong tinh tr4ng v6 chdnh phri, manh
tluqc ydu thua, th4t le khd sd cho nhiing ngudi n6ng dAn luong
thiOn, kho kh4o.
 36 L<ii Khai Cfia M6t Ngudi Tinh Nghi

Cha t6i viro bung libn sau khi qu6n ph6p tdi chidm Sdi Gon. Anh
t6i, lcin hon t6i muoi haitu6i, cfing di theo cha. Me t6i<i lai C6i Vbn,
lirm ru6ng d€ nu6i sdng gia dinh. Thinh thodng cha t6i bi mAt vb ldng
ban Cl0m tI€ thdm vo con. Me t6i n6i vd,i moi nguoi ring cha t6i l€n
Sdi Gon ttd ldm viOc vir d6n anh t6i theo. Nhung nhring nguoi Hda
H6o kh6ng tin. Loi 16 h5 m dga cria ho cdng ngdy cdng trdng tron. Me
t6i kh6ng thd coi thudng vi0c dy, vi tt6 c6 kh6ng it vs con cria ngudi
tti khring chidn bi Hoa H6o bi mdt thfr ti0u .
Tinh cinh nhfing ndm I 945, trong khi todn bQ quO huong tlang bi
thgc ddn Ph6p xAm luoc. d6 h6. Thinh thoing h9 d5n qudn d6i L0
Duong tuy€n m6 tu Phi ChAu c6 nhibu tOn mdt mdy bf gach theo,
xdm minh, c6ng thOm mdt sd ngudi Vi6t Nam di theo ldm tay sai cho
Ph6p hay rubng bd c6c th6n x6m xa thdnh thi, hdm hidp rldn bd con
g6i, bdn b6 v6 t6i vd cdc tldn 6ng thanh niOn vd cf kdt t6i li Vi0t Minh
bta bdi. Lric bdy gid ai cfrng cdm tric gilc ph6p ci. Nhring ng6n ti
clQc lap tu do chri quybn thuc ld xa voi vcii nhfing nguoi ddn quO,
nhung trudc mit ho la ldng cdm ph6n n6i nhuc nhd khi chf ng kidn
nhrlng cdnh ttrong tirn bao cria giac ph6p. Ai ndy cfing mudn gidt cho
hdt "mdy thlng T6y vA bon ViOt gian" theo Tdy. Tdm long dy ld m6t
truybn thdng cria ngudi Vi0t t* lAu ddi, kh6ng doi gi ph6i c6 tt6ng
c6ng sin ViOt Nam ra doi. Trr.r<ic tl6 c6 bidt bao nhiOu anh hirng ild
khoi ddy ldng ydu nudc chdng ngoai xdm, hoic ldng cdm thir chdng
c6c tribu dai ba o nguoc ndo vua Quang Trung, ndo Trhn H ung Dao,
nio L.y C6ng Udn ...
Nhring nam 1945, nguoiddn quO Vi0t Nam chj bidt c6 d6nh TAy,
gidt ViQt gian. C6 ai bidt gi vi phe gi, nhdt li nhfing nguoi mibn Nam
c6 bidt gi ddn c6ng s6n, hay Marxist gi tl6u. phong trdo ViOt Minh ld
mdt phong trdo y6u nucic, mic dbu sau ndy ta bidt do nhring ngudi
c6ng sin ldnh dao hic bdy gid. Nhung hic Ci6 c6 chon lga ndo kh6c
hon girTa m6t b€n li mdt trdn Vi0t Minh chdng thuc d6n ph6p, gidnh
d6c lQp vi m6t bOn lA nhrlng ngudi theo T6y holc sdng sung sucing
noi thAnh thl, hodc ldm Vi6t gian di rubng bd bin gidt tlbng bdo. Bdy
gio kh6ng c6 vdn ttb c6ng sdn vd ch6ng c6ng sin gi ci ...
Con dudng ndy, me r6i da di tai ldm lhn. .,Nhung lhn ndy hoAn
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 5t

todn kh6c lA" mg t6i via cli vtla kh6c. ttau bubn v6 tQn, nhci d6n nhi
cria, ru6ng vrron b6 lai, dbng thdi cfing hdi hing nh<i ddn con dacr
ludi ddi vd ci p mit ding ddng s6t khi ctia ngudi n6ng d6n cubng tin
kia.
Di nhibu lhn, me t6i di trOn con tludng quen thu6c ndy d€ ddn
thdm cha v2r anh t6i dang ci Rach Ranh, m6t cdn cri'ViOt Minh. D€n
chibu tdi, bd m<ii ddn ng6i chia bOn bo kinh. M6t td ddn qudn dang <i
d6. Da quen vcii me t6i t* trucic, ho ti6p d6n chring tdi rdt nibm n<i,
lo cho dn udng vi cti ngudi tligoi cha vd anh t6ivb. M6t l6t sau, cha
vir anh t6i ddn, vta mung v*a lo, h6i han dbn dAp. T6i kh6c 16 l0n
trong tay hai nguoi ddn 6ng md t6i cho ld la. Me t6i phii d6 cho t6i
nin ngfr rbi m<ii k€ 16:

- Tui n6 cAng ngdy cirng nghi cha con 6ng v6 bung chci hdng phdi
l0n Sii Gon, rbihdm doa t6idfi hon. Coi b6 tgin6 ruc rich ra mdt
mudn l?rm phdn rbi. C6ch nay ba ngiy, tui n6 l6i chi Vinh tcii sau
vusn minh rbi ddntr chi cho t<ii chdt. T6i nghe chi kh6c la om som mir
lirm sao ddm 16 ra nhin. N6u t6i ra, chic n6 cfing kh6ng chua t6i d6 u.
Mcii h6m qua ddy, Ndm Lf a saithing Dqc Nh6 t<ii h4ch h6i rbi him
doa t6i m6t lhn nrla. T6i so qu6 mciidAn ludn hai dLia nh6 v6 dAy d€
coi 6ng tinh lirm sao.
Cha t6i gdn giong :
- N[m t.*a ! Db du c6n ddt n6t, tay sai bon T0y. Ba thing TAy
dtng todn bgn ch6 sdn.
Cha t6i ld mQt gi6o vi0n xudt thdn ttl mdt gia tlinh n6ng dAn, lu6n
t0n trong chci khOng hb khinh 16 nhiing ngtroi ndng dAn vi nghbo md
kh6ng duoc di hoc. NhLtng v<j'i tOn du cdn phin qudc NIm Ltia d6,
6ng manh d4n chf i la "ddt n6t", tidng chf i md me t6i vi ci t6i sau
ndy nghe ba t6i n6i ra khi ong giin nhdt. Suy nghi mdt l6t, cha t6i n6i
vcii me t6i :
- Ba me con bd vO dAy <i lu6n lA tdt l6m !
Vdi ngdy sau, gi6o phii Hoa H6o d Cdi Vbn c6ng khai ndi dAy tdn
s6t tdt ci nhring nguoibichring nghild ViCt Minh,lu6n ci gia tlinh
ho. Tr0n nim mrroi ngucri bi gidt, hdng chuc ng6i nhi bi d6t rui,
trong d6 c6 nhd chirng tdi. Khi nghe tin dy, -p t6i kh6c nd'c nci. Bd
38 Ldi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi

n6i vrii cha tdi :

- NhA cfia minh chdy rui hdt rbi 6ng cri ! BAy gid minh phdi lim sao
tl6y '?
Cha t6i nim ldy tay bd. an fii :
- Bao nhiOu gia dinh kh6c, cria mdt md nguoi cfing kh6ng con nila.
Minh tuy nhd ch6y nhrrng nguoi v6n cdn sdng thi ngudi c6 th€ cdt lai
nhd kh6c. Bdy gio me con bd hiy t6 tric t4i chia nhy, dting lo bu6n
th6i qu6."
Vi thd md ngay tu hic m<ii chua dhy m6t tudi ddi t6i dd tr<i thdnh
d6n Rach Ranh, m6t lAng "phi6n loan" nhu bao nhiOu vung qu0 khdc
trOn ddt nu<ic ViOt Nam a nh hirng md gi6c Ph6p phdi ngdy dOm nhic
tdi trong chin nim kd tidp.
Vi hoin cdnh gia dinh, cha t6i duoc dibu tlQng c6ng t6c tai ldng
Rach Ranh, phU tr6ch gi6o duc. Trudng hoc cluqc m<i ngay t4i ng6i
chia mir gia dinh t6i dang <i. Trudng c6 khodng hai mrroi hoc trd,
con em cfia c6c n6ng d6n trong lirng. Mdc dhu viOc d4y hoc cfra cha
t6i chinh ld m6t c6ng t6c cdch mang, c6c hoc trd cfrng thuong xuyOn
<t6ng 96p gao dd "ring h6 thdy gido". Me t6i nuoi heo, gi, vin'ir trbng
rau cii dd c6 db dn v2r chtit it tibn mua sim nhfing thr-i chn thidt khdc.
Tuy nhiOn, gia dinh t6i tam dfi sdng qua chin nrim kh6ng chiOn, mot
phhn cfrng nho str tidp td cria thAn nhdn hai bOn n6i ngoai, md thinh
thoing me tdi mao hidm vtrot dbn Tdy, ra cho S6ng Phri <td g4p gd
nhring ngrroi than nay.
L.ric vLla drroc ndm tudi, t6i bit dhu hoc vd long, rbi lhn lhn buiic
lOn tLlng lcip ti€u hoc vd cfrng lhn lhn ghi vdo k!' d'c nhiing hinh inh
sinh hoat trong m6t ldng khdng chidn nghbo khd nhung ki6n cuong.
Chuy0n trong mdy ndm vria qua, t6i chi bidt theo loi kd cria me t6i
th6i.
Em an rau vd c'di, trcing tr?n mci tro tdn,
Tr/n ndn nhd rui chdv, hang r'6t ngd thdnh than.
Com ent dn m6i ngdy, diu c'rj dinh mdu Tdy,

Ent lcj'n l?n tong khdng chi|n

Loi Khai Crla MQt Nguoi Tinh Nghi 39

Cfing nhu tdtcAchc b4n hoc, t6i rdt thich bdi hhtdy vi n6 td rdt
dting hodn c6nh cria chring tdi : lcin l€n trong kh6ng chi6n. Vi chen
com manh 5o cria gia dinh, t6i bidt rdt scim nhring gi m6t dfa tr6
n6ng dAn chn bidt : nu6i gir, trbng rau, mo hdn, cAu c6, bit chu6t, xay
hia, gi6 g?o ... BOn canh su nghdo kh6, chring t6i con phdi sdng v<ii
kh6i hia chidn tranh, cdng ngdy cirng 6c liet. Thinh thoAng gilc PhSp
k6o quAn viro lirng R4ch Ranh dd cdn qu6t, gidt sach' cucip sach' d6t
sach. Ngiy ndy qua ngdy kh6c, nhring chi6c m6y bay "Junker" vd
"Dakota" kh6ng ngcit r6i bom d4n xudng c6c x6m. Ndu nghbo khd
tl6 rbn dilc co th€ t6i thdnh mdt tr6 mibn quO thi bom dan cria gi5c
Ph6p cflng t6i luyQn tinh thhn t6i thirnh gan li vd tlhy long cim thr)
ngo4i bang xdm luqc vA bgn tay sai b6n nu<ic. St1 cdm thn dy kh6ng
ph6i chi niy sinh tri mQt tdm ldng yOu nucic chung chung qua s6ch vd
mir nung ndu qua thuc td mgc kich hdng ngdy trong su6t thdi gian
tudi tho cfia t6i d6ng l! ph6i duoc hudng hanh phric v<ii gia dinh, h6i
hoa, bit bucim hay choi c6c tro choi kh6c cria tr6 tho trong m6t
nucic an binh.
M6t bu6i s6ng kia, trong hic tdi dang nia m{:t thi ti6ng m6 tre b6o
rt6ng m6y bay chot ndi len d dhu x6m. Gia dinh t6i ch4y chua t<ii
hhm nrip thi tli nghe vang rbn tidng "cdng coc". Hai chidc "Junker"
ndi duOi nhau bay si sdt ngon dria, d4o m6t vdng hep lOn cao rbi chrii
tlhu b6n xdi xdL xu6ng x6m nhd. Khi t6i nh6y xudng hhm nrip thi m6y
bay giic Phdp d6 chrii xudng lhn thf hai.
86ng nhi0n t6i nghe mQt ti6ng sring 16 loi, kh6c la chen gifra hai
lo4t trgng liOn. Rbi c6 tidng reo lOn tu bOn kia bo kinh :
- Rbi ! Trring rbitgi bay oi ! Coicdi tlit n6 xit kh6i kia.
Tdt cA moi ngudi dbu rdi kh6i hhm nrip, mit theo d6i chi6c miiy
bay, miOng reo hd hmi. Con "cdng cgc" bi thuong iach bay vb hucing
vtng gi5c chidm Song Phri, nhung khdng kip ntia. n6 tld phdi cdm
dhu xudng ruQng Rach Ranh. Anh ti€u d6i trucing ddn qudn l4i reo
lOn :

- N6 r<it rbi t v6y bay rdt rbi !

Chqy ra kh6i bia vuon, t6i thdy hia kh6i b6c lOn mit mi vir dan n6
di tting t* ch6 m5y bay roi. Con "cdng cqc" kia kh6ng bithuong dao
mdy vdng quanh xiic dbng bon rbi bay th6ng vb s?ro huyOt, c6 16 vi
40 Ldi Khai Cfia M6t Ngu<ii Tinh Nghi

thdy ring phi c6ng kia kh6ng c6 hy vong gi tf€ sdng s6t c6. Chi
tOn
m6t t6 ddn quAn tluoc chi tlinh <ti theo anh ti€u d6i trudng ra quan
s6t chidc m6y bay bi ha. Tdt cA nhring ngudi khdc tlbu ph*i <i lai trong
vuon rdm, tlb phdng gi6c ph6o kich. Lria xdng v<ii nhi6t tt6 kinh
khring thi6u rui chidc "Junker", kh6ng cdn s6t m6t thf gi tl€ ldy ldm
chidn loi phdm c6.
TrOn duong trd vb x6m, ngudi nguoi h6n hoan cuoi n6i rQn 16.
Khi tdi theo kip cha t6i thi thdy dng tlang chodng vai m6t anh ddn
quAn tr6 :

- Ne ! Chf bin rdt chidc m6y bay, phii khdng ?

- D4 phii.
- Gi6i qud ! Gi6i qu6 !
Rbi cha tdi ndm ldy bdn tay anh ddn quAn tr6, bin tay ilang chm
chdt cAy sring trudng Ph6p cfi k!. Hai ngudi ctng quay mit lai trucic
d6m tl6ng. Cha t6i n6i lcin :
- Anh Hai li ngudi chidn si dAn qudn tl6 chi dtng c6 mdt viOn dan
"mft" TAy mi ha Cluoc cd mQt chidc m6y bay khu truc Ph6p. D6ld
m6t chidn thing ldn cria khdng chi6n. D6 ld m6t danh dLr ldn cria
ldng Rach Ranh. Hoan h6 anh Hai !
Tdt cA mgi nguoi reo lOn :
- Hoan h6 ! Hoan h6 ! Hoan h6 !
Cha tdi ti6p tuc h6 ldn :
- Vi0t Nam mu6n ndm !
Tfc thi moi ngudi dbu la ldn :

- Mu6n nim I Mudn n5m ! Mu6n ndm !

-Di dio tt€ qudc Ph6p !

-Ddd6o!Did6o!D6d6o!
ngudi c6 mit, giA tr6 trai g6i, tlbu c6 v6 phdn kh<ii chua
Td,t ca mgi
t*ng c6. Mic di cdn rdt tr6, t6i cim thdy todn thdn n6ng rhn hing
h6i mudn ldm m6t c6i gi. Cdm giScdy v|nlu6n khoi ddy trong t6i sau
ndy khi m6i lhn nghe bdt cf bgn qudn phiOt hay chd d0 dQc tdi ndo
sup dd, bi nhdn dAn chd rl4p trudt phd. Nhfng tidng th6t hudng fng
khdu hi0u vang troi, cing vdi nhring nlm tay gio 10n th6ng nhu chuc
"phanh thAy, u6ng mdu qudn thi". Anh t6i bu<ic ra trudc d6m il6ng,
Ldi Khai Crla MQt Nguoi Tlnh Nghi 4l

vua tl6nh nhip vua bdt gigng bdi ca Quydt Tidn quen thuQc :
- Quydt tidn, ta gidng ddn Lac Hbng. Hai, ba !
Moi ngudi vui sud'ng g6p loi ca :
- Quydr tidn, ta gidng ddn Lqc Hdng,
Thi hy sinh, tranh ddu giti gin non s6ng.
Quydt tidn, khi nuc|c non nguy bidn ...
Bdi ca b6t tlhu v<ii nhibu giong dAm hoi, ch6i nhip, nhung rbi lbn
lhn c[ng hirng tr6ng. Ngbi cao ch6t v6t trOn vai ngudi chi6n si vta
bin roi m6y bay, t6i cfrng say sua h6t nh6i theo, ldng sung sucing v6
cirng vi cdm thdy minh cfrng c6 dg phhn trong nhfing phrit anh hing
dy, cfing li mQt phhn cfra th6n th€ ldng Rqch Ranh.
Chibu hdm dy, mQt c6i sdn khdu tlugc dgng lOn trOn s6n chira, tlia
tli6m thudng dirng d€ td chfc cdc cuQc 16 hay trinh di6n vdn ngh6.
Nhung, td chfc lhn ndy khOng phii 16, cfrng kh6ng phdi vin nghQ, mA
ld mit tinh chdo md'ng chidn thSng h4 m6y bay dich, m6t chidn thing
md hic bdy gid that le hidm hoi.
Trdi vLi'a sdm tditt6ng bdo trong ldng tl6 rhn 16 k6o tldn sdn chira.
Nhibu nguoi ri c6c lAng kd cQn cfing c6 m4t. Dbn ming x6ng iluoc
thip lOn s6ng rgc sAn khdu. Trong thdi gian chd tloi khai mac, Ban
Vin Ngh0lAng R4ch Ranh mir anh t6i ld nh4c trucing hda tdu nhfing
bdn nh4c quen thu6c nhu "Ddi s6ng mdi", "Chidn si ViOt Nam",
"Thm Vu" ...
Kho6ng b6y gid tdi, 6ng chri tich bu<ic l€n sdn khdu tuyOn bd khai
mac mit tinh rbi gi<ii thiQu anh Hai, ngudi chidn si dAn qudn R4ch
Ranh vua lQp tluqc chidn cdng ld'ng liy. Anh Hai hing tring ra chdo
kh6n gi6 rbi ngdp ng*ng k€ hi td'tlhu tldn cudi cdu chuyQn bdn roi
m6y bay khu trgc cria gilc Phrip bing m6t viOn dan "mft" Tdy. Dbng
bdo say sua, hbi h6p theo d6i tung tinh tidt mQt, khan gid ttbng bdo
kh6ng phii ld nguoi xa la, md li nhfrng ngudi mqc kich dq phhn viro
bidn cd dy. Tidp theo d6, cha tdi bucic lOn sAn khdu ph6t bi€u cim
tu<ing. Ong nhiOt liOt ttb cao chidn c6ng mcii cria nha Hai rbi kOu goi
bd con lAng Rach Ranh hiy tich cuc hon nria vb moi m4t d€ c6 nhibu
chidn si kh6ng chidn anh hirng nhu chti Hai ddn qudn, bin nhibu m6y
bay hon nria. C6 16 chua bao gio ba t6i di6n thuydt hay nhu thd.
42 Loi Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi

Ti6ng reo hd vd v6 tay cria ttbng bdo vang dOi cd x6m. Cudc mit tinh
k6t thrlc bdng b6n nhac "Thi ttua iii qudc" s6i ndi do Ban Van Nghd
hoa tdu. Moi ngudi phdn khdi h6t theo :
Thi dua thi dua ldm sao, thi dua thi dua t'ing nhau,
Si n6ng c6ng thacrng vd binh.
Thi dua thi dua ti d6i, thi dua thi dua trLi ddt,
Thi dua thi dua tr* dAn ngoai xdm .... "
Tuy nhi0n, gidng nhu cu6c ttdi ndy, kh6ng ph6i ngdy ndo Rach
Ranh cfrng tlbu c6 nhring gi6y phrit huy hodng, chidn thdng vd lac
quan nhu vdy. Da sd nhfing ngdy c6 quAn giic cdn qu6t tlbu kdt thric
trong iliOu tdn, tang t6c. Todn thd moi nguoi trong ldng chi c6 tl6
ndm cAy sring "mrit" cfi k! th6i, kh6ng th€ truc tidp duong tthu vcii
h6a luc hing h6u cfra dich duoc. Vi0c bin roi m6t mdy bay cfrng ld
m6t cs may ndo tl6 thdi, vi lrlc bdy gid m6y bay Ph6p cdn th6 so cfr
k!, su tdc hai khdng to ldn nhu thdi kj,sau nhy.
HE nghe ti6ng m6 tre b6o cl6ng TAy v6lA tdt ci den ldng gdp nit
chay trdn trong ilbng hia phia sau ldng hay trong c6c hhm nrip ngodi
vuon. C6c chidn si ddn quAn b6m ldng chi6n ddu d€ ndm tinh hinh
dich vA thua co bdn tia chring. Thjnh thoang cfrng c6 m6t vdi tOn gidc
bithuong, nhung d6n ling kh6ng ldm sao thdy 16 ttucrc nhring chidn
c6ng tl6. Thti ho thdy 16 duoc ld c6i nhi bi ddt ch6y rui, con heo bi
bin dd ru6t hay cdi lu bi tt4p bd n6t. Cu6c sdng nhi qu0 lric bdy gio,
goi ld cdi nhd, thuc ra ld m6t cdi choi tranh thdp ld td, vdch dbu blng
tranh d6 6, 7 thudc vu6ng. Trong nhd k0 m6t vdi c6i giudng bdng tre,
nhd khd gi6 thi ldy chidu (dan bing l6t) lem nOm, phhn l<in thi ndm
dai trOn nhfrng vat tre, mira hd thi that m6t, mua d6ng thAt lanh l€o.
Gdi li nhirng khric tre chdt ra, ho6c bdt cf c6y gi c6 thd k0 dhu duoc.
Trong hoin ciinh nhu vAy, c6i lu hay con heo, vdi con gd ld ci m6t gia
tdi cria nhrlng ngudi dAn qu6, cdn qu!' gi6 hon nhring chidc xe
Mescedes ddt tibn cria nhrlng nguoi gidu c6 ngdy nay.
Cu6c sdng tuy don giiin nhu vAy, nhung tudi tho crja t6i trdi qua
rdt 0m dgp vd hdo hung ndu ngdy nay so v<ii tudi tho crja c6c con t6i
vd c6c t16 ViOt Nam kh6c lr.ru vong noi hAi ngoai, hodc c6c t16 con
Vi6t Nam tai qu0 nhi. Su khdc bi0t ld t6i bdng ldng v<ii thAn phAn, vd
chi mudn mau lcin d€ lim m6t anh ddn quAn tl€ duoc chm sring gidt
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tlnh Nghi 43

thing Tdy vd bgn theo ninh Tdy. TuyQt nhiOn chfng toi hic bdy gio
kh6ng ham mudn thdnh m6t 6ng nhd gidu hay m6t 6ng quan ho{c
m6t 6ng k! su gi cA. Brj'i l€ nhring hinh 6nh ndy chua bao gid tlAp vdo
m6t, vd di vdo mQng mo cria nhring trO tho ldng Rach Ranh.
Trucic nhe t6i c6 mQt con s6ng, thQt ra ld mQt con kinh tldo, md
sau ndy khi tdi lcin lOn m6i khi nghe h6t bdi "QuA htong t6i c6 con
kinh ddo xinh xdn... " lA t6i nhci ngay tl6n ldng Rach Ranh. Ba t6i
ddo mQt c6i ao, gqi li rl bOn h6ng nhd ndi libn v<ii con kinh, nhu ld
m6t c6i garage cria c6c nhd bOn phuong TAy vQy. Tuy nhiOn ndu c6i
garage kia tl6 tl6u chidc xe thi cdi g nhA t6i tl€ mQt chi6c xubng ba 16,
lim bdng ba midng v6n dii. Vd cdi u con ld noi cung cdp thric in
chinh cho cd gia dinh t6i. Khi nucic lcin lOn, cha t6i rii c6m xu6ng g,
tt€ du c6 vdo, vir tl6ng cri'a g l4i, cria u ldm bing m6t midng v6ch bing
16 - Khi nucic rdng, nudc trong U rft ra ngodi kinh cho ddn khi can, vi

tt6y g cao hon d6y con kinh tldo, tl6 ld gi6y phrit t6i thich nhdt, toi
ctng me tdi, chi t6i xudng u bit c6, t6p, t6m. Cti vdi ba ngdy ba t6i
chQn g mdt lhn ld thi c6 nhd dn mdy ngdy sau d6.
C6i q, cdn goi ld cdi x6o, cflng li noi mA ci nhi xudng t6m, giit,
nia ch6n b5t vd cfing ld noi md t6i su!'t chdt hut mdy lhn.
Ddi vdi tr6 con chring t6i, giic g1d, miy bay oanh tac hay cd ldng
phii trdn trdnh gi4c Ph6p rubng bd cfing gidng nhu thi6n tai b6o, lqt,
khi tl6n rbi t4i ei. X6o tr6n, sg hdi, n5o lo4n mQt vdi ngdy rbi l4i tr<i
vb cu6c sdng binh thudng. V<ii nhring s6ng scim tinh suong, m4t troi
l6 dang, chim ch6c ca h6t liu lo, v<ii nhring budi chibu quay quhn vdi
gia dinh vd nhrTng budi trua ngri gd ngri g4t trong lcip hoc, tdt ci s11
thanh tinh 0m tlbm dy chen viro nhrlng su h6n loan, chdt ch6c cfia
chidn tranh - Qua nhibu nim d tudi tho cria t6i, cfing gi6ng nhu ddn
ling Rqch Ranh tld nhin nhu nhring sqr bi6n chuy€n binh thudng,
nhu hdt ngdy t<ii ilOm. Qua nhibu nim trong ldng kh6ng chi6n nhu
vAy, t6i nghi ring cuQc s6ng tdt nhi0n phdi nhu v6y, nhung hic ndo
cfing tr6ng cho mau ldn d€ gidt gi4c, d€ bin mdy bay giqc.
Mdt d€m kia, viri ngiry sau khi chidc m6y bay "Junker" bi bfn he,
nhring gi0y phrit sung su<ing cfia t6i chua hdt hin, mQt to6n ddn
qudn khiOng vb nhd t6i m6t x6c ngudi : d6 ld c6u Ut t6i, cfing Id mQt
44 Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tlnh Nghi

dAn qudn. CAu ld em thf I I cfra me t6i, khodng 20 tudi gidng nhu bao
ndng ddn kh6c, tlbu xung phong vio vQ qudc qudn, trong mQt tran
tl5nh, chdng cirn cfia gidc Ph6p <i mQt ldng kd cdn iti bibfn chdt cing
m6t s6 dAn quAn khdc.
Me tdi 6m x6c cAu kh6c thAm thidt, t6i cfing kh6c ntic n<i, ai ndy
trong l2rng tt€n thdm x6c cdu cfing tlbu kh6c. N6i dau dcin m6u ch6y
ruOt mbm cria me t6i r5 rQt hon t6i, dau kh6 cia t6i ld vi t6i thdy m9
tdi dau khd, t6i thdy moi ngudi trong ldng rlbu tlau khd. Lhn tlhu
tiOn, t6i cim tht dri ton nhrlng k6 gi6t c3u t6i. SrI d6t ph6 nhd cfa,
x6m lirng trucic dAy tt6i v<ii tdi kh6ng gAy d ldng t6i nhring su cdm
thi tQt d0 nhu viOc ciu t6i chdt, me t6i dau khd thim thidt vd ci Idng
dbu tfc trii. Ba ngoai t6i c6 16 cdn dau dcin hon mg t6i ntia.
Trucic clAy khi nghe nguoi lcin n6i gi vb ttQc ldp, tl6nh gidc TAy ...
t6i kh6ng hi€u 16 duoc ra sao, bdy gio t6i cfing chSng hi€u gi, nhung
t6i rdt cdm thi giSc Ph6p. DOm d6 t6i nim mo thdy minh ttd chm
sfng bdn s6 viro linh Ph6p, m6t gidc mo mir t6i chua bao gid ldm
duqc.
 3. - NHA TU TRAN HUNG DAO
Bi0t giam. Kh6ng tho, kh6ng s6ch, kh6ng vidt, kh6ng gidy. Ba
buric qua, ba buric lai. M6i ngdy ld m6t csn 6c m6ng dai dlng kh6ng
th€ c{t drit nfa chtng. Ac m6ng ndy n6i tidp 6c m6ng kh6c kh6ng c6
ldy m6t phrit tinh tri, cfing nhu ngiry n6i tidp dOm kh6ng c6 ldy m6t
phrit ngung tlong thoi gian. Cflng nhu 6nh s6ng cudi dudng hhm
Cfing nhu bdt cf ti nhAn ndo trOn todn thd gicii, t6i liOn tuc tldn ngiy
bing crlch m6i budi sdng gach m6t lin trOn v6ch. T6i v6n ti6p tuc
luy0n tdp tri nhd nhung cdng ngdy cdng lo l6ng. .,yoga" cria t6icfing
xudng ddc lhn lhn. T6i mOt nhanh ch6ng. C6 16 vi lf do dinh dudng :

M6i ngdy hai ch6n com, kh6ng thit, kh6ng rau. Stlc t6i cdng ngiy
cdng ydu. T6i crim thdy minh nhu m6t ngon ilbn can dbu.
Tuy nhi0n, tinh thhn t6i v6n tap trung sic b6n vdo nhfing cdu h6i
chua duoc gi6i ddp : "Tai sao c6ch mang lai bit giam t6i? Chung ndo
t6i m<ii duoc thdm vdn ?" Tri 6c tdi lu6n hinh dung m6t cu6c thdm
vdn, nghi ra nhring cdu h6i hi€m h6c nhft r6i tim c6ch tr6 ldi, cdn
nhic gifia tidng nAy vd tidng kia, sao cho c6 hiOu qui tdt nhft. T6i
tu<ing tusng ra hinh d6ng cria nguoi c6n bQ thdm vdn sau khi nghe
t6i kd rdnh mach cu6c ddu tranh chdng "Mg Ngqy" cria t6i, 6ng ta
dfng l€n bit tay t6i, n6i vdi ldi xin ldi vd tre tu do cho t6i vb vcii gia
dinh. "N6u dd c6 su lhm ldn, c6ch mang sE rhua nhAn". phdi chdng
ngudi si quan truc ban d5 n6i nhu vdy trucic khi ra linh giam gifi t6i ?
M6i lhn tho6ng nghe thdy m6t anh b6 d6i di trong hdnh lang, t6i
dbu xin tlusc n6i chuyQn vcii m6t cdn b6 c6 thdm quybn. Nhung bao
gid t6i cfing nghe m6t cdu trd ldi :
- Hdy r6ng doi. Kh6ng ph6i chi c6 mQt minh anh. C6n b6 tlang rdt
b4n nhibu viOc quan trong.
T6i nghi thbm : "Ho bdn ddn mfc ndo ? D5 c6 bao nhiOu linh hbn
dang h6o hit t*ng giAy tung phrit trong kh6m vl m6i mdn cho tloi
tldn phi0n minh duoc thdm vdn ? " Tdi vua vach lbn thf bdn muoi
llm trOn v6ch, "tdm lich ttr cfra t6i". "LiOu ho c6 rlfi sd tir nhAn d€
thdm vdn trong sudt bdn muoi lim ngdy trucic t6i kh6ng ? "
46 Loi Khai Cfia M6t Ngudi Tlnh Nghi

"Yoga" v6n girip t6i di vdo gidc ngi, nhung cing ngdy cdng kh6
hcvn. T6i bit tthu cim thdy m6t su thdt vong chua tung c6 trong tldi,
m6t cam gi6c nghdn nghen <i phia trOn lbng nguc vir cudng hong.
S6ng scim ngdy thti bdn muoi lim, cdnh cfa td vd chot md.
- Sd ndm ! TOn anh ld gi ?
- Dodn VIn Toai.
- Dohn Vdn To4i. Anh chudn bi di ldm vi0c.
Trong nhi tri Trhn Hung Dao, "ldm viOc" c6 nghia ld "duoc thdm
vdn". Anh b0 d6i chqt itdigiong :
- Db Mi,- nguy ! Mudn lAm gi md d trubng vAy ? BQ cdt anh lir con
ch6 hd ?
Tu hic b! b6t giam, t6i chi c6 m6t b6 quhn 5o th6i. T6i ngfi trhn
trubng, chi c6 quhn l6t dd gifi cho quhn 6o sach khi di "ldm viOc". C6
nhfrng lfc giria ban ngdy, tdi ctng kh6ng thbm mdc qubn 6o lim gi
nfia. Taisao t6i phdi mdc 6o quhn trong khity biQt giam ndy chi c6
m6i minh t6i. Nhung su viOc ndy ldm cho anh b0 tt6i, c6 lE chua thdy
thd bao gid ndi giin :
- Mic quhn 6o v6 ! Mau !
T6i gdp rrit lim theo linh cfia anh ta. C6nh cfa kh6m md r6ng.
Anh bO ddi ttdy t6i <li vb phia dhu hdnh lang. T6i cho6ng v6ng mdy
bucic dhu tiOn rbi m<ii tu tri gifi duoc thing bdng. Lhn tlhu sau hon
m6t th6ng rudi, mit t6i mcii thdy duoc 6nh siing hoin todn vir nhin
duoc thm xa hon ld vdi m6t.
Cdnh ctla sit tlhu hdnh lang m<i nfa ch*ng. Chfrng t6i queo tr6i, tli
mdy bu<ic, lai queo trdi, rbi dung lai truric phong thdm vdn. Anh b6
tl6i vta nhg nhdng m<i cfa v*a b5o c6o vcii nguoi trong phdng :
- Ti nhAn Dodn Vdn Toai.
M6t ti6ng n6i vong ra t* trong phong :
- Cho v6 di.
Anh bd d6i quay lai tOi, nghiOm nghi :
-chnir
Rbi anh ta ra hiOu cho tdi bucic v6 phdng.
Bucic qua kh6i ct?a, t6i cim thdy nhu tnit di mQt gdnh ning.
Khung cdrnh md t6i tudng tuong trong sudt mQt th6ng rudi qua ilang
Loi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi 47

thinh su thdt. Cudi cing r6i t6i cffng duoc gip m6t nguoi mi t6i c6
thd n6i hdt nhrlng gi chn n6i, m6t nguoi sE b6o t6i rdng tdi kh6ng chn
<i tl6y nria. Ngudidy dang ngbisau bAn vidt d cudiphdng, mdimi6t
l6t t*ng to gidy dd kidm m6t tii li0u gi il6. T6i l0n tidng chAo m6t c6ch
16 ph6p :

- Kinh thua biic !

Ngudi c6n b6 thdm vdn kh6ng c6 m6t cf chi ttdp f ng ndo, chi tidp
tuc lAt xdp gidy trucic mdt, - c6 lC le hb ss cria t6i, khe dhy. Sau mudi
gi6y, 6ng chi c6i ghd ddt c6ch bAn vdi thucic, bio t6i ngbi xudng, mit
vin kh6ng rdi xdp hb so. T6i ngbi xudng, cho tlgi.
Nhibu phrit im ldng tr6i qua, chi c6 tidng l6t gidy s6t soat. Sau
cing, ngudi c6n b6 ngucic mit len nhin tdi, cudi xd giao. Ong trOng
dQ nam muoi tudi, n6t mdt vuitusi, d6 mdn. Ong h6i ;

- Sfc kh6e anh c6 vdn <lb gi kh6ng ? Ngri duoc kh6ng ? An duoc
kh6ng ?

T6i cim thdy nhu minh tlang ngbi trong m6t phong kh6m binh.
T6i cdng tin thOm ring chic ld sau mdy cAu h6i xd giao, 6ng ta sC tre
tu do cho minh. T6i cim thdy lac quan vd tr6 ldi :

- T6i vdn dn nhu thuong, nhung thuc phdm kh6ng c6 dri ...
T6i chot b6 d<i c6u n6i. Vi0c 6n udng c6 gi md phii quan tam ? Van
16 ph6p, t6i n6i tidp ;
- Thua b6c ! T6i rdt mong duoc bidt r i ly do ndo t6i bi giam <i dAy.
T6i khdng hb ...
Nguoi cdn bQ v6i cdt ngang, b6 ling cdu n6i sau cria tdi :

- Anh ph6i th6ng cdm. Tir nhAn in chung mdt chd d0 vciichring t6i
chci c6 kh6c gi dAu. Nucic minh sau chidn tranh rdt nghdo, anh bidt
md. Kh6ng d6i lA tdt l6m r6i ... Bdy gio, anh dd chudn bi sdn sdng dd
tri loi chua ?
- Da, da rdt sin sAng. T6i sdn sirng tu b6n muoi s6u ngdy qua rbi.
T6i da nhibu lhn xin drroc gap c6n b6 ...
T6i lai bi cdt ngang :

- Tdt ldm ! Anh phd i thenh that tr6 ldi tdt cA nhirng cdu h6i sau dAy
cria t6i. M6t ngdy ndo d6, anh sE dugc trA lai tu do. T6i chic chdn
nhu vAy, ndu cdch mang nhAn thdy anh thdnh rhat. C6ch mang rdt
48 Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi

r6ng luong ddi v<ii ngudi nhAn ldi, dbng thoi cfrng hdt stic cti'ng rin
ddi v<ii nhriing kE ngoan cd, chdi tdi.
Tim tdi chot dAp nhanh l0n, m5t t6i n6ng bung. Cd gdng kbm h5m
long tq 6i d€ t16nh phin fng qu6 ddng, t6i lua loi, chdt vdn ngrroi
thdm vdn :
- T6i da pham ldi gi ? Cha tdi tlrng tham gia khdng chi6n. Tdi ttd td
chfc bi€u tinh chdng Di0m lfc con ld hgc sinh trung hoc. T6i v6n ld
sinh viOn chdng Thi€u, tti ngbiti vi viQc d6. Tdichua ting pham luAt
lhn ndo sau ngdy giAi ph6ng. Xin b6c cho bi€t t6i c6 ldi gi ddi vcii c6ch
mang ? T6i da tt chdi kh6ng theo anh tdi ra tli trong nh ring ngay mdt
Sai Gon.
CAnh tay laidua lOn, ra hi0u cho t6ingung n6i. T6ikh6ng l2rm sao
ndi c6c duoc vcii nguoi c6n b6 hic nio cfrng c6 nu cudi tr0n m6i. Vcii
thdi d6 trhm tinh, 6ng thta nhQn m6t sd hoat d6ng chdng cnd ag cl
cria t6i, rbi cho bidt ring "con v2ri di€m chua cluoc sdng t6". Toi thic
mic :

- Didm gi, bdc ?

Ong l4icudi :
- Vdn ttb quan trong d day ta anh ph6i cho t6i bidt su thAt, dhy dfr,
dring ddn. T6i bidt ring anh sanh tai C6i V6n ...
Thd lA tdi bit dhu v<j'i gi6o ph6i Hoa Hio, i'b vi6c t6n cu kh6i Cei
Vbn, vb Rach Ranh. TOi k€ chuyOn sudt vdi gid. Nguoi c6n bd ghi
ch6p tdt c6. thinh tho6ng h6i chen m6t vdi cdu vb cha me. ong bA. anh
chi em tdi. Vai lhn 6ng nh6y qua thoi gian ghn hon rt€ h6i vb nhring
nguoi yOu cria t6i, d€ bidt tOi dd gdp vo tOi trong hodn cdnh ndo, gia
dinh bOn vg t6i ra sao. Nhung rbi 6ng lai nhdy trd vb thoi gian t6i con
b6, chrl y tdt cd moi chi tidt tOi kd ra. Sau cing, 6ng bucic qua thdi
gian t6i dE tru<ing thdnh :
- Anh cho bidt dF bidu tinh chdng Di0m hic con ld hoc sinh trung
hoc ph6i khong'l Hdy k€ rd ra coi.
Nguoi c6n b6 thdm vdn mibn Na m d6n hQu vd lich thiQp dy thAt ld
kh6c hin nhring ngudi mibn Bdc cao ngao, gi6o dibu md t6i di gdp.
Ngbi kd chuyOn tloi minh, t6i lhn lhn cim thdy minh li nhAn chf ng
hcvn lA nghi can. Hi6n nhiOn ld t6i dang bi giam giti, nhung chic
Loi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi 49

kh6ng ldu ldm. Qud khti kh6 rang rd cfra t6i c6 vE tln gAy duoc cdm
tinh <i nguoi thdm vdn.
Thd la t6i hing hdi k€ lai quAng doi tru<ing thdnh cria t6i, - tu hic
cnd A0 Ng6 Dinh Di0m ra doi nam 1954-1955 cho ildn khisup tld
ndm 1963 -, dring v<iithoigian tu hic t6ivdo trung hoc cho tl6n khi
thi tri tdi hai.
Sau khi hi6p d!nh "Geneve" du oc ky kdt. m6t sd gia dinh trong xi
t6i quydt ttinh tdp kdt ra mibn Bdc. Nhring gia dinh t6n cu ildn Rach
Ranh tt€ trSnh gidc Phdp lhn luot tr<i vb que huong. Hoc tro cfra cha
t6i ngdy cirng thua thcit, nhung 6ng kh6ng thd tlem gia tlinh tr<i vb
Cdi Vbn duoc vi gido ph6i Hda H6o <i d6 manh hon bao gio hdt. va
cfing vi nh2r cfa cria chring t6i gid chi con ld m6t mci tro tdn. Do d6
cha tOi quydt ttinh dem gia dinh ddn tinh ly Vinh Long, tl€ tim viOc
day hoc <i cl6.
That le m6t chuydn di dhy gian nan, nguy hi€m. Lhn thLi nhd't,
chring t6i xu6i dong kinh trOn hai chidc xubng. M6t ngudi c{u cfra
t6i boi chidc truci'c vcii phhn lon db dac. Chi6c sau chd cha me t6i, chi
em t6i vd tlb dac con lai. Anh t6i kh6ng c6 mit lic dy vi dd lOn Sdi
Gdn kidm s6ng t* trtrcic.
Trong thdigian dy, ch6nh quybn DiOm dd bdt dhu theo d6i nhring
ngudi bi chfng nghi ngo li di tham gia hay fing h6 kh6ng chi6n.
Xubng, ghe di ra tu ving kh6ng chi6n ld m6t muc ti0u cfra chring. Khi
chring t6i sdp ddn cho Song Phti. sing nd ch6t chria. M 6t s6 linh tay
sai Ph6p chay nhanh ra bo kinh, vb phia xubng cAu tdi. T6i thdy
chring chia sring vb phia cAu t6i, uy hidp cQu phii gh6 xu6ng vdo bd.
Cha t6i ldp tric cdy m4nh dhm d€ quay mfri xu6ng lai. Nrip s6t du<ii
s4p xubng b€n canh chi, tdi nghe bon linh th6t vang :
- Ngung lai ! Ng*ng lai !
Sring nd, dan vAy quanh xu6ng, nucic vf,ng tung t6e. Me t6i chot
la lOn m6t ti6ng rbi ndm ldy b6p chAn bi thuong. Xu6ng chring t6i
vuot lucii hia, ph6ng nguqc dong kinh tr<i vb Rach Ranh. Tidng th6t
cria bgn linh xa dhn rbi im bdt, chring bdn v6i theo. nhung xubng dd
xa kh6i lln dan dhn.
Me tdi bf thuong kh6ng ndng ldm. Trong mdy tuhn 16 cho cho vdt
50 L<ii Khai C0a MQt Ngudi Tlnh Nghi

thuong bi ldnh h8n, cha t6i nghi ra c6ch khdc tl€ tldn Vinh Long. Lhn
ndy chring t6i bcri xubng di trOn m6t con kinh nh6nh, cfing cdt ngang
qudc 16 nhung xa chs. Ghn tldn chu 16, chring t6i gh6 vio bd rbi len
16, d6n xe do. Anh lo kh6ng cdt vdn gi cA, cf thAn nhiOn xdp nguoi vd
db tlac lOn xe, ldm nhu chring t6i ld mdt gia tlinh n6ng d6n d ghn tl6.
Chibu h6m dy, chring tdi ddn nhd ngudi cd cria mg t6i ri tinh ly, rbi
thu xdp d€ tam <i chung vdi gia tlinh bd. Khodng thdi gian sau, cha
t6i xin duoc viOc day hoc d mdt trudng tu thgc md 6ng hiQu truri'ng
li m6t ngudi c6 cAm tinh d6i vdi Vi0t Minh. M9 t6i hdng ngdy b6n
tr6i cdy vir rau c6i d cho et€ kidm thOm tibn.
Ddi vcii tdi, Vinh Long thQt li vi t14i. Sinh tru<1'ng trong c6c xd nh6
vcii nhring trip nhd 15 thua thdt, tdi thdy tinh ly sao qu5 rQng lcin. BAy
gid t6i tlang s6ng giria nbn vdn minh thdnh thi, ng4c nhiOn trucic
nhring cQt den diOn, xe g6n m6y. xe hsi. Lric ch4ng v4ng, hinh nhu
thdnh phd tu n6 bAt s6ng l6n, tr6i nguoc v<ii cdnh mdn dOm lhn lhn
phri xudng th6n quO sau khi m4t trdi khudt d4ng. Lhn tlhu ti€n trong
ddi tOi, t6i thdy nhfing cdn nhir g4ch, dudng xe chay l6t de, khdng c6
bin lhy.
M0t ki, quan khilc cria tdi ld mdy chidc xe dd. M6i chidc dusc dibu
khi€n bdi mQt 6ng tdi xd rdt oai v0 vd hai anh lo cfing oai vQ kh6ng
k6m bao nhiOu. Hai anh ndy thuong deo b6n ngoii thirng xe, lu6n
mi0ng la h6t xe hai b6nh vA ngudi di bQ bOn iludng trfnh ra cho xe
chay. Khi ndo c6 hdnh kh6ch mu6n lOn hayxudngxe, hg dQp tay
thinh thich vdo thung xe ldm hiOu cho 6ng tdi xd ngring lai. Rbi anh
thi d6n dit nenn khdch, anh thi chdt tlb dac mdt c6ch rdt thenh th?o
lOn mui xe. T6i cim thdy kh6ng c6 gi hlnh diQn hon ld dugc nhu hg.
d ta.tg R4ch Ranh, chuyOn bing qua cdc ruQng lria hoqc boi thuybn
c6c kinh lach, chua bao gid duqc ngbi xe ctap, do d6 xe hoi ddi vcii
t6i that ld mQt mdng u<ic xa voi. Lhn dhu tiOn ngbi xe tld trdn vb Vinh
Long vcii cha me tdi, t6i cim thdy vui v€ kh6c 14.
MQt ngqc nhi6n kh6c cria t6i ld ngudi Tdu. Vinh Long ttby d6y
nhring nguoi Tdu. TiQm 6n Tiru, tiQm t4p h6a Tiu, r4p h6t b6ng cflng
chidu phim Tdu, di d6u cfing nghe om sdm tidng Tdu, n6i chuyQn v<ii
nhau md nhu cAi nhau v6v.
Loi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 5l

[.hn thfnhf t, t6i thdy thAt 16 ngtroi Ph6p. Nhtrng nguoi Ph6p d
Vinh L.ong tr6ng kh6ng gidng nhu mdy ttrdng linh Tdy hung 6c mit
t6i tudng tlrong bdy ldu nay. Ho m6p vd c6 v6 v6 hai' Ho ldm vi0c ci
vdi co quan ch6nh quybn holc c6ng ty Di0n Nu<ic, md nhAn dAn tlia
phuong ggi li thdng Tiy nhd ddn.
TdtcA gi6o su truong trung hoc Vinh Long ld ngudi Vi€t Nam.
Phbn lcin chuong trinh gi6o dgc ttd dugc ViQt Nam h6a, ddc biQt ld
m6n lich sf . T6i thu6c thd h0 dhu tiOn kh6i phii hoc cAu "Nucic
chring ta xua tOn ld G6-Ld", -"Notre pays iappelait la Gaule". Tuy
nhiOn, tidng Phdp vAn cdn duoc d4y s6u gid m6i tuhn.
ViOc hoc tdp cfia chring t6i trong thdi gian dy thudng b! gi6n cloan
dd toan truong tham gia bidu tinh ring hQ Ng6 Dinh DiQm, ngudi
dang vAn tlQng trudt pnd Aio Dai. Dodn bidu tinh k6o di loanh quanh
khip thdnh phd, truong hinh Di0m, thinh thoing h6 khdu hi0u "Dd
d6o 86o Dai !", "Dd d6o thqc dAn Ph6p !", "Dd d6o CQng Sin". Ddn
mQt dia <li€m quan trong thi doAn gdp m6t hinh n6m 86o Dai dd
d6nh dap, ddy x6o rbi d6t ch6y. TOi thich di bi€u tinh chi d€ dr-roc hd
khdu hiOu "d6c lQp", dd ducrc ch6ng Ph6p, chdng 86o Dai m6t cfch
cong khai, chci chua nghe ba t6i n6igi vb Ng6 Dinh Di0m tl6 md ring
hd hay kh6ng ring h6. Cdc gido stt cho hoc sinh bidt ring "Ng6 Dinh
Di0m lA m6t chi si c6ch mang qudc gia, hoc luc cao sAu. ctt<rng quy6t'
thAnh that, dd ttl quan vi khOng cam tAm ldm tay sai cho thuc dAn
Phrip. dhy long yOu nucic v... v..." Trong th<ii gian dy, t6i chLta nghe
bidt gi ddn Ci6ng Sdn c6. Di d6o Phdp vd 86o Dai thi ding r6i. Con
CQng Sdn ld ai md ph6i di d6o. Bdy gio t6i chi bidt cdm thu thttc dAn
Ph6p vd ai ldm tay sai cho ho, vd t6i cti'thic meic tai sao trong lilc
ch6ng Tdy d Rech Ranh, t6i chua bao gid nghe n6i tl6n Ngo Dinh
Di0m chdng TAy c6.
Sudt thdi gian t6i sdng trong vung khdng chi6n, lu6n bi gilc Ph6p
tldn ph6 ph6ch ddt nhd, gidt chdt ciu tOi, t6i chi thdy nhfrng nguoi
ddn quAn tu v0 d6nh Ph6p. Chua bao gio t6i nghe ddn hay nghe cha
t6i n6i vb NgO Dinh DiOm c6 thdnh tich chdng Phdp. T6i cfrng chtra
hb nghe n6i ddn chir CQng SAn. vd khi tham dtr nhfing cu6c bidu tinh
"di dio Thtrc DAn". "di ddo Bdo Dai". tOi h6 rdt hang h6i' nhung d6
52 Ldi Khai Ctla MQt Ngudi Tinh Nghi

tl6o C6ng Sin t6i khong hi€u gi cA. COng Sin lA ai, t6i chLra bao gio
ld nan nhAn cLia ho. ma CAu Ut t6i da chdt, cha t6i d Rach Ranh hay
anh Hai nguoi anh hung bin mriy bay khdng phii lA nhiing nguoi
C6ng Sdn.
Th6ng 10, 1955 khi tdi duoc lOn l0 tudi, Ng6 Dinh DiCm tuyen b6
trudt phd vua 86o Dai, thidt ldp tlO nhdt CQng Hoa ViOt Nam qua m6t
cu6c b6 phi6u chon gifia 86o Daivd Di0m, c6 ddn ghn 100% sd phidu
doi trudt phd 86o D4i trong m6t cu6c bhu cf tli chudn bitu trucic.
T6i c6 c6m tinh vcii 6ng Di€m l[c bdy gio vi duoc tu do h6 to dd d6o
Ph6p ngay truci'c mit mdy thing TAy Nhd Dbn, vA h6t bai Thanh
NiOn Ca t6i hay nghe thudng xuyOn <i virng kh6ng chi6n, bdy gid ldm
bdi Qudc Ca.
Gidng nhu da sd c6c cuu kh6ng chi6n khac, ba t6i kh6ng bao gio
tin rdng DiOm ld mQt nguoi thuc su yOu nu<ic, vi sudt quA trinh 9
ndm khdng chidn gidnh ttQc lAp, dd m6u xuong chdng Ph6p, bdt k€ ld
t6n gi6o nAo, quan niOm chinh tri gi, 6ng Di0m kh6ng c6 tham du
trong nhring cudc khdng chidn dy, 6ng ta m5i midt d tAm Hoa Kj,,
chdng Phdp trOn ddt Mi'. Ve mac du dua khdu hiOu "Bdi Phong, Dd
Thrrc". nhrrng toAn bo co ciiu chinh quybn. md ttidn hinh lA ngay tai
Vinh L.ong, vAn ld nhLlng gi cfia Ph6p tnrcic kia d€ lai. Sau ndy tdi c6
dip h6i ba t6i vb vdn db ndy. thi 6ng ta n6i ring, sci'di kh6ng c6 ai c6
thAi dO cu th€ ld vi ai ciing nghi rdng hai nim sau d6 tdng tuydn cLi
thdng nhdt ddt nucic ld xong hdt - Di6m chi ld chuy€n tidp md th6i.
Sau hi0p dinh Gtsneve, it ra chi6n tranh thAt su kh6ng cdn nfia.
Gi6o phrii Hoa H6o ban dhu cd ging chdng itdi DiQm d€ gidnh quybn
dbu bi dep tan. T6i con nhci co t6i tu Cai Vbn sang thdm gia ttinh t6i
k€ lai khi qu6 n d6i DiOm dua qudn sang tdn c6ng don vf Hoa H6o <i'
C6i Vbn, c6 nguoi dn vdn ki€u cdi luong truyOn Tiru nhu b0 dQi
Phdn L0 Hu0, cho rdng c6 ph6p cria Dfc Thdy che chd, bdn kh6ng
chdt, vcii vfi khi th6 so phhn lcin ld dao m6c t16 d6 ddng bi quAn d6i
Ngd Dinh DiOm db bgp vd phii dhu hAng. Vb sau, sd ngudicubng tin
nAy dd tinh t6o tr<i lai vd ho lai sdng nhu nhf ng ngudi n6ng ddn hibn
hda trucic d6.
Mii cho ddn ngdy nay, nghi d6n nhring bi6n cd ndy, t6i kh6ng cim
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 53

thdy cdm giAn, hAn thu gi nrla mi nghi t6i nghi0p cho dAn qu0 ViOt
Nam, bin chdt hibn hoa, chdt phdc d6 bi du d6 vir nghe chuyOn hoang
ducrng. Sau nhy nhting ndm 1960, 1970 & mibn Nam phdt sinh nhi6u
6ng Dao, nAo ld f)ao NLrcic L.anh, Dao Rd, Dao Dta ... M6i Dao c6
m6t 6ng dting dhu dua ra nhibu huybn thoai hoang tludng nhu 6ng
nu<ic lanh chiia binh, chi ro binh nhAn md binh nhAn kh6i dau...
Kh6ng c6 mQt cdn bin khoa hoc ndo c6. Ngay tlao Hoa H6o mQt td
chfc khd lcin. md v6n con nhibu tin db tin ring Dfc Thdy Hui'nh
Phf Sd vAn con sdng, v2r c6 hic c6 m6t sd tin db tin rdng ndu in dri
100 gan nguoi thi bidt bay, vir luyQn thiOn linh c6i.
Vb tAm linh c6 nhibu nguoi cubng tin tin ci nhfing chuy0n hoang
dudng nhu vdy, vb chinh trimditldn thAp niOn 1970, 1980 ngdy nay
vd d ngay mOt sd tri thil'c r'An tin d hoang dtrong, vO cdn cf . Khi Hoa
K j, kj'hiep dinh Ba L.O r'<ii C6ng Sdn Viet Nam, coi nhrr thua tran, vir
trong nucic khdp noi bidu tinh phAn ddichidn tranh Vi0t Nam, md tai
Sdi Gon c6 nhting ngLroi ngay cd Nguy6n Vdn Thi0u v5n kh6ng tin ld
My da b6 roi mibn Nam - Vd d tnap ni0n 80, sau khichinh quybn Vi0t
Nam CQng Sin di thdng nhdt ddt ntroc l3 nim, dli c6 trOn 100.000
quAn d6i d MiOn vd L.iro mdc du 6 ndm liOn tidp vditla sd tuyOt d6itai
L.iOn H iOp Qu6c doi Vi0t Nam phii rrit qudn, thb mi vi n co mot s6 tri
thLi.c ndi tidng mudn ddy phong trAo doi trd vb hiOp dinh Ba 1.0.
Tai thon qu6. nong dAn khong tidp xric vrii 6nh sdng vdn minh vd
khoa hoc, d6 ddng nghe loi du d6 hoang dtrrrng m0 tin. Tai thdnh thi.
tri thd.c tidp xrlc btia bdi 'u'dn minh TAy phtrong, !'lai vdo ngoai bang.
kh6ng c6 qud khLi hdo hung cr3a m6t "chAu chdu dd xe, trr<i'ng ring
chdu ngd ai dd xe nghiOng". nOn lu6n b6m s6t v2ro phucrng TAy nhu
nhfng no 10.

Nhilng nim tructc 1960, gia dinh tdi sdng yOn 6n d Vinh L.ong' cAu
Kinh Cut, m6t x6m nh6 ven thi x6, cflng gidng nhu <i Rach Ranh
truric nhd c6 con kinh ddo 16ng r6i, nhung khdc Rach Ranh ld d6ng
d6o bA con, v2r cu6c sdng nti'a qu0, ntia cho tdp nap hsn - T6i bdt dhu
viro xE h6i thLrc stl. muc kich nhiing c6nh md ci Rach Ranh kh6ng
54 Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi

bao gid c6 nhrr vo chbng chr?i l6n, il6nh l6n nhau, nh[ing vu m6c ttii
ngoli chq... Vd nhiing tidng chfi thb ki cuc ghO t<im md d ldng qu0
t6i ch6c chdn kh6ng bao gid c6.
Mgt thdigian kh6ng ldu sau khi BAo Daibitrudt phd. kh6ng khi
chinh tribdt tthu s6i clQng, cu6c t6ng tuy€n cri'thdng nhdt nim 1956
kh6ng x6y ra, sau khi thqc ddn Ph6p d4i bai d Diqn Bi€n Phi md ci
thd gi<ii ngudng mQ, md chinh quybn Ng6 Dinh DiQm kh6ng drim
nh6c tcii, thi c6c khdu hiQu "D6 tldo thr"rc ddn Ph6p", "Dd tl6o 86o
Dai" khdng cdn nfia, thd vdo d6c nhdt khdu hi0u "Dd tlio CQng
Sin". Md kh6ng m6t ngudidAn niro <i mibn Nam, tr* nhring nguoi
di cu tri mibn Bic vio - bidt C0ng S6n ld ai, vd nghe ttdn hai chri d6
bao gid. Khdu hiQu chdng C6ng ngi-y cirng nhibu. Ching nhring sinh
vi0n hgc sinh, md moithng l<ip nhdn ddn tlbu phdi tham gia c6c chidn
dfch "Td CQng". Tru<ing Phd tldc thric tring gia dinh, dibm chi vi0n
mgc ra khip noi. Dhn dhn nhring ngudi cr;u kh6ng chidn bi bit.
T6i b6t dhu mdt cim tinh vciichinh quybn DiQm vd trd nOn cim
thiJ tric tdi. T4i sao m6t mit "D6 d6o thuc dAn Ph6p", md nhring
ngudi trudc diy ldm vi6c cho Ph6p, gidt hai dbng bio thi cdng ngdy
cdng ndm quybn cao chLic trong trong chinh quybn, cdn nhring ngudi
truric dAy c6 c6ng d6nh dudi Phdp thi lai bi bft ti, vd goi ld C6ng Sdn
phii td. Te ra C6ng Sin ld chdng Ph6p, ld kh6ng chidn ? T6i kh6ng
th€ h6i m6t ai ttd c6 thd gi6i d6p duoc nhfing thlc mdc <t6, m6i lhn db
cAp ddn chuyOn ndy thi cha t6i chi n4t ngang : "Mdy con nh6, bi6t gi,
cLl lo hoc di ... " C6 lim hic t6i td'c buc cha t6i vd cing.
Cu6c sdng <i cdu Kinh Cut vir cd tinh Vinh Long tuy c6 sung su<ing
hon, c6 ttbn dhu ddt m6i dOm, duoc ngbi thong the tren bdn ghd
trong ldp hgc ch* kh6ng nhu d tlinh ldng Rach Ranh, nhung t6ic6m
thdy kh6ng thoii m6i. Cti' c6ch vdi ngdy ld tidng trdng hiOu ndi l0n,
cho bidt sdp c6 hQi hqp d nhd anh trudng phd. M5i nhi ph6i c6 c6i
m6 tre, nhu hbi d Rach Ranh, nhung <i Rach Ranh ld ttd b5o ttQng
khi c6 giic vio, <i chu Kinh Cgt thi d€ bao dbng bdo tQp hgp nghe
m6t sd ngudi di6n thuydt chdng CQng Sdn, c6c nhd ph6i ddnh m6 tre
chuybn nhau theo qui ttlnh, 3 tidng thi thd nio mA 6 tidng thi ra sao.
Cha t6i rdt gh6t viOc d6, md trong x6m chu Kinh Cut cfing ching ai
Loi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 55

tta. M6inhd phiitap hqp. daidiOn m6t ngtroi. nhd gidu thi gt?i ngLr<ii
ldm ttdn, nhi nghbo nhu t6i thi cha t6i phdi ati - Ddn 6ng lo vi0c ngoii
md, ddn dd nghe m6t sd bii di6n vdn r6ng toet niro ld C6ng SAn chir
trrrcvng bhn cing h6a, gidt hai bir con. gqi ld gi4c C6ng.
CuQc sdng th6n x6m bi x6o tr6n, th* nghi budi chibu dang quAy
quhn xum hop gia dinh vui v€. nghe tidng m6 phiich4y ddn tru sd dp
- kh6ng ai thich c6. Mit kh6c dbng bdo mibn Nam c6 bao gio bitit
CQng Sin lA gi, cho n€n c6 n6i mdi vb t6 ClOng mA kh6ng ai ld nan
nhAn cdm thi thi ching nhiing kh6ng thu hiOu qu6 gi, kh6ng ldm ai
c5m thir CQng Sin md ch'r lim cho quhn chung, md mQt dhu 6c tr6
con tho ngAy nhu t6i rdt gh6t trudng drp, rdt ghet chinh quybn vir to
md mudn bidt C6ng S6rn lA ai.
Sq ph6n udt cria qubn chring kh6ng chi thu hgp d nhrllng budi bi€u
tinh hoan h6 Ng6 Tdng Thdng, d nhring budi nghe giing td CQng
nhirm ch6n ti th6n dp, md dhn dhn lan r6ng do d bit 6p phdi ldm
kh6ng c6ng goi ld dAn c6ng gitip xd',dp. Nhu m6i gia dinh phdLi gtii
<ldn m6t thanh niOn ldm mQt ngdy d6ng hdng rdo quanh tru s<i dp hay
xdy m6t 16cdt d'trong x6m. Nhi nAo kh6ng c6 thanh ni6n hay kh6ng
mu6n tli ldm ph6i d6ng mQt sd tibn ttd mu<i'n ngudi kh6c thay'
Nhring ngudi trucic tl6y di kh6ng chidn di nay ldm in binh
thudng cfrng c6 th€ bib6t bdt cti hic niro trong chidn dich td Cong.
Nhfing ngudi kh6ng di kh6ng chidn trudc d6y, nhung ch€nh ming
trong vi0c di bi€u tinh, c6 nhring ldi n6i bdt mdn dbu c6 th€ bi tn
trong chidn dich td CQng nhu ld "tinh nghi". Cdng ngiy cdng c6
nhibu ngudi trong tinh, trong x6m bi b{t di bi mdt hoic bi mat tr6n
di, - kh6ng ai bidt. Ldng ddn cing ngdy cdng bdt mdn chinh quybn'
Nhrlng thdi dg ph6n udt chi thdy trong pham vi gia dinh, nhu m6i
nhd hic bdy gio c6 treo hinh Ngd Dinh Di0m, c6 ngudi d€ du<ii tlit
ngbi lOn, vd chi mit chf irfla. Trong x6m Chu Kinh, t6i bi6t chf Bey
ghn nhd tlOm niro cflng thip nhang cho "trdi tru tldt di0t Ng6 Dinh
DiQm", 6ng ta s€ cring con heo quay. Kh6ng khi thr) han cdng ngdy
cing cing th6ng.
Mdc dri chi tlugc mudi hai, mudi ba tudi, t6i cfing bi kich tlQng
m4nh. Y thf c ddu tranh bdt <lhu hinh thdnh trong tri t6i, t6i ludn nhci
56 Ldi Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi

hinh 6nh anh Hai d6 ha m6y bay <i' R4ch Ranh vd cdu Ut t6i chdt.
Tdi chua dri lcin khdn dd hi6u ch6nh tri, nhung bin ndng con trai
v5n giuc tdi gh6t nhring tOn "l5nh tu nh6c con" cirng ngdy cdng dB
ndng lOn cu6c sdng crla m6i nguoi.
Tr0n duong phd, nh6n viOn ch6nh quybn cdng ngdy cdng kiOu
ngao v?r khi d. Chring thudng chAn nguoi lai d€ h6i nhring cAu hi€m
h6c, doa d6m : "Tai sao 6ng kh6ng c6 mdt trong cu6c bi€u tinh hdm
qua ?". "H6m qua anh ra kh6ithdnh phd ph6i kh6ng ? Di <tdu vdy ?"
Sg dd x6t cdng nghy cdng 16 li6u tl6 ldm cho cha t6i rdt lo ngai. Ong
bidt qu6 16 vi0c gi sE xiy ra sau d6. T6i cfing bit dhu hi€u chrit it vb j'
ttb ch6nh tri cria Di0m. Chic ch6n ld nhrlng cdu h6i dd x6t vd khfing
bd tinh thhn dy ching dinh liu gi ddn khdu hiOu "d6c lQp" "chdng
thuc dAn" me tdi dd rdng cd hd h6t trong c6c cuQc bi€u tinh.
M6t h6m no, hic mcii bucic vio kip hoc, t6i chot thdy m6t to
truybn don dd tr0n ghti :
"Hdi ddng bdo thdn mdn !
Sau chin ndm khdng chidn dtiy gian khd ..."
Vua doc ddn tt6 ld trdi tim t6i chot dAp nhanh lOn. T6i v6i nh6t to
truybn clon vdo phia trong vat 6o so mi. Sau khi tan hoc vb nhd, t6i
ldy ra doc di doc lai mdi cho ddn khi thudc ldng tti'ng chrl :
"Sau t'hin ndm khdng chidn driy gian kh6, nhAn dAn ta dd chidn
thdng thuc cl6n Phdp vd dem lai hda binh c'ho ddt nuci'r'.
Theo hi?p dinh Geneve, miin Bdc droc hoitn todn dQt'ldp vd midn
Nam lam thrli do Phdp vd Bdo Dai qudn lj,. Th(tng 7 ndm 1956 sZ crj
cu6c tdng tu1,dn ct? d€ thdng nhdt td qudc.
Tuy nhi7n, nhfing ki kd thia Phdp - Bdo Eqi ld Mi - Ng6 Dinh
Di/m dd trdng trcrnvi pham hi\p dlnh Geneve, v6 cci bdt giam vd tra
khdo nhfing ngudi 1'€u nuc)'c', ddng thdi phd hoai cu6t'tdng tuydn ci.
Vi ndn dQc lQp vd su thdng nhfu crta td qudc, ddng bdo hdy ki/n
quydt ddu trqnh ddi Mi - Dilm phdi t6n trong hi1p dinh Geneve,
chdm d*t khing bd nhfing ngudi y?unuoc', td ch*c tdng tuy€n ci d€
thdng nhdt t6 qudc.
D,i ddo Mi - Di?m .l
Cach mang nhLit dlnh thiing loi .' "
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 57

N6i dung to truybn don dy rung chuy€n manh mE tdnr hbn t6i.
S6ng h6m sau, t6i kh6ng lir m sao tu kbm chd cluoc dd kh6i ti6t 16 viec
dy vcii Minh. m6t trong nhiing b4n th6n cfra t6i. Minh l<in hon t6i
ba, bdn tudi, thuong n6i chuyOn chdnh tri vcii c6c hgc sinh trong
tudi. Anh chi h6i so qua vb n6i dung to truybn don rbi n6i l6ng sang
chuyOn khdc. th6i dd rdt ho h0ng.
Nhung trong gid nghi hgc vdi h6m sau, b6ng nhiOn Minh k6o t6i
ra mdt g6c, thi thiim :
- Mhy d6m r6i truybn don h6ng ?
- Truybn don gi ?
- Thri mby lusm h6m trucic d6. Tao c6 nh6c m6t bao.
T6i tron mit :

- M6t bao ldn ! Rii sao h6t ? Md r6i <i ddu ?

- Dung lo ! Mir mhy ddm rii h6ng ?
T6i vta hdng vta so. chua t6 thei d6 drit khodt :

- Rfii bi bdt r6i lirm sao ?

Minh thdch thfc :

- Tao di ldm nhibu lhn rbi. Ndu mhy gd chdt thi thdi.
T6igAt dhu. Minh mring rd. hen ddn tdisE lai nhd d6n t6i.
Cha me tdi khong nghi ngo gi dd ngan cin Minh chd t6idichoi
bing xe derp sau biia com chibu. Th6 ld chtng t6i roi nhir chay rong
trOn duong ph6, Minh clap xe. t6i ng6i tr0n gi6 hnnh l!'phia sau.
Bung t6i b! xdp truybn don ddy c6m 6p ch4t, tim t6i liOn tuc ddp
nhanh . Minh ludn mi0ng n6i n6i cLrdi cuoi, nhrrng cfrng khong ddu
dtroc v6 hbi h6p. T6i cim thdy cd minh kh6 queo, m[c dhu kh6ng
khiit nudc.
D6n m6t iloan duong kh6ng c6 ngucri qua lai, Minh ra linh :

-Reidi!
Thd le t6i the cho n6m ba to truybn don rdi kh6i 6o, tuQt xudng
dui, rbi bay lao chao sau xe dap trucic khi roi xu6ng mit duong.
Trong lhn r6i dhu tiOn, t6i hbi h6p. Lhn thil'hai dd hon. Rbi cdng r6i
t6i thdy minh cdng lj' hon, d€ vb sau t6i laic6m thdy hdng say m6ilhn
th6 m6t sd to truybn don xudng duong phd.
Trong vAi tuhn sau al6, t6i vd Minh rdi truybn don thOm nhibu lhn
58 Ldi Khai Crla Mdt Nguoi Tinh Nghi

nfia, cdng ngdy cdng hang say. T6nh chdt bi mqt v?r nguy hi6m cria
viOc ldm thAt ld thich thri mQt cech kh6 td. Tdi tu<ing tuong khi ai
nhdt to truybn don vd dgc chic cfing thic mdc nhu t6i khi mcii doc
lhn tlhu : "Ai rii, chic ld phAi c6 td chrlc l<in lim." Kj, thLrc t6i chua
hb tham gia viro td chfc ndo cd mir cfing c6 th€ ldm nhfing vi0c "vi
oal av.
Nhring hoat tt6ng bi m4t cria tdi kh6ng ti6p tuc mdi. M6t h6m cha
t6i bdt C4p mQt xdp truybn don gidu trong x6 nhd. Ong kh6ng qud
phat tdi, chi nghiOm khdc khuyOn b6o t6i phii tloi vdi ndm nria trucic
khi ddn thdn vho chdnh tri.
TOi nghe ldi cha t6i, kh6ng rii truybn don nria. Vi sau d6 Minh
cfing th6i hoc kh6ng cdn ti6p xfc vcii t6i nria. Tuy nhi0n,6c cdm cria
t6i ddi vcii chd dQ DiOm vhn kh6ng ngring gia ting. Phdn kh<ii trong
nhfng lbn dbu bi€u tinh tl6 tr<i thdnh ghO t<im.
Nhfing cu6c bi€u tinh b6t buQt dy v5n tidp tgc di6n ra lirm cho moi
thng l<ip nhdn dAn Vinh Long ttbu bgc minh. Nhung tt6 chi ld m6t
phhn cria chdnh s6ch ki€m soiit crla chd d6 DiQm. M6i thdng m6t vdi
lhn, cdnh s6t k6o ddn giria dtm khuya. T6i nghe tidng ch6 trong x6m
sfra 16 lOn rbi tidng ttQng cfa <1'cdc nhd kd c6n. T6i bi6t rlng l5t nfia
chring n6 sE c6 mdt trudc nhd t6i vd h6t lOn : "M<i cfa ! Md ctia, thhy
gi6o ! Mci cr-ia mau | ". Rbi ho sE ia viro nhir, dbn "pin" chm tay, roi
khdp cdc x6 xinh d€ tim khdch bdt hqp ph6p hay xet nhfing vat kha
nghi. Cting c6 khic6 vdicinh siit c6 con ld hoc trd ba t6i, khivdo nhd
ho chdo ba t6i cung kinh rbi xin ldi iti ra, kh6ng x6t gi c6.
C--f m6i dOm c6 xet nhd ld sdng h6m sau trOn itudng ddn trudng,
hoc sinh hAm huc kd cho nhau nghe nhfing gi xdy ra dOm qua rbi
cing nguybn nia cAnh sdt, trucing phd vd trudng x6m. Nhftng giong
odn hon v6n kh6ng che hdt n6i so hii, ddc bi0t khi c6 ngudi vtia bi
bdt di mdt, c6 th€ ld m6t ngudi ttl thdn quO mcii ra thdm vidng bd con,
cfing c6 th€ ld mdt nguoi dAn Vinh Long kj,cqru. Trong trudng hgp
sau, cd phd dbu lo ngai, vi tin chuybn mi0ng lan nhanh. N6i lo ngai
cria t6i cing thing nh*t sau khi anh b4n Sang cfia t6i b6ng nhiOn
ving b6ng.
Sang tluoc khoing mudi tdm tudi, ld mQt thanh niOn trong x6m
Loi Khai C0a MQt Ngudi Tinh Nghi 59

md t6i coi nhrr anh ci. Chtic r u tho ky h6i diing xi cfia anh ldm cho
anh thdnh m6t ngrtoi quan trong ducii mit tdi. Ngo)i ra' quan niOm
lj'trrcing cfia anh cfrng thu hut toi riit manh. Toi rdt hinh diOn dtroc
choi vcii anh.
Nhting cuQc hop mit d€ n6i chuyQn "tiro lao" crja m6t s6 thidu niOn
ghn nnd t6i quanh qudn vcii cdc trAn dd banh, cdc trd chcri nghich
ngom rbi ddn viOc t6n gii. Trtrcic kia tdi cfing thdy phhn ndo thich
thri vcii nhf ng chuyOn dy, nhr-rng lhn lhn vb sau t6i lai cim thdy mdt
hring thri. T6i mudn t6iphii ld mQt ngucri kh6c thudng, c6 th€ ldm
n0n m6t vi6c kh6c thuong trong cuQc doi. Loi n6icria Sang tdc d6ng
manh mdt tich cqc trong con nguoi t6i. Chring t6i cfrng choi ddnh
chu vd d6 banh, sau d6 ld cuQc n6i chuyOn k6o ddi, chri ydu ld loi cria
Sang k€ chuyOn anh hung khdng chidn ch6ng Phdp, c6 cdc anh hirng
xa xua trong llch sL? chdng ngoai xAm cria dAn t6c ViCt Nam, vd
nhrlng chuyOn ddnh Tdy, nhring trQn Di0n Bitn Phfr md anh n6i lir
anh tloc ri s6ch b6o.
Sau viri ngAy kh6ng thdy mat Sang, t6i tldn tAn nhd anh d€ h6i
thim, nghi rdng anh bi binh hodc di dAu xa. Nhung cha me anh c6
thei d6 l6ng tr6nh mdt c6ch kh6c thLrong, kh6ng cho t6i bi6t gi 16 c6'
Ddn vdi h6m sau t6i m<ii nghe dbn rdng Sang da bi bit. T6i voi ddn
gAp m9 anh, xin bd cho t6i di theo d€ gap anh trong nhri ti khi nio bd
dithim con. Vb sau. c616 thdy t6iqu6 thich Sang, bi ta d5 cho t6i tli
theo bA dd thdm Sang. T6i duqc di theo me anh Sang d€n nhir ti Vinh
l-ong. Tt nhdn vd thAn nhdn ddn tham ngbi tlfng chat ce sAn, ntli
chuyOn ri rhm ducii anh ndng gay git. VOt sd linh cdnh s6t dfng
quanh sAn holc trd tr6n trong i16m ddng, lo dSng nhin quanh qudt,
ra v6 nhu ching c6 gi d6ng chri j'. Khi tim gip Sang, chring t6i cfing
ngbi xudng m6t gdc cdy dd n6i chuyOn. T6i thdy m{t Sang xanh vir
bubn. Anh cho bidt cinh s6t dd tra khAo anh vir doi tibn hdi 16 mdi
thi anh. Mg anh n6i rdng gia dinh s6 b6n hdt cA tdi s6n dd lo cho anh,
vd tI6 bit dhu b6n duoc m6t sd bdn gh6 qui gi6 cfia 6ng cha tld lai. N6i
tldn tl6, bd kh6c rdng. Sang kh6c theo, vd t6i cfrng khong chm duoc
nudc m6t.
Sdn nhd tu hdm d6 gdy <i t6i mdt dn tuong kh6 quOn. T6i kh6ng
60 Loi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi

hidu duoc tai sao cinh sdt lai bdt Sang, tai sao ho lai tt6nh cl4p ngudi
md t6i ca ngoi nhft trong c6c ban bd. M6t thoi gian sau, anh aluoc
tha. Di nhiOn ld anh bi rndt chric thu ki h6i dbng x6 Long ChAu,
quAn Chdu ThAnh tinh Vinh Long. T6i nghi ch*c anh cfing gidng
nhu Minh mdt nguoi cung cdp nhfing tdi liOu, truybn tlon chdng chd
tt6 Di0m vd bi bdt. Nhci lai nhring chuyOn d Rach Ranh, t6i tu nghi
khi gidc Ph6p vdo ldng, ddn quAn chdng trA, hai bOn d6nh gidt nhau
cdn c6 thd hi€u tluoc. Tai sao mQt ngudi kh6ng c6 vfi khi, bdt quri
chrii b<ii chdng chd d6, holc r6i truybn don thi c6 gi md phii tra tdn,
d6nh ddp ngudi ta. Rbi tdi lai nghi, kh6ng thu, kh6ng o6n mA con
ngudi ai lqi c6 th€ ra tay hdnh h4 m6t ngudi khdc, nhdt ld tt6nh ttdp
mQt nguoi d6 thuong nhu anh Sang. T6i kh6ng th€ ndo hi€u dugc c6
nhring con ngudi md ldm nhfing vi0c tdn nhSn ddn thd.
T6i cAng bdt ntr6n vir c6m thri hon nfia khi nghe bd con <i Rach
Ranh, <i nhfing ldng xung quanh Vinh Long thinh tho6ng lOn thim
ba m6 t6i n6i vb nhfing "khu tri m6t". Bit ngudi dAn b6 ldng, b6
ru6ng vudn d€ tdp trung vdo m6t khu ldp s5n, thidu moi tiOn nghi.
Thdm chi thidt ldp nhring nhd tho Thi6n Chria gi6o <i noi toin ld
tl6ng bAo theo clao Phat ve bdt ep nhfng ai b6 tlao minh theo dao
Thi€n Chfa thi duoc nhibu d6 ddi hon, nhu l6nh ttuoc nhibu db My
viOn tro, vd it di lim c6ng t6c ci khu trir mAt.
Vinh L.ong cfrng ld tdng hinh dinh crla gi6m mUc Ng6 Dinh Thuc,
anh cfra Tdng Thdng Di0m, t6i thuong di ra cho vd phdi ili ngang
qua "dinh Cha Thuc", m6t ng6i nhi trang trong nhdt tai tinh ly g6c
chu L6. Di b6 ddn ghn dinh, phdi bing ngang <ludng phia kia, c6linh
canh khip noi nhu dinh tinh trudng. T6i thudng h6i chri S6u sau
nhd, ld nguoi dao Thi0n Chua, Id tai sao Cha Thuc tu hinh md lai
dinh thu cao ngdt vd linh get nhibu qud vQy, chri S6u tr6ldi su6ng ld
"Tai vi dfc Cha ld anh cria Tdng Thdng". T6i kh6ng th6a mdn vd
chgc ttlc h6i lai rdng " Vdy thi bidt bao nhiOu nhd cao cfa r6ng vd
qudn linh canh cho tdt ca than nh6n bd con cfia Tdng Thdng ? Ndu
Tdng Thdng c6 500 bi con anh em thi sao ? " Nhring cdu h6i nhu vQy
thudng bi nguoi lcin tri ldi "Con nit, bidt gi md l6n x6n". Gi6ng nhu
nhring cdu h6i sau ndm 1975 m6t sd c6n b6 ttia phuong kh6ng trd ldi
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 6l

clLroc chi ddp "Dting co h6i l6n x6n. h6i kidu phin dOng khdng t6t
oau
Odn hon ngun ngut dAng lOn trOn khip mibn Nam. Cu6i niim 1960'
m6t cu6c d6o ch6nh nd ra. do ltrc ltrong Nhiy Dn kh<ii xtrcrng. Hai
anh em Di0m - Nhu bi vdy chat trong dinh Tdng Thdng. [.trc ltrong
ddo ch6nh dua ra nhring y'Ou chu cAi tidn ctr6 00. Diim - Nhu dirng ki
hoin binh. gii do "tr6 gi6" cu crra vcti "bhy'con thi0n thhn mfr d6" niy
d6m h6n 16o vcii "cha".
S6ng h6m sau, trtrong trung hoc Vinh L.ong xdn xao hin lOn vcii
c6i tin d6o ch6nh. Hhu hdt moi nguoi tlbu phdn khdi ra mdt' Budi
hoc h6m dy kh6ng di6n ra nhu thuong 10. CA gi6o su ldn hgc sinh ch'r
s6i ndi birn bac vb thoi sq. nhibu anh c6ng khai td c6o t6i 6c cria ch6
tt6 Di0m. Mdu n6ng s6i suc. t6i nh61'lOn dting trOn buc gi6o su' hung
hbn kdt 6n hai anh em Di6m - Nhu "1fi d6c tdi gia dinh tri" s6p bi ha
bQ. Sau d6 t6i giut khu6n hinh DiOm ra kh6i vdch r6i liOng manh
xudng nbn gach gifia tidng hoan h6 nbng nhiOt cira c6c ban hoc. Ndm
dy t6i m<ii muoi ldm tudi.
Nhung qua ngiry sau, moi srr kh6ng d6 ddng nhu vi dai tii ctiu non
ldm ttdo ch6nh mic mtru hai anh em Di6m - Nhu tr6o trci. Ltrc lLrong
criu vi€n keo vb kip thtii d€ ddnh tan luc lrrong bao vAy. Mdy anh chi
huy ttdo ch6nh bdt thdnh chay thodt len Cao MiOn-
'Thi. tLt
Cin cf vdo nhirng cudn hbi ky cira dai td Nguy6n Chdnh
linh qudn dt hic bdy gio, r'd trung t6 Vtrong Vin D6ng' tham muu
cfia qudn di thi ddy l€n cu6c d6o chrinh l5t ttd Di0m ld 6ng D6ng'
nhung vi cdp bqc nh6 sq khdng dfi uy tin nOn phrit ch6t mdi iip luc
6ng Thi dfng ra linh dao, vd khithdy c6 quhn chring h6 trg d6ng
d6o, 6ng Thi m<ii thuc sq ldnh dao lu6n. Cd hai 6ng ttbu vd m6ng vb
nhiing ngudi ch6nh tri vir nhLlng tri thfc luc bdy gid tham gia cuQc
tt6o ch6nh tI€ in c6, d€ lAp chinh phri hon lA tim c6ch d6iph6 v<ii Ng6
Dinh Di€m. Trong khi phia Di0m - Nhu dang "dgc hudn chu muu"
thi phia chinh tri cta cuQc d6o chdnh dang tranh nhau chfc quybn
cria nQi c6c mdivd dang tim c6ch ldy su ring h6 cria ngoai qudc vb phe
minh.
Lqc luong criu viOn cria dai td Khi0m tu mibn TAy vb cfing kh6ng
62 Loi Khai C0a MQt Ngudi Tinh Nghi

phdi"hy sinh libu minh cti'u chria" DiOm md vb d ngd ba Phri Ldm d€
do xem tinh hinh bOn ndo manh s6 theo bOn d6. Ddn khi thdy phia
tlio chiinh dd ydu dhn vd khdng c6 l6nh tlgo, td chric, luc luong cfia
dai td Khi0m m<ii quydt dinh vdo Sdi Gon cfu Tdng Thdng Di0m,
tr<i thdnh ngudi hing cia chd tlQ vd vi thd mi duoc lOn chfc nhanh
ch6ng sau ndy.
ViOc thidu td chfc cria trung td Ddng, viQc bdc rlbng cia dait6 Thi
dd l6i k6o bao nhi0u ngudi kh6c 5n c6 co h6i, hoic ngay tinh tham
dq d6o chdnh vA nhrlng k6 tho ngdy dai khd nhu thanh ni0n trudng
Tdng Phucic HiQp Vinh Long ndu kh6ng bi tir tldy thi cfing m6t phen
b<i via.
L6 tdt nhiOn, hdnh tt6ng xdc ndi cfia t6i tai trudng hoc gdy ra rdc
rdi nghiOm trong. An ninh md cu6c dibu tra viOc dd xiy ra. Ld mQt
trong nhring hgc sinh cbm dhu, t6i bf thdm vdn sudt budi d vdn
phong hiOu trucing. May thay, anh an ninh thdm vdn tl5 kh6ng mdy
chri j'tldn viOc dd xAy ra, md chi mudn tim hi€u coi t6i di hdnh il6ng
nhu th6 mQt ciich tq !' hay do ai xti giuc. L6 tdt nhiOn, t6i kh6ng dai
gi mA n6i vb hai anh b4n Minh vir Sang, vb viQc rii truybn don vd
nhring mdu chuy0n anh hing khdng chidn, vb su bdt m6n chd d6
Di6m. T6i m6t muc tr6 ldi rdng tdi ldm nhu vQy chi rtd th6a min t6nh
hi6u d6ng th6i. Vi c6 nguoi hoan h6 t6i.
C6 l€ vi nghi ring t6i kh6ng bi td chric ch6nh tri nAo loi dqng cd
nOn anh an ninh chi cinh c6o t6ith6i, b6o t6i phdi lo hoc hinh, tlti'ng
dinh liu tldn chinh tri. R[c rdi ttdn d6 le hdt, nhung dhu sao cu6c
thdm vdn dy cfrng ldm cho t6i lo so vd cdn thdn hon trucic. Ddy cflng
ld m6t bdi hoc "l6u t6u" tthu ti€n cria t6i vd ctng ld lhn tlhu tiOn t6i bi
"an ninh" thdm cung.
Trong thoi gian vdi ndm sau d6, t6i kh6ng c6 lhn n?ro hoat ddng
ch6nh tri gi nria md chi r6n hoc hdnh hay rtgc b6o chi rl€ theo ddi vb
tinh hinh ch6nh tri. Loi khuyOn b6o cria cha t6i vd cu6c thdm vdn cria
mdt thdm c6 6nh hu<ing ddn tinh thhn t6i. TOi b*t dhu md nghe c6c
tldi ph5t thanh BBC, VOA vd dei Ha NQi mdi tt0m tt€ hi€u th0m vb
tinh hinh.
Cudinlm 1963, ddo ch6nh lai nd ra mQt lhn nrla, vd thdnh c6ng.
 Ldi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi 63

Chd d6 d6c taigia dinh trisup ad, naianh em Di0m - Nhu bigi6t. Tin
dy Idm cho ci trLrcrng trung hoc Vinh Long s6i lOn vi vui m*ng. T6i
kh6ng th€ kbm chd ngon lfa trong nguoi minh ldu hon nria. T6i k€u
goi todn thd hoc sinh bdi kh6a vd tap trung trOn sdn trudng. T6i lai
dLing lOn ghd, hing h6n di6n thuydt : ..Chd d0 d6c rdi gia dinh tri
Di0m - Nhu dd chdt. Nhung nhAn ddn mibn Nam vin cdn bi dp bfc,
b6c l6t bcii nhfng tdn du cria Ph6p - 86o Dai. Chring ta phrii itdu
tranh dd thay ddi ... "
T6i say srra n6i theo lAp ludn crja vdi anh hoc sinh l<in tudi dd ddn
vdi t6i, vd chri ydu ld theo hai ddi ph6t thanh Hd Noi vd Gi6i ph6ng
md t6i thuong bi mAt bit nghe ghn nhu m6i tdi.
Mdc dbu t6i hdt stic phdn kh<ii vi kdt qu6 m! mdn cria cu6c di6n
thuydt dy, nhLrng trong vdi thiing sau tt6 t6i cfing khdng hoat d6ng gi
cu th€ vi phdi tdp trung tinh thhn rt€ hgc bdi thi tf tdi todn phhn.
Th6ng 6 ndm 1964, t6i thi dau vd chudn bi lOn Sdi Gdn rI€ vdo trudng
dai hoc. Ludn mdy ngdy sau, t6icf tu<ing su that dy ld m6t gidc mo.
Thf h6ic6 mdy dfa con traiqu6 mia vd nghbo ndn nhu t6i duoc lOn
Sdi Gdn dd vdo trudng dai hoc ? Kh6ng bao gio r6i mo m6ng trd
thdnh 6ng quan hay m6t nguoi trong chinh quybn nhu m6t sd hoc
sinh khdc. T6i chi mudn ldm anh Hai ci. Rach Ranh bin ha m6y bay
Ph5p.
Trong phong thdm r,dn d nhd tir Trhn HLrng Dao, dbng hb chi
mrroi m6t gio. T6i di n6isudt haigio rudi. Nguoic6n b6 ghich6p
hhu hdt nhiing gi t6i n6i, thinh thoAng ngtng lai d€ h6i mOt vdi chi
ti6t. Bay gio 6ng dti.ng ddy, giuong cdnh tay mdt ra cho d6n gdn, rbi
vta d6m vrla x6p lai xdp gidy trucic mi.t 6ng. C6 tdt cd muoi bdn
trang vidt dhy ddc. Ong dua xdp gidy cho tdi :
- Anh c6 thd doc lai coi c6 gi sai kh6ng dd t6i srla.
T6i tri ldi ngay :

- Chic kh6ng c6 gi sai dAu b6c a !

TOi khong doc lai, mot la d€ t6 ra toitin 6ng, hai ld dhu 6ng c6 vidt
nhrJlng loi kh6ng do t6i n6i ra, thti h6i tOi c6 th€ kOu nii vcii ai <tAy ?
T6i chm ldy cAy vidt 6ng dtra rbi k j' tOn trOn tdt cA c|c td gidy. Thei d6
cfra tdi c6 v6 lim 6ng vui long. NhAn co h6i d6, tdi lai h6i 6ng vdn db
& Ldi Khai Cfia MQt Nguoi Ttnh Nghi

quan trong buc nhft cria t6i :

- Thua bdc, nhd b6c cho tdi bidt t6i bi b6t giam vi l! do gi ?
Ngudi cdn bQ td ra cdi md hon trudc :
- M6t ngdy ndo d6 anh s€ bi6t rO. Anh nOn tin ring c6ch mang tam
gifi anh d tldy ld c6 l! do chci kh6ng hb db. Chring t6i sE bit tthu ldm
cho vdn ilb itugc s6ng t6 lhn lhn, trucic hdt, vcii ldi khai so b6 niy.
C6ch m4ng v*a mdi hoin thinh c6ng cuQc gi6i ph6ng mibn Nam,
con phdi ldm nhibu viOc cdp b6ch hon viQc cfia anh. Anh nOn nhSn nai
hsn nfia.
- Nhung t6i xin bdc it ra cfing cho t6i bi6t nhfing sai lhm cfi cria t6i
d€ t6i tq ki€m tli€m. T6i rdt mudn bidt t6i da t6 ra vO tr6ch nhiQm hay
g6y thiQt h4i cho cdch m4ng blng crich ndo d6. T6i khdng mudn minh
bi coi ld kC tht cria c6ch m4ng.
Nguoic6n bQ lQ vE ngqc nhiOn khi nghe t6i dirng nhring loi lE nhu
thd. D6 le ldi le cfia mQt c6n bQ c6ch mqng ch<i kh6ng phAi cria mQt
ngudi nhu t6i. Ong ngung 96 96 ng6n tay trOn xdp hb so, nhin thing
viro mit t6i mQt l6t, rbi h6 cho t6i thdy tia s6ng dhu tiOn :
- Tdt l6m ! Vi du nhu ... t4i sao anh kh6ng chiu tham gia hdng ngri
c6ch mang ? Hdng triQu ngudi tli tham gia, ... cdn anh thi kh6ng. Vd
thidu nhu tai sao trong khich6ng DiQm md Di0m cho visa anh sang
My?
Tdi b 4t tu6n ra nhfing dm ric bi dbn n6n bdy l6u :
- Ndu nhu v4y thi tdt ci nhfing nguoi kh6ng thuQc Mdt Trdn lA
phin tlQng hay sao, thua b6c ? T4i sao nhring ngudi ldm [n v<ii M],
nhrllng ngudi bu6n lQu ma triy, nhfrng ngudi si quan, c6ng chr.lc ngUy
chi phiidi hqc tdp cii tqo trong thdi gian mQt th6ng th6i, cdn nhtTng
ngudi di c6 nhibu thAnh tich chdng tlQc tdi md kh6ng thu6c mIt tr{n
lai bi bdt giam lAu hon ? T6i d cldy <15 b6n muoi s6u ngdy rbi, mi v6n
chua bidt t4i sao. B6c c6 nh{n thdy nhu vQy ld c6ng bdng kh6ng ?
Dring hic dy, chu6ng reo kh6p nhA tir Trhn Hung D4o, b6o hiQu
gid com trua. Nguoi cdn bQ cring gigng hon :
- Anh vb kh6m di. Ndu kh6ng c6 tQi ddi vdi c6ch m?ng, anh kh6ng
c6 gi ph6i lo ng4i. Chtng t6ichn thdigian tl€ tim hi€u tlhy dri vb anh,
c6 th€ ba thdng, sdu th6ng, mQt ndm, hay hon ntia. Cdi tl6 tiy d anh
Loi Khai Cria MQt Nguoi Tinh Nghi 65

trong nhirng budi lam r iOc k0 tiOP.

Ong ra hiOu cho anh b6 d6i dem t6i di. TOi c6 tltra ra th0m m6t l etr
chu ntla. thua keo nay bA1 keo khdc ma :

- TOi kh6ng cdn c6ch niro hon ld phii chd th6i' nhtrng xin b6c it ra
cflng chuydn t6i qua m6t khdm tap thd ndo tl6. T6i da cdm thdy co
<Ion qu6 rbi. rhd l6m. bdc a !

- Duoc rbi I T6i sE bdn v<ii dbng chi qu6n ddc.

Tr0n duong trci vb kh6m, t6i cti 6n di 6n lai nhfing ldi r.'da nghe.
C6 chtt it ydu td lac quan : "Ndu kh6ng c6 tQi ilcii vcii c6ch mang' anh
kh6ng c6 gi phdi lo ngai." Nhung lai rdt nhibu bi quan : "Chring t6i
chn thdi gian ... . c6 th€ ba th6ng, s6u thdng, m6t n6m. hay hon nria."
Trong thoi gian ghn hai th6ng rudi trucic khi b1 bdt giam. toi c6
ging tim hi€u tinh hinh dd quydt dinh minh phAildm gi, ph6it6 th6i
d6 nhu thd nio ddi vdi c6ch mang. "Minh c6 nOn h6t long hop t6c vcii
c6ch mang kh6ng ? Hay minh n€n cho xem trong it l6u nfia ?" Dhu
sao t6i cfrng kh6ng b6 nuoc ra di theo ldi khuyOn cfra anh t6i : "Mdy
cf di c6i d6. Sau ndy ndu thdy cdch mang tdt thi tr<i vb, hdng c6 gi trci
ngai hdt. Ndu mdy <i lai dd rbi thdy cdch mang hdng t6t thi ching c6
cdch ndo di duoc nfra dAu."
Mdi cho ddn khi bi bdt giam, t6i v6n chua hdt long hop tiic viii
c6ch mang, v6n nghm gift thdi d6 chd xem. T6i dinh trd vb vcii ruong
vudn, cu th€ tldn mf c mua sin m6t c6i m6y cdy nh6. T6i n6i v<ii vcr
t6i, m6t ngudi chua ting sdng ldy m6t ngdy ci th6n quO :"Td ti0n anh
ld n6ng dAn. Minh sE kidm mua m6t midng ddt ghn Vinh Long rbi dit
con vb l6p nghiOp <i d6. Anh sE lQp vuon, ldm ru6ng. Em sE coi s6c
nhi cfa, con c6i, c6 th€ nu6i heo, gd, vft. Mdy dri'a nh6 cAu c6, mo
hdn dudi rach. Ch6c ba m6 cfing vb vcii minh nria." T6i mudn trd lai
ddi sdng Rach Ranh.
Du dinh binh thuong dy rdt cuQc chi ld mQt gidc mo thoi. Mot
th6ng rudi sau, gid dAy t6i met m6i l0 t*ng bucic chin trucic m{t anh
b0 dQi tr6 tlang sdt ru6t vi dd ddn gio com trua :

- Di. mau di. con chhn cho gi nria.

L<ii Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 67

Nhing v thu'c chinh tfi tlau tien.

Khong ldu ltic trci vb phdng giam t6ikhirn ph6 Hidn.
rnrit cuu cirn bti Cr3ng Sin - Ngrroi tir xd liOnr s6 tdm de bi di
chuy'dn. I)Arr c<\n nt?a nhring ltii thi thhm ching t6i dil tring
trao <16i v<ii nlrau. l'0i cirn tLrtlrrg nhtr mOt nrdt mht, khOng
phhi chi r)i trhring cuirc dliu lio qLra khe cria; nhtrng tdi c1l clrn
kh;ii vb IIidrr nhrr m0t ngrrrii c6 cri tinh manh, nr6t d/rc tinh chn
thidt d trong tu. Str hiOn cli0n cr-ia llidn lA bdi hqc vb su chju
<1rr rrg vir can alAm. nri sau nhl't6iit t'im thdy d m6t ngudi tir gdc

kh6ng phfri kfr6ng chidn.

DOm dy t6i bi dinh thtic bri'i nhfng im thanh x6 cldy

vi tidng n6i trong con ihrcrng ddn vdo phong giam. Nhiing ttr
nhAn nr<ii ddn. Nhfing phu nti vi tidng kh6c ctia t16 em. C*a
phirng giam d6ng 6p - phong giarn sd tAnr. Ddng sau cdnh crla.
ctl tidng kh6c vang lOn ttic tudi. Moi nguoi thric d4y chAm chri
nshe.
68 Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

E, sd t6m ! sd t6m ! Bi ld ai ?
Sau cing ngtrdi ti mcii hi6u nhirng gi tlang xdy ra.
M6t giong n6i k6o dii qua cdnh ctla - giong nr0t phU nfi ! 'I'6i
c6 cfrrn gi6c mdi ngtroi nhrr ngrrng th<i. Bri b{t tthu kd lai hoin
cinh cfia bd. Ban tlhu, thdt kh6 nghe. f idng n6i cfra bd bi cdt
quang gifia nhirng tidng nhdn nh6o chung quanh.

figflrfpting ldrn bn qu6. Tui n6 ddn phat cho , m6t vditt nhAn

Bi ldng yOn mdt tho6ng rbi ngen ngiro nucic rn6t. Rd

so nhtrng vdn cd tinh n6i vcii moi ngudi.

- Anh nghe t6i n6i kh6ng ? Bi thi thhm.

- C6 ! T6t l6m. CLi n6i nhu vdv di.

Va be b6t dhu kd :

-Tui t6i tr6n bing thuybn, c6 chd,ng t6m chuc rnang.

Cl6 dtia nAo d6 phAn, nOn tui t6i bi b*t. Chfing giri con t6i. Anh
c6 nghe tidng n<i kh6c kh6ng ? N6 m<ii mrroi t6m rhdng d.
Ngu<ii ta kh6ng cho n6 <i v<ii t6i ? C6ng an biit n6 d.chung v<ii
rnd t6i, nhdt chung v<ii mdy bi khSc cirng di chung ghe <i tting
kia k'ia, phong tap th€.

Sao ho lai gi* bd m6t minh ?

Vi t6i ki m6t rrong nhfng ngudi td chfc.

- .Ngrro.i din bA rrE nhy c6 l6i n6i chr"rv0n c6 r,6 hoc

thtic. 'I'hi ra ch6ng bA li nrdt giim <l6c m6t nhd fring hang lcin
d SAigirn. M6t ngrrcii ban ctia ho <i ltach Gi6 nrach rlng co
ngrrdi nru6n bdn chidc thuybn d6nh cd v<ii gi6 cao. Sau d6,
nhibu gia dinh chung tibn lai vdi nhau d€ mua. tinr ngtr<ri l6ivi
Irrong thrrc. Ngdy khdi hAnh, clc gia rlinlr xudng Rach Gi6
bing nhibu drrong khAc nhau. f)0m xu6ng moi ngtroi ttA <i trOn
thuybn, ne o vio noi ridrrg bi0t ndo d6 tr0n s6ng. K hodn . chdng
trrrcic khi ghe st?a soan nhd nco, hai chidc ghe c6ng an xudt hiOn
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 69

, ci nh6m ttbu bi b{t. Bri nghi c6 th€ ngudi chri ttA th6ng rlbng
vrii cdng an tri ldu, vi cfing c6 thd c6ng an ua chri j,vtng Rach
Cii6, noi thtrting thdy nhfing nguoi tl6 thj v<ii xfch tay,6o quhn
ve thi thenh xudt hitn. C6 th€ m6r trong hai ttibu
tt6. ChuyQn
nhy xdy ra nhrr com brla. Rach Gi{ nay cac tinh ven bidn cl gi
hdp ddn tldn tt6 ai ti thdnh ph6 cfing mudn 116 x6 vb, n6u kh6;
phdi lA di vr.rot bi€n.

Sudt cI d6m, t6i nghe ti6ng nguoi rtdn bi kh6c m6t

niinh. T6i nhri lirng ttirng nAo bi sE duoc th6 sd,m vj drr6
con
con nh6 dai. Ho lim gi vcti dtia tr6 tho d trong tir ? Ddu
sao,
183"&'s.'
s{:q d*i,' r u e Jr fi t,f r. fish r',hl'.tbia I 8 l,} [gBr" htt
phdi tti hqc t{p ddi h4n.
Tdi miOn man nghi vb ngudi tlin bd k6m may m{n
nhy, ttdc biOt vb df a con ctia bi. Nhung cfing ching thuong hai
nhibu vi bi ta li ngrrtiigiiu c6 mang theo tdt cd tl€ tr6n ra nudc
ngodi thay vi <i lai rl€ ginp dci moi ngudi.Nhring ngudi nhy th.i
kh6 hon ngrrdi tr) b€n canh <i phong giam sd ba, t0nNam Theo.
Chring vdi th6ng trucic dAy, 6ng ta lA vua <i ving Cho Lcin.
Ong ta lo an ninh bAo v0 nhibu rap chi6u b6ng vi phdng trA, vd,i
cic sio huy0t cd bac vi nhiing nhd chfa tlidm. M6t nguoirlhy
quybn thd nhtr 6ng ta, nay nhu con cdu non, khtm nrim trtrdc
nhiing anh cai ti chua rthy 20 tudi. T6ich{ng ngac nghi0n thdy
6ng ta trong tir, cfing ching ngac nhi0n thdy ngudi tlin bd nhy
<i dny.

Nhung t6i itd lim gi <i day ? Dang ldm gi <l il6y ? Tai
sao b.i giam chung vcii nhring ke t6i l6i nhy. Khi ngudi ra bj
b{t
gir'i kh6ng duytn cd, phln ting dhu ti0n li srr gidn gi*. Ngrroita
phAn kh6ng lai v'i srr v6 tOi c0a m'inh vd chtrng tloi h6i hon li
$i
dtroc thfr ra. Nhrrng vrii tlrrii gian gdm nhdm trong tir, su c6 t6i
se, trd th.inh c6 li le. Gi(t d6y anh ra tha thidt ducrc tu do,
clhu
clro srr ttr do di tt6i vdi nhirng cri dd tfit. Chting sau siu tuhn l€
sdng bi6t l6p v<ii chrit com rlhy crit <l€ in thinhAn quan vb hanh
phric crla anh ta tA mo ucic c6 dtroc nt6t midng thit hoic
70 Ldi Khai Cfia MQt Nguoi Tlnh Nghi

dudng; hay it ra cfing clugc chuyQn trd v<ii m6t ai d6.

Dibu tl6 giSng nhu cdu chuyQn mi thuti nh6 cha t6i
hay kB khi t6i than phibn cqc kh6 : c6 mQt gia tfinh c6 mudi
hai nguoi s6ng chung trong c[n nhd chj c6 m6t phdng. MQt mtrt
Vi nghe nhfng ldi phin nin than th<i, ngrrdi cha mang con
ngrra vdo trong nhA. Mgt vii ngAy sau, 6ng ta dem ngtla tli ch6
khdc, moi ngudi sung sudng tti0n lOn nhu chua bao gid c6 mQt
cdn phdng rQng rdi viy. Cfing gidng nhu trong tr4i ti Trhn
Flung f)ao niry : tg do chng bj ldy mdt di, udc vgng cirng bj sgt
gi6m. T6i ch'r mQt minh, niy v) cic lf do vd c<i. hg tr6i buQc tOi
lai. O <li€m nhy, nibm vui li d6i bin tay dugc tq do virdugcc6
nguoi <f€ n6i chuyQn ho4c co I sd s6ch .,IC tlqc
Hanh ph 0c tt6 ttdn v<ii t6i vio mbng mu<ii thdng 1'6m
nim 1975, ngiy cudi cirng cria tuhn l€ thf bdy. Thi, mQt anh bd
tl6i <ldn phong giam m<i kho6 tay t6i vi cudi n6i : Anh s6 qua

phong giam t4p th€.

Mting qu6, t6i mic 6o <1uhn vdo rbi tti ra kh6i phdng
giam. -Ihi li
anh b0 dQi t* td nhdt mi tOi gip. Anh ta n6i
chuyOn vd cudi dd ding. Anh nh6 hon tdi vAi tudi. T6i c6 dn
tuong rlng anh ta c6 cdm tinh v<ii minh. T6i h6itlai anh ta mQt
cdu h6i chu may :

- Anh thi i, c6 th€ nio mQt ngudi bj b{t lhm mi b!

giam 3 hay 4 ndm kh6ng ?

Thi ngdng <lhu lOn vi ngac nhi0n nhin tdi.

- Sao ? Ba ndm ? Kh6ng bao gid ! MQt nim lA cing.

Cdch m4ng tha thf nhring ai chi ldm ldi thm nh6.
Dring tnrdc phdng giam tSp th€ A, khi c6nh cfa md,
t6i hhu nhu bi tl6nh b{t lai b<ii mtri tanh hdi nbng n4c. Phdng
liam dni vd hgp, d6 l2 thu<ic ddi, 4 thrr<ic ngang, khoSng 5, 6
chgc tir nhdn, nhu hQp cd mdi. PhAn x4 clhu ti8n t6i chu mong
L<ii Khai Cfa MQt Ngudi Tinh Nghi 7l

sao drrcrctrd vb kh6m sd nim nhu cfi, ti tt6 c6 kholng tr6ngit

cfing vio khoAng vAi m6t vudng. co chd di chu riOng. B6ng
16nr
dung tOi thdy mQt mdi.

- Rbi. c6 thOm kh6ch m<ii !

MQt gigng khdc vang lOn :

-E, tOi bi6t n6 ! DoAn Vdn To4i... N6 lA sinh viOn Vi0t

c0ng.

T6i nhdn ra giong n6i vi khu6n m5t anh ta : Ring, tOn

h{n, mdt vu ttng theo d6i t6i su6t nhfng chudi ngdy sinh vi0n
tranh ddu.
Anh bQ d6i The bdt moi nguoi im l{ng, vd nghi€m
giong :

-Til ddy,l'hi n6i rbi chi vio noighn cdnh crla

m<ii ngfi
tr0n b0 xi ming ch4y doc theo chibu dii cin phdng. D6 ld ch6
t6t nhdt trong phdng giam, bdi v'i nim canh crla, tho6ng kh'i.
-'I-ir nh.ln m<ii li trtr<ing hop dlc bi0t, anh ta mi€n
-Ihd-
c6ng tic. tuy€n bd. Moi ngudi ngac nhi0n b<ii nhf ng ldi
d6. T6i thdy mdt mIt vir lidc nhin l'hi. Taisao anh ta ddi xd vdi
t6i nhrr vAy ?'l'hd tlrra tay chi vio chd ghn crla']tt nhdn ndo ngri
tldy phAi tli tim chd kh6c. Chd nhy cria Toai !''
'l'6i
hoAn toAn bdi rdi. Lric v6i vdng ngbi xu6ng, t6i
nghe dutrc ti6ng nhd to ci'ra b4n tir. Lim sao t6i trenh khdi
nhiing nghi ngh<i qua nhiing ldi gi<i thi6u nbng nhng nhu vdy ?
RiOng t6i, t6i th{c rn{c. kh6ng hi€u clAy li cim dinh c6 nhAn cria
-I-hi,
hay li cluydt tfinh cfia cdp trOn ?
Mdt giong n6i quen thu6c <tdy t6i kh6i su trhm tu :
"Tdt <li{y. sd ndur giri may laic6 mlt ri ttdy nrla !"'['6inhen ra
ngay giong n6i cira Nguydn VIn Ili6n, cu u ding vi0n d phong
giam s6 tdm. Anh ta nh6 con. Mdi lhn nrri miQng ctrdi d€ l0 ce
him rlng b.it vdng; v<ii el6i mlt s6ng nhung ddm ddm nhu di
72 Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi

su6t vdo tim nguoi khdc.

- A ! mdt tir nhAn n6i, CQng sAn n6i chuyOn v<ii cQng
sin. Hidn quay l4i anh tr*ng <tdi m{t. Qu6 khf vA tu c6ch cria
I{idn di l}m cho cA tl6m min thinh.
-Ioai ldm sao mir cdne sin duqc.
-Tidu tu sAn nhtr
Ili6n gidi thich.
C[ng th{ng chst tan bidn thay viio bdi nhfrng kii n6i
6n io n6o nhiOt rnA t6i tll quen tlru6c. Ngudi din 6ng md t6i
djnh thd chd chudn bi di chuy€n <lb tlac <t€ xudng <tdt, nhung tdi
clA ngrrng tay anh lai.

- Ong cf d d6, D6 li ch6 cria 6ng. T'6i ngri dudi tldt.

1'6i n6i.

- B0 dQi n6i thi phAi bi6t vAng ldi Ngudi tt tr4c tren
nim nruoi n6i.
- T6i chju tr6ch nhi0m vb vi0c d6. N6i xong t6i ngbi
xudng ddt nhrr tt€ x6c nhdn ch6 cria minh. Ong cg khdng chiu,
t6i drra giAi phdp 6n hda T6isE lOn d6 khi nio co chd trdng kd
tidp.

ThAi dd crla t6i tlA chinh phgc duoc tinh cAm c6c ti
nhdn kh6c, mQt 6ng gid tOn Nguy€n Thd Thao; ngudi mA sau
d6 t6i bi6t duoc rdt nhibu chuyOn. Ong Thao dd dinh hai muoi
bdy nim trong su6t cu6c ttoi sdu mrroi hai tu6i cfia 6ng tl€ d tir;
dudi thoi thu6c dia Ph6p, chd rt6 rt6c tdi Sdigdn, vi nay dtr<ii
thdi cich mang. Cha tdi IA Clhi Hda, me tdi li C6n Son 6ng
thudng n6i tlira.
Phdng giam tdp the A. dii vd hep, vrii trhn cao. O
cudi c6 m6t phong nh6 ti. vdi m6t 16 tr0n nbn nhA vd m6t voi
nrrcic. Doc theo trr<ing b0n phAi ld nhting b0 ngri hirrg xi rrring,
chidm hdt hai phhn dien tich; chria rn6t tdi di nh6 chung hai
thrrdc <1€ ti nh6n dirng holc di chuy€n tl6i chf t. T'rucic d6,
Loi Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi 73

phirng giam chi c6 ch*ng hai chuc tr) nhdn n€n kh6ngqui chen
chric. Ddn hic t6i vio d{ tdng lOn s6u chqc mang.
Quay lai Hidn, ngLrdi c6ng sAn c6 hdm rlng viurg t6i
n6i : Anh bi6t khOng, khi bi giam d dAy vio nim 1970 t6i thdy
hAnh diOn vb minh. Gid dny t6i khdng bidt niinh hlnh diOn hay
xdu hd n*a. Lai bj gif chung vrii nhfi'ng tOn mAt vg !.
Th6i minh tAm su di. Anh sE thdy thoii m6i khi n6i ra
hdt. Hidn niri. l-ui tdi gid rinh nghiOng clhu kb nhau tdm su vb
cu6c tloi nrinh. Kh6ng hi€u sao chi quen nhau trong thoi gian
ngln mi t6i ciim thdy thuong vd ghn gfri l{i6n v6 ctng, d anh
t6i tim thdy hinh dang anh Hai ri Rach Ranh bin h4 m6y bay
Ph6p.

Sau khi xong trl tdi nim 1964, tdi rcyi Vrnh l-ong, b{t
dhu cuOc phi0u ltru lcin v6 SAigon. 1'rong sudt thdi gian hgc t6i
<i gia tfinh ngudi anh t6i d Siigon, ba md t6i vdn d Vinh Long
nhu trtrric.
Mia hoc b6t tthu, t6i ghi danh vio trrrdng Dtroc. Lf
do chon nginh nhy chlng phrli t'i t6i thich thri d€ trd thdnh
drroc s't, mi btii chuong tr'inh hoc ng{n hon y khoa, vi0c lim lai
d€ kidm hon so vcii c6c nginh nhAn vhn hodc ludt. VA t6i kh6ng
mu6n tr<i thinh c6ng chric ndu v6 alai hoc sr.r pham hay k! su.

Nhung rbitdinhAn ra ring tkl kh6ng phiiln sr; lqa

chon thlng. Tinh thhn trudng du<yc ci'r k!'kh6ng tin ndi,
phrrong phdp gidng dav vd chtrcrngtiinh hocch8ngragici. CA
hoc tiinh li bAn sao ch6p cila h0 thdng gi6o duc Ph6p vio thAp
niOn ba mtroi, chi th'ich hop cho thd ki I9. Te hon nfa, tdt cf,
s6ch tham khAo phAi toan Ph6p ngrl. 'f6i ching vui vi thtrc td
sinh ngt? PhAp t6i kh6ng b?ing so vrii cic sinh vi0n hgc d cdc
trrrdng -l-Ay. Hon nrla, tlAy li bdng cci dnh hudng thtrc ddn
Ph6p con <l€ lai cho chring ta.
74 Loi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi

Dhu tiOn pjii ki6m cho ra 10.000 tlbng, trrong duong I

th6ng luong c6ng chtic d€ tr{ cho m6t nhd thudc d€ hoc tdp srr
6 thi{ng v<ii nhfing nghiQp vq nhu con nit choi hic nhd m6t it
hoat d6ng c6 tinh cich dtroc nhrr pha chd thudc pommade,
srrppositoire nhet (fit... M6t s6 ciic giAng viOn <i trrrdng duoc
nhtr nhiing con vet, chl 16p lqicdng thric tlA tl€ lai trong sich vd.
Cric girio su nhy chi c6 m6t sd nh6, rn6t giai cdp ilrroc tru dii
dhy ghcn ty, lai cir tham vong nru6n n6m girl <t6c quybn md
drroc phdng nOn han chd s6 sinh vidn t6t nghiOp hon li day ho.
Vi vAy ho tli tao ra nhiing m6nh kh(re cho c6c sinh vi0n. C6c
phin khoa kh6c nhtr lu6t vA vin khoa cfing ttrong trr. O d6 m6t
trong nhting phuong ph6p lAm kh6 sinh viOn d€ kidm lcri li in
lai th{t nhibu cfc biigiAng vi bdn ra vdigi6 cao cho sinh vi€n.
I)dn nirm kd ho lai thay tldi rn6t vAi phhn trong biigi6ng, vi vdy
bii giting trong nim tnrcic kh6ng th€ dtng drroc nrla. Kh6ng
c6 phLrong ti0n gi il6 sinh viOn nghiOn ct'ru thtm, cfrng kh6ng c6
br\n cdi th6o ludn gi gifia trd vi thhy. Da s6 cdc gi6o su lir nhiing
Ong quan day hoc.

Nhtrng cudc thi thi qu:i stic dCrc doin vi bdt c6ng.
lloc sinh phiichrrdn bi cd nrdy mdn lroc rJd thi, rldn ngiv rhi.
h6c tlrinr 2 tnOn dtr<yc thi vidt, ai <lfi rrr€m rJAu i m6n vidt rn<ii
drr ryc viio vdn dirp ciic nrCru c<)n lai. Vi hoc trr\ cp.ri dOng. gido srr
tlui it. nOn c6ch tl6 gidi han sd sinh ri0n. Mic khhc, ra
<1<i
trrrrrng circ dtroc si chi c6 rn6t con dudng ld nrd tiOnr thudc
hdn, cho nOn sd duoc sj cing d6ng, thi su bu6n b6n cingit lqi
nhudn . Vi rrhibu canh tranh, d6 cfrng ld lj'do thhnr kinh md cdc
l'i gi6o su klr6ng ntu6n cho ra trrrdng r:hibu drrcrc si.
O ViCt Narn, kh6ng gi6ng nhrr cic nudc tidn bQ kh.{c,
dtroc sl <l"rtrc coi thuOc thi\nh phhn giriu c6 thd luc. I{hu hdt cic
gi6o srr xudt thArr tri giaiciip c6 thd lrrc vd tibn tii, do c16 trudng
d u oc goi li trtrcing crla nhi gi?ru. 1-hrrc trang nhy dA in siu vito
tlong t6i m6t srr gidn dii, t6i thdi thhc, tdi j'nghi chn phAi ldm
m6t gi tt€ cii td.
Loi Khai Cia MQt NgudiTinh Nghi 75

C6ng viec dhu ti6n lA t6ida td chric in laicic bdigiAng

gAy qui, cho b:rn dai diOn sinh vi6n vi dine tibn dy tl6 ph6t hAnh
nr6t to bho thrlc d.{y su cii td.'I ri bdo Iloa
cLia trtr<irrg ducrc d€
Sirng cria sinh viOn drrsc khoa radoi. Iloa sfng li tOn ctia m6t
thri hoa thdt dep chi m6c <i noi th6n gi6, thti hoa cria giciibinh
dAn. kh6ng c6 dinh dSng $i ddn truting dtrnc. T'uy nhi0n cdn c6
nghii ld sf ng nd hoa. tl€ chdng ddi lai chd tlQ qudn phiQt sau
Di0m.

Tti sau cu6c dio ch6nh, sinh hoat chinh tri <i mibn
Nam nhu mQt trd hb. Chd d0 Di-em duoc thay thd b<ii tam-rlhu-
chd tucing ldnh. Nhung sau d6 mdy th6ng lai bi tu<ing Nguy€n
Kh6nh lat dd.
ViQc tlhu ti0n lA KhAnh moi I sd nhAn sl bdy l6u d
ngoai qudc vb ldm phu t6 cho 6ng ta. Ch*ng vAi th6ng sau
nhfng tay cai tri m<ii nhy lai bj thay thd, ngoai tni Kh6nh.
Nhung kh6ng bao ldu, tfdn th6ng 2 n6m 1965, Kh6nh bj m$t
tudng ldnh vd dai t{ Pham Ngoc ThAo lat dd. Dhu vdy nhtlng
ngrrrii l6nh dao mcii nhy rtA kh6ng n{m duoc chinh quybn l6u
ddi dlroc, vA sau cring chinh quybn vb tay Nguy€n Cao Ki, vd
Nguy€n Vin ThiOu. That le hdn loan bidn chinh trudng mibn
Nam nhu c6i cho, cdgian x6o gi6i, chri kh6ng phdi tdi c6n hay
thi tluoc
lOn l6nh tlao qudc gia.

Hai 6ng tucing nhy, mdi nguditlbu c6 m6t tt6m chinh

khdch vi I sd tucing l6nh kh6c thudn cting sau minh, c6 d6nh
b6ng cho nh{n hiOu vb sfc manh tt€ lim cho ngudi M! tin
minh. Nhung I tflp hop nhu v6y ch-r le I tep hop bb ph6i tf€
tham nhfing, 6n choi, hudng thu, chri kh6ng phAi ld I tAp hop
cria nhring dhu 6c kinh bang td thd, do d6 mgudi nfm quybn <i
dinh D6c LAp 6A, t* t* trd nOn l0 thu6c hdan tdan vdo Hoa Kj,,
md kh6ng c6 m6t khd ning ndo tfd chinh phqc quhn chring.

Chtng t6i nhin nhfng trd hb khdn khd d6 nhu mQt

hinh dnh dua trii sup ttd ctrd C6 kh6ng thd tr6nh kh6i. Thuc td
76 Ldi Khai Crla MQt Nguoi Tinh Nghi

thi My dl tich cqc can thiOp kd t* th6ng 3 n6m 1965. Kh6ng c6

nhftng su hd tronhy, c6c chd <lQ d mibn Nam dl thua tr6n tr)
ldu.

St1 gia ting bdt dn vb chinh tri ldm ngudi ta tidc nudi
Ngd Dinh Di0m, dd ddng tha thti cho Di0m hon. Ngodi nhring
l6i lhm, thi0n ha thtrong n6i6ng Diem tr6ngc6 vE lA ngudiy€u
nucic hon ThiOu-Kj' : it ra 6ng tl6 kh6ng qiry ngdi trudc Hoa
K'.Ve thqc ld o6i [m thay nh6n x6t ctia c$ng sAn thay ngua
Di0m blng ngqa Thi0u Ki' thdt lA thing. vd tbi te hon nfa lA
ngua sau lai bdt tAi hon ngua trudc.

R6 rAng mQt h'inh thfc thuc ddn mdi dang tidp n6i,
kh5c biQt vrii chfr ngh"ra thr;c dAn PhAp, nhung cfing chung bAn
chdt : Vi0t Nam lai bj ngudi nudc ngoii quydt rljnh. Que that
ngudi M! kh6ng phdi ld nhfng k6 bdc lQt kinh td nhu Phdp.
Ho d€n vdi chitu bAi BAo v0 cho nh6n dAn mibn Nam chdng lai
su bdnh trucing cria C6ng sin. T6i vi ciic ban httutlA thdy 16
rirng nguoi m! tl6n Vi6t Nam tt€ chi tl6ng vai trd trong kd
hoach toin chu chdng chri nghla c6ng sin vA ki6u M!. Cdng vb
lliu vb ddi thdy rd ho ching quan tam gi tdi nh6n dAn Vi0t Nam,
hodc ho quan tAm theo l5i M! chlng ldm cho nhdn ddn VN ytn
tdm chft nAo.

Sau khi Thi0u n{m chinh quybn tr} nlm 1965, mUc
tfich cria nguoi M! dA 16 rOt. Trucic d6 ngudi M! cd g{ng hdt
sric tl€ duy tr'i tinh trang nhu cfi, nhung rbi nhring ngudi linh
My bft dhu bdnh tru<ing. Tri con sd vdi chuc ngin gia ting <lCn
viri trdm ngin. Ho tt6 vdo nhiing xe ting h4ng n5ng, nhr.ing lon
Coca Cola vtit dhy dudng ph6, tdn nhring di tich thiOn nhiOn
nhu Ngri Hinh Son Di-Ndng. Khi <t0m xudng g6i mdi dim
xudt hiOn d con sd tl6ng ngai. Khfp noi trin ngdp nhring hAng
h6a tiOu thg mi nguoi ddn ch[ng bao gio mo udc trudc d6.
Nan 6n c{p tlA trd thinh mQt kl nghO. C6c m6n hingrlAnh cfp
t* c6c kho PX cria qu6n dQi My ddy tlhy d trung tdm SAigdn,
mQt thi trudng cu<ip giut c6 tidng. Mgi thri tt kinh deo m6t
Loi Khai Crla MQt Nguoi Tinh Nghi 77

cho t<ii tri lanh, 6o quhn nhi binh cho ddn thu6c tay. vi c6c
liinh l6a the. Vd,i nhfing mdu chuyOn ctr<ii ra ntrcic m6t. Nhrr
cdu chuyOn m6t nhi chtia db Mi de bj d6nh c{p thtrong xuy€n
tldn ndi ngtrdi M! phAigfn h0 th6ng ca-me-ra tu d6ngtt€ ki€m
so6t; nhtrng rbi nhring m6y ca-me-ra d6 cffng bi tt6nh c6p lu6n.
Chuy0n cria m6t chri finh M! sdng chung vcii m6t ban gdi
ngrr<ii Vi0t; ban tlhu c6 ta mang ngtroi me nghBo kh6, dau y6u
cria minh ddn d chung; sau 116 ddn nhring dtia con ctia ngudi
chi n6i ld de bi chdt trong b6m dan; sari'cf,'ng lA nguoi anh ddn
d, nhung thdt ra chdng ta ld ngudi yOu c6 gAi, vi nhfing dfa
con cfia ngudi chj kia chinh ld con ri0ng cfia bd ta.
N hiing tliOu cuoi ra nucic mlt tt6 nhu chidc ddy thong
ldng. N6 x6 quO hLrong ra tting mAnh. Moi nguoi tlbu thdy su
phdn hod xI h6i ciing ngAy cdng r0 haihon. Tdt ce le nhiing ndi
mu6n phibn cdng chbng chdt cdng girm nh{m tAm tu moi ngtrdi
Vi0t; thanh niOn k€ ci binh si thich ngbi hing gid d qu6n ci ph0,
nghe nhac fiy mi kh6c than nric cho ttrong lai tr6i tli nhrr
nhring cdng r6c tr0n cdc dirng s6ng. Cu6c chidn vi trrong lai ho
ph6 thdc cho ngtrdi M! tlinh liOu. 'l'hoi gian nhy, rrOn m6irnoi
ngudi thucing hay n6i : Oi tdi dAu t<yi, chdt nay s6ng mai lo gi.
T6m lai moi t16t trr xl h6i. truybn thdng dan t6c vd
gi5 tri luin l!' hodn toin rhay ddi, c6 khi bi xo6 b6. Ngiy trudc,
iin cdp. gian lAn bi khinh khi ve rhat ld xdu hd. ThAp niOn ndnr
1960, ch6rn chja clrroc n6i c6ng khai <i c6c qu6n ntrcic, b6n
bdng cdp. gtii con di thi. thuven chuy€n si quan...cltroc n6i m6t
c6ch hlnh di0n <i cdc bin tidc, <i phong khdch kh6ng con giliu
didm, e db gi cr1. Gi6 tr.iluAn ly ttA thay ddi, ngudi qudn tf trong
sach bi coi li ngu si khd dai. k€ lrrong leo gian xtro dugc coi lA
kh6n ngoan, th6ng minh.

Xe h6i VN trong thoi Phdp dd h6, clii c6 nhfingc6 g6i

didm nrdildy Phip, ngoaitrui m6t s6 nh6 gia dinh VN thuong
Irru. nhu tdt ci clbu bj dAn qu0 xem thuong gqi lA ldy TAy hay
Me 1-Ay. Vi Ph6p ddn xri ta tl€ xdm ltroc, vi d6 ld Tdy thuc ddn.
78 Loi Khai Ctia MQt Ngudi Tinh Nghi

Ngtroc lai. quan niOm M! xdm luoc kh6ng <luoc

chdp nhAn r6ng rii phhn t'i str tdn irc cria ngtrdi M! kh6ng c6
nhrr ngucri Ph6p. phhn vi khi My il6n ho dem ci str sung itc
kinh td, vi0n trg dbi ddo vi hio ph6ng hon phdp vi 2 muc tfrch
c6 kh6c nhau. N6u thuc dAn Phdp tt6n VN dd thi hdnh ch6nh
s6ch thuc ddn b6c l6t, dilng stic manh rf€ 6p chd, tHi C6ng sdn
ding l!' trr<ing yOu nudc, t'inh ru dAn tQc d€ khul'dn du, vri M!
thi dirng tibn cfia tt€ dnh hudng. Do 116 nguoi phrip chi mua
titroc nhting k6 hdn nhit, b6n ntr<ic, C6ng sln kOu goi tluoc
nhfng ngr-r<ii yOu nrrti,c. hy sinh, ng;iy thcr, vi Hoa Ki, t{p hq,p
duqc nhring con bu6n chinh tri, nhiing nguoi ham tibn cia.

Mic khic. trong khi thtrc dAn ph6p tdn bao nhu vAy,
ho lai marrg tldn VN m6t nbn v5n ho6 sAu stc nrd rn6t sd ngtrdi
Vie t dA hdp thu. kd cA nhring ngtrdi ch6ng ph6p. Vin ho6 phAp
dl rlnh hrrdng ddn vdn hoc VN nhtrng n6 kh6ng ldm bing hoai
xii h6i ViOt Narn. tiOu diOt truybn th6ng VN bAng su cti rnit cria
M!. Ngrrtii M! tldn VN kh6ng mang ddn m6t thf vrin ho6 niio
ngot\i sric manh r'dt chdt. Kj, la thay, nrr<ic M! trong khimudn
truybn bA d0n chfr - nriic dri ddn chfr kidu lvl! - trongtl6 nhdn
dAn ttr do lrra chon nhirng nhi ldnh rJao cfia ho du oc chon s.{rr
bdi hai tting C-'6ng Hoi vi DAn Chri, rlii tai VN lj,,ttr<ing dAn
chri nhy khdng <lrroc ngtr<ii Mi tri0t tl6 6p dung. Ho nrudrr
ngrr<ii VN phii chon lrra m6r thri ltlnh dao nri horlbng j,. vd ho
mudn nht?ng ngtroi linh dao dy phAi lArn theo ttibu hg bAo, tti
cAch lim chidn tranh tldn c6clr kdt thfc tr6n chidn, tti c6ch xri
dgng vi0n tro ddn cdch gi6o duc <i hoc drrring.

Nhr?ng nhd ldnh dao Nam VN. dt do M! hQu thudn

mir nim quybn hinh, nhrrng ho kh6ng ph{i ln ngudi M! cho
nOn chinh quybn Siigon dd 6p dung ddn chri ki€u M! m6r c6ch
hAi hu<ic, vi lu6n bf,t mdn vdi nhfing chi thi ki€u c6ch cuA M!"

Kh6ng ph6i chi c6 nguoi C6ng sAn m<iich6ng M!,

Ldi Khai Ctia MQt Nguoi Tinh Nghi 79

mA ci2 6ng 'l-hiOu - Kj, cfing dbu c6ng kich M!. Sinh viOn hoc
sinh, quhn ch[ng, c6ng nhdn, tri th*c ttbu giSn giri vi sfrc manh
v6t chdt vi str hi0n diOn trin ng4p crla quAn <tQi ngo4i quodc
trOn qu0 hrrong minh ttA cii bia trOn thdn xdc dAn tdc, khidn
cho nguoi ddn phAi chon lua dd qu6c M! hay C6ch mang
CQng sfln. M6t s6 l<in sinh viOn, tri thf c, trong tl6 c6 tdi kh6ng
tin tu<ing <i thi0n tling CQng sin B[c Vi0t nhung chri nghia 5i
qudc vi ldng tt1 hiro din t6c cfia ho giSn don nglii ringit ra Hb
Chi Minh cirng li ngtr<ii Vi0t, vi MIt 1'rin giSi ph6ng cilng li
cria rnibn Narn vA phiA d6 kh6ng c6 mQt triOu quAn Tiu hay
Nga. VN thrrdng hay n6i c6u ngan ngri : Ta vb ta tf m ao ta, dtr
trong di dgc ao nhi vdn hon.
Sg viOc dting vb phe nio hay kh6ng tlting vb phe nio
cd tiry theo qui tr'inh biin thin cfra m6i ngtr<ii. I 0i kin llrr ri
vting qu€, muc kich srr tdn dc crirthrJc din Ph6p xArn lunc, c0a
srrdin rip chd tl6 DiQm, vi chua bao gi<i lii nan nhfirr cria C.S.
mi chi thdy nhiingngrrdi theo CS hay bi b{t vb tQi theo CS ld
nhiing nguoi yOu nuric, tlii lirrn sao tdi frng h0chdd0 Siigdn vi
ch6ng CS cho drroc. Mit khdc, su thinh vrrong cfia rnibn Narn
drii sdng tdi cir dd th<i. r'ii t6i con c6 thd n6i tidng n6i<l6i 16p v<ii
nhii rrrrcic. r,:i vhy t6icfing kh6ng th€ drit khoiit - hoac vi thi hin
phih sa'igon ho[c vi l,f trr<ing qu6 cao - md theo hen phi{ CS
dtr<yc. mic drh tri lic lOn Siigdn. s6ng cu6c sdng sinh vi0n, tdi
hay nghe drii phirt thanh lli NOi, dni ph{t thanh gizli ph6ng vi
tlrinh thofrng dgc cic tiri liOu bi mAt crla ViOt c0ng phd bidn cho
sinh vien, v.i sau nhy t6i gnp hlng nguoicria ho. kh6ng khinr\o
tOi bi tuy0n truybn gi vb cht'r nghiA CS nri chi tdp trung vb
nhiing vdn <tb nri ai cing c6 thd chflp nhdn ducrc nhu tl6c lQp tr1
do, nhAn quybn. quybn s6ng, ...
Ndu m6t ngrroi do vi0n tro M! nudi drrdng, nhd cuQc
di cu 1954 viro Nam l6nh nan CS, dii l?rm n0n sq nghiQp hoqc
tr<i thinh nhiing giai cdp thdng tri thi ch*c ch{n ngrrdi tl6 phAi
chdng cQng. thAn M! vi phAi b6o v0 ldy su nghiQp, tii sin.
danh vong md hq c6 rltrsc. t{oqc gi6 nhiing ngrr<ii <lA c6 tham
80 Loi Khai Cria MQt NgudiTinh Nghi

gia kh6ng chi6n ch6ng Phdp nay vb thenh thi - hoic vi chiu crrc
khd kh6ng thdu hay fi kh6ng thich chfi nghi{ CtS nhu ho tLr
nhAn - dl in n0n lAm ra th'i ch{c chfn ph{i thdn chinh quybn
S?rigdn di ho khdng thich l{m, vi c6 khi rrd nOn chdng cring
ntla. T'uv nhi0n c6 <libu ch{c chdn li nguoi theo CS hay kh6ng
ch6ng Cdng th'i hlc n:io cffng hdnh diOn c6 Hb Chi Minh, V6
Nguy0n Gi6p, vrii m6t ti€u sr? li c:lddi ttdu tranh chdng ph6p.
chdng M!, vn dA lirm viOc 116 | c6ch chdr sdng, chua k€ cudc
sdng gi6n di vd khd hanh cfia 6ng ta. Con nhiing ngudi chdng
CS hay ring hQ chinh quybn Saigon thi lirc nio ciing xdu hd vb
nhfng ldnh tu itai diQn cho phe ho nhu Ng6 D)nh Di0m.
Nguy€n Vin ThiOu, Nguy€n Cao K j,... vdi m6t ti6u s* kh6ng c6
gi hio hirng, vd kh6ng chfng td ducyc quydt tdm chdt sdng cho
lf turlng chdng C6ng cfia ho, chrra kd tldn cu6c sdng phong
ki6n quan li6u Di0m hay in choi, tham nhfing cria Thi0u-Ki,.
M6t cich kh6ch quan mi n6i phi6 Sdigdn hic nAo cfing phAi
bio chu{ cho nhfing ldnh tu cfia ho, phi6 HA N6i, th}nh qu6 vl
su nghiOp tlA tlfi chf ng t6 vd cl6nh 6ptdtclsu tuyOn truybn
cfia
phe <l6i nghich

Ng6 D'inh Di0m dri sao cfing lA m6t chinh trj gia, c6
nibm tu hio cfia r3ng ra, m5c ddr g0y ra rdt nhibu t6i I6i vcii nh6n
d6nnhu clAn 5p nguoi v6 tQi, <tin 6p phdt Gi6o. tuy nhi0n 6ng
co nhiing kd hoach cu rhd. rtic bi€t rd khi thdy su hiOn diQn
b at
cfia Hoa Ki gay phong h6a suy tlbi, vi kh6ng thdy tuong lai
cfra cu6c chi6n, 6ng ra vi Ng6 Dinh Nhu mudn fim mQt glei
phdp chinh tri v<ii phid CS dd <lrroc gifia nguoi Vi6t giiiquydt
v<ii nhau bdt chdp str c<i nrit cfia Hoa K!. Day li mQt thei
dO
can d{m chinh trj. lt ra drrcii triOu tlai nhy phi6 CS c6 it nhibu
kinh n€, vi Ng6 Dinh Di0m c6 kich thudc qudc t6 nao tl6.

C6c chinh quybn tidp theo sau Clbu do c6c qu6n nh6n
me trinh d6 chinh tri rdt non k6m. CA ttdi ho khh6ng bao gicr
mo tudng d6n nhfing chtic vu 16nh dao cao, chi bi6t chi tlAu
dr{nh tl6. Bdng chdc trd thdnh linh rtqo qudc gia, ldm sao
nhiing qu6n nhdn non k6m nhy c6 dfi muu luqc, tri kh6n tldi
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 8l

dhu vdi nhiing ngrroi chinh trj chuyOn nghiOp d mibn B6c? Ho
ch5ng nhiing kh6ng giy tltroc kinh nd nio d' phi6 tldi nghjch
mi cdn lim cho phi6 tl6ng minh ho ld Hoa K} khinh 16, xem
thudng. Nguy€n Vin l'hi€u chi duoc Nixon tidp <i nhd riOng <i
California chti kh6ng duoc chinh thfc tai thfi dd Hoa Ki',
kh6ng m6t l€ nghi cria nguy0n thri qudc gia; Nguy€n Cao K}bi
ngay cA tlai sri Taylor n6ivdigiong hdn xugc, khinh 16... D6li
chtra k€ ngubn g6c hq li nhiing nguoi linh cria thgc ddn Phdp
I-d m6t chinh tri gia, Di0m con bidt ding nhiing khdu
ching nhu bii phong kidn , dA thqc
hiOu hdp ddn <l€ gdy quhn
ddn . Mqc dir cd nhAn Di0m li mdt ngrroi c6 t6c phong, rdt
phong kidn, vd cA <loi DiOm chAng lim gi tl6 chidn tldu chdng lai
thqc dAn Phdp mQt cdch ctru th€. Sau <16. ThiQu-Kj, vi c6c
tu<ing linh vj drroc thrrc dAn PhAp ddo tao d€ bAo v0 quybn loi
thtlc d6n chdng lai cu6c dliu tranh giAnh d6c lQp cfia nhdn dAn
VN nOn kh6ng c6 m6t khdu hi0u gi, di mi ddn tti n*a <l€ chinh
phgc quhn chting vi kh6ng c6 I kd hoach gi rI€ xdy dung qudc
gia, dt chi ttd tuvOn truvbn. Nhfing ngrrrii lSnh ttao nhy v*a lAm
vtri hoc. do d6 ho cf kho6n thing cho ngucii M! vi coi chi6n
tranh nhu ld giria M! vi c6ng sAn vA coi l!'tudng chdng c6ng
nhu l business d€ trgc loi cho b{n thAn ho mi thdi.
Tuy nhi0n phAi nhin nhdn ring. t'i srr c6 mdt cria M!
cho nOn ngtrdi ddn c6 ttr do hon tru<ic thdi Di0rn. b6o chi tluqc
nhibu quybn ph€ phdn nhir nu<ic nhibu hon trtrcic kia. Do d6
loi dung kh6ng khi ddn chtr dy, c6c nghi0p dorin lao dQng, cdc
phong trio tr'r thfc di td chtic nhibu sinh ho4t chinh trj c6ng
khai tl€ phin ttdi chd rtQ. de ddi quybn ddn chri dAn sinh vA
trong kh6ng khi dy cdc phong trdo thAn cQng sAn vd c6c phong
trio l6nh tlao brii CS c6 co hdi b6c ph6t.
Phhn t6i, Vi thao thtic chinh trj, vd vi chuong trinh
hgc d Duoc thAt hibn chAn kh6ng ich lqi gi cho khidn thfc
chinh trj cfia t6i. vd cfing ching ham mudn c6 tibn, t6ighidanh
hgc th0m truong LuAt.
82 Loi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

Ndu xi h6i CS cin cf vdo str hy sinh ddn thdn tt€

tidn lOn. th'i xi hdi mibn Nam cdn cri viio bing cdp vd quen bidt
<l€ ti6n thin. C6 bing cdp l'il Tdi, nghla ld xong T-rung [Ioc khr
di linh, duoc hoc trrrong si quan. N6u rtit ti t:ii thi tli ha si
quan, rndc di c6i bing tri tdi kia chlng ph6i lA I thudc do gifia
su th6ng thrii c0a I anh si quan vd srl ngu ddt cfra I anh ha sj
quan. Dibu k j, la lA tla sd cdc ttrdng l6nh kh6ng c6 ai c6 bAng tri
tr\i c{, k€ cA tdng th6ng Nguydn Vin 'l-hi0u vd ph6 tdng thdng
Nguydn Cao Kj,. L0c bdy gio ngodi ph6. tr6 con hay hdt c6u
tlbng dao : Nh6 mi kh6ng hoc, lcin kim clai ny. Nh6i theo cdu
cdch ng6n Nh6 md kh6ng hoc, bidt ngAy ndo kh6n.

I-j' tu<ing chdng c6ng kir6ng dusc in kh6ch. nhring

ngrroi cd xriy n6 kh6ng c6 tu c6ch, cho nOn da sd thanh niOn,
sinh viOn hoc sinh kh6ng c6 ai m0 mOt vj l!, trrd,ng d6 cfr, co
quan dai di0n cho sinh vi0n nhiing ndm 60 clbu ch6ng chinh
quybn vi <Ibu thAn CS ci. Ban Chdp }{dnh crja T6ng It6i Sinh
Vi0n nirrr 1967 dA trdn cA vio khu gia nh6p Mdt I'ran Giei
Ph6ng. Nhting cu6c bi€u t'inh chdng chd d6 ttii c6 th€ qui tu d€
ding vi d6ng tftlo cdn nhiing cu6c mit tin chdng CS hay honn
h6 chd d6 th'i thdt le kho khin mi qui tu. Do dr,r c6 th€ kdt lu6n
ring da sd sinh vitn hoc sinh dbu c6 cdm tjnh vdi phia bOn CS.
Vi tuy0n truvbn, vi tho ngAy, vi lj,ttrting. vi xu thoi...tt)y quan
di€m cria mdi ngrroi. nhtrng chdc chdn kh6ng ph6i vi b6ng l6c
vi quybn lcri c6 nhAn.
Mdr khric THSV Sriigtrn la I h6i trr. rr€n mdt phdp l!,
khdng du oc nhd nrrcic Saigon c6ng nhdn, vi hrhu cti thuc str trr
do do ciic dai di0n sinh vi6n c6c trr,r<ing h<rp lai bhu lOn. Do tl6
ndu c6 | sinh viOn CIS lcn l6i vAo dtr<yclA vj nh<i uy tin ri0ng ci'ra
nguoi dy <i dai hoc mA anh ta theo hoc. Cho nOn d i C6ng sin c<i
cd g6ng gdy ngtroi cria ho vAo cfrng kh6ng dtrcrc ndu ngrr<ii dy
tai dai hoc cfia anh ta kh6ng drrtvc sinh viOn bhu rOn. C<i th6 n6i
c6c dai bidu sinh vi0n c<'r uy tin kh6ng ai thiin chinlr quybn
Saigon ci. trti" m6t sd it ngtr<ii sau khi tlic cti. th.i bi mua chu6c
nhrr kh6i di linh, drroc du hoc... nghia ld bi mua chu6c vi loi
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 83

i6c, nhttng ghn nhu kh6ng c6 ai t'inh nguyQn theo chinh quybrr
Saigdn Vi lj' tu<ing cA.

1-rong th<ii gian trtroc 1975. ii chinh qu1'bn nribn

Nam do thtrc din PhAp giao lai. chti kh6ng phAi do mQt cuQc
,ddu tranh chinh tri hay din chfi nAo md c6 dtroc. do <16 bi kdt
6n li than chinh quybn tlii li I tlibu fr nhuc. chlngvinh du chrit
nio, cho nOn chi c6 nhfng ngtroi bdt tAi mdi chlu nhgc dy' cd
ddm in x6i mA can tem thdn ch'inh quybn.
Ngiy nay tai hAi ngoai, rnQt sd kibu bio v'idi0n cubng
chi5ng CQng sdn, dA chgp mri nhiing ai chdng chinh quybn
Mibn Nam trtr<ic d6y lh C6ng sAn, ld tay sai CS, li 5n com qudc
gia, thci ma Cdng s6n... md kh6ng chiu nhri lqi trtrcic {lAy khi
c6c phong trdo kj'giA, sinh vi0n hoc sinh vi ngay ci thtr<rng phd
binh bidu t'inh ch6ng chinh quybn ch6ng bhu cf gian l{n th'i
qrrhn chf ng fing hQ nhtr thd nio vd kh6ng chiu tim hi€rr xem tai
sao nhrirng fng cf viOn ddi ldp chinh quybn Di0m, l'hiOu thi
drroc quhn chring ngudng m6, nhting td b6o chdng ttdi nha
ntrcic thi bdn chay nhtr t6m tuoi, cdn nhfing td biro frng h6 chd
d0 th'i cho kh6ng cfing kh6ng ai dgc
Sau 1975. vcii nhfng su liOn tidp thdt baivb kinh td
cfra chinh quybn mcii. vi su phAn b6i chdnh s6ch hda hop hoa
gilicria chinh quybn C6ch m4ng lim nhibu ngudidAn phAi bdt
nrin. -I'i6c thay, mQt sd ngtr<ii c6 qu6 khri ti6n bQ, tru6c nhfing
bdt mdn dy, vi trtrcic nhiing c6ng kich cria tin du bgn quAn
phiCt, de v6i vAng hdp tdp tl6nh mdt l6p trudng trd n€n hdi ti6c
An hin qu6 khti cam dem cri minh,
Ldi Khai Cria Mdt Nguoi Tinh Nghi 85

NGUfi Mi d vl0r NAM

vA xcuor Mt d ruf

Hbi con hoc -I-rung }{gc Nguy€n Th6ng' sau d6i

thdnh trudng T6ng Phutic Hi0p <i Mnh Long, I'io khoAng
trudc ndm 1963. hic VN c6 khoAn 5.000 cd vdn M!, t6i chi thdy
vi bidt duy nhdt c6 6ng muc su Tin Linh M! sdng d nhir thd
Tin Linh <i Vrnh Long.
Ong muc su nhy c6 m<i ltip d+y Anh Ngrl ban dOm, dr)
li mi€n vd do ngudi M! chinh cdng gi6ng d4y, l<ip hgc ch-r
phi
d6 tr6n l0 ngudi. Vi bdy gio hqc sinh chi hqc tl€ di thi d$u, chf
kh6ng hgc <l€ bi6t d€ trao gibi.
86 Loi Khai Crla MQt Ngudi Tlnh Nghi

Ngudi ta dbn li cfc muc su thudng h CIA cho nOn

c6c hoc sinh kh6ng mdy thitn clm, nhung vb sau thdy ngudi
M! nhy rdt hibn tLi, ching gi6ng dao -I'in Linh mi cffng chlng
qulng cdo gi nrrcic M!, ngrroc lai rdt chiu kh6 tap tloc cho cdc
hgc sinh, kh6 nhdt lA c6c Am tfr, d tlbu vA cu6ichil, mQt c6u
rnri kh6ng hoc trd nio doc tning d€ ch-r 16 su kh6c biOt cria vhn
th ld : The other author is my mother.

Quan ni€m tr€ ttrdy rneit ngudi M! nio kh6ng phii

linh, sdng ghn dAn la CIA c6 16 b6t ngubn tri lich srl VN bi thgc
ddn dd h6, nhdt ld cdc 6ng cd tlao hic ndo cfing dting vb phia
thuc ddn md tlin 6p ddn bAn xti, do d6 cti thdy 6ng cd tl4o mi
cd tl4o " m6t xanh, mfritl6 " thi 6t hin k\ ngudi xdu. ChuyQn tt6
nim <i Ph6p vir cdn dring sau d6 d My
dring trucic tldy vdi chgc
khi Hbng Y Spellman li ngudi ttd tthu cho 6ng Diem vb lenh
tl4o mibn Nam VN ch6ng C6ng sdn.
Bhung sau nhy, nhdt li sau chi6n tranh VN thi kh6ng
cdn dring ntla. Tai Hoa Ki, hiQn nay c6c td chfc d4o Thi0n
Chria, Tin Ldnh trci n€n ddi lAp v<ii nhi nucic vA tlfng vb phe tl
nhibu hon. CAc cd d4o danh tidng c6 tt6ng gi6o ddn ring hQ
cing ngdy cdng thay ddi lap trudng d€ nghiOn vb phe t5. Nhring
vi nAo hr?u khuynh, ch6ng CS hung hin chi <lugc nhring ngddi
lrin tudi tin ttrring vi theo du6i. Nguoc lai nhring nguoi trt chi
thich nhfng linh muc cdp tidn.

He n5m 1965. Tdng II6i Sinh Vitn Saigdn hic dy c6

tru sti <i dudng Duy Tdn, c6 th6ng c6o chn mQt sd sinh. vi0n tti
lim cho I chuong tiinh nghi6n cfu vb tlbng bdo tj nqrn chi6n
tranh - hic bdy gio rdy tlhy d c6c thinh phd l<in.
T6i ddn xin lirn'r vi0c vd qua I budi thr;c nghiQm
ph6ng vdn mdy ngudi tj nan ghn khu Go Vdp, tdi vi 6 sinh viOn
n*a duoc chgn, Diy lA lhn tlhu tiOn tdi ti6p xric,In udng, lim
vi0c vi di choi vdi mdt sd nguoi M!, rnir t6i quen thin liJerry
Tinker, John Lenoir vA Terry Rambo.
Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi 87

Sd dr dAi ddng vE 2 ngudi nhy li vi hic bdy gid cdc

sinh viOn kh6c, k€ cA t6i, tlbu nghi rlng Jerry vA Terry dEu lA
nhdn vi0n CIA. VA vi vdy sau nby mdi c6 mQt s6 du ludn cho tdi
la CIA chua k€ mQt sd kh6c cho t6i li C6ng s4n - tlibu t6i sE
n6i trong chuong CIA vd CQng sAn, sau nhy.
Jerry lingudi dm cao, n6i tia lia, qua h{n t6i hgc
tlugc nhibu anh ngri vh hi€u 16 nguoi M! hon. Con Terry th'iit
n6i, thdm trhm ll I ngudi M! c6 vE binh thudng - Chfng tdi
trao tl6i nhau vb phong tqc, tap qu6n, vdn ho6 vi tloi sdng sinh
vi0n ctia hai tftia chtng tdi vd vb 2 nudc VN vd Hoa K!.

Lr.rong trA kh6 cao, nhs tl6 qua mia hb lim viQc tdi
'mua
dugc chi€c xe g6n m6y Suzuki, tq dQng m<i m6/kh6itlap
nhu c6c xe kh6c. KhoAn 1964, 65 c6 dusc I chidcxenhuv6yd
Siigdn cflng ll m6t dibu thich thti l6m. Vi ki, thu{t Nhat Ben
b6t tthu trdn ngf p c6c thi trrrdng VN. T6i li€n tidp lAm viQc nhu
vQy hdt ba mia hb. Vi0c lirm cfing th6nh thoi vi thoAi mii, md
nghi lai thet ld nguy hi€m, t'it6ic6 th€ bi du kich Vi0t C6ng chrr
li tay sai M!, gidt chdt bdt cf hic ndo. Nhung long t6i bdy gid
that vO tu kh6ng e db so sQt gi cd.
Chfng t6i di sdu v6 c6c x6m nhd dAn, c6c khu dinh cu
<i ven thfi dd Siigon, d tan leng Dbng Tre, Dbng Xudn, Tuy
Hoi hoac <i c6c th6n x6m h6o l6nh d M!'Tho. Chring t6i phdi
ttr gidi thiOu li sinh vi6n Sdigdn mudn nghi0n criu ttdi sdng
<tbng bio ti nan. Dqc mQt sd cAu h6i c6 tinh cdch thdng k? theo
y€u chu cria chuong trinh ching han nhu : hbi trucic <i ldng cri
6ng_X bA Y c6 bao nhiOu mdu ruQng, tgi tti'c hang ndm bao
nhiOu, chinh quybn c6 tro cdp gikh6ng. MQt sd cAu h6i kh6c vb
tem tu vi nguyOn vong, tai sao phAi b6ldng,:b{55t buQc hay tg
nguyQn vir ucic mudn tr<i vb ldng nhu thd nio.

Chuong tiinh nghiOn cf u nhu v{y. thqc ra chi chn vii

ngtroi th6ng hi€u str viQc, ci nhi vidt b6o c6o cfing kh6ng xa st1
that bao nhiOu. Nhung lim vi6c theo ldi My, that m6y m6c vdi
88 Ldi Khai C0a M6t Ngudi Tinh Nghi

sd ligu - dir gian trf cfing duoc, thar giAn don vcii c6c cdu trA lcri
c6 hay khdng - khdng c6 gi6i ph6p <i giuS - cho n€n ki€u cdch
ldm vi0c dy kh6ng th€ c6 kdt quA tdt d nhiing xd A D6ng, d
nhrlng noi mi con nguoi quydt tlinh theo cAm t'inh, chri kh6ng
theo nhring luAn lf crlng nhic vA khoa hoc kh6 khan.

Chuong trinh nby, vb sau t6i m<ii bidt do co quan

nghi0n ctiu tu tOn lA Human Science Research, Inc. l5nh thbu
cria chinh phfi Hoa K! tl€ thqc hiOn mQt cuQc nghiOn cfu xem
tai sao nhiing nguoi VN b6 ling x6m ru6ng vudng ra ti nqn d
thdnh phd, ho c6 cdm thi CS gidng nhu nhd nucic VNCI{ n6i
hay khOng vA nguyQn vqng ho mu6n gi.

Jerry Tinker vd John Lenoir lA nhring sinh vi6n M!

cfing nhu chring t6i, duqc tuy€n dung sang lirm viOc d VN. Nhd
tii liQu cria cuQc nghi0n cfu nhy mi sau tl6 Jerry vi Terry tl{
lim luAn 6n Tidn Si. Vi vtii kinh
nghiQm d6 Jerry Tinker sau d6
trd thdnh gi6m d6c cria chuong trinh tj n4n Li€n HiQp Qudc, vd
tri nim 1975 ttdn hay d4c trAch vb ti nan cfia 1-huong Vi0n M!
vi ld phq t6 cho Thuong Nghj Si Kennedy. Cdn Terry Rambo
lA giSo su tpi <l4i hgc Hawai.

Sq trl ldi cria nguoi ddn rdt e db, tiry su x6t do6n cria
hg, ndu h9 ngh-r tt6y ld m6t thdm do th6id6 chinh tri cria "aid6
" thi ho trAldi rdt ile d4t, trung ldp nhu "6i, t6i bidt gi dAu, thi6n
ha di thi tdi di, d lai bj chdt ldm sao ! ". N6u ho nghi rldy li m6t
thim do tl€ viOn tro th6m thi ho ta th6n thi chuy0n kh6 khin.
1'uy nhiOn trOn 2.000 t6i trd chuy€n, tdt ce kh6ng m6t ai c6 v€
cAm thir Cdng s;ln cA, nhung c6 nhibu ngudi t6 th6i tt6 bdt binh
vrii chinh quybn Saigdn, nan cuong hdo 5c bri. Qua 3 lhn tli
thdm vd sdng s6t vdi nhfrng nan nhdn chidn tranh, nhilng dbnf
bdo tt th6n qu0 h6o l6nh t6i lai cdng tdng thBm tinh cAm vdi
phia "c6ch m?ng " vir cAng xrii dgc t6i hu<ing vb hdd binh vA
chdng chidn tranh.

Tim gan t6i s6i sut, ldng da t6i phtng h?a giAn khi
nghe m6t sd nan nhfln chidn tranh nhy, phhn l<in dTuy Hda, td
 89
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

gilc vb str ti'rn bao cira linh D4i llin. Hd k€ ring m6i lhn qudn
i)ai l'lin tli hinh quAn, hd trong x6tn nio co ViOt cQng bin st
di clri I ngrrdi du kich, thi qudn linh D4i Hirn s?ln s?rng tdn s6t
th6n x6m d6 bdt k€ gia tr6. I{ I sln sAng gidt cA ldng tl€ cli'r fim I
ngrroi ViOt c6ng.

T't d6 t6icing thOm cdm tht cAc ngudi linh d4o mibn
Nam. C6 thd nio, t'i bdt cri chi€u bii nio tli nda, hg c6 th€ tlem
qrrin linh ngoai ban vb tt€ gi6t h4i dAn tQc minh ? Md su gi6t hqi
tin b4o dy <tdu c6 girlp dttqc ho chidn th6ng CQng sAn, ngtroc
l4i cAng lim cho quhn chtng - lir n4n nhAn cria st1 tdn b4o dy -
trd nOn theo C6ng sAn nhibu hon'
Xudt ph6t t* tu ei ddn t6c virlong cdm gi$n qudn Dqi
Iftin tin b4o, khi trd vb Seigdn. t6i quydt tljnh td c6o viQc nhy'
Tdi mQt mf,t gom tlfi tii li0u <t€ phnn Anh l0n Jerry'Iinker vir
yOu chu n6 phAi vrrot qua gicii han lA I sinh vi€n nghiOn ctiu
phf,n inh lOn nhting ngrrcii M! trong chinlr quybn md h{n bidt'
MAt khec, khi ti6p xtic v<iidt\ng bio t6i xoh6y m4nh nhting cAu
hdi vb srt titt bao cira f)ai llAn, cti h'rc tlbng blo tucing tdidi
dibu tra vb sq tAn 6c cfia linh Dai Ilin. T6i chudn bi t$p tii liQu
vi phAn ph6t cho I sd bAo chi ngoai qudc. T6i cd i' tam nhu ld
viOc nhy c6 2 ngudi M! nhung tay vho, lim thd d nrAt vg
Sdigdn v'i s<r "phia M!"' mi kh6ng dAm lim kh6 d€ tdi' Mit
khAc tdi bi6t b6o chi VN kh6ng dAm ddng tAi ndu b6o chi ngo4i
qudc chua loan bAo. Td New York Times sau d6 rdt ldu ngAv 7
.lan. 1970 c6 ldm I bei dei ph6ng vdn tdi vb viQc nhy. T6i di ctlc
lqrc lBn 6n bon "tdn 6c Dai llin"'
90 Loi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi

l-ric bdy gid r6i <14 tt{c crl viio ph6 Chf, 'fich Sinh
ViOn Saigt)n. M6t ten nrdt vu lric ndo cfing rlting canh g6t tru<ic
nhd t6i & l53lt tlbng'I'hip't-tr Saigon, theo cl6i I c6ch c6ng
khai nroi di chuy€n ci'ra t6i. Nhi t6i <i canh nhi ludt su Nguydn
Vdn Huybn, chfi tich Thtrong Vi0n, tru<ic nhi 6ng ta cfing c6 2
nhAn viOn an ninh rlf ng g6t. T6i thu<ing <tta vdi ban bb ring.
nio t6i cfing k6m ai. cfing c6 linh b{o v6 nrA. Anh m6t vu nhy c6
hdrn dd h6i vi doa t6i c6 th€ bi b{t r;i dua tin tinh Dai Hirn tin
bao. T-6i d9a lai anh ta : " U thi c6 lAm g'icti lim <ti. rbi sE bidt,
hO anh tudng trl dQng to bdo ldn nhdt M! iting tin dy sao ?
Linh t)ai llin gidt rtbng bio ra c6 tri bao gid mi raisao rnii <tdn
nay ho mdi tung rin ra. c6 tOn t6i trong biio d6". 'f6i l6t to b6o
altra anh coi vA doa ti6p " Ndu t6i bi b6t, td b6o d6 d€ im i ? "
Trong long t6i, thrrc srr. t6i kh6ng chrit lo so gi cA vj toi tin thAt
li ndu t6i bj b6t ch6c ch6n to b6o <16 kh6ng :iC y0n. Mtrrii chin
nirm sau . khi vidt lai nhting giong nhy vi nhiit ld sau khid trOn
diit Mi 8 nIm. nghi lai nhiing str viQc dy, t6i rhdy t6i say. Ndu
hic dy tdi bi b{r. ro brio dy sE chfng kim gi. t.dm thd nio c6 phAn
ting gi vA ai trong to b6o sE phA ring khi mi hing ngiy to b6o
dr\y 100 trang nlng cA ki 16, chi chit nhiing ch*, nhfing su. kiOn
khfip toin thd girii, si gi nr6t mdu tin vb I ngrr<ii bj b{t ,l l'hd
rnrii bidt bjnh chi'r quan thdr lA nguy hi€m nhungc6 khicfing
giup ta vrrst moi sg hrli vri tai qua nan kh6i.

Cfing chinh ni thAi tl6 chri quan, ngao man vi v6 trr

rrhrr viy sau nhy nrOt sd ngt:rii trong phong triio tranh
m?r vb
diiu kh6ng c6 cim finh vcii t6i fi ngh-r t6i li ..th6n My-, la
"ClA" mang giong tA phdi cho hop thoi trang. Chidn dich vu
cAo tdi ld CIA cirng manh mE hon n*a khi nim t978 t6i lOn
tidrrg td c6o chinh quybn Xii HdiChti Nghia lfc bdy gicr lA phAn
hOi chinh s6ch hda hop vi hoa giAi, mi hdu qual ll iltra hing
ngzin ngu<ii vdo trai cdi tao li.u ddi, ld kh6ng thuc hiOn drJrng
nhting gi di hfa. md hdu qui ldm cho hing ngAn nguoi phli
libu ch6t b6 nudc ra di.
Ldi Khai Cria MQt Nguoi Tinh Nghi 9l

Ca si ph6n chi6n Joan Baez - chi B0 - ngudi tl{ vidng

thrim Hd N6i ngay khi b6m ilan M! vdn roi, truric khi phAn tldi
chinh quybn VN hbi n5m 1979 vb su chi tl4p quybn lAm ngudi
tftl nhd Thuqng ViQn Hoa Kj, itibu tra coi t6i c6 phii le CIA
hay kh6ng, vd Thtrong Vi0n M! xdc nhdn t6i kh6ng hb c6ldm
vi0c cho CIA, ho4c chinh quybn Hoa Kj, trucic ndrn 1975.

That lA don gi6n tt€ chgp mri cho mdt ngtrdiddi l{p
thi. CA hai phi6 CQng sAn vi
hay kh6ng tlbng j, v<ii minh la ke
chdng CQng sln tlibu gi6ng nhau <i ,3i€,m"Ndu Souate kh6ng
phtli ld CQng sdn tli Sooate ld CIA " vi ngugc lai. Tdt cA tlbu
khdng chju nhin thdy 16 lA mu6n lim I CIA hay I ngudiCS
khdng phf,i tlon giAn, kh6ng phii mudn mi ldm tlugc. M6i
phi6 ph6i chn c6 nr6t sd ti0u chudn tdi thi€u nAo d6. BAn th6n
t6i hoin todn kh6ng c6 dri tiOu chudn ndo cA.
Mang m6t thinh ki6n nlng nb nhu vdy, cho nOn trong
cudc chidn tldu cria nhdn ddn VN cdr bidt bao nhiOu sinh mqng bi

chdt oan u6ng, bi coi li kt thir trong khi ho mu6n xdy dtJng.
Trong thdi kh6ng chidn chdng PhAp, mfc cim thir ddn d0 ai
mic quhn 6o hay tlb dirng c6 dfr 3 nriru "tam tii" xanh trdng d6
co 1-Ay le Viet gian phAi chdt. Dudi thdi Di0m, ai ca tung kh6ng
chidn chdng Ph6p, ai c6 tu ttr<ing chdng M! li C6ng sAn phAi
chdt. Ddn khi c6ch mang ho?rn thAnh 1975, aitring lim vi0c v<ii
ch6 dd cri , thdm chi chi li c6ng chtic nh6, ai c6 chrit finh tii sAn
clbu bj qui li tay saiM! nggy, ai c6 quen bi6t v<ii nguoi M! ilbu
bj t'inh nghi ld CIA.
Trudc d6, trong ljch s*, 6ng Nguy€n Trudng TQ ciing
bi c6c tribu d4i phong ki6n ngu O6t tdt tQi li "tay sai ngoai
bang" ll "ph.{n dlQng'. Ve bidt bao nhi0u quan chtic tnrng thhn
yOu nudc chi vl tldi ldp, phO binh nhi vua mi phAi mdt tlhu.
Chung qui li bdi ili mdi phia kdt luQn vi ph6n x6t
theo quan ttidm chri quan cfia minh. md kh6ng d4c m'inh viro vi
tri cfia khrlc. M 6t ngudi CIS khdng thd nio bidt 16 mQt sinh viOn
 92 Ldi Khai Cia M6t Ngudi Tinh Nghi

du hoc <i M! hay Phdp bi inh htr<ing nhu thd ndo, c6 dtroc tu
do nhtr thd nio. C6 m6t sd ngrroi c6ng sln tld tin rlng nhting
ngrrcri M! ph{n chi6n. frng h6 c6ch rnang VN nlrtr Jane Fonda,
'l'orn Ilayden
- nhring ngu<ii bi phe ch6ng c6ng qui kdt li c6ng
siin nhy - ttbu lA CtlA cd. IIo l6p ludn ring ndu kh6ng pf,ai fa
CIn tH tai sao Jane Fonda c6 ru do tfdn Hi N6i h6 hio chdng
Mi mi khi tr<i vb tvty kh6ng bi ti itay kh6 khln gi cA.
'l'heo srr
chi quan cria m6t sd ngudi CS nhy, n6u d
cnd aO c6ng sAn, c6 m6t ngrroi nAo sang phid tfich h6 hAo
chdng
lai phia minh khi vb nLrdc ndu kh6ng bi xrl td chlc ch{n ph:lido
Ddng td chric. BXng su lj, ludn chri quan dy, h9 tin nhting ngucri
nhtr tii t* phAn chi6n Jane Fonda phAi cria lA nguoi cria nhd
nudc M! td chfc d6ng vai tro tA ph6i, tidn b0...
Vcii thiQn ki6n nhtr v6y, ngudi CS hoAi nghi viOc rti
Iloa Ki' cfia t6i nim 1970 - 7 | vd cho rAng t6i di d€ ..mang vai
trtr tA ph{i " mi xdm nh6p gi<ii 16 ph6i d My d6 ch6ng pna no.
'fhrrc td, khi
t6i n6i chuy€n d 2 dai hgc danh tidng chdng chidn
tranh VN m4nh nhdt li Stanford vi Berkeley. t6i chi tl6ng vai
tro cfia l sinh vi0n tidn b6, ilQc l6p, c6 th€ n6i ld dfng gi*a.
Chinh lhn tli du thuydt nhy tlA ldm cho t6i trd nOn th6n CS
nhiEu hcrn ntla mic dir trong long t6i, dir c6 cAm tinh vdiphi6
Cdch Mang - nhung kh6ng thgc stt th6ng cAm vdi nhring c6ch
lAm cria ho vA vdi chfr nghii Marx.
Vui vAo vin phdng cdc d4i hqc nhy t6i c6 cAm tudng
Ie rdidi He Ndi. llinh Hb Chi Minh, Mao Trach D6ng treo
kh6p noi thdt trang trong vd vi ttai. 'I'rtn bdu 6o cria c6c sinh
vi€n lA nhiing phi hiOu "victory for NLF'- M6t Tr6n GiAi
Ph6ng phdi th{ng. Ho ghn nhu kh6ng hgc hinh gi cd, l6c nAo
cfing nhrr li I c6n bd c6ch m4ng VN rhri thiet.

l'6i c6 chudn bj m6t bli vi6t c6 nho gi6o su Ch6u

Tarn l.uAn vA f)on Luce sria chf a vd vidt laitidng Anh trong tl6
tdi chi h6 hio <l€ nhAn ddn VN tu quydt rlinh ldy v6n m0nh
nrinh vA tu n6i chuyOn tnrc tidp vcii nhau - that le khdch quan
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 93

vi ttQc lAp. Nhung bli vin tl6 kh6ng bao gid tdi tlem ra doc, vi
trudc m6t ctl tga hdbng say. cubng t'in fing h0 ViCt C6ng trOn
ddt My, ho dang nhin t6i nhu lA I ngudi CAch mqng VN thti
thiet, ndu t6i n6i vdi giong diOu kem hing hdi hon ho, chfc
chiln t6i bi coi thtr<ing. lac l6ng. T6i quydt ttinh ph6i theo "quhn
chring ", vd f ng khdu n6i I doa n mac di vdn lidng Anh ngf bdy
gid cr1 tdi that la k6m. Nhung t6i kh6ng c6 m4c cim gi vb vdn clb
nhy.

Hq s6p xdp dd t6in6ichuyOn sau mQt be - tdiquOn tOn

mdt , hinh nhtr li l6nh tu phg nf Hoa Kj,. Bd dy n6i <lb tii
"Nrrcic M! kh6ng b6n chidn tranh -'fhe US won t sell the war "
- Ddn phiOn t6i, t6i ting khdu tl6p "Qtii vi vua nghe I phg ntl
M! n6i li ngtroi M! kh6ng bAn chidn tranh, t6ili I thanh niOn
VN xin thtra lA ngrrcri Vi0t chting t6i kh6ng ai mudm mua chidn
tranh, ch'r c6 Thi0u Ky mua chi6n tranh cfra Nixon mi th6i." -
l'ric th'i tdt cA hdi trtrring hi\ng ngrin ngtrdi, c6 th€ hdng chuc
'l
ngAn ilt5ng thanh rlting diy vd tay liOn hbi. h6id6 trang trong
dy lAm t6i bdng dtrng ph6t mdt binh tinh - tlibu mi t6i kh6ng
bao giri c6 tnrric tl6m rl6ng - vA kh6ng bidt n6i $i kd ti6p. chi
nghc tdt cl sinh vi0n MV. gi6o .rr M! vd tay vA h6t tting chAp
"Victory for NI-F. victorv for Nl-F" r'i "[lo, tlt>, tlo Chi
Chi Minh" - l-6i chua hb h6t bao gid nhiing cAu nhy - tdi phAi
hdt theo vi hdt to -'l'rong khung cAnh dy biit cri cdu nAo mir
khdng <16p ting nhting rlibu ho mong clgi - chti dring n6igitl6n
trii !' ho - co th€ bi ldng sdng ngrr<ii h[ng say i{y dA dAo, vA tlAp
-['hrrc
chdt nrri li kh6c. td tOi kh6ng ph[i ld I ngucii Crich rnang
thrrc su nhrr ho nghi, tdi ch[n phii le I thenh viOn cuA M4t
-trQn
Gi:li Ph6ng , tdi chi lA I phhn tri dQc lAp, yOu nudc kh6ng
"drroc" hay "bi" nrOt ai xrii duc, xdy dung gi6o dgc hay mua
chu6c gi cd. 'l'6i tidp tuc blng th6i d0 tl0c lAp tiry co f ng bidn dy
94 Loi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi

bing cich n6i v<ii c* toa : "Thua cdc ban, ttdt nudc t6i di ttng
ch6ng lai bao tf6 qudc ngoai bang xAm ltrsc" - t6i lua tring ldi
n6i ttd ch{c chin lA kh6ng sai, vi ai mu6n hi6u th6 nio til' j'-
"Chfng t6i kh6ngchdp nhQn b6ngddng I ngudi linh ngo4i ban
nio tr0n quO hrrong t6i dn d6 li Nga, Tiu, hay M! vtii bdt cf li
do nio" - Hq lai <lf ng diy I lhn nud vi leihO khilu hiQu " GI go
home.".
Vb sau nhy mdt sd quin nhdn M! ttng tham chidn d
Vietnam k€ lai r{ng hic bdy gio trd vb M! tdt cA ho tlbu bi xem
thtrcrng, khinh 16 nhtr ld nhring ngudi xdu. chua n6i <ldn l!'
do cfia cu6c chidn dting hay sai, ri€ng vi€c kh6ng c6 cao trio
quhn chring, du luAn nhAn ddn ing h6 thi chinh quybn nucic dy
khdng c6 cdch ndo md thinh c6ng duoc bdt cf viQc gi chf tl*ng
n6i ddn dern quAn dgi sang mgt nucic khdc.
Lhn di M! nhy do hai vo chbng gi6o str Isobel d tlai
hoc Redlands, ghn Los Angeles, mdi. Hai vo clrbng nhy vio
ndm 1969 - 70 c<i sang thdm VN vi c6 gh6 nhd r6i ttd phdng vdn
khi t6i hoat d6ng trong phong trdo sinh vi0n. Khi trc? vb nudc
hai vcy cht5ng 6ng ta vdn d6ng mdi t6i sang, vi t6i bAo ho trong
thrr rndi chi ntn mdi sang tl6 quan s6t vb nbn tq tri tlai hoc M!
tl6 girip t6i d€ ding xin gidy t<i xudt ngoai

Tdi lai nhd 1-dng Hdi Sinh Vi0n A Chdu - T'he Asian
National Student Association, m6t t6 chfc tA ph6i thu6c
UNESCO Li0n tliOp Qudc xdp xdp rlb c* t6irti dtl dai h6isinh
viOn d Phrip v<ii ttr c6ch li I tlai di0n cria Sinh Vidn A Chdu.
Khi co cA 2 gidy mdi. t6i tdm thri ruc xin xudt ngoai<tu h6i nghj
qudc td d PhAp vd nghiOn cf u nbn ru tri dai hoc lloa Ky.'I6i
nho lu{t su Tuy0n nQp ilon hQ
T6i bidt ludt su Trhn Vdn TuyOn lA m6r chinh tri gia
ddi lap , nhrrng lai thdn vrii bAc si Nguy'6n Luu Vi0n, hic bdy gid
ld Ph6 Thri Ttr<ing kiOm 1'dng T'rtrclng Gi6o Duc. Ilai nguoi
nhy ciing bi chd d6 Di0m Ult ttr vi cirng tham du nh6m
Caravelle ch6ng DiOm. Vi srr quen bidt gitia hai nguoi, B6c si
 Loi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 95

Vi0n cfrng bi6t t6i lA I lAnh tu SV 6n hda n0n tlA chdp nh6n don
t6i, r'i'r cho ph6p xudt ngoai.
'fOi tidn gap N96 C0ng DLic lric bdy gici li dAn bi€u
tldi 16p vi chfr nhi0m tri-l'in Shng tl6 nlrn girii thiOu vdi nhiing
phc ti ngoai <1udc, vi cfing d€ nru crn nrOt sd cluhn 6o lanh. Dtic
tidp t6i mQt circh lanh nhat vi iinh nghi tatisao tl6ilAp nhtr tdi
mi iluoc nhA nrrric cho visa xuiit ngoai, nhdt lir di Phip. Satr
r6t t)ri"c khuy0n t6i qua r1(r tr6n lu6n. B<ii mic cAnt bj finh nghi
nhrr v6y. n€n khi tuyOn b6 chdng chinh qu1'bn SAigirn vii chdng
MY t6i cirng tuyOn b6 nranh mE hsn lAp trrrongt6i ddchtingt6
t6i kh6ng phli ln mdt ngudi nhu ho nghi.
Tai Ph{p, t6i c6 gqp 6ng Au Tru<ing-l-hanh luc bdy
mi ngtrdita dbn c6 th€ n6nr vaitrd cfra
gi<i ld I ddi tap s6ng gia
-l-6i
thAnh phhn ba sau nhy. t'im c6ch gap g<i CQng srln VN tai
I'hdp d€ t'inr hi6u hon. Qua B.1c si Nguydn Vdn Trtrtirtg - m6t
ngLrrii 6n hoi, trrrcS'ng nh6rn Ttr l-Qp <i Paris, 6ng ta tlA gidi
thiOu t6i vrii con 6ng ta. nrOt thanh ni6n Vi0t n6ithidng Ph6p.
c6 lAp trudng kh6c vtii cha. Ong'[rtr<ing ch6ng chinh quybn
Siigon nhrrng khong thAn CS, trong khi bi vtv I'A con tlii ring
hO CS hdt minh, hAng nirn 6ng "['rrr<ing vb thAm Snigdn th'i bir
vo vir con vb thirn He NOi. Chi6n tranh lAu ddi ci VN khOrrg
phAi ch"r tao ra srr khdc biOt lAp trrrongchinh tri trongcungmOt
gin tlirrh lrong ntrdc. mi con thdy d cdc gia rlrnh VN sdrtg ngodi
nuric ntla.
Qua su xdp xdp nhy, anh Son vA Minh tldn chri t6i ra
nr6t vi.rng ngoai 0 d€ ding com vcii 2 vry chbng m6t anh sinh
vi0n ho4t tl6ng thAn cSch mang. Tai btia ccrrn h6m <16 hq mdi
cA 2 ngrroi thu6c ph6itlodn cia chinh phri C6ch Mang ldrn th<ii
Nam VN. Itai 6ng nhy khoidng 50 tudi, t 6ng ngucii Nam cudi
md, l 6ng ngudi B{c c6 vE thd o.
T6i ng6 j' nrudn d lai. thuc finh trong thAm tirn t0i
kh6ng nru6n bcii 16 t6i nghi ddn ttrong lai, sau nhting cudc hop
bAo rhm 16, rbi lA c6igitidp theo. [Iaingudi ldn tudi khuyOn tOi
nOn vb nucic,trong ntrcic chn nhiing nguoi nhtr tdi, dting mdt
96 Loi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

quhn chring tl€ n6i lOn nguyQn vong hda binh. Budi n6i chuyQn
kh6ng c6 $i clic biet, chi lanh quanh mdy vdn tlb tlailuoc kh6ch
s5o, mi kh6ng bin thAo gi cu th€. C6 lE hq cdn ngd ngq tdi
hoic chtra c6 thi tii li0u vb t6i vdi quan ni0m " Toai kh6ng phtri
thu6c t6 chfc ta, ch[c Toai ld nguoi cria tlich! ". T6i khdng c6 |
chrit th6i mi0n ndo vb 2 vj c6ch m4ng nhy, cfrng nhu nhring li0n
lqc t6i gAp.
Ldi Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi 97

lAnn BAo ru euYEr

Trd vb tu I{oa KV, t6i trd ch6n nAn hon bao gid
rr0rr
hdt. T r trdc dti khi tharn gia phong lrAo sinh vi6n , dir kh6ng bidt
ngiy rnai ra sao. nhtrng tOi rdt vui suring pha ldn hAnh di0n.
Vui strring vi s6ng chung cirng vcii ciic anh em hoqt d6ngchung
nhau finlr anh em cdn hcvn nrdu mri vi khdng c6 gi d€ tranh
giinh ci. tldnh di0n ld minh rlhrn if rr<rng <lhu vrii ci nr6t chd dd
md kh6ng ss s0t. []iv gio kh6ug ct)n trong phong triro sinh vi0n
nfia, bidt bao viOc trucic milt phAi nghi tdi.
'T'6i cArn thiiy bo v<v. lac l6rrg ir c6 dtyn rii rrr0t ph'ia li\
',
m6t chd tl6 th6i n6t t6i khOng tlrd n:io can tiirn mi\ c6ng t{c hav
li'rm vi0c cho ho drrcrc. t6i thAt t'inh khinh khi. C'drn mOt phia
nrta thi tdi kinh trong vrii nhiing thinh tich lich srT vii vtii
nhting con nEludi hibn hira xung quanh t6i nhu KiOt, IIuynh
'I'dn Mim, Nguy€n l-hi Ydn, L0 VEn Nudi, vd cdn nhibu ntla.
nhrrng hodc li ttii khdng ttir lf twting cao dd drit khoit theo lrg
hoic li hg kh6ng dfi hdp ddn tnlc tidp d€ khidn tdi dft khodt.
Nhtrng mdt tlibu ch6c ch6n ld t6i khdng tht trd thAnh k6 chdrrg
98 Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

cQng dttgc.

Vi lAp trrrcing, ttr trr<ing kh6ng 16 rOt nhtr vdy, t6i tlbu
bi ci hai phia nghi ng<i vA <16nh gi6 klrdng t6t. Nhiing viOc tai
nghe mdt thdy d tloa Kj, dl ldm cho t6i tin rlng cuQc clridn rbi
ra s6 kdt thric vi t{oa Ky sE thua trAn. B<ii l€ kh6ng thd nAo
thtlng trin cho drroc khi mi tai M! hdng hAng ldp l<ip ngtroi
<lbu fing hO Viet CQng vi chdng chinh quybn M9. Md cuQc

chi6n <i VN khdng phAi li thti chidn tranh quydt tlinh th{ng bai
d chidn trudng, mA lA thf chidn tranh quydt ttinh <i ldng nguoi,
<i f chi con ngudi, chf kh6ng ph6i <i sric mqnh cria vfi khi.
Bdy gid ndu cdnh sdt Sdigdn bft tOi tra tdn vi xem t6i
lA Viet cdng, ch{c chdn t6i phAi theo hln phi6 Viet COng.
Nhtrng ndu ho bA t6i di linh ddnh c6ng sAn thi t6i se trdn. C6
nhibu ban t6i gi6ng tu tLrdng nhu t6i nhung bi x6 ttdy trong 2
trrrdng hop tr0n vA ho trri thdnh ngrrdi cria c6ch mang m6t
cdch bdt dic di. Dibu sai lhm cfia phi6 cdch mang li cr"'r cho rdng
nhfing ngrr<ii tham gia ai cfing dbu m0 sai chri nghiA Marx.
Dibu nhy co th€ thing <i thd h0 crja c6c 6ng V6 Nguy0n Gi6p,
Pham Vin Dbng vd Hb Chi Minh nhtrng kh6ng th€ nAo rtrlng d
thd ht chring t6i. I)a s6 thanh niOn tham gia Vi0t minh ch6ng
Phdp hay Vi0t C6ng chdng M! sau nhy dbu do chri nghiA y0u
ntrcic, dbu vi l!'tucing cfia tu6i tr€ chti kh6ng In thua g) ddn chrj
nghia Marx c5.

Dir gi di nrla, t6i cfing khdng ch6ng lai chri nghia dy

btii lj' do don giAn t6i nghi bdy giri li ndu 20 triOu ngtroi mibn
B{c, l t! ngrrdi Trung FIoa vd 500 tri6u ngrrdi khiic s6ng vdi
chd tl6 dy iluoc, th'i ch{c n6 cfrng c6 cdi gi hay ho. Vcii l!'ludn
don giin nhrr vdy, tdi vidt mQt brii diri ttra li "Ch6ng C6ng hay
ch6ng M!" ddng trOn b6o DiOn Tin do 2 din bi€u ttdi lap ln Lf
Qrly Chung vd Nguy€n Hriu Chung lim chri brit xem todn vdn
bdi b6o th6ng 7, l97l ding ti phhn sau quy€n sdch .

Bii bdo lA ! t6m lusc ci'ra nhting clibu tdi<16 n6i<i c6c
dai hoc M!, tlrra ra moi f vi ldp ludn tl€ kdt luQn ring giiia
Ldi Khai Cria M6t Nguoi Tinh Nghi 99

chdrng C6ng vd ch6ng MV. t6i chon ch6ng M! vi ViOt Cdng ld

ngtrdi Vi0t Nam vA M! ttdn dAy k\ vi phanr chri quvbn qudc gia
r:\ ngoii 1, rnudn cria nhAn dAn ViOt Nam. Bdi b6o ciai ding liOn
tidp 7 ngiy vit cA 7 ngiy b6o tlbu bj tich thiu.
1'6i vdn tidp tuc ddn trtrong l)rroc vA LuAt d€ hoc.
Nhtrng t6i kh6ng con tam tri nio d€ chu !' vrio bii vd c5. l'6i
hoc 11€ lim gi rldy chrt ? l-6i cfing kh6ng th€ xin <1i lim duoc, Vi
lAm nghb gi bAy gio. Minh d.1 tting ch6ng ca chd d0, t6ng th6ng
bdy gi<i chtl lE di ldm c0ng chLic chiu drrdicluybn cfia kh6ng bi6t
bao nhiOu tay sai ci'ra "t6ng thdng" dy. O trrrong l-uAt{ho su
nhai di nhai lai m6t md lj,' thuydt ci'r rich, mA da s6 sinh viOn chi
mu6n thu6c ldng d€ ldy virn bAng dd tidn thAn vi tr6n linh hodc
rii kh6ng c6 l!, do nio lArn khdc nOn phfri ili hgc. O tnrdng
'Drroc, cffng nhai di nhai lai mert so{ bAi hoc nhu con vgt mi khi
ra trrrring cla sd drroc ij chi cho mtr<in vin blng cdn m{c cho
chfr ti0nr lim gi tlii lim chlng chn c6 mdt cfia drr<vc si. Vi cho dr)
trtrung LuAt hay truong l)rrsc. tinh thhn trung truc ngay
th5ng cria thhy gilo kh6ng cdn niia. I)a sd cic giho srr dbu t6 ra
hin nhAt trrrcic chinh quybn. khrlng dirn binh vrrc hoc tro ngay
ci chi lOn ti6ng phin tl6i, ho chi tl6ng vai thuhn li I cdng chfc
"SAng vdt 6 <li, t6i vdt vb". Nhung ho bidt ldm g'i hon.
'l'6i ldy vo I tuhn sau khi t6itrd vb tt Hoa K j,, vA ti6p
tuc tli hoc. trong khi vo t6i di ldm. Di nhi0n tdi kh6ng th€ ndo
hoc <lrroc khi rni votdi phii b6 hoc O€0i tam. -I-6i sEc6con vicr
crr6i niiut. Do t"l<i, di mtrdn dt khdng t6i phAi lo ddn gia tfinh.
Vi do I dip t'inh cir ciing l?r may min, tdi vdo lint d' Nam D0
NgAn lli'rng, la nrdt ngin hing tu. nhd. Ong chri tich vi 6ng
tdng gih rn <ldc li 2 anh enr hoc <i Ph6p vb, r'd la ngrroi kh6ng
cirinh tri, tu1' nltie n hai 6ng ta c6 m6t ngucri enr lA b6c $ Nguy€n
-I'ing Am. <1:1 tri
ng giri chtic thLi trrr<ing v td cria chinh phfr ViOt
Nanr Dlin Chrh ('eing I Ioa. - I)Ay cirng ld m6t tlic di€m cfia cu6c
chi6n Vi0t Narn. () nroi gia dinh Vict Nant ndo ghn nhtr cirng c6
ngrrcri <i bOn nhl' k€ <i bOn kia vA tl(r cffng lA nguy0n nhdn xAu xa
crla vi0c tai sao ai ciing nrong rnu6n clrinh sdch hoa hop hoa
100 Ldi Khai Ctia MQt Ngudi Tinh Nghi

giii tluqc thrrc su nghiOm chinh

6p dung d€ hin glng lqimqisq
xhia rE vi dem lai tinh thuong y6u doin kdt trong gia dinh,
trong nhdn dAn.
De kh6i dAng dat ltrcng tAm nhu mOt ngrrdi b6 cuQc,
tOi cirng vcii mdt s6 ban bb xudt bAn to b6o Tu Quydt. ra hing
thdng cl€ n6i lOn lAp trrrdng cfra chring t6i, kh6ng CQng sin
nhLrng chdng lai chd d0 tldn {p d nribn Nam vi ddih6i Hoa Kj,
phrii rtit quAn. Td bAo ghn nhu hr tich thu li0n miOn, vA chring
t6i phAi cho lrru hinh m6t cich l6n hit. Mugn tlia chi noi t6i d
l5.j/ | Ilbng 1'hdp l'u nay tl6i li du<ing Sd Vidt Ngh0 Trnh lim
rlja ch'r cria tda san. l-o b6o kh6ng b6n dugc c6ng khai vi
b$$Ag c6 ai fing h6 tdi chinh nOn ra dugc 2, 3 nrim thi t\r I b6

Chring t6i dA dich nhibu bAi cria cdc t6c giA danh ti6ng
qudc td ch6ng tl6i chidn tranh Vi0t Nam vi fing h6 Viet COng
nhrr Noams Chomsky, Tu Quydt ciirrg ding ci bii cria bi Ng6
l]6 l'hdnh vd sinh viOn Nguy€n HoAng T'rfc. T6i kh6ng ngd td
b6o nhy ciing c6 tidng vang khd manh <i hAi ngoai rni sau nhy
khi sang Mi t6i m<ii bidt.
Mdc dt mang ttn lA Tu Quydt nhung td b6o kherng
dinh d6ng gi tldn Phong TrAo DAn-fQc Tu Quydt cria LuAt Str
Ngul'€n Long lA ngudi hdt stic girip tl<i tdi trong viOc lim gidy
t(i tr6n linh trucic dny. DAy cfrng li mQt vdn db mA mdt sd ban
bb nhdt ld phia Mit Trdn cfing thltc mlc nhibu: ndu tdi kh6ng
phii ln l ngrrdi cfra clrinh quybn tai sao t6i kh6ng phAitli hnh ?
Mic dir viOc nhy c6 sq giilp tl<i cia LuQt srr Nguydn Long vi
srr tham drr cia sinlr viOn Nguy€n Tudn KiQt cing hgc Dtrqc
Khoa v<ii tdi. Ca hai ld ngudicria M4t Tr4n Giii Ph6ng, hayit
ra li ngudi c6 liOn h0.
LAM vr0c vdr cHiNH euYnN Md"r

Trong hic t<ii lui gqp nhring ban cfi trong phong trdo sinh viOn, t6i
gap chi Nguy6n Thi Ydn hiOn dang c6ng t6c trong HQi Tri Thric YOu
Nu<ic thdnh phd, vin phong hic bdv gid <i t4i nhA cria ti phi Nguy6n
Cao Th5ng cfi.
Ydn trucic ddy ld Thri riy cria Tdng HQi Sinh Vi0n Sdi Gdn, sinh
vi0n Vin Khoa vd ld ngudi ctia c6ch m4ng. Vb phia Ding c6 lE Ydn ld
nguoi l6nh dao cao hon Hujznh Tdn Mdm, M5m dir danh tidng hon
nhung <i mit qubn chring md th6i.
Y6n cirng qu0 Vinh Long vdi t6i, cing hgc chung trudng trung hoc
T6ng Phucic Hi0p. T6i hoc k6m chita vdi nim. Dibu ngac nhi6n lA
Ydn ld nguoi Cdng S6n. Gia dinh Y6n ld gia dinh mibn Bic dicu, md
gia dinh di cu thi kh6 c6 th€ c6 cdm tinh vdi phia M4t TrQn. Thf hai,
gia dinh Ydn c6 ti0m vii giiu nhdt tinh Vinh Long, thu6c thdnh phhn
tu bin thi ldm sao mA CQng Sdn chdp nhAn ? Hui'nh Tdn Mdm
ngusc lai, hodn todn c6 dri dibu ki€n d€ lim ngudiCQng Sdn vir duqc
C6ng Sin chdp nhAn. Anh ta thudc gia itinh nghdo, hibn tu vd chiu
kho ldm vi€c. cfrng kh6ng hb ham danh loi vA ld m6t nguoi rdt tudn
hinh k! luQt hay chi thi kh6ng bao gio c6 s6ng ki6n ri€ng.
t02 Lcri Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

Y6n gi<ii thi0u t6i v<ii Trhn Nggc Hibn, c6 16 lA bi thu cria DAng
trong H6i Tri Thric YOu Nucic vh vi vAy tdi vd Trhn Ngoc Hibn c6
budi gdp g<i riOng sau d6.
Trong phong trAo sinh vi0n, Ydn vd c6c b4n kh6c k€ ci MAm hay
ttdn nhd tOi d 153/ I Hbng ThQp Tu tl€ dn udng, t6 tric nhfing anh em
trong nhh. Lhn ndy sau 5 nim xa cdch, Ydn c6 v6 ld m6t ngudi c6
quybn, c6ch n6i chuyOn vir xung h6 kh6ng thdn mQt nhu tru<ic.
Trhn Ngoc Hibn bi ThiQu b6t giam khoing ndm 1972 vi 6ng ta ra
v6 n6i thinh Sdi Gon tl€ liOn l4c vcii tri thtic md ttac biQt ld v<ii ngudi
em Trhn Ngoc ChAu hic bdy gio ldm Tdng thu kj' Ha ViQn Sdi Gon.
ViQc bft Hibn tlua tldn viOc giam giri Trbn Nggc Chdu - mQt ddn bi€u
c6 quybn bdt khA xAm ph4m - tld g6y ra mQt scandale chinh tri ldn
nhdt vd bn io nhdt cria chd d0 mibn Nam hic bdy gid.
Hibn mang quAn hdm Dai Uy cria qudn dQi ciei Ph6ng khi bib6t.
Mdi ttdn khi trao tr6 tir binh 6ng ta mcii duoc thA ra vb phia M4t
TrQn. Ngudi nh6 con, dm ydu giong n6i mibn Nam dri 6ng ta ngudi
Hu6. N6t mit cdn xanh, ngudi lqt l4t, c6 16 do hQu qul bi tra tdn
trong ti khi bi b6t vd bi sdt r6t - m6t bf nh mh ngudi Vi0t C6ng ndo
cfing c6 - trong thdi kj, sdng trong ning.
T6m gid tdi, chidc Toyota du lich tlua Hibn tlin nhd t6i d[iig ir"en.
T6i chdo anh ta vd mdi vdo nhir, anh kho6t tay ra hiQu cho hai n:quo,r
linh b6o vQ 6m sring g6t, ilf ng trucic sdn nhd. Khdng hi€u anh ch*ng
t6 v6 uy quybn hay anh hi doa t6i hoic anh thuc sq mu,in giri an ninh
cho anh ?
Cdng di sAu vho cuQc n6i chuyQn, t6i cdng hi€u 16 vb Trhn Ngoc
Hibn trong giai tlo4n hiOn nay. NhiQm vg chri ydu cria anh ld kOu gt2i
tri thtic mibn Nam hop t6c vcii c6ch mang d€ kidn thidt ddt nucic,
nhung kdt qui kh6ng kh6 l{m. Hhu hdt nhfing thdnh phbn "tl6i i4p"
ttbu girl th6i dd "chd xem". Trong nhibu ndm qua, hg il{t kh6 nhibu
tin tu<ing vAo nhting ldi hfa cia c6ch mang sE t6n trgng nhring d4c
thir kinh td, xd hQivd ch6nh tricria mibn Nam. Sr; c6 m4t cria Nguy6n
Hriu Thg, Phung Vin Cung... trong Mqt TrQn Ddn TQc Gili Ph6ng
vd Trinh Dinh Th6o, Truong Nhu Ting ... trong Li0n Minh Ddn
T6c Ddn Chfr lim cho ho an tdm vb ch6nh s6ch ctia c6ch m4ng sau
Ldi Khai Cria Mot Ngudi Tinh Nghi 103

khi giAi ph6ng mibn Nam. Khdu hiQu "Mibn Bic xi hdi chri nghia,
Mibn Nam dAn chri nhdn ddn" cria Ding lao DQng ViOt Nam tlugc
nhlc l4i thudng xuy6n cdng ldm cho ho an tdm hsn nria. Nhung gid
ddy, cbi gi dang xiy ra ? Di ddu nguoi ta cfing thdy b0 dQi mibn Bdc
vcii qudn phgc vii Nam Dinh vi n6n cdi. Da sd co quan, don vi, td
chfc do cdn b0 mibn B6c chi huy. Chi c6 Ch6nh phti C6ch m4ng L6m
thdi lA cdn giri tlugc mhu sic mibn Nam vi gbm nhring nhdn si Mdt
trAn vir Li0n minh, cQng vcii mQt s6 c6n bQ c6ch m4ng kj, cqu nhu
Hui,nh Tdn Ph6t, Nguy6n Vin Hidu, Ung Nggc K],, dhu sao cflng
xudt thdn tri gi<ii tri thfc mibn Nam. Nhung liQu ch6nh phri dy c6
quybn thgc su kh6ng ?
Trucic nhfing hiOn tuong d,y, gi6i tri thtic Sii Gdn c6m thdy hoang
mang. Cqu l6nh tu d6ilap <i Ha ViQn, ddn bi€u Trhn Vin TuyOn ngAy
tlOm chi quanh qudn trong nhi, cflng nhu ddn bi€u Kibu MQng Thu.
Hai nhd su Thich Tri Quang vi Thich Thi0n Minh sdng im ldng trong
chua An Quang. Nhibu nhdn vAt chdng ThiQu ndi tidng kh6c cfing
"thri khdu nhu binh". Ldi kOu goi cria HQi Tri Thtic YOu Nu<ic
kh6ng clusc bao nhiOu ngudi hu<ing fng, vir ndu c6 hu<ing ring, thi
cing kh6ng dugc nbng nhiQt l6m. Nhu vdy c6ng t6c cria Trhn Nggc
Hibn kh6ng dqt dugc kdt qui tdt. MAc dhu thdi ilQ t6i cf,ng kh6ng
kh6c gi tta sd nhring nguoi niry, nhung Hibn vdn tl6n gdp t6i h6m
nay. Anh trinh bdy lj'do :

- Chring t6i dd theo d6i hoqt tl6ng cia anh t* nhibu ndm qua.
Ching t6i tli coi anh nhu m6t b4n ttbng minh tdt, qua mQt s6 ngudi
ban cfi cria chtng ta gidi thiQu. Gid niry chring t6i nhAn thdy cl6 ddn
hic anh nOn tich ctrc hop t6c vcii cdch mang tt€ xdy dqrng lai tldt nucic
sau chidn tranh.
Hibn ngbi thing trOn ghd giria, th6i d6 trinh trgng, nghiOm nghi.
Anh kh6ng hb ttqng ddn tdch trd vd dia b6nh ngot do chit6i mang tl€
il6i kh6ch. T6i nghi thhm : "Trdch sao anh ta kh6ng kOu ggi tluqc
nhibu ngudi." TOi c6 cim gi6c nhu minh dang thi phhn vdn d6p vAy.
Thdt ra cflng dring th6i. Cu6c s6ng tuong lai cria t6i tiry thu6c nhrlng
cAu t6i tri loi Hibn.
Vi khdns lim sao bidt duoc tinh hinh sE di6n bidn nhu thd ndo. t6i
104 Ldi Khai Cria M6t Ngudi Tinh Nghi

phdi gifi th6i d6 tri ho6n, de ddt :

- C6ch mang dd tl6nh gi6 t6i qu5 cao. Khii ndng cia t6i, qu6 trinh
ctia t6i kh6ng th€ dat yOu chu cilch mang. Tuy nhiOn t6i v6n sin sing
lim duqc gi tdi c6 th€. Vi6c t6i quydt dinh <i lai kh6ng b6 xf ra di
nhu anh t6i ngay <i nhd ndy dd ra di ld t6i c6 suy nghi quydt dfnh chdp
nhAn moi hAu qu6.
N6t mdt Hibn s6ng hon, giong n6i dm hon m6t chrit, nhung v6n
cdn v€ lanh nhat :
- T6t l6m ! Anh bidt rdt nhibu ngudi 116 tung hoat d6ng ch6nh trf
tru<ic kia. Anh c6 th€ chl cho chring t6i ... nhfing tOn niro lim viOc cho
M!, cho CIA, vd cho chd tt6 Thi0u m6t ciich ngdm nghm mA anh nghi
c6ch mang kh6ng hay bi6t.
Cdu db nghf cria Hibn ldm cho t6i hi6u ngay muc dich chinh cria
anh ta g4p t6i lA dd b6t t6i ldm rtibm chi vi0n cho anh ta. Nhu vdy yOu
chu tl6 cria Hibn con c6 y c6o bu6c t6i ld ngudi cria dich hay c6 quen
bidt nhibu vb dich. Ndu t6i chiu ldm dibm chi viOn this6 sin sdng nhdn
bdt cf c6ng tilc nio kh6c vd cdn c6 nghia ld t6i chdp nhdn t6i bidt
nhibu vb ttich, vb tinh b6o dich.
Vdi thei d6 nghiOm chinh, t6i tra loi, cdn nhic tring ti6ng :
- Nhu anh bidt, bon M! - ThiQu b6 chay mOt c6ch h6t sfc hdi he.
Vdn khd cdc co quan v6n con dhy dri tdi liOu. T6i tin ch6c rdng sd gidy
to dy chda dung moi chi tidt vb nhfing hoat tl6ng chiinh tri trucic kia
k€ c6 t6i. T6i nghi rlng d6 le ch6 tdt nhrit d€ c6ch mang tim hidu, hon
ld dua vdo t6i. Vb viOc ndy t6i kh6ng ldm sao ldm gi duoc.
Sau l0 giAy im ldng, Hibn chot chuy€n qua db tdi khdc:
- T6i biet anh tld tung ldm viOc cho ngAn hdng Nam D6 trong m6t
thoi gian ddi ... Nhring c6i md chring t6i chri j'nhrit td anh bidt vb
hoat d6ng ngAn hdng, vb tdi ch6nh ... C6ch mang gid ddy <lang ndm
trong thdi ki, chuy€n tidp vcii nhibu kh6 khdn. T6i nghi rlng y kidn
anh d6ng g6p rdt c6 loi cho c6ch mang. C6 th€ anh vidt m6t b6n b6o
c6o cho chring t6i.
- B5o c6o vb vdn ttb ei ?
- Tdt l6m ! A ...
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi t05

Hibn ngAp ngdng m6t l6t rbi t6 v6 nhu mcii vua nghi ra y kidn :
- Ph6i rbi ! MOt ld, anh bidt nhf ng gi vb mqc tiOu kinh td cria M! d
mibn Nam ? Hai ld, anh bidt My da gdi lai bao nhiOu ciii biy kinh td <i
mibn Nam tl€ phr{ hoai c6ch mang ? Ba ld, j'ki6n db nghi cfra anh nhu
thd ndo d€ khic phuc kh6 khin vb kinh t6 td i ch6nh d mibn Nam hi€n
nay ?

R6 rdng, thdt bai trong viOc brt t6i lAm tlibm chi viOn chinh tri vd
gi6n <tiOp, anh ta mudn t6i ldm tlibm chi viOn kinh t6, tdi ch6nh. Vb
di€m ndy t6i nghi tdi kh6ng th€ tu chdi duoc. Tdi lai c6n nh6c tting
ti6ng :
- Anh Hibn ! T6i xin h6i tai sao anh kh6ng tldn gdp nhring chuyOn
gia thuc su vb kinh td d€ th6u thap y kidn ? Nguoi cria bQ Kinh Td
-Tdi Ch6nh, nguoi crla ngdn hdng Qu6c gia c6 m4t quanh ddy rdt
nhibu. Kh6ng it nguoi dd tdt nghi0p tai Hoa Kj' ... Tdi kh6ng hi€u
bidt nhibu vb kinh td, tdi ch6nh, lim sao md d6ng g6p iluoc nhibu j'
kidn hay ? Mdc dhu t6i bidt ngAn hdng hoat d6ng nhu thd ndo, nhung

Hibn chot cit ldi t6i, cao giong hon :

- T6i mong duoc b6n b6o c6o cta anh trong vong bdn ngdy.
Hibn vta n6i vua df ng dAy. Lhn thti nhf't, t6ithdy anh mim cucyi,
m6t nu cudi guong g4o c6 !'nghia c6 hfa hen l5n hdm doa.
T6i h6i :
- Nhung t6i n6p bdi <i dAu ?

- Ddn ti6m thudc Tdy M.D d duong V6 T6nh ghn Ngd Sdu, n6igfi
cho tOi ld d€n tay.
T6i mim cudi trong bung. Dd gi6i ph6ng clusc cd thiing md cung
c6ch ldm vi6c gidng nhu con ldn trdn, bi mAt vin phdng tlAu ?
Trong sudt bdn ngdy, t6i vidt khoing ba musi trang b6o c6o.Ydn
db thf nhf t, vb muc tieu kinh td cria M! <i Vi€t Nam, t6i kh6ng thdy
c6 gi ric rdi. M! chi coi mibn Nam li m6t chcl tt€ tld hdng h6a thua
thei th6i. Chring mudn bidn mibn Nam thdnh m6t xi hQi ti€u thu
kh6ng gi<ii han, tu vi0n dan "M.l6" cho ddn midng keo "chewing
gum". D6ng dd la M! viOn trs dd mua hdng h6a M!. Kh6ng c6 sd
tibn ndo dd xAy dung nbn kinh td dQc ldp cho mibn Nam c6. HAu qud
106 Ldi KhaiCfia M6t Ngudi Tinh Nghi

ld c6 su phbn thinh nhung gi6 tao, vd tao ra bon nhd gidu mcii ld
nhiing tucing tA su cha c6 than M! vd bon bu6n lAu.
Vdn db thri hai, vb nhring c6i b6y md M! cl6 gAi lai <i mibn Nam tf€
phd hoai c6ch m4ng, t6i suy nghi cdn thdn. Nguoi C6ng SAn ndo
cfrng nghi hg <lang do d6m di qua m6t bii min cfra M!. T6i kh6ng th€
ldm cho hg c6m thdy bi chd nhao vd so hii th6i qu6. Nhung bidt itua
ra nhring "c6i bdy" gi ddy ? Sau mQt thdi gian suy di nghi lai, t6i vi6t
ring cdi b6y l<in nhft ld th6i quen tiOu thu md My de tap cho ddn
mibn Nam tri thd nh thi ddn thdn quO. Nbn kinh td bi l9 thu6c ning nb
viro dbu khi vd ph6 siin nhAp cing, vdo vQt dung vd thqc phdm nucic
ngodi. Da s6 c6ng in vi0c ldm mang tinh chdt phuc vU chi6n tranh.
Mibn Nam sdng trong cdnh phbn vinh gi6 tao, mfc xdi phi vuot qu6
kh6 ndng tao ra cfra cii. Sau giAi ph6ng, khiphii trd vb vcii thuc
trang kinh td phri phdng ,rdt c6 th€ dan se bdt man c6ch mang vi thidu
gi6c ng6. T6i cho ring ddn s6 "bidt dibu" hon ndu chidn thfng tldn tr€
hon, hay d€ cho su cdt bcit vi6n tro cfia M! alua ho tr<i,vb vcii c6nh
kh6n cing trong m6t thdi gian d6.
Thuc td, ngudi M! tt6u c6 chri trlrong cq th€ nhu vAy. Cd ngudi
CQng sin l6n k€ chdng C6ng dbu c6 quan niOm ring c6i gi M! cfrng
"tinh trudc" c6, c6 "computer" hdt rbi. Cho n0n kE theo M! cf tin
tu<ing <i M! hdt ldng vd kh6ng tin ring M! c6 th€ b6 mibn Nam.
Ngudi C6ng sin thi c6i gi ctng sq My cho nOn c6i gi cfing db phong
th6i qu5. Kh6ng ai c6 th€ b6 tibn cria d€ tdp cho ddn nucic kh5c xdi
phi cho quen, tl€ sau ndy thidu v6ng ho thi nh<i ddn ho md khd sti,
thbm kh6t.
Chung qui ld ngudi M! kh6ng ld m6t kh6i dbng nhdt vb v5n h6a,
do d6 kh6ng nhdt tri vb chinh tri vd chi ld nhfng con bu6n, thdy loi
thi nhiy vdo kh6ng loithi nhiy ra kh6ng chn hAu quri chinh tri, ludn
l!' hay nhdn dao gi c6. C6ch thric quydt <tinh dy xiiy ra hdng ngdy
trong gia tlinh ngudi M! gif a cha, con, chbng vo vd diy dhy trong xd
h6i My.
Ngodi ra, chinh quybn M! ld m6t gubng mdy qud ndng nb vd gbm
nhibu co quan d6c tdp, kh6ng c6 h6n m6t b6 chinh trf d€ chi rlao
thdng nhdt, hoac ding chm quybn khdng c6 co chd lSnh rlao chat ch6.
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi t07

Do d6, ngay khi tai Hoa K!, Tdng Th6ng Ford th6ng 3 nim 1975 xin
qu6c hQi mQt ngdn kho6n d€ di t6n 100.000 ngudi nam ViOt Nam, tLic
ld tll thdy chuyQn mdt cA mibn nam sau khi r6i loan t4i Ban M0 Thu6t
vd Kontum, Pleiku, thd md v6n c6 hdng loat m6y bay qu6n su v6n
chd db tidp viOn - theo chuong trinh d6 tlinh tri ldu - tt6n phicdng TAn
Son Nhdt. Dibu niy cdng lim cho mQt s6 ngudi Sdi Gdn kh6ng bao
gid tin My b6 chay ludn. ViQc ildn tham chidn tai ViQt Nam tu nhrlng
ndm 1950 - 1960 md Hoa Ki'v6n lu6n lu6n thuO mucin c6c dinh thu
hay xAy blng vit liOu nhe cdc doanh trai, kh6ng hb c6 ddu hiOu gi <i
ldu dii c6. Dt tibn thu0 mu<in nhting ndm dy cao hon tibn mua hin
vd xAy cdt. ViQc "5n xdi d thi" d6 li mQt dac tinh cria ngudi M!,
kh6ng tinh chuy€n gi trudng kj' cA' Kh6ng gidng ngudi A D6ng hic
niro c0ng thAm hAu, sdu xa vi kiOn nh6n. Do d6 nhfing Am muu, th0
iloan nhu ta thuong nghi, it thdy <i ngudi phuong TOy vi ctng it
thdy <i ngudi M!.
Kh6ng c6 mQt cuQc chi6n ndo, md khi nit kh6i, l4i tl€ y nguyOn
todn bQ hb so nhu cuQc chidn Viet Nam khi Hoa Kj' b6 chay - Tda
D4i sf Hoa Kj,, 86 Tdng Tham Muu Sdi Gdn - Phia Sdi Gdn thi cdn
hi€u ttugc ld vi l6nh dao l<in nh6 dbu trdn chay vir v6 tr6ch nhiOm.
Con phia Hoa K!, kh6ng th€ ndo hg qu6 gdp rrit, qu6 so hii vd bi
trdn ngdp nhu Hitler <i trQn thd gi<ii lhn thf II.
B<ii 16 don gi6n, li ho mudn dft kho6t vg Vi0t Nam, kh6ng cdn
mudn ddy dua gi c6, ttri ho chn gi nhring gidy td d€ lai ? Nguoi M!
khi kh6ng dn duqc thi vtit b6 dir thfc in con t6t chua thiu thdi.
Nhring danh s6ch Vi0t Nam tinh nghi hay nhring danh s6ch ViQt
Nam l2rm viOc cho M!, ndu k6 chidn thing c6 gidt ch6t trd thu, c6 ddy
6i trai hoc tap thi chi li thOm ngudi Vi0t Nam gidt nguoi ViQt Nam.
thOm ngudi ViQt Nam hhnh ha ngudi ViQt Nam. Dibu me sau ndy khi
trong tu t6i gdp rdt nhibu ngudi tin M! trucic tldy tr<i nOn thi M!
hon bao gio h6t. Dibu md chinh Nguy6n Vin ThiQu, ai cflng chrii ld
tay sai M! - mn ngiy cudi cung cfia Vi€t Nam CQng Hoa. 6ng ta tr<i
nOn chrii My tham te.
Ti6c thay, su v6 lu6n dy cria M! - md k6 chdng c6ng mr) qu6ng goi
ld "su phin bQi dbng minh", nguoi C6ng s6n kh6ng nhin thdy it€
 108 Loi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi

khai th6c "gay 6nC d4p lung ong". Nguoc lai lai nhin ttdu cfrng thdy
bdy, thdy 6m muu. Dhu sao t6i cfing thdy nhe nh6m sau khi gi6i d6p
hai vdn db vria qua. T6i ttd vidt ra nhfng gic6ch mang mudn dgc md
kh6i ph6i roi xa sq that. Bdt cf muc tiOu kinh td cria M! nhu thd ndo,
mibn Nam thuc td cfing lA m6t trung tdm ti6u thg hdng h6a cria M!.
Vd dbu M! c6 gdi b6y hay khdng, doi s6ng d6n miEn Nam cfing
kh6ng sao tr6nh kh6i duoc nhibu kh6 khdn sau gi6i ph6ng.
Nhung t6i kh6ng cdm thdy tho6i m6i khi gidi ct6p vdn rlb th* ba :
tl6ng g6p j, kidn vb tludng l6i tdi ch6nh. T6i chi dua ra nhfrng n6t
chinh dua theo chinh s6ch cria M4t Trdn Gi6i Ph6ng Mibn Nam vd
cfing l?r pht hop vcii tinh hinh thuc td cria mibn Nam ViOt Nam ltc
bdy gio le tich thu cec truong mgc lcin cfia tu sdn, d c6c ngdn hdng vd
ciic tdi sdn cria ho <i ngodi, tich thu truong mgc vir tii s6n cria nhfing
ngudi di chay ra kh6inu<ic, vd thidt 16p khu kinh t6, nhd m6y lcin lao
tl€ cho cdng nhAn lOn l6nh il4o it6c l6p theo kd hoach vd kinh nghiQm
cria hg. Ding vd nhd nucic chi tlf ng ngoiri, gi6m s6t vir ldm trgng tdi
md th6i. Mdi quan tam hing dhu cria t6i ld b6o vQ bAn thdn t6i vd gia
dinh. T6i kh6ng th€ d€ bi chup mfi nhu li k6 binh vqc chri nghia tu
bin, li k6 thrl cria nhdn ddn. Nhung t6i cfrng kh6ng thd il6ng vai m6t
c6n b6 gid thf 25 tlugc vi t6i chua hodn todn tin tudng d nhd nuric
mcii.
BAy gid, t6i chi hdnh d6ng theo bdn ning sdng cdn cria minh. T6i
hoirn todn kh6ng c6 gi hb h<ii trong tinh hinh m<ii c6. Nhung tinh
thhn cria mdt thanh ni6n tranh ttdu cf ving ddy rring hic. T6i tli rdi
bd phong trdo sinh vi6n tranh tldu vd c6c hoat dQng chdnh tri kh6c
l6u rbi. Thuc td cfra mibn Nam d4y t6i ring khOng c6 con dudng ndo
di duoc gif a hai cuc doan c6L. Ngudi mibn Nam c6 th€ df ng hln trOn
chidn tuydn bOn ndy hay bOn kia, vA cfing c6 th€ bd ldt quanh qudn <i
gifia v<iido tu<ing xdy dgng "luc luong thf ba". M6t thdnh phhn chi
c6 mo h6 trong tri moi ngudi thao thfc nhring kh6ng c6 t6 chfc,
kh6ng c6 lSnh d4o vd rdt d6 bildm bia dd clan cd hai phia. Kh6ng th€
di giria hai lln d4n cluoc. Do d6 chi c6 thdnh phbn thf ba thuQc nOn
niry hay thdnh phhn thf ba cria bOn kia. Chf khdng bao gid c6 thdnh
phhn ba thuc td c6 thuc luc cA.
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 109

Vdi ngiy sau khi g<ii bin b6o ciio, t6i lai ti6p Trhn Ngoc Hibn t4i
nhd. Lhn niry anh c6 v6 c<ii m<i, thodi m6i hon, ghn nhu thAn m4t' R6
rdng li tOi de "thi dQu". Hibn dn udng mQt cdch tu nhi0n nhrlng m6n
gi6i lao cfia vs t6i don ra. Anh cho t6i bi6t ring ba vdn ttb dy di tlbng
thdi duoc dua cho nhibu chuyOn gia kinh t6, tdichdnh mibn Nam. Y
kidn cria t6i duqc tt6nh gi6 cao. T6i di tluoc tl6nh gid ld mQt trong sd
it nguoi cia mibn Nam kh6ng bi chti nghia tu bin dhu dQc. Trucic
khi ra vb, Hibn n6i :
- Bdy gio chring tdi mong anh khai tri€n thOm vb kd hoach chi ti6t
tt€ thuc hiOn nhring j'kidn anh dua ra. Ba ngdy sau t6i s6 d6n g4p anh'
Ba ngdy sau, Trhn Nggc Hibn lai ddnm nhA t6i, ctng di v<ii Vuong
Ki, Hi0p, b6 trudng Tdich6nh cria Ch6nh phri Cdch mang Ldm thdi.
Hq db nghit6i tham gia 0y ban Tiichdnh vd khuy0n t6i tam thoi crl
tidp tqc lAm viOc <i ngdn hdng nhu cfr hdng ngdy vd chd ttoi ho s{p
xdp.
Hdng ngAy khi lAm vi0c td td d ngdn hAng ct, t6i c6 dip gdp gd c6c
cdn bQ tdi ch6nh vd ng6n hdng do He Ndi dua v6 Nam, mQt thdigian
dfr d€ hi€u 16 lQp trudng vir c6 tinh cria ho. Nhrlng nguoi tI6 rdt giao
dibu. chi mudn nbn kinh td, tdi ch6nh mibn Nam rAp khudn vdi mibn
B6c trong nhrlng nim nim muoi, - qu6c htiu h6a ky ngh0' hop tdc
h6a ti€u c6ng ngh0, n6ng nghi0p vA tdt cd c5c loai ccv sd sdn xudt khdc
-, chd kh6ng ctSnh gi6 dfng mric d4c thir vA cd tinh cria mibn Nam
dang <i gifia thAp niOn b6y muoi. T6i nghi rdng ndu nhd nucic mdi
chri truong nhu thd, nbn kinh td mibn Nam sup dd trhm trong vir
nhanh ch6ng, chd kh6ng ldm sao phuc hbi vd ph6t tri€n duqc. Hon
nfra, tdt ci nhring ngudi mibn Bic d6 dbu t6 ra rdt tu cao vd chfr
quan, t6i kh6ng c6 chrit hy vong gi ttd thuydt phuc ho duoc c6. Mdt
sd nhAn si mibn Nam cdng ngiy cdng thdy 16 minh chi ttuoc ding dd
trang tri cho chd dd mcj'i vi d€ ldm nhf ng bi€u tuqng trinh di6n nhim
xoa diu nhf ng ch6nh silch cf ng rdn sfp tdi. Thdi kj' x6y dgng hoa
binh md v6n con tlhu 6c d6c do6n vd qudn phiOt trong chidn tranh.
Chi chn tudi d6ng cao, kh6ng cbn kidn thfc vA kinh nghiQm. Sq gan
d4 trong chidn ddu kh6ng c6 gi b6o dim d€ thdnh c6ng trong xAy
dLrng hda binh c6. Nguoc lai chi ld bfc tudng thdnh c6n dr"rong sLt
 ll0 t.di Khai Cria MQt Nguoi Tinh Nghi

phdt tridn qudc gia me th6i.

TOi b6t dhu chdn nin, tidc r€ tai sao t6i kh6ng theo anh t6i d€ di
nu<ic ngoiri. T6i ndn nhung t6i chLra tuy0t vong, m6t mdt cho xem
tinh hinh c6 tidn b6 kh6ng, mit khdc t6i dinh cltra r o con vb ling que
sdng doi "dn si". Vuong Kj, Hiep kh6o 16o d6ng vien tinh thhn vi cd
tinh ddc biet "Nam b0" ldm t6i cim thdy rdng c6 16 HiOp vd Hibn, - ld
nhfng cdn bQ Narn b6 -, cfing c6 I'dinh kdt n4p nhibu ngLrdi mibn
Nam tidn bd vd cir kh6 ndng d€ dri sf c xAy dtrng mot mibn Nam thinh
vuong.
T6i kh6ng phii ld m6t ngrroi kj'thi Nam Bdc, bcii vi nhftng nguoi
mibn Nam ld nhring nguoi md t6 tiOn ho trucic d6 dbu <i mibn Bdc di
cu viro Nam lAp nghiOp theo cu6c Nam tidn md mang bo c6i. Do d6
su ki,thi ld m6t dibu ngu xudn vir ph6n ddn t6c.
Tuy nhiOn, vi phong cinh dia li, khi hQu, phong thd de ldm cho c6
tinh c6 kh6c biet. Su kh6c biet d6 cing tlng nhdt lir nudc ta duoi 100
ndm d6 h6 cria thuc dAn, m6t mit do hai mibn Nam Bic c6 ch6 ttQ
bAo h6 vd thudc dia kh6c nhau, do 6nh hud'ng duong nhiOn nhibu it
v<ii nguoi Phdp, m4t kh6c do im mrru chia rE cfra thuc ddn, bi€n su
kh6c biQt tinh tinh s6c th6icria hai mibn thAnh nhring mdithu dich c6
loi cho d6 h6.
Sq khdc biQt cdng sAu sic hon nfa khi nucic nha chia tl6i, mibn
Nam vcii sq hiOn diOn cria mdt tri0u qudn d6i ngoai qu6c trong cl6 c6
ddn ba triOu luot nguoi ddn ViOt Nam, trong khi ngodi Bdc tu nhibu
chuc nim hodn toan khong c6 tidp xuc roi phrrong Tdy. DiEu nay
cdng ldm cho c6 tinh ngLrdiddn hai mibn th0m m6u thudn sAu sic.
Kh6ng n6i ddn quan di€m chdnh tri bi dnh hudng tuyOn truybn vd ldi
sdng cfia hai chd d6 chinh tr1 kh6c nhau. Chi riOng n6i bQ phia c6ch
mang, nhf ng nguoi C6ng s6n ciich suy nghi, lb ldi ldm vi0c, mfc d6
hdn thi c6 khdc nhau 16 rOt. Dibu ndy kh6ng ph6i kdt t6i nguoi Bdc
li kh6 khan, gi6o dibu vi lA nguoi B6c. Ngudi Nam d6 dii hdo ph6ng
vi lir ngudi Nam. Ndu ti 100 nim nay, tinh hudng chinh tri ddi
nguoc lai. Vd nim 1954 CQng sin chon mibn Nam, M! tld b6 mibn
Bic, thi c6 tinh m6i mibn sE ngrr<rc lai. M6t c6n b6 C6ng s6n dir B5c
hay Nam. du sinh sdng lAu doi cl'mibn Nam, di t*ng bi tu tldy <i mibn
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi ltl

Nam, di tung bft gifi ngudi mibn Nam ldm tir binh, nghia li dd thuc
sq tidp xric v<ti"dich" blng xuong bdng thft, s€ c6 c6i nhin vb "ngUy"
mQt c6ch khdc, it cdm thir hon, d6 th6ng cAm hsn vir d6nh gi6 thdp
3'nguy" qua
hon - Nguoc lai, m6t c6n bQ mibn B6c chi hi6u vb tlich,
tuyOn truybn, qua nhting loi k€ sE c6 nhring cim thir sdu sic hon,
tt6nh gi6 ke thir cao qud mfc, vi vi vAy kh6 th6ng cAm hon.
Dibu ndy d6 gitrm thdy rd sau hon l0 ndm thdng nhdt, ngudi mibn
Nam c6 dfp hi€u ngudi mibn Bfc vi nguoc l4i. Do tt6, c6 su dO ddi
hon, thuong yOu th6ng c4m nhau hon md kh6ng chn ph6i qua mQt
chinh s6ch tuyOn truybn giSo dgc gi ci. C6ch ddi xri cria c6n bQ v<ii
c6c ti nhdn & cdc tr4i hoc tAp cfing c6 ddi kh6c kh6ng phAi ti vdn btrn,
md d chinh sLr ddi kh5c suy nghi, tam tu d cA hai thdnh phhn md
trucic ddy coi ld thir dich nhau.
Do d6, c6c c|n bg ndo c6 nhibu ndm tring trAi <i mibn Nam thi hi€u
16 thuc td hon cilc cdnb6 chua tring kinh nghiOm. Md vi chidn tranh
ttdi tlhu nhau d mibn Nam, do d6 tluong nhiOn c6c c6n bQ mi6n Nam
c6 nhibu thuc td hsn c6c cdn b6 mibn B6c.
Sau hcvn l0 nim thdng nhdt, dhn dd cdc c6n b6 mibn B6c cfing b6t
tlhu c6 su thay ddi tu duy - Vdithoi gian khi hai mfc tlQ suy nghi, do
nhu chu thuc td, sE ghn nhau hon khi d6 nudc nhi mdi thuc sg thdng
nhdt vir chinh s6ch hda hop hoa giii mcii thuc su hfru hipu, vA ltic d6
vdn db Nam B{c, trong nucic ngodi nudc mcii thuc su kh6ng con
nria.
Ldi Khai Cia M6t Nguoi Tinh Nghi I l3

NHA TU LD VAN DUYTT

Khoing 2 theng sau,t6itluoc chuy€n tri nhi tir Trhn Hung D4o
sang nhir tt L0 Vin DuyQt. Sau cdn goi li nhd giam Phan DIng Luu.
Cdng nhi ti ld khoAng trdng gifia mQt btic tudng riro cdt ca o. Mdt
tdm bAng nbn tl6 trOn dhu cdng ghi chri vdng : "KHONG Gi QUY
HON DoC LAP TU DO" cdu n6i bdt hfi cria Hb Chi Minh.
Cho ddn ndm 1975, rdt it ngudi dAn Sdi Gdn nghe n6i tldn nhd tir
LO Vbn DuyQt, m4c dhu n6 dd c6 m4t ngay d tru<ic LIng Ong Bd
Chi€u, Gia Dinh vir c4nh mQt trudng hgc tti ba musi nim qua. Vi
nhd ti L0 Vdn DuyQt qu6 nh6. K€ cA trong giai do4n ThiQu tlin 6p
nhdn ddn Sdi Gon dfi dQi nhft, n6 cfing ch'r chtia kho6ng viri trdm
ngudi mi tta sd ld cqu C6ng s6n. Nhi tu Chi Hoa lcin hon gdp bQi, c6
hic chfa tldn hing t6m ngdn ngudi. Ndu c6 thdn nhdn hay ban bb mdt
tich, ngudi ta di ki6m <i Chi Hda ch<i kh6ng phii <i c6i nhi ttr loqi b6
tui ndy.
l14 Loi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

Khi t6i bi dtra gidi qua L.0 Vdn DuyOt, nhd tir ndy chLi'a d€n trOn hai
ngdn nguoi, - mtroi lhn nhibu hon du<ii chd tt6 cfi. Sau ndy, khi c6
dip c6ng tiic bOn ngodi cf a khdm, t6i ddm khd chinh xdc tdng sd tu
nhAn. T6i nghe n6i hic dy nhd tir Chi Hda chtia hdng chuc ng?rn
ngudi, - ndm lhn nhibu hon trucic.
Ndu khdng c6 hai anh bd ddi dring g6t du<ii tdm bi€u ngfi nbn d6
chri vdng thi nhd ti L0 V[n Duyet kh6ng c6 vE gi khdc vcii mdt trai
linh hay m6t nhd m6y ndo d6. N6 chung tudng vdi truong trung hoc
Hb Ngoc Cdn mdt bOn vd toa this6nh Gia Dinh m6t bOn. Dai L0 Chi
Ling bn do xe c6 chay ngang tru<ic cdng, vd l[ng TA Qudn L0 Vin
DuyQt tdp ndp kh6ch thQp phuong nam ngay bOn kia dudng.
T6i ri kh6m t4p th€ sd hai, khu A, cing vcii Nguy6n Vin Hidn vd
s6u muoi ngudi kh6c. Tru<ic gi6i ph6ng, ch'r c6 m6t diy nhd tt ggi ld
khu A, - chin kh6m tAp th€ vir mudi kh6m c6 nhdn. Tr0n vung ddt
trucic kia lir sdn choi cria tu nhAn. chdnh quybn mcii x6y cdt thOm hai
d6y kh6m nfa, khu B vd khu C. Khu B c6 ndm kh6m tdp thd vd hai
muoi kh5m cii nhAn. Khu C c6 muoi s6u kh6m tap th€ vir ndm muoi
kh6m cd nhAn. Tu nh6n kh6ng c6 ch6 ndo d€ di bdch bQ chti'tl*ng
n6i ddn tap th€ duc, vi khodng ddt trdng cdn lai qu5 nh6 hep. CuQc
sdng ri nhA tt L0 Vdn DuyCt lA m6t st.r ti tring thudng truc. Qua tr0n
hai muoi thdng <i d6, s<i di con kh6e manh ld vi nhd c6ng tilc mii
thinh tho6ng t6i duoc di bOn ngodi cfa kh6m. Cdc tir nhAn kh6c
khong c6 cluoc may mAn dy.
M6t s6 l<in ti nhdn L€ Vin Duyet ld nhfing ngudi tld rdi b6 hdng
ngfr c6ch mang vi lj'do ndy hay kh6c, ra chiOu hbi chdnh quyEn
ThiOu. Ch6 dO ct tttng th6ng b5o rdng c6 tlin hai trdm ng?rn nguoi tti
bOn kia chidn tuydn "cQng sdn" trci vb vcii "ch6nh nghia qu6c gia" ma
tru<ic d6 hq gqi le "hbi ch6nh vi6n", sau ld "nguoi tim tu do". Tu
ngdy gi6i ph6ng mibn Nam, t6i kh6ng hb nghe tin gi vb nhfing nguoi
d,,y ci. C6 bi c6ch mang bdt giam, t6i m<ii bidt r5 thuc trang cia hg.
Sau ngdy gi6i ph6ng thic mic vb thdn phQn nhring nguoi "chiOu hbi"
ndy, L0 Phurj'c LiOm, m6t ngudi b4n hoc Dusc vcii t6i ngdy tru<ic
hiOn ld c6n b6, c6 n6i vcii t6i rdng : "Ndu ho dhu hdng, chfc chin ho
ldm viOc cho dich, <i co quan ndo trinh dipn ccv quan d6". Thuc td c6
Ldi Khai Ctla MQt Ngudi Tinh Nghi ll5

nhring ngudi tlhu hirng nhung kh6ng ldm viQc cho dich thi sao ?
Nhring ngudi niry thudng bi quy t6i ning nb hon ld nhring ngqy
qudn ngqy quybn. T6i l<in nhdt cria h9 li "phAn tling". Ddu phii tdt
cd hg tlbu ph6n tl6ng. Do hodn cAnh nio hq tr<i nOn ph6n bQi ? C6
ph6i do chinh ho hay ld do <i sq d6i xri cria Ding ?
Trudng phdng tap th€ sd 2 ld Nguy6n Dich Nha, mQt ngudi cdch
mqng ttdo ngfi, - tdi chgn danh tt ilting gifa hai cqc doan niy tl€ chi
gi<ii tlbng bdo gbm c6 kE tl6ng gh6t, ngudi il6ng thuong k€ trOn.
Mudi nIm trucic, anh ta bi bit trong mQt tran dQt kich co s<i M! t4i
Sdi Gdn. Nha bi kdt 6n tri hinh, nhung rbi l4i tluqc gi6m 6n, tldy ra
tlAo C6n Son. Kh6ng chiu dr;ng ndi chd tlQ nhd tt d d6, anh ta xin
"hbi ch6nh". Sau khi dugc tu do, anh ta cu<ii vg vh md mQt cfa hing
nh6 st?a tlbng hb tai Sii Gdn. Sau gi6i ph6ng, tdt nhien anh ta ld mQt
trong nhring ngudi bf b6t giam dhu tiOn.
Nhi nudc chi tlinh ldm tru<ing phdng c616 vi ban gi6m ddc nhh tir
nhQn thdy anh ta d6 ding nhdt. M4c cAm tQi l6i lim anh ta lu6n run
so tru<ic mat b0 dQi vA c6n b6, nhring tlbng chi cfi c6 th€ "ddi no
m6u" bdt cf hic niro. Ddi vcii tir nhAn, anh ta ludn cQc cln, kh6 chiu.
Cd hai bOn dbu khinh anh ta, bQc 16 ho4c ngdm nghm. Anh ta thing c6

c6c tinh cfia mQt k6 phdn b6i, hbn nh6t.

Ti nhdn trong khdm duoc chia ra tung t6 tri mudi ddn mudi lim
ngudi. M6i td bhu ra trudng td d€ tr6ng nom moi viOc sinh ho4t cfia
td viOn vir chiu tr6ch nhiQm tructc trudng phdng, ngudi duy nhrit c6
quybn n6i chuyQn v<ii linh canh.
Trong hodn cAnh chdt ch6i, gd b6 vi tinh thhn lu6n clng thlng,
s6u musi hai ti nhdn gbm thi moi thdnh phhn khdc nhau rdt dE n6i
n6ng, thudng cii nhau, c6 khi cdn d6nh nhau vi nhring chuyQn rdt tr6
con nhu com dn, nucic udng, ch6 ngt ... MQt sd ngudi chring ch4c
hon ra sfc kOu ggi tloin k6t, nhung rbi cfing tldnh im hoi l4ng ti6ng vi
bdt lqc. T6i cd suy nghi nhung kh6ng th€ x6c dinh dugc nguy0n
nhdn cria sg thidu tlodn kdt dy ld vi ch6nh s6ch chia tl€ tri cria ban
gi6m ttdc nhd tir, hay vi bdn chdt cd hriu cria c6c thinh phhn kh6c biQt
qu6 khri, bdn chdt, vd cdch sinh ho4t.
TOi thuong n6i chuyQn vcii vdi ngudi ban thAn vb th6i <t0 giria tri
 l16 Ldi Khai Cfia M6t Ngudi Tinh Nghi

nh6n hi0n nay vd trh nhAn trtrcic giii ph6ng. C6 hdng tram mdu
chuyOn lj,thri vb ti
nhdn cria ch6nh quybn Thi0u. Ho lu6n ldnr cho
bon chr-ia nguc in ngfr kh6ng y6n vd kh6ng bao gid d6m 16 met v6
kh6m. M6t anh ban v6n li cai ti Phri Qudc k€ rdng kh6m tdp th€ ttd
phanh thAy m6t tOn ch6 sdn rbi treo lOn xd nhd. Linh canh ph6i dring
ddn hoi cay g|y 6i mf a d€ eo dao ti nh6n, rbi m<ii ddm trdn v6 khi{m
tl€ mang x6c ra. Trong sudt s6u thdng trucic khi chdnh quybn Thi0u
bei b6 cu6c dibu tra, kh6ng c6 m6t ai chiu n6i n*a ldi vb cu6c tning
trf dy c6. Tt nhdn cria chdnh quybn c6ch mang 16 rdng ld kh6ng duoc
nhu vdy. Ho t6 vE khi6p so.
Mdc dhu chua bi bon chria nggc cria Thi0u ttdi ph6 bing m6t thri
doan ndo d6ng goi ld quf quyet, d€ so s6nh. T6i nghi rlng phuong
phdp khai th6c tu nhdn cfia c6ch mang tinh vi, kh6o 16o hon rdt
nhibu. Kh6ng hi€u do <i nhring nguoi cai nguc hi0n nay c6 nhibu kinh
nghiOm <i ti hay ld vi ho hi€u sdu xa duoc tem li con ngudi. Kh6ng
chn thi hAnh bdt cf thri doan ndo trdng tron, nhd nucic v5n c6 th€
ki€m sodt ti nhAn m6t c6ch chdt ch6, vd khOng hb so ndi loan.
Dudi chd dd cfr, bi bdt giam vi l!,do chilnh tri ld m6t danh du
kh6ng nh6. Chring t6i thi ghet bon bir nhin vd lj'tu<ing h6a nhf ng
nguoi ciich mang bi ti ddy. Gio itAy b! c6ch mang bdt giam md kh6ng
bi6t vi lj'do gi, nibm tin cfia t6i bi lay d6ng manh m6. T6i bit rlhu c6
nhflng d6nh gi6 thdp vb phia cdch mqng, r4i sao phdigiam gifi nhibu
nhu thd nAy ? Rbi t6i tu an rii ring ciich mang dang vi quii cdnh gi6c
md c6 chfr truong t4m thoi hoi qud ddng vd b6n thdn minh cfrng c6 it
nhibu so h<i trong qu6 khf . Tuy nhiOn, dhu cd g6ng thd mdy, t6i ctng
kh6ng sao dn dinh tluoc trr tudng nhu hic bi Thi0u bit giam.
Anh ba n Phri Qu6c con nOu thOm m6t lj'do khring hodng rinh thhn
kh6c nria : su c6 d6c vd tuy0t vong. Trong nhd ti cria Thi0u, ngon lfa
hy vong kh6ng bao gio t6t. Tir nhdn hy vong d b4n bb, thdn nh6n,
luAt su, hy vong cd d phe ddi lAp, b6o chi, td chric qudc td. Hy vong <i
su todn thing cria cdch mang. Da sd nhring c6i tl6 c6 th€ chi ld io
tu<i'ng, nhung di sao ti nhAn cfrng c6 duoc m6t vdi c6i gi tl€ dua vdo
d6 md sdng md tidp tqc hy vong. Anh ban phri eudc cdn cho bidt anh
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi tl7

tl6 c6 lhn gdp tluoc dqi di6n cria H6i Hbng Thap tg Qudc td. Anh kdt
luQn : "Tdt nhiOn li hq kh6ng girip dugc gi tl6ng kd cho tir nhdn,
nhung dhu sao hg ctng d5 ldm cho ti nh6n l4c quan h6n l0n, chi vi
bidt c6 b0n ngodi tlang chri !'tl6n vd ngusc l4i, nhf ng nguoi cai ngqc
vd nhd nucic kh6ng d6m ldm xlng bAy sg qudc td can thi0p, kdt rin.
Ddc cdc "chubng cgp" C6n Son md cfing kh6ng trdn kh6i m6t
ph6i dodn cria H6i Bdo v0 nhdn quybn M!. Sau khi quan s6t c6c
"chubng cgp", h9 ph6t ttQng mdt con b6o chdng tt6i trOn toirn th6
girii ldm cho Thi0u vd bd lfi phdi lQp tric cdi thiQn phhn ndo ch6 do nhe
ti cfia chfng. Gid tl6y, chring t6i kh6ng th€ g4p duoc H6i Hbng th6p
tq Qudc td, khdng th€ nghe dugc du lu4n thd gi<ii nria. Gia tlinh
ching t6i cfing kh6ng th€ bi6t iluqc chfng t6i tlang d ttdu, cdn sdng
hay tld chdt. Chring t6i ld nh0ng ngudi mdt tich, chdt sdng khdng ai
bidt c6. Gi6 dq ndu c6 vdi tOn ti bitt6nh chdt, thi tt nh6n vd gia tlinh
ho thua kiQn ai ? Vd ai tli ttibu tra xri l!'nhfrng cai nguc gidt nguoi d6 ?
Du<ii chd dQ m<ii, bdt gi6c tdi tr; nghi, ti nhdn kh6ng con li nguoi
nria, ai mudn gidt cfing dugc. Phdp ludt ndo tl€ xri nhring k6 bi coi li
ke thi
cria nhdn d6n ?
li m6t du tlAng nhir nghb, cfing chung s6 phdn vcii nhring
D4i D6 la
nguoi nhu t6i. Anh ta da t*ng vdo tir ra kh6m hdng mudi ldm l6n
du<ii chd d6 cfi, nhung kh6ng c6 lhn ndo anh ta bi "kpt" 16u. Anh ta
coi bgn chria nguc vd linh canh chdng c6 "ki 16" nAo. Chd dQ tham
nh0ng, thdi n6t tri gdc tldn nggn phuv vu anh ta. Cdnh s6t en hdi 16 d€
cho anh ta sdng nhu "c6ng tf". Lu{t su vir tda iin bi mua dft hodc
him dga, do d6 dibu tra bi l4c hu<ing, tang chring bi thri tiOu, nhAn
chf ng kh6ng ddm ra mat. M6i lhn <i tir li m6i lhn anh ta l2rm chria ti.
T6i nghe n6i ring anh ta tld tring b6p cd m6t tri nh6n ti Chi Hoa cho
ddn chdt, md anh ta v6n dugc tu do.
Anh ta c6 hung 6c ddn d6u, thdnh tich anh ta c6 ghO gdm ddn tlAu,
gio ddy Dqi D6 la cfing phii t6 ra hibn linh nhu con tniu. Dbng tting
cria Dai Dd la ld Nam Heo cfrng hoin toirn ccii l<ip, hibn linh tr6ng
thQt thim hai. Nam Heo bi giam trong kh6m cdm c6. Sudt hai ngdy
dOm, anh ta khdng ngcit than kh6c, van lay hbn ha chua ttng thdy.
Di nhiOn kh6ng ai thuong tidc anh ta c6. Nam Heo vd Dai DO la bi6t
 ll8 Loi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi

rAng m6t khi chd dQ tham nhfing, thdi n6t cfl kh6ng cdn nria thi sd
phdn cria trrim du tting kh6t ti6ng cflng kh6ng kh6c gi mQt tir nhdn
kh6c.
Trong thhm mdt chim cri cria Nguy6n Dich Nha, kh6ng khi kh6m
s6 2 rd,t cing thlng, n{ng nb. Nha thuong ngbi mQt minh trong g6c
phdng, l4ng lE thich thri theo d5i hdnh <l6ng cria m6i tt nh6n, md
th6ng thudng thi chtng c6 gi rl6ng tt€ theo d6i c6. Chring t6i thfc day
hic sdu gio s6ng vd tli ngri hic mudi gid tdi. Chring t6i kh6ng ttuoc
elgc, vidt hay nlm nghi trong thoi gian phAi thfc. N6i chuyOn tring
nh6m bi cdm. Nha chi thdy duoc nhring cu6c n6i chuy0n thi thhm
giria mQt vdi tri nhAn vir nhring tinh c6m bi€u 16 trOn n6t met cfia
nhring ngudi tlang mo mirng v<ii kj, niOm cfi ngoAi ttdi.
Kh6ng khi kh6m s6 2 chi nhe nh6m phhn ndo trong hai bria in
thdi, thdi gian md tir nhdn tlugc n6i chuyOn. c<ii m<i,. M4c dhu rdt
d6i, ngudi nio cfing cd nhoi ch6n com tlQc nhft cdng chdm cdng tdt
tl€ k6o dei thi gio trao rldi nhring !'kidn cbn thidt ve n6i chuyQn..tdo
lao" cho dd bubn.
Cim tinh cria t6i ttdi v<ii Nguy6n Vin Hi6n, ngudi ban tri c6 mdy
c6i rlng vdng, cdng ngAy cdng sdu tl6m. Chring t6i lu6n ti c4nh nhau
d€ n6i chuyOn. Tdi dS tring c6 m6t sd ban thdn nhung chua c6 ngudi
ndo ddc bi€t nhu Hidn. Hai ttfa t6i thudng trao ddi tdm tinh ddi bdt
t4n. Uy quybn tu nhiOn cfia Hidn ldm cho m6i tri nhAn kinh trong
anh, cA tldn linh canh cfing t6 ra n€ anh. Tinh trang dy ldm cho
Nguydn Dich Nha ngdm nghm cIm ttic, nhung anh ta kh6ng d6m
truc tidp gay srl v<ii Hidn, so rlng Hidn c6 "gdc ldn" nio d bOn ngoii
che chd. Vi vQy mA t6i bi Nha dring ldm crii bia tf€ trtt giAn m6i khi c6
dip. Ndu n6i chuyOn l<in tidng thi tr)i birhy. Ndu dfng sai hdng thi t6i
bi m6ng. M{c dhu rdt kh6 chiu, t6i cfing r6ng giri th6i ttO m{t td,p tai
ngo trucic sq cau c6, gtt g6ng cfia Nha.
M6t bu6i sring cudi th6ng 10, c6n b6 xu6ng phong giam ra linh
mic quhn 6o tri td c{ phdng, dgn dgp sach s6, vd ctia kh6m tluoc m<i
ra. Chring t6i bdo nhau ch6c c6 ai <i cdp tr0n xu6ng thdm trai giam.
Chring t6i nhtit dinh kh6ng lhm ldn ! Kh6ng khi phdn kh<ii lan trdn
kh6p cd c6c kh6m. Hy vong ddng cao, kj' niy ch{c c6 rldn troi soi x6t.
Ldi Khai Cria M6t Ngudi Tinh Nghi l19

"Ndu ld H6i Hbng thdp tu thi sao ?"

"Ndu gip H6i Hbng th6p tq thi minh s€ cho bidt minh s6p chdt
d6i."
"Minh kh6ng duoc vidt ths cho gia clinh."
"LuQt su cfia minh d6u ?"
"Minh c6 duoc dua ra tda kh6ng ?"
Ndu tl6 lA HQi Hbng thAp tq thi tdi sE n6i hdt, n6i rhi moichuyOn.
Con c6i tldch gi nria tldu md so chri ?
Dang chim chri nhin qua khoing cfa md nfa ch*ng, Nha chot
nghiOm gigng :
- Im ling ! Mgi nguoi tlting ddy !
Cria m<i rQng vd do?rn thanh tra xudt hi0n, tlbu ld ngudi ViOt Nam.
Mgi ngudi hoithdt vong. Nha h6 to :
- Nghi0m ! 86o c6o : Khrlm s6 hai, sdu musi hai ngudi c6 m4t !
Chring t6i tlbng loqt ttring nghiOm, cd ndy nguc l6p ra phia trucic.
Dodn hucing d6n bdi Tu Tudn, gi6m ttdc nhd ti LO Vin Duyqt.
H6m nay 6ng mdc qu6n phuc mibn B{c vdi qudn hdm Thi6u t6. MOt
si quan vd b6n c6n b6 ddn ch6nh di sau lung 6ng. Ci doin thanh tra
bucic v6 kh6m. B6ng nhi0n mdt c6n b6 chim chri nhin Hidn :
- 0a ! Mny <i dAy sao ?
Hidn tri ldi, trhm llng :
- Dd hon ba nlm rbi.
T6i thdy 16 n6t rung cim trOn m4t nguoi c6n b6 thanh tra, nhr-rng
6ng kbm chd duoc ngay. Ong kh6ng h6itai sao Hidm bi bft giam md
chi h6i :

- Mhy hay ba mhy tl6 qua ddi rbi kh6ng ?

CAu n6i thdn m6t dy chring t6 ho kh6ng phii ln hai ngudi quen
bidt thoAng qua. Hidn tri ldi, n6t mit binh thudng :

- Bidt.
Vrii giong thAt thdp d€ cho cuQc n6i chuyQn c6 v€ riOng tu, nguoi
c6n b6 n6i vcii Hidn :

- Duoc rbi. Khi niro chn gi, mhy cti cho tao bidt.
Doirn thanh tra quan s6t quanh qudn m6t gi6y nfia rbi ra di. Tri
nhAn lhn luot ngbi xudng, im ldng, thdt vong. Cu6c n6ichuy0n gitia
t20 Loi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi

Hidn vd ngudi c6n b0 thanh tra vtia rbi ea C€ lai nhibu xric d6ng.
Hidn ngbi im l{ng trong g6c kh6m, hai c6nh tay vdng quanh hai tlhu
gdi, m4t tlim ddm nhin mudi ng6n tay ilan vdo nhau. MQt l5t sau, ttr
nhdn lai b6t tlbu n6i chuyQn thi theo. T6i bu<ic l4i ngbi cqnh Hidn :
Hidn nhin tdi, khu6n mat nhibu ndp nhdn 16 v6 hdi long m6t c6ch
chua chdt :
- Anh ta that tdt, mQt ngudi CQng sln thf thiet c6lQp trudng c6ch
m4ng vring chSc vi thiQt tinh. Nhibu ngudi tl6 kh6ng d6m nhin nhQn
cha ruQt cria minh khi gep bdt ngd trong nhir tir, md anh ta d6m trd
chuyQn thdn m$t, d6 ld tli€m rdt qui', lim t6i cdm <l6ng.
Hidn lai im l4ng, suy tu. M6t l6t sau, anh ta n6i tidp :
- Hbi d mibn B6c trudc kia, khi di thanh tra nhd tt H6a Ld, t6i
kh6ng hb nghi rlng c6 nhring tir nhdn bi bit giam mQt c6ch oan u6ng
hay th6i qu6. Lric bdy gid, cdn s6i m6u thanh niOn, c6i gi cflng tuyQt
tl6i tin d Dlng, tin m6t cich mir qu6ng ld Ddng kh6ng bao gid sai
thm. Nhung DAng ld gi, ld tQp hgp nhibu ngudi, l6nh tt4o ld gi, cffng
ld ngudi. Mi ngudi ta phii c6 sai lhm chti. Dibu tQ hai ld khi gnp phAi
sai lhm, hay m{c sai lhm, thi kh6ng ai thdy ho4c ndu thdy thi kh6ng ai
dfm n6i ra. Vi n6i ra bi kdt t6i ch6ng DAng, lA theo <llch.
Hidn n6i mQt th6i ddi rbi ngbi im, chim trong suy tu bdt tt6ng.
M5i budi s6ng, m6i td ludn phi0n dua mQt tir nhdn ra ngodi sdn tl€
phoi quhn 6o m<ii gi4t ctia todn td. C6ng t6c dy dugc coi nhu phhn
thudng, vi kh6ng ai c6 c6ch ndo kh6c tl€ ra kh6i cfa kh6m ctr. Trong
thdi gian khoing mudi lim phft m6ng tlb m<ii gi4t len gidy k6m
ngodi sdn, it ra chring tdi cfing thci dugc kh6ng khi ngodi ddi, trong
ldnh. Mgi tir nhdn tlbu mong chd tldn phi0n minh, khodng tt muoi
tldn mudi ldm ngdy mQt lhn triy nhdn sd cta td. MQt ngdy kia, Hi6n
nhudng cho t6i phi0n cfia anh :
- Chri con tr6, chn vQn tlQng nhibu.
V*a trd vO kh6m sau khi phoi quhn 6o, tdi bi Nhe chin l4i vd git
g6ng :
- To4i ! T4i sao anh coi thudng k! luQt ?
Sau khi tlodn thanh tra ddn khdm sd hai, uy tin cria Hidn cing l€n
cao bao nhiOu thi Nha cdng gh6t t6i bdy nhiOu. T6i nhin thtng vio
m{t anh ta ; kh6ng kbm chd dugc, tdi to tidng :
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi t2l

- T4i sao anh cho ring tdi coi thudng k! ludt ?

- Ra kh6i phdng md kh6ng xin ph6P.
Dbu t6i n6ng b*ng lOn. TOn tru<ing phong hbn h4 ndy cflng th6n tu
t6i nhu tdi, de liOn tidp kidm chuyOn vdi t6i tri ldu nay. Bdy gid t6i
kh6ng th€ nhin tluqc nria. Thay vi t6i gi6i thich Hidn nhudng cho
t6i, nhung nghe hai chri xin ph6p, t6i qu6 tfc gi{n :
- Xin ph6p h6 ? Xin ph6p ai ? Anh hA ? Anh ching qua ld mQt thing
tr), cflng nhu t6i, mir cdn tQ hon t6i nria, vi t6i chua bao gid phAn b6i.
Anh vria ph6n D4ng tthu hing Nggy, l4i vtia phdn Ngqy dbu hdng lqi
DAng. Lric ndo anh cfing ngi theo nguoi thSng tran. Tdi ngdy s6ng
dOm anh lo bg tlit linh canh e€ dap dhu b4n tu, nhung rbi linh canh
coi anh chlng kh6c gi mQt cgc ctit vQy thOi. Tdt cA c6c b4n ttr cfing coi
anh nhu cgc cft vQy th6i. T6i t6i vir c6c ngudi kh6c cdn c6 ngiy ra.
TQi anh hi, thing hdng.
Nha t6i met. C6 l€ anh ta chua tring bi mqt sdt tfdn mfc d6. Nhdt le
ch4m ding tim den, dibu mi anh ta mudn ch6n ch4t tg tl6y ldng vb sq
ph4n bdi. Anh rit lOn :

- Miy ... mdy chdng l4i tru<ing phdng, mir trudng phong ld do c6ch
mqng ch'r tlfnh, nghia li miry chdng lai c6ch m?ng.
Tdi bdt cudi. Nhibu tir nhdn kh6c cfrng b4t cudi nhung cd ghim lai.
Sau khi qud n4ng ldi, t6i hoi c6 i'thuong h4i, dt sao 6ng ta cflng gid
rbi, nhung nghe tfdn gigng tliQu chgp m[, tdi l4i cdng n6ng lOn :
- C6ch mang ! C6i thti ch6 sdn nhu anh md cflng cdn n6i t<ii hai
chri c6ch mang nfia hA ? C6ch m4ng lir tra tdn cfrng kh6ng sg chf
kh6ng bo dit nhu anh.
Dhu sao Nha cfing chua hohn todn mdt binh tinh. Anh ta tl6o m6t
nhin quanh vd thdy hdn thtr tlang v6y chqt minh. Quhn chring tlf ng
vb tdi cd. Sring sd m6t l6t, c616 suy nghi xem nOn ti6n hay liri, rbi chot
dfu gigng lai :
- Dring rbi ! d ddy ai cfing ld tt hdt. T6i thdy anh vi pham k! ludt
t6i nhfc nhd, tai sao anh v6 16 h6n v<ii t6i ?
CuQc dgng tlQ b6t dhu nhanh bao nhi0u thi kdt thric ciing nhanh
bdy nhieu. Anh ta bi mdt m4t ning nb. MEt'sd ti nhdn bdy lau nay
hoi n€ anh ta trd nOn coi thudng anh ta. Hidn n6i vtii t6i ring anh ta
t22 Loi Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi

chic s€ tim kd trA thu. T6i phdi cAnh gi6c nhibu hon nria m{c dhu
tlang tlugc hhu hdt tri nh6n trong phdng s6 hai ring h6. Lu6n tli0u
chgp mii ctla Nh4 d5 ldm trd cudi kh6ng ai ngo tf6n Nh4 c6 ttr€ ttrdt
loi nhu vAy. Anh ta chi t4m nhin thua vi kinh nghiOm gid din cfia anh
ta bi6t nudt nhuc md cldi thdnh vui. Ri0ng t6i, t6i ciing cdm thdy thich
thri v<ii cuQc dung itQ vria rbi. [t ra cting xd duoc nhfing gi dm fc bdy
ldu.
Nha ld mQt cdi 6ch tr0n cd tir nhAn, mdc dhu khdng ldn nhung
ctng ldm cho cuQc s6ng qud ning nb, trong kh6m cing nlng nb hon
ntia. M6t trong nhring r6c rdi thudng xuyOn nhft li nu<ic. Khi
ngudi ta xdy cdt them gdpba lhn sd nhA ttr cfi, h0 thdng cung cdp
nucic kh6ng dugc ting cho tuong xring. Sd vdi nucic trudc kia dri
cung cdp cho hai trlm tt nhdn, gid tldy phii cung cdp cho hai nglrn
ngudi. Tri s6ng s<im ddn nda d€m, cdi voi nudc cfi k! duy nhft trong
kh5m sd hai ch6y f'r ri, mic dhu duoc m<i tdi tla. Ai mudn tim hay
giqt, tdt hon hdt li hdy thfc d6y hic bdn gid s6ng, vi phAi ldm th4t im
l4ng d€ nguoi kh6c ngri.
S6u muoi hai ti! nhan ti0u ti€u xudng c6i 16 duy nhf t xdy ngay tr6n
nbn kh5m cudi phong. That lA khring khidp, vi chring tdi kh6ng bao
gid giri cho n6 s4ch duqc. 6ng cdng bi nghet thudng xuyOn vd m6i
lhn nghgt cdng ld m6i thn phong bidn thdnh mdt nhi crit h6i th6i
hdng th6ng kh6ng hdt. Trong thdi gian chd doi nhAn viOn vQ sinh tldn
th6ng cdng, kh6ng khi trong kh6m cdng lfc cdng kh0ng khidp hon.
Ai ctng th<i blng miOng.
Vdi tuhn sau cu6c dung d6 giria Nha ve tdi, khdm s6 hai lai bi
nghet c6ng, l4i bidn thAnh nhd crit. Tdt cA ti nhdn yOu chu Nha phii
b6o c6o v<ii ban gi6m ddc tl€ hq c6 biOn phdp cii thiOn vQ sinh trong
kh6m. Nhung anh ta chi thich b6o cdo vdi ban gi6m tlSc moi ho4t
d6ng crla ti nhdn, cdn b5o c6o tloi quybn loi ldm cho anh ta e ngai,
mdc dhu d6 chi li m6t yOu cbu rdt hsp ly, rdt chn thidt. Sudt sdu ngiy,
ti nhdn sdng trong m6t virng phdn vd nudc tidu tr6i kh{p phong. Sau
ctng, kh6ng th€ chiu dqng l6u hsn nria, t6i b6t ttbu "nd sring" :
- Anh Nh4 ! T'ai sao anh kh6ng chiu tli b6o ciio ? Sgc6i gi? CA rkim
sdng trong crit tl6i ghn mQt tubn rbi. BQ anh ua mdy cdi tl6 l6m hi ?
Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi 123

C6 l€ anh ta dang cho dip. Lhn ndy anh ta kh6ng chiu thua nfa :
- CAm miQng lai. Tri ngdy v6 khdm ndy tcii nay, anh dd s6ch d6ng
tu nhAn, tli gAy rdi trit tq trong phong nhibu lhn.
- Anh hbn l6m. Ai ctng khinh rE anh hdt' BQ anh tudng anh ngoan
nhu vAy anh sE ttuqc thd he ? TOi chiu dr;ng irdt ndi rbi. Ai cfing
kh6ng chiu dugc nria. Tdt hon hdt ld anh nOn lirm trdn nhiQm vg
trucing phong cria anh. Ndu kh6ng thi t6i se dich thdn di n6ichuyQn
vdi ban qu6n gi6o.
Khi b0 tlQi dem com ddn, Nha xin tlugc g4p c6n b6 truc ban. M6t
l6t sau, anh bQ dQi tr<i l4i d6n Nha di. KhoAng nria gid sau, Nha tr<i
vb v<ii mQt anh trung riy vi hai bQ ilQi mang sring chm tay, vE khdn
truong. Anh trung riy ld Nguy6n Vin Ki€u, con nguoi cao, 6m,
thuong mic quhn 6o dAn su, th6i d0 tr+ cao md tt nh6n dd g4p mdt
vdi lhn. Khi buric v6 kh6m, Ki€u cd t6 v6 kh6ng d€! gl, sau vdi gi6y,
c6 16 c6i mii h6i thfi nqc nbng ldm cho anh ta bdt tlhu nghet thd. Hai
anh bQ tlQi 6i mria ngay tai ch6. Ki€u lirm ngo, lqnh lung ra linh :

- Ki6m thAo tohn kh6m niy.

Nha bft tlhu n6i :
- Nhdn danh trudng phong tAp th€ sd hai, t6i xin b6o c6o vtii ciin
b6 rdng tru<ic kia kh6m ndy hic ndo cfing giri k! lu6t rdt chdt ch6.
Nhung trong thdi gian ghn dhy, anh To4i tld b5t Chu ph6 k!'luQt,
sdch d6ng c6c tir nhdn kh6c. Anh ta kh6ng thla nhAn quybn hdnh
cria trudng phong, anh ta kh6ng tdn trgng n6i quy.
Ki€u nhin quanh phdng rbi h6i :

- Anh ndo ld Toai ?

T6i dfng ddy.
Ki€u kho6t tay cho tdi ngbi xudng, rbi hdt him cho Nha n6i tidp.
Anh trudng phong k€ l4i hai cuQc dqng tlQ via qua. d{c biOt nhdn
manh : "Anh ta cdn d6m chfi t6i nhring loi ndng nb." Hhu hdt tir
nh6n tlbu hfng tht ra m4t vtii cdu n6i tt6. T6i gio tay l0n, t6 !'mudn
ph6t bi€u. Sau c6i gdt dhu cria Ki€u, t6i m4nh d4n phdn trhn :

- T6i di ra ngodi phoi qubn 6o vi tlugc mQt b4n tt nhudng t6i

phiOn cfia anh. Nhu vdy thi t6i kh6ng ph4m n6i quy. T6i th*a nhQn
ring tdi rdt khinh khi anh Nh4. Tri nhdn phong hai ndy tld s6ng trong
t24 Ldi Khai C0a MQt Ngudi Tinh Nghi

bdi cLit tlSi m6t tuhn rbi, rld yOu cbu anh Nha b6o c6o nhibu lhn rbi md
6ng ta cd'tro trs ra d6. T6i nghi rAng m6ng anh Nha nhu v6y tuy t6i
c6 sai lhm nhung c6 l!'do. Nay nhdn c6 mdt anh quan siit tai ch6 anh
thdy chring t6i s6ng nhu thd nAy m6t tuhn rbi. Vd 116 kh6ng phdri ld
chri truong cria c6ch mAng, md ldi d anh tru<ing phong.
T6i cho doi m6t biOn ph6p gtt gao cfia anh trung fy. Bdt qu6 anh
nhdt t6i trong kh6m cdm cd ld ctng. Cdng hay, vi it ra t6i cfrng thodt
kh6i cinh h6i thti, chAt ch6i ndy. Nhung Ki€u t6 ra kh6ng mdy chri !,
tldn th6i itQ crlng dhu cria t6i cflng nhu nhring loi c6o buQc cria Nha.
C6 l€ anh ta chi nghi ttdn viQc buric ra kh6i c6i chu ti€u ndy cing scim
cdng tdt. Anh trung riy v6i vl "nghiOm khSc cinh c6o" t6i m6t cAu rbi
cirng hai anh b6 tt6i hdp tdp ra vb, kh6ng quOn hfa s6 cd g6ng gi6i
quydt vu hdi thdi kia. Thd ld t6i lai thlng m6t trdn nrta.
S6ng h6m sau, t6i bi gi6i qua kh6m tdp th€ sd nim, chi c6ch tl6
musi thucic. Trudc khi t6i ra di, ngudi ban tu th6n mdn Nguy6n V6n
Hidn n{m chdt ldy tay t6i, giong dhy ci xfc :

- Chf da c6 th6i tl6 rdt ngay thing. Nhung chn coi chring k6 ti€u
nhdn. Ngudi ta kh6ng bdng long nhu v6y d6u ... Chri cdn tr6, phdi cd
sdng, d€ tlin m6t ngdy ndo d6, k€ hdt cdu chuyOn cria anh em minh <i
ddy cho moi ngudi bi6t ... Sd phAn cria t6i dd an bdi rbi. T6i kh6ng
cdn ldm gi tluoc hon ld cd gifi tu c6ch cria minh ...
T6i nhin thlng vdo mdt Hidn, nghen ngdo, n6i m6t cdu khdu hi0u :
- "Chinh nghia hic nio cfing th6ng"
Rbi vcii ng cuoi l6e dnh vdng cudi cirng, Hi€n vinh vi6n rdi kh6i
ddi t6i. M6i sau ndy tdi lu6n nghi vb hai hinh 6nh tuong phin cria
Hidn vd Nha. Cd hai cing hy sinh ddi minh cho cSch m?ng, cho lj'
tudng. Hai b6n chdt kh6c nhau, nhung sau cirng kdt cu6c ctng chung
nhau mQt noi, ching ra gi c6. Thgc sg ho c6 t6i gi, ho sE kh6ng bao
gid <i tl6 ndu hic tlbu hq kh6ng theo cdch m4ng, ch-r sdng m6t ddi
binh thudng nhu bao ngudi khfc, gio ddy chic ho sung sucing hon
hay it ra cfing kh6ng g[p nhau trong nhd tr), d6ng l! chi c6 nhring kO
chidn bai. T6i cdng thdm thia bdn chri Hoa Hgp Hda Gi6i, that ld
thing tl6n nhdt tl6 x6a b6 hdn thri.
Nguoc lai, ndu hai ngudi tl6 kh6ng mlc phdi sai lhm md ngbi tt,
Ldi Khai Cria M6t Nguoi Tinh Nghi t25

thi ho dd ld nhr?ng c6n b6 l6nh ilqo, liQu ho c6 thd hi€u dLroc tdm
tr4ng nhring ngudi thdt thd hay kh6ng ? Hidn c6 thdu dl6o dtroc
nhring ngudi ddn v6 t6i bi hdm oan hay kh6ng ? Vd Nha khi c6 quybn
hAnh c6 trd'nOn nh6 nhoi hbn h4 nhu vdy hay kh6ng ? Nghi xa hsn
nria, c6 bao nhiOu ngudi trong dAng cbm quybn hiOn nay c6 nhfing
nhdn tinh nhu Hidn, vd c6 bao nhiOu ngudi luc ndo cfing hep hoi, cau
c6 vi hbn ha nhu Nha ? Vd liQu rbi dAy tuong lai ViQt Nam tli vb dau ?
C6ch mang c6 phdi ph6 vd nhd ti ndy il€ thay nhd ti khdc ? Ph6 vd
dldn 6p niy d€ xdy g6ng xibng khdc ? Vi cri mdi mdi hic ndo cfing c6
nhring k6 cai tri tdn nh6n vd k6 bi tri hting chiu ?
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi t27

cHANH
v
SACH SAI LAM HAY C6 i TAN
NHAN

Td't cA nhfing ngudi tl6 trdi qua nhibu nhd ti khdc nhau ducti chd
ttd m<ii dbu cho rlng nhd tr) Lt Vdn DuyQt "d6 thti" nhrit. M6t tir
nhAn <i kh6m sd nim goi ld "thi0n dudng cfia c6c nhd tir". T6i kh6ng
bidt anh ta c6 mia mai hay thdi phbng kh6ng. Dhu sao di nfia, khu A
cfing kh6 nhLi't trong nhi tir L0 Vdn DuyQt, vir phdng sd nim r6ng
nhft trong khu A.
Kh6m sd hai, kh6m cfi cfra t6i, vd tdt cd ciic khdm khdc md t6i
<tugc bidt dbu bi luc x6t nghiOm nh4t vd thudng xuyOn. Sau mQt thdi
gian iIQ mudi nghy, m6t sd b0 d6i do v6 khdm, ra linh cho m6i tir
nhdn c<ii h6t quhn 6o ngodi rbi ra tlfng <i hdnh lang. Hg luc x6t k!
ludng khSp noi, n4n b6p tdt ci quhn 6o vd tlb vat, dd ddm td,t cit
nhfing ch6 c6 th€ ddu mdt khric vidt chi, m6t manh gidy hay mQt ludi
128 Ldi Khai Cria MQt Nguoi Tinh Nghi

dao cao. CA v6ch tudng cflng bi ho quan s6t coi c6 cdu chri mdi vi6t
ndo kh6ng. Ndu c6 m6t vdi thf cdm bi bit gdp, rir nhan kh6ng sao
tr6nh kh6i bi tra vdn gid ndy qua gid kh6c cho ddn khi bQ dQi tim ra
thri phqm.
Kh6m sd nim chua bao gio bf luc x6t. Ngoei ra, hon muoi l6m tr)
nhdn kh6m niry con dugc ra ngoAi lim phu bdp, mQt dn hUO lcin nhd't
tl6i v<ii ho. Phu bdp c6 nghia ld 5n no hon, ngon hon, dic biet le
nhring gi6 com ch6y gion thom.
Tru<ic gi6i ph6ng, m6i thi dAn In khodng m6t lon rudi gao m6i
ngiy, m6i n6ng dAn kho6ng hai lon, tam dhy thi thqc phdm, tr* c6c
l<ip ddn qu6 nghdo. sudt mia mua tlhu tiOn sau gi6i ph6ng, ctrd 0g
thqc phdm tir nhAn ld mQt lon gao vd hai mu6ng nu<ic mim m5i
ngdy. Sdng chibu hai bria, hai anh phu bdp khiOng thtng com to t<ii
khdm. Nguoi ph6t com cfia phdng dring ch6n cria minh vria ludng
phdt com cho m6i tir nhdn. Sau d6, m6i td tlugc ph6t cho mQt ch6n
nu<ic mlm.
Nguoi chiu tr6ch nhiQm ludng vd ph6t phii rdt cdn thQn trong hic
ldm vi0c k6o bi phO binh ld kh6ng c6ng blng. D€ ng6n tay c6i sdu
trong ldng ch6n ldm cho com it tli, ch6n vun lOn hay trflng xudng m6t
chrit, tlbu bi lOn 6n ld In gian. Tuy nhiOn, kh6m sd nim rdt it c6 vdn db
nhu vdy vd thudng c6 thOm mQt it com d€ chia dbu cho m6i ti nhAn.
Dugc nhibu 4n hgO nhu thd ld nhd trudng phdng ld Huj'nh Cu,
m6t si quan c6ch mang ddo ngff. ngudi mibn Trung, v6c d6ng cao
lcin, giong n6i cfng rin oang oang, n6i chuyOn v<ii bQ ddi nhu n6i
chuyOn vdi binh si du<ii quybn 6ng vay. Cq nguyOn ld d4i uy trong
quAn tlQi mibn B{c duoc afua vb chidn tldu <i mibn Nam. Nim 1967,
trong mdt tr4n denh <i mibn Trung, 6ng bi b6t rbi tu j'dhu hdng
ch6nh quybn Thi0u, tl€ rbi ldm viOc trong BQ Chi0u Hbi v<ii chric vg
Tham nghi tt4c biQt, mdt chric vu chi tl€ trang tri th6i. CrI thudng n6i
: "Tao rdi b6 hdng ngfi c6ch mqng <tdu c6 nghia ld tao ca ngoi chd tl6
Thi0u - Khi0m. Tao coi c6i bgn ViOt gian bir nhin d6 chtng ra con ch6
gi hdt. Chtic tucic, tao c6c chn. Mdy thri tao cbn ld tibn. Ldm tibn
cdng nhibu cdng t6t. Ddi tao khd qu6 rbi, vg con tao khd qud rbi.
Tao mudn sudng." Trong hic "ngbi choi xoi nudc" <i 86 ChiOu Hbi,
Loi Khai Cria MQt Nguoi Tinh Nghi t29

nhung vdn hu<ing luong ngang hdng v<ii phu t6 tdng tru<ing, Cu
nhAp bon vcii thuong phd binh, c6m dii chidm tldt, cdt phd rbi m<i
qu6n in d Thf Nghb, cdng ngdy cdng kh6 giA, cdng dn choi ph6ng
tIng. Chd tl6 mibn Nam sgp d6, 6ng kh6ng tim dusc phuong ti0n d€
chay ra kh6i nudc, ddnh b6 tay d€ cho ch6 tlQ mcii b{t giam. BOn
canh nhring c6i xdu chi c6 th€ phSt tri€n duoc durii chd d6 cfr, Hui,nh
Cq cing c6 nhring cdi tdt bQc lQ trong nhd tu lAm cho 6ng c6 khd
nhibu uy tin ddi vcii tir nhdn : kh6ng quj'lUy trucic nhrlng nguoi ttang
giam gif minh, c6 tdi td chfc vd chi huy, c6 khi ndng tranh thri cho
tir nhdn m6t sg tldi xti "d6 th<i", tinh c6ch thing th{n, c<ii m<i... c6 v6
hdnh diOn vb quil khLi C6ng s6n hon le thoi gian cdng t6c v<ii Sdi
Gon.
Uy tin cria Cq tl6i vcii tir nh6n khim sd nim cdng lOn cao hon nhd
th6i d0 cria 6ng ddi v<ii cdc bon tlibn chi trong ti. Ong cinh c5o :
- Ndu c6 ai lim dng ten ttang <i trong kh6m ndy thi hdy nghe ddy !
M6t la, ldm vi0c tl6 kh6ng dem lai chrit loi ndo cho n6 hdt. C6ch
mang kh6ng c6m d, kh6ng thd ra scim hon ngdy ndo d6u. Haild, ndu
t6i bidt duoc, chinh tay t6i s6 gidt chdt ngay trong kh6m ndy. T6i
ching cdn c6i gi tl€ mdt. tOi d6 ph6n d{ng thi dbu sao t6i cflng phdi
ch6t, kh6ng thi cing bi giam sudt rtoi rh6i. TOi tdi c6 th€ bi gidt, tri
hinh, t6i c6c anh c6 thd tha nay mai. Nhung t6i n6i ciin b6 nghe t6i
nhibu hon c6c anh n6i. Vdy hdy liOu hbn md sdng cho vui v6 nhring
ngdy trong ti.
Nhin Hujrnh Cg vd nhin mdy nguoi tir tdi tu nghi, m6t ngudi
CQng sdn hic dang d6nh nhau khi "chiOu hbi" lai duoc giri chric vq <i
chinh quybn chdng C6ng, kh6ng c6 ri tir ngdy ndo c6. Tai sao hiOn
nay, hda binh rbi md hdng hdng l<ip ngudi tld dhu hdng, dd ra trinh
diOn hoc t4p, v6n b[t ho giam chm, tir <ldy nhu nhring t6i pham. Nhu
vQy chd dO cfi cdn ddi xfi nhdn dao vcii nhfng ngudi C6ng s6n rthu
hdng, tai sao chd dQ m<ii lai trung tri nhring ngudi thua cu6c ? T6i
mi0n man nghi vd ngri hic ndo khdng hay.
Dang ngfr say, t6i chot bi tl6nh thric, tidng Huj,nh Cu goi :
- E To4i ! Ddy di, Toai I D€ tao md cfa.
T6i ngri tr0n nbn khdm, ch6n ngang cLla. M<i mit ra thdy Cu v*a
r30 Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

lay vai t6i vtia chrii <l6ng :

- Td cha n6 ! Lai thOm mQt mci tt mcii nria. Gifa <lOm h6m khuya
kho{t nhu vby.
Tdi tinh ngi hln :
- Tir m<ii hd ? DAU ? Ai v4y ?
- Hiy l6ng tai mi nghe. Tgi n6 m<ii vria md cfa kh6m sd ba ... tf€
giao mQt sd tir m<ii.
Dfng rbi, t6i nghe tidng m6t nh6m ngudi tli vb hucing phdng n6m.
Tidng chia kh6a m<i cria khf m sd bdn, rbi tcii phong t6i. MQt anh b6
tl6i m<i vAi bit m{t cho hai em thidu ni0n rbi itdy hai em v6 kh6m. Sau
khi lu<it nhanh qua bAn danh sdch chm trOn tay, anh b0 dQi nhin Cg :
- Hai nguoi m<ii t<ii cho anh ddy.Lir bao nhiOu cAthiy''!
Cg phirn ndn :
- BAy muoi hai. Nhu v6y ldm sao c6 ttri ch6 cho anh em nlm ngri.
Nhfing ngudi c6ng t6c trong ban nhi bdp chn ngri thodi m6i hon.
Anh b6 tlQi phdn trhn :

- Khdm sd b6n chd'a tfdn t6m muoi mdt ngudi co ...

Trucic khi c6nh cria <16ng l4i, t6i kip thdy khoAng mudi hai ngudi
tt m<ii ngodi hinh lang, tdt ctr dbu bi bit mlt.
Hai thidu ni0n, n6t mqt cdn rdt non ncit, tlfng thn ngbn, m{t ngo
ng6c nhin quanh kh6m. Cu nhin c4p nai to, cuoi nh4o b6ng:
- L4i mdy thing hb phgc qudc nria rbi !
Hai em thidu niOn tr6nh mit Cg, ctii ghm m4t xudng.
Trong thdi gian gbn ttdy, nhd tt LO Vdn DuyQt thuong xuyOn nh4n
thOm ti thidu niOn ho{c thanh niOn kh6ng qu6 hai muoi tudi. Hhu
hdt cdc em dy ld h6i viOn cfia td chric tu xung ld "Phuc Qudc". Nh6m
Phgc Qudc dhu tiOn vd kh6m lim cho cdc cgu c6n bQ c6ch mang cudi
n6n ru6t. T6 chric Phgc Qudc c6 vE nhu chi tuy€n mQ thanh thidu
niOn th6i vd con ph6t th€ h6i vi€n cho cdc em nfra. Thdt thing ld mQt
trd choi cria tr6 con ! T6i nhdm tinh : "C5ch mang thirnh c6ng mcii
nda ndm, md l6m tt thd."
Tru<ing phong Huj,nh Cq cho rdng d6 chi ld m6t c6i bdy cria
ch6nh quybn e€ Uf t tOm cd nhfrng ngudi bdt mdn vcii chd tlQ mcii. Cq
n6i :

- Nhung ho kh6ng bit tluoc c6 mQp, md b6t toirn c6 ldng tong.

Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi l3r

Qua that hai em thidu niOn ld hQi viOn Phgc Qu6c, ChAu Vdn Hd,
muoitdm tu6i, vd L0 Vdn Sang, mudi s6u. Ctr haitlbu bi b6t vdi ngdy
sau khi gia nhdp hQi. C6 ldng tong thi tho ng6y vd li tudng cdn c6
m4p thi sfc mdy md diOn rb v6 b6y tg sdt.
MQt l6t sau, Cu b6o :
- Thay tlb tli, rbi kidm ch6 ndo d6 d€ ngt mi lim Phuc Qudc. D.
m9, My b6 ch4y kh6ng kip cudn cd md b6y tldi phuc qudc. Tao cdn
kh6ng chay kip il6y, bdy lai chui tthu v6.
Hai "chidn si" Phgc Qudc gid tldy chi cdn ld hai em b6 ngAy tho.
Anh Phgc Qu6c cfing vdo kh6m s6 nim trucic tl6 cflng ngdy tho
kh6ng k6m, khoing hai muoi ldm tudi. Anh bibit linh. Sau ngdy 30
th6ng 4, anh quydt dinh tidp tgc chidn ddu ch<i kh6ng bu6ng sring.
Anh n6i sric mdy mi dhu hdng, chdt thi chdt chci. Trong mQt cudc
ilqng d6 vcii qudn ilQi c6ch m4ng, anh nit ra mQt 16 cd md anh ggi ld
cd Thanh Long, rbi liOn tuc phdt trucic hong sring ddi phuong. Nghe
k€ t<ii tl6, t6i trgn mdt :
- Sao v4y ? T4i sao l4i dirng cd, tl€ lim tlich cho bdn ?
Anh ta tr6 ldi m6t ciich hbn nhiOn :
- Anh h6ng bidt gi het. LA cd c6 bua. H€ phdt ldn ld tui n6 phii
chdt.
Ai ndy cfing phi cudi. Mdt anh thQt d6 thuong vi hibn tu nhu tin
tu<ing d ttrhn linh nio tt6.
Trong gid in, ti nh6n hgp nhau thdnh tring nh6m tld n6i chuyOn
v6t. Cdc nh6m thuong ngbi chung nhau theo qu6 trinh : Cdc cuu
tling vi0n CQng sdn, c6c cuu thdnh vi0n MAt trQn Ddn t6c Gi6i ph6ng
vd c6c cAm tinh viOn nhu t6i. ChuyQn n6i riOng trong ttng nh6m hhu
hdt ld chuyQn tdm tinh kh6ng phdi d€ n6i v<ii bdt cri ai. Trong nh6m
chring tdi c6 trung riy GiAi ph6ng Nguydn Thanh Hai, da c6ng t6c ti
cgc R. Trong hic chi huy m6t tram ti6p liQu, anh bi mQt toa xe dUng bi
thuong khri ndng <i phbn du<ii xuong sdng d€ r6i kh6ng bao gio lAnh
m4nh hin. Anh bi dau lung thudng trgc. Vg con anh tl6 bi m6y bay
M! oanh tac chdt hdt. Nhu tdt ca moi nguoi sdng nhibu n5m trong
ning sdu, anh cfing bi m6c binh sdt r6t kinh niOn. Sfc kh6e anh dd tbi
tC vi sdt r6t, nay lai cdng tbi t0 hon nfia vi vdt thuong bf xe dgng.
t32 Ldi Khai Cria Mdt Ngudi Tinh Nghi

H{i ld mQt trong ba musi s6u tt nhdn tlhu tiOn cria nhd ti L0 Vin
DuyQt du<ii chd tlQ mcii, dugc giiitu nhe ti cria mdt trdn rrong rung,
noi mi anh bi giam vi tQi dinh b6p cd m6t c6n b6 cdp trOn. Htri k€
ring trong m6t con dau qu5 sLic chiu dung, anh d5 bu6t mi0ng niOm
Phdt vd bi mQt cdn bQ cdp tr0n nghiOm kh{c phO binh. Anh c6 phdn
trbn nhung v6n bi "quy" ld c6 tu tu<ing duy thhn, tu siin, lac hAu.
Kh6ng dln duoc tg rli, anh mSng thAng vio mdt cdp tr0n ld gido tlibu
tA khuynh, vong tinh b6i nghia. HAi n6i viii giong gidn dri :

- Thdng chA rtd bidt 16 vq con tdi bi bom M! gidt chdt, dd bidr 16 r6i
hdt sric dau dcin cA ngdy l6n it€m vi binh tat, me thdng chd con n<i xdi
xd t6i dri tlibu nhu vdy, ldm sao t6i nhfn iluoc ?
Thd la hai bOn bdt dbu cdi vA to tidng vdi nhau. Sau ctrng, HAi ndi
cQc x6ng ddn dinh b6p cd anh c6n b6 cdp trOn, d€ rbi bi bdt giam cho
tldn nay. Sau ngdy giAi ph6ng, anh kh6ng dugc An x6 nhu di hy
vgng. Tuy nhi0n, tluoc giii vb nhd tir L0 Vln DuyOt dbu sao cfrng ld
mQt su nhe nh6m cho anh. it ra d tlAy anh cing duoc tu do than thci
vb su dau tlcin cfia minh mA kh6ng bi ai "quy" tu tu<ing.
Mdt tir nhdn kh6c duoc gi6i tu nhd ti trong rung lA Nguy6n Vin
Tang, m6t c6n bQ t6c hoa rAm chuyen hoat tl6ng trong long dich,
thudng tlugc ggi ld Hai Tang. Sau khi nghe k€ cdu chuyOn cria 6ng,
t6i b{t tlhu hi€u rdng t6i di may mfn dusc bucic chdn vio kho tdng
chfa su tich c6c nhdn vdt c6 cuQc s6ng hdt stic phong phri. Ngay tri
hic m<ii bi giam, t6i kh6ng tl6 m6t gio phrit ndo bi b6 phi trong nhd
tir, kh6ng il€ ai ldm cho tinh thhn t6i sgp rtd. Tdi phii thuong truc
quan s6t, hqc h6i vd ghi nh<i tdt cA nhfing gi minh nghe thdy, rt€ rbi
sau khi ra kh6i nhd ti, t6i sE vi6t thdnh s6ch. Li0u cdch mang s6 giam
t6i trong bao ldu ? Mudi nlm ? Haichuc nim ? Dhu t6ic6 bigiam
trong hai chqc ndm nria, khi ra kh6i nhd rt t6icfing chi ld m6t nguoi
trung niOn nim musi tudi, con qu6 nhibu thi gio vd nhiOt huydt d€
vidt sdch. Nhung t6i kh6ng tin ld tdi c6 th€ bigiam lAu nhu vdy. T6i gi
?

Nghe cAu chuyOn cria chi6n si tdo thdnh Hai Tang, t6i nhdn thdy
ring trong nhd tr) ndy, nhfng kinh nghiOm sdng tt6ng ghi ch6p kh6ng
phii ld kinh nghi6m sdng cfra bAn th6n t6i. Trong khu6n khd thd gicii
Ldi Khai Cfia M6t NguoiTinh Nghi r3l

nh6 ndy, noi md moi hoat d6ng tich cuc bi dinh chi, noi md ng6n tay
ciii thoc sau trong c6i ch6n luong com gAy su chri j,cria hdng bdy
muoi con ngudi vd hdng ngiry nim nAy qua ndm khdc chi quanh di
qudn lai c6 bdn bfctudngd6 100 met vu6ng md kh6ng bidt tuonglai
ra sao, thdm chi nhu t6i tldy chlng bi6t c6 tdi gi. Tu co nit mlnh trong
c6i v6 dc chfi quan vd nu6i tidc qu6 khf ld tu gidt minh. Nhfrng tir
nh6n ngdy dOm ngbi bdt dOng trong m6t g6c kh6m, nguc v6n thti.
mit vdn m<i nhung tri 6c c6 v6 nhu ttd chdt rbi, thuong phAi ch6t mau
le. Ngudi sdng li nguoi mu6n girip nguoi vd hy vong <i tucrng lai vd
tu tin <i minh. Ddiv<ii nhring ngudi may m6n dy, ho phAi trr ldm con
c6 trong nucic. Hg sdng tl€ ghi ch6p, d€ hoc h6i kinh nghi6m nguoi
kh6c. D6 ld s6ng tld hqc t{p. Nguoi ndo s6ng tl€ hudng thu, thi khi
hdt dip d€ thu hudng tu dung sE nhu k6 chdt.
Hai Tang ld c6i kh6u n6i libn t6i vrii cdch mang. Nghe qua cdu
chuyOn cria 6ng, t6i thdy minh bit dbu hi€u bidt qu6 khf . Trong con
nguoi 6ng, nhi tt ld ldp hgc d4c biQt md nguoi chi6n si cdch mang
phai trei qua tl€ chidn th6ng.
Nim 1972, Tang nim trong 0y Ban Mdt tr4n xd Binh Ch5nh,
thu6c virng "tlich t4m chidm" kd cQn Sdi Gdn. M6t sd hiOn tuong
ngSu nhiOn ldm cho 6ng bi nghi ngo ld cdu kdt v<ii dich. Mic dhu di
thanh minh bing mgi c6ch, 6ng v6n bf b6t giam d m6t noi trong virng
gi6i ph6ng. Ong n6i : "ThiQt lA ghO g<im ! GhO gcim ttdn n6i sau khi
duoc giAi vb tl6y, t6i c6m thdy khoan kho6i nhu tluoc th6 ra vdy."
Chinh 6ng ld mQt trong nhring ngudi dd goi nhd tu L€ Vdn DuyOt ld
"thiOn dudng"
Nhe ti gi6i ph6ng li mQt c6i hhm sdu dQ hai thu<ic duoc ddy bing
cdc nh6nh cdy. Vi cd linh canh ldn tu nhdn dbu phdi ddi ch6 thudng
xuy0n vi cfing tl€ tr6nh cAnh bi d0i bom n0n kh6ng th€ xdy cdt duoc
nhi tir ndo bbn vring hon. Ban t10m, tu nhAn bi cdng dinh vio m6t
thanh sdt dii, ndng, kh6ng ldm sao dfng ddy tluqc. Ndu chn giria
dOm, tir nhdn phdi tiOu ti€u ngay t4i ch6. Thric 5n cin bAn ld khoai
mi, thinh tho4ng m<ii c6 duoc chrit it com t6, vi m6t nhrim mudi. Ti
nh6n d6i thudng truc. Ho en tdt ce nhring gi c6 th€ En duoc. May
m{n chup duoc mQt con nh6i, ho b6 v6 mi0ng nhai nu6t s6ng. K!
134 Ldi Khai C0a MQt Ngudi Tinh Nghi

ludt hhm tir v6 ctng tdn bao. Linh canh kh6ng dung thri bdt cf m6t
su cdi vi hay phin ddi ndo, vd xtl tf t4i ch6 ld hinh ph4t kh6ng c6 gi
ngac nhiOn cA. Trong chidn tranh, lo an todn cria ngudi linh cfia co
quan cdn chua xong ai ddu lo an toen cho ci ti nhAn. Cho nOn cing it
vdn db l6n x6n cdng t6t.
Thudng truc c6i sdng kb bOn c6i chdt, ho kh6ng th€ ldm duoc gi tl€
clithiOn tldi sdng tri nhAn duoc.
Sau gi6i ph6ng, tii liOu trong co quan cinh s6t nguy chfng minh
rAng anh ph6 chri tich m<ii ld gi6n tliQp, cdn Hai Tang hoin todn
kh6ng dinh d6ng gi tldn M! - NgUy cA. Tuy nhiOn, cdn bQ thdm vdn
v6n b6o ring kh6ng c6 blng chfng cu th€ ndo cho bidt 6ng kh6ng hb
bidt gi ddn viQc dy c6. Do d6, 6ng v5n tidp tgc bi giam, m4c dbu tldi
sdng tluqc cAi thi0n hon trucic rdt nhibu. Du<ii chd tlQ m<ii niry quan
di€m luQt phAp kh6c hin. Ngudi bi b6t phii chfng t6 minh v6 t6i,
thay vi th6ng thudng nhd nu<ic ph6i chfng t6 minh c6 tQi.
Cdu chuyOn cfia Hai Tang girip t6i lhn tlhu ti0n bidt dusc cuQc s6ng
trong nhd tt thdi chidn cria c6ch mang, tfbng thdi hi€u sdu hon tinh
trang hiOn t4i cfia chring t6i trong nhd ti L0 Vin DuyQt. Lric dy t6i
nhdn thdy c6i kh6m sd nim, cfing nhu c6i hhm giam trong virng gitri
ph6ng tru<ic kia, tuy c6 kh6c nhau vb chd tl6 mtic s6ng, tho6i m6i,
nhung chung cuQc vdn giii nguyOn tinh tr4ng kh6ng x6t xri, kh6ng
chn bidt tldn thsi gian giam l6u mau, kh6ng tfdm xia gi tfdn tu do c6
nhdn cfia m6t nguoi c6ng ddn. Sau cing ndu ai c6 chdt dbn mdn
trong tir thi cfing kh6ng c6 ai chiu tr6ch nhiQm. Oan hay ung bidt kOu
ctiu vrii ai. Ch-r ld ldi chdt chdm, chdt tu nhiOn kh6c vcii bon Khmer d6
th6i.
Hai Tang kh6ng c6 quan <fi€m nhu t6i. Ltc chring t6i b{t tlbu th6o
lu6n vb vdn tlb dy, 6ng v6n vring tin <i c6ng lf c6ch mang : Rbi 6ng sE
duqc trA tg do vd minh oan. Nhung ngdy lai ngiy qua, v6n kh6ng
thdy gi tl6i kh6c, nibm tin cria 6ng bft tlhu bi lung lay.
Sau khi bidt tluoc vi0c dy, m4c dhu khdng cdn hy vgng dugc minh
oan, Tang vin mQt mrgc giri vring nibm tin <i dAng. Chi c6 l! tu<ing
cao cA md 6ng nguy0n hidn ci cu6c doi minh ld tl6ng k€ th6i. Nhring
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 135

gian khd md 6ng vd mQt sd tir nhdn khdc phii chiu dung vi tlAng ld
phu thuQc. Ong l!'luQn :
- Th4t ra ch6nh sSch cria d6ng ttdi hic cfrng qu6 . .. manh bao, cfing
... kh6ng hSp ly llm. Nhung thf h6i ngodi tlAng CQng sin Vidt Nam
ra, ta cdn c6 th€ tin tu<ing <i cl6ng ndo kh6c nfa ? Kh6ng c6 tldng ndo
thgc sg vi ddn tQc mA ldm c6ch m4ng triQt tl€ cA, dAng niro cfrng chia
nim x6 bdy vd sau cring tdn lui. Mlc dhu thinh thoing d6ng cfrng c6
pham m6t vdi sai lhm nh6 nhit, nhung d6ng viOn khdng cdn iludng
ndo kh6c hon ld con iludng cfia d6ng dd vach. Sq thinh c6ng th6ng
loi dd n6i tlibu tl6.
T6i hdng h6i tranh ludn vcii Tang. Trong thdi ki,kh6ng Ph6p vd
ct6nh M!, l{p lu4n cria 6ng c6 th€ tluoc coi ld hop ly, vi mudn tranh
ttdu chdng ngoai xdm phAi triQt tl€ doin kdt thdng nhdt hdnh tlQng.
Gio itdy chidn tranh cti chdm dft, s4ch b6ng quAn thri md tl6ng vin
kh6ng thay ddi gi kh6c xua, v6n biOn ph6p c[ l6i thdi. Trong thdi ki,
ndy, nguoi ta phAi thdy phuong tiOn vd mqc tlich phii thdng nhf t vdi
nhau. Mgc dich cia c6ch mang qu6 cao ci thi phuong tiOn cria crich
m4ng cflng ph6i cao c6. Mibn Nam clang cbn chri nghia xd h6i vcj'i b6
mdt nhdn b6n, mQt thti chri nghia xI h6i md nguoi Ti0p Khic mu6n
c6 vdo nim 1968, dac biQt lir sau mdy chga nim chidn tranh, chn ph6i
c6 tinh thuong vd tha thf .
Nghe xong ldp ludn cria t6i, Hai Tang u€ oAi l6c dhu vd cudi
thuong h4i :
- Toai, chri c6 thiQn chi nhung vAn cdn qu6 ngdy tho, khdng kh6
hon mdy chri Phgc Qudc ba o nhiOu tldu. Chri cIn cf <i hQ th6ng tri€t
l!'ndo db nghi ra c6i loai c6ch mang d6, c6i thri chri nghia xi h6i d6 ?
M4c dbu thinh thodng c6 pham sai lhm, d6ng CQng sdn v6n lA luc
luong duy nhdt tl6nh bai bon tl6 qudc thuc dAn. Chri hiy k€ thri coi,
lSnh tu nio dd thuc hiOn duoc cdi thri chfi nghia xd hQi cria chri ?
Tang n6i m6t cdch say sua, ch6n thinh. Ong c6 v6 tu hdo minh ld
ding viOn, vd dAng lh lt.rc luong chidn thing dang ldm chri tldt nucic
Vi0t Nam. T6i thdy 6ng chi cd g6ng m6t cech cay tting tl€ binh vrlc
cho mQt tl6ng dd khai tru 6ng hay it ra tld tldi xri vcii 6ng mdt c6ch
kh6ng tuqng xti'ng vcii su trung thdnh cria 6ng.
r -16 Ldi Khai C0a MQt Ngudi Tinh Nghi

Tuy nhiOn, thdi gian lhn lhn tr6i qua, Tang cdng ngiy cdng it n6i.
Sfc m4nh md 6ng rrit duoc tr) long yOu tt6ng kh6ng thi tl€ ldm cho
6ng sinh d6ng mQt c6ch binh thudng nria. Ong n6i rdng 6ng cll gid
rbi, dd thdy qu6 nhibu ngudi ch6t rbi. Ddn t6c ViOt Nam dd trAi qua
qu6 nhibu dau khd, gid tldy chn hda blnh diri han, mir chi c6 tlAng mcii
tao aluoc th6i. Ong kh6ng hi€u 16 <lQng co thric ttdy d6ng vach ra m6t
s6 ch6nh sfch niro d6, nhung 6ng tin ch{c ring viQc dy rdt chn d€ b6o
vC thinh quA cria c6ch mang.
T6i khdng nghi nhu 6ng. Qua 6ng t6i thdy 16 ld DAng it ra tl6 thdt
b4i trong hoa binh vd sau khi chi6n thing, Dtrng CQng sdn ViQt Nam
tld khOng dfi khi thd ldn manh m?r 6p dlrng hln thgc sq Hoa hgp Hda
giAi x6a b6 hAn thi, vdn con so sQt bdng quo, v6n tl6nh gi6 cao k€
thi, v6n nhu chua tin d su th6ng trQn criahg. Giam giri Nguy6n Vdn
Tang, giam giri Nguy6n Vin Hi6n, giam giri nhring nguoi nhu t6i vd
c6c nggy quAn nggy quybn khdc ld mQt sq thdt bai n4ng nb, m6t mdc
cAm tu ti qud it6ng, ndu kh6ng mudn n6i ld mOt sg tr6 thir vir tirn
nhAn.
Nibm tin cria Nguy6n Vdn Tang vdo DAng di phai dbn, hic tthu
nhiQt thdnh bd o chria cho Ddng, kd tldn l!' ludn dd chuy€n thdnh ydu
thd thu tlQng cho rlng di sao cfing c6 hda binh, ddn t6c kh6i chdt
-
li ttuqc rbi Cdng ngdy Tang cdng nghi minh ld mQt thti nan nhAn
chn thidt cria c6ch m4ng, 6ng n6i nhu mQt vg bu6n ld'n thi ph6i c6 roi
rcit chrit drnh. Nhting su oan dc cfra t6i hay ctra 6ng chi li nhring thti
rdu ria, kh6ng ph6i hin ld m6t tinh hudng ldn lao ldm cho DAng phAi
chf j'quan tdm.
Tu nibm tin vdo sq sd ng sudt cfra Dd ng, 6ng d6i sang an rii ring c6
nhring su sai lhm nh6 nhdt, ct6 ld th6ng thudng ld tq nhiOn, rrii ai ndy
chiu, nghia ld vAo l!'thuydt tuong ddi.
Thuc ra, td chfc cfing chi do con ngudi md th6i. Con nguoi hay
thi td chtic tt6 gi6i. Td chfc todn ngudi hgp hdi thi€n cQn, thi s6 tr<i
nOn co cum, tdn bao. Ngugc lai, ndu gbm todn ngudi ti6n b6, c<ii m<i,
s6ng sudt thi td chfc dy sE vuot l€n duqc moi kh6 kh5n, gdy duqc
tinh thuong yOu dodn kdt sAu rQng trong quhn chring, do d6 moi k€
hoach khdng cbn phAi 6p bu6c, s6t m6u, qubn chring sE ndy sinh ra
 Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi t37

phong trio.
Lric t6i rdi kh6i nhi tt L0 Vin DuyQt, Nguy6n V[n Tang hoin
toirn mdt hln nibm tin, kh6ng bubn trA ldi ai c6.
Tinh thhn vd sric kh6e dang sgp tld, 6ng kh6ng con gifi vring nibm
tin <i tllng CQng sin. Ong tl5 t* b6 i nghi rlng minh v6n c6 th€ phgc
vg tl6ng cho tlCn hoi th<i cu6i cring trong vf tri mQt tir nhAn cria c6ch
meng.
Tdt Nguy0n tl6n ttdn trong th6ng hai duong lich. Chting t6i l6ng
nghe tidng ph6o nd vang ngoiri duong phd, tidng ph6o goi l4i bao
nhiOu k! niQm trong nhring c6i Tdt trucic. D6 Id nhring ti6ng ph6o
tlbu tiOn k€ tri sau Tdt M{u Thdn, d6nh ddu c6i Tdt tlhu tiOn sau khi
mibn Nam tluoc giii ph6ng.
Di t* lau, tdi thudng mo ddn mQt c6i Tdt hda binh. T6i du tlinh sE
d6n vg con di mQt vdng trOn kh6p tldt nudc thim He NOi, thim Vinh
H4 Long tf€ ch-r cho con t6i quO huong ta dgp nhu th6 ndo vh t4i sao
ai ciing mudn chdt cho quO huong, t4i sao nu<ic Vi0t Nam anh hitng
c6 rdt nhibu ngudi anh hirng. T6i ctng tl6 ttng di ngoai qu6c. kh6ng
nhibu nhung cfing c6 dip so s6nh c6i dgp cria quO huong vd cdi dgp
cfia nudc ngoii. T6i ldn l€n tri ruQng tlbng, t6i mudn trd vb s6ng v<ii
dbng ruQng. MQt cin nhi nh6 sach sE, c4nh mQt gidng sOng chiy 0m
tlbm bOn hdng dria v<ii x6m ling chan hda tinh thuong hing x6m.
MQt gidc mo rdt gi6n df, rdt thanh bhn. Nhung t4i sao khi c6 hoa
binh, c6 qu6 nhibu ngudi ttr hon hic chidn tranh vd qud nhibu ngudi
kh6ng c6 cdm thir v<ii CQng sin md v5n bi CQng s6n clm thir ?
Du lich vdng quanh ddt nu<ic mQt ngdy nio d6 khdng cdn ld viQc
t6i mong tlgi nria, md tdi cfing kh6ng hb mo ddn m6n quir do c6ch
m4ng ban cho trucic Tdt mEt tubn : Ti nhdn ilugc ph6p vidt tho gtii
vb gia tlinh, lhn tlhu tiOn k€ t* khi tdi bi btt giam. Khi c6ng b6 quydt
elinh kh6 tin duoc dy, ngudi c6n b0 n6i 16 chi tidt :
- C6c anh mu6n vidt gi thi cti vidt. Nhung t6i nghi rAng t6t hon hdt
ld cho bidt tin vb sfc kh6e cria minh rbi gtii loi chric Tdt. Le tdt nhiOn
c6c anh c6 th€ yOu chu gia dinh gdi qud, nhung chi ld thuc phdm,
thudc hrit, qubn 6o th6i, md tdt c6 n{ng kh6ng qu6 hai kf 16.
Moi ngudi dbu c6 v€ thadm thia v<ii ldi gqi j, dy. vi6t nhring gi
 r38 Ldi Khai Ctla M6t Ngudi Tinh Nghi

ngodi vdng li btic tho sE kh6ng bao gid ttugc g<ii rli. Nhung kh6ng
hb gi ! Chring t6i qu6 ddi vui mring vi c6 dip may b6o tin cho gia tlinh
bidt rlng chring t6i vdn cdn s6ng. Kh6m sd nim b6ng nhiOn yOn ling
mQt ciich khdc thudng, vi tdt cA tri nhdn dbu bdn nghi ra nhring ldi
s6p vidt trong thq. Kh6ng ai tluqc vidt nh6p. M6i ngudi nhdn duoc
mQt phhn tu to gidy hgc trd vd chi dusc vidt trOn m6t m5t th6i. Vidt
chi duoc cho muon tam. Vdi gid sau, m6t anh bd clQi tldn gom tho vd
vi6t chi.
Chd doi m6i mdn cA thSng sau, kh6ng m6t ti nhdn ndo nhdn duoc
tho trd ldi hay qud cA. Tdm th6ng sau, khi tluoc ph6p thdm chbng,
vo t6i cho bidt khOng hb nhQn duoc tho t6i. T6i tin chic rlng hai
ngdn bfc tho tt nhAn vi6t trong dip Tdt vria qua kh6ng hb tluoc gdi
di. C6le sd tho dy dE tluoc xdp trong hb so tt nhAn el€ sau ban giSm
tldc quydt dinh ai ld ngudi chn bi theo d5i t15c biQt. Ho{c chi ld mQt
libu thudc an thhn cho c6c tu nh6n nhdn dip t6t vb.
Cfing trong dip Tdt d6, bi tho Xudn Thfiy thay mit Mit tr6n Td
qu6c chric Xudn nhdn ddn mibn Nam. Ong chric mQt tinh thhn can
<l6m cho vo con cria binh si vir c6ng chric du<ii chd tlQ c0 dang sdng
xa chbng, xa cha. Ong x6c dinh rlng trong nhring ciliTltsau ndy, tdt
c6 gia tlinh dbu sE duoc dodn tu. Chring t6i mring thhm khi nghe qua
radio ph6t <i tlhu phdng giam. Ldi n6i cfia XuAn Thriy c6 v6 goi tluoc
hy vong <i cd nhrlng ti nhdn thudng hay mia mai c6ch mang. Ngdy
ming m6t Tdt, hy vgng bing lOn ciing cao hon nria khi mQt tlai riy vd
ba c6n bd nhi tt ddn n6i chuyOn vdi tir nhdn c6c kh6m tdp th€. Sau
vdi phrit di6n thuydt vdi tinh thhn lac quan, 6ng tlai riy kdt luQn :
- Thay mit tlAng vd chinh quybn cdch m4ng, t6i chric cdc anh m6t
ndm mcii manh kh6e vir vui tuoi. C6c anh hdy cd ging vb mgi mdt tt€
dusc tr<i vb v<ii gia tlinh cdng sdm cdng tdt. Tdi mong sE kh6ng thdy
c6c anh <i tl6y nria trong c6i Tdt nim sau.
Chi mong dugc nghe c6 thd d€ mh hy vong, mgi ngudi tlbu v6 tay
hoan h6 nhiet liet. Sau tl6, Huj,nh Cg thay mIt tir nhdn khfm sd n5m
chric Tdt ct6p 16 c6c c6n bQ. Rbi 6ng rlai fy n6i tidp :
- T6i cdn m6t tin mung nfia tt€ b6o v<ii c6c anh. Trong ba ngdy Tdt,
c6c anh s€ nhQn duoc m6t it thit tl6 dn csm. Kh6ng nhibu lfm ttdu !
Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi r39

T6i bidt ring it hqn dudi chd tlQ bir nhin nria co. T6i de t*ng lA ttt
binh md. Nhung bb lt bt nhin c6 tluoc nhibu thit, dy chi vi chring
cam tdm lim g6i tlidm cho Mi. Gid ddy chfng ta cdn nghbo nhung
chfng ta tli hodn toin tlQc l4p. Chfng ta kh6ng no ai <lbng ndo c6.
Ddt nu<ic c6 duqc bao nhiOu c0a cdi, chring ta chia nhau tl€ mi sdng.
Tdi mong cdc anh vui v<ii chrit qud XuAn dy cfia c6ch mang.
Rbi bdn ngudi cdn b6 rdi kh6m sd nim tl€ tli phd bi6n tin mring
khdp nhd tir L0 Vin DuyQt.
Bhu kh6ng khi "Tdt tir" trd thdnh nhg nh6m hon nf a khi linh canh
tlugc linh tl€ cf a kh6m mii 16ng su6t ngdy. Tdt nhiOn tt nhdn kh6ng
dusc ra kh6i khdm. Hdnh lang hic ndo ciing ilugc b0 dQi v6 trang
quan s6t cdn th{n. Dhu sao cria khfm md rQng thudng trgc cflng ld
mQt bi€u tuqng, mQt htia hgn tdt. Tir nh6n c6 th€ n6i chuyQn v<ii
nhau gifia c6c kh6m kd c4n. Phdn khdi v<ii kh6ng khi m<ii, chfng t6i
b6t tlhu dbng ca, di nhiOn ld nhring bdi h6t c6ch m4ng. Kh6ng ai c6
gan tl€ r€n lOn loai nhac ru ngfi thdi trudc. Tuy nhiOn, khi dbng ca bii
"D0m qua mo thdy B6c Hb" c6 mQt anh elb nghi hit bdi "LAm sao
gidt <luqc ngudi trong m0ng". Hu}nh Cu nghiOm sfc mqt hucing vb
tidng n6i dy. C6i nhin cfia anh dd tdi ldp duoc su nghiOm tric ban dhu.
Kh6ng khi nhd tir L0 Vin DuyQt cdng phrit cirng vui tusi. N[m
m<ii di ildn, mang theo hy vong m<ii. Chring t6i nhiOt tinh birn tdn vb
ldi n6i cria 6ng tl4i riy, ldi chric Tdt Xuan Thiy, thdi dO d6 dei ve kdt
luQn rlng chdc c6 chinh s6ch d4i x6, thA tdt ci ra.
Ban tlhu bdp nhQn m6t con heo n{ng khoing mQt ta dirnh cho tdt
ci tir nhdn L0 Vin DuyQt. Tinh ra m6i ngudi duoc khodng m6t
lugng rudi. Tuy nhiOn, ban tlhu bdp chd bidn rdt tei tinh sd luong
thr;c phdm khi0m tdn dy. Ngdy ming mQt Tdt, chring t6i duoc 5n
com vcii canh thit,6n nu<ic kh6ng c6 thit. M6i ngudi chan chan hrip
hrip mQt c6ch ngon ldnh. Ngdy mirng hai, ciing canh thit' mac dhu
lo6ng hon nhung v6n ngon. Bria 6n ngdy mirng ba ld dai tiQc cria tu
nhdn : in thit, m6i ngudi duoc mQt midng thit bdng tlhu ng6n ft. D6
ld bria In mi chf ng t6i bdn t6n sudt mdy tuhn sau. C6 l€ chua bao gid
c6 con heo nho ldm b4n r6n tAm tri nhibu ngudi nhu con heo T6t n6m
dy trong ti. Trucic ildy khi cdn ldm ngdn hing, tring ili in bao nhiOu
140 Ldi Khai Cria M6t Ngudi Tinh Nghi

ti0c thinh soan linh dinh nhung chua c6 bria dn ndo ngon nhu ba
ngdy Tdt trong ti ndy. Nhin midng thit heo, nudc midng t6i ch6y ra
tlhy miQng, hirm nhu cring lai. NgAm midng thit heo v6 mi0ng, t6i c6
cAm gi6c ngon kh6p thdn minh. Dring cdc cu ngdy xua xdp dn li df ng
dhu trong tf kho6i qui kh6ng sai.
M6i tfdn vb sau ndy, khi tdi vidt lai nhring giong ndy bOn ttdt M!,
t6i v6n cdn mudng tuqng dugc cAi ngon cria midng thit heo hic d6.
C6i ngon md nhrlng k6 gidu sang du thria kh6ng bao gid c6 dusc
c6m gi6c. TOi thuong k€ chuy0n dy cho c6c con t6i vd ban bb t6i nghe
tt€ kdt luan rdng thing bao gid phung phi thfc 5n khi ta du thua vd
ring chi khi thidu thdn khd s<i ta mcii bidt quf nhfing cdi gi md khi du
thua ta kh6ng c6m thdy. Gi6ng nhu ta c6 qud thria tr; do thi ta kh6ng
cdn bi6t gi6 tricria tu do nfia. Tu do chi quf gi5 vd tr<i nOn gi6 tricfia
lodi ngudi khi con ngudi bi ddn 6p vd bi mdt tq do.
C6 l€ gio ndy Nguy6n V[n tang hodc di hu<ing tq do hoic d6 qua
ildi. Nhfng ngudi cai ti kh6 chiu, hdn hgc mudi ba ndm vb tru<ic
chfc ctng b6t Chu c6 su nghi suy. T6i nghe n6i ttdn su ddi m<ii, tru<ic
hdt ld quyet tdm cria c6c nhd ldnh dao m<ii 116 thdy 16 su sai lhm md
thay tldi. Nhung sqr ddi mcii s€ khdng thinh c6ng ndu tu nhring
ngudi C6ng s6n ViQt Nam kh6ng thay tldi cSch suy nghi han hep, ldi
nhin mdt chibu cria h9. Ctng gidng nhu 6ng Hb d5 n6i chi thuc hiOn
duoc chri nghia x5 hQi khi c6 con nguoi xd h6i chri nghia. ViOt Nam
sE tldi mcii, sE tidn b0 khi ndo da sd nhring ngudi C6ng sAn Vi0t Nam

tlang chm quybn bidt ddi m<ii vd c6 ti6n b6. Vua Minh Tri cria
-Nhdt ching ldm duoc gi ndu 100 triOu ddn Nhdt nhdt tlinh cdm thir,
nhdt dinh sdng vdi di vdng, khdng chiu vuon lOn. Khi moi ngudi d6i
mcii thuc su thi di nhiOn cA tldt nucic sd thuc sq ddi mdi.
Ding C6ng sdn ViOt Nam t15 quydt tlinh tldi m<ii, dd chdp nhdn sai
lhm, thi 16 rdng nhrlng ngudi trucic d6y vi nghi ld tl6ng sai lhm nOn bi
ti tliy phdi duoc chlng nhtlng phUc hbi quybn c6ng ddn mi cdn phdi
c6 mQt vi tri xfng ddng trong c6ng cu6c tldi m<ii hiOn nay.
t42 Ldi Khai Cria MQt Nguoi Tinh Nghi

LAM vIDC TRoNG NHA TU

Sau T6t kh6ng bao l6u, nhd bdp chn thOm mQt ngudi gitip viOc, vd
tdi duoc Hui'nh Cq db cf ra lirm. D6ld mQt dip may khdng th€ b6
qua. Ti nhdn phu bdp tluoc ra kh6i c6i phong chQt ch6i, tluoc di ddy
d6 trong khu6n viOn nhd ti cho qua thi gid, ddc biet ld tluoc dn dri
no.
Nhd bdp nlm rtdi diQn v<ii khu A. Tr0n bdn ddy ld ldn xdy bing
g4ch, mudi t6m ngudi dbu bdp, phu bdp chd bidn thuc phdm cho ci
nhd tu. Chung t6i bdt dhu lhm vi6c hic tiim gid s6ng cho kip bfia In
hic I I gio trua, k6 dqn d-ep, ngudi ndi hia. Ld mdt nguoi m<ii, t6i
ph6i ch4y di ch4y lai kh{p noi theo linh cfia hdt ngudi ndy d6n ngudi
khdc :
- Toai, lau c6i ndy di ...
- To4i, dem c5i nbi lai ddy ...
Ldm m6t thf sai vit me cdm thdy ld m6t d4c dn.
Loi Khai Cria MQt NguoiTinh Nghi 143

M6i sdng s<im, vdi nguoi phu bdp tldn kho tt€ lfrnh gao. Sau khi
tluoc bidt tdng sd ti nh6n trong ngdy, anh trudng kho cAn gao theo
ti€u chudn rbi giao cho chring tdi. Dhu nim 1976, m6i tthu nguoi
duoc hai trim gd ram gao m6i ngiy. Sau d6, b6t mi dugc trdn vd
khoAng phdn nfa. Thuc td md n6i n6m 1975, 1976 g4o trAng tinh dn
rdt ngon. Bft dhu cudi nim 1976ld ndm mii thdt b4i cria xi h6ichfr
nghia qua cic bria 6n hdng ngdy.
Vb ddn nhd bdp, chring t6i tl6 g4o v6 mdy c6i ch6o khdng lb, m5i
c5i chfa ddn 100 ki 16. Khi com dd chin, chring t6i gi<i ra thung, m6i
thirng cho m6i phong, c6 ghi s6 bOn ngohi. Com ch6y duoc cay ra,
th6ng thudng thi ddnh cho phong sd nim, thinh thodng cfing tl€ ndu
ch6o cho dhu bdp, phu bdp cho s6ng h6m sau [n tli€m tam. T6i girip
viQc cho nhi b6p that tich cqc tldn n6i chi sau vdi tuhn ld duoc "l0n
chri'c" ngudi giao thqc phdm. Lric mudi mQt gid trua vd bdn gid
chibu, t6i girip giao com vd nu<ic m5m cho cdc phdng trong khu A vir
khu C.
Thdi gian lim viQc d nhi bdp girip t6i ldy l4i sric kh6e, c6 lao <16ng,
c6 6nh ning m4t troi, c6 com dfr [n vd nhdt ld dugc tro chuyOn tho6i
m6i lim cho t6i c6m thdy yOu doi hon, bdt chdn chuong vA btit thfc
mfc tai sao minh bi b[t, tai sao minh kh6ng tluqc x€t xf vd vd khi
ndo minh duoc ra. Sdng sdm ra ngoai. d trhn tring truc. mdc quhn
ngln. Chibu vAo phong mQt cA ngucri, quAy qubn mQt chrit rbi ngri
nhodi, it c6 thi gid lo nghi ddn vo, ddn con vd gia tlinh.
Trudng bdp anh Tu Thdnh cfing ld mQt cuu cdn b6 c6ch mang,
cfing bi bft hic chua gi6i ph6ng, nghe diu vi ddnh l6n hay gi6t nguoi
gi tl6. Chring t6i hay n6i chuyOn thm phdo hic thinh thoi, nhdt lA hic
trua giria hai btia com. Thinh tho6ng c6c b6 tl6i gdt ti cfrng xu6ng
trd chuyQn cirng vdi chring t6i. Hg cdn tr6 t* hai muoi ddn ba muoi
tudi, tuy ld g6t ti, nhung ho sdng xa nhi, tri mibn Bfc vdo, cfrng
tr6ng ngdy vb v<ii gia dinh. C6ng tdc ndo kh6c c6 khi hring thri hon,
chf g6t tt c6 gi phdn kh<ii dAu. CuQc ddi ho ch-r kh6c chring t6i ld
kh6ng c6 vdng riro nhung cfrng ddu c6 mudn di ddu tg !'cluoc. Ctng
c6 gio hgc tip, gid ldm viQc vd sdng t4p th€ vQy. T6i chri I tldn mqt b0
tfQi, anh NIm Luu, anh c6 v6 th6a mdn vdi c6i tlbng hb Seiko "hai
t44 Ldi Khai C0a MQt Ngudi Tinh Nghi

ngudi l6i" mdu vdng mi hic niro cflng tleo noi tay, 16 ra, vd xem gid
lu6n, nhdt li anh c6 v6 khoan khoii khi c6 ai h6i gid. Tay 6o hic niro
cfing xdn lOn mQt phhn vi n6ng nuc, m6t phhn vi mudn khoe c6i tlbng
hb. Anh Ndm Luu cdn s{m dusc m6t c6i xe Honda, that ld m6t tdi
sin cria mQt bg dQi nhu anh. Cho nOn anh lau chti cdn than vi
thudng h6i chring t6i mQt sd binh t4t cria xe dy.
Anh mcii el6t may c6i quhn "dacron" thuong hang, cit theo thoi
trang mcii nhf t ndm 197 6 ki€u dng loa. Nhring bi€u lQ dy chring t6
-nhring
Ndm Luu ld mQt trong sd ngudi mibn B6c dang dn nhhm mdy
"viOn thu6c dQc bqc duong". Tdi bidt c6 th€ nhd c4y anh ndy dugc.
T6i nghi tldn viQc th6ng b6o cho gia dinh t6i ld t6i hiQn <i nhi tir L0
Vin DuyQt.
TOi chot nghi ra rlng t6i c6 th€ nhd anh cfing nhu anh Thd <i nhi
tir Trbn Hung D4o tf€ ldm ngudi ilua tho vb gia dinh. Ngodi c6i tho
gdi lOn bdy thdng trudc vd c6i tho Tdt md t6i chua hb nh4n tlugc hbi
6m, kh6ng cdn c6ch ndo kh6c d€ liOn l4c v<ii gia tlinh nria cA.
V<ii dgng !'dy, t6i bdt dhu ldm quen v<ii Ndm Luu. Ndp sdng ning
vQt chdt cria anh lim cho t6i yOn tam d€ libu m6t phen. Hon nria t6i
nghi t6i cfing chlng ldm mQt tQi gi to kin, chi ld th6ng b6o v<ii gia
clinh ch6 t6i d mi thdi. ViQc ndy tlSng l€ nhd nucic c6 bdn phQn phdi
thdng b6o. Ho kh6ng th6ng b6o thi tt nhdn phAi tu !'tim cdch riOng.
Sr; giam gif mi kh6ng th6ng b6o gia tlinh chi g6y hoang mang cho
gia ilinh, nhibu tidng tlbn xdu hon nhu bi thri ti0u ... T<ii bdy gid t6i
cfing ching hi€u tai sao nhi nu<ic lai khdng quan tam vdn tlb ndy
dfng md'c, vi chua c6 kinh nghiOm cai tri hay vi cd f v6 nhdn d4o ?
Vdi hdm sau, trong mQt cuQc n6i chuyQn thdn m4t, t6i h6i NIm
Luu:
- Luong anh m6i th6ng dugc bao nhiOu ?
- Chi c6 hai muoi nhim dbng th6i.
T6i chri f ttin hai tidng "chi c6". MQt chidc xe Honda nhu Nim
Luu tlang c6 gi6 kho6ng 3000 ttbng. Hon muoi nim luong crla anh,
c6 th€ cdn nhibu hon nfa, vi xe Honda dang lOn gi5 kinh kh0ng cfing
nhu bdt cf thti gi kh6c. K€ ra ctng kh6ng tQ l6m sau chin th6ng gidi
ph6ng.
Ldi Khai Crla MQt Ngurii Tinh Nghi 145

Vdi mOt th6i d0 vd tu, t6i h6i Luu :

- Anh c6 kiCng m6t tl€ nhin thlng lOn m{t trdi h6ng ?

Luu ng4c nhiOn :

- C6 cA lo4i kinh rim dy nria d ?
- Sao kh6ng ? T6i c6 hai c{p d nhd. Khi ndo dugc tha t6i se ting
anh mQt c{p. D6lA kinh lgc 6nh sdng.
Ndm Luu khdng sdu slc, de d?t nhu Thi. Con c6 c{n ngay miCng
mbi vta roi xudng:
- Lrlc anh mdi mua, gi6 n6 bao nhiOu thC ?
- Khoing muoi ngin tlbng cfi, hai chgc ttbng m<ii.
M6t Luu ngung chd'p vi c6i gi6 kinh khrlng dy. Anh h6i dbn :
- Thd mA anh tlinh cho t6i mQt cep e ?
- Phai ! T6i c6 hai c4p lQn. Nhft li trong ldc t6i cdn d tl6y, bi6t
chring nio ra, deo ldm gi ?
Luu b{t cudi, cflng pha trd vdi t6i :
- Thi khi niro ra anh deo chti lo gi. Md nhd anh d ddu ? C6 ghn
kh6ng ?

Luu dang thim dugc cbm ldy c{p kidng tlac biQt dy. T6i thd l6ng
midng mbi :
- Nhe t6i ghn ttdy l6m. Ndu thich, anh c6 th€ tdi d6ldy libn bAy gid.
T6i chi chn vi6t vii hing chti th6i, d{n vg t6i dua ki6ng cho anh.
Rd rdng ld Nim Luu di tring lim viQc ndy rbi. Kh6ng mQt gidy
ngdp ngtng, anh rrit tt trong trii ra mQt bao thu6c 16 chi cdn lai vdi
didu, vria dua cho t6i vria n6i h€ hi :
- DAy, bidu anh vdi tlidu thdc.
TOi hi€u, nhung chgt nghi ra, t6i n6i :
- T6i khdng c6 vidt.
Mdy anh b4n tt ghibn thudc cfia t6i dugc muoi phrit dd ghibn, cdn
t6i thi chl chn c6i bao th6i. T6i vidt phia trong bao mdy chri, cho vg
tdi bidt t6i dang <i tl6u vi ddn dua c4p kidng m6t cho ngudi dua tho.
T6i kh6ng ddm d4n dua tibn, vi t6i kh6ng tin <i NIm Luu nhu tin
Thd. Nhung chfc vo tdi sE hi€u.
Hai h6m sau, Luu cho t6i mQt bao thudc 16 kh6c, phia trong li
nhfing gi t6i elang mong dlgi. Vg t6i, m9 t6i, chi t6i tld tl6n d6o chay
146 Loi Khai Cria M6t Ngudi Tinh Nghi

tli khdp noi, cd tim cho ra t6ng tich t6i, nhung hodn todn thdt vong.
d nhd ti Trhn Hung Dao, nguoi ta bio rAng Dodn Vin Toai kh6ng
c6 trong danh s6ch tir nhdn vd khdng bidt dang d <16u. Cd nhd rli ddn
h6i tdt ci c6c nhi tt Sdi Gdn, tri LO Vdn Duy0t, vi chua bao gio nghe
n6i ddn nhd ti d6. MQt ngudi ban dodn mo : "Ch6c 6nh bi dua ra
mibn Bfc rbi". Tinh thhn ctia vo t6i, cha me t6i vd chit6i rli ghn rldn
mfc hodn todn tuyOt vong. T6i c6 th€ hinh dung cluoc sg c6m on cfia
gia dinh tdi d6i v<ii Nim Luu sau khi tlgc tho t6i. Luu thi rdt thich
thri v<ii cip kidng m6t. Giri md Luu tldi gi hon ntia, cA nhd v6n vuiv0
dua cho mir cdn c6m on nria ld kh6c.
Tai hai thay, su thAnh c6ng qu6 dd ddng dy ldm cho t6i qu6 tu tin,
tl€ rbi mang hoa lcin. L0 Vin 86o, m6t tr) nhdn ctng phdng kh6ng
bi6t ldm c6ch ndo md tld gidu rlugc m6t c6i ttbng hb tay. Thdy t6id6
c6 vt "m6c n6i" duoc Nim Luu, anh ta nhd tdi n6i vcii Nim Luu
girip b6n clbng hb. N6i chuyOn vcii tdi, 86o t6 ra minh li m6t ngudi
tl6ng tin cdy. T6i bdng ldng girip anh ta. Nhung m6t thdi gian ng{n
sau, tdi bi goi tli "ldm viec".
ChAn budc ngdp ngring vb phia phong thdm vdn, tlhu 6c t6i c6ng
thlng, nghi c6ch ttdi ph6 vcii moi tinh hudng. C6 lE vu ndy s€ lim
minh d ldu them, b6i tlen chd rlQ hdi 16 c6n b0 ... T6i tg nghi. Nhung
t6i cfing tu nhfi, t6i c6 lf do tl€ iluoc khoan hbng. Dir gi t6icfing sE
nhdn hdt t6i kh6ng tl€ cho Ndm Luu liOn lgy. T6i kh6ng mudn ldm
anh hing, nhung t6i kh6ng mudn Luu tr<i nOn thi mdy thdng tir nfia,
md nghi ld tOi tdt bgng thtlc sE dAm ra thuong tt hon.
Vua bu<ic v6 cfa phdng le tdi bi nguoi c6n b0 thdm vdn nat n6,
buQc t6i tdi t15 Am muu hdi 16 linh canh. Nghe qua loi buQc t6i, t6i
m<ii bidt rd kh6ng ph6i ld L0 V[n 86o il6 lua gat t6i md ld m6t con
ch6 sdn ndo d6 di td crio 86o tt€ ldy di€m, tdt nhien ld gi6n tidp rd c6o
t6i. Bidt ring khdng thd chdi quanh cluoc, t6i nhdn t6i ngay. Sau d6,
nguoi ciin b6 ddn tdi tr<i vb kh6m sd nim tl€ c6ng bd tQi tr4ng vd hinir
phat tru<ic todn th€ ti nhdn. Tdi bi phat giam hai chgc ngdy trong
cachot, vd cit phhn 5n phdn nria.
T6i tg nhri, ldm hai lhn bi bit mQt lhn, th6i ciing rluoc.
Cachot trong nhd tir L€ VIn Duy0t ddi hai thuric, r6ng m6t thucic
Loi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 147

vd cao hai thucic. Hai phbn ba phia trong nbn khdm ld mQt cdi bQ xi
mdng cao kho6ng batdc. Ban dOm, m6t b6ng dbn trOn trhn t6a 6nh
s6ng ld md. Ban ngdy, 6nh s6ng roi qua c6i 16 th6ng hoi nh6 phia
trOn b6ng tlbn. Vcii cudm tay m{t bi cdng vdo cudm chdn tr6i vi tay
t16i vdo chdn m{t, t6i ngbi trOn bQ xi m[ng, m6t nhin bdng quo trong
b6ng tdi. Thinh tho6ng t6i ddi tu thd cho tld m6i, ndm xu6ng bQ v<ii
hai tay hai chAn xdp phia tren. Vdi tu thd dy, t6i c6 th€ ngri duoc.
M6t l6t sau, t6i b6t Chu quen vdi sr.r kh6 chiu dy, nhung cf,ng kh6ng
th€ cAm thdy binh thuong duqc. C6 th€ t6i kh6ng dau nhfc, nhung
sau vdi h6m, m6t con run tu tri ndi lOn tri bOn trong vd khdng bao gid
chdm dft. Khdu phbn com bdy gio chi blng ph6n nfa hic trudc, vin
tluoc tlua v6 m6i ngdy hai lhn. T6i duqc md cong tl€ In com vd ti0u
ti€u v6 m6t cili n6n s[t dat trong g6c kh6m.
Tdi kh6ng r5 minh cdn tinh t6o trong bao ldu, c616 muoi mudi hai
ngdy gi d6. T6i nhci minh di nhQn thdy triOu chfng binh thring : hai
chdn t0 dai vd cri tlQng hdt sfc kh6 khln. T6i sg minh kh6ng cdn tli
tlf ng tluoc nria. Trong nhfing ngdy dbu, thinh thoeng t6i bi m0 slng,
thdy me t6i, rbi thdy nhfng con ma da x6m, t6c ddi, rbi tinh lai tl€ bi
csn s6t ddy vd. Cdng vb sau, nhring csn m0 sdng tldn cdng dbn ddp
hsn. Sau cing, t6i bdt tinh mQt thoi gian kh6 dei. T6i mo hb thdy
minh tluoc m<i' cdng rbi tlfng virng dQy, nhung hai chdn t6i sum
xu6ng ngay. Sau d6 t6i tlugc mQt nguoi vdc trOn vai dem di. Rbi m6t
mii h6i rdt quen thuQc dp vdo mfii t6i. Trucic khi bdt tinh trd lai, t6i
v5n cdn kip nh<i ra noi xudt phSt c0a c6i mii nghet thd tl6 : kh6m tdp
the d khu C, khi t6i giao thtng com qua c6nh c*a mdi m<i.
Su6t hai tuhn, c6c b4n tir mdi sin s6c t6i h6t sfc chu d5o, nla r6y
cho t6i vd g6p th0m chrit com cho t6i. Tdt nhiOn kh6ng c6 b6c si hay y
t6 ndo tfdn tl€ khdm binh, cfing kh6ng c6 chrit thudc ndo tt€ tribinh
c6. Nhung dbu c6 thudc hay kh6ng, t6i cfing lbn lhn cdm thdy kh6e
hon, b6t tlhu trd vb vcii srJ sdng. Trong ti, h€ ai bi phat n4ng chring
nio thi tir nhdn t6 ra kinh n€ chring ndy. Bdt k€ tt neo ciing viy. Do
d6 tdi tlugc c6m tinh cria cdc anh em <i phdng tt m<ii.
Cing tinh t6o tr& hi, t6i cdng nhd ttdn khung c6nh tuong ddi de
chiu cfia kh6m cd n[m d khu A do Ph6p xdy cdt ngdy xua. Khu C
r48 Loi Khai Crla M6t Nguoi Tlnh Nghi

cfing nhu khu B do ch6nh quybn m<ii cdt. Kh6m tQp th€ <i'khu C
khdng chfa nhibu tt nh6n nhu khu A vi di0n tich kh6ng r6ng bdng.
Nhung su kh6c nhau lcin nhft ld kh6m khu A c6 trhn rdt cao vi v6ch
trucic ldm blng song s6t d€ kh6ng khi luu th6ng dE ddng. M4c dhu tt
nhAn bi dbn chdt nhu c6 mdi, it ra hg cfrng cdn thd tlugc. Ngugc lqi
kh6m khu C c6 trhn thdp chi tlQ ba thu<ic, vdch tru<ic vir c*a dbu kin
mit. Chi c6 cLi c,lato vd ld tlugc m<i thudng truc C€ tam cdi 16 th6ng
hoi duy nhft. Vi vdy mi kh6ng khi trong kh6m kh6ng bao gid dugc
thay tldi, luc ndo cfing n6ng nuc clhy miri h6i cria hon s6u muoi
ngudi it khi dugc tdm rda. Aicfing cAm thdy ghn nhu nghgt thd. MAi
tt khu C l4i lop bdng tole lhm cho trong phdng n6ng ngc thOm du<ii
sfc n6ng cria Sdi Gon.
Tir nhdn khdm niy thudng truc thay phiOn nhau tfdn dfng ngay
cfa td vd tl€ thd. Ngudi binh thudng dugc mQt phrit, ngudi gid vd
nguoi binh duoc hai phft. Vi kh6ng ldm gi c6 tlbng hb trong kh6m,
ngudi tlf ng chd b6n c4nh phAi ddm tri mQt ddn m6t trlm ho[c hai
trdm tl€ tlo thoi gian. Nhring c6i"tlbng hb ngudi" thuong li nguyOn
nhdn cfia nhting cuQc dung ch4m.
- E t Cdm gi md 19 qu6 vdy cha nQi ?
- H6y nghe kia ! Bd dy tlang ddm cho bb ru6t tldy.
Sau khi dugc th<i thoAi m6i, ai cing phii chd ddn hon mQt gid
m<ii c6 th€ hu<i'ng l4i nhf ng gidy phrit thhn ti0n dy. Sau ndy chring t6i
<ldi tai li dung chidu tl€ qu4t cA phdng, cti' hai ngudi thay phi0n nhau
quat, qua l4i cho kh6ng khi luu th6ng.
C6i chn thidt thri hai ld nudc ctng duoc phnn ph6i ch4t ch€ nhu
kh6ng khi vdy. Tt nhdn niro t*ng sdng d Khu A cfing thudng thbm
thudng nhic lai cdi voi nudc chiy kh6 m4nh cd ngiy l6n d0m, cho
ph6p tir nhdn tha hb udng, k€ cd t{m gidt nrla ndu chfu kh6 thric dqy
tru<ic gid di tlinh. Kh6ng bidt vi lj'do niro mA kh6m Khu C kh6ng c6
vdi nucic cd tlinh. M6i ngAy mudi l5m phft, nucic chiy qua dng cao
su d€ r6t vAo c6i hb canh cria.
Ki luat ding nucic chn duoc giri ch4t chE kh6c thudng vi mQt
trong hai ti nh6n tluoc giao cho c6ng t6c phdn phdi nu<ic cho c6c
phdng tlang hiu hiu drt d6c voi chrit quybn hdnh dy. Li cuu b0 dQi
Loi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh )lghi t49

mibn Bic, anh ta bi b{t giam viro nim 1973 vi bi nghi ngo c6 Am muu
vuot tuydn. Ba nim tir d6 bidn anh ta thirnh m6t con nguoi vrla hung
bao vta khdt khtng. Anh ta tin ring minh dd iluoc phuc h6i tl6ng
tich vd dugc giao nhiQm vu kbm chd tir nhan pffn cdch mang trong
vong k!'luQt. Thit li khfing khidp khi tu tu<ing khdt khtng dy dugc
th€ hiQn qua c6ng t5c thtyc td cfia anh ta. H€ m6i lhn tldn phiOn anh ta
phSn phdi nu<ic lir mudi ldm phft rtit lai chi cdn d6 muoi phrit th6i.
H€ gap tinh tr4ng dy {d tn nhdn lcin tidng ph6n tldi, m6ng chrii
th4m t0. Anh ta r6ng lOn :

- Bgn ph6n c6ch m4ng chring bdy ld db ch6 m5, kh6ng duoc ding
nhibu nu<ic.
Ti nhAn quQt lai :
- Cdn miy ld c6i d6ch gi ? 86 miy h6ng phAi ld ti nhu tgi tao hay
sao ?
- Kh6ng d6u. Tao kh6ng thu6c gidng ch6 nhu chring b6y tl6u.
Chfi nhau tr6ng tron nhu thd nhung ti nhin kh6ng d6nh anh ta,
vi ldm nhu vdy chSc chin anh ta sE diOn hqn nfia. Sau cirng, hai
thuong gia Hoa kibu nghi ra mQt c6ch rdt tlon giAn tl€ kbm chd anh ta
: hdi 16. M6t ngudi t4ng anh b0 dQi tr6 ndy c6i6o so mi mic hic bib6t
dd duoc girl gin rdt k! ludng. Nguoi kia dua cho anh ta m6t it tibn.
Sau cu6c hdi 16, dng nucic dugc th6ng v6 hb lAu hon.
Trong nhring dibu kiQn kh6 khin nhu thd, chi nhfing ti nh6n tr6
tudi vd kh6e manh m<ii sdng cdn. Nhf ng ngudi gid ydu dbu ngi binh,
mQt sd ngudi ph6i chdt, mic dhu ch6nh s6ch ld c6 tr6nh, kh6ng d€
nhibu nguoi chdt trong tt. M6i khi c6 m6t tri nhdn s6p chdt, thfi tuc
gidy td b6t Chu, rbi gia tlinh nguoi dy dugc grii ddn gap ban gi6m tl6c
nhd tir d€ lenh vb. Nhfng chuyQn gidy td trd ndi kh6ng phAi lA bdt
thudng. K€ cA ciichdt cfing kh6ng tho6t kh6i tQ nan quan lqi. C6 khi
gia ttinh hdi hd tldn tl6 mong dluoc rucic vb nhi ngudi cha hay chbng
ddmdttich m6t hai nim truric, thudng chi nhdn m6t c6i x6c th6i. D6
Dfc Vfi <i kh6m sd Uly Khu C ld ngudi b4n tt tlhu tiOn chdt ngay
trucic mdt t6i.
Vfl kho6ng sdu muoi tudi, bi b6t giam vi t6i muu db vuot biOn
cing vdi vg con. Ld ngudi lao tl6ng chn cri hdt ldng lo cho gia tlinh,
6ng c6 v6 kh6ng quan tam gi cfdn chinh trf c6. Ong kh6ng tdn thdnh
150 Ldi Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi

chd d0 ct, nhung vi tli nhibu ndm ldm dn md kh6ng biqudy rhy nOn
6ng cfing kh6ng o6n tr6ch. Ong cd g6ng thich nghi v<ii chd tlQ m<ii vi
vdn tidp tgc lirm 6n mQt c6ch binh y€n cho tfdn khi m6t k6 nAo d6 t6
c6o. Ong ld ngudi mbm ydu, lu6n bi quan vcii n6i bdt hanh cria minh.
Bf giam trong c6i kh6m ch4t chQi vi nghgt thci, tinh thhn 6ng c6 v€ bi
khring kho6ng thudng truc. Ong kh6ng xdp hdng tf€ tldn thd <i cria td
vd, vd 6ng ghn nhu kh6ng 5n gi c6. M6i khi c6 ai goi chuyOn, 6ng chi
l4ng lE than th<i :

- T6i ghn chdt rbi t

Khi tinh thbn Vt dang sUp tld nhanh ch6ng thi co th€ 6ng cfing sqp
tl6 nhanh ch6ng theo. Vi qu6 thidu chdt dinh dudng, da 6ng kh6 dhn
vd blt tlbu nrit n6 khf p noi. Kho6ng mQt tuhn sau, 6ng lOn con sdt rbi
chim dhn vdo tr4ng th6i nda mO n*a tinh. Dring nhu ldi 6ng than
thrS', 6ng dang t*ng bucic tli viro c5i chdt. Anh trudng phong kh6ng
cdn cSch niro khiic hon ld kOu ggi b0 dQi criu girip, nhung cdu tri ldi
vin kh6ng c6 gi khSc lhn tru<ic :
- Bidt lAm gi bdy gid ? CA chring t6i ctng kh6ng ldm gi c6 thu6c tl€
tribinh cho chinh minh nria.
Anh trudng phdng m4nh d4n dua !'kidn :
- Vdy thi hiy th6 dng ra di, cdn hon li d€ dng chdt <i tldy.
- Anh kh6ng c6 thdm quybn quydt tlinh nhu th6.
- Nhung it ra anh cfing phdi b6o c6o v<ii c6n b6 rAng c6 nguoi ri
dAy dang hdp hdi ch<i. C6 16 dem 6ng ra bin tdt hon ld df€ 6ng trong
tinh trang ndy.
- Niy ndy ! Chung t6i c6 hdng vqn vdn tlb quan trong kh6c chn
tluoc gi6i quydt, kh6ng phdi chi c6 vdn db cfia c6c anh th6i ddu.
D6 li c6u tri ldi rAp khu6n tq d6ng ph6t ra m6i khi ngudi giri tir
gdp phdi r{c rdi md kh6ng mudn hoic khdng bidt ldm sao tl€ gi6i
quydt. C6c "vdn db kh6c" kh6ng hic ndo li kh6ng c6.
Sau cing vin phdng y td cria trai giam ctng ilua tlugc 6ng Vugng
qua nhd thuong Nguy6n V[n Hoc tf€ rgi ki6ng. B6c si Quang trudng
ban y td, ld hoc sinh tranh ddu trucic d6y, thuQc tlai hgc y khoa Sdi
Gdn n6i mQt c6ch l4c quan ld kh6ng sao ddu, sE kh6i th6i.
Khoing mQt tubn sau, 6ng Vfr chdt. Gia tlinh elCn noi tl€ nh6n thi
L<ii Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi r5l

th€ cirng ngdy. ThQt ra hg dinh thi 6ng Vt trucic khi chdt d€ tr6nh
mang ti6ng ld c6 nhibu ngudi chdt trong tir. Tuy nhiOn ldng nhn dao
cfia ai tl6 dd bi nhfing thi tuc gidy td, co chd quan li€u bao cdp ngin
cAn. Ch6c chin rAng gia tlinh 6ng Vfi khdng th€ nio c6m on nhir
nudc tlugc. Khi bibrt ld mQt ngudi manh, khi trA vb le mEt x6c chdt.
C6 thqc nhrlng thfi tuc gidy td, t0 nan quan liOu bao cdp lim x6a mdt
thiQn chi nhAn dao cia ban gi6m tldc ti, hay ld nhfng thri d6 chi dd
che tl6y m6t sg 6c tdm tht hdn ?
C6i ch6t cria 6ng Vfi lim cho t6i chuy€n hu<ing vho mgc tiOu duy
nhdt ld phdi sdng cdn. Trong chd d6 me kh6ng c6 mQt co chd ph6p lf
16 rOt, thi thAn ph{n ngudi ddn bi 6p br?c, oan fc ch6c chSn kh6ng
bidt khidu nai v<ii ai, t0 hon ntia n6u ld nhring tt nhdn, thi su sdng,
c6i chdt kh6ng 5n thua gi tfdn chd dQ cA. Du<ii chd dO xe hQi chi nghia
nhy, dt m<ii vii nim ti mibn Nam ho4c vdi chuc nim d mibn B{c, c6
bao gid m6t cai tir bi xf 6n vi tQi cldn rip ti nh6n, tldn 6p k6 md chd tl6
goi lh "phdn tlQng" hay kh6ng ?
T6i nhdt ttinh phai sdng, tl€ cd ghi l4i hdt nhrlng thuc trang dy md
vidt l4i sau niry. Vd t6i tq coi t6i c6 c6ng tdc nhiQm vq ld d trong ti d€
ghi hdt l4i c6c sq kiQn. Tin tu<ing vdo f nghi mdi dy, tdi cAm thdy
khoan kho6i, hing hdi v6 cirng. T6i bdt dbu la cd d€ i, h6i han vd l6ng
nghe.
T6i nhdt <linh hgc t{p theo bdi h6t md phong trdo sinh vi0n hay h6t

chdn lao ti ld noi ta rin tdm chi ...

ddy cing ld chi6n ttdng md ta kh6ng cdn vfi khi ...
T6i quydt dinh rbn tdm tri. C6 tlibu kh6c ld trucic dAy c6c tir chinh
trirdn t6m tri de lat dd ctrd tlO tay sai, tl€ ldm c6ch mang. Con t6i rbn
tim tri d€ vidt l4i m4t tr6i cria cu6c ddi, kh6ng hln hoc, kh6ng cdm
tht. Qua mQt thoi gian dii trong ti dfi de t6i chinh chin nhin mgi
ngudi mQt c6ch khoan dung hon. Khi hi€u vb con ngudi hg, minh
mdi hi€u t4i sao ho c6 phdn f ng, th6i tlQ nhu v4y. Do d b6n chdt m6i
ngudi, thdi d6, phin fng c6 kh6c nhau.
Nim Luu c6 vi ph4m nguyOn t6c dua thu t* tir nhdn vb nhd ldy vdi
m6n tlb kh6ng c6 gi li t6i l6i. Vi0c dy ai cflng mang on anh ta vh anh
152 Ldi Khai Cria Mdt Nguoi Tinh Nghi

ta cfing ching ldm hai gi c6ch mang vh nhi nu<ic, cing chlng ph6i
dem lgu d4n hay truybn don mi chi girip dlua tin ttic. So vcii m6t
tu<ing td cAnh s5t Sdi Gdn vu c5o nguoi gidu ld Cdng sin tra tdn
il6nh il4p tl€ ldy hdi lQ, tQi c0a Ndm Luu khdng c6 gi cd. Anh ta hy
sinh mdy n6m qua, anh ta c6 quybn doi dugc hu<ing crii Honda, chidc
ttbng hb ld nhting thf md <i ttr4p niOn 1970 niry tr<i thdnh th6ng
thudng <i cdc nu<ic thti'ba kh6c. Sau khi thf ng trAn, n6u DAng kh6ng
tlem l4i cho Ndm Luu nhring thri d6, ld l6i d DAng, kh6ng th€ tr6ch
N[m Luu duoc.
Muc tiOu cria c6ch mang li gi ndu kh6ng phii il€ gi6i ph6ng con
nguoi kh6i nghdo d6i, dp bfc vd bdt c6ng. Hb Chi Minh tham gia
c6ch mang vir bao anh hing kh6c phAi hy sinh ld vi thuc dAn Ph6p
qu6 tldn 6p, nhAn dAn cfing chi mudn c6i tlbng hb, c6i xe g6n m6y md
th6i, nhring thf rdt thm thudng, vd Nim Luu ld nhring nguoi thm
thudng dy.
T6i tlbng thdi cfing suy gdm vb cu6c <ldi minh, cuQc tldi bi cu6n
hrit vdo nhrlng bidn ct6ng chinh tri md vi bdn chdt hic ndo cf,ng lung
ch*ng.
Khi phong trdo sinh viOn ttdu tranh tdn lui vir ucic vong xAy dqng
nghiOp ch6nh tricria t6i tit nghm, tdi buOng thA bin thAn d€ m{c cho
hoirn cAnh dua tldy : cucii vo, sanh con, tim vi0c ldm. Nhung trong
Itc chfu thua sd phQn, t6i v6n c6 chdng lai sd ph4n. T6i ld gidm cldc
ngAn hAng nhung cfing ld c6m tinh viOn cria MAt tran. T6i hoan h6
c6ch mang nhung ctng so c6ch mang. Trudc nhf ng bidn cd phtic t4p
vd dbn dQp, t6i khOng c6 nh{n x6t vd thdi d0 drit khodt. T6i tu nhri :
"Hdy chd xem ! Thdi gian s€ lim sSng t6 moi vigc, bi6n c6 sE cd dong
lai ddn mfc con nguoi c6 th€ hi€u duoc." Hon tdt c6, tdi mudn c6ch
mang thua nhAn su lung ch*ng cria t6i ld hqp l!', c6 nghia ld thria
nhQn tinh chdt phfc t4p, c6 khi mdu thudn. T6i ld mQt ngudi binh
thuong, hing tri0u nguoi kh6c mudn binh thudng. Tai sao C6ch
mang mudn b{t ho ldm nhiing thi0n thhn. N6u ai c6 nhfing th6i do
binh thuong Ciich mang dbu qui tQi. M6t thanh niOn <i mibn Nam
l<in lOn bt b6t linh di linh, khi hoa binh v5n hbi, tu<ing c6 th€ trd vb
sinh sdng binh thudng, thi lai bi b6t tn. TOi l6i ld tai sao kh6ng di
Ldi Khai Ctia MQt Nguoi Tinh Nghi 153

theo c6ch mAng, tqi sao di linh cho dich ? DAu ph6i ai cflng c6 f thfc
c6ch mang, tldu phAi ai ctng ham m€ di linh cho tlich ?
Gid tldy ke thi thuc srl cfia C6ch m4ng ld ttd qudc My da rrit lui, b6
roi lai nhfng turing l6nh tay sai m4nh ai ndy chay, cdn tta sd binh
linh si quan cdp durii vd ngay cd c6c tldng ph6i chinh tri cfing tlbu bi
My b6 roi toi ti. Tai sao kh6ng th6ng cdm hodn cdnh ho, tl€ ho tdt ci
cing hda minh vdo hing ngfi ddn tQc mi xAy dung tldt nu<ic, lai bft
hg vdo ti, ddy Ai, trA thi ? T6i nghi rlng chua thu phuc duqc ho, ld
chinh nghia chua sdng t6 , chri khdng phii ho cd tam phAn b6i. Tai
sao ducii thdi Ph6p d6 h6, hdng hdng ldp kip quhn chring tlbu tham
gia dSnh Ph6p, tham gia Mit trdn ViQt Minh nhibu hon sau ndy ?
RiOng phhn t6i, t6i thdy 16 hda binh vdn hbi, v6n cdn nhibu nhd tu,
nhibu cim thi, t6i cd gdng binh vuc c6ch mang v<ii nhfng ngudi tir
chdng c6ng vir phdn tl6ng, nhung kh6 qu6.
Trong chidn tranh, cdch mang kOu goi t6i tham gia Mit trdn : t6i
hoii nghi, lung chtng nhung t6i cfing chdng chd tlQ. Sau giAi ph6ng,
c6ch m4ng kOu t6i g6p stic xdy dung kinh td : t6i hodi nghi, lung
ch*ng, nhung rbi cflng tich cuc nOu f kidn. Sau d6, t6i bf cdch m4ng
b6t giam. Rbi bao nhiOu bidn cd x6y ra trong ti, bao nhi0u con nguoi
tli qua ddi t6i, bao nhiOu cdu chuyOn ghi vdo tri tdi, xdu c6, t6t c6, cA
xdu l6n tdt cfing c6, kh6ng 16 xdu t6t cflng c6. D6i v<ii t6i, c6ch mang
cing ngdy cing kh6 hi6u. Sq hodi nghi, lung chung cdng t[ng thOm,
nhung tdi kh6ng th€ ndo ting h6 nhring ngudi chdng c6ng d mibn
Nam duoc, vi qud khri ho kh6ng g6n libn v<ii lich sf dAn tQc : Ai
tl6nh Tdy, ai hy sinh gian khd nhibu nhdt ?
Ldi Khai Cria MQt Nguoi Tinh Nghi 155

Ao rudxc
ctra, NHUNG NGUdI cHONG cONG
Tri nhdn ri khu C thAt le vdt v6 vi khd sd vdi c6i n6ng nhu thiOu,
dudi mQt m6i tole thdp vi rdt it cda sd. Sau cdi chdt cfia 6ng Vfi, t6i
thdy tinh thhn tdi mqnh hon, vi c6 quydt tdm "t6i phli sdng". T6i tu
luyQn thAn th€ m6i ngiy vd giri tinh thhn hic niro c[ng l4c quan, blng
nhring lip luQn nhu "chidn tranh k6o ddi, gia dinh nio cfing c6 thiQt
hqi, gia ttinh t6i kh6ng c6, thi nay t6i d ttr - di kh6ng c6 li'do chinh
d6ng - nhung coi nhu ld mQt thiQt hai nh6 vd rE phii d6ng g6p", nhu "
t6i m<ii 3l tudi, ddi cdn it nhdt 30 ndm nfia d€ b6t Cbu l4i, do d6 ndu
cdn phAi d tt 3, 4 nim hay ngaycA l0 nim nfia, t6icflngcdn nhibuthi
gid. Vd nOn xem thdi gian ney le thdi gian hgc kinh nghiQm, ho{c lir
thm thudng hon nhu "du sao cu6c ttdi t6i cfing c6 hudng thg t4m thi,
ctng c6 ldm mQt sd viQc c6ng ich, nay ndu c6 suy sgp hon nria ctng
kh6ng tiCc gi" ... Vd'i nhring f nghi nhu v{y tdi cAm thdy tq tin vi tr;
hdo thOm it ra t6i kh6ng c6 ldm gi lbm l6n hay tQi l6i, rbi t6i tu nghi
156 Loi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

ndu t6i tli di tAn theo anh t6i ngdy 30 - 4 - 1975 gid ndy t6i ctng phAi
ngdy hai bria tli ldm, cu6c ddi c6 sung sudng v4t chdt hon nhung trd
nOn v6 vi hon vA quan trong nhdt ld thidu mdt kinh nghiQm sdng
trong nhring ngdy tldt nudc tl6i thay vd hda binh vdn hbi. Tdi c0ng tu
nghi rdng, ndu t6i kh6ng vdo tu md d ngoAi chua ch{c t6i hi€u ttugc
hdt nhring met tr6i ctla thoi cuQc nhdt ld hi6u 16 vb t6i hon, vb nhfng
ngudi C6ng sdn hon - md gitp t6i tl6nh gi6 duoc tinh hinh sau niry.
T6i tim c6ch ra ngoAi phdng giam tl€ lim viQc. Co hQi l4i tfdn, khi
tri nh6n giri viOc c{t t6c dd duqc vb nhd, anh ta gidi thiOu t6i thay thd,
mic dir t6i chua hb bidt cLt t6c lhn nio ci. Nho viQc ldm ndy, m6i
th6ng clt d6 1000 - 2000 cfi dhu t6c, toi duoc di chuy€n phdng ndy
tdi phong kia vi chuypn trd rdt nhibu ngudi k€ cA nhring nhdn vdt
tim tidng cfia mibn Nam ngdy trudc. Dibu ndy girip t6i hi€u nhibu
hon, todn bQ hon hoin c{nh nhfing ngudi tir.
TOi g{p lqi Nguy6n Minh Huy, trudc kia ldm thfi fiy cho ngdn hdng
khi t6i ldm gi6m tl6c <i Phan Rang. Chinh Huy tl6 t6 c6o vrii cAnh s6t
Phan Rang t6i ld CQng sAn vd t6i ph6i bi thuyOn chuy€n di noi kh6c.
T6i c[t t6c cho Huy, h6n ta run vi ss, so t6i t6lai h{n ta vg Huy hai
t6i 5 ndm vb tru<ic. Dring ld 6ng troi c6 m6t. Thdn th€ anh tAn t4t dm
ydu tr6ng thdy thAm hqi. Tdi tq nghi t6i kh6ng c6 t6i gi md bigiam
trOn mQt ndm rbi (lfc tl6 la 1976) chua thdy 6nh sSng cudi tludng
hhm, cdn Huy di dAu ciing tu nh6n la CIA, ld Ban Am S6t cria D4i
Viet, bdy nhiOu d6 ctng d0 muc xuong rbi, cho nOn t6i an rii 6ng ta :
- C6 gi md 6ng phAi sg run, hbi trucic 6ng td t6i ld Cdng sAn, 6ng ld
CIA, bAy gid c6 C6ng sAn vd CIA tlbu <i tir hdt. T6i kh6ng tre thi 6ng
tldu, tl*ng so. Ong cfing tr; suy nghi vi h6i hdn ld tl0 rbi.
Tr6ng hinh d6ng Huy thdt d6ng thuong, tdi cdt thQt thong the d€
Huy c6 thi gid ldu hon hit th<i kh6ng khi ngodi trdi.
Ldm nghb h<it t6c trong tr) cfing thong thA, s6ng 8 gid cfa m<i, di ra
ngodi, chibu 4 gio vdo trong phdng giam, tluoc anh em thuong mdn,
gidnh cho nhibu nudc t6m, nhibu d4c An. Vi t6i hay girip tld anh em
chuy€n tin t* phdng ndy sang phdng kh6c nhdt ld giria nhring tir
nh6n cirng gia dinh v<ii nhau, vir d6i khi gif p hq trao cho nhau g6i mi,
ciii bd nh, kh6ng c6 tii liOu gi nguy hi6m c6, nOn t6i kh6ng so gi nhibu
Loi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi 157

ndu bi b6t gip.

Tdi lim nghb c6t t6c trOn nfa nim, vd do ti ngo?ri nhu vdy t6i gip
b6c si Quang, trudc ddy cflng ld sinh viOn tldu tranh <i Dai Hgc Y
Khoa, nOn Quang tlem tdi lOn ldm viQc <i phdng thu6c, m6i ngdy c6ng
viQc t6i ld phdn lugng vd g6i c6c lo4i bQt thudc nhu aspirine,
vitamine C, dbng thdi quAn thfi kho thudc crla c6c tt nhdn (do thdn
nhdn hg gtli vio). Thinh thoing Quang giao t6i chich thudc cho c6c
c6n b0. TrAi ti L0 V[n DuyQt tuong tldi c6 thu6c men, mdc dt kh6ng
tlhy thi. M6i s6ng t6i mang mQt thring nh6 thudc d€ di cdc phdng
"kh6m binh". Dfng trudc crla m6i phdng t€ t6'y b6o c6o trudng
phdng dua ra gbm c6 danh sdch ai binh gi vd binh gi. Thudc cfia tr4i
giam do b6c si Quang ldy tri tl6u vb, c6 th€ li do tich thu <i c6c ngudi
budn thudc lQu ho{c ri c6c tiQm bdo chd chd tlQ c[ ho4c cfc tiQm
thudc md chri ttd vuqt bi0n. Con tu nhAn chi c6 nhring thudc th6ng
thudng, nhu cdm crim, ho vd thudc xric gh6.
Thu6c ph6t phAi udng ngay l4p ttic, khdng tlugc cdt ddu. C6c tu
nhdn c6 binh dac biOt nhu bao tf, gan, tl6i dudng thi ngudi nhA ho
grii thudc vdo, phdng y t6 cdt giri vd m6i s6ng t6i c6 nhiQm vg ph6t
cho hg udng. Dibu ngQ nghinh li tt nhdn giiu chring niro thi dau
bfnh ng4t nghbo chring ndy. Nhring tr) nhdn bi bdt trong trdn tlSnh
Tu SAn M4i BAn ln binh nhibu nhdt. Trhn Thdnh ti phi vAi m6i s6ng
u6ng mQt ch6n thudc viOn tri tlfi c6c binh, binh ndo n{ng nhdt 6ng
tlbu m6c phAi ctr. Hodng Kim Quy, vua k6m gai, Ly Sen vua ngAn
hdng ... tlbu c6 nhring thti binh ngit nghbo cA. C6l€ phhn lcin nhring
ngudi gidu c6 ndy ch'r hu<ing thg, in u6ng, choi bdi md thidu v4n
tlQng, th€ dUc ...
Cfing trong thdi gian nim 1976, tl€ chudn bithdng nhdt hai mibn
trOn cin bAn nhd nucic, chd d0 m<ii v<ii th6i quen qu6 db cao cinh
gi6c vd phong xa thdi qu6, c6 nhring biQn phdp qu6 khSc khe vd tdn
nh6n kh6ng chn thidt. Tru<ic ngdy bhu c* Qudc HQi thdng nhdt, c6
ttdn nim muoi nhd vin nhd b6o tim ti6ng cfia mibn Nam bi b6t trong
mdt ngdy. Nhring ngudi CQng sin c6 tr6ch nhiQm trong viQc niy tl6
qu6 tq ti m4c c6m vd tl6nh gi6 qu6 cao "ke thi". Thqc ra sau khi c6c
ngudi l6nh tl4o chd d0 cfi tti Tdng Th6ng, Thri Tu<ing, Tdng Tu
r58 Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

LQnh Quin DOi, Chri Tfch Qudc HOi de tr6n ch4y, chd tlQ VNCI{
nhu r6n mdt tlhu, dei tla sd binh si vi qudn nh6n c6ng chtic v6 ctng
ch6n ndn, mdt tinh thhn, stn sdng b6 sring tlhu hdng cho dt Quybn
T6ng Thdng Duong Vin Minh c6 ra linh trl thri di nria. CHr c6 it mQt
sd rdt it c6c dlon vit6c chidn nhu Nhiy Dt, Thtiy QuAn Lqc Chi6n vi
sq gan da cfia ho, vi anh htng cd nhdn vir vi th€ diQn hon li lf tu<ing,
ho thdy nhgc nhd vd kh6ng mu6n tlbu hdng, dhu dhu hing "ngudi
anh em ruQt thit", cdn tl4i da sd vdn nghQ si tri tru<ic ddn nay ch-r tlf ng
ngodi vdng cfia cudc chidn, hg ldm b6o, vidt ti€u thuydt tl€ thdng tin
ttgc gi6, d€ mua vui elgc gi6 vd tl6 c6 cuQc sdng sung tric, in nhdu,
hudng thr;. Ghn nhu kh6ng c6 m6t ai vidt vdn ldm b6o vi lf tudng
chdng CQng cA. Ho gh6t CQng sAn d6, nhung hg kh6ng sdn sdng chdt
cho lf tudng chdng CQng tt6 crla hg. Do d6, trucic uy quybn ho s5n
sdng bE cong ngdi brit hoic khd hon nria ld chi "im l4ng ld ving". ndu
nhd nudc dring tlgng t<ii hq. Hg chlng c6 chrit uy tin gi trong nhdn
ddn cA. Do tt6 bft giri nhring ngudi vin nghQ si ndy tf€ tlb phdng
"cuQc ndi dQy" hay "Am muu tdm lf chidn cfia ngqy" li mQt biOn phf p
hoirn toirn kh6ng thgc td, chi c6 phln t5c dgng ldm gAy th0m cim tht
trong nhAn ddn vd chf ng t6 bQ m4t hgp hdi cda chd tlQ mdi. Th6i d0
hbn h4 cfia mQt sd ngudi niry trong nhh ti, th6i d0 sg sQt cria mQt sd
ngudi cfing thi chting t6 su sai lhm cria biQn ph6p b6t b<i d6. Chi tni
mQt vdi c6 nhdn c6 khi tidt vd khi ning thi tl€ gifi trdn sg tuong kinh
cria tlbng biro nhu Nguydn Hidn L0, Doin Qudc Si. Ngugc l4i, trong
thdi gian b{t giri cdc vin nghQ si vd td chf c Qu6c HQi thdng nhdt Cbu
tiOn nhy, c6 rdt nhibu thanh ni0n bi b6t giri vi t6i t6 chric nhring
nh6m, nhring bing tlAng chdng chd tl6 mdi. Hg ld nhring thanh ni0n
tho ngay khoAng 20 tudi, trong ldng nhfng thanh niOn ndy hg khdng
c6 gi tl€ cim thir Cdng s{n cA, cfing kh6ng th€ n6i li hq bi tuyOn
truybn chdng CQng b<ii s6ch b6o mibn Nam. Bdi su thgc td ld s6ch
b6o mibn Nam tuyOn truybn chdng CQng chtng ai doc cd vi vi v4y
chlng Anh hu<ing ai dusc. Tuy nhiOn nhfing thanh niOn ndy vi mgc
kich nhfing c6nh tldn 6p bdt c6ng hing ngdy <i'xd hQi du<ii ch6 tl6
m<ii. Hq thdy thhy cd ho <i trudng hqc bi bit tli hqc tAp hay bi khinh
khi ld nguy ddn trong khi truric m6t c6c thanh niOn ndy tri trudc ddn
Loi Khai Crla MQt Ngudi Tlnh Nghi 159

nay thby q6 h9 khdng llm gt nOn tQi cA. H9 thCy d gia tllnh, hAng
x6m, cha, anh, b4n bD hq bi b{t cli cli t4o hgc tAp, c6 khi tAi sin gia
<llnh bi tich thu. Do d6 vdi sq trong s4ch crla tu6i tr0, htrng say c0a
thanh niOn hg trd nOn chdng ctrC C0 mdi, chdng CQng sAn, tlibu md
M! vt chinh quybn Sii Gdn tdn bidt bao cdng lao, tiEn cfia md 2l
ntrm qua kh6ng bao gid lAm tlugc. DCn tudi di linh, c6c thanh niOn
mu6n trdn, khi trdn kh6ng kh6i, thl "ch4y lo" tl€ dua ra kh6i don vi
t6c chiCn, d ghn nhi. ThC mi chl mQt ntrm sau ngiy "giAi ph6ng", sg
sai lbm, cf ng rin, tAn nhin cfia chC dO mdi di khiCn mQt sd - c6 th€ ld
tt6ng tt6 ph6i tldi thinh chdng CQng sin. D6lA mQt thdt bai cfia chC
tlQ mdi d miEn Nam. Sg can dAm, d6m lim kh6ng sg hi€m nguy lA d
tudi thanh niOn chti kh6ng phAi d bgn tu sln m4i bln, d c6c viOn
chfc si quan cao cdp, hay d c6c vin nghQ si trudc tl6y. D6 li mQt
tl6nh gi6 sai tinh hlnh thgc td d mibn Nam crla nhring ngudi l6nh dpo
hic bdy gid.
Thoi gian ndy, hlng d?m c6 thft nhiEu ngudi bi giAi vdo tr4i L0
Vtrn DuyQt, khidn mQt s6 tt nhu chring t6i, bi b6t tri trudc th4t bqc
mtnh. Tir nh8n di nhiOn phii gh€t chC tlQ mdi, nhung kh6ng thdy
phdn khdi vt nhring nguoi "Phgc Qudc" nAy. Nhring ngudi ti cii cho
rlng cdng ch6ng <tdi nhibu, cing bi blt nhibu, thi c6n bQ phti b6n Io
nhring ngudi tri mdi, s€ khdng c6 thl gid x6t hb so ti cii vi nhA nudc
trd nOn s{t m6u hon. Ngodi mQt sd thanh niOn h[ng say, nhiQt huydt
vA tho ngAy niy, c6 mQt sd c6c "ch6nh tri gia" kh6c cfing bi b6t vi
binh tho ng6y vd vgng ngo4i mQt c6ch hCt srlc {u tri ldm thinh nhfing
c6u chuyQn cudi cho ngudi ti l6u nhu chring t6i.
Ong Bii Nggc Phuong cdn ggi li vua dhu h6a, (tl6 bi tir dudi thdi
DiQm vi tQi gian l$n dhu h6a), hbi th6ng 5, 1975 dqa vio vAi 16 tho
crla hai ngudi M! nAo d6 d€ tin rAng "M! <lfl rlng hQ 6ng ta", vi 6ng
ta thAnh Dp 0y Ban tl€ thi hinh hiQp dinh Ba L0 (1973). Vi sg rao
b6ng lA c6 "M! fing hQ", 6ng Phuong dugc mQt 6ng thrl l6nh Lu$t
Su Doin mibn Trung, mQt luft su <tring d{n, 16o thinh vA tdt nghiQp
d4i hgc d Ph6p, vi sg tham dr; crla mQt vi tri thric 6nh hudng nhu
v$y, nOn c6 mQt 16 c6c "nhAn vAt" kh6c can dq vio cuQc, trong sd d6
c6 mQt nhi vin "l6i lec" d mibn Nam ngAy trudc, vdi "gbn 200 tfic
 160 L<ii Khai Crla M6t Ngudi Tinh Nghi

phdm" (nhu 6ng ta sau ndy vuot biOn ra hli ngoai tu ca ngoi). 0y
Ban tldi thi hdnh hiQp tlinh Ba L0l{p chinh phrl ngay t4i Sdi Girn chi
vii thdng sau khi CQng sin chidm cd mibn Nam, trong khi kh6ng c6
qubn chring hQu thudn, vi kh6ng c6 td chfc 16 rQt, chi dga vho hai
bric thu crla hai ngudi M! vd danh ti€u t6t tl€ coi d6 ld "su fing hQ
crla Hoa Ki,". Mfc d0 dign rb vi kh6i hdi kh6ng dring lai d tt6,
"chinh phfi" ndy lai ra Buu DiOn Sdi Gdn d6nh mdt bric di?n tin cho
6ng Phqm VIn Dbng hic bdy gid ld Thfi Tudng d mibn Bic, yOu chu
6ng Dbng vAo Sii Gdn tf€ bdn thAo vdi 6ng Phuong vb viOc thi hdnh
hiQp tlinh Ba L0 vA "Chinh phfi ba thdnh phbn".
Thd la tdt cd nQi c6c bi b{t vdo tr4i tt L0 Vin DuyQt tf€ dibu tra.
Dibu l4 lirng ld 6ng Phuong cri tudng minh li m6t thfi tudng vd tldi
h6i tluoc ddi xfi nhu lA mQt thil tudng ttdi t4p. Sq tin tudngcrla 6ng
ta m?ng ddn n6i, c6 mQt sd ngudi kh6c tin vio sg v6 lf tl6 crla 6ng
Phuong, vi xin theo fing hQ 6ng Phuong ngay trong tir. Ong
Phuong hf a s€ bd nhiOm mQt ngudi tir, nguyOn lA trung t6 Sdi Gdn,
g6c d Chuong ThiQn, sE trd vb lim tinh trudng Chuong ThiQn khi
6ng Phuong ra kh6i ti vd l{p ndi c6c mdi. Ong trung t6 ndy, khi TCt
n5m 1976 tlugc ph€p vidt thu vb th5m nhi, tti n6i 16 vdi vs con viOc
ndy vd khuyOn vg con hiy yOn tdm, mtrc dir chinh 6ng trung t6 phAi
bidt rAng ld thu vidt tri trqi tt dua qua ban quln gi6o trai tl€ ki€m
duyQt..Kdt quA tluong nhiOn ld 6ng trung t6 mo mQng tl6 phAi bi phat
nlm bipt giam l6u ddi.
Btii Nggc Phuong cdn lf rlng, M! b6 Nam Vi0t Nam ld c6 dm
luQn
muu, d€ g4t CQng sdn vio Sdi Gon rbi U! sE trd lai sau khi "nh6n
d6n Nam ViOt Nam tl6 thdy rd b6 mit thQt cfia CQng sdn", vd M! tl6
tl6 l4i "nhibu co sd nguyOn t* bi mat" se cho n6 bdt cti gid ndo hq
mudn. Vd nhring dibu "bi mit" dy My de c6 bin thAo trudc vdi
Phuong cA.
Nhring chi tidt nhu vQy ldm thOm nhibu ngudi tin tudng vdo Bii
Nggc Phuong hon, tlCn n6i t6i vi mQt s6 c6c b4n kh6c dim hodi nghi
chinh minh, minh tli0n hay nh6m 6ng Phuong diOn ? Trong trudng
hgp md sg v6 lf vd sai lhm <i vb phia tla sd, thi phe thi€u s6 trd nOn sai
lhm vi vd l!. Cing ngdy t6i cdng nghi ra t4i sao c6 mQt sd ngudi <i
Lsi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi l6t

mibn Nam, sd kh6ng nh6 - c6 nhring nibm tin v6 l! vd diOn rb nhu

vfy. Sau ndy trOn mudi ndm sdng <i hAingo4i, c6 hic bf cA tla sd tlbng
bdo ti n?n chup mt t6i ld C0ng sAn, t6i mdi dhn dhn thdy 16 cIn bQnh
tam li ve thhn kinh crla nhring ngudi chdng CQng ndy. Thqc td so vdi
dai b0 phdn dAn tQc, hq li sd nh6 , nhung vi h9 qu6 bn do vd ph6
truong nOn mdi nhin qua tu<ing li sd tl6ng. Di in com vdi mQt
ngudi M! ndo tl6, hay tluoc mQt nhAn vQt ngoai qudc ndo d6 ndo
tidp thi vQi vdng phd truong rlng "d6 c6 M! ring hQ, dd c6 M! bQt
dbn xanh". Nhring ngudi chdng CQng ndy qu0n mQt bdi hqc sd so
trudc m6t vb tlbng minh M! md lfc nAo ho cfing nh{c tli nh{c lai tl6
chrli M! "phAn bQi, b6 rsi ho". Trong lich s* chdng CQng cfia M!,
kh6ng c6 nsi niro vir hic nAo Hoa K! dd t{p trung mgi stic m4nh, mgi
tin tudng cho bing tham chidn d Vipt Nam. T4i Trung Qudc trudc
ddy, M! tldn ring hQ phe Qudc Gia khi Tu<ing Gi<ii Tha ch dl t4o sin
duoc cdn bAn, c6 mQt sd h6u thudn vd td chfc. RiOng t4i ViQt Nam
M! cld tlua hin Ng6 Dinh DiQm tri My vb vir "hir hoi tidp sfc" thi mgi
phuong tiQn t* hdng trlm ti dollars, mQt triQu qudn vir oanh t4c ci
He NQi, nhung sau cirng M! v6n rft ra vd b6 roi hodn todn nhring
ngudi chdng C6ng, kh6ng c6 ldy mQt kd ho4ch di tAn nhring "tlbng
minh" niy. Hg phdi trdn ch4y, vuot bi6n tl€ sang M! vd ddn bi€u
Solag, chri tich ti€u ban D6ng Nam A ge Vien Ml gsi nhring ngudi
di tAn niy ld "tldng r5c cfia lich s* trdi dqt t* bOn kia bd Th6i Binh
Duong md ta phii mi6n cudng crlu ho".
V{y mn mQt c5i b{t tay, mQt budi tiQc vd ngay cA chi mQt loi n6i
khSch s6o tl6 vdi virng cho ld "M! da bat dbn xanh". Nhtlng nguoi
ndy kh6ng chiu nhin thdy, du <i M! tr0n l0 nim, nhting sr; viQc xiy ra
hdng ngdy trOn ttdt M!, md ghn tldy nhdt trung t6 Oliver North vi qu6
mudn ch6ng CQng, vd kh6ng tluqc Qudc H6i chdp nhdn viQn tro cho
kh6ng chi6n Contras d Nicaragua, dd ph6i 6p dgng dudng ldi cria
nhring "k6 bu6n b6n chg trdi", cung vdi cA viOn Phr,rc t6 T6ng Thdng
Reagan vb An Ninh Qudc Gia, "bu6n lQu" vi khi cho Iran tf€ ldy tibn
ldi dua cho khdng chidn Contras. Oliver North, vi nhfng xdp ldn
xdp nh6 cfia 6ng ta d6 bi Qudc H6i M! dibu tra vd dang bf ph6p luQt
thg lf. Tru<ic d6 Phu t5 T6ng Thdng Donald Reagan (chdc vg tuong
162 Ldi Khai Cria MQt Nguoi Tinh Nghi

duong Thri Tu<ing) de tri chric. Gi6m ddc CIA, William Cassey
-ngudi md CQng sdn vi c6c nudc thri ba tu<ing li tthy uy quybn - bi
b6o chi tdn kich qu6 mfc tfdn n6i phdi vio nhd thuong vi dft mach
m6u ndo chdt. Ndu cdn s6ng, ch6c ch{n 6ng ta sE bi tri.
MQt s6 ngudi ViQt Nam quen vdi ldi sdng <i Vigt Nam, khdng chn
ph6p ludt, ph6p lu6t ti k6 c6 quybn, vd ndu quen bidt chinh quybn thi
kh6ng sg ph6p lu{t. Tudng l6nh, c6c vi0n chtic cao cdp c6 quybn
bu6n liu, c6 quybn gidt ngudi vi di nhiOn kh6ng ai d6m b6t bd.
Tudng Nguy6n Vin Todn tl6 bi nhibu td b5o <i Sii Gdn, trong tt6 c6
td S6ng Thhn td c6o hidp ddm, bu6n l{u qud, nhung sau tl6 ching
nhring khdng bf truy td ra tda md dugc ThiQu thlng chric tti tu lQnh
Virng 2 vb sau ldm tu lOnh Vring 3 bao gbm Sdi Gdn Gia Dinh, vd
trudc ngiy CQng sdn vdo Sdi Gdn tl6 giCt chdt tudng Nguydn Vtrn
Hidu rbi b6 ch4y ra ngoai qudc.
Vdi th6i quen sdng vd ph6p luAt, db cd nhdn dAn nhu v6y md
chlng hb gi, nhibu ngudi tQi ph4m dy ra tluoc hAi ngoai cdn dlugc
mQt sd ngudi theo ninh bg tAng bdc ldm linh tu h6i tlodn ndy, td
chtic kia. Ve khi quen tlugc m6t ngudi M! cflng tuting rlng ngudi
M! dy gidng nhu ho, mudn lAm gi thi ldm, chlng sg gi quhn chring cA.
Tdng Thdng Nixon, uy quybn mdt lfc ch-r vi ra lOnh nghe l6n - mQt
viQc rdt thdng thudng ndu xiy ra ci ViOt Nam trudc tlAy vd bdy gid
nfia - nhung ph6i thdn b4i danh liQt. Phq t6 Tdng Th6ng Reagan,
Richard Allen chi nh4n mQt c6i tlbng hb vd 1000 dollars, chi blng
mQt tuhn luong cria 6ng ta md suj't ngbi ti phii tri chric - thdn bai
danh liQt. Nhring tucing td b6 ch4y trudc khi chd tlQ sgp 116, tlbu ld
nhring kE hdn nh6t vd c6 tQi nhibu nhdt tldi vdi nhdn ddn vi tldi vcii
thu6c quybn. Nhring ngudi chdp nh4n <i l4i, hg c6 si khi, thi ngbi tr)
ch<i kh6ng chiu b6 chqy nhgc nhd theo M! vi b6 quO huong. Tidc
thay ngudi C6ng s6n kh6ng chfu hidu tlibu dy, lai dua nhring thdnh
phbn c6 si khi ndy viro trqi "hgc tQp" mir giam cbm ldm mdt tli sg tin
tu<ing ctia nhdn dAn vd ngugc l4i lim tSng th0m sq tht o6n cria qubn
chring md cho mdi tfdn nay, l3 nim sau kh6 mi thi6t lQp lai duoc.
Kh6ng pffi chi c6 mQt ngudi tliOn rb chinh tri nhu Bii Nggc
Phuong trong nucic. Tai hdi ngo4i cfing c6 nhibu nhdn v4t kh6ng
Loi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi 163

k6m di0n rb. Chua n6i ttCn nhfing td chfc "tim dudng vb nudc
kh6ng chiCn chdng CQng s6n", hic nio cfing tg nh4n c6 Hoa Kjr,
Trung Qudc hd trg ... Thqc si Vfi Qudc Thric, mQt gi6o su c6 blng
cdp cao d Ph6p, ndi tidng d mibn Nam trudc ddy vi 6ng cung Stanley
so4n th6o kC hoqch h4u chidn cho mibn Nam <l€ chudn bi Hda Binh.
Ong Thric do sg can thiQp cfia Thfi Tudng Phdp Raynord Barr md
dugc nhd nudc ViQt Nam cho tli xudt ngo4i chinh thfc sang Ph6p.
Nlm 1986, b6ng nhiOn 6ng ctng vdi mQt sd ludt gia ViQt Nam tOn
tudi kh6c l{p ra 0y ban tldi CQng sin thi hdnh higp dinh Ba LO. Nghia
li Vfi Qudc Thric l4p l4i cdu chuyQn crla Br)i Nggc Phuong l0 ndm vb
trudc <i h4i ngo4i, nghia ld sau l0 ndm khi CQng sin th6ng nhdt tldt
nudc, sau 8 nlm khi CQng sAn dd kiCm so6t cA Lio vi Cambochia.
Hdng n6m Dai HQi Dbng Li0n Hi-0p Qu6c vdi da s6 tuyQt tldi - hic
ndo cflng c6 120 trOn 144 nudc ra quydt nghi tldi ViQt Nam phdi rrit
qudn, vd ViPt Nam v6n bdt chdp. ThC mi v6n c6 ngudi, nhdt le d4i tri
thtic, cdn ddi h6i C6ng sAn ViQt Nam phei thi hinh hiQp tlinh Ba L0.
T4i sao nhring ngudi ndy kh6ng ddi thi hdnh hiQp dinh Geneve 1954
ho{c trd vb xa hon nria <l€ thi hdnh Hda udc 1874 giria tribu tlinh
Hud kf vdi Ph6p ? ...
Nlm 1972, Nixon ra linh oanh t4c He NOi l2 ngAy dOm d buQc
CQng sin Viet Nam phAi tl6n bnn hQi nghi, Hoa K! vdi bao nhiOu stic
manh tf€ buQc CQng sAn mibn Bic rrit qudn ra khdi vi tuydn l7 vi
nim 1975, CQng s6n ViQt Nam tidn chidm SAi Gdn, io 4t di chuy€n
blng qudc lQ l, x6 b6 hiOp dinh Ba L0 md Kissinger ch-r lOn tidng chfi
tldng, th6 gid'i ch-r phin tldi ldy lQ. Ngdy nay sau ci chga nim' md v6n
c6 nhrlng tl4i tri thric ddi h6i nhring viQc md vdi qudn lgc, stic m4nh
cfia cA mQt cudng qudc kh6ng ldm gi tlugc. C[ng gidng nhu trudng
hqp Bti Nggc Phuong, c6 nhti ng vitri thtic lf luQn rlng "thm cd Vfl
Qudc Thric md lim nhu v{y, ch6c ch6n phii c6 c6i
gi." Thd le c6 mQt
sd ngudi l4i tham gia fing h6. Vdi sq tliOn rd nhu vdy, th{t ld may
mfn cho chring ta "kd hoach Stanley - Vii Qu6c Thric" kh6ng bao gio
tlugc thi hinh. Vd'i nhring vi lSnh d4o tri thtic vi qu6n tlQi nhu vdy'
c6 ngudi hiQn nay chua ch6t mi n6i rlng : "ngudi CQng s6n ciing dd,
tl6ng lf ra hq phAi thing tri lAu rbi".
t64 Ldi Khai Crla MQt Ngu<ii Tinh Nghi

N6m chinh quybn mQt nudc, phli do su hoat d6ng, thinh tich vd
dqa vdo nhdn dAn md l0n, nhu vfly chinh quybn tt6 mdi c6 quhn
chring hdu thuiln vd c6c ngudi l6nh dao mdi c6 uy thd vi kinh nghiQm
Cd tann d4o. Nhfng ngudi CQng s6n ViQt Nam dr) cho sai lhm ttCn
d6u di nria, cfing kh6ng ph6i tu nhiOn m6t sdm mQt chibu mi nhiy
lOn lSnh tl4o, hay do 6p luc bOn ngoii tu nhiOn nhAy ra nim chinh
quybn. Ho phli hy sinh cho viOc hq lAm. Ngay cd tlugc nh{n lim mQt
tldng viOn C6ng sAn cfing kh6ng phii tton gi6n. Ngugc l4i cdc tlAng
ph6i chdng CQng, k€ tt sau khi nhfing vi c6 thinh tich chdng ph6p
nhu Nguy6n ThSi Hoc, Phan BQi ChAu, ... cri quen bi6t thi dugc dua
vio, cri ndi tidng c6 ttia vi hay blng cdp ld ttuong nhiOn nim quybn
l6nh dao. Do d6 khi c6 nguy bidn cbn hy sinh thi tdt cd tanrd.. Ngudi
CQng s6n kh6ng chiu nhin thdy tli€m ndy d phia chdng CQng, crt
tl6nh gi6 qud cao tlich thfi, tdng vdo trai tr) nhring ngudi khdng chn
thidt phei giam gifi. DAng phdi dy, kh6ng c6 l6nh tl4o tdt, kh6ng c6
nhiing tlAng viOn libu chdt, trl dQng phAi tan ri vi trd nOn dthu hdng,
b6 cu6c ndu c6 chinh s6ch thdt khoan hbng nhAn tl4o.
Ngay t4i c6c qudc gia tu bin, mudn dusc nhdn ddn bbu lOn nhti ng
chtic vU l6nh dao phli c6 thdnh tich ddu tranh. Vdi sg tu do b6o chi
tuyOt tldi, kh6ng c6 nhf ng l6i lhm, sai trdi ndo crla nhring nguoi l6nh
d4o mi c6 th€ ddu di6m du ludn nhdn ddn dugc. Ilng cf viOn Tdng
Thdng Gary Hart, tlAng Ddn Chfi 1987 chi vi di choi vdi g6i tt6 phii
rft lui dri 6ng ta dang duoc hiu thudn cao cfia quhn chring. T4i ViQt
Nam trudc tldy, c6 rdt nhibu nguoi tg dung mQt sdm mQt chibu trd
thAnh lSnh tg. Ng6 Dinh DiQm trri ngg tai Hoa K!, trong khi cA nudc
chdng Ph6p lai trd vb, do M! ning dd, ldm l6nh tg mibn Nam. Sau
d6 ld Thi0u vi K! - Hai tudng lSnh ndy tru 6c 66 cl doi ho, kh6ng c6
mcr udc gi md trbo lOn ghd cao nhu viy. Vi b6ng chdc ttugc n{m cl
quybn hinh cao cd, cho nOn chlng bi6t phei hm gi, vA mQt sd ngudi
kh6c cflng b6ng chdc dugc l6i bb k€o c6nh lOn nhring dia vi cao,
khdng qua su hy sinh gian kh6, kh6ng qua sq ddu tranh quhn chring,
do tl6 ai cfing tin rlng "do <i sd, d Trdi Ph{t slp xdp"'. Tt nibm tin d6,
ai ai ctng dbu c6 mQng udc rlng minh s6linh dqo vi minh c6 sd t6t.
vi v{y tdt ce nhfng nguoi "hoat dQng chinh tri" d mibn Nam ViQt
Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi 165

Nam trudc dAy hay d hAi ngo4i ngiy nay lA tlbu mudn n{m chinh
quybn, vd mu6n n{m mQt c6ch d€ ding, kh6ng mudn thdy cdc kh6
kh6n. Lric ndo cfing chfi CQng sin ld "tdn b4o, di man, ngoan cd,
b4o lgc" md hic ndo cfing chring t6 ten bao, di man v? ngoan cd
kh6ng k€m, nhung l4i mudn l4t tld chd tlQ dy mQt cdch dE dAng nhu
mQt phi ph6p md khdng chiu nhin 16 thgc td lich sf.
Nguoi CQng s4n, sau khi chiCn thing mibn Nam 1975, ltic nAo
cfing coi nhdn ddn Nam ld "ngqy din, nggy quyEn, nguy quin", sin
sing nhin ai c6 chrit liOn l4c vdi M! li CIA phli tnlng tri, ai n6i lOn
tidng n6i tldi l$p phO blnh thi kdt tQi lA phAn tlQng phAi trring ph4t, ai
lim ra crla c6i tiEn b4c tht bi quy lA ldm [n phi ph6p. Nhring nguoi
chdng CQng sCn hic ndo cflng h6 hio ttdi gidt hdt CQng sln, ai c6 tu
tudng tiCn b0 thAm chi ca nggi nhiing anh hring lich sf mi CQng sAn
ca ngoi thl bi kCt lA CQng sdn, ai c6 qu6 khri chdng Phdp, tldi l{p
ThiQu K!, c6ng kich M! ctEu bi coi li CQng sin. Tdt ci nhfing tu
tudng mQt chibu qud khich ndy kh6ng phAi lA nguoi CQng sln hay
ch6ng CQng sln mi tl6ld ctrn binh crla ngudi Viet Nam, cln binh dy
phdt tri6n trl mdy chgc nlm qua khi ddt nudc bi ngo4i bang dd h0, bi
phdn h6a vA bi tuy0n truybn siu s6c. Cin binh ViQt Nam ndy cbn phli
dugc chria tri tAn gdc. Chinh c[n binh t6m lf dy ldm suy ydu ViQt
Nam,ldm tdn lgi ViQt Nam vd ldm cho cuQc chidn ViQt Nam v6n cdn
dai ding k6o ddi chlng nhring trong nudc mA tai h4i ngo4i k€ trl khi
Viet Nam dugc ggi lA c6 hda blnh, khidn cho du lu{n Qudc Td du fing
h0 CQng SAn ViQt Nam hay ch6ng tldi, tlbu c6 f nghi xdu vb Vigt
Nam, t4i sao ngudi Viet Nam s{t m6u, ngudi Viet Nam hung hlng
lfc ndo cfing thich d6nh nhau, ngudi ViQt hic nAo cfing sln sdng gi6t
nguoi ViQt, kh6ng bao gio bidt tlodn kCt, thuong yOu nhau !
Trong hic c6c nudc c6 lich stl hbn k6m hon ViQt Nam, mi nhAn
ddn hg, ddt nudc hq dd gidu mqnh hon Viet Nam. Thdi tlai ngiy nay
kh6ng phAi lA thdi tl4i crla chidn tranh, cfia bqo lgc, crla gili ph6ng
ma ld thdi d4i cfia kinh td, ctla tg do vA thinh vugng. Mu6n t4o ra
phong trio quhn chring tham gia xdy dtyng ddt nudc, phAi x6a b6 ctrn
binh Vigt Nam. Mudn x6a b6 c6n binh dy, ngudi CQng sln ViQt
Nam, kE ttang n{m quybn hinh phii dft kho6t chfia tri ctrn bfnh dy,
r66 L<ii Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi

ph6i tti trudc, sln sing tha thf, vi triQt d€ thi hAnh chAnh sAch hda
hop hda gili dAn tQc. Thoi tt4i CQng sln hay chdng CQng sln dl qua
rbi, tdt cA phli crlng nhau x6y dgng ttdt nudc, thi dua x6y dgng
khdng phAn biQt CQng sin hay khdng CQng sAn.
l3 ntrm qua, <!fi tf€ ngudi CQng sln thlng ldy hAo quang qu6 khrt
mi k0nh kiQu cho tusng lai, kinh nghiQm chdng ngo4i xim kh6ng
phli ln kinh nghiQm x6y dqng kinh td. 13 ntrm qua, rhl rtd ngudi
chdng CQng sin hii ngo4i dtng vin vAo ngoqi bang d qudc tt€ tlnh
chuyQn chi6n tranh kh6ng tudng nria. Sg thdt b?i trong chiCn tranh
chdng CQng nlm 1975 di n6i 16 nhiing ngudi chdng CQng sln kh6ng
c6 khd ntrng lim viQc tl6. Ngugc lai uu thC crla hg li l3 ntrm thu thgp
nhring khoa hgc k! thu{t d phuong Tty, d6 lA nhring kinh nghiQm
md ViQt Nam tlang chn. D6 lA thuc td, vA. d6 cilng li nhring thti cfia
phuong Tiy mA h9 phAi dga vAo, chf kh6ng phli chinh s6ch chdng
c0ng.
168 Ldi Khai Crla MQt Nguoi Tinh Nghi

GIUA HAI T,AN DAN

MQt budi sdng vio khoAng th6ng 7 nim 1976, c6n bQ rtCn phdng
giam vi ggi t6i di "lAm viQc". Di lAm viQc ttic ld tli lOn phdng lim viQc
dd hdi cung. Khi tir nhdn tlugc ggi di ldm viQc li c6 nhibu hy vgng
tluqc giAi quy6t hon. K€ tt khi tlugc h6i cung lln trudc d trqi Trhn
Hung D4o tlCn nay gbn mQt nim, t6i nghi hb so t6i dd kCt thric vl c6
tQi gl tl6u md tlibu tra.
Sau niy thOm thdi gian d tri vi hidu tlugc nhibu trudng hop c0a
c6c tri nhin kh6c, t6i mdi hi€u ra rlng, tQi tinh nghi li tQi tl6ng sg
hon hCt, l6u dAi hon hdt, di tlnh nghi mQt viQc nh6 nh{t. Bdi lE nhA
nudc phli kdt thric hb sq mdi giAi quyCt dugc ph4m nhAn. Nhung
nguoi bi tinh nghi ndu kh6ng thl ydu td buQc tQi thi phAi thA ra, ndu
thi ra tfc lA nguoi dy v6 tQi. Nhung vi bitlnh nghi, nOn lim thd nAo
quyCt ch{c rlng nguoi tl6 v6 tQi. Do tl6 trong mQt chd tlQ mi quyEn
cdn bin con ngudi kh6ng dugc phdp luft bAo vQ, chlng hqn phli
Loi Khai Cfia MQt Nguoi Tlnh Nghi r69

giam cfu mQt ngudi tinh nghi trong bao l6u, ndu kh6ng ttrl ydu t6
buQc tQi phii thA hg ra - Chlng h4n nhu kh6ng c6 lu4t lQ ndo trtng
ph4t nhring ngudi di vu c6o k6 khfc, nhting cdng an hay cai ti hdnh
h4 th6i qud c6c ti nhdn, nhdt ld khi tt nhdn d6 bi tinh nghi hay bi
buQc tQi "chdng tldi chd dQ, ch6ng cl6i tl6ng vi nhi nudc". Dudi chd
dQ cii, nguoi bi b6t vi tQi "CQng sAn" kh6ng dugc mQt sd ph6p luit
che chd, thi dg nhu tra tdn, tl6nh tlip vd c6 khi bi thrl tiOu, bdi 16 tlibu
4 crla hidn Ph6p ViQt Nam CQng Hda qui dinh tl{t CQng sin ngodi
vdng ph6p lu$t. Nhung it ra khi thdn nhdn ti nhAn hay bi6t, c6 th€
nhd lu4t su, nho c6c hQi qudc td can thiQp do d6 nhring sq th6i qu6 c6
th€ giAm srit hsn - Dudi chC dQ mdi, tQi phdn dQng, CIA, ngqy hodn
todn kh6ng c6 lu4t lQ ndo che chd. Dir kh6ng c6 tlibu 4 hidn ph6p,
nhung tr4ng th6i tdm lf chung crla c6c c6n bQ CQng sin nhring li
nguoi nAy kh6ng phAi ld nhti ng c6ng dAn tlugc tldi xri tf td. Mbc dri
nhring nghi quydt crla Ding vd ch6nh s6ch c0a chinh phrl lA "khoan
hbng nhdn dgo hda hgp hda giAi", vi khdu higu cfia trai giam li
"khoan hbng cho nhring ngudi 6n n5n hdi cAi, trtng tri nhfing ngudi
ngoan cd". TrOn thgc td thd nAo ld 5n nln thd nio li ngoan c6? TdtcL
tty thuQc vdo nhring c6n bQ ldy khdu cung md th6i. Nedu may min
g{p c6n b0 nhdn tl4o cdi md, c6 hi€u bidt nhiEu vb nQi tinh mibn
Nam, c6 th6n nhdn ld trong bQ m6y nhA nudc ct thi sq 6p dgng
khoan hbng nhdn d4o mQt c6ch cdi md. Ngugc lai g4p phAi cfn b0
chua c6 kinh nghiQm gi vb mibn Nam ctii hidu "nggy" theo tuyOn
truyEn trong chidn tranh, se trd nCn kh6 khin vi b6o thrl tldn tdn
nh6n. D6 ld If do t4i sao mQt thi6u t6 nguy sau vdi n5m hgc tfp c6i
t4o duqc thi vb, cdn mQt trung 0y l4i cdn trong tr4i cAi t4o mdi hon 8
n6m ?
Lb l6i cai tri blng nhting khdu hiQu mi kh6ng c6 luQt lQ ctrn bAn chi
tiCt t4o ra khdng biCt bao nhiOu trudng hgp oan ric vA bdt min trong
nhdn ddn. Sq thi6u luit lQ c6n bin vd chi tiCt cfia luQt lQ cdng t4o
nhibu bdt c6ng trong xd hQi hon nfia khi mA chd tlQ kh6ng dung thti
cho c6c tidng n6i tldi lip ngodi tlAng. Nhdn d6n bi dp bfc b6c lQt
kh6ng bi6t kOu oan d cs quan ndo, nhdt ta ndu tlbng bAo n4n nhin dy
bi liOn can d6n tQi phAn tlQng, thi kh6ng co quan nAo d6m can thiep
170 Ldi Khai C0a MQt Nguoi Tinh Nghi

ddn vi ss v4 lAy. Trong mQt dia phuong hay mQt cs quan, nCu nguoi
gdy ra tQi ld nguoi thing tlhu tllng b6 d ttia phuong d6 vA co quan tl6
thi cfc noi khdc nhu tda 6n, d4i diQn din, b6o chi do nhiing ngudi
ngodi tl6ng hay d cdp thdp trong tflng, lAm sao c6 dfing khi tluong
tlbu vdi nguoi "thr1 ph4m drlng tlhu ttAng". TQi "phAn dQng, chdng
tlAng", rdt dE bi quy kdt tf€ bi trn d{p. Do tl6 mQt khi tlAng sai lbm,
khdng ai d6m lOn ti6ng phO blnh. PhAi tlqi tlCn khi h$u quA sai lhm tl6
c6 Anh hudng trong d4i mA ai cfrng thdy.D6li sq thigt h4i md DAng
vi nh6n ddn phAi gdnh chfu khi thidu sq ddi l$p, nghia ld thidu sU ddn
chfi.
Nhting tt nhAn nhring nim dhu giii ph6ng lA nhring ngudi nqn
nhdn tlbu tiOn crla nhring st1 thidu s6t hQ thdng ph6p tri vi nhiing sq
sai lbm c0a tlAng. T6i thdy 16 tlibu d6 nOn khi duoc ggi tli "lim viQc"
t6i hoAn todn kh6ng c6 xfc dQng gi c{, ngay cA khi budc vio phdng,
sq d6i ttii crla c6n bQ hoin toin d6i kh6c, cdi md thin mft hon
-Nhring sty ttdi thay tl6 ddi voi t6i hoin toAn d hiQn tugng chti kh6ng
d bAn chdt. N6 tty thuQc c6n bQ dy c6 qu6 trlnh lAu dii d mibn Nam
hay blo thrl d mibn B{c, chf khdng phAi do d chinh s6ch 16 rQt cfia
tl{ng.
Lhn nAy, 6ng ta h6i thlm sfc kh6e, gia dinh t6i nhu mQt b6c si
thlm binh nhdn. Vd sau d6 6ng ta tli v6 vdn db mA 6ng ggi ld mdu
chdt, vdn db tdi di xu{t ngo4i ntrm 1970 sang Hong Kong vi Hoa K}.
- Qu6 khri cfia anh chring tdi tl6 n6m viing, anh c6 nhring hoqt
tlQng tidn bQ nhung vi kh6ng tlugc giao dqc cfia td chfc cho nOn
trudc hdt t6 chric kh6ng hi€u ttuqrc nhfing vdn tlb anh lim, vA vi vfy
anh c6 gdy ra nhring nghi ngo cho nOn chinh anh phli girip chring t6i
s6ng t6 nhring nghi ngd dy, thi dg nhu chuyCn di crla anh sang Hong
Kong vi Hoa K!.
Vdn ttb cfia CSch mqng hiQn nay lA kh6ng phAi ngudi d6 dd lim hai
hay girip cho Cdch m?ng, nhung mi li ai di td chfc ngudi tl6 ho{c
ngudi tl6 trong t6 chtic nAo. Nghia lA c6ch m4ng mudn ki€m so6t hay
it ra mudn bidt tdt cl.
Nhu tdi d5 m6 t{ c6c chuong trudc vb viQc tai sao tdi dugc nhA
nudc ThiQu cho tli Hoa K!, Phdp vd Hong Kong trong khi t6i trong
 Ldi Khai Cia MQt Ngudi Tinh Nghi t7l

ban l6nh d4o Sinh Vi0n ch6ng ThiQu. Sq viQc ndy cfing gidng nhu
6ng Hulnh Vin Trgng len l6i tl6n chfc phr,r t6 cho T6ng Th6ng
ThiQu, gidng nhu Ngd Cdng Dfc, Ngd 86 Thinh l6nh dao nhring
phong trAo ch6ng ThiQu v6n tluqc tli ngoai qudc. Dibu kh6c biQt le
DAng theo d6i vd td chric nhring ngudi d6, cdn t6i thi kh6ng. Trd lai
tibn db "socrate kh6ng ld CQng s6n ch6c Socrate phAi ld CIA". Ddy
kh6ng phii lA ch0 truong cria DCng, nhung cdch lf lu{n tl6 n}m
trong m6i con ngudi ViQt Nam k€ cd nhring ngudi chdng CQng "tOn
d6 ca nggi Hb Chi Minh, chic ch6n ld CQng sdn".
Nhibu ngudi trong phong trdo Sinh Vi0n, thuQc DAng td chric tlbu
nghi rlng t6i xudt ngoai tf€ tli hop "sinh Vi0n A Cnau chdng CQng"
mQt td chf c crla DAi Loan vA D4i Hdn. K! thqc t6i dq H6i Nghi Sinh
ViOn A Chdu gbm tlai bi€u sinh viOn c5c nudc A Cnau, vd t6i n6i
chuyQn <i c6c tlai hqc M! cing vdi phong trdo chdng chidn tranh.
Kh6ng hi€u vi cq quan cfia c6ch m4ng d hAi ngo4i qud ydu hay vi tin
tudng thAt tinh nhu vfy md ngay nLm 1979 khi t6i ctrng Joan Baezt6
c6o su chd d4p nhdn quybn d Vigt Nam, thi Huj,nh Tdn MAm tri
Cuba dd ra mQt th6ng c6o td c6o t6i trudc d6y drl d4i hQi Sinh Vi€n
A Cnau ch6ng CQng. Vd ci mQt sd tda dai sf ViQt Nam d hdi ngoai
ciing t6 cdo t6i le CIA. Nhring sg t6 c6o ndy ndu c6 hiOu qud d trong
nudc thi ngugc l4i hodn todn phdn tuyOn truybn ri hAi ngoai, vi hsn
ai hdt M! phAi bidt t6i kh6ng ph6i ln CIA vd nhfing hb so vb c6c h6i
nghi "A ChAu chdng CQng" hay Sinh Vi0n A ChAu v6n cdn luu trri
rdt dE l6y ra tl€ ldm blng cd. Hqn nria tfdn th6ng 7 ndm 1970 md tldi
M?t Tran Gi6i Ph6ng cdn dua tin vb tdi lA "mQt l6nh tu Sinh ViOn Sdi
Gdn tuyOn b6 chdng bbu c* gian ldn". Khdng lE ttAi ph6t thanh Mdt
Trdn qu6ng c6o giirm cho m6t tOn CIA ? Vd hon nfia ndm 1977 chinh
chd d0 mdi tl6 cdp th6ng hdnh cho t6i tlodn tu gia dinh. Ngdy I - I I
-1977 tdi ra kh6i tt, ngdy l0 - I I - 1977 t6i nQp don xin xudt ngoqi,
ngiy 2l - ll -77 t6i iluqcchidu khdn cho xudt cdnh. C6 th€ nio nhd
nudc CQng s6n cho chidu kh6n xudt c6nh cho m6t ngudi CIA trong
vdng I I ngdy - nhanh nhdt trong tdt cA c|c chidu khd.n xudt c6nh t*
trudc ddn nay, nhanh hon th6ng hinh cfia m6t c6n bQ nhd nucic ?
Chinh vi tli€m ndy md nhring ngudi chdng CQng hdi ngo4i, tAn du
172 Loi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

crla chd tlQ cfl tidp tgc dd kich t6i ld CQng sCn gdi ra hli ngo4i ? Di
nhiOn CQng sAn cfing kh6ng du tri tldn mfc cdp th6ng hdnh cho "tliQp
viOn" crla hq mQt c6ch nhanh nhdt nhu vay d€ dE bb ph6t gi6c. Do d6
su td c6o t6i li CQng sln cfing v6lf nhu sr; td c6o t6i lA CIA. Thr;c ra
le vi t6i chlng phii ld CIA hay CQng sin gi c6, t6i chi ld mQt trong
hAng hA cla sd n4n nhdn ViQt Nam kh6c, kh6ng tham gia bOn nio c6,
thdy viQc tr6i thi chdng l4i, vd vi kh6ng tham gia bOn ndo cA cho nOn
bOn ndo ctng c6 th€ coi li k€ thir tlugc cA.
T6i vidt rinh m4ch trong ldi khai mi mQt ndm trudc d6 t6i cfing
vidt y nhu vQy vb tai sao t6i ttugc tli M! vd Ph6p. Nhring nguoi CQng
sin xem vigc ThiQu cho t6i di M! vd Phdp ld nghi ngo li tay sai CIA,
thi ngodi nhf ng viQc t6i lnm d M! vd Ph6p, Hong Kong v6n cdn luu
trfi hb so d c6c noi t6i dCn, thi hq gi6i thich ldm sao viQc ho cho tdi tli
xudt ngo4i 6 n6m sau d6 ? Cho nOn nhring ngudi CQng sin qu6 khich
vd nhring ngudi chdng CQng mir qu6ng tlbu gidng nhau trong trudng
hqp t6i, cA hai tlbu dga vdo hiQn tuqng d€ d6nh gi5 bin chdt cfia vdn
db.
Sau khi tlqc l4i khdu cung cfia t6i, ngudi c6n bQ cdn dqa mQt cdu
-md c6n bQ nAo ctng hay dga cdu dy - vA c6u dy chtng bao gid tle dga
dugc ttr nhAn ndo cA : "D€ cho anh khai b6o thr;c thi nhu vQy, d€
tldnh gi6 sq thenh thAt cfia anh, cht? thtyc ra C6ch m4ng dd c6 thl b6o
c5o vA hb so vb anh rbi." T6i thhm nghi : "Ndu C6ch m4ng <15 c6 <hi
hb so vd b6o c6o nhu vdy ch{c ch6n ld C6ch m4ng kh6ng b6 ti nhibu
ngudi nhu hiOn nay", t6i n6i vdi ngudi c6n b0 : "Dibu tl6 thgc ldm
cho t6i vui m*ng, ndu thgc su c6c 6ng c6 dfi hb so vb tdi, ch[c chin
t6i phAi ttugc thi ra sdm l{m."
Ong ta h6i t6i : "Tai sao c6 hic C6ch mang tidp xric vdi anh md anh
kh6ng chiu tham gia C6ch m4ng..." vd nhring cdu vd vdn khdc thuQc
vb tloi tu vd tu cdch cfia t6i nhu t4i sao t6i gian diu vdi nri sinh viOn
niy, vd ddn bd ng. T6i tr6 ldi rlng : "Ong nOn nhd cdch d6y 5, 7 nim
tdi chi ld mQt sinh viOn 20 -23 tudi, vd kh6ng ph6i li mQt ngudi cdch
m4ng, cuQc sdng tudi tr6 ph6i c6 nhring chu6i ngAy vui tusi ddi khi
qu6 tl6ng, nhung tdi hic d6 chua vs, t6i kh6ng c6 htit s6ch, cd bqc, dr
tlidm - Nhfng sai lhm ndu c6 chi ld do bdn thdn t6i, mQt nguoithm
L<ii Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi 173

thudng, 6ng dring k! vgng d t6i tu c6ch mQt ngudi Cdch mqng. VA
cho di tdt ce chi tidt 6ng vria k€ c6 that hdt 100%, thi tl6 kh6ng phai
lA c6i toi mA t6i phAi tli tti."
Vb viQc t6i kh6ng chiu ddn thAn sAu xa vdi C6ch mqng gidng nhu
t6i tri chdi bi mua chuQc bdi chinh quybn SAi Gdn ld vi t4i t6i ho{c ld
kh6ng thl lf tudng cao, ho{c li kh6ng dfi h0n ha thdp tl€ chdp nhdn
nhfing db nghi cila C6ch m4ng hay cfia phia Sdi Gdn. Ho{c li cA hai
tl4i diQn c0a C6ch m4ng vi Sdi Gdn tldn kh6ng hdp d5n ndi t6i. Khi
t6i tri chdi bi mua chuQc bdi bon Sdi Gdn, thi c6c 6ng tinh nghi t6i
ddu sg that, cdn khi t6i kh6ng tham gia hln vdi C6ch m4ng thi 6ng
kdt toi t6i ?"
N6i chung ttdy ld budi lim vi0c cudi cring tusng tl6i thoii m6i, vir
thdn thiQn. Sau mQt nlm bi giam cbm v6 cd, t6i trd ntn hdt sg sQt, t6i
chgn th6i tl6 thlng th6n, tluong dhu, tdi nghic6loi hon "T6i kh6ng
lAm gi sai, vi v{y t6i chlng sg ai". Dfng nhu v{y, th6i dQ thlng th{n
c6 khi ldm cho cdn bQ bqc tric nhung c6 lgi cho t6i hon, vi dri ai tli
nria cfing phii sq lE ph6i vd su thgc. Th6i d0 bdt cbn nAy, hic cdn ld
sinh viOn, khidn mQt sd ngudi gh6t t6i cho tdi lA cao ng4o, lAm ph6ch.
Sau ndy khi ldn hon, ra ldm viQc, t6i t6 ra mbm m4i hon, nhung lai
mdt di nhibu khi ph6ch. Thdi gian d tt de gAy l4i cho t6i th6i d6 ban
dhu, vi tdi cd ging gifi mii tldn ngiy hdm nay, m{c dir c6 nhibu k6
thir hon, nhung nhring tlibu t6i mu6n n6i, t6i kh6ng so md phAi ddu
didm nria, vi nhrlng ngudi chi trich vd tht tlfch t6i, chi tdn kich vd
b6i lq t6i chti kh6ng hb bao gio trl ldi nhring dibu t6i c5o buQc h9.
Nim 1979 t6i td c6o sr; ddn 6p nhdn quybn <i ViQt Nam, c6 mQt s6 su
cdo buQc hoi qu6 ld, tuy nhiOn nhd nudc ViQt Narn lfc bdy gio kh6ng
chiu trA ldi vio nhring loi c6o budc c0a t6i md l4i ra sric b6i lq t6i li
CIA le tin du ngqy ? Bdy gid chinh cl6ng tl6 nh4n nhring sai lhm.
Dibu tl6 chf ng t6 nhring ldi c6o bu6c trudc tl6y crla t6i ld thing tt6n.
Ngugc lai nIm 1982 t6i vidt mQt bdi b6o tling trOn to Los Angeles
Times td c6o nh6m kh6ng chidn crla Hoing Co Minh - Ph4m Vin
Li€u ld ludng gqt tibn b4c vd cAnh c6o M! chd ring hQ bgn ph6n tlQng
xdu xa chi ldm phAn t6c dgng md th6i. Tric thi t6i bi nhring nh6m d6
de dga gidt t6i, vd c6 chidn dich rbm 16 trOn b6o chi theo phe ho d hAi
t74 Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi

ngo4i td c6o t6i lir "mQt tOn CQng sAn chidn luqc nAm ving" ndo li
bii cfia kf giA Le ThiQp, nhi vdn LeTfu Dibu ... Ddn nim 1985, chinh
Ph4m Vdn Li6u td c6o Minh gian lQn tibn b4c vd khoAc l6c vb viQc
kh6ng chidn vd c6c co quan an ninh M! <lang tlibu tra vb cA viQc gian
l{n tibn b4c vA viQc b4o lgc gidt ngudi. Nhring nguoi trudc ddy binh
vgc HoAng Co Minh bao nhiOu thi trd'nOn c6ng kich td chfc dy bdy
nhi0u, mi chlng thdy n6i ldi 5n ndn nAo vb viQc chgp mfi t6i ld CQng
sAn trudc ttdy. Vi hi€u 16 ho, "cin binh ViQt Nam" - cho nOn t6i rdt
thdng c6m mi tha thri cho hq. C6 nhibu bqn bB hiQn nay bAo t6i sao
kh6ng thua ra tda kiQn hg vg chgp mfi. T6i tl6p rlng thua ra tda tl€
ldm gi, thti nhdt hg chtng c6 mQt ttbng ndo tl€ <lbn bbi t6i, thti hai cf
tl€ hq tq chdt vdn luong tdm vd in nin hdi hen t6t hon - Kh6ng c6
hinh ph4t ndo cho bAng hinh ph4t tlting ra ngodi lich srl ddn tQc, hg
chO cA nhfing cuQc kh6ng chiCn chdng Phdp, khi thdy CQng s6n ca
tgng Quang Trung, Nguy6n Trdi ld anh hing ddn tQc, hg khdng d6m
ca tgng Quang Trung Nguydn Trdi sq rlng bi tlbng h6a v<ii CQng sAn.
Hg kh6ng ph4i ln nhfing ngudi chdng CQng sln md hq ld nhring
ngudi chdng tldt nudc Viet Nam, chdng lich sf ViQt Nam. C6lhn t6i
h6i mQt ngudi trong bgn hg rlng "NCu CQng sdn ldm gi, anh khdng
ldm gidng viy, thi CQng sin 6n com, anh 5n c. hA ?" Chring ta ch6ng
tl6i nhring sai lbm nhung phdi c6ng nh4n nhring tlibu tlf ng. ViQt kibu
mua hdng h6a ThSi Lan Trung Qudc vi tdy chay hing h6a ViQt Nam.
M{c dir Th6i Lan dudi x6 ngudi vugt bi€n, him hidp tlbng bdo c6
khi c6 bA con hg, cdn hdng h6a ViQt Nam do nhfing ngudi ViQt Nam,
trong sd tt6 c6 bd con hg s6n xudt. D6 le lb ldi ch6ng CQng crla hg,
cAng chdng CQng sAn cAng m4nh vd cing tg c6l4p minh.
T6i cdn nhd khi cdn trong phong trdo sinh viOn, c6 mQt h6m tliQn
thoq.i reo vd nguoi n6i chuyQn xung tOn ld Vin, hgc Lu{t mudn gqp
tdi. Dring ngdy gid hgn, anh ta dbo tdi chi6c vespa, tlua t6i v6 nhi
hdng B6t D4t, c6 mQt ben gidnh s5n, 5, 6 cd g6i l6a lb tfdn vd thua ld
"d4i riy". Trong c6u chuyQn anh ta gidi thiQu anh ta ld trudng sd vb
Sinh Vi0n <i Trung Uong Tinh 86o Sdi Gdn, tlb nghit6i hgp t6c,
nhiQm vg : chi bdo c6o nhring gi sinh viOn slp ldm cho hg bidt, vd t6i
dugc tg do chi trich nhA nudc, tr* Tdng Thdng Nguy6n Vln ThiQu.
I ri Khai Cfia M6t Ngtrrii Tinh Nghi 175

Quybn lgi : m6r thdng dugc m4t phi 20.000, tuqng duong iuong mQt
gido su thdi bdy gid, vA elugc hf,u thudn chinh trivb sau nhu ting cf
ddn bi€u, vd dugc ho6n dich "vi c6ng vg". T6i nr;c cuoi vi nhring tro
mua chuQc 16 tibn niy. Anh ta tlQ 30 tu6i, ldn hon t6i 5, 6 tudi, tleo
kinh tring trdng nhu mQt sinh viOn, nhung c6 rusu vdo. anh ta nham
nhd nhu mQt ngudi linh ngodi mat tran vb thanh phd. T6i bao anh ta

T6i sln sdng tld b6n t6i, nhung nhfing thf anh dua ra khong hdp
ddn ti ndo. HiQn t4i, t6i tli d4y k0m luong ctng c<i 20.000, t6i hiOn
dugc hodn dich. Cdn tuong lai chinh tri, ndu t6i tlQc l$p, t6i c6 thd
lim tdi Tdng Thdng, cdn ldm viOc cho anh, tQt trrnh ld chi t<ii mfc
gidm tldc Trung Uong Tinh 860 me th6i.
Anh ng6 t6i phi cudi, t6i tidp tgc ddn cdn n6o :
- Cdn anh, cho dt anh dq dugc t6i, c6ng lao tfdn thd nio anh diu
c6 hudng dugc gi, vi xdp anh sE hudng. Nguoc l4i ndu c6 tl6o chinh
nhu hbi DiQm, chlng nhiing xdp anh md anh sE <i tt ruc xuong. Anh
thdy sau khi DiQm chdt, nhfing k6 <9 tinh b6o nhu B6c si Tuydn, Th6i
Den, ThSi Tr6ng ttbu <i'tir hdt.
Sau mQt tl6i cdu chuyQn, tldn khi ra vb, t6i ngdn tay anh l4i khdng
cho tri tibn, t6i b6o :
- Anh chn tibn nu6i vg con, anh c6 th€ v6 ra ld c6ng tdc vcii t6i, ldy
mat phi md mua ttb cho con. T6i bi6t luong anh kh6ng c6 nhibu. D€
t6i trA.
Vin c6 vE cAm dQng. Tr0n tludng vb anh tAm sq, bi kOu tli linh anh
chqy chgt tl€ v6 lAm tinh b6o cho kh6i chdt, vi vi c6 hgc hon c6c
ngudi kh6c hg cho anh phg tr6ch sinh viOn. Tu tl6 vb sau anh ld
nguoi cung cdp kh6ng c6ng cho tdi c6c tin tfc tu phia tinh b5o. D4i
tla sd nhring ngudi cria chd tlQ Sdi Gdn ld nhu v4y, thidu m6t ly
tu<ing tl€ chdt sdng cho, vi hodn c4nh tldy dua phii phgc vu cho m6t
chd tl6 md h9 kh6ng tin tu<ing gi, viQc lim hing ngdy ho ph{i cd g6ng
hodn thinh. Do d6 ho chi mua chuQc duoc nhring ngudi bdt tdi,
tha m lam, kh6ng bao gid mua chuQc duqc nhring nguoi c6 lf tudng.
Ch6c chin gid niy v<ii chric vg cfia VIn sE biti leu diri, trong khicdc
xdp ldn xdp nh6 cria V[n, nhring ngudi tl6ng tdi hon l4i cao bay xa
t76 Loi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi

ch4y. Do tl6 ndu tl6nh gi6 "Nggy quybn" li nggy, t4i sao phii trA thir
vd b6 tri tAn nh6n vd l6u ddi nhring ngudi nhu Vtrn - lric nio c0ngc6
m{c cim vA chl ld nhiing ngudi trdn chidn tranh.
Sq mua chuQc tri phia Sdi Gdn cfing nhu phia M! chi dtng tibn
b4c, vgt chdt, do tl6 chi c6 nhring ngudi ham lgi cQng tdc. Ngugc lqi,
phia CQng sln dring lf tudng tl€ chiOu t{p. Trong sudt cugc ttrii ho4t
dQng c0a t6i kh6ng khi ndo t6i g6p nhring ngudi c0a phe C6ch m4ng
nio db nghi tibn bac hay h5m dga. Dri cho d6 lA th6i dQ "mi d6n, bip
bgm" hay thga tinh c0a ngudi CQng sln di niia. Nhring chidn si gi6i
crla Vi0t Nam CQng Hda ngoAi viOc thudng hudn chuqng cdn klm
theo nhring thri v{t chdt c6 tinh c6ch hudng thg chri kh6ng phAi girip
dd, nhu gfi mQt ph6i ttoin binh si sang Nam Hin hay DAi Loan d
hudng thu, ho{c grli nhring ca si ra tibn ttbn tl€ phrl dU. D6lA nhring
c6ng t6c hdng tlbu crla cgc tdm lf chidn ViQt Nam CQng Hda, ttem g6i
vd tibn ctla tld phfi dq viQc d6nh tr{n. C6c bQ tu linh qudn khu thu<ing
xuy0n td chfc nhly tlbm, thoAt y vfi m6i khi li0n hoan thing tran hay
kl nipm ngdy thdnh lip su doin.
Ngay sau khi lat d6 DiQm, nhring tudng l6nh mdi vQi ving cho md
nhdy tthm va tho6t y vfl trd lqi. Nhring ngdy cudi cing crla Vi?t Nam
CQng Hda, trong khi "dich quAn" chidm ci mibn Trung, c6c hQp ctOm
Sdi Gdn v5n md cfa, kh6ng c6 mQt sg chudn bi nAo cA. BOn trong
h$u trudng, c6c tu linh qu6n dQi, cdc ldnh d4o ch6p bu chuiin bitii
s6n dua gia dinh trdn ch4y kh6ng quOn reo hd "chidn tldu tlCn cing".
Chua hic nAo mh khdu hiQu crla Hb Chi Minh "M! crit - NgUy nhio"
thing cho bAng hic niy. QuA th{t sau khi My rrit di nim l9?3, chC dO
Sdi Gdn sup dd sau d6 nhanh ch6ng, nhanh hon sg dg do6n crla BQ
Chinh Tri khi chuiln bitdng tdn cdng mira XuAn nim 1975. MQt chd
tlQ b0 rac nhu vgy, tan n6t nhu v4y md sau khi chiCn th{ng,l6nh tl4o
tl6ng hic bdy gid phti t4p trung cA nhibu bQ m6y vi cs quan d€ ddi
ph6 vd trtng tri nhring ngudi d6 tham gia trong quin tlQi vA chinh
quybn Vi0t Nam CQng Hda nhu ld nhring ngudi tham gia vi lf turing
thQt ss. D6 ld m6t tl6nh gi6 sai lbm nghi0m trong vb tinh hinh mibn
Nam.
Khi con ld sinh vi0n, sau bii b6o "Hda Binh tr0n tl6ng tro tAn"
Ldi Khai Cria Mdt Nguoi Tinh Nghi t77

ding trOn Hoa Sring, Nguy6n Tudn KiQt mQt ban hoc <i Dugc tidp
xric thudng xuy0n vd thdn mat vdi t6i vd trong nhfng cAu chuyQn
trao ddi, Kigt tlb nghi t6i g{p ngudi cria Mqt TrAn, KiOt chri t6i trOn
chidc Lambretta di vdng quanh thdnh phd dd xem c6 bi theo d5i
kh6ng vd sau ctng ng*ng <i qudn ch6o vit ghn nhA t6i, tai tl6 t6i g4p
mQt thanh niOn, hiQn ld sinh viOn <i' Khoa hgc, vA anh ndy t6 vE t6n
duong hoat dQng yOu nudc cria tdi, tlbng thdi mudn t6i gia nhQp td
chtic Sinh ViOn Cdch Mang. Ndu hic bdy gid C{p mQt c5n bQ cao cdp
hon, c6 t6i sE thay tldi th6i d6. T6i trA ldi t6i sin sdng hgp t6c
16
nhung d€ t6i ben ngodi td chfc, t6i thich d6c lQp vi kh6ng quen vdo
k! luQt tap th€. Thtgc t)nh hic bdy gid t6i kh6ng thdy tlugc sty thric
b6ch phAi b6 thdnh ph6 vdo bung bibn. Ndu t6i hodn todn c6m thdng
vd hdnh diQn <i cuQc khdng chidn chdng Ph6p thi t6i kh6ng nhdt tri
hodn toirn <i cuQc kh6ng chi6n chdng My bdi 16 t6i khdng lir n4n nhdn
crla sg can thiOp cfia M!. d chd d6 SAi Gon, t6i hodn todn bdt min vd
khinh thi, nhung t6i c6 th€ n6i lOn nhring tidng n6i tldi lAp duoc dt)
phai trA mQt gi5 ndo d6. N6i c6ch khdc, mdy ndm <i Sdi Gdn t6i
nghi0ng vb phia DAn Chri Tdy phuong, noi c6 nhibu tlCng phdi hon
lA xd hQi ch0 nghia chi c6 mQt ddng duy nhdt.
Sau ngdy gi6i ph6ng, sinh vi0n Khoa hgc md t6i gdp lAm bi thu
dodn thanh ni0n d mibn TAy (Chn Tho). L:i.c dy anh khuyOn tdi tidp
tgc ho4t dQng vi thinh thoAng qua KiQt tlua cho t6i m6t sd tiri ligu mh
t6i kh6ng thdy gi ldm hdp d6n ltm. Sq hdp d6n cfra phe CAch m4ng
kh6ng ph{i ld <i tdi liQu tuyOn truybn, vi tuyOn truybn cria ho chi dnh
hudng ri nhring nguoi kh6ng sdng <i chd tl6 Sdi Gon. Nhung sg hdp
d5n li <i qud khf
lich s* oai hirng ndo ld d6nh Tdy, ch6ng Nh4t, v<ii
nhfng giai tho4i c6ch m4ng crla V5 NguyOn Gi5p, cfia Hb Chi Minh
mcii ldm cho thanh niOn m0 say, chti kh6ng phAi nhring khdu hipu
su6ng. MIt kh6c, tru<ic nhf ng nan cuong hdo 6c b6 ri tlia phuong,
nen con 6ng ch6u cha d thdnh phd, nhring t0 trang xd hQi dr di6m cao
bbi. Nhring tu c6ch cria cdc tudng ldnh, nhring nhd chinh tri x6i thit
tld t4o n0n bdt min kh6p cirng gi<ii thanh ni€n. Ngay cA nhring binh si
ViOt Nam CQng Hda chidn tldu ngodi m4t tr{n cflng thdy xdu hd vb
nhfing nguoi lSnh tl4o cria ho. Tdt ctr nhring thf te h4i tl6 cdng ldm
178 Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi

ttrng them sq c6ng phin cfia qubn chring ch6ng chC d0 SAi Gdn vd vi
v{y c6 nhibu ngudi ngi theo phe C6ch m4ng.
Sau ntrm 1975, nhring ngudi CQng sAn kh6ng cdn d phia ttdi
nghich vdi chinh quybn d Nam Viet Nam nfa, md tl6 trd thdnh
nhiing kE cbm quybn. Tu c6ch nhring nhring nguoi chm quybn ttdi
thay kh6c vdi nhring nguoi trudc tlAy ldm c6ch m4ng. Vl ldm cdch
m4ng ch-r c6 hy sinh. Nlm quybn cdn c6 quybn lqc vi hudng thg. Do
d6 thdi dQ c6 thay ttdi vd su sai lbm c6 6nh hudng kh6c biQt. Trudc
d6y, vi c6 phe tlich chn phAi tl6i ph6, nOn viQc tranh thri nh6n tdm,
chiu kh6 phtl dq tring ngudi phAi ldm tldn mfc tdi da *Cay kim soi
chi cfia ngudi ddn" nhdt dinh kh6ng tlgng tdi. Nguoi chiCn si l6n vdo
dbn <lich, khi vdo ddm lOn c6, khi ra phii kho6t c6 trd lai tf€ tr6nh
ddu vdt. Ngdy nay c6 quybn trong tay, khdng cdn k6 <lich tf€ tl6i ph6,
viQc tranh thrl nhdn tam kh6ng cdn cbn thiCt nhu sdng chdt, kh6ng
chn phAi phri dU ttng ngudi. Cti tl4p bria lOn c6 md tli. Uu tiOn hdng
tlhu ld cfing cd chinh quybn, mA cfing cd chinh quybn ttic nhiOn ph{i
tlb phdng tdi da, nhf ng ddu hiQu, ldi n6i, c6 nhn, td chric ndo bi "tinh
nghi" li ch6ng tldi chinh quybn Cdch m4ng, lAm suy yCu nhi nudc,
phei tan diet trong tning nudc, dri "b6t lhm hon tha lhm". ViQc giinh
chinh quybn de kh6, viOc b6o vQ chinh quybn kh6 hsn niia.
Nhung nhring ngudi cbm quybn qu0n rlng, khi c6 mQt phe tlich
cdn hiQn hriu, viQc b6o vQ chinh quybn ld trdn 6p phe tlich, khi ke thir
di tan r5, ch-r cdn l4i chinh quybn vi nhdn ddn. Cfing gidng nhu
nhfng nguoi chdng CQng cubng tin "chdng CQng sAn trd thdnh
chdng ddt nudc", nhring ngudi CQng sAn qu6 khich, qu6 h[ng say
viQc bio v0 chinh quybn C6ch m4ng, trd thenh coi nhdn ddn ld kE
tht. Vi m6t khi chi cdn hai thinh phhn Nhdn ddn vd Chinh quybn, thi
chinh quybn dE ding trd thdnh k€ thir cfia nhdn ddn ndu chinh quybn
xa rdi nhin ddn.
Trudc tldy phri dq quhn chring bing nhring lf tudng chdng tlQc tdi,
chdng bdt c6ng vd ch6ng ngo4i xdm. Quhn chring df tqc de ghi ldng
nhring th6i quen dy nay ndu nhd nudc tr<i thinh ttQc tAi, bdt c6ng thi
nhdn ddn ph6i ndi lOn ch6ng l4i li lE duong nhiOn. D€ gidi t6a vi0c d6,
thay vi l6ng nghe tidng n6i nhdn ddn, lai xoay qua trtng tri, b{t tri
Loi Khai C0a Mot Ngudi Tinh Nghi 179

diy, thC lA d6m phAibudc chAn c0a chd d0 Sdi Gdn cfi, vA nhu vdy di
nhiOn sE kh6ng chdm d*t dugc sg chdng 66i - & dAu c6 tldn 6p d tl6
c6 tldu tranh - chinh ngudi CQng sAn nit ra quy lu4t d6 md dqy d6
ddn chring ddu tranh. Ngiy nay, di s4ch b6ng qudn tht, It tudng d€
phrl dg, C€ tictr ttQng quhn chring, C€ tictr tlQng quhn chfng kh6ng
cdn lA "yOu nudc, b4o vQ tlQc l{p" chung chung nria mi li ph6t tri€n
xdy dr;ng kinh t6, ddn c6 giiu, nudc mdi m4nh. ViQc ldm giAu cho
tldt nudc phAi tlugc dua lOn ngang hdng nhu viQc chdng ngo4i xdm
trudc tldy. Ngodi ra, phii trong s4ch bQ mdy nhd nudc, ph6i c6
nhring lb luQt b6o vQ nhdn philm vb quybn lim nguoi crla ngudi ddn,
nghia lA phAi lim thd ndo xdy dgng mQt chinh quybn, kh6ng phii chi
c6 khdu hiQu, mA c6 thgc chdt ph6i tdt tlgp hon hln chd d0 Sdi Gdn
cfi vb cdc mft : tham nhtng, b6c lQt vd tldn 6p. Mudn lAm trong s4ch
chinh quybn, phAi c6 tg do ng6n lu{n, kh6ng trt tl{p. C6 tg do ng6n
lu4n vd ph6t bi€u thi nhring kE quybn thd d trung uong ldm sai trdi,
nhring k6 cudng hio 6c b6 ri tlia phuong mdi c6 th€ e ss mA chirn
budc, vd nhu thd nguoi xdu viQc xdu mdi it di, nhuong ch6 cho
nguoi t6t viQc tdt c6 co hQi phet tri€n.
Trong chidn tranh, hai ch6 tl6 phri dr] nhin ddn bing hai c6ch khdc
nhau mQt bOn ld lf tu<ing, gi6o dgc, mQt bOn lA mua chudc cle dga.
Nay trong hda binh, t4i sao chd d0 mdi l4i quOn 16ng xAy dgng mQt lf
tudng mdi, gi6o dgc mdi ? Sr; tle dga vd mua cuQc cdn phAi thdt b4i
trudc dAy. Ngiy nay sg tle dga su6ng chic chln cAng thdt b4i mau
ch6ng hqn nria.
Ldi Khai Cria M6t Ngudi Tinh Nghi l8l

NGAY DANG GHI NH6

Vta thdy mit tdi budc vdo phdng thdm nu6i, m9 t6i rom rdm
nudc m6t 6m chhm ldy t6i vd bdt khc sudt mudt. Me t6i rd tay chAn
t6i, ngudi xoa dbu t6i nhu t6i ld m6t b6 con. T6i cd g6ng ngin nhfing
giqt lQ s{p trdo ra d hai m6t, tlinh tim mQt cdu n6i tlira tld lAm diu
kh6ng khi, trdn an ngudi, nhung h6m dy t6i vqng vb qu6, t6i n6i
manh m6t cAu :
- Kh6c, kh6c c6i gi. Con c6 chdt ddu, kh6e manh nhu voi nb, m6
nhin k! xem
Bi nhin tdi, rbi h6i :

- Mhy c6 bi th0ng kh6ng, sao c6 vt mdp vdy ?

Tdi nim l6y tay bir v6o thri vdo tay t6i, rbi xin qubn lOn, v6o vdo
dii t6i, t6i cudi :
- D6 m6 thdy khdng, thdt md.
Thdt sr; thi nhd tt L0 Vin Duy0t kh6ng tfdn ndi tQ vi <i ngay Sdi
Gon, m6i th6ng chring tdi tluoc thim nu6i mQt lhn, tuong tldi c6 t4m
182 Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

chi thtic [n s6ng qua ngdy vd khdng c6 lao dlQng cgc khd nhu <i tr4i
cdi t4o. Ri0ng phbn tdi, t6i ra ngoAi phdng lAm viQc hdng ngdy, thinh
tho6ng nhd mQt vdi cdn bQ mua thfa 6n dem vdo. Tqi tr4i giam m6i
th6ng, tt nhdn c6 th€ gtli tibn tf€ c6n bQ di cho mua gitm nhring thtic
5n khd nhu mi g6i, bQt g4o ltic hay tr6i c6y nhu chu6i, kgo, b6nh.
C6c ti nhdn c6 thim nu6i hay c6 tibn thudng hay tuong trg vd chia
x6 vdi nhr?ng tir nhdn khdn kh6 hon. Nhd v{y stic kh6e t6i c6 khd vd
sau ndy vi tim ra "chdn lj'" nOn tinh thhn t6i thoii m6i hsn vi v{y sfc
diQn v5n kh6ng suy sup nhibu, ttibu ndy khidn m9 t6i ng4c nhiOn.
Trudc khi dugc ph6p g4p t6i, ch6c bd ta tu<i'ng tdi vdn sin khdng
quen chiu tlgng, dm ydu vd suy sup l6m. MQt phbn it c6 tu tri, thtrm
vidng vd ggi lh "nhd tt CQng sln", ch6c phAi dii dQi. DAy cflng lA do <i
sq vung vb, db cao cdnh gi6c th6i qu6 ctla chd tlQ mdi gdy ra sg phln
tuy0n truybn. Ndu gi6i quyCt cho thdn nhdn thim viCng thudng
xuyOn, thu tri liOn lqc dinh ki,, bit bd thuyOn chuy€n c6 th6ng b5o 16
cho gia tlinh thi nguoi ddn it hoang mang vir it c6m ph6n chd ttQ hon
ld bung bit ddu didm vA cd lfp. Sq mri tit vb tin ttic, th6n nhdn c6c
ngudi tri tha hb suy di6n xdu xa vb nhd nudc, vb thdn phfln bd con hg
ndo ld bithri ti0u, chdt tl6i ... tl6m ra bdt m6n nhibu hon.
M9 tdi c6 v6 ydu tli nhibu. Trdi oi mdi hon mQt nim md sao ngudi
trdng cham ch4p qu6, budc di kh6ng vring. T6i c6 c{m gi6c ngay
rlng tldy ld lhn g{p gd cudi cirng mg t6i. Budi g4p gd khdng k6o ddi
qu6 l0 phrit, mg t6i trao cho t6i g6i tlb th[m nu6i, t6i h6n me t6i vd
budc nhanh vio trong khu C. T6i cd g6ng giri vE binh tinh khi ban tr)
h6i han vd chia mring nghe tin t6i <luqc gip thdn nhdn. Mgi ngudi
di6n dich bidn cd dy nhu li mQt ddu hiQu t6i slp tlugc ts do. T6i tl6p
l4i rdng "d ti cA ntrm mh mdy anh chua n{m vring, tdt cl kh6ng c6
mQt chinh s6ch gi 16o, anh T tuhn trudc gip vg, gid niy di tli lao
ttQng Tdn Giao thdy kh6ng ? T6i cho ld xin xAm, xd sd th6i. Th6ng
ndy cho l0 ngudi gap gia dinh, ho nhd tOn ai, nguoi d6 hudng."
Thuong thric in chring t6i kh6o 16o giri l6u tldn mQt th6ng, tldn k!
thim nu6i sau. Thdng thudng ngudi nhd grli nhring m6n in libn
trong ngiry nhu c6 hdp, cua rang mudi, b6nh cudn ... cho th6a ldng
khao kh6t, c6 vhi m6n c6 th€ giri hai ba ngdy sau vd phii c6 mQt m6n
Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tinh Nghi 183

ch6nh C€ tau aai : thit kho min, ngoii nhfing thf kh6 nhu d6u phsng
mudi md tluong. DQ mQt ki thit kho md. M6i ngdy t6i ldy mQt cgc
thit b6 vAo csm n6ng, tl€ ra chdt md vd chan nudc m6m [n. Cdn cqc
thit thi in budi chibu. Nhu v{y mQt ngdy trn mQt cgc thit blng ng6n
chdn cdi. Nhring ngiy cudi thi tr6n csm viro c6i chiu thit de chAy md
ra md in. Phin chia nhu vdy, v<ii mQt ki thit t6i c6 th€ 6n mQt th6ng,
vd ngiy ndo cfing c6 chrit chdt md.
DOm tl6 t6i kh6ng ngfi tlugc nhu mgi ngdy. Trudc khi ra vb, mg tdi
h6n t6i vd n6i nh6 vho tai t6i "vg con mdy vb ngo4i n6 rbi, miy cl*ng
bubn". Tdi n6i to cho cA phdng nghe thdy : "c6 gi md bubn, nhu vQy
con cdn kh6e hon, kh6i lo gi."
T6i kh6ng ng0 ttugc kh6ng phAi vi nghe tin vo con tdi di vb Phdp
theo 6ng bi ngo4i n6. Dibu ndy c6 th€ li vinh vi6n t6i kh6ng gap lei
ba dfa con trai t6i, vA vg t6i, nhung cdn c6 nghia lA tuong lai n6 sE
c6 bAo dim hon d Viet Nam nhdt ld chring n6 c6lf lich crla mQt gia
dinh md cha bi ti tn - Li lich crla chring n6 vinh vi6n khdng rfa sqch
dugc, di t6i kh6ng c6 tQi gi. T6i kh6ng lo d vg con. [t ra thdn t6i mQt
minh ndu c6 tr6n di sau ndy cfing dE ddng, kh6ng vudng bdn.
T6i thao thfc vi khu6n m{t tibu tgy cria m9 t6i. M9 t6i ld mQt
ngudi mg tdt nhdt tren ddi, bao gid cfing ding tinh thuong, diu nggt
md c4i h6a vd gi6o duc con cdi, kh6ng bao gio tl6nh mQt roi, mQt ldi
nlng mi cdc con ai cfing sg, k€ cA chdm x6m l6ng gibng ai cflng qui'
mdn. CA ddi bA dau khd tt dbu, ba lbn nhi bi ch6y vi ludn di chuy€n
tr6n vi chidn tranh. MQt lbn ph{i b6 nhd <i C6i Vbn vi Hda HAo dga
gidt, trdn vb Rach Ranh. MQt lhn phii b6 ldng Rqch Ranh vb Vinh
Long. C6lbn linh Ph6p tli rubng bd, blt bd vd t6i dinh b6n b6, ngudi
ph6i lay cd gid, sau d6 "nhd tao niQm Ph4t mdi dugc thd ra. Sau
cing nim 1968, Tdt Miu ThAn, nhd ch6y rgi vi mdy bay M! oanh t4c
ViQt CQng d x6m tdi d, d6ld cdn nhd cudi cung, tii sAn mb h6i nudc
m6t cria bi. Sau Tdt Mau Thdn, ba m6 toi dgn vb Sii Gdn <i vdi anh
t6i ve t6i. Gia dinh thQt h4nh phric Om ilbm, mf,c dit c6 chidn tranh
kh6p noi.
Nhring ngAy th6ng ho4t tlQng sinh vi0n, cdc sinh vi0n tranh ddu
trong s6 tl6 c6 nhibu nguoi hiQn nay cdn ldm viQc trong chinh quybn
184 Loi Khai Cria M6t Nguoi Tinh Nghi

mcii, thudng hay tldn In d nhd tdi coi cha m9 t6i nhu cha mg ho, nhu
nhring "me chidn st'thoi khdng chi6n. Ngdy 30 - 4 - 1975, anh tdi m6t
ngudi cgu kh6ng chidn, nhung ld mQt nguoi k! thudt binh thudng,
vdi l! lugn tlon gi6n khuyOn cA nhi ra tli :
- 86y gid lQn x6n, cf di di, ndu mai mdt t6t tt.ep thi tr<i vb, c6 sao
ddu. Ngugc l4i <i l4i, ndu CQng sAn xdu thi lim sao di duoc ?
Chi t6i ld mQt gi6o su ctng ld m6t cuu kh6ng chidn, lf luan nhu da
sd ddn mibn Nam kh6c :
- Tao chdt sdng gi cfing d ttdy, kh6ng di tldu hdt, trdi sanh voi sanh
c6.
T6i nhdt quydt chdng lai chuyQn ra di :
- C6 ch4y thi bgn tham nhfing thdi n6t bgn chdng C6ng mdi chay,
minh c6 tQi gi md phii trdn chay. Trdn chay ld nhuc nh6.
T6i cd g6ng ngin anh t6i, nhung anh t6i chi uu tu mQt vdn ttb duy
nhdt, Anh ld cha crla m6t gia tlinh 7 dtia con :
- Tao kh6ng bidt lem nghb gi ndu C6ng sdn viro, tui nh6 chdt tt6i.
Nghe tidn d6 t6i vd md t6i kh6ng c6 gi 6d ngin cAn hdt.
Tt trudc ngdy t6i bi b{t, m9 tdi ngdy ndo cfing tung kinh niOm
PhQt vi nhibu tin tfc vb nhring ngudi chdt khi di td n. M9 t6i ngdy nio
ciing nhd c6c tlfa ch6u n6i, con anh t6i kh6c sung cA m6t, kh6ng bidt
thdn phAn anh t6i ra sao. Phhn anh t6i, sau ndy khi liOn lac tlugc, n6i
rlng sg kh6ng d6m liOn l4c vb nhi vi so d nhd g4p r6c rdi khi c6 th6n
nhAn trdn sang tld qudc M!. Sg sq hii dy cdng ting khi hay tin t6i bi
tri : "Thlng Toai md bi <i tir thi c6c nguoi kh6c chfc bi hdt".
M9 t6i rhu lo nhu vlty c6 ngiy it 5n, it ngfi, nay thCm t6i bi d tu,
kh6ng hidu sdng chdt ra sao. Do nhring n6i lo so ndy mi sfc kh6e me
t6i cdng ngdy cdng giAm dhn. Ngudi tlO don khiCu nai khfp noi, nhd
ba t6i quen bi6t m6t s6 b4n cii d Rach Ranh ngiy tru<ic c6 tham gia
Cdch mang, nay giri nhring chfc quan trong, ai ciing n6i ring :
- Kh6ng sao d6u, c6 chinh sSch khoan hbng md.
Chit6i tli tim gip ban bd ngiy tru<ic c6 tham gia C6ch m4ng, hay
hgc trd ct cfia ba t6itrudc ddy ri,R4ch Ranh c6 ngudi ldm ddn thdnh
riy vi0n Sii Gdn Gia Dinh, ai cflng trl loi y hOt :
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi r85

- C6 chinh s6ch khoan hbng, ndu c6 hi€u lhm scim muQn gi ciing vb,
tl*ng lo.
Sdm muQn ld bao l6u, 5, 10, hay l5 nim kh6ng c6 gi dn tlinh cA.
"Cdch m4ng cdn l6m vi-Oc phAi lirm". Vq t6i di gip c6c b4n cfi t6i, bdy
gid t{p trung d Thdnh Dodn Thanh NiOn, ai ciing bio cti yOn chi,
kh6ng c6 gi phli lo. C6c chri bd con t6i tap k6t trd vb, ba t6i la h6t um
lOn :

- Thing To4i c6 ldm gi md bdy bdt n6, thing vdo nhd tao nria ndu
bdy kh6ng thd n6 ra.
ChU t6i tti lilng tim cting khdng ra manh mdi, th6t rbi kh6ng d6m
tldn thim ba t6i nria. C6c chti dy n6i :
- K! mdy c6i gi6y b6o l6nh, tao ctng ki hCt, 5n thua mg gi mdy c6i
lon Trung T6 ndy. Tudng tao cfing kh6ng ham.
Ba t6i, chri t6i, chi tdi vd ci t6i nrla, kh6ng bidt rdng viQc bft t6i
ndo phli do chinh s6ch hay do c6 nhdn niro, mi do ti cin binh ViQt
Nam, do <i tu duy l6i nhin c[ k], hln hgc, nghi ngd "ndu Socrate
kh6ng lA CQng s6n, thi Socrate la CIA".
MQt ngudi hibn nhu m9 t6i, kh6ng ldm gi dinh d6ng vdi chd ttQ cfi,
tiOu bi€u cho hing trim, hdng tri0u ngu<ii din bd ViQt Nam quO mria
kh6c md sau khi hda binh vin hbi. C6ch m4ng todn th{ng phAi tlau
kh6, kh6c hQn, - t6i cho d6 ld mQt thdt bai n4ng nb ctia chd {tQ mdi
trong viQc thu phgc nhdn tdm.
Ba th6ng sau ngdy thdm lhn dy,t6ielugc c6i thu cria chi t6i griiqua
mQt c6n bQ khu C de trd nOn quen thuQc gia dinh t6i vd thudng tlua
tho l€n lft, cho hay mg t6i tl6 qua tldi sau con binh nf,ng, vi ch6n cdt
ma chay xong hdt rbi. NtrO nhfing ngudi bd con c6ldm viQc v<ii chd
tlQ m<ii mua xlng dhu vd mugn xe chd quan thi ctla mg tdi vb quO
ch6n cdt, theo f mudn cria ngudi. Thdi bdy gid, c6i gicfing cfia qudc
doanh, phAi tl6ng kf xin gidy tdi lui cd chgc co quan c6 khi kh6ng
dugc viQc. Ngudi chdt li m6t dau bubn cho th6n nhdn, nhfing thri
tqc ch6n cdt, mua hdm, chuyOn chd cflng ld cd mQt vdn tlb phibn phric
rudm rd gAy qu6 nhibu bdt mdn trong quhn chring. Kh6ng hi€u mua
m6t c6i hdm, chuy€n mQt quan tdi vb mQt nqi niro tl6 tl€ ch6n cdt c6
phuong h4i gi tldn an ninh qudc phong md nhd nu<ic phAi bdy vE ra
186 Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi

v6 s6 thfi tuc d€ tldy Ai ngudi ddn, g6y bdt min trong quhn chring ?
Cdng vi€c xiy d6ng hdm tl€ ch6n ngudi chdt c6 gi ld quan trgng phdi
thuQc Hgp tic xi hay c6c c6ng ty Qudc Doanh quAn lf ? Kh6ng 16
Dlng b6t buQc chi thi khi sdng phdi thd ndo, 5n udng phAi c6 qui
dinh, ldm ths vdn phAi c6 lSnh tlao vi khi chdt c0ng phii c6 nghi
quydt nhu f ctla DAng ?
T6i ld con trai ft, md khi mg chdt kh6ng c6 mqt <i c4nh bOn. M6t
trong nhring lj, do t6i <i lai kh6ng theo anh t6i trdn chay ngdy 30 - 4le
vi t6i mudn phqng dudng m9 gid trong nhring ngdy cudi cirng ctia tldi
bn. T6i d l4i, nhung t6i kh6ng tluoc phgng dudng me gii, cfing
kh6ng dusc ch6n cdt mg tdi. De ddnh rlng ai cflng phdi chdt, nhung
c6 nguoi chdt trong th6a nguyOn, c6 ngudi chdt vi tlau kh6 vi cay
el6ng vi bubn tfii. Nlm trong phdng giam khu C, t6i b6ng phring l*a
d{y, tric tdi chd tl6, sg ngu xudn cria h9 khidn bao nhiOu ngudi khdng
ph6i ld ke thi phdi tang t6c dau bubn, t6i thb quydt ph6i ldm m6t c6i
gi, kh6ng ph6i tl€ tre tht cho me t6i, khdng ph6i rf€ tr6 thir chd d6
CQng sdn md ld tl€ ho thric tinh l4i, thdy 16 mQt sd sai lhm, thdy rd cin
binh ViOt Nam, cin bfnh niy kh6ng ph6i <i kt tlich cfia ho mic ph6i
md chinh ho m6c phAi nria. Ke thn cfia ho nay chinh ld ho. Nhung
ldm cdi gi bAy gid ?
188 Ldi Khai Crla MQt Ngudi Tlnh Nghi

KHONG cl euf HoN DQc LAp rV Do

K€ tri ngdy t6i bidt dugc vg con t6i sang t{n Phdp, vA m9 t6i d6
chdt tdi ctrm thdy tu do hsn vd nhg nhing hon. T6i tap trung tu
tudng vi f tlinh tl€ cd g{ng tlm hi€u thOm vb c6n binh ViQt Nam, qua
nhfing c6n bQ, qua nhring ngudi tri.
T6i suy nghi d tuong lai, tdi b6 f dinh vb quO sdng cu6c tldi trhm
l{ng vi yOn thAn. Rbi t6i nghi cho s6 phfn t6i nhu bi thoi cuQc dua
ddy l6c nAo cfing li d gid thti 25. NIm 1974 sau khi lim ngdn hAng
mQt thrii gian, c6 chft dnh tibn, t6i drl dinh ra tranh cf Qudc HQi,
vo t6i mang qu6c tich Ph6p ld mQt trd ngai chinh tri, dri rlng lA
nguoi ViQt Nam, nhung tlibu tl6 c6 v0 "phi ddn tQc". Tdi liOn lac vd,i
tda 6n l6p thrl tUc nhip ViOt tich cho vg t6i. Vi kh6ng lo ch4y chot,
thti tgc dy kbo ddi cho tldn 30 - 4 - 1975 chua xong. Vd nhd cdn mang
qudc tich Ph6p, vg t6i vd 3 con trai t6i duoc "hbi huong vb Ph6p"
mQt ndm trudc ngiy t6i ra khdi tt. Nghi lai xui mA hOn. vi vo con t6i
mang qudc tich Ph6p, nOn khi tdi ra kh6i tir dugc rli Ph6p tld ttodn tu
I rli Khai C0a MQt Ngudi Ttnh Nghi 189

gia dinh. Ddy cfing ld c6ch mi nhi nudc CQng sin bbi thudng 28
th6ng tt kh6ng duy0n cd vi can 6n cfia tdi. VA diEu cho t6i ra di sE
ldm cho mQt sd ngudi CQng sin bdy gid hdi ti6c "phAi db gi€t n6 chdt
lu6n trong tt". Nhung l3 nlm qua, c6 16 h9 b6t tlhu thdy 16 sg cho tdi
trd vb nudc girip ich hon cho b0 m4t tldi mdi crla ch6 dQ : "thgc sty
x6a b6 h$n thri vi hda hop hda giAi d6n tQc". Chinh sq thay tldi ghn
ddy trong nudc, vdi mQt sd l6nh dpo giA nua l6i thdi rft lui, vA su
c6ng nhQn sai lhm "tl6ng qu6 cfng r{n, xa thqc td" dd thric ildy t6i
viCt quy€n sSch ndy blng tidng Viet d€ luu hAnh trong nudc, nhu ld
mOt bln tg khai thgc sq.
NgAy I - ll - 1977, trong khi chudn bi trn com trua, c6n bQ ggi tdi
ttem h6t tlb tlqc lOn vtrn phdng, t6i biCt ngay sO dugc tg do, m{c dr)
trudc tt6y c6 nhibu nguoi nghi nhu vfy nhung sau d6 bi chuy€n tli
trei hgc tip.
Budc vdo vdn phdng cfia tr4i giam, Tu Tudn gi6m ddc tr4i giam
b6t tay t6i vA cudi n6i :
- Anh di tlugc vb vdi gia dinh, vi t6i b6o cho anh mQt tin vui vA
mQt tin bubn. Tin vui ld chi vi c6c ch6u d6 hbi huong sang Ph6p, vi
tin bubn ld thdn m[u anh di qua tldi vAi th6ng nay. Chrlng t6i sg
nhiing tin vui vd bubn dy Anh hudng dCn anh trong ltc hgc t{p nOn
tldn hdm nay t6i mdi thdng b6o.
Tdi kh6ng tt! 6&tin vui vA bubn dy, mi tdi thhm cuoi hai chri
hgc tfp. 6 aay tr0n hai n6m t6i hgc t$p cli teo nhfing gl ? Khi tht h9
n6i dAy kh6ng phii ld nhi trl, khdng phii ln trqi hgc t$p mi li noi
t4m giam d€ tra cfu khi nAo xong mdi dua qua tr4i hgc t$p hay vb
nhA tti. Thdy t6i khdng lQ vE gi xtic dQng hay mrlng rd, Tu Tu{n h6i :

- Anh c6 gl thlc m[c, chua yOn ldng ?

T6i tl6p :
- Xin dua t6i xem gidy thi tf€ biCt t6i da bi b{t vb tqi gi, tl€ t6i bi6t
mi trn ntrm h6i cli.
Nhln tho6ng vio td gidy, Tu Tu{n c6 v€ n6m vring truong hgp t6i,
n6i:
- Thga ra anh kh6ng c6 tQi gi quan trgng tlugc hudng tthy
cA, anh
<!fi quybn c6ng d6n, vA nCu cbn gl girip dd nhu doAn tg vdi chi vA cic
190 Ldi Khai Cfia M6t Ngudi Tlnh Nghi

ch6u, nhi nudc sE sln sing girip tld anh. Trudng hop anh khCc vdi
nhring nguoi bi giri d d6y, do d6 nhu anh d6 thdy anh c6 nhiing sq
tldi xil kh6c biQt.
T6i l6nh td gi6y tri tay Tu Tudn, gidy in sln "Gidy t4m tha", c6 chii
vi6t tay g4ch b6 chf "t4m", thdnh ra "gi6y tha". C6 gl kh6c biet giii a
chri t4m vA g4ch b6 chri t4m. Bdi vl ldm sao bi6t dugc chinh c4n bQ
g4ch b6 chti t4m hay lA tti nhdn gqch ldy, khi mA thdng thuong sq
g?ch bd ndu c6 gid triphei kbm theo mQt chri kf kd cdn tld chf ng t6 ai
lA nguoi sfa ddi vln bdn dy.
Lidc xudng hing dudi, sau phbn tOn hg, ttia ch-r, ch6 hing can tQi :
tlb tdng. Phb.n cudi ctng, chri tl6nh m6y "duong su trlnh diQn noi cu
trri tl€ triy nghi s6p xdp." T6i nhin lqi th6 ki€m tra (thoi ch€ d0 Sai
Gdn), ttAy lA mQt blng chrlng su c6 thl quybn c6ng ddn, khi di dudng,
bdy gid c6 th6 nAy tluong nhiOn lA cdng ddn luong thiQn, nhung
ngudi tli hqc t$p ho{c can 6n tlbu bitich thu th0 ki6m tra khi tlugc thA
try do, vdt6t cA tlbu mang m6i gidy "Gidy t4m tha'. DX tha trlc li c6
tQi, c6 tQi md d phhn can tQi khdng c6 mQt chri ndo, nhu v{y tqi sao
kh6ng tlb ld gidy trl tu do. T4i sao nhd nudc qud chuyOn chC vd lo sg
th6i qu6. Luit l0 nio dd trd tg do, dl tha mQt nguoi mi cdn klm theo
chri "t4m" nghia li mudn b{t lai hic nAo tiry f, chir lA. tha t4m, chri
chua phAi tha thiQt. Ngay cl tha thiQt, trl tg do thiQt di nfa, b6t tri l4i
cfing kh6ng kh6 gi ddu. Diu ph6i c6 chii "t4m" th} dg b6t lai hsn
kh6ng c6 chii "t4m"? DAy chi ld th6i tlQ qud chuy0n chd, qu6 khfing
b6, ldm cho ngudi tlugc tha hic nio cfing lo sg vb chf "tam" d6 mi
kh6ng d6m lim gl nria. ChC d0 nhu v6y c6 phii ln chd tlQ cfia nhdn
d6n kh6ng ? C6 tQi th} cf thlng tay mA tr*ng tri, ndu x6t thdy kh6ng
tQi thi phli trA tu do, phdi bbi thudng cho ngudi bi hAm oan thiet h?i
thdi gian md h9 d tt, mdt m6t sen xudt, gia dlnh phAn ly, c6 khi tan
n6t. Cf b6t bria bii, vd cti tqm tha, thl nhA nudc coi nhAn dAn ra gi
nria ? MQt khi coi nhdn d6n kh6ng ra gi, thi lAm sao b6t nh6n ddn rlng
hd nhi nudc, hop t6c nhA nudc cho dugc ? T4i sao lfc cdn khing
chidn, dn con gd cfing phAi mua cfia nhin d6n, ngfi nhd nguoi ddn
ph6i girip dd strn s6c hg tdn tinh. Cdn khi n{m chinh quyEn rbi, thl cf
b{t giam br}a bii rbi cf "tam tha'.
Ldi Khai Cfra MQt Ngudi Tinh Nghi l9l

Anh bQ tlQi tlua tr| c5J b6p (hic tdi bi b6t hq giri) vd c6i tl6ng h6.
Tdi b6 trii c6i b6p vd l6c m4nh c6i tlbng hb tg tlQng, v6n chay, ldy gid
cho dring 3 gid chibu t6i c6m sn moi ngudi vd grli cho lqi tdt ca db
dtng crla tdi vdo phdng giam, tdi budc ra crla tr4i L0 Vdn DuyQt,
trong ldng kh6ng chtit gi phdn kh<ii. Sr; mong chd cfia t6i tlil6u, qu6
thdi h4n vui mring rbi. Ndu t6i duoc tg do 6 th6ng sau khi bi b6t ch6c
t6i vd cing mring rd. Tr0n hai nim kh6ng bidt tQi gi, trd vb nhd cdnh
nhd dd ly t6n, vo con kh6ng cdn, m9 tld chdt. T6i dAu c6 mudn chdng
CQng sAn, t6i tldu c6 mudn b6 nudc ra di, thC md chd tlQ mdi kh6ng
chdp nhdn t6i, t6ng t6i v6 tri, vg con t6i phAi ra tli, t6i ldm gi nhring
ngdy s{p td'i. Vta di v*a suy nghi hai chri tin vui md Tu Tudn loan
bdo. Tai sao vo con ra nudc ngoii ld mQt tin vui ndu thr;c sg ngudi
ddn yOu chC tlQ kh6ng mudn lia xa quO huong, thi d6le sq bubn mdi
phli. C6 phAi ching trong ldng c0a Tu Tudn cflng mudn ra di ?
Ra kh6i c6ng tr4i, c6c bQ ttQi g6t cdng chdo cudi nhu chia x€ su tg
do cila t6i, bdt gi6c t6i so sdnh: H6m nay t6i ra khdi noi ndy, cdn cdc
anh, g6t tir v6n cdn d m6i mdi noi d6. T6i xoay l4i nhin cdng tt L0
VIn DuyQt lhn ch6t, t6i giit minh thdy trudc cdng tr4i hAng chri
"Kh6ng gi quf hon DQc Ldp Tq Do" v5n cdn stng sfing nhu hbi t6i
mdi vdo tr4i hai ntrm trudc. CAu n6i bdt htl crla Hb Chrl Tich. T6i
nhdt tlinh phli c6 tq do, vd nhdn ddn ViQt Nam cfing phAi c6 tg do.
MQt anh xich lQ d4p chay ngang qua t6i, tdi v6y tay l4i, leo lOn
ngbi. T6i kh6ng mudn vb nhA ngay, t6i them nhin thdy thdnh phd,
thdm hit kh6ng khi tg do. V6i vdng vb nhd ldm gi, t6i s6p stla tldi diQn
cAnh bubn tfii, t6i phAi c6 chrit thdi gian chudn bi. Hinh nhu d l6u
qu6 mQt noi ndo, con ngudi hay nhd vb noi <16. Nlm trong tt qud
l6u, khi ra kh6i, t6i cflng nhd tldn nhring ngudi b4n tt, nhring th6i
quen trong tir, ch6 nlm ch4t h9p, do d6y, thidu th6n trong tir.
Tdi bAo ngudi xich 16 ch4y mQt vdng, gh6 ngang quSn phd Hibn
Vuong. Tdi thbm 6n mQt b6t phd - T6i rfi ngudi xich 16 [n cring.
Nhung thri t6i thbm, t6i [n kh6ng cdn ngon ntia, sao nh4t nh6o qud.
TOi bdt chgt nhd ddn c6u tho c0a Nguy6n Du :

Ngudi budn cdnh c6 vui ddu bao gid.

Nhung phong cinh Sdi Gdn hai ntrm sau ngiy giAi ph6ng c6 vui vE
192 Ldi Khai Cria Mdt Ngudi Tinh Nghi

gi ddu, ngudi dli thua thdt, mit l4nh h)ng, lo l6ng, hAng qu6n 6 dm.
Anh xich 16 tlb nghi :
- Cau d tt l6u qu6, tdi bidt mQt ch6 nhAy di, rE th6i cdn tdt, vg crla
si quan tli hqc t4p.
T6i kh6ng thbm ddn ba, tdi trA ldi :
- Chbng ngudi ta tli hqc tap me tf6n ngfi vdi vg, t6i chdt.
Nguoi xich 16 lj'sq crin :
- T6i gi, dl6 ld girip dd hg tldy, ndu kh6ng thi chdt d6i.
Oi ! quan niQm lu6n lf vd kinh td nhu vQy sao ? Tr6ch nhiQm ndy vb
ai ? Tai My bd roi, t4i C6ng sdn b6t chbng tli hgc tap hay tai nguoi
tldn bd fi th6a hay t4i cA ba ?
Vb ghn tldn nhA, t6i kh6ng mudn 6ng xich 16 bidt nhe tdi, tdi ddi
xu6ng vA tli bQ m6t khoang. Trudc khi vdo h6m, anh tho s0a xe quen
thuQc thdy t6i ch4y ra mtng rd :

- Duoc vb hA ?
T6i git tlhu. Anh ta h6i :
- C6 thdy thlng con t6i trong d6 kh6ng ?
Tdi h6i dfa ndo, bi b6t t6i gi ?
- Thlng nh6 dy md, kh6ng bidt tQi gi.
Thdy th6i d0 ng4p ng*ng crla anh ta, tdi bidt ngay nOn h6i :
- Phsc Qu6c hd ?
Anh ta gQt dhu. Bdt giSc t6i n6i lOn :
- Trdi ! N6 mdi 15, 16 tudi md tli tri d.
Anh s*a xe lir m6t c6ng dAn lao d6ng, ttring lf ra gia dinh anh - ld
n4n nhdn cfia chd dQ cfi, phdi rlng hQ chd tlQ mdi do tl{ng cfia nhring
nguoi lao dQng, v6 s6n n{m giri - mdi ph6i chti. T4i sao nhring thidu
niOn bi b6t vb tQi phUc qudc kia tla sd dbu con nhd lao tt6ng, kh6ng c6
con cfia mQt cdp tudng hay b6 trudng hay triQu phri ndo hdt ? D6le
ttibu mi nguoi CQng sin ph6i suy nghi. T6i nhd, l4i ldi n6i cfia anh
S5u Chu, cdn bQ tru<ing tr4i khu C, khi thdy nhibu thanh ni0n bi bdt
vb t6i phuc qudc, S5u Chu buQc miOng :
- Nghbo khd nhu v6y md ldm phuc qudc c6i gi, c6 thdnh c6ng thi
cflng mdy thlng tudng tham nhflng lSnh tl4o nfia, hdng h6ch nria.
Sao mdy thlng mhy ngu qu6 vQy.
 193
Ldi Khai Cfia MQt Ngudi Tinh Nghi

Lucdy t6i mudn n6i vdi anh S6u Chu:

- Viy chd nhin din mibn Nam ch6ng mdy thlng tudng tham
nhflng b6c lQt tl6 trudc dAy, C€ Uay gid dugc nhfing gi ? Cfing l4i mQt
hinh thtic b6c lQt tham nhfing kh6c mA th6i'"
T6i tldy crla budc vdo nhd, theo sau t6i vii bd con ldi x6m thdy tdi
t* dafu ng6 ctng budc vdo nhi. Nhi tdi om, hoang v6ng' Trudc tldy
khi di ddu vb, mdy dfa con ch4y ra keu ba, ba dria nim tay, dfa tldi
bbng, nay thi that li l4nh lEo - tlibu me tdi chi tlgc <i ti€u thuyCt nay
mdd thrlc sg tlfng vdo. Giria nha, bdn thd m9 t6i kh6i nhang nghi
ngtit. Ba t6i nghe ti6ng ngudi vio nhir tri phia sau di ra, thdy t6i 6ng
ng4c nhiOn vd h6i :
- Vb t4m vdi ngAy haY vb lu6n.
Khi mp tdi ghn chCt, chti t6i v4n tlQng tl€ lim gidy cho t6i vb thtrm
mg vd c6 th€ lo ma chay khi m9 chCt. Do d6 ba th6ng sau, ba t6i
tudng ld nhring gidy td bAo l6nh d6 nay mdi c6 hiQu ltlc' Bir con
chdm x6m vdy quanh t6i h6i han, chi t6i tt trong bCp ch4y ra thdy
t6i. 6m chbm kh6c nfc nd :
- Miy vb ddy, m6 dlmdtrbi, ph6i chi tlq/i thdy mhy rbi chdt cho md
tl<i kh6 tlau.
Mdy ngudi ldi x6m cfing bf,t kh6c theo, nh{c l4i hic m6 t6i ghn
chdt, mipng lu6n ggi tldn tOn t6i' be tudng t6i d rgc xuong trong ttr'
T6i cd g{ng hdt sric tl€ kh6i bat kh6c thdnh tiCng. Doi tdi chua bao
gid biCi dau khd nhu v4y. Mdy n[m trong tri nhin nhibu hodn cinh
khd dau, t6i tr<i thinh quen hon.
Dgi kh6ch ldi x6m lhn lugt ra vb, t6i dCn bdn thd mp t6i trbm
ngAm nhd l4i hinh Anh bd, b6ng dung t6i bQt kh6c, kh6ng chm duqc
nfia. T6i kh6c nhu mot dfa tr€ con, kh6c to lan md kh6ng bi6t ldm
sao cbm lei dugc, cing c6 g{ng niu l4i, cing kh6c thdnh tidng
to' Ba
vd chi t6i tudng c6 viQc gi ch4y ra, thdy t6i dang dau kh6, dfng im
l{ng. Dd bidt rAng gid thi phAi chdt' nhung chCt trong hoAn cAnh niy
that le dau thuong. Sr; ttau kh6 cho m9 t6i kh6ng ctCn trong mdy ntrm
chiCn tranh mi chi dCn sau khi hda binh vi ttdt nudc thdng nhdt'
T6i
kh6ng thdy nhring cAnh vui mtng cfia doin tu, md chi nhin thdy
kh6p noi cdnh tan t6c, chia lY.
194 Ldi Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi

Gia dinh t6i, kh6ng c6 m6t ai ld nggy qu6n, nguy quybn md tlhy
khd ttau nhu thd thi gia tlinh c6 ngudi ld nguy quybn, nguy quAn sE
tlau khd nhu thd niro nria.
56ng h6m sau t6i tldn phudng tl€ trinh diQn, cf n b6 phudng h6i t6i
bi b6t t6i gi, t6i trtr loi kh6ng bi6t, anh ta ndi trdn l6i dinh la h6t t6i :
- BQ anh gi<in htr, hgc tdp trOn hai nim vb md kh6ng bidt dn in hdi
cAi, chua 16 t6i, md cdn d6m tr6 loi hd. C6ch mang b{t md kh6ng c6
tQi, anh mudn gi ?
T6i quen bi nat n0 nhu vdy trong ti rbi vi t6i ciing bidt ldm thd ndo
d€ trdn an nhfng nat nQ r6ng to6t dy. Mdy nim <i ti d4y t6i ph6i
duong tlhu v<ii nhring cdn bQ nhu vay, sg sOt ld chdt. T6i tt tdn d6p :
- Khi thA t6i ra, gi6m tldc trai giam b6o t6i v6 t6i, t6i trA ldi anh
nhu thd, trong gidy tha anh tloc di, phhn tQi danh v5n kh6ng c6. Di
nhiOn t6i ddu d5m chdng C6ch mang, vi vdy t6i tt6n trinh di0n tldy.
YOu chu anh giAi quydt.
Anh ta tlgc td gidy, hinh nhu chua bao gid gi6i quydt m6t trudng
hgp nhu vdy, anh h6i t6i c6 ph6i ngUy qudn, nguy quybn, vin nghO si
ph6n d6ng ? T6i <lbu n6i kh6ng, anh chlng bidt ph6i giAi quydt ra sao,
trl gid,y lai t6i vd ra lQnh :
- Anh xudng trinh diQn ducii qudn, noi ddy kh6ng c6 gi6i quydt
trudng hop anh.
T6i mang gidy xudng quQn I, noi t6i cu ngq, viOn trung riy tru<ing
phong lo vb nhring ngudi cii t4o vb trinh diOn, cfing cing m6t cdu
h6i, t6i ldp lai cdu tr{ ldi <i phudng, vi n6i th0m :
- T6i da trinh diOn phudng, hg bAo t6i lOn 116y.
Anh trung riy h6i :
- Trucic d6y anh ldm gi ?
- Ngdn hdng. TOi tl6p.
Anh c6 vE buc minh.
- T6i mudn h6i cdp buc anh trong qu6n dQi.
T6i tl6p li chua bao gid tham gia nguy quybn hay nggy quAn. Anh
c6 vE ngac nhiOn :
- VQy tai sao bi blt, vuot bi0n hA ?
D€ tr6nh sg n4t n6 v6 ich nhu <i phuong, t6i gili <l6p c4n k6loiTu
Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi 195

Tudn n6i khitrl tq do t6i, vd t6i chi anh ta dgc hdng "can tQi" crla t6i
trong gidy thi v5n ttd trdng. Anh ta chm td gidy t6i vdo phdng trong,
l6t sau t6i duqc dua vio gip mQt cfn bQ c6 v6 cao dp hon, sau khi h6i
t6i mQt 16 cdu h6i, 6ng ta ldt phia sau td gidy tha, rft bft m6y trOn
miQng trii vidt "cho tam trf 6 th6ng tld vb quO"
Trudc khi t6i tldn trinh diQn, t6i nghi it ra ho ciing c6 hb so t6i <i
phudng hay <i quQn vd giAi quydt thd ndo. Qua 3 vi0n chfc mi t6i
g{p, cQng th0m kinh nghiQm hai ndm ti, t6i hi€u ra rlng nhA nudc
mdi, hic tl6 tl6 tr0n hai ndm cai tri, kh6ng bidt c6ch quAn lf vd kh6ng
c6 chinh s6ch gi 16 rOt, tiry thu6c vio nhf ng trudng sd vii trudng co
quan mh th6i - Ldm sao nhting c6n bQ ndy c6 kinh nghi0m quAn lf
nhA nudc trong khi mdy chgc nim chi quen d6nh nhau trong rtng
r4m vd kh6ng bao gio quen vdi nhring thrl tuc cai tri, vin bAn ludt
ph5p. Quydt dinh cho t6i tam trri 6 th6ng tl€ vb quO kh6ng theo chinh
s6ch ndo cA, chi ld mQt ldi giAi quydt t4m bs, kh6ng gi6i quydt. Ndu
tdi ddn sdm hon mQt gid hay trd hsn m6t ngiy, tiry theo 6ng c6n bQ
dy vui bubn thd ndo c6 th€ c6 c6ch giAi quydt kh6c tli. Vd kh6ng c6
mQt bAn luu ndo ldm blng vb c6c quydt tlinh dy.
Vs t6i tri khi qua Ph6p tl6 soqn ttri gidy to b6o l6nh t6i grii tti Phdp
vb. tOi gom tdt ci gidy td chn thidt nghiOn ctiu, gap mQt sd nguoi h6i
thim thOm, vi hdng ngdy tfdn noi n6p dsn xin xudt ngo4i <i qu4n I tl€
quan s6t. T6i b6ng nghi ra m6t c6ch, vidt them vdo gidy tha t6i "cho
t4m tni 6 thdng d€ lo vb quO" mQt chfi h6t stic quan trong, ldm thay
tldi cd cuQc ddi t0i. Tdi vidt th0m chri "vo", nghia ld gidy tha tdi c6
hdng chri "cho tam tni 6 th6ng tl€ lo vb quO v/'. Di nhiOn tim cdy brit
vd mgc gidng hdng chri d6 kh6ng kh6, vd kh6ng ai nghi ngd gi ngay
cA cfn bQ tld vidt hdng chri dy c6 nhd hay kh6ng chri va quan trong
ney.
Ngdy I | - ll,1977 t6i hang h6i ddn vin phong nQp don - Anh thu
k!'coi viQc nhdn don h6i t6i :
- Anh mcii hgc tQp ra c6 l0 ngdy md nQp tlon sao dusc ?
T6i hi€u rd sg quAn li tbi te cfia nhd nudc mdi, c6 khi chdnh s6ch <i
tren giei quydt cho nhring ngudi nhu t6i dd ddng ra di, nhung tlhu 6c
cria ngudi thu kf chua cdi md <tri mfc, v6n cdn hQn tht, anh ta c6
196 Ldi Khai Cria M6t Nguoi Tinh Nghi

thd tri chdi nhAn dsn thingudi nhu t6iching bi6t khidu naivdiai, dtr
nhiQm vu anh thu kj, chi ld nh{n don chf kh6ng phii x6t don. Kh6ng
hic nho cAu "ph6p vua thua lQ ling" <hing blng hic ndy. C6 bao nhiOu
truong hop, nhring ngudi tlugc di du hgc, nhung thidu m6t gidy nio
d6 <i ldng hay <i phudng ld cuQc ddi ke may mfn tl6 tr<i nOn thay <tdi
ngay. Dibu ndy gi6i thich tai sao c6 truong hgp nguoi ttodn tg mdt
bao nhiOu vdng mi vdn kh6ng c6 gidy ph6p xudt cAnh, ngugc lai c6
nguoi chlng mdt gi cA md dusc ph6p xudt c{nh thgt nhanh. Hai sg
kh6c biQt kh6ng phdi vi lj, lich cria hai nguoi dy md vi c6 g4p tlugc
m6t c6n bQ rdnh vb quin lf vb hdnh ch6nh vd c6 tlhu 6c crii md hay
mQt cdn b0 thri cuu v*a d6t quAn lf vd c6 tu tudng hgp hdi.
MQt trong nhfing ttibu t6i "hgc tdp" d nhd tri ld ttibu n6i trOn, vit vi
v4y t6i bidt c6ch tri ldi vdi anh thu kf :
- Nhi€m vg cria anh ld nhdn don, chf kh6ng phAi x6t tlon. d qu4n
ngudi ta giii quydt cho t6i vb quO vo, quO vg t6i ri'Ph6p, gidy td tlhy
dri. ViOc hoc tAp hay kh6ng hgc t{p kh6ng phAi viOc cia anh.
T6i dua cdn cucic cho anh xem :
- T6i c6 tlhy tlti quybn c6ng ddn.
Ve t6i kdt ludn ;

- Ndu anh kh6ng nhQn don, xin kf cho td gidy ld anh kh6ng nh6n
don. Anh ph6i chiu trdch nhiOm.
Nghe lf luin t6i 16 rQt, th6i d6 t6i cring rin kh6ng gidng nhring
ngudi"tam tha" kh6c, anh thu kf nhdn don vd t6i tl€ j, thdy tl€ riOng
biet.
T6i kh6ng ba o gio tin dusc rlng nhd nucic CQng sdn c6 th€ cho t6i
di dodn tg, nhdt li di Ph6p. Sau khi gi6i ph6ng Sdi Gdn, thiOn he cti
dlbn nhau, nhfing gia tlinh c6 qudc tich Ph6p tlugc hbi huong. Vo t6i
bAo t6i di ldm thfi tuc, t6i n4t ngay :
- Du<ii chd tl6 cfi, chuyQn d6 con kh6ng c6, ldm sao c6 d chd tlQ
niry. Hon nria di sang tl6 ldy gi s6ng. T6i kh6ng mudn b6 nucic. Em
vir c6c con mudn di cri di.
Bdy gid sau khi nQp don, t6i c6 hy vong hon vi thdy c6 ngudi di.
Nhung t6i kh6ng tin rlng t6i duoc ph6p it ra mQt nlm nfa. T6i b6t
dhu di vQn dQng, ch4y chgt c6c b4n quen bidt, c6c m6i lo tibn. Dbng
 Ldi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi 197

hdi t6i ciing chudn bi tdu tl€ vuot biOn trong truong hqp t6i bi b6c
don tli xudt ngoai.
M0t budi trua cudi th6ng I l, c6 m6t bd hdng x6m c6 qudc tich
Ph6p ctng xin di xudt ngoai, 96 cria nhd t6i, t6i chua kip md, bd tl6
la oang oang ngoii ng6 :
- Cflu To4i oi, d sd xudt cdnh nhin c6u xudng ldy gidy xudt cAnh.
TOi di ra, bd n6i thOm :
- H9 b6o h9 kf rbi cA tubn nay, sao th6ng b6o mdy lhn md kh6ng
xu6ng ldy.
T6i ng4c nhi0n tfdn tl6 kh6ng tin loi bi, bd n6i :
- T6i c6 gidy rbi nd, ho thdy ttia chi ghn nhd c{u nOn ho nh{n t6i.
TOi bidt, mdy ch6 t6i lo tibn tlbu kh6ng girip rlugc gi, vi ho ch6ng
hay bidt viOc ndy. T6i mring nhung con sg h6i l4i ddn..ch6c ld c6i bdy
gi ddy, dg minh xudng tt€ b{t giam". T6i cho m6t tubn sau, xudng sd
xudt c6nh vd nh6n gidy, t6i thdy k! ngdy 2l - ll -77,tric ch-r c6 l0
ngiry sau ngiy t6i nQp don. T6i ld m6t truong hop quAn lj, tdt b<ii
gi6y td "c6 v6" tdt : Gidy cho vb quO kh6ng phii do <i phuong kj,md
do <i quQn, kh6ng ph6i do viOn Trung riy giri viOc hoc tQp tr<i vb, md
do mQt Qu6n fiy viOn. Gidy b6o l6nh cria vg, kh6ng phAi chi c6 chinh
quybn Ph6p thi nhdn chri kf, md c6 chri kf cria tda rt4i sri Vi0t Nam
tai Ph6p thi nhAn chri kf cria chinh quybn Ph6p. Rdt dring thri tgc
hdnh ch6nh. MOt hb so tdt nhdt kh6ng c6 gi khA nghi c6. T6i kh6ng
hi€u bOn trong viQc quydt tlinh cho t6i doirn tU nhanh nhu viy, c6 m6t
ch6nh s6ch nio kh6ng, hay hoin toiin do & gidy td hdnh chdnh cta
t6i qu6 tron ven. Chri va t6i thOm vho ch{c ch6n kh6ng girip nhibu
trong viQc xudt cdnh, nhung girip cho ngudi thu kf nh6n tlon t6i md
kh6ng b6c tlon. Phhn quan trong c6 16 ld gidy tha, c6 gach b6 chf
tgm,vir hdng t6i danh tf€ trdng. Ndu s<i C6ng an kjr xudt c6nh c6 h6i j'
kidn d tr4i ttr, chfc ch{n ld Tu Tudn kh6ng phAn eldi.
Duoc gidy xudt cdnh kh6ng ph6i ld bucic lOn m6y bay. Cdn bao
nhiOu thri tuc gidy td nria nhu gidy kh6ng thidu thu6, gidy rt6 nghi
viOc d ngdn hdng vd gidy mdy bay. Tuy nhi0n cdc gidy td ndy kh6ng
phii do s<i C6ng an cdp do d6 kh6ng c6 vdn ttb nhibu. Tuy vdy t6i
phii mdt 6 th6ng sau mdi c6 tOn trong danh s6ch chuydn bay. Dd c6
198 Ldi Khai Cfia MQt Nguoi Tinh Nghi

gidy xudt cAnh, nhung kh6ng hi€u t4i sao t6i kh6ng mring rd nhu
nhibu ngudi kh6c, t6i rdt hoang mang. Trdi oi, tldt nudc quO huong
t6i b6 ra di, t6i gi ddy ? Cdn cha gii vi chi t6i bi6t bao gio t6i gnp l4i ?
Sdng luu vong li mQt hinh ph4t, nhd c6c cdu tho cfia Nguy6n
Khuydn vb thAn phdn "Qudc Qu6c". T6i hi€u tai sao LiOn Sd mudn
phqt mQt danh nhdn ndo, kh6ng b6 tt nhu nhring ngudi thudng md
truc xudt vd tudc qudc tich. T6i kh6ng mudn b6 nucic ra di tru<ic
tt6y, md bdy gid hodn cAnh dua tldy t6i phAi tli. Cdc con t6i gid tldy
kh6ng bi6t con nhd t6i kh6ng, vo t6i kh6ng bidt de c6 chbng kh6c
chua. Rbi dAry cilc con tdi sE kh6ng li ngudi ViQt Nam nria, hgc hdnh,
6n mic, th6i d0 lA mQt ngudi ngo4i qudc, khdng cdn ld ngudi ViOt
nrla. T6i c6 tQi gi md phAi luu vong ? Nhung d l4i ddy, t6i lam gi, t6i
cAm thdy l4c l6ng. Nhring b4n bb trudc ddy trong phong trAo sinh
vi0n, hiQn c6 ldm trong chinh quybn, nghe t6i di "cii tqo" vb thi xa
l6nh, toi bi chd tlO Nguy coi ld CQng sin, bichd tlO CQng sAn coi ld
NgUy. T6i kh6ng th€ ld NgUy mi t6i khdng bao gid li C6ng s6n, do
tl6 tdi phtri di. TOi mudn t6i lim ngudi Vi0t Nam, bAy gid t6i phdi rdi
b6 xf Vi0t Nam. T6i b6n hdt nhfing thf cbn thidt trong nhd tl€ xAy
xii, d€ hu<ing nhring huong vf quO huong lhn cudi.
Ngdy l3 - 5, budi trua hb n6ng btic, ba tdi chit6i dua t6i ra ch6 t4p
trung <i Air ViOt Nam tl€ lOn phi trudng. M6y bay s€ cdt c6nh 5 gid
chibu. Hinh lf t6i tlon gitrn, mQt cdi vgt tennis, it tlb m4c vi tla sd ld
hinh gia tlinh, film Anh k! niQm tld c6 gidy ph6p.
Xe Car Air ViQt Nam l6n b6nh, cdp m{t cfia cha t6i nhu mdt thhn,
l0 trdo tri hai mit. Ngudi cha gii, 5m ydu, c6 mQt thdi tham gia
kh6ng chi6n, nay kh6ng chiCn vb thdnh, dfa con trai dhu ldng b6
nu<ic ra di, con trai rit sau hai nim tt vb sdng tlugc s6u th6ng l4i b6
nucic ra tli, ngudi vg yOu qui c0a 6ng cfing ra di. Tdi that le tQi l6i, de
bdt hidu vcii mg, nay bdt hidu v<ii cha - C6 hic t6i n6i vtii 6ng : "Th6i
con kh6ng tli, d lai chd khi ba chdt sE hay." Ba t6i an rii t6i : "Tao gid
rbi, phii chdt, mdy phii qua lo cho con mdy, tf€ tQi n6. Cdn tuong lai
miy nria, d'tldy bidt lim gi. Rbi bi b6t nria thi sao ?
Moi ngudi tli xudt ngo4i tlbu vui mring, riOng t6i sao cAm thdy
bubn v6 t4n. T6i ra di lu6n hay c6 ngdy trd l4i, t6i ra di chinh thfc
Ldi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi 199

chri c6 trdn chay dAu, tai sao kh6ng d6m trd lai ? Chd dQ chi ld t4m
thoi, ddt nudc, quO huong m<ii ld vinh vi6n. Kh6ng, kh6ng ai c6
quybn ngin c6n con ddn mQt nuric tr<i vb ddt mg cA. D6 ld quybn
thi0ng liOng cria m6i c6ng ddn. Khi ndo nhAn dAn kh6ng mudn b6 xf
ra tli, khi ndo ngudi ra tli in in mudn tr<i vb, khi d6 ddt nu<ic mdi
thdt su hoa binh vd tlbng biro mcii that sq h6ng nhdt.
Nguoi phi c6ng hdng hdng kh6ng Air France thdng bdo phi co di ra
kh6i virng trdi ViOt Nam, Phi hdnh dodn chia mdng v<ii hdnh kh6ch
sfp tluoc tg do. Mgi nguoi v6 tay. T6i s{p tluoc tu do hay s6p sdng
cuQc sdng luu tldy ? T6i nghi tlin loi n6i Tu Tudn khi trao t6i gidy tha
vd cho tin vg t6i xudt ngoqi ld mQt tin vui mtng. Nhung sao h6m nay
t6i kh6ng thdy vui mung nhibu nhu t6i nghi. Trudc mdt t6i lir bao
nhiOm vu kh6 khdn : Phii dn dinh cuQc sdng, ph6i lo cho gia tlinh, c6c
con vd vg t6i tl6 hon hai nim xa c6ch. Noi ddt l4 quO nguoi t6i phAi
ldm gi. Ldm gi thi ldm nhung ch{c ch[n kh6ng th€ ndo sdng cu6c <fdi
binh thuong nhu hdng bao nhiOu nguoi sdng luu vong khdc, mA ho
hay kOu gdo mdt nucic. Kh6ng. ddt nucic tdi con il6. kh6ng mdt dAu
ci, nhung nhdt tlinh t6i kh6ng tl€ nucic mdt tdi. T6i phdLi ldm crli gi
md trong nucic t6i kh6ng th€ lAm tlugc. T6i ph6i s6ng cuQc ddi c6 j'
nghia tai hAi ngoai, t6i kh6ng th€ tdch roi kh6i qu0 huong. T6i chdng
srl d6t n6t, lac hdu, tin nh6n cfra ch6 d6 m<ii dd ldm khd nhAn ddn,
khd gia dihh t6i, di ldm t6i phdi ra tli, nhung t6i kh6ng chdng tldt
nucic t6i, ch6ng tlbng bio t6i va tdi khdng th€ tli ngugc dong lich sf .
 Ldi Khai Cria Mdt Ngudi Tinh Nghi 201

PHAN nQr cAcH MANG HAY

CACH MANG BI PHAN BOI ?

T6i hbi hop chd tlqi t4i phdng hop b5o, noi md mdy ndm trudc
el6y chinh bi Nguy6n Thi Binh dai diQn cho Mdt Trdn GiAi Ph6ng
thudng xuy€n xudt hiOn - Kf giA, truybn hinh m6i hic rfdn m6i tl6ng.
Gid b6t tlhu hop b6o c6 efdn 50 nguoi - M6t ngudi trong ban td chfc
n6i : "D6ng qu6, thirnh cdng qu6, hbi xua Mdt Trdn hop cfing c6 bao
nhi0u ngudi d6 th6f'.
T6i tloc ldi tuyOn b5, phdn ph6t tdi liQu, tQp trung d hai tli€m :
I / Chinh quybn m<ii phAn b6i cu6c c6ch m?ng, giam giri qu6 nhibu
ti nhdn, kh6ng thgc hiOn ihing chinh s6ch hda hgp vi hda gi6i ddn
tQc, vir
2l Th6ng nhdt tldt nucic vd 6p dgng chd tlQ CQng sAn bing sq 6p
dit nguoc v<ii !' mu6n cria nhAn din vA chuong trinh cria M4t Tr6n
tru<ic ddy.
Hb so vb tt <ldy cria t6i dhy <hi, loi tuyOn bd cfia t6i 16 rdng, qu6
202 Ldi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

khti cria t6i dfi b6o tl3m, t6i khdng phtri lA nguoi cria chd ttQ tay sai
cfi, nguqc lai t6i de tring ring hQ ngudi C6ng sin Vi0t Nam. Cdc bdo
chi kh6ng h6i nhibu, tla sd c6 v0 tin nhring ldi c6o buQc cria t6i. T6i
hbi hqp chd tlgi, dOm kh6ng ngfi tlugc, cho s6ng h6m sau coi c6c b6o
chi phtrn trnh nhu thd ndo.
De tu 3 nim qua, sau khi gi6i ph6ng mibn Nam, chinh quybn M!
t6 f bqc ttic cho rlng ViQt CQng kh6ng t6n treng hiQp tlinh. Quhn
chring tla s6 t6 v6 hdi long vi cuQc chidn rbi ra tl6 kdt thric. Vi0t Nam
<15 c6 hda binh, c6c b6o chi du ludn qudc td im l4ng vb Vi0t Nam, xem

nhu mQt trang s6ch tlS lqt qua. Thd nhung hdng ngdn ngudi tidp tuc
vugt bi6n, hg k€ nhrlng blng chring chd tt4p nhin quybn. Rbi nhting
tin vb hdng trdm ngiin ngudi bi bit hqc tip c4i t4o, chi n6i ld 3 ngiy
dCn mQt th6ng nhung dd 3 ndm kh6ng thdy ai vb c6. Nhring tin ttbn vb
tti hinh t{ p th€ . . . Thd nhung b5o chi kh6ng c6 blng chfng gi nhibu,
phhn thi uy tin c6ch m4ng cria nguoi CQng sdn qu6ldn tl€ hq c6 th€
tin nhring chuyQn nhu v{y, phhn kh6c tla sd c6c n4n nhdn li nhring
ngudi thuQc chd elQ c[ ching c6 uy tin gi tf€ chinh phgc ai. Quan
trgng hon hdt li du lu{n phuong T6y mdy nim qua tld nghi0ng hln
vb phia Cdch m4ng, cAm tinh v5n cdn khdng th€ trd nOn chdng ViOt
Nam dusc. Truong hop cfia t6i ld giqt nudc dhy ldm trdn nhring
hodi nghi, th6c m6c tl6. Nhring kt chdng cQng tli0n cubng tiOn do6n
Viet Nam sE li bi€n m6u. Nhring nguoi ndy khdng hi€u gi vb Cqng
s6n ViQt Nam cA. ViQt Nam quA thit kh6ng c6 tfm m6u, khdng c6
hdnh quydt tap the ngu xudn vd dd man nhu Pol Pot tli ldm <i
Cambuchia. Nhung nhring c6i ch€t thhm l4ng d c6c tr4i hoc tdp, chdt
tfc trli d bi€n khoi vd chdt m6t c6ch binh thuong nhu mg t6i ld do ai
gdy ra ? TOi phdi n6i hdt, n6i mQt cdch thdnh that de nhring ngudi
C6ng sAn ViOt Nam phii thdy 16 md sfa tldi.
S6ng ngdy 3 I - 5 - 1977, tdi diy sdm, xudng phd mua tdt cA ctc
b6o. T6i run run m<i td Le Mone, mQt td c6 uy tin cao nhdt d'Ph6p,
tl6 tring ring h6 C6ch m4ng ViOt Nam, noi trang tlhu hq tudng thu$t
cuQc hgp b6o t6i, kbm mQt bdi binh lu4n. Cdc td b6o khdc tlbu in
hinh t6i. TfuLa c6c b6o tlbu c6 bdi vb t6i, tri b5o hriu ph6i nhu Le
Figaro, France Soir tl6n b6o tA nhu Le Matin, La Liberation - Lhn
 Loi Khai Cria M6t Nguoi Tinh Nghi 203

tlhu ti0n trong tloi, t6i cd m thdy tdi lAm m6t vi0c c6 j' nghia l<in. ChAc
ch[n ddi V.O.A, dei B. B.C s6 tuong thuat vb Vi0t Nam, nhfing nguoi
tir sE phdn kh<ii, nhd nudc C6ng strn sE lo l{ng, bdi r6i.
Tri nhAn bidt rAng th6n phAn ho dd rluoc thd giciiquan t6m. Khi du
ludn thd gi<ii chri j', nha nu<ic Vi0r Nam s6 phAi tim c6ch ddi ph6, di
nhiOn li phdi bdi lo tdi ld CIA, la phAn b6i. Nhung ch6c ch6n ho s6 tf€
f hon vb chd <tQ lao ti. Ho phdi lAm c6igi tl€ chfng r6 cho thd gicii
thdy ld ho nhdn d4o chf khdng phdi chi b6i lo t6i md th6i - Vb sau,
mQt sd tu nhdn vuot bi€n ra ngodi duoc n6i vcii t6i ring sau vU t6i
hgp b6o, chd <16 tn d Le Vin Duy0t c6 rtdi kh6c, crii md hon m6t
chrit.
Ngudi Qng strn ViOt Nam trOn nhibu chqc nim qua di nhin kt thr)
minh ld nhring ngudi d5 man nhdt, tldn 6p v6 nh6n dao nhdt. Ho trd
nOn qu6n qudn vb tldu tranh cho nhdn quybn, cho quybn ldm ngudi
khi ho ld nan nhAn, hdt bi tra tdn du<ii chd d6 thuc d6n, din bi hdnh
ha du<ii thdi Di0m - ThiOu. Ho kh6ng bao gid c6 dip soi kidng rl€
thdy chAn dung minh, nhdt ld khi ho trd nOn kt nim quybn. Khi chua
c6 ai tldu tranh, ph0 binh ch6ng lai minh, minh chua c6 dfp thdy
chinh minh vd cf tu<ing rAng viOc gi minh cfing uu th6, cfing siOu viOt,
cing t6t hdt ce. C6 kj'giA ngoai qu6c h6i t6i c6 scr C-6ng s6n 6m sdt
kh6ng ? T6i trA loi t6i kh6ng tin li ngucri C6ng sAn ViOt Nam lim
nhu v6y, vd ndu ho c6 gidt ch6t t6i kh6ng scy. Vi vi0c ldm ciia t6i nhlm
cAi thiOn nhdn quybn vi nhdm gif p ngLr<ri C0ng sdn thdy sai lhm ctia
ho md thay ddi.
Ngay khi vidt nhfrng giong ndy. nim 1988, d'Vi€t Nam, Dai h6i
Ddng Kj, IV dA chdp nhAn sai lhm, 6ng tAn Tdng bi thu Mudi Cric tli
thri nhAn ld nhring ndm dhu, c6 nhibu biOn phrip qud cring rin, kh6ng
phri hop v<ii tinh hinh thuc td. Hdng ngdn nguoi cia chd do c0 dd
duoc tri tu do, di tr6 - da giam gif hon l0 nim - nhung con kip thoi.
l6t ci sq x6t iai d6 biOn chr"ing rdng nhfng gi t6i lOn tidng vb nhdn
quybn Vi0t Nam trucic ddy dt c6 qu6 ddng iti nfa cfing phii c6 ly do,
c6 dQng luc r'ir kh6ng phdi nhim phd hoai C6ch m4ng ma chi nham
tld Cdch mang sfa sai. Tdt cA chi phdt xudt tu kinh nghi0m riOngcria
204 Loi Khai Cria MQt Ngudi Tinh Nghi

tdi, tn mudn cria t6i mu6n ddnh mdt tidng trdng tf€ cAnh tinh nhf ng
i
ngudi qud bio thri trong tlAng CQng s6n Vi0t Nam. T6i de chdng chd
dg Sei Gdn, t6i kh6ng c6 l!'do gi d€ binh vqc nhring nguoi theo ch6
tl6 dy, nhung mdt khi C6ch mang dd n6i chinh s6ch hda hqp hda gi6i,
long trgng n6i : "nhdn dAn Vi0t Nam, kh6ng c6 k6 th6ng nguoi bqi"
thi Cich mang phAi giri ldi hria, khdng th€ n6i mOt deng, ldm m6t
n6o, vd kh6ng thd coi nhdn ddn ld kC thi tlugc. Nhu ldi 6ng Nguy6n
VIn Linh ili n6i v<ii Qudc H6i nim 1987 : "Chinh quybn mi kh6ng
c6 nh6n dAn nhu nguoi kh6ng lb c6 tl6i chdn bdng tldt s6t", nghia ld
c6 thdn th€ n4ng nb, to lcin md kh6ng nhrit nhit dugc, ld mQt ngudi
binh hoan.
Khi nhAn thtic dugc nhring sai lhm it6, tl6ng CQng s6n Viet Nam
tld ldm nhring budc mii trong lich sti tlAng chua bao gid c6, nhu thay
mdt todn tl6ng CQng sdn c6ng nhQn sai lhm, nhu m6t sd ngudi l6nh
dao l6u doi de tri chric. Nhu c6ng b6 su tl6i mcii, cho tu do chi trich
nhring tQ n4n vd ph6 binh nhring sai tr6i cria d6ng. Nhu vQy t6i kh6ng
phdi ld mQt nguoi phdn C6ch m?ng tay sai ngoai bang nhu l0 nim
trudc dlAy nhd nudc td c6o t6i. Md tQi cria t6i, ndu c6 chi ld m6t
ngudi chi trich DAng khi DAng chua cho ph6p, vA ndu c6 nfia ld dua
ra nhfrng loi chi trich quii thir hin. Dibu tl6 nhring ngudi CQng sin
ViQt Nam phAi hi€u vi t6i kh6ng phAi ld ngudi cria DAng mA t6i chi ld
mQt nan nhdn khdng phdi cria chinh sdch md cria nhring tu duy cfr,
cria lb ldi nhin han hep, bio thri, vd trdn tlhy thi hdn tru<ic ddy.
Ndu so s6nh nh0ng loi t6i chi trich chd d0 l0 ndm trucic vcii nhrlng
loi tq phO, nhring phrin f ng cria nhdn ddn trong vd ngoiri nudc hiQn
nay, thi moi nguoi sE thdy kh6ng c6 nhfrng sq khdc nhau ndo qu6
l<in. Ndu t6i c6 tQi, chi ld tQi cfia mQt ngudi ddm phO binh DAng vd
nhd nucic khi chua ttugc nhir nu<ic vir Ddng ban cho c6i quybn dy.
HiQn nay nhd nudc tll c<ii m<icho ph6p nguoi nucic ngodi vb thdm
quO huong, d6 ld mQt chinh s6ch rdt tlang hoan nghOnh. Th4m chi
cho ph6p cd nhring ngudi c6 quri khri ld nggy quybn nguy qu6n vd c6
cd nhfing ngudi c6 m6t vdi ho4t ilQng chdng CQng d hdi ngoai. DAy
ld ddu hiQu cria sq ddy lii thi hQn vb qud khri.
Trong khi nhd nucic tlang d6n ti6p ci nhfng phdi tlodn M!, nhring
Loi Khai Cia M6t Nguoi Tinh Nghi 205

cuu chidn binh Hoa Ki tung tham chidn <i ViOt Nam - lA nhiing ctru
thi thi kh6ng c6 l!'do gi nhi nu<ic lai ti6p tqc nhin m6t sd dbng bdo
lA tht tlich nria. Ndu chinh sdch tidp tuc c<ii m<i dhn tl6n n<ii r6ng d6n
chri, tu do cho ph6p nguoi ddn g6p f ki6n phO ph6n nhfing sai triii
cfla nhd nucic vd tlb nghf nhfing dq dn xdy dgng kinh td, thi sE kh6ng
cdn nguoi ddn niro, di ngoan c6 vd phin ttQng tldn dAu tr<i nOn chdng
chd tlQ ttuqc.
M4t kh6c, mQt sd <i ngudi hdi ngo4i tld'ng lgi dgng sq c<ii m<i dy d€
vb nucic ph6 truong sq gidu sang cfia minh trucic nhring tlau khd cria
ttbng bdo ru6t thit trong nucic, dung hd reo trucic sq thdt b4i trong
nucic mir phii lqi dgng mudi mdy n6m hgc h6i khoa hoc k! thuAt vd
tich lfly vdn d hdi ngoai tl6 phqc vq xrl sd, ct6 ld nibm hdnh diOn
chung kh6ng ri0ng gi cfia ai, md cria todn th€ d6n ViQt Nam.
Todn th€ ddn Vi0t Nam kh6ng phdn biQt CQng sin hay kh6ng
CQng sdn ph6i tlodn kdt thuong yOu nhau lai tld criu ddt nucic truric
khi quri tr€. Dibu may min ld nhring nguoi lSnh tt4o m<ii tld scim
thdy 16 md quydt dinh tldi m<ii.
 Kfr ruAN
O€ ttray loi kdt luAn, t6i xin trich ddng lai 2 bdi sau tldy. MQt bdi
tvald "Ldi khai cia ngudi bi can"vb trudng hop cria 6ng Nguy6n
Vdn Chdn de bi tn tQi cho din nay. Vu cria 6ng cflng chua duqc ngd
ngi di ddi truybn hinh, b6o chi trong vd ngodi nucic d6 ldm rum
beng. BAi b6o ndy do kj'gid Trhn Huy Quang vidt tldng trong b6o
Vdn Ngh0 (Hd N0), dE duoc trich ding lai trong nhibu brii d h6i
ngo4i. DAy ld truong hop tiOu bi€u cfra su v6 ph6p ludt ci ViOt Nam.
D6y kh6ng phii tai chri truong cfra D6ng, nhung t4i l6i suy nghi,
c6ch tu duy ci cria nguoi C6ng sin Viet Nam - "L,dm gidu ld c6 t6i",
mudn lAm Vi0t Nam nghbo mdi.
Bdithf hai, truong hop cria em Nguy6n Manh Huy, m6t hoc sinh
xudt s6c, m6t nhan tdi, di ba lhn thi tl6u vdo d4i hoc r'<ii sd ili€m vuot
buc nhung cd ba lhn dbu bi ngi n cdm kh6ng cho tli hoc vi I j' lich cria
em : Cha em ld m6t trung riy nguy. Mac dhu khicha em chdt. em mdi
hai tudi, thd md em bi t6i 16y cho ttdn bdy gid. BQ tl4i hoc d5 can
thiQp, nhung tinh riy Nghia Binh nsi em d vdn ngdn ch4n em vao tlai
hoc. Ddy cfrng kh6ng phii ld chri truong cria Ding, nhung t4i ldi suy
nghi, tu duy cfi cria nhfng nguoi mudn lAm Vi0t Nam phii ngu mdi.
Bdi b5o ndy dd ddng d tren tuhn brlo Tudi TrE thdnh phd Hb Chi
Minh.
*
+*
Tu ndm 1954 & mibn Bdc vir tri ndm 1975 & ci nu<ic. c6 bao nhiOu
Ldi Khai Cria MQt NgudiTinh Nghi 208

6ng Nguy6n Vdn Chdn vd em Nguy6n Manh Huy kh6ng duoc dua ra
di duoc dua ra 6nh s6ng nhung chua
iinh siing r'2r t0 hoai hon nfa,
duoc gidi quydt cu th€ ?
M6t Nguy6n Van Chdn, kh6ng chdng chd d6, kh6ng phri rdi trian.
kh6ng lirm chinh tri, kh6ng bu6n ldu tlhu co m6c ngodc, chi c6 6c
s6ng chd vir chn ct, t4i xa h6i khric, 6ng chdc chin s6 ldm m6t thr-i anh
hing vd duoc trong vong, tai ViOt Nam 6ng v6n lAn ddn lao dao vi
tthu 6c hep hdi "ldm gidu ld c6 t6i".
MQt Nguy0n Manh Huy, cha chdt trAn lfc v*a hai tudivd sau l3
ndm chidn tranh dd kdr thric, dd c6 chinh sSch hda hop hda gi6i, thd
md em v6n bi coi lA kt tht, tuong lai bi ngdn chdn, dt em ld m6t hoc
sinh xudt s6c.
Durii ch6 d6 cfi, rdt ph6n d6ng, nhung di c6 thdn nhAn theo Vi0t
CQng, nhibu nguoi cfrng duoc cho xudt ngoai tli hoc vd thAm chi cdn
giri cd chLlc tucing, td trong quAn cl6i, bQ tru<ing, thr.i trudng trong
chinh quybn. Tr0n th6 gicii ngiry nay. kh6ng cdn c6 nucic n?ro c6
chiinh siich cha ldm con chfu c6.
So v<ii Nguy6n Manh Huy vd 6ng Nguy6n Vdn Chdn, thi cdu
chuy0n cria t6i cfing khdng c6 gi d€ phdi k€ ra, su rinh nghi t6i vd bit
gifi t6i cfrng ld m6t chuy0n rdt d6 hi€u.
Chung ndo md nhrlng nguoi nhu 6ng Nguy6n VIn Chdn c6 m6t
ch6 tlfng giii trf trong xd h6i, chung ndo md nhiing nguoi nhu em
Nguy6n Manh Huy duoc ddi ng6 xd'ng tt6ng kh6ng phAn biOt, r,d
chung niio md nhfing nguoi bi tinh nghi nhu t6i ung dung vb sdng
trCn ddt nucic, thi chung d6, dhu 6c b6o thri, han hep, tht hAn di
thuc sg nhuong ch6 cho tinh thhn hda hop hod giii ddn t6c, m6t
truybn thdng quy bdu 16u tloi cria nh6n ddn ta.

Berkeley, Xuhn Mdu Thin

Dodn Vdn Toai
 Loi Khai Cria M6t Nguoi Tinh Nghi 209

NgUV€n Manh HUV vdi cdnnh<i ti,ta6h vab chi6i

TR"A'Ldi "Kt_IgNi" H;i, ,ll-# #,i'"r11 _uYjl
T.tdb s6' phdn *ih1'ffi",.Tr,-r:r?qffir'lhl
(nicir tra v€- ttithi-nh Plt6'ra-'
trrl6irg hdp Nguvii Mqnh Huv
Nam D6ig' Tu& -thd cu,a Huy phhi
;::*"ilt;iT rdu rqc nhidir ndi. Nfm Huv
Xudhg uefi xc , Qui - le6s - thicha ctr€'t' o'6'
l:l th?
]l;t naqh hai
Nhdn iti
tt-'eidioi,-,,1i
hdn 11 nhci' fq.i{uv:nQt
Huv ttdQc grli nhd'
ila;; .al".o"?ii' iiili
piai :on
d'ng nQi nu6i fn hoc. Kf dc
ns,lBidun ," tnO=tiiri Ui6i t6i
;-uO; tiin nna Nguy6t lvlsnn t'lu klQlg coh hirih ahh
"1gngrl6i cha, chi"nghe mg
ue
Huv ctd ttda t6i dei rAn iro'i. l?r."
ChuyQn Nguydil Mqnh Huy dd k0 lgir Cha rdi tri ta-i hai, bi
la-m'x6n iuo O,i luin. kli6n* !Ot:g vi€n, di lifrh nfm nam
,r; oui Nhdn, mat cdn 5' d.d:,t l6n ttlng tiy b0 bin!
nhidir tihh mieir Truns, ndi t6i chet vr ryin [rong mqt lin
"iri;
cd dip tl6ri co'ng tic-hdn lli !!ur{n qu,en' Qlts nQLHuv lai
iuh;'f6'vtrf qua. :X#i0:rt??tilfi ,*.;
Nhd Huy d'Xom vtrdir Lt',".-{'1r._".":"; "i{lg
TiXl;il
B6ng, mQt xdm lao, dQng.rra'm a;ln O'miA; Na;, nhd.Huy c_o ::i
c4nh ga xe lrid..xdirrnioi ttrirc ng,.ldi di,.,i.t, mung lai-"'g,fbi
qurnlr trong him la* m6r cii UiUii liifr._ ' e
"xuy+" thit nhi Huy phhi OC6
nfm biy cdi "xuydc" (sur; tidie - Ki . ni6m sfu tldm vE-
Phrip la tr6n). ici'tivitvAy n6i thdi ttrd 6rf cir'a Huy ta-
dri d'girid thj xd ma- nha'Huy nga-y thi6J gEo. pi hec "fr,fig
u4'
mang dia chii t6'25, khrr vrJc 4. qua'ng tip vd]lr/c thi-ca'6 thu-ne
phrldng L6 H6ig Phong. thu6'c lA,,ltc thring . kEo bd;
rong khil'p nhd ga' bdn xe-
. D€m i!,, trai eui Nhcin
it6'mrla, con hdm. vab nha Huy _ Giai p-hdng, Huy drldc
kh6ng dein, nd66 nsdp nsann mddi hai tu6i, em cu"nl drldc
6'ng ch6"n. Nhi'cfa fiu'v nie"n ri ttep khi'n qqdn d6, crineiav m0
trong ahh ttfn dd quach.'m6i vdi cdc budi sinh hoai ca-.h6t.
t6n thdp ld te, edc'nha-,'nrl6i cdrh tr4i- Em ta-lf-tS.*:ru
 2t0 Loi Khai Crla M6t Nguoi Tinh Nghi
dQi trdqirg clAir ti6n d-phddng. ngdy na], trong ,nh{t kf cdE
Ndm 6{', em cl6u vdo
'D€l ta- ld'n sziu em, tdi iloc nhdie sio-ng chd:
trridig-.Cddtng tirit'ig D6i nrlbi chilne- t;' ,J' *ii
lOir n[ii tifrh-lJc dd. Huv sai ngheb ddi th6'' nay cba'ng?
mO mdn tdan - theo em - cti ld Kh6ns! Din ta th6ne minh.
td- m6t len thfii eido ra m6t cfi c-il. r6-i div nhdt tinh .c"
bii todn chrtig mintr. cd ltlir bil gid'u manh kh6ng thua gi-nfd6
em ild sidi ra vd' nh?n dLldc Nhht. Tdi ao rloi la-m sao.
nhdie tians nhho tav cu'a ban ngi'y nab it6 t6i sd trd'thinh
b?. dian ai, ba'si,,6'"- tht'ns m6t ki sd ch6'ta.o ma'y.
ttridc ti6h nhdt nhdi v6fi cci aE'
trf iin, lao va-o m6n tohn. Em brl6'c vi'o k! thi itqi
hqc rtfu ti6n (1981). ChuyQn lf
Em k6l h6-i d6 va* nsav lich - tuy ili ba l6'i ta-m ttrin
cri d6ri bsv eidl ns6-i trdd6 ;6i xin valo Dd-an md kh6ns alddc
bli todn tttJ i6ir cam tnari k€i nEp, c6 la-m ruy",ngdil
"-
nhd cd d6i m5i cul ai d6 ttani nhdng em tihh "*
ratng ndd hgc
nhii mifrh ch€'gi6d vd em tiin gidi, a'tiac di6?n cao J* ",i"g i6
moi cath siai cho ky- dridE. dddp vfo dqi hgc. Huy ghi t6n
Khi gi:ii ru,16 l"'khong ^ co nor thi vab Dai hgc ba'ch khoa Da
runelfd'ne nab bin=s uX em hi ilffrg. vdi vd'i md fd6 thanh k!
he vdi d6i mhi tlrlch d6'v6 srt c"n6'tan -dv. Bli thi em
'ung
hiin tia. Itrm khd dung vd trd'vE
qua nha.- trong t6m trqng nhe
LOn ld6 mdli. cm iloat nhrim. Kdi qui cahs la-m em
giii nhAi cu6c thi giSi toair phin t<trO1: To6n: Ai6in t6i tta
toan trudirg Ldi, mriti hai. cnr 10. Ly: 8. Hda: 8,5; t6frg cgng:
lq! tlo3t giii gi6i toSn toin 26,5 ;ddt qud Oi6;n .u'o" nti,i'i
tifih. Em cdn lr "cdn sd m6n IV dsfi '9.s'die in. Vdi s6' di6ir
Hda" phu tr:ich bin tin Hria d6, em Airig trang nhi-toin ky
todn trdbng. thi, chi' sau L0 B:i Khinh
Phddne (em Ld Bi KIrinh
Vi6c hoc cu'a em m6l Trihh):dar 28 di6in.
ngly mbt ti6ir,'nhdng.gia dirih
m6-i ngay mQt tung bih. Ngoii Gia ctidh tld, chu5il bi
sid hec Huv lai di bafi baih sffr san-s d€''Huv di Dtr ijih;
mi. tt uOi ki. -toi cdn rti clqy hoc. E- hdfi" hd' itdfi Bai
k€m ki6m ti6i itda m9 dong tuvdfr sinh. Thav vi'nh5n tlddc
gqo. Nhtfig na'm 79, SO, nhl giej u{o di hqi em lai nhin
Huy cci lu'c phii a'n chCo, c6 ihldc lOi th6ng brio lanh lfng:
hfc-bdi cdm'ci mi d6n nhi0u Kh6ne ddtlc di hoc vi'cha ch€l
hdn ga.o...Culg trong nhd{g tr6n. Yldm'tidrig, nhrl mQt ttinh
 Loi Khai Cfia M6t Nguoi Tinh Nghi
nrdnlr nglriQt ngi rrav. tli trTp t1i
lrip lai srr0t sa'u nr'm. S:rir rrlim
ctia quing dd-i thanh xufn rlij,
ridb rnil vri hriai blio ctia m6t
chiine trai vLii bdd6 vio Atii.
Nlrit k i d6t n civ 19-l l-
81. cnr vi6i: ttlrrlilgii0tig ,,i
l;ry crirr I'd lran siut-ndm t"rdrlc'
itf dr?,r. rrii 'vio I'iir r16i rri
tlr.rii. girt'(liy clri?rg l( cu0c ddl
ili.-rfng. tdi cli rrir rri n*chi0t
ngI tlr6'niy sao? CuQc dri t6i,
vi6c hoc cuh trii bi chfm lqi tri
di.y sao? 'l'6i nhrl mQt thlu
ciy dang vddn ldn khao khit
elirn a'nh sahg cuQc eldi thi-bj
be cut ngqn._
I,Jic niy, lfh dii ri6n
trong ddi. I Iuv tf,p hrit rlrrri'ii,
nlridL tl6m c,l'ngii'i rhrli tra'rlg
vrl'i_bao cfu hrji. vi rdi c,rirri
clrifilr Hrrv rd ddns vicrn nrinll;
Dtlng nCn lohg.'Oring cht3-rlip
ma;'! l'rong, nhdig ldi- t'rrbn
rhfm nhii .-uh c,'n nsd,fi c,f tc"
lf ba tidfig: "Ddni td ttri..,"
Klrdne cri dins Id... ci-cil t6i
khring clr.,n crJi d6'irl$c sinh
ra. 'frLitli mii r6i ta- diritr nfi
cuh cuQc ddl, ttii phii treio lin,
trdo ldn ntli... (nhdt ky' nga-y 25-
11-1981).
Huv lai ti8h tuc di
'dd; dav
ke-m ki6in stiris. vd tii
chong ldn f'qg. Nfgr 1982,
nghe ldi nhriis nsrldi oucn
khuy6n bab, ndi chon tridn-e
na-o kh6ng quri khe t<tr6i vO; ty'
li.ch, Huy chgn thi vab Trddig
2tl
dai hgc n6ng nghi0p IV khoa
cd khi'n6ng nghifp.
Gia diirh eid- dd ki6t
quQ. ngey iti, em ph[i
^-I'nid6
Sii gdn fn
va-o d' nhh be di:
Cuilg nhd tfn' trtOb, bai thi em
la-m kh6ng mij, v6'i vi. K6i
qud cm d{Qc 22.5 tti6in. vrtdt xa
di6m chuih cuh nhirm IV.
Len niy, Huy khbng
lac quan nhd nfm trdd6, mi
h6.i_ hfp ctrd Aifn t;fi ttr qud
nhf gdf vab. Qud nhi6n, ai6n
tih gtli r'tro, vai I; ta'm chri
nhd lrJi bdo oan nghie t:
^
KlroNc Dr.l^oc I) "Hoc r
VI CHA CHET TRAN.
H,ly k6l sdng h6m dci
cnr xurirlg Dqi i'q. n6ng
nghi{p. IV. thdy trdbng sfp em
hoc l<lp cd khi'A. l'rBi di, trdi
rrU[ mr] nhd di cfh trons tav.
fhA!' chc l''an <1" ca'c rifri; tf;
ldrlt va-o ky: tric xA mi the'm la
luirg. frli gitcm drt<lc cci mri'i
trong nhrfm sinh vi6n d6 thi
sddhg bi6f bao... gtl6 diEn tih
lanh luirg dri gi6t khdi iay em
bao hy vgng.-
Huv lai lrli thiri l€n ra-u
I'li trd'v6tqu0. Gudng thtli gian
ndy, qua nh5t kl cub em, t6i
doc.tfti{c. rim rrEng rd; Ual. tdc
lc ldi ddb md. klri tuytt vong 6
ch6, th6b tho6ns aav d; cd
hiih ahh cda cdi"clr6i. ttt,ins
r,5i cu'ng chifih tU em ddirg dfi
mi di: Mari Quyri (Marie-
2t2
Curie) la nidir an rli ltlh vdi tdi
trong nhtlirg tht'ng ngay Uudir
tdi n;v. t'6Ihoc tTua- riin tii6n
tri. lo:ng itfm m6 tri thd6. pqc
cu6h sdch vitt v€- cuQc tldi ha'
t6i thii vui l6n tt6i chilt. Lic
ni'o cu"ng hqc, hgc kh6ng bao
gid-vd i6h cd- (Nh4t kt' ngay G
1-1983)
d'mdt iloan
'cci
khdc
Huv
vi€i: M6i ngrrd*i quy6i
dri
bab mqt tridng lai tlen t6i,
nhd_ng th{t bit hanh khi trl
.'kheh"
dinh nd t; it tnat uhi
bieh. Ddig bu6ng'sring khi
co-n sdi ctridl aeri, fruy n[d-
Ldi thriat cula Huy le
ban ngiiy tti lam th{ mQc, t6i
v€'ttgc sdclr. B6ir na'm (1982-
1986) trong cudc ddi laln thd
cu'a em ld"b6h nim Huv mu6n
tr! kha'fig dinh ngh! ir.lt cria
minh. Vdi thdn hihh cao
nhohg, n{ng chda tdi b6fi mddi
ki, ldc mdi vab laln, Huy tlrl{c
giao viQc khiOng 96l vdc vin.
Mdi nedv ha-ne trf,m jildt vzic
ntrdtg"khdc 9-6" n{ng hdn ci
thfn hin'h. Em dridc chuy0n
qua hgc ngh€- saq dci, sau siiu
thdng th{ phu r6i thQ chinlr.
H6m ra Qui Nhdn tdi cd gh6
phin xd6hg ndi Huy ta;
(thuQc Hdp tdc xi m6c Da
Htlng,_hiQn Huy vi-n c6n laln
viQc d'tt6). Nhtlng ngilbi thd
adir ttrta nhf,n IIuY chaim chii
hidh la-nh. Riy gid HuY dI d4t
trifrh dd tay nghO c6 th€' td
Loi Khai Cria M6t Ngudi Tinh Nghi
ct6ng xa l6ng, tri bui'r Ph6,
gitiing UOng - l'6ng... r'ieit lu;
lu6n ngdy chd nhf,t, mQt thaqg
c6 th6tthu nhhp khoing mrlbi
lalm nghii d6ng.
Mu-athi nim 1983 lEi
d6fi, l6hniy khiing chrit hy .
vons. n6n Iirv chihl nehit'di
.truien rlri cd.t NhLlng gi-;r
-bgna€ti
ngiy' n6p drln. ttriy" bt
ch6n rdn, em lai n6n nao, bilt
rdt. uirat tj, d'e'nga-y 2-7'1983.
Dd qua ntQt nf,m -lam thP, lgi
mOt nrr-ia thi sip tdi, nhin thien
ha'chui?r bi md rnirih hudn la.
'fav nslrd rdinn oi rtr6, od tim
,u iiati, d6i tut cring thiiy kh6
rhri vi vbi nghd thtJ mQc naY,
nhdng sao cd'tlriiy rhi6[r -ving
mQt cii g.i Ari...
IIuy nghi. hay
miih cd' n6p tldn dqi va-o
'I'rrltlis dqi h;c l,t ptro- Qui
Nhdn, khdi di diiu xa, lai sti
dip thd'tri'nhd'cul mirlh. Ern
t'tr6ng hoc bii, khi Lci kdt qui
em cu-ng kh6ng tti xem'
- Nhfng kdi qul ra sao? Tdi
hdi.
- Sau do, bqn bO cci cho bie.f
uJO. r8,i'diein, vrJdt quri tti0ri
ddu cria nhrim IV, 6,5 diOm'
'l'hi nhi0n, em klt6lg d.r14c,
nhdn .Gidj' bzig v6n ^tdi vdi lY
do "CHA CHET TRA'N".
t' oint thdch thtli vdi
ttinh mdnlr lfi tlrd' td d6n vdi
IIuy vdo cliirna'm- 1987. I)qc
tren bdo, I{uY hi6ir tifrh hiih
Lcri Khai Cria M6t Nguoi Tinh Nghi 213

dang c! nh.dfig chuydir ttt)ng Chia ray Huy d'btri xe

c16l mdi, vin tl6- l(, lich tr0ne Qui Nhdn h.ic md-sairg nga-y 5-
tuvdh sinh dX 'atO. 11-87. t6i hdi:
ntriOil
ngr?tli l6n tiddg, v? djng chil y'
li trildhg -hclp bEn I{a- Mi d' - Nd Huy, gii sri'na'm na.y em
'lhu6n l{di, khi d0dc bjo lqi kh6ng dddc tti hgc?
T'hanh Ni6n can thif p, dio
phrldng tlf cho tti hoc.- - Thi-sang na'ril, em sd ti06 tuc
thi ,lfd thd'nfm, r6'i thd'sau.
Nhi c6 ba tiin g6"dfy, thd'bav*
lfi niv, anh [Iuv dd dJm l'in
d61{ui khbi di lam ttrq, cd rhi Chain ddt Ua-; iti nav,
cid 6n bei trrtd6 hai thifnq. tbay cho I tiefi ngudt viOi, tOi
Huy xin thi vao. Da.i hoc tra'cl xin gtri laiahrltg doig nhit kf,
khoa - vifr vdi ddc md trd' cua Nguy€n Mgnh Huy. vi€f
tha-nh ki sd ch6'tao mdv. KAi nga-y 25-1G87: T6i mu6h hoct
qud, toln 7 tti6frr' - aidrir cao T6i k6u rtdi. rtr{c hqc! Dn phal
nhat trone sd'hoc sinh Nstrii cdc khd'tdi aai t6i
Bin-h thi J,ine tn61l diein i6ie chiu. LId6 md dd rtd'u",ins';in
c6-ei-to
cQng vri6t qua aialn tttru cu5 tdt. Kh6'ng phii tai t6il TFi di
tldi tddng 11,4 diefu. lfrm het sd6 miih. Vi-sao ttdi
t6i-va- s6'ph6n cl m6t Id6 tr8
Doan sau. nhdie vui phdi mang tr6q vai gahh nine
bu6i ctia Huy, sri phfril n'Q cu'a cu'a cuQc chi6n tranh Od irui
dd luin fa srl-. im lfns cda r6i cu'a mil6i ba nfm trddi.
tihh rtghii Bifrh, thi'c4i uii
bdo trrid6 ttfv d6ir di'vi6f-. Nam EOng.
LOI KHAi C TA NGUOI TINH NGHI
An bin tidng Ph6p dd trich tling d6c quybn
<i Tubn 86o LE
NOUVEL OBSERVATEUR, Paris do Jean La Couture gi<ii thiOu
(t979\.

An bin ti6ng Dric, dusc trich tling d Tuhn 86o DER SPIEGEL
(r e80).

An bin tidng Anh duoc NguyOt San COMMENTARY, New York

trich tl[ng vi duoc ghi vdo biOn bAn qudc hQi Hoa Kj, ngdy 25 th6ng
3 nim 1986, trang H 1586.

BAo cHi gu6c rf NOr ci vE euvfN sAcH NAy?

LE MONDE, France.'
"gifia cdi hay cia hai nhd vdn hdo Kakha vd Orwell".

NOUVELLES LITERAIRES, France :

"ddy ld th6 gidi vdn hqc md vdn hdo Jean Paul Sarte dd m6 td ci,No
Exit vd nhd vdn Garcin d tdc phdm Dia Nguc".

L'EXPRESS. France :

"ai cilng phdi ndn doc quy€n sdch ndy".

NEW YORK TIMES, by Robert Shaplen:

" Quy6n sdch vi6t thdt hay, di6n td thAt fti tinh tinh trang Vi\t Nam

THE WALL STREET JOURNAL, USA :

"Quy€n sdch vd ViAt Nam hqy nhdt ti truri,c ddn nay".

AN sANs sANc rtENc vtDr IAN
oAu rtEN s,ooo quvEN oE psAr
HANH TRONG NUdC VN DO NHA
xuAr sAx cAu KINH
',8 ct
'19]
,n hh
o cri
r0