Prace pogl¹dowe / Review articles Dermatologia Kliniczna 2007, 9 (4): 263-267

Copyright © 2007 Cornetis

www.cornetis.com.pl
ISSN 1730-7201

Aspekt psychologiczny w leczeniu chorób skóry

Psychological aspects of dermatological treatment

Jaros³aw Bogaczewicz1, Anna Kury³ek2, Anna Sysa-Jêdrzejowska1, Anna WoŸniacka1, Konrad Janowski2,
Stanis³awa Steuden2
1 Katedra i Klinika Dermatologii i Wenerologii UM w £odzi
2 Katedra Psychologii Klinicznej Doros³ych KUL im. Jana Paw³a II w Lublinie

Streszczenie Badania przeprowadzone w ostatnich latach wskazuj¹, ¿e oddzia³ywania psychologiczne mog¹ byæ pomocne w procesie leczenia wybranych cho-
rób skóry. Opieka psychologiczna polegaj¹ca na wsparciu psychologicznym chorych, uwzglêdnianiu oczekiwañ dotycz¹cych terapii i przeciwdzia-
³aniu poczuciu osamotnienia, prowadzi do wzrostu satysfakcji z leczenia i podniesienia poziomu jakoœci ¿ycia. Poczucie osamotnienia mo¿e byæ
zwi¹zane z wieloma trudnoœciami psychologicznymi, problemami zdrowia psychicznego oraz fizycznego. Wsparcie psychologiczne obejmuje takie
metody, jak trening umiejêtnoœci radzenia sobie ze stresem, trening relaksacyjny, medytacja, biofeedback, budowanie sieci wsparcia, prowadze-
nie psychoterapii w sytuacjach tego wymagaj¹cych oraz psychoedukacja rodzin chorych. Udzielanie psychologicznego wsparcia, podnoszenie
satysfakcji chorego z leczenia oraz wychodzenie naprzeciw jego oczekiwaniom powinny byæ sta³ym elementem opieki zdrowotnej.
S³owa kluczowe: poczucie osamotnienia, satysfakcja z leczenia, radzenie sobie ze stresem, trening relaksacyjny, choroby skóry

Abstract Recents studies indicate that psychological interventions may be helpful in the treatment of some skin diseases. Psychological care focuses on
psychological support for the patients, emphasizes the patients’ expectations concerning treatment, and attempts to prevent the sense of loneli-
ness, which leads to improved satisfaction with care and quality of life. Sense of loneliness may be associated with psychological disturbances,
problems in mental as well as physical health. Psychological support involves such terapeutic techniques as trainings of coping with stress, rela-
xation, meditation, biofeedback, social network building, initiating psychotherapy if indicated and family education. Providing the patients with
psychological support, improving satisfaction with care and addressing the patient’s expectations should be enclosed into medical care.
Key words: sense of loneliness, satisfaction with care, coping with stress, relaxation, skin diseases

Wprowadzenie Pomoc psychologiczna wobec osób z chorobami skóry

Choroby skóry wp³ywaj¹ na trzy obszary funkcjonowania
cz³owieka, obejmuj¹ce funkcjonowanie somatyczne, emocjo-
nalne i spo³eczne (1-3). W zwi¹zku z tym wywieraj¹ wp³yw na
jakoœæ ¿ycia chorych, która jest uwarunkowana stanem zdro-
wia (4-6) (ryc. 1).
W celu podniesienia poziomu jakoœci ¿ycia chorych, nale¿y
okreœliæ czynniki wp³ywaj¹ce na jakoœæ ¿ycia, które mog¹ byæ
modyfikowane przez lekarzy oraz system opieki zdrowotnej.
W ten sposób dzia³ania wp³ywaj¹ce na poprawê jakoœci ¿ycia
uwarunkowanej stanem zdrowia mog¹ prowadziæ do wzrostu
skutecznoœci leczenia. We wspó³czesnej literaturze podkreœla
siê, ¿e skuteczna terapia chorób somatycznych, w tym chorób
dermatologicznych, powinna uwzglêdniaæ aspekty psycholo-
giczne wynikaj¹ce ze specyfiki danej choroby i jej leczenia oraz
z indywidualnego sposobu doœwiadczania przez pacjenta jego
choroby. Celem niniejszego artyku³u jest omówienie najwa¿-
niejszych psychologicznych aspektów leczenia chorób derma-
tologicznych.
Adres do korespondencji: Lek. med. Jaros³aw Bogaczewicz
Klinika Dermatologii i Wenerologii UM
ul. Krzemieniecka 5, 94-017 £ódŸ
tel.: +48 42 686 79 81, faks +48 42 688 45 65
e-mail: jaroslawbogaczewicz@interia.eu
Oddzia³ywania psychologiczne mog¹ stanowiæ cenne uzu-
pe³nienie opieki medycznej, szczególnie w przypadkach pacjen-
tów z chorobami skóry powoduj¹cymi wyraŸny defekt estetycz-
ny i zwi¹zane z tym uczucie dyskomfortu, ograniczenia funkcjo-
nowania spo³ecznego (w ¿yciu osobistym i zawodowym), które
prowadz¹ do znacznego obni¿enia jakoœci ¿ycia (7).
Pomoc psychologiczna polega przede wszystkim na wspar-
ciu chorych w tych obszarach funkcjonowania, które najczê-
œciej ulegaj¹ zaburzeniu w wyniku choroby oraz uwzglêdnianiu
oczekiwañ pacjentów dotycz¹cych terapii, co zwiêksza satys-
fakcjê z leczenia (8). Szeroko rozumiana pomoc psychologiczna
wobec pacjentów z chorobami skóry obejmuje takie formy od-
dzia³ywañ, jak kszta³towanie umiejêtnoœci radzenia sobie ze
stresem, techniki relaksacyjne, medytacjê, biofeedback, za-
chêcanie do udzia³u w grupach wsparcia, w³¹czanie chorych
w psychoterapiê w sytuacjach tego wymagaj¹cych oraz psycho-
edukacjê pacjentów i ich rodzin.
Pomoc psychologiczna znajduje szczególne zastosowanie
w terapii chorób psychodermatologicznych (6). Zaburzenia te
stanowi¹ heterogenn¹ grupê chorób manifestuj¹cych siê
symptomami skórnymi, w których etiologii obecne s¹ (w ró¿-
nym nasileniu) czynniki psychologiczne lub psychopatologicz-
ne. W tabeli I przedstawiono klasyfikacjê zaburzeñ psychoder-
matologicznych. Warto zauwa¿yæ, ¿e do grupy tej zalicza siê 263

07DK4_263_267_p.indd 263 2007-12-18, 08:30:30

 Jaros³aw Bogaczewicz et al.
Psychological aspects of dermatological treatment Dermatologia Kliniczna 2007, 9 (4)

Choroby skóry
Skin diseases

Wymiary ¿ycia cz³owieka

Functioning domains

Somatyczny Psychologiczny Spo³eczny

Somatic Psychological Social

Dyskomfort Depresja Satysfakcja z leczenia

Discomfort Depression Satisfaction with care
Ograniczenia funkcjonowania Lêk Relacja lekarz – pacjent
Functional limitations Anxiety The doctor – patient relationship
Pogorszenie ogólnej oceny stanu zdrowia Dystres Ograniczenia aktywnoœci zawodowej
Worsening of the global appraisal of the Distress Limitations in professional activities
health condition Poczucie koherencji Trudnoœci w wype³nianiu ról spo³ecznych
Sense of coherence Difficulties in fulfilling social roles
Wrogoœæ Brak sieci wsparcia spo³ecznego
Hostility Deficits in the social support network
Zmiana obrazu siebie
Change in self-concept
Wra¿liwoœæ spo³eczna
Social sensitiveness
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
Obsessive-compulsive disorder

Jakoœæ ¿ycia uwarunkowana stanem zdrowia

Health-related quality of life

Oczekiwania chorego Satysfakcja z leczenia Relacja lekarz– pacjent Sieæ wsparcia spo³ecznego
The patient’s expectations Satisfaction with care The doctor — patient relationship Social support network

Ryc. 1. Uwarunkowania jakoœci ¿ycia pacjentów z chorobami skóry (opracowanie w³asne)

Fig. 1. Determinants of quality of life in patients with skin diseases (the authors’ conception)

zarówno pierwotne zaburzenia psychiczne, których symptoma-
tologia dotyczy skóry lub jej przydatków (np. trichotillomania,
urojenia paso¿ytniczej choroby skóry), jak te¿ czêsto wystêpu-
j¹ce choroby skóry, których przebieg jest modyfikowany przez
czynniki psychologiczne (np. ³uszczyca, atopowe zapalenie
skóry).
Pierwotne zaburzenia psychiczne z symptomatologi¹ skórn¹
Pomoc psychologiczna, w tym psychoterapia, znajduje za-
stosowanie w leczeniu pierwotnych zaburzeñ psychicznych,
których objawy dotycz¹ skóry i/lub obrazu cia³a albo przejawia-
j¹ siê samouszkodzeniami (6).
Dysmorfofobia charakteryzuje siê nieadekwatnymi, subiek-
tywnymi odczuciami brzydoty i/lub przekonaniami o obecnoœci
defektu kosmetycznego lub zniekszta³cenia cia³a. Zg³aszane
przez pacjenta z dysmorfofobi¹ defekty wygl¹du s¹ najczêœciej
wyimaginowane lub te¿, je¿eli istniej¹ naprawdê, s¹ niewspó³-
mierne do wielkoœci dystresu, który wywo³uj¹ u pacjenta (9).
Nadmierne zaabsorbowanie swoj¹ wad¹ powoduje zamartwia-
nie siê i prowadzi do znacz¹cego pogorszenia funkcjonowania
w ró¿nych dziedzinach ¿ycia (6). W dysmorfofobii najczêœciej
wspó³wystêpuj¹cym zaburzeniem psychicznym jest depresja.
Stwierdzana jest ona szczególnie u chorych, u których dysmor-
fofobiczne przekonania o defekcie wygl¹du dotycz¹ okolicy
twarzy. Je¿eli przekonania te nie maj¹ charakteru urojeñ, zali-
cza siê je do zaburzeñ hipochondrycznych lub obsesyjno-kom-
pulsyjnych. W sytuacji, gdy przybieraj¹ formê urojeñ, dysmorfo-
264 fobiê traktuje siê jako jedn¹ z monosymptomatycznych psychoz
hipochondrycznych. Niekiedy objawy dysmorfofobii mog¹ sta-
nowiæ pierwsze oznaki rozwoju schizofrenii (6, 10, 11).
Nale¿y podkreœliæ, ¿e leczenie dermatologiczne lub chirurgia
kosmetyczna, której pacjenci ci czêsto oczekuj¹, s¹ ca³kowicie
nieskuteczne w leczeniu dysmorfofobii. Pacjenci z dysmorfofo-
bi¹, u których zastosowano leczenie korekcyjne, najczêœciej
wyra¿ali niezadowolenie z osi¹gniêtych zmian wygl¹du i ¿¹dali
dalszych zabiegów. U tych chorych, u których dziêki zabiegom
korekcyjnym udawa³o siê zmniejszyæ niepokój spowodowany
zg³aszanym przez nich defektem wygl¹du, obserwowano roz-
wój nowych objawów dysmorfofobicznych dotycz¹cych innych
czêœci cia³a lub innych aspektów wygl¹du. W zwi¹zku z tym,
podejmowanie jedynie leczenia dermatologicznego lub chirur-
gicznego wobec tych pacjentów nale¿y uznaæ za nieskuteczne
(6, 9-11). W przypadku chorych na dysmorfofobiê podstawow¹
metod¹ terapii jest terapia psychologiczna lub leczenie psy-
chiatryczne. Decyzja o tym, czy skierowaæ pacjenta do psycho-
loga czy do psychiatry zale¿y od nasilenia objawów dysmorfofo-
bicznych. W przypadkach, gdy przekonania dysmorfofobiczne
s¹ wzglêdnie modyfikowalne, a pacjent wyra¿a gotowoœæ
wspó³pracy terapeutycznej, wystarczaj¹ca mo¿e okazaæ siê
pomoc psychologa. W takich przypadkach podstawow¹ meto-
d¹ leczenia jest psychoterapia. Je¿eli jednak objawy wyraŸnie
przybieraj¹ charakter urojeniowy, konieczna jest konsultacja
psychiatryczna i leczenie psychofarmakologiczne. W tych przy-
padkach równie¿ wskazana jest pomoc psychologiczna, choæ
najczêœciej ma ona znaczenie wspieraj¹ce. Oddzia³ywanie psy-
chologiczne mo¿e byæ bardziej skuteczne u osób m³odych,
u których mo¿liwe jest wywo³anie g³êbszych zmian osobowoœ-

07DK4_263_267_p.indd 264 2007-12-18, 08:30:34

 Jaros³aw Bogaczewicz i wsp.
Aspekt psychologiczny w leczeniu chorób skóry

Tabela I: Klasyfikacja chorób psychodermatologicznych sta³y osi¹gniête, lub kontynuowanie terapii w przypadku zaob-
(wg Steuden i Janowski) (6) serwowania pozytywnych zmian zachowania pacjenta (14).
Table I: The classification of psychodermatological disorders Dermatoza arteficjalna przejawia siê w postaci uszkodzeñ
(cf. Steuden & Janowski) (6) skóry wywo³anych przez pacjenta. Zmiany na skórze wystêpuj¹
Choroby psychodermatologiczne w okolicach cia³a znajduj¹cych siê w zasiêgu r¹k chorego, który
Psychodermatological disorders
zazwyczaj zaprzecza, ¿e w jakikolwiek sposób przyczyni³ siê do
Pierwotne zaburzenia Choroby skóry o etiologii Choroby skóry, których
ich powstania (15). U czêœci pacjentów z dermatitis artefacta
psychiczne, których psychogennej przebieg mo¿e byæ
objawy dotycz¹ skóry lub Skin diseases with modyfikowany przez stwierdza siê zaburzenie osobowoœci z pogranicza (borderline).
przejawiaj¹ siê psychogenic etiology czynniki psychologiczne Osoby takie wykazuj¹ trudnoœci w budowaniu dojrza³ych relacji
samouszkodzeniami Skin diseases whose miêdzyosobowych, charakteryzuj¹ siê niesta³oœci¹ obrazu sie-
skóry course is modified by bie, brakiem stabilnoœci emocjonalnej, a nawet mog¹ podejmo-
Primary psychiatric dis- psychological factors
waæ próby samobójcze. Zachowania samouszkadzaj¹ce mog¹
orders with cutaneous
symptoms or cutaneous stanowiæ mechanizm radzenia sobie w sytuacjach stresu psy-
self-mutilations chospo³ecznego. Gdy samouszkodzenia charakteryzuj¹ siê
Dysmorfofobia Œwi¹d idiopatyczny Atopowe zapalenie skóry mniejsz¹ intensywnoœci¹, psychoterapia wspieraj¹ca mo¿e
Dismorphic disorder Idiopatic pruritus Atopic dermatitis okazaæ siê skuteczna. W niektórych przypadkach pacjentom
(dismorphophobia) Nadmierna potliwoœæ £uszczyca mo¿na pomóc, stosuj¹c d³ugoterminow¹ i intensywn¹ psycho-
Trichotillomania Hyperhidrosis Psoriasis terapiê. Zachowania samouszkadzaj¹ce wykazuj¹ jednak ten-
Trichotillomania £ysienie plackowate
Dermatoza arteficjalna Alopecia areata dencjê do nawrotów, jeœli okolicznoœci je wywo³uj¹ce zaistniej¹
Dermatitis artefacta Pokrzywka przewlek³a ponownie. W sytuacji, gdy chory nie poddaje siê psychoterapii,
Samouszkodzenia Chronic urticaria wskazane jest leczenie psychiatryczne (6).
o pod³o¿u nerwicowym Samouszkodzenia o pod³o¿u nerwicowym objawiaj¹ siê dra-
Neurotic excoriations paniem zainicjowanym œwi¹dem skóry lub potrzeb¹ usuwania
Urojenia paso¿ytniczej
choroby skóry drobnych nierównoœci na jej powierzchni (15). W przeciwieñ-
Delusions of parasitosis stwie do dermatozy arteficjalnej, w której chorzy nie przyznaj¹
Omamy dotykowe siê do wywo³ywania zmian, w samouszkodzeniach o pod³o¿u
Tactile hallucinations nerwicowym pacjenci zazwyczaj nie zaprzeczaj¹, ¿e sami spo-
wodowali uszkodzenia (6, 15). Wiêkszoœæ autorów poleca po-
stêpowanie wspieraj¹ce i empatyczne oraz unikanie bezpo-
ci. Ze wzglêdu na czêste pojawianie siê u tych chorych lêku œredniej dyskusji na temat charakteru dokonywanych uszko-
w sytuacjach spo³ecznych, korzystne efekty mo¿e przynieœæ dzeñ (11). Taki rodzaj psychoterapii jest uznawany za bardziej
trening umiejêtnoœci spo³ecznych (6). Najwa¿niejszym zada- skuteczny ni¿ psychoterapia zorientowana na pog³êbienie wgl¹-
niem lekarza dermatologa, do którego zg³asza siê pacjent du, w której analizuje siê mechanizm rozwoju objawów (16). In-
z dysmorfofobi¹, jest rozpoznanie tego zaburzenia oraz nawi¹- nym pomocnym elementem w terapii mo¿e byæ wprowadzenie
zanie dobrej relacji z chorym. Najczêœciej od jakoœci tej relacji æwiczeñ relaksacyjnych (14).
zale¿y, czy pacjenta uda siê nak³oniæ do skorzystania z pomocy Urojenia paso¿ytniczej choroby skóry stanowi¹ zaburzenie,
psychologa lub psychiatry. w którym chory wyra¿a przekonanie, ¿e na jego skórze b¹dŸ
Trichotillomania jest zaburzeniem zaliczanym b¹dŸ do tików, pod jej powierzchni¹ znajduj¹ siê paso¿yty (17, 18). Postawa
b¹dŸ do natrêctw ruchowych, polegaj¹cym na wewnêtrznym lekarza i psychoterapeuty wobec takiego pacjenta powinna byæ
przymusie do wyrywania sobie w³osów, które czêsto przybiera akceptuj¹ca, nie wolno jednak potwierdzaæ jego fa³szywych
charakter zrytualizowanej procedury (12, 13). Chorzy przed przekonañ. W tej grupie chorych trudno jest uzyskaæ wspó³pra-
wyrwaniem w³osów, b¹dŸ gdy powstrzymuj¹ siê od tej czynnoœ- cê psychoterapeutyczn¹. Z tego powodu wymagaj¹ oni konsul-
ci, odczuwaj¹ narastaj¹ce napiêcie. Uczucie przyjemnoœci, gra- tacji psychiatrycznej i okreœlenia wskazañ do stosowania leków
tyfikacji lub zredukowania napiêcia nastêpuje po wyrwaniu neuroleptycznych (6).
w³osów (6). W trichotillomanii akcent psychologicznych oddzia³y- Omamy dotykowe stanowi¹ przejaw zaburzeñ spostrzegania
wañ po³o¿ony jest na poznawcze techniki reguluj¹ce zachowa- i s¹ patologicznymi doznaniami czuciowymi (odczuwanie wra¿e-
nie (11). W leczeniu trichotillomanii wykorzystuje siê intensyw- nia poruszania siê owadów na skórze, dotykania, dzia³ania
n¹ psychoterapiê z elementami terapii poznawczo-behawioral- pr¹du, przypalania ró¿nych okolic cia³a), zachodz¹cymi przy
nej. Techniki te zajmuj¹ siê modyfikowaniem dysfunkcjonalnych braku dzia³ania bodŸców na receptory czucia powierzchniowe-
przekonañ (wzorców myœlenia) i/lub zachowañ (dzia³añ), które go. Postêpowanie z takimi chorymi wymaga koniecznoœci lecze-
zmierzaj¹ do uszkodzenia skóry lub zmniejszaj¹ skutecznoœæ nia psychiatrycznego (6, 16).
leczenia. Pierwszym etapem psychoterapii jest zdefiniowanie
specyficznych problemów chorego przez rozmowê na temat Choroby skóry o etiologii psychogennej
prze¿ywanych przez niego uczuæ, emocji oraz obecnie pojawia-
j¹cych siê myœli i przekonañ. Nastêpnie nale¿y zdecydowaæ Podstawow¹ rolê w rozwoju chorób skóry o etiologii psycho-
o celach, które mia³yby byæ osi¹gniête w czasie psychoterapii. gennej odgrywaj¹ czynniki psychologiczne, takie jak stres, kon-
Na kolejnym etapie leczenia psychoterapeuta koncentruje siê flikty emocjonalne oraz interpersonalne, frustracja, cechy osobo-
na stawianiu hipotez dotycz¹cych przekonañ lub wydarzeñ ¿y- woœci. Zaliczane s¹ one do grupy chorób psychosomatycznych
ciowych, które wywo³uj¹, wzmacniaj¹ lub wygaszaj¹ wzorce i obejmuj¹ œwi¹d idiopatyczny i nadmiern¹ potliwoœæ (6).
myœlenia i zachowania pacjenta. Czwartym krokiem jest zwery- O rozpoznaniu œwi¹du idiopatycznego decyduje wykluczenie
fikowanie postawionych hipotez przez zmianê le¿¹cych u pod- jego przyczyn dermatologicznych i internistycznych (19). Œwi¹d
staw przekonañ, zachowañ, czynników œrodowiskowych (lub o etiologii psychogennej mo¿e byæ wyrazem g³êbszego zaburze-
wszystkich tych elementów) oraz obserwowanie i udokumento- nia psychicznego (np. jeden z objawów nietypowej postaci de-
wanie otrzymanych wyników w zakresie dysfunkcjonalnego presji lub objaw psychozy), konfliktów emocjonalnych i t³umio-
myœlenia, uczuæ i dzia³añ chorego. Ostatnim etapem jest zrewi- nej agresywnoœci (6, 16). Psychoterapia i zastosowanie technik
dowanie wczeœniejszych hipotez, jeœli oczekiwane cele nie zo- behawioralnych oraz technik relaksacyjnych powinny uwzglêd- 265

07DK4_263_267_p.indd 265 2007-12-18, 08:30:35

 Jaros³aw Bogaczewicz et al.
Psychological aspects of dermatological treatment
niaæ analizê konfliktów emocjonalnych, które mog¹ stanowiæ
przyczynê œwi¹du (6).
W przypadku nadmiernej potliwoœci celem psychoterapii
jest obni¿enie podwy¿szonego poziomu niepokoju, czêsto sta-
nowi¹cego podstawow¹ przyczynê tego zaburzenia. Metodami
wspomagaj¹cymi mog¹ byæ biofeedback oraz techniki relaksa-
cyjne (6, 14, 16).
Biofeedback (biologiczne sprzê¿enie zwrotne) jest to meto-
da polegaj¹ca na podawaniu pacjentowi sygna³ów zwrotnych
o zmianach stanu fizjologicznego jego organizmu, dziêki czemu
mo¿e on nauczyæ siê modyfikowaæ funkcje, które normalnie nie
s¹ kontrolowane œwiadomie (np. napiêcie miêœni). Przez taki
trening chorzy nabywaj¹ umiejêtnoœci kontrolowania swoich
reakcji, a regularne ich powtarzanie prowadzi do utrwalenia
nowych wzorców reagowania (16). Nale¿y równie¿ podkreœliæ
pomocnicz¹ rolê treningu autogennego dla skutecznoœci meto-
dy biofeedback (14, 20).
Trening autogenny jest technik¹ relaksacyjn¹, w której oso-
ba znajduje siê pod wp³ywem w³asnego oddzia³ywania wynika-
j¹cego ze zwracania uwagi na takie elementy relaksacji, jak
uczucie ciê¿aru i ciep³a, koncentracji uwagi na akcji serca i ryt-
mie oddychania, oraz na wra¿eniu ch³odu na czole. Trening ten,
wyzwalaj¹c reakcjê odprê¿enia i koncentracji uwagi, mo¿e wy-
wieraæ korzystny wp³yw na reakcje fizjologiczne pacjenta i œwia-
domoœæ w³asnego cia³a (21).
Choroby skóry, których przebieg jest modyfikowany
przez czynniki psychologiczne
W obrêbie tej grupy chorób psychodermatologicznych znaj-
duj¹ siê dermatozy, w patogenezie których podstawow¹ rolê
odgrywaj¹ czynniki biologiczne (genetyczne, immunologiczne),
jednak ich przebieg kliniczny mo¿e byæ modyfikowany przez
czynniki psychologiczne (wy¿szy poziom neurotyzmu, sk³on-
noœæ do t³umienia uczuæ, wy¿szy poziom lêku, stres, konflikty
emocjonalne) (6).
Pomoc psychologiczna w atopowym zapaleniu skóry u dzieci
polega przede wszystkim na psychoedukacji rodziców. Oddzia-
³ywania psychoedukacyjne powinny obejmowaæ zagadnienia
rozumienia stanu emocjonalnego dziecka, w³aœciwego kszta³-
towania postaw rodzicielskich i technik wychowawczych, prze-
ciwdzia³ania stygmatyzacji dzieci w œrodowisku rówieœniczym
oraz kszta³towania pozytywnego obrazu siebie u dziecka. Z ko-
lei, wœród doros³ych chorych stosuje siê interwencje psychote-
rapeutyczne pomagaj¹ce w okreœlaniu czynników wywo³uj¹-
cych stres i sposobów konstruktywnego radzenia sobie z nim
oraz umo¿liwiaj¹ce wyra¿anie gniewu (6, 16).
Uwa¿a siê, ¿e niektóre techniki behawioralne, w³¹czaj¹c w to
biofeedback oraz podejœcie poznawczo-behawioralne, a tak¿e
trening relaksacyjny mog¹ okazaæ siê cennym postêpowaniem
w terapii wyprysku, nadmiernej potliwoœci i chorobie Raynauda
(14, 16).
Wiele badañ potwierdza, ¿e oddzia³ywania psychologiczne
mog¹ uzupe³niaæ proces leczenia takich chorób skóry, jak ³usz-
czyca i tr¹dzik (7, 22). Choroby te, ze wzglêdu na powodowanie
wyraŸnego defektu estetycznego i uczucia dyskomfortu, szcze-
gólnie predysponuj¹ do rozwoju depresji i zwiêkszonego ryzyka
samobójstwa (23, 24). W tych przypadkach niezwykle korzyst-
ne mo¿e okazaæ siê regularne uczestniczenie w grupach wspar-
cia, których programy terapeutyczne ukierunkowane s¹ na
mo¿liwoœæ wyra¿ania emocji wynikaj¹cych z wp³ywu choroby
na codzienne funkcjonowanie, zmniejszanie poczucia osamot-
nienia oraz poprawianie umiejêtnoœci radzenia sobie ze stre-
sem (6, 16, 22). Pozytywne skutki przynale¿noœci do grup
wsparcia stwierdza siê równie¿ w przypadku chorych na atopo-
266 we zapalenie skóry (6, 25). Psychoterapia mo¿e pomóc chorym
07DK4_263_267_p.indd 266
Dermatologia Kliniczna 2007, 9 (4)
w uzyskaniu stabilnego i satysfakcjonuj¹cego statusu psycho-
spo³ecznego. Najbardziej efektywna wydaje siê psychoterapia
grupowa. Skuteczne mog¹ okazaæ siê tak¿e inne rodzaje inter-
wencji psychologicznej obejmuj¹ce medytacjê, biofeedback
i techniki relaksacyjne (6).
Oczekiwania chorego
Wa¿nym aspektem psychologicznym leczenia pacjentów
z chorobami skóry jest zarówno uwzglêdnianie i próba wyjœcia
naprzeciw oczekiwaniom chorych, jak te¿ podnoszenie satys-
fakcji z leczenia (26). Wykazano, ¿e udzia³ chorych w psychote-
rapii, polegaj¹cy na aktywnym uczestniczeniu w procesie lecze-
nia jest bardzo korzystny i wp³ywa na szybsz¹ poprawê ich
stanu zdrowia (7). Uzasadnione wydaje siê zwracanie szczegól-
nej uwagi na przekonania chorego dotycz¹ce d³ugoœci i metody
leczenia oraz nieunikanie rozmów na temat obaw pacjenta
o stan zdrowia. Postêpowanie z chorym i spe³nienie lub nie-
spe³nienie jego oczekiwañ pozostaj¹ wa¿nym czynnikiem
wspó³decyduj¹cym o efektywnoœci ró¿nych form psychoterapii
(26). Z drugiej jednak strony, psychoterapia powinna pomagaæ
choremu w formowaniu realnych oczekiwañ zwi¹zanych z me-
todami i wynikami leczenia (8).
Satysfakcja z leczenia
Kolejnym celem opieki psychologicznej nad chorym jest
podnoszenie satysfakcji z leczenia. Dotyczy ona nie tylko pozy-
tywnych odczuæ chorych wobec czasu trwania i wyników lecze-
nia, ale równie¿ stosowanych metod i procesu powrotu do
zdrowia. Zadowolenie z leczenia jest wa¿nym czynnikiem wp³y-
waj¹cym na jakoœæ ¿ycia, szczególnie w grupie pacjentów z cho-
robami skóry, którzy czêsto wymagaj¹ leczenia d³ugotermino-
wego oraz regularnych wizyt kontrolnych (27). Innym wa¿nym
czynnikiem wp³ywaj¹cym na satysfakcjê z leczenia jest dostêp
do zak³adów opieki zdrowotnej, a tak¿e odleg³e terminy oczeki-
wania na wizytê (28). Z powodu szczególnej relacji, która po-
wstaje miêdzy lekarzem a pacjentem, istotnym czynnikiem dla
tego rodzaju kontaktu s¹ umiejêtnoœci interpersonalne leka-
rza. Ujawniaj¹ siê one nie tylko przez przedstawienie wskazó-
wek dotycz¹cych leczenia, ale równie¿ przez udzielanie wyczer-
puj¹cych odpowiedzi na pytania pacjenta, wyjaœnianie przyczy-
ny choroby, a tak¿e okazywanie empatii (29). Pacjent powinien
doceniaæ relacjê opart¹ na zaufaniu miêdzy nim a lekarzem.
Osoby d³u¿ej choruj¹ce prosz¹ o wiêcej informacji oraz stawiaj¹
wiêksze wymagania relacji interpersonalnej ³¹cz¹cej ich z leka-
rzem ni¿ pacjenci z krótkim wywiadem chorobowym (30). Zbu-
dowanie w³aœciwej relacji lekarz–pacjent podnosi satysfakcjê
z leczenia przez rozpraszanie obaw chorych dotycz¹cych stanu
zdrowia i charakteru leczenia oraz pomoc w procesie akcepta-
cji postawionego rozpoznania, szczególnie w przypadku chorób
przewlek³ych (27). Satysfakcja z leczenia zwiêksza prawdopo-
dobieñstwo stosowania siê do zaleceñ lekarza oraz aktywnej
wspó³pracy z nim, przez co pozytywnie wp³ywa na skutecznoœæ
leczenia. Natomiast, niespe³nienie oczekiwañ chorego dotycz¹-
cych wyników terapii, niezale¿nie od stanu rzeczywistego, mo¿e
byæ przyczyn¹ niewype³niania zaleceñ lekarskich i wynikaj¹ce-
go z tego pogorszenia stanu zdrowia (30).
Poczucie osamotnienia
Niezaspokojenie oczekiwañ chorego, brak psychologicznego
wsparcia i zwi¹zana z tym obni¿ona jakoœæ ¿ycia mog¹ prowa-
dziæ do pojawienia siê poczucia osamotnienia, które wtórnie
ogranicza funkcjonowanie spo³eczne pacjentów. Poczucie osa-
motnienia mo¿e byæ zwi¹zane z wieloma trudnoœciami psycho-
2007-12-18, 08:30:36

logicznymi (obni¿ona samoocena, brak umiejêtnoœci spo³ecz-
nych, ubo¿sza jakoœæ spo³ecznych interakcji), problemami
zdrowia psychicznego (lêk, depresja, tendencje samobójcze)
oraz fizycznego (obni¿enie odpornoœci, niewydolnoœæ uk³adu
kr¹¿enia, problemy ze snem). Ponadto, osoby z poczuciem osa-
motnienia mog¹ równie¿ ujawniaæ zaburzenia zachowania
(uzale¿nienie od alkoholu i/lub narkotyków, zaburzenia od¿y-
wiania), lêk, depresjê oraz bóle g³owy (31).
Podsumowanie
Udzielanie pomocy psychologicznej, podnoszenie satysfak-
cji chorego z leczenia oraz wychodzenie naprzeciw jego oczeki-
waniom powinny byæ sta³ym elementem opieki zdrowotnej
w leczeniu dermatologicznym. Skutecznoœæ terapii jest uzale¿-
niona od jakoœci wspó³pracy miêdzy personelem medycznym
a pacjentem. Wydaje siê, ¿e równie¿ pacjenci powinni byæ ak-
tywnie zaanga¿owani w budowanie realnych oczekiwañ doty-
cz¹cych metod i wyników leczenia oraz w procesie odzyskiwa-
nia zdrowia przez stosowanie siê do zaleceñ lekarzy. W celu
zwiêkszenia efektywnoœci leczenia istotne jest ca³oœciowe
traktowanie procesu terapii, co oznacza, ¿e chorych nale¿a³oby
obj¹æ równoczesn¹ opiek¹ medyczn¹ oraz psychologiczn¹.
Udzielanie pomocy psychologicznej wymaga od psychologów
sta³ego doskonalenia umiejêtnoœci terapeutycznych i stosowa-
nia odpowiednich metod oddzia³ywañ na pacjentów z ró¿nymi
chorobami skóry. Z uwagi na odpowiedzialnoœæ za efektywnoœæ
leczenia, jaka spoczywa na lekarzach, powinni oni nie tylko
podnosiæ kwalifikacje w zakresie swoich specjalnoœci, ale rów-
nie¿ doskonaliæ umiejêtnoœci nawi¹zywania i podtrzymywania
szczególnej relacji, która ³¹czy lekarza z pacjentem i innymi
osobami zaanga¿owanymi w sprawowanie opieki nad chorym.
Praca finansowana z pracy statutowej UM w £odzi nr 5031019-1.
Piœmiennictwo
1. Thomas D.R.: Psychosocial effects of acne. J. Cutan. Med. Surg., 2004, 8, Suppl 4,
3-5.
2. Perrott S.B., Murray A.H., Lowe J., Mathieson C.M.: The psychosocial impact of
psoriasis: physical severity, quality of life, and stigmatization. Physiol. Behav.,
2000, 70, 567-571.
3. Wittkowski A., Richards H.L., Griffiths C.E., Main C.J.: The impact of psychological
and clinical factors on quality of life in individuals with atopic dermatitis. J. Psy-
chosom. Res., 2004, 57, 195-200.
4. Borimnejad L., Parsa Yekta Z., Nikbakht-Nasrabadi A., Firooz A.: Quality of life with
vitiligo: comparison of male and female muslim patients in Iran. Gend. Med.,
2006, 3, 124-130.
5. Holm E.A., Esmann S., Jemec G.B.: Does visible atopic dermatitis affect quality of
life more in women than in men? Gend. Med., 2004, 1, 125-130.
6. Steuden S., Janowski K.: Schorzenia psychodermatologiczne. Przegl. Dermatol.,
2002, 3, 175-183.
07DK4_263_267_p.indd 267
Jaros³aw Bogaczewicz i wsp.
Aspekt psychologiczny w leczeniu chorób skóry
7. Zachariae R., Oster H., Bjerring P., Kragballe K.: Effects of psychologic intervention
on psoriasis: a preliminary report. J. Am. Acad. Dermatol., 1996, 34, 1008-
1015.
8. Greenberg R.P., Constantino M.J., Bruce N.: Are patient expectations still relevant for
psychotherapy process and outcome? Clin. Psychol. Rev., 2006, 26, 657-678.
9. Cororve M.B., Gleaves D.H.: Body dysmorphic disorder: a review of conceptualiza-
tions, assessment, and treatment strategies. Clin. Psychol. Rev., 2001, 21, 949-
-970.
10. Pacan P., Szepietowski J.: Dysmorfofobia-zaburzenie psychiczne, z którym pa-
cjenci zg³aszaj¹ siê do dermatologa. Przegl. Dermatol., 1999, 86, 171-175.
11. Koblenzer C.S.: Psychodermatology of women. Clin. Dermatol., 1997, 15, 127-141.
12. Diefenbach G.J., Reitman D., Williamson D.A.: Trichotillomania: a challenge to re-
search and practice. Clin. Psychol. Rev., 2000, 20, 289-309.
13. Bloch M.H., Landeros-Weisenberger A., Dombrowski P., Kelmendi B., Wegner R., Nu-
del J., Pittenger C., Leckman J.F., Coric V.: Systematic review: pharmacological and
behavioral treatment for trichotillomania. Biol. Psychiatry, 2007, 62, 839-846.
14. Shenefelt P.D.: Complementary psychotherapy in dermatology: hypnosis and
biofeedback. Clin. Dermatol., 2002, 20, 595-601.
15. Ugurlu S., Bartley G.B., Otley C.C., Baratz K.H.: Factitious disease of periocular
and facial skin. Am. J. Ophthalmol., 1999, 127, 196-201.
16. Gupta M.A., Gupta A.K.: Psychodermatology: an update. J. Am. Acad. Dermatol.,
1996, 34, 1030-1046.
17. Murray W.J., Ash L.R. Delusional Parasitosis. Clin. Microbiol. Newslett., 2004, 26,
73-77.
18. Nicolato R., Correa H., Marco A., Teixeira A.L.Jr.: Delusional parasitosis or Ekbom
syndrome: a case series. Gen. Hosp. Psych., 2006, 28, 78-87.
19. Gupta M.A.: Evaluation and treatment of “psychogenic” pruritus and self-excoria-
tion. J. Am. Acad. Dermatol., 1995, 32, 532-533.
20. Bellini M.A.: Hypnosis in dermatology. Clin. Dermatol., 1998, 16, 725-726.
21. Ernst E., Kanji N.: Autogenic training for stress and anxiety: a systematic review.
Complement. Ther. Med., 2000, 8, 106-110.
22. Metz D., Jemec G.B.E.: Coping and psoriasis – a framework for targeted interven-
tion. J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol., 1996, 6, 27-31.
23. Cotterill J.A., Cunliffe W.J.: Suicide in dermatological patients. Br. J. Dermatol.,
1997, 137, 246-250.
24. Gupta M.A., Gupta A.K.: Depression and suicidal ideation in dermatology patients
with acne, alopecia areata, atopic dermatitis and psoriasis. Br. J. Dermatol.,
1998, 139, 846-850.
25. Rumsey N., Harcourt D.: Body image and disfigurement: issues and interventions.
Body Image, 2004, 1, 83-97.
26. Staniszewska S., Ahmed L.: Patient involvement in the evaluation of health care:
identifying key issues and considering the way forward. Cor. Health Care, 2000, 4,
39-47.
27. Fan V.S., Burman M., McDonell M.B., Fihn S.D.: Continuity of care and other deter-
minants of patient satisfaction with primary care. J. Gen. Intern. Med., 2005, 20,
226-233.
28. Owen S.A., Maeyens E.Jr., Weary P.E.: Patients’ opinions regarding direct access
to dermatologic specialty care. J. Am. Acad. Dermatol., 1997, 36, 250-256.
29. Galil A., Bachner Y.G., Merrick J., Flusser H., Lubetzky H., Heiman N., Carmel S.:
Physician–parent communication as predictor of parent satisfaction with child
development services. Res. Dev. Disabil., 2006, 27, 233-242.
30. Verbeek J., Sengers M.J., Riemens L., Haafkens J.: Patient expectations of treat-
ment for back pain: a systematic review of qualitative and quantitative studies.
Spine, 2004, 29, 2309-2318.
31. Heinrich L.M., Gullone E.: The clinical significance of loneliness: a literature re-
view. Clin. Psychol. Rev., 2006, 26, 695-718.
267
2007-12-18, 08:30:36