Magdalena Dąbrowska

ORCID: 0000-0002-4014-4725
Uniwersytet Warszawski

DZIEKAN Z BADAJOZ IGNACEGO KRASICKIEGO

I JEGO PRZEKŁAD ROSYJSKI

Jednym z głównych kierunków badań nad polsko-rosyjskimi związkami li-

terackimi wciąż pozostaje mapowanie poloniców w rosyjskich wydawnictwach
periodycznych XVIII – początku XIX w. Mapowanie nie ogranicza się przy tym
do wskazywania poszczególnych publikacji: równie ważny jak etap bibliogra-
ficzny jest następujący po nim etap interpretacyjny, prowadzący do opatrzenia
ich komentarzem – historycznoliterackim, translatologicznym czy (w zależności
od potrzeb) jakimkolwiek innym. Oba etapy są zresztą ściśle powiązane ze sobą:
ustalenia w zakresie atrybucji należą do pierwszego, ale często możliwe są do-
piero na drugim z nich, po uruchomieniu w praktyce interpretacyjnej rozmaitych
odniesień kulturowych. Użycie słowa „wciąż” oznacza, że mimo intensywnych
nieraz prac badawczych pozostaje jeszcze wiele do zrobienia, czy to wypełnienie
luk w stanie wiedzy, czy to rewizja wcześniejszych opinii.
Niniejszy artykuł zawiera cząstkowe wyniki badań nad polonicami w cza-
sopiśmie „Wiestnik Jewropy” w okresie jego wydawania przez Michaiła Kacze-
nowskiego. Założony w 1802 r. przez Nikołaja Karamzina „Wiestnik Jewropy”
zapisał się w dziejach rosyjskiego czasopiśmiennictwa jako jeden z pierwszych
periodyków podejmujących jednocześnie kwestie z zakresu literatury i sztuki
oraz historii i polityki. „Literatura i polityka stanowią jego dwie główne czę-
ści. Pierwsza część zaowocuje wszelakimi nowymi owocami rozumu i uczucia
w Europie. Wypisy z książek, opowieści, zajmujące anegdoty, opisy różnych
odkryć w sztukach i naukach ma zawierać ten dział” – czytamy w programie
czasopisma1. Michaił Kaczenowski (1775–1842), publicysta, krytyk literacki,
tłumacz, wykładowca Uniwersytetu Moskiewskiego, stał na czele „Wiestnika
Jewropy” w latach 1805–1807, 1810 (wraz z Wasilijem Żukowskim), 1811–1813
i 1815–1830. Dziekan z Badajoz Ignacego Krasickiego ukazał się w pierwszym
(z dwóch) numerów sierpniowych czasopisma z 1811 r. (w dziale Literatura
piękna i poddziale Proza)2. Autor został podany, ale pominięte było nazwisko

1
Cyt. za: [А.Н. Неустроев], Историческое розыскание о русских повременных изданиях
и сборниках за 1703-1802 гг. Библиографически и в хронологическом порядке описанных А.Н.
Неустороевым, Санкт-Петербург 1874, с. 856.
2
[И.] Красицкий, Декан Бадайозский. (Повесть из соч. Красицк.), [пер. М. Каченовский],
„Вестник Европы” 1811, ч. 58, № 15, с. 165–172.

132
tłumacza, którym, zgodnie z ustaleniami zespołu bibliografów pracujących pod
kierunkiem Jewgienija Sokolinskiego, okazał się sam Kaczenowski3. Spod pióra
tego samego tłumacza, ustalonego przez tychże rosyjskich badaczy, wyszły prze-
kłady artykułów Krasickiego Romanse oraz O stanie rycerskim, opublikowane
w piśmie pod zmienionymi tytułami w 1807 r.4 Bez wskazania tłumacza wymie-
niają oni natomiast artykuły O drogach dawnych i Sekret, również zamieszczone
tu w 1807 r.5 Z twórczością polskiego pisarza mają związek jeszcze dwie publi-
kacje na łamach „Wiestnika Jewropy”: anegdota o chłopcu wrzuconym do Tybru
przez ojca i wyratowanym przez psa, pochodząca z rozdziału o Macieju Kazimie-
rzu Sarbiewskim w rozprawie O rymotwórstwie i rymotwórcach i włączona przez
Piotra Kałajdowicza do cyklu anegdot historycznych opublikowanych w 1810 r.6,
oraz bajka Wasilija Puszkina (stryja romantycznego wieszcza Aleksandra) Sło-
wik i czyżyk, naśladująca Ptaszki w klatce Krasickiego i opublikowana – wraz
z zapowiadającym ją Listem rosyjskiego podróżnika z Berlina (datowanym na 28
czerwca 1803 r.) tegoż autora – w 1803 r.7 Utwory Krasickiego gościły również
na łamach innych wydawnictw periodycznych, by jako przykład wymienić bajki
Słowik i szczygieł („O prym, kto lepiej śpiewa, szedł szczygieł z słowikiem”) oraz
Pan i pies opublikowane w czasopiśmie Aleksandra Izmajłowa „Błagonamie-
riennyj” w 1823 r.8 Z przykładów tych wynika, że czytelnicy rosyjscy mieli moż-
ność zapoznania się z różnymi obliczami pisarstwa Krasickiego, od rozpraw na
3
Сводный каталог сериальных изданий России (1801-1825), ред. Е. Соколинский, т. 1
(А-В), Санкт-Петербург 1997, с. 293. Bibliografowie nie podali argumentów przemawiają-
cych za tym wskazaniem, ale można domyślać się, że była nim dominacja przekładów redaktora
w numerach wychodzących pod jego kierownictwem (por. В.Н. Греков, Каченовский Михаил
Трофимович, в: Русские писатели. XIX век. Биобиблиографический словарь. В двух частях, ч.
1, ред. П.А. Николаев, Москва 1996, с. 331), a także indywidualne cechy językowo-stylistyczne
tekstów. Taka praktyka w czasopiśmiennictwie rosyjskim przełomu XVIII i XIX w. była rozpo-
wszechniona (por. przypisy 22 i 23 – o Nikołaju Karamzinie jako tłumaczu i redaktorze), podobnie
jak pomijanie nazwiska tłumacza czy autora (w tekście głównym oraz spisie treści).
4
[И.] Красицкий, О романах. (Из соч. Красицкого), [пер. М. Каченовский], „Вестник
Европы” 1807, ч. 34, № 15, с. 180–187; [И.] Красицкий, Нечто для военных. (Из соч. Красиц-
кого), [пер. М. Каченовский], „Вестник Европы” 1807, ч. 34, № 15, с. 188–194.
5
[И.] Красицкий, О древних дорогах. (Из соч. Красицкого), „Вестник Европы” 1807, ч.
34, № 14, с. 100–105; [И.] Красицкий, О хранении тайны. (Из соч. Красицкого), „Вестник
Европы” 1807, ч. 34, № 14, с. 105–111.
6
П. Калайдович, Анекдоты, „Вестник Европы” 1810, ч. 50, № 7, с. 227–230.
7
В. Пушкин, Соловей и чиж, , „Вестник Европы” 1803, ч. 10, № 15, с. 203; В. Пушкин,
Письмо русского путешественника из Берлина (Берлин, 28 июня, 1803), „Вестник Европы”
1803, ч. 10, № 14, с. 109-113. Z listu rosyjskiego podróżnika z Berlina, wbrew tytułowi zaczynają-
cego się od relacji z pobytu w nadbałtyckiej Rydze, wynika, że o bajkach Krasickiego autor dowiedział
się od „pewnego Polaka, […] który lubił język rosyjski i czytał książki rosyjskie” (ibidem, c. 112).
8
И. Красицкий, Соловей и щегленок, пер. А. Горн, „Благонамеренный” 1823, ч. 22, № 7,
с. 52; И. Красицкий, Битая собака, пер. А. Горн, „Благонамеренный” 1823, ч. 22, № 7, с. 52.

133
temat literatów i literatury, przez bajkopisarstwo aż do „powieści wschodnich”,
do których należy Dziekan z Badajoz. Na łamach czasopism czytelnicy mogli
natrafić także na wiadomości biograficzne o poecie, jak chociażby o Dubiecku
jako miejscu jego urodzenia, wzmiankowanym w Liście do Redaktora „Dzien-
nika Wileńskiego” z „Wiestnika Jewropy” z 1815 r.9 Tu jest to tylko marginalna
wzmianka, ale w innych czasopismach spotykamy się z obszernymi szkicami
biograficznymi, by wymienić te opublikowane w czasopismach „Siewiernyj
Wiestnik” w roku 1804 i „Ulej” w 1811 r.10, oba związane z popularyzacją litera-
tury polskiej prowadzoną przez Wasilija Anastasewicza. Rację należy przyznać
więc Tomaszowi Kozłowskiemu, który pisał o przyroście liczebnym szeroko ro-
zumianych „materiałów polskich” w zawartości „Wiestnika Jewropy” w okresie
prowadzenia go przez Kaczenowskiego, w szczególności w latach 1819–1822,
niebędącym jednak niczym niezwykłym, bo z analogicznym zjawiskiem mamy
do czynienia też w innych czasopismach11.
Ani w szkicu Wiktora Czernobajewa Ignacy Krasicki w literaturze rosyjskiej
z 1936 r., rozpoczynającym kompleksowe studia nad rosyjską recepcją twórczo-
ści Krasickiego12, ani w bibliografii literatury polskiej „Nowy Korbut”13 nie ma
wzmianki o dziewiętnastowiecznym rosyjskim przekładzie Dziakana z Badajoz.
Czernobajew świadomy jest jednak obecności krasicianów w piśmie „Wiestnik
Jewropy”: z przekładem artykułu Romanse wiąże początki wpływu Krasickiego
na rozwój powieści rosyjskiej, w którym zapisali się również pisarze polskie-
go pochodzenia, przede wszystkim Faddiej (Tadeusz) Bułharyn, autor Iwana
Wyżygina, powieści satyryczno-obyczajowej z 1829 r. wzorowanej na Mikołaja
Doświadczyńskiego przypadkach. W kontekście Dziakana z Badajoz istotniej-
sze (choć bardzo ogólnikowe) wydaje się jednak inne stwierdzenie badacza na
temat Bułharyna: „lektura polska odbijała się [...] na niektórych jego powie-
ściach wschodnich”14. W bibliografii „Nowy Korbut” należy zwrócić zaś uwagę
na wzmiankę o włączeniu „powieści wschodnich” do zbioru przekładów dzieł

9
[Б.п.], Письмо к Редактору Денника Виленского, „Вестник Европы” 1815, ч. 81, № 11,
с. 245–251.
10
[Б.п.], Биография Игнатия Красицкого, [пер. В. Анастасевич], „Северный вестник”
1804, ч. 1, № 3, с. 312–328; [Б.п.], Игнатий Красицкий, „Улей” 1811, ч. 1, № 2, с. 115.
11
T. Kozłowski, Polonica w czasopiśmie rosyjskim „Wiestnik Jewropy” w latach 1815–1822,
„Prace Polonistyczne”, seria XXIII, Łódź 1967, s. 117, 131.
12
W. Czernobajew, Ignacy Krasicki w literaturze rosyjskiej, „Pamiętnik Literacki” 1936,
z. 1/4, s. 41–62.
13
Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. 5 (Oświecenie. Hasła osobowe I-O), oprac.
E. Aleksandrowska z zespołem, red. tomu do r. 1958 T. Mikulski, Warszawa 1967, s. 185–216.
14
W. Czernobajew, Ignacy Krasicki, s. 59.

134
pisarza z 1951 r.15 Oba tłumaczenia – z 1811 i 1951 r. – zostały odnotowane
w bibliografii przekładów rosyjskich literatury polskiej od XVI do początku XX
w. z 1986 r, jednak pierwszy z nich bez wskazania nazwiska tłumacza16. Najszer-
sze wyobrażenie o krasicianach w „Wiestniku Jewropy” i Dziekanie z Badajoz
w szczególności daje więc wspomniana bibliografia opracowana przez zespół
Sokolinskiego, niemniej jest to tylko (chociaż na tle wcześniejszych opracować
– aż) wyobrażenie na poziomie generaliów bibliograficznych. Dziekan z Badajoz
wciąż czeka na komentarz historyków literatury oraz badaczy przekładu17.
Słowem kluczowym komentarza historycznoliterackiego jest „powieść
wschodnia”. Poza Dziekanem z Badajoz Krasicki zaliczył do „powieści wschod-
nich” jeszcze osiemnaście innych swoich utworów, stanowiących wolne przekła-
dy, przeróbki lub naśladownictwa pozycji pisarzy obcych. Mianem „powieści”
i do tego „powieści wschodnich” są one określane z dużą dozą umowności. Są to
bardziej powiastki niż powieści, a celem ich powstania bynajmniej nie jest oświe-
tlenie realiów wschodnich. Irena Turowska-Barowa wręcz była zdania, że osa-
dzona w scenerii hiszpańskiej i mająca źródło bezpośrednie w powiastce François
Blancheta oraz pośrednie w zbiorze Juana Manuela18 powiastka Krasickiego „nie
należy właściwie do cyklu powieści wschodnich”19. „Krasicki [...] w powieściach
swych o Wschodzie nie myślał – Wschodu tam nie ma. [...] Wschód jest tylko
pozorem” – pisał Konstanty Wojciechowski, łącząc ich powstanie z realizacją
tendencji moralizatorskich i wyodrębniając wśród nich dwie odmiany: „w jed-
nych przeważa pierwiastek satyryczny – i te są satyrą prozą, w drugich zjawia
się pierwiastek cudowności i te mają charakter nie satyry, lecz bajki-baśni”20. Po-
dobny podział w odniesieniu do analogicznego zjawiska w literaturze rosyjskiej
przełomu XVIII i XIX w., również ukształtowanego pod wpływem pisarstwa
zachodnioeuropejskiego, przeprowadziła W.N. Kubaczewa, wyróżniając trzy

15
Bibliografia literatury polskiej, s. 197. Por.: И. Красицкий, Декан из Бадахоза, пер. Р.
Меркиной, в: И. Красицкий, Избранные произведения, Москва 1951, с. 253–256.
16
Polska literatura piękna od XVI w. do początku XX w. w wydawnictwach rosyjskich i ra-
dzieckich. Bibliografia przekładów oraz literatury krytycznej w języku rosyjskim wydanych w latach
1711–1975, t. 2, red. I.L. Kurant, Wrocław 1986, s. 153.
17
Komentarz pierwszego rodzaju uwzględni analogiczne wobec utworu Krasickiego zjawi-
ska i tendencje w prozie rosyjskiej oraz zawartości rosyjskich czasopism literackich przełomu
XVIII i XIX w. Komentarz drugiego typu, w którym wykorzystana zostanie terminologia Petera
Newmarka i Krzysztofa Hejwowskiego, obejmie problemy strategii i technik przekładowych (zob.
P. Newmark, A Textbook of Translation, New York 1988, K. Hejwowski, Kognitywno-komunikacyj-
na teoria przekładu, Warszawa 2004).
18
Por. B. Baczyńska, Historia literatury hiszpańskiej, Warszawa 2014, s. 53–55.
19
I. Turowska-Barowa, Powieści wschodnie Ignacego Krasickiego, „Pamiętnik Literacki”
1933, nr 1/4, s. 251.
20
K. Wojciechowski, Ignacy Krasicki, Lwów 1922, s. 158.

135
odmiany „powieści wschodnich”: moralno-etyczne z zabarwieniem religijnym,
awanturniczo-romansowe z kolorytem baśniowym oraz filozoficzno-satyryczne
z wymową moralizatorską21. Jeśli mówić o ich wydźwięku moralizatorskim, to
efekt ten był osiągany nie drogą teoretyzowania, sztywnego wykładu moralnego,
lecz dużo „lżejszą” w odbiorze drogą barwnych przykładów. Dziekan z Bada-
joz trafił więc w Rosji na podatny (czy raczej: przygotowany) grunt czytelniczy,
do odbiorców przyzwyczajonych do takiej literatury i zapewne – ze względu na
atrakcyjność fabularną i egzotyczny koloryt – jej oczekujących. Na łamach cza-
sopisma „Wiestnik Jewropy” „powieści wschodnie” gościły stosunkowo często,
by jako przykłady wymienić Kto szczodrzejszy? Jeana François Saint-Lamberta22
czy Hulkem (w oryginale niemieckim: Hulkem und Hassen) Augusta Heinricha
Juliusa Lafontaine’a23.
Dziekan z Badajoz, wydany po raz pierwszy w Listach i pismach różnych
z 1786 r. i w 1803 r. w szóstym tomie Dzieł zebranych Krasickiego, jest po-
wiastką filozoficzną poruszającą problem niewdzięczności. Na tle większości
„powieści wschodnich” Krasickiego odznacza się zabarwieniem komicznym
i ironicznym. W taki sposób został opisany tytułowy dziekan katedry w Bada-
joz, wyśmiany za pychę i fałszywą uczoność, podkreślonymi, w opinii Doro-
ty Pilarz, już przez sam długi ciąg imion, którym się przedstawiał24: „Ja jestem
Don Fernandez Diegoz Katalaia Folderon y Menezes y Parataios”25. O oddaniu
Dziekana z Badajoz do rąk odbiorców rosyjskich mogła zadecydować też – poza
osadzeniem w egzotycznej scenerii i obcych realiach kulturowych (w przypadku
realiów kościelnych znacznie odleglejszych dla nich niż dla odbiorców polskich)
oraz korespondowaniem ze znanymi wcześniej „powieściami wschodnimi” –
obecna w nim aura tajemniczości, osiągnięta za sprawą wykorzystania motywu
wiedzy czarnoksięskiej oraz konwencji snu i podróży. Dwa ostatnie rozwiązania
należały do szeroko wykorzystywanych przez pisarzy drugiej połowy XVIII –
początku XIX stulecia, niekoniecznie w „parze” z egzotyczną scenerią, z reguły
jednak z podobnym zamierzeniem jak w „powieściach wschodnich”: wymową

21
В.Н. Кубачева, „Восточная повесть” в русской литературе XVIII – начала XIX века,
в: XVIII век, сб. 5, ред. П.Н. Берков, Москва – Ленинград 1962, с. 299–300.
22
Ж.Ф. Сен-Ламбер, Кто щедрее? Восточная сказка, [пер. Н.М. Карамзин], „Вестник
Европы” 1802, ч. 2, № 7, с. 207–218.
23
А.Г.Ю. Лафонтен, Гулькем. Повесть, [пер. Н.М. Карамзин], „Вестник Европы” 1802,
ч. 8, № 7, с. 173–192.
24
D. Pilarz, O stylu „Powieści wschodnich” Ignacego Krasickiego, https://www.ejournals.eu/
sj/index.php/KK/article/view/2125/2138 (dostęp: 12.05.2021).
25
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, w: idem, Dzieła wybrane, t. 2, oprac. Z. Goliński, Warszawa
1989, s. 480. Wydań polskich utworu jest oczywiście więcej; wybór na współczesne padł ze wzglę-
du na obecność aparatu naukowego.

136
filozoficzną lub satyryczną i przesłaniem moralnym26. Za umowne wyznaczniki
granic snu i podróży należy uznać w Dziekanie z Badajoz prośbę skierowaną do
Małgorzaty o upieczenie kuropatw, na początku – dwóch, na końcu – jednej.
Spod pióra rosyjskiego tłumacza wyszedł cały tekst Dziekana z Badajoz. Tłu-
macz nie pominął w nim większych partii, nie wprowadził nowych, nie opatrzył
go własnymi przypisami – jednym słowem, nie zastosował rozwiązań, które sta-
nowiły stałą praktykę tłumaczy literatury pięknej w jego czasach. Tym różni się
on od nieznanego tłumacza Historii, otwierającej w 1794 r. – właśnie w duchu
swobodnych poczynań z tekstem wyjściowym – dzieje rosyjskich przekładów
dzieł Krasickiego i stanowiącej wśród nich jedyny przekład osiemnastowieczny27.
Słowa kluczowe komentarza przekładoznawczego stanowią terminologia
kościelna (jako największe wyzwanie, przed którym stanął tłumacz) i udomo-
wienie (jako podstawowa strategia przekładowa, którą przyjął, ukierunkowana
– w odróżnieniu od egzotyzacji – na specyfikę nie oryginału, lecz kultury doce-
lowej). Terminologię kościelną tworzą w powiastce Krasickiego przede wszyst-
kim nazwy godności, tytułów i urzędów oraz obowiązków sprawowanych przez
dostojników i sporządzanych dokumentów. Najważniejsze stanowiska kościelne
są wymienione w jednym ciągu na zakończenie powiastki, gdy okazuje się, że
wszystkie wydarzenia przyśniły się, sen skończył się i sytuacja wróciła do punktu
wyjścia. Ponadto w utworze obecne są nazwy obiektów sakralnych oraz części
stroju. O ile odpowiedź na pytanie, jak przetłumaczyć słowa dziekan, kanonik,
biskup, kardynał i papież28, zapewne nie budziła wątpliwości tłumacza ze wzglę-
du na zakładaną szeroką rozpoznawalność ich przez czytelników (brzmiała więc:
декан, каноник, епископ, кардинал i папа29), o tyle głębszego namysłu wyma-
gało od niego słowa ksiądz30 – zdecydował się on na niosące bardziej pojem-
ne znaczeniowo i uniwersalne treści słowo ojciec (отец)31. Konsekwencją tego
było przełożenie bezpośredniego zwrotu Mości księże dziekanie…32 jako Отец

26
Por.: M. Dąbrowska, O dwóch sposobach wykorzystania motywu drogi przez pisarzy ro-
syjskich doby Oświecenia (na materiale czasopism drugiej połowy XVIII wieku), w: Obrazy drogi
w literaturze i sztuce, red. J. Adamowski i K. Smyk, Lublin 2012, s. 165–176; M. Dąbrowska,
Sny oświeconych o szczęśliwym społeczeństwie (z zawartości czasopism rosyjskich drugiej połowy
XVIII – początku XIX wieku), „Studia Interkulturowe” 2017, nr 11, s. 140–153.
27
Zob.: M. Dąbrowska, Uwagi o rosyjskim przekładzie „Historii” Ignacego Krasickiego,
w: Translatio i kultura, red. K. Hejwowski, A. Kukułka-Wojtasik, Warszawa 2015, s. 263–274.
28
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 479–483.
29
[И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 165–172.
30
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 479.
31
[И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 165.
32
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 480.

137
декан...33 (a analogicznego – skierowanego do czarnoksiężnika – Mości Panie
Don Torybio…34 jako Почтенный Дон-Торибио...35), a określenia ksiądz kantor
katedralny36 jako отец псаломщик кафедральный37. Tłumacz nie zdecydował
się na pozostawienie w tekście wyrazów łacińskich, zakładając, że Polacy świet-
nie je rozumieją, ale wyrośli w tradycji prawosławnej Rosjanie będą potrzebo-
wali wyjaśnień: chodzi o breve (zarządzenie papieskie), eminentissimus (tytuł
najdostojniejszego, przysługujący kardynałom) oraz conclave (zgromadzenie
kardynałów dla wyboru papieża)38, które przetłumaczył jako пригласительная
грамота, преосвященнейший oraz избрание верховного первосвященника39.
Zastanowienia wymagał od tłumacza przekład nazw obiektów sakralnych i czę-
ści stroju hierarchów kościelnych, które zaowocowało wyborem form opiso-
wych: katedra to кафедральная церковь, dziekania – деканская кафедра, a in-
fuła – архиерейская шапка40. Audiencja pod piórem tłumacza to ауденция, ale
pokój audiencjonalny – już bardziej „swojski” w brzmieniu приемный зал41. Na
osobne odnotowanie zasługuje obecna w przekładzie wzmianka o papieskiej ko-
ronie – tiarze (тиара), istotna z punktu widzenie nie tyle samej terminologii
kościelnej, ile wykorzystanych środków stylistycznych (tu: metonimii oznaki –
„tiara” zamiast „papież”)42. Z przytoczonych przykładów wynika, że tłumacz po-
sługiwał się całym wachlarzem technik tłumaczeniowych, niemniej pod wzglę-
dem jakościowym prym wiodą techniki prowadzące do powstania właśnie efektu
udomowienia. Do sformułowania tego samego wniosku skłania przegląd innych
niż terminologia kościelna grup leksykalnych, by jako przykład przywołać słowo
fraszka: pod piórem tłumacza – безделка43.
Wprawdzie stosowanie technik, mówiąc skrótowo, „udomawiających”,
przede wszystkim ekwiwalentów opisowych, których istotę stanowi za-
stąpienie terminu definicją bądź opisem (conclave – избрание верховного
первосвященника, infuła - архиерейская шапка i in.), może wpłynąć na osła-
bienie poczucia egzotyczności świata przedstawionego, to jednak obecność
w utworze „egzotycznych” nazw geograficznych (Badajoz – Бадайоз, Toledo

33
[И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 165.
34
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 480.
35
[И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 165.
36
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 481.
37
[И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 167.
38
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 482, 483.
39
[И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 169, 171.
40
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 481; [И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 169, 170.
41
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 483; [И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 172.
42
[И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 172.
43
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 481; [И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 168.

138
– Толедо44) oraz „egzotycznych” imion postaci (Don Torybio – Дон-Торибио,
Don Antonio – Дон-Антонио45) skutecznie minimalizuje ten proces. Warto pod-
kreślić, że jako „egzotyczne” odbierali je czytelnicy nie tylko rosyjscy, ale także
polscy. W rezultacie czytelnik powiastki Krasickiego w przekładzie rosyjskim
odbierał ją w ogólnych zarysach w sposób zbliżony do czytelnika polskiego, obaj
– czytający po rosyjsku i czytający po polsku – wkładali w jego zrozumienie
porównywalny wysiłek intelektualny. Zapewne w zbliżony sposób jedni i drudzy
oceniali także atrakcyjność fabularną utworu. W kontekście nazw miejscowych,
wśród których na plan pierwszy wysuwa się obecna w tytule nazwa miasta w za-
chodniej Hiszpanii Badajoz, należy wspomnieć o pewnej prawidłowości postę-
powania tłumacza z nimi. Jeśli nazwa miasta występuje w „sąsiedztwie” nazwy
osoby lub obiektu, które się w nim znajdują, posługuje się on przymiotnikiem:
dziekan z Badajoz to więc декан бадайозский, zaś doktorzy Akademii w Sala-
mance […] i co są w Alkali – докторы Саламанские [...] и даже Алкальские46.
Można przypuszczać, że u podłoża tego zjawiska legła większa produktywność
języka rosyjskiego w tym zakresie, niewykluczone, iż dały o sobie znać rów-
nież indywidualne preferencje językowe tłumacza. Na marginesie warto dodać,
że bliższy oryginałowi jest z tego punktu widzenia dwudziestowieczny rosyjski
przekład utworu Krasickiego, noszący tytuł Декан из Бадахоза, ich porównanie
– nie tylko z tej jednej perspektywy – stanowi jednak osobne zadanie badawcze.
Lektura Dziekana z Badajoz dawała czytelnikom pisma „Wiestnik Jewropy”
wyobrażenie o różnych cechach pisarstwa Krasickiego, często sprawiających
wrażenie wykluczających się, ale w istocie dopełniających się wzajemnie. W od-
niesieniu do wszystkich Powieści wschodnich Tadeusz Dworak ujął je w nastę-
pujący sposób: „treściwość przy swobodzie, powaga przy lekkości, moralistyka
przy dowcipie”47. Opublikowanie Dziekana z Badajoz na łamach tego poczytne-
go i znaczącego dla kultury rosyjskiej periodyku w „towarzystwie” przekładów
innych dzieł Krasickiego i pozycji jego dotyczących mocno wpłynęło na posze-
rzenie tej perspektywy.

Bibliografia (w alfabecie łacińskim)

Teksty

Ignacy Krasicki, Dziekan z Badajoz, w: idem, Dzieła wybrane, t. 2, oprac. Z. Goliński,

Warszawa 1989, s. 479–483.

44
I. Krasicki, Dziekan z Badajo, s.479, 480 ; [И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c.165.
45
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 480, 481; [И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 166, 169.
46
I. Krasicki, Dziekan z Badajoz, s. 479; [И.] Красицкий, Декан Бадайозский, c. 165.
47
T. Dworak, Ignacy Krasicki, Warszawa 1987, s. 529.

139
Opracowania

Beata Baczyńska, Historia literatury hiszpańskiej, PWN, Warszawa 2014.

Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”, t. 5 (Oświecenie. Hasła osobowe I-O), oprac. Elż-
bieta Aleksandrowska z zespołem, red. tomu do r. 1958 T. Mikulski, PIW, Warszawa 1967.
Wiktor Czernobajew, Ignacy Krasicki w literaturze rosyjskiej, „Pamiętnik Literacki”
1936, z. 1/4, s. 41–62.
Magdalena Dąbrowska, O dwóch sposobach wykorzystania motywu drogi przez pisarzy
rosyjskich doby Oświecenia (na materiale czasopism drugiej połowy XVIII wieku),
w: Obrazy drogi w literaturze i sztuce, red. J. Adamowski i K. Smyk, Wydawnictwo
UMCS Lublin 2012, s. 165–176.
Magdalena Dąbrowska, Sny oświeconych o szczęśliwym społeczeństwie (z zawartości
czasopism rosyjskich drugiej połowy XVIII – początku XIX wieku), „Studia Interkul-
turowe” 2017, nr 11, s. 140–153.
Magdalena Dąbrowska, Uwagi o rosyjskim przekładzie „Historii” Ignacego Krasickiego, w: Trans-
latio i kultura, red. K. Hejwowski, A. Kukułka-Wojtasik, UW, Warszawa 2015, s. 263–274.
Tadeusz Dworak, Ignacy Krasicki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987.
Krzysztof Hejwowski, Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu, PWN, Warszawa 2004.
Tomasz Kozłowski, Polonica w czasopiśmie rosyjskim „Wiestnik Jewropy” w latach
1815–1822, „Prace Polonistyczne”, seria XXIII, Łódź 1967, s. 115–132.
Peter Newmark, A Textbook of Translation, Prentice Hall, New York 1988.
Polska literatura piękna od XVI w. do początku XX w. w wydawnictwach rosyjskich i ra-
dzieckich. Bibliografia przekładów oraz literatury krytycznej w języku rosyjskim wy-
danych w latach 1711–1975, t. 2, red. I.L. Kurant, Zakład Narodowy im. Ossoliń-
skich, Wrocław 1986.
Irena Turowska-Barowa, Powieści wschodnie Ignacego Krasickiego, „Pamiętnik Literac-
ki” 1933, nr 1/4, s. 249–261.
Konstanty Wojciechowski, Ignacy Krasicki, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im.
Ossolińskich, Lwów 1922.

Źródła internetowe
Dorota Pilarz, O stylu „Powieści wschodnich” Ignacego Krasickiego, https://www.ejour-
nals.eu/sj/index.php/KK/article/view/2125/2138 (dostęp: 12.05.2021).

Bibliografia (w alfabecie cyrylickim)

Teksty

[Б.п.], Письмо к Редактору Денника Виленского, „Вестник Европы” 1815, ч. 81, № 11,
с. 245–251.
[Б.п.], Биография Игнатия Красицкого, [пер. В. Анастасевич], „Северный вестник”
1804, ч. 1, № 3, с. 312–328.
[Б.п.], Игнатий Красицкий, „Улей” 1811, ч. 1, № 2, с. 115.
Петр Калайдович, Анекдоты, „Вестник Европы” 1810, ч. 50, № 7, с. 227–230.
[Игнацы] Красицкий, Декан Бадайозский. (Повесть из соч. Красицк.), [пер. М.
Каченовский], „Вестник Европы” 1811, ч. 58, № 15, с. 165–172.
Игнацы Красицкий, Декан из Бадахоза, пер. Р. Меркиной, в: И. Красицкий,
Избранные произведения, Москва 1951, с. 253–256.

140
[Игнацы] Красицкий, О романах. (Из соч. Красицкого), [пер. М. Каченовский],
„Вестник Европы” 1807, ч. 34, № 15, с. 180–187.
[Игнацы] Красицкий, Нечто для военных. (Из соч. Красицкого), [пер. М. Каченовский],
„Вестник Европы” 1807, ч. 34, № 15, с. 188–194.
[Игнацы] Красицкий, О древних дорогах. (Из соч. Красицкого), „Вестник Европы”
1807, ч. 34, № 14, с. 100–105.
[Игнацы] Красицкий, О хранении тайны. (Из соч. Красицкого), „Вестник Европы”
1807, ч. 34, № 14, с. 105–111.
Игнацы Красицкий, Соловей и щегленок, пер. А. Горн, „Благонамеренный” 1823, ч.
22, № 7, с. 52.
Игнацы Красицкий, Битая собака, пер. А. Горн, „Благонамеренный” 1823, ч. 22,
№ 7, с. 52.
Август Генрих Юлиуе Лафонтен, Гулькем. Повесть, [пер. Н.М. Карамзин], „Вестник
Европы” 1802, ч. 8, № 7, с. 173–192.
Василий Пушкин, Соловей и чиж, , „Вестник Европы” 1803, ч. 10, № 15, с. 203.
Василий Пушкин, Письмо русского путешественника из Берлина (Берлин, 28 июня,
1803), „Вестник Европы” 1803, ч. 10, № 14, с. 109-113.
Жан Франсуа Сен-Ламбер, Кто щедрее? Восточная сказка, [пер. Н.М. Карамзин],
„Вестник Европы” 1802, ч. 2, № 7, с. 207–218.

Opracowania

В.Н. Греков, Каченовский Михаил Трофимович, в: Русские писатели. XIX век.

Биобиблиографический словарь. В двух частях, ч. 1, ред. П.А. Николаев,
Просвещение – Учебная литература, Москва 1996, с. 330–334.
В.Н. Кубачева, „Восточная повесть” в русской литературе XVIII – начала XIX века,
в: XVIII век, сб. 5, ред. П.Н. Берков, Наука, Москва – Ленинград 1962, с. 295–315.
[Александр Неустроев], Историческое розыскание о русских повременных изданиях
и сборниках за 1703–1802 гг. Библиографически и в хронологическом порядке
описанных А.Н. Неустороевым, Санкт-Петербург 1874.
Сводный каталог сериальных изданий России (1801–1825), ред. Е. Соколинский, т. 1
(А-В), РНБ, Санкт-Петербург 1997.

141