ელექტრული დენი

ელექტრული დენი არის ელექტრული მუხტების მიმართული მოწესრიგებული მოძრაობა.

ელექტრული დენი ხასიათდება ფიზიკური სიდიდით რომელსაც დენის ძალა ეწოდება.
დენის ძალა არის ფიზიკური სიდიდე, რომელიც განისაზღვრება გამტარის განიკვეთში
გამავალი მუხტის სიდიდის ფარდობით დროის იმ შუალედთან რომლის განმავლობაშიც ეს
მუხტი გადიოდა.
q
I=
t
ერთეული- 1 ამპერი= 1კ/ წმ
delta I
Delta t =
V
I= q0nvS

ძაბვა არის ფიზიკური სიდიდე რომელიც ტოლია ელ ველის მიერ წრედის ერთი
წერტილიდან მეორეში მუხტის გადაადგილებას შესრულებული მუშაობის შეფარდებისა ამ
მუხტის სიდიდესთან.
A
U= 1ვ=1ჯ/წმ
q
ომის კანონის თანახმად წრედის უბანზე დენის ძალა პირდაპირპროპორციულია ძაბვისა ამ
უბანზე და უკუპროპორციულია ამ უბნის წინაღობისა
U
I=
R
მიმდევრეობითი შეერთებისას წრედის სრული წინაღობა ტოლია თითოეული გამტარის
წინაღობათა ჯამისა
R=R1+R2
პარალერული შეერთებისას წრედის სრული წინაღობა ტოლია გამტარის წინაღობის
შებრუნებული სიდიდე ტოლია თითოეული გამტარის წინაღობის შებრუნებული
სიდიდეების ჯამის.

კუთრი წინაღობა
გამტარის წინაღობის დამოკიდებულება ნივთიერების გვარობასა და მის გეომეტრიულ
ზომებზე პირველად გამოიკვლია გერმანელმა ფიზიკოსმა ომმა.
სხვადასხვა ნივთიერებებს სხვადასხვა ფიზ. თვისებები აქვთ შესაბამისად წინაღოებებიც
განსხვავებულია. ეს თვისება ხასიათდება სიდიდით რომელსაც კუთრი წინაღობა ეწოდება .
RS
P=
I
გამტარის წინაღობა პირდაპირპროპორციულია გამტარის სიგრძისა, უკუპროპორციულია
განიკვეთის ფართობისა და დამოკიდებულია გამტარის ნივთიერების გვარობაზე
კუთრი წინაღობის ერთეულია ომი.მმ2/მ
რეოსტატის წრედში დენის რეგულირებისთვის იყენევენ.მისი მთავარი ნაწილია დიდი
კუთრი წინაღობის მქოე გამტარი,რომელიც დახვეულია თოგამძლე იზოლატორისაგან
დამზადებულ ცილინდრზე.
რეოსტატის მცოცის გადაადგილებით ხდება წრედში ჩართული გამტარის სიგრძის
ცვლილება,რაც წრედის უბნის წინაღობისა და დენის ცვლილებას იწვევს.
ყველა რეოსტატი გათლილია მაქსიმალურ დენის ძალასა და წინაღობაზე.

2.4 გამტარის წინაღობის დამოკიდებულება

ტემპერატურაზე
ზუსტი ექსპერიმენტების ჩატარების შედეგად დადგინდა რომ წინაღობა დამოკიდებულია
ტემპერტურაზე. ტემპერატური სგაზრდისას მეტალების წინაღობა იზრდება,ხოლო
შემცირებისას მცირდება.
ელექტროლიტის წინაღობა კი პირიქითაა -ტემპერატურის გაზრდით მცირდება და
შემცირებისას-იზრდება.
თუ გამტარის წინაღობა 0o C ,ხოლო რაიმე ტემპერატურაზე t ,მაშინ წინაღობა და
ტემპერატურა პროპორციული სიდიდეებია:
R−R 0
= at
R0
სადაც, წინაღობის ტემპერატურული კოეფიციენტია a.
წინაღობის ტემპერატურული კოეფიციენტი ა გვიჩვენებს როგორ იცვლილება გამტარის
ფარდობითი წინაღობა ტემპერატურის ერთი გრადუსით შეცვლისას.
R=R0(1+at)
რადგანაც მეტალების კუთრი წინაღობა იზრდება ,ელექტრონები ინტესიურად იფანტება რის
გამოც მცირდება მათი მოძრაობის საშუალო სიჩქარე, რაც იმას ნიშნავს რომ მცირდება
გამტარეში დენი ანუ იზრდება გამტარის წინაღობა.
წინაღობის ტემპერატურაზე დამოკიდებულების გათვალისწინება აუცილებელია
ხელსაწყოების დამზადებისას და გამოყენებისას. მაგალითად ნათურის ვოლფრამის ძაფის
წინაღობა 10ჯერ და უფრო მეტადაც იზრდება მასში დენის გავლისას.
ტემპერატურის გაზომვა ზოგჯერ შეეუძლებელია სითხიანი თემომეტრითჱ ამიტომაც
იყენებენ თერმომეტრებს დისტანციური გაზომვისთვის.მათი მოქმედების პრინციპი
დამოკიდებულია მეტალის, შენადნობებისა და ნახევარგამტარების ტემპერატურაზე.ასეთ
თერმომეტრებს წინაღობის თერმომეტრებს უწოდებენ.
ზოგის ტემპერატურის შემცირებისას წინაღობა ნულამდე ეცემა .ამას ზეგამტარობას
უწოდებენ.ასეთია მაგალითად ვერცხლისწყალი.გამტარებთან შედარებით მათ ის
უპირატესობა აქვთ რომ დენის გავლისას სითბო არ გამოიყოფა .