ARTIKUJ RRETH MORALIT PROFETIK (s.a.

s)

Përgatiti

Akademia e Studimeve Islame Tiranë

1
 1. DASHURIA E PROFETIT MUHAMED (S.A.S.) PËR NËNËN.......................................3
2. DITA E PARË E TË DËRGUARIT TË ZOTIT NË MEDINE..........................................6
3. EDUKIMI I FËMIJËVE NËN DRITËN E HADITHEVE.................................................9
4. RËNDËSIA E KONSULTIMIT DHE KOMUNIKIMI NË FAMILJE............................14
5. MËNYRA E DEBATIT DHE KOMUNIKIMI NË FAMILJE.........................................17
6. METODA E KOMUNIKIMIT TË PROFETIT TONË (S.A.S)?......................................22
7. NDJESHMËRIA E SAHABEVE NË TË SHPREHUR....................................................24
8. NJË DITË E PROFETIT MUHAMED S.A.S...................................................................27
9. PROFESIONI I SAHABEVE DHE VEÇORITË E TYRE...............................................29
10. SAKRIFICAT E SAHABËVE NË MISIONIN E KUMTIMIT TË FESË.......................31
11. URTESIA NË DËRGIMIN E PROFETËVE DHE LIBRAVE........................................35
12. VECORITE FIZIKE TE PROFETIT TONE (S.A.S)........................................................39
13. VLERA E TESBIHATIT TË NAMAZIT.........................................................................42
14. EDUKIMI I GRAVE NË KOHËN E PROFETIT TONË (PAQJA QOFTË MBI TË)....45
15. PARIMET E EDUKIMIT PROFETIK (5): "PËRHAP DASHURI DHE MËSHIRË!"...51
16. PARIMET E EDUKIMIT PROFETIK (6): "BËJE TË DASHUR, MOS E BËJ TË
URRYER!"........................................................................................................................54
17. PREFEKTI I PARË I MEKES PAS ISLAMIT.................................................................56
18. RADHITJA E KATËR HALIFËVE DHE MERITAT E TYRE.......................................58
19. METODA PROFETIKE PËR ZGJIDHJEN E PROBLEMEVE NË FAMILJE...............61
20. METODA PROFETIKE PËR ZGJIDHJEN E PROBLEMEVE FAMILJARE...............63
21. ÇELSAT E QABES DHE AJETI I VETËM I ZBRITUR NË TË....................................64
22. NJERËZIT SI EBREHEJA JANË GJITHMONË TË HUMBUR!...................................67
23. NJERIU QË NUK E NDRYSHOI DOT BOTA, EBU UBEJDE IBN XHERRAH
(RADIJALLAHU ANH)...................................................................................................71
24. PARIMET E EDUKIMIT PROFETIK (2): "DUAJ DHE TREGO MËSHIRË!".............76
25. PARIMET E EDUKIMIT PROFETIK (3): "TREGOHUNI TOLERANT!"....................80
26. SYFYRI DHE IFTARI PROFETIT TONË (PAQJA E ZOTIT QOFTË MBI TË)..........83
27. XHUMAJA DHE SYNETET E SAJ.................................................................................93

2
 DASHURIA E PROFETIT MUHAMED (S.A.S.) PËR NËNËN

Siç dihet, Profeti (s.a.s.) e humbi nënën e tij, zonjën Emine kur ishte akoma një djalë i
vogël gjashtë vjeç. Por, nëse ajo do të jetonte nuk është e vështirë të mendohet dashuria e
sinqertë dhe respekti që do të tregonte Profeti (s.a.s) për të.

Ajetet kuranore dhe hadithet profetike rreth të drejtave të prindërve, urdhrat dhe këshillat
që shprehin ato na tregojnë qartë sesi do të sillej Profeti (s.a.s.) me prindërit e tij nëse do të ishin
gjallë.

Le të shohin se çfarë thotë Kurani rreth kësaj teme, pastaj të përmendim disa hadithe
profetike. Allahu i Lartë thotë në Kuranin Famëlartë:

-"Adhurojeni Allahun e mos i shoqëroni Atij asnjë send, silluni mirë ndaj
prindërve, ndaj të afërmve, ndaj jetimëve, ndaj të varfërve, ndaj fqinjit të afërt, ndaj
fqinjit të largët, ndaj shokut pranë vetes, ndaj udhëtarit të largët dhe ndaj robërve. Allahu
nuk e do atë që është kryelartë dhe atë që lavdërohet."1

-"Ne njeriun e kemi urdhëruar për (sjellje të mirë ndaj) prindërve të vet, sepse nëna
e vet atë e barti me mund pas mundi dhe pas dy viteve ia ndau gjirin. (E porositëm) Të jetë
mirënjohës ndaj Meje dhe ndaj dy prindërve të vetë, sepse vetëm tek Unë është kthimi
juaj."2

-"Zoti yt ka dhënë urdhër të prerë që të mos adhuroni tjetër pos Tij, që të silleni në
mënyrë bamirëse ndaj prindërve. Nëse njërin prej tyre, ose që të dy, i ka kapur pleqëria
pranë kujdesit tënd, atëherë mos u thuaj atyre as "of ", as mos u bë i vrazhdë ndaj tyre, po
atyre thuaju fjalë të mira (të buta, respektuese). Dhe në shenjë mëshire shtrije pranë tyre
krahun përulës e respektues dhe thuaj: 'Zoti im! Mëshiroi ata të dy, sikurse më edukuan
mua kur isha i vogël'."3

Ndërsa Profeti Muhamed (s.a.s.) është shprehur:

-Kënaqësia e Allahut gjendet në kënaqësinë e prindërve, ndërsa zemërimi i Allahut

ndodhet në zemërimin e tyre.4

1
Surja Nisa, 36.
2
Lukman, 14.
3
Surja Isra, 23-24.
4
Tirmidhi, Birr ve Sila, 3.

3
 -Ndër gjynahet më të mëdha janë t'i shoqërosh shokë Allahut dhe kundërshtimi i
prindërve.5

-Kur e pyesin Profetin (s.a.s.) se për cilin person duhet të kujdesemi më së shumti, Profeti
i përgjigjet tre herë "nëna" dhe në katërtën "babai".6

Pra, siç vihet re, në ajetet dhe hadithet e mësipërme tregohet rëndësia dhe vlera e
respektimit të prindërve.

Tani do të përpiqemi të tregojmë një kujtim të Profetit (s.a.s.) nga nëna e Tij dhe sjelljen
e Tij ndaj zonjave që ishin në pozicionin e nënës për Të:

Profeti (s.a.s.) gjatë umres së Hudejbijes, kur ishte rrugës për në Mekë vizitoi edhe
Ebvan. Duke kërkuar leje nga Allahu (xh.sh), vizitoi varrin e nënës së Tij. Ai e rregulloi me
dorën e Tij varrin dhe filloi të qante. Myslimanët që e panë Profetin duke qarë, filluan të qanin
edhe ata. Kur e pyetën përse qan, Profeti (s.a.s.) iu përgjigj: "Kujtova dhembshurinë dhe
mëshirën e nënës për Mua dhe qava."

Kur lindi profeti i nderuar (s.a.s.), atë e pati mëkuar për një javë robëresha e Ebu Lehebit,
Suvejbe. Profeti (s.a.s.) gjatë gjithë jetës ishte sjellë mirë më këtë grua dhe i kishte bërë asaj
vetëm mirësi. Kur Profeti emigroi në Medine, i dërgonte asaj vazhdimisht ushqime dhe i
dërgonte përshëndetje me anë të atyre që vinin e iknin dhe pyeste për gjendjen e saj. Profeti e
vazhdoi këtë kujdes për të derisa ajo ndërroi jetë. Kur mësoi se ajo kishte vdekur, pyeti nëse ajo
kishte ndonjë të afërm dhe mësoi se ajo nuk kishte asnjë të afërm.

Një herë mëndesha e Tij, zonja Halime erdhi në Meke dhe i tha Profetit (s.a.s.) që po
kalonin një thatësirë të madhe, dhe se kafshët e tyre kishin ngordhur nga thatësira. Profeti, i cili
në atë kohë ndodhej në Meke dhe ishte i martuar me Hatixhen (r.a), i dhuroi Halimes 40 krerë
dele dhe një deve për t'i hipur gjatë rrugës dhe për të transportuar ngarkesën.

Sërish, një ditë tjetër, mëndesha e Profetit, Halimja erdhi tek Profeti (s.a.s.). Profeti u
ngrit menjëherë në këmbë, tregoi respekt duke e thirrur: "Nëna ime e dashur! Nëna ime e
dashur!", hoqi një rrobë të Tij dhe e shtroi që ajo të ulej. Një sjellje e tillë, në atë kohë cilësohej
si shenjë dashurie dhe respekti.

5
Tirmidhi, Birr ve Sila, 4.
6
Buhari, Edeb, 2.

4
 Le të përmendim këtu edhe Umu Ejmen Bereken (r.a), e cila në librat e shemailit 7
përmendet si dadoja e Profetit. Profeti (s.a.s.) e donte dhe e respektonte shumë këtë zonjë që i
pati shërbyer Atij. Ai e donte aq shumë atë, saqë herë herë i thoshte asaj: "Ti je si nënë e dytë për
mua". Duket i çuditshëm fakti që Profeti atë e quante si nënën e dytë. Duke pasur parasysh edhe
statusin e saj shoqëror, e cila në ato kohë ishte një shërbëtore robëreshë, kuptohet më mirë vlera,
respekti dhe dashuria që tregonte Profeti për të. Sepse, në periudhën e injorancës, skllevërit nuk
kishin asnjë të drejtë njerëzore. Në një situatë të tillë, Profeti e lartësonte Umu Ejmenin në
nivelin e nënës.

Kjo situatë, tregonte që me ardhjen e Profetit (s.a.s.) do të kishte një zhvillim të madh në
fushën e të drejtave të grave.

Do të ishte e dobishme edhe përmendja e zonjës Fatma, bashkëshortes së Ebu Talibit. Kjo
zonjë, që kur Profeti kishte ardhur në shtëpinë e tyre në moshën tetë vjeçare, e kishte trajtuar atë
si fëmijët e vetë.

Profeti (s.a.s.) ashtu siç kishte vepruar me gratë e tjera që i kishin shërbyer kur ishte i
vogël, ashtu ishte sjellë edhe me zonjën Fatma. Ai e kishte respektuar atë gjatë gjithë jetës dhe
nuk ishte sjellë asnjëherë keq me të. Kur Fatma ndërroi jetë, Profeti (s.a.s.) që shprehur: "Më
vdiq nëna", këmishën e Tij e kishte dhënë si qefin për të dhe e kishte futur me duart e tij në varr.

Kur e pyesin për arsyen e këtij interesimi kaq të madh për të, Ai (s.a.s.) thotë:

-Nuk ka askush tjetër që të më ketë bërë mirë mua më shumë se kjo grua përveç Ebu
Talibit. Këmishën ia dhashë asaj si qefin që ajo të veshi nga rrobat e xhenetit në parajsë. E futa
vetë në varr, që ajo të ndjehet rehat dhe të mësohet më të.

Atyre që ishin të habitur nga mërzia e Profetit (s.a.s.) për vdekjen e Fatmas, Ai u pati
thënë:

-Ajo ishte nëna ime! Kur fëmijët e saj ishin të uritur, ajo në fillim më ushqente mua, më
rregullonte flokët, ajo ishte nëna ime!8

7
Disiplina që analizon aspektin njerëzor të Profetit tonë.
8
Shikoni shembujt rreth dashurisë së Profetit (s.a.s.) për nënën Ibn Sa’d, Tabakâtu’l-Kubrâ, I, 109-117; Ibnu’l-Esîr,
el-Kâmil, I, 459; Ahmed b. Ebî Ya’kub b.Xha’ferr, Tarîhu’l-Ja’kubî, II, 14; Mevlânâ Abdulbâkî, Meâlimu’l-Jakîn ,
fq. 25.

5
 Pas këtyre fakteve historike, mund të themi pa asnjë mëdyshje se dashuria e Profetit
(s.a.s.) për nënën ishte shumë e madhe.

Kështu që, myslimanët, si në çdo aspekt, ashtu edhe në dashurinë për nënën shembullin
më të mirë e shohin tek Profeti Muhamed (s.a.s.). Për rrjedhojë, të gjithë myslimanët duke marrë
shembull nga Profeti ynë i dashur, duhet t'i duan dhe respektojnë nënat dhe ato që janë statusin e
nënës për ta.

Për rrjedhojë, nëse e kemi në jetë nënën duhet të tregojnë vazhdimisht dashuri dhe
respekt për të, duhet të jemi në çdo kohë në shërbim të saj. Nëse ka ndërruar jetë, duhet ta
përmendim me mëshirë, duhet t'i ndajmë me fëmijët kujtimet që kemi më atë, të lutemi për atë
dhe të kryejmë vepra që atë do ta qetësonin në botën tjetër.

DITA E PARË E TË DËRGUARIT TË ZOTIT NË MEDINE

Ikja nga Kuba

I dërguari i Zotit pasi qëndroi 14 ditë në Kubë, në ditën e 15 i dërgoi haber fisit Nexhran.
Më pas ata erdhën për ta shoqëruar gjatë rrugës drejt Medines. Pasi kishte hipur mbi devenë e
Tij, Kasva,9 vijnë djemtë e Amr Ibni Avf, I dalin përpara dhe i thonë: “O i dërguari i Zotit, a po
ikën se je mërzit me neve apo po kërkon një vend më të bekuar?.”

Rrasulullahu (a.s) i cili gjitmonë vepronte me urdhër të Zotit tha: “Unë jam urdhëruar të
udhëtoj drejt nje qyteti të bekuar. Prandaj mos ma pengoni devenë sepse ajo është urdhëruar se
ku do të shkoi.”10 Kjo shprehje ishte shumë e qartë. Edhe deveja e Tij kishte marrë urdhër dhe do
ta zbatonte.

Fisi Nexhran e shoqëronte Atë nga të dyja anët ndërkohë që udhëtonin drejt Medines për
tek shtëpia e Ejub el- Ensarit.

Pak pasi ishin nisur për rrugë, Ebu Bekri (r.a) shikon që një kalë vinte me shpejtësi drejt
tyre. Menjëherë kthehet nga Rrasulullahu (a.s) dhe i thotë se kalorsi po vjen drejt tyre për ti
sulmuar. Pasi i dërguari i Zotit e shikon kalorësin i lutet Allahut (xh.xh) ta hedhë atë përtokë. Pa
ulur duart Akoma shikon që kali e kishte hedhur kalorësin përtokë. Pa kuptuar se çfar i kishte
ndodhur, kalorësi ngrihet, i kërkon falje dhe mundësi që të bëji diçka pë rata. Para pak minutash

9
İbn Sa’d, Tabakat, I/171
10
Semhudî, Vefau’l-Vafa, I/442

6
ai i cili tentoi ta vriste i lutesh atij ta falte dhe të bënte diçka për të! i dërguari i Zotit i jep atij
detyrën të qëndroi deri në mbrëmje aty për të mos lejuar akënd që dëshirontë ti bënte keq atyre.
Kalorësi e mbajti fjalën dhe qëndroi deri ne mbrëmje roje në atë vënd.11

Në momentin që arritën në vendin e quajtur Harre, i dërguari Zotit lajmeroi Ensarët ku

ëdhe ata e shoqëruan drejt Medines. Ndërkohë që në Medine njerëzit të gëzuar nga ardhja e
Profetit, të gjithë shprehnin dëshirën e madhe për ta mbajtur mysafir në shtëpitë e tyre.

Ndërsa i dërguari i Zotit zgjodhi rrugën me të arsyeshme për të mos i ngel hatri askujt
duke i thënë se deveja e tij ka marrë urdhër të ndaloi atje ku duhet.

Sapo mbërrin në vendin e quajtur Belhubla shikon Abdullah ibni Ubej ibni Selulin dhe
dëshiron ta vizitoi por ai me një arrogancë të theksuar thotë: “Shko vizito ata të cilët të kanë
ftuar.”

Pas këtyre fjalëve kryetari i fisit Hazrexh Sad ibni Ubade thotë: “O i dërguari i Zotit mos
u mërzit nga fjalët e tij, sepse populli i Medines i kishte dhënë fjalën se do ta bënin mbret por
Allahu (xh.xh) atë të drejtë ta dha Ty dhe ky është i mërzitur nga kjo.”12

Ndërkohë që i dërguari i Zotit ja kishte lënë drejtimin e lirë deves së Tij, Kasvas dhe
lutesh me fjalët e Nuhut (a.s): “Zoti im, më zbarko në një vend të bekuar, e Ti je më i miri i atyre
që bëjnë vendosjen!”13

Vendi ku ndaloi Kasva

Ndërkohë, Kasva ndaloi në një tokë boshe të dy jetimëve Sehl dhe Suhejl nga fisi
Nexhran. Ishte e qartë që kjo ishte një zgjedhje hyjnore. Kjo tokë e bekuar boshe gjatë kësaj
kohe ishte përdorur nga ata pak myslimanë për të falur namazin pas Esad ibni Zurare. Madje
edhe Musab ibni Umejri këtu e kishte falur namazin kur erdhi për ti mësuar Islamin Medinasve. 14

Pas kësaj i dërguari i Zotit zbriti nga deveja dhe menjëherë filloi një garë për ta ftuar Atë
në shtëpi. Vendi ku ndaloi deveja ishte shumë afër shtëpisë së Ebu Ejub el-Ensarit (Zoti qoftë i
11
İbn Sa’d, Tabakat, I/172

12
Semhudî, I/445
13
Surja Muminun 23\29
14
İbn Sa’d, Tabakat, I/174

7
kënaqur prej tij). Pasi u hodh short doli pikërisht ky emër. Çështja ishte zgjidhur tashmë në një
mënyrë të pranueshme për të gjithë.

Gëzimi historik në Medine

Medineja po jetonte ditët më të gëzueshme. Rrugët e saj nuk kishin përjetuar deri sot ditë
kaq të lumtura. Njerëzit shprehnin gëzimin duke thënë “Erdhi Rrasulullahu! Erdhi Rrasulullahu!
(paqja qoftë mbi Të)”. I dërguari i Zotit ecte me një modesti të theksuar drejt shtëpisë ku do të
qëndronte. Ndërkohë vajzat e fisit Nexhar kishin dal jashtë për të përshëndetur Rrasulullahun
dhe nën shoqërimin e defit shprehnin dashurinë dhe mirënjohjen duke thënë: “Ne jemi vajzat e
Nexharit! Sa mirë të jeshë komshi me Rrasulullahun!”.

I dërguari i Zotit nuk e la pa e vlerësuar sjelljen e tyre. Menjëherë ndaloi, u kthy drejt
atyre dhe i pyeti: “A më doni mua?” “Po, o i dërguari i Zotit” i thanë njëherazi. Pas kësaj
përgjigjeje i dashuri i Zotit tha: “Pasha Allahun edhe une ju dua ju” dhe këtë e përsëriti 3 herë. 15

Në shtëpinë e Ebu Ejub el-Ensarit

Pasi i dërguari i Zotit hyri në shtëpi, qëndroi ulur për tu qetësuar. Gjatë kësaj kohe ata që
kishin dëshirë të merrnin mysafir në shtëpi Rrasulullahun gjetën mundësinë të vraponin drejt
shtëpisë së Ebu Ejubit për të qerasur të dërguarin e Zotit. E para prej tyre ishte nëna e Zejd ibni
Thabitit e cila shkoi bashkë me djalin e saj. Për këtë ditë ajo kishte pregatitur bukë me gjalp dhe
qumësht. Ky ishte ushqimi i parë që i servirej Rrasullullahut (alejhi selam) në Medinë. Zejdi ja
dha ushqimin duke i thënë se nëna e tij e kishte pregatitur enkas për Ty. Ndërsa rrasulullahu
(alejhi selam) i bëri dua duke thënë: “Allahu e ktheftë në bereqet për ty dhe nënën tënde”. Më
pas thërriti edhe shokët dhe ushqimin e hëngrën bashkë. Ndërkohë pa mbyllur derën mirë Zejdi,
vjen Sad ibni Ubade me një tas me ushqim. Kjo garë qerasjesh midis sahabësh zgjati përgjatë
shtatë muajsh ku tre, katër sahabe në ditë dërgonin ushqim.16

Shtëpia e Ebu Ejubit (r.a) ishte dy katëshe. I dërguari i Zotit dëshironte të qëndronte në
katin e parë, ndërsa Ebu Ejubi iu lut të kalonin në katin e dytë sepse nuk mund të jetonte i qetë
duke ecur në majë të gishtave për të mos bërë zhurmë dhë të shqetësonte të dërguarin e Zotit.
Ndërkohë që natën e parë u ngrit për të fal namaz tehexhudi por duke menduar se po qëndronte
mbi kokën e Rrasulullahut (a.s) u ndal në një cep të dhomës dhe ashtu qëndroi deri në mëngjes.
15
Semhudî, Vefau’l-Vefa, I/451
16
İbn Sa’d, Tabakat, I/173

8
Të nesërmen i drejtohet Rrasulullahut (a.s) me insistim duke i thënë: “O i dërguari i Zotit, unë
nuk mund të qëndroj në asnjë cep të katit të dytë duke menduar se poshtë këmbëve të mia je ti.”
Pas kësaj Ebu Ejubi zbriti në katin e parë.17

I dërguari i Zotit qëndroi plot shtatë muaj në këtë shtëpi deri sa u ndërtua dhoma e tij
pranë mesxhidit Nebevi. Gjatë kësaj kohe Ebu Ejubi (r.a) tregon një kujtim që kishte jetuar me
Rrasulullahun (a.s): “Një herë i ofrova ushqim në të cilin kishte qepë dhe hudhra. Pas pak i
dërguari i Zotit na e ktheu ushqimin pa e prekur fare. Ky veprim na kishte bërë përshtypje dhe e
pyetëm se mos vallë kishim gatuar ushqim jo të mirë. Ai (a.s) tha:”Unë në të mora aromë qepe
dhe hudhre prandaj nuk e hëngra. Unë gjithmonë jam në kontakt me Zotin tim ndërsa ju mund ta
hani atë ushqim.” Pas kësaj përgjigje u rehatuam dhe e hëngrëm vetë atë ushqim. Ndërsa
Rrasulullahut nuk i dërguam herë tjetër nga ai ushqim. ”18

Konkluzion

Në betimin e Akabes u dha fjala nga Ensarët që do ta ruanin, strehonin dhe ushqenin të
dërguarin e Zotit. Në këtë mënyrë fjala ishte mbajtur dhe Rrasulullahu (a.s) u mbrojt nga armiqt
dhe ishte në një vend të sigurt. Tashmë pranë tij kishte njërëz që e ruanin dhe kujdeseshin si për
vetet dhe familjet e tyre. Ditën e vështira të Mekes kishin ngelur pas. Në jetën e Tij dhe në
historinë Islame po fillonte një epokë e re. Drita e Islamin që donin ta mbysnin në Meke tashmë
kishte kaluar në qytetin e ndritur të Medines. Me ardhjen e kësaj drite dhe me ardhjen e
përfaqësuesit të fundit të saj, këtij qyteti i ishte ndryshuar emri dhe misioni. Tashmë ai quhej
“Medinetu Rrasul - Qyteti i Rrasulullahut” ose “Medinei Munevvere - Qyteti i Ndritur.” Për këtë
arsye ky qytet me kalimin e kohës, sipas fjalëve të ndritura të dërguarit të Zotit mori dhe epitete
te tjera si “vendi i besimit, vendi i hixhretit dhe kubeja e Islamit.”

EDUKIMI I FËMIJËVE NËN DRITËN E HADITHEVE

Edukimi është procesi që sjell ndryshime pozitive në sjelljet e individit në mënyrë të

sistemuar. Ky ndryshim ndodh në mendje, ndjenja dhe në veprime. Nga kjo pikëpamje, edukimi
duhet të ndikojë në kokë, zemër dhe trup.

17
Semhudî, Vefau’l-Vefa, I/454

18
İbn Hişam, I/110

9
 Gjatë kohës së profetit Muhamed (s.a.s) është zhvilluar një aktivitet edukues që nuk është
arritur në asnjë periudhë tjetër, dhe nga askush tjetër. Duke pasur parasysh momentin e fillimit të
profetësisë dhe gjendjen e atëhershme popullit që Ai (s.a.s.) edukoi, po të analizohet niveli që
arritën këta njerëz si rezultat i edukimit, do të kuptohet fare mirë suksesi që kishte Profeti (s.a.s.).
Po ashtu, mund të themi se niveli i arritur është edhe një argument i profetësisë së Tij (s.a.s.).

Profeti (s.a.s.) në një kohë të shkurtër prej 23 vjetësh, kishte arritur të bënte ndryshime
rrënjësore dhe kishte lenë një ndikim shumë të madh në njerëz, aq sa ndikimi i tij vazhdon edhe
sot dhe do të vazhdojë deri në ditën e gjykimit. Ashtu si në periudhën që Ai jetonte, edhe sot
myslimanët e duan me zemër Atë (s.a.s.) dhe janë të lidhur fort pas principeve të sjella nga Ai.
Këtë nivel bindjeje e lidhje, nuk e ka arritur askush tjetër përgjatë gjithë historisë së njerëzimit.

Ai, me lejen e Allahu pati arritur që nga një popull që i groposte vajzat e tij të gjalla, të
nxirrte njerëz që kujdeseshin edhe për milingonat kur ecnin në tokë. Ai (s.a.s.) i pati ndryshuar
shumë vese të këqija të njerëzve dhe i pati sjellë ata njerëz në nivelin e të qenit mësues për gjithë
njerëzimin nga ana morale e shpirtërore. Një revolucion që pati sjellë ndryshime në mendjet,
zemrat, shpirtrat, në ndjenjat e mendimet njerëzve. Njerëzit i pati nxjerrë nga bataku i injorancës
në më të lartët e të lartëve. Po të shohim në ditët e sotme, pavarësisht përpjekjeve të shumta të
shkencëtarëve për parandalimin e një vesi të keq siç është duhanpirja, nuk është arritur ndonjë
rezultat i kënaqshëm. Kjo tregon edhe një herë madhësinë e revolucionit të kryer nga Profeti
Muhamed (s.a.s.).

Vallë, ç'ishte ajo që e bëri të mundur që Profeti (s.a.s.) të bënte një revolucion të tillë dhe
të kishte ndikim kaq të madh tek njerëzit? Cila ishte urtësia që njerëzit u lidhën në këtë masë me
Atë dhe ju bindën? Ç'ishte e fshehta që këta njerëz të zhytur në injorancë, arritën një zhvillim
kaq të madh në dije e dituri, në moral e edukatë? Për t'ju përgjigjur këtyre pyetjeve duhet të kemi
parasysh gjithë jetën e Profetit Muhamed (s.a.s.).

para së gjithash, Profeti (s.a.s.) ishte mbështetur në një force Hyjnore. Ky ishte një nga
faktorët më të rëndësishëm të ndikimit të Tij. Morali i Tij ishte Kurani Famëlartë. Ai ishte
dërguar për të qenë edukator, dhe kështu gëzonte cilësitë më të larta të një edukatori. Ai ishte i
drejtë dhe i besueshëm. Ishte i dashur dhe i mëshirshëm me njerëzit. I afrohej njerëzve me
respekt e dashuri, me mëshirë e dhembshuri. I kryente nevojat e tyre e gjendej pranë tyre në kohë

10
të vështira. Ishte modest e tolerant me njerëzit. Sillej me drejtësi, nuk bënte dallime mes
njerëzve.

Si një edukues, Krenaria e Njerëzimit (s.a.s.) ashtu ishte shembull me sjelljet e Tij, ishte
ndriçues e mendjeve e zemrave me fjalët e Tij. Sepse Ai, ishte në majën e artit të komunikimit,
fliste qartë e pastër, i përsëriste disa fjalë që njerëzit ta kuptonin më mirë. Fliste sipas nevojave
dhe niveleve të njerëzve. Nuk e zgjaste të folurën pa nevoje, fliste në mënyrën më elokuente.
Nuk fliste për gjëra që nuk i bënte, e ato që i fliste i bënte duke i jetuar. Ndonjëherë ja tërhiqte
vëmendjen bashkëbiseduesit me pyetje dhe i drejtonte atje ku duhej. Për çdo gjë fliste, bëhej
shembull për njerëzit me vepra. Për ta ilustruar me shembuj metodën e Tij edukuese, do të
analizojmë ngjarjen e Rrafi b. Amrit.

Ngjarja e Rrafi b. Amrr (r.a)

Rafi b. Amrr ishte akoma një djalë i vogël. Një ditë, në Medine i kishte gjuajtur me gurë
hurmës së një sahabiu. Pronari i tokës e mori djalin e vogël dhe e çoi te Resulullahu (s.a.s.). Ai
donte që Profeti (s.a.s.) ta dënonte djalin e vogël. I Dërguari i Allahut (s.a.s.) e pyet:

-Bir, pse i gjuajte me gurë hurmës?

-Isha i uritur, prandaj i gjuajta hurmës me gurë,- ia ktheu djali.

-Mos i gjuaj më hurmave me gurë, por merr nga ato që kanë rënë në tokë,- i tha Profeti
(s.a.s.). Duke ja ledhatuar kokën, Profeti (s.a.s.) u lutë për të: "Zoti im, ngope këtë".19

Kjo ngjarje e shkurtër përmban shumë principe rreth edukimit të fëmijëve, të cilat mund
t'i shqyrtojmë si më poshtë:

1. T'i qasesh çështjes me dashuri dhe mëshirë

Brumi i edukimit është dashuria dhe mëshira. Edukimi duhet përçojë respekt dhe duhet
bërë me dashuri. Veçanërisht për fëmijët dashuria është shumë e rëndësishme. Ata kanë më
shumë nevojë,për dashuri. Ata rriten dhe edukohen me dashuri. Fëmija lidhet me personin që i
fal dashuri, e dëgjon atë dhe përpiqet të jetojë si ai. Për këtë arsye, një nga prioritet e edukimit
duhet mësimi me dashuri.

19
Tirmidhi, Buju’, 54; Ibn Maxhe, Tixharet, 67.

11
 Krenaria e Njerëzimit iu afrua të gjithë njerëzve me dashuri dhe përqafoi të gjithë
njerëzit. Profeti (s.a.s.) ishte më i dashur ndaj fëmijëve dhe i trajtonte ata me dashuri. Rrafi b.
Amr (radijallahu anhu) është një nga shembujt e mirë të kësaj. Edhe pse djali u soll si fajtor,
Profeti (a.s) nuk ishte absolutisht i zemëruar e ndëshkues, por pavarësisht gjithçkaje ishte i
dhembshur. Ai iu drejtua djalit "I dashuri im", duke i ledhatuar kokën dhe me mirësjellje.

2. T'i dëgjosh fëmijët, të futesh në botën e tyre

Për të kuptuar fëmijët, është e nevojshme t'i dëgjoni ata dhe të futeni në botën e tyre. Ata
kanë një botë krejt tjetër. Ekzistojnë një numër emocionesh dhe karakteristikash që ata kanë, në
varësi të moshës së tyre. Mendja e tyre nuk mund të masë dhe peshojë plotësisht gjithçka. Në
këtë rast, gjëja që duhet bërë është t'i njohësh ata shumë mirë dhe të marrësh parasysh mendimet
e ndjenjat e tyre. Shumë prindër thonë se nuk mund ta kuptojnë sjelljen e fëmijës, por ata kurrë
nuk i dëgjojnë ata për të kuptuar.

Në rastin e Rrafi b. Amrit (radijallahu anhu), Profeti ynë (a.s) e pyet pse e kishte kryer atë
veprim para se të thoshte diçka dhe e bën djalin të flasë. Djali thotë se ai i gurëzoi hurmat për
ushqim. Sigurisht, është e nevojshme të mirëpresim një fëmijë të uritur për të bërë një gjë të tillë
për të ngopur stomakun e tij. Fëmija mund të mos jetë i vetëdijshëm për gabimin që ka bërë. Në
një situatë të tillë, është shumë e rëndësishme të kuptoni qëllimet dhe mendimet e fëmijës.
Çfarëdo që të bëjnë fëmijët, ne duhet t'i dëgjojmë ata para se të marrim vendimin tonë. Ne duhet
të futemi në botën e tyre dhe të përpiqemi t'i kuptojmë ata.

3. T'u tregosh alternative

Një nga gabimet më të zakonshme të cilat bëjnë nënat dhe baballarët është të vendosin
vazhdimisht ndalime dhe të ngushtojnë gamën e lëvizjes së fëmijës. Sigurisht, fëmija duhet të
paralajmërohet përpara disa gabimeve dhe t'i shpjegohen anët negative. Nuk është e drejtë të
heshtësh përpara gabimeve të fëmijës. Por, që të jetë më e pranueshme për ta, duhen shtruar
alternativave kundrejt ndalimeve. Nëse një alternativë nuk mund të sillet, fëmija mund të
vazhdojë sërish gabimin që bëri. Sepse ai mund ta ketë të vështirë të gjejë një mënyrë tjetër
kënaqësie në këtë drejtim. Këto alternativa duhet të ofrojnë mënyra të ndryshme kënaqësie për
fëmijët krahas ndalimit.

12
 Një parim i rëndësishëm në edukim për të vendosur ndalesa për fëmijët është edhe sjellja
e alternativa. Nuk është e drejtë të ngushtohet hapësira e lëvizjes duke i thënë fëmijës "mos e
bëj", "mos e bëj këtë". Ndalohen vazhdimisht gjëra si prekja, vizatimi, vrapimi e kërcimi. Por,
fëmija ka nevojë të veprojë ashtu si ja kërkon mosha e tij. Ngushtimi i rrezes së lëvizjes mund të
ndikojë negativisht në zhvillimin e fëmijës. Ndërsa i imponon fëmijës ndalime, gjithashtu duhet
t'i tregosh se çfarë mund të bëjë si një alternativë. P.sh. Duhen ofruar alternativa të tilla si "mos
vizatoni muret, por ju mund të vizatoni çfarë të doni në letër", "Mos vraponi në sallë, por mund
të vraponi nëpër korridor", "Mos e shikoni atë filmin, por ju mund ta shikoni këtë film".

Në rastin e Rrafi b. Amrit (r. a), Profeti (a.s.), pasi dëgjoi fëmijën, thotë se ajo që bëri
ishte gabim dhe se nuk duhej ta bënte atë, por Ai menjëherë i tregon alternativën: "Mos i gjuaj
me gurë hurmat, por mund të hash ato që bien vetë në tokë". Pyes veten se sa efektive do të ishte
nëse i thoni një fëmije të uritur të mos i prekë hurmat. Fëmija duhet të ushqehet në një farë
mënyrë. Pra, duhet t'i tregojë fëmijës një mënyrë për të ushqyer, domethënë një alternativë.

Thjesht duke thënë "mos" nuk është zgjidhje përballë rreziqeve dhe veseve të dëmshme
që i rrethojnë fëmijët sot. Duhet të dalë me alternativa ndaj tyre. Në vend që t'i thoni "mos shko
në kinema, shiko televizion", ata duhet të gjejnë filma dhe dokumentarë alternativë që mund të
shikojnë fëmijët. Në vend që t'u thonë fëmijëve "mos shkoni këtu dhe atje", ata duhet të
përgatisin mjedise ku mund të shkojnë dhe të formojnë rrethin e dëshiruar të miqve. Përveç
edukimit të fëmijëve tanë në familje, ne gjithashtu duhet të kërkojmë mënyra për t'i mbrojtur ata
në shoqëri.

4. Të lutesh për fëmijët

Lutja i jep mesazh fëmijës që ai të kthehet tek Allahu për çdo çështje dhe të kërkojë
gjithçka prej Tij. Njeriu duhet të kërkojë nga Allahu gjithçka që i nevojitet dhe t'i drejtohet Atij.
Pasi një person të ketë kryer detyrat e tij, ai duhet ta referojë punën e tij tek Allahu e të kërkojë
ndihmën e Allahut. Në edukimin fetar të një fëmije, të rriturit duhet t'i tregojnë fëmijës kur dhe si
të lutet kur të vijë koha.

Në të njëjtën kohë, edukatorët dhe prindërit duhet t'i luten Zotit që ta edukojë fëmijën
mirë. Ai duhet të presë që fjalët të jenë të efektshme dhe të arrijnë një rezultat nga Zoti. Është
shumë e rëndësishme që prindërit të luten për fëmijët e tyre. Sepse lutja e nënës dhe babait ndaj
fëmijës së tij pranohet. Nëse një nënë dhe baba luten për fëmijës e tyre sinqerisht, kjo lutje do të

13
jetë më e pranueshme. Në incidentin e mësipërm, Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) e dha këtë
mesazh duke u lutur dhe demonstron rëndësinë e lutjes me veprimet e tij.

5. Prekja fizike

Është si shpërblim për fëmijën të përkëdhelet nga një i rritur ose të jetë në ndonjë formë
të kontaktit fizik. Ky kontakt mund të jetë në formën e përkëdheljes së kokës ose faqeve,
ledhatimin e shpinës, përqafimin, puthjen apo mbajtjen e dorës. Fëmija e kupton që ai është i
dashur me një prekje të tillë dhe ndjen afërsinë e personit që e prek atë. Në të njëjtën kohë, ai
ndihet i sigurt, kupton se është i mbrojtur nga personi që e prek dhe kupton se nuk është vetëm.

Kontakti fizik është gjithashtu shumë i rëndësishëm për sa i përket komunikimit ndër-
njerëzor. Prekja dhe kontakti fizik konsiderohen si mjete komunikimi joverbale. Me një kontakt
të tillë, personi mund të shprehë ndjenjat e tij më lehtë. Prekja është shumë e rëndësishme,
veçanërisht për zhvillimin e fëmijëve, dhe është gjithashtu një nevojë psikologjike për ta. Disa
studime zbulojnë se fëmijët që nuk janë të dashur dhe të përkëdhelur shfaqin disa sëmundje
mendore.

Prekja i jep një personi mesazhin se "ju jeni të rëndësishëm për mua", "unë jam me ju,
nuk do t'ju lë vetëm". Asnjë fjalë nuk është aq efektive për të dhënë një mesazh të tillë sesa
prekja. Mund të jetë më efektive që një baba ose mësues të ledhatojë kokën e fëmijës me butësi
sesa të flasë me orë të tëra. Prindërit dhe mësuesit nuk duhet të kënaqen duke shprehur dashurinë
e tyre për fëmijët vetëm me fjalë. Është e nevojshme të shprehin dashurinë e tyre për ta duke e
prekur, duke i ledhatuar kokën dhe faqet ose duke i përkëdhelur shpinën. Prekja do të zbulojë
ndjenjat që nuk mund të shprehen me fjalë.

Konkluzioni

Një nga arsyet që Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) ndikoi tek njerëzit dhe bëri ndryshime
të mëdha tek ata është se ai i zbatoi shumë mirë metodat dhe parimet e edukimit. Metoda dhe
parimet e tij nuk janë të kufizuara në disa çështje të përmendura më lart. Kur shikojmë jetën e të
Dërguarit të Allahut (a.s.), mund të shohim se ajo është një burim shumë i pasur për sa i përket
arsimimit të fëmijëve. Për të dhënë një shembull për aktivitetet edukative, jeta e Profetit tonë
(paqja qoftë mbi të) duhet të shqyrtohet me kujdes dhe të vlerësohen parimet që mund të hedhin
dritë mbi sot.

14
 RËNDËSIA E KONSULTIMIT DHE KOMUNIKIMI NË FAMILJE

Një disiplinë e rëndësishme që duhet përmendur në komunikimin e shëndetshëm brenda

familjes është edhe konsultimi. Konsultimi është praktika e shqyrtimit të një çështjeje midis
palëve, në mënyrë që të merret vendimi më i duhur. Qysh herët e deri më sot, vendimet e marra
në mënyrë të njëanshme pa marrë parasysh edhe nevojat e palës tjetër, e kanë dëmtuar rëndë
komunikimin e shëndoshë brenda familjes. Për tu ruajtur nga këto rreziqe, dhe për të sjell në
vend të drejtat e të jetuarit bashkë, është e mundur vetëm me anë të konsultimit.

Kurani urdhëron konsultimin

Kur përmenden cilësitë e besimtarëve në Kuran: "Edhe ata që i përgjigjen thirrjes së

Zotit të tyre dhe e falin namazin rregullisht dhe ata që konsultohen mes vete për punë të
përbashkëta"20, tregohet rëndësia që ata i japin konsultimit. Përmendja e principit të konsultimit
si një cilësi midis cilëve të besimtarëve siç janë besimi, dorëzimi, adhurimi dhe shpenzimi në
rrugën Allahut, tregon qartë rëndësinë që ka konsultimi në jetën personale, familjare, shoqërore
dhe administrative. Po ashtu, midis ajeteve që zbritën pas tronditjes në luftën e Uhudit, është
edhe ajeti që i drejtohet Profeti (s.a.s) dhe i thotë: "e konsultohu me ta në të gjitha çështjet, e
kur të vendosësh, atëherë mbështetu në Allahun, se Allahu i do ata që mbështeten" 21,
pavarësisht asaj që ndodhi, edhe në çastet më të vështira tregohet se zgjidhja me e saktë është
konsultimi.

Për rrjedhojë, si ata që ndodhen në pozicione drejtuese edhe vartësit e tyre urdhërohen që
t'i organizojnë punët e tyre me konsultim. Kështu që, ashtu siç nuk mund të quhen besimtarë të
vërtetë ata të cilët nuk e praktikojnë konsultimin, po ashtu edhe ato familje apo shoqëri që nuk e
praktikojnë konsultimin nuk mund ta arrijnë lumturinë e vërtetë.

I Dërguari i Allahut (s.a.s.) ishte njeri i konsultimit

Pa asnjë mëdyshje se njeri që e zbatonte më së tepërmi urdhrin për konsultim, ishte i

Dërguari i Allahut (s.a.s.). Ebu Hurejre tregon ndjeshmërinë e Tij në këtë çështje: "Nuk kam parë
dikë tjetër që të konsultohet aq shumë me shokët e tij sa i Dërguari i Allahut" 22. Ai (s.a.s.) si në
Meke, ashtu edhe në Medine në çështjet për të cilat nuk kishte revelatë hyjnore, konsultohej me

20
Shura, 38,
21
Ali Imran, 159.
22
Tirmidhi, Xhihad 34 (1714).

15
shokët e tij dhe ata i këshillonte që të vepronin në këtë formë. Për shembull, për të treguar
rëndësinë e konsultimit në çështjet administrative thotë: "Nëse do të urdhëroja emërime pa marrë
mendimin e myslimanëve, do të emëroja Abdullah b. Mes'udin"23.

Profeti (a.a.s.) duke vënë theksin tek qetësia, begatia dhe siguria që i sjell konsultimi
individit, familjes dhe shoqërisë thotë: "Kur drejtuesit tuaj të jenë prej të mirëve prej jush, kur të
pasurit tuaj të jenë bujar, dhe për aq kohë sa punët do t'i kryeni me konsultim, qëndrimi mbi tokë
(pra jeta) është më e dobishme për ju se qëndrimi poshtë saj" 24. Për rrjedhojë, Profeti (s.a.s) duke
pasur parasysh të mirat që përfiton shoqëria nga konsultimi, është përpjekur që çdo çështje ta
zgjidhë me anë të konsultimit.

Ai (s.a.s) e këshillonte konsultimin edhe para martesës

Feja islame, për të garantuar një komunikim të shëndetshëm dhe për të garantuar qetësi e
harmonitet në familje, ka këshilluar konsultimin në jetën familjare para e pas martese. Profeti
(s.a.s) ka vendosur një rregull të përgjithshëm duke thënë: "Në çështjet që kanë të bëjnë me ju,
konsultohuni me gratë".25 Sepse, në çështjet që kanë të bëjnë me gratë, janë ato që i dinë më mirë
gjendjet e tyre dhe që mund të japin vendimin më të përshtatshëm. Në vendimet që merren pa u
pyetur ato, në shumicën e rasteve burrat do të gabojnë. Në këtë kornizë Profeti (s.a.s) është
shprehur rreth martesës së vajzave kështu: "Për vajzat konsultohuni me gratë" 26. Pra, ka kërkuar
që të konsultohemi me gratë, sepse nënat janë ato që i njohin më mirë vajzat e tyre. Të mos
konsultohesh me ato për një çështje kaq të rëndësishme në jetën e njeriut siç është martesa, do të
shkaktonte probleme të mëdha në emër të familjes.

Konsultimi në jetën familjare të Profetit (s.a.s)

Po të shohim me kujdes jetën e Profetit (s.a.s), do të vërejmë se Ai konsultohej në çështjet

familjare me bashkëshortet e Tij. Në fakt, Ai (s.a.s) nuk kishte nevojë për mendimin dhe opinion
e tyre, sepse Ai ishte i mbështetur me revelatë hyjnore. Por, Ai dëshironte që ta mësonte popullin
e Tij, dhe që bashkëshortet e tij të formoheshin. Në të kundërt me atë çka ndodhte deri në atë
ditë, Profeti (s.a.s) i dha gruas një pozitë shumë të lartë në familje. I Dërguari i Allahut (s.a.s) e
filloi këtë praktikë nga familja e Tij.

23
Ahmed b. Hanbel, Musned, I/76.
24
Tirmidhi, Fiten 78 (2266).
25
Ahmed b. Hanbel, Musned, II/97.
26
Ebu Davud, Nikah 23 (2095).

16
 Konsultimi me Hatixhen (r.a)

Kur ishte diskutuar çështja e martesës së Profetit (s.a.s) me Hatixhen (r.a), Ai e pati marrë
vendim duke u konsultuar me ungjin e Tij, Ebu Talibin. Kështu Ai (s.a.s) i pati hedhur themelet e
martesës mbi konsultimin. Përsëri kur i erdhi revelata e parë, sapo zbriti nga Hira, Ai ia rrëfeu
Hatixhes atë që kishte përjetuar dhe u konsultua me atë. Pasi e dëgjoi bashkëshortin e saj,
Hatixhja duke treguar një largpamësi të pashoqe i tha: "Mos u shqetëso! Allahu asnjëherë nuk do
të humbasë ty. Sepse Ti i ruan lidhjet farefisnore, flet drejtë, dhe i ndihmon në transport ata që
nuk munden. I ndihmon të varfrit. E gostit mikun dhe i ndihmon njerëzit në çështjet e tyre të
drejta!"

Konsultimi me Ummu Selemen

Në vitin e 6-të të Hixhretit Profeti (s.a.s) kishte ardhur bashkë me 1400 sahabe deri në
Hudejbije, për të kryer umre në Meke. Edhe pse i ishin afruar Mekës në një largësi prej 25 km,
politeistët mekas nuk i kishin lejuar që ta vizitonin Qaben dhe për më tepër të dyja palët kishin
arritur një marrëveshje për këtë. Por, marrëveshja e Hudejbijes ishte shumë e rëndë për
myslimanët. Aq sa, askujt nuk i kishte mbetur derman për të lëvizur. Ndërkohë që Profeti (s.a.s) i
kishte urdhëruar që të thernin kurbanet dhe t'i hiqni ihramet që kishin veshur. Por sahabet, me
mendimin se mos ndoshta ndodh ndonjë ndryshim në këtë vendim e vonuan pak sjelljen në vend
të këtij urdhri. Profeti (s.a.s) e kishte përsëritur edhe njëherë urdhrin por sahabet prisnin me
shpresë.

Profeti (s.a.s) sapo e kuptoi këtë situatë, u fut në çadrën e tij dhe u konsultua me nënën
tonë, Ummu Seleme. Kjo zonjë largpamëse, foli vetëm për t'i dhënë të drejtën që i takon
konsultimit. Sepse, edhe ajo e dinte që Profeti (s.a.s) nuk kishte nevojë për fjalët e saj. Profeti
(s.a.s) donte që t'i mësonte popullit të Tij rëndësinë e konsultimit.

Ummu Seleme i thotë Profetit: "O i Dërguari i Allahut! Mos e përsërit më urdhrin, se
ndoshta nuk e zbatojnë dhe humbasin. Ti there kurbani Tënd dhe hiqe ihramin pa u thënë gjë
atyre. Kur ta shohin që urdhri ishte i prerë, do të të binden Ty." Dhe Profeti kështu veproi. Ai
sapo theri disa kurbane edhe sahabet filluan të thernin kurbanet e tyre.

17
 MËNYRA E DEBATIT DHE KOMUNIKIMI NË FAMILJE

Prej faktorëve që e pengojnë komunikimin brenda familjes në ditët e sotme janë edhe
polemikat e kota e pavlerë. Debati, pavarësisht se në plan të parë mund të duket jo i dëmshëm
dhe i logjikshëm apo si një faktor i pazëvendësueshëm i komunikimit, nëse nuk zhvillohet
komfort rregullave, me kalimin e kohës mund ta zbehë dashurinë dhe respektin për sho-shoqin.
Fatkeqësisht në shumë raste duke qenë se kjo situatë nuk kalohet me sukses, debati më tepër se
dobi, sjell dëme. Kështu që, çiftet që pretendojnë të kenë komunikim më të frytshëm duke
debatuar, me kalimin e kohës ftohen dhe largohen nga njëri-tjetrit. Me kalimin e kohës duke mos
e vënë re dëmin që i sjell debati atyre dhe familjes, bashkëshortët fillojnë të kërkojnë fajtorë të
tjerë duke pyetur "Mos vallë na ka bërë dikush magji?" apo "Mos e kanë marrë nazar
marrëdhënien tonë?". Në fakt, faji nuk është jashtë, është brenda, dhe pikërisht ata vetë janë
fajtorët. Ajo që nuk njeh asnjë parim në debat apo edhe pse i njeh i lë mënjanë, është egoja e
njeriut.

Që debati apo diskutimi të japë frytet të cilat priten prej tij dhe që të ruhemi prej dëmeve
të tij, duhen ndjekur disa parime të cilat mund t'i shtjellojmë si më poshtë:

Vetëdija që vendimi i fundit do të jepet para Allahut

Si në çështjet familjare apo edhe në çështje të tjera jashtë saj, diskutimet duhen bërë me
ndjenjën e ihsanit (të veprosh sikur e sheh Allahun, edhe pse nuk e sheh Ai të shikon ty). Sepse
Allahu mbikëqyr çdo situatë të robërve të Tij. Çdo çështje për të cilën debatohet, çdo çështje që
nuk ka dakordësi midis palëve do të sillet në praninë e Allahut (xh.sh) ditën e kiametit. "Me të
vërtetë, ti do të vdesësh, e me të vërtetë edhe ata do të vdesin. E pastaj, në Ditën e gjykimit,
te Zoti juaj do të polemizoni."27 Kur zbret ky ajet, Zubejr b. Avam (r.a) e pyet të Dërguarin e
Allahut (s.a.s.):

-O i Dërguari I Allahut, çështjet që kemi diskutuar në këtë botë, polemikat e debatet

ndryshme, a përsëriten sërish ditën e kiametit?

-Po,- i thotë i Dërguari i Allahut.

-Atëherë, situata qenka shumë e vështirë,28-thotë Zubejr b. Avam (r.a). Kështu që, duhet
pasur kujdes që kur debatojmë rreth një çështjeje mos të sillemi egoist për të mbrojtur
27
Surja Zumer, 30-31.
28
Tirmidhi, Tefsir 40; Ahmed b. Hanbel, Musned, III/21.

18
pretendimin tonë, pa parë se si është e vërteta. Të mos shkojmë në botën tjetër me cënime të të
drejtave të të tjerëve pa e vënë re.

Në të kundërt, kushdo që flet, flet pa ndjerë asnjë lloj përgjegjësie dhe e dëmton
komunikim. Kurani famëlartë duke na paraqitur një shembull nga epoka e lumturisë, na jep një
shembull të vyer në këtë çështje:

Eus b. Samit, që ishte nga ensarët, një ditë nxehet me gruan e tij, Haule b. Salebe dhe i
thotë: "Shpina jote është për mua si shpina e nënës time". Pa kaluar shumë, ai bëhet pishman për
këtë veprim. Por, Haule nuk mund ta pranonte këtë krahasim, i cili binte ndesh me traditën e asaj
kohe. Ky krahisim në atë kohë nuk kishte kuptim tjetër veç divorcit. Ajo nuk donte që t'i
shkatërrohej foleja familjare. Si përfundim e gjen zgjidhjen duke ia treguar të Dërguarit të
Allahun ngjarjen me të gjitha detajet e saj. Ajo u shpreh se e kishte kaluar rininë në shërbim të
burrit të saj, i kishte dhënë shumë fëmijë atij, dhe se kërkonte që Profeti (s.a.s.) t'i gjente një
zgjidhje për të mos u ndarë nga burri pas krahasimit që ai kishte bëre, krahasim ky që në atë
kohë ishte i ekuivalent me divorcin. Profeti (s.a.s.) i thotë që gjykimi për këtë çështje vazhdon të
jetë i njëjtë dhe që nuk ka zbritur revelatë e re për këtë çështje. Haule këmbënguli shumë për të
treguar se sa e rëndë ishte situatë për të, por nuk arriti ta merrte përgjigjen që priste.

Kur e kuptoi që këmbëngulja nuk kishte ndonjë dobi, u tërhoq në një cep dhe filloi t'i
lutet Allahut: "Zoti imi! Jam shumë e vetmuar. Kjo ndarje më bën të vuaj së tepërmi. Kam fëmijë
të vegjël, nëse i lë që të jetojnë me të atin e tyre do të vuajnë shumë, nëse i marr unë do të vuajnë
urie. Po ta paraqes Ty gjendjen time. Më shpëto nga kjo vështirësi. Zbriti një revelatë të
Dërguarit tënd!" Pak pasi Haule e përfundoi duanë, filloi të zbriste një ajet. Profeti (s.a.s.) e
thërret Haulen, i lexon asaj ajetin e zbritur dhe e përgëzon që martese e saj vazhdon akoma. 29

Ajetet e zbritura për këtë çështje janë: "Vërtet Allahu i dëgjoi fjalët e asaj që bisedoi
me Ty për burrin e vet dhe që iu ankua Allahut. Allahu dëgjon bisedat tuaja. Se, Allahu,
me të vërtetë, i dëgjon dhe i sheh të gjitha."30

Aishja (r.a) e cila ishte dëshmitare e kësaj ngjarjeje duke thënë: "Sa i lartë është Allahu
që dëgjon çdo zë! Ajo zonja kur po i paraqiste gjendjen e saj Allahut, fliste me aq zë të ulët sa
ishte pamundur ta dëgjoje një pjesë të fjalëve të saj." 31, në fakt me këto fjalë ajo (r.a) po
29
Ebu Davud, Talak 7.
30
Shk. Surja Muxhadele, 1-5.
31
Kurtubi, el-Xhami’ li-Ahkami’l-Kuran, IX/6440.

19
interpretonte ajetin e parë ku Allahu thotë: "Allahu, me të vërtetë, i dëgjon dhe i sheh të
gjitha."

Për rrjedhojë, ata që mendojnë se nuk i dëgjon njeri kur debatojnë mes tyre, nuk duhet ta
harrojnë asnjëherë faktin që Allahu dëgjon çdo gjë në çdo çast. Kjo do t'i kursejë atyre shumë
fjalë të padrejta e sjellje të pahijshme.

Çështja duhet paraqitur Allahut (xh.sh) dhe Profetit (s.a.s)

Një çështje që diskutohet brenda familjes, duhet para nëse është në Kuran apo në thëniet
profetike. Nëse çështja gjen zgjidhje aty, duhet braktisur debati për të mos dëmtuar marrëdhëniet
familjare dhe duhet parë si parashtrohet në Kuran apo në traditën profetike. Urdhri i Kuranit
drejtuar besimtarëve është i qartë në këtë çështje: "Betohem në Zotin tënd, se ata nuk do të
jenë besimtarë të vërtetë, përderisa mos të marrin ty për gjykatës, për ato konflikte që
ekzistojnë ne mes tyre; e pastaj, të mos ndiejnë kurrfarë dëshpërimi ndaj gjykimit tënd dhe
të të binden ty plotësisht."32 Kështu që, për një çështje që nuk biem dakord edhe pse kemi
mendimin tonë, çështja duhet t'i parashtrohet Kuranin dhe traditës profeti, duhet t'i dorëzohemi
gjykimit të Kuranit dhe synetit.

Nuk duhet të mbytemi në debat, duhet t'i dorëzohemi të vërtetës

Gjatë debateve, në të shumtën e rasteve njeriu nuk e ruan dot gjakftohtësinë dhe duke
menduar që "duhet të dal fitimtar në çfarëdo lloj forme", pa e parë nëse informacioni është i
saktë apo i gabuar e përdor si argument dhe mundohet t'ia mbyllë gojën bashkëbiseduesit apo ta
mundë atë. Ata që debatojnë një çështje mes tyre, duhet të kenë kujdes këtë detaj, nuk duhet ta
kalojnë kufirin në debat dhe nuk duhet të mbyten në egon e tyre. Profeti ynë (s.a.s.) i tërheq
vërejtjen popullit të tij në këtë çështje dhe thotë: "Atë që e urren më shumë Allahu, është ai që
gjatë debatit (për të dalë fitimtar, devijon nga e drejta) vazhdon debatin në mënyrë të ashpër." 33
Për rrjedhojë, principi që duhet ndjekur në debat nuk është triumfi, por kërkimi i së vërtetës së
bashku. Në të kundërt, nëse nuk ruhet ky princip dhe vazhdon debati, nuk përftohet ndonjë dobi
nga ky debat dhe merr gjynahe të shumta sipas shprehjes së Profetit (s.a.s.): "Njeriut i mjafton si

32
Surja Nisa, 65.
33
Buharî, Ahkam 34; Medhalim 15; Muslim, Ilim 2 (2668) ;Neueui, Şerhu Muslim, VIII/437.

20
gjynah (edhe pse e di që nuk ka të drejtë) ta vazhdojë debatin." 34 Në situata të tilla, bashkëshortët
pa qenë të vetëdijshëm ashtu siç e humbasin sho-shoqin në këtë botë, duke u futur në gjynahe
bëjnë që të humbasin edhe në jetën e pasme. Për rrjedhojë, rruga për të fituar këtu dhe në jetën e
pasme është të mos të këmbëngulësh në gabim dhe kur e drejta del në pah ta pranosh atë, nëse
është nevoja t'i kërkosh falje atij që ka të drejtë apo nëse është cënuar e drejta e robit t'i kërkohet
që t'ia bëj hallall.

Në debat esencial është pajtimi

Kur debatohen çështjet brenda familjes, një prej pikave që duhen pasur kujdes është edhe
pajtimi. Masa që na jep Kurani në debat, veçanërisht në ato familjare është edhe principi:
"Pajtimi është më i dobishmi."35 Bashkëshortët kur debatojnë rreth diçkaje, duhet të kenë si
qëllim që të bashkohen në një pikë, edhe nëse nuk e arrijnë dot këtë, duhet t'i lenë gjithmonë një
derë hapur pajtimit. Të mos kapen pas egos së tyre dhe ta shohin sho-shoqin si dy armiq që nuk
do të pajtohen asnjëherë. Sepse, në martesë gruaja dhe burrin nuk janë konkurrent e as armik i
njëri-tjetrit, por janë palë dhe vëllezër. Kuvendet e diskutimit nuk janë fushëbeteja dhe
bashkëshortët nuk janë armiq të pozicionuar në dy fronte të kundërta. Si natyrë njerëzore, nëse
përbrenda iu lindin ndjenja armiqësore, duhet të sjellin ndërmend vëllazërinë dhe marrëdhëniet
mes tyre. Duhet të veprojnë sipas këtij rregulli që ka vendosur i Dërguari i Allahut (s.a.s.): "Nëse
kërkon armik, armiku yt më i ashpër është ai që ndodhet midis dy anëve të tua, nefsi (egoja)." 36
Komunikimi me njëri-tjetrin duhet të jetë gjithmonë në linjën e vëllazërisë, miqësisë, dashurisë,
respektit dhe pajtimit. Sepse nuk janë vetëm fjalët ato që të çojnë në një pikë të përbashkët dhe
në përqafim në fund, por janë edhe ruajtja e këtyre principeve.

Një prej principeve bazë të debatit që Profeti (s.a.s.) i kanë dhënë njerëzimit, është edhe
ky: "Duaje me masë atë që do, një ditë ai mund të bëhet armiku yt. Me atë që inatosesh, inatosu
me masë se ndoshta një ditë ai mund të bëhet miku yt."37

Të mbytesh në debat është nga hipokrizia, ndërsa ta mbyllës atë sa më herët është
nga besimi.

34
Tirmidhi, Birr, 58 (1994); Darrimi, I/336 (Hadis No: 296).
35
Surja Nisa, 128.
36
Axhluni, Keshfu’l-Hafa, I/143.
37
Tirmidhi, Birr 60.

21
 Një prej rreziqeve shpirtërore që ka si parim armiqësinë dhe jo pajtimin në debat, është
edhe hipokrizia. Në plan të parë, debati pa masë mund të duket sikur nuk ka lidhje me
hipokrizinë. Por Profeti (s.a.s.) kur përmend tiparet e hipokritit, që kur flet gënjen, kur bën
marrëveshje nuk e respekton, kur premton nuk e mban fjalën, përmend edhe: "Kur futet në
konflikt devijon nga e vërteta (e tepron në armiqësi pa ndjekur asnjë lloj parimi)." 38 Për këtë
arsye Profeti (s.a.s.) thotë: "Mos u zhyt asnjëherë në debat me vëllain tënd, mos bëj shaka të
tepruara me të dhe mos i premto atij diçka që nuk e përmbush dot."39

Në të kundërt, të mos e zgjatësh debatin dhe ta përfundosh një çast e më parë, është pjesë
e besimit të sinqertë që të mos dëmtosh unitetin e vëllazërinë, dhe kjo ka shpërblim shumë të
madh siç shprehet Profeti ynë (s.a.s.): "Unë jam garant që do t'i jepet një vilë në cep të xhenetit
atij që hedh hapin e parë drejt mbylljes së debatit edhe pse ka të drejtë. Jam garant edhe që, atij të
cilit nuk gënjen qoftë edhe për shaka, do t'i jepet një vilë në mes të xhenetit. Po ashtu jam garant,
atij që është me moral të mirë, do t'i jepet një vilë në vendin më të lartë të xhenetit." 40 Për
rrjedhojë, debati më i mirë dhe më fitimprurës është ai që përfundon sa më shpejt. Nëse burri dhe
gruaja e përvetësojnë këtë princip në jetën e tyre dhe e vënë në praktikë, debatet familjare nuk do
të devijojnë nga boshti i pajtimit dhe nuk do të shndërrohen në zënka e armiqësi. Për më tepër,
ata që sillen në këtë mënyrë, në botën tjetër para se të shohin vilën që premton Profeti (s.a.s.) do
të shohin që foleja e tyre familjare është shndërruar në saraj të përjetshëm në xhenet.

Duhet të kihen parasysh edhe virtytet e bashkëbiseduesit.

Një prej reflektimeve të të qenurit i drejtë dhe i ndërgjegjshëm është përmendja e

virtyteve të mira të bashkëbiseduesit në fillim të debatit, dhe jo fokusimi në anët negative dhe
qortimi i tyre. Në të kundërt, ta fillosh debatin duke kritikuar e qortuar, do ta tensionojë
bashkëbiseduesin dhe do të verë në lëvizje egon e tij për të mbrojtur veten dhe jo të drejtën. Aq
më tepër kur fokusi i debatit nuk është vënia në pah e të metave të bashkëbiseduesit, por arritja e
një pike të përbashkët në të drejtë.

Konkluzioni

Debati edhe pse duket i dobishëm në plan të parë, nëse nuk zhvillohet duke u bazuar në
principet të cilat i përmendëm më sipër, sjell më shumë dëme sesa dobi dhe e prish komunikimin
38
Buhari, Iman 24 (34); Muslim, Kitebu Iman, 106.
39
Buhari, el-Edebu’l-Mufred, fq. 106 (394); Tirmidhi, Birr 58 (1995).
40
Ebu Davud, Edeb 8 (4800); Tirmidhi, Birr 58 (1993).

22
e shëndoshë. Nga kjo pikëpamje, ai është nga sprovat e rënda të gjuhës. Është një prej pikave ku
shejtani mund të penetrojë brenda njeriut dhe ta inkurajojë atë për armiqësi. Është një ves që
ushqen në zemrën dhe ndjenjat e njeriut mllef e urrejtje. Është ves i keq që e shkatërron ndjenjën
e sigurisë dhe besimit mes partnerëve, i ftoh ata nga njëri-tjetri, aq sa mund të çojë deri në
ndarjen e tyre. Kështu që, debati duhet zgjatur sa më pak dhe duhet të kihen parasysh principet e
përmendura më sipër. E lusim Allahun (xh.sh) që të na ruaj nga e keqja e gjuhës dhe nga debati
shterpë e pa masë!

METODA E KOMUNIKIMIT TË PROFETIT TONË (S.A.S)?

Meqenëse i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) u dërgua për tërë njerëzimin si
burim udhëzimi deri në Ringjallje, ai ishte një model në çdo fushë. Në përputhje me rrethanat, ai
ishte një predikues dhe orator i efektshëm që përshkoi zemrat, një gjykatës i drejtë në zgjidhjen e
çështjeve, një komandant fitimtar në luftime me armiqtë, një udhëheqës i fuqishëm në punët e
shtetit, një mësues efektiv dhe i dhembshur në edukim dhe një baba i mirë në familje. I Dërguari
i Allahut ndërmori një mision të rëndë. Për këtë qëllim, ai i dha rëndësi shume të madhe fjalëve
dhe sjelljeve të tij dhe siguroi që mesazhet e tij të ishin të qarta, të kuptueshme dhe efektive.

I Dërguari i Allahut deklaroi se thënia kishte një fuqi (magjike) mbresëlënëse ndaj
njerëzve. I Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) ishte më i miri i arabëve në elekuence
dhe retorikë. Ai (salallahu alejhi ue selem), kete e shpreh duke thotë: "Unë jam dërguar me
aftësinë të shpreh shumë kuptime me pak fjalë" dhe "Më i elekuenti jam une. Sepse unë jam nga
Kurejshët dhe gjuha ime është ajo e Sa'd b. Bekrit (fisit Sa'd’it).’’ Ibnu’l-Esir (vdiq 606/1209)
thotë si më poshtë për elekuencen dhe retorikën e të Dërguarit të Allahut: ‘’Pa tjeter qe për sa i
përket shqiptimit, I derguari I Allahut fjalimi ishte më i pasterti, më i drejtpërdrejtë për sa i
përket fjalëve dhe dialekteve, më i fuqishmi për sa i përket argumentimit, më i miri në aspektin e
oratories, njohesi dhe udherrefyesi me I mire. Hz. Aliu (radijallahu anh), pranon me habi se kur
mbajti fjalimin I derguari I Allahut me Benu Nehd’in, nuk e kuptoi pjesën më të madhe të saj,
dhe i Dërguari i Allahut tha, Zoti im më ka mësuar si ta përdor gjuhën (letërsinë) në mënyrën më
të bukur, unë u rrita në fisin Benû Sa'd’it. "

I Dërguari i All-llahut i njihte mirë dialektet e fiseve Arabe dhe i adresonte ato në
mënyrën që secili fis kuptonte dhe dinte. Në një prej haditheve të tij, i Dërguari i Allahut e
shpjegon këtë situatë duke thënë: ‘’Unë jam i urdhëruar të flas me njerëzit në përputhje me

23
nivelin e tyre të të kuptuarit dhe të llogjikuarit. ”Dhe Xhahizi (vdiq 255/869) e vlereson dhe thotë
për natyrën letrare të fjalëve të të Dërguarit të Allahut me pak fjale, shume kuptime dhe dhe
bukurine e shpjegimit, njesimin e dashurise me butesine, është i paster nga kontradikta e
shprehjeve ditore me fjalët e vecanta.

Hz. Aisha nena jone,per hadithet e Ebu Hurejres ne lidhje me te Dërguarin e Allahut qe I
transmetonte pa ndërprerë u shqetesua dhe u ankua te Urve b. Zubejri. Ai i tha atij se i Dërguari i
Zotit nuk i renditi fjalët e tij njëra pas tjetrës gjatë fjalës së tij. [9] Në transmetimin e Ismailit,
d.m.th. Ai thoshte fjalët veç e veç dhe ai ishte në zemrën e dëgjuesve. ”

Hz. Aishja (radijallahu anha) tha në një hadith tjetër: "Nëse dikush do t'i numëronte fjalët
e tij ndërsa i Dërguari i Allahut po thoshte diçka, ai me siguri do ti llogariste. Fjalimi i të
Dërguarit të Allahut ishte i qartë dhe të gjithë mund ta kuptonin atë lehtësisht. Ata që dëgjonin
me kujdes ndërsa fliste ai (salallahu alejhi ue selem) mund ti mesonin permendesh fjalet e tij.
Njerëzve të cilëve iu drejtonte qofshin pak ose shumë, me ta fliste me një stil elegant, natyror
dhe të sinqertë.

I Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) ne nje nga fjalimet e rralla port e gjata ne
hutben e lamtumires tregoi disa rregulla në lidhje me Islamin. Bisedat e gjata në të cilat
përshkruhen rregulla shpesh janë të mërzitshme dhe të shpërqendrueshme. Sidoqoftë, i Dërguari
i Allahut i dha rrjedhshmëri fjalimit të tij me disa stile (siç janë përsëritja, pyetja, shembulli,
retorika) dhe kështu ata që ishin të pranishëm e dëgjuan atë me vemendje.

I Dërguari i All-llahut, i cili ka stilin më të bukur të të folurit, nga ana tjetër, "Sigurisht,
Allahu Ta'ala I urren ata qe flasin sikur bagetite qe pertypin ushqimin e tyre neper goje. Ai (a.s)
urdheroi qe: ata te cilet mbajne sohbet gjate per te thene njerezit sa bukur fliska, I fruejne dhe
egzagjerojne fjalet e tyre per ti pelqyer nga te tjeret dhe qe blejne fjalore per te treguar diturine,
ata jane qe nuk I dua dhe keta ne diten e gjykimit do te jene grupi me I larget nga une, te tillet me
qellim per te folur me gjate me nje metode ekzagjerimi nuk do te priten mire dhe ka treguar qe
te tillet jane nga shejtanet.

I Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem), para se të komunikonte me njerëzit jepte

selam. Përshëndetja me selam është një nga mjetet e nderimit dhe dashurisë mes njerëzve dhe do

24
të thotë të heqësh qafe problemet e botës dhe ahiretit, ka dhe kuptimet si; të arrini saktesine,
paqen dhe shpëtimin. Kur I drejtohemi nje njëriu, ‘’Salam alejkum ”, ne te vertete i themi atij
personi:“ Shpëtimi, paqja qoftë mbi ju, ju mirëpres paqësisht, paqësisht, asnjë dëm nuk do t'ju
vijë nga unë. Duke e bere me këtë qëllim, përshëndetja është një fillim i mirë për një komunikim
efektiv dhe të dobishëm.

I Dërguari i Zotit (salallahu alejhi ue selem) thekson rendesine e selamit duke urdheruar
qe; "Ju nuk mund të hyni në xhenet nëse nuk besoni dhe nuk keni besuar nëse nuk e doni njëri-
tjetrin, a t'ju them një punë që do ta doni njëri-tjetrin kur të bëni: përhapni selamin mes jush.
Sipas kuptimit të hadithit, njerëzit duhet ta duan njeri tjetrin dhe te rrisin maredhenijet mes tyre.
Pra hapi i parë i komunikimit është selami.

Kur hyni dhe dilni nga xhamia, kur takoni një besimtar, është sunnet të thuash "Selam
alejkum". I Dërguari i Allahut I jepte selam çdo burri, gruaje apo fëmije me të cilin takoi gjatë
rrugës. Në një vend, ai pa muslimanë, hipokritë dhe mosbesimtarë të ulur së bashku dhe të gjithë
I pershendeti me selam.

Kur Jahuditë përshëndetën Profetin tonë (salallahu alejhi ue selem), "Le të jetë vdekja
mbi ju! Ai nga edukata e larte nukk ja ktheu me te njejten menyre ‘’dhe mbi ju le te jete vdekja,
por I tha ‘’ue alejkum’’ pra qofte dhe mbi ju iu pergjigj. Perseri I derguari I Allahut I porosity
sahabet qe nese yahudite pershendesin ne kete menyre dhe ju kthenjani me ‘’ue alejkum’’.

I Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) gjithashtu i filloi letrat e tij diplomatike
me selam. Në fillim të letrës qe shkruajti per mbretin romak Hirakli, ishte me selam "Paqja qoftë
mbi ata që i nënshtrohen udhëzimeve."

Një nga shprehjet e përdorura nga i Dërguari i Allahut në përshëndetje ishte dhe
"merhaba’’. Përshëndetje, ‘’rhb’’ vjen nga rrënja qe do të thotë të jesh i gjerë/ I bollshem.
Merhaba, ka dhe kuptimin "mirëseardhe, na gezove me ardhjen tende". Pejgamberi (salallahu
alejhi ue selem); kushdo që hyn në xhami ka frikë dhe ankth. Nese takoni një person të tillë (për
të lehtësuar dhe hequr frikën dhe ankthin) pershendetne duke thënë: "Merhaba!" Kur
delegacioni i Profetit Muhamed Abd-i Kays pyeti se kush janë ata. Ata thanë se ishin nga fisi
Rabia. Pastaj i Dërguari i Allahut i përshëndeti ata duke thënë: "Merhaba-Përshëndetje,
mirëseardhet, Allahu mos tiu turperoje dhe mos tiu beje pishman."

25
 NDJESHMËRIA E SAHABEVE NË TË SHPREHUR

Rruga që ndiqet, mënyra se si merret për bazë dhe se si shprehet mendimi, ndjenja, dija,
përcaktimi dhe përvoja, quhet artikulimin e të folurit (Üslup). Çdo kush ka artikulimin e tij të
veçantë në të folur. Mënyra e artikulimit shfaq nivelin e dijes, moralin, karakterin, filozofinë e
jetës dhe botëkuptimin e personit. Artikulimi është po aq i rëndësishëm sa vetë mesazhi i dhënë
në shkrim apo fjalim. Madje në shumicën e rasteve është aq ndikues tek lexuesi apo dëgjuesi sa
që e lën pas mesazhin që përcjell. Për këtë arsye duhet me u treguar i kujdesshmën në të shkruar
dhe folur dhe duhet me i dhënë rëndësinë e duhur mënyrës së artikulimit. Gjithmonë duhet patur
parasyshë, koha, vendi dhe kushtet, duhet kujdes në mimikë dhe gjeste dhe njëkohësisht duhet ti
tregohet rëndësi e veçantë tonit të zërit dhe fjalëve të përzgjedhura.

Sahabet e nderuar të cilët ishin edukuar nga Rrasulullahu (a.s) me edukatën hyjnore ishin
shumë të kujdesshëm në çdo aspekt. Mundoheshin që çdo punë ta kryenin brënda korrnizës në
lidhjen e tyre me Allahun, me bindjen ndaj të dërguarit të Tij dhe marrdhënieve më të tjerët. Kjo
ndikonte në gjëndjen e tyre, përpjekjen dhe mundin që tregonin, ndikonte në ndjenjat dhe
mendimet e tyre por njekohësisht ndikonte edhe në mënyrën dhe artikulimin e fjalës së thënë.
Situatat që përballeshin ja shpjegonin njerëzve që kishin rreth vetes në mënyrë që të përfitonin sa
më shumë nga eksperiencat e tyre. Këtë e bënin duke treguar një kujdes të veçantë dhe kjo
ndikonte edhe ne artikulimin e tyre. Nëse ngjarja që përballeshin ishte negative, pa përmendur
emra të veçantë jepnin mesazhin e duhur. Në këtë mënyrë shpëtonin vetet nga përgojimi, nuk
turpëronin përsonin i cili kishte rënë në gabim, nuk ofendonin miqt dhe të afërmit e tij dhe
parandalonin mendimet negative që mund ti vinin në lidhje me atë person.

Pa dyshim se kjo ndjeshmëri, tregon një shembull morali të marrë nga Kurani dhe i
dërguari i Zotit. Kurani dhe Rrasulullahu (a.s), kur na njoftojnë mbi ndodhitë e popujve nuk
qëndrojnë mbi emra konkretë por mbi gabimet e tyre. Kur i dërguari i Allahut (a.s) donte të
zgjidhte një problem apo të rregullonte një gabim, mundohej të mos përmendte askënd por
41
thonte se “çpo ndodh me ju që ju shikoj duke vepruar kështu” dhe e zgjidhte problemin pa
ofenduar asnjërin prej atyre që e kishin atë gabim.

“Muhaxhiri i Ummu Kajsit”

41
Ebu Davud, Edeb 5

26
 Në periudhën e Hixhretit, një Mekkas emigroi në Medine për tu martuar me një grua e
cila quhej Ummu Kajs. Kur është pyetur i dërguari i Allahut (a.s) nëse do të ketë sevapet e
hixhretit ky njeri apo jo, Ai (a.s) tha :

- “Punët (veprat) janë sipas qëllimit (nijetit). Çdokush do të përfitoi atë që ka patur
për qëllim. Kush emigron për të fituar kënaqësine e Allahut dhe të dërguarit të Tij, emigrimi tij
është për Ata. Kush emigron për të përfituar diçka të kësaj bote ose për tu martuar me dikë,
emigrimi tij është për atë çka synon.”42

Shpjegimi i Rrasulullahut (a.s) tregonte se kishte nje problem tek nijeti dhe se duhej
ndryshuar. Sahabët e nderuar të cilët nuk donin të ofendohej ai person edhe pse e dinin emrin e
tij nuk e kanë përmendur por kanë përdorur termin “muhaxhiri I Ummu Kajsit.”

“Një grua”

Një ditë Rrasulullahu (a.s) kishte shkuar për vizitë në varreza, ndoshta për të vizituar miqt
e Tij. Ndërkohë që në atë moment shikoi nje grua që qante me të madhe mbi varrin e të birit dhe
përdorte fjalë të pa përshtatëshme me besimin. Ishte mërzitur për gjendjen e gruas. U afrua afër
saj dhe dëshi ta këshillonte. Por gruaja nuk e kishte njohur se kush ishtë Ai dhe “hiqmu qafe, ti
nuk e di (kupton) se çfar më ka ndodhur mua” i tha. Pas kësaj Pejgamberi i mëshirës u largua pa
I thënë gjë tjetër.

Më vonë të pranishmit e njoftuan gruan se Ai që dëshiroi të të këshillonte ishte i dërguari

Allahut (a.s). gruaja ishte prekur shumë nga kjo. Sepse kishte mërzitur Rrasulullahun (a.s) edhe
pse pa vetëdije. Duhej që ta rikuperonte gabimin duke i kërkuar falje të sinqertë. Menjëherë sapo
mori veten shkoi tek shtëpia Tij. I kërkoi falje e turpëruar. Rrasulullahu (a.s) e fali atë dhe në
këtë kontekst tha: “Durimi është ai që tregohet në momentin e goditjes.”

Sahabët të cilët transmetojnë hadithin me në krye Enes ibni Malik (r.a) nuk e përmendin
emrin e kësaj gruaje të shokuar nga ngjarja e rëndë por përdorin termin “nje grua” në mënyrë që
të mos paragjykohet ose ofendohet nga gabimi.43

“Një djalosh”

42
Buhari, Bedu’l-Vahy 1; Muslim, İmare 155; Ebu Davud, Talak 11
43
Buhari, Cenaiz 32, 43, Ahkam 11; Müslim, Cenaiz 14, 15

27
 Një ditë kur Rasulullahu (a.s) po bisedonte me shokët në xhami hyri dikush dhe i afrohet
Atij. Më pas me një zë të lartë sa që e dëgjonin dhe të tjerët që ndodhenin prezent thotë: “O i
dërguari i Allahut ! Më jep leje të bëj zina (imoralitet).” Kjo kërkesë e pa pritur ndikon keq tek
ata që ndodhenin prezent dhe filluan ti bërtisnin dhe ofendonin. Ndërkoqë që Rrasulullahu (a.s) e
ruan qetësinë, i ndalon të flasin të tjerët dhe i kërkon djaloshit të ulet përballë Tij.

Dhe e pyet: “A dëshiron ti që të bëhët zina me nënën, vajzën, motrën, hallën dhe tezen
tënde?”

Ai i thotë: “Ç’është ajo fjalë o i dërguari Allahut, sigurisht që nuk dëshiroj”

Rrasulullahu (a.s) i thotë: “Edhe njerëzit e tjerë nuk dëshirojnë të bëhet zina (imoralitet)
me nënat, vajzat, motrat, hallat dhe tezet e tyre.”

Më pas Rrasulullahu (a.s) vendos dorën gjoksin e tij dhe i lutet Allahut për të: “O Zoti
im ! Falja gabimin, pastroja zemrën dhe ruaja nderin.” 44 Djaloshi pasi bindet dhe qetësohet nga
fjalët e të dërguarit të Allahut (a.s)largohet.

Ebu Umame (r.a) i cili transmeton këtë hadith edhe pse e dinte emrin e tij përdor termin
“nje djalosh”. Në këtë mënyrë nuk ofendohet as ai dhe as pasardhësit e tij kur e dëgjojnë
historinë e këtij djaloshi të ndershëm, të martuar nga vete Rrasulullahu (a.s) dhe për të cilin kur
ka rënë dëshmorë i dërguari i Allahu (a.s) ka thënë që “është humbja ime.” Dhe në këtë mënyrë
mjaftohet për ta përmendur si ndodhi për të nxjerr mësim.

Konkluzioni

I derguari i Allahu, Muhammedi (a.s) me mënyrën e të folurit, të komunikuarit dhe me

sjelljen e Tij ka ndikuar shumë në mënyrën e jetesës së shokëve te Tij. Duke marrë shembull
Atë, sahabet janë treguar shumë të kujdesshëm në zgjedhjen e fjalëve që transmetonin. Në këtë
mënyrë, nuk është lënë mundësia të ofendohet askush dhe anjëri nuk është detyruar të mbaj mbi
supe gabimet e të parëve të tyre që kishin bërë në shoqëri. Po ashtu, as transmetuesit dhe lexuesit
e ngjarjeve nuk bëhenin pjesë e përgojimeve.

44
Ahmed İbn-i Hanbel, Musned 36/545 (22211)

28
 Duhet të jetë një kriter i fortë për çdo njërin prej nesh mënyra e të folurit, të shkruarit dhe
sjelljes së këtyre njerëzve të dashur të Allahut, të cilët janë një busull orientuese për të gjithë
myslimanët.

NJË DITË E PROFETIT MUHAMED S.A.S

Si e vlerësonte Muhamedi a.s 24 orëshin e një dite?

Se si i vlerësonte Zoteriu ynë 24 orët e një dite na tregojnë nipat e Profetit të transmetuar
nga babai i tyre hz.Aliu:

Muhamedi a.s ditën e ndante në tri pjesë. Një pjesë të saj e vlerësonte duke adhuruar
Allahun me namaz dhe lexim Kur'ani. Në një pjesë tjetër ndihmonte pjestarët e familjes në punët
e shtëpisë si; bënte punët e përdtshme të shtëpisë dhe punët që i përkisnin atij i bënte vetë. Kurse
në pjesën tjetër të ditës pushonte.

Por se dhe pjesën e pushimit e ndante në dy pjesë; një pjesë i pranonte vizitat e sahabeve
më fisnik dhe i mësonte dije sipas nevojës, këta të fundit kur u largoheshin nga Profeti, dijet që
kishin mësuar ia mësonin sahabeve të tjerë. Profeti a.s në mësimin e sahabeve më shumë i jepte
rëndësi takvasë (përkushtimit në fe), sesa pasurisë, mallit, prejardhjes familjare etj. Ai për këtë
arsye dhe i bënte komplimente atyre që ishin më të përkushtuar në ibadet dhe në bindje ndaj
fjalës së Allahut e ndjekjes së Profetit.

Ai i ndihmonte nevojtarët sipas nevojës, njërit i jepte një, tjetrit dy dhe të tjerëve nëse
kishte nevojë dhe më shumë. I dëgjonte ata pa u mërzitur aspak, sillej shumë butë dhe u
mundohej ti ndihmonte. Kur iu drejtonte një pyetje ne lidhje me dynjanë ose ahiretin, i jepte
përgjigje sipas nevojës dhe nivelit të pyetësit.

Pyetësin e drejtonte drejt rrugëve të hairit. Atyre që mësonin pranë tij i thoshte që këto
dije që keni marrë mësojani dhe atyre që nuk janë këtu, dhe mi përcillni nevojat dhe dëshirat e
atyre që nuk kan mundësi të vijnë pranë meje qofshin ata; burrë, grua, robër etj.

Sigurisht që, ai a.s gjithmonë i paralajmëronte ndihmëtarët e atyre që nuk kishin mundësi
të paraqesin kërkesat e tyre tek i pari i shtetit, që ‘’Allahu në ditën e Kijametit në urën e Siratit
nuk do tia rreshqas këmbët atyre që ndihmojnë.’’

Pranë vetes nuk lejonte të thuhej fjalë të panevojshme, të parëndësishme dhe të

padobishme. Pejgamberi a.s dhe kur dilte jashtë u sillte me përulësi dhe edukatë. Ai kudo që

29
ndodhej si në pazar, rrugë etj, me të gjithë sillej me fytyrë të buzëqeshur. I fitonte zemrat e
njerëzve duke i pyetur për hallet e tyre dhe duke folur me një gjuhë të ëmbël.

Menjëherë interesohej për gjendjen e atyre sahabeve që nuk i shikonin në mesxhid,

xhami, xhemat, xhuma etj, dhe u mundonte të mësonte se mos u kishte ndodhur gjë. Me ata që u
takonte u thoshte gjëra që i forcojnë vendosshmërinë dhe ndjeshmërinë e fesë, që të vrapojne
drejt së mirës dhe punëve të mira dhe të largohen nga e keqja dhe punët e këqia.

Profeti ynë a.s kur vinte në një mexhlis nuk u mundonte që me patjetër të ulej në vendin
kryesor, me këtë qëllim dhe nuk pengonte asjeri, pra ulej në fund të mexhlisit ose në një vend
bosh. Dhe të tjerët i këshillonte që në mbledhje të tilla ose mexhlise të ulen në një vend të
përshtatshëm pa penguar askënd. Ai sipas nevojës i lavdëronte dhe u thoshte punët e mira të
atyre që janë të pranishëm në mbledhje. Aq tepër i lavdëronte sa qe gjithsecili mendonte që duhej
më tepër nga Profeti. Mundohej ta ndihmonte pa u mërzitur me durim dhe qetësi atë që lodhej
ose e tepronte me veprimet tij të pahijshme.

Kur iu kërkonte diçka nëse kishte mundësi ia jepte, nëse jo ia fitonte zemrën me fjalë të
buta dhe premtim në të ardhmen. Nga të gjithë u dinte dhembshuria, mëshira, bujaria dhe
modestia e tij. Të gjithë ishin të sigurtë që Profeti a.s interesohej per ta. Në ndarjen e diçkaje nuk
i dallonte njerëzit vetëm se në raste të veçanta. Mexhlisi i Pejgamberit a.s ishte ai i dijes, turpit,
durimit dhe i amanetit. Disa gjëra që u diskutonin në mbledhje të tilla nuk u lejonin që të thuhet
jashtë saj dhe asnjëherë nuk bënin thashetheme. Në të vërtetë në mexhlis nuk u thonte asnjë fjalë
kundër tjetrit dhe asnjëri nuk u fajësonte.

Pranë tij, pavarësisht disa mangësive që mund të dukeshin, nga të pranishmit nuk u
shpërndanin, pra mbeteshin aty.

Ata që merrnin pjesë në mexhliset e tij, ishin njerëz me një gjuhë dhe me një sy, pra i
ishte njësuar davaja në shpirtërat e tyre, punët i kishin sipas së folurës dhe ishin njerëz të shkrirë
në harmoninë e njësimit. Në popullin e tij mbizotëronte thjeshtësia, sipas kësaj dhe u respektonin
të moshuarit dhe u mëshironin të vegjlit. Menjëherë sëbashku u mundohej të ndihmohen
nevojtarët, pra nga ky vështrim për tu marrë me nevojtarët u zgjedhnin persona jonevojtarë.

Si përfundim mund të themi që; Muhamedi a.s mbrenda 24 orëve adhuronte Allahun,
merrej me pjesëtarët e familjes së tij dhe me punët e shtëpisë, rregullonte punët e fesë dhe të

30
dynjasë, i bënte punët publike dhe pushonte. Mbrenda kësaj kohe ia jepte të drejtën atij që i
takonte, sillej me thjeshtësi dhe mirësjellje me njerëzit, dhe i udhëhiqte punët publike me
sinqeritet dhe mbrenda seriozitetit të plotë.

Çdo mysliman duhet ta dijë rëndësinë e kohës, ta dallojë që koha është si para që
hargjohet, të mendojë që koha është e kufizuar dhe e fundme, të kuptojë që koha është pasuria
më me vlerë dhe çdo ditë e natë detyrat fetare dhe të dynjasë të bëhen me ndjeshmëri tepër të
madhe.

PROFESIONI I SAHABEVE DHE VEÇORITË E TYRE

Të marrësh pjesë në atmosferën e Rrasulullahut (a.s) dhe të ngjyrosesh me bojën e Tij, ti

dalësh për zot Islamit në momentet më të vështira ku dhe duhet marrë parasyshe vdekja, duke
mos gënjyer asnjëherë qoftë edhe për shaka dhe në këtë mënyrë të arrijsh në gradën e njerëzve
më të mirë përveç profetëve, do të thotë “profesion i sahabeve”.

1- Nën udhëheqjen e Kuranit dhe Synnetit

Veçoria më kryesore e profesionit të sahabeve, rrugë e cila është ndjek edhe nga njerëzit
e urtë, trashëgimtarët e Profetit, është mundimi i tyre për ti vlerësuar problemet sipas nassit (pa
patur nevoje për komentime por sipas ajeteve dhe haditheve). Çdo çështje e sahabeve të nderuar
fokusohej tek të kuptuarit të vullnetit hyjnorë, për të vepruar në përputhje me kënaqësinë e Zotit
dhe për ta fituar atë kënaqësi. Për çdo çështje që përballenin ata fillimisht mendonin se “Vallë
çfarë kërkon Allahu (xh.xh) nga ne?”.

Ata kanë treguar një mund dhe përpjekje të pa imagjinueshme dhe të pa krahasueshme
me asnjë brez tjetër ndër shekuj për të mësuar kënaqësinë e Allahut nëpërmjet fjalës hyjnore pra
Kuranit Famëlartë.

Një tjetër veçori kryesore e këtij profesioni është edhe serioziteti i treguar për të ndjekur
me përpikmëri traditën profetike. Pra serioziteti për të ndjekur fjalët, veprat dhe sjelljet e të
dërguarit të Allahut (a.s). Ashtu si çdokush që dëshiron ti ngjaj atij që admiron, po ashtu edhe
sahabet e nderuar të cilët ishin shumë të lidhur shpirtërisht me Rrasulullahun (a.s) dëshironin dhe
mundohenin ti ngjasonin Atij jo vetëm në adhurime por në çdo veprim apo sjellje. Të
mundohesh ti ngjasosh Rrasulullahut (a.s) në të gjitha veprat dhe sjelljet tona normale në jetën e
perditshme na bën të fitojmë sevape. Njeriu fiton sevape edhe nëse në veprat dhe sjelljet me të

31
thjeshta dhe të zakonshme në jetën e tij të përdithshme, si mënyra e të ngrënit, pirit, fjeturit,
folurit, ulërit etj., mundohet që ti ngjasoi të dërguarit të Allahut (a.s).

Ja pra, sahabet e nderuar i konsideronin si pjesë të adhurimit edhe veprimet apo sjelljet
më të zakonshme të Rrasulullahut (a.s) dhe e kanë ndjekur hap pas hapi më një dëshirë të
paarritshme nga askush tjetër.

2- Kerameti (mrekullia) i vërtetë e Sahabeve

Një ndër veçoritë më kryesore të profesionit të sahabeve është mos pasja dëshirë për të
kërkuar keramet (mrekulli) nga Zoti. Të gjithë sahabet jane “Veli (njeri i dashur i Allahut
(xh.xh))”. Velajeti (të qenurit njeri i dashur i Allahut(xh.xh)) i tyre qyhet “velajeti kubra” dhe
vjen nga “veraseti nubuvvet”(trashëgimia profetike pra të qenurit trashegimtarë të Rrasulullahut
(a.s)). Sahabet e nderuar nuk kanë patur nevojë të kalojnë nëpër rrugëtimin e Velive (njerëzve të
dashur të Allahut (xh.xh)) të tjerë sepse kanë arritur të vërtetën drejt per drejt me mirësi të
Allahut (xh.xh). Prandaj dhe rruga e tyre për tek e vërteta (Allahu (xh.xh)) është shumë e
shkurtër dhe nuk ka nevojë për keramet (mrekulli), dhe po të shikohet jeta e tyre, do të vërejmë
shumë pak keramete (mrekulli).

Por vallë a kanë patur sahabet keramete (mrekulli), frymëzim para se të ndodhi diçka ?
Patjetër që kanë patur por ata anjëherë nuk ja kanë kërkuar Zotit një gjë të tillë. Madje e kanë
konsideruar atë si sprovë nga Zoti dhe janë munduar ta fshehin edhe nëse i ndodhte. Por ka patur
dhe raste të tilla që nuk kanë mundur ti shpëtojnë shikimit të njerëzve edhe pse janë treguar të
kujdesshëm në fshehjen e këtyre situatave.

Për shembull ; ndërsa Omeri (r.a) po predikonte në hytbe, i shfaqet ushtria në një gjendje
të vështirë që kishte dërguar në Iran dhe menjëher i flet komandantit “Sarije shiko nga mali”;
edhe pse shumë kilometra larg, komandanti Sarije e dëgjon zërin e Omerit (a.s), shikon kurthin e
armikut nga mali, menjëherë merr masa dhe e fiton betejën.

Ka patur prej atyre sahabeve të nderuar të cilëve u pranohej menjëherë çdo lutje që ata
bënin. Ashtu si ka thënë dhe i dërguari i Allahut (a.s) se “Ka prej atyre njerëzve me pamje
mjerante që po të betohenin në emer të Allahut për një çështje, Ai nuk i nxjerr ata gënjeshtarë. (E
pranon betimin e tyre dhe e realizon.) Bera bin Malik ishte njëri prej tyre. Madje ka transmetime

32
se kur ishin myslimanët në gjendje të vështirë në luftë, sahabet shkonin pranë Bera bin Malik dhe
“Betohu se do ta fitojmë luftën sepse Allahu ty nuk të nxjerr gënjeshtar” i thonin atij.

Një tjetër sahabe të cilit i pranohej lutja menjëherë ishte dhe Sad ibn Ebi Vakkas (r.a).
Një ditë, ndërsa Aliu, Zybejr ibn Avvam dhe Talha ibn Ubejdullah (r.a) po ecnin nëpër rrugët e
Kuffes, Irak, dëgjon një njeri i cili i ofendonte rëndë ata. E kritikon dhe e porosity disa herë që të
flasi fjalë të mira ose të heshti. Por ai njeri nuk zuri mend dhe vazhdonte ti ofendonte 3 sahabet e
nderuar deri sa Sad ibn Ebi Vakkas ngre duart nga qielli dhe i lutet Zotit në këtë mënyrë: “O
Allahu im, jepi atë çka meriton këtij njeriu në mënyrë që dhe njerëzit e tjerë të nxjerrin mësim
prej tij.”

Pa kaluar shumë kohë, një deve e shashtisur që nuk u kuptua nga erdhi, vraponte me
shpejtësi drejt turmës së njerëzve dhe sikur të kërkonte atë njeri nga mezi i turmës, e përplas dhe
e shkel me këmbë deri sa përsoni në fjalë ndërron jetë ne sy të turmës së njerëzve.

Ja pra, ka patur edhe prej atyre sahabeve të cilët edhe pse nuk i kërkonin Zotit diçka të
tillë, janë përballur me këto situata. Sahabet mundohenin që me çdo veprim të fitonin kënaqësinë
e Zotit të tyre, të jetonin sipas parimeve hyjnore dhe të thellohenin në botën e tyre shpirtërore.
Ndërkohë që Zoti i begatonte me keramete të tilla.

SAKRIFICAT E SAHABËVE NË MISIONIN E KUMTIMIT TË FESË

“Sahabe” quhet çdokush i cili ka parë Rasulallahun a.s. me sy të lirë, që ka jetuar pak
kohë me të dhe që i ka besuar atij si profet.

Sahabët janë njerëzit më të mëdhenj të njerëzimit pas profetëve. Sepse ata janë edukuar
drejtpërsëdrejti nga i dërguari i Zotit a.s. Por që edhe sahabët nuk janë në të njejtën gradë.
Patjetër që edhe ata kanë grada devotshmërie të ndryshme nga njëri-tjetri. Ata të cilët besuan në
momentet më të vështira në periudhën e Mekës, ata të cilët besuan pas emigrimit në Medine dhe
ata të cilët besuan pas çlirimit të Mekës me shumë mundësi janë në grada të ndryshme. Kjo
çështje edhe në Kuran dhe Sunet është trajtuar si e tillë. Në ajetet përkatëse thuhet qartë
ndryshimi i Muhaxhirëve dhe Ensarëve të parë,45 ashtu siç theksohet edhe ndryshimi i atyre që
besuan dhe u përpoqën për fenë e Allahut para çlirimit të Mekës me ata të cilët besuan dhe u
përpoqën pas çlirimit të saj. 46 Njëkohësisht këtë ndryshim e hasim edhe tek hadithet e
45
Surja Teube, ajeti 100
46
Surja Hadid, ajeti 10

33
Rasulallahut a.s. Ibn Hazmi, duke theksuar edhe mendimin e shumë prej muçtehidëve të tjerë
thotë: “Të gjithë Sahabët janë ehli Xhenet.”47

Sahabët në Kuran

Në shumë ajete të ndryshmë në Kuranin famëlartë përmenden Sahabët e nderuar.

“Muhammedi është i dërguar i Allahut, e ata që janë me të (sahabët) janë të ashpër

kundër jobesimtarëve, janë të mëshirshëm ndërmjet vete, ti i sheh kah përulen (në rukuë), duke
rënë me fytyrë në tokë (në sexhde), e kërkojnë prej Allahut që të ketë mëshirë dhe kënaqësinë e
Tij ndaj tyre. Në fytyrat e tyre shihen shenjat e gjurmës së sexhdes. Përshkrimi i cilësive të tyre
është në Tevrat dhe po ky përshkrim është edhe në Inxhil. Ata janë si një farë e mbjellë ku mbin
filizi i vet, e ai trashet, përforcohet dhe qëndron në trungun e vet, ajo e mahnit mbjellësin.
(Allahu i shumoi). Për t'ua shtuar me ta mllefin jobesimtarëve. Allahu atyre që besuan dhe bënë
vepra të mira u premtoi falje të mëkateve dhe shpërblim të madh.”48

“Allahu është i kënaqur me të hershmit e parë prej muhaxhirëve (migruesve) dhe prej
ensarëve (vendasve-ndihmëtarë) dhe prej atyre që i pasuan ata me punë të mira, e edhe ata janë
të kënaqur ndaj Tij. Atyre u ka përgatitur xhennete, në të cilët rrjedhin lumenj, ku do të jenë
përjetë të pasosur. E ky është fitim i madh.”49

Duke marrë parasysh se ka shumë ajete në të cilët përmenden Sahabët, po mjaftohemi me

kaq.50

Sahabët në Hadithe

“Mos thoni fjalë të pahijëshme për shokët e mi (Sahabët), edhe sikur njëri prej jush të
ketë flori sa mali i Uhudit dhe ta shpenzoi atë në rrugë të Allahut, përsëri nuk mund të
krahasohet as me një grusht shpenzim të tyre.”51

47
Ibn Haxher, 1/10
48
Surja Fet’h, ajeti 29
49
Surja Tevbe, ajeti 100
50
Surja Bakare, 207, 218; Surja Âl-i Imrân, 172, 195; Surja En’âm, 51-53; Surja Enfâl, 64, 74; Surja Tövbe, 19-22,
88-89; 117; Surja Nahl, 41-42; Surja Hac, 58-59; Surja Ahzâb, 23; Surja Fetih, 18; Surja Haşr, 9
51
Buhari, Fezailul-Es’hab 5; Muslim, Fezailus-Sahabe 221

34
 “Njerëzit më të hajrit janë ata që jetojnë në këtë shekull që jam unë. Pastaj ata që vijnë
pas tyre (Tabiin), pastaj ata që vijnë pas tyre (Tebei Tabiin).”52

“Kush flet keq për shokët e mi, Allahu i mallkoftë. I mallkofshin engjëjt, dhe mallkimi i
njerëzve qoftë mbi ata.”53

Rëndësia e kumtimit të fesë (Teblig)

Tebligu (kumtimi i fesë) është të kumtosh çdo gjë që konsiderohet e mirë dhe të ftosh
çdokënd ta pranojë atë. Tebligu është qëllimi i dërgimit të Profetëve.

Në shumë ajete të ndryshme të Kuranit Famëlartë tregohet qartë se detyra kryesore e

Profetëve është tebligu.54

Në kumtimin e Islamit të gjithë njerëzit janë me të drejta të barabarta. T’ua shpjegosh

Islamin të tjerëve është një përgjegjësi e të gjithë myslimanëve pa dallim rrace, ngjyre, kohe,
vendi dhe gjeografie. Sepse të ftosh në Islam nuk ishte veçanti vetëm e hz. Muhamedit a.s. dhe
shokëve të tij. Sidomos kur dihet se pas Muhamedit a.s. nuk do të vijë më i dërguar tjetër për
njerëzit. Ndërkohë Allahu në Kuran thotë: “Nga ju le të jetë grup që thërret në atë që është e
dobishme, urdhëron për punë të mbara dhe ndalon nga e keqja. Të tillët janë ata të
shpëtuarit”.55

Durimi dhe Sakrificat e tyre

Idhujtarët e Mekes filluan presionin dhe torturat kundrejt të dërguarit të Zotit dhe atyre të
cilët besuan në besimin e pastër Islam. Mekasit spiunonin të gjithë ata të cilët takonin
Muhamedin a.s. dhe si pasojë ata burgoseshin, rriheshin, liheshin pa ngrënë dhe pa pirë dhe
torturoheshin në mënyrat më çnjerëzore duke i shtrirë pa rroba në rërë të nxehtë, etj. Nuk ishin
vetëm njerëzit e dobët pa mbështetje sociale si Bilali Habeshi, Amari, Suhejbi apo Habab ibn
Eret që ishin të ekspozuar ndaj kësaj dhune por edhe njerëz me status të lartë në shoqërinë e asaj
kohe dhe të pasur, siç ishte Musab ibn Umejr, i cili ishte ndër të rinjtë më të përzgjedhur dhe më
të pasur në Mekë. Një djalosh i cili u jepte rëndësi të veshurit bukur dhe të ngrënit mirë deri në
momentin që pranoi Islamin. Familja e tij ishte e para e cila i doli kundër dhe ja shkëputi lidhjet

52
Buhari, Fezailul-Es’hab 1; Muslim, Fezailus-Sahabe 212
53
Mecmau’z-Zevâid, 10/21; Kenzu’l-Ummâl, 11/531(32477)
54
Surja Al-i Imrân, 20; Surja Mâide, 92, 99; Surja Ra’d, 40; Surja Nahl, 35,82; Surja Nûr, 54; Surja Jasin, 17
55
Ali Imran, 104

35
familjare deri në vdekje,56 sa që, kur ra shehid (dëshmor) në Uhud, ky djalosh me të shkuar të
pasur, nuk kishte as rrobë të mjaftueshme për qefin.57

Hixhreti

Hixhret do të thotë të braktisësh vatanin për hir të të mirës së fesë. Gjë që i dërguari i
Zotit, Muhamedi a.s. e bëri në vitin 622 duke u larguar nga idhujtaria e Mekasve për në qytetin e
zemrave të buta dhe të etura për besim të pastër, Medine. Mizoria e idhujtarëve Mekas bëri që
çdo Mysliman të detyrohej të braktiste vendlindjen e tij, mallin, pasurinë dhe familjen. Ndër ta
ishte dhe Ebu Bekr sidiku, Omeri i fortë apo Osmani i pasur. Njerëz këta me pozitë të lartë në atë
shoqëri por që kur u larguan, lanë pas familjet dhe pasurinë e tyre. U detyruan të bënin 450 km
rrugë në shkretëtirë të nxehtë duke mos menduar se çfarë do të hanin apo pinin për 15 ditë rrugë
shumë të vështirë. Këta njerëz të ndershëm dhe krenarë u ndihmuan nga Medinasit mikëpritës që
u quajtën Ensar.

Vuajtje mbi vuajtje! Sakrificë mbi sakrificë! Por që ata njerëz të papërsëritur në historinë
e njerëzimit, duruan pa kundërshtuar qoftë edhe një herë të vetme caktimin e Zotit të tyre. Pse?
Sepse mbreti i fjalës a.s. u thoshte: “Duroni, sepse vendi ku do të shkoni është Xheneti.”

Mesazhi përmbledhës

Sa të vazhdojë njerëzimi nuk kanë për të munguar sakrifikuesit e kësaj feje. Ndoshta feja
e Zotit do të pësojë sulme dhe goditje të ndryshme por, ashtu si Sahabet në kohën e tyre,
gjithmonë ka për të patur durimtarë dhe sakrifikues të kësaj davaje (misioni). Ka për të patur
njerëz që për të shpjeguar fenë e Zotit do të sakrifikojnë nga rehatija e kësaj bote dhe ashtu si
Sahabët, do të shpërndahen në vende të ndryshme të botës ku njerëzit janë të etur për besim dhe
për vlera njerëzore që burojnë nga hyjnorja. Patjetër që organizimi dhe bashkimi i besimtarëve të
shekullit njëzetenjë për të ringjallur fenë e Allahut dhe të dërguarit të tij a.s. do të kënaqë
Krijuesin dhe Profetin tonë. Themi që do ti kënaqë, nisur nga fjala e Rrasulullahut a.s. e thënë
para 15 shekujsh, pak para ndarjes nga kjo botë: “Bëjini selam vëllezërve të mi!” Sahabët e
pyesin që, a nuk jemi ne vëllezërit e tu, Ai u thotë se ju jeni shokët e mi, ndërsa vëllezërit e mi
nuk kanë ardhur akoma, do të vijnë më pas. Do të vijnë në një kohë të vështirë ku feja e Zotit të
nëpërkëmbet dhe Kurani të braktiset dhe të sulmohet. Ata do të jenë mbrojtësit e tyre duke

56
İbn Hacer, 3/421
57
Buhârî, Cenâiz 28

36
sakrifikuar ashtu si Sahabët, duke braktisur rehatinë, mallin, pasurinë dhe vendlindjen sa që
njerëzit që do ti shikojnë do të habiten dhe ashtu si thonin dikur “këta janë të çmendur” për
Sahabët do u thuhet edhe atyre.

Allahu na mundësoftë një besim të shëndoshë dhe një zemër të ndjeshme ndaj fesë së Tij
dhe me veprat që do të bëjmë të na mundësojë të ndjekim rrugën e të dërguarit të Tij a.s. dhe
Sahabëve të nderuar.

URTESIA NË DËRGIMIN E PROFETËVE DHE LIBRAVE

Njerëzimi ka nevojë për libra qiellorë. Eshtë e pamundur që qeniet njerëzore të zgjidhin
vetë problemet e tyre, përveç mësimit të mesazheve hyjnore. Prandaj, së bashku me njeriun e
parë, Allahu (xhelle xhelâluhu) dërgoi disa faqe që përmbajnë mesazhe hyjnore. Faqet e dërguara
Profetit Adem u derguan përmes shpalljes, ashtu si Kurani. Pastaj Hz. Ademi i shenoi ata duke i
shkruar në letra. Keto shkrime nuk u zbuluan më vonë, siç mund të mendojnë disa. Përkundrazi,
shkrimet filluan me njeriun e parë, Profetin Adem. Sepse, Zoti i Plotfuqishëm ia tregoi dhe e
mësoi Profetin Adem përmes shpalljes. Përkundrazi, si mund të ishte e mundur të zbulohen faqet
që i janë dërguar!

Këto faqe nuk zbriten nga qielli duke qene te shkruara. Sepse një mënyrë e tillë nuk është
hasur kurrë në mesin e llojeve të shpalljes. As në Kuran dhe as në hadithe, nuk përmendet një
lloj shpalljeje që ishte shkruar qartë dhe dërguar në letër. Ne suren Shura te ajetit 51 mbeshtet
këtë mendim. Në këtë aspekt, mund të thuhet se faqet e dërguara Profetit Adem u dërguan dhe
pastaj këto faqe u shkruan nga ai. Tashmë, Zoti i Plotfuqishëm i mësoi Hz. Adamit të gjitha
shkencat e nevojshme në mënyrë të përmbledhur. Ajo që shpjegohet pas kësaj është një
përshkrim brenda kornizës së kohës, kushteve dhe një diskutimi më të gjerë të temës. Nëse i
qasemi çështjes nga ky këndvështrim, është e mundur të bëhet një vlerësim si më poshtë:

Në thelb, nuk ka asnjë ndryshim midis faqeve të dërguara Profetit Adem dhe faqeve ose
librave dërguar profetëve të tjerë. Për sa i përket parimeve themelore cfarëdo që përshkruan faqja
e pare e zbritur, libri i fundit Kur'ani, përshkruan të njëjtën gjë. I vetmi ndryshim është në
përmbledhje dhe përshkrim. Gjithçka që iu tregua shkurtimisht Profetit Adem iu shpjegua
Profetit tonë në detaje dhe me shpjegime të gjera. Me fjalë të tjera, nese ajo qe iu tregua Profetit
Adem eshte fara, Profetit tone iu tregua pema qe u bë me degën e saj, nyjet dhe frutat e treguara.
Sidoqoftë, edhe në këtë metodë, ekziston një sistem me madhësi të mrekullisë. Së pari, meqenëse

37
njerëzit e hershëm nuk u zhvilluan shumë me kuptimin dhe idetë e tyre, ishte e nevojshme t'i
mësonim në një nivel që ata të kuptonin; Prandaj, ato nuk ishin të hollësishme. Stili i tregimit të
tyre ishte si të mësonin një fëmijë në nivelin e shkollës fillore. Sepse niveli i përgjithshëm i
bashkëbiseduesve kërkonte një mësim të tillë. Informacioni që do t'u jepej këtyre njerëzve të parë
që ishin larg njohjes me udhëheqjen e gjërave duhet të ishte sipërfaqësor. Sidoqoftë, është
gjithashtu një fakt që dikush që ka studjuar mund të thotë lehtë se të gjitha të vërtetat e
përshkruara në Kuran gjenden në faqet e dhëna Profetit Adem.

Kjo çështje është e vlefshme edhe për librat e tjerë qiellorë. Me fjalë të tjera, ne pergjithsi
është e mundur ti gjesh të vërtetat e Kuranit në Tevrat dhe Bibël. Eshte një fakt që ka disa
ndryshime dhe madje edhe shtrembërime kur përkthehen nga gjuha origjinale në një gjuhë tjetër.
Eshtë shumë e vështirë të gjesh edhe tekstet origjinale të këtyre librave që janë ndryshuar ose
shtrembëruar nga përkthimet pa pushim. Në këtë rast, si është e mundur të gjesh Kuranin në to ...

Siç mund të shihet, që nga momenti kur erdhi në tokë, njerëzimi ka qenë një mesazh
hyjnor që do t'i drejtojë jetën e tij, do të organizojë jetën e tij individuale, familjare, shoqërore
dhe do ta drejtojë atë drejt së hairit, së bukures, së mirës dhe së drejtës. Kjo tregon qartë se pa
udhëzuesit hyjnorë, qeniet njerëzore nuk do të jenë në gjendje të zgjidhin asnjë nga problemet e
tyre. Në fakt, kjo është e përshtatshme me krijimin dhe natyrshmerine. Siç e theksuam
shkurtimisht më lart, Allahu i Madhërishëm krijoi universin në formën e një libri. Një person
papritmas dhe menjehere ndeshet me librin madhështor të quajtur gjithësi, ka nevojë për një
udhëzues për t'i shpjeguar dhe treguar atij këtë libër. Profetët dhe librat qiellorë në zotërimin e
tyre kanë qenë gjithmonë udhëzues të pagabueshëm dhe të pamashtrueshem për qeniet njerëzore.

Libri i universit ka aspekte që tërheqin ndjenjat njerëzore. Për shembull, kur njeriu
shqyrton librin e universit, ai do të formojë huall mjalti si një bletë me kuptimin që ai ka marrë
nga ai libër madhështor i shkruar nga "Fuqia" dhe "Vullneti" hyjnor, nga fara në rrënjën e kësaj
peme të madhe, nga dega e saj në syth, nga lulja e saj te fryti i saj, dhe t'ia besojë zemrës dhe
mendjes së tij. Zemra dhe mendja do të analizojnë këto kuptime dhe do të përpiqen të kuptojnë
se çfarë është dashur të shpjegohet në të dhënat e tyre. Sidoqoftë, në mungesë të ndonjë
udhëzimi, ishte e pashmangshme që ata të ishin të paaftë për të kuptuar dhe konceptuar këto
kuptime. Ne mund ta shpjegojmë këtë me një shembull si ky:

38
 Le të imagjinojmë nje person qe nuk ka parë kurrë një xhami ose një xhemat në jetën e
tij. Le ta çojmë këtë person në një xhami madhështore dhe ta lusim të vlerësojë atë që pa brenda
saj ... Padyshim, ky person do të na shikojë me një vështrim të hutuar në atë që sheh dhe nuk do
të bëjë ndonjë vlerësim ... po, ai nuk do të dijë për çfarë është minberi, per cfare sherben mihrabi
dhe çfarë bëhet në kursij. Sidomos, nuk do të kuptoje që qëndrimin e njerezve pas një hoxhe dhe
të falen njëzëri. Edhe nëse ky person është një gjeni në fusha të tjera, do te jete si nje fëmijë që
ka pak a shumë informacion në lidhje me sjelljen dhe rregullat e xhamisë, nuk do të ketë shumë
mendime dhe nuk do të jetë në gjendje të thotë asgjë siç duhet. Sepse pa një mësues, është e
pamundur të dihet se për çfarë shërben një xhami dhe për çfarë qëllimesh shërbejne orendite në
të.

Po, situata e një personi i cili hyn në xhaminë e universit pa udhëzimin profetik nuk është
ndryshe. Ai do të shohë mijëra e miliona lloje të ndryshme bimësh që rriten, rriten degë,
lulëzojnë dhe japin fryte çdo pranverë, por ai do të përpiqet t'i shpjegojë të gjitha këto gjëra (për
shkak të habisë së tij) me natyrën. Yje të shumtë në qiell do t'i vezullojnë, por ai do të vazhdojë
të shqiptojë gjithçka si "ligj i natyrës" në këtë tregim marramendës. Edhe pse fizika dhe kimia i
tregojnë atij për harmoninë midis krijesave me ane te gjuhëve të ndryshme, rregullin dhe faktin
se asgjë nuk është e kotë, ai do të mendojë se kupton gjithçka duke ia dhënë kete harmoni
gjerave qe e rrethojne.

Me fjalë të tjera, pa udhëzimin e profetit, njeriu nuk do të munde të gjeje të vërtetën me

atë që sheh, dine, ndienë dhe dëgjon, dhe nuk do të jete në gjendje të heqe qafe errësirën e
injorancës dhe të arrije dritën "ndriçuese"(marifet). Në fakt, shkenca që nuk e çon një person
drejt njohjes se Allahut nuk është shkencë. Prandaj, në letërsinë tonë, injorant është personi që
nuk e njeh Zotin. Po, një person që nuk e njeh Allahun nuk mund të shpëtojë nga injoranca në
kuptimin e vërtetë, edhe nëse zgjidh qindra shkenca. Kur ai e njeh Atë, ai nuk konsiderohet
analfabet në përgjithësi, edhe nëse nuk di të lexojë dhe të shkruajë. Sepse ai dinte atë që duhej të
dinte dhe njohu mjeshtrin që themeloi pallatin e universit dhe autorin madhështor të këtij libri.
Kjo është pika e fundit që duhet arritur në shkencë. Meqenëse Allahu i Madhërishëm shkroi
librin e gjithësisë, natyrisht, Ai do ta dijë atë më së miri.

39
 Ndonjëherë edhe personi më i zakonshëm mund të shkruajë një poezi me dy rreshta; Ai
mund të shkruajë dhe fshehë sekrete në ato rreshta që është e pamundur t’i dijë dikush tjetër, dhe
të bëjë sugjerime dhe shenja të tilla që askush përveç tij nuk mund t’i kuptojë.

Kur është kështu, është krejt normale që nuk mund ta kuptojmë këtë libër të universit në
të cilin janë mbledhur mijëra gjëegjëza të ndërlikuara dhe a nuk është e nevojshme të kemi
mësues dhe udhëzues që do të na shpjegojnë çështje komplekse ..? Ne i quajmë këta mësues
"Profetë" dhe librat që vijnë me ta "Libra Qiellorë".

Pa Profetin dhe Librin, është e pamundur të zbulosh të vërtetën ashtu siç është. Dëshmia
më e qartë për këtë është pika ku ka ardhur filozofia e sotme. Mijëra filozofë që kanë kërkuar të
vërtetën për shekuj me radhë nuk kanë qenë në gjendje të takohen në një linjë të caktuar të
përbashkët edhe brenda së njëjtës shkollë. Aristoteli dhe Dekarti, megjithëse të dy racionalistë,
ndryshojnë shumë në pikëpamjet dhe mendimet e tyre ... dhe secili shpreh të vërtetën në një
mënyrë krejt të ndryshme. Ku janë mendimet e Platonit për ekzistencën, ku janë mendimet e
Aristotelit, Sokratit dhe Dekartit?

Mund të thuhet se ndryshimi është i tillë që nuk lejon asnjë të drejtë autori dhe bashkim.
Ky ndryshim na tregon se mendja abstrakte njerëzore nuk mjafton për të kuptuar dhe konceptuar
të vërtetën e përsosur; Nuk mjafton që edhe kur lexoni rreshtat e librit të universit të shkruar me
vija te trasha dhe në masën që të gjithë mund ta shohin atë, të bëhet një polemikë e tillë.
Sidoqoftë, këto rreshta janë shkruar në vija të trasha dhe të mëdha që edhe të verbërit mund t'i
shohin. Në këtë strukturë, yjet janë bërë fjalë, mjegullnajat kanë formuar linja dhe sisteme të tilla
si galaktika dhe Rruga e Qumështit janë si paragrafë.

Si mundet që një person që nuk i lexon këto shkrime të lexojë tani çështjet e thella, të
fshehta dhe delikate të strukturës shpirtërore të qenies njerëzore, të lexojë dhe të sjellë zgjidhje
për problemet pedagogjike, psikologjike dhe sociologjike të qenieve njerëzore ..! Të guxosh
kështu mund të jetë vetëm shprehje e konfuzionit dhe injorancës. Njerëzit e sotëm kanë jetuar te
mashtruar nga injoranca e tillë për shumë vite.

Jo, është Allahu (xhelle xhelâluhu), Ai që shkroi këtë libër të universit; vendosja e një
marrëdhënie midis njeriut me këtë libër, duke e bërë njeriun një indeks të këtij libri të madh,
duke treguar detin në një pikë. Nëse është kështu, vetëm Ai mund ta dijë kuptimin dhe natyrën e
këtij universi. Ai mund të njohë prirjet njerëzore, botën e brendshme, strukturën fiziko-

40
shpirtërore dhe prirjet njerëzore. Sepse gjithësia eshte krijimi I Allahut; njeriu, abdullah; dhe
Kurani që analizon anatominë e tyre është kalamullah. Prandaj, është Allahu ai që i njeh më mirë
marrëdhëniet midis tyre dhe ai që krijoi një marrëdhënie të tillë. Keshtu qe eshte vetëm e drejta e
Tij të flasë për këtë temë. Njohuritë e Tij përfshijnë të gjitha gjërat. Në qoftë se Ai nuk e tregon
atë, njeriu nuk mund të dijë asgjë.

Vargu "Ata nuk mund të dijne asgjë tjetër nga dija e Tij, pervec aq sa dëshiron Ai."[3]
Ky ajet duhet të jetë nje perkujtues për ne. Siç tha Profeti Hizer, njohuria e të gjithë njerëzimit
nuk është aq e lagur sa lagështia e përhapur nga oqeani në sqepin e një zogu, krahasuar me
njohurinë e Zotit të Plotfuqishëm. [4] Kjo është gjithçka që qeniet njerëzore thonë "Ne e dimë"
dhe e thonë kete me pak munde. Sidoqoftë, ekzistojnë shkenca në të gjithë oqeanin që duhet të
dihen më shumë, që qeniet njerëzore janë injorante ndaj tyre. Sa keq qe ky njeri pandeh se është I
mencur ; ky është një dimension i errët i injorancës së tij. Eshtë e qartë se një person i varrosur
në një errësirë të tillë të injorancës do të jetë absurd dhe i pasaktë edhe në gjykimet për veten e
tij. Sidoqoftë, ekziston njëmijë për qind saktësi në dekretet dhe vendimet hyjnore.

Thelbi i fjalës është qe; Kur njerëzimi ia referon çështjet e tij Zotit të Plotfuqishëm dhe
librit të Tij të mrekullive, ai do të çlirohet nga trazirat materiale-shpirtërore, individuale,
familjare dhe shoqërore, kaosi dhe anarkia, dhe do të jetojë në klimën e artë të paqes,
prosperitetit dhe lumturisë së vërtetë. Përndryshe, tragjedia do të jetë fati i tij i pandryshueshëm.

Kështu, Zoti i Plotfuqishëm e shpëtoi njerëzimin nga një fat i tillë përmes librave që
dërgoi si vepër e mëshirës së Tij të madhe. Ai gjithashtu dhe ne emer te njerezimit nuk do te jete
indeferent. Sot, kjo çështje ka fituar një kuptim më të rrenjosur dhe më të thellë. Sepse është libri
më i përsosur dërguar njeriut.

VECORITE FIZIKE TE PROFETIT TONE (S.A.S)

Cilat ishin vecorite e zoteriut tone (s.a.s) në aspektin e krijimit?

Nëse shikojmë cilësitë e bukura nga ana e Krijimit, Zoteriu i Universit ka cilësitë më të
bukura. Në emër të bukurisë, tek ai jane mbledhur të gjitha cilesite. Në fakt dhe Imam Kurtubi
keshtu thotë: Në Profetin tonë (salallahu alejhi ue selem), vetëm disa nga cilësitë e bukurisë ishin
të dukshme. Sidoqoftë, nëse do të shihej gjithçka, Sahabet nuk do të ishin në gjendje ta shikojnë
atë bukuri. "

41
 Në këtë drejtim, nga sahabet jane transmetuar shume hadithe. Në mesin e këtyre sahabëve
jane: Hazret Aliu (radijallahu te'ala anh), Bera ibën Azib (radijallahu te'ala anh), Hazret Aisha
(radijallahu te'ala anhâ), Ebu Xhuhayfe (radijallahu te'ala anh), Xhabir bin Semura (radijallahu
te'ala anh), Ibn Abasi (radijallahu te'ala anh), Muarrid bin Muajkib (radijallahu te'ala anh), Ebu'l-
Tufejl (radijallahu te'ala anh), Addâ ibn Halid (radijallahu te'ala anh), Hurejm bin Fatek
(radijallahu te’ala anh) Hakim ibn Hizam (radijallahu te'ala anh). Për kete na kane treguar dhe
sahabi te tjere, per vecorite e bukura te profetit (a.s). Ne po tregojme hadithin e hz.Aliut (r.a) qe
flet per cilesite e zoteriut tone(a.s): Hazret Aliu (radijallahu
anh), kur I permendte vecorite e bukura dhe persosshmerise te profetit te bukur Muhamed
(salallahu alejhi ue selem) thoshte keshtu:

Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) nuk ishte as i gjatë dhe as i shkurtër. Ai ishte me lartësi
mesatare, afër se gjatës. Flokët e tij nuk ishin as kaçurrelë, as të drejta.

Ai kishte flokë mes kaçurrelë dhe të drejtë. Fytyra e Ndritshme e tij nuk ishte as e
rrumbullaket as e plote, dhe as e gjate dhe e dobet. Perkundrazi kishte nje fetyre te plote. Ai
ndriqonte nga bardhesia,me lëkurën e bute si roze afer se kuqes . Sytë i kishte të zinj dhe
qerpikët të gjatë. Kockat e tij ishin të mëdha dhe supet e gjera. Qimet delicate qe gjendeshin në
trupin e tij, ishin më të spikatura në pjesën gjoksit poshte. Duart dhe këmbët e tij të bekuara ishin
te plota. Ndërsa shëtiste, ai ecte me dashuri, e vendoste fort kemben ne toke, sikur po zbriste nga
nje perpjetez.

Kur ai do të fliste me dikë ose do të shikonte diçka, ne ate drejtim kthehej me ter trupin.

Mes shpatullave kishte vulën e profetesise, që padyshim Ai kishte te vendosur vulen e

pjgamberit te fundit. Ai ishte më zemergjeri mes njerezve. Ishte mëfjaldrejti, më me karakter te
bute, jetesën, më I sjellshmi, më I njerezishmi, me bujari, më i sjellshmi ne komunikim, më I
edukuari dhe me I buti. Dikush që e shikon per her te pare ate në mënyrë të pashmangshme I
linde nje ndjenje dashurie; kur hyn në atmosferën e tij dhe me nderin per ta njohur nga afër,
perfundimisht mahnitej me të, lidhej pas tij, goditej nga madheshtia e tij dhe cmendej pas tij.
Dikush që dëshiron ta lartësojë Atë, duke pranuar pafuqinë e tij thoshteP; 'As para tij, as pas tij
nuk kam parë dikë si ai, dhe nuk ka asnje mundesi qe te shoh nje te tille si ai. "

O Zot; paqja, bekimet, përshëndetjet e perzemerta,dhe cdo nderim qofshin mbi Te,
familjes dhe sahabeve te tij.

42
 Berâ ibn Azib (radijallahu te'ala anh) thote qe; "nuk kam pare njeri me te bukur se sa te
Dërguarin të Allahut (salallahu alejhi ue selem) mbrenda nje rrobe".

Ebu Hurejra (radijallahu alejhi ue selem), thotë: nuk kam parë kurrë më të bukur se i
Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të). Dielli sikur hapej në fytyrën e tij. Buzëqeshja e tij me
dhëmbët shndritshem të tij ndriçonte muret . "

Perseri kur dikush erdhi Berai i tha: "Fytyra e Zoteriut tonë shkëlqen si shpatë. Berai iu
pergjigj;

- Jo, fytyrat e bekuar e te Dërguarit të eshte si dielli, si hëna. Zoteriu I te gjithe zoterive
kishte fytyre te plote.

Ummu Ma'bed (radijallahu ta'ala anhâ) është një nga grate sahabe te fisit Huza. Në një
përshkrim të gjatë per Zoteriun tonë, ajo thotë:kur shikohej nga larg ai Ishte më i bukuri nga
njerëzit; kurse nga afërt, ai ishte më e ëmbeli e njerëzve. "

Kurse në transmetimin e Ebu Hales, eshte qe: "Fytyra e bekuar të Zoteriut tonë ishte aq e
ndritshme sa shkelqimi i hënes së plotë".

"Kishte një lloj aromë në lëkurën e Profetit (paqja qoftë mbi të)".Pikat e djerses nga
fytyra e bekuar rridhnin si perlat. Lëkura e bekuar ishte shumë e butë. Hz. Enesi (radijallahu anh)
thotë qe: ngjyra e Pejgamberit (salallahu alejhi ue selem) ishte si trëndafili. Pikat e djerses se tij
kujtoheshin se jane perla. Mëndafshi nuk ishte më të butë se trupi i tij.Edhe misku dhe qelibari
nuk kishin erë më të mirë se trupi i tij. "

Bera ibn Azib (radijallahu anh) ndërsa përshkruante profetin tonë thoshte qe:

Qimet e bekuara të Profetit Muhamed, në trupin e tij të bekuar, flokët mbi kokë dhe qimet
ne mjeker e tij ishin midis kaçurrelës dhe se drejtes.

Trupi i Tij ishte mu'tedilü'l-maqam (lartësi e mesme).

Profeti Muhamed shpatullat I kishte te gjera. Dhe gjoksin e bekuar e kishte te gjere.

I Dërguari i Allahut I nderuar, floket e bekuar I kishte te varur nga koka e bekuar dhe te
shpeshte e të dendur,

Floket e tij arrinin deri në butësinë e dy veshëve.

43
 Në fakt, ka pasur transmetime të ndryshëm në lidhje me flokët e bekuar të profetit tone
(salallahu alejhi ue selem). Thuhet në një transmetim se arrin gjysmën e veshëve, në një
transmetim tjetër perfshihen dhe veshët, në një tjeter janë shpatullat e bekuara dhe në një tjetër
arrin deri tek skapullat. Kuptohet që Zoteriu ynë (salallahu alejhi ue selem) flokët e bekuar I
kishte zgjatur dhe I kishte shkurtuar deri në gjysmën e veshit.

Imam Nevevi thotë se veshja e tij ishte nje “Hulle’’ veshje me dy pjesë. Këto dy pjesë
quhen ‘’Izar’’ dhe ‘’Ridâ’’.

Ebu Ubejde thotë se veshja ‘’Hulle’’ është një rrobe e perbere nga dy pjesë të së njëjtës
pëlhurë.I nderuari Imami Shafiu e lejonte te vishej nje rrobe të kuqe, ndërsa Imami A'zam Ebu
Hanifa e ndalonte. Kuptimi nga fustani i kuq qe përmendet në Hadith, është një veshje e kuqe me
lara, jo qe do të thotë veshje komlet e kuqe.

Kur Bera ibn Azib flet per profetin tonë, thote qe: "Unë kurrë nuk kam parë më të bukur
se Zoteriu ynë. Ose nëse do të më pyesnin se çfarë synonte të shihte, nuk kam pare asgjë më të
bukur se i Dërguari i Allahut. I Dërguari i Allahut ishte më i bukur se cdo gje qe di dhe une kam
pare.”

VLERA E TESBIHATIT TË NAMAZIT

Tesbihati i namazit, që është sunet i Profetit Muhamed (s.a.s), është një thesar i
mrekullueshëm dhikri, lutjeje, salavatesh dhe i atributeve të bukur të Allahut. Veçse shumë
besimtarë e neglizhojnë tesbihatin pas namazit dhe nuk përfitojnë nga ky thesar i madh.

Bediuzaman Said Nursiu tesbihatin e namazit e përngjason me përmendjen dhe lartësimin

e Allahut së bashku me Profetin (s.a.s). Ystadi i nderuar, i cili i ka kushtuar shumë rëndësi dhe e
ka praktikuar tesbihatin pa asnjë lëshim për gjatë gjithë jetës së tij, shprehet kështu në veprën
“Kastamonu Lahikasë”:

“Tesbihatet pas namazit janë Rruga Profetike (s.a.s) dhe virdi i Velajetit Ahmedan.
Prandaj ka një rëndësi të veçantë. Më pas kjo fjalë u sqarua në këtë formë: Ashtu siç është
Velajeti Ahmedan mbi çdo velajet tjetër për shkak se buron nga profetësia, po ashtu edhe
tesbihati pas namazit, që është rruga e këtij velajeti dhe lutja e posaçme e velajetit të madh, është
në atë gradë më e lartë sesa tarikatet dhe virdet e tjera.”

44
 Në këto fjali që janë shkruar për të paralajmëruar besimtarët që tregojnë dembelizëm në
bërjen e tesbihatit të namazit, gjenden të fshehura aq shumë sihariqe, saqë mund të mbushin tërë
gjithësinë. Do të thotë që tesbihati pas namazit përfaqëson në një farë mënyre rrugën e Profetit
(s.a.s) dhe është virdi i tij.

Të mendojmë pak: A është e logjikshme që të neglizhohet tesbihati i namazit, i cili është

më me vlerë dhe më e rëndësishme sesa të tëra tarikatet dhe virdet?

Vallë, a jemi në dijeni se çfarë thesari kemi humbur për shkak të punëve të thjeshta që na
pengojnë nga bërja e këtij tesbihati, që na merr shumë pak minuta çdo namazi?

Sepse Bediuzamani e përngjason tesbihatin e namazit me një kuvend gjigand dhikri të

drejtuar nga Profeti (s.a.s) ku marrin pjesë njëkohësisht miliona myslimanë.

Ndërkohë që një mundësi dhe një përfitim i tillë shpirtëror, nuk duhet të braktiset kurrë
me pretekste të thjeshta. Për fat të keq, një pjesë që falin namaz, ose nuk e bëjnë tesbihatin ose
nuk ia japin hakun këtij adhurimi.

Tesbihati i namazit, që përbëhet nga “tesbihët, tahmidet, tekbiret, përmendja e Allahut,

përgjërimi me dua dhe salavate, leximin e atributeve të vyer të Allahut duke u mbështetur tek
Ai”, është dy llojësh: i shkurtër dhe i gjatë.

Tesbihati i shkurtër është versioni që bëhet në xhami në shoqëri të myezinit. Kjo është
shumë e njohur mes myslimanëve. Kurse tesbihati i gjatë është versioni që ka përpiluar
Bediuzaman Said Nursiu, duke i grumbulluar nga ajetet dhe hadithet.

Le të përmendim disa transmetime prej sahabëve rreth lutjeve dhe dhikrit të Profetit
(s.a.s) pas namazit.

Në një transmetim të Theubanit (r.a) thuhet se pasi mbaronte namazin Profeti (s.a.s)
thoshte tri herë “Estagfirullahel Adhim” (Kërkoj falje prej Allahut të Madh) dhe më pas vijonte
me këtë lutje: “Allahumme entesselâm ue minkesselâm, tebârakte ja dhel xhelâli uel ikram.”
(Muslim, Mesâxhid: 135-136). D.m.th., “Allahu im! Ti je paqja dhe paqja vjen prej Teje. O
Allah i Madhërishëm dhe Bujar, sa mirësi dhe begati që posedon!”

Këo fjalë, që janë edhe tesbih, edhe dhikr, mund të lexohen edhe pas namazeve nafile,
ashtu siç lexohen pas namazeve farz. Sepse me këtë lutje përmendet lartësia dhe madhështia e
Allahut të Madhëruar. Prandaj është sunet të shprehen edhe pas namazeve sunet.

45
 Pas kësaj lutjeje, lexohet salavati i njohur, që nis me fjalët “Salaten tunxhina”. Kjo është
një dua shumë virtytshme me anë të të cilës lutemi edhe për Profetin (a.s), edhe për veten tonë.

Të kujtojmë edhe këtë lutje në lidhje me teuhidin, e cila neglizhohet shumë: “Kush thotë
‘Lâ ilâhe il’lallâhu uahdehû lâ sherîke leh, lehul mulku ue lehul hamdu juhjî ue jumît ue hue
hajjun lâ jemût bijedihil hajr ue hue alâ kul’li shej’in kadîr’ pas namazit të sabahut dhe të
akshamit pa u ngritur nga vendi, i shkruhen dhjetë sevape, i fshihen dhjetë mëkate dhe ai
lartësohet dhjetë gradë. Atë ditë është i mbrojtur nga çdo e keqe dhe nga shejtani. Atë ditë ai
është i ruajtur nga mëkatet, përveç nëse bën shirk.” (Tirmidhi, Deauât: 63)

A është shumë e mundimshme të ndajmë disa minuta, të cilat shërbejnë për të fituar këto
sihariqe dhe begati? Cila vepër që zë vendin e tesbihatit mund të mbushin vendin e këtyre
virtyteve?

Një tjetër element është Ajeti Kursi, i cili ka një vlerë të veçantë. Në lidhje me këtë
Profeti (a.s) ka thënë: “Kush lexon Ajetin Kursi pas çdo namazi farz, hyrjen e tij në xhenet nuk e
pengon asgjë veç vdekjes”. (Munaui, Fejzul Kadir, 6/197)

Më pas thuhet 33 herë Subhanallah, 33 herë Elhamdulil’lah dhe 33 herë Allahu Ekber. Në
një hadith të transmetuar nga Ebu Hurajra (r.a) thuhet kështu: “Kush thotë ‘33 herë Subhanallah,
33 herë Elhamdulil’lah dhe 33 herë Allahu Ekber’ dhe herën e dhjetë ‘Lâ ilâhe il’lallâhu uahdehû
lâ sherîke leh, lehul mulku ue lehul hamdu ue hue alâ kul’li shej’in kadîr’ menjëherë pas
namazit, i falen të tëra mëkatet, qofshin ato sa shkuma e detit”. (Muslim, Mesâxhid 146)

Namazi është një adhurim unik i zbukuruar me ngjyrat e tesbihëve, tahmideve dhe
tekbirëve. Edhe tesbihati që bëjmë pas namazit përforcon shpirtin dhe kuptimin e namazit.

Pas tesbihëve kalohet në dua, e cila është diçka personale. Pas duasë është sunet të thuhet
33 herë “La ilahe il’lallah”. Edhe lutjet që gjenden në tesbihatin e gjatë kanë një rëndësi të
veçantë.

Exhirnat për përbëhen na lutje, të cilat ose i ka bërë vetë Profeti (s.a.s), ose janë
deduktuar nga ajetet kuranore. Kurse të përmendësh Allahun e Madhëruar me Emrat e Tij të
bukur është një adhurim i lartë dhe ndërmjetësim për pranimin e lutjeve. Allahu i Madhëruar na
ka këshilluar t’i lutemi Atij duke përmendur këta emra.

46
 Salavatet e ndryshme, që gjenden në tesbihat, janë ndërmjetësuese për shefaatin e Profetit
(a.s) dhe për pranimin e duave. Një besimtar, që nuk neglizhon asnjëherë namazin dhe tesbihatin,
llogaritet të lexojë më tepër se 100 salavate në ditë.

Për të përfituar prej begatisë së tesbihatit ajo nuk duhet neglizhuar kurrë. Nëse e kemi
kohën të kufizuar, mund ta bëjmë atë edhe ndërkohë që bëjmë punë të tjera, duke ecur, duke
punuar, duke drejtuar makinën, duke bërë punët e shtëpisë, etj. Por braktisja e tesbihatit s’duhet
të jetë kurrë një opsion.

Në lidhje me pasazhet kuranore që këndojmë pas namazeve, si dy ajetet e fundit të sures

Bekara apo tri ajetet e fundit të sures Hashr, ka porosi profetike të posaçme. Kështu, sipas
transmetimeve, kush lexon natën dy ajetet e fundit të sures Bekara pas namazit fiton sevape
sikur të ketë kaluar tërë natën me adhurime dhe leximi në mëngjes i tri ajeteve të fundit të sures
Hashr, ndërmjetësojnë arritjen e statusit të dëshmorit.

Këto mirësi dhe begati madhështore s’duhet të bëhen kurban të dembelizmit dhe
neglizhencës.

Të bësh pesë vaktë çdo ditë tesbihatin e shkurtër dhe të gjatë është kusht për tu quajtur
nxënës i Risalei Nurit dhe Bediuzamanit. Sepse ai thekson kështu në letrën ku bën klasifikimin
“mik, nxënës dhe vëlla”: Këto tri kategori e kanë kusht t’më përfshijnë në lutjet e tyre dhe
përfitimet shpirtërore. Si do të bëjë lutje për Ystadin dikush që nuk bën as tesbihatin?

Ku shpjegon rrugën “nevojtari, varfëri, dhembshuri dhe meditim”, ka radhitur kushtet e

saj duke thënë: Të falësh namazin sipas rregullsisë së tij (tadili erkan) dhe të bësh tesbihatin pas
namazit.

Ç’e do që shumë individë që kujtojnë se janë nxënës të Risalei Nur, e kan kthyer në një
vepër nostalgjike tesbihatin, duke e bërë atë vetën në netët e mira ose në programet kolektive.
Ndërkohë që nëse ky thesar aplikohet pesë herë çdo ditë, do të kuptojmë duke e përjetuar se do
t’na kaplojë shpirtërorja.

EDUKIMI I GRAVE NË KOHËN E PROFETIT TONË (PAQJA QOFTË MBI TË)

Një vështrim i shkurtër i situatës së grave në injorancë

47
 Periudhat para se Kurani të fillojë të zbresë quhen epoka e injorancës. Injoranca ishte një
mënyrë jetese. Kjo injorancë ishte e vlefshme jo vetëm për shoqëritë arabe, por edhe për të gjithë
botën në atë kohë.

Në atë kohë, disa fise vunë në dyshim nëse gruaja ishte një qenie njerëzore apo jo, dhe
disa besuan se ajo nuk kishte shpirt. Në disa vende, mendohej se gruaja nuk ishte e pastër në
ditët e saj të veçanta, gjërat që përdorte dhe njerëzit që prekte, bëheshin të papastër dhe do të
qëndronin për një ditë ashtu. Në disa kombe, preferohej që një grua të digjej në zjarr sesa të
lexonte një libër të shenjtë, dhe leximi i vajzave i fjalëve të shenjta u konsiderua si mësime
imoraliteti. Në shoqërinë arabe, nga ana tjetër, vajzat janë varrosur të gjalla dhe nënave nuk u
është dhënë e drejta të flasin për të. Gruaja që lindte një vajzë hynte në një psikologji sikur të
kishte bërë një krim të madh, dhe babait të cilit iu thonte lajmi i mirë për të patur një vajzë, ishte
turp për këtë lajm të keq dhe u përpoq të fshihej nga gruaja e tij nga shokët i tij dhe mendonte se
çfarë të bënte. Ose do ta linte atë gjallë, dhe të jetonte me turp, ose do ta varroste atë. Çfarë do të
bënte ai? Ai po brohoriste dhe në fund po bëri një gjykim të keq, e varrosi të gjallë! [1]

Ata që vijnë me Islamin

Mbi këtë errësirë të injorancës për gratë që përjetohej në të gjithë botën, dielli i Islamit u
ngrit me thëniet vijuese: "Sundimi i qiejve dhe i tokës I takon vetëm Allahut. Ai krijon gjithçka
që dëshiron. Ai i jep një vajzë kujtdo që dëshiron, një djalë kujtdo që dëshiron, ose I jep një
vajzë dhe një djalë të të dy gjinive, dhe e lë shterpë atë që dëshiron. Ai di gjithçka në mënyrë të
përsosur, është i aftë për çdo gjë që dëshiron. ”[2]

Në dritën e këtij dielli të gjitha rrugët e lirisë u hapën për gruan. Gruaja ishte tashmë një
robëreshë e Zotit, dhe u bë e barabartë me burrat. U dha një lajm i mirë se vajzat, të arsimuara
mirë, do të ishin një mburojë kundër xhehenemit për prindërit e tyre. Ndërsa gruas iu dha liri të
shprehej lehtë, asaj iu dha mundësia të vinte në xhami dhe t'i tregonte të Dërguarit të Allahut për
gjendjen e saj. Përtej kësaj, u dha një shembull i gjallë me praktikën e vetë Profetit për konsultim
me gratë.[3]

Rëndësia e Dijes

Dituria është një nga çështjet që Islami i jep më shumë rëndësi. Kur'ani, i cili filloi të
zbresë me urdhërin ‘lexo’, vazhdoi këtë theks të parë në dituri duke treguar se "të diturit dhe të

48
paditurit nuk janë një" [4], me inkurajimin këmbëngulës të të menduarit, kuriozitetin njerëzor, i
cili është mësuesi i diturisë, ka qenë vazhdimisht aktiv dhe të gjitha këto veprimtari kurorëzohen
me: "Zoti im, ma shto dijen." [5]

Përveç këtyre, Kurani lavdëron dijetarët e vërtetë si ata që i frikësohen më shumë Allahut
dhe i këshillon ata të pyesin për çështje të panjohura. Në shprehjet e bekuara të të Dërguarit të
Allahut, i cili thotë se dituria është trashëgimia e vetme nga profetët[6], ndjekësve të diturisë iu
dha lajmi i mirë se rrugët e Parajsës u lehtësuan dhe engjëjt i shtrinë krahët dijetarëve.[7] Ky
lajm frymëzues gjithashtu i përket vetvetes (a.s) i cili erdhi si mëshirë për botët.

Profeti ynë (sas) i paralajmëroi sahabët, të cilët e fitonin bukën e tyre duke punuar por u
ankuan se vëllai i tyre, i cili ishte një kërkues I dijes, të cilit i siguroi jetesën duke mos punuar,
ata u qortuan me këta fjalë: "Çfarë din ti, ndoshta për hirë të tij dhe ju po ushqeheni. ”[8] Po,
dituria është një mjet sigurimi midis thënieve të të Dërguarit të Allahut. Jo vetëm kaq, por edhe
vetë dituria dhe studentët e tij u përmendën si krijesat më të çmuara në botë, [9] u raportua se ata
që u nisën për të fituar dije ishin në rrugën e Allahut[10] derisa të kthehen në shtëpi, madje
peshqit në det luten për ata që mësojnë dije.[11]

Përveç këtyre virtyteve, u tregua dhe rruga e rrezikshme e mos vlerësimit të dijes: Nijetet
udhëhiqen nga kërcënimi se ata që mësojnë dijen pëe qëllime të kësaj bote nuk do të kenë
mundësi të nuhasin as aromën e xhenetit. [12] Dhe paralajmërimi për ata që mësojnë njohuri me
mendjemadhësi do të përfundojmë në xhehenem [13]. Duhet strehuar tek Allahu nga dijet e
padobishme. U gëzuan me sihariqin se një person i cili vdes në rrugë të dijes se do të qëndrojë
me Profetët, [14] me lajmin e mirë se veprimet e atyre që lanë pas një njohuri të dobishme
fletoret e tyre nuk do të mbyllën [15]. Gratë kanë të njëjtat të drejta si burrat në të gjitha këto
çështje që ne kemi numëruar në lidhje me rëndësinë e dijes.

Edukimi i Grave

Gjëja më e rëndësishme që duhet mësuar është ajo që lidhet me Allahun. Me pak fjalë, ne
mund ta quajmë këtë dituria e Zotit. Kjo pasohet nga shtylla të tjera që rrisin besimin, siç janë
besimi në ahiret, engjëjt, librat dhe profetët. Pastaj vijnë veprat, bëmat që rregullojnë jetën e
kësaj bote të një personi. Pastaj zënë vend qështjet morale. Padyshim, burrat dhe gratë janë të
barabartë në mësimin e këtyre pikave. Me fjalë të tjera, gratë janë si burrat në përgjegjësitë
sheriatike. "Gratë janë të detyruara të bëjnë gjithçka që është e detyrueshme për burrat përveç të

49
xhumasë, xhihadit dhe xhenazes."[16] Gratë janë të barabarta me burrat në lidhje me dënimet
dhe shpërblimet e këtyre përgjegjësive në ahiret. Kjo e vërtetë thuhet në Kuran si vijon: "Zoti i
tyre iu përgjigj lutjeve të tyre si më poshtë:"Qoftë mashkull apo femër Unë nuk do ti qoj kot
asnjë prej veprave tuaja. Sepse ju jeni nga njëri-tjetri, nuk jeni ndryshe nga njëri-tjetri. ”[17] Për
shkak të kësaj barazie gratë si burrat, duhet të mësojnë shkencat që u nevojiten.

Deklaratat e mëposhtme të Profetit tregojnë se si grate e lira dhe ata robëresha të drejtat I
kanë të barabarta: "Nëse një person ka një robëreshë, i jep asaj një edukim dhe arsim të mirë dhe
pastaj e liron, Allahu do ta shpërblejë dy herë." [18]

Edukimi i grave, të cilin Profeti ynë (s.a.s.) e inkurajoi siç duhet, u praktikua në mënyrën
më të mirë në Islam, dhe gratë kurrë nuk u privuan nga kjo e drejtë. Nëse do ishte bërë një gabim
për të mos u mësuar vajzave, siç shihet në disa vende në kohën tonë, kjo do ishte për shkak të
keqkuptimit ose kuptimit jo të plotë të fesë.

Në kohën e Profetit gratë mësonin dijen dhe fenë në disa mënyra. Le të përpiqemi ato
shkurtimisht.

1- Gratë që shkojnë dhe vijnë nga xhamia

Gjatë kohës së Profetit, gratë vinin dhe shkonin në xhami ashtu si burrat, dhe ata falnin
namazet e së xhumasë, të bajrameve dhe namazet ditore. Në fakt, në ditë të veçanta gratë
këshilloheshin të vinin në namazin e bajramit dhe të qëndronin pas xhematit dhe të merrnin pjesë
në tekbire. [19]

Ne kuptojmë nga këto hadithe se nuk ka dëm të vijnë gratë në xhami. “Mos i ndaloni
gratë të shkojnë në xhami. Por shtëpitë e tyre janë më të mira për ta. ”[20],“ Kur gratë tuaja
kërkojnë leje për të shkuar në xhami natën, jepini leje ”[21],“ Kur gratë duan të bashkohen me
xhematin, mos të aromatizohen. ” [22] Duket se xhamitë ishin gjithmonë të hapura për gratë.
Sidoqoftë nuk mungojnë disa rregulla. Gratë do vijnë pa aromë, kështu që ato nuk do të prishnin
përqendrimin që duhej pasur në namaz. Në këto dhe masa të ngjashme, u mor parasysh jo vetëm
qetësia shpirtërore në namaz, por edhe mungesa e një elementi keqdashjeje nga burrat. Në të
vërtetë, ardhja e grave në xhami pas vdekjes së Profetit ngjalli disa shqetësime dhe herë pas here
bëheshin praktika të ndryshme.

50
 Një nga këto praktika i përket Hazreti Omerit. Omeri (r.a) u caktoi një vend grave në
xhami që të luteshin veçmas nga burrat gjatë Ramazanit dhe e caktoi Sulejman bin Ebu Hasman
si imam për to. Arsyen e praktikave të tilla e gjejmë në fjalët e Hazret Aishës (Allahu qoftë i
kënaqur me të): “Nëse i Dërguari i Allahut do të kishte parë atë që bënin gratë pas tij, ai ashtu si
grate e izraelitëve do t’i kishte penguar që shkonin në xhami.” [23] Kuptohet që ato tërheqnin
vëmendjen e atmosferës shpirtërore në namaz dhe xhami. Kjo praktikë më vonë u shfuqizua
gjatë kohës së Osmanit dhe grate me burrat faleshin bashkë me një imam.

Profeti ynë (a.s) tregonte dhe interpretonte vargjet e zbritura, në xhami pas namazeve, jo
vetëm të xhumanë por edhe ditëve të tjera, dhe u përgjigjej pyetjeve. Gratë gjithashtu mernin
pjesë në këto biseda dhe madje bënin dhe pyetje.[24]

Bisedat dhe dëgjimi i predikimeve nga gratë vazhdoi dhe në periudhën e Hulefa-i
Rashidin. Fakti që një grua e kundërshtoi idenë e zvogëlimit të mahrit ndërsa Omeri po jepte
hutbe, e thoshte atë lehtësisht duke sjellë prova nga ajetet, është një shembull I kësaj çështjeje.
Kuptohet nga këto shpjegime se në shekullin e artë, në xhami gratë përfitonin nga ana shpirtërore
dhe dije të dobishme.

2- Ditët e bisedave private të Profetit

I Dërguari i Allahut (a.s), tha: "Allahu më dërgoi mua si mësues." [25] Ai ishte i
interesuar për arsimimin e grave si dhe të burrave në umetin e tij, u ndau një ditë të veçantë grave
që vinin tek ai me një bisedë private dhe u dha vazë atyre.

Gratë e Medinës erdhën dhe thanë: "O i Dërguar i Allahut, burrat na kanë tejkaluar sa i
përket dëgjimit të Ty dhe përfitimit prej Teje. Na jep edhe neve një ditë të veçantë! "I Dërguari i
Allahut u dha atyre një ditë në përputhje me rrethanat. Në atë ditë të veçantë, ai i këshilloi ato
dhe I jepte disa urdhra. [26]

Këto gra, të cilat kishin të drejtë të dëgjonin një bisedë në xhami, ishin të ekspozuara ndaj
mbingarkesës për shkak të mbipopullimit të burrave dhe nganjëherë ata nuk mund ta dëgjonin
Profetin tonë siç duhet. Gjithashtu, jo të gjithë mund të vinin gjithmonë në xhami. Për shkak të
dëshirave të tyre këmbëngulëse, Profeti (a.s) nuk mund dhe nuk qëndroi indiferent. Një ditë ai
vendosi dhe mbajti predikime specifike për gratë. Në disa transmetime, thuhet se i Dërguari i
Allahut u mbante vazë grave në një shtëpi të caktuar duke thënë: "Mblidhuni në shtëpinë e

51
zonjës filani". I Dërguari i Allahut i urdhëron si më poshtë: Nëse një grua ka tre vajza dhe i
edukon mirë, këto tri vajza do të jenë një perde kundër xhehenemit për të. Një grua pyet "Nëse
ka dy vajza!" Profeti ynë thotë: "Ata që kanë dy vajza janë të njëjtë". Këtu, ne mësojmë se gratë,
gjithashtu duhet ti mësojnë vajzat e tyre dhe t'i edukojnë ato mirë.

3- Kumtimi i sahabëve për familjen e tyre

I Dërguari i Allahut zakonisht i jepte mesazhet dhe udhëzimet e tij në Mesxhid-i Nabavi.
Të gjithë të mësuarit ishin të bazuara në zbulesë. Lajmi për përtej qiejve po binte në tokë si një
shi. Sahabët, kur i ndodhte diçka ose kur kishte ndonjë problem në shtëpi, vraponin te Profeti në
xhami dhe kërkonin që problemi të zgjidhej. Nëse ai nuk ishte në gjendje të pyeste ose kishte
turp, ai pyeste Ehli Sufën, nëse kishte ndonjë lajm të mirë nga Profeti ynë, ai e mësonte atë dhe u
kthente në shtëpi dhe i mësonte familjes së tij atë që mësoi për vete. [27] Sepse, "Komunikoni
atë që ju dëgjoni nga unë, edhe nëse është një varg, "nuk mund të pritej të ishte ndryshe. Siç
kuptohet nga vargu [28], "O besimtarë, mbrojeni veten dhe familjen tuaj nga një zjarri, i cili
lëndë djegëse janë njerëzit dhe gurët." Të gjithë besimtarët janë përgjegjës për mbrojtjen e
anëtarëve të familjes nga zhgënjimi i përjetshëm. Ishte e pamendueshme për sahabët, të cilët e
kuptuan këtë ajet në mënyrën më të mirë dhe u sollën të ndjeshëm në jetën fetare, të privonin
familjet e tyre nga dija që morën, edhe nëse ishte një fjalë. Po, sahabët e kuptuan shumë mirë
këtë ajet dhe bënë atë që ishte e nevojshme.

Historia e mëposhtme e njerëzve që sapo kanë mësuar fenë na jep një ide mbi këtë
çështje: Një grup i fisit Rabia erdhi te i Dërguari i Allahut dhe u kërkoi atyre që t'u jepnin
këshilla pasi ata thanë se nuk mund të vinin lehtë në Medine dhe se ata mund të vinin vetëm
gjatë muajve të ndaluar sepse fiset armike ishin kudo. I Dërguari i Allahut u dha atyre disa
këshilla dhe më pas u tha: "Mësoni përmendësh atë që thashë mirë dhe u thoni atyre që mbetën
prapa." Qëllimi I kësaj ishte që; ajo që lamë pas ishte i gjithë fisi, veçanërisht familjet e tyre.

Dipnotat:

1-Nahl, 16 / 58–59

52
 2-Shura, 42/49

3-Buhari, Megazi, 1-2

4-Dharijat, 39/9

5-Ta Ha, 20/114

6-Buhari, Dituria, 10

7-Ebu Davud, Dituria, 1

8-Tirmidhi, Zuhd, 33 vjeç

9-Tirmidhi, Zuhd, 14 vjeç

10-Tirmidhi, Dituria, 2

11-Tirmidhi, Dituria, 19

12-Ebu Davud, Dituria, 12

13-Muslim, Imare, 152

14-Darimi, Mukadime

15-Muslim, Vasijet

16-Abdurrezak, 5/298

17-Ali-i Imran, 3/195

18-Buhari, Xhihad, 145

19-Buhari, dejn

20-Salat Musliman, 134-137

21-Salat Musliman, 139

22-Muslim, Salat, 141

23-Ebu Davud, Salat 53

24-Buhari, Dituria, 41

25-Ibn Maxhe, Mukadimeh, 229

53
 26-Buhari, Dituria 36

27-Bukhari, Dituria, 26

28-Tahrim, 66/6

PARIMET E EDUKIMIT PROFETIK (5): "PËRHAP DASHURI DHE

MËSHIRË!"

Në këndvështrimin e të Dërguarit të Allahut (s.a.s.) mbi jetën dhe qenien, dashuria dhe
mëshira janë parime shumë vendimtare dhe të spikatura. Ai (s.a.s.) u dërgua si mëshirë për botët,
veçanërisht për qeniet njerëzore. Për rrjedhojë, ai i ndërtoi të gjitha marrëdhëniet e tij duke filluar
nga jeta familjare te fqinjët e tij, nga aktivitet e tij rreth kumtimit dhe udhëzimit e deri në
marrëdhëniet e tij shoqërore dhe administrative, mbi dashurinë dhe mëshirën. Në këtë kuptim,
baza e veprimtarisë së tij edukuese dhe formuese ishte dashuria dhe mëshira. Në këtë kontekst,
Ai ishte një mësues që e shndërroi jetën në një qendër dashurie dhe mëshire në të gjitha njësitë e
saj.

I Dërguari i Allahut (s.a.s.) ishte një profet i cili u dërgua si mëshirë jo vetëm për
besimtarët, por edhe për botët. Mëshira është një fenomen që del nga ndërthurja e dashurisë,
mëshirës dhe interesimit. Ky është pasqyrimi i shërbimit në këtë botë. Prandaj, shprehja e
përbashkët e të gjithë profetëve me thënien e Kuranit: "Unë kërkoj diçka nga ju për
predikimin/shërbimin tim. Shpërblimi im i përket vetëm dhe vetëm Allahut. Kjo sakrificë është
një shprehje e qartë dhe pasqyrim i një dashurie të thellë për njeriun. Ai që do, nuk pret ndonjë
shpërblim kundrejt atij që për shkak të dashurisë.

Profeti i fundit, i donte njerëzit nga zemra

Kur'ani na e tregon kështu këtë dashuri, interesim dhe mëshirë të thellë të të Dërguarit të
Allahut (s.a.s) kundrejt njerëzimit: "A mos vallë ti (o Muhamed) do ta shkatërrosh veten, sepse
ata nuk duan të besojnë?" Prandaj, një person që nuk ndjen dashuri nuk mund të tregojë
interesim, dashuri dhe të durojë bashkëbiseduesin e tij dhe të zbutet. Dashuria e thatë që nuk
tregon interesim dhe mëshirë nuk ka ndonjë vlerë. Për rrjedhojë, dashuria dhe mëshira e vërtetë
janë majaja e edukimit dhe formimit. Ai që nuk e do njeriun pa ndonjë interes, nuk mund të kryej

54
siç duhet detyrën e edukuesit. Edhe nëse e kryen, nuk mund ta kryejë të plotë në të gjitha
aspektet. Edhe nëse i tregon mënyrën e përparimit në këtë botë, nuk mund t'ia ndriçojë rrugën
për në botë e përjetshme.

Në këtë kuptim, t'i duash njerëzit për Zotin është si fryma e edukimit. Në një periudhë të
shkurtër prej 23 vjetësh, dashuria e thellë e të Dërguarit të Allahut për njerëzit, qëndrimi dhe
sjellja plot dhembshuri dhe mëshirë, kanë qenë më të dobishmet në hapjen e zemrave të armiqve
më të ashpër të Islamit. Me këtë dashuri pa ndonjë lloj interesi, Ai (s.a.s.) shkriu ndjenjat e
urrejtjes, hakmarrjes dhe armiqësisë dhe arriti të ngrinte një fron në zemrat e të gjithëve. Përsëri,
thënia e tij, "Më i miri i njerëzve dhe më i dashuri tek Allahu, është Ai që është më i dobishmi
për njerëzimit ..." është një shprehje tjetër e kësaj dashurie universale. Sepse, thirrja e
besimtarëve për të qenë të dobishëm për të gjithë njerëzimin tregon qartë se Ai i do të gjithë
njerëzit dhe dëshiron t'i përqafojë të gjithë.

Marrëdhënia nxënës-mësues e bazuar në dashuri

Marrëdhënia e të Dërguarit të Allahut (s.a.s.), i cili iu dërgua si mësues për njerëzimin,

me shokët e tij, të cilët ishin dishepujt e tij të parë, bazohet në dashuri dhe mëshirë. Në këtë
kontekst, ndërsa Kurani e prezanton atë, thotë: "Nga gjiri juaj ju erdhi një profet. Atij i vjen
rëndë për mëkatet që bëni ju, ai përpiqet që ju të shkoni në rrugën e drejtë, dhe ndaj besimtarëve
është i butë dhe mëshirues.” . Në këtë aspekt, Ai (s.a.s.) jo vetëm që i do besimtarët, por dridhet
mbi ta me dhembshurinë e një babai si një kërkesë e natyrshme e dashurisë. Ndërsa i edukonte
dhe formonte, Ai iu afrua atyre me dashuri dhe dhembshuri. Përsëri, me deklaratën e Kuranit:
"Në saje të mëshirës së Allahut, u solle butësisht me ta (o Muhamed!) – e sikur të ishe i ashpër
dhe vrazhdë, ata do të largoheshin prej teje" .

Ashtu siç Ai (s.a.s.) i donte studentët e tij si mësues, edhe ata e donin Atë më shumë se
veten e tyre. Si një profet i dashurisë, i Dashuri i Allahut mbolli farën e dashurisë në shpirtrat e
tyre. Dashuria, kujdesi dhe respekti që ai merrte ishte fryt i kësaj dashurie të fortë që ai kishte
kultivuar. Ata e donin mësuesin më shumë se vetja e tyre dhe mbi të gjitha, e dëgjonin me shumë
kujdes dhe i bindeshin synetit të Tij në masën maksimale. Ata e donin aq shumë saqë nuk ia
kthenin fjalën më dysh, ata iu bindën urdhrave dhe ndalimeve të tyre me gjithë zemër. Në fakt,

55
rezultati dhe shenja më e dukshme e dashurisë ndaj të Dërguarit të Allahut ishte të jetosh në
përputhje me synetin e tij.

Nuk është parë ndonjëherë që ta duan kaq shumë mësuesin!

Edukimi është punë e dashurisë dhe zemrës. Mësues është ai person i cili është në gjendje
të hap dyert e zemrave me dashuri e mëshirë, dhe të ngrejë fron në zemrat e tyre. Në këtë
drejtim, i Dërguari i Allahut (s.a.s) është një mësues shembullor që duhet të merret si shembull:

Një ditë, një shokë i Profetit (s.a.s.) nga Ensarët vjen për të vizituar të Dërguarin e
Allahut (s.a.s.) dhe i tha Atij: "O i Dërguar i Allahut! Unë të dua më shumë se jetën time,
familjen time dhe pasurinë time. Kur të kujtoj nuk mund të ndalem dhe vij të të shoh menjëherë.
Por, kur mendoj për vdekjen tënde dhe vdekjen time, unë shoh si vijon: ‘Kur të hyni në Parajsë,
do të jeni në pozita të larta me profetët e tjerë. Kam frikë se edhe nëse hyj në parajsë, nuk do të të
shoh dot atje ". S'kaloi shumë dhe Profetit tonë (s.a.s.) i zbriti ajeti: "Kushdo që i bindet Allahut
dhe të Dërguarit të Tij, ata janë me profetët, martirët dhe njerëzit e mirë të cilët Allahu i ka
bekuar. Sa miq të mirë janë këta ”. Pas kësaj, i Dërguari i Allahut, i cili e thirri atë pranë tij, e
njoftoi atë me këtë ajet. Me këtë, sahabët shpëtuan nga shqetësimet e tyre.

Ai u tha njerëzve që ta donin njëri-tjetrin

I Dërguari i Allahut (a.s.) jo vetëm që i donte njerëzit dhe i trajtonte me mëshirë, por
gjithashtu i mësoi ata të duan njëri-tjetrin. Ai e trajtoi dhe e shpjegoi këtë në lidhje me përsosjen
e besimit: "Betohem në Allahun, i cili mban shpirtin tim, se nuk mund të hyni në Parajsë nëse
nuk besoni. Dhe nuk do ta arrini besimin e vërtetë, derisa ta doni njëri-tjetrin." Ai madje i pati
treguar rrugën sesi ta vendosnin këtë dashuri mes tyre: "A t'ju tregoj diçka që nëse e praktikoni
do ta doni njëri-tjetrin? Përhapeni përshëndetjen (selamin) midis jush!"

Ai deklaroi se dashuria e tyre për njëri-tjetrin nuk është një dashuri e zakonshme, por një
vlerë që vjen menjëherë pas dashurisë ndaj Allahut dhe profetit në emër të shijes së besimit.
Sidoqoftë, sipas tij, kjo dashuri duhet të jetë vetëm për Zotin: "Një nga veprat më të mira është të
duash vetëm për Allahun. E nëse do të urresh dikë, ta urresh vetëm për Allahun." Nuk ka

56
egoizëm dhe dyfytyrësi në një dashuri të tillë. Prandaj, besimtarët i duan vëllezërit besimtarë dhe
vëllezërit njerëzorë vetëm për Allahun dhe shpërblimin e kësaj e presin vetëm nga Allahu.

Ndërsa i Dërguari i Allahut i mësonte dashurinë njerëzimit, ai jo vetëm që nuk e la atë

vetëm fjalë, por gjithashtu e konsideroi bartjen e tij në jetë dhe marrëdhëniet dypalëshe si
ndjeshmëri dhe empati në lidhje me besimin: "Askush prej jush nuk ka besuar, derisa të dojë për
vëllain e tij atë që do për veten e tij" . Se çfarë ka dashur të thotë Profeti (s.a.s.) e kuptojmë më
mirë tek ajo që thotë Ebu Hejrera: "Ato që do për vet, duaji edhe për të tjerët që të quhesh
besimtar." Sepse, ky është një tregues i fortë se është larg së keqes, mashtrimit, gënjeshtrës,
mashtrimit, zilisë. Në vend të kësaj është i mbushur me dashuri, dhembshuri dhe mëshirë.

PARIMET E EDUKIMIT PROFETIK (6): "BËJE TË DASHUR, MOS E BËJ TË

URRYER!"

Një nga parimet themelore të edukimit profetik është edhe parimi: "Bëje të dashur, mos e
bëj të urryer". Prandaj, ata që janë në situatë që të rrisin qenie njerëzore ose të menaxhojnë dhe
përmirësojnë njerëzit dhe shoqërinë, duhet të përdorin metoda që do t'i mundësojnë
bashkëbiseduesit të tyre ta ndjekë çështjen me dashuri dhe interes ndërsa përpiqen të deklarojnë
të drejtat dhe të vërtetën në zemrat e tyre. Për këtë arsye, edukatori aq sa e do shkencën duhet të
dojë duhet të dojë dhe mësimin. Aq sa e do mësimin, duhet të dojë edhe nxënësin që ta bëjë të
dashur mësimin tek ai. Sepse, themeli i edukimit dhe formimit është dashuria, dhe dashuria është
vetë fryma e edukimit. Janë mësuesit dhe udhëzuesit shembullorë ata që do të transmetojnë
dashuri dhe do t'i bëjnë ato dominuese në institucionet arsimore. Ato duhet të jenë sakrifica të
dashurisë, dhe duhet të përdorin metoda, stile dhe forma që do të sjellin dashuri me ta në edukim,
dhe ata duhet të shmangin qëndrimet dhe sjelljet që do të shkaktonin urrejtje për veten e tyre dhe
vlerat që ata shprehin.

Një metodë përgëzuese!

Përdorimi i një stili përgëzues gjatë edukimit dhe mësimdhënies së të vërtetave e bën
njohurinë / edukimin / mësimdhënien më të dashur. Për këtë arsye, si të gjithë profetët edhe

57
Profeti ynë (s.a.s.) u dërgua si "përgëzues" . Përgëzues, "duke inkurajuar rrugën e drejtë duke
dhënë lajme të mira, duke inkurajuar për vepra të mira me dashuri, dhe duke treguar qëllime të
larta njerëzve duke premtuar shpërblime". E kundërta e kësaj është "nedhir" që do të thotë
"paralajmërues i dënimit" që raporton pasojat e këqija të gabimeve dhe mëkateve, tërheq
vëmendjen për rreziqet e të jetuarit larg robërisë dhe bindjes ndaj Allahut, dhe kështu shmang
katastrofën në këtë botë dhe në ahiret (jetën e pasme).

Në këtë aspekt, "përgëzues" ka inkurajim, dashuri, motivim dhe zili. Ndërsa "nedhir", nga
ana tjetër, ekziston një paralajmërim, marrja e masave paraprake, mbajtja e njerëzve larg veprave
të këqija për t'i mbrojtur ata, por ndërsa e bën këtë, përsëri, për të mos i bërë ata të urrejnë,
ekziston një prezantim i dhembshur. Prandaj, atributi i të Dërguarit të Allahut "përgëzues"
shpreh parimin e "bëj dashuri", dhe mbiemri "nedhir" shpreh parimin "mos urrej" shumë qartë.
Ai e bëri këtë në një mënyrë që i bënte njerëzit të lumtur dhe të dashur duke inkurajuar vepra të
mira, dhe duke shmangur fatin e veprimeve të këqija, ai e kreu këtë detyrë pa i bërë njerëzit të
urrenin, dhe ia la këtë parim si synet popullit të tij.

Të kesh fytyrë që qeshur dhe të buzëqeshësh, të bën të duash!

Një rast i rëndësishëm në emër të "bërjes së njerëzve të dashur dhe të mos urrejtjes" është
edhe buzëqeshja në mësimdhënie dhe edukim. Një fytyrë e qeshur i bën njerëzit të duan thelbin e
personit si dhe fjalën. Përkundrazi, të gjithë urrejnë dhe largohen nga fytyrat e errëta; ata nuk
duan të dëgjojnë ose të mësojnë asgjë prej tyre. I Dërguari i Allahut (s.a.s.) ishte gjithmonë një
person i qeshur. Ai i pati këshilluar shokët e tij duke ju thënë: "Buzëqeshja jote ndaj vëllait tënd
është sadaka" . Duke theksuar se përshëndetja e njerëzve me buzëqeshje futet në sferën e
adhurimeve. Me thënien e Profetit tonë (s.a.s), kjo është në të vërtetë një nga mënyrat më të lehta
të edukimit dhe të dashurisë: "Ju nuk mund t'i kënaqni njerëzit me dhurata që bëni nga pasuria
juaj. Por ju mund t'i përqafoni ata me fytyrën tuaj të qeshur dhe moralin tuaj të mirë ".

Fjala e butë dhe gjuha e ëmbël ju bën të dashur!

Një nga dinamikat themelore që kërkon arsimimi dhe që lehtëson punën e mësuesve /
udhëzuesve është gjuha e ëmbël dhe të folurit e butë. Në të kundërt, njerëzit e ashpër që kanë një

58
mënyrë të vrazhdë edukimi, i shqetësojnë jashtëzakonisht bashkëbiseduesit e tyre, i dekurajojnë
ata që të studiojnë dhe i bëjnë të urryer. Në këtë aspekt, të gjithë profetët që u dërguan si
udhëzues për njerëzimin u bënë interpretues të së vërtetës dhe së vërtetës butësi. Me fjalë të tjera,
ata ftuan dhe paralajmëruan njerëzit me stilin më të mirë.

Kur'ani thotë në këtë kontekst kur Allahu dërgon Musain (a.s.) dhe Harunin (a.s.) te
Faraoni: "Shkoni (ju të dy) te Faraoni! Ai, me të vërtetë, është azdisur nga të këqijat, e flitni atij
fjalë të buta, që të këshillohet apo të frikësohet” . Sepse fjala nuk ka të bëjë vetëm me tinguj dhe
zëra që dalin nga goja. Prandaj, e folura e bërë me një gjuhë të butë dhe të ëmbël do të jetë më
efektive për bashkëbiseduesin.

Duke treguar këtë të vërtetë, Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) thotë: "Allahu është i Butë.
Ai gjithashtu pëlqen që robërit e Tij të trajtohen me butësi. Pa dyshim se, ata që e jep me fjalë
dhe sjelljke të buta nuk e jep me fjalë dhe sjellje të ashpra." Për këtë arsye, i Dërguari i Allahut
(s.a.s.) deklaron, në formën e një rregulli të përgjithshëm: "Nëse një person privohet nga butësia /
mirësia, ai është i privuar nga çdo e mirë." Ai gjithashtu deklaron se mësuesit dhe udhëzuesit që
nuk e miratojnë këtë metoda në mësimdhënie dhe arsimim nuk mund të jetë e suksesshme.

"Mos e bëj të urryer!"

Një pikë tjetër që tërheq vëmendjen tek parimi i "Bëje të dashur ..." në hadith është edhe
masa "Mos e bëj të urryer!" Me këtë, i Dërguari i Allahut ka tërhequr vëmendjen për të qenë
vazhdimisht konstruktiv dhe nga ana tjetër për mos e prishur atë që atë që e ka bërë deri tani.
Gjithashtu, edhe parimi që "gjërat njihen me të kundërtat e tyre". Për rrjedhojë, Ai e përmendi
edhe urrejtjen bashkë me dashurinë që të mos gabojmë. Prandaj, ky parim është një synet
jashtëzakonisht i rëndësishëm në mësimdhënie, formim dhe edukim. Sepse, në mjediset ku
mbizotëron urrejtja, nuk mund të flasim për mësimdhënie dhe edukim që funksionon me zemrën
dhe ndikon në shpirt.

I Dërguari i Allahut, i cili ua mësoi këtë parim sahabëve të tij, gjithashtu e ka përmendur
këtë parim në raste dhe ankesa të ndryshme. Një ditë, një nga sahabët erdhi dhe tha që hoxha i
xhamisë në lagjen e tij e kishte zgjatur shumë leximin në namazin e mëngjesit dhe ai nuk
dëshironte të falej më atje. I Dërguari i Allahut, i cili ishte kaq i habitur, u ngrit dhe tha: “O

59
njerëz! Disa prej jush i bëjnë njerëzit të urrejnë! Kush prej jush bëhet imam, drejtojeni namazin
lehtë. Sepse midis radhëve mund të gjenden nevojtarë të moshuar, të dobët dhe persona të
ndryshëm." Kur iu soll lajmi se Muadhi e zgjati lutjen, ai tha: "A je ti përhapës fitnesh?" Ai
paralajmëroi se kjo praktikë mund të bënte që njerëzit të binin në fitne dhe i këshilloi ata të
lexonin sure të shkurtra në mënyrë që të mos i largonin nga falja me xhemat.

PREFEKTI I PARË I MEKES PAS ISLAMIT

Attab Ibni Esid (a.) ishte akoma një djalosh 11 ose 12 vjeç kur Profeti (a.s) emigroi nga
Meka për në Medinen e bekuar. Por i dërguari i Zotit e kishte kuptuar potancielin e tij dhe ishte
ndikuar nga kjo. Edhe pse kishte emigruar drejt Medines e kishte ndjekur atë hap pas hapi në çdo
aspekt. Edhe pse në atë shoqëri familjet ishin me shumë fëmijë, kjo gjëndje Atij nuk ja kishte
harruar fëtyrën dhe emrin e tij.

Ndërkohë që pas shumë vitesh kur bashkë me sahabet ishte drejtuar drejt Mekes për
çlirimin e saj, ndër emra të tjerë që priste të pranonin Islamin Ai ia kishte përmendur atyre edhe
Attab Ibni Esidin (r.a).

Por edhe pse Meka ishte çliruar Attabi nuk e kishte pranuar menjëherë Islamin. Ashtu si
disa Mekas të tjerë edhe Ai kishte disa dyshime që e pengonin. Vendimin do e tregonte koha.

Tashmë kishte hyrë vakti (koha) i drekës dhe Bilali Habeshi të cilin dje nuk donin ta
shikonin sepse ishtë një skllav me ngjyrë, sot ishte ngjitur në majë të Qabes dhe po thërriste
ezanin e parë në Meke. Zëri i tij që para disa vitesh kishte tronditur malet Faran me fjalët ‘Ehad!
Ehad!’ nga torturat e Mekasve, sot po dukesh atyre si shigjeta vrastare. Sigurisht që kjo nuk i
kishte pëlqyer!

Një grup njerëzish Mekas duke dëgjuar ezanin e Bilalit po e shprehnin këtë ndienjë
mospëlqimi me njëri-tjetrin. Midis tyre ishte edhe Attab Ibni Esid. Madje ai ishte i pari i cili mori
fjalën duke nënkuptuar për të atin se “Allahu e ka begatuar Esidin (me vdekje) sepse sot nuk po e
dëgjon këtë zë me të cilin mund të çmendesh nga inati”.

Vëllai i Ebu Xhehilit, Harith Ibni Hisham dhe poeti i famshëm Suhejl Ibn Amr theksuan
se “Nëse do të mendoja se Ai ishte në të vërtetën, menjëherë do ti besoja!”.

60
 Rradhën për të fol e kishte Hakem Ibni Ebil As i cili thotë se “Të hipi një skllav në majë
të ndërtesës së Ebu Talhasë (Qabes) dhe të bërtasë në këtë mënyrë me të vërtetë është një ngjarje
e madhe!”

Ndërsa Ebu Sufjani i cili po i dëgjonte me vëmëndje ishte më i rezervuar. Pa dyshim se

poshtë këtij rezervimi qëndronte një përvojë e rëndësishme. Sepse i dërguari i Allahut (a.s) ja
kishte vërtetuar atij më parë se i dinte me imtësi të gjitha temat e diskutimit që ai bënte në shtëpi
vetëm me gruan e tij Hindin. Kështu që ai tha se “Në lidhje me këtë temë unë nuk mund të them
diçka. Sepse e di që sikur të them diçka, edhe këta gurë që janë këtu shkojnë dhe ja tregojnë atij
se çfar folëm!”.

Pas pak ndodhi ajo që kishte menduar Ebu Sufjani. Engjëlli Xhibril erdhi dhe ja tregoi
Atij (a.s) gjithëçka qu u fol në atë grup njerëzish.

Pas kësaj i dërguari i Allahut (a.s) shkoi midis tyre dhe tha: “E di shumë mirë që ju folët
midis veti kështu dhe kështu!”.

Pas kësaj ngjarje të gjithë ishin goditur aty ku nuk e prisnin. Edhe pse për pak minuta nuk
mundën ta fshehin habinë, i pari që u dorëzua ishte Attab Ibni Esid i cili menjëherë dëshmoi
bindjen ndaj tij duke thënë se: “Edhe ne dëshmojmë se me të vërtetë Ti je i dërguari i Allahut!
Nuk kishte njeri që i dëgjoi fjalët tona dhe ti tregonte Ty!”.

Ja pra, më në fund pas vitesh të tëra erdhi momenti i shumëpritur dhe Attab Ibni Esidi
pranoi Islamin.

19 ditë pas kësaj ngjarjeje, i dërguari i Zotit (a.s) bashkë me ushtrinë u detyruan të
niseshin drejt Hunejnit dhe personi të cilit i dorëzoi drejtimin e Mekes dhe e bëri prefekt ishte
djaloshi 19 ose 20 vjeçar i sapo bërë mysliman Attab Ibni Esid (r.a).

Rrasulullahu (a.s) i kishte caktuar atij si rrogë 2 dirhem. Por ai ka qenë aq shumë i
kujdesshëm dhe i ndjeshëm në këtë detyrë saqë ka thënë: “Që nga momenti që jam emëruar në
këtë detyrë nuk kam përfituar diçka tjetër veçse 2 rroba që ja kam veshur ndihmësit tim Kejsan”.

Ndërkohë që Rrasulullahu (a.s) përveç atij si prefekt kishte emëruar edhe Muadh ibni
Xhebel dhe Ebu Musa el Eshari (r.a) si mësues në Meke.

As Ebu Sufjani dhe as persona të tjerë me pozitë nga Kurejshët nuk e kishin parë këtë
lëvizje si problem. Ndoshta duke menduar se aty ky mund të ishin këta njerëz me pozitë drejtues,

61
si ka mundësi që djaloshi 20 vjeçar të na drejtoi neve. Përkundrazi, pranimi i Islamit dhe ndikimi
i tij në jetët e tyre i bëri ata ti binden me modesti vendimit profetik.

Edhe pasi profeti Muhamed (a.s) u kthye në Medine ata vazhduan të tregohen të tillë!

Ndërkohë Attab Ibni Esid e vazhdoi dëtyrën e prefektit të Mekes edhe nën drejtimin e
Ebu Bekrit (a.s). Por Attabi (r.a) nuk qëndroi gjatë në jetë dhe në një moshë fare të re, 23 ose 24
vjeçarë u largua nga kjo botë. Pikërisht po në atë ditë ndërron jetë edhe kalifi i parë i profetit,
Ebu Bekri (r.a).

Pa harruar të theksojmë se Attabi njëkohësisht ishte edhe dhëndërri i Ebu Xhehilit.

RADHITJA E KATËR HALIFËVE DHE MERITAT E TYRE

Ekzistonte një marrëdhënie e thellë midis Profetit tonë (paqja qoftë mbi të) me katër
halifët e mëdhenjë, duke përfituar nga kjo marrëdhënie, Profeti ynë I dha një tjetër vlerë atyre, të
cilët do të sundonin njerëzit më pas. Përtej kësaj, është e mundur të thuhet sa vijon: Profeti ynë
(a.s) madje e dinte renditjen e këtyre katër kolosëve besnikë, me shpalljen nga Allahu që do të
vinin pas tij dhe ai u tregonte të tjerëve rreth e rrotull. Kur e shohim nga kjo perspektivë, bëhet e
qartë se pretendimet mbrapa dhe prapa të bëra në lidhje me pretendimet për Hulefa-i Rashidin
nuk kanë asnjë lidhje me realitetin.

Të katër halifët morën detyrën në një sekuencë e cila me një shqyrtim të kujdesshëm
tregon një paralelizëm të madh në veçoritë e tyre me ngjarjet që hasën gjatë periudhës së
hilafetit. Për shembull, Hazret Ebu Bekri nuk është vetëm shumë i rregullt dhe i kujdesshëm, por
gjithashtu nuk ka asnjë të barabartë në kuptimin e hollësive në bindje. Nga ana tjetër, ishte një
karakteristikë shumë e rëndësishme për të, se ai merrte vendime shumë të shpejta, serioze, dhe
të sakta në periudha kritike që, siç tha Hazret Aliu, "Nëse Ebu Bekri nuk do të ekzistonte, Islami
nuk do të ekzistonte". Po, ky problem do të ishte shumë i vështirë për t'u kapërcyer, po të mos
kishte qenë një prijës i cili ishte i aftë të merrte vendime të shpejta dhe të sakta në rastet e kthesës
nga feja që ndodhën në kohën e tij. Ishte jashtëzakonisht e lehtë për të kapërcyer atë problem me
ndihmen e Allahut dhe aftësinë e Hz. Ebu Bekrit për të marrë vendime të sakta. Në një periudhë

62
kaq të komplikuar, një person si Ebu Bekri ishte i nevojshëm .. kështu përgjegjësitë i kishte
marrë mbi supe.

Përsëri, që nga periudha e çlirimeve, nëse dikush si Hz. Omeri, një gjeni administrativ
dhe ushtarak; Në atë periudhë gjigande që ai jetoi, kishte gjithashtu nevojë për një personalitet
shumë të merituar si Hz. Aliu, dhe ai e bëri. Ndoshta në atë kohë, nëse do të kishte qënë dikush
tjetër në vend të tij, ka shumë të ngjarë që ai të bënte ndonjë padrejtësi. Kjo do të thotë, në një
situatë kritike kur Havarixhët dhe Navasibët u mblodhën dhe bënë plane sulmi ndaj tij. Një nga
këshilltarët e tij më të afërt erdhi te Aliu dhe tha që Havarixhët janë mbledhur kundër tij. Imami i
tha: "Çfarë duhet të di se ata do të më sulmojnë?" përgjigjet. Ai përsëri I thotë: “O Imam! Kur
thuhet ata janë mbledhur për t'ju sulmuar ", "Unë nuk mund të sulmoj deri në momentin që ata të
më sulmojnë mua." Po, Hz. Aliu ishte shumë i drejtë në shprehjen e hollë dhe mjeshtrinë të tij,
“... në kohën e shfaqjes së ngjarjeve të paaftë për grindje, ishte e nevojshme të kishite një guxim
dhe larpamësi madhështor si Hz. Aliu… ” [1]

I Dërguari i Allahut (a.s.) u referohet këtyre katër halifëve përkatësisht dhe zbulon
rënditjen, i cili konsiderohet si një fuqi e mundshme në natyrën e tyre, me formimin dhe
edukimin e tij. Ai i mëson, i edukon, dhe i zhvillon ata aftësi brenda tyre. Sigurisht, kjo është një
detyrë e gjatë që kërkon shumë kohë, por e arritshme.

Hz. Ebu Bekri, Hz. Omeri, Hz. Osmani, Hz. Aliu dhe Hazreti Halidi morën nga Profeti
(paqja qoftë mbi të) në atë masë që ata ishin në gjendje të qëndronin në shoqërinë e tij. Ai (paqja
qoftë mbi të) konsiderohej si një liber i virtytshëm që ata e kanë lexuar dhe kuptuar shumë mire
atë. Ata mbanin shënime dhe në mendjen dhe mendimet e tyre për çdo fjalë që i Dërguari i
Allahut thonte, ata i predikonin në një marrëdhënie të gjallë midis mendimeve të tyre dhe
veprimeve të Tij. Nga njëra anë, ata vazhdimisht peshonin mendimet dhe vlerësimet e tyre me
veprimet, fjalët dhe deklaratat e tij, nga ana tjetër, ata udhëhiqeshin nga ndjeshmëria e tyre në
bindjen ndaj urdhrit hyjnor.

Këta katër njerëz të mëdhenj, të cilët iu dorëzuan të Dërguarit të Allahut dhe kishin
kënaqësinë të lexonin dhe dëgjonin më të mirin nebijëve të cilët ishin "muejed min indillah",
kurrë nuk e lanë pas dore dhe mendjen e tyre. Për shembull, Hz. Omeri është më shumë trim se
Hz. Ebu Bekri, në shprehjen e mendimeve të tij. Por Hz. Ebu Bekri është më i kujdesshëm se
Hz. Omeri. Një nga këto virtyte janë meritat unike të njërit dhe tjetrit. Në një aspekt, ata shprehin

63
të njëjtën vlerë kur peshohen me guxim. Nga kjo pikëpamje, do të kuptohet se nuk është
mungesë që disa tipare të ndjehen më të rënda dhe të tjerat më pak të ndjera te këta njerëz të
mëdhenj. Vlen të përmendet sa vijon: Këta katër sahabë duket se kanë ndarë mes tyre gjërësinë e
të së drejtës Muhamedane (paqja qoftë mbi të).

Hz. Omeri ka një thënie si: "Unë u pajtova me Zotin tim në tre vende". Një nga pikat që
ai shpreh është çështja e hixhabit. Ndërsa nëna jonë Sevde po ecën natën jashtë shtëpisë, Hazreti
Omer e di dhe shprehet se ajo është nëna jonë Sevde sepse ajo është e njohur me lartësinë e saj
të gjatë. Ai vepron duke pasur parasysh se askush nuk duhet ti kalojë as në cep të mendjes për
gruan e profetit, të cilin ai e di si të nderuar.

Sa i përket Hz. Ebu Bekrit, ai është gjithashtu shumë i ndjeshëm për këtë çështje. Ai
gjithmonë i thoshte vajzës së saj Aisha ‘’Umah’’, sepse ajo ishte gruaja e profeti. Kjo ndjenjë
ishte ngulitur shumë mire në mendjet e tyre dhe ishte bërë natyrshmëria e tyre. Allahu i
Madhërishëm shpreh sa vijon në kapitullin Ahzab: "E drejta që Profeti ka mbi besimtarët është
më shumë sesa e drejta që ata kanë për veten e tyre. (Meqenëse është baba) gratë e tij janë
gjithashtu nëna të besimtarëve. ”[2] Kjo do të thotë se ne duhet t’i shohim si nënat tona, të
mendojmë si nënat tona dhe t’i quajmë ashtu. Nuk mund të mendohet as për profetët dhe as për
gratë e tij, që të jetojnë edhe më të voglën shkarje. Për këtë arsye, Hz. Omeri veproi në një
logjikë kaq të gjerë me kaq xhelozi dhe indinjatë, dhe pas kësaj ngjarjeje, zbriti ajeti rreth
mbulesës.

Për shembull, kur u deklarua se ishte e dëmshme dhe e dobishme në ajetet që erdhën për
herë të parë për çështjen e alkolit, Hz. Omeri kërkoi një deklaratë dhe tha: "O Allah! Sadra është
një deklaratë shëruese! ” Në fakt, logjika e të Dërguarit të Allahut ishte në atë drejtim. Dhe
zbritën ajete në këtë drejtim. Epo, pse Allahu (xhelle xhelaluhu) tregoi këtë përshtatje në lidhje
me Hz. Omerin? Ndoshta Zoti i Plotfuqishëm, në një farë mënyre, tregoi sakrificën dhe
gjenialitetin e Omerit në lidhje me theksimin e një çështjeje në shoqëri. Përshtatja i tretë e Hz.
Omerit ka të bëjë me Riban (interesin).

Sidoqoftë, Hz. Omeri është një person jashtëzakonisht i përulur dhe i përkushtuar. Ai
kujton vetëm tre, edhe pse kishte më shumë këshilla të tilla. Sidoqoftë, ata që studjojnë shkencën
e hadithit thonë se ai ka mbi trembëdhjetë besëlidhje. Ky është një nivel i tillë që ai nuk është as i

64
vetëdijshëm për veten dhe shumë gjëra që di. Duket se ka trembëdhjetë vende ku ai ishte
përshtatur me Zotin e tij, por ai kujton vetëm tre prej tyre.

Prirja dhe mendimet e Omerit në Hudejbije gjithashtu është një situatë që duhet marrë
mësim. Hz. Omeri vjen te Profeti ynë në Hudejbije dhe i tregon disa nga vërejtjet e tij. Nga ana
tjetër, mendimi i të Dërguarit të Allahut për atë çështje është i ndryshëm dhe ai i thotë: “O Omer!
Unë jam profeti i Zotit. Unë nuk do ta kundërshtoja ". Pas kësaj, Omeri u largua nga Profeti ynë
dhe u takua me Ebu Bekrin, pak kohë pasi ai u largua. Ai e kupton më mirë çështjen, dhe më
vonë sa herë që e kujton këtë ngjarje, ai bëhet dyfish nga pendimi dhe ndjen keqardhje serioze.
Aq sa e sa sadaka e dhënë për këtë gabim, agjërimet që mbajti dhe faljet që bëri nuk llogariten.

Shkurtimisht, kur shikojmë jetën e tyre në tërësi, do të shihet shumë më qartë se ata kanë
pëlqim të gjërë, nga pranimi i tyre i Islamit për vuajtjet dhe shqetësimet e tyre për këtë kauzë, për
nënshtrimin i tyre ndaj Profetit tonë, kuptimi nga ata i shpirtit të fesë, nga ndjeshmëria e tyre në
adhurim e deri te përtëritja e tyre në përgjegjësitë e urdhrave të fesë.

Dipnotat:

1-Bediuzaman, 19. Mektup, 5. Nukteli İsharet.

2-Surja Ahzab, 33/6.

METODA PROFETIKE PËR ZGJIDHJEN E PROBLEMEVE NË FAMILJE

Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) ka një jetë familjare model, e cila është transmetuar deri
në detajet më të vogla; ajo është një shtëpi ku dashuria dhe respekti reciprok, kujdesi dhe
vëmendja, sinqeriteti dhe sinqeriteti, bamirësia dhe virtyti, besnikëria dhe të gjitha llojet e
bukurisë përjetoheshin në maksimunin e tyre. Kjo shtëpi, ku vetvetja dhe egoizmi nuk mund të
gjenin kurrë vend, ishte një shtëpi plot virtyt ku "ti" dhe "unë" zhduken dhe ekzistonin në "ne".

Hatixhja (r.a)

Në fakt, kjo shtëpi e virtytshme e Tij ishte edhe përpara se t'i jepet detyra e profetësisë;
Hatixhja (r.a), e cila e vendosi kokën në të njëjtën jastëk së bashku për 25 vjet, është gruaja më
besnike që nuk mund ta harronte gjithë jetën e tij! Ajo e trajtoi atë (sal-lall-llahu alejhi ve sel-
lem) si profet edhe në vitet para profetësisë, i cili korrespondon me 15 vjet të asaj periudhe, vuri

65
në përdorim tregtinë e saj ndërkombëtare, pasurinë e saj të madhe, madje edhe jetën e saj në
kushtet e asaj dite, dhe ajo ishte dëshmitare e historisë njerëzore përkundër të gjitha telasheve,
vështirësive dhe traumave. Ajo i çoi ushqim Profetit tonë në Hira, ku ai shkonte shpesh përpara
profetësisë së tij, ajo vendosi njerëz rreth malit Nurr, me frikën se disa njerëz mund t’i bënin keq,
dhe ajo i bëri ata roje në mënyrë që askush të mos dëmtojë Muhamedul-Eminin (s.a.s)!

Nga ana tjetër, ajoi fitoi një vend të jashtëzakonshëm në zemrën e Krenarisë së
njerëzimit, megjithëse i kaloi dhjetë vitet e fundit në Medinë, sa herë që i kujtohej në Meka, ai u
dërgonte dhurata të afërmve dhe miqve të saj, u dha nder të afërmve të saj dhe Ai gjithmonë ua
shpjegonte jetën e virtytshme të saj atyre që e pyesnin pse tregon kaq respekt për të. Në një
ngjarje të rëndësishme siç ishte çlirimi i Mekës, Ai së pari vizitoi varrin e saj dhe më pas shkoi
në Qabe, e cila konsiderohet të jetë binjake e Tij, dhe para se të shkelte në Arafat në
pelegrinazhin e parë dhe të vetmin gjatë jetës së tij, ai erdhi përsëri në varrin e saj dhe u lut dhe e
tha lamtumirë, pastaj ai u largua dhe i kërkoi hallallikun të gjithë shokëve të Tij.

Gratë e tjera të Profetit (s.a.s.)

Jeta e të Dërguarit të Allahut me nënat tona të tjera nuk ishte e ndryshme; I Dërguari i
Allahut (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) ulej dhe bisedonteme gratë e tij, bisedonte dhe bënte
shaka me gratë e Tij, tregonteinteres, i respektonte ato dhe të afërmit e tyre. Ndonjëherë i
injoronte situatat e ndryshme të papëlqyeshme që haste hera herës. Ai donte që ato ta kuptonin
gabimin, ai ishte i durueshëm dhe i trajtonte mirë bashkëbiseduesit e tij në çdo rast. Në fakt, Ai i
kishte ndihmuar ato në punët e shtëpisë, midis gjithë intensitetit që kishte Ai gjatë 23 vjetëve.

Padyshim që, në këtë shtëpi kishte 9 gra, secila në pozicione të ndryshme. Secila prej tyre
ishte si një vezir që përfaqësonte një fis, një qytet apo një vend. Përfaqësuesit e grave ishin
gjithashtu zbatuesit kryesorë të të drejtave dhe ligjit. Ishin ato që ishin në qendër të transformimit
të grave dhe problemeve familjare. Në të njëjtën kohë, ato ishin si dritare dhe dyer për secilin fis
apo qytet që ishte armiqësor ndaj Islamit. Kështu, synohej të pastronte problemet në fiset dhe
qytetet e tjera dhe bartësit e parë të këtij procesi ishin gratë e Profetit (s.a.s.).

66
 METODA PROFETIKE PËR ZGJIDHJEN E PROBLEMEVE FAMILJARE

Gratë e pastra, secila prej tyre vinte nga një mjedis i ndryshëm kulturor, dhe ishte e
natyrshme që ato të kishin probleme si me Profetin tonë ashtu edhe me të tjerët deri në momentin
kur ato të mësonin thelbin e çështjes. Nuk ka asgjë të çuditshme këtu dhe ska si të ketë. Sepse,
Ai (paqja qoftë mbi të) jetoi një jetë që të ishte shembull për të gjithë. Ishte e nevojshme që
njerëzit që kishin probleme në familjet e tyre të shihnin se si ai zgjidhte problemet që haste dhe
të merrnin një model për veten e tyre. Prandaj, kishte disa probleme në jetën familjare të Profetit
tonë. Sidoqoftë, Ai (paqja qoftë mbi të) nuk i zmadhoi asnjëherë problemet dhe nuk la hapësirë
për rritjen e tij të mëtejshme. Përkundrazi, duke injoruar në disa raste dhe duke i marrë me shaka
dhe kënaqësi në disa raste, ato probleme u tretën rrënjësisht pa u lejuar madje të linin asnjë
gjurmë.

Ishte gjithashtu një fakt që gratë e pastra nuk e shfrytëzuan si dobësi faktin që i Dërguari i
Allahut qëndronte kaq afër dhe i vlerësonte ato. Ndoshta në atë shtëpi jetohej një e kufizuar nga
ana materiale, dhe kjo ishte një situatë që Profeti (s.a.s.) e preferoi vullnetarisht dhe Ai
dëshironte që nënat tona të tregonin të njëjtin qëndrim kundër materiales. Sidoqoftë, ato përsëri
do ta shihnin veten si njerëzit më të lumtur në botë, pavarësisht kushteve materiale.

Ato bënin punët shtëpiake të të Dërguarit të Allahut; ato bënin punë të vështira si bluarja
e miellit në mulli dhe gatuanin ushqimin kur ishte e mundur. Ato shtronin dyshekët, shtretërit
vetë dhe ato përgatisnin ujin e abdesit të të Dërguarit të Allahut. Kur ishte e nevojshme, ato
rrotullonin litarin e nevojshëm për devetë që do të bënte kurban i Dërguari i Allahut . Ato
gjithashtu lanin rrobat e të Dërguarit të Allahut. Ato madje krihnin flokët e bekuara të Profetit
tonë (paqja qoftë mbi të) . Ishte një kënaqësi për ato që të zbusnin dhe përgatisnin misvakun që
Profeti (s.a.s.) përdorte për të pastruar gojën dhe dhëmbët .

Ato ishin gjithashtu njerëz, ato kishin dëshira dhe kërkesa, ndjenja dhe ndjenja. Ato
përjetuan shumë ngjarje të hidhura me të Dërguarin e Allahut (s.a.s.), por asnjë prej tyre nuk la
gjurmë të përhershme, ato u zbrapsën sapo u ndërgjegjësuan për çështjen dhe nëse kishte ndonjë
gabim, ato menjëherë hynë në garë për ta korrigjuar atë.

Kjo është qendra e besnikërisë reciproke, dashurisë dhe respektit, integrimit, të jetuarit
një jetë të thjeshtë duke lënë mënjanë pritjet personale me dëshirën për të jetuar së bashku, duke
ndarë problemet tuaja, ngrohtësinë dhe sinqeritetin, duke zgjidhur problemet e mundshme në

67
mjedisin e tyre natyror dhe të gjitha llojet e bukurisë që mund të përjetohen në një familje. Çfarë
mund të jetë në familje përveç sinqeritetit, vetëmohimit, besimit të ndërsjellë dhe virtytit!

Përkundër gjithë intensitetit të tij, Profeti (a.s) ndoqi nga afër gjendjen e nënave tona dhe
lexoi kënaqësinë e tyre në fjalët që ato përdornin. Dialogu vijues me Aishen (r.a) është shembulli
më i mirë për këtë:

- Unë kuptoj menjëherë nëse je e kënaqur me mua apo je e zemëruar.

- Nga e nxorret këtë dhe si e kuptoni?

- Kur je e kënaqur me mua, thua "Betohem në Zotin e Muhamedit!", ndërsa kur je e

mërzitur përdor frazën, "Betohem në Zotin e Ibrahimit!".

- Me të vërtetë është e drejtë! Pasha Zotin, ju jeni duke thënë të vërtetën, o i Dërguar i
Zotit! Por unë ju premtoj se, që tani e tutje unë nuk do të përmend askënd tjetër veç emrit tuaj.”

Nuk ishte e lehtë të martoheshe me dikë si i Dërguari i Allahut (a.s.), siç shprehet edhe
ajeti kuranor , ajo kishte përparësitë e veta si dhe anët shqetësuese. Në përgjithësi, kushtet e jetës
së tyre ishin të vështira, sigurisht, kishte një çmim për të ecur me Profetin tonë (paqja qoftë mbi
të), i cili kishte një barrë të rëndë si profetësia dhe vullnetarisht la mënjanë përfitimet e kësaj
bote. Sepse kjo situatë është një shembull për të gjithë. Edhe çështja më e vogël që ndodhte aty
mund të bëhej më e madhe se ç’ishte kur t’i vinte koha dhe vendi. Në të njëjtën kohë, për një
grua, xhelozia ishte një domosdoshmëri për të qenë grua dhe nënat tona ishin gra. Sidoqoftë, kjo
shtëpi ishte aq e mirë sa që edhe një e metë e tillë do të shihej si një gabim i madh atje. Sepse, të
qenit afër sulltanit kishte një rrezik të madh për të humbur atë.

ÇELSAT E QABES DHE AJETI I VETËM I ZBRITUR NË TË

Qabeja e ndërtuar nga Ibrahimi (a.s) kishte dy dyer. Njëra për të hyrë dhe tjetra për të dal
nga Qabja. Që të dyja dyert ishin në nivel me tokën dhe nuk kishte pengesa të tjera. Këto dyer
nuk kishin çelës. Çdo kush mund të hynte dhe dilte lirshëm sa her të dëshironin. Edhe pse ka
transmetime se derën e parë e ka vendosur mbreti i Jemenit Ebu Kerib Esad el-Himjeri, kjo nuk
është e sigurtë. Në vitin 605 kur fisi Kurejsh restauroi Qaben, derën hyrëse e ngritën 2.13 metra
nga toka dhe i vendosën kyç. Ndërsa derën dalëse e mbyllën me murë. Lartësia e derës është 2.22
ndërsa gjërësia 1.90 metra.

68
 Dera e Qabes dhe dera e vogël e quajtur “dera e pendesës” që të nxjerr në çati, për herë të
fundit janë bërë nga mbreti Melik Abdulaziz me flori të pastër. Në derën kryesore është përdorur
280 kg. flori. Dera është bërë prej druri dhe e veshur me korrnizë floriri. Ndërsa mbi derë janë
shkruar emrat e bukur të Allahut. Ndërtimi i të dyja dyerve zgjati 1 vit dhe u vendosën në vend
në vitin 1363 të hixhretit. Ndërsa dera e sotme është bërë nga Haliti, djali i mbretit Melik
Abdulaziz.

Çelsi i derës së Qabes

Një ndër punët e caktuara në lidhje me haxhin ishte edhe detyra e “hixhabe”. Hixhabe do
të thotë të kujdesesh për Qaben, të mbajsh çelësin dhe ta hapësh atë në kohë të caktuara për
besimtarët. Këtu përfshihet edhe kujdesi ndaj vendit të Ibrahimit (a.s), kujdesi ndaj sendeve me
vlerë të saj dhe mbajtja pastër apo ndërrimi i mbulesës së Qabes.

Detyra e hixhabes mbahej nga Kusaj ibni Kilab i fisit Huza. Pjesë të kësaj përgjegjësie ai
bëri edhe Rifade (kujdesi për haxhilerët) dhe Sikaje (shërbimi me ujë zemzemi për haxhilerët).58

Pas Kusajit këtë detyrë e mori djali i tij Abduddar. Dhe më pas kjo detyrë kaloi nga babai
tek i biri. Në kohën kur u çlirua Mekka çelsin e Qabes e kishte Osman ibni Talha djali i Talha
ibni Abdullah.

I dërguari i Allahut kërkon çelsin e Qabes

I dërguari i Allahut ditën e çlirimit të Mekes erdhi në Qabe mbi deven e tij. Bashkë me të
ishte edhe Usame ibni Zejd. Përshëndeti gurin e zi me shkopin e tij dhe filloi të bënte tavaf. Nga
njëra anë bënte tavafin nga ana tjetër me shkopin e tij rrëzoi 370 statuja idhujsh që ishin përreth
Qabes duke lexuar ajetin “Erdhi e vërteta (hak) dhe u zhduk e kota (batil). Vërtet, e kota gjithnjë
ka qenë e zhdukur.”59

58
Mahmut Şakir, et-Tarîhu’l-İslamî, I/92

59
İsra Sûresi, 81

69
 Pasi mbaroi tavafin erdhi tek dera e Qabes dhe zbriti nga deveja. Ndërkohë që sababet
60
pastronin mbeturinat e copëtuara të statujave dhe e lanin atë me ujë zemzemi. në këtë mënyrë
Qabeja u pastrua edhe shpirtërisht edhe fizikisht. Tashmë rradhën e kishin statujat brënda saj.

I dërguari i Allahut thërriti Osman ibni Talhan dhe i kërkoi të sjelli çelsin. Osmani vrapoi
drejt shtëpisë por nëna e tij nuk donte tja jepte çelsin. Ai menjëherë vendosi dorën në shpatë dhe
tha: “Nënë, ose më jep çelsin ose kjo shpatë del nga vendi i saj”. Pasi kuptoi se situate ishte
serioze nëna ja dha çelsin dhe ai ja dërgoi Rrasulullahut (a.s).61

I dërguari i Allahut (a.s) mori çelsat dhe hapi derën e Qabes. Ndërkohë që Kurejshët u
habitën nga kjo sepse ata besonin se askush tjetër përveç atij i cili kishte detyrën e hixhabes nuk
mund ta hapte derën e Qabes.62 Në këtë mënyrë u thye edhe një tabu. Ashtu si thyhenin statujat
rreth Qabes në çdo hap që Ai hidhte po ashtu me çdo fjal dhe vepër që bënte thyhenin tabu të
shumta nga mendjet e njerëzve. Rrasulullahu (a.s) kur hyri brënda mori edhe Osman ibni Talha,
Usame ibni Zejd dhe Bilalin (r.a) dhe më pas e mbylli derën.63

I dërguari i Allahut brënda Qabes

Pasi hyri brënda shkoi në çdo cep të mureve bëri tekbire dhe falenderoi Allahun. Në
muret e brëndshme të Qabes ishin vizatuar figura që sipas tyre ishin Ibrahimi, Ismaili dhe Isaku
(a.s), ku në duart e Ibrahimit (a.s) qëndronin shigjeta falli. Pasi e pa këtë, Rrasullullahu (a.s) tha:
“Allahu i mallkoftë! Ibrahimi kurrë nuk hedhur fall” dhe më pas urdhëroi ti fshinin të gjitha. Pas
kësaj Ai e pastroi Qaben nga brënda, fali dy rekate namaz dhe iu lut Zotit. Ai qëndroi rreth një
orë brënda saj.

Para se të hapte derën për të dal jasht Mesxhidi Haram ishte mbushur me Kurejshët e
Mekes të cilët prisnin vendimin që do merrte Rrasulullahu (a.s) për ata. Pas pak profeti i
mëshirës e filloi fjalën duke theksuar se i vetmi Zot që meriton të adhurohet është vetëm Allahu
dhe më pas vazhdoi me këto fjalë: “Ska Zot tjetër përveç Allahut. Ai është një dhe nuk ka të
ngjarë. Ai e solli premtimin në vend. Ai e ndihmoi robin e tij dhe mposhti i vetëm të gjitha
60
es-Sâlihî, Sübülü’s-Selâm, V/238
61
Müslim, Hac 83
62
el-Hattab er-Ruaynî, Mevâhibu’l-Celîl, IV/511
63
Buhari, Hac 51.52

70
ushtirtë armike. O njerëz! Çfar vendimi mendoni se do të marr për ju?” Mekasit e trishtuar me
një zë thanë: “Ne mendojmë se Ti do të marrësh një vendim të hajrit për ne sepse Ti je profet
fisnik. Një vëlla fisnik dhe një djal i një vëllai fisnik. Fiqia tashmë të përket ty.”

Pas përgjigjes së tyre profeti i mëshires tha:

“Ju them ato çka i tha vëllai im Jusuf vëllezërve të tij: ‘nuk ka mëri për ju sot, Allahu ju
faltë! Pa dyshim Ai është falësi më i madh.’ Shkoni tani, jeni të gjithë të lirë.

Por kini kujdes! Nga sot është ndaluar çdo lloj fajdeje dhe kamate. Çdo hasmëri gjaku
dhe pasurie tashmë është posht këmbëve të mia. Nga tradita e xhahilijes do të lejohet vetëm
Hixhabe (kujdesja për Qaben dhe mbajtja e çelsit) dhe Sikaje (kujdesi për haxhilerët dhe qerasja
me ujë zemzemi).”64

Kush do të mbajë çelësin e Qabes

I dërguari i Zotit (a.s) ndërkohë që po zbriste shkallët e Qabes lexonte këtë ajet: “Allahu
ju urdhëron që t'u jepni amanetin të zotëve të tyre dhe kur të gjykoni, ju urdhëron të gjykoni me
të drejt mes njerëzve. Sa e mirë është kjo që ju këshillon. Allahu dëgjon dhe sheh si veproni. ”65
Ky ajet sapo i kishte zbritur ndërkohë që ishte brënda në Qabe. Ajeti tregonte qartë se ku do të
shkonte amaneti prandaj dhe Rrasulullahu (a.s) edhe pse xhaxhai i Tij Abbasi dhe djali i
xhxaxhit tjetër Aliu i kërkuan që detyra e hixhabes ti jepej atyre, Ai pyeti se ku është Osman ibni
Talha. Pasi Osmani erdhi, Ai (a.s)e lexoi përsëri ajetin e sapo zbritur brënda Qabes dhe i tha: “O
Osman! Ky çelës është e drejta jote. Sot është dita për të treguar mirësi dhe mirënjohje. Urdhëro,
mere atë çka Allahu ju ka dhënë. O bijtë e Ebu Talhasë, merreni këtë amanet të mbetur nga
gjyshërit tuaj dhe trashëgojeni deri në pafundësi. Tani e tutje këtë çelës nga ju mund të tentojnë
ta marrin vetëm zullumqarët.”66 Që nga ajo ditë, sot dhe deri në ditën e kijametit çelësi i Qabes
mbahet nga fisi i Ebu Talhasë (r.a).

64
es-Sâlihî eş-Şâmî, Sübülü’l-Hüda ve’r-Reşâd, V/242
65
Sureja Nisa 4/58
66
İbn-i Sa’d, Tabakât, V/13

71
 NJERËZIT SI EBREHEJA JANË GJITHMONË TË HUMBUR!

Guvernatori i Jemenit i varur nga mbretëria e Etiopisë kishte filluar pregatitjet për të
sunduar gadishullin arabik por edhe për të përhapur fenë e krishterë në ato vënde. Shqetësimi më
kryesorë i tij ishin karvanet tregëtare të shumta që shkonin në Mekë me qëllim edhe vizitën e
Qabes së madhnueshme. Plani i tij ishte që në vend të Mekës, qytetin Sana ta kthente në qendër
të vëmëndjes tregëtare dhe fetare. Ai ishte i vetëdijshëm se Meka këtë rëndësi e merrte nga
Qabeja. Duke u nisur nga kjo, ai ishte betuar se do të ndërtonte një katedrale shumë të madhe në
qytetin e San’a dhe e ndërtoi.67

Ebreheja kishte menduar çdo detaj dhe kishte bërë çdo kërkim të detajuar në mënyrë që
kjo katedrale të zinte vëndin e Qabes. Në këtë plan ai kishte edhe mbështetjen e perandorit
Bizantin i cili i kishte dërguar një arkitekt dhe një prift të kualifikuar.

Pas ndërtimit të saj Ebreheja dërgoi lajmëtarë në të katëe anët e Jemenit dhe gadishullit
arabik për të njoftuar dhe ftuar njerëzit të vizitonin këtë katedrale të madhe.

Populli reagoi shumë keq kundrejt këtij veprimi sepse kishin një lidhje shumë të fortë
shpirtërore me Qaben e cila vinte që nga koha e profetit Ibrahim.

Normalisht nuk ishte aq e thjesht të çrrënjosësh një besim vetëm me një propagandë dhe
urdhër. Reagimi i parë dhe më i ashpër erdhi nga fisi Kinane. Ata jo vetëm që nuk pranuan
thirrjen dhe urdhërin e Ebrehes por vranë edhe lajmëtarin e tij.

Faktikisht ka edhe transmetime të tjera në lidhje me shkakun që e bëri Ebrehen të

ndërmerrte një vendim për prishjen e Qabes.

Një transmetim i Muhatil b. Sulejman thotë se pas urdhërit të Ebrehesë, disa djem nga fisi
Kurejsh i Mekes ndezën një zjarr të madh ku u dogj edhe katedralja e sapondërtuar.68

Ndërsa në një transmetim tjetër thuhet se fisi Kinane vrau Muhamed b. Huzafin i cili
ishte dërguar me misjon nga ana Ebrehesë për të përhapur fenë e krishterë.69

Duke u nisur nga kjo kuptojmë se shkaku që e shtyri Ebrehenë të merrte një vendim të
tillë mund të ketë qenë jo vetëm fetar por ekonomik dhe politik. Sepse përveç se dëshironte ta
67
İbn-i Sa’d, Tabakât I/90
68
İbn Kesir, Tefsîr XV/8659
69
Taberi, Tarih, I/935

72
kthente qytetin San’a në qendër të vëmendjes fetare, ai synonte që të bëhej epiqendra e
gadishullit arabik dhe të siguronte nje marrveshje tregtare përmes detit të kuq me Indinë. Dhe
kështu ai do të formonte shtetin më të fuqishëm në rajon. Me shembjen e Qabes ai do të merrte
drejtimin e Mekes dhe te zonës deri në Siri. Dhe kështu do të bashkohej me Bizantin i cili në atë
kohë po luftonte me Persët.70

Ushtria e Elefantëve niset drejt Qabes

Ushtria e fuqishme e Ebrehesë tashmë ishte nisur drejt Mekes për të shkatërruar Qaben e
rindërtuar nga profeti Ibrahim. Gjatë rrugës ai luftoi dhe mposhti çdo përpjekje të fiseve të
ndryshme që tentuan ta pengonin, madje disa prej tyre i detyroi ti bashkangjiten ushtrisë së tij.
Të njejtën gjë bëri edhe me fiset arabe pasi arriti në Taif i cili ishte qytet afër Mekes. Duke i
dhënë atyre siguri se nuk do ti prekte dhe nuk do ti shkatërronte tempullin e idhujtarisë, ai mori
dhe mbështetjen e tyre me qenë se e njihnin mirë zonën përreth.

Ushtria i ishte afruar 10 km qytetit të Mekes dhe Ebreheja kishte dhënë urdhër që të
mblidheshin të gjitha devetë dhe kafshë të tjera përreth për të siguruar ushqimin e ushtrisë.
Ndërkohë nga devetë që morën ishin edhe 200 deve të Abdulmutalibit, 71 gjyshit të profetit
Muhamed (a.s) i cili nuk kishte lindur akoma.

Ebreheja dërgoi një lajmëtarë në Meke për ti thënë se nëse nuk kundërshtojnë jeni të
sigurt dhe përveç shembjes së Qabes nuk do prekim gje tjetër. Pasi e dëgjon Abdulmutalibi thotë
se ata nuk kishin fuqi me luftuar kundër Ebrehesë dhe se pronari i Qabes e ruan vetë shtëpinë e
vet. Më pas u nis drejt ushtrisë dhe doli përpara Ebrehesë duke i thënë se nuk do të luftonin
kundra tyre. Ndërsa për sa i përket Qabes i tha se “Unë nuk jam pronari i saj. Ajo e ka një
pronarë dhe Ai e ruan vetë shtëpinë e Tij”. Ebreheja u habit me fjalët e Abdulmutalibit, ndoshta
duke menduar se qenka një lider pa vision dhe që mendon vetëm për pasurinë personale. Kështu
që e përcolli atë duke ja kthyer devetë.

Pasi mori devetë dhe u kthye në Mekë, Abdulmutalibi ftoi të gjithë banorët të bënin lutje.
Pas mbarimit të lutjes së përbashkët ai i sugjeroi atyre të marrin me vetë çtë munden nga pasuria

70
Cevad Ali, Mufassal III/517-519
71
İbn Hişam, Sîre I/48

73
dhe të tërhiqen nga qyteti drejt maleve më të afërt. Njëra ndër ata ishte edhe nëna e profetit
Muhamed (a.s) e cila ishte në muajin e shtatë të shtatëzanisë.

Ushtria e elefantëve po afrohej me ritme të shpejta por në vendin e quajtur Muhasir,

elefantët ndaluan papritmas. Nuk po ecnin as edhe një hap drejt qytetit të Mekes. Ushtarët i
drejtonin ata për diku tjetër lëviznin por drejt Mekes ishte e pamundur. Kjo i kishte habitur të
gjithë. Sikur elefantët donin ti thonin atyre se jeni në rrugë të gabuar.

Ushtria e zogjëve kundër ushtrisë së elefantëve

Pikërisht në këto momente, zogj të shumtë me nga 3 gurë në këmbë dhe sqep vijnë me
shpejtësi drejt ushtrisë se Ebrehes dhe i lëshojnë gurët mbi ta sikur të ishin bomba të vërteta. Nuk
po kuptonin se ccfar ishte duke ndodhur dhe nuk kishin as kohë as vend ku të fshihenin. Tashmë
dënimi i Zotit kishte ardhur. Ata që goditenin nga guri ose vdisnin ose nuk ishin në gjëndje të
qëndronin në këmbë. Një ndër të paktët që u largua me plagë të rënda ishte edhe Ebreheja. Sikur
Zoti donte të jepte një mësim njerëzve duke mos e vdekur atë në vënd. Ai u kthye ne qytetin
San’a i plagosur rëndë dhe me vështirësi të madhe. Pa kaluar shumë kohë vdiq duke u përpëlitur
në dhimbje të mëdha. Me dëshirën e madhe për të shembur Qaben dhe për të sunduar gadishullin
Arabik, ai i solli fundin vetes dhe perandorisë së tij.

Kjo ngjarje e pazakontë shpjegohet në Kuranin famëlartë ku dhe mban emrin e një sureje:
“A nuk e ke parë se ç'bëri Zoti yt me poseduesit e elefantit? A nuk ua bëri përpjekjen e tyre të
dështuar? Dhe Ai kundër tyre lëshoi shpendë që vinin tufë-tufë! Dhe i gjuanin ata me gurë nga
balta e gurëzuar! Dhe ata i bëri si gjeth i grimcuar (i përtypur)!”72

Pas kësaj ngjarjeje Kurejshët këtë vit e pranuan si fillim historik dhe e quajtën “Viti i
Elefantit”.

Mesazhi i ndodhisë së Elefantit

Shpjegimi i kësaj ndodhie në një sure duke i dhënë edhe emrin asaj tregon se ka shumë
mesazhe dhe mësime që duhet të nxjerrim nga ajo. Kjo nuk duhet të mbetet thjesht një datë

72
Fil Suresi, 105/1-5

74
historike në mendjet tona por duhet të nxjerrim mësimet e duhura dhe të përfitojmë mesazhin që
Zoti ka dhënë për ne. Disa nga mesazhet e nxjerra nga kjo ndodhi janë:

1- Doli në pah edhe një herë rëndësia e Qabes tek Allahu dhe rëndësia e saj ju tregua
jo vetëm gadishullit arabik por gjithë botës.
2- Me këtë ngjarje fisit Kurejsh i cili besonte në fenë e Ibrahimit a.s iu forcua akoma
më shumë respekti ndaj Qabes. Ndërsa atyre që dyshonin i hoqi dyshimet.
3- Mos pranimi i një alternative tjetër ndaj Qabes që donte të sillte Ebreheja tregon
se sa ndikim kishte ajo tek ata njërëz. Madje lidhja e tyre me Qaben i ccoi disa nga fiset të
sakrifikonin jetën duke e sulmuar Ebrehenë. Kjo ndjenjë tregon sakrificën e tyre për të mbrojtur
të shenjtën.
4- Të luftosh kundër shtëpisë së Allahut do të thotë të luftosh vetë Atë. Askush i cili
lufton kundër Tij nuk del fitimtar. Këtë e trgoi Allahu duke mposhtur një ushtri të fortë si ajo e
Ebrehesë me një ushtri prej zogjsh të dobët. Dhe ky mesazh do të vazhdoi të kujtohet deri në
ditën e fundit.
5- Përvecc një pjese të vogël që ishin në besimin Hanif të Ibrahimit a.s, fisi Kurejsh
ishin idhujtarë. Ndërsa Ebreheja dhe ushtria e tij ishin ndjekës të librit prat ë Krishterë. Pra, për
nga besimi Ebreheja ishte më i mirë se idhujtarët arabë. Por shkatërrimi i tyre tregon se Allahu e
bëri për të mbrojtur shtëpinë e Tij dhe Muhamedin a.s i cili do të lindte 50 dit pas kësaj ngjarjeje.
Kjo ndodhi tregon qartë se është një ndër shenjat e profetësisë.73
6- Edhe pse idhujtaria kishtë kapluar Mekën, Allahu nuk lejoi Ebrehen të
shkatërronte Qaben dhe të sundonte qytetin apo edhe gadishullin arabik. Ndoshta për vetë faktin
se me ardhjen e Muhamed mustafasë, Ai dëshironte që Qabja, Meka apo e gjithë zona e Hixhazit
të ishte e lire dhe jo e sunduar nga dikushme qëllime përfitimi të kësaj dynjaje por me qëllim që
askush të mos pengonte lulëzimin e besimit të pastër dhe moralit. Sigurisht që kjo ishte diccka që
asnjë njeri nuk mund ta paramendoi. Sepse i dërguari i tij do të vinte kohë më vonë. Por që kjo
mrekulli po pregatiste terrenin për premtimin hyjnor, pra, ardhjen e tij. 74

Së fundëmi mund të themi se ai i cili mron besimtarin nga sulmet e armiqëve është
Allahu. Sepse, Ai i cili mbrojti shtëpinë e Tij nga kuthet e armiqëve, e ka më parësore të shpëtoi
fenë, profetin dhe besimtarët e Tij. Këtë na e tregon profeti a.s i cili thotë:

73
Ebu’l-Abbas Ahmet İbn Halim, el-Cevabu’s-Sahih, 4/122
74
Ebu Faris, es-Siretu’n-Nebeviyye, 113

75
 “Oj Qabe! Sa e bukur dhe sa aromë të mirë që ke. Sa madhështore që je. Dhe sa respekt të
madh meriton të të tregohet. Por betohem në Allahun që ka në dorë jetën e Muhamedit se;
reputacioni dhe respekti i besimtarin në prani të Allahut është më i madh se e jotja. Ashtu si
duhet të vlerësohet jeta dhe pasuria e tij po ashtu duhet të posedojmë mendime të mira për të”.75

Kështu që, Allahu i cili mbron Qaben do të mbroi edhe reputacionin, nderin dhe misionin
fetarë të tyre deri ne ditën e fundit. Ai nuk do të lejoi shtypjen e besimtarit të vërtetë I cili
simbolizohet me Qaben, kundrejt Neo-Ebreheve të ditëve të sotme.

NJERIU QË NUK E NDRYSHOI DOT BOTA, EBU UBEJDE IBN XHERRAH

(RADIJALLAHU ANH)

Ebu Ubejde ishte një njeri që gjithmonë dhuroi siguri, e jetoi jetën si një amanet nga Zoti
madje fitoi edhe zemrat e shumë të krishterëve.

Shokët e Profetit (salallahu alejhi ue selem) janë si yjet në qiell. Cilitdo prej këtyre yjeve
që t’u përmbahemi është e sigurt se do të na çojë në Xhenet. Ky është lajm i përgëzuar nga vetë i
Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem).

Mendohet të ketë miliarda yje në qiell. Por secili yll është i ndryshëm në madhësi dhe
shkëlqim. Edhe numri i këtyre yjeve (sahabëve), të cilët kishin nderin të gjenin një vend rreth
Profetit (salallahu alejhi ue selem), shkruhet se është me dhjetëra mijëra, madje edhe në shifra
afër njëqind mijë. Sigurisht, madhësia dhe shkëlqimi i gjithë këtij brezi të bekuar nuk është i
njëjtë, ashtu si yjet në qiell. Disa prej tyre janë shumë shkallë më lart se të tjerët në aspektin e
marrëdhënieve farefisnore që krijuan me Profetin (salallahu alejhi ue selem) ose detyrat
administrative dhe ushtarake që morën përsipër gjatë momenteve më të vështira të Profetit
(salallahu alejhi ue selem).

75
İbn Mace, Fiten 2

76
 Një nga këta yjet më të ndritshëm për të cilët do të shkruajmë më poshtë është Ebu
Ubejde Ibn Xherrah. Duhet të jemi të vetëdijshëm se, secili prej nesh ka mësime shumë të
rëndësishme për të nxjerr nga nga ky yll i cili shkëlqen me aftësitë e tij dhe jetën e tij të
pakompromistë në Islam.

Jeta e Ebu Ubejde Ibn Xherrah (radijallahu anh)

Ai lindi në Mekë 40 vjet para Migrimit (583).

Dihet se Ebu Ubejde (radijallahu anh) ishte një nga muslimanët e parë. Në burimet tona,
thuhet se ai u konvertua në Islam me ftesë të Ebu Bekrit (radijallahu anh). Ai emigroi në Abisini;
por u kthye shpejt. Sipas asaj që përshkruhet në Tabakatin e Ibn Sa'dit: Ndërsa muslimanët e parë
si Ebu Bekri (radijallahu anh) dhe Osman (radijallahu anh) po predikonin Islamin fshehurazi;
Omeri (radijallahu anh), Hamzai (radijallahu anh) dhe Ebu Ubejda (radijallahu anh) po e bënin
këtë ftesë haptazi. Ai emigroi në Medine dhe mori pjesë në të gjitha betejat sa Profeti ishte gjallë.

Me urdhër të Profetit (salallahu alejhi ue selem), ai u caktua në Najran për të zgjidhur

mosmarrëveshjet ligjore për shkak të një kërkese të bërë nga njerëzit e Najranit.

Profeti (salallahu alejhi ue selem) ka thënë: "Çdo komb ka një të besuar. Ebu Ubejde
është udhëheqësi i këtij umeti ".

Në ditën e vdekjes së Profetit (salallahu alejhi ue selem), emri i tij u përmend në mesin e
kandidatëve për kalif gjatë debateve zgjedhore të kalifit në Sakîfetu Ben-i Saide. Ai u propozua
për kalif nga Ebu Bekri (radijallahu anh) dhe Omeri (radijallahu anh). Megjithatë, ai nuk e
pranoi. Ai ishte një nga të parët që i premtoi besnikëri Ebu Bekrit (radijallahu anh), duke thënë
se personi më i denjë për kalifatin ishte Ebu Bekri. Ai mbajti detyra të rëndësishme ushtarake
gjatë sundimit të kalifit të parë, Ebu Bekrit (radijallahu anh). U emërua një nga katër
komandantët e caktuar për të pushtuar Gadishullin Arabik verior.

Ai vazhdoi si komandant i ushtrisë gjatë kohës së Omerit. Ai ishte komandanti i

përgjithshëm i ushtrive Islame. Ai vdiq në moshën 58 vjeçare në Damask për shkak të murtajës
së Amvasit në 18/639.

77
 Personaliteti i Ebu Ubejdes (radijallahu anh)

Ebu Ubejde (radijallahu anh) ishte nga e njëjta prejardhje si Profeti (salallahu alejhi ue
selm). Me fjalë të tjera, ai ishte një i afërm i Profetit (salallahu alejhi ue selem) disa breza larg
dhe ishte 12 vjet më i vogël se ai.

Ebu Ubejde (radijallahu anh) dhe babai i tij Abdullah Ibn Xherrah ishin të njohur për
heroizmin dhe pasurinë e tyre. Abdullahu e donte shumë djalin e tij Ebu Ubejde (radijallahu
anh). Ai po bënte çmos për ta rritur atë mire. Kështu, ai ishte një nga të paktët njerëz që dinte të
lexonte dhe të shkruante në Mekë në atë kohë. Ky ishte një privilegj shumë i madh duke marrë
parasysh kushtet e asaj kohe. Fakti që Ebu Ubejde (radijallahu anh) dinte të lexonte dhe të
shkruante do të thoshte se ai ishte në një pozitë të respektuar në shoqëri. Ai kishte një oratori
shumë të mirë dhe ishte efektiv.

Ebu Ubejde Ibn Xherrah (radijallahu anh) ishte i famshëm edhe për moralin e tij të mirë
dhe praktikimin e përsosur të Islamit. Ai ishte një njeri shembullor. Jeta e tij e bukur nuk i
shpëtoi vëmendjes së Profetit (salallahu alejhi ue selem).

Pasi Ebu Bekri (radijallahu anh) u bë kalif, ai duhej të merrej me kryengritjet e njerëzve
që braktisën Islamin. Disa fise që ende Islami nuk kishte hyrë plotësisht në zemrat e tyre, u
ngritën kundër qeverisë pas vdekjes së Profetit (salallahu alejhi ue selem). Ata refuzuan të japin
zekatin. Këto kryengritje në historinë Islame quhen "Ngjarjet Ridda" dhe e dëmtuan shumë
unitetin i Islamit. Sidoqoftë, Kalifi Ebu Bekër doli me vendosmëri kundër këtyre grupeve.
Kështu edhe shkatërrimi i profetëve të rremë mori fund.

Meqenëse Jeruzalemi konsiderohet i shenjtë nga anëtarët e të tre feve hyjnore, si

komandant I suksesshëm, Ebu Ubejde (radijallahu anh) donte ta merrte atë pa luftë, dhe i shkroi
letrën e mëposhtme popullit të Jeruzalemit: “Bismillahirrahmanirrahim. Nga Ebu Ubejda Ibn
Xherrah te patriarku i Jeruzalemit dhe njerëzit e tij! Paqja qoftë mbi ata që ndjekin besimin dhe
udhëzimin e Allahut. Unë dua që ju të dëshmoni se nuk ka krijues përveç Allahut, se Ai është i
vetëm, se Profeti Muhamed është shërbëtori dhe i dërguari i Tij, se gjithçka nga Allahu është e

78
vërtetë, se parajsa dhe ferri janë të vërteta, se ju do të ringjalleni në ditën e gjykimit ... Nëse i
pranoni, prona juaj do të na ndalohet, ju do të bëheni vëllezërit tanë në fe dhe do të ndani
reputacionin tonë. Nëse nuk e pranoni këtë, unë do të marshoj kundër jush me një komunitet që e
do vdekjen dhe do t'ju luftoj derisa t'ju kap dhe t'ju ndaj pronën tuaj. Pranoni njërën nga këto dy
oferta!”

Megjithatë, si fillim, populli i Jeruzalemit, jo vetëm që nuk iu bind por as nuk e ndjenë
nevojën për t'iu përgjigjur letrës së tij. Pasi ushtria marshoi dhe ata e kuptuan që nuk mund të
përballeshin, përcollën një letër se ishin të gatshëm të dorëzoheshin, por se çelësin e qytetit mund
t'ia dorëzonin vetëm kalifit. Qyteti i Jeruzalemit ka një vend të rëndësishëm për tre fetë hyjnore.
Meqenëse njerëzit e qytetit e dinin këtë, ata donin t'ia dorëzonin qytetin vetëm autoritetit më të
lartë, përkatësisht kalifit.

Hazret Ebu Ubejda (radijallahu anh) e ndaloi luftën me ardhjen e letrës. Ai i njoftoi kalifit
kërkesat e njerëzve të Jeruzalemit në një letër dhe e ftoi atë të merrte përsipër qytetin e
Jeruzalemit. Kur letra arriti te Omeri (radijallahu anh); Në konsultim me sahabët dhe duke e lënë
Hazret Aliun (radijallahu anh) si zëvendës të tij, ai u nis për në Jeruzalem. Ai u takua me
ushtrinë e tij dhe më pas u takua me delegacionin nga Jeruzalemi. Të nesërmen, ai hyri në qytet,
duke marrë Ebu Ubejde (radijallahu anh) me vete dhe ushtrinë Islame pas tij.

Ebu Ubejde (radijallahu anh) jetoi një jetë që i shkonte shokëve të Profetit (alejhi selam).
Një ditë kur Omeri (radijallahu anh) bëri një vizitë në Damask gjatë kalifatit të tij, u mirëprit nga
komandantët. Mirëpo, Hazreti Omeri (radijallahu anh) nuk mund të rrinte pa vizituar mikun e tij
të dashur Ebu Ubejden (radijallahu anh). Pasi u takuan dhe përqafuan, Ebu Ubejde (radijallahu
anh) e fori kalifin në çadrën e tij për ta pritur. Kur Omeri (radijallahu anh) mbërriti në çadrën e
tij, ai nuk mundi t'i përmbante lotët kundrejt asaj që pa. Sepse në çadrën e komandantit të madh
Ebu Ubejde (radijallahu anh) nuk mund të shihte gjë tjetër veçse një shpatë, një mburojë, një
shtizë, një tas me ujë, një pjatë për ushqim dhe një ibrik për ujë: Omeri (radijallahu anh) nuk

79
duroi dot dhe e pyeti: “Miku im i dashur! A nuk ke fituar gjë gjatë kësaj kohe, a nuk ke diçka, të
paktën sa shokët e tjerë?".

Ai ja ktheu;“O Prijësi i besimtarëve! Këto janë mëse të mjaftueshme për ne.”

Omeri (radijallahu anhu) shpërtheu në lot dhe tha këto fjalë me vështirësi:“O Ebu
Ubejde! Bota na ka ndryshuar të gjithëve nga pak. Por unë shoh që ajo nuk paska mund të
ndryshojë ty aspak!"

Po, bota i kishte kapur dhe ndryshuar të gjithë nga pak por kurrësesi nuk mundi të
ndryshoi atë! Ebu Ubejde Ibn Xherrah (radijallahu anh) ishte një nga ata njerëz të rrallë të cilëve
bota nuk mundi t'i tërhiqte në grackën e saj. Edhe pse ishte komandant i përgjithshëm, ai mbante
të njëjtat rroba si ushtarët nën komandën e tij. Ai kurrë nuk dilte para ushtarëve të tij me rroba të
ndryshme. Çfarëdo që ata hanin dhe pinin, ai hëngri dhe piu të njëjtat gjëra bashkë më ata.

Në rajonin e Damaskut kishte filluar epidemia e madhe e murtajës së Amvasit. Murtaja

dukej se do të vazhdonte të përhapej. Kur Omeri (radijallahu anh) e kuptoi seriozitetin e
epidemies edhe pse ishte kthyer në kryeqytet, Medinë, me shoqëruesit e tij, përsëri mendjen e
kishte akoma te shoku i tij i dashur, Ebu Ubejde (radijallahu anh) dhe i duhej të bënte gjithçka që
mundej për ta larguar atë që andej para se të sëmurej. Kështu që i shkroi një letër ku thuhej:
"Paqja qoftë mbi ty, o Ebu Ubejde! Kam shume nevoje per ty tani. Unë do të doja të diskutoja
dhe të konsultohesha me ty për një çështje të rëndësishme. Sapo të marrësh letrën time, nisu
menjëherë”

Ebu Ubejde (radijallahu anh) e kuptoi qëllimin e kalifit. Ishte e qartë se ai donte ta
largonte nga zona e rrezikut në një vend të sigurt. Megjithatë, Ebu Ubejde (radijallahu anh) nuk
mund të linte ushtarët e tij dhe të largohej prej andej. Ai i shkroi një përgjigje kalifit ku thuhej:
"Paqja qoftë mbi ty, o Kalif i besimtarëve! Unë e di pse më kërkon. Unë jam komandanti i
ushtrive Islame. Unë nuk mund t'i braktis ato dhe të mendoj për veten mbi to. Caktimi i Zotit nuk
ndryshon. Nëse vdekja ime është e caktuar, unë do të vdes kudo që të ndodhem. Unë nuk mund të
largohem nga shokët dhe të shkoj vetëm në një vend të sigurt. Kur letra ime të arrijë tek ju, të ma
bëni hallall dhe të më lini të qëndroj këtu.”

80
 Para murtajës së Amvasit, numri i ushtarëve të Ebu Ubejdes (radijallahu anh) ishte rreth
36 mijë. Murtaja po përhapej aq shpejt sa brenda pak javësh, numri i ushtarëve kishte rënë në
6,000. Mijëra ushtarë, përfshirë edhe komandantin Ebu Ubeyde (radiyallahu anh) humbën jetën
në epidemi. Kur Ebu Ubejde (radijallahu anh) u sëmur dhe po priste vdekjen, Muadh Ibn Cebel
(radijallahu anh) filloi të drejtonte faljen e namazit në vend të tij. Ditën e vdekjes së tij, Muadhi
(radijallahu anh) u ngjit në minber dhe tha:

“O njerëz! Dijeni që keni humbur një njeri të madh. Unë nuk mendoj se keni parë
ndonjëherë një njeri të tillë si komandanti juaj Ebu Ubejde në mesin e robërve të Allahut. Ai
ishte shumë i pastër në zemër. Nuk do të mbante mëri. Kurrë nuk ushqeu keqdashje ndaj askujt
në zemrën e tij. Ai ishte një monument i modestisë dhe moralit. Ai gjithmonë u jepte këshilla të
bukura njerëzve. Allahu e mëshiroftë. Amin!”

PARIMET E EDUKIMIT PROFETIK (2): "DUAJ DHE TREGO MËSHIRË!"

Maja dhe thelbi bazë i arsimit është dashuria. Dhembshuria është pasqyrimi i dashurisë
në jetë dhe i kthyer në veprim. Në këtë aspekt, mëshira / dhembshuria është fryt i dashurisë, dhe
dashuria është thelbi i dhembshurisë. Edukimi dhe mësimi janë të paimagjinueshme pa këto dy
dinamika themelore. Sepse, përveç zemrës dhe emocioneve, dy dinamikat themelore më efektive
që hapin dhe forcojnë mendjen, arsyetimin dhe forcojnë kujtesën janë dashuria dhe dhembshuria.
Sepse, nuk është e mundur të bësh njerëz dijetarë dhe mësues pa dashuri, dhe të ngrohësh e
hapësh dyert e zemrave ndaj të vërtetave pa dhembshuri. Në fakt, këto dy parime ishin në bazën
e kuptimit arsimor të të Dërguarit të Allahut (s.a.s.). Ai kishte një qasje me dashuri dhe të
dhembshuri ndaj fëmijëve të tij, studentëve të tij dhe shokëve të tij, dhe e rekomandoi gjithashtu
këtë:

Duaj për Allahun dhe thuaje!

Edukimi është vepër e dashurisë, dhe shprehja e dashurisë në arsim është një traditë
profetike po aq e rëndësishme sa vetë edukimi. Sepse nëse fëmija apo i riu e di që ai është i
dashur dhe kjo i shprehet, ai gjithashtu e pëlqen mësuesin dhe mësimin. Përndryshe, dashuria e

81
patreguar nuk mund të japë atë që pritet prej saj dhe nuk mund të kontribuojë në edukim. Kështu
që "Nëse them se dua do të humbas autoritetin tim apo mund të llastohen", është e gabuar të mos
shprehet dashuria për arsye të tilla. Sepse dashuria e pashprehur shpesh nuk kuptohet, dhe kjo
mund ta shkëpusë nxënësin nga mësuesi dhe mësuesin nga nxënësi. Si rezultat, mësuesit dhe
nxënësit në shkollë, prindërit dhe fëmijët në familje bëhen të huaj, edhe pse ndajnë të njëjtin
mjedis.

Për këtë arsye, metoda e zbatuar dhe e rekomanduar nga i Dërguari i Allahut në arsimim
është të shprehni qartë dashurinë dhe dhembshurinë: "Kur e doni dikë për hir të Allahut, thojani
se e doni atë".76

I Dërguari i Allahut (s.a.s.) jetoi sipas këtij kriteri që Ai rekomandoi, dhe herë pas here ai
e tregonte dashurinë e tij ndaj shokëve të tij dhe fëmijëve të tyre, si dhe ndaj familjes dhe nipërve
të tij. Për shembull, ai i mbante nipërit tij, i përqafonte me butësi dhe i puthte. Ai nuk mjaftohej
me kaq dhe lutej për ata: “O Zoti im! Ki mëshirë për këta! Unë i dua shumë ata, kam mëshirë për
ata, dhe Ti duaji ata! "77

Një herë, ndërsa nipi i tij Hysejni po luante me shokët e tij në rrugë, Profeti ynë e pa dhe
e thirri. Ai futet në lojë dhe nuk i bindet thirrjes së gjyshit të tij. Pas kësaj, Profeti ynë, duke
qeshur vrapon për ta kapur, e kap nipin e tij dhe e merr atë në krahët e tij. Pasi e ledhatoi Ai
(s.a.s.) tha: "Hysejni është prej meje dhe unë jam prej ti. Unë e dua shumë Hysejnin. Ai që e do
Allahun, e do atë. Ai është nipi im."78

I Dërguari i Allahut tregoi këtë dashuri edhe në praninë e shokëve të tij dhe bëhej
shembull që fëmijët të rriteshin me dashuri. Pasi e vë njërin në gjurin e djathtë dhe tjetrin në
gjurin e majtë, Ai po i shikonte ata me dhembshuri. Një nga sahabët, i cili u prek nga kjo foto e
ëmbël, tha: "O i Dërguar i Allahut! A i doni shumë? " Profeti ynë (s.a.s.) thotë: “Kush i do ata
më do mua! Dhe kushdo që i urren ata, më ka urryer mua".79

Pasqyrimi më i dukshëm i dashurisë: Dhembshuria

Aq i rëndësishëm sa është qumështi i gjirit për zhvillimin fizik të fëmijëve, po aq e

rëndësishme është dashuria për zhvillimin e tyre shpirtëror. Sepse, është dinamika e dashurisë që
76
Tirmidhi, Zuhd 54 (2392); Abu Davud, Edeb 122 (5125).
77
Buhari, Fedâilu’s-Sahabe 18; Muslim, Fedailu’s-Sahabe 57-59.
78
Ibn Maxhe, Mukaddime 11; Hakim, Mustedrek, III/177.
79
Ibn Sa’d, Tabakât, VI/360-362.

82
do të mbijë dhe rrit të gjitha llojet e mirësisë dhe bukurisë në natyrën e pastër të fëmijës. Por, një
dashuri që nuk kthehet në përkujdesje, dhembshuri dhe mëshirë, ka një vlera edukative shumë të
vogël saqë mund të quhet e papërfillshme. Me fjalë të tjera, dashuria që bën dobi është ajo e
shndërruar në kujdesje, dhembshuri dhe mëshirë. Në këtë aspekt, dhembshuria dhe mëshira janë
fryti më i ëmbël dhe më ushqyes i dashurisë. Jeta e Profetit të mëshirës është plot me shumë
shembuj në këtë drejtim.

Ndërsa Enesi (r.a) na njeh me këtë aspekt të Tij, ai thotë: “Profeti ynë ishte më i
dhembshuri i njerëzve ndaj fëmijëve. Djali i tij, Ibrahimi kishte një mëndeshë në rrethinat e
Medinës të quajtur Avali. Ndonjëherë më merrte me vete kur shkonte për të vizituar atë. Kur
futeshim në shtëpinë e farkëtarit, Ai e përqafonte djalin e tij, e nuhaste, e puthte dhe pasi kalonte
një kohë me të, ktheheshim."80

Enesi rrëfen një ngjarje tjetër, që ai e kishte vënë re, si vijon: “Një herë e pashë Profetin
ndërsa po predikonte në ditën e xhuma. Unë pashë që Hasani ishte mbi gjurin e tij. Ai thoshte:
"Unë e dua shumë këtë".81

Një person që tregonte dhembshuri edhe në faljet me xhemat!

I Dërguari i Allahut (s.a.s.) nuk e linte pas dore dhembshurinë e tij ndaj fëmijëve as në
kohën e adhurimit, Ai tregonte interes dhe dhembshuri për ta aq sa nuk i prishej namazi. Për
shembull, kur po shkonte njëherë në xhami për të drejtuar namazin e jacisë, ai kishte sjell me
vete një nga nipërit e tij. Kur fillo namazin, fëmija ulet pranë tij, por kur arrin në sexhde, fëmija
hipën në shpinë. Kur e zgjati sexhden, xhemati, i cila nuk ishte në dijeni të kësaj, mendua me
vete: "Mos vallë i ka ndodhur diçka Proftit tonë? Apo i ka zbritur ndonjë revelatë e re?" Kur
përfundoi namazin, e pyetën për situatën. Ai (s.a.s) shpreh si vijon për të pasqyruar
dhembshurinë që kishte treguar: "Jo! Asnjë nga këto nuk ndodhi. Thjesht nuk doja ta shqetësoja
nipin tim duke prishur lojën e tij kur ai më hipi në shpinë gjatë sexhdes. Prandaj, e zgjata
sexhden time."82

Mëshira e Tij i përqafonte të gjithë fëmijët.

80
Buhari, Edeb 18; Muslim, Fedail 63.
81
Muslim, Fedailu’s-Sahabe 56.
82
Nesaî, Tatbîk 82; Buharî, Salât 106, Edeb 18; Muslim, Mesexhid 41.

83
 I Dërguari i Allahut (s.a.s) nuk e tregoi dashuri dhe mëshirë vetëm për fëmijët apo nipërit
e tij, por edhe për të gjithë fëmijët e sahabëve. Për shembull, Xhabir b. Semura (r.a) tregon një
nga kujtimet e tij si më poshtë: "Ne e falëm namazin e drekës me të Dërguarin e Allahut. Ai u
ngrit për të shkuar te familja e tij dhe unë e ndoqa atë. Pastaj, kur fëmijët që qëndronin në fillim
të rrugës e pritën, edhe unë u bashkova me ta. Profeti ynë kujdesej për ta një nga një dhe u
ledhatonte faqet. Kur erdhi tek unë, ai më donte dhe më ledhatonte gjithashtu. Në atë moment,
unë ndjeva freski dhe një erë të këndshme në dorën e tij."83

Përsëri, Said Ibn-i Zejd tregon: Në fëmijërinë time, tezja ime më mori me vete kur ajo po
shkonte për të vizituar të Dërguarin e Allahut (s.a.s). Ai më përkëdhelte kokën dhe lutej për
mua."84 Amr b. Hurajra gjithashtu tregon se nëna e tij e çoi atë në praninë e Profetit tonë, Ai i
përkëdheli kokën dhe iu lut Allahut që t’i jepte mjaft ushqim. 85 Abdullah b. Salam gjithashtu kur
lindi djali i tij Jusufi, ai e çoi atë tek i Dërguari i Allahut. Profeti ynë e merr fëmijën në krahët e
tij dhe të dy e emërojnë atë dhe i përkëdhelin kokën me dashuri. 86 Përsëri, Ibni Rebîa b. Harith
tregon: "Babai im më dërgoi te i Dërguari i Allahut, dhe Abasi dërgoi djalin e tij Fadl. Kur hymë
në praninë e tij, ai na bëri të ulemi në gjunjë, djathtas dhe majtas. Pastaj ai na përqafoi me aq
butësi dhe vendosmëri saqë kurrë nuk kishim parë dikë kaq të sinqertë që të na përqafonte."87

Ai që nuk tregon dhembshuri nuk është prej nesh!

Një beduin që pa të Dërguarin e Allahut duke puthur nipërit e tij e pyet Profetit tonë
(s.a.s) me habi: "A i puthni fëmijët tuaj? Unë kam dhjetë fëmijë, nuk kam puthur asnjë prej tyre
deri më tani!" Profeti i Mëshirës i tha: "Ata që nuk tregojnë mëshirë nuk do të mëshirohen." 88 Ai
gjithashtu i tha një personi tjetër që dha të njëjtin reagim: "Çfarë mund të bëj nëse Zoti të ka
hequr mëshirën nga zemra jote!" 89 dhe i ka tërhequr vëmendjen qartazi njerëzve për mungesën e
dashurisë ndaj fëmijëve. Në mënyrë që ta kuptojmë edhe më mirë këtë paralajmërim, ai tha:
"Nuk është nga ne ai që i do fëmijët dhe nuk tregon mëshirë për ta" 90 dhe e vendosi dashurinë e
tyre në qendër të kuptimit të tij të edukimit. Duke mos u kënaqur me këtë, në një rast, "Nga

83
Muslim, Fedail 80.
84
Buharî, Davât 30.
85
Buharî, Edebu’l-Mufred fq. 221 (632).
86
Buhari, Edebu’l-Mufred fq. 134 (367).
87
Ibn Haxher, el-Metâlibu’l-âlije, II/441.
88
Muslim, Fedâil 65; Tirmidhi, Birr 12.
89
Buhari, Edeb 18; Muslim, Fedail 164.
90
Ebu Davud, Edeb 66 (4943); Tirmidhi, Birr 15 (1919).

84
mëshira janë privuar vetëm ata që janë të devijuar". Ai gjithashtu tërheq vëmendjen për fatin e
keq që sjell mungesa e dhembshurisë. Në këtë kontekst, i Dërguari i Allahut i ka lavdëruar gratë
e Kurejshëve që i trajtuan fëmijët e tyre me shumë dashuri. Duke lavdëruar ato, në personin e
tyre, vlerësoi të gjithë heronjtë e dhembshurisë, nënat, baballarët dhe mësuesit e tyre.

PARIMET E EDUKIMIT PROFETIK (3): "TREGOHUNI TOLERANT!"

Një nga reflektimet e dashurisë dhe dhembshurisë në edukimin, në trajtimin njerëzor dhe
marrëdhëniet, me pak fjalë në gjithë jetën është edhe toleranca. Tolerancë është të mos përbuzësh
askënd, të mos i fajësosh ata për gabimet e tyre, të mos i poshtërosh, përkundrazi, të mbulosh
dhe të falësh gabimet, të përpiqesh të ndërtosh të vërtetat në vend të tyre dhe të sillesh i
ekuilibruar kundër njerëzve me besime ose mendime të ndryshme. Toleranca është thelbi i
moralit shembullor të të Dërguarit të Allahut (s.a.s). Dhe ky virtyt është një traditë profetike e
rëndësishme si në arsim dhe edukim ashtu edhe në emër të krijimit dhe zhvillimit të
marrëdhënieve të shëndetshme me shoqërinë në të cilën jetojmë. Është një dinamikë themelore
për të prodhuar zgjidhje konstruktive dhe të përhershme për problemet që hasen në foletë
familjare, institucionet arsimore dhe në jetën shoqërore. Përndryshe, toleranca do të
zëvendësohet nga fanatizmi dhe dhuna, të cilat do të heqin atmosferën e dashurisë, respektit,
afeksionit, besimit, paqes dhe qetësisë për të cilat qeniet njerëzore kanë më shumë nevojë.

I Dërguari i Allahut (s.a.s.) ekspozoi shembujt më të mirë të tolerancës, e cila është një
nga vlerat themelore të Islamit. Në një kohë kur të gjithë ishin të zhytur në armiqësi dhe dhunë
për të imponuar mendimin e tyre dhe për të shkatërruar mendimet e të tjerëve, Ai miratoi
kuptimin e tolerancës së Islamit, fenë e dashurisë, dhembshurisë dhe paqes, si një parim në
marrëdhëniet njerëzore dhe edukimin dhe e demonstroi atë duke e zbatuar. Si mësues, praktikat e
tij në fushën e arsimit dhe urdhrat dhe ndalimet e tij për këtë temë ishin një shembull për të gjithë
prindërit dhe mësuesit deri në ditën e kiametit.

Mos përçmoni, toleroni!

Një nga parimet që i Dërguari i Allahut (s.a.s.) ndoqi në arsimim është parimi i mos
përçmimit të askujt, përkundrazi duke iu afruar atyre me tolerancë në emër të edukimit. Kriteri
themelor që ai zbatoi dhe rekomandoi në këtë drejtim është: "Një njeriu i mjafton si gjynah që të

85
përçmojë dhe fyejë tjetrin"91. Sepse, Allahu e krijoi njeriun të çmuar dhe i dha shpirt atij. 92 Të
përbuzësh dhe fyesh atë që Krijuesi i Plotfuqishëm e ka krijuar dhe vlerësuar si krijesë të shenjta
do të thotë t’i nënshtrohesh shejtanit. Sepse shejtani, kur u urdhërua nga Allahu që t'i përulet ne
sexhde njeriut të parë (Ademit duke pretenduar se Ademi u krijua nga toka), ai u bë kryelartë, e
përçmoi atë dhe përfundimisht u rebelua kundër urdhrit të Zotit të tij. Për këtë arsye, u largua nga
mëshira e Allahut dhe është i mallkuar deri në ditën e gjykimit. 93 Prandaj, ata që e konsiderojnë
veten të madh dhe i përçmojnë të tjerët, futen në një rrugë ku kanë për të humbur.

Prandaj, as prindërit, as mësuesit dhe as një udhëzues nuk mund t'u shtojnë vlerë
bashkëbiseduesve të tyre duke i nënçmuar, qortuar apo përbuzur. Por duke i respektuar ata, duke
dëgjuar idetë dhe mendimet e tyre të ndryshme, duke toleruar gabimet e tyre të vogla e të mëdha
dhe duke i bërë ata të ndjehen të vlefshëm me këto sjellje. Për këtë arsye, i Dërguari i Allahut
(s.a.s.) nuk u bëri presion njerëzve me të cilët ishte i angazhuar në edukimin dhe formimin e tyre,
ai e shpjegoi mesazhin e tij dhe qëllimin e tij me një gjuhë të butë. Për dhjetë vjet, Enes b. Malik
shpreh tolerancën dhe dhembshurinë e tij të thellë si më poshtë:

"Unë i shërbeva të Dërguarit të Allahut për dhjetë vjet. Jo çdo punë e imja shkonte siç
dëshironte ai. Por, ai nuk më tha asnjëherë për diçka që e kisha bërë "Pse e bëre këtë kështu?"
apo për diçka që nuk e kisha bërë "Pse nuk e bëre atë?". Ai nuk më qortoi asnjëherë, nuk më
kritikoi, nuk u hidhërua me mua dhe as më goditi ndonjëherë. Jo që nuk bëri asnjërën prej tyre,
por as nuk më tha asnjëherë madje as "of".94

Toleroni dhe mbuloni gabimet!

Bashkë me mos shikimin e gabimeve, ajo që kërkon toleranca është edhe mbulimi i
gabimeve personale, mëkatet dhe mangësive. Sepse, atyre që gabimet u janë goditur në fytyrën,
do të thotë që janë përjashtuar nga arsimimi dhe edukimi. Sepse, askush nuk dëshiron dhe nuk
pranon që gabimet dhe mangësitë të zbulohen nga të tjerët. Ata ndiejnë urrejtje dhe armiqësi ndaj
atyre që veprojnë kështu me ta. Nëse nëna dhe babai sillet kështu, fëmijët apo të rinjtë ftohen nga
prindërit e tyre dhe largohen nga shtëpia, nëse kjo ndodh në shkollë, nxënësit ftohen nga
mësuesit dhe largohen nga shkolla. Për këtë arsye, parimi themelor në edukim është jo vetëm
91
Muslim, Birr 32; Ebu Davud, Edeb 35; Tirmidhi, Birr 18.
92
Shiko, Isra, 16/70; Hixhr, 15/29.
93
Shiko, Hixhr, 15/30-35.

94
Ebu Davud, Edeb 1.

86
tolerimi i gabimeve fëmijëve dhe nxënësit, por duke i mbuluar mangësitë e tyre t'i ndihmojmë
ata që t'i rregullojnë gabimet.

Parimi themelor i paraqitur nga i Dërguari i Allahut (s.a.s.) për këtë çështje është si vijon:
"Kushdo që mbulon gjynahun e një vëllai në këtë botë, Allahu do t'ia mbulojë gjynahet atij në
botën tjetër".95 Një fëmijë që shikon që gabimet e tij tolerohen dhe mbulohen, do të ndikohet
shumë nga kjo sjellje dhe do të ndihet borxhli ndaj prindërve apo mësuesve të tij. Kështu,
gabimet që trajtohen me tolerancë gjithashtu çojnë në formimin dhe forcimin e mjedisit të
besimit i cili është i domosdoshëm për arsimin. Në të njëjtën kohë, me një veprim të tillë,
bashkëbiseduesi mësohet me kulturë e tolerancës dhe mbulimit të gjynaheve. I Dërguari i
Allahut (s.a.s.) ka thënë: "Person që fsheh gabimet dhe mangësitë e vëllait të tij, është sikur të
ketë ringjallur një person të vdekur".96

Këtu janë disa shembuj:

I riu që tallej me Ezanin: Ebu Mahzura

I Dërguari i Allahut (s.a.s.) e njihte natyrën njerëzore dhe iu afrua bashkëbiseduesve të tij
me durim, tolerancë dhe mençuri. Le ta dëgjojmë këtë nga Ebu Mahzura, i cili jetoi personalisht:

"Profeti ynë po kthehej nga lufta e Hunejnit. Unë isha gjithashtu me një grup prej dhjetë
personash nga Meka. Unë akoma nuk isha bërë mysliman dhe as nuk mendoja se do të bëhesha.
Ishte koha për falje dhe myezini filloi të thërrasë ezanin. Unë isha ulur në një cep bashkë me disa
të rinj të tjerë, dëgjoja thirrjen e ezanit, e përsërisja atë me sarkazëm dhe duke u tallur. I Dërguari
i Allahut (s.a.s.), i cili na pa në atë moment dhe e kuptoi se u tallëm me ezanin për shkak të
zërave që bëmë, na thirri pak më vonë dhe na pyeti se cili prej nesh kishte zë më të mirë. Të
gjithë shokët e mi më treguan mua. Pas kësaj, ai mi mësoi fjalët dhe më kërkoi të thërrisja
ezanin. Megjithëse nuk më pëlqente aspak, duhej të filloja të thërrisja ezanin para tij sepse nuk
kisha asnjë alternativë tjetër. Kur mbarova ezanin, ai më dha ca para. Pastaj më puthi në ballë
dhe më përkëdheli shpinën. Pas kësaj, unë, i inkurajuar nga afrimi i tij ndaj meje, thashë: "O i
Dërguar i Allahut! A do të më lejoni të thërras ezanin në Qabe? Ai tha se më la. Që nga ai

95
Muslim, Birr 58, 72
96
Buharî, Mezâlim 3; Ve bkz. Ebu Davud, Edeb 38.

87
moment, zemra ime u mbush me besim dhe dashuri. Unë erdha në Mekë dhe fillova të jem
myezin me urdhër të tij."97

Siç mund të shihet në shembullin, i Dërguari i Allahut (s.a.s.) nuk i tha Ebu Mahzuras, i
cili u tall me ezanin dhe u argëtua me të, "Si mund të tallesh me ezanin?" Përkundrazi, ai u soll
tolerant ndaj gabimit të tij dhe i kërkon të thërrasë ezanin. Ai gjithashtu e dëgjoi thirrjen deri në
fund, i bëri komplimente zërit të tij dhe pastaj e shpërbleu atë. Ndërsa po priste të qortohej apo
edhe të ndëshkohej, ai u zbut falë tolerancës, vlerësimit dhe komplimentit që pa dhe filloi ta
donte Profetin tonë, të cilin e urrente deri atëherë, dhe u bë mysliman.

Tregohu tolerant me ta, O Omer!

Një nga të afërmit e të Dërguarit të Allahut vdes. Gratë vijnë për të ngushëlluar dhe
fillojnë të qajnë. Omeri (r.a) ngrihet dhe përpiqet t'i heshtë e t'i largojë. Pas kësaj, i Dërguari i
Allahut tha: “Lëri ata O Umer! Se zemra sapo ka vuajtur nga fatkeqësia, dhimbja është e freskët.
Prandaj, sytë mund të derdhin lot. Nuk ka asnjë dëm në këtë" 98. Përsëri, kur donte të heshtte
Ummu Sa'd, e cili po qante në varrimin e Sa'd Ibn-i Muaz. Ai i jep përgjigjen vijuese Omerit:
"Qetësohu, O Omer! Lëre të qajë. Pas çdo qarje ka një gënjeshtër, përveç të qarës së Ummu
Sa'dit. Të gjitha ato që ajo thotë janë të vërteta." 99 Siç shihet, në këtë ngjarje, i Dërguari i Allahut
(s.a.s.) nuk tha: "Pse po qan? Ndalo, mos qaj!" etj. Përkundrazi, duke i kujtuar Omerit se dhimbja
e tyre ishte e freskët, ai e këshilloi atë që të ishte i butë dhe tolerant ndaj tyre.

SYFYRI DHE IFTARI PROFETIT TONË (PAQJA E ZOTIT QOFTË MBI TË)

Megjithëse muaji i Ramazanit është më i virtytshëm dhe i çmuar se muajt e tjerë, ai

gjithashtu përfshin zona të veçanta kohore në vetvete. Njëra nga këto periudha kohore është
syfyri dhe tjetra është iftari. Syfyri është fillimi i një adhurimi të rëndësishëm që do të
shpërblehet nga i Plotfuqishmi, dhe iftari është periudha e kohës së bereqetshme që njerëzit
largohen nga të ndaluarat me gëzimin për të arritur bekimet e Zotit.

Syfyri:

"Syfyri", që rrjedh nga rrënja "agim" i përdorur për të tretën e fundit të natës, është emri
që i jepet vaktit të ngrënë para agimit të sabahut për të agjëruar. Në thëniet e Profetit tonë (a.s),

97
Nesai, Ezan 5,6; Ibn Maxhe, Ezan 2.
98
Nesaî, (1974); Ibn Maxhe (1576/1587)
99
Ali el-Muttakî, Kenzu’l-Ummal, XV/42483.

88
ky ushqim, i cili përcaktohet si "ekletu's-sahur" [1] ose "taamu's-sahur" [2], që është "vakti i
syfyrit", zakonisht përdoret si "syfyr".

Përafërsisht tetëmbëdhjetë muaj pas migrimit të Profetit (paqja qoftë mbi të) në Medinë,
ajetet që erdhën në ditët e fundit të muajit Sha'ban informuan se agjërimi i Ramazanit ishte bërë i
detyrueshëm. [3] Shokët tanë, të cilët u përpoqën të përmbushnin gjithçka që i Dërguari i Allahut
komunikonte dhe inkurajonte, duke thënë: "Ne dëgjuam dhe iu bindëm".

Në këto kohë të hershme kur agjërimi bëhej i detyrueshëm, sahabët mund të hanin, të
pinin dhe të ishin me gratë e tyre pas iftarit, për sa kohë që ata nuk flinin natën. Sidoqoftë, kur
ata u zgjuan në çdo kohë, përfshirë iftarin, në mbrëmje, ata nuk mund të bënin asgjë nga këto,
dhe konsideroheshin agjërues deri në perëndimin e diellit të nesërmen. [5] Një ditë, Kajs Ibn-i
Sirma (Allahu qoftë i kënaqur me të) erdhi në shtëpinë e tij i lodhur dhe i kërkoi gruas së tij që të
përgatisë një vakt për iftar. Por Kajsi, i cili punoi tërë ditën, ra në gjumë i rraskapitur derisa erdhi
gruaja e tij. Kështu, atij iu desh të fillonte agjërimin e ditës tjetër pa ngrënë ndonjë ushqim dhe
përsëri filloi të punonte në fushën e tij. Sidoqoftë, në mes të ditës, atij i ra të fikët, pa mundur të
duronte më urinë dhe lodhjen. Kjo gjendje e Kajsit iu tregua të Dërguari të Allahut. Pas kësaj,
zbritri ajeti vijues që nisi praktikimin e "syfyrit", i cili u ofroi muslimanëve lehtësi nga mëshira e
Allahu:

“(O burra), është e lejueshme për ju që t’u afroheni grave tuaja në netët e ditëve tuaja të
agjërimit. Bashkëshortët tuaj janë rrobat tuaja dhe ju jeni rrobat e bashkëshortëve tuaj. Meqenëse
Zoti e di që nuk mund t’i besoni nefsit tuaj, ai ju ka dhënë këtë mirësi duke parë në fytyrën tuaj.
Tani e tutje, afrohuni tek ata dhe kërkoni brezin që Allahu ka urdhëruar për ju! Hani në agim,
derisa bardhësia i ditës të vihet re nga errësira e natës. Pastaj plotëso agjërimin derisa të fillojë
nata… ”[6]

Rëndësia dhe vonesa e syfyrit:

Profeti (a.s) e inkurajoi umetin e tij që të përdorte vaktin e syfyrit në mënyrë që të

agjëronte ditën ashtu si ngritej vetë. [7] I Dërguari i Allahut (a.s) e vononte syfyrin për aq kohë
sa nuk frikësohej nga agimi, e bëri atë në fund të kohës dhe e këshilloi umetin e tij ta bënte atë.
[8]

Profeti ynë (paqja qoftë mbi të),

89
 ‫َتَس َّحُروا َفِإَّن في الّسُحوِر َبرَك ًة‬

"Bëni syfyr sepse ka bereqet në të." [9] "Syfyri është një bekim i dhënë nga Allahu. Mos
e neglizhoni dhe lini atë. "[10]" Mos e neglizhoni të ngriheni për sahur; sepse koha e syfyrit
është një ushqim i bekuar. ”[11] Ai tërhoqi vëmendjen për bollëkun në syfyr,

” ‫َفْص ُل َم ا َبْيَن ِصَياِم َنا َو ِصَياِم َأْهِل اْلِكَتاِب َأْكَلُة الَّس َح ِر‬

"Dallimi midis agjërimit tonë dhe agjërimit të Ehl-i Kitabit është koha e syfyrit." [12] Ai
deklaroi se bërja e syfyrit është një tipar dallues i myslimanëve në adhurimin e agjërimit.

Zotëriu ynë i kushtoi vëmendje të madhe ngritjes për syfyr dhe "Vakti i syfyrit është një
bekim i dhënë nga Allahu. Mos e braktisni atë". [13] "Bëni syfyr qoftë dhe me një gllënjkë uji;
Bëni iftar qoftë dhe me një gllënjkë ujë. ”[14] Ai u kërkoi muslimanëve që të bënin syfyr, qoftë
edhe me një gllënjkë uji. Duke thënë: "Sa mirë është për një besimtar të ketë syfyr me hurma."
[15] Ai deklaroi se hurmat janë të mjaftueshme për syfyr. "Me siguri, Allahu dhe engjëjt e Tij
bekojnë ata që hanë syfyr". Ai dha lajmin e mirë se Allahu do ti mëshirojë dhe engjëjt do të luten
për ta. [16] Ai deklaroi se "vakti syfyrit i ngrënë për agjërimin që do të mbahet është mbështetës,
dhe për namazin e natës, gjumi i ditës (në drekë) është mbështetës." [17] Ai deklaroi se vakti
syfyrit do të lehtësojë agjërimin.

Ftesë për syfyr:

Në muajin e Ramazanit, Profeti (a.s), i cili ishte më bujar se herët e tjera, i dha rëndësi të
madhe ndarjes së tryezës së iftarit me të tjerët, si dhe ndarjes së vaktit të syfyrit me sahabët e tij.
I Dërguari i Zotit shpesh fliste për bollëkun e syfyrit [19] dhe ai hante vaktin e syfyrit me
familjen e tij dhe nganjëherë duke ftuar shokët e vet. Ndërsa ftonte Irbad Ibn Sarije (radıjallahu
anh) nga sahabët në syfyr, ai tha, "Mubarak eja në darkë!" [20], në një mënyrë shprehu se ky
vakt është i bereqetshëm. Përsëri, në një hadith tjetër që tregon se Profeti i ftoi sahabët e tij për
iftar, Zejd Ibn-i Thabit (Allahu qoftë i kënaqur me të) tha: "Ne hëngrëm vaktin e syfyrit bashkë
me të Dërguarin e Allahut (s.a.v) dhe pastaj falëm namazin e mëngjesit". " Ai u pyet sa kohë
kaloi midis vaktit të syfyrit dhe namazit të sabahut?". Unë I thashë "Sa të lexosh pesëdhjetë
vargje". [21]

Lutja në kohën e syfyrit:

90
 Koha e Syfyrit është agimi. Agim është e treta e fundit e natës. Ata që e kalojnë kohën e
agimit zgjuar me lutje, recitim të Kuranit, lutje, lavdërim, dhikër dhe pendim, janë vlerësuar nga
Zoti i Plotfuqishëm në Kuran.

"Ata të cilët thonë: "Zoti ynë, ne sinqerisht besuam, na i falë mëkatet tona na ruaj prej
ndëshkimit të zjarrit"!

Dhe ata që janë të durueshëm, të drejtë, të devotshëm e dorëdhënës dhe të cilët në kohën
e agimit (syfyrit) kërkojnë ndjesë."[22]

"Të devotshmit janë në kopshte e burime.

Të kënaqur se kanë shtënë në dorë atë që u dha Zoti i tyre, ata edhe më parë (në Dunja)
ishin mirëbërës.

Ata qenë të cilët pak flinin natën.

Dhe në syfyr (kah mbarimi i natës) ata kërkonin falje për mëkatet.”[23]

Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) na informon për rëndësinë e agimit si më poshtë:

“Allahu i Lartësuar, çdo natë, në një të tretën e fundit , zbret në qiellin e botës tonë dhe
thotë: Unë jam pronari i çdo gjëje! Kush më lutet, unë do t’i përgjigjem. Kush dëshiron nga unë,
do t’ia jap. Kush më kërkon falje, do ta fal. Kjo vazhdon deri në agim. ”[24]

Profeti (a.s) gjithmonë ngrihej në agim dhe falte namazin e tehexhudit, lutej dhe bënte
dhikër. [25] Me siguri do të jetë më e virtytshme dhe e pëlqyer të shfrytëzohet kjo kohë kaq e
bekuar me lutje dhe pendim në kohën e syfyrit në Ramazan.

Bereqeti në syfyr:

Studiuesit e hadithit e kanë shpjeguar në forma të ndryshme fjalën "Bereqet" që kalon në

hadith, "Bëni syfyrr sepse ka shumë bereqet në syfyr". [26]

a) Një sasi e vogël e ushqimit e ngrënë në syfyr do ta bëjë më të lehtë agjërimin dhe do t'i
japë agjëruesit forcë dhe durim. Urdhërimi i të Dërguarit të Allahut (s.a.v): "Edhe me një
gllënjkë ujë, edhe me një kokërr hurme ..." e argumenton këtë.

91
 b) Të mos merren parasysh, domethënë të mos gjykohesh në ditën e gjykimit. Në fakt, në
një hadith të transmetuar nga Hazreti Abu Hurejra: “Ekzistojnë tre gjëra për të cilat robi nuk
gjykohet. Vakti i syfyrit, iftari dhe ushqimi që hahet me vëllezër. ”[27]

c) Si të fitosh forcë në punët e ditës si; agjërimi, namazi etj.

d) Një person i cili zgjohet për këtë bereqet në syfyr mund të gjejë mundësi për të bërë
dhe vepra si; namazi, dhikër, kërkim falje etj. Sepse nëse një person nuk ngrihet për syfyrr, ai
nuk mund t'i bëjë këto gjëra dhe ai do t'i braktisë ato.

e) Kanë mëshirën e Allahut, besimtarët që ngrihen në syfyr dhe engjëjt luten për ta. Në
një hadith të transmetuar nga Abdullah Ibn-i Umar (Allahu qoftë i kënaqur me të) thotë që; i
Dërguari i Allahut (s.a.v):

"Me të vërtetë që Allahu dhe engjëjt e Tij bekojnë ata që hanë syfyr". [28]

f) Zoti i Plotfuqishëm do të dhurojë bereqet dhe bollëk në riskun e atyre që ngrihen për
syfyr.

Hazreti Aishe (Allahu qoftë i kënaqur me të) tregon siç vijon:

"I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) tha:" Na sill neve ushqimin e bekuar, pra
syfyrin ". Sidoqoftë, shpesh ky ushqim do të përbëhej vetëm nga dy hurma. ”[29]

Po, syfyri është një burim bollëku dhe gëzimi. Të gjithë anëtarët e familjes duhet patjetër
të marrin pjesë në këtë bereqet dhe gëzim, madje edhe fëmijët që janë shumë të vegjël për të
agjëruar duhet të marrin frymën shpirtërore të iftarit dhe syfyrit plot mëshirë dhe bollëk. Kjo
mëshirë dhe bereqeti do të rritet ndërsa ne ndajmë tryezat tona të syfyrit dhe iftarit me të tjerët.

Imsaku:

Ky vakt bereqeti përfundon me mbërritjen e agimit. "Imsak", do të thotë "të mbash dorën,
të mbash veten", është një term që i referohet largimit nga ngrënia, pirja dhe marrëdhëniet
seksuale me qëllim që të agjërosh nga momenti kur dita fillon të ndriçohet. Sabahu është koha
kur hyn koha e namazit të mëngjesit, nata mbaron dhe dita fillon.

Sahabët e nderuar ngreheshin për syfyr me shumë entuziazëm në mënyrë që të

përmbushnin urdhrin e të Dërguarit të Allahut dhe t'i bindeshin sunetit të tij. Sidoqoftë, në atë
kohë, kishte një hezitim midis sahabëve për përcaktimin e kohës së imsakut, kohën për të filluar

92
agjërimin, pasi që nuk kishte asnjë instrument specifik siç ishte një orë që tregonte kohën me vija
të sakta. Megjithëse Zoti ynë i Plotfuqishëm e ka deklaruar këtë në Kuran si dheَُ‫ُلوْا َو اْش َرَبوْا َح َّتى‬
‫َيَتَبَّيَن َلُك ُم اْلَخْيُط اَألْبَيُض ِم َن اْلَخْيِط الْس َوِد‬, ‘’hani dhe pini deri sa të dallohet peri I zi nga ai I bardhi’’[30],
nuk u kuptua nga të gjithë që ishte në kuptimin figurativ. Një nga ata që kishte vështirësi në
përcaktimin e kohës së sabahut ishte dhe sahabiu Adi Ibni Hatim (radıyallahu anh), nga fisi Taj, i
cili ishte i famshëm për bujarinë e tij. Kur u zbrit ajeti që përcaktonte kohën e fillimit të
agjërimit, Adiu mori një fije peri të zi dhe të bardhë dhe i vuri nën jastëkun e tij. Kur ai nuk
mund t’i shikonte natën ata dhe të gjente një ndryshim midis tyre, nuk mund të vendoste kur të
fillonte agjërimin. Në mëngjes, ai erdhi te i Dërguari i Allahut dhe ia shpjegoi këtë situatë. I
Dërguari i Allahut tha: "Atëherë me fjalët ‘’jastëku yt është i gjerë dhe i gjatë" ai buzëqeshi duke
nënkuptuar që e donte shumë gjumin . [31] dhe vijoi: "Fije e bardhë dhe e zi e përmendur në ajet
përbëhet nga errësira e natës dhe drita e ditës." [32]

Qëllimi i ajetit u kuptua qartë si me këtë sqarim të Profetit tonë të dashur ashtu edhe me
frazën e ajetit "deri në agimin". Sidoqoftë, mosmarrëveshjet në lidhje me përcaktimin e kohës së
imsakut vazhduan dhe më tej.

Shumica e sahabëve vepruan sipas ezanit në kohën e imsakut dhe iftarit. Sidoqoftë,
ndërsa Bilali (radijallahu anh), një nga muezinët e Profetit, e thërriste më parë ezanin, ndërsa
Ibn-i Ummu Mektumi (radijallahu anh) e vonote atë. Këto ezane, të cilët u thërrisnin në kohë të
ndryshme të natës, bënë që shokët të ngatërronin kohën e imsakut. I Dërguari i Allahut tha:
"Bilali lexon ezanin natën. Ky ngatërrim është zhdukur me fjalët "hani dhe pini derisa të dëgjoni
ezanin e Ibni Ummu Mektumit. Për shkak se ezani i lexuar nga Hazreti Bilali ishte për të zgjuar
ata që flenë dhe për të informuar ata që zgjoheshin dhe luteshin natën se koha për syfyr ishte gati
të mbaronte, kjo nuk tregonte kohën e imsakut. [34] Ezani, që thërriste Ibn-i Ummu Mektumi,
tregonte se muslimanët kanë filluar agjërimin. Por ai nga që nuk shikonte e thërriste ezanin nga
njerëzit përreth duke I thënë që ka hyrë koha e namazit të sabahut. [35]

Me kohën e Imsakut, besimtarët fillojnë adhurimin e veçantë të agjërimit, shpërblimi i të

cilit do të vlerësohet nga Allahu. Në fakt, Allahu i Madhërishëm urdhëron në një hadith kudsij:
"… Agjërimi është për mua, unë do ta jap shpërblimin e tij ..." [36] Ndërsa dita përparon, ndjenja
e urisë dhe etjes rritet së bashku me gëzimin shpirtëror, entuziazmin dhe ngazëllimin e agjërimit.
Sidoqoftë, një mysliman agjërues përpiqet të marrë lavdërimin e të Dërguarit të Allahut, i cili

93
thotë: "Era e një agjëruesi është më e mirë tek Allahu sesa misku". [37] Dhe agjërimi, i cili
kryhet me vështirësi të ndryshme vetëm që të fitojë kënaqësinë e Allahut, përfundon me fillimin
e kohës së iftarit.

Koha e Iftarit:

Në Kuran, është urdhëruar të agjërohet ‫" ُثَّم َأِتُّم وْا الِّص َياَم ِإَلى اَّللْيِل‬deri në mbrëmje". Sahabet
tanë, e pyetën të Dërguarin e Allahut se kur filloi koha e iftarit. Hazret Umeri tha: "Kur është
koha e iftarit?" Pas pyetjes, Profeti ynë i dashur tha: "Kur vjen nata dhe dita shkon dhe dielli
zhduket, agjërimi prishet." [38]

Ashtu si syfyri, koha e iftarit është një kohë gëzimi, paqeje, mëshire dhe bollëku për
besimtarët. Në fakt, Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) ka thënë: "Ka dy momente kur një besimtar
agjërues do të lehtësohet dhe do të gëzohet: njëra është gëzimi kur e prish agjërimin në kohën e
iftarit dhe tjetra është gëzimi kur arrin te Zoti i tij me shpërblimin e agjërimit të tij." [39]
Gjithashtu në këtë kohë, i Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) tha: “Ka dhe nga ata që lirohen
nga zjarri i Xhehenemit në çdo kohë iftari. Kjo ndodh çdo natë (të Ramazanit). ”[40] Siç u
shpreh me fjalët e tij, është koha e mëshirës dhe faljes.

Nxitimi për në iftar:

I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) e prishte agjërimin kur vinte koha e iftarit, [41]
dhe e këshilloi umetin e tij që të ngutet për të prishur agjërimin. [42] Ai tha: "Njerëzit do të jenë
në të mirë për sa kohë që ata nxitojnë të prishin agjërimin e tyre." [43] dhe "Më të dashurit nga
robërit e mi janë ata që nxitojnë iftarin." [44] Ai tregoi se robërit më të dashur të Zotit janë ata që
nxitojnë të prishin agjërimin e tyre.

Tryeza e iftarit:

Profeti (paqja qoftë mbi të) nuk kërkonte ushqime të veçanta kur do të bënte iftar, nuk
bënte dallim midis ushqimeve dhe bënte iftar me çdo gjë që gjente në tryezë. Tavolina e tij e
iftarit ishte jashtëzakonisht e thjeshtë dhe modeste, larg luksit dhe harxhimeve. Enes Ibni Maliku
(radijallahu anh), i cili u rrit me Profetin në Medinë, përshkruan iftarin e Profetit si vijon: “Para
se Profeti (paqja qoftë mbi të) të falte namazin e akshamit, kishte disa hurma të freskëta, dhe
nëse jo, hurma të thata. Përndryshe, ai do ta prishte agjërimin me disa gllënjka ujë. "[45] Ka
gjithashtu dhe transmetime se Profeti e hapi agjërimin e tij me hurma në ditët e dimrit dhe me ujë

94
në ditët e verës. [46] Abdullah Ibn-i Ebi Aufa na tregon se Profeti (s.a.v) bënte iftar me një lloj
supe të quajtur Sevik. "[47]

Duaja e iftarit:

Profeti ynë (a.s), jeta e të cilit përbëhet nga lutja, gjithmonë në tryezat e darkës:
"Falënderimi i takon Allahut, i cili na ushqeu, na dha ujin dhe na bëri muslimanë". Ne gjithmonë
kemi nevojë për bekimin tënd, Zoti ynë. "[48] ‘’Ne e falenderojmë shumë Allahun me
lavdërimet më të mira. Dhe duke u lutur, Zoti ynë ne kemi nevojë gjithmonë për mirësitë
tuaja.’’[49] tregonte falenderimet ndaj Allahut.

Zotëriu i Profetëve (s.a.v), i cili i rriti lutjet dhe ibadetet e tij edhe më shumë gjatë muajit
të Ramazanit, tha: "Çdo agjërues ka një lutje që nuk mund të refuzohet kur prish iftarin." [50],
këshilloi që në këtë kohë të bënin dua sa më shumë. E transmeton këtë hadith të pejgamberit tonë
sahabiu Abdullah ibni Amri (Allahu qoftë i kënaqur me të), duke thënë; "O Allahu im! Kërkoj të
më falësh me mëshirën tënde që përfshin gjithçka ".[51]

Disa nga lutjet që bëri Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) duke hapur duart e tij gjatë iftarit
janë si më poshtë:

‫الَّلُهَّم َلَك ُص ْم ُت َو َع َلى ِر ْز ِقَك َأْفَطْر ُت‬

"O Allahu im! Unë agjërova për hirin tënd dhe e hapa agjërimin tim me rriskun tënd ".
[52]

‫ َتَقَّبْل ِم ِّنل ِإَّنَك َأْنَت الَّس ِم يُع الَّسِم ي‬، ‫ َو َع َلى ِر ْز ِقَك َأْفَطْر ُت‬، ‫ الَّلُهَّم َلَك ُص ْم ُت‬، ‫ِبْس ِم ِهَّللا‬

"O Zoti im! Unë agjërova për hirin tënd dhe bëra iftar me rriskun tënd. Të lutem pranoje
(agjërimin tim) nga unë. Ti je Ai që dëgjon dhe din gjithçka. ”[53]

‫َذ َهَب الَّظَم ُأ َو اْبَتَّلِت اْلُعُر وُق َو َثَبَت اَأْلْج ُر ِإْن َش اَء ُهَّللا‬

"Etja është zhdukur, damarët janë lagur dhe shpresoj që shpërblimi të jetë dhënë". [54]

‫الَّلُهَّم ِإِّني َأْس َأُلَك ِبَر ْح َم ِتَك اَّلِتي َو ِسَع ْت ُك َّل َش ْي ٍء َأْن َتْغ ِفَر ِلي ُذ ُنوِبي‬

95
 "O Allahu im! Unë kërkoj që të mi falësh mëkatet e mia me mëshirën tënde
gjithëpërfshirëse. ”[55]

‫ َو َر َز َقِني َفَأْفَطْر ُت‬، ‫اْلَحْم ُد ِهَّلِل اَّلِذ ي َأَع اَنِني َفُص ْم ُت‬

"Falënderimi i takon Allahut, me ndihmën e të Cilit agjërova dhe me rriskun e të Cilit

bëra iftar." [56]

‫َأْفَطَر ِع ْنَد ُك ُم الَّصاِئُم وَن ؛‬

“Lejo që agjëruesit të bëjnë iftar me ju dhe njerëzit e mirë të hanë ushqimin. Engjëjt luten
për ju, me mëshirë dhe falje.”[58]

Ftesa e iftarit:

Ai I inkurajonte gjithmonë duke dashur qerasjen duke thënë "O njerëz! .. Le të jetë tryeza
juaj e hapur për të gjithë, qerasni shumë ushqim ... Kështu që ju do të hyni në Parajsë paqësisht!
". I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të), i cili i kushtonte shumë rëndësi ndarjes së tryezave të
iftarit me të tjerët, tha: “Kush i jep iftar një agjëruesi, do të shpërblehet po aq sa shpërblimi i tij;
Asgjë nuk është më pak se shpërblimi i agjëruesit. ”[60] Ai gjithashtu iu përgjigj ftesave të iftarit
dhe i lavdëroi dhe iu lut ftuesve. Kur Sa'd Ibn-i Ubade (radijallahu anh) iu përgjigj ftesës së
iftarit, pasi hëngri bukën dhe vajin e ullirit që i shërbyen në iftar, ai bëri lutjen vijuese, të cilën
zakonisht e lexonte ndërsa prishte agjërimin me të tjerët:

‫ (َو َتَنَّزَلْت ) َص َّلْت َع َلْيُك لُم‬، ‫ َو َأَك َل َطَع اَم ُك ُم األْبَر اُر‬، ‫َأْفَطَر ِع ْنَد ُك ُم الَّصاِئُم وَن‬

"Le të bëjnë iftar agjëruesit me ju, le të hanë ushqimin tuaj të mirët dhe engjëjt ju bëjnë
dua dhe kërkojnë mëshirë dhe falje për ju." [61]

Dipnotat:

[1] Ebu Davud, Sijam, 15; Tirmidhi, Savm, 17.

[2] Ibn-i Maxhe, Sijam, 22.

[3] İbn-i Sa’d, Tabakat, 1/248; Bakara, 2/183-184.

96
 [4] Bakara, 2/285.

[5] İbn-i Haxher, Fet’hu’l-bari, 9/130; Buhari, savm 15.

[6] Buhari, savm 15; Tirmidhi, Tefsiru’l-Kur’an 2; Bakara, 2/187.

[7] Ibn-i Maxhe, sijam 22

[8] Buhari, Ezan 11, 13, SHehadat 11, Savm 17; Muslim, sijam 36-39.

[9] Buhari, savm 20; Muslim, sijam 45.

[10] Nesai, sijam 24.

[11] Nesai, sijam 26.

[12] Muslim, sijam 46.

[13] Nesai, sijam 24.

[14] Ahmed İbn-i Hanbel, el-Musned 3/44; İbn-i Hibban, Sahih, 8/ 253; Bedruddin Ajni,
Umdetu’l-Kari, 8/ 70.

[15] Ebu Davud, sijam, 16

[16] Ahmed İbn-i Hanbel, el-Musned, 3/44.

[17] İbni Maxhe, sijam 22.

[18] Buhari, Bed’u’l-vahj 1.

[19] Buhari, Savm, 20; Muslim, Sijam, 45.

[20] Tirmidhi, sijam 25; Ebu Davud, Sijam, 16; Nesai, Sijam, 25.

[21] Buhari, savm 19; Muslim, sijam 47. Arıca bkz. Tirmidhi, savm 14.

[22] Ali Imran, 3/16-17.

[23] Dharijat, 51/15-18.

[24] Tirmidhi, salat, 326.

[25] Buhari, Tehexhud 1, Da’avat 10, Tevhid 8, 24, 35; Muslim, Salatu’l-Musafirin 199,

[26] Buhari, Savm, 20; Muslim, Sijam, 45.

97
 [27] el-Munavi, Fejzu’l-kadir, 3/243.

[28] Ahmed Ibn-i Hanbel, el-Musned, 3/44.

[29] Ebu Ja’la Musned.

[30] Bakara, 2/187.

[31] Muslim, sijam, 33; Ebu Davud, sijam, 17.

[32] Buhari, savm, 16.

[33] Buhari, ezan, 12.

[34] Buhari, ezan, 13; Nesai, Sijam, 30.

[35] Buhari, ezan, 11.

[36] Muslim, sijam, 163; Buhari, savm, 9.

[37] Muslim, sijam, 164.

[38] Muslim, sijam, 51.

[39] Buhari, savm, 9; Muslim, sijam, 163.

[40] İbni Maxhe, sijam, 2.

[41] Muslim, sijam 49; Tirmidhi, sijam 23.

[42] Bejhaki, , es-Sunenu’l-Kubra 4/ 237; Kamil Miras, Texhrid-i Sarih.

[43] Buhari, savm, 45; Muslim, sijam, 48.

[44] Tirmidhi, savm, 13; Bejhaki, es-Sunenu’l-kubra, 4/396.

[45] Ebu Davud, sijam, 21; Tirmidhi, savm, 10.

[46] Tirmidhi, savm, 10.

[47] Buhari, savm 33, 43, 44, 45; talak 24; Muslim, sijam 52-54.

[48] Ebu Davud, et’ime, 52; İbni Maxhe, et’ime, 16.

[49] Buhari, et’ime, 54.

[50] Ibn-i Maxhe, sijam 48; Tirmidhi, Sifatu’l-xhenet, 2.

98
 [51] Ibni Maxhe, Sijam, 48.

[52] Ebu Davud, Sijam, 22; Bejhaki, es-Sunenu’l-kubra, 4/399.

[53] Darakutni, Sunen 2/185.

[54] Ebu Davud, sijam 22.

[55] Ibn-i Maxhe, sijam 48; Ebu Davud, sijam 22.

[56] Bejhaki, shuabu’l-Iman 3/406.

[57] Ebu Davud, Et’ime, 54 (3854); Ahmed İbni Hanbel, el-Musned 3/138.

[58] Ebu Davud, sijam 22.

[59] Ibn Maxhe, et’ime 1; Darimi, salat 156.

[60] Tirmidhi, savm, 82; Ibn-i Maxhe, sijam, 45.

[61] Ebu Davud, et’ime, 54; Darimi, savm, 51; Ahmed İbni Hanbel, el-Musned 3/138.

XHUMAJA DHE SYNETET E SAJ

Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) e përshkruan të Premten si ditën më të mirë kur lind
dielli. Thuhet se Adami a.s u krijua atë ditë, u vendos në Parajsë atë ditë, dhe u mor nga Parajsa
atë ditë dhe se Kijameti do të ndodhë të Premten.[1]

Është namazi i së Premtes dhe predikimi para tij që e bën të Premten ditën më të bekuar
dhe më të virtytshme të javës. Ashtë përgjegjësi fetare të marrësh pjesë në namazin e së Premtes,
kur muslimanët mblidhen së bashku, në takimet javore, mësojnë për njëri-tjetrin, dëgjojnë hytben
dhe falen së bashku.[2] Allahu në një ajet thotë: “O besimtarë! Kur thirrja për namaz të bëhet të
Premten, menjëherë nxitoni në përkujtimin e Allahut dhe ndaloni shit-blerjen. Nëse e dini, kjo
është më mirë për ju.”[3], dhe hadithi i Profetit tonë,“ Është farz për të gjithë ata që kanë arritur
moshën e pjekurisë të shkojnë në namazin e së Premtes. ”[4], pra ua imponoi këtë përgjegjësi të
rriturve. I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) këshilloi një person i cili braktis namazin e
xhumasë pa ndonjë justifikim për të dhënë bamirësi sa më shumë që të mundet,[5] dhe
paralajmëroi se zemra e një personi që nuk merr pjesë në namazin e xhumasë tri herë pa ndonjë
arsye [6] ose sepse nuk i intereson, do të vuloset zemra e tij.[7]

99
 Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) na këshilloi që të përgatitemi për këtë ditë të çmuar dhe të
virtytshme në një mënyrë të veçantë, ai dha shumë këshilla dhe bëri shumë vepra në këtë drejtim.
Kur shohim fjalët dhe veprimet e Profetit tonë, mund të rendisim disa pika që ai i kushtoi rëndësi
të bënte në ditën e së Premten që vijojnë si më poshtë:

1- Marrja e Gusullit.[8]

2- Të bëjë pastrim fizik; shkurtimi i mustaqeve, prerja e thonjve, etj.

3- Pastrimi i dhëmbëve duke përdorur Misvak.

4- Lyerja me aroma të mira.[10]

5- Të veshësh rroba të pastra dhe të bukura.[11]

6- Të bëjë bamirësi dhe punë të hairit.

7- Leximi i sures Sexhde dhe Insan në namazin e sabahut të xhumasë.

8- Braktisja e punëve të dynjasë, tregtia etj.[13]

9- Leximi i sures El-Kehf.[14]

10 – Të thuhen Tekbire dhe Salavate.[15]

11- Të shkosh në namazin e xhumasë sa më shpejt që të jetë e mundur.[16]

12- Mundësisht duhet shkuar ne xhuma duke ecur, pa përdorur ndonjë automjet.[17]

13- Shtimi i duave shumë ditën e Premte dhe në mbrëmjen e saj. Të Premten, Profeti ynë
(paqja qoftë mbi të) tha: "Çfarëdo që një person kërkon nga Zoti i tij në atë kohë të caktuar,
Allahu do t'ia japë atë.[18]

14- Kur të hyni në xhami, uluni në një vend të përshtatshëm pa shqetësuar askënd.[19]

15- Duhet ulur afër saqë mund të shikosh hoxhën në xhami dhe mund ta dëgjosh zërin e
tij.[20]

16- Falja e katër rekateve synet para hytbes.[21]

17- Dhënja e selamit nga imami xhematit dhe ulja në Minber.[22]

18- Leximi i ezanit nga muezini para hytbes.[23]

100
 19- Të heshtësh gjatë predikimit[24], të mos merresh me asgjë dhe të dëgjosh predikimin
me seriozitet dhe mirësjellje.[25]

20- Nuk duhet qëndruar ulur në një pozicion jot ë rregullt.[26/27]

21- Ndryshimi i vendit në xhami nëse të vjen gjumi.[28]

22- Predikimi i imamit në këmbë, ulja mes dy hytbeve.[29]

23- Këndimi i imamit në namazin e xhumasë të sureve Xhuma dhe Munafikun ose të
sureve A’la dhe Gashije.[30/31]

24- Të falësh katër rekate synet pas namazit Farz.[32]

25- Mos agjërimi i ditës së premte tek.[33]

26- Të mos shkosh në udhëtim para se ta falësh namazin e xhumasë nëse ka hyrë koha.

Dipnotat:

1. Muslimi, Xhuma 18.

2. Ebu Davudi, Salat, 208, 209.

3. Surja Xhuma, 62/9.

4. Nasaiu, Xhuma 2.

5. Ebu Davudi, Salat, 204, 205; Nesaiu, Xhuma, 3.

6. Ibni Maxhe, Ikametu’s-Salavat, Ahmed Ibn-i Hanbali, Musnadi 5/300.

7. Ibni Maxhe, Salavat Ikametu’s, 93.

8. Muslimi, Xhuma, 26.

9. Muslimi, Xhuma, 7; Muvatta ', Taharet, 32.

10. Muslimi, Xhuma, 7; Muvatta, Taharet, 32.

11. Muvatta, Xhuma, 8; Ibni Maxhe, Ikametu’s-salavat, 83.

12. Muslimi, Xhuma 64, (879); Ebu Davudi, Salat 218, (1074); Tirmidhiu, Salat 375,
(520); Nasaiu, Xhuma 38, (3,111), Iftitah 47, (2,169)

101
 13. Surja Xhuma, 62/9.

14. Hakimi, Musedreku 2/399.

15. Ebu Davudi, Salat 207, (1047); Nasaiu, Xhuma 5, (3, 91,92); Ibni Maxhe, Ikametu's-
salavat, 79.

16. Buhariu, Xhuma, 31; Muslimi, Xhuma, 24.

17. Ebu Davudi, Taharet 129, (345, 346); Tirmidhiu, Salat 356, (496); Nesaiu, Xhuma 12,
197); Ibni Maxhe, Ikamet 80, (1027); Buhariu, Xhuma 6 (Tirmidhiu, Xhuma: 356; Ebu Davudi,
Tahara: 129).

18. Buhariu, Xhuma 37, Talak 24, Da'avat 61; Muslimi, Xhuma 13, (852); Muvatta,
Xhuma 15, (1, 108); Nesaiu, Xhuma 45, (3, 115,116).

19. Muslimi, Salam 27-30, (2178) gjithashtu shih: Ebu Davudi, Salat 235.

20. Ebu Davudi, Salat 232, (1108); Ahmed Ibni Hanbeli, Musned, I / 93; Bejhaki, as-
Sunenu'l-Kubra, 9/220.

21. Ibni Maxhe, salavat Ikametu’s, 94.

22. Ibni Maxhe, Ikametu’s-Salavat, 85.

23. Nesaiu, Xhuma, 15.

24. Xhuma 36; Muslimi, Xhuma 11, 26; Muvatta, Xhuma 6, (1, 103); Ebu Davudi, Salat
235, (1112); Tirmidhiu, Salat 368, (512); Nesaiu, Xhuma 22, 3, (103,104)

25. Muslimi, Xhuma 27; Tirmidhiu, Xhuma 5; Ibni Maxhe, Ikame 81, 82; Ahmad Ibni
Hanbeli, 2/424; 3/39; 5/15, 16, 22, 177.

26. Hubve: Ulur në ije, gjunjë në ajër, këmbë të ngjitura në stomak dhe krahë të
shtrënguar mbi të.

27. Ebu Davudi, Salat 234, (1110); Tirmidhiu, Salat 370, (514)

28. Ebu Davudi, Salat 231-233, (1119); Tirmidhiu, Salat 379, (526)

29. Buhariu, Xhuma 30, 27; Muslimi, Xhuma 33.34; Ebu Davudi, Salat, 227, (1092);
Tirmidhiu, Salat 363, (506).

102
 30. Muslimi, Xhuma 64, (879); Ebu Davudi, Salat 218, (1074); Tirmidhiu, Salat 375,
(520); Nasaiu, Xhuma 38, (3.111), Iftitah 47, (2.169).

31. Muslimi, Xhuma, 62; Ebu Davudi, Salat, 234, 236, 242; Nesaiu, Xhuma 39.

32. Muslimi, Xhuma, 68.

33. Buhariu, Saum, 63.

103
104