Φροντιστήριο 24/02/2022

Τσιάρας Βασίλειος

1 Η γεωμετρία του Ευκλείδειου χώρου

΄Ασκηση 1: ΄Εστω u = (1, 2), v = (−3, 4) και w = (5, 0).

α) Σχεδιάστε αυτά τα διανύσματα στον R2 .

β) Βρείτε πραγματικούς αριθμούς λ1 και λ2 τέτοιους ώστε w = λ1 u + λ2 v.

Λύση:

w = λ1 u + λ2 v ⇔ (5, 0) = λ1 (1, 2) + λ2 (−3, 4) ⇔

( (
λ1 − 3λ2 = 5 λ1 = 2
(5, 0) = (λ1 − 3λ2 , 2λ1 + 4λ2 ) ⇔ ⇔
2λ1 + 4λ2 = 0 λ2 = −1
΄Ασκηση 2: Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που περνάει από το σημείο
A(0, 2, 1) στη διεύθυνση του ~u = 2~i − ~k.

Λύση:

Η διανυσματική ακτίνα των σημείων της ζητούμενης ευθείας δίνεται απο την
παραμετρική εξίσωση
~l(t) = OA
~ + t~u

όπου Ο είναι η αρχή των αξόνων και t ∈ R. Οπότε:

~l(t) = (0, 2, 1) + t(2, 0, −1) = (2t, 2, 1 − t)

ή, ισοδύναμα αν ~l(t) = x~i + y~j + z~k

x = 2t, y = 2, z = 1 − t

΄Ασκηση 3: Να βρείτε την εξίσωση της ευθείας που περνάει από τα A(−5, 0, 4)
και B(6, −3, 2).

Λύση:
 Η ευθεία είναι παράλληλη με το διάνυσμα AB ~ = (11, −3, −2), οπότε η
διανυσματική ακτίνα των σημείων της ευθείας είναι:

~l(t) = OA
~ + tAB
~ = (−5, 0, 4) + t(11, −3, −2), t ∈ R ⇒

~l(t) = (−5 + 11t, −3t, 4 − 2t), t ∈ R

΄Ασκηση 4: Δείξτε ότι δεν υπάρχουν σημεία (x, y, z) που να ικανοποιούν την
2x − 3y + z − 2 = 0 και να ανήκουν στην ευθεία ~v = (2, −2, −1) + t(1, 1, 1).

Λύση:

Σχήμα 1: Η ευθεία είναι παράλληλη στο επίπεδο.

Οι συντεταγμένες των σημείων της ευθείας

~v = (2, −2, −1) + t(1, 1, 1) = (2 + t, −2 + t, −1 + t)

είναι
x = 2 + t, y = −2 + t, z = −1 + t
Αν αντικαταστήσουμε τις συντεταγμένες αυτές στην εξίσωση 2x−3y+z−2 = 0
έχουμε

2(2 + t) − 3(−2 + t) + (−1 + t) − 2 = 4 + 2t + 6 − 3t − 1 + t − 2 = 7 6= 0

΄Αρα δεν υπάρχει κάποιο t, και επομένως σημείο της ευθείας, ώστε η εξίσωση,
η οποία παριστάνει ένα επίπεδο, να ικανοποιείται (Σχήμα 1).
Ορισμός 1: ΄Εστω ~a = a1~i + a2~j + a3~k και ~b = b1~i + b2~j + b3~k. Το εσωτερικό
γινόμενο των ~a και ~b ορίζεται να είναι ο πραγματικός αριθμός

~a · ~b = a1 b1 + a2 b2 + a3 b3

Θεώρημα 1: ΄Εστω ~a και ~b δύο διανύσματα στον R3 , και θ, 0 ≤ θ ≤ π, η

γωνία που σχηματίζουν. Τότε:

~a · ~b = k~akk~bk cos θ

Η απόδειξη του θεωρήματος 1 υπάρχει στα προτεινόμενα βιβλία του μαθήμα-

τος και στις σημειώσεις του κ. Κανδυλάκη. Στην απόδειξη χρησιμοποιείται ο
νόμος των συνημιτόνων. Θα υπενθυμίσουμε τον νόμο αυτό παραθέτοντας τα ε-
πόμενα θεωρήματα, τα οποία είναι από το βιβλίο της Γεωμετρίας της Β΄ Λυκείου.
Θεώρημα Ι: Το τετράγωνο πλευράς τριγώνου, που βρίσκεται απέναντι από
οξεία γωνία, είναι ίσο με το άθροισμα των τετραγώνων των δύο άλλων πλευρών
του, ελαττωμένο κατά το διπλάσιο γινόμενο της μίας από αυτές επί την προβολή
της άλλης πάνω σε αυτή.

Απόδειξη:

(αʹ) Γ̂ < 1x
(βʹ) Γ̂ > 1x

Σχήμα 2: Θεώρημα Ι

Από τα ορθογώνια τρίγωνα ΔΒΓ, ΔΒΑ έχουμε, με εφαρμογές του Πυθα-

γόρειου θεωρήματος αντίστοιχα:

α2 = ∆B 2 + ∆Γ2 , ∆B 2 = γ 2 − A∆2

Επειδή είναι Â < 1x τα ∆, Γ βρίσκονται προς το ίδιο μέρος του A και ειδικότερα:
• αν Γ̂ < 1x το ∆ είναι μεταξύ των A, Γ (Σχήμα 2αʹ), οπότε ∆Γ = β − A∆.

• αν Γ̂ > 1x το Γ είναι μεταξύ των A, ∆ (Σχήμα 2βʹ), οπότε ∆Γ = A∆ − β.

Από τις δύο τελευταίες ισότητες προκύπτει ότι

∆Γ2 = (β − A∆)2 = β 2 + A∆2 − 2βA∆

Με αντικατάσταση αυτής της σχέσης και της ∆B 2 = γ 2 − A∆2 στην α2 =

∆B 2 + ∆Γ2 προκύπτει ότι

α2 = γ 2 − A∆2 + β 2 + A∆2 − 2βA∆ = β 2 + γ 2 − 2βA∆

δηλαδή η ζητούμενη ισότητα.

 • αν τέλος Γ̂ = 1x, το ∆ συμπίπτει με το Γ και το ορθογώνιο τρίγωνο ΓΑΒ
δίνει α2 = γ 2 − β 2 που γράφεται α2 = β 2 + γ 2 − 2βA∆ αφού A∆ = β.

Θεώρημα ΙΙ: Το τετράγωνο πλευράς τριγώνου που βρίσκεται απέναντι από

αμβλεία γωνία είναι ίσο με το άθροισμα των τετραγώνων των δύο άλλων πλευ-
ρών, αυξημένο κατά το διπλάσιο γινόμενο της μίας από αυτές επί την προβολή
της άλλης πάνω σε αυτή.

Απόδειξη: Από τα ορθογώνια τρίγωνα ΔΒΓ και ΔΒΑ, παίρνουμε αντίστοιχα:

Σχήμα 3: Θεώρημα ΙΙ

α2 = ∆B 2 + ∆Γ2 , ∆B 2 = γ 2 − A∆2

Επειδή Â > 1x, το ∆ βρίσκεται στην προέκταση της ΓΑ προς το Α και επομένως
∆Γ = β + A∆ (Σχήμα 3) έχουμε

∆Γ2 = (β + A∆)2 = β 2 + A∆2 + 2βA∆

Με αντικατάσταση των σχέσεων ∆B 2 = γ 2 − A∆2 και ∆Γ2 στη σχέση α2 =

∆B 2 + ∆Γ2 , προκύπτει η ζητούμεν ισότητα

α2 = γ 2 − A∆2 + β 2 + A∆2 + 2βA∆ = β 2 + γ 2 + 2βA∆

Νόμος των συνημιτόνων: Σε κάθε τρίγωνο ΑΒΓ ισχύει η σχέση:

α2 = β 2 + γ 2 − 2βγ cos Â

Απόδειξη: Από τα θεωρήματα Ι και ΙΙ εκφράζοντας την προβολή A∆ ως προς

το cos Â
΄Ασκηση 5: Είναι η παράσταση k8~i − 12~kkk6~j + ~kk − |(8~i − 12~k) · (6~j + ~k)|
ίση με μηδέν; Εξηγήστε.

Λύση:

k8~i − 12~kkk6~j + ~kk − |(8~i − 12~k) · (6~j + ~k)| =

k8~i − 12~kkk6~j + ~kk − k8~i − 12~kkk6~j + ~kk|cos θ| =
k8~i − 12~kkk6~j + ~kk 1 −|cos θ|

όπου θ είναι η γωνία των διανυσμάτων 8~i − 12~k και 6~j + ~k.
Για να είναι η παράσταση ίση με το μηδέν θα πρέπει |cos θ| = 1 ⇒ cos θ = 1
ή cos θ = −1. Αυτό όμως είναι αδύνατο αφού τα διανύσματα 8~i − 12~k και
6~j+ ~k δεν είναι 
συγγραμμικά,
 αφού δεν υπάρχουν λ, µ ∈ R∗ τέταια ώστε
λ 8~i − 12~k + µ 6~j + ~k = ~0.

΄Ασκηση 6: Βρείτε την γωνία που σχηματίζουν τα διανύσματα

~u = −~i + 2~j − 3~k και ~v = −~i − 3~j + 4~k.

Λύση:

Αν θ είναι η γωνία που σχηματίζουν τα διανύσματα ~u και ~v από το θεώρημα

1 έχουμε:
~u · ~v
~u · ~v = k~ukk~v k cos θ ⇒ cos θ =
k~ukk~v k
Τώρα

~u·~v = (−~i+2~j−3~k)·(−~i−3~j+4~k) = (−1)(−1)+2(−3)+(−3)4 = 1−6−12 = −17

k~uk2 = (−1)2 + 22 + (−3)2 = 1 + 4 + 9 = 14

k~v k2 = (−1)2 + (−3)2 + 42 = 1 + 9 + 16 = 26
Οπότε
−17
cos θ = √ √ = −0.891 ⇒ cos(π − θ) = 0.891
14 26
Από τους τριγωνομετρικούς πίνακες έχουμε 180o − θ ≈ 27o ⇒ θ ≈ 153o

΄Ασκηση 7: Βρείτε την προβολή του ~u = −~i + ~j + ~k πάνω στο

~v = 2~i + ~j − 3~k.

Λύση:
 ~u · ~v
πρoβ~v ~u = ~v
k~v k2
Τώρα
~u · ~v = (−1)2 + 1 · 1 + 1(−3) = −4
k~v k2 = 22 + 12 + (−3)2 = 14
΄Αρα
−4 ~ ~ 4 2~ 6~
πρoβ~v ~u = (2i + j − 3~k) = − ~i − j+ k
14 7 7 7

΄Ασκηση 8: Βρείτε την προβολή του ~v = 2~i + ~j − 3~k πάνω στο

~u = −~i + ~j + ~k.

Λύση:

~v · ~u
πρoβ~u~v = ~u
k~uk2
Τώρα
k~uk2 = (−1)2 + 12 + 12 = 3
οπότε
4 4 4 4
πρoβ~v ~u = − (−~i + ~j + ~k) = ~i − ~j − ~k
3 3 3 3

΄Ασκηση 9: Βρείτε την ευθεία που διέρχεται από το (3, 1, −2) και τέμνει
κάθετα την ευθεία (ε): x = −1 + t, y = −2 + t, z = −1 + t.

Λύση:
Η ευθεία, (ε), μπορεί να γραφεί ως

l(t) = (−1, −2, −1) + t(1, 1, 1) = a + tv, t∈R

Θεωρούμε την ευθεία, (ζ), η οποία διέρχεται από το σημείο A(3, 1, −2) και
τέμνει κάθετα την ευθεία την ευθεία (ε). Αν B(x0 , y0 , z0 ) είναι το σημείο τομής
των δύο ευθειών, τότε το διάνυσμα AB είναι κάθετο στο διάνυσμα v. Επειδή
το B είναι σημείο της ευθείας (ε), υπάρχει t0 ∈ R, τέτοιο ώστε x0 = −1 + t0 ,
y0 = −2 + t0 , z0 − 1 + t0 . Τό διάνυσμα AB μπορεί να γραφεί ως

AB = (x0 , y0 , z0 ) − (3, 1, −2) = (x0 − 3, y0 − 1, z0 + 2) =

 (−1 + t0 − 3, −2 + t0 − 1, −1 + t0 + 2) = (−4 + t0 , −3 + t0 , 1 + t0 )
Επειδή τα διανύσματα v και AB είναι κάθετα, το εσωτερικό τους γινόμενο θα
είναι μηδέν. Οπότε

v · AB = 0 ⇒ (1, 1, 1) · (−4 + t0 , −3 + t0 , 1 + t0 ) = 0 ⇒

−4 + t0 − 3 + t0 + 1 + t0 = 0 ⇒ 3t0 − 6 = 0 ⇒ t0 = 2
Οπότε
AB = (−2, −1, 3)
και η εξίσωση της ευθείας (ζ) είναι

q(λ) = (3, 1, −2) + λ(−2, −1, 3), λ∈R

΄Ασκηση 10: Χρησιμοποποιώντας το εσωτερικό γινόμενο, αποδείξτε το α-

ντίστροφο του πυθαγόρειου θεωρήματος. Δηλαδή, δείξτε ότι αν τα μήκη των
πλευρών ενός τριγώνου ικανοποιούν την a2 + b2 = c2 , τότε το τρίγωνο είναι
ορθογώνιο.

Λύση:

O A

Θεωρούμε το τρίγωνο ΟΑΒ και τα διανύσματα a = OA, b = OB και

c = AB. Από τον κανόνα της πρόσθεσης των διανυσμάτων ισχύει

a+c=b⇒c=b−a⇒

c · c = (b − a) · (b − a) ⇒ |c|2 = |a|2 + |b|2 − 2|a||b| cos θ

όπου θ είναι η γωνία των διανυσμάτων a και b. Αν a = |a|, b = |b| και c = |c|
είναι τα μήκη των πλευρών του τριγώνου, η παραπάνω σχέση μπορεί να γραφεί

c2 = a2 + b2 − 2ab cos θ
Επειδή a2 + b2 = c2 και a > 0, b > 0 c > 0, θα ισχύει
π
2ab cos θ = 0 ⇒ cos θ = 0 ⇒ θ =
2
΄Αρα το τρίγωνο είναι ορθογώνιο.

Ορισμός 2: ΄Εστω ~a = a1~i + a2~j + a3~k και ~b = b1~i + b2~j + b3~k δύο διανύσματα
στον R3 . Το εξωτερικό τους γινόμενο είναι το διάνυσμα

~a × ~b = (a2 b3 − a3 b2 )~i − (a1 b3 − a3 b1 )~j + (a1 b2 − a2 b1 )~k

Μπορούμε συμβολικά να γράψουμε

~i ~j ~k
~a × ~b = a1 a2 a3
b1 b2 b3

΄Ασκηση 11: Υπολογίστε το ~a × ~b, όπου ~a = ~i − 2~j + ~k, ~b = 2~i + ~j + ~k.

Λύση:

~i ~j ~k
~a × ~b = 1 −2 1 =
2 1 1

((−2)1 − 1 · 1)~i − (1 · 1 − 2 · 1)~j + (1 · 1 − (−2) · 2)~k = −3~i + ~j + 5~k

΄Ασκηση 12: Περιγράψτε όλα τα μοναδιαία διανύσματα που είναι ορθογώνια

προς τα διανύσματα ~a = −5~i + 9~j − 4~k και ~b = 7~i + 8~j + 9~k.

Λύση:

Το εξωτερικό γινόμενο ~a × ~b είναι ορθογώνιο στα διανύσματα ~a και ~b.

~i ~j ~k
~a × ~b = −5 9 −4 =
7 8 9
(9 · 9 − (−4) · 8)~i − ((−5) · 9 − (−4) · 7)~j + ((−5) · 8 − 9 · 7)~k = 113~i + 17~j − 103~k
Το μέτρο του ~a × ~b είναι
√
k~a × ~bk = 1132 + 172 + (−103)2 = 23667
p

Οπότε τα δύο μοναδιαία ορθογώνια διανύσματα στα ~a και ~b είναι το

~a × ~b 113 ~ 17 ~ 103 ~
~u = =√ i+ √ j−√ k
k~a × ~bk 23667 23667 23667
και το
113 ~ 17 ~ 103 ~
−~u = − √ i− √ j+√ k
23667 23667 23667
΄Ασκηση 13: Αποδείξτε την ταυτότητα
(a × b) × c = (a · c)b − (b · c)a
Λύση:
Αν a = a1 i + a2 j + a3 k, b = b1 i + b2 j + b3 k και c = c1 i + c2 j + c3 k θα
υπολογίσουμε το αριστερό και δεξιό μέλος της ισότητας.


(a × b) × c = (a2 b3 − a3 b2 )i − (a1 b3 − a3 b1 )j + (a1 b2 − a2 b1 )k × c =

i j k
a2 b3 − a3 b2 −a1 b3 + a3 b1 a1 b2 − a2 b1 =
c1 c2 c3
(−a1 b3 c3 + a3 b1 c3 − a1 b2 c2 + a2 b1 c2 )i+
(−a2 b3 c3 + a3 b2 c3 + a1 b2 c1 − a2 b1 c1 )j+
(a2 b3 c3 − a3 b2 c3 + a1 b3 c1 − a3 b1 c1 )k
Επίσης
(a · c)b − (b · c)a =
(a1 c1 + a2 c2 + a3 c3 )(b1 i + b2 j + b3 k) − (b1 c1 + b2 c2 + b3 c3 )(a1 i + a2 j + a3 k) =
(a1 b1 c1 + a2 b1 c2 + a3 b1 c3 − a1 b1 c1 − a1 b2 c2 − a1 b3 c3 )i+
(a1 b2 c1 + a2 b2 c2 + a3 b2 c3 − a2 b1 c1 − a2 b2 c2 − a2 b3 c3 )j+
(a1 b3 c1 + a2 b3 c2 + a3 b3 c3 − a3 b1 c1 − a3 b2 c2 − a3 b3 c3 )k =

(a2 b1 c2 + a3 b1 c3 − a1 b2 c2 − a1 b3 c3 )i+
(a1 b2 c1 + a3 b2 c3 − a2 b1 c1 − a2 b3 c3 )j+
(a1 b3 c1 + a2 b3 c2 − a3 b1 c1 − a3 b2 c2 )k
Από τις παραπάνω σχέσεις προκύπτει η ταυτότητα.