ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α′ ΚΑΙ Β′ ΛΥΚΕΙΟΥ

Πριν μπούμε στα κεφάλαια των συναρτήσεων θα χρειαστεί να ρίξουμε μια γρήγορη ματιά σε κάποια θέματα
των προηγούμενων τάξεων.

. I. ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ

Για κάθε α, β ∈ R ισχύουν οι παρακάτω ταυτότητες

• (α + β)2 = α2 + 2αβ + β 2

• (α − β)2 = α2 − 2αβ + β 2

• (α − β)(α + β) = α2 − β 2

• (α + β)3 = α3 + 3α2 β + 3αβ 2 + β 3

• (α − β)3 = α3 − 3α2 β + 3αβ 2 − β 3

• α3 − β 3 = (α − β)(α2 + αβ + β 2 )

• α3 + β 3 = (α + β)(α2 − αβ + β 2 )

Άσκηση Επανάληψης 1. Να αναπτύξετε τις ταυτότητες ή να παραγοντοποιήσετε τα αναπτύγματα σε κάθε πε-

ρίπτωση:
( )
1. (3x − 2)2 = 1 2
6. x + =
( )2 x
2. 3x2 + 5x =
7. x2 − 6x + 9 =
3. 9x2 − 1 = 8. x3 − 3x2 + 3x − 1 =
(√ ) (√ )
4. x3 + 1 = 9. x2 + 5 − 2 x2 + 5 + 2 =

5. (2x + 1)3 = 10. x3 − 8 =

. ΙI. ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Έστω α, β δύο πραγματικοί αριθμοί που ικανοποιούν τις σχέσεις

α + 3β = 13 και 3α − 2β = −16

Λέμε τότε ότι έχουμε το γραμμικό σύστημα

{
α + 3β = 13
3α − 2β = −16

Επιλύοντας την πρώτη εξίσωση ως προς α παίρνουμε α = 13−3β, οπότε αντικαθιστώντας στη δεύτερη εξίσωση
έχουμε

3(13 − 3β) − 2β = −16 ⇔ 39 − 9β − 2β = −16 ⇔ −9β − 2β = −16 − 39 ⇔ −11β = −55 ⇔ β = 5

και επιστρέφοντας στην πρώτη εξίσωση παίρνουμε α = 13 − 3 · 5 = 13 − 15 = −2. Έτσι έχουμε τελικά
α = −2 και β = 5 ή όπως λέμε η λύση του συστήματος είναι το ζεύγος (α, β) = (−2, 5). Αυτή η μέθοδος

23
επίλυσης του συστήματος λέγεται μέθοδος της αντικατάστασης. Συχνά, για να λύσουμε ένα γραμμικό σύστημα
δύο εξισώσεων χρησιμοποιούμε και τη μέθοδο των αντιθέτων συντελεστών. Έστω το σύστημα
{
5α + 2β = 11
2α − 3β = 12

Πολλαπλασιάζουμε την πρώτη εξίσωση κατά μέλη με τον αριθμό (+3) και τη δεύτερη με τον αριθμό (+2), οπότε
προκύπτει το ισοδύναμο σύστημα
{  {
5α + 2β = 11 ·(+3) 15α + 6β = 33
 ⇔
2α − 3β = 12 ·(+2) 4α − 6β = 24

Προσθέτοντας κατά μέλη τις δύο εξισώσεις παίρνουμε

{
15α + 6β = 33
+ 4α − 6β = 24
19α + 0β = 57

57
Έτσι υπολογίζουμε α = = 3 και επιστρέφοντας σε μία από τις αρχικές εξισώσεις βρίσκουμε το β, π.χ.
19
5 · 3 + 2β = 11 ⇔ 2β = 11 − 15 ⇔ 2β = −4 ⇔ β = −2

και συνεπώς η λύση του συστήματος είναι το (α, β) = (3, −2).

Θα μπορούσαμε να λύσουμε το σύστημα και πολλαπλασιάζοντας την πρώτη εξίσωση με (+2) και τη δεύτερη
με (−5), ώστε αυτή τη φορά να προκύψουν αντίθετοι συντελεστές για τον άγνωστο α.
{  {
5α + 2β = 11 ·(+2) 10α + 4β = 22
⇒
2α − 3β = 12 ·(−5) + − 10α + 15β = −60
0α + 19β = −38

−38
οπότε β = = −2 και
19
5α + 2 · (−2) = 11 ⇔ 5α − 4 = 11 ⇔ 5α = 11 + 4 ⇔ 5α = 15 ⇔ α = 3

και άρα τελικά (α, β) = (3, −2).

Άσκηση Επανάληψης 2. Να λύσετε τα συστήματα (με όποια μέθοδο προτιμάτε)

{ {
5α + β = 5 3x + 4y = −1
1. 3.
3α − 2β = 16 2x + 5y = 4
{ {
3α + 2β = 16 5κ + 4λ = 13
2. 4.
2α − 3β = 2 3κ − 2λ = 10

24
 . ΙI. ΤΡΙΩΝΥΜΟ

Έστω α, β, γ ∈ R με α ̸= 0, η συνάρτηση f (x) = αx2 + βx + γ και η εξίσωση

αx2 + βx + γ = 0 (1)

Ορίζουμε τη διακρίνουσα ∆ ως ∆ = β 2 − 4αγ. Τότε

• Αν ∆ > 0 η (1) έχει δύο άνισες πραγματικές ρίζες, τις

√
−β ± ∆
ρ1,2 =
2α
Επιπλέον ισχύει
f (x) = αx2 + βx + γ = α (x − ρ1 ) (x − ρ2 )
Επίσης ισχύουν οι τύποι του Vieta για το άθροισμα και το γινόμενο των ριζών της (1). Συγκεκριμένα είναι

β γ
S = ρ1 + ρ2 = − και P = ρ1 · ρ2 =
α α
Έστω ρ1 < ρ2 . Το πρόσημο της συνάρτησης f περιγράφεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
x −∞ ρ1 ρ2 +∞

f (x) ομόσημο του α 0 ετερόσημο του α 0 ομόσημο του α

κάτι που περιγράφεται απλά με τη φράση ”ετερόσημο του α μεταξύ των ριζών”.

Ας θεωρήσουμε ως παράδειγμα τη συνάρτηση f (x) = 2x2 − 5x − 3.

Είναι ∆ = (−5)2 − 4 · 2 · (−3) = 25 + 24 = 49 > 0, οπότε η εξίσωση 2x2 − 5x − 3 = 0 έχει δύο πραγματικές
ρίζες τις
√ 5+7 12
5 ± 49 5±7 . = =3
ρ1,2 = = = 4 4
2·2 4 5−7 −2 1
= =−
4 4 2
1
Δηλαδή τις ρ1 = − και ρ2 = 3.
2
Η f παραγοντοποιείται ως εξής:
( )
1
f (x) = 2x − 5x − 3 = 2 x +
2
(x − 3) = (2x + 1)(x − 3)
2

Παρατηρήστε ότι
( ) ( )
1 5 β 1 3 γ
ρ1 + ρ2 = − +3= =− και ρ1 · ρ2 = − ·3=− =
2 2 α 2 2 α

Το πρόσημο της συνάρτησης f δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:

.
1
x −∞ − 3 +∞
2

f (x) + 0 − 0 +

25
Έτσι π.χ. για τις ανισώσεις 2x2 − 5x − 3 > 0 και 2x2 − 5x − 3 ≤ 0 ισχύουν αντίστοιχα
1
2x2 − 5x − 3 > 0 ⇔ x < − ή x>3
2
και
1
2x2 − 5x − 3 ≤ 0 ⇔ − ≤ x ≤ 3
2
• Αν ∆ = 0 η (1) έχει μία διπλή πραγματική ρίζα, την
β
ρ=−
2α
Επιπλέον ισχύει
f (x) = αx2 + βx + γ = α (x − ρ)2
Το πρόσημο της συνάρτησης f περιγράφεται από τον πίνακα:
.
x −∞ ρ +∞

f (x) ομόσημο του α 0 ομόσημο του α

Ας θεωρήσουμε ως παράδειγμα τη συνάρτηση f (x) = 4x2 − 4x + 1.

Είναι ∆ = (−4)2 − 4 · 4 · 1 = 16 − 16 = 0, οπότε η εξίσωση 4x2 − 4x + 1 = 0 έχει μία (διπλή) πραγματική
β −4 1
ρίζα την ρ = − =− = .
2α 8 2
Η f παραγοντοποιείται ως εξής:
( )
1 2
f (x) = 4x − 4x + 1 = 4 x −
2
= (2x − 1)2
2
Το πρόσημο της συνάρτησης f δίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
.
1
x −∞ +∞
2

f (x) + 0 +

Έτσι έχουμε
η 4x2 − 4x + 1 ≥ 0, ισχύει για κάθε x ∈ R.
1
4x2 − 4x + 1 > 0 ⇔ x ̸=
2
1
4x2 − 4x + 1 ≤ 0 ⇔ x =
2
η 4x − 4x + 1 < 0 είναι αδύνατη.
2

• Αν ∆ < 0 η (1) δεν έχει πραγματικές ρίζες, δηλαδή είναι αδύνατη. Το πρόσημο της συνάρτησης f περι-
γράφεται από τον πίνακα:
.
x −∞ +∞

f (x) ομόσημο του α

δηλαδή η f είναι ομόσημη του α για κάθε x ∈ R.

Ας θεωρήσουμε ως παράδειγμα τη συνάρτηση f (x) = x2 − x + 1.
Είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · 1 = 1 − 4 = −3, οπότε η εξίσωση x2 − x + 1 = 0 είναι αδύνατη. Επίσης ισχύει
x2 − x + 1 > 0, για κάθε x ∈ R.
Άσκηση Επανάληψης 3. Να λύσετε τις εξισώσεις και τις ανισώσεις

26
 1. x2 − 5x + 6 = 0 5. x2 − 4x + 6 = 0 9. x2 − 4 ≤ 0

2. 2x2 + x − 1 = 0 6. x2 − 5x + 6 < 0 10. 2x2 − 4x + 2 > 0

3. 2x2 − 4x + 2 = 0 7. 2x2 + x − 1 ≥ 0 11. 3x2 − 4x − 7 < 0

4. 3x2 − 4x − 7 = 0 8. 3x2 + 5x > 0 12. x2 − 4x + 6 < 0

Άσκηση Επανάληψης 4. Να κάνετε τις παραγοντοποιήσεις και τις απλοποιήσεις στις παρακάτω παραστάσεις

2x2 − 3x − 2 x2 − 3x − 10 x2 − 5x + 6
1. 3. 5.
x2 − x − 2 x2 − 4 x2 − x + 6
2x2 − 6x 2x2 + 3x − 2 5x2 − 20
2. 4. 6.
2x2 − 7x + 3 3x2 − 2x − 16 3x2 + 6x

27
 . ΠΑΡΑΓΟΝΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΛΥΩΝΥΜΩΝ - ΣΧΗΜΑ HORNER

Έστω το πολυώνυμο P (x) = x3 + x2 − 14x − 24 και η εξίσωση

x3 + x2 − 14x − 24 = 0 (1)

για τη οποία είναι γνωστό ότι το x = −2 είναι μία λύση της.

(Παρατηρήστε ότι P (−2) = (−2)3 + (−2)2 − 14 · (−2) − 24 = −8 + 4 + 28 − 24 = 0).
Τότε το (x + 2) είναι παράγοντας του P (x) και η διαίρεση του P (x) με το (x + 2) γίνεται με τη βοήθεια του
σχήματος Horner ως εξής:

Οι συντελεστές του πολυωνύμου P (x)

Το ρ του διαιρέτη
1 1 -14 -24 ρ = −2 (x − ρ)
-2 2 . 24
1 -1 -12 0

Οι συντελεστές του πηλίκου π(x) Το υπόλοιπο

Ας δούμε τη διαδικασία αργά και αναλυτικά:

• Στην πρώτη γραμμή του πίνακα γράφουμε τους συντελεστές του πολυωνύμου P (x). Κατεβάζουμε τον
πρώτο συντελεστή στην πρώτη θέση της τρίτης γραμμής, τον πολλαπλασιάζουμε με το ρ = −2 και
γράφουμε το αποτέλεσμα στην επόμενη θέση της δεύτερης γραμμής.

1 1 -14 -24 ρ = −2
-2 .
2)
1 ×(−

• Προσθέτουμε τα στοιχεία της πρώτης και δεύτερης γραμμής για να πάρουμε το αντίστοιχο της τρίτης.
Αυτό και πάλι το πολλαπλασιάζουμε με το ρ = −2 και γράφουμε το αποτέλεσμα στην επόμενη θέση της
δεύτερης γραμμής.

1 1 -14 -24 ρ = −2
+ -2 2 .
2)
1 -1 ×(−

• Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται έως ότου φτάσουμε στο στοιχείο της τρίτης γραμμής της τελευταίας στή-
λης, το οποίο είναι και το υπόλοιπο της διαίρεσης του P (x) με το (x − ρ). Αν το υπόλοιπο είναι 0 το ρ
είναι ρίζα του P (x). Τα στοιχεία της τρίτης γραμμής, εκτός από το τελευταίο, είναι οι συντελεστές του
πηλίκου της διαίρεσης.

1 1 -14 -24 ρ = −2
-2 +2 . 24 +
2)
1 -1 -12 ×(− 0

28
 Έτσι, η ταυτότητα της διαίρεσης για το παραπάνω παράδειγμα είναι

P (x) = x3 + x2 − 14x − 24 = (x + 2)(x2 − x − 12)

οπότε η (1) γράφεται ισοδύναμα

x3 + x2 − 14x − 24 = 0 ⇔ (x + 2)(x2 − x − 12) = 0 ⇔ x + 2 = 0 ή x2 − x − 12 = 0

Η (δευτεροβάθμια) εξίσωση x2 − x − 12 = 0 λύνεται κατά το γνωστό τρόπο, με λύσεις

√ 1+7 8
1± 49 . = =4
x1,2 = = 2 2
2 1−7 −6
= = −3
2 2
Έτσι τελικά για την (1) έχουμε

x3 + x2 − 14x − 24 = 0 ⇔ x = −2 ή x = −3 ή x=4

Έστω λοιπόν ότι θέλουμε να λύσουμε την εξίσωση

x4 − 6x2 − 7x − 6 = 0 (2)

ή ισοδύναμα, να παραγοντοποιήσουμε το πολυώνυμο

P (x) = x4 − 6x2 − 7x − 6

Οι πιθανές ακέραιες ρίζες του P (x) είναι οι διαιρέτες του σταθερού όρου −6. Άρα πρόκειται για τους αριθμούς
±1, ±2, ±3, ±6.
Δοκιμάζουμε με το σχήμα Horner

Προσοχή, δεν ξεχνάμε το

συντελεστή 0 του x3

1 0 -6 -7 -6 ρ=1
1 1 . -5 -12
1 1 -5 -12 -18

και αφού το υπόλοιπο είναι −18 ̸= 0, το ρ = 1 δεν είναι ρίζα του P (x).

1 0 -6 -7 -6 ρ = −1
-1 1 . 5 2
1 -1 -5 -2 -4

και αφού το υπόλοιπο είναι −4 ̸= 0, το ρ = −1 δεν είναι ρίζα του P (x).

*: Ένας πιο απλός τρόπος για να δούμε αν τα ±1 είναι ρίζες του P (x) είναι αν πάρουμε τις τιμές
P (1) = 14−6·12−7·1−6 = 1−6−7−6 = −18 ̸= 0 και P (−1) = (−1)4−6·(−1)2−7·(−1)−6 = 1−6+7−6 = −4 ̸= 0.

1 0 -6 -7 -6 ρ=2
2 4 . -4 -22
1 2 -2 -11 -28

και αφού το υπόλοιπο είναι −28 ̸= 0, το ρ = 2 δεν είναι ρίζα του P (x).

1 0 -6 -7 -6 ρ = −2
-2 4 . 4 6
1 -2 -2 -3 0

29
και συνεπώς το ρ = 2 είναι ρίζα του P (x). Μάλιστα ισχύει

P (x) = x4 − 6x2 − 7x − 6 = (x + 2)(x3 − 2x2 − 2x − 3)

Αναζητούμε στη συνέχεια τις ρίζες του Q(x) = x3 − 2x2 − 2x − 3. Οι πιθανές ακέραιες ρίζες του Q(x) είναι
οι αριθμοί ±1, ±3, αλλά όσες από αυτές ελέγχθηκαν και δεν ήταν ρίζες του P (x) δεν θα είναι και του Q(x) και
συνεπώς δεν χρειάζεται να ελεγχθούν ξανά. Από το σχήμα Horner έχουμε

1 -2 -2 -3 ρ=3
3 3 3
1 1 1 0

οπότε Q(x) = x3 − 2x2 − 2x − 3 = (x − 3)(x2 + x + 1). Για τη (δευτεροβάθμια) εξίσωση x2 + x + 1 = 0

είναι ∆ = 12 − 4 · 1 · 1 = 1 − 4 = −3 < 0 και συνεπώς είναι αδύνατη. Έτσι η λύση της (2) είναι η εξής:

x4 − 6x2 − 7x − 6 = 0 ⇔ (x + 2)(x3 − 2x2 − 2x − 3) = 0 ⇔ (x + 2)(x − 3)(x2 + x + 1) = 0

⇔x+2=0 ή x−3=0 ή x2 + x + 1 = 0 ⇔ x = 2 ή x = −3

Έστω ότι θέλουμε να λύσουμε την ανίσωση

x3 + x2 − 14x − 24 > 0 (3)

Θεωρούμε το πολυώνυμο P (x) = x3 + x2 − 14x − 24, το οποίο όπως είδαμε πριν, παραγοντοποιείται ως εξής

P (x) = (x + 3)(x + 2)(x − 4)

Για το πρόσημο των παραστάσεων x + 3, x + 2, x − 4 και του P (x) θεωρούμε τον πίνακα
.
x −∞ −3 −2 4 +∞
x+3 − 0 + + +
x+2 − − 0 + +
x−4 − − − 0 +
P (x) − 0 + 0 − 0 +

Άρα για την ανίσωση (3) έχουμε

P (x) > 0 ⇔ −3 < x < 2 ή 4 < x ⇔ x ∈ (−3, −2) ∪ (4, +∞)

Έστω ότι θέλουμε να λύσουμε την ανίσωση

x3 − 5x2 + 3x + 9 > 0 (4)

Θεωρούμε το πολυώνυμο P (x) = x3 − 5x2 + 3x + 9 και εφαρμόζοντας το σχήμα Horner to παραγοντοποιούμε

ως εξής
P (x) = (x + 1)(x − 3)2
Για το πρόσημο των παραστάσεων x + 1, (x − 3)2 και του P (x) θεωρούμε τον πίνακα
.
x −∞ −1 3 +∞
x+1 − 0 + +
(x − 3)2 + + 0 +
P (x) − 0 + 0 +

30
Άρα για την ανίσωση (4) έχουμε

P (x) > 0 ⇔ x > −1 και x ̸= 3 ⇔ x ∈ (−1, 3) ∪ (3, +∞)

Έστω ότι θέλουμε να λύσουμε την ανίσωση

x2 − x − 6
>0 (5)
x
Η (5), για x ̸= 0, γράφεται ισοδύναμα

x(x2 − x − 6) > 0 (6)

Για τη (δευτεροβάθμια) εξίσωση x2 − x − 3 = 0 είναι ∆ = (−1)2 − 4 · 1 · (−6) = 25, οπότε έχει λύσεις

√ 1+5 6
1± 25 . = =3
x1,2 = = 2 2
2 1−5 −4
= = −2
2 2
και συνεπώς x2 − x − 6 = (x + 2)(x − 3), οπότε η (6) γίνεται

x(x + 2)(x − 3) > 0

x2 − x − 6
Για το πρόσημο των παραστάσεων x + 2, x, x − 3 και του Q(x) = θεωρούμε τον πίνακα
x
.
x −∞ −2 0 3 +∞
x+2 − 0 + + +
x − − 0 + +
x−3 − − − 0 +
Q(x) − 0 + − 0 +

Άρα για την ανίσωση (6) έχουμε

x2 − x − 6
> 0 ⇔ −2 < x < 0 ή 3 < x ⇔ x ∈ (−2, 0) ∪ (3, +∞)
x
x2 − x − 6
Προσέξτε ότι με την παραπάνω διαδικασία για την ανίσωση ≥ 0 παίρνουμε
x
x2 − x − 6
≥ 0 ⇔ −2 ≤ x < 0 ή 3 ≤ x ⇔ x ∈ [−2, 0) ∪ [3, +∞)
x
Άσκηση Επανάληψης 5. Να παραγοντοποιήσετε τα πολυώνυμα

1. P (x) = x3 − 3x2 − x + 3 4. P (x) = x3 − 12x + 16

2. P (x) = x3 − 7x + 6
3. P (x) = x3 − 6x2 + 11x − 6 5. P (x) = x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6

Άσκηση Επανάληψης 6. Να λύσετε τις εξισώσεις

1. x3 − 3x2 − x + 3 = 0 4. x3 − 12x + 16 = 0

2. x3 − 7x + 6 = 0 5. x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6 = 0

3. x3 − 6x2 + 11x − 6 = 0 6. x3 − 3x2 − 5x + 7 = 0

31
Άσκηση Επανάληψης 7. Να λύσετε τις ανισώσεις

1. x3 − 3x2 − x + 3 > 0 4. x3 − 12x + 16 ≥ 0

2. x3 − 7x + 6 < 0 5. x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6 ≥ 0

3. x3 − 6x2 + 11x − 6 ≤ 0 6. x3 − 3x2 − 5x + 7 < 0

Άσκηση Επανάληψης 8. Να απλοποιήσετε τις παραστάσεις

x3 − 3x2 − x + 3 x3 − 12x + 16
1. 4.
x3 − 6x2 + 11x − 6 x2 − 2x
x3 − 7x + 6 x4 − 3x3 − 3x2 + 11x − 6
2. 5.
x2 − 9 x3 − 3x2 − x + 3
x3 − 6x2 + 11x − 6
3.
x2 − 3x + 2

Άσκηση Επανάληψης 9. Να λύσετε τις ανισώσεις

x3 − 3x2 − x + 3 x3 − 7x + 6
1. >0 3. ≥0
x−2 x−2
x3 − 7x + 6 x3 − 7x + 6
2. ≤0 4. ≤0
x+2 x−1

32
 . ΤΡΙΓΩΝΟΜΕΤΡΙΑ

Αρχικά ας θυμηθούμε τον Τριγωνομετρικό Κύκλο. Στο σχήμα που ακολουθεί φαίνονται οι αντιστοιχίες με-
ταξύ γωνιών σε μοίρες και τόξων σε ακτίνια, τα συνημίτονά τους (στον άξονα x′ x) και τα ημίτονά τους (στον
άξονα y ′ y).

π
↔ 90◦ 1
2
2π √
π
↔ 120◦ 2
3
60◦ ↔
3 3
√
3π π
↔ 135◦ 2
2
45◦ ↔
4 4

5π 1 π
↔ 150◦ 2 30◦ ↔
6 6

√ √ √ √
−1 − − − 12
3 2 1 2 3
2 2 .0 2 2 2 1
π↔ 180◦ 0◦ ↔ 0
360◦ ↔ 2π

7π 11π
↔ 210◦ − 21 330◦ ↔
6 6

√ 7π
5π 315◦ ↔
↔ 225◦ − 2
2
4 4
√ 5π
4π 300◦ ↔
↔ 240◦ − 3
2 3
3
3π
↔ 270◦ −1
2

ενώ στο επόμενο φαίνονται οι εφαπτόμενες και οι συνεφαπτόμενές τους.

33
 √
3

√ √
√ π √
− 3 −1 − 3
3
2 0 3
3
1 3
2π π
3 3

3π π
4 4
√
3
5π π 3
6 6

π . 0

7π √
6 11π − 3
3
6

5π
7π
4
4
4π 5π
3 3 −1
3π
2

√
− 3

34
 Άσκηση Επανάληψης 10. Με τη βοήθεια και των προηγουμένων σχημάτων να συμπληρώσετε τον παρακάτω
πίνακα, όπου x είναι σε ακτίνια το τόξο που δίνεται σε μοίρες.

µ◦ 0◦ 30◦ 45◦ 60◦ 90◦ 120◦ 135◦ 150◦ 180◦ 210◦ 225◦ 240◦ 270◦ 300◦ 315◦ 330◦ 360◦

x (rad)

ηµ x

συν x

ϵϕ x

σϕ x

Σ’ αυτό το σημείο ας θυμηθούμε τις βασικότερες σχέσεις που συνδέουν τους τριγωνομετρικούς αριθμούς
ενός τόξου x.

• ηµ x = ηµ(x + 2kπ) και συν x = συν(x + 2kπ) για κάθε k ∈ Z.

• ϵϕ x = ϵϕ(x + kπ) και σϕ x = σϕ(x + kπ) για κάθε k ∈ Z.

• ηµ2 x + συν 2 x = 1

ηµ x
• ϵϕ x =
συν x

1
• σϕ x =
ϵϕ x

• ηµ(−x) = − ηµ x

• συν(−x) = συν x

35
Άσκηση Επανάληψης 11. Έστω x ∈ (0, 2π) ένα τόξο με ηµ x = α και συν x = β, α, β ̸= 0. Με τη βοήθεια και
του σχήματος που ακολουθεί να συμπληρώστε τον πίνακα

π π 3π 3π
τόξο x −x π−x π+x −x +x −x +x
2 2 2 2
ηµ x α −α

συν x β β
α
ϵϕ x
β
β
σϕ x
α

π π
π −x
+x 2 2
2

π−x α x

π . β 0

π+x −x

3π 3π
−x 3π +x
2 2
2
( π)
Άσκηση Επανάληψης 12. Οι συναρτήσεις ηµ x, συν x, ϵϕ x και σϕ x διατηρούν πρόσημο στα διαστήματα −π, − ,
( π ) ( π ) ( π ) ( 3π ) (
3π
) 2
− , 0 , 0, , , π , π, και , 2π . Συμπληρώστε (βάζοντας αντίστοιχα ” + ” ή ” − ”) τον πα-
2 2 2 2 2
ρακάτω πίνακα:

.
π π 3π
x −π − 0 π 2π
2 2 2
ηµ x 0 − 0 + 0 0

συν x 0 + 0 − 0

ϵϕ x 0 − 0 + 0 0

σϕ x 0 + 0 − 0

36
 . Η ΕΞΙΣΩΣΗ xν = α

√
Η εξίσωση xν = α, με α > 0 και ν περιττό φυσικό αριθμό, έχει ακριβώς μία λύση, την ν
α.
.
Π.χ. √
x5 = 32 ⇔ x = 32 ⇔ x = 2
5

και √
x5 = 11 ⇔ x =
5
11

√ √
Η εξίσωση xν = α, με α > 0 και ν άρτιο φυσικό αριθμό, έχει ακριβώς δύο λύσεις, τις ν
α και − ν α.
.
Π.χ. √ √
x6 = 64 ⇔ x = 64 ή x = − 64 ⇔ x = 2 ή x = −2
6 6

και √ √
x6 = 17 ⇔ x = 17 ή x = − 17
6 6

√
Η εξίσωση xν = α, με α < 0 και ν περιττό φυσικό αριθμό, έχει ακριβώς μία λύση, την − ν −α.
.
Π.χ. √
x3 = −8 ⇔ x = − 8 ⇔ x = −2
3

και √
x7 = −25 ⇔ x = − 25
7

Η εξίσωση xν = α, με α < 0 και ν άρτιο φυσικό αριθμό, είναι αδύνατη.

.
Π.χ. οι εξισώσεις
x4 = −16 και x6 = −13
είναι αδύνατες.

Άσκηση Επανάληψης 13. Να λύσετε τις εξισώσεις

1. x3 = 27 5. x3 = −125

2. x5 = 14 6. x5 = −7

3. x4 = 625 7. x6 = −1

4. x6 = 6 8. x4 = −81

37
 . ΕΚΘΕΤΙΚΗ ΛΟΓΑΡΙΘΜΙΚΗ

Αν α > 0, µ ακέραιος και ν θετικός ακέραιος, τότε ορίζουμε

µ √
α ν = ν αµ
2 √3
√
Π.χ. 8 3 = 82 = 3 64 = 4
Γενικά, αν α > 0 τότε για κάθε πραγματικό αριθμό x ορίζεται η δύναμη αx και ισχύουν οι γνωστές ιδιότητες:

Αν α, β είναι θετικοί πραγματικοί αριθμοί και x, x1 , x2 ∈ R, τότε:

α x1
αx1 · αx2 = αx1 +x2 = αx1 −x2
α x2
(αx1 )x2 = αx1 ·x2
( )x
x α αx
(α · β) = α · β
x x
= x
β β
.
Όπως θα δούμε σε λίγο, αν α > 0 και α ̸= 1 η συνάρτηση αx είναι 1 − 1, οπότε

αx = αk ⇔ x = k

Αυτό σημαίνει ότι οι εξισώσεις της μορφής 2x = 64 λύνονται ως εξής:

Εκφράζουμε και τα δύο μέλη της εξίσωσης ως δυνάμεις με την ίδια βάση, δηλαδή

2x = 64 ⇔ 2x = 26 ⇔ x = 6

ή
2 −5x−3 2 −5x−3
32x = 81 ⇔ 32x = 34 ⇔ 2x2 − 5x − 3 = 4 ⇔ 2x2 − 5x − 7 = 0
και αφού ∆ = (−5)2 − 4 · 2 · (−7) = 25 + 56 = 81 είναι

√ 5+9 14 7
5 ± 81 5±9 . = =
x= = = 4 4 2
2·2 4 5−9 −4
= = −1
4 4
7
δηλαδή x = −1 ή x = .
2
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που ένας αριθμός δεν είναι γνωστή δύναμη της βάσης που θέλουμε, π.χ. αν
έχουμε την εξίσωση 2x = 10; Τότε χρησιμοποιούμε το λογάριθμο με βάση το 2 ως εξής:

2x = 10 ⇔ x = log2 10

Γενικά, αν α > 0, α ̸= 1 και αx = θ, όπου θ θετικός πραγματικός αριθμός, ορίζουμε logα θ = x, δηλαδή ισχύει
η ισοδυναμία
logα θ = x ⇔ αx = θ
Για το λογάριθμο ισχύουν οι ιδιότητες

Αν α > 0 και α ̸= 1, k ∈ R και x, y είναι θετικοί πραγματικοί αριθμοί, τότε:

x
logα x · y = logα x + logα y logα = logα x − logα y logα xk = k logα x
y
.
Από τις εκθετικές και τους λογαρίθμους ξεχωρίζουμε ιδιαίτερα αυτές με βάση τον αριθμό e (είναι e ≃ 2, 718),
δηλαδή τις
ex και ln x
Ας σημειώσουμε τις πιο σημαντικές ιδιότητές τους

38
 • ex > 0, για κάθε x ∈ R. Έτσι π.χ. ισχύει e−3x+2 > 0, για κάθε x ∈ R.

• e0 = 1

ex
• ex · ey = ex+y = ex−y (ex )y = ex·y
ey

• eln x = x

• Για να ορίζεται το ln x πρέπει να είναι x > 0.

• ln 1 = 0

• ln e = 1

• ln(xy) = ln x + ln y ln xy = ln x − ln y ln xk = k ln x

• ln ex = x

Άσκηση Επανάληψης 14. Να γράψετε τις παρακάτω ρίζες ως δυνάμεις με ρητό εκθέτη.
√ √
5
1. 73 = 1 5. 4 x = 1
3. √3
= 7. √3
=
10 4 x2
√ √
√ 3 1 √ 1
2. 3 = 4. = 6. x3 = 8. 5 3 =
25 x

Άσκηση Επανάληψης 15. Να γράψετε τις δυνάμεις ως ρίζες.

( )− 3
7. x− 3 =
2 1 2
1. 5 3 = 3 4 5. x 2 =
3. =
4 ( )− 1
1 2
1
2. 7 =
2
1
4. e =
5
3
6. x =
7
8. =
x

Άσκηση Επανάληψης 16. Να λύσετε τις εξισώσεις

( )x
1. 2x = 128 1 1 5. ex = 2
3. =
2 32
x 1
2. 2 = 4. ex = 1 6. ex = −3
16

Άσκηση Επανάληψης 17. Να λύσετε τις εξισώσεις

1. ln x3 = 1 3. ln x3 = 0

2. ln x3 = −1 4. ln(x2 − x + 1) = 0

39