Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α.

Δέμης 1

Βασική αρχή επίλυσης εκθετικής εξίσωσης ή ανίσωσης

Ονομάζουμε εκθετική κάθε εξίσωση ή ανίσωση, η οποία περιλαμβάνει τουλάχιστον μία εμφάνιση του αγνώστου σε εκ-
θέτη.

Σε κάθε περίπτωση εκθετικής εξίσωσης (ανίσωσης) βασικό μας μέλημα είναι το να την εκφράσουμε με:
• τον μικρότερο αριθμό βάσεων και
• τον μικρότερο αριθμό εκφράσεων του αγνώστου.

Τα πρώτα βήματα στην προσπάθειά μας για να επιλύσουμε μια εκθετική εξίσωση ή ανίσωση είναι τα εξής:
1. Αναλύουμε τις βάσεις σε γινόμενο παραγόντων.
Αυτό πιθανόν απαιτείται όχι μόνον για τις βάσεις αλλά και για κάποιους από τους συντελεστές των δυνάμεων.
2. Εντοπίζουμε την αλγεβρική σχέση μεταξύ των βάσεων.
3. Εντοπίζουμε την αλγεβρική σχέση μεταξύ των εκθετών.
4. Με κατάλληλους αλγεβρικούς χειρισμούς μειώνουμε τον αριθμό των βάσεων και τον αριθμό των εκφράσεων
του αγνώστου στους εκθέτες.

Για παράδειγμα:
• Αν οι βάσεις που εμφανίζονται είναι το 4, το 6 και το 9, τις αναλύουμε σε γινόμενο πρώτων παραγόντων:
4 = 22 , 6 = 2 ⋅ 3 και 9 = 32 . Έτσι μειώνουμε τον αριθμό των βάσεων από τρεις σε δύο: το 2 και το 3.
1
1 2 x−
• Αν εμφανίζονται ως εκθέτες το 3x − 6, το x + 1 και το 2x − στις εκφράσεις α 3 x −6 , α x +1 και α 2 , γράφουμε:
2
1 1 7
3x − 6 = 3 ( x − 2 ) , x + 1 = x − 2 + 3 και 2x − = 2x − 4 + 4 − = 2 ( x − 2 ) + . Έτσι έχουμε:
2 2 2
1 7
= (α ) = a ⋅ a 2( x −2 ) = a 3 ⋅ a ⋅ (a x −2 ) . Έτσι μειώνουμε τον αριθμό εκφράσεων
2x−
3 x −6 x −2 3 x +1 x −2 2
α ,α =α ⋅ α και a
3 2 2

του αγνώστου στους εκθέτες μόνον σε μια: στην απλή μορφή x − 2 .

• Αν σε κάθε προσθετέο της εξίσωσης ή της ανίσωσης εμφανίζεται τουλάχιστον ένας από τους όρους 2 x , 3x και 5 x
διαιρούμε και τα δύο μέλη της με τον έναν από αυτούς, πχ το 5 x , οπότε η εξίσωση εκφράζεται με την βοήθεια των
x x
 2  και  3  . Έτσι μειώνουμε τον αριθμό των βάσεων από τρεις σε δύο.
   
5 5

Μέθοδοι επίλυσης εκθετικής εξίσωσης ή ανίσωσης

Οι βασικότεροι μέθοδοι επίλυσης εκθετικής εξίσωσης ή ανίσωσης είναι οι ακόλουθοι:

Μορφή α f ( x ) = α g ( x ) , α f ( x ) > α g ( x ) , α f ( x ) ≥ α g ( x )
Ας υποθέσουμε ότι μας δίδεται μια εκθετική εξίσωση (ανίσωση) και ας υποθέσουμε ότι η προσπάθειά μας να μειώσουμε
τον αριθμό των βάσεων ευοδώνεται και κατορθώνουμε να της δώσουμε την μορφή α f ( x ) = α g ( x ) ( α f ( x ) > α g ( x ) ή
α f ( x ) ≥ α g ( x ) ) με α > 0 και α ≠ 1 , όπου οι f και g είναι συναρτήσεις του αγνώστου x . Διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:
i. Ισχύει α < 1 .
Τότε η συνάρτηση y = α x είναι γνησίως φθίνουσα και συνεπώς είναι και 1 −1.
Επομένως ισχύουν οι ισοδυναμίες α f ( x ) = α g ( x ) ⇔ f ( x ) = g ( x ) , α f ( x ) > α g ( x ) ⇔ f ( x ) < g ( x ) και
α f (x ) ≥ α g(x ) ⇔ f ( x ) ≤ g ( x ) .
Τότε ισχύουν τα ακόλουθα:
• Η εξίσωση α f ( x ) = α g ( x ) είναι ισοδύναμη με την εξίσωση f ( x ) = g ( x ) .
Επομένως οι λύσεις της δοθείσας εξίσωσης είναι ακριβώς οι λύσεις της f ( x ) = g ( x ) .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 2
• η ανίσωση α f ( x ) > α g ( x ) είναι ισοδύναμη με την ανίσωση f ( x ) < g ( x ) .
Επομένως οι λύσεις της δοθείσας ανίσωσης είναι ακριβώς οι λύσεις της f ( x ) < g ( x ) .
• η ανίσωση α f ( x ) ≥ α g ( x ) είναι ισοδύναμη με την ανίσωση f ( x ) ≤ g ( x ) .
Επομένως οι λύσεις της δοθείσας ανίσωσης είναι ακριβώς οι λύσεις της f ( x ) ≤ g ( x ) .
ii. Ισχύει α > 1 .
Τότε η συνάρτηση y = α x είναι γνησίως αύξουσα και συνεπώς είναι και 1 −1.
Επομένως ισχύουν οι ισοδυναμίες α f ( x ) = α g ( x ) ⇔ f ( x ) = g ( x ) , α f ( x ) > α g ( x ) ⇔ f ( x ) > g ( x ) και
α f (x ) ≥ α g(x ) ⇔ f ( x ) ≥ g ( x ) .
Τότε ισχύουν τα ακόλουθα:
• Η εξίσωση α f ( x ) = α g ( x ) είναι ισοδύναμη με την εξίσωση f ( x ) = g ( x ) .
Επομένως οι λύσεις της δοθείσας εξίσωσης είναι ακριβώς οι λύσεις της f ( x ) = g ( x ) .
• η ανίσωση α f ( x ) > α g ( x ) είναι ισοδύναμη με την ανίσωση f ( x ) > g ( x ) .
Επομένως οι λύσεις της δοθείσας ανίσωσης είναι ακριβώς οι λύσεις της f ( x ) > g ( x ) .
• η ανίσωση α f ( x ) ≥ α g ( x ) είναι ισοδύναμη με την ανίσωση f ( x ) ≥ g ( x ) .
Επομένως οι λύσεις της δοθείσας ανίσωσης είναι ακριβώς οι λύσεις της f ( x ) ≥ g ( x ) .
Σε αυτό το είδος εκθετικών εξισώσεων (ανισώσεων) υπάγονται οι ακόλουθες δύο ειδικές περιπτώσεις:
i) Η δοθείσα εκθετική εξίσωση (ανίσωση) γράφεται με την μορφή α f ( x ) = β , όπου α ∈ ( 0, 1)  ( 1, + ∞ ) και
β ∈ ( 0, + ∞ ) . Τότε:
Ø Aν είναι β = 1 , γράφουμε την εξίσωση με την μορφή α f ( x ) = a 0 , οπότε οι λύσεις της δοθείσας εξίσωσης
είναι ακριβώς οι λύσεις της f ( x ) = 0 .
Ø Αν είναι β ≠ 1 , βρίσκουμε αριθμό λ τέτοιο, ώστε β = α λ (στην πραγματικότητα το λ είναι ο logα β ).
Έτσι η εξίσωση γράφεται α f ( x ) = α λ , οπότε οι λύσεις της δοθείσας εξίσωσης είναι ακριβώς οι λύσεις της
f (x ) = λ .
ii) Η δοθείσα εκθετική εξίσωση (ανίσωση) γράφεται με την μορφή λα f ( x ) + μβ f ( x ) = 0 , όπου
α, β ∈ ( 0, 1)  ( 1, + ∞ ) και λ , μ ∈ ¡ * . Τότε μετασχηματίζουμε την εξίσωση ισοδυνάμως ως εξής:
λα f ( x ) + μβ f ( x ) = 0
( λα ( ) + μβ ( ) ) β
f x f x − f (x )
=0
λα f ( x )β − f ( x ) + μβ f ( x )β − f ( x ) = 0
λα f ( x ) ( β −1 )
f (x )
+ μβ f ( x )− f ( x ) = 0

λ ( αβ −1 )
f (x )
= − μβ0
f (x )
α μ
  =− .
β λ
Είναι φανερό πως αυτή είναι εξίσωση της προαναφερθείσας μορφής και πως προϋπόθεση για να υπάρχει λύση
μ
είναι η συνθήκη − > 0 .
λ
Ομοίως εργαζόμαστε για τις ανισώσεις της μορφής λα f ( x ) + μβ f ( x ) > 0 ή λα f ( x ) + μβ f ( x ) ≥ 0
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 3
Παραδείγματα
x −2

( )  2 
(9 − 4 5 ) .
x
Παράδειγμα 1. Να λύσετε την εξίσωση 4 5 −2 = 
 5 +2
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 4
Παράδειγμα 2. Να λύσετε την εξίσωση 312 x −1 − 96 x −1 − 27 4 x −1 + 813 x +1 = 2192 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 5
Παράδειγμα 3. Να λύσετε την ανίσωση 8 ⋅ 3x < 27 ⋅ 2 x .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 6
2
−3 x +2
Παράδειγμα 4. Να λύσετε την ανίσωση 8 ⋅ 10x < 2 x +25 x −1 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 7
Παράδειγμα 5. Να λύσετε την ανίσωση 6x −2 + 648 < 162 ⋅ 2 x −3 + 72 ⋅ 3x −4 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 8
5 1
x+ x+
Παράδειγμα 6. Να λύσετε την εξίσωση 9x − 2 2
= 5⋅2 2
− 32 x −1 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 9
Παράδειγμα 7. Να λύσετε την εξίσωση 22 x ⋅ 9x + 42 x −1 ⋅ 34 x −2 = 2 ⋅ 63 x −1 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 10
Παράδειγμα 8. Να λύσετε την εξίσωση 36 ⋅ 52 x + 5 ⋅ 6x = 180 + 150x .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 11

Παράδειγμα 9. Να βρείτε το ν ∈ ¥ * αν ισχύει 3ν ⋅ ν+6 8ν = 54 .

Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 12

Παράδειγμα 10. Να λύσετε την ανίσωση 9x − 3x +2 > 3x − 9.

Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 13

Παράδειγμα 11. Να λύσετε την ανίσωση 4x + 2x − 2 ≥ 4 − 2x .

Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 14
27 24
Παράδειγμα 12. Να λύσετε την ανίσωση >3 x.
3x
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 15
Αναγωγή σε πολυωνυμική εξίσωση μέσω βοηθητικής συνάρτησης
Ας υποθέσουμε ότι μας δίνεται μια εκθετική εξίσωση τέτοια, ώστε καθώς προσπαθούμε να εφαρμόσουμε την βασική
αρχή επίλυσης δεν κατορθώνουμε να της δώσουμε την μορφή ισότητας δύο δυνάμεων με την ίδια βάση. Τότε μπορούμε
να εργαστούμε με τον ακόλουθο τρόπο:
1. Εντοπίζουμε μοναδικό θετικό αριθμό α τέτοιο, ώστε κάθε δύναμη στην δοθείσα εξίσωση να εκφράζεται με βάση αυ-
τόν τον αριθμό.
2. Βρίσκουμε μοναδική συνάρτηση f στην οποία εγκλωβίζεται κάθε εμφάνιση του αγνώστου x στους εκθέτες των δυ-
νάμεων.
3. Εκφράζουμε κάθε δύναμη με την βοήθεια του α f ( x )
4. Ορίζουμε την συνάρτηση g ( x ) = α f ( x ) .
5. Βρίσκουμε πολυώνυμο Ρ τέτοιο, ώστε η δοθείσα εξίσωση μπορεί να πάρει την μορφή Ρ ( g ( x ) ) = 0 .
Τότε είναι φανερό πως το ρ είναι ρίζα της δοθείσας εξίσωσης αν και μόνον αν ισχύει Ρ ( g ( ρ ) ) = 0 , δηλαδή αν και μό-
νον αν το g (ρ) = α f (ρ ) είναι ρίζα του πολυωνύμου Ρ. Έτσι συνεχίζουμε την επίλυση ως εξής:
6. Επιλύουμε την εξίσωση Ρ ( x ) = 0 και έστω ότι οι ρίζες του είναι οι αριθμοί x 1 , x 2 , ⋅⋅⋅, x ν .
7. Επιλύουμε τις εξισώσεις g ( x ) = x 1 , g ( x ) = x 2 , ⋅⋅⋅, g ( x ) = x ν , δηλαδή α f ( x ) = x 1 , α f ( x ) = x 2 , ⋅⋅⋅, α f ( x ) = x ν .
8. Συμπεραίνουμε ότι το σύνολο των λύσεων όλων αυτών των εξισώσεων είναι οι λύσεις της δοθείσας εξίσωσης.
Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο εργαζόμαστε στην περίπτωση που μας ζητείται να επιλύσουμε ανίσωση.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ακόλουθες δύο περιπτώσεις:
i) H δοθείσα εξίσωση μπορεί να γραφεί με την μορφή κ ⋅ α 2 f ( x ) + λ ⋅ α f ( x ) ⋅ β f ( x ) + μ ⋅ β2 f ( x ) = 0 με α,β ∈ (0, 1)  (1, + ∞ ) .
Συνήθως για να την επιλύσουμε διαιρούμε με τον όρο β 2 f ( x ) (ή με τον όρο α 2 f ( x ) ), δηλαδή πολλαπλασιάζουμε με το
β −2 f ( x ) .
2
  α  f (x )  α
f (x )

Τότε η εξίσωση γράφεται ισοδυνάμως με την μορφή κ     + λ   + μ = 0 και η επίλυσή της ανάγεται στην
 β   β
 
επίλυση της δευτεροβάθμιας εξίσωσης κx 2 + λx + μ = 0 .
ii) Η δοθείσα εξίσωση μπορεί να γραφεί με την μορφή κ ⋅ α f ( x ) + λ ⋅ β f ( x ) + μ = 0 , όπου οι α και β είναι θετικοί αριθμοί
που ικανοποιούν την σχέση αβ = 1 .
Τότε μετασχηματίζουμε ισοδυνάμως την εξίσωση πολλαπλασιάζοντας με τον όρο β f ( x ) (ή με τον όρο α f ( x ) ), οπότε έ-
χουμε:
( )
2
f (x )
κ ⋅ α f ( x ) ⋅ β f ( x ) + λ ⋅ β f ( x ) ⋅ β f ( x ) + μ ⋅ β f ( x ) = 0 , δηλαδή λ ⋅ β + μ ⋅ β f ( x ) + κ = 0 και η επίλυσή της ανάγεται στην επί-
λυση της δευτεροβάθμιας εξίσωσης λx 2 + μx + κ = 0 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 16
Παράδειγμα 13. Να λύσετε την εξίσωση 3 ⋅ 9x − 5 ⋅ 6x + 4x+0 ,5 = 0 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 17
2
x+
Παράδειγμα 14. Να λύσετε την εξίσωση 16x +0 ,5 − 3 ⋅ 8 3
+ 4 x + 3 ⋅ 2 x +2 + 4 = 0
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 18
Παράδειγμα 15. Να λύσετε την εξίσωση 8x + 3 ⋅ 22−x = 1 + 2 3−3 x + 3 ⋅ 2 x +1
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 19

( ) + (17 − 12 3 )
x x
Παράδειγμα 16. Να λύσετε την εξίσωση 17 + 12 2 = 6.
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 20
x 2 −2 x 2 −2
Παράδειγμα 17. Να λύσετε την εξίσωση 22 x +1+2 = 5 ⋅ 2x + + 12 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 21
2 2 2
Παράδειγμα 18. Να λύσετε την ανίσωση 252 x −x +1
+ 92 x −x +1
< 34 ⋅ 152 x −x .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 22
2 2
+2 x +2
Παράδειγμα 19. Να λύσετε την εξίσωση 22 x + 2 x = 25+ 4 x .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 23
2 x + 1 −1 2 x +1 +1
Παράδειγμα 20. Να λύσετε την εξίσωση x 2 ⋅ 2 + 2x = 2 + x 2 ⋅ 2x −2 .
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 24
8x + 27 x 7
Παράδειγμα 21. Να λύσετε την εξίσωση = .
12 x + 18x 6
Παραδείγματα επίλυσης εκθετικών εξισώσεων και ανισώσεων Α. Δέμης 25
Παράδειγμα 22. Να λύσετε την ανίσωση 7 x +1 + 7 1−x = 50