10.

ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΤΟΥ EULER

Ορισμός : Οι γραμμικές διαφορικές εξισώσεις, των οποίων οι συντελεστές είναι
δυνάμεις του x βαθμού ίσου με την τάξη της αντίστοιχης παραγώγου, ονομάζονται εξι-
σώσεις του Euler.
Π.χ. η ομογενής εξίσωση του Euler n τάξης έχει την γενική μορφή :
αnxny(n)+αn-1xn-1y(n-1) +⋅⋅⋅+α1xy′+α0y=0 (1)
και η αντίστοιχη μη ομογενής
αnxny(n)+αn-1xn-1y(n-1) +⋅⋅⋅+α1xy′+α0y=f(x) (2)
Η γενική λύση της (2) ως γνωστό είναι : yγεν =yομ+yμερ όπου η yομ είναι η γενική λύση της
(1) και η yμερ μια μερική λύση της (2), που μπορεί π.χ. να βρεθεί με την μέθοδο των
προσδιοριστέων συντελεστών, αφού θα ξέρουμε την yομ .
Από την μορφή της εξίσωσης Euler (1) είναι φανερό ότι με την αντικατάσταση y=xs
για x>0, (ή y=(-x)s για x<0), θα προκύψει μια κοινή δύναμη του x απ' όλους τους όρους,
συγκεκριμένα η xs. Εάν το s εκλεγεί κατάλληλα ώστε ο ολικός συντελεστής αυτής της
κοινής δύναμης να μηδενίζεται, τότε θα έχουμε στη διάθεση μας μια λύση της (1). Ας ε-
φαρμόσουμε τα παραπάνω για την περίπτωση της ομογενούς εξίσωσης Euler 2ης τάξης :
αx2y″+βxy′+γy = 0 y=xs (3)
2 s-2 s-1 s 2 s
αx s(s-1)x +βxsx +γx =0 ⇒ [αs +(β-α)s+γ]x =0
Εάν s1 και s2 είναι οι ρίζες του τριωνύμου αs2+(β-α)s+γ=0, τότε η γενική λύση της (3) εί-
ναι :
yομ(x)= c 1xs1 + c 2 xs 2 (4)

Παράδειγμα 1 : Να λυθεί η Δ.Ε. x2y″-xy′-3y=0 για x>0

Λύση : Θέτουμε y=xs στην Δ.Ε. και έχουμε:
x2s(s-1)xs-2-xsxs-1-3xs=0 ⇒ [s(s-1)-s-3]xs=0 ⇒ s2-2s-3=0 ⇒ s1=-1 , s2=3
Άρα yομ(x)=c1x-1+c2x3
Εάν θέλουμε να βρούμε τη λύση για x<0 τότε αντικαθιστούμε στον παραπάνω τύπο της
γενικής λύσης το x με το -x και θα έχουμε :
yομ(x)=c1(-x)-1+c2(-x)3

Παράδειγμα 2 : Να λυθεί η Δ.Ε. 2x2y″+xy′-y=0 για x>0

Λύση : Θέτοντας xs στη Δ.Ε. παίρνουμε xs(2s2-s-1)=0 με χαρακτηριστικές ρίζες : s1 =-1/2,
s2 =1 . Επομένως η γενική λύση της Δ.Ε. είναι :
1
y ομ = c1 x + c 2 για x>0
x
Εάν θέλουμε να βρούμε τη λύση για x<0 τότε αντικαθιστούμε στον παραπάνω τύπο της
γενικής λύσης το x με το -x. και θα έχουμε :
1
y ομ = c1 (− x) + c 2 για x<0
−x

Παρατήρηση 1 : Στην περίπτωση διπλής ρίζας s1=s2=s θα είναι :

184 ♦ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

β−α
s=- και (β-α)2-4αγ=0 (5)
2α
Για να βρούμε μια άλλη λύση χρησιμοποιούμε τον ομογενή γραμμικό μετασχηματισμό
y=xsY και έχουμε :
y=xsY(x) ⇒
y′=sxs-1Y+xsY′ (6)
y″=s(s-1)xs-2Y+sxs-1Y′+sxs-1Y′+xsY″=xsY″+2sxs-1Y′+s(s-1)xs-2Y
Θέτοντας τις (6) στην (3) έχουμε :
α[xs+2Y″+2sxs+1Y′+s(s-1)xsY]+β[sxsY+xs+1Y′]+γxsY=0 ⇒
αxs+2Y″+[2αsxs+1+βxs+1]Y′+[αs(s-1)xs+βsxs+γxs]Y=0 (7)
s
Επειδή το x είναι λύση της (3) θα είναι :
αs(s-1)xs+βsxs+γxs=0
από την (7) έχουμε τώρα :
αxY″+(2sα+β)Y′=0 ⇒ (επειδή 2αs=α-β) αxY″+αY′=0 ⇒ xY″+Y′=0
Θέτουμε Y′(x)=h(x) και έχουμε :
h(x) dh dx 1
h′(x)=- − ⇒ =− ⇒ ln h(x) = − ln x ⇒ h(x) =
x h x x
και Y′(x)=1/x ⇒ dY/dx=1/x ⇒ dY=dx/x ⇒ Y(x)=lnx
Τελικά y=xslnx και η γενική λύση θα είναι :
yομ=c1xs+c2xslnx

Παράδειγμα 3 : Να λυθεί η εξίσωση x2y″-xy+y=0 για x>0

Λύση : Θέτουμε y=xs και έχουμε
s(s-1)xs-sxs +xs=0 ⇒ s(s-1)-s+1=0 ⇒ s2 -2s+1=0 ⇒ (s-1)2=0 ⇒ s1,2=1
και η μια λύση είναι y1=x ενώ η άλλη είναι y2=xlnx. Τελικά η γενική λύση θα είναι
yομ=c1x+c2xlnx=x(c1+c2lnx)

Παράδειγμα 4 : Να λυθεί η Δ.Ε. x2y″+5xy′+4y=0 για x>0.

Λύση : Θέτοντας xs στη Δ.Ε. παίρνουμε xs(s2+4s+4)=0 ⇒ s2+4s+4=0 ⇒ s1=s2=-2 (διπλή
ρίζα). Επομένως η γενική λύση της Δ.Ε. είναι :
yομ=x-2(c1+c2lnx) για x>0

Γενικά ισχύει το επόμενο θεώρημα :

Θεώρημα 1 : Όταν η χαρακτηριστική εξίσωση που προέρχεται από την ομογενή Δ.Ε. (2)
με την αντικατάσταση y=xs, έχει τις ρίζες s1, s2, ⋅⋅⋅, sk με αντίστοιχες πολλαπλότητες k1
,k2 ,⋅⋅⋅,km, (k1+k2+⋅⋅⋅+km=n), τότε σε κάθε ρίζα si αντιστοιχούν οι ki γραμμικά ανεξάρτητες
λύσεις :
x si , x si ln x, x si (ln x) 2 ," , x si (ln x) ki −1 x>0
και η γενική λύση είναι :
yομ= x s1 Pk1 −1 (ln x) + x s2 Pk 2 −1 (ln x) + " + x sk Pk m −1 (ln x) (8)
όπου Pki −1 (ln x) πολυώνυμα ki -1 βαθμού ως προς lnx.

Παρατήρηση 2 : Στην περίπτωση που έχουμε μια μιγαδική ρίζα α+iβ μαζί με την συζυγή
 Εξισώσεις του Euler ♦ 185

της α-iβ πολλαπλότητας k, τότε στις μιγαδικές αυτές ρίζες αντιστοιχεί η παρακάτω έκ-
φραση που θα περιέχεται στη γενική λύση της ομογενούς yομ :
x α ⎡⎣ Pk−1 ( ln x ) cos (β ln x ) + Qk−1 ( ln x ) sin (β ln x )⎤⎦
όπου Ρk-1(lnx), Qk-1(lnx) πολυώνυμα k-1 βαθμού της μεταβλητής lnx.
Απόδειξη: Ας θεωρήσουμε για ευκολία ότι έχουμε μια απλή μιγαδική ρίζα α+iβ μαζί με
την συζυγή της α-iβ. Τότε σ’ αυτές τις ρίζες αντιστοιχούν οι λύσεις: y1=xα+iβ και y2=xα-iβ.
Θα προσπαθήσουμε στη συνέχεια να βρούμε το πραγματικό και φανταστικό μέρος αυτών
των λύσεων. Έχουμε:
y1=xα+iβ=xαxiβ= xαeiβ(lnx)= xα[cos(βlnx)+isin(βlnx)],
ομοίως y2=xα-iβ=xαx-iβ= xαe-iβ(lnx)= xα[cos(βlnx)-isin(βlnx)]
Άρα Re(y1,2)=xαcos(βlnx) και Im(y1,2)=xαsin(βlnx)
Εύκολα τώρα αποδεικνύεται ότι ο γραμμικός συνδυασμός των παραπάνω εκφράσεων:
c1xαcos(βlnx)+c2xαsin(βlnx)= xα[c1cos(βlnx)+c2sin(βlnx)]
είναι λύση της διαφορικής εξίσωσης.

Παράδειγμα 5 : Να λυθεί η Δ.Ε. x2y″+xy′+y=0 για x>0.

Λύση : Θέτοντας xs στη Δ.Ε. παίρνουμε xs(s2+1)=0 ⇒ s1=i, s2=-i δηλ. α=0 και β=1. Ε-
πομένως η γενική λύση της Δ.Ε. είναι :
yομ=c1cos(lnx)+c2sin(lnx) για x>0

Παρατήρηση 3 : Οι εξισώσεις Euler δεν είναι παρά μια διαφορετική μορφή των εξισώ-
σεων με σταθερούς συντελεστές. Πράγματι με την αντικατάσταση x=et ⇒ t=lnx π.χ. η
Δ.Ε αx2y″+βxy′+γy=0 μετατρέπεται σε Δ.Ε. με σταθερούς συντελεστές ως εξής :
dy dy dt 1
y=y(x)=y(et) ⇒ y′= = = y ⇒ xy′ = y (9)
dx dt dx x
d d ⎛ 1⎞ 1 1 d 1 1 d dt
y″= y′ = ⎜ y ⎟ = −y 2 + y = − y 2 + y =
dx dx x⎝ ⎠ x x dx x x dt dx
1 1 1  y y
=- y 2 +  y = 2 − 2 ⇒ x2y′′ =  y − y (10)
x x x x x
όπου οι τελείες δηλώνουν παραγωγίσεις ως προς τη νέα μεταβλητή t. Με τις σχέσεις (9)
και (10) η Δ.Ε. γίνεται :
α(y  − y)
 + βy + γy = 0 ⇒ α y + (β − α)y + γy = 0 (11)
που είναι προφανώς μια εξίσωση με σταθερούς συντελεστές

Παράδειγμα 6 : Να λυθεί η Δ.Ε. x3y″′+3x2y″-2xy′+2y=0 αφού προηγουμένως μετατραπεί

σε Δ.Ε. με σταθερούς συντελεστές, α) για x>0, β) για x<0.
Λύση : α) θέτουμε x=et και έχουμε :
2
dy dy 2 d y d 2y dy 3
3 d y d 3y d 2 y dy
x = , x 2 = 2 − , x 3 = 3 − 2 + 2
dx dt dx dt dt dx dt dt dt
και αντικαθιστώντας στη Δ.Ε. παίρνουμε τη γραμμική Δ.Ε.
d 3 y dy
− 3 + 2 y =0
dt 3 dt
με σταθερούς συντελεστές. Η γενική λύση αυτής της Δ.Ε. είναι :
yομ=c1et+c2tet+c3e-2t
186 ♦ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

και επομένως η γενική λύση της Δ.Ε. που δόθηκε είναι :

yομ =c1x+c2xlnx+c3x-2 για x>0

β) για x<0 χρησιμοποιούμε τον μετασχηματισμό x=-et , οπότε έχουμε

dx dt
= −e t ⇒ = −e − t
dt dx
και όπως στην (α) περίπτωση παίρνουμε τις ίδιες σχέσεις και καταλήγουμε στην ίδια Δ.Ε.
με τη χαρακτηριστική εξίσωση που έχει ρίζες s1=1 (διπλή), s2=-2. Έτσι η γενική λύση
αυτής της Δ.Ε. είναι και πάλι η
yομ=c1et+c2tet+c3e-2t
αλλά τώρα είναι et=-x και t=ln(-x), οπότε η γενική λύση της Δ.Ε. είναι
yομ=(-x)[c1+c2ln(-x)]+c3(-x)-2 για x<0

Παρατήρηση 4 : Στην περίπτωση των μη ομογενών Δ.Ε. Euler μια μερική λύση μπορεί
να βρεθεί κατά τους εξής δυο τρόπους :
α) Εφαρμόζουμε την μέθοδο της μεταβολής των παραμέτρων, που χρησιμοποιήσαμε
στις γραμμικές Δ.Ε. με σταθερούς συντελεστές, αφού διαιρέσουμε την Δ.Ε. με το αnxn.
f (x)
Τότε ο μη ομογενής όρος θα είναι . Π.χ. για την Δ. Ε. Euler 2ης: αx2y″+βxy′+γy=f(x)
αn x n

έστω ότι η γενική λύση της αντιστοίχου ομογενούς είναι: yομ(x)= c1 y1 ( x ) + c 2 y 2 ( x ) . Μια
μερική λύση της μη ομογενούς θα την αναζητήσουμε υπό την μορφή:
yμερ=v1(x)y1(x)+v2(x)y2(x)
και λύνουμε το σύστημα:
v1′ y1 (x) + v′2 y 2 (x) = 0
f (x)
v1′ y1′ (x) + v′2 y 2′ (x) =
αn x n
β) Μετατρέπουμε την Δ.Ε. Euler σε γραμμική Δ.Ε. με σταθερούς συντελεστές και
στη συνέχεια εργαζόμαστε κατά τα γνωστά.

Παράδειγμα 7 : Να βρεθεί η γενική λύση της Δ.Ε. 2x2y″+3xy′-y=5x

Λύση: Πρώτα θα βρούμε την λύση της αντίστοιχης ομογενούς Δ.Ε. 2x2y″+3xy′-y=0. Θέ-
τοντας xs στη Δ.Ε. παίρνουμε 2s(s-1)+3s-1=0 ⇒ 2s2+s-1=0 ⇒ s1=-1, s2=1/2. Επομένως
η γενική λύση της αντίστοιχης ομογενούς της Δ.Ε. είναι :
1
yομ=c1 x + c 2
x
1
Δηλαδή δυο μερικές λύσεις της ομογενούς είναι y1(x)= x και y2(x)=
x
1
Για να βρούμε μια μερική λύση, θέτουμε yμερ=v1(x)y1(x)+v2(x)y2(x)= v1 ( x ) x + v 2 ( x )
x
και λύνουμε το σύστημα:
 Εξισώσεις του Euler ♦ 187

1
v1′ x + v′2 =0
x
1 −1 5x 5
v1′ + v′2 2 = 2 = x
2 x x 2x 2
5 1 5
Η λύση του οποίου δίνει: v1′ ( x ) = , v 2′ ( x ) = − x 2 ⇒
3 x 6
10 5
v1 ( x ) = x , v2 ( x ) = − x 2
3 6
1 10 51 5
Άρα yμερ= v1 ( x ) x + v ( x )2 = x − = x
x 3 6x 2
1 5
Τελικά yγεν=yομ+yμερ= c1 x + c 2 + x
x 2

Παράδειγμα 8 : Να βρεθεί η γενική λύση της Δ.Ε. x2y″+5xy′+4y=x

Λύση: Πρώτα θα βρούμε την λύση της αντίστοιχης ομογενούς Δ.Ε. Δ.Ε. x2y″+5xy′+4y=0.
Θέτοντας xs στη Δ.Ε. παίρνουμε s(s-1)+5s+4=0 ⇒ s2+4s+4=0 ⇒ s1=s2=-2. Επομένως η
γενική λύση της αντίστοιχης ομογενούς της Δ.Ε. είναι :
1
y ομ = [c1 + c 2 ln x ] 2
x
1 ln x
Δηλαδή δυο μερικές λύσεις της ομογενούς είναι y1 ( x ) = 2 και y2(x)= 2
x x
Για να βρούμε μια μερική λύση, γράφουμε την Δ. Ε. στη μορφή:
5 4 1
y′′ + y′ + 2 y = = f ( x )
x x x
1 ln x
και θέτουμε y μερ = v1 ( x ) 2 + v 2 ( x ) 2
x x
Λύνουμε το σύστημα:
1 ln x
v1′ 2 + v ′2 2 = 0
x x
−2 ⎛ ln x 1 ⎞ 1
v1′ 3 + v ′2 ⎜ − 3 + 3 ⎟ =
x ⎝ x x ⎠ x
Η λύση του οποίου δίνει: v1′ ( x ) = − x 2 ln x, v 2′ ( x ) = x 2 ⇒
x3 x3 x3
v1 ( x ) = − ln x + , v 2 ( x ) =
3 9 3
x x x x
Άρα yμερ= − ln x + + ln x =
3 9 3 9
1 x
Τελικά yγεν=yομ+yμερ= [c1 + c 2 ln x ] 2 +
x 9

Ασκήσεις : Να λυθούν οι Δ.Ε. του Euler

188 ♦ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

1) x3y′″+3x2y"-2xy′+2y=0 Απ. y=c1x+c2xlnx+c3x-2

2) 2x2y"+3xy′-y=0 Απ. y=c1√x+c2[1/x]
3) x2y"+xy′+y=0 Απ. y=c1cos(lnx)+c2sin(lnx)

Εφαρμογές της Δ. Ε. Euler

1) ΜΗΧΑΝΙΚΗ

Θεωρούμε μια λεπτή στρογγυλή πλάκα με συμμετρική κατανομή του εξωτερικού

φορτίου p(r) όπου r η απόσταση από το κέντρο και Ν η ακαμψία της πλάκας. Θέλουμε να
προσδιορίσουμε το βέλος σε αυτήν την περίπτωση.

2 1 1 1
Το βέλος θα υπακούει την Δ.Ε.: w ′′′ − 2 w ′′ + 3 w ′ = p(r ) .
w ( 4) +
r r r N
Θα μελετήσουμε την περίπτωση που p(r ) = r . Έτσι η Δ.Ε. θα γραφεί:
2 1 1 r r5
w ( 4) + w ′′′ − 2 w ′′ + 3 w ′ = ⇔ r 4 w ( 4 ) + 2r 3 w ′′′ − r 2 w ′′ + rw ′ = (1)
r r r N N
Μη ομογενής Δ.Ε. Euler. Επιλύουμε αρχικά την αντίστοιχη ομογενή Δ.Ε.:
r 4 w ( 4 ) + 2r 3 w ′′′ − r 2 w ′′ + rw ′ = 0 .
Θέτουμε w = r k ⇔ w ′ = kr k −1 ⇔ w ′′ = k ( k − 1) r k − 2
⇔ w ′′′ = k ( k − 1)( k − 2) r k − 3 ⇔ w ( 4 ) = k ( k − 1)(k − 2)( k − 3) r k − 4 .
Με τις αντικαταστάσεις αυτές η ομογενής Δ.Ε. Euler θα γίνει:
k (k − 1)(k − 2)( k − 3) r k + 2k ( k − 1)( k − 2) r k − k ( k − 1) r k + kr k = 0 ⇔
[k (k − 1)(k − 2)(k − 3) + 2k (k − 1)(k − 2) − k (k − 1) + k ]r k = 0 ⇔
k (k − 1)(k − 2)(k − 3) + 2k (k − 1)(k − 2) − k (k − 1) + k = 0 ⇔
k[( k − 1)(k − 2)( k − 3) + 2( k − 1)(k − 2) − (k − 1) + 1] = 0 ⇔ k ( k 3 − 4k 2 + 4k ) = 0 ⇔
k 2 ( k 2 − 4k + 4) ⇔ κ = 0 (Διπλή ρίζα) και k 2 − 4k + 4 = 0 ⇔ k = 2 (Διπλή ρίζα).
Άρα w ομογ . = C1 + C 2Anr + C3r 2 + C 4 r 2Anr
είναι η λύση της ομογενούς εξίσωσης. Ως μερική λύση αναζητούμε πολυώνυμο της μορ-
φής:
u (r ) = r 2 (a o + a1r + a 2 r 2 + a 3r 3 + a 4 r 4 + a 5r 5 ) ⇔
u ( r ) = a o r 2 + a 1r 3 + a 2 r 4 + a 3 r 5 + a 4 r 6 + a 5 r 7 ⇔
u′( r ) = 2a o r + 3a1r 2 + 4a 2 r 3 + 5a 3r 4 + 6a 4 r 5 + 7a 5 r 6 ⇔
u′′( r ) = 2a o + 6a1r + 12a 2 r 2 + 20a 3r 3 + 30a 4 r 4 + 42a 5 r 5 ⇔
u′′′( r ) = 6a1 + 24a 2 r + 60a 3r 2 + 120a 4 r 3 + 210a 5 r 4 ⇔
 Εξισώσεις του Euler ♦ 189

u ( 4 ) ( r ) = 24a 2 + 120a 3r + 360a 4 r 2 + 840a 5 r 3 .

Έτσι από την (1) θα έχουμε:
24a 2 r 4 + 120a 3r 5 + 360a 4 r 6 + 840a 5 r 7 + 12a1r 3 + 48a 2 r 4 + 120a 3r 5 + 240a 4 r 6 +
420a 5 r 7 − 2a o r 2 − 6a1r 3 − 12a 2 r 4 − 20a 3r 5 − 30a 4 r 6 − 42a 5 r 7 + 2a o r 2 + 3a1r 3 +
4a 2 r 4 + 5a 3r 5 + 6a 4 r 6 + 7a 5 r 7 = r 5 N ⇔
r 7 (840a 5 + 420a 5 − 42a 5 ) + r 6 (360a 4 + 240a 4 − 30a 4 + 6a 4 ) + r 5 (120a 3 + 120a 3 −
20a 3 + 5a 3 ) + r 4 (24a 2 + 48a 2 − 12a 2 + 4a 2 ) + r 3 (12a1 − 6a1 + 3a1 ) + r 2 (− 2a o +
2a o ) = r 5 N ⇔ a1 = a 2 = a 4 = a 5 = 0 , a o απροσδιόριστο και για το a 3 ισχύει η
σχέση: 120a 3 + 120a 3 − 20a 3 + 5a 3 = 1 N ⇔ a 3 = 1 225 .
Για ευκολία επιλέγουμε a o = 0 , οπότε η γενική λύση της (1) είναι:
w ( r ) = C1 + C 2Anr + C3r 2 + C 4 r 2Anr + (1 225) r 5 .

2) ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ
Το ηλεκτροστατικό δυναμικό σε χώρο χωρίς φορτία.

Το ηλεκτροστατικό δυναμικό επαληθεύει την εξίσωση Poisson:

ρ
∇2V = −
εo
Σε χώρο χωρίς φορτία, ρ=0 (Αν ρ=0 παντού τότε βέβαια V=0, μπορεί όμως να υπάρχει
φορτίο αλλού, απλώς η προσοχή μας έχει επικεντρωθεί σε περιοχές όπου δεν υπάρχει
φορτίο) υπακούει την Δ.Ε. Laplace: ∇ 2 V = 0 .
Η εξίσωση Laplace σε σφαιρικές συντεταγμένες γράφεται:
1 ⎛ ∂ ⎛ 2 ∂V ⎞ ⎞ 1 ∂ ⎛ ∂V ⎞ 1 ∂ 2V
⎜ ⎜ r ⎟ ⎟ + ⎜ sin θ ⎟ + =0 (1)
r 2 ⎜⎝ ∂r ⎝ ∂r ⎠ ⎟⎠ r 2 sin θ ∂θ ⎝ ∂θ ⎠ r 2 sin 2 θ ∂φ 2
Εφαρμόζουμε τη μέθοδο χωρισμού των μεταβλητών. Θεωρούμε λύση της μορφής
Φ (r , θ, φ) = R (r )Θ(θ)Φ (φ) οπότε η (1) γράφεται:
1 ∂⎛ 2 ∂ ⎞ 1 ∂ ⎛ ∂ ⎞ 1 ∂2
⎜ r (R ΘΦ ) ⎟ + ⎜ sin θ (R ΘΦ ) ⎟ + (RΘΦ) = 0 ⇔
r 2 ∂r ⎝ ∂r ⎠ r sin θ ∂θ ⎝
2
∂θ ⎠ r sin θ ∂φ
2 2 2

ΘΦ ∂ ⎛ 2 ∂R ⎞ RΦ ∂ ⎛ ∂Θ ⎞ RΘ ∂ 2 Φ
⎜ r ⎟ + ⎜ sin θ ⎟ + = 0.
r 2 ∂r ⎝ ∂r ⎠ r 2 sin θ ∂θ ⎝ ∂θ ⎠ r 2 sin 2 θ ∂φ 2
Διαιρούμε με RΘΦ οπότε προκύπτει :
1 d ⎛ 2 dR ⎞ 1 d ⎛ dΘ ⎞ 1 d 2Φ
⎜ r ⎟ + ⎜ sin θ ⎟ + = 0.
Rr 2 dr ⎝ dr ⎠ Θr 2 sin θ dθ ⎝ dθ ⎠ Φr 2 sin 2 θ dφ 2
Πολλαπλασιάζουμε με r 2 sin 2 θ , έτσι έχουμε:
sin 2 θ d ⎛ 2 dR ⎞ sin θ d ⎛ dΘ ⎞ 1 d 2 Φ
⎜r ⎟+ ⎜ sin θ ⎟+ =0⇔
R dr ⎝ dr ⎠ Θ dθ ⎝ dθ ⎠ Φ dφ 2
sin 2 θ d ⎛ 2 dR ⎞ sin θ d ⎛ dΘ ⎞ 1 d 2Φ
⎜r ⎟+ ⎜ sin θ ⎟=− .
R dr ⎝ dr ⎠ Θ dθ ⎝ dθ ⎠ Φ dφ 2
190 ♦ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

Το αριστερό μέλος είναι συνάρτηση των μεταβλητών r,θ ενώ το δεξί του φ. Άρα και τα
δύο μέλη πρέπει να ισούνται με την ίδια σταθερά έστω m 2 . Οπότε:
1 d 2Φ 2 sin θ d ⎛ 2 dR ⎞
2
sin θ d ⎛ dΘ ⎞
− = m , ⎜r ⎟+ ⎜ sin θ ⎟=m
2
(1)
Φ dφ 2
R dr ⎝ dr ⎠ Θ dθ ⎝ dθ ⎠
Επιλύοντας την (1) έχουμε :
1 d ⎛ 2 dR ⎞ 1 d ⎛ dΘ ⎞ m2
⎜r ⎟+ ⎜ sin θ ⎟= ⇔
R dr ⎝ dr ⎠ Θ sin θ dθ ⎝ dθ ⎠ sin 2 θ
1 d ⎛ 2 dR ⎞ m2 1 d ⎛ dΘ ⎞
⎜r ⎟= − ⎜ sin θ ⎟.
R dr ⎝ dr ⎠ sin θ Θ sin θ dθ ⎝
2
dθ ⎠
Το αριστερό μέλος είναι μια συνάρτηση μόνο του r, ενώ το δεξί μόνο του θ. Για να είναι
αυτό δυνατόν θα πρέπει και τα δυο μέλη να ισούνται με την ίδια σταθερά, έστω ν. Έτσι:
2
1 d ⎛ 2 dR ⎞ 2 d R dR
⎜r ⎟=ν⇔r 2
+ 2r − νR = 0 (2)
R dr ⎝ dr ⎠ dr dr
m2 1 d ⎛ dΘ ⎞
και − ⎜ sin θ ⎟ = ν.
sin θ Θ sin θ dθ ⎝
2
dθ ⎠
Η ακτινική συνάρτηση R ( r ) υπακούει την (2) που είναι Δ.Ε. τύπου Euler:
d2R dR
r2 2
+ 2r − νR = 0 .
dr dr
dR d2R
Θέτουμε R (r ) = r s ⇔ = sr s −1 ⇔ 2 = s(s − 1)r s − 2 οπότε η (2) γίνεται:
dr dr
r s(s − 1) r + 2rsr − νr = 0 ⇔ [s(s − 1) + 2s − ν ]r s = 0 ⇔
2 s−2 s −1 s

s(s − 1) + 2s − ν = 0 ⇔ s 2 + s − ν = 0 .
Η διακρίνουσα αυτής της εξίσωσης είναι Δ = 1 + 4ν οπότε:
− 1 ± 1 + 4ν − 1 + 1 + 4ν − 1 − 1 + 4ν
s1, 2 = ⇔ s1 = , s2 = = −(1 + s1 ) .
2 2 2
Άρα η λύση της ακτινικής εξίσωσης είναι:
B
R ( r ) = Ar s1 + Br s 2 = Ar s1 + Br −(1+ s1 ) = Ar s1 + s1 +1 .
r
Αν στο πρόβλημα που εξετάζουμε περιλαμβάνεται το σημείο r = 0 η λύση γίνεται
R (r ) = Ar s1 ώστε να είναι ομαλή σε όλα τα σημεία του προβλήματος. Αν αντίθετα στο
B
πρόβλημά μας περιέχεται το άπειρο, τότε η λύση μεταπίπτει σε R (r ) = s1 +1 για τον ίδιο
r
λόγο.

3) Δυναμικό διόδου ηλεκτρονικής λυχνίας

Η κάθοδος και η άνοδος σε μια δίοδο ηλεκτρονική λυχνία σχηματίζονται από δυο
ομοαξονικά κυλινδρικά αγώγιμα φύλλα με ακτίνες α και b. Το ηλεκτρικό δυναμικό της
καθόδου είναι 0 και της ανόδου Vο. Λόγω της εκπομπής ηλεκτρονίων από την κάθοδο , η
β
χωρική πυκνότητα φορτίου στο κενό χώρο μεταξύ καθόδου και ανόδου είναι ρ = − ό-
r
που β είναι μια θετική σταθερά. Υποθέτουμε ότι το μήκος των κυλινδρικών φύλλων είναι
 Εξισώσεις του Euler ♦ 191

άπειρο. Θα υπολογίσουμε τα Φ(r),E(r) για α<r<b. Το δυναμικό αποτελεί την λύση της ε-
ξίσωσης Poisson

ρ
∇2V = − (1)
εo
Παρατηρούμε ότι η πυκνότητα φορτίου εξαρτάται μόνο από την
μεταβλητή r. Έτσι η εξίσωση Poisson γράφεται
d 2 V 1 dV 1 ⎛ β⎞ d 2 V 1 dV β
+ = − ⎜− ⎟ ⇔ 2 + = (2)
dr 2
r dr εo ⎝ r ⎠ dr r dr ε o r
Πολλαπλασιάζουμε την (2) με r 2 οπότε έχουμε:
2
2 d V dV β
r +r = r (3)
dr 2
dr ε o
Η (3) είναι Δ.Ε. τύπου Euler, μη ομογενής. Θα λύσουμε αρχικά
την αντίστοιχη ομογενή
d2V dV
r2 2 + r =0
dr dr
(4)
2
dV d V
Θέτουμε V = r s ⇔ = sr s −1 ⇔ 2 = s(s − 1)r s − 2 οπότε η (4) γίνεται:
dr dr
s(s − 1) r + sr = 0 ⇔ [s(s − 1) + s ]r s = 0 ⇔ s 2 − s + s = 0 ⇔ s 2 = 0 ⇔ s = 0
s s

(Διπλή ρίζα). Έτσι η λύση της ομογενούς Δ.Ε. Euler είναι :

Vομ. = r 0 Anr = Anr .
Στη συνέχεια αναζητάμε μια μερική λύση της (3). Η λύση αυτή θα είναι της μορφής
′ . = B ⇔ Vμερ
Vμερ. = A + Br ⇔ Vμερ ′′ . = 0 .
Αντικαθιστώντας στην (3) έχουμε
β β
rB = r⇔B= .
ε0 εo
Άρα τελικά η γενική λύση της (3) είναι:
β β
V = CAnr + A + r + C1 = CAnr + A ′ + r .
εo εo
Οι σταθερές C, A ′ θα προσδιοριστούν από τις οριακές συνθήκες. Από τις οριακές συνθή-
κες του προβλήματος έχουμε ότι:
β ⎫
V ( α ) = 0 = C A nα + A ′ + α ⎪
εo ⎪ ⎛ α ⎞⎡ β ⎤ β
⎬ ⇔ A ′ = −An ⎜ ⎟ ⎢Vo + (α − b)⎥ Anα − α,
β ⎝ b ⎠⎣ εo ⎦ εo
V (b) = Vo = CAnb + A ′ + b ⎪
ε e ⎪⎭

⎛ α ⎞⎡ β ⎤
C = An⎜ ⎟ ⎢Vo + (α − b)⎥
⎝ b ⎠⎣ εο ⎦
192 ♦ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

4) ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕΥΣΤΩΝ

Η εξίσωση της συνέχειας είναι η Δ.Ε. που εκφράζει την διατήρηση της ύλης:
∂ρ G
+ divρV = 0
∂t
G G
όπου ρ η πυκνότητα και V το πεδίο ταχυτήτων. Αντικαθιστώντας το V με − gradΦ , θα
∂ρ
έχουμε div (− ρgrad (Φ ) ) + =0
∂t
όπου το Φ ονομάζεται δυναμική συνάρτηση ταχύτητας ή συνάρτηση δυναμικού ταχυτή-
των ή δυναμικό του πεδίου ταχυτήτων. Για ένα πεδίο σταθερής πυκνότητας η εξίσωση
απλοποιείται στην div(ρgrad (Φ ) ) = 0 .
Για ασυμπίεστο ρευστό σε αστρόβιλη ροή θα έχουμε div (grad (Φ ) ) = 0 . Η εξίσω-
ση αυτή είναι η εξίσωση Laplace.
Ας θεωρήσουμε ένα ορθό κύλινδρο ακτίνας α που εκτελεί μεταφορική κίνηση με
ταχύτητα Vc στην θετική κατεύθυνση του άξονα x. Υποθέτουμε ότι είναι βυθισμένος σε
ένα απεριόριστο υγρό που είναι αλλιώς σε ηρεμία. Αν το υγρό είναι ασυμπίεστο, θέλουμε
να βρούμε τη δυναμική συνάρτηση ταχύτητας Φ όταν ο άξονας του κυλίνδρου είναι στο
Ο.
Για αστρόβιλη δυδιάστατη κίνηση η εξίσωση Laplace σε κυλινδρικές συντεταγμέ-
1 ∂ ⎛ ∂Φ ⎞ 1 ∂ 2 Φ ∂ 2 Φ
νες γράφεται ⎜r ⎟+ + 2 = 0,
r ∂r ⎝ ∂r ⎠ r 2 ∂θ 2 ∂z
∂ Φ
2
σημειώνοντας ότι στο πρόβλημα αυτό = 0 , θα έχουμε τελικά
∂z 2
1 ∂ ⎛ ∂Φ ⎞ 1 ∂ 2 Φ
⎜r ⎟+ =0 (1)
r ∂r ⎝ ∂r ⎠ r 2 ∂θ 2
Εφαρμόζουμε τη μέθοδο χωρισμού των μεταβλητών, έτσι αναζητούμε λύση της μορφής
Φ (r, θ) = R ( r )Θ(θ) . Έτσι η (1) γράφεται:
1 ∂⎛ ∂ ⎞ 1 ∂
2
Θ d ⎛ dR ⎞ R d 2 Θ
⎜r ( )
RΘ ⎟ + 2 ( )
RΘ = 0 ⇔ ⎜r ⎟+ =0⇔
r ∂r ⎝ ∂r ⎠ r ∂θ
2
r dr ⎝ dr ⎠ r 2 dθ 2
Θ dR d 2R R d 2Θ r dR r 2 d 2 R 1 d 2 Θ
+Θ 2 + 2 = 0 ⇔ + + =0⇔
r dr dr r dθ 2 R dr R dr 2 Θ dθ 2
1 d 2Θ r 2 d 2 R r dR
= − − .
Θ dθ 2 R dr 2 R dr
Το αριστερό μέλος είναι συνάρτηση μόνο του θ, το δεξί μόνο του r. Για να είναι αυτό δυ-
νατό θα πρέπει και τα δύο μέλη να ισούνται με την ίδια σταθερά έστω − β 2 όπου β πραγ-
ματικός, θετικός αριθμός. Έτσι θα έχουμε
d 2Θ
+ β2Θ = 0 (2)
dθ 2
d 2R dR
Δ.Ε. 2ας τάξεως με σταθερούς συντελεστές και r2 2 + r − β2R = 0 (3)
dr dr
 Εξισώσεις του Euler ♦ 193

ομογενής Δ.Ε. Euler. Η λύση της (2) είναι Θ(θ) = C1 cos(βθ ) + C 2 sin(βθ ) .
Η λύση της (3) θα βρεθεί θέτοντας R = r s ⇔ R ′ = sr s −1 ⇔ R ′′ = s(s − 1) r s − 2 . Έτσι η (3)
γίνεται: r 2 s(s − 1) r s − 2 + rsr s −1 − β 2 r s = 0 ⇔ (s(s − 1) + s − β 2 )r s = 0 ⇔ s(s − 1) + s − β 2 = 0 ⇔
s 2 − β 2 = 0 ⇔ s = ±β . Άρα R (r ) = C 3 r β + C 4 r −β .
Έτσι η γενική λύση θα είναι : Φ ( r , θ) = (C 3 r β + C 4 r −β )(C1 cos(βθ ) + C 2 sin(βθ ) )
όπου οι σταθερές C1,C2,C3,C4 προσδιορίζονται από τις οριακές συνθήκες.
Οριακές συνθήκες:
G G ∂Φ
1. V = −gradΦ ⇔ V ⋅ εˆ r = −gradΦ ⋅ εˆ r ⇔ = − Vc cos θ
∂r r =α
∂Φ
2. όταν το r → ∞ Vr = − →0
∂r
1 ∂Φ
3. όταν r → ∞ Vθ = − →0
r ∂θ
4. Τέλος το Φ ( r , θ) πρέπει να έχει πεπερασμένη τιμή για όλες τις τιμές των r,θ , δηλαδή
για α ≤ r ≤ ∞ και 0 ≤ θ ≤ 2π .Για να ισχύει η 4 θα πρέπει C3=0.
Άρα Φ (r, θ) = C 4 r −β (C1 cos(βθ ) + C 2 sin(βθ ) ) .
∂Φ
Η παράγωγός της είναι: = −β C 4 r −β −1 (C1 cos(βθ ) + C 2 sin(βθ ) ) ,
∂r
οπότε από την πρώτη συνθήκη έχουμε ότι:
∂Φ
= −β C 4 α −β−1 (C1 cos(βθ ) + C 2 sin(βθ ) ) = − Vc cos θ ⇔
∂r
C C
C 2 = 0, β = 1,− 4 2 1 = − Vc ⇔ C 4 C1 = α 2 Vc .
α
α Vc
2
Άρα τελικά Φ (r, θ) = cos θ που ικανοποιεί και τις υπόλοιπες οριακές συνθήκες.
r