AORISTO OLOKLHRWMA

´
f 0 (x) dx = f (x) + c

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
´ ´ ´
1. [f (x) + g (x)] dx = f (x) dx + g (x) dx
´ ´
2. af (x) dx = a f (x) dx
´ 0 ´
3. f (x) g (x) dx = f (x) g (x) − f (x) g 0 (x) dx (Παραγοντική Ολοκλήρ-
ωσvη)

ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ

Ολοκλήρωσvη με Αντικατάσvτασvη (αλλαγή μεταβλητής) ´

΄Οταν το ολοκλήρωμα περιέχει μία σvύνθετη σvυνάρτησvη, δηλαδή είναι της μορφής f (g (x)) dx
1. Θέτουμε g (x) = u (x)
2. Υπολογίζουμε το νέο διαφορικό για το οποίο ισvχύει
u0 = g 0 (x) ⇔ du 0 0
dx = g (x) ⇔ du = g (x) dx
3. Αντικαθισvτούμε u, du σvτο ολοκλήρωμα και λύνουμε
4. Στο τελικό αποτέλεσvμα αντικαθισvτούμε όπου u με την ποσvότητα x που αντι-
σvτοιχεί.

Παράδειγμα 1
´ 2
I2 = xex dx
Θέτω u (x) = x2 ⇒ dudx = 2x ⇒ du = 2xdx
Αντικαθισvτώντας σvτο ολοκλήρωμα έχουμε:
´ 2 ´ 1 x2
I = 12 2xex dx = I = 12 eu dx = 1 u
2e + c = 2e + c

´ 1 2
Παράδειγμα
I2 = 1+x 2 dx

Εδώ έχουμε μιαα ιδιόμορφη ρητή σvυνάρτησvη με παρονομασvτή που δεν παραγοντοποιεί-
ται περαιτέρω γιατί έχει μιγαδικές ρίζες. ΄Ενα σvυχνό λάθος είναι η αντικατάσvτασvη
u = 1 + x2 .
Η ΣΩΣΤΗ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ: x = tan u (1)
Οπότε
x0 = cos12 u ⇒ dudx
= cos12 u ⇒ dx = cosdu2 u (2)
´ 1 du
´ 1 du
´ 1 du
(1),(2)⇒ I = 2 · cos2 u = cos2 u+sin2 u · cos2 u = 1 · cos2 u =
1+ sin 2 u
´ cos u cos2 u cos2 u

du = arctan (x) + C
Η σvυνάρτησvη τόξο-εφαπτομένης του
x,arctan (x) είναι η αντίσvτροφη σvυνάρτησvη
της εφαπτομένης σvτο διάσvτημα − π2 , π2

´ υπολογίζουμε
Ομοίως
1
το ολοκλήρωμα
I = √1−x 2
dx

1
 με την αντικατάσvτασvη
x = sin x

Παραγοντική Ολοκλήρωσvη
Από τις ιδιότητες των παραγώγων θυμόμασvτε ότι
0 0
(f (x) g (x)) = f 0 (x) g (x) + f (x) g 0 (x) ⇒ f 0 (x) g (x) = (f (x) g (x)) −
f (x) g 0 (x)
Ολοκληρώνοντας την τελευταία σvχέσvη έχουμε τον τύπο της παραγοντικής
´ 0
ολοκλήρωσv ης: ´
f (x) g (x) dx = f (x) g (x) − f (x) g 0 (x) dx
Παραγοντική Ολοκλήρωσvη χρησvιμοποιούμε όταν η μία από τις δύο σvυναρτήσvεις
είναι εκθετική ή τριγωνομετρική (ημίτονο ή σvυνημίτονο) ή πολυωνυμική. Τότε αυτή
την σvυνάρτησvη την γράφουμε ως παράγωγο άλλης σvυναρτησvης και εφαρμόζουμε
τον τύπο όσvες φορές χρειασvτεί για να επιλυθεί το ολοκλήρωμα
Παράδειγμα 3
´ ´ 0
I3 = x2 sin (2x) dx = x2 − 21 cos (2x) dx =

´
0 ´
= − 12 x2 cos (2x)+ 12´ x2 cos (2x) dx = − 21 x2 cos (2x)+ 21 2x cos (2x) dx =
= − 21 x2 cos (2x) + x cos (2x) dx
Επαναλαμβάνοντας άλλη μία φορά την παραγοντική ολοκλήρωσvη έχουμε:
´  0
I3 = − 12 x2 cos (2x) + x 12 sin (2x) ´ dx =
= − 12 x2 cos (2x) + 12 x sin (2x) − 21 ´ x0 sin (2x) dx =
= − 21 x2 cos (2x) + 12 x sin (2x) − 21 sin (2x) dx =
= − 21 x2 cos (2x) + 12 x sin (2x) + 41 cos (2x) + C
Παράδειγμα 4
´ 2 ´ 2 ´  x2 0 2
I4 = x (lg x) dx = x (ln x) dx = 2 (ln x) dx =
2 2 ´ 2 h
2
i0 2 2 ´ 2
= x2 (ln x) − x2 (ln x) dx = x2 (ln x) − x2 2 (ln x) x1 dx =


2 2 ´ 2 2 ´  x2 0
= x2 (ln x) − x (ln x) dx = x2 (ln x) − 2 (ln x) dx =
x 2 2 x 2 ´  2
x 0 x 2 2 x2
´  x2  1
2 (ln x) − 2 (ln x)+ 2 (ln x) dx = 2 (ln x) − 2 (ln x)+ 2 x dx =
x2 2 x2
´ x x2 2 x2 x2
= 2 (ln x) − 2 (ln x) + 2 dx = 2 (ln x) − 2 (ln x) + 2 + C

Ολοκλήρωσvη Ρητών Συναρτήσvεων

´
΄Οταν έχουμε ένα ολοκλήρωμα της μορφής n(x) d(x) dx όπου n, d είναι πολυώνυμα
με τον βαθμό του d (x)να είναι μεγαλύτερος από το βαθμό του n (x) έχουμε δύο
περιπτώσvεις
´ ´ d0 (x)
• d0 (x) = n (x) ⇒ n(x)
d(x) dx = d(x) dx = ln |d (x)| + C . Παράδειγμα 5

´ 2x+3
´ (x2 +3x+7)0  
I5 = x2 +3x+7 dx = x2 +3x+7 dx = ln x2 + 3x + 7 + C

2
 • d0 (x) 6= n (x) Στην περίπτωσvη αυτή προσvπαθούμε να αναλύσvουμε τον παρονο-
μασvτή σvε παράγοντες και να  σvπάσvουμε την ρητή σvυνάρτησvη σvε απλούσvτερα
κλάσvματα Παράδειγμα 6
´ ´
I6 = x22x+1+x+2 dx =
2x+1
(x+2)(x−1) dx
Αναζητούμε απλούσvτερες σvυναρτήσvεις με παρονομασvτές (x + 2)και (x − 1).
΄Ετσvι γράφουμε:
A(x−1)+B(x+2) A+B =2
2x+1 A B
(x+2)(x−1) = x+2 + x−1 = = (A+B)x+(−A+2B) ⇒ }⇒
(x+2)(x−1) (x+2)(x−1) −A + 2B = 1
A=1
}
B=1
Επομένως ´ 1
´ 1 το ολοκλήρωμα γίνεται
I6 = (x+2) dx + (x−1) dx = ln |x + 2| + ln |x − 1| + C
Ιδιαίτερη προσvοχη θέλει όταν ένας παράγοντας είναι δευτέρου βαθμού και δεν
αναλύεται περισvσvότερο (όταν έχει δηλαδη μιγαδικές ρίζες) ή αν κάποιος παράγοντας
ειναι υψωμένος σvε κάποια δύναμη (έχει πολλαπλότητα). Ο αριθμητής πρέπει να ειναι
κατά σvε βαθμό μία μονάδα μικροτερος από τον παρονομασvτή
7
´
Παράδειγμα
x
I7 = (x−1)(x 2 +1) dx

Τότε το κλάσvμα αναλύεται ως εξής:

x−1 A Bx+C
(x−1)(x2 +1) = x−1 + x2 +1
ή ισvοδύναμα
x−1 K Bx C
(x−1)(x2 +1) = x−1 + x2 +1 + x2 +1
διαλέγουμε έναν από τους δύο τρόπους αι σvυνεχιζουμε όπως παραπάνω για την
επίλυσvη του ολοκληρώματος Παράδειγμα 8
´ x2 +3x+3
I8 = (x−2) 2
(x+1)
dx
Τότε το κλάσvμα αναλύεται ως εξής:
x2 +3x+3 Ax+B C
(x−2)2 (x+1)
= (x−2) 2 + x+1

ή ισvοδύναμα
x2 +3x+3 Kx 2 + L + C
= (x−2)
(x−2)2 (x+1) (x−2) x+1
διαλέγουμε έναν από τους δύο τρόπους και σvυνεχιζουμε κατά τα γνωσvτά!