!!! Study4exams - 1.4 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Μαθηματικά Kατεύθυνσης Γ΄ Λυκείου Παραδείγματα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ - ΟΡΙΟ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 7: ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ - ΠΡΑΞΕΙΣ ΜΕ ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ
ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ
[Ενότητες Ορισμός της Συνέχειας – Πράξεις με Συνεχείς Συναρτήσεις – Συνέχεια
Συνάρτησης σε Διαστήματα πλην των Βασικών Θεωρημάτων του κεφ.1.8 Μέρος Β΄ του
σχολικού βιβλίου].
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Β
Παράδειγμα 1.
Να εξετάσετε ποιά από τις παρακάτω συναρτήσεις είναι συνεχής στο σημείο x 0 :
x 2 + 4 x≤2
1. f ( x ) =  3 αν , x0 = 2
 x x>2
 1
ηµx·συν x≠0
2. f ( x ) =  x αν , x0 = 0
 x = 0
0
 x
 x ∈ [ 0, 1)
3. f ( x ) =  1 − x αν , x0 = 2
ln ( − x ) x < 0

 x ( x − 2)

 x x>0

4. f ( x ) =  2 αν= =
x 0, x0 0
 −x + 2 x<0


Λύση
1. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι προφανώς το  . Για να δούμε αν είναι

συνεχής στο 2 θα πρέπει τα πλευρικά όρια της f να είναι ίσα με την f ( 2 ) .
Έχουμε lim− f =
x →2 x →2
(
( x ) lim− x 2 += )
4 8,
lisari team / lisari.blogspot.gr 151 / 625 study4exams.gr

=
lim f ( x ) lim
x → 2+
= +
( x 3 ) 8 και f ( 2 ) = 8 .
x →2
Άρα η συνάρτηση είναι συνεχής στο x 0 = 2 .
2. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι το  . Θα εξετάσουμε τώρα αν

lim f ( x ) = f ( 0 ) . Έχουμε f ( 0 ) = 0 . Για να υπολογίσουμε όμως το παραπάνω όριο
x →0
εργαζόμαστε ως εξής:
1 1 1
ηµx·συν = ηµx · συν ≤ ηµx , επειδή συν ≤ 1 .
x x x
1
Οπότε − ηµx ≤ ηµx·συν ≤ ηµx .
x
Επειδή lim ( − ηµ=

x ) lim ( ηµ=
x ) 0 , εφαρμόζοντας το κριτήριο παρεμβολής
x →0 x →0
 1
έχουμε lim  ηµx·συν  = 0.
x →0
 x
Άρα lim f ( x ) = f ( 0 ) δηλαδή η συνάρτηση είναι συνεχής στο 0.

x →0
3. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι το A = ( −∞, 1) δηλαδή το x 0 = 2 δεν ανήκει

στο A , επομένως δεν έχει νόημα να εξετάσουμε αν η f είναι ή δεν είναι συνεχής στο
x0 = 2 .
4. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι το  . Παρατηρούμε ότι f ( 0 ) = 2 και

x ( x − 2)
lim+ f ( x ) =lim+ =lim ( x − 2 ) =
−2 διότι x = x αφού x > 0 . Άρα το ένα
x →0 x →0 x x → 0+
πλευρικό όριο είναι διαφορετικό από το f ( 0 ) = 2 . Αυτό σημαίνει ότι η συνάρτηση δεν
είναι συνεχής στο 0.
Μεθοδολογία
• Βρίσκουμε το πεδίο ορισμού.
• Υπολογίζουμε την τιμή της συνάρτησης στο σημείο x 0 .
• Βρίσκουμε τα πλευρικά όρια στο σημείο x 0 και ελέγχουμε αν είναι ίσα με την f ( x 0 ) .
• Το αποτέλεσμα του ελέγχου μας καθορίζει αν η συνάρτηση μας είναι ή δεν είναι
συνεχής στο σημείο x 0 .

Να εξετάσετε αν η παρακάτω συνάρτηση είναι συνεχής:
συν ( ηµx ) − 1 x≥0

f (x) =  −1
αν
 x ·ηµx x<0
Λύση
• Στο διάστημα ( 0, + ∞ ) η συνάρτηση είναι συνεχής ως άθροισμα συνεχών

συναρτήσεων, αφού η συν ( ηµx ) είναι συνεχής ως σύνθεση των συνεχών
συναρτήσεων ηµx και συνx και η -1 είναι συνεχής ως σταθερή.
• Στο διάστημα ( −∞, 0 ) η συνάρτηση είναι συνεχής ως πηλίκο των συνεχών

συναρτήσεων ηµx και x .
Θα εξετάσουμε αν είναι συνεχής στο σημείο που αλλάζει τύπο η συνάρτηση δηλαδή στο
x0 = 0 .
ηµx
Παρατηρούμε ότι f ( 0 ) = 0 και lim
=
x →0−
x →0
(
f ( x ) lim− x =
−1
·ηµx) =
lim−
1.
x →0 x
Άρα η συνάρτηση δεν είναι συνεχής στο x 0 = 0 . Οπότε η δοθείσα συνάρτηση είναι
συνεχής στο * .
 f1 (x) , x ≤ x 0
Όταν η συνάρτηση f έχει τύπο : f (x) =  και ζητείται να εξετάσουμε την f
f 2 (x) , x > x 0
ως προς τη συνέχεια εργαζόμαστε ακολουθώντας τα παρακάτω βήματα :
• Εξετάζουμε τη συνέχεια στο (−∞, x 0 ) , χρησιμοποιώντας τη συνέχεια βασικών

συναρτήσεων και πράξεις συνεχών συναρτήσεων.
• Εξετάζουμε τη συνέχεια στο (x 0 , +∞) , χρησιμοποιώντας τη συνέχεια βασικών

συναρτήσεων και πράξεις συνεχών συναρτήσεων.
• Εξετάζουμε τη συνέχεια στο x 0 , χρησιμοποιώντας τον ορισμό της συνέχειας.

Να προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς κ, λ αν η συνάρτηση
3 − ( x + 2 )2 x ≤ −1

f ( x=
)  κx + λ αν −1 < x < 1
 xlnx x ≥1

είναι συνεχής.
Λύση
Η συνάρτηση είναι συνεχής , άρα τα πλευρικά όρια στα σημεία που αλλάζει μορφή η
συνάρτηση θα πρέπει να είναι ίσα με την αντίστοιχη τιμή της συνάρτησης στα σημεία αυτά.
f ( −1)
Ισχύει: = f (x)
lim= lim f ( x ) .
x →−1− x →−1+
Δηλαδή: f ( −1) = lim− 3 − ( x + 2 )  = lim+ ( κx + λ ) ⇔ 2 = −κ + λ (1).

2
x →−1   x →−1
=
Ισχύει: lim−
f ( x ) lim
= +
f ( x ) f (1) .
x →1 x →1
(1) lim− ( κx +=
Δηλαδή: f =
x →1
λ ) lim+ xlnx ⇔ κ +
=
x →1
λ 0 (2).
Από τις σχέσεις (1) και (2) λύνοντας το σύστημα καταλήγουμε ότι λ =1 και κ = −1 .
Βρίσκουμε τα πλευρικά όρια στα σημεία που αλλάζει ο τύπος της συνάρτησης. Θα πρέπει να
είναι ίσα με την αντίστοιχη τιμή της συνάρτησης στα σημεία αυτά. Με αυτό τον τρόπο
σχηματίζουμε σύστημα εξισώσεων με αγνώστους τις παραμέτρους τις οποίες αναζητούμε. Το
επιλύουμε και βρίσκουμε τις τιμές των παραμέτρων.

Να βρεθεί ο τύπος της συνεχούς συνάρτησης f :[−5, +∞) →  για την οποία ισχύει:
xf (x)= x + 5 − f (x) − 2 (1) για κάθε x ∈ Df = [−5, +∞) .
Λύση
x +5 −2
Από την (1) για κάθε x ∈ [−5, −1) ∪ (−1, +∞) , έχουμε f (x) = . Εφ’ όσον η f είναι
x +1
συνεχής στο [−5, +∞) , θα είναι και συνεχής στο x 0 = −1 , δηλαδή θα ισχύει:
lim f (x)= f (−1) (2).

x →−1
Για x ∈ [−5, −1) ∪ (−1, +∞) , έχουμε:
x +5 −2 x +5 −2 x +5 +2 x +1 1
=f (x) = ·= = ,
x +1 x +1 x + 5 + 2 (x + 1)( x + 5 + 2) x +5 +2
1 1
=
συνεπώς =
lim f (x) lim ,
x →−1 x →−1 x +5 +2 4
1
οπότε λόγω της (2), παίρνουμε ότι: f (−1) = .
4
Άρα ο τύπος της συνάρτησης f είναι:
 x +5 −2
 , x ∈ [−5, −1) ∪ (−1, +∞)
f (x) =  x + 1
 1
, x = −1
 4
Από τον ορισμό γνωρίζουμε ότι μία συνάρτηση f είναι συνεχής στο σημείο x 0 ∈ A όταν
ισχύει:
lim f ( x ) = f ( x 0 ) .
x →x0
Αν μας ζητούν την τιμή f ( x 0 ) τότε αρκεί να βρούμε το lim f ( x ) .

x →x0

Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f :  →  η οποία πληροί τη παρακάτω σχέση:
συνx − 1 ≤ x 3 − xf ( x ) για κάθε x ∈  .
Να βρείτε την f ( 0 ) .
Λύση
Από τη δοσμένη ανισοτική σχέση λαμβάνουμε:
συνx − 1 ≤ x 3 − xf ( x ) ⇔ xf ( x ) ≤ x 3 − συνx + 1 για κάθε x ∈  .
Οπότε:
x 3 + 1 − συνx 1 − συνx
• Για x > 0 έχουμε f ( x ) ≤ =
x2 + και
x x
 1 − συνx 
lim+ f ( x ) ≤ lim+  x 2 + =0 και
x →0 x →0  x 
x 3 + 1 − συνx 1 − συνx
• για x < 0 έχουμε f ( x ) ≥ =
x2 + και
x x
 1 − συνx 
lim− f ( x ) ≥ lim−  x 2 + =0
x →0 x →0  x 
Άρα lim f ( x ) = 0 και επειδή η f είναι συνεχής στο  θα ισχύει f ( 0 ) = 0 .

x →0
Από τον ορισμό γνωρίζουμε ότι μία συνάρτηση f είναι συνεχής στο σημείο x 0 ∈ A όταν
ισχύει:
lim f ( x ) = f ( x 0 ) .
x →x0
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0 ∈ A και σαν δεδομένο έχουμε μία ανισοτική σχέση,
τότε υπολογίζουμε το f ( x 0 ) κάνοντας χρήση των πλευρικών ορίων και καταλήγουμε σε
σχέσεις της μορφής f ( x 0 ) ≥ κ και f ( x 0 ) ≤ κ οπότε f ( x 0 ) = κ με κ ∈  .

Έστω ότι η συνάρτηση f :  →  είναι συνεχής στο σημείο x 0 = 1 . Να υπολογίσετε το f (1)

αν γνωρίζουμε ότι ισχύει: x − x ≤ ( x − 1) f ( x ) ≤ −3x + 3 για κάθε x ∈  .
4
Λύση
Για x = 1 λαμβάνουμε:
0 ≤ 0·f (1) ≤ 0 και επειδή λόγω συνέχειας το f (1) ≠ ±∞ έχουμε ότι ισχύει η σχέση
( ισχύει το = )
Αφού με αυτόν τον τρόπο δεν μπορούμε να βρούμε το f (1) , θα χρησιμοποιήσουμε το κριτήριο
παρεμβολής.
Καταρχήν παραγοντοποιούμε το πρώτο και το τρίτο μέλος της ανισότητας και έχουμε:
x(1 − x)(x 2 + x + 1) ≤ (x − 1)f (x) ≤ −3(x − 1) έπειτα για x ≠ 1 διαιρούμε με το x − 1 οπότε
• ( )
Αν x > 1 έχουμε: − x x 2 + x + 1 ≤ f ( x ) ≤ −3 .
Είναι lim[
+
x →1
( )
− x x 2 + x + 1 ] =lim+ ( −3) =−3 ,
x →1
οπότε από το κριτήριο παρεμβολής έχουμε lim+ f ( x ) = −3 .

x →1
• ( )
Αν x < 1 έχουμε: − x x 2 + x + 1 ≥ f ( x ) ≥ −3 .
Είναι lim[
−
x →1
( )
− x x 2 + x + 1 ] =lim− ( −3) =−3 ,
x →1
οπότε από το κριτήριο παρεμβολής έχουμε lim− f ( x ) = −3 .

x →1
Άρα lim f ( x ) = f (1) = −3 διότι η f είναι συνεχής στο x 0 = 1 .

x →1
• "Εγκλωβίζουμε" την δοσμένη συνάρτηση ανάμεσα σε 2 άλλες που έχουν ίδιο όριο και
κάνουμε χρήση του κριτηρίου παρεμβολής.
• Υπολογίζουμε το όριο αυτής.

x 2 − 5f (x) − 16
Αν η συνάρτηση f :  →  είναι συνεχής στο  και lim = 5 να βρείτε την τιμή
x →9 x −3
της f στο 9.
Λύση
x 2 − 5f (x) − 16
=
Θέτουμε g(x) , x ≠ 9 οπότε lim g ( x ) = 5 .
x −3 x →9
Έχουμε
g(x) =
x 2 − 5f (x) − 16
x −3
⇔ g(x) ( )
x − 3 = x 2 − 5f (x) − 16 ⇔ f (x) =
5
(
1 2
x − 16 − g(x) ( x −3 ))
Παίρνοντας τα όρια στην τελευταία σχέση λαμβάνουμε:
1
lim f ( x =
) (81 − 16 − 5·0=) 13 .
x →9 5
Δηλαδή lim f ( x ) = 13 και επειδή η f είναι συνεχής στο  θα ισχύει f ( 9 ) = 13 .

x →9
• Ως βοηθητική συνάρτηση θέτουμε τη συνάρτηση της οποίας γνωρίζουμε το όριο. Η

σχέση αυτή περιέχει την f ( x ) , της οποίας ζητάμε το όριο.
• Λύνουμε ως προς f ( x ) και παίρνουμε τα όρια.

Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις συναρτήσεις:
 ηµ ( ηµx )
 , x≠0
α. f ( x ) = 3ηµ ( x + 1) + x + 2 β. g ( x ) = 
3 2
2x
 x=0
 1,
Λύση
α. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f είναι το D f =  .

Θεωρούμε τις συνεχείς στο  συναρτήσεις:
f1 ( x ) = 3x 3 ,
f 2 ( x ) = ηµx ,
f 3 ( x )= x + 1 και f 4 ( x=
) x2 + 2 .
( )
Τότε η συνάρτηση f1  ( f 2  f 3 ) ( x ) = 3ηµ ( x + 1) είναι συνεχής για κάθε x ∈  ως σύνθεση
3
συνεχών συναρτήσεων.
Επειδή f ( x ) ( f1  ( f 2  f 3 ) ) ( x ) + f 4 ( x ) συμπεραίνουμε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής στο

=
 ως άθροισμα συνεχών συναρτήσεων.
β. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης g είναι το Dg =  .
Η συνάρτηση g είναι συνεχής για κάθε x ≠ 0 ως πηλίκο των συνεχών συναρτήσεων

g1 ( x ) = ηµ ( ηµx ) και g 2 ( x ) = 2x . Η συνάρτηση g1 (x) = ηµ ( ηµx ) είναι συνεχής ως σύνθεση
των συνεχών συναρτήσεων y = ηµu και u = ηµx .
Θα εξετάσουμε τη συνέχεια στο x 0 = 0 . Έχουμε:
ηµ ( ηµx )  ηµ ( ηµx ) ηµx 

• lim g ( x ) lim
= = lim  ⋅  (1)
x →0 x →0 2x x →0
 ηµ x 2x 
ηµ ( ηµx )
 Για το lim θέτουμε u = ηµx . Τότε: lim= u lim ηµ=x 0 , Δηλαδή όταν
x →0 ηµx x →0 x →0
x → 0 , τότε u → 0 οπότε:
ηµ ( ηµx ) ηµu
lim = lim = 1.
x →0 ηµx u → 0 u

ηµx 1 ηµx 1 1
 Επίσης: lim = ⋅ lim = ⋅1 =
x →0 2x 2 x → 0 x 2 2
1 1
Τότε από τη σχέση (1) έχουμε: lim g ( x ) =1 ⋅ =
x →0 2 2
• Είναι: g ( 0 ) = 1 .
Επειδή lim g ( x ) ≠ g ( 0 ) , η συνάρτηση g δεν είναι συνεχής στο x 0 = 0 .

x →0
Άρα η συνάρτηση g είναι συνεχής στο ( −∞, 0 ) ∪ ( 0, +∞ ) και δεν είναι συνεχής στο x 0 = 0 .
α. Στη περίπτωση που η συνάρτηση f δεν είναι πολλαπλού τύπου, βρίσκουμε το πεδίο
ορισμού Df και ελέγχουμε αν η συνάρτηση προκύπτει από πράξεις μεταξύ συνεχών
συναρτήσεων για κάθε x ∈ D f .
β. Στη περίπτωση που υπάρχει x 0 εκατέρωθεν του οποίου αλλάζει ο τύπος της
συνάρτησης f , εργαζόμαστε ως εξής:
• Σε κάθε διάστημα με ανοικτό άκρο το x 0 ελέγχουμε αν η συνάρτηση προκύπτει από

πράξεις μεταξύ συνεχών συναρτήσεων.
• Ερευνούμε τη συνέχεια στο x 0 με τη βοήθεια του ορισμού.
Βρίσκουμε το lim f ( x ) και το f ( x 0 ) .

x →x0
 Αν lim f ( x ) = f ( x 0 ) η f είναι συνεχής στο x 0 .

x →x0
 Αν δεν υπάρχει το lim f ( x ) , ή lim f ( x ) = ±∞ , ή lim f ( x ) ≠ f ( x 0 ) τότε η f δεν

x →x0 x →x0 x →x0
είναι συνεχής στο x 0 .
10

 x2 + κ − λ
 , x<2
Να βρείτε τους κ, λ ∈  ώστε η συνάρτηση f (x) =  x−2 να είναι συνεχής.
 x 2 − ( κ + λ ) x, x≥2

Λύση
Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f είναι το D f =  .
Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο ( −∞, 2 ) ως ρητή και στο ( 2, +∞ ) ως πολυωνυμική για κάθε
κ, λ ∈  .
Αφού η f είναι συνεχής στο  θα πρέπει να είναι συνεχής και στο x 0 = 2.
=
Δηλαδή θα πρέπει: lim−
f ( x ) lim
= +
f ( x ) f ( 2) (1)
x →2 x →2
Έχουμε:
x2 + κ − λ  1 
• =
lim f ( x ) lim− = lim− ( x 2 + κ − λ ) ⋅ (2).
x →2−
x →2 x−2 x → 2  x − 2 
( )
1
Επειδή lim− x 2 + κ − λ = 4 + κ − λ και lim− = −∞ , αφού lim− ( x − 2 ) =
0 και
x →2 x →2 x−2 x →2
x < 2 ⇔ x − 2 < 0.
 Αν 4 + κ − λ < 0, τότε lim− f ( x ) = +∞.

x →2
 Αν 4 + κ − λ > 0, τότε lim− f ( x ) = −∞.

x →2
Άρα δεν υπάρχει το όριο της f στο x 0 = 2− .
Επομένως για να υπάρχει στο  το lim− f ( x ) , πρέπει:

x →2
4 + κ − λ = 0 ⇔ κ − λ = −4 (3)
x2 − 4
Τότε: lim− f ( =
x ) lim− = lim ( x + =
2) 4 .
x →2 x →2 x − 2 x → 2−
• lim+ f ( x ) = lim+  x 2 − ( κ + λ ) x  = 4 − 2 ( κ + λ ) .
x →2 x →2
• f ( 2 ) = 22 − ( κ + λ ) ⋅ 2 = 4 − 2 ( κ + λ ) .
11

Από την (1) έχουμε: 4 = 4 − 2 ( κ + λ ) ⇔ κ + λ = 0 (4)
Από το σύστημα των σχέσεων (3) και (4) βρίσκουμε: κ = −2 και λ =2 . Αφού η f είναι
συνεχής στο  − {2} για κάθε κ, λ ∈  και συνεχής στο 2 για κ = −2 και λ =2 ,
συμπεραίνουμε ότι η f είναι συνεχής για κ = −2 και λ =2 .
Αν μια συνάρτηση f είναι συνεχής στο σημείο x 0 εκατέρωθεν του οποίου αλλάζει ο τύπος της,
τότε τα όρια lim− f ( x ) , lim+ f ( x ) είναι πραγματικοί αριθμοί και ισχύει:
x →x0 x →x0
=
lim f ( x ) lim
= f ( x ) f ( x0 ) .
x → x 0− +
x →x0
12

ΘΕΜΑ Γ
Δίδεται η συνάρτηση f :  →  με την ιδιότητα f ( x + y )= f ( x ) + f ( y ) (1) για κάθε x, y ∈  .
1. Να βρείτε την τιμή f ( 0 ) .
2. Αν η f είναι συνεχής στο 0, να αποδείξετε ότι είναι συνεχής στο  .
Λύση
• Αφού η σχέση (1) ισχύει για κάθε x, y ∈  , θα ισχύει και για x= y= 0 , οπότε
f ( 0) = f ( 0) + f ( 0) ⇔ f ( 0) = 0 .
• Για να αποδείξουμε ότι η f είναι συνεχής στο  αρκεί να αποδείξουμε ότι είναι
συνεχής στο τυχαίο σημείο x 0 ∈  . Επειδή η f είναι συνεχής στο 0 θα ισχύει
( x ) f=
lim f =
x →0
( 0) 0 .
x x 0 + t οπότε αν x → x 0 τότε t → 0 .
Κάνουμε τον μετασχηματισμό =
Άρα lim f ( x=
) lim f ( x0 + =
t ) lim f ( x 0 ) + f ( t =
) f ( x 0 ) + lim f (=
t ) f ( x 0 ) που είναι
x →x0 t →0 t →0 t →0
και το ζητούμενο.
Αποδεικνύουμε ότι η συνάρτηση είναι συνεχής σε τυχαίο σημείο x 0 ∈  κάνοντας χρήση των
παρακάτω σχέσεων:
• lim f ( x ) = f ( x 0 ) ή
x →x0
• lim f ( x ) − f ( x 0 )  =
0ή
x →x0
• lim f ( x 0 + h ) =
f ( x 0 ) ή lim f ( x 0 +=
κ·h ) f ( x 0 ) , κ ≠ 0 ή
h →0 h →0
• f ( x 0 ·h ) f ( x 0 ) , x 0 ≠ 0 .
lim=
h →1
13

Έστω συνάρτηση f συνεχής στο x 0 = 0 και τέτοια ώστε:
x ⋅f (x)
− ηµ ( x + x 2 ) ≤ x 4 για κάθε x ∈  . Να βρείτε την τιμή f ( 0 ) .
2 + συνx
Λύση
Για κάθε x ∈  έχουμε:
x ⋅f (x) x ⋅f (x)
− ηµ ( x + x 2 ) ≤ x 4 ⇔ − x 4 ≤ − ηµ ( x + x 2 ) ≤ x 4 ⇔
2 + συνx 2 + συνx
x ⋅f (x)
− x 4 + ηµ ( x + x 2 ) ≤ ≤ x 4 + ηµ ( x + x 2 ) .
2 + συνx
Επειδή 2 + συνx > 0 αφού −1 ≤ συνx ≤ 1 για κάθε x ∈  , από την παραπάνω σχέση έχουμε:
( 2 + συνx )  − x 4 + ηµ ( x + x 2 ) ≤ x ⋅ f ( x ) ≤ ( 2 + συνx )  x 4 + ηµ ( x + x 2 ) (1)
• Για κάθε x > 0 από την (1) έχουμε:
 ηµ ( x + x 2 )   ηµ ( x + x 2 ) 
( 2 + συν x )  − x 3
+  ≤ f ( ) (
x ≤ 2 + συν x )  x 3
+ 
 x   x 
 ηµ ( x + x 2 ) 
Όμως: lim+ ( 2 + συνx )  − x + 3
=
x →0
 x 
  ηµ ( x + x 2 ) x + x 2  
lim ( 2 + συνx )  − x +
3
⋅  =
x → 0+   x + x2 x 
  
  ηµ ( x + x 2 ) 
lim+ ( 2 + συνx )  − x +
3
⋅ (1 + x )  =
x →0   x + x2 
   
( 2 + 1)( 0 + 1⋅1) =3 .
ηµ ( x + x 2 )
(Για το lim+
x+x
x →0
2
x →0 x →0
(
u. τότε lim+ u= lim+ x + x 2= 0 , δηλαδή
θέτουμε x + x 2 = )
όταν x → 0 τότε u → 0 , αφού για κάθε x > 0 είναι u > 0 , οπότε:
+ +
14

ηµ ( x + x 2 ) ηµu
lim = =
lim 1)
x → 0+ x+x 2
u → 0 +
u
 ηµ ( x + x 2 ) 
Επίσης: lim+ ( 2 + συνx )  x +
3
=
x →0
 x 
  ηµ ( x + x 2 ) x + x 2  
lim ( 2 + συνx )  x +
3
⋅  =
x → 0+   x + x2 x 
  
  ηµ ( x + x 2 ) 
lim+ ( 2 + συνx )  x +
3
⋅ (1 + x )  =
x →0   x + x2 
  
( 2 + 1)( 0 + 1⋅1) =3 .
Συνεπώς, από το κριτήριο παρεμβολής, έχουμε: lim+ f ( x ) = 3 .

x →0
• Για κάθε x < 0 από την (1) έχουμε:
 ηµ ( x + x 2 )   ηµ ( x + x 2 ) 
( 2 + συνx )  − x +
3
 ≥ f ( x ) ≥ ( 2 + συνx )  x +
3

 x   x 
Εργαζόμενοι ως ανωτέρω έχουμε: lim− f ( x ) = 3 .

x →0
=
Επομένως, αφού lim−
f ( x ) lim
= +
f ( x ) 3 , έχουμε lim f ( x ) = 3 και επειδή η συνάρτηση f
x →0 x →0 x →0
είναι συνεχής στο x 0 = 0 , συμπεραίνουμε ότι f ( 0 ) = 3 .
Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο x 0 , τότε ισχύει: lim f ( x ) = f ( x 0 ) . Επομένως, για να

x →x0
βρούμε την αριθμητική τιμή f ( x 0 ) αρκεί να βρούμε το lim f ( x ) .

x →x0
15

Έστω συνάρτηση f :  → * η οποία είναι συνεχής στο σημείο x1 = 0 και τέτοια ώστε:
f ( x − 3y ) = f ( x ) ⋅ f ( 3y ) (*) για κάθε x, y ∈ 
α. Να βρείτε την τιμή f ( 0 ) .
β. Να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο  .
Λύση
α. Για x= y= 0 από τη δοθείσα σχέση έχουμε:
f (=
0 ) f 2 ( 0 ) ⇔ f ( 0 ) ⋅ 1 − f ( 0=
)  0 .
Επειδή f ( x ) ≠ 0 για κάθε x ∈  , είναι: 1 − f ( 0 ) =

0 ⇔ f ( 0) =
1.
β. Αφού η f είναι συνεχής x1 = 0 , έχουμε: lim f ( x ) =

f ( 0 ) ⇔ lim f ( x ) =
1. (1)
x →0 x →0
Για να είναι η f συνεχής στο  , αρκεί να δείξουμε ότι η f είναι συνεχής στο τυχαίο
x 0 ∈  , δηλαδή ότι ισχύει lim f ( x ) = f ( x 0 ) .

x →x0
x x 0 − 3h . Όταν x → x 0 έχουμε h → 0 , οπότε:

Θέτουμε =
=
x x 0 −3h (*)
lim f ( x ) = lim f ( x 0 − 3h )= lim f ( x 0 ) ⋅ f ( 3h ) = f ( x 0 ) ⋅ lim f ( 3h ) . (2)
x →x0 h →0 h →0 h →0
Για το lim f ( 3h ) θέτουμε 3h = u . Όταν h → 0 έχουμε και u → 0, οπότε:

h →o
(1)
f ( 3h ) lim
lim= = f ( u ) 1.
h →0 u →0
Τότε από την (2) βρίσκουμε: lim f ( x ) = f ( x 0 ) . Άρα η f είναι συνεχής στο  .
x →x0
Αν έχουμε μια συναρτησιακή σχέση της μορφής f ( x ± λy ) = , για να βρούμε το

lim f ( x ) θέτουμε x= x 0 ± λh και έχουμε: lim
= f ( x ) lim f ( x=
0 ± λh )  , ώστε να
x →x0 x →x0 h →0
μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη συναρτησιακή σχέση.
16

Έστω συνάρτηση f : ( 0, +∞ ) →  η οποία είναι συνεχής στο σημείο x1 = α και τέτοια ώστε:
f ( x ⋅ y )= f ( x ) + f ( y ) + 2 (*) για κάθε x, y ∈ ( 0, +∞ ) .
α. Να βρείτε την τιμή f (1) .
β. Να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο 1.
γ. Να αποδείξετε ότι η f είναι συνεχής στο ( 0, +∞ ) .
Λύση
α. Για x= y= 1 από τη δοθείσα σχέση έχουμε: f (1) =f (1) + f (1) + 2 ⇔ f (1) =−2 . (1)
β. Επειδή η f είναι συνεχής στο α, έχουμε: lim f ( x=

) f (α) (2). Θέτουμε x = α ⋅ h . Όταν
x →α
x → α έχουμε h → 1 , οπότε έχουμε:

x =αh (*)
f (α) = lim f (x) = lim f (α ⋅ h) = lim [ f (α) + f (h) + 2] = f (α) + lim f (h) + 2
x →α h →1 h →1 h →1
(1)
Άρα f (α) = f (α) + lim f (h) + 2 . Οπότε lim f (h) =−2 ⇔ lim f (h) =f (1) (3)
h →1 h →1 h →1
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι lim f ( x ) = f (1) , δηλαδή ότι η f είναι συνεχής στο 1.
x →1
γ. Έστω τυχαίο x 0 ∈ ( 0, +∞ ) .
Θα αποδείξουμε ότι η f είναι συνεχής στο x 0 , δηλαδή ότι lim f ( x ) = f ( x 0 ) .

x →x0
Θέτουμε =
x x 0 ⋅ h . Όταν x → x 0 έχουμε h → 1 οπότε:
x = x0h (*)
(x)
lim f=
x →x0
lim f ( x=
h →1
0 ⋅h) lim f ( x 0 ) + f ( h )=
h →1
+ 2 
( 3) (1)
f ( x 0 ) + lim f ( h ) +=
2 f ( x 0 ) + f (1) +=
2 f ( x0 ) .
h →1
Άρα η f είναι συνεχής στο ( 0, +∞ ) .
17

Αν έχουμε μια συναρτησιακή σχέση της μορφής f ( x ⋅ y ) =

 , για να βρούμε το lim f ( x )
x →x0
θέτουμε = ( x ) lim f ( x 0=
x x 0 ⋅ h και έχουμε: lim f=
x →x0 h →1
⋅ h )  , ώστε να
μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη συναρτησιακή σχέση.
18

f (x) − 2 x
Έστω συνάρτηση f συνεχής στο x 0 = 1 και τέτοια ώστε: lim = 2.
x →1 x + 3 − f (1)
α. Να βρείτε την τιμή f (1) .
f (x) − f (1)
β. Να βρείτε το lim .
x →1 x −1
Λύση
f (x) − 2 x
α. Θέτουμε g(x) =
x + 3 − f (1)
Oπότε lim g ( x ) = 2 και f (x)

= 2 x +  x + 3 − f (1)  g(x) .
x →1  
Παίρνοντας όρια έχουμε:
( )
lim f ( x ) = lim 2 x +  x + 3 − f (1)  g ( x ) = 2 + ( 2 − f (1) ) ⋅ 2 = 6 − 2f (1) . (1)
x →1 x →1
Επειδή η f είναι συνεχής στο x 0 = 1 , έχουμε lim f ( x ) = f (1) .

x →1
Επομένως από την (1) έχουμε: f (1) =
6 − 2f (1) ⇔ 3f (1) =⇔
6 f (1) =
2.
= 2 x+
β. Αφού f (1) = 2 , έχουμε: f (x) ( )
x + 3 − 2 g(x) . (2)
=
Άρα: lim
f (x) − f (1) (2)
=
lim
2 x + x + 3 − 2 g(x) − 2 ( )
x →1 x −1 x →1 x −1
lim 
(
 2 x −1
+
)
x +3 −2

⋅g(x) =

x →1  x −1 x −1 
 

( ) − 1 + ( x + 3 ) − 2 ⋅ g ( x ) =
2 2
2
x
lim  2 ⋅
x →1 
 (
x − 1) ( x + 1) ( x − 1) ( x + 3 + 2 ) 
 1 1  1 1 3
lim  2 ⋅ + ⋅ g ( x ) = 2 ⋅ + ⋅ 2 =
x →1
 x +1 x +3 +2  2 4 2
19

Ως βοηθητική συνάρτηση θέτουμε τη συνάρτηση της οποίας γνωρίζουμε το όριο.

Η σχέση αυτή περιέχει την f ( x ) και λύνουμε ως προς f ( x ) . Κατόπιν βρίσκουμε το lim f ( x )
x →x0
με βάση τις ιδιότητες των ορίων.
Ημερομηνία τροποποίησης: 25/8/2011
20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ - ΟΡΙΟ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 8: ΘΕΩΡΗΜΑ BOLZANO - ΠΡΟΣΗΜΟ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ - ΘΕΩΡΗΜΑ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ
ΤΙΜΩΝ - ΘΕΩΡΗΜΑ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΕΛΑΧΙΣΤΗΣ ΤΙΜΗΣ - ΣΥΝΟΛΟ ΤΙΜΩΝ ΣΥΝΕΧΟΥΣ
ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ
[Ενότητα Βασικά Θεωρήματα του κεφ.1.8 Μέρος Β΄ του σχολικού βιβλίου].
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Β
2x − 1
0≤x≤2
Δίνεται η συνάρτηση f (x) =  αν . Να εξετάσετε αν ικανοποιούνται οι
 x − 2 2
2 < x ≤ 3
προϋποθέσεις του θεωρήματος Bolzano στο διάστημα [0,3] .
Λύση
Ο πρώτος κλάδος είναι συνεχής συνάρτηση στο πεδίο ορισμού της ως πολυωνυμική
συνάρτηση. Ομοίως και ο δεύτερος κλάδος.
Πρέπει να ελέγξουμε αν η f είναι συνεχής στο σημείο που αλλάζει μορφή δηλαδή στο x 0 = 2 .
Παρατηρούμε ότι lim− f=

(x) lim− (2x= (x) lim+ (x 2 −=
− 1) 3 και lim+ f = 2) 2 δηλαδή η f δεν
x →2 x →2 x →2 x →2
είναι συνεχής στο x 0 = 2 . Άρα η συνάρτηση f δεν είναι συνεχής στο [0,3] . Συνεπώς δεν
μπορούμε να εφαρμόσουμε το θεώρημα Bolzano παρόλο που ο πρώτος κλάδος έχει ρίζα την
1
x0 = .
2

 x 2 + x + 1 −1 ≤ x ≤ 0
Δίνεται η συνάρτηση f (x) =  3 αν . Να εξετάσετε αν ικανοποιούνται οι
 x − 4x + 1 0 < x ≤1
προϋποθέσεις του θεωρήματος Bolzano στο διάστημα [−1,1] .
Λύση
Πρέπει να ελέγξουμε αν η f είναι συνεχής στο σημείο που αλλάζει μορφή δηλαδή στο x 0 = 0 .
Παρατηρούμε ότι lim− f=

(x) lim− (x 2 + x=
+ 1) 1 και lim+ f=
(x) lim+ (x 3 − 4x =
+ 1) 1 ,δηλαδή
x →0 x →0 x →0 x →0
lim f (x)= lim+ f (x)= 1= f (0) , δηλαδή η f είναι συνεχής στο x 0 = 0 . Άρα η συνάρτηση f
x → 0− x →0
είναι συνεχής στο [−1,1] .
Επειδή f (−1) =1 > 0 και f (1) =−2 < 0 προκύπτει ότι f (1) ⋅ f (−1) < 0 .
Συνεπώς ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις του θεωρήματος Bolzano στο διάστημα [−1,1] .
• Εξετάζουμε αν η συνάρτηση είναι συνεχής στο δοθέν διάστημα.
• Αν έχει πολλούς κλάδους η συνάρτηση f εξετάζουμε επιπλέον τη συνέχεια της f στα

σημεία που αλλάζει μορφή.
• Διαπιστώνουμε αν οι τιμές f (α) , f (β) είναι ετερόσημες.
• Συμπεραίνουμε ότι υπάρχει ρίζα στο διάστημα που μας δίνεται.

Να αποδείξετε ότι η εξίσωση ln x =− x + 6 έχει τουλάχιστον μία ρίζα στο διάστημα (1, e) .
6
Λύση
) ln x 6 + x − 6, x ∈ [1, e] . Τότε
Θεωρούμε τη συνάρτηση f ( x=
• Η f είναι συνεχής στο [1, e ] ως άθροισμα συνεχών συναρτήσεων .
• f (1) =ln16 + 1 − 6 =−5 < 0 και f ( e ) = ln e6 + e − 6 = 6 ln e + e − 6 = 6 + e − 6 = e > 0 δηλαδή

έχουμε f (1) f ( e ) =−5e < 0 .
Επομένως, σύμφωνα με το Θεώρημα Bolzano υπάρχει ένα, τουλάχιστον x0 ∈ (1, e ) τέτοιο,
ώστε f ( x0 ) = 0 , οπότε ln x0 + x0 − 6 =0 ⇔ ln x0 =− x0 + 6 .
6 6
Άρα η εξίσωση ln x =− x + 6 έχει τουλάχιστον μια ρίζα στο διάστημα (1, e )

6
• Κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών εφόσον απαιτείται.
• Μεταφέρουμε όλους τους όρους στο πρώτο μέλος της εξίσωσης.
• Θεωρούμε το πρώτο μέλος της εξίσωσης ως συνάρτηση f .
• Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bolzano στο [α, β] .
Προσοχή: ΜΗ ΞΕΧΝΑΤΕ ότι η έκφραση «ρίζα της εξίσωσης f (x) = 0 » είναι ισοδύναμη με την
έκφραση «ρίζα της συνάρτησης f ».

Αν α ∈ ∗+ να δείξετε ότι η εξίσωση αηµx + π = x έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο (0, α + π] .
Λύση
Από τη δοθείσα εξίσωση λαμβάνουμε ισοδύναμα
αηµx + π= x ⇔ αηµx + π − x= 0 . Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x) = αηµx + π − x ορισμένη και

συνεχή στο  άρα και στο [0, α + π] .
Παρατηρούμε ότι f (0) = π > 0 και

f (α + π) = αηµ(α + π) + π − α − π ⇔ f (α + π) = α[ηµ(α + π) − 1]
Αρχικά έχουμε από τα δεδομένα ότι α > 0 .
Διακρίνουμε τώρα τις εξής περιπτώσεις:
i. Αν ηµ(α + π) = 1 θα είναι f (α + π) = 0 δηλαδή ρίζα της εξίσωσης f (x) = 0 θα είναι το

α+π.
ii. Αν ηµ(α + π) ≠ 1 τότε ηµ(α + π) < 1 ⇔ ηµ(α + π) − 1 < 0

οπότε f (α + π) = α[ηµ(α + π) − 1] < 0 και f (α + π) ⋅ f (0) < 0 . Άρα σύμφωνα με το θεώρημα
Bolzano η εξίσωση f (x) = 0 θα έχει ένα τουλάχιστον μία ρίζα στο (0, α + π) .
Από τις περιπτώσεις (i), (ii) συμπεραίνουμε ότι η f (x) = 0 έχει ένα τουλάχιστον μία ρίζα στο
(0, α + π] .
Ως γνωστόν το θεώρημα του Bolzano εφαρμόζεται σε κλειστό διάστημα [ a, β ] ενώ το

συμπέρασμα του στο αντίστοιχο ανοικτό διάστημα. Έτσι λοιπόν όταν η ρίζα, μιας συνεχούς
συνάρτησης f στο [ a, β ] , μας ζητηθεί στο κλειστό διάστημα [ a, β ] ή στα ημιανοικτά
διαστήματα [ a, β ) ή ( a, β ] , θα έχουμε και μηδενισμό του γινομένου στη δεύτερη συνθήκη
του θεωρήματος, δηλαδή f (a ) f ( β ) ≤ 0 , συνεπώς θα υπάρχει ένα τουλάχιστον x0 ∈ [ a, β ] ή
ένα τουλάχιστον x0 ∈ [ a, β ) ή ένα τουλάχιστον x0 ∈ ( a, β ] τέτοιο, ώστε f ( x0 ) = 0 , διότι :
• Αν f (a ) f ( β ) < 0 , τότε θα υπάρχει ένα τουλάχιστον x0 ∈ ( a, β ) τέτοιο, ώστε

f ( x0 ) = 0 .
• Αν f (a ) f ( β ) = 0 , τότε x0 = a ή x0 = β .

Να δείξετε ότι η εξίσωση x + x = x + 5 έχει τουλάχιστον μία ρίζα στο  .

3 2
Λύση
Η δοθείσα εξίσωση ισοδύναμα γράφεται: x + x = x + 5 ⇔ x − x + x − 5 = 0 .

3 2 3 2
Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x) = x 3 − x 2 + x − 5 ορισμένη στο  και συνεχή σε αυτό ως

πολυωνυμική.
Παρατηρούμε ότι f (2)= 1 > 0 και f (0) =−5 < 0 . Άρα ισχύει f (2) ⋅ f (0) < 0 .
Συνεπώς ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις του θεωρήματος Bolzano στο διάστημα [0, 2] .
Οπότε προκύπτει ότι υπάρχει τουλάχιστον μία ρίζα της f (x) = x 3 − x 2 + x − 5 στο (0, 2) .
Δηλαδή η εξίσωση x + x = x + 5 έχει τουλάχιστον μία ρίζα στο διάστημα (0, 2) .

3 2
Αν προσέξουμε όμως διαπιστώνουμε ότι ακριβώς στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε αν

πάρουμε το [1, 2] .
Ως τελικό συμπέρασμα μπορούμε να πούμε ότι και οι δύο λύσεις είναι σωστές.
Ελέγχουμε με δοκιμές ποιο μπορεί να είναι το κατάλληλο διάστημα [α, β] στο οποίο να
ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις του θεωρήματος Bolzano.

Να αποδείξετε ότι η εξίσωση 3x − 9x + 1 =

3
0 έχει ακριβώς δύο ρίζες στο (0, 2) .
Λύση
Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x) = 3x 3 − 9x + 1 ορισμένη στο  και συνεχή σε αυτό ως

πολυωνυμική άρα και στο [0, 2] .
Διαχωρίζουμε το δοθέν διάστημα στα υποδιαστήματα [0,1], [1, 2] και παρατηρούμε ότι:
f (0) = 0 + 0 + 1 = 1 > 0
f (1) =3 − 9 + 1 =−5 < 0
f (2) = 24 − 18 + 1 = 7 > 0
• Για το διάστημα [0,1] έχουμε f (0) ⋅ f (1) < 0 . Συνεπώς ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις
του θεωρήματος Bolzano στο διάστημα [0,1] άρα υπάρχει τουλάχιστον μία ρίζα στο
(0,1) .
• Επίσης για το διάστημα [1, 2] έχουμε f (1) ⋅ f (2) < 0 . Συνεπώς ικανοποιούνται οι
προϋποθέσεις του θεωρήματος Bolzano στο διάστημα [1, 2] , άρα υπάρχει τουλάχιστον
μία ρίζα στο (1, 2) .
Συνεπώς η εξίσωση 3x − 9x + 1 =
3
0 έχει τουλάχιστον μία ρίζα στο (0,1) και τουλάχιστον μία
ρίζα στο (1, 2) .
Θα εξετάσουμε τη μονοτονία της f σε καθένα από τα διαστήματα αυτά. Δημιουργούμε το

πηλίκο των διαφορών:
f (x1 ) − f (x 2 ) (3x13 − 9x1 + 1) − (3x 32 − 9x 2 + 1) (3x13 − 3x 32 ) − 9(x1 − x 2 )

=λ = = =
x1 − x 2 x1 − x 2 x1 − x 2
(x1 − x 2 )[3(x12 + x1x 2 + x 22 ) − 9]

= = 3(x12 + x1x 2 + x 22 ) − 9
x1 − x 2
• Για το (0,1) : Έστω x1 ≠ x 2 με x1 , x 2 ∈ (0,1) δηλαδή 0 < x1 < 1 και 0 < x 2 < 1 τότε
0 < x12 < 1 , 0 < x 22 < 1 και 0 < x1 ⋅ x 2 < 1 οπότε
0 < x12 + x1x 2 + x 22 < 3 ⇔ 3(x12 + x1x 2 + x 22 ) < 9 ⇔ 3(x12 + x1x 2 + x 22 ) − 9 < 0 άρα λ < 0 και
η f γνησίως φθίνουσα.

• Για το (1, 2) : Έστω x1 ≠ x 2 με x1 , x 2 ∈ (1, 2) δηλαδή 1 < x1 < 2 και 1 < x 2 < 2 τότε
1 < x12 < 4 , 1 < x 22 < 4 και 1 < x1 ⋅ x 2 < 4 οπότε
3 < x12 + x1x 2 + x 22 < 12 ⇔ 9 < 3(x12 + x1x 2 + x 22 ) ⇔ 3(x12 + x1x 2 + x 22 ) − 9 > 0 άρα λ > 0 και
η f γνησίως αύξουσα.
Τελικά οι 2 ρίζες της εξίσωσης στο [0, 2] είναι μοναδικές.
Να υπενθυμίσουμε ότι:
f (x1 ) − f (x 2 )
=
1. Αν λ > 0 συμπεραίνουμε ότι οι όροι του κλάσματος x1 − x 2 και
x1 − x 2
f (x1 ) − f (x 2 ) είναι ομόσημοι.
Δηλαδή αν x1 − x 2 < 0 τότε f (x1 ) − f (x 2 ) < 0
Άρα x1 < x 2 ⇒ f (x1 ) < f (x 2 )
Συνεπώς η f είναι γνησίως αύξουσα
f (x1 ) − f (x 2 )
=
2. Αν λ < 0 συμπεραίνουμε ότι οι όροι του κλάσματος x1 − x 2 και
x1 − x 2
f (x1 ) − f (x 2 ) είναι ετερόσημοι.
Δηλαδή αν x1 − x 2 < 0 τότε f (x1 ) − f (x 2 ) > 0
Άρα x1 < x 2 ⇒ f (x1 ) > f (x 2 )
Συνεπώς η f είναι γνησίως φθίνουσα.
• Δημιουργούμε την f κατά τα γνωστά.
• Αποδεικνύουμε την ύπαρξη τουλάχιστον μίας ρίζας με το θεώρημα Bolzano.
• Αποδεικνύουμε ότι η f είναι γνησίως μονότονη, άρα και 1-1. Συνεπώς η ρίζα θα είναι
μοναδική.
• Στην περίπτωση που πρέπει να αποδείξουμε την ύπαρξη ακριβώς δύο ριζών στο (α, β)
διαχωρίζουμε το δοθέν διάστημα σε δύο υποδιαστήματα και αποδεικνύουμε την ύπαρξη
ακριβώς μίας ρίζας σε καθένα από αυτά.

x2 + 2 x4 + 4
Να αποδείξετε ότι η εξίσωση = έχει τουλάχιστον μία ρίζα στο διάστημα
x−2 3− x
(2,3) .
Λύση
Η εξίσωση έχει νόημα για x − 2 ≠ 0 και 3 − x ≠ 0 ή για x ≠ 2 και x ≠ 3 .
Παρατηρούμε σε αυτή την άσκηση ότι αν μεταφέρουμε όλους τους όρους στο πρώτο μέλος και
το πρώτο μέλος το θεωρήσουμε ως συνάρτηση του x, τότε δεν μπορούμε να πάρουμε τις
ακραίες τιμές 2 και 3 διότι τις έχουμε εξαιρέσει.
Για να αποφύγουμε αυτό το «σκόπελο» κάνουμε απαλοιφή παρονομαστών και μεταφέρουμε

όλους τους όρους στο 1ο μέλος δηλαδή:
(x 4 + 4)(x − 2) =(x 2 + 2)(3 − x) ⇔ (x 4 + 4)(x − 2) + (x 2 + 2)(x − 3) =0
Θεωρούμε τώρα την f (x) =(x 4 + 4)(x − 2) + (x 2 + 2)(x − 3) ορισμένη στο  και συνεχή σε
αυτό ως πολυωνυμική. Άρα και στο [2,3] .
Παρατηρούμε ότι f (2) =−6 < 0 και f (3)

= 83 > 0 . Άρα ισχύει f (2) ⋅ f (3) < 0 .
Συνεπώς ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις του θεωρήματος Bolzano στο διάστημα [2,3] .
Οπότε προκύπτει ότι υπάρχει τουλάχιστον μία ρίζα της f (x) =(x 4 + 4)(x − 2) + (x 2 + 2)(x − 3)
στο (2,3) .
x2 + 2 x4 + 4
Δηλαδή η εξίσωση = έχει τουλάχιστον μία ρίζα στο διάστημα (2,3) .
x−2 3− x
Η λύση αυτή είναι δεκτή γιατί πληροί τους περιορισμούς.
• Στην περίπτωση που η εξίσωση που μας δίνεται περιέχει παρονομαστές και η συνάρτηση
που θεωρούμε δεν ορίζεται σε κάποιο από τα άκρα του διαστήματος, τότε πρώτα κάνουμε
απαλοιφή παρονομαστών και κατόπιν θεωρούμε τη συνάρτηση f (x) .
• Τελικά αποδεικνύουμε το ζητούμενο κάνοντας χρήση του θεωρήματος Bolzano με την

f (x) .

Να δείξετε ότι οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f (x) =x 4 + 3x 2 + 2 και

−9x 3 − 3x + 1 τέμνονται σε ένα τουλάχιστον σημείο του διαστήματος (−1,1) .
g(x) =
Λύση
Λύνοντας την εξίσωση f (x) = g(x) βρίσκουμε τα κοινά σημεία των Cf , Cg .
Δηλαδή x + 3x + 2 =−9x − 3x + 1 ⇔ x + 9x + 3x + 3x + 1 =0 .
4 2 3 4 3 2
Θεωρούμε τη συνάρτηση h(x) = x 4 + 9x 3 + 3x 2 + 3x + 1 ορισμένη και συνεχή στο  ως

πολυωνυμική. Άρα και στο [−1,1] .
Έχουμε h(−1) =−7 και h(1) = 17 δηλαδή h(−1) ⋅ h(1) < 0 Άρα ισχύει το θεώρημα Bolzano για
την h(x) = x 4 + 9x 3 + 3x 2 + 3x + 1 στο (-1,1). Συνεπώς υπάρχει τουλάχιστον ένα ξ ∈ (−1,1)
τέτοιο ώστε h(ξ) =0 , δηλαδή f (ξ) = g(ξ) .
• Τα σημεία τομής των δύο γραφικών παραστάσεων τα βρίσκουμε από τη λύση της εξίσωσης
f (x) = g(x) .
• Αν μας ζητούν να αποδείξουμε την ύπαρξη ενός τουλάχιστον σημείου τομής των δύο
γραφικών παραστάσεων τότε θεωρούμε τη συνάρτηση h(x) = f (x) − g(x) και εφαρμόζουμε
το θεώρημα Bolzano στο δοθέν διάστημα.

Για κάθε α ∈ (1, 2 ) , να αποδείξετε ότι υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ ∈ ( 0,1) τέτοιο ώστε:
(1 − ξ )(1 − α ) eξ = ( α − 2 ) ξ .
Λύση
Για κάθε α ∈ (1, 2 ) , θα αποδείξουμε ότι η εξίσωση:

(1 − x )(1 − α ) e x = ( α − 2 ) x ⇔ (1 − x )(1 − α ) e x − ( α − 2 ) x = 0 , έχει μια τουλάχιστον ρίζα
ξ ∈ ( 0,1) .
Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x)= (1 − x )(1 − α ) e − ( α − 2 ) x, x ∈  και έχουμε:
x
• Η f είναι συνεχής στο [ 0,1] ως γινόμενο και διαφορά συνεχών συναρτήσεων.
• f ( 0 ) ⋅ f (1) = (1 − α ) ⋅  − ( α − 2 )  = − (1 − α )( α − 2 ) < 0 διότι έχουμε: 1 < α < 2 .
Άρα, σύμφωνα με το θεώρημα Bolzano, υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ ∈ ( 0,1) τέτοιο ώστε:
f ( ξ ) = 0 ⇔ (1 − ξ )(1 − α ) eξ = ( α − 2) ξ .
Εφόσον για μια συνάρτηση f ισχύουν οι προϋποθέσεις του Θ. Bolzano στο [ α, β] , μπορούμε
άμεσα να αποδείξουμε τις εξής ισοδύναμες προτάσεις:
• η εξίσωση f (x) = 0 έχει μια τουλάχιστον ρίζα στο ( α, β ) .
• υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ ( α, β ) τέτοιο ώστε: f ( x 0 ) = 0 .
• η Cf τέμνει τον x ′x σε ένα τουλάχιστον σημείο M ( x 0 , 0 ) με x 0 ∈ ( α, β ) .
10

Έστω συνάρτηση f : [ 0, 6] →  , η οποία είναι συνεχής στο [ 0, 6] με f ( 0 ) = f ( 6 ) .
α. Να βρείτε το πεδίο ορισμού της συνάρτησης g ( x ) = f ( x + 2 ) − f ( x ) και να αποδείξετε

ότι αυτή είναι συνεχής.
β. Να αποδείξετε ότι: g ( 0 ) + g ( 2 ) + g ( 4 ) =
0.
γ. Να αποδείξετε ότι υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ ∈ (0, 4) ώστε: f ( ξ + 2 )= f ( ξ ) .
Λύση
α. Η συνάρτηση f ( x + 2 ) , ως σύνθεση των f ( x ) με D f = [ 0, 6] και της h ( x )= x + 2 με

 x∈R
D h = R, ορίζεται όταν:  ⇔ −2 ≤ x ≤ 4 ⇔ x ∈ [ −2, 4] .
0 ≤ x + 2 ≤ 6
Άρα το πεδίο ορισμού της g είναι: D g = [ −2, 4] ∩ [ 0, 6] =

[0, 4]. Προφανώς η g είναι συνεχής
στο D g αφού προκύπτει από σύνθεση και διαφορά συνεχών συναρτήσεων.
β. Θέτοντας στην g ( x ) = f ( x + 2 ) − f ( x ) διαδοχικά x = 0, x = 2 και x = 4, προκύπτουν οι

σχέσεις:
( 0 ) f ( 2 ) − f ( 0 ) , g=
g= ( 2 ) f ( 4 ) − f ( 2 ) και g=
( 4) f ( 6) − f ( 4).
Προσθέτοντας κατά μέλη τις παραπάνω σχέσεις, έχουμε:
g ( 0 ) + g ( 2 ) + g ( 4 ) = f ( 6 ) − f (0) = 0. (1)
γ. Διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις:
( 0 ) g=
 Η (1) να αληθεύει όταν: g= ( 2 ) g=
( 4 ) 0. Τότε οι αριθμοί 0, 2, 4 είναι λύσεις της
εξίσωσης g ( x ) = 0 .
 Η (1) να αληθεύει όταν δεν είναι και οι τρεις προσθετέοι του πρώτου μέλους μηδέν. Τότε
οι δύο από αυτούς είναι ετερόσημοι.
Έστω g ( 0 ) ⋅ g ( 2 ) < 0. Τότε ισχύει στο [ 0, 2] το Θ. Bolzano για την g ( x ) , αφού ήδη η g
είναι συνεχής στο [ 0, 2] ως συνεχής στο [ 0, 4] . Άρα υπάρχει ένα τουλάχιστον
ξ ∈ ( 0, 2 ) ⊂ ( 0, 4 ) τέτοιο ώστε: g ( ξ ) =0. Όμοια, αν g ( 0 ) ⋅ g ( 4 ) < 0 ή g ( 2 ) ⋅ g ( 4 ) < 0, η
εξίσωση g ( x ) = 0 έχει μία τουλάχιστον λύση στο ( 0, 4 ) ή στο ( 2, 4 ) ⊂ ( 0, 4 ) αντίστοιχα.
11

Τελικά σε κάθε περίπτωση υπάρχει ένα τουλάχιστον ξ ∈ (0, 4) τέτοιο ώστε:
g ( ξ )= 0 ⇔ f ( ξ + 2 )= f ( ξ ) .
Από μια σχέση της μορφής h ( α ) + h ( β ) + h ( γ ) =0 συμπεραίνουμε ότι ή όλοι οι όροι του
αθροίσματος είναι μηδέν, ή οι δύο από αυτούς είναι ετερόσημοι.
12

Να δείξετε ότι η εξίσωση e = 1 − ln x , έχει μοναδική ρίζα.

x
Λύση
= e x + ln x − 1, x ∈ ( 0, +∞ ) .
Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x)
Η f είναι συνεχής ως άθροισμα συνεχών συναρτήσεων.
Η f είναι γνησίως αύξουσα διότι: για οποιαδήποτε x1 , x 2 ∈ ( 0, +∞ ) , με x1 < x 2 ⇒ e x1 < e x 2 και

lnx1 < ln x 2 .
Με πρόσθεση κατά μέλη έχουμε:

e x1 + ln x1 < e x 2 + ln x 2 ⇒ e x1 + ln x1 − 1 < e x 2 + ln x 2 − 1 ⇒ f (x1 ) < f (x 2 ) .
lim f (x) = lim+ ( e x + ln x − 1) = −∞ ,

x → 0+ x →0
γιατί lim+ (e − 1) = 1 − 1 = 0 και lim+ (ln x) = −∞

x
x →0 x →0
lim f (x) = lim ( e x + ln x − 1) = +∞,

x →+∞ x →+∞
γιατί lim e = +∞ και lim (ln x) = +∞ .

x
x →+∞ x →+∞
(
Το σύνολο τιμών της f είναι το lim+ f (x), lim f (x) =
x →0 x →+∞
) ( −∞, +∞ ) =  . Το μηδέν ανήκει στο
σύνολο τιμών, άρα υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ ( 0, +∞ ) τέτοιο ώστε f(x 0 ) = 0 .
Δηλαδή υπάρχει μία τουλάχιστον ρίζα της εξίσωσης f (x) = 0 . Αυτή η ρίζα είναι μοναδική αφού
η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα, άρα και 1 − 1 .
Για να δείξουμε ότι μια εξίσωση της μορφής f (x) = 0 , έχει μία τουλάχιστον ρίζα και δεν
δίνεται το διάστημα που την περιέχει, τότε βρίσκουμε το σύνολο τιμών της. Αν το σύνολο
τιμών της περιέχει το μηδέν τότε υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ D f ώστε f(x 0 ) = 0 . Δηλαδή η
εξίσωση f (x) = 0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα.
Αν επιπλέον η f είναι γνησίως μονότονη τότε η εξίσωση f (x) = 0 έχει μοναδική ρίζα.
13

ΘΕΜΑ Γ
Να βρεθεί το πρόσημο της συνάρτησης g(x) = 2ηµx − 3 στο διάστημα [0, 2π] .
Λύση
Βρίσκουμε τις ρίζες της εξίσωσης 2ημx − 3 =

0 στο διάστημα [0, 2π] .
π 2π
Είναι =
οι x1 = , x2 .
3 3
Τοποθετούμε τις ρίζες και το διάστημα του πεδίου ορισμού της συνάρτησης.
ΔΙΑΣΤΗΜΑ π π 2π 2π
[0, ) ( , ) ( , 2π]
3 3 3 3
Επιλεγμένος x 0 0 π π
2
f (x 0 ) − 3 2− 3 − 3
Πρόσημο - + -
Και βρίσκουμε τα πρόσημα της συνάρτησης όπως φαίνονται στο πίνακα.
Αυτή η διαδικασία λειτουργεί και ως μεθοδολογία.
Εναλλακτική μεθοδολογία είναι και η εξής:
• Βρίσκουμε τις ρίζες της f (x) = 0 .
• Τοποθετούμε στον άξονα χ′χ τα άκρα του πεδίου ορισμού και τις ρίζες.
• Βρίσκουμε ενδεικτικά μία τιμή f (x 0 ) της f.
• Αν f (x 0 ) > 0 θέτουμε στο αντίστοιχο διάστημα το + και στα υπόλοιπα διαστήματα εναλλάξ
- και +. Στην περίπτωση διπλής ρίζας το πρόσημο παραμένει το ίδιο στα διαστήματα δεξιά
και αριστερά από τη ρίζα.
14

Έστω συνάρτηση f ορισμένη και συνεχής στο  με την ιδιότητα f (x) + f (x + 3) =

0 για κάθε
x∈ .
Να αποδείξετε ότι υπάρχει x 0 ∈ [0,3] ώστε να ισχύει f (x

= 0) f (x 0 + 2) .
Λύση
Επειδή οι συναρτήσεις f (x) , g(x)= x + 3 ορίζονται στο σύνολο των πραγματικών αριθμών
= f (x + 3) ορίζεται ομοίως στο  .
άρα και η f (g(x))
Ισχύει f (x) + f (x + 3) =⇔
0 f (x) =−f (x + 3) (1). Από τη σχέση (1) έχουμε: για x = 0 ισχύει
f (0) = −f (3) (2) και για x = 2 ισχύει f (2) = −f (5) (3).
Ψάχνουμε να βρούμε τουλάχιστον ένα x 0 ∈ [0,3] ώστε να ισχύει f (x

= 0) f (x 0 + 2) .
Θεωρούμε τη συνάρτηση h(x) = f (x) − f (x + 2) ορισμένη και συνεχής στο  ως διαφορά

συνεχών συναρτήσεων.
Παρατηρούμε ότι:
h(0) =
f (0) − f (2) =
−f (3) − f (2) λόγω της (2) και h(3) = f (3) − f (5) = f (3) + f (2) λόγω της (3).
Άρα h(0) ⋅ h(3) =

−[f (3) + f (2)]2 ≤ 0 και συμπεραίνουμε ότι αν f (3) + f (2) =
0 τότε
h(0) ⋅ h(3) =
0 οπότε ρίζα της h θα είναι το 0 ή το 3.
Αν f (3) + f (2) ≠ 0 τότε h(0) ⋅ h(3) < 0 οπότε από το θεώρημα Bolzano συμπεραίνουμε ότι
υπάρχει ρίζα της h στο (0,3) .
15

2 e
Δίνεται συνάρτηση f με τύπο f (x)= + ορισμένη στο [2,5] . Να αποδείξετε ότι η
x x −1
εξίσωση 2011 + f (x) =
0 είναι αδύνατη στο [2,5] .
Λύση
Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο [2,5] ως άθροισμα συνεχών συναρτήσεων. Επίσης είναι και
γνησίως φθίνουσα στο [2,5] ως άθροισμα γνησίως φθινουσών συναρτήσεων. (Η συνάρτηση
2 e
και η συνάρτηση είναι γνησίως φθίνουσες. )
x x −1
Θεωρώ τη συνάρτηση g=
( x) 2011 + f ( x) η οποία είναι συνεχής και γνησίως φθίνουσα στο
[2,5] .
2 e
= [2011 +
Άρα το σύνολο τιμών της g θα είναι το [ g (5), g (2)] + , 2012 + e] .
5 4
Παρατηρώ ότι το 0 δεν ανήκει στο σύνολο τιμών της g . Άρα δεν υπάρχει ξ ∈ [2,5] έτσι
ώστε g (ξ ) = 2011 + f (ξ ) = 0 .Συνεπώς η εξίσωση 2011 + f ( x) =

0 είναι αδύνατη στο [2,5] .
Εξετάζουμε αν το 0 ανήκει στο σύνολο τιμών της συνάρτησης. Αν δεν ανήκει τότε η εξίσωση
που μας δίνεται είναι αδύνατη.
16

 π
Αν α, β, γ ∈ , να αποδείξετε ότι υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ 0,  ώστε:
2  
1
ηµ 2 ( x 0 + 2β ) + ηµ 2 ( x 0 + 3γ ) = συν 2 ( x 0 + α ) + .
2
Λύση
1
Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x) = ηµ 2 ( x + 2β ) + ηµ 2 ( x + 3γ ) − συν 2 ( x + α ) − , x ∈  και θα
2
 π
αποδείξουμε ότι υπάρχει τουλάχιστον x 0 ∈ 0,  ώστε να ισχύει: f (x 0 ) = 0 .
2  
 π
• Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο 0,  αφού προκύπτει από συνθέσεις, δυνάμεις και
2  
αθροίσματα συνεχών συναρτήσεων.
1
• f ( 0 ) = ηµ 2 2β + ηµ 2 3γ − συν 2 α −
2
π π  π  π  1
f   = ηµ 2  + 2β  + ηµ 2  + 3γ  − συν 2  + α  − =
2 2  2  2  2
συν 2 2β + συν 2 3γ − ηµ 2 α − = 1 − ηµ 2 2β + 1 − ηµ 2 3γ − (1 − συν 2 α ) − =
1 1
2 2
1  1 
−ηµ 2 2β − ηµ 2 3γ + συν 2 α + = −  ηµ 2 2β + ηµ 2 3γ − συν 2 α − 
2  2 
π
2
 2 1
Συνεπώς: f ( 0 ) ⋅ f   = −  ηµ 2β + ηµ 3γ − συν α −  ≤ 0 .
2 2
2  2
π
 Αν f ( 0 ) ⋅ f   < 0, τότε, σύμφωνα με το Θ. Βolzano, υπάρχει τουλάχιστον
2
 π
x 0 ∈  0,  ώστε f ( x 0 ) = 0.
 2
π π π
 Αν f ( 0 ) ⋅ f  =0, τότε f ( 0 ) = 0 ή f   = 0, οπότε το x 0 = 0 ή το x 0 =
2 2 2
είναι ρίζα της εξίσωσης f ( x ) = 0.
 π
Άρα σε κάθε περίπτωση υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ 0,  ώστε να ισχύει: f (x 0 ) = 0 .
2  
17

Για να αποδείξουμε ότι η εξίσωση f (x) = 0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο [ α, β] , εργαζόμαστε
ως εξής:
• Αποδεικνύουμε ότι η f είναι συνεχής στο [ α, β] .
• Αποδεικνύουμε ότι f ( α ) ⋅ f ( β ) ≤ 0 .
• Διακρίνουμε τις περιπτώσεις:
 Αν f ( α ) ⋅ f ( β ) < 0, τότε από το θεώρημα Bolzano, υπάρχει ένα τουλάχιστον
x 0 ∈ ( α, β ) ώστε f (x 0 ) = 0 .
 Αν f ( α ) ⋅ f ( β ) =0, τότε f ( α ) =0 ή f ( β ) =0, οπότε το α ή το β είναι ρίζα της

εξίσωσης f (x) = 0 .
Άρα σε κάθε περίπτωση υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ [ α, β] ώστε: f (x 0 ) = 0 .
18

ηµx
Δίνεται η συνάρτηση f (x) = ln x + e − x − .
x
α. Βρείτε τα όρια: lim+ f (x) και lim f (x) .

x →0 x →+∞
β. Να αποδείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης f τέμνει τον άξονα x ′x σε ένα
τουλάχιστον σημείο.
Λύση
α. Είναι D=
f ( 0, +∞ ) . Έχουμε:
 ηµx 
• lim+ f ( x ) = lim+  ln x + e − x −  = −∞ , γιατί xlim (ln x) = −∞ , lim+ ( e − x ) = 1 και
x →0 x →0  x  → 0+ x →0
 ηµx 
lim+ 
x →0  x 
 = 1.
 ηµx    1  ηµx 
x
• lim f ( x ) = lim  ln x + e − x −  = lim  ln x +   −  = +∞ , γιατί:

x →+∞ x →+∞
 x  x →+∞  e x 
 ηµx 
x
1 1
lim (ln x) = +∞ , lim   = 0 , αφού 0 < < 1 και lim   = 0 , αφού για κάθε
x →+∞
 
x →+∞ e e x →+∞
 x 
x ∈ (0, +∞) είναι:
ηµx ηµx 1 1 1 ηµx 1

= ≤ = , οπότε − ≤ ≤ και επειδή
x x x x x x x
1  1  ηµx 
lim = lim  − = 0 , σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής είναι lim  =0.
x →+∞ x x →+∞
 x x →+∞
 x 
β. Θα αποδείξουμε ότι η εξίσωση f (x) = 0 έχει μία τουλάχιστον λύση στο D=

f ( 0, +∞ ) .
Επειδή lim+ f (x) = −∞ , υπάρχει x1 ∈ ( 0, +∞ ) ώστε f (x1 ) < 0 .
x →0
Επειδή lim f (x) = +∞ , υπάρχει x 2 ∈ ( 0, +∞ ) με x 2 > x1 ώστε f (x 2 ) > 0 .

x →+∞
Επομένως ισχύει το θεώρημα Bolzano για την f στο [ x1 , x 2 ] διότι:
• η f είναι συνεχής στο [ x1 , x 2 ] , αφού προκύπτει από συνεχείς συναρτήσεις.
• f ( x1 ) ⋅ f ( x 2 ) < 0. .
19

Άρα η εξίσωση f ( x ) = 0 έχει μία τουλάχιστον λύση στο x 0 ∈ ( x1 , x 2 ) ⊂ ( 0, +∞ ) . Ισοδύναμα, η

γραφική παράσταση της συνάρτησης f τέμνει τον άξονα x ′x σε ένα τουλάχιστον σημείο
M ( x0 , 0) .
Αν η συνάρτηση f δεν ορίζεται στο [ α, β] αλλά ορίζεται στο ( α, β ) όπου είναι συνεχής και
θέλουμε να αποδείξουμε την ύπαρξη μιας τουλάχιστον ρίζας της εξίσωσης f (x) = 0 στο
( α, β ) , τότε ελέγχουμε αν: lim f (x) ⋅ lim− f (x) = −∞ ή  με  < 0 .
x →α + x →β
Τότε θα υπάρχουν x1 ∈ ( α, β ) με f (x1 ) ομόσημο του lim+ f (x) και x 2 ∈ ( α, β ) με f (x 2 )

x →α
ομόσημο του lim− f (x) .

x →β
Εφαρμόζοντας πλέον το Θ. Bolzano στο [ x1 , x 2 ] αποδεικνύουμε την ύπαρξη της ρίζας στο
(x1 , x 2 ) , άρα και στο ( α, β ) αφού (x1 , x 2 ) ⊂ ( α, β ) .
Ανάλογη διαδικασία ακολουθούμε αν η f ορίζεται στο [ α, β ) ή στο ( α, β] , οπότε ελέγχουμε

αντίστοιχα αν f ( α ) ⋅ lim− f (x) = −∞ ή  με  < 0 ή lim+ f (x) ⋅ f ( β ) = −∞ ή  με  < 0 .
x →β x →α
20

x ( e x + 3) + 2e x e− x − 1
α. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση = έχει δύο τουλάχιστον ετερόσημες
x ( x + 2) x −1
ρίζες ρ1 , ρ2 ∈ ( −2,1) .
β. Θεωρούμε τη συνάρτηση g η οποία είναι συνεχής και γνησίως μονότονη στο  και τέτοια
g ( ρ1 ) g ( ρ2 )
ώστε: = , όπου ρ1 , ρ2 οι ρίζες του προηγουμένου ερωτήματος.
ρ2 ρ1
Να αποδείξετε ότι η εξίσωση g ( x ) = 0 έχει μία ακριβώς πραγματική ρίζα.
Λύση
α. Για κάθε x ≠ −2, x ≠ 0 και x ≠ 1, έχουμε:
x ( e x + 3) + 2e x e− x − 1 x ( e x + 3) + 2e x e − x − 1
= ⇔ − =
0⇔
x ( x + 2) x −1 x ( x + 2) x −1
 x ( e x + 3) + 2e x  ( x − 1) − ( e − x − 1) x ( x + 2 ) =
0.
 
 ( )  ( )
=  x e x + 3 + 2e x  ( x − 1) − e − x − 1 x ( x + 2 ) , x ∈  και θα
Θεωρούμε τη συνάρτηση f (x)
αποδείξουμε ότι η εξίσωση f (x) = 0 έχει δύο τουλάχιστον ετερόσημες ρίζες ρ1 , ρ2 ∈ ( −2,1) .
Εφαρμόζουμε το θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση f σε καθένα από τα διαστήματα [ −2, 0]
και [ 0,1] .
• Η f είναι συνεχής στο [ −2, 0] και συνεχής στο [ 0,1] αφού προκύπτει από γινόμενα και
αθροίσματα συνεχών συναρτήσεων.
• f ( −2 ) =  −2 ⋅ ( e −2 + 3) + 2e −2  ⋅ ( −3) = 18 > 0
f ( 0 ) =2 ⋅ ( −1) =−2 < 0
 1  e −1 
f (1) =− ( e −1 − 1) ⋅1 ⋅ 3 =3 1 −  =3  >0
 e  e 
Συνεπώς: f ( −2 ) ⋅ f ( 0 ) < 0 και f ( 0 ) ⋅ f (1) < 0 .
21

Άρα, η εξίσωση f ( x ) = 0 έχει μια τουλάχιστον ρίζα στο ρ1 ∈ ( −2, 0 ) και μια τουλάχιστον ρίζα
ρ2 ∈ ( 0,1) . Επειδή ρ1 ∈ ( −2, 0 ) ⊂ ( −2,1) και ρ2 ∈ ( 0,1) ⊂ ( −2,1) , συμπεραίνουμε ότι η εξίσωση
f ( x ) = 0 έχει δύο τουλάχιστον ετερόσημες ρίζες ρ1 , ρ2 ∈ ( −2,1) . Οι ρίζες είναι δεκτές διότι
ρ1 , ρ2 ≠ −2, 0,1 .
g ( ρ1 ) g ( ρ2 ) ρ2 ⋅ g ( ρ2 )
β. Έχουμε: = ⇔ g (=
ρ1 ) (1)
ρ2 ρ1 ρ1
Η συνάρτηση g ικανοποιεί τις προϋποθέσεις του Θ. Bolzano στο [ρ1 , ρ2 ] , διότι:
• Η g είναι συνεχής στο [ρ1 , ρ2 ] ως συνεχής στο R.
ρ2 ⋅ g ( ρ2 ) ρ2 ⋅ g 2 ( ρ2 )
• g ( ρ1 ) ⋅=
g ( ρ2 ) g ( ρ2 )
⋅= < 0 διότι:
ρ1 ρ1
ρ2
 οι αριθμοί ρ1 , ρ2 είναι ετερόσημοι, άρα < 0.
ρ1
 είναι g ( ρ2 ) ≠ 0, αφού, αν ήταν g ( ρ2 ) =

0, θα είχαμε από την (1) ότι και
g ( ρ1 ) =0, άτοπο διότι η g είναι γνησίως μονότονη.
Συνεπώς η εξίσωση g ( x ) = 0 έχει μια τουλάχιστον ρίζα x 0 ∈ ( ρ1 , ρ2 ) .

Επειδή η g είναι γνησίως μονότονη στο R, δεν μπορεί να έχει και άλλη πραγματική ρίζα.
Άρα η εξίσωση g ( x ) = 0 έχει μία ακριβώς πραγματική ρίζα x 0 ∈ ( ρ1 , ρ2 ) .
• Αν στην εξίσωση f ( x ) = g ( x ) υπάρχουν παρονομαστές που να μηδενίζονται για x = α

ή x = β, τότε με απαλοιφή αυτών των παρονομαστών μετασχηματίζουμε την εξίσωση
στη μορφή h ( x ) = 0.
• Για να αποδείξουμε ότι μια εξίσωση έχει περισσότερες από μια ρίζες στο ( α, β ) ,
χωρίζουμε το διάστημα [ α, β] σε τόσα υποδιαστήματα όσο το πλήθος των ριζών που
θέλουμε να αποδείξουμε ότι υπάρχουν στο ( α, β ) , και εφαρμόζουμε στο καθένα

υποδιάστημα το Θ. Bolzano.
22

Βρείτε το πρόσημο της συνάρτησης f (x) = ηµx − 3 ⋅ συνx στο διάστημα [ 0, 2π] .
Λύση
• Η συνάρτηση f είναι συνεχής στο [ 0, 2π] ως διαφορά συνεχών.
• Βρίσκουμε τις ρίζες της εξίσωσης f ( x ) = 0 στο διάστημα [ 0, 2π] . Είναι:
 εϕx = 3

f (x)= 0 ⇔ ηµx − 3 ⋅ συνx= 0 ⇔ ηµx= 3 ⋅ συνx ⇔  π 3π ⇔
x ≠ ,
 2 2
π π π 3π
εϕx = εϕ ⇔ x = κπ + , κ ∈  , x ≠ , . (1)
3 3 2 2
π π π 1 1
Έχουμε: 0 ≤ κπ + ≤ 2π ⇔ − ≤ κπ ≤ 2π − ⇔ − ≤ κ ≤ 2 − ⇔ κ =0 ή κ =1.
3 3 3 3 3
π 4π
Τότε από την (1) έχουμε: x = ή x= (δεκτές)
3 3
• Επιλέγουμε έναν αριθμό σε καθένα από τα υποδιαστήματα του [ 0, 2π] που ορίζουν οι
διαδοχικές ρίζες και βρίσκουμε το πρόσημο της f στον αριθμό αυτό που θα είναι και το
πρόσημο της f στο αντίστοιχο διάστημα. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τα αποτελέσματα
του ελέγχου του προσήμου της f.
 π  π 4π   4π 
Διάστημα 0, 3   ,   , 2π 
3 3   3 
Επιλεγμένος π π 3π
αριθμός x 0 6 2 2
f (x 0 ) −1 1 −1
Πρόσημο − + −
Για να βρούμε το πρόσημο μιας συνεχούς συνάρτησης f σε ένα διάστημα Δ, εργαζόμαστε ως

εξής:
• Διαπιστώνουμε τη συνέχεια της f στο διάστημα Δ.
• Λύνουμε την εξίσωση f (x) = 0 , x ∈ ∆ .
23

• Σε καθένα από τα υποδιαστήματα του Δ που ορίζουν οι διαδοχικές ρίζες της f,

επιλέγουμε έναν αριθμό x 0 και βρίσκουμε την τιμή f (x 0 ) .
Το πρόσημο της τιμής f (x 0 ) είναι το πρόσημο της f στο αντίστοιχο διάστημα.
24

1 x
Δίνεται η συνάρτηση f (x)= − e , x ∈ ( −∞, 0 ) .
x
i. Να βρείτε το σύνολο τιμών της f .
ii. Να δείξετε ότι η εξίσωση 2xe − x − 2 =

x
0 έχει μοναδική αρνητική ρίζα.
iii. Να δείξετε ότι η εξίσωση 2xe = 2 − x είναι αδύνατη, στο ( −∞, 0 ) .

x
Λύση
i. Η f είναι συνεχής ως διαφορά συνεχών συναρτήσεων.
Η f είναι γνησίως φθίνουσα διότι: για οποιαδήποτε
1 1
x1 , x 2 ∈ ( −∞, 0 ) , με x1 < x 2 ⇒ > και e 1 < e 2 ⇒ −e 1 > −e 2 . Με πρόσθεση κατά
x x x x
x1 x 2
1 1
μέλη έχουμε − e x1 > − e x 2 ⇒ f (x1 ) > f ( x 2 ) .
x1 x2
1 
lim− f (x) = lim−  − e x  = (−∞) − 1 = −∞
x →0 x →0  x 
1
γιατί lim− = −∞ και lim− e = 1
x
x →0 x x →0
1 
lim f (x) = lim  − e x  = 0 − 0 = 0 .
x →−∞

x →−∞ x

(
Το σύνολο τιμών της f είναι το lim− f (x), lim f (x) =
x →0 x →−∞
) ( −∞, 0 ) .
Για την εξίσωση 2xe − x − 2 =0 έχουμε (διαιρώντας με 2x < 0 )

x
ii.
1 1 1 1 1
ex − − =0 ⇔ − ex =− ⇔ f (x) =− .
2 x x 2 2
Αυτή η τελευταία εξίσωση έχει μοναδική αρνητική ρίζα ( x < 0 ), αφού η f είναι
1
γνησίως φθίνουσα και το − ανήκει στο σύνολο τιμών της, σύμφωνα με το (i)
2
ερώτημα.
25

iii. Διαιρούμε με 2x < 0 και τα δύο μέλη της εξίσωσης και έχουμε:
1 1 1 1 1
2xe x = 2 − x ⇔ e x = − ⇔ − e x = ⇔ f (x) = .
x 2 x 2 2
1 1
Όμως ο αριθμός δεν ανήκει στο σύνολο τιμών της f άρα η εξίσωση f (x) = είναι
2 2
αδύνατη στο ( −∞, 0 ) . Το ίδιο θα ισχύει και για την ισοδύναμή της εξίσωση
2xe x= 2 − x .
Αν έχουμε υπολογίσει το σύνολο τιμών μιας συνάρτησης f και θέλουμε να δείξουμε ότι μια
εξίσωση έχει μοναδική ρίζα τότε προσπαθούμε να μετασχηματίσουμε την εξίσωση σε μια άλλη
ισοδύναμη, της μορφής f= (x) k, k ∈  .
Αν ο αριθμός k ανήκει στο σύνολο τιμών της f και η f είναι γνησίως μονότονη τότε η
εξίσωση f=(x) k, k ∈  έχει μοναδική ρίζα. Το ίδιο ισχύει και για την ισοδύναμή της, την
αρχική εξίσωση.
Αν ο αριθμός k δεν ανήκει στο σύνολο τιμών της f τότε η εξίσωση είναι αδύνατη.
26

Να βρεθούν οι συνεχείς συναρτήσεις f :  →  για τις οποίες ισχύει f 2 (x) − 7f (x) + 12 =

0 για
κάθε x ∈  .
Λύση
Α’ Τρόπος:
Για κάθε x ∈ R είναι:
f 2 (x) − 7f (x) + 12 = 0 ⇔ ( f (x) − 3)( f (x) − 4 ) =

0, άρα για x ο ∈ R ισχύει
( f (x ο ) − 3)( f (x ο ) − 4 ) =
0 , οπότε ή f (x ο ) = 3 ή f (x ο ) = 4 , (επειδή μια συνάρτηση σε ένα
x ο δεν μπορεί να πάρει δύο διαφορετικές τιμές).
Οι τιμές λοιπόν που μπορεί να πάρει η συνάρτηση f στο x ο είναι ή το 3 ή το 4.
Θα αποδείξουμε τώρα ότι για κάθε x ∈ R ισχύει:
ή f (x) = 3 ή f (x) = 4 , δηλαδή η f είναι σταθερή συνάρτηση.
Έστω ότι η f δεν είναι σταθερή συνάρτηση τότε θα υπάρχουν x 1 , x 2 ∈ R με x 1 ≠ x 2 (χωρίς
βλάβη της γενικότητας μπορούμε να υποθέσουμε ότι x 1 < x 2 ) τέτοια , ώστε f (x 1 ) = 3 και
f (x 2 ) = 4 .
Για τη συνάρτηση f έχουμε ότι είναι συνεχής στο  x 1 , x 2  και 3 = f (x1 ) ≠ f (x 2 ) = 4 , άρα
 
ισχύει το Θεώρημα Ενδιαμέσων Τιμών, οπότε η f θα παίρνει όλες τις τιμές μεταξύ των
f (x 1 ) = 3 και f (x 2 ) = 4 , οπότε θα υπάρχει ένα τουλάχιστον x ο ∈ ( x1 , x 2 ) τέτοιο, ώστε
7 7  7  1
f (x ο ) = που είναι άτοπο, γιατί  − 3  − 4  =− ≠ 0 Επομένως:
2 2  2  4
ή f (x) = 3 για κάθε x ∈ R ή f (x) = 4 για κάθε x ∈ R
B’ Τρόπος:
Για κάθε x ∈ R είναι:
2 2
7 7 7
f (x) − 7f (x) + 12= 0 ⇔ f (x) − 2 ⋅ f (x) +   =   − 12 ⇔
2 2
2 2 2
2
 7 1 1 7
 f (x) −  = ⇔ g (x) =
2
= f (x) − .
(1) , όπου g(x)
 2 4 4 2
27

Για κάθε x ∈ R είναι g 2 (x) > 0 ⇔ g(x) ≠ 0 και επειδή η g είναι συνεχής, ως διαφορά
συνεχών, θα διατηρεί σταθερό πρόσημο στο R.
Άρα για κάθε x ∈ R θα είναι ή g(x) < 0 ή g(x) > 0. Διακρίνουμε περιπτώσεις:
• Αν για κάθε x ∈ R είναι g(x) < 0 , τότε από (1) έχουμε

1 7 1
g(x) =− ⇔ f (x) − =− ⇔ f (x) =3.
2 2 2
• Αν για κάθε x ∈ R είναι g(x) > 0. , τότε από (1) έχουμε

1 7 1
g(x) = ⇔ f (x) − = ⇔ f (x) = 4 .
2 2 2
Επομένως:
ή f (x) = 3 για κάθε x ∈ R ή f (x) = 4 για κάθε x ∈ R.
Αν για δυο συναρτήσεις f : Α →  και g : Α →  ισχύει:
f (x) ⋅ g(x) = 0 για κάθε x ∈ A ,
τότε δεν έπεται κατ’ ανάγκη ότι:
f (x) = 0 για κάθε x ∈ A ή g(x) = 0 για κάθε x ∈ A .
Πράγματι, αν θεωρήσουμε π.χ. τις συναρτήσεις:
 0 , αν x ≤ 1  2 , αν x ≤ 1
f (x) =  και g(x) = 
 x , αν x > 1  0 , αν x > 1
τότε για κάθε x ∈  είναι f (x) ⋅ g(x) = 0 , αλλά δεν ισχύει f (x) = 0 για κάθε x ∈  ή
g(x) = 0 για κάθε x ∈  .
Για αυτό το λόγο εργαζόμαστε με έναν από τους παρακάτω τρόπους:
Α’ Τρόπος:
Η αρχική σχέση ισχύει για κάθε x ∈  , άρα θα ισχύει και για x 0 ∈  , οπότε καταλήγουμε σε
μια σχέση της μορφής ( f (x ο ) − α )( f (x ο ) − β ) = 0 όπου α , β ∈ R (γινόμενο δύο αριθμών ίσο με
το μηδέν), οπότε θα ισχύει ή f (x ο ) = α ή f (x ο ) = β , (αφού μια συνάρτηση σε ένα x ο δεν
μπορεί να πάρει δύο διαφορετικές τιμές).
28

Οι τιμές λοιπόν που μπορεί να πάρει η συνάρτηση f στο x ο είναι ή το α ή το β.
Στη συνέχεια με τη μέθοδο της απαγωγής σε άτοπο και αξιοποιώντας το Θεώρημα των
Ενδιαμέσων Τιμών αποδεικνύουμε ότι για κάθε x ∈  ισχύει:
ή f (x) = α ή f (x) = β , δηλαδή ότι η f είναι σταθερή συνάρτηση.
B’ Τρόπος:
Με συμπλήρωση τετραγώνου καταλήγουμε σε μια ισότητα της μορφής

( f (x) − κ ) = f (x) − κ , κ , λ ∈ R με
2
= λ 2 ⇔ g 2 (x) = λ 2 (1), για κάθε x ∈ R , όπου g(x)
λ >0.
Για κάθε x ∈ R είναι g 2 (x) > 0 ⇔ g(x) ≠ 0 και επειδή η g είναι συνεχής, ως διαφορά
συνεχών, θα διατηρεί σταθερό πρόσημο στο R.
Άρα για κάθε x ∈ R θα είναι ή g(x) < 0 ή g(x) > 0. Διακρίνουμε περιπτώσεις:
• Αν για κάθε x ∈ R είναι g(x) < 0 , τότε από (1) έχουμε

g(x) = −λ ⇔ f (x) − κ = −λ ⇔ f (x) = κ - λ .
• Αν για κάθε x ∈ R είναι g(x) > 0. , τότε από (1) έχουμε

g(x) = λ ⇔ f (x) − κ = λ ⇔ f (x) = κ + λ .
Επομένως:
ή f (x) = κ − λ για κάθε x ∈ R ή f (x) = κ + λ για κάθε x ∈ R.
29

Έστω η συνάρτηση f : [ −1, 2] →  , η οποία είναι συνεχής και γνησίως αύξουσα. Να δείξετε ότι
2f (−1) + f (0) + 3f (2)
υπάρχει ακριβώς ένα x 0 ∈ ( −1, 2 ) ώστε f (x 0 ) = .
6
Λύση
• Η f είναι συνεχής στο [ −1, 2] .
• −1 < 2 ⇒ f (−1) < f (2) αφού η f είναι γνησίως αύξουσα.
• −1 < 2 ⇒ f (−1) = f (−1) < f (2) ⇒ 2f (−1) = 2f (−1) < 2f (2) (1)
−1 < 0 < 2 ⇒ f (−1) < f (0) < f (2) (2)
−1 < 2 ⇒ f (−1) < f (2)= f (2) ⇒ 3f (−1) < 3f (2)= 3f (2) (3)
Προσθέτω κατά μέλη τις (1), (2), (3) και προκύπτει:
2f (−1) + f (0) + 3f (2)

6f (−1) < 2f (−1) + f (0) + 3f (2) < 6f (2) ⇒ f ( −1) < < f (2) .
6
Σύμφωνα με το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών, υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ ( −1, 2 ) ώστε

2f (−1) + f (0) + 3f (2)
f (x 0 ) = . Το x 0 είναι μοναδικό γιατί η f είναι γνησίως αύξουσα.
6
Ένας από τους τρόπους που χρησιμοποιείται για να αποδείξουμε ότι μια εξίσωση της μορφής
(x) k, k ∈  έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο ( α, β ) ,είναι το θεώρημα Ενδιαμέσων Τιμών.
f=
Έτσι, σε ασκήσεις όπως η παραπάνω, παρατηρούμε ότι το δεύτερο μέλος είναι ένας αριθμός
(άθροισμα διαφορετικών τιμών της f ) της μορφής
ν1f (x1 ) + ν 2 f (x 2 ) + .... + ν κ f (x κ )

.
ν1 + ν 2 + .... + ν κ
Προσπαθούμε, χρησιμοποιώντας τη μονοτονία της f , να αποδείξουμε ότι αυτός βρίσκεται

μεταξύ των f (α) και f (β) . Στη συνέχεια εφαρμόζουμε το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών.
30

Δίνεται η συνάρτηση f συνεχής στο διάστημα [ α, β] και x1 , x 2 ∈ [ α, β] . Να αποδείξετε ότι

υπάρχει x 0 ∈ [ α, β] , ώστε 3f (x1 ) + f (x 2 ) =
4f (x 0 ) .
Λύση
• = c, c ∈  για κάθε x ∈ [α, β] . Άρα

Αν η συνάρτηση f είναι σταθερή τότε f (x)
f=
(x1 ) f=
(x 2 ) c και 3f (x1 ) + f (x=
2) 4f (x 0 ) ⇒ 4c
= 4f (x 0 ) ⇔ f (x=
0) c . Άρα ως x 0
μπορούμε να επιλέξουμε οποιοδήποτε σημείο του [ α, β] .
• Αν η συνάρτηση f δεν είναι σταθερή τότε αφού είναι συνεχής στο κλειστό διάστημα
[α, β] , ισχύει το θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης τιμής.
Δηλαδή, η συνάρτηση θα έχει μια ελάχιστη τιμή m και μια μέγιστη τιμή M . Οπότε:
m ≤ f (x1 ) ≤ M ⇒ 3m ≤ 3f (x1 ) ≤ 3M (1)
m ≤ f (x 2 ) ≤ M ⇒ m ≤ f (x 2 ) ≤ M (2)
Προσθέτουμε κατά μέλη τις (1) και (2) και προκύπτει:
3f (x1 ) + f (x 2 )
4m ≤ 3f (x1 ) + f (x 2 ) ≤ 4M ⇒ m ≤ ≤M.
4
3f (x1 ) + f (x 2 )
Δηλαδή ο αριθμός ανήκει στο σύνολο τιμών της f , άρα υπάρχει x 0 ∈ [ α, β]
4
3f (x1 ) + f (x 2 )
ώστε f (x 0 ) = ⇔ 4f (x 0 ) =3f (x1 ) + f (x 2 ) .
4
Ένας τρόπος για να αποδείξουμε ότι υπάρχει x ο∈ [ α , β] , ώστε

ν1f (x1 ) + ν 2 f (x 2 ) + ... + ν κ f (x κ )
f (x ο ) = και δεν γνωρίζουμε τη μονοτονία της f , είναι ο εξής:
ν1 + ν 2 + ... + ν κ
Εφαρμόζουμε αρχικά το θεώρημα μεγίστης και ελαχίστης τιμής, οπότε προκύπτει ότι η f έχει
μια ελάχιστη τιμή m και μια μέγιστη τιμή Μ στο διάστημα [α , β]
ν1f (x1 ) + ν 2 f (x 2 ) + ... + ν κ f (x κ )
Στη συνέχεια αποδεικνύουμε ότι ο αριθμός ανήκει στο [ m , M ]
ν1 + ν 2 + ... + ν κ
και τέλος εφαρμόζουμε θεώρημα ενδιαμέσων τιμών και αποδεικνύουμε το ζητούμενο.
31

Ένας άλλος τρόπος είναι να εφαρμόσουμε το Θεώρημα Bolzano για συγκεκριμένη συνάρτηση
σε κατάλληλο διάστημα.
Στο παράδειγμα αυτό μπορούμε να θεωρήσουμε τη συνάρτηση g(x) = 4f (x) − 3 f (x1 ) − f (x 2 )

και να διακρίνουμε περιπτώσεις για τα x1 , x 2
• Αν x1 = x 2 , τότε g (x) = 0 για οποιοδήποτε x
• Αν x1 ≠ x 2 και έστω x1 < x 2 τότε εφαρμόζουμε το Θεώρημα Bolzano για τη
συνάρτηση g(x) = 4f (x) − 3 f (x1 ) − f (x 2 ) στο διάστημα [ x1 , x 2 ]
32

ΘΕΜΑ Δ
Έστω η συνεχής συνάρτηση f στο διάστημα ∆ =  − 2, 2  για την οποία ισχύει
x 2 + 2f 2 ( x ) =
2 για κάθε x ∈ ∆ =  − 2, 2  .
α) Να βρείτε τις ρίζες της εξίσωσης f ( x ) = 0 στο διάστημα Δ.
( )
β) Να δείξετε ότι η f (x) > 0 για κάθε x ∈ − 2, 2 αν f ( 0 ) = 1 .
γ) Να βρείτε τον τύπο της συνάρτησης f (x) .
δ) Να γίνει η γραφική της παράσταση.
Λύση
α) Έστω ότι υπάρχει x 0 ∈ ∆ =  − 2, 2  έτσι ώστε f ( x 0 ) = 0

 
Η σχέση x + 2f ( x ) =
2
2 για x = x 0 γίνεται x02 + 2 f 2 ( x0 ) =2 ⇔ x02 =2 ⇔ x0 =± 2 , άρα η
2
εξίσωση f (x) = 0 έχει σαν ρίζες τους αριθμούς x1 = 2 ή x 2 = − 2 .
( )
β) Έχουμε f (x) ≠ 0 για κάθε x ∈ − 2, 2 και επειδή η f είναι συνεχής στο ∆ =  − 2, 2  ,
 
άρα θα διατηρεί σταθερό πρόσημο δηλαδή f (x) > 0 ή f (x) < 0 .
Έχουμε όμως f ( 0 ) = 1 άρα f (x) > 0 .
2 − x2 2 − x2 2 − x2
γ) x 2 + 2f 2 (x) =2 ⇔ 2f 2 (x) =2 − x 2 ⇔ f 2 (x) = άρα f (x) = ή f (x) = − ή
2 2 2
2 − x2
και τους δύο τύπους, όμως η f (x) > 0 .Συνεπώς f (x) = .
2
x 2 y2 x2 y2
δ) Έστω y = f (x) άρα θα έχουμε x 2 + 2y 2 =2⇔ + =⇔
1 2
+ 2
=1 (1).
2 1 2 1
Όπως ξέρουμε από την Β΄ Λυκείου η εξίσωση (1) παριστάνει έλλειψη με μεγάλο άξονα
2α =2 2 και μικρό 2β = 2 ⋅1 .
33

Από την έλλειψη δεκτό μέρος είναι μόνο τα σημεία της Μ (x, y) με y ≥ 0 .
Παρατήρηση: Η άσκηση επιλύεται πολύ εύκολα αν κάνει κανείς από την αρχή την γραφική
παράσταση της συνάρτησης.
• Από τη σχέση που μας δίνουν βρίσκουμε τις ρίζες της f (x) = 0 .
• Στο διάστημα που δημιουργείται από τις δύο ρίζες το πρόσημο της συνάρτησης διατηρείται
σταθερό.
34

Δίνεται μία συνάρτηση f συνεχής στο διάστημα [0,3] . Να αποδείξετε ότι υπάρχει ξ ∈ [0,3]
τέτοιο ώστε f (1) + 2f (2) =
3f (ξ) .
Λύση
Επειδή η συνάρτηση f είναι συνεχής στο κλειστό διάστημα [0,3] , θα έχει μία μέγιστη τιμή Μ
και μία ελάχιστη m (σύμφωνα με το Θ.Μ.Ε.Τ.). Οπότε θα έχουμε:
• m ≤ f (1) ≤ Μ (1)
• m ≤ f (2) ≤ Μ ⇔ 2m ≤ 2f (2) ≤ 2Μ (2)
Προσθέτουμε κατά μέλη τις (1), (2) και λαμβάνουμε:
f (1) + 2f (2)
3m ≤ f (1) + 2f (2) ≤ 3Μ ⇔ m ≤ ≤Μ (3)
3
• Αν m = Μ δηλαδή η συνάρτηση f είναι σταθερή τότε μπορούμε να επιλέξουμε ένα

τυχαίο ξ ∈ [0,3] για το οποίο θα ισχύει f (1) + 2f (2) =
3f (ξ) .
• Αν m < Μ τότε το σύνολο τιμών της f θα είναι το [m, Μ ] και σύμφωνα με τη (3) και
εφαρμόζοντας το Θ.Ε.Τ. συμπεραίνουμε ότι θα υπάρχει ξ ∈ (0,3) έτσι ώστε
f (1) + 2f (2)
f (ξ)= ⇔ f (1) + 2f (2)= 3f (ξ) .
3
Άρα τελικά υπάρχει ξ ∈ [0,3] τέτοιο ώστε f (1) + 2f (2) =
3f (ξ) .
35

Δίνεται η συνεχής και γνησίως αύξουσα συνάρτηση f : (1, 2 ) →  , για την οποία ισχύει
f (x) − 3
lim− = 2 και 2ηµ ( x − 1) ≤ ( x − 1) ⋅ f (x) ≤ x 2 − 1 για κάθε x ∈ (1, 2) (1).
x →2 x−2
i. Να υπολογιστούν τα όρια lim− f (x) και lim+ f (x) .

x →2 x →1
1
ii. Να βρεθεί το σύνολο τιμών της συνάρτησης h(x) = f (x) − +1.
x −1
1
iii. Να δείξετε ότι η γραφική παράσταση της συνάρτησης g(x) = έχει με την ευθεία
f (x) + 1
ε : y =x − 1 μόνο ένα κοινό σημείο με τετμημένη x 0 ∈ (1, 2 )
Λύση
f (x) − 3
i. Θέτουμε φ(x) = ⇒ f (x) − 3 = φ(x) ⋅ (x − 2) ⇒ f (x) =φ(x) ⋅ (x − 2) + 3 . Τότε
x−2
lim− f (x) = lim− [ φ(x) ⋅ (x − 2) + 3] = 2 ⋅ 0 + 3 = 3 .
x →2 x →2
Επίσης, x ∈ (1, 2 ) ⇒ x − 1 > 0 και διαιρώντας και τα δύο μέλη της ανισότητας (1) με
x − 1 έχουμε:
ηµ ( x − 1) ( x − 1) ⋅ ( x + 1) ⇒ 2 ηµ ( x − 1) ≤ f (x) ≤ x + 1 .
2 ≤ f (x) ≤
x −1 x −1 x −1
ηµ ( x − 1) ηµu
lim+ ( x + 1) =
2 και lim+ 2 = 2 lim = 2 ⋅1 = 2 .
x →1 x →1 x −1 u → 0 u
(Θέτουμε x − 1 =u και lim+ ( x − 1) =

0)
x →1
Σύμφωνα με το κριτήριο παρεμβολής, θα είναι και lim+ f (x) = 2 .

x →1
1
ii. Η συνάρτηση h ορίζεται στο διάστημα (1, 2 ) , αφού η f ορίζεται σ’ αυτό και η
x −1
ορίζεται για x ≠ 1 .
Η h είναι συνεχής ως διαφορά συνεχών συναρτήσεων.
Η h είναι γνησίως αύξουσα διότι για οποιαδήποτε
x1 , x 2 ∈ (1, 2 ) με x1 < x 2 ⇒ f (x1 ) < f (x 2 ) (2)
36

1 1 1 1 1 1
και x1 − 1 < x 2 − 1 ⇒ > ⇒− <− ⇒− +1 < − +1 (3).
x1 − 1 x 2 − 1 x1 − 1 x2 −1 x1 − 1 x2 −1
Προσθέτουμε κατά μέλη τις (2) και (3) και προκύπτει
1 1
f (x1 ) − + 1 < f (x 2 ) − + 1 ⇒ h(x1 ) < h(x 2 ) .
x1 − 1 x2 −1
 1 
lim+ h(x) = lim+  f (x) − + 1 = −∞ γιατί
x →1 x →1  x −1 
1
lim(f (x) + 1) = 2 + 1 = 3 και lim( − ) = −∞ και
x →1+ +
x →1 x −1
 1 
lim− h(x) = lim−  f (x) − + 1 = 3 − 1 + 1 = 3 .
x →2 x →2  x −1 
(
Το σύνολο τιμών της h είναι το lim+ h(x), lim− h(x) =
x →1 x →2
) ( −∞,3) .
iii. Αρκεί να δείξουμε ότι υπάρχει μοναδικό x 0 ∈ (1, 2 ) , ώστε g(x 0 ) = x 0 − 1 ⇔
1 1 1
⇔ =
x 0 − 1 ⇔ f (x 0 ) + 1 = ⇔ f (x 0 ) + 1 − =
0 ⇔ h(x 0 ) =
0.
f (x 0 ) + 1 x0 −1 x0 −1
Επειδή το σύνολο τιμών της h περιέχει το μηδέν, σύμφωνα με το θεώρημα ενδιάμεσων

τιμών υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ (1, 2 ) : h(x 0 ) = 0 . Αυτό το x 0 είναι μοναδικό αφού
η h είναι γνησίως αύξουσα.
iii. Για να δείξουμε ότι δύο γραφικές παραστάσεις Cf , Cg έχουν ακριβώς ένα κοινό σημείο
αρκεί να δείξουμε ότι η εξίσωση f (x) = g(x) έχει ακριβώς μία ρίζα.
Θεωρούμε τη συνάρτηση h(x) = f (x) − g(x) και αποδεικνύουμε ότι η εξίσωση h(x) = 0
έχει μία τουλάχιστον ρίζα εφαρμόζοντας, θεώρημα Bolzano ή υπολογίζοντας το σύνολο
τιμών της h το οποίο περιέχει τον αριθμό μηδέν.
Η μοναδικότητα της ρίζας οφείλεται στο γεγονός ότι η h είναι γνησίως μονότονη.
37

Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f για την οποία ισχύει f 2 (x) − 2f (x) = x 2 − 2x + 3 , για κάθε
x ∈  (1) και f (0) = −1 . Να δείξετε ότι:
i. Η εξίσωση f (x) = 0 είναι αδύνατη.
ii. f (x) < 0 , για κάθε x ∈  .
7
iii. Η ευθεία y = − έχει με τη γραφική παράσταση της f ένα τουλάχιστον σημείο με
2
τετμημένη x 0 ∈ ( 0,3) .
Λύση
i. Υποθέτουμε ότι η εξίσωση f (x) = 0 έχει ρίζα τον αριθμό ρ ∈  . Τότε ισχύει f (ρ) =0
και η (1) γίνεται f 2 (ρ) − 2f (ρ) =ρ2 − 2ρ + 3 ⇔ ρ2 − 2ρ + 3 = 0 αδύνατη αφού έχει
∆ < 0.
Άρα η εξίσωση f (x) = 0 είναι αδύνατη.
ii. Επειδή η f είναι συνεχής και f (x) ≠ 0 , για κάθε x ∈  , η συνάρτηση f θα διατηρεί
σταθερό πρόσημο στο  . Επιπλέον είναι f (0) =−1 < 0 .
Άρα f (x) < 0 , για κάθε x ∈  .
7
iii. Αρκεί να δείξουμε ότι υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ (0,3) , τέτοιο ώστε f (x 0 ) = − .
2
Στην (1), για x = 3 , έχουμε f 2 (3) − 2f (3) − 6 =0 . Λύνουμε την εξίσωση με άγνωστο το
f (3) και προκύπτει f (3) =
1 − 7 ή f (3) =
1 + 7 > 0 (απορρίπτεται).
7
Επίσης έχουμε f (0) =−1 ≠ f (3) και 1 − 7 < − < −1 ⇔ 2 − 2 7 < − 7 < −2 που
2
ισχύει.
Άρα, από το θεώρημα ενδιάμεσων τιμών υπάρχει ένα τουλάχιστον x 0 ∈ (0,3) , τέτοιο
7
ώστε f (x 0 ) = − .
2
38

Για να δείξουμε ότι μια συνάρτηση διατηρεί σταθερό πρόσημο στο  , αρκεί να δείξουμε ότι
είναι συνεχής στο  και ότι f (x) ≠ 0 , για κάθε x ∈  .
Ένας τρόπος για να δείξουμε ότι μια ευθεία της μορφής ε=

: y k , k ∈ R έχει με τη
γραφική παράσταση της συνάρτησης f ένα τουλάχιστον κοινό σημείο με τετμημένη
x ο ∈ (α , β) ,είναι να εφαρμόσουμε το θεώρημα ενδιαμέσων τιμών αποδεικνύοντας ότι
υπάρχει ένα τουλάχιστον x ο ∈ (α , β), τέτοιο ώστε f (x ο ) = k.
Ένας άλλος τρόπος είναι να εφαρμόσουμε το Θεώρημα Bolzano για τη συνάρτηση

= f (x) − k σε κατάλληλο διάστημα.
g(x)
Ημερομηνία τροποποίησης: 20/11/2011
39

!!! Study4exams - 1.4 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

!!! Study4exams - 1.4 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Μαθηματικά Kατεύθυνσης Γ΄ Λυκείου Παραδείγματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ - ΟΡΙΟ - ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ

1. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι προφανώς το  . Για να δούμε αν είναι

lisari team / lisari.blogspot.gr 151 / 625 study4exams.gr

Άρα η συνάρτηση είναι συνεχής στο x 0 = 2 .

2. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι το  . Θα εξετάσουμε τώρα αν

Επειδή lim ( − ηµ=

Άρα lim f ( x ) = f ( 0 ) δηλαδή η συνάρτηση είναι συνεχής στο 0.

3. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι το A = ( −∞, 1) δηλαδή το x 0 = 2 δεν ανήκει

4. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης είναι το  . Παρατηρούμε ότι f ( 0 ) = 2 και

• Βρίσκουμε το πεδίο ορισμού.

• Υπολογίζουμε την τιμή της συνάρτησης στο σημείο x 0 .

lisari team / lisari.blogspot.gr 152 / 625 study4exams.gr

Να εξετάσετε αν η παρακάτω συνάρτηση είναι συνεχής:

συν ( ηµx ) − 1 x≥0

• Στο διάστημα ( 0, + ∞ ) η συνάρτηση είναι συνεχής ως άθροισμα συνεχών

• Στο διάστημα ( −∞, 0 ) η συνάρτηση είναι συνεχής ως πηλίκο των συνεχών

ως προς τη συνέχεια εργαζόμαστε ακολουθώντας τα παρακάτω βήματα :

• Εξετάζουμε τη συνέχεια στο (−∞, x 0 ) , χρησιμοποιώντας τη συνέχεια βασικών

• Εξετάζουμε τη συνέχεια στο (x 0 , +∞) , χρησιμοποιώντας τη συνέχεια βασικών

• Εξετάζουμε τη συνέχεια στο x 0 , χρησιμοποιώντας τον ορισμό της συνέχειας.

lisari team / lisari.blogspot.gr 153 / 625 study4exams.gr

Να προσδιορίσετε τους πραγματικούς αριθμούς κ, λ αν η συνάρτηση

Δηλαδή: f ( −1) = lim− 3 − ( x + 2 )  = lim+ ( κx + λ ) ⇔ 2 = −κ + λ (1).

lisari team / lisari.blogspot.gr 154 / 625 study4exams.gr

xf (x)= x + 5 − f (x) − 2 (1) για κάθε x ∈ Df = [−5, +∞) .

lim f (x)= f (−1) (2).

Για x ∈ [−5, −1) ∪ (−1, +∞) , έχουμε:

Άρα ο τύπος της συνάρτησης f είναι:

Αν μας ζητούν την τιμή f ( x 0 ) τότε αρκεί να βρούμε το lim f ( x ) .

lisari team / lisari.blogspot.gr 155 / 625 study4exams.gr

Δίνεται η συνεχής συνάρτηση f :  →  η οποία πληροί τη παρακάτω σχέση:

συνx − 1 ≤ x 3 − xf ( x ) για κάθε x ∈  .

Από τη δοσμένη ανισοτική σχέση λαμβάνουμε:

συνx − 1 ≤ x 3 − xf ( x ) ⇔ xf ( x ) ≤ x 3 − συνx + 1 για κάθε x ∈  .

Άρα lim f ( x ) = 0 και επειδή η f είναι συνεχής στο  θα ισχύει f ( 0 ) = 0 .

lisari team / lisari.blogspot.gr 156 / 625 study4exams.gr

Έστω ότι η συνάρτηση f :  →  είναι συνεχής στο σημείο x 0 = 1 . Να υπολογίσετε το f (1)

x(1 − x)(x 2 + x + 1) ≤ (x − 1)f (x) ≤ −3(x − 1) έπειτα για x ≠ 1 διαιρούμε με το x − 1 οπότε

οπότε από το κριτήριο παρεμβολής έχουμε lim+ f ( x ) = −3 .

οπότε από το κριτήριο παρεμβολής έχουμε lim− f ( x ) = −3 .

Άρα lim f ( x ) = f (1) = −3 διότι η f είναι συνεχής στο x 0 = 1 .

• Υπολογίζουμε το όριο αυτής.

lisari team / lisari.blogspot.gr 157 / 625 study4exams.gr

Δηλαδή lim f ( x ) = 13 και επειδή η f είναι συνεχής στο  θα ισχύει f ( 9 ) = 13 .

• Ως βοηθητική συνάρτηση θέτουμε τη συνάρτηση της οποίας γνωρίζουμε το όριο. Η

• Λύνουμε ως προς f ( x ) και παίρνουμε τα όρια.

lisari team / lisari.blogspot.gr 158 / 625 study4exams.gr

Να μελετήσετε ως προς τη συνέχεια τις συναρτήσεις:

α. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης f είναι το D f =  .

Επειδή f ( x ) ( f1  ( f 2  f 3 ) ) ( x ) + f 4 ( x ) συμπεραίνουμε ότι η συνάρτηση f είναι συνεχής στο

β. Το πεδίο ορισμού της συνάρτησης g είναι το Dg =  .

Η συνάρτηση g είναι συνεχής για κάθε x ≠ 0 ως πηλίκο των συνεχών συναρτήσεων

Θα εξετάσουμε τη συνέχεια στο x 0 = 0 . Έχουμε:

ηµ ( ηµx )  ηµ ( ηµx ) ηµx 

lisari team / lisari.blogspot.gr 159 / 625 study4exams.gr

Επειδή lim g ( x ) ≠ g ( 0 ) , η συνάρτηση g δεν είναι συνεχής στο x 0 = 0 .

• Σε κάθε διάστημα με ανοικτό άκρο το x 0 ελέγχουμε αν η συνάρτηση προκύπτει από

• Ερευνούμε τη συνέχεια στο x 0 με τη βοήθεια του ορισμού.

Βρίσκουμε το lim f ( x ) και το f ( x 0 ) .

 Αν lim f ( x ) = f ( x 0 ) η f είναι συνεχής στο x 0 .

 Αν δεν υπάρχει το lim f ( x ) , ή lim f ( x ) = ±∞ , ή lim f ( x ) ≠ f ( x 0 ) τότε η f δεν

είναι συνεχής στο x 0 .

lisari team / lisari.blogspot.gr 160 / 625 study4exams.gr