16.1.

Opis teoretyczny
Galwanometr to przyrząd elektryczny o dużej czułości służący do pomiarów porównawczych
bardzo małych natężeń prądu( wykrywa nawet milionowe części ampera) , napięcia lub ładunków
elektrycznych, a także do stwierdzenia zaniku prądu w obwodzie lub zerowej różnicy potencjałów
(tzw. wskaźniki zera).
Ze względu na konstrukcję wyróżniamy:
a) galwanometry z ruchomym magnesem obracającym się w polu magnetycznym
nieruchomej cewki z prądem
b) galwanometry z ruchomą cewką w polu nieruchomego magnesu.
Do wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych używane są najczęściej galwanometry typu b),
czyli z ruchomą cewką . W galwanometrach tego typu cewka C w kształcie ramki może
obracać się w szczelinie między nadbiegunnikami magnesu NS i cylindrycznym rdzeniem R
wykonanym z magnetycznie miękkiego żelaza. Dzięki cylindrycznemu rdzeniowi pole
magnetyczne w szczelinie jest radialne i w przybliżeniu ma prawie wszędzie jednakowe
natężenie.Takie ukształtowanie pola w szczelinie sprawia, że siła F z jaką pole magnetyczne
działa podczas przepływu prądu przez cewkę na pionowe boki ramki i powoduje jej obrót,
jest w każdym położeniu ramki stała i prostopadła do płaszczyzny ramki. Dzięki temu
istnieje proporcjonalność kąta skręcenia ramki do natężenia przepływającego prądu.
Siła F wyraża się wzorem:
F=nIaB
gdzie: n - liczba zwojów cewki, I - natężenie prądu w cewce, a - wysokość ramki, B -
indukcja magnetyczna.
Moment elektrodynamiczny M ma wartość stałą niezależną od nachylenia ϕ (zakładając
stałość B w szczelinie) i wynosi:
M=bF=bnIaB=nIAB
przy czym: b - szerokość ramki, A - jej powierzchnia.

Do znacznie czulszych przyrządów pomiarowych należą galwanometry zwierciadłowe. Ich

zwiększoną czułość uzyskuje się poprzez podwieszenie cewki na sprężystej nici lub
tasiemce z fosforobrązu, likwiduje to moment siły tarcia w łożyskach a także przez
zastosowanie wskaźnika świetlnego, który to pozwa1a na odczyt wychylenia nawet przy
małych skręceniach ramki i pozwala wyeliminować bląd paralaksy.
Zakres pomiarowy galwanometrów zwierciadłowych wynosi od 10-5 do 10-11 A.
Najważniejszym parametrem galwanometru jest jego czułość prądowa C zdefiniowana dla
galwanometru zwierciadłowego jako stosunek kąta wychylenia ϕ zwierciadła do natężenia I
prądu płynącego przez ramkę:

Przy stałej długości drogi promienia świetlnego zachodzi równość:

gdzie: a jest wielkością wychylenia plamki. W takim przypadku czułość galwanometru

definiujemy jako:

Do określenia czułości galwanometru potrzebna jest znajomość wartości natężenia prądu

przepływającego przez ramkę. Korzystając z praw Kirchhoffa można wykazać, że natężenie
prądu płynącego w obwodzie galwanometru wyraża się następującym wzorem:

gdzie przez U oznaczone jest napięcie przyłożone na dzielnik napięcia zbudowany na

rezystorach R0 i R1 i mierzone za pomocą woltomierza, a przez Rg rezystancja wewnętrzna
galwanometru. Wartości rezystancji są tak dobrane, że zachodzą relacje:
R0 >> R1 oraz R2 >> R1
uwzględniając te relacje wzór przyjmuje postać równania:

Występujące w tym równaniu dwie niewiadome Ig i Rg wyznaczyć można przez wykonanie

pomiarów dla dwóch kombinacji wartości napięć U oraz wartości R2. Pomiary musimy
wykonać dla tak dobranych wartości napięć i rezystancji, aby wychylenia galwanometru były
równe w obydwu przypadkach ,co oznacza że za każdym razem przez galwanometr popłynie
ten sam prąd I1= I2. Wówczas otrzymamy równanie:

które rozwiązując względem R2 przekszatałcamy w następujące równanie: