HABERLEŞME SİSTEMLERİ II

Bölüm 8

Dr. Cihat ŞEKER

Elektrik-Elektronik Mühendisliği

2021
 Radyo Vericileri

Bölüm İçeriği

1. Vericilerin Temelleri
2. Taşıyıcı Üreteçleri
3. Güç Yükselteçleri
4. Empedans Uyumlandırma Devreleri
5. Tipik Verici Devreleri

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 2

 Vericilerin Temelleri

Bir radyo vericisi, iletilecek bilgileri alır ve bunları iletişim ortamı ile uyumlu bir elektronik sinyale dönüştürür.
Bu süreç, taşıyıcının üretimi, modülasyonu ve gücünün yükseltilmesi aşamalarını içermektedir.
Sinyal tel, koaksiyel kablo veya dalga kılavuzu yardımıyla onu serbest uzaya gönderen bir antene uygulanmaktadır.
Tipik olarak verici devrelerinde osilatörler, yükselteçler, frekans çoklayıcılar ve empedans uyumlandırma devreleri
bulunmaktadır.
Verici, iletilecek bilgi sinyalini alan ve bunu uzun mesafeler boyunca iletilebilecek bir RF sinyaline dönüştüren
elektronik birimdir.
Her vericinin dört temel gereksinimi bulunmaktadır:
1. Spektrumda arzu edilen noktada doğru frekansta bir taşıyıcı sinyal üretilmelidir.
2. Bilgi işaretinin taşıyıcı dalga üzerinde değişiklik yapmasına neden olan bir tür modülasyon uygulanmalıdır.
3. Sinyal genliğinin istenen mesafeyi katedecek kadar yüksek olması sağlanmalıdır (yani yeteri kadar güç
yükseltme sağlanmalıdır).

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 3

 Vericilerin Temelleri

4. Maksimum güç aktarımı için güç yükseltecinin

empedansını antenin empedansıyla
uyumlandıran devreler olmalıdır.
Verici Konfigürasyonları
En basit verici yapısı, doğrudan bir antene
bağlanan tek transistörlü bir osilatördür.
Bu tür bir verici, sürekli dalga iletimi
gerçekleştirmektedir.
Osilatör, taşıyıcıyı üretmektedir ve Uluslararası
Mors kodunun noktalarını ve çizgilerini oluşturmak
için bir telgraf anahtarı ile kapatılıp açılmaktadır.
Osilatör gücü çok düşük olduğu için ve günümüzde
Mors kodu neredeyse tükenmek üzere olduğu için Şekil 1. Güçlü bir sürekli dalga vericisi
sürekli dalga nadiren kullanılmaktadır.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 4

 Vericilerin Temelleri

Verici Türleri Düşük Seviyeli Frekans Modülasyonlu Vericiler

Yüksek Seviyeli Genlik Modülasyonlu Vericiler
1. Osilatör taşıyıcı frekansı üretmektedir.
2. Taşıyıcı dalga tampon yükseltece uygulanmaktadır.
3. Sinyal daha sonra sürücü yükseltece uygulanmaktadır.
4. Son olarak sinyal son yükseltece uygulanmaktadır.
Tek Yan Bantlı Vericiler
1. Osilatör taşıyıcı frekansı üretmektedir.
2. Taşıyıcı dalga tampon yükseltece uygulanmaktadır.
3. Sinyal dengeli modülatöre uygulanmaktadır
Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021
1. Kristal osilatör taşıyıcı frekansı üretmektedir.
2. Sinyal tampon yükseltece uygulanmaktadır.
3. Sinyal faz modülatörüne uygulanmaktadır.
4. Sinyal frekans çoklayıcıya(lara) uygulanmaktadır.
5. Sinyal sürücü yükseltece uygulanmaktadır.
6. Sinyal son yükseltece uygulanmaktadır.
4. ÇYB sinyali üst veya alt yan bandı seçmek için
yan bant filtresine uygulanmaktadır.
5. TYB sinyali mikser devresine gönderilmektedir.
6. Nihai taşıyıcı frekansı doğrusal sürücüye ve
güç yükselteçlerine uygulanmaktadır.
5
 Taşıyıcı Üreteçleri

Tüm vericiler için başlangıç ​noktası taşıyıcı dalganın üretimidir.

Taşıyıcı oluşturulduktan sonra modüle edilebilir, çeşitli şekillerde işlenebilir, güçlendirilebilir ve son olarak
iletilebilir.
Modern vericilerde taşıyıcı dalgayı üretmek için çoğu zaman kristal osilatör kullanılmaktadır.
FKD frekans sentezleyiciler, birden fazla işlem kanalı gerektiren uygulamalarda kullanılmaktadır.
Kristal Osilatörler
Elektronik devrelerde arzu edilen frekans hassasiyetini ve kararlılığını koruyabilen tek osilatör, bir kristal
osilatördür.
Kristal, titreşebilen ve bir LC ayarlı devresi gibi davranabilen kuvars parçasıdır.
Aşırı ton kristaller ve frekans çoklayıcılar, 30 MHz'den büyük frekanslarda kristal hassasiyeti ve kararlılığı elde
etmek için kullanılmaktadırlar.
En yaygın kullanılan kristal osilatör türü Colpitts türü kristal osilatörlerdir.
Geri besleme kapasitif gerilim bölücüden alınmaktadır.
Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 6
 Taşıyıcı Üreteçleri

Tipik bir emiter izleyici transistör

konfigürasyonu
Çıkış emiterden alınmaktadır.
Kristal osilatörün frekansına ince ayar yapmak
için çekme kapasitörler veya lastik kapasitörler
kullanılmaktadır.
Alan etkili transistörler (FET'ler) ile iyi kristal
osilatörler yapılabilmektedir. Pierce osilatörü,
FET kullanılan yaygın bir konfigürasyondur.
Bir aşırı ton kristali, temel kristal frekansının
aşırı tonunda titreşebilecek şekilde özel bir
teknikle üretilmektedir.
Harmonik terimi genellikle aşırı ton terimiyle Şekil 2. Bir emiter izleyici kristal osilatör
eşanlamlı olarak kullanılmaktadır.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 7

 Taşıyıcı Üreteçleri

Kristal Anahtarlama
Bir vericinin birden fazla
frekansta hassasiyetle ve
kararlılıkla çalışması
gerekiyorsa birden fazla
kristal kullanılmaktadır.
Çalışması istenen kristal
anahtar vasıtasıyla
açılmaktadır.
Bu tür uygulamalarda
genellikle mekanik dönen
anahtarlar ve diyot
anahtarlar kullanılmaktadır.
Diyot anahtarlama hızlı ve Şekil 3. Kristalleri anahtarlamada diyot kullanımı
güvenilirdir.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 8

 Taşıyıcı Üreteçleri

Frekans Sentezleyiciler
Frekans sentezleyiciler değişken frekans üreteçleridir. Bu üreteçler hem kristal osilatörler gibi frekans kararlılığı
sağlamaktadır hem de geniş bir frekans aralığında frekans artışını ayarlama kolaylığı sağlamaktadır.
Frekans sentezleyiciler geniş bir aralıkta sabit frekans artışlarıyla değişen bir çıkış sinyali üretmektedir.
Bir frekans sentezleyici vericide temel taşıyıcı üretimini sağlamaktadır.
Frekans sentezleyiciler, alıcılarda yerel osilatörler olarak kullanılmaktadır ve alıcıda frekans ayarlama işlevini yerine
getirmektedir.
Faz Kilitlemeli Döngü Sentezleyiciler
Faz kilitlemeli döngü (PLL), bir faz dedektörü, bir alçak geçiren filtre ve bir VCO’dan oluşmaktadır.
Referans osilatör faz dedektörüne uygulanmaktadır.
Yüksek frekans kararlılığı sağlamak için referans osilatör olarak kristal osilatörler kullanılmaktadır.
Referans osilatörün frekansı, değişebilecek frekanslara artışlarına göre ayarlanmaktadır.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 9

 Taşıyıcı Üreteçleri

Şekil 4. Temel bir faz kilitlemeli döngü frekans sentezleyici

Doğrudan Dijital Sentezleyici

Bir doğrudan dijital sentezleyici (DDS) dijital formda sinüs dalgası üretmektedir.
Çıkış frekansı, sayıcı, kaydedici veya bir gömülü mikro denetleyici tarafından sağlanan binari değere bağlı olarak
değiştirilmektedir (artışlarla).
Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 10
 Taşıyıcı Üreteçleri

Bir sinüs dalgasının binari formu salt okunur

bellekte (ROM’da) saklanmaktadır.
Binari değerler, bir analog sinüs dalgasının
sayısallaştırılması ve hafızada saklanması için
analogdan dijitale (A/D) dönüştürücü
tarafından üretilmektedir.
Bu binari değerler bir dijitalden analoğa (D /
A) dönüştürücüye uygulanırsa,
dönüştürücünün çıkışı sinüs dalgasının
kademeli bir yaklaşımı olmaktadır.
Alçak geçiren filtre, saat frekansına yakın
yüksek frekans içeriğini filtrelemektedir.
Şekil 5. Bir DDS frekans kaynağının temel konsepti
Böylece AC çıkış neredeyse mükemmel bir
sinüs dalgasına dönüşmektedir.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 11

 Taşıyıcı Üreteçleri

Doğrudan dijital sentezleyiciler, PLL sentezleyicilere göre bazı avantajlar sunmaktadır:

Frekans çok ince artışlarla değiştirilebilmektedir.
Bir DDS sentezleyicinin frekansı bir PLL sentezleyiciye göre çok daha hızlı değiştirilebilmektedir.
Bir DDS sentezleyicinin çıkış frekansları sınırlıdır.

Güç Yükselteçleri

Vericilerde üç temel tip güç yükselteci kullanılmaktadır. Bunlar;

Doğrusal yükselteçler
C sınıfı yükselteçler
Anahtarlama yükselteçleri

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 12

 Güç Yükselteçleri

Doğrusal Yükselteçler
Doğrusal yükselteçler, giriş ile özdeş, yükseltilmiş bir çıkış sinyali sağlamaktadırlar.
Çıkış giriş ile doğru orantılıdır. Bu nedenle giriş daha yüksek bir güç düzeyinde aslına sadık bir şekilde yeniden
üretilmektedir.
Ses yükselteçlerinin çoğu doğrusaldır.
Doğrusal RF yükselteçler, düşük seviyeli AM veya SSB sinyalleri gibi değişken genlikli RF sinyallerinin güç
seviyesini artırmak için kullanılmaktadır.
Doğrusal yükselteçler A sınıfı, B sınıfı veya AB sınıfıdır.
Bir yükseltecin sınıfı, onun nasıl kutuplandığını belirtmektedir.
A Sınıfı yükselteçler, sürekli iletim yapmak için kutuplanmışlardır. Çıkışta, giriş doğrusal olarak yükseltilerek
yeniden üretilmektedir.
B Sınıfı yükselteçler, kesim bölgesinde çalışacak şekilde kutuplanmışlardır. Bu nedenle giriş olmadığında herhangi
bir kolektör akımı akmamaktadır. Transistör, girişteki sinüs dalgasının yalnızca yarısını iletmektedir.
Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 13
 Güç Yükselteçleri

AB Sınıfı yükselteçler, kesim noktasının biraz üzerinde olacak şekilde kutuplanmışlardır. AB sınıfı yükselteçler it-
çek konfigürasyonunda kullanılmaktadır. B sınıfı yükselteçlere göre daha iyi doğrusallık sağlamaktadır, ancak
daha az verimliliğe sahiptir.
C Sınıfı yükselteçler, girişteki sinüs dalgasının yarısından daha azını iletmekte ve onları çok daha verimli hale
getirmektedir.
Çıkışta yüksek oranda bozulmuş bir akım darbesi elde edilmektedir. Çıkışta sürekli bir sinüs dalgası elde etmek
için ayarlı devre kullanılmaktadır.
C Sınıfı amplifikatörler, değişken genlikli sinyalleri yükseltmek için kullanılamaz.
Bu tip yükselteçler, yükseltme esnasında harmonikler ürettiği için iyi bir frekans çarpıcı olabilmektedir.
Anahtarlama yükselteçleri, açma / kapama veya dijital anahtarlar gibi davranmaktadır.
Etkili bir kare dalga çıkışı oluşturmaktadır.
Oluşan harmonikler, yüksek Q’lu ayarlı devreler kullanılarak filtrelenmektedir.
Açma/kapama anahtarlama işlemi oldukça verimlidir.
Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 14
 Güç Yükselteçleri

Anahtarlama yükselteçleri D, E, F ve S sınıfı olarak

adlandırılmaktadır.
A Sınıfı Tampon Yükselteçler
Bu tip yükselteçler, osilatörü güç yükseltecinin bozucu
etkilerinden izole etmek için kullanılmaktadır. Güç yükselteci
osilatörün frekansını değiştirebilmektedir.
B Sınıfı İt-Çek Yükselteçler
İt-çek konfigürasyonunda kullanılan bir B sınıfı doğrusal güç
yükseltecinde RF sinyali, giriş transformatörü aracılığıyla iki
transistöre uygulanmaktadır.
Giriş transformatörü, aralarında 180° faz farkı bulunan iki
transistöre empedans uyumlandırması ve temel sürücü
sinyalleri sağlamaktadır.
Çıkış transformatörü gücü antene veya yüke iletmektedir. Şekil 6. Bir lineer (A sınıfı) RF tampon yükselteci

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 15

 Güç Yükselteçleri

C Sınıfı Yükselteçler
Çoğu AM ve FM vericisindeki asli devre, C sınıfı yükselteçtir.
Bu yükselteçler, sürücü, frekans çarpıcı ve son yükselteç
olarak kullanılabilmektedir.
C sınıfı yükselteçler girişin 180°’den az bir kısmını iletecek
şekilde kutuplanmışlardır.
Akım, kısa darbeler halinde akmaktadır ve tam sinyal
yükseltmesi için rezonans ayarlı bir devre kullanılmaktadır.
Ayarlı Çıkış Devreleri
Tüm C sınıfı yükselteçlerde, kolektöre bağlı bir ayarlı devre
bulunmaktadır.

Şekil 7. Bir it-çek B sınıfı güç yükselteci

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 16

 Güç Yükselteçleri

Bu ayarlı devrenin birincil

amacı, çıkışta tam ve
düzgün bir sinüs dalgası
oluşturmaktır.
Paralel ayarlı devreye bir
DC darbesi uygulandığında,
devre rezonans frekansında
salınmakta veya
titreşmektedir.
Darbe, kondansatörü şarj
etmekte, kondansatör
bobine deşarj olmaktadır.

Şekil 8. C sınıfı yükseltme işlemi

Volan etkisi olarak adlandırılan, bobin ve kondansatör arasındaki bu enerji alışverişi, rezonans frekansında sönümlü bir
sinüs dalgası üretmektedir.
Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEM, 2021 17