TEMEL HARİTA

HAR TA BİLG
B LGİS
LG Sİ

Yrd. Doç. Dr. Okan YILDIZ

Yrd. Doç. Dr. Mustafa DİHKAN
Öğr. Gör. Dr. Deniztan ULUTAŞ
YERYÜZÜNÜ TANIYALIM
Jeoid (Fr.) Nedir?
Basit anlamda jeoid; yeryuvarlağının geometrik olmayan (üzerindeki
engebeler düşünülmeksizin) gerçek biçimine denir.

Daha teknik bir tanım yapılacak olursa Jeoid; durgun okyanus yüzeyi ile
özdeş olan ve karaların altında da devam eden eşpotansiyelli bir yüzeydir.

Eğer su bir yüzey üzerinde hareket etmiyorsa bu yüzey bir (yatay)

düzlemdir. Örneğin dağları ve karaları kaldırıp, yeryuvarı yüzeyini
tamamıyla durgun bir okyanus yüzeyi olarak ele aldığımızda, bu yüzey bir
eşpotansiyelli yüzeydir ancak bir elipsoit yüzeyi değildir!
Bu yüzeye “jeoit” denir.
 Referans Yüzeyler
Jeodezik hesaplamalar için Dünyanın gerçek şekline uygun ve matematik modeli basit bir
referans yüzeyine ihtiyaç vardır. Dünyanın gerçek şekline en iyi uyan referans yüzeyi jeoid
olmasına rağmen, jeoid üzerinde hesap yapmaya uygun bir referans yüzeyi değildir.

Jeoid yerine basit ve düşük dereceden analitik fonksiyonlarla ifade edilebilen başka
referans yüzeyler seçilir. Jeodezik amaçlara uygun olarak yapılacak ölçmelerde kullanılan
geometrik yüzeyler şunlardır:
• Elipsoid (Ülke, kıta ve Dünya’nın tamamı için)
• Küre (5000 km2 den küçük çalışma alanları için)
• Düzlem (50 km2 den küçük çalışma alanları için)
 Haritalarda Projeksiyon Kavramı?
Projeksiyon;
fiziksel yeryüzünün belli bir koordinat sistemine göre tanımlı bir referans yüzey modeli üzerindeki
görüntüsünü (resmini) düzlem üzerine aktarma işlemidir.

1/1000 – 1/500 000 ölçekteki haritalarda yer küresi elipsoid kabul edilir.

1/1000 000 ‘dan daha küçük ölçekteki haritalarda gezegenimiz küre olarak kabul edilir.

Dünyada yaygın olarak kullanılan projeksiyon eğik konumlu açı koruyan silindirik
projeksiyon, yani UTM’dir.
Kaynak: FarukYILDIRIM
 Harita nedir?
Yeryüzünün veya bir parçasının belli bir orana göre küçültülerek ve belirli
işaretler kullanılarak yatay düzlem üzerinde gösterilmesine harita adı verilir.

Haritanın temel işlevi;haritası olduğu bölgenin topografyası ya da bu bölge ile

mekansal olarak ilişkili diğer konular (bu bölgenin jeolojisi, iklimi, trafiği, yeraltı
kaynakları, değişik bakış açılarından ekonomisi vb.) hakkında bilgi vermektir.

Bu haliyle harita, insandan (haritayı üreten- kartograf) insana (harita kullanıcısı)

mekansal referanslı bilgi aktaran, genel olarak basılı, bir iletişim aracıdır.
Kartoğrafya
Her tür ve her ölçekteki harita planlanması, tasarımlanması,
üretilmesi, basılması ve kullanılmasına yönelik teknikler geliştirmeyi
ve uygulamasını yapmayı kendisine konu edinmiş bir akademik
disiplindir
ICA (International Cartographic Association):
Kartografya, harita ve harita benzeri gösterimlerle iletilecek bilgileri
toplama, bu bilgileri işleme, grafik işaretlerle haritada gösterme,
harita basma, harita kullanma teknik, bilim ve sanatıdır.

Kartografya sözcüğün kökeni:

Latince (carta + grapha) sözcüklerinden türemiştir. “Carta” sert kağıt
ve “Graphia” Latince “yazmak, çizerek tasvir etmek anlamındadır.
 Harita Türleri
Haritalar yapıldığı bölgenin özelliklerini taşınabilir yüzeye aktarır ve
bu özellikler hakkında kullanıcısına bilgi verir. Bu bilgilerin miktarı ve
özellikleri haritanın kullanım amacı ve ölçeğine göre değişmektedir.
Bu sebeple haritaları genel olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz;

Haritalar

Kullanım Yapım Yöntemlerine

Ölçeklerine Göre
Amaçlarına Göre Göre
 Haritalar

Harita Türleri Kullanım

Ölçeklerine Göre
Yapım Yöntemlerine
Amaçlarına Göre Göre

Topoğrafik Haritalar : Bölgenin topoğrafik yapısını

ölçeğin el verdiği oranda yansıtan haritalardır.
 Haritalar

Harita Türleri Kullanım

Ölçeklerine Göre
Yapım Yöntemlerine
Amaçlarına Göre Göre

Dünya Haritaları

Geniş Bölge Haritaları

 Haritalar

Harita Türleri Kullanım

Ölçeklerine Göre
Yapım Yöntemlerine
Amaçlarına Göre Göre

Fay Haritaları
 Haritalar

Harita Türleri
Kullanım Yapım Yöntemlerine
Ölçeklerine Göre
Amaçlarına Göre Göre

Ulaşım Haritaları
 Haritalar

Harita Türleri
Kullanım Yapım Yöntemlerine
Ölçeklerine Göre
Amaçlarına Göre Göre

Kadastro Haritaları
 Haritalar

Harita Türleri
Kullanım Yapım Yöntemlerine
Ölçeklerine Göre
Amaçlarına Göre Göre

Turizm Haritaları
 Haritalar

Harita Türleri
Kullanım Ölçeklerine Yapım Yöntemlerine
Amaçlarına Göre Göre Göre

1/25 000 1/100 000

Büyük Orta Küçük

Ölçeklerine göre haritalar büyük, orta ve küçük ölçekli haritalar olmak üzere üç başlıkta gruplandırılır
 Haritalar

Harita Türleri Yapım

Kullanım
Amaçlarına Göre
Ölçeklerine Göre Yöntemlerine
Göre

Yapım yöntemlerine göre haritalar;

Yersel yöntemlerle üretilen haritalar
Fotogrametrik yöntem,
Uzaktan Algılama
 Harita Üreten Kurumlar?
Diğer :
İller Bankası
Belediyeler
Botaş
Tedaş, Teiaş vs.
DSİ
Tarım Bakanlığı
•Mülkiyet Haritaları •Topoğrafik Haritalar
Orman Bakanlığı
•1/5000 STK •Tematik Haritalar
•Kabartma Haritalar Vs.
•Orto foto Haritalar •Gölgeli Haritalar
1/5000’ kadar •Koşarak Hedef Bulma
Haritaları
•Hava Limanı Yaklaşma Haritası
1/5000’den küçük
 Üretim Yelpazesi?
İmar Faaliyetleri
Kadastro
Mühendislik Projeleri,
• Karayolları,
• Baraj İnşaatları,
• Ormancılık,
• Enerji Dağıtım Hatları,
• Sulama Demiryolları,
• Su altı Haritalar(Batimetrik),
Savunma
Sosyal İçerikli Haritalar
• Eğitimciler,
• Coğrafyacılar
• İstatistikçiler
• Ziraatçılar
• Jeologlar
Ölçme
Ölçme, bir nesnenin aynı türden birim seçilmiş bir büyüklüğün
katları cinsinden ifade edilmesi olarak tanımlanabilir.

Ölçü Birimleri
Ölçme işleminde genelde uzunluk ve doğrultular ölçülür. Uzunluk
ölçmelerinde ölçü birimi metredir.

1.000 m = 1 Kilometre (km)

100 m = 1 Hektometre (hm)
10 m = 1 Dekametre (dam)
1 m = 1 Metre (m)
0.1 m = 1 Desimetre (dm)
0.01 m = 1 Santimetre (cm)
0.001 m = 1 Milimetre (mm)
 Alan birimleri uzunluk birimine bağlı olarak m2 dir.

1.000.000 m2 = 1 Kilometre kare km2

10.000 m2 = 1 Hektar ha
1.000 m2 = 1 Dekar (Dönüm) da
100 m2 = Ar ar
1 m2 = 1 Metre kare m2
0.01 m2 = 1 Desimetre kare dm2
0.0001 m2 = 1 Santimetre kare cm2
0.000001 m2 = 1 Milimetre kare mm2
 Hacim birimleri uzunluk birimine bağlı olarak m3 dür.

1.000.000.000 m³ = 1 Kilometre küp km³

1.000.000 m³ = 1 Hektometre küp hm³
1.000 m³ = 1 Dekametre küp dam³
1 m³ = 1 Metreküp m³
0.001 m³ = 1 Desimetre küp dm³
0.000001 m³ = 1 Santimetre küp cm³
0.000000001 m³ = 1 Milimetre küp mm³
 Açıların ölçülmesi için ölçü birimi bir dik açıdır. Uygulamalarda işin
türüne göre açı birimi olarak Derece ve Grad sistemleri kullanılır.

Bir daireyi 360’a bölersek her bir parça 1 dereceye (1º) karşılık gelir. Bu
sistemde

Dik açı 90º (90 derece) dir.

1º = 60′ (60 dakika) dır.
1′ = 60″ (60 saniye) dir.

Bir daireyi 400’e bölersek her bir parça 1 grad’a (1g) karşılık gelir. Bu
sistemde

Dik açı 100g (100 grad) dır.

1g = 100c (100 grad dakikası) dır.
1c = 100cc (100 grad saniyesi) dir.
Uygulamalarda kullanılan diğer bir ölçü birimi yay birimidir.
Yay birimi radyan’dır. Radyan, bir çemberde yarıçap
uzunluğundaki yay parçasını gören merkez açıya denir.

Radyan = yay uzunluğu / yarıçap

Yarıçapı r olan bir çemberin çevre uzunluğu u =2⋅ π⋅r dir

Çemberin tümü radyan cinsinden

dir.
Bir Harita Nasıl Yapılır?
Referans Nokta İhtiyacı
Referans Nokta İhtiyacı
Referans Nokta İhtiyacı
Referans Nokta İhtiyacı
Referans Nokta İhtiyacı
 Referans Nokta İhtiyacı

Arazide birkaç saniye içinde cm duyarlılığ

duyarlılığında konum belirleme
gerçekleş
gerçekleştirilmektedir.
Referans Noktaları Nelerdir?
AGA Noktaları:
C1 Derece Ağlar ve Noktalar (20 km aralıklı, zemin tesisi pilye)

SGA Noktaları:
C2 Derece Ağlar ve Noktalar (5 km aralıklı, Zemin tesisi pilye)

Alım için Sıklaştırma Noktaları:

C3 Derece Ağ ve Noktalar (3 km aralıklı, Zeminde tesis)

Fotogrametrik noktalar
Poligon Noktaları (C4)
Nivelman Noktaları
Referans Noktaları Nelerdir?
Yersel Yöntemler
Fotogrametri
Fotogrametri
Fotogrametri (Uygulama Alanları)
Uzaktan Algılama
 Uzaktan Algılama
Uzaktan algılama bilimi;

Bir hedef nesneden yayımlanan veya yansıyan elektromanyetik

radyasyonun hedef nesne ile herhangi bir temas olmaksızın uzak bir
noktadan bir cihaz veya gözlemci tarafından ölçülerek kaydedilmesi
ve toplanan bu ölçümlerin analizi ve yorumlanmasıdır.

Uzaktan algılama denince hedef nesne hakkında ölçme ve algılama

işlemlerinde elektromanyetik enerjinin kullanıldığı yöntemler kastedilir.
Uzaktan Algılama
Uzaktan Algılama
Örnek GeoEye-1 Görüntüsü
Harita Yorumlama?
Haritaya baktığınızda bölgeyi üçboyutlu zihninizde
oluşturabilmeniz en önemli noktadır.Bunu haritadaki
yükselti çizgileri sayesinde yapabilirsiniz.Dağın bir
yatay kesiti alınır.Çizgiler eşit yükseltileri
gösterir.Yükselti çizgilerinin şekli dağın veya tepenin
şeklini verir.

Yükselti çizgilerinin şekli dağın şeklini

verirken,yoğunlukları eğimi verir.Bir süre sonra
haritaya baktığınızda arazinin resmini kafanızda
oluşturabilirsiniz..
Harita Yorumlama?
Harita Yorumlama?
Hafif Eğim

Dik Eğim

Uçurum
Harita Yorumlama?
İç Bükey

Dış Bükey

Boyun
Harita Yorumlama?
Tepe

Sırt

Doruk Çizgisi
 Harita Yorumlama?
Vadi

Çöküntü

Derecik
Harita Yorumlama?

1.TEPE 6.DERİN VADİ

2.VADİ 7.OVAYA BAĞLANAN
3.SIRT BURUN
4.BOYUN 8.UÇURUM
5.ÇÖKÜNTÜ 9.GEÇİT
10.DOLGU
 KAYNAKLAR

Topografya (Ölçme Bilgisi), Cevat İNAL, Ali ERDİ, Ferruh YILDIZ Şubat 1996 Atlas
Kitapevi, KONYA
Ölçme Bilgisi, Erdoğan ÖZBENLİ, Türkay TÜDEŞ, Karadeniz Teknik Üniversitesi
Basımevi, Trabzon 1986.
Topografya (Ölçme Bilgisi) Prof. M. Gündoğdu ÖZGEN İTÜ İnşaat Fakültesi, Jeodezi
ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, İstanbul 1990.
Kadastro Bilgisi, Türkay TÜDEŞ, Cemal BIYIK, Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi,
Trabzon 1994.
Ölçme Bilgisi I Doç. Dr. İbrahim KOÇ, Şubat 1998 Gökhan Matbaası, İSTANBUL
Ölçme Bilgisi I, 2 Celal SONGU, Aralık 1981 Birsen Yayınevi, İSTANBUL
Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri
Odası, İstanbul Şubesi 1989
Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği,15 Temmuz 2005 tarih
25876 sayılı resmi gazete.
Yükseklik Ölçmeleri, Ders Notları, Doç. Dr. Halil ERKAYA, İstanbul 2006.
Dengeleme Hesabı, Ergün ÖZTÜRK, Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi, Trabzon
1987.
Ufuk ÖZERMAN, Topoğrafya Ders Notları, 2007