Professional Documents
Culture Documents
Το σεμιναριο βιβλιο ΧΙ - Ζακ Λακαν1 (REDUCED)
Το σεμιναριο βιβλιο ΧΙ - Ζακ Λακαν1 (REDUCED)
ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ βιβ 10 ΧΙ .
.
_
•ΚΕΔΡΟΣ
Scanned by CamScanner
;
/
"
Ό Ζάκ Λακάν αποτέλεσε ενα σημαντικό σταθμό στήν πορεία τής ψυχανά
λυσης. Τό 1932, παρουσιάζοντας τή διατριοή του στήν ψυχιατρική μέ θέμα
τήν παράνοια στίς σχέσεις της μέ τήν προσωπικότητα τού αρρώστου, όδη
γήθηκε στήν ψυχανάλυση, από τίς γραμμές τής όποίας πάλεψε, επί πενήντα
όλόκληρα χρόνια, γιά τήν αποκάθαρσή της από τίς διαστρεολώσεις καί τίς
παρανοήσεις, πλουτίζοντάς την παράλληλα μέ τή δική του επιστημονική
συνεισφορά, προϊόν τής αναλυτικής του εμπειρίας.
Ή πρώτη οασική του εμφάνιση γίνεται τό 1936, στό συνέδριο τής Διεθνούς
Έταιρίας τής Ψυχανάλυσης, στό Μάριενμπαντ, δπου πρωτοπαρουσίασε
τήν περίφημη θέση του γιά τό «στάδιο τού καθρέφτη», πού ηδη περιείχε ενα
μεγάλο μέρος από τήν κ~τoπινή διδασκαλία του. Στά ακόλουθα χρόνια,
σάν ψυχίατρος, ιατροδικαστής καί ψυχαναλυτής συνέχισε τά δημοσιεύματά
του πάνω στό ιδιο θέμα. Ή διατριοή του τού 1932, πού τόν εΙχε όδηγήσει
στήν ψυχανάλυση, τόν συνέδεσε παράλληλα καί μέ τήν όμάδα τών σουρρεα-
λιστών. _
Ό Ζάκ Λακάν ϊδρυσε τό 1953 τήν Ψυχαναλυτική Έταιρία τού Παρισιού,
. μέ
σκοπό τήν επιστροφή στόν Φρόυντ , καί σέ αντίδραση στή νόθευση τής
Ψυχανάλυσης πού γινόταν από τήν εισαγωγή της στήν 'Αμερική, Ή Γαλλι
κή Έταιρία τής Ψυχανάλυσης, τής όποίας ό Λακάν ύπήρξε ό πρώτος πρόε
δρος, πραγματοποίησε τό ίδρυτικό της συνέδριο στή Ρώμη τό καλοκαίρι
τού 1953 γύρω από ενα κείμενο τού Λακάν πού εγινε πασίγνωστο μέ τόν
τίτλο «ή Εισήγηση τής Ρώμης», καί μέ τό φανέρωμα ένός δεύτερου σταθμού
στή σκέψη τού Λακάν, δπου .ή ψυχανάλυση καί ό στρουκτουραλισμός συ
ναντιούνται, ενώ τά αναλυτικά γεγονότα έρμηνεύονται σάν εκδηλώσεις τής
γλώσσας .
.Τό 1964 ή Γαλλική Έταιρία διαλύθηκε καί ίδρύθηκε από τόν Λακάν καί
τούς μαθητές τoυ~ μέ τή διεύθυνσή του, ή Φροϋδική Σχολή τού Παρισιού.
Στά τελευταία χρόνια, ή διδασκαλία τού Λακάν δέν επαψε νά ύπογραμμίζει 'j,.
δλο καί 'περισσότερο τίς συνθήκες πού πρέπει νά ~ραγματoπoιηθoύν από ,~//
τήν ψυχαναλυτική σκέψη, ωστε νά μπορέσει ή ψυχανάλυση νά πάρει τή . ~
J !
θέση πού τής άρμόζει σάν επιστήμη, μέ τήν πλήρη εννοια τής λέξης. ·ι ,
Ι ~I
Ό ,Ζt;κ Λακ?ν πέ~ανε τόν Σεπτέμοριο τού 1981 σέ ήλικία 80 ετών. Τό εργο ,
που αφησε ειν~ι μεγάλο καί σημαντικό καί τό χαρακτηρίζει ενα ϋφος λογο .. ;~
τ~χνικό καί προσωπικό, πού. μαζί α~οτελούΥ'>tή μοναδικότητα τού Λακάν.
Scanned by CamScanner
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
. ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ
.
..
,
Scanned by CamScanner
ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
ΤΟΥ ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ
ΒΙΒΛΙΟ ΧΙ
Scanned by CamScanner
ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
Le Seminaire
de Jacques Lacan
Scanned by CamScanner
Μετάφραση. 'Ανδρομάχη Σκαρπαλtζο"
Τελική άνάΥνωση, Γιώργος Χειμωνάς
Μακέτα tξωφύλλo", Νίνα Ν . Σταματίο", μέ ιίάση τό έξώφυλλο τής γαλλικής fx-
δοσης
'επιμέλεια, •Αλκης Σταύρο"
Scanned by CamScanner
Γ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
σελ .
Α' Ό αφορισμός ..... ... .. ...... .................. .......... ............... . 13
ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
ΣΤ' Ή σχίση τού ματιού καί τού βλέμματος .. ....... ... ............ . 93
Ζ' Ή αναμόρφωση ..... .... ... .... ..... ...... .............. .... .......... . . 107
Η' Ή γραμμή καί τό φώς ............ ........ ...... ...... ........... ..... . 121
Θ' Τί εΙναι πίνακας ..... ........ .. ...... ................ .... ... .... ... ... .. 139
Η ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ
Ι' Ή παρουσία τού αναλυτή .. ...................... .... .. ... .. ... ... . 159
ΙΑ' Άνάλυση καί ή αλήθεια ή τό κλείσιμο τού ασυνείδητου .. . 175
Ή απόδοση τών φιλοσοφικών, έπιστημονικών, ψυχανα
ΙΒ' Ή σεξουαλικότητα μέσα στίς παρελάσεις τού σημαίνον-
λυτικών όρων, ή αναλυτική -ποιητική σύντ~ξη καί.,τό λο
τος .. .... .... .......... ...... ...... ...... ...... ... ..... ... .... ... ....... ... . 191
γοτεχνικό ϋφ~ς τού Δρα, J .. ~acan π~ρoυσιασαν , ?πως ~ ΙΓ ' Άποσυναρμολόγηση τής παρόρμησης ...... .. .. .. ... ... ........ . 207
αναγνώστης ειναι δυνατον να καταλαδ ει, δυσκολιες που
ΙΔ ' :Η μ~ρι~ή π~ρόρμη~ ,καί τό κύκλωμά της .................. ;.. 223
απαίτησαν εργασία καί πε ιθαρχία έπίπονη καί μακρό-
ΙΕ ' Απο την αγαπη στη λ ιμπιντο .... .. .. ............................. . 239
χρονη . Πιστεύω ότι έπέτυχα . _ ,
Παρά πάντα ταύτα ζητώ από εκείνον πού 6ρει η νομισει ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
κάτι πού θά προσφέρει στό κείμενο όποιαδήποτε δελτίω
ση νά μπεί στόν κόπο γραπτώς καί δημοσίως νά τό ύπο ΙΣΤ' Τό ύποκείμενο καί δ αλλος: Η ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ...... . ....... . ...... . 259
δείξει . ΙΖ' Τό ύποκείμενο καί δ αλλος: Η ΑΦΑΝΙΣΙΣ ... ...... . . . . . \ ......... .. 275
Τά ψυχαναλυτικά πρωταρχικά κείμενα οντας ακόμη σχε ΙΗ' Γιά τό ύποκείμενο πού ύποτίθεται δτι ξέρει, γιά τήν πρώτη
δόν άγνωστα aτή χώρα μας, οί προτάσεις καί οί ύποδεί ~υά~α' ,καί γιά τ? καλ,ό ...... ; ..... ....... .................... .. .... .. 293
ξεις θά αφορούν καί θά προσφέρουν τήν ύπηρεσία τους ΙΘ ' Απο την έρμηνεια στη μεταβιβαση ................. .. .. .. ...... . 311
όχι μόνον στήν συγκεκριμένη αύτή μετάφραση, αλλά σέ
δλόκληρο τό χώρο τής ψυχανάλυσης καί τής κατανόησή ς ΑΠΟΜΕΝΕΙ ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
της μέσω τής γλώσσας μας. . Κ' Σέ σένα περισσότερο από σένα ...... .. .............. ...... .. ...... . 333
ΕΠΙΛ ΟΓΟΣ . .. . .... ... ....... . . ... . . ..... . ..... . ....... . ......... ... . .. ... . 353
Α.Σ.
Scanned by CamScanner
ΑΙ
Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ
Τί μέ έξουσιοδοτεί;
Τ6 καθαρ6 κωμικ6 στοιχείο.
Τί εΙναι πράξη;
'Ανάμεσα σέ θρησκεία καί έπιστήμη.
Ό ύστερικ6ς καί ή έπιθυμία τού Φρ6υντ.
Κυρίες, Κύριοι,
Στή σειρά τών διαλέξεων πού μού ανέθεσε τό εκτο τμήμα τής
Πρακτικής Σχολής 'Ανωτάτων Σπουδών*, θά σάς μιλήσω γιά τά
θεμέλια τής ψυχανάλυσης.
Θά ηθελα μόνο σήμερα νά σάς δείξω τό νόημα πού σκοπεύω
νά δώσω σ' αυτόν τόν τίτλο, καί τόν τρόπο μέ τόν όποίο ελπίζω
νά ανταποκριθώ.
'Ωστόσο, πρίν απ ' ολα πρέπει νά σάς παρουσιαστώ - παρ' ολο
πού οι, περισσότεροι εδώ, αλλά όχι ολοι , μέ γνωρίζουν - αφού οι,
περιστάσεις μού επιοάλλουν νά θέσω ενα ερώτημα προκαταρκτι
κό γιά τήν πραγμάτευση αυτού τού θέματος - τί μέ έξουσιοδοτεί;
Μέ εξουσιοδοτεί νά μιλήσω εδώ, ενώπιόν σας , γι' αυτό τό θέ
μα, ή φήμη τού γεγονότος οτι επί δέκα όλόκληρα χρόνια εκανα
αυτό πού ονομάζουμε σεμινάριο πού απευθυνόταν σέ ψυχαναλυ
τές. 'Όπως όρισμένοι ξέρουν, παραιτήθηκα απ ' αυτό τό λειτούρ
γημα - στό όποίο είχα αληθινά αφιερώσει τή ζωή μου - εξαιτίας
γεγονότων πού συνέοησαν στό εσωτερικό αυτού πού ονομάζεται
ψυχαναλυτική έταιρία, τής έταιρίας αυτής πού ακριοώς μού . τό
είχε αναθέσει. .
Θά μπορούσε οέοαια κανείς νά ύποστηρίξει οτι ή άρμοδιότητά
μου ώστόσο δέν μπήκε σέ αμφισοήτηση, εφόσον εξασκώ αλλού τό
ίδιο αυτό λειτούργημα. Κρατάω δμως τό ερώτημα προσωρινά
ανοιχτό . Κι αν σήμερα ορίσκομαι σέ θέση νά μπορώ, ας πούμε
μόνο, νά δώσω συνέχεια σ' αυτή μου τή διδασκαλία, μού επιοάλ-
. .
~",,--
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11 Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ 15
14
λφάση, "
εται, πριν ν
ανοι'ξω αύτό πού παρουσιάζεται έτσι σάν μιά νέα
"ό'λ ' ,
ν' αρχίσω μέ τίς εύχαρι~ιες που_ <ι;~ ω ~oν κ;ριο [:r-
ση _ αφού άποτελούσε μέρος αύτής τής ίδιας τής πράξης - αφού
ανήκε στό έσωτερικό της - αφού κατευθυνόταν πρός αύτό πού
nand Braudel, Πρόεδρο τού τμημ~τoς τ~~ ~ωτατ;ν ~oυ ων: εΙναι ενα στοιχείο αύτής τής πράξης, δηλαδή τή διαμόρφωση ψυ
ό όποίος μέ έφερε έδώ, μπρo~α σας. , :ιυριος ra~ el: τo~ χαναλυτών.
έτυχε κάποιο έμπόδιο, μού έξε~ρα~ε τ~ ~υπη, του, Π,ου ?εν θ~ Πρίν άπό λίγο καιρό καί ίσως προσωρινά, μά καί γιατί δέν
μπορεί νά ε{ναι παρών τή στιγμη που του αποτιω αυτην την τιμη ύπήρχε τίποτα καλύτερο μέσα στήν αμηχανία πού ορισκόμουνα,
_ σ' αύτόν καθώς έπίσης καί σ' αύτό πού θά όνομάσω εύγένεια, μπόρεσα είρωνικά νά όρίσω ενα κριτήριο γιά τό τί ε{ναι ή ψυχα
μέ τήν δπ~ία θέλησε νά έπαν~ξΡθώσε,ι Τδήδμειoνλε~τική, θέ,σηόδπ~υ νάλυση, δηλαδή ή χορηγούμενη άπό εναν ψυχαναλυτή θεραπεία.
ορισκόμουνα, καί νά ύπoστ~ρι, ει μι~ υ Ι ασκα, ι~ γι~ την πoι~ 'ο Henry ΕΥ, πού ορίσκεται σήμερα έδώ, θά θυμηθεί τό άρθρο
δέν ήξερε τίποτε άλλο πα~α ~oνo το υφος κ_αι τ~ φημη, της., Τ,Ο στό όποίο αναφέρομαι, μιά καί δημοσιεύτηκε σ' εναν τόμο τής
έκανε άπλούστατα, γιά να μην καταδικαστω στη σιωπη. Ευγε έγκυκλοπαίδειας πού διευθύνει. Καί ή παρουσία του μού κάνει
νεια, ~ίναι ακριοώς ή λέξη ,δταν φιλo~εν;ίς κά,:oιo~ πού ορίσκε ακόμα πιό ευκολη τήν αναφορά στήν πραγματική λύσσα μέ τήν
ται σέ μιά θέση σάν τή δικ~ μου,- στη θ;~ του ~ρoσψυγα. , όποία έπιχειρήθηκε ν' άποσυρθεί τό άρθρο αύτό άπό τήν έν λόγω
Τή φιλοξενία αύτή μού την π~oσφερε αμεσως μo~ι~ υπoκινηθη~ έγκυκλοπαίδεια, σέ σημείο πού κι αύτός ό ίδιος, πού ολοι ξέρουν
χε άπό τήν έπαγρύπνηση τού φιλου μου CΙaude LeVI-Strauss, για τή συμπάθεια πού μού έχει, στάθηκε, τελικά, ανίκανος νά σταμα
τόν όποίο χαίρομαι πού πρόθυμα θέλησε νά μού χαρίσει σήμερα τήσει αύτή τήν έπιχείρηση μιάς διευθύνουσας έπιτροπής πού τήν
τήν παρουσία του, κα~ πού ξέρει ~όσo ~oύ είν~ι π?λύτιμη ~ύτή ~ αποτελούσαν ακρ~oώς ψυχαναλυτές. Τό άρθρο αύτό θά περιλη
μαρτυρία τού ένδιαφεροντος που παρεχει σε μια δουλεια, στη φθεί στήν έκδοση πού προσπαθώ νά κάνω ένός αριθμού κειμέ
δική μου, - σ' αύτό πού έπεξεργάζομαι σέ αντιστοιχία μέ τή δική νων μου, καί έτσι θά μπορέσετε νά κρίνετε αν έχασε τήν έπικαι
ρότητά του. Δέν τό πιστεύω. Δέν τό πιστεύω, αφού όλα τά θέμα
του.
Θά προσθέσω τίς εύχαριστίες μου σέ δλους δσους, μέ τήν εύ- τα πού έκεί μέσα έξετάζω ε{ναι αύτά τά ίδια πού ανακινώ ένώ
καιρία αύτή, μού φανέρωσαν τή συμπάθειά τους, γιά νά καταλή πιόν σας καί πού ένεστωποιούνται άπό τό γεγονός ότι ορίσκομαι
ξω στήν εύαρέσκεια μέ τήν όποία ό κύριος Robert Fiacelίere, έδώ, μέ τήν ίδιαίτερη στάση μου, γιά νά θέτω κατευθείαν πάντα
διευθυντής στήν Ecole Normale Superieure, δέχτηκε νά διαθέσει τό ίδιο έρώτημα : Τί εΙναι ή ψυχανάλυση ;
στήν Ecole des Hautes Etudes αύτή τήν αίθουσα χωρίς τήν όποία Σίγουρα στό έρώτημα αύτό ύπάρχουν παραπάνω από ενας
δέν ξέρω πώς θά μπορούσα νά σάς ύποδεχτώ, έτσι πολυάριθμοι έπαμφοτερισμοί καί αύτό τό έρώτημα άποτελεί πάντα - σύμφωνα
πού ήρθατε, καί πού γι' αύτό σάς εύχαριστώ μέ όλη μου τήν καρ μέ τή λέξη πού τό χαρακτηρίζω μέσα σ' αύτό τό αρθρο - ενα
διά. έρώτημα-νυχτερίδα. Νά τό έξετάσω στό φώς, αύτός ήταν τότε ό
υΟλα αύτά αφορούν τή 6άση, μέ τήν τοπική καί μάλιστα τή σκοπός μου, καί σ' αύτόν όφείλω νά ξαναγυρίσω, απ' όποια θέση
στρατιωτική σημασία αύτής τής λέξης, τή Οάση τής διδασκαλίας κι ,άν π~έπει νά σάς τό παρουσιάσω πάλι σήμερα.
μου. Καί τώρα, στό θέμα μας - τά θεμέλια τής ψυχανάλυσης. ~ θεση απ' δπου προσεγγίζω πάλι αύτό τό πρόολημα εΙναι
πραγματι μιά θέση πού άλλαξε, πού δέν ε{ναι πιά άπόλυτα στό
έσωτερικό, καί πού δέν ξέρουμε αν ε{ναι απ' έξω.
Ή ύ~ενθύμιση αύτή δέν ε{ναι ανεκδοτολογική. Θά διαπιστώ
Άπό τήν αρχή του, τό σεμινάριό μου συμμετείχε, θά μπορούσα σε~ε, νομίζω, πώς δέν έχω τήν πρόθεση νά καταφύγω ουτε στό
νά πώ, σέ ό,τι αφορά τά θεμέλια τής ψυχανάλυσης. Άποτελούσε α~εκδoτo: ουτε σέ κανενός είδους πολεμική έπειδή ύπογραμμίζω
ενα στοιχείο τους, αφού συνέοαλε στή συγκεκριμένη της θεμελίω- το γεγονος, γιατί πρόκειται γιά γεγον6ς, ότι ή διδασκαλία μου,
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ιΙΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlO 1/ Ο ΛΦΟΙ'ΙΣΜΟΣ 17
16
άναγνωρισμέ\ιη σάν διδασκαλ(α, ύφίσταται, άπό fνα όργανο πού άναριίnησής μας δσον άφορά τήν ψυχαναλυτική πράξη.
όνομάζεται 'Ξκτελεστική Έπιτροmί ένός διεθνούς όργανισμού Δέν λέω - αν καί δέν θά ήταν αδύνατο - ότι ή ψυχαναλυτική
πού ό,'ομάζεται Διεθν7ίς Ψυχαιι αλυΤΙΚ 7ί Έταιρ{α, μιά λογοκρι κοινότητα εΙναι Έκκλησία. Πάντως, άναμφισοήτητα , προκύπτει
σία , πού δέν ~Ιναι διόλου συνηθισμένη, άφού πρόκειται, ούτε τό ζήτημα νά ξέρουμε τί μέσα της μι-τορεί κάλλιστq έδ6) νά απηχεί
λίγο ούτε πολύ , γιά καθαρό άποκλεισμό αύτής τής διδασκαλίας_ μιά θρησκευτική πρακτική. Έξάλλου , δέν θά τόνιζα κάν αύτό τό
πού πρι,-τει νά θεωρηθεί σάν άνύπαρκτη, ώς πρός δλα δσα προσ γεγονός, παρ' δλο πού μέσα του εχει τόσα στοιχεία σκανδάλου,
κομίζει σχετικά μέ την άνάδειξη ένός ίκανού ψυχαναλυτή, - καΙ άν - κι αύτό ίσχύει γιά Όλα δσα θά πώ σήμερα - δέν ήταν 6έ6αιο ,
πού άνάγει τόν ά;τοκλεισμό αύτόν σέ δρο γιά τόν διεθνή προσε δτι τή χρησιμοποίησή του θά τήν ξαναορείτε ατή συνέχεια.
ταιρισμό τής ψυχαναλυτικtϊς έταιρίας ατήν όποία ανήκω . Αύτό δέν σημαίνει δτι εΙμαι, μέσα σέ τέτοιες συΥ/.υρίες, ένα
Μά κι αύτό πάλι δέν αρκεΙ Διατυπώθηκε δτι ό προσεταιρι ύποκείμενο αδιάφορο. Ούτε και νά πιστέψετε δτι γιά μένα - ούτε
σμός αύτός δέν θά γίνει άποδεκτός παρά μόνον άν δοθούν έγγυή άλλωστε , ύποθέτω, καί γιά τόν φιλόσοφο, πού δέν δίστασα μόλις
σεις ώστε ή διδασκαλία μου νά μή μπορέσει, γιά πάντα, νά δρα πρίν νά χρησιμοποιήσω σάν άναφορά καί μάλιστα σάν προηγού
στηριοποιηθεί γιά νά διαμορφώσει αναλυτές μέσα απ' αύτήν τήν μενο - αύτά αποτελούν ύλικό γιά κάποια κωμωδία , μέ την εννοια
έταιρία. τής αφορμής γιά γέλια . Ώστόσο, θέλω έπίσης νά σάς πώ παρεν
Πρόκειται λOLι-τόν γιά κάτι πού εΙναι απολύτως συγκρίσιμο μ' θετικά, δτι κάτι από μιά πλατειά κωμική διάσταση δέν μού διέ
αύτό πού σέ άλλους χώρους όνομάζεται ό εσχατος αφορισμό ς 1 . φυγε. Ή διάσταση αύτή δέν ανήκει aτήν καταγραφή τών όσων
Καί νά σκεφτεί κανείς πώς ό άφορισμός αύτός, στούς χώρους συμοαίνουν στό έπίπεδο τής διατύπωσης πού όνόμασα αφορι
δπου ό δρος αύτός χρησιμοποιείται, δέν έκστομίζεται ποτέ δίχως σμό. ~Eγκειται μάλλον ατή θέση μου έπί δύο χρόνια, νά ξέρω ότι
τη δυνατότητα ι,-τιστροφής . ημουν - καί μάλιστα από έκείνους άκριοώς πού ά>ς πρός έμένα
Μ' αύτή τη μορφή δέν ύπάρχει παρά μονάχα σέ μιά θρησκευτι ηταν στή θέση συναδέλφων , η καί μάλιστα μαθητών - αντικείμε
κή κοινότητα αποκαλούμενη μέ τόν ένδεικτικό , συ μοολικό , δρο νο διαπραγμάτευσης.
συναγωγή, πού αντικείμενό της ύπήρξε ακριοώς ό Σπινόζα. Στίς Γιατί τό ζήτημα ηταν κατά πόσο οί συμοιοασμοί πού γίνονταν
27 'Ιουλίου ]656 - ίδιότυπα δισεκατοντάχρονα αφού συμπίπτουν ώς πρός τήν άρμοδιότητα τής διδασκαλίας μου μπορούσαν νά
μέ την έπέtειo τού Φρόυντ - ό Σπινόζα αποτέλεσε πρώτα τό αντι συγκριθούν μ' έκείνο πού έπρόκειτο νά αποκτήσουν από την άλ
κείμενο τού κερέμ, άφορισμού πού αντιστοιχεί ακριοώς στόν λη πλευρά, δηλαδή τή διεθvtι καταξίωση τής έταιρίας. Δέν θέλω
έσχατο άφορισμό, ύστερα περίμενε λίγο γιά νά γίνει άντικείμενο νά. χάσω τήν εύκαιρία νά τονίσω - καί θά τό ξαναοοούιιε - δτι
τού σάμματα, πού άντιστοιχεί στήν προσθήκη τού δρου τού αδύ έ~ώ ακριβώς πρόκειται, στήν κυριολεξία, γιά κάτι πo~ ~oρεί νά
νατου μιάς έπιστροφής. το ζήσει κανείς, δταν τό καταλαοαίνει , μέσα από τη διάσταση
Μή νομίσετε, ούτε κι έδG), δτι :τι,.1όκειται γιά ενα παιχνίδι μετα τού κωμικού.
φορικό, πού θά ήταν παιδιάστικο νά ανακινώ σέ σχέση μέ ' τό Πιστεύω δτι μόνο ενας ψυχαναλυΏ'lς μπορεί πλη' οωc νά τό συλ
πεδίο, τό τόσο μακρύ, θεέ μου, καί τόσο σοοαρό, πού εχουμε νά λάΟει. . ~ - .
καλύψουμε. Πιστεύω - καί θά τό δείτε - δτι, σχι μόνο από τίς ~ Βε?αί,ως δέν αποτελεί σπάνια κατάσταση γιά ha ανθρώπινο
απηχήσεις πού ύπενθυμίζει, ωλά καί όπό τή δομή πού ένέχει, τό ον να, ειναι διαπραγματεύσιμο σέ πείσμα τής φλυαρίας γιά την
γr:yονός αύτό εΙσάγει κάτι πού 6ρίσκεται στή 6ασική αρχή τής ?νθρω~ιvt] αξιοπρέπεια καί μάλιστα γιά τά Δικαι(ίιματα τού
Aνθρ~ι)πoυ. Ό καθένας , σέ κάθε στιγμΙ1 καί σέ δλα τά έ."tίπεδα,
ι . Βλ. ~fQιοδικό «Ornίcar?~ , ~L'cxcommunίcaIίon ~ , Supplc!Incnt :nι nurncro R ε{ναι διαπραγματεύσιμος , αφου αύτό πού μάς παρέχει κάθε κά
d .OrnIC<lr1_, buIIc:lin ptriodique du ChanIp frcudίcn . (Σιι)/ . Μετ.) πως σο6αΡ'1 κατανόηση τής κοινωνικής δομ1']ς είναΙ'l αΥταλλαγή .
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11 Ο ΑΦΟPlΣΜΟΣ 19
18
'Η ανταλλαγή γιά τήν όποία πρόκειται είναι ή ανταλλαγή ατό τά τά αποκάτω δέν ήταν κιόλας κάπως στόν αέρα.
μων, δηλαδή κοινωνικών φορέων, πού εΙναι έξάλλου αυτό πού 'Ορισμένοι, απ' έξω, μπορεί νά ξαφνιαστούν πού σ' αυτό τό
όνομάζουμε ύποκέίμενα, μέ όσα ίερά δικαιώματα - λένε - έχουν παζάρεμα, καί μ' εναν πολύ έπίμονο τρόπο, συμμετείχαν όρισμέ
ώς πρός τήν αυτονομία. ,ΥΟλοι ξέρουμε πώς ή πολιτική συνίστα νοι από τούς δικούς μου αναλυόμενους, πού μάλιστα εξακολου
ται στή .διαπραγμάτευση, καί; -τούτη τή φορά, χονδρικά, σέ πακέ θούν ακόμα νά βρίσκονται σέ ανάλυση. Καί ν' αναρωτηθούν -
τα, τών ίδιων τών ύποκειμένων, πού λέγονται πολίτες, κατά έκα πώς ενα τέτοιο πράγμα είναι δυνατόν, έκτός καί αν ύπά'ρχει στό
τοντάδες χιλιάδες. Ή κατάσταση δέν εΙχελοιπόν, ώς πρός τo~τo, επίπεδο τών σχέσεων μεταξύ τών αναλυομένων μου καί μένα τόν
τίποτα τό έξαιρετικό, μέ τή διαφορά όμως ότι τό νά είσαι δια ίδιο, κάποια ασυμφωνία πού θέτει σέ αμφισοήτηση τήν ίδια τήν
αξία τής ανάλυσης. wE λοιπόν, ξεκινώντας ακριβώς άπ' αυτό πού
πραγματεύqιμος έκ μέρους αυτών πού αποκάλεσα πρίν από λίγο
-συναδέλφους, ή καί: μαθητές, 3;tαίρνει μερι~ές φορές, θωρώντας μπορεί νά εΙναι έδώ αφορμή σκανδάλου, θά μπορέσουμε νά δώ
το από τά έξω, ενα αλλο· Ονομα. σουμε μέ τρόπο σαφέστερο αυτό πού όνομάζεται διδακτική ψυ
Αν δμως ή αλήθεια τού ύποκειμένου, ακόμα κι όταν ορίσκεται
W
χανάλυση - αυτή τήν πράξη, ή αυτή τή φάση τής πράξης, πού
σέ θέση δασκάλου, δέν εΙναι μέσα στόν έαυτό του, αλλά, όπως ή αφέθηκε, απ' δλα δσα δημοσιεύονται, τελείως στή σκιά - καί νά
ανάλυση τό αποδείχνει, μέσα σ' ενα αντικείμενο, από τή φύση φωτίσουμε κάπως τούς σκοπούς της, τά δριά της, τά άποτελέ
του καλυμμένο - τό νά τό κάνουμε νά αναδυθεί, αυτό τό αντικεί σματά της.
μενο, άποτελεί καθαρά τό γνήσιο κωμικό στοιχείο. Δέν πρόκειται πιά εδώ γιά pudendum. Τό ζήτημα εΙναι νά
Πρόκειται γιά μιά διάσταση πού θεωρώ σκόπιμο νά τονίσω , γνωρίζουμε τί από τήν ψυχανάλυση μπορούμε, όφείλουμε, νά πε
. καί άπό έδώ όπου μπορώ νά καταθέσω γι' αυτήν, γιατί, τελικά, ριμένουμε, καί τί μέσα της πρέπει νά αναγνωριστεί σάν φρένο,
τό νά καταθέσει κάποιος από τά έξω, θά ήταν ίσως, σέ μιά τέτοια καί μάλιστα σάν αποτυχία.
περίπτωση, αντικείμενο άπρεπης συγκράτησης καί ψεύτικης σε Γι' αυτό πίστεψα πώς όφειλα νά μήν απαλύνω τίποτα, αλλά νά
μνοτυφίας. 'Από μέσα, μπορώ νά σάς πώ ότι ή διάσταση αύτή θέσω εδώ ενα γεγονός, σάν αντικείμενο, τού δποίου ελπίζω πώς
εΙναι απολύτως θεμιτή, ότι μπορεί νά οιωθεί, από αναλυτική θά δείτε καθαρότερα τό περίγραμμα καί ταυτόχρονα τόν δυνατό
άπΟψη, καί μάλιστα, άπό τή στιγμή πού τήν αντιλαμοανόμαστε, χειρισμό , νά τό τοποθετήσω στήν ίδια τήν είσοδο όσων πρόκειται
μ' ενα τρόπο πού τήν ξεπερνά - δηλαδή μέσα άπό τό πρίσμα τού νά πώ , τή στιγμή πού, μπροστά σας, ερωτώ - τί εΙναι τά θεμέλια,
χιούμορ, πού δέν εΙναι εδώ παρά . ή αναγνώριση τού κωμικού μέ τήν - ευρεία έννοια τού όρου, τής ψυχανάλυσης; Πράγμα πού
στοιχείου. σημαίνει - τί τήν θεμελιώνει σάν πράξη; -
Ή παρατήρηση αυτή δέν δρίσκεται έξω από τό πεδίο αυτού
πού προσκομίζω γιά ό,τι αφορά τά θεμέλια τής ψυχανάλυσης, 2
γιατί θεμέλιο εχει περισσότερες άπό μία εννοιες, καί δέν θά
χρειαστεί διόλου νά έπικαλεστώ τήν Καδ6άλα2 , γιά νά ύπενθυμί Τί εΙναι πράξη; Μού φαίνεται ύποπτο νά μπορεί νά θεωρείται
σω πώς σ' αυτήν δηλώνει εναν άπό τούς τρόπους τής θεϊκής φα δ δρος αυτός ακατάλληλος γιά τήν ψυχανάλυση. ΕΙναι δ όρος δ
νέρωσης, πού, στό έπίπεδο αυτό, εΙναι ταυτισμένος σαφώς μέ τό πιό ευρύς ποl, μπορεί νά δηλώνει μιά μελετημένη από τόν αν
pudendum. Θά ήταν δέδαια έξωφρενικό, μέσα σέ μιά αναλυτική θρωπο δράση, όποια κι αν εΙναι, πού τόν βάζει σέ θέση ν' αντι
όμιλία, νά σταματήσουμε στό pudendum. Τότε τά θεμέλια θά μετωπίζει τό πραγματικό μέσω τού συμδολΙΚΟύ. Τό δτι σ' αυτό
επαιρναν έδώ, χωρίς αμφιδολία, τή μορφή τών άποκάτω, αν αύ- συναντά λίγο πολύ καί τό φανταστικό δέν εχει έδώ παρά δευτε
ρεύουσα σημασία.
2 Κα66άλα: Έ6ραίκή μυστικιστική διδασκαλία (Σημ. Μετ. ) 'Ο δρισμός αυτός τής πράξης άπλώνεται λοιπόν πολύ μακριά.
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ιlAΚAιV Ι ΣεMΙιVAPΙO ιι
Ο ΑΦΟPlΣΜΟΣ 21
. ." ε σάν τόν ΔιογέΥη , ν' ({\'αζητούμε, επιστήμη. ' Επομένως , υπάρχει αναμφίσολα κά..-τοια σνγγέ\'εια
Δέ\' :tO<ΎAEιtat \. αρχισουμ , ,. . ά δ '
• ~ ά\'θ ω.. .tO. άλλά
,; t11"
ψυχαναλυση μας μεσ~ στ, ια ανάμεσα σηΙν ερευνα πού ψάχνει καί στόν θρησκευτικό πίνακα .
οχι uro<ILa Ρ , - ,~ r Θα παρουμε
ψοοα τόσο δια<rορο;τοιημένα πεδια ηις πρα~η~. " , _ 'Εδώ ταιριάζει αυτό πού λέγεται συ\'ήθως - Δέν θά μ' εψαχνες
μω".i.ον ιιαtί ιια, η1ν ψυχανάλυΟ1ί μας, κι αμεσως ~υτη θ~ μα~ αν δtν μ' εΙχες κιόλας Ορεί. Τό κιόλας ορεί ε{ναι πάηοτε άι-τό
όδηyήσε~ :τρ6ς ~ημεία ηϊς πράξης αρκετά έντοπισμενα, και που πίσω , άJJ.ά επισαρυμένο μέ κάτι πού α\'1Ίκει στήν τάξη τής λήθης.
ΙL-τοοοί,ν \'ά κατονομαστούν. " , Δέν ανοίγεται ετσι μιά ερευνα αύτάρεσκη καί άόριστη;
. Κ;"ί δίχως κάν νά είσάγω ~~έ κάπoιo~ετα~~τικo ,τρoπ~ ~o~ς •Αν ή έρευνα, στήν περίι-ττωση αύτή, μάς ενδιαφέρει, ε{ναι
δύο όρους ανάμεσα στούς όποιους σκoπευ~ να ;ι"..ρα~ησω>τo ~ρω χάρη σ' εκείνο ~oύ , ά..-τ~ τή δια~άχη α~τή ε-[καθίστ~ται στ~ επί . .
tljua _ καί καθόλου είρωνικά -=-- δηλώνω ε~αρ~~ς oτ~ , αν εΙμαι πεδο αύτού που όνομαζεται σημερα επιστημες του ανθρωπου.
tδ& , ~-τρoστά σ' ενα άκροατήριο τόσο πλατυ, σ ενα ~ετ?ιo περι- Πράγματι, εδώ ολέπουμε σάν νά ξε..-τηδά, κάτω από τά σήματα
6άlJ.OV, καί μέ μιά τέτοια συμπαράσταση, ,εΙναι γ~α ; ,ανα~ω δποιου ορίσκει, εκείνο πού θά όνομάσω έρμηνευτική διε-ι!δίκηση,
τηθώ αν ή ψυχανάλυση εΖναι επιστήμη, και γιά να το εξετασω πού είναι ακριοώς αύτή πού ψάχνει - πού ψάχνει Τ1] σημασία τήν
αυτό μαζί σας. . " ,λ ' πάντοτε καινούργια καί ποτέ εξαντλημένη, ω.J..ά πού άπειλείται
Τή\' ωJ.η αναφορά, τή θρησκευτι~η, την_ ανεφερα μο, ις ~ρι; νά κοπεί σάν χορτάρι απ' αυτόν πού Ορίσκει.
ά..-τό λίγο , διευκρινίζοντας καθαρά π~ς μ~λω γιά θ,ρησκεια με τη 'Η έρμηνευτική αύτή, λοιπόν, εμάς τούς αναλυτές μάς ενδια
σύγχοονη έννοια τού δρου - οχι για μια θρησκεια άποστεγνω φέρει, γιατί δ δρόμος ανάπτυξης τής σημασίας πού εχει σάν
μέ\'1')-" μεθοδολογημένη, άποδιωγμένη στά βάθη μιάς π~ωτόγ~νης στόχο της συγχέεται, σέ πολλά μυαλά, μ' αύτό πού ή ψυχανά
σκέψης, ωJ.ά γιά τή θρησκεία ετσι πού τή 6λέπου μ"ε να άσκειται, λυση όνομάζει έρμηνεία. Καί παρ' σλο πού τήν ερμηνεία αύτή
άκόμα ζωντανή, δλοζώντανη. Ή ψυχανάλυση, ειτε εΙναι άξια διόλου δέν πρέπει νά τήν άντιλαμ6ανόμαστε μέ τήν ίδια Ε\ογοια
είτε όχι νά έrfραφεί σ' εναν απ' αυτoύ~ τούς δ~ό Πί;ακε ς , μπορεί δπως τήν προαναφερόμενη έρμηγευτική, ή ερμηνευτική εύκολα
άκόμη καί νά μάς φωτίσει πάνω σ' αυτό που όφειλουμε νά εν . . 60λεύεται από τή σύγχυση . 'Απ' αύτήν τήν άποψη ολέπουμε,
νοούμε μέ Ι-τιστήμη, καί μάλιστα μέ θρησκεία. . τουλάχιστον, ενα διάδρομο επικοινωνίας ανάμεσα στήν ψυχανά
Θά ήθελα άμέσως ν' άποφύγω μιά παρεξήγηση . Θά μού πούν - λυση καί στό\' θρησκευτικό πίνακα. Θά τόν ξανασρούμε αργό
έτσι κι ωJ.ιώς, ή ψυχανάλυση εΙναι ερευνα. Έ λοιπόν, επιτρέψτε τερα δταν έρθει ή στιγμή.
μου νά δηλώσω, καί μάλιστα πρός τήν κατεύθυνση τών δημοσίων "Αρα, γιά νά δώσουμε τό δικαίωμα στήν ψυχανάλυση νά όνο
άρχών Υιά τίς όποίες δ δρος αυτός τής ερευνας, εδώ καί λίγο μάζεται επιστήμη, θά απαιτήσουμε κάτι περισσότερο.
καιρό, φαίνεται νά χρησιμεύει σάν δοκιμασία γιά πολλά πράγ Έκείνο πού καθορίζει Ιδιαίτερα μιά\' επιστήμη, εΙναι στι Εχει
ματα, - ό δρος ερευνα μού προκαλεί δυσπιστία. Έγώ, ποτέ δέν ενα αντικείμενο. Μπορούμε νά ύποστηρίξουμε πώς μιά Ι"tιστήμη
θεώρησα τόν εαυτό μου ερευνητή. 'Όπως εΙπε κάποτε δ Πικάσσο προσδιορίζεται από ενα αντικείμενο καθορισμένο, τουλάχιστον,
πρός μεγάλο σκάνδαλο αύτών πού τόν περιστοίχιζαν - 'Εγώ δέν από ενα δρισμένο επίπεδο χειρισμού, αναπαραγώγιμου, πού
ψάχνω, (Jρίσκω.
όνομάζουμε πείραμα. 'Οφείλουμε σμως νά είμαστε πολύ συνετοί,
'Υπάρχουν άλλωστε, μέσα στό πεδίο τής όνομαζόμενης επι
γιατί τό αντικείμενο αυτό αλλάζει, καί, παράδοξα, κατά τή δι
στημονικής έρευνας, δύο περιοχές, πού μπορούμε τέλεια νά τίς άρκεια τής εξέλιξης μιάς επιστι1μης. Δέν μπορούμε μέ κανένα
διακρίνουμε, αυτή Όπου κανείς άναζητά, καί εκείνη δπου ορί τρόπο νά πούμε πώς τό αντικείμενο τής σύγχρονης φυσικής εΙναι
σκει.
τό ίδιο τώρα δπως τή στιγμή τής γέννησ1ις της, πού, σάς τό λέ~
Πράγμα περίεργο, αυτό άνταποκρίνεται σ' ι:να σύνορο αρκετά αμέσως, η)ν τοποθετώ στόν 170ν αΙώνα. Καί μήπως τ~ α~τικει
καλά καθορισμένο ιίις: πρός τ6 τΙ μπσ(!εί νά χαρακτηριστεί ώς μενο τής σύγχρο\'ης χημείας ε{ναι τό ίδιο δπως η'] στιγμη της γέν . .
Scanned by CamScanner
=
22 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlO 1Ι Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ
23
νησής της πού t11V χρονολογώ στόν Λαοουαζιέ; πού ξεκινά ιΊπό τό πεδίο, πού καθορίζεται όπό μιά πράξη θά
νΙσως αυτές οΙ παραnΙΡ1iσεις νά μάς ιΊναγκάζουν σέ μιά τα μπορούσαμε, μήπως, νά τόν εφαρμόσουμε στήν άλχημεία ώστε νά
XTιX11 , τουλάχιστον, ύποχώρηmι, καί ξεκινώντας πάλι ιΊπό τήν τής δώσουμε τό δικαίωμα νά εΙναι επιστήμη; Ξαναδιάοαζα τε
πράξη ν' ιΊναρωπιθούμε, ξέροντας πώς ~ πράξη δριοθετεί ενα λευταία ενα μικρό οιολίο πού ούτε κάν εχει συμπε!1ιληφθεί στά
πεδίο, ιΊκριοώς αν στό έπίπεδο αυτού τού πεδίου προσδιορίζεται 'Άπαντα τού Ντιντερό, μά πού φαίνεται σίγουρα ότι εΙναι δικό
δ είτισniμονας ηϊς σύγχρονης επιστ11μης, πού δέν εΙναι καθόλου του . ν Αν καί ~ χημεία γεννιέται μέ τόν Λαοουαζιέ, δ Ντιντερό
ένας πού ξέρει πολλά γιά δλα. δέν μιλάει γιά χημεία, ιΊλλά, ιΊπ' τή μιάν ακρη ώς τήν άλλη σ'
Δέν δέχομαι niv ~-taCnlml τού Duhem, ~ κάθε επιστήμη ν' αυτό τό μικρό του σύγγραμμα, γιά ιΊλχημεία, καί μέ όλη τή λε
ιΊναφέρεται σ' Ε\'α σύσnlμα μονιστικό, πού λέγεται σύστημα τού πτότητα τού πνεύματος πού ξέρουμε πώς τόν χαρακτηρίζει. ΤΙ
Κόσμου - ιΊναφορά τελικά πάντοτε λίγο η πολύ ίδεαλιστική, εΙναι εκείνο πού μάς κάνει νά λέμε ιΊμέσως, παρά τόν σπινθηρο
εφόσον πρόκειται γιά ιΊναφορά στήν ιΊνάγκη ταύτισης. Προχωρώ οόλο χαρακτήρα πού εχουν οΙ Ιστορίες μέ τίς δποίες μάς μεταφ·έ
μάλιστα καί λέω δτι μπορούμε νά κάνουμε καί χωρίς τόν ύπερ ρει στούς παλιούς καιρούς, δτι ή ιΊλχημεία δέν εΙναι, παρ' όλα
οατικό προσδιορισμό πού εξυπονοείται μέσα στήν τοποθέτηση αυτά, μιά επιστήμη; Γιά , μένα, κάτι εδώ εΙναι ιΊποφασιστικό, τό
τού θετικιστή, δ δποίος ιΊναφέρεται πάντα σέ μιά τελική ένότητα δτι ή άγνότητα τής ψυχής τού παρασκευαστή ήταν, αύτή κα
δλων τών πεδίων. θαυτή καί μέ τρόπο κατηγoρημtιτικό, ενα στοιχείο ουσιαστικό σ'
Ή ιΊφαίρεση αυτή γίνεται εύκολότερα καί γιατί, τελικά, αυτό αυτή τήν ύπόθεση.
εΙναι ιΊμφισοητήσιμο, καί μπορεί ιΊκόμα καί νά θεωρηθεί σάν λά Ή παρατήρηση αυτή δέν εΙναι επουσιώδης, τό νιώθετε, άφού
θος. Δέν εΙναι διόλου ιΊπαραίτητο τό δέντρο τής επιστήμης νά μπορεί νά ιΊνακινήάει κανείς κάτι ιΊνάλογο δσον ιΊφορά τήν πα
εχει μονάχα έναν κορμό. Δέν πιστεύω δτι εχει πολλούς. νΕχει ρουσία τού ιΊναλυτή μέσα στό ιΊναλυτικό Μέγα νΕργο, καί νά
[σως, σύμφωνα μέ τό πρότυπο τού πρώτου κεφαλαίου τής Γένε ύποστηρίξει δτι εΙναι ίσως αυτό πού ψάχνει ~ διδακτική μας ψυ_
σης, δύο διαφορετικούς - όχι πώς ιΊποδίδω εξαιρετική σημασία χανάλυση, καί δτι, ίσως, εγώ δ ίδιος μοιάζω σάν νά λέω τόν ' τε
σ' αύτόν τόν μύθο μέ τόν λίγο ij πολύ εκδηλο σκοταδισμό του, λευταίο καιρό μέσα στή διδασκαλία μου τό ίδιο πράγμα, δταν
ωJ,ά γιατί νά μήν περιμένουμε ιΊπό τήν ψυχανάλυση νά μάς φω σκοπεύω κατευθείαν, καί μέ τρόπο δηλωμένο,.άνοίγοντας όλα
τίσει πάνω σ' αυτό; μου τά πανιά, πρός αυτό τό κεντρικό σημείο πού θέ1:ω σέ συζή
νΑ ν περιοριστούμε ατήν έννοια πείραμα, πού τό εννοούμε σάν τηση, δηλαδή - ποιά εΙναι ή έπιθυμία τού άναλυτή;
τό πεδίο μιάς πράξης, ολέπουμε καλά δτι δέν ιΊρκεί γιά νά όρίσει
μιάν tπιστήμη. Πράγματι, ό όρισμός αύτός θά μπορούσε θαυμά 3
σια νά εφαρμοστεί, λογουχάρη, στή μυστικιστική εμπειρία. 'Απ'
αύτή μάλιστα τήν πόρτα τού δίνεται πάλι μιά επιστημονική ύπό Τί θά πρέπει νά 'ναι ή επιθυμία τού ιΊναλυτή ώστε νά ένεργεϊ:
ληψη, καί φτάνουμε σχεδόν στή σκέψη δτι μπορούμε νά εχουμε μέ τρόπο σωστό; Μπορεί, μήπως, νά ιΊφήσει κανείς αύτή τήν
μιάν επιστημονική κατανόηση αυτής τής εμπειρίας. Βλέπουμε νά ερώτηση έξω ιΊπό τά δρια τού πεδίου μας, δπως γίνεται πράγματι
ύπάρχει έδώ κάτι τό διφορούμενο - τό νά ύποοάλλει κανείς ενα στίς επιστήμες - στίς σύγχρονες έπιστήμες τίς πιό θετικές - όπου
πείραμα σέ έπιστημονικό ελε:ιχο δίνει λαοή στό νά εννοηθεί δτι ~ κανείς δέν ιΊναρωτιέται τί εΙναι, παραδεΙγμα-.;ος χάρη, ή επιθυ
μία τού φυσικού;
εμπειρία εχει άπό μόνη της μιάν έπιστημονική Ισχύ. 'Όμως, εΙνα~
Χρειάζεται πράγματι νά δημιουργηθούν κρίσεις γιά νά μάς
προφανές δτι δέν μπορούμε νά συμπεριλάοουμε τή μυστικιστικη
ρωτήσει δλους μας δ Oppenheimei3 τΙ εΙναι ή btιθυμία πού ορί
έμπειρία μέσα στήν έπιστήμη.
σκεται στό δάθος τής σύγχρονης φυσικής. Κανείς αλλωστε δέν
•Ακόμα μιά παρατήρηση. Τόν όρισμό αυτόν τής επιστήμης,
Scanned by CamScanner
ι~
Ι
δίνει σημασία σ' αύτό. Πιστεύουν 6τι πρόκειται ~γιά ~να περιστα μέσα σ' αυτήν τήν ύπστιθέμενη έπιστήμη, πού νά Εχει εισαγάγει
τικό πολιτικό. Ή έπιθυμία αύτή εΙναι άραγε της ίδιας τάξης μ' θεμελιακές εννοιες; Xω~(ς αυτόν Τ,όν κορμ?, αυτό τό κατάρτι,
έκείνην πού άπαιτείται άπό τόν μύστη τtϊς αλχημεί~ς; αυτόν τόν πάσσαλο, που νά προσδεσουμε την πρακτική μας; Κι
Ή έπιθυμία τού αναλυτή, πάντως, δέν μπορει κ~θόλoυ νά άκόμα, μπορούμε άραγε νά πούμε δτι αυτό γιά τό όποίο πρόκει
αφεθεί εξω άπό τό έρώτημά μας, γιατί, τό πρό6λημ,α τη~ διαμόψ ται, εΙναι ακριοώς εννοιες; ΕΙναι έννοιες σέ διαμόρφωση; Ε{ναι
φωσης τού άναλυτή τήν έ.ιϊι6άλλει. Και 1) διδακτικη άναλυση δεν εννοιες πού έξελίσσονται, πού κινούνται, πού χρειάζονται άνα
μπορεί νά χρησιμέψει σέ τίποτε άλλο, από τό, νά τόν ό~ηγή~ει, στό θεώρηση;
σημείο αύτό πού όρίζω στ11ν άλγε6ρα μου σαν έπιθυμια του ανα- Πιστεύω δτι πρόκειται γιά ενα ερώτημα δπου μ.ίτορούμε νά
λυτή. " " θεωρήσουμε δεδομένο δτι Εχει ήδη γίνει ενα προχώρημα , σ' ενα
' Εδώ, θ' αναγκαστώ πάλι v' αφησω ~ρός τ~, παρ~ν τό ερ~τημ~ δρόμο πού δέν μπορεί νά εΙναι παρά δρόμος δουλειάς, κατάκτη
ανοιχτό . 'Εναπόκειται σέ σάς νά νιωσετε οτι σας δδηγω, με σης, καί πού εχει γιά στόχο νά λύσει τό ερώτημα αν ή ψυχανά
προσεγγίσεις, σ' · ενα ερώτημα σάν καί τούτο - Υ εΙναι ή ;γεωργία λυση εΙναι έπιστήμη. Γιατί, στ' αλήθεια, ή διατήρηση τών φροϋ
έ.ιϊιστημη; Αλλοι θ ' ά.ϊαντούσαν ναί καί άλλοι οχι. Τό παράδει~
W
δικών εννοιών στό 'κέντρο κάθε θεωρητικής συζήτησης μέσα σ'
γμα αύτό τό δίνω μόνο γιά νά ?άς ύπo~άλω, ,δτι ~άνετε όπ~σ:?ή~ αυτή τήν κουραστική , ανιαρή, αποκρουστική άλυσίδα πού όνο
ποτε τή διάκριση α\'άμεσα στη γεωργια που όριζεται απο ενα μάζεται ψυχαναλυτική φιλολογία - καί πού κανείς εξω άπό τούς
αντικείμενο, καί στ1) γεωργία πού δρίζεται, στήν κυριολεξία, από ψυχαναλυτές δέν διαοάζει - δέν ε~πoδίζει νά παραμένουμε πολύ
ένα πεδίο - ανάμεσα δηλαδή στή γεωργία καί στήν αγρονομία. πιό πίσω από αυτές , καί οί περισσότερες νά Εχουν ψευτίσει , νο
Αύτό μού έ.ιϊιτρέπει νά κάνω νά ξεπρο6άλει μιά 6έ6αιη διάσταση θευτεί, καταστραφεί, καί εκείνες πού είναι ύπεροολικά δύσκολες
_ είμαστε ακόμα στό άλφα~oήτα, δέν γίνεται δμως διαφορετικά νά εχουν άπλά καί ξάστερα θαφτεί - σπως, παραδείγματος χάρη ,
τη διάσταση τής καταχώρησης σέ τύπους. κάθε επεξεργασία γύρω άπό τήν αποστέρηση εΙναι, σέ σύγκριση
•Αρκεί αύτό άραγε γιά νά όρίσουμε τίς προϋποθέσεις μιάς επι μέ τίς φροϋδικές έννοιες απ' δπου πηγάζει , καθαρά όπισθοδρο
στήμης; Δέν τό πιστεύω καθόλου. Μιά ψεύτικη επιστήμη μπορεί, μική καί προ-εννοιολογική.
σπως καί μιά αληθινή, νά μπεί σέ τύπους. Τό ερώτημα δέν εΙναι , Επίσης, εξω από σπάνιες περιπτώσεις πού ορίσκονται στό
λοιπόν άπλό, σταν ή ψυχανάλυση, σάν ύποτιθέμενη επιστήμη, περιοάλλον μου, κανείς πιά δέν ασχολείται μέ τήν τριττή δομή
έμφανίζεται μέ χαρακτηριστικά πού μπορούμε νά πούμε προβλη τού οιδιπόδειου συμπλέγματος, ούτε καί μέ τό σύμπλεγμα τού
ματικά. ευνουχ ισμού.
Τί αφορούν οί τύποι μέσα στήν ψυχανάλυση; Τί ύποκινεί καί Γιά νά εξασφαλιστεί μιά θεωρητική ύπόσταση στήν ψυχανά~
ρυθμίζει τό γλίστρημα αύτό τού αντικειμένου; 'Υπάρχουν μήπως λυση δέν αρκεί διόλου ενας συγγραφέας τύπου Fenichel νά ανα
ψυχαναλυτικές έννοιες σχηματισμένες μιά γιά πάντα; Ή σχεδόν γάγει δλο τό συσσωρευμένο από τήν εμπειρία ύλικό aτό επίπεδο
θρησκευτική διατήρηση τ<ί)ν δρων πού πρόfεινε δ Φρόυντ γιά νά τής κοινοτυπίας, κάνοντας μιάν απαρίθμηση μεγάλου συλλέκτ~.
δομήσει την αναλυτική έμπειρCα, σέ τΙ αναφέρεται; Πρόκειται , Ασφαλώς, μιά δρισμένη ποσότητα γεΥονότων Εχουν συλλεχτει,
αραγε Υιά t~a έ-/.πληκτικό γιγονός τής ΙστορΙας τών επιστημών - δΙΎ εΙναι μάταιο νά τά βλέπουμε σωρευμένα σέ μερι~ά κεφάλα~α .
δηλαδή ό Φρόυντ νά εΙναι δ πρώτος, καΙ νά εχει μεΙνει δ μόνος, - μπορεί κανείς μάλιστα καί νά νομίζει δη σ' ενα δλοκλΤ),Ρο πεδ~o
τό πάν εχει εξηγηθεί εκ τών προτέρων. 'Η ανάλυση ομως δεν
εΙναι νά ξαναορίσκουμε μέσα σέ μιά περίπτωση τό διαφ?ρικ~
J (.Β λ. 23): Oppenhcimer R.J.: 'Aμεeικανός φυσικι·ις. Τό 1943 άντιτάχτηκε
01'.1..
χαρακτηριστικό τής θεωρίας, καΙ νά πιστεύουμε δτι έξηγουμε ~
οτην ί'.α~ΟΧΙ1Jη ύδΡΟΥονικης 06μ6ας. Τό 1953 άφοίι υπ έστη άνάκριση άπό τήν . , e. • ' ε είνο γιά τό δποιο
έΠΙΤQOπη Mac Arthy άπο;ιλε!στηκε άπό κάθε άτομικό μυl1τικό. (Σημ. Μετ.). αυτό γιατί η κόρη σας εΙναι οουυη - γιατι κ
Scanned by CamScanner
27
26 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
Ο ΑΦΟPlΣΜΟΣ
πρόκειται, ατήν ψυχανάλυmι, εΙναι νά ηίν κάνουμε νά μιλήσει ,Ι βρέθηκα αναγκασμένος νά παραιτηθώ από τό σεμι
σύμπτωση,
καΙ τό όποτέλεσμα αυτό προκύπτει άπό ihrav τύπο έπέμβασηΙς
πού δέν ~ει καμιά oχtml μέ tliv άναφορά στό διαφορικό χαρα νάριό ~oυ. , Ι- α νά πώ πάνω στά 'Ονόματα-τού-Πατρός δέν
κτηριστικό.
Ι 'Εκεινα που ε Χ ά ' ά θ'
τό- ο τίποτε αλλο, πράγματι, παρ το ν
,
εσουν σε
ι εΙχαν γιά σ, Χ αγωγή δηλαδή χάρη σέ ποιό προνόμιο ή επι
Ή άνάλυmι συνίσταται άκριδώς στό νά τήν κάνουμε νά μιλή
σει κι ετσι θά μπορούσε κανείς νά πεί ότι, τελ.ικά, συνοψίζεται Ι συζήτησ~ τφην ,καττ μπόρε~ε νά oρ~ί μέσα στό πεδίο τής εμπειρίας
θ ία του ρουν ,,' w
στή" αρση τής βω6ότητας, πράγμα πού, γιά κάποιο διάστημα, υ~, άζει ασυνείδητο, την κυρια εισοδο.
Cι.ιίoκάλεσαν άνάλυmι τών άντιστάσεων. που ονομ δ 'σ' αύτη' τη' ν καταγωγή εΙναι απολύτως ούσια-
Ή ανα ρομη , ά 'δ .
Τό σύμ.ιίτωμα εΙναι καταρχήν ή οωοότητα μέσα στό ύποτιθέ , αν θέλουμε νά στήσουμε την ψυχανάλυση ~ πο ια :'1 ς .
μενο δμιλούν ύποκείμενο. Αν μιλήσει, φυσικά εχει γιατρευτεί στικη 'α' 'ναι ενας τέτοιος τρόπος αναρωτησης του πε- .
W
'Όπως και ν, "ά '
όπό τήν 6ω6ότητά του. ~Oμως αυτό δέν μάς λέει διόλου γιατί , - ε' μπειρίας θά καθοδηγηθεί, στην bτoμενη συν ντηση
διου της , λ '"
ακόλουθη αναφορά - ποιά εννοιο ογικη υποσταση
αρχι.σε νά' μιλάει. Αυτό μάς δείχνει μονάχα ihra διαφορικό χαρα :1...
μας, μΠΟ την
' ,
, ,,, , , ,
κτηριστικό πού, aτήν περ(πτωση τής οουοής κόρης, δπως θά
επρε.ιίε νά περιμένουμε, εΙναι τό χαρακτηριστικό τού ύστερικοϋ.
όδφει'λ υμε νά δώσουμε σέ τέσσερις άπο τους ορους που εισηγαγε
ο , " 'δ
Φρόυντ σάν θεμελιακές, εννοιες, ,συ,γκεκρι~ενα το ασυνει ητο,
Τό διαφορικό λOL.ιίόν χαρακτηριστικό τής ύστερίας εΙναι ακρι τήν έπανάληψη, τή μετα~ιoασ~ κ~ι ~ην ~αρo~μησ,η. .'
βώς αύτό - μιλώνταςδύστερικός συγκροτεί τήν επιθυμία του. Κι Νά εξετάσουμε τόν τροπο με ;0; ΟΠ,ΟΙΟ, ,στην ~oτε, διδασ~αλια
ετσι δέν μάς ξαφνιάζει τό γεγονός δτι άπ μου, τοποθέτησα τίς εννοιες αυτ~ς σ~ ~χεση, με μΙ,α γ~ικoτερ~
Ι
αυτήν τήν πόρτα δ
Φρόυντ μ.,-τήκε μέσα σ' αυτό, πού, στήν πραγμάτικότητα, ήταν οί λειτουργία πού τίς περικλείνει και που επιτρεπει ~α δειξου,με ~
σχέσεις τής επιθυμίας μέ τή γλώσσα, καί ανακάλυψε τούς μηχα- λειτουργική τους αξία μέσα σ' αυτό ~ό πε~ίo, ένν~ω, δηλαδ~, τη:,
νισμούς τού ασυνείδητου. • ενυπάρχουσα καί οασική λειτουργια του σημαινοντος σαν τε
Τό ότι ή σχέση αύτή τής επιθυμίας μέ τή γλώσσα αυτή καθαυτή τοιου - νά τί εΙναι αύτό πού θά μάς κάνει νά κάνουμε, στήν
δέν τού έμεινε σκοτεινή, εΙναι οέοαια ihra χαρακτηριστικό τής προσεχή συνάντηση, τό bτόμενo Οήμα.
Ιδιοφυίας του, δέν σημαίνει δμως δτι τό θέμα διασαφηνίστηκε
πλήρως - καί μάλιστα, καί κυρίως όχι, από τή χοντροκομμένη
εννοια τής μεταΟίΟασης. 'Υποσχέθηκα εφέτος στόν εαυτό μου νά διακόπτω τήν · δμιλία
Τό ότι, γιά νά γιατρευτεί ihrας ύστερικός απ' δλα του τά συμ . μου στίς δύο παρά είκοσι, ωστε δσοι θά εΙναι σέ θέση νά μείνουν
πτώ.ματα, δ καλύτερος τρόπος εΙναι νά ίκανοποιήσουμε τήν επι εδώ, χωρίς νά χρειάζεται αμέσως νά ψάξουν αλλού ν' όρπαχτοϋν
θυμία του σάν ύστερικού - πού εΙναι γι' αυτόν νά θέτει στά ολέμ από μιάν άλλη απασχόληση, νά Εχουν τήν άνεση νά μοϋ θέτουν
ματά μας τήν επιθυμία του σάν επιθυμία ανικανοποίητη - αφήνει τά ερωτήματα πού θά τούς Εχουν εμπνεύσει κάθε φορά τά δσα θά
τελάως έξω όπό τό πεδίο τό εΙδικό ερώτημα τού γιατί δέν μπορεί αναπτύσσω στήν δμιλία μου.
νά ύποστηρίζει τήν επιθυμία του παρά μόνο σάν επιθυμία ανικα
νοποίητη. Ή ύστερία έτσι μάς οάζει, θά ελεγα, πάνω στό χνάρι
κάποιου προπατορικού άμαρτήματος τής ανάλυσης. Κάποιο θά ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
πρέπει νά ύπάρχει καί σ' αύτή. Τό αληθινό δέν εΙναι [σως παρά
μόνο ενα πράγμα, ή επιθυμία τού [διου τού' Φρόυντ, τό γεγονός Μ. ΤΟΡΤ: Δέν θά μπορούσε κανείς νά σάς κατηγορήσει γιά ψυ
δηλαδή ότι κάτι, μέσα στόν Φρόυντ, δέν {~ναλύθηκε ποτέ. χολΟΥισμό, δταν άνάγετε τήν ψυχανάλυση στήν έπιθυμία τού
Έδώ άκριβώς ορισκόμουνα τή στιγμή πού. από μιά Ιδιότυπη Φρόυντ καί στήν έπιθυμία τού ύστερικού;
Scanned by CamScanner
28
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΧΕΜΙΝΑΡΙο ΙΙ
ψυχολΟΥΙΚll άναφορά. αι
~~θεσα τ~ έξής. έ~ώτημα - δ τρ~πoς λειΤ,oυ~γίας ηiς •Αγριας
Σκεψης, που δ LeVI-Str..1USS τοποθετησε στη οαση τού καταστα_
τικού τιiς κοινωνίας , εΙναι ενα άσυνείδητο, άλλά άρκεί γιά νά
στεγάσει τό άσυνείδητο αυτό καθαυτό; Κι αν ναί, καλύπτει ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
αραγε, τό φροϋδικό άσυνείδητο; ,
Τό\' δρόμο τοϊ, καθαρά φροϋδικού άσυνείδητου, οί ύστερικοί
τόν εμαθαν στόν Φρόυ"τ. Έδώ εξέτασα τήν ~ϊιθυμία τού ύστε
ρικού δείχνοντας δμως φυσικά ταυτόχρονα δτι δ Φρόυντ δέν
παρέμεινε σ' αυτό τό σημείο .
~Oσo γιά τή\' επιθυμία τού Φρόυντ, τήν τοποθέτησα σ' ενα πιό
ύψηί.ό έ:τίπεδο. ΕΙ-τα δτι τό φροϋδικό πεδίο τής ψυχαναλυτικής
πρακτικής παρέμενε στήν εξάρτηση κάποιας προπατορικής επι
θυμίας, πού πάντοτε παίζει ενα ρόλο διφορούμενο άλλά κυ
ρίαρχο ώς πρός τή μετάδοση τής ψυχανάλυσης. Τό πρόολημα τής
εrιθυμίας αυτής δέν εΙναι ψυχολογικό, δπως δέν είναι ψυχολο
"(ικό ούτε τό πρόολημα - πού παραμένει άκόμα άλυτο - τής επι
θυμίας τού Σωχράτη. Ύπάρχει μιά δλόκληρη θεματική γύρω άπό
την ύπόσταση τού ύποκειμένου, σταν δ Σωκράτης διατυΠQJνει τό
Οτι δέν ξέρει τίποτα, παρά μόνο δ,τι άφορά τήν επιθυμία. Ή
έ:τιθυμία δέν μ.-ταίνει άπό τόν Σωκράτη σέ θέση άρχέγονης ύπο
κειμενικότητας, ωJ,ά τοποθετείται σάν άντικείμενο. "Ε λοιπόν,
Ίιά την επιθυμία σάν άντικείμεvo πρόκειται καί στόν Φρόυντ.
15 'Ιανουαρίου 1964
Scanned by CamScanner
Β'
'Άγρια σκέψη.
Δέν ύπάρχει αΙτία παρά γιά Ο, τι δέν πάει καλά.
Χάσμα, πρόσκομμα, εϋρημα, άπώλεια.
Ή άσυνέχεια.
Σινιορέλλι.
>
Scanned by CamScanner
32 ΖΑΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlΟ ΙΙ
ΤΟ φροΙΔΙΚΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ 1'.0 ΔΙΚΟ ΜΑΙ . 33
ύπαινικτικότητά μου - θά συλλά60υν τή γεύση τού γεγονότος οτ
δ 'A~αγκόν : μέ~α σ' α~τ~ τ~ (ι~ιoθαύμασ:o εργo~ οπου ύπερη~ περισσότερο σάν φιλόσοφος bτειbή : μιλάω .σ' αυτούς έδω τούς
φανευοιιαι να βρισκω την ηχω των προτιμησεων της γενιάς μας τόπους. . .
αυτής πού μέ (ιναγκάζει νά (ινατρέχω στούς συνομήλικούς μo~ ΚαΙ θά (ιποδοκιμάσω καΙ κάτι άλλο, πού πράγματι εχω μεγα
συντρόφους γιά νά μπορώ (ικόμα νά επΙΚ9ινωνήσω μ' αυτό τ6 λύτερη άνεση εδώ, νά τό όνομάσω: τήν άρνηση τής εvνoιας. Γι'
ποίημα - δη δ ' Αραγκόν βάζει σάν συνέχεια τού ποιήματος αυτή α'ύτό, 8πως τό aνήγγειλ<;t στό τέλος τού πρ~τoυ μαθήματος, θά
η;ν αίνιγμαΤΙΚ1; φράση - 'Έτσι εΙπε κάποτε ό ''Αν - Νατζί, καθώς προσπαθήσω σήμερα νά σάς εΙσαγάγω στίς μείζονες φροϋδικές
τόν εΙχαν προσκαλέσει γιά μιά περιτομή. εννοιες'- τίς δποίες (ιπομόνωσα σέ τέσσερες, καί πού tκπληρώ
Στό σημείο αυτό, tκείνοι πού άκουσαν τό περσινό σεμινάριό νουν (ικριδως αυτή τή λειτουργία.
μου θά ξαναβρΟύν τΨ' (ιντιστοιχία τών διαφόρων μορφων τού Αυτές οί λίγες λέξεις στόν μαυροπίνακα κάτω <:ΙΠό τόν τίτλο
(ιντικειμένου α μέ niv κεντρική καί συμβολική λειτουργία τού φροϋδικές εννοιες, εΙναι, οί δύο πρώτες - τό (ισυνείδητο κα'ί ή
μείον-φί [(-φ)] - πού ύπενθυμίζω εδώ μέ τήν Ιδιόρρυθμη, καί επανάληψη .. Ή μεταδίοαση - θά τήν tξετάσω, έλπίζω, τήν έπό
βέβαια όχι τυχαία, (ιναφορά τήν δποία δ ' Αραγκόν αναθέτει 'μενη φορά - θά μάς εΙσαγάγεJ. κατευθείαν στούς αλγόριθμους
στήν ίστορική ίιπόμνηση, άν μπορω νά πώ, τής εκπομπής από τόν πού εκρινα δτι όφειλα ",ά προωθήσω μέσα ατήν πρακτική καί
πρωταγωνιση; του, τόν τρελό ποιητή, αυτού τού αντίφωνου. ει.δικά μέ σκοπό τήν εξάσκηση τής (ιναλυτικής τεχνικής σάν τέ
τοιας. 'Όσο γιά τήν παρόρμηση, εΙναι (ικόμα τόσο δυσπρόσιτη -
γιά νά πούμε τήν αλήθεια, τόσο λίγο πλησιασμένη - πού δέν πι
στεύω, εφέτος, νά μπορέσω νά κάνω τίποτα περισσότερο από τ6
νά φτάσω σ' αυτή μόνο (ιφού θά εχουμε μιλήσει γιά τή μεταοί
Οαση .
Ύπάρχουν εδώ μερικοί, τ6 ξέρω, πού μυούνται στή διδασκα
Θά δούμε λοιπόν μονάχα τήν ουσία τής (ινάλυσης - καί εΙδικά
λία μου. Μυούνται σ' αυτή μέσα (ιπό γραφτά πού είναι κιόλας
α~τό πού εχει, μέσα της, τό οαθύτατα προοληματικό, καί ταυτό
παλιά. Θά ήθελα νά ξέρουν πώς μιά από τίς (ιπαραίτητες συντε
χρονα καθοδηγητικό, τή λειτουργία τής διδακτικής (ινάλυσης. Κι
ταγμένες γιά νά εκτιμήσουν τό νόημα αυτής τής πρώτης διδασκα
(ιφού θά εχουμε πρώτα τελειώσει αύτή τήν εκθεση θά μπορέ
λίας πρέπει νά βρεθεί μέσα στό γεγονός δτι δέν μπορούν, από κεί
σουμε rσως, κατά τό τέλος τής χρονιάς - χωρίς εμείς οί ίδιοι νά.
πού εΙναι, νά φανταστούν σέ ποιό βαθμό περιφρ()νησης, η άπλως
μειώσουμε τήν ασταθή καί μάλιστα δύσοατη πλευρά τής προσέγ
παραγνώρισης, σχετικά μέ τό όργανό τους, μπορούν νά φτάσουν γισης αυτής τής εννοιας - νά φτάσουμε ατήν παρόρμηση. Σέ
αυτοί πού (ισκούν τό επάγγελμα. "Ας ξέρουν δτι, επί αρκετά αντίθεση ·μέ εκείνους πού αποτολμάνε νά εξερευνήσουν αυτόν τό
χρόνια, εοαζα δλα μου τά δυνατά Υιά νά αποκαταστήσω στά μά . χώρο στό όνομα (ιτελων καί εύθραυστων αναφορών.
~ια τους αυτό τό όργανο, τό λόγο - γιά νά τού ξαναδώσω τήν Τά δύο μικρά οέλη πού ολέπετε σημειωμένα στόν πίνακα μετά
άξιοπρέπειά του, καί γιά νά τόν κάνω νά μήν είναι πάντα γι' από τό άσυνείδητο καί τήν έπανάληψη εχουν σάν στόχο τό ερω
αυτούς αυτές οί εκ τών προτέρων φθαρμένες λέξεις, πού τούς τηματικό πού ακολουθεί, καί πού δείχνει 8τι ή δική μας σύλληψη
άνάγκαζαν νά στρέφουν τά βλέμματά τους (ιλλού, γιά νά ορούν τής εννοιας προϋποθέτει δτι ή Εννοια καθορίζεται πάντοτε από
ε-/.εί τόν έγγυητή. μιά προσέγγιση πού δέν εΙναι άσχετη μ' εκείνο πού μάς έπι6άλ~
Κι ετσι μπόρεσα νά θεωρηθω, τουλάχιστον Υιά ενα διάστημα, λει, σάν μορφή, δ (ιπειροστικός λογισμός. νΑν ή εννοια πλάθεται
σάν βασανιζόμενος δέν ξέρω κι εγώ άπ6 ποιά φιλοσοφία τής πράγματι από μιά προσέγγιση τής πραγματικότητας καί εΙναι
γλώσσας, καί μάλιστα χαϊντεγγεριανή, ένω δέν επρόκειτο π~ρά φτιαγμένη γιά νά τή συλλαμοάνει, εκπληρώνει τήν πραγμάτωσή
γιά μιά προπαιδευτική άναφορά. Καί δέν πρόκειται νά μιλησω της μόνο μ' ενα πήδημα, μ' ενα πέρασμα στό δ~ιo. 'Ως έκ τούτου,
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο /1
34
ΤΟ ΦΡ οι.'ηκο
LJ
ΛΙΥΝΕΙΔΗΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΙ 35
καλούμαστε νά πούμε κατά τί μπορεί νά όλοκληρωθεί - ύ:ιτό Τό σπουδαίο, γιά μ~ς, εΙναι ο:ι ~λέπoυ~ε εδώ τ~ ~ίπεδo ~πoυ
μορqif), θά Ό.εγα, πεπερασμένης ποσότητας - ή tννoιo~oγική επε ί άπό κάθε δι,αμορφωση του υποκειμενου, ένος υποκειμενου
-πρ ν ι θ - , " , ,
ξεργασία πού όνομάζεται τό άσυνείδητο. Τό Τδιο Ισχυει καί γιά ι κέφτεται, που τοπ ο ετειται μεσα στη σκε~ - αυτο με-
που σ ι Ιέ" ό ι , , Ι ι
Φbm~~. • ά
τρ ει,
εΙναι μετρημενο, και μ σα σ αυτ το μετρημενο, αυτο π~υ
ι' Κ" , " ,
"Οσο γιά τούς δύο άλλους γραμμένους στόν πίνακα ορους, τό 'ει είναι, κιολας, μεσα. αι μονο κατοπιν το υποκειμενο
μετρα , ,ι" ε - ι ά - ,
ύΠOκείμΕVO καί τό πραγματικό, σέ σχέση μ' αύτούς άκρι6ώς θά , ει νά άναγνωρισει τον εαυτο του κει, να ναγνωριστει σαν
όδηγηθούμε νά δώσουμε μορφή στό ερώτημα πού θέσαμε τήν τε πρεπ
, ό "Ας θ υμη θ ουμε
πού μετράει. - το'ά φελ"ες προσκομμα οπου
"
αυτ , - δ ιανοητικου-,επιπε'δ ου γιαι, αλ '
λευταία φορά - ή ψυχανάλυση, κάτω fuτ~ τίς παράδοξες, τίς μο ντάφτει δ μετρητης του να κατ α-
Scanned by CamScanner
το φρο!ΔΙΚ9 AΣYNElΔIΠO ΚΑΙ ΤΟ Δ/ΚΟ ΜΑΙ
Κά\"Τ μέσα στΙ; χ,απrιoριες τού καθαcού λόγου - καί, (!%ριβέστε νεύρωσης, άλλά τού ασυνείδητου. Δέν σάς παρουσιάζω έξο
νυχιστικά αυτή τήν τοπολογία, γιατί δέν εχω τόν άπα~τoύμεν~
ρα, την f:Γ/ράφει στόν πΙνακα τ6)\1 σχέσεων, lινάμεσα στό σύμφυ
χρόνο - άπλιϊ)ς μπαίνω μέσα καί πιστεύω ότι θά μπορεσετε, με
το .,.αΙ στήν ί'.οινότητα - ή αΙτία παρ' δλ' αυτά δέν εΙναι περισσό
τούς σρους πού είσάγω, νά βρείτε τόν δρόμο σας σταν θά κατα
τερο f:/.λογιχ,ευμένη.
πιαστείτε μέ τά κείμενα τού Φρόυντ. Κοιτάξτε άπό πού ξεκινάει
Ξε-ι.ωρΙζει από έκείνο πού εl"αι καθοριστικό μέσα σέ μιά άλ~
- από τήν Αίτιολογία τών νευρώσεων - καί τί βρίσκει μέσα ατήν
σωα, μέ ωJ.α λόγια lι. .τό τόν νόμο. Γιά νά τό διJ)σω μέ ενι: παρ~
τρύπα, μέσα στή σχισμή, μέσα στό χαρακτηριστικό χάσμα της αί
δειγμα, σκεφτείτε αυτό πού εΙκονίζεται μέσα στό νόμο της ,δρα
τίας; Κάτι πού lινήκει aτήν τάξη τού μή-πραγματοποιημένου.
σης χ,αί τής ά\"Τίδρασης. Μπορούμε νά πούμε δτι δέν ύπαρχε,Ι
Μιλούν Υιά άρνηση. Πρόκειται γιά ύπερβολική βιασύνη ώς
Μ6) παρά μιά μόνο σχέση. Τό ενα δέν πάει χωρίς τό άλλο. Γι~ πρός τό θέμα αύτό - άλλωστε, έδώ καί κάμποσο καιρό, σταν μι
ενα σ6)μα πού συ\"Τρωεται στό δάπεδο, ή μάζα του δέν ~Ιναι,η λούν Υιά άρνηση , δέν ξέρουν πιά τί λένε. Τό ά~νείδητo,. κ~
αίτία έκείνου πού δέχεται σέ άντάλλαγμα της δρώσας δυν,α μη ?, ταρχήν, μάς έκδηλώνεται σάν κάτι πού κρατιέται σε αναμο"'! με
του, ή μάζα του εΙναι ένσωματωμένη σ' αυτή τή δύναμη που του σα στήν περιοχή, θά έλεγα, τού μή-γεννημένου. Ύό ~τι ή άπ,ωθη
γυρίζει πίσω Υιά νά διαλύσει τή συνοχή του μέ μιά έπί,πτωση έπι ση έκχύνει έκεί μέσμ κάτι, αυτό δέν θά πρέπει να μας !κπλητ;ει.
στροφής. Έδ6) δέν ύπάρχει χάσμα, παρά μόνο στό τελος. , ΕΙναι δπως ή σχέση της κατασκευάστριας άγγέλων, με τόν τοπο
•Αντίθετα, χ,άθε φορά πού μιλάμε Υιά αΙτία, ύπάρχει παντο τε
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΛΡΙΟ 11
Γ
! ΤΟ φΡΟΤΔΙΚΟ ΛΣΥΝΕΙΔΙΙΤΟ ΚΑΙ το ΔΙΚΟ ΜΑΙ 39
38
διαμονής τώγ ψυχών τών δικαίων καί _άOάφτ~στων. • δέν φτάνει . Πρέ~ει νά γυρίσo~με πίσ~ καΙ ~ά ,θυμηθούμε τήν
Αύτη t11 διάσταση θά πρέπε~ ασφαλως νά Τ21 θυμίζουμε ως κάτι έννοια τού ασυνειδητου στά χρονια έκεινα που την σφυρηλαΤΟύ
πού δέν εΙναι καθόλου από μη-πραγματικό η από έξωπραγματι_ σε ό Φρόυντ - αφού δέν γίνεται νά τήν όλοκληρώσουμε παρά
'<ό αλλά άπό μή-πραγματοποιημέγο. Δέν αναταράζει κανείς πο μόνον αν τή φέρουμε ~ρώτα ~τόν δρω ,πού τήν εΙχε ψτ~σε~.
τέ &κίγδυγα κάτι σέ τούΏ] τη ζιονη από λάροες, καί ϊσως όφείλε Τό φροϋδικό ασυνειδητο δεν εχει τιποτε τό κοινο με τις λεγό
ται aτή θέση τού '(xναλυ~ϊ - άν βρίσ~εται ~~ηθ~νά σ' αυ~ήν - τό μενες μορφές τού άσυνείδητου πού εΙχαν προηγηθεί, συνυπήρχαν
νά πολιορκείται, - έγνοω πραγματικα - άπο εκεινους στους όποί καί πού τό περιτριγυρίζουν ακόμα. 'Ανοίξτε, γιά νά καταλά6ετε
ους έχει ανακαλέσει αυτόν τόν κόσμο από λάρο ες, χωρίς πάντοτε αυτό πού θέλω νά πώ, τό λεξικό τού Lalande. ΔιαΟάστε τήν πολύ
νά έχει μ.ϊορέσει νά τίς φέρει στό φώς. Κάθε όμιλία δέν εΙναι εδώ όμορφη απαρίθμηση πού εκανε ό Dwelshauvers σ' ενα 6ι6λίο πού
αγώδυνη - ή ίδια tj όμιλία πού μπόρεσα καί εκανα τά τελευταία εκδόθηκε εδώ καί σαράντα χρόνια όπό τόν Φλαμμαριόν. Άπα
αυτά δέκα χρόγια ορίσκει εδώ όρισμένες απ' αυτές τίς επιπτώ ριθμεί εκεί όχτώ ij δέκα μορφές ασυνείδητου πού δέν μαθαίνουν
σεις. Δέν εΙναι μάταια πού, ακόμα καί σέ μιά δημόσια όμιλία, τίποτε σέ κανέναν, πού δηλώνουν άπλώς τό μή-συνειδητό, τό λί
Οάζει κανείς γιά στόχο τά ύποκείμενα, καί πού τά αγγίζει σ' αυτό γο ij πολύ συνειδητό, καί, στό πεδίο τών ψυχολογικών έπεξεργα
πού ό Φρόυ\'! όνομάζει όμφαλό - όμφαλό τών όνείρων, γράφει, σιών, απαριθμεί χίλιες αλλες συμπληρωματικές παραλλαγές. .
γιά νά δείξει μ' αυτό, σέ τελική απόληξη, τό κέντρο τού αγνω Τό ασυνείδητο τού Φρόυντ δέν εΙναι διόλου τό ρομαΥτικό ασυ
στου - πού δέν εΙναι τίποτε άλλο, δπως κι ό ανατομικός όμφαλός νείδητο τής δημιουργίας πού εχει φαγτασία. Δέν ε{ναι ό τόπος
πού τόν α\'tιπροσωπεύει, απ' αυτό τό χάσμα γιά τό όποίο μιλάμε. τών θεοτήτων τής νύχτας. Βέοαια ό τόπος αυτός δέν εΙναι τε
Κίνδυνος τής δημόσιας όμιλίας, εφόσον αυτή απευθύγεται λείως ασχετος μέ τόν τόπο δπου στρέφεται τό ολέμμα τού Φρόυγτ
ακρι6ώς στόν πιό ΚΟΥτινό - ό Νίτσε τό ηξερε , ενας όρισμένος - τό γεγονός δμως δτι απορρίπτει τόν Γιούνγκ , πού πήρε τή σκυ
τύπος όμιλίας δέν μπορεί νά απευθύνετα'ι παρά μόνο στόν πιό τάλη τών δρων τού ρομαντικού ασυνείδητου, μάς ύποδηλώνεΙ , δτι
μακρινό. ή ψυχανάλυση εισάγει κάτι αλλο. Έπίσης, γιά νά πούμε δτι τό
Γιά νά πούμε την αλήθεια, αυτή ή διάσταση τού ασυνείδητου τόσο έτερόκλιτο , τό τόσο «γενική όποθήκη» ασυνείδητο, πού
πού ύπενθυμίζω, εΙχε ξεχαστεί, δπως εΙχε τέλεια προβλέψει ό επεξεργάστηκε στό διάστημα όλόκληρης τής ζωής του ό μοναχι
Φρόυγτ. Τό άσυνείδητο εΙχε κλειστεί πάλι πάνω στό μήνυμά του κός φιλόσοφος Edouard νοπ Hartmann, δέν εΙναι τό ασυνείδητο
χάρη στίς φΡΟΥΤίδες αυτών τών δραστήριων όρθοπαιδευτών πού τού Φρόυντ, δέν πρέπει πάλι νά οιαζόμαστε ύπεροολικά, αφού ό
εγιναν οί άναλυτές τής δεύτερης καί τής τρίτης γενιάς, καί οί ϊδιος ό Φρόυντ αναφέρεται σ' αυτό σέ ύποσημείωση στό εοδομο
όποίο ι 6ω.θηκαν, ψυχολογίζοντας τήν αναλυτική θεωρία, νά κεφάλαιο τού εργου Ή Έπιστήμη τών όνείρων - πρέπει λοιπόν
συρράψουν τό χάσμα αυτό. νά τό δούμε από πιό κοντά γιά νά δείξουμε τί εΙναι εκείνο πού
Πιστέψτε πΙΙ)ς κι έγΙΙ) ό ίδιος δέν τό ξανανοίγω ποτέ δίχως προ στόν Φρόυντ διαφέρει.
φύλαξη. Σέ δλα αυτά τά ασυνείδητα, πού λίγο ή πολύ συνδέογται πάν
τ~ μέ μιά σκοτεινή θέληση θεωρούμενη σάν πρωταρχική, μέ κάτι
3 το πρίν από τή συνείδηση, εκείνο πού αΥτιτάσσει δ Φρόυγτ εΙναι
ή ,α~oκάλυψη δτι στό επίπεδο τού ασυνείδητου ύπάρχει κάτι πού
ΕΙμαι ~έ6αια: τΙΙ)ρα: τήν (J)ρα τούτη, στήν έποχή μου, σέ θέση σε ,ολα του τά σημεία ε{ναι δμόλογο μ' αυτό πού συμοαίνει στό
νά εΙσαγ?γω μεσα στην περιοχή τής αΙτίας, στόν τόπο δπου τό έπ~πεδo τού ύποκειμένου - αυτό μιλάει, καί αυτό λειτουργεί μέ
χάσμα αυτό έμφανίζεται, τόν νόμο τού σημαίνοντος. "Ομως, άν Τροπο τόσο έπεξεργασμένο δσο καί στό επίπεδο τού συνειδητού,
θέλουμε νά καταλά60υμε τί γίνεται μέσα στήν ψυχανάλυση, αυτό πού χάνει ετσι δ,τι φαινόταν σάν δικό του προνόμιο. Ξέρω τίς
Scanned by CamScanner
μs
άντιστάσεις πού άκόμα προκαλεί ~ άπλή αυτή παρατήρηση, πού Στό σημείο αυτό , αν μού έπιτρέπετε νά ::ι:ροσθέσω κάποια t-
εΙναι ώστόσο αΙσθητή μέσα στό παραμικρό κείμενο τού Φρόυντ .
ρωνεία, θά ~ώ,δτι τ~ ασυνε~δη:o ορί?εται ~ν άκρι6ώς άντί:ε
Διαοάστε σχετικά τήν παράγραφο τού εοδομου έκείνου περίφη_ τη όχθη απο την ~γαπ,η , γι~ την, όπoι~ ό κ~θενας ξέρει δτι εΙναι
μου κεφαλαίου μέ τίτλο Ή Λήθη μέσα aτά όνειρα) θέμα πού γι' πάντοτε μοναδικη, και δτι η φραση μια κι αν χαθεί δέκα θά Όρε
αυτό ό Φρόυντ κάνει άπλώς αναφορά στά παιχνίδια τού σημαί θοϋν ορίσκει σ' αυτό τήν καλύτερη έφαρμογή της .
νοντος. 'Η άσυνέχεια, αυτή είναι λοιπόν ή οασική μορφή μέ τήν όποία
Μά ή συμπαγής αυτή αναφορά δέν μού αρκεί. Σάς συλλάοισα μάς παρουσΙ,άζεται , καταρ~ήν ~ό ασυνεί~ητo σάν, φαινόμενο _ ή
σημείο πρός ffijμείο τόν τρόπο λειτουργίας αυτού πού πρώτος ασυνέχεια μεσα στην όποια κατι έκδηλωνεται σαν ταλάντευση.
μάς παρουσίασε ό Φρόυντ ι1ς τό φαινόμενο τού ασυνείδητου. "Ομως, αν ή ασυνέχεια έχει αυτόν τόν άπόλυτο, τόν καθιερωτικό
Στό όνειρο, ατήν αστοχημένη πράξη, στό λογοπαίγνιο - τί μάς χαρακτήρα, μέσα στόν φροϋδικό δρόμο τής άνακάλυψης, πρέπει
κάνει πρώτ ' άπ' δλα εντύπωση; Είναι ό παρεμποδιστικός τρόπος αραγε νά τήν τοποθετήσουμε - δπως ύπήρξF άργότερα ή τάση
μέ τόν όποίο έμφανίζονται. τών αναλυτών - πάνω στό οάθος μιάς όλότητας;
Πρόσκομμα, έξασθένηση, ράγισμα. Σέ μιά φράση ειπωμένη, Μήπως τό "Εν (un) είναι προγενέστερο άπό τήν ασυνέχεια;
γραμμένη , κάτι σκοντάφτει. Ό Φρόυντ μαγνητίζεται απ' αυτά τά Δέν τό πιστεύω, καί δλα δσα δίδαξα τά τελευταία αύτά χρόνια
φαινόμενα, καί σ' αυτά θά αναζητήσει τό ασυνείδητο. Έδώ, κάτι τείνουν ν' αλλάξουν αυτή τήν άπαίτηση ένός 'Ενός (un) κλειστού
αλλο ζητά νά πραγματοποιηθεί - κάτι πού έμφανίζεται σάν :- άντικατοπτρισμός στόν όποίο προσκολλάται ή άναφορά aτόν
προσχεδιασμένο, οέοαια, άλλά μιάς παράξενης χρονικότητας. ψυχισμό τού περικαλύμματος, είδος διπλότυπου τού όργανισμού
Αυτό πού έμφανίζεται μέσα σ' αυτό τό χάσμα , μέ τήν πλήρη εν δπου θά κατοικούσε ή ψεύτικη αύτή ένότητα. Θά συμφωνήσετε
νοια τού δρου έμφανίζομαι, παρουσιάζεται σάν τό εϋρημα. δτι τό "Εν (Lln) πού ή έμπειρία τού ασυνείδητου εΙσήγαγε, είναι
"Ετσι, άρχικά, ή φροϋδική έξερεύνηση συναντάει αυτό πού συμ τό "Εν
(un) τής σχισμής, τής χαραξιάς , τής ρήξης.
οαίνει μέσα στό ασυνείδητο. Έδώ έμφανίζεται μιά παραγνωρισμένη μορφή τού un, τό υπ·
Εύρημα πού είναι ταυτόχρονα καί λύση - όχι αναγκαστικά τού Unbewusste .•Ας πούμε πώς τό δριοτού Unbewusste είναι ή
όλοκληρωμένη, άλλά, δσο έλλιπής κι αν είναι, εχει αυτό τό κάτι Unbegriff - όχι ή μή-εννοια, αλλά ή έννοια τής ελλειψης.
τί πού μάς αγγίζει μ' έκείνον τόν ιδιαίτερο τόνο πού ό Theodore Πού είναι τό Οάθος; Είναι ή άπουσία; Όχι. Ή ρήξη , ή σχισμή,
Reik τόσο θαυμάσια ανέδειξε - ανέδειξε μόνο , γιατί ό Φρόυντ ή χαραξιά τού ανοίγματος κάνει τήν άπου σία νά πρ06άλλει - σάν
μάς είχε κάνει νά τό προσέξουμε πρίν άπό αυτόν - τήν εκπληξη - τήν κραυγή πού δέν διαγράφεται πάνω σέ φόντο σιωπής, άλλά
αυτό πού κάνει τό ύποκείμενο νά αισθάνεται δτι ξεπερνιέται, νά αντίθετα τήν κάνει νά προοάλλει σάν σιωπή .
ορίσκει ταυτόχρονα λιγότερα καί περισσότερα άπ' δ,τι περίμενε •Αν σφίξετε στό χέρι σας τήν αρχική αύτή δομή, θά συγκρατη
- ύJJ,a πού ετσι κι αλλιώς είναι, σέ σχέση μέ δ,τι περίμενε , μιάς θείτε άπό τό νά αφεθείτε σέ όποιαδήποτε μερική άποψη γιά δ,τι
μοναδικής αξίας. αφορά τό ασυνείδητο - δπως, παραδείγματος χάρη, δτι είναι τό
Λοιπόν, τό εύρημα αυτό, μέ τό πού παρουσιάζεται, είναι έπα ύποκείμενο, ώς αλλοτριωμένο μέσα ατήν ίστορία του, στό έπίπε
νεύρημα, καί, τό κυριότερο, είναι πάντοτε ετοιμο νά τό σκάσει δο όπου ή συγκοπή τής όμιλίας του συνενώνεται μέ την έπιθυμία
πάλι , δημιουργώντας τή διάσταση τής απώλειας . του. Θά δείτε οτι, πιό ριζικά, είναι ατή διάσταση μιάς συγχρο
Γιά νά άποτολμήσω μιά μεταφορά, ή Ευρυδίκη δυό φορές χα νίας πού όφείλετε νά τοποθετήσετε τό ασυνείδητο - στό έπίπεδο
μένη, τέτοια είναι ή πιό έπαισθητή εΙκόνα πού μπορούμε νά δώ
σουμε στόν μύθο γιά τή σχέση τού 'Ορφέα αναλυτή πρός τό ασυ • .Un-, (aτή γερμανική) '" τό στερητικό d i\ dv. UnbtwussIt = ά-σννεΙδητο. Unbt·
νείδητο . grif! '" ά-fvνoια (Σημ. Μετ. ).
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο 11
ΤΟ φροlΔIΚΟ ΑΙΥΝΕΙΔΙΙΤΟ ΚΑΙ ΤΟ Δ/ΚΟ ΜΑΙ
43
έ\'ό: O\rτα: άλλά έφόσον μ.ϊτορεί γ' άγαφέρεται, στά πά\"'[α στ'
έ:ri..~εδo δ~λαδή τού ύπO"/.ειμέγo~ ~; ,άJ-τ?~αγσης" έφόσον, 'άνά~ τω' Ό δρος Signor, Herr, περνά στά άποκάτω - ό Cι.ίόλυ ~.'
'1 -, ό θ' " , το:. κυ-
ανατος για να το πούμε όοθά . ,
ί..σ:,α μέ ΤΙ; q:ράσεις, ά'νω.ογα με τις εγ-ι'J.ισ~ι;, χαγεται δσο %αί Ρ ιο'":.' ειχα πει
'ζ
καποτε,
Κ ' e, ' 'ξ' , κοφτα
ξ<r.·α.Oρίσι'.εται , καί :τού μέσα ~' ένα έ..~ιφu:"'lμα, μέσα σέ μιά έδώ έξαφανι εται. αι ur.επουμε ε ισου καλά νά διανοάφ ,
"' δ ά 'ζ , Φ ρουντ
έκεί πίσω οι-α σα ναΥ/.α ουν τον
, Ι, ονται
νά οοεί μέσα στ . ~
:τσαπωmκή , uioa σέ μιά έπίί'J.ηση , και σ' ενα δισταγμό, εΙναι - θ' - , "θ ' ου:.
:tfu-τστε έκ.εϊν~ :τού σάς θέτει τό αίνιγμά του., καί πού μιλάει _ μύθους του ανατου του πατερα τη ρυ μιση τής έπιθυμία~
- 'Ν' "-, :. του.
UΈ ί.ί·/α ί.σ!1.α, στό έ:τί.-τεδο όπου τό καθετί :τού άγθίζει μέσα ~ό 'Άλλωστε, συναντα τον ιτσε για να πει, μεσα Cι.ίό τόν δικό Του
lwm·ciδητ~ δΙαΥj.αδίζεται, σάν μυκήλιο, όπως λέει ό Φρόυντ τόν μύθο, ότι ό Θεός πέθανε. Καί στηρίζεται ίσως στoύ~ ίδιοψ
, δ'θ - , Θ"θ ' :.:.
λόγους; Γ~ατι μυ, ος Τ,ου σ - ~σς πε ανε, - γ~α τ~ν όποίο, προ-
σχεταά μέ τό όνειρο , γύρω άJ-τό ένα ~ΕVΤρι%ό σημείο. Πρόκειται
:ται-τα '!1.ά τό ύ:ΤΟ-ι'.είμενο 6); ά.-τροσδιοριστο. , σωπικα, ειμαι πολυ λιγοτερο σιγουρος, σαν μυθο εννοείται Cι.ίό
τούς περισσότερους σύηρονους διανοούμενους, καΙ δέν Cι.~oτε
ΟbΙΪ\~um, ε!ναι ή levis μέ τό e μαί'-9 ό - Εξομαλυσμένο, ένωμένο, λεί διόλου αύτό δή,:ωση θε'ίσμού, ούτε πίστης aτήν ανάσταση _ ό
ί..είο. Ob}iyjum, εΙναι αύτό πού ifΌήνει - τί; τό σημαίνον σάν τέ
μύθος αύτός δέν είναι ίσως παρά τό καταφύγιο πού δοέθηκε
τοιο. Νά :τσίi ςαναΟρίσι'.ouμε τη δασική δομή, πού δίνει, μέ τρό
ένάντια στήν άπειλή τού εύνουχισμού. '
:w ί.ει't01JQ"{tί'.ό,τη δυνατότητα (ί)στε r-άποιο πράγμα ν' άναλάδει
''Αν ξέρετε νά τούς δια6άσετε, θά τήν δείτε στίς Cι.ίoκαλυπτι
τή ί.ειτουργία νά ifΌήσει, νά διαγράψει, κάτι ωJ.ο. Έπίπεδο δο
κές τοιχογραφίες τού καθεδρικού ναού τού Όρδιέτο. Διαφορετι
ί.ιιί'.ά πραιUΙΡ"lΙί'.ότερo ά.-τό την ά.-τόJθηση γιά την όποία θά μιλή
κά , διαδάστε τή συζήτηση τού Φρόυντ μέσα στό τρένο - δέν γίνε
~με άργάτερα. Έ λοι..-τόν, αύτό τό λειτουργικό στοιχείο τού ται λόγος παρά γιά τό τέλος τής σεξουαλικής ίκανότητας, γιά τό
σσησίματο;, εlναι αirτό πού ό Φρόuvt έπισημαίνει, άπό τήν αρ
όποίο ό συνομιλητής του γιατρός, ό συνομιλητής ακριδώς Cι.ίέ
χή, μέσα στή λειτουργία της }.ο"'{Ο"/.ρισίας.
ναντι στόν όποίο δέν ξανα6ρίσκει τό όνομα τού Σινιορέλλι, τού
. ΕΙναι ΤΙ ί.ο-{Ο"/.ρισία μ.έ τό ψαλίδισμα, ή ρωσική λογοκρισία, η ή λέει τόν δραματικό χαρακτήρα εκείνων πού εΙναι συνήθως οί πά
γε.ομανι%ή Ι.ο-{Ο"/.ρισία. Ό Έρρίχος Χάι>:ε, στήν άρχή τού εργου σχοντές του.
~ BιfJΧίo της Γερμανίας, γράφει: 'Ο Κύριος καί ή Κυρία Τάδε VΕτσι τό ασυνείδητο εκδηλώνεται πάντα σάν εκείνο πού ταλαν
Εχουν τήν ευχαt}ίατηση νά σας άναγγείλσυν τή γέννηση έν6ς π~ι τεύεται μέσα σέ μιά τομή τού ύποκειμένου - ωτ' όπου ξεπηδά
όωf) ομορφου σάν τήν έλευθερία - ό Δρ. Χόφφμαν, Ι.ογοκριτης, πάλι ενα εϋρημα, πού ό Φρόυντ έξομοιώνει μέ τήν επιθυμία _
όιαΊράφει τή λέξη [λευθερία. έ~ιθυ~ία πού θά τοποθετήσουμε προσωρινά μέσα aτήν μετωνυ
Ά.σφώλίJς, μ.-τορεί κανείς ν' άναρωτηθεί ποιύ.ν ' επίπτωση θά ~ια τη; άπογυμνωμένη άπό τήν όμιλία πού διεξάγεται, όπου τό
εχει αirτή rI
λέξη έξαιτίας αύτής τής χαθαράς ύλικής λογοκρισίας υποκ_ειμενο συλλαμδάνει τόν έαυτ6 του σέ κάποιο άναπάντεχο
- ·πρύ.Υμα πού εΙναι Ινα άλΙ.ο πρόβλημα. 'Αλλά πάνω σ' αύτό σημειο.
άί'.ρι66)ς στηρίζι-ται, μέ τόν πιό άποτελεσματικό τρόπο, ό δυναμι- , Γι~ δ,τι άφορά τόν Φρόυντ καί τή σχέση του πρός τόν πατέρα,
σμός τού ύ.συνειδητου, . _ ας μην ξεχνάμε δτι δλη του η προσπάθεια τόν όδήγησε μόνο στό
"Αν ξαναπάρουμε ενα άνεξάντλητο παράδειγμά, τό πρωτο πά νά όμολογήσει δτι, γιά τόν ίδιο, τ6 έρώτημα αύτό εμενε ακέραιο,
νω στό 6ποίο 6 Φρόυντ εχανε τήν επίδειξή του, τή λήθη, :ό τ6 εΙπε σέ μιά συνομιλήτριά του - Τί θέλει μιά γυναίκα; Ζήτημα
πρόσί'.ομμα μνήμης, πού άφορούσε τή λέξη Σινισρέλλι μετά την π?ύ δέν, ελυσε ποτέ του, 6λ., ποιά ήταν όντως ή σχέση του πρός
~πισ%εψή του στΙς τοιχογραφίες τού Όρ6ιέτ:ο, εΙναι άραγε δυνα τη γυναι~α, ό συζυγικός χαρακτήρας του, δπως λέει γι' αύτόν
τό νά μή δούμε νά άναπηδά ι'tπ6 τ6 ίδιο τ6 κείμενο, καί νά έπι Y~ΡOΠ,~λα ό Jones. Έμείς θά πούμε δτι ό Φρ6υντ θά εΙχε σίγουρα
βάλλεται, όχι 1ι μεταφορά, άλλά ή πραγματικότητα τής έξαφάν~ γιν.~ι ενας άξιοθαύμαστος παθιασμένος ίδεαλιστής, αν δέν εΙχε
αης, τής κατάργησης, τού Untcrdrϋckung, πέρασμα στά άποκ - άφοσιωθεί στόν αλλον, ύπό τή μορφή τού ύστερικού.
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
44
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΥ.ΛΝ Ι ΧΕΜIΝΑΡlσ // Γ/Α Το ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑJΟΤΗΤΑΣ
σμΈVo χαρακτήρα - ξzι.ασ~ένo μ' t.'Vav τρόπο δχι δΙχως σημασ(α ό στόν αναλυτικό κύκΙ.ο συνδέεται μ' αύτό πού όνόμασαν - καί
_ Tfjc π(κίιτης άν6ουσης του άσυνεΙbητoυ, πού συν(σταται στό νά :Τ~αν τοόπο πολύ ένδεικτικό, γιά νά τά άποστειρώσουν - τά
μή ;Q;'φέρε'τ(J,ι στήν ΣVΤO;λYι(α· .AYΤ{~ π~.. πράY~τι. Cfi~veριTJ ~αινόμενZι ψί (Ψ). <Υπαινιγμός στίς έρευνες ένός Serνadio, γιά
(fηκε πρ{iιτα στόν ΦρΌuvτ, στούς Ευρετες, σ εκείνoυ,:>:,~ εκαναν παράδειγμα. , , , .
τά πο(jnα 6ήματα, αΙnό πο1] φανεQύNεται ακόμα σε οποιονδή_ ΣΙγουρα, δεν εΙναι πρός αύτη την κατεύθυνση πού η εμπειρία
π.(ιτε ·μΜα στήν (ινω.υση ίI.(lTWOWet. Υιά t'Vα διάστημα τό βλέμμα μας μας όδήγησε. Τό ά.-τoτέί',εσμ~ της έρ~νάς μας τ_ού ?συν~δη-
του σ' αfnό πoU εlναι καθαρά τής τύ..ξης τού &.συνεΙόητου - εΙναι ου πηγαίνει άντ(θ ετα , προς την κατευθυνση μιας ορισμενης
:ιrίίC bf::v εlναι ΟΟτε flvaL, ούτε μή-εlναι, άλλά , μή-πραΥ- ~-τoξήoανσης, μιας άναγωγης σ' ενα οοτανολόγιο, τού όποίου τό
lιιι";οποιημΙΝΟ. ' δειγμα~oλόγιo περι?ρίζετα~,.. σ' ,εναν πΙνακα πού εγινε ε-/.λογικευ
'Ε.-ΤΙί'.ώ.έστηί'..α τη }.ειτoυςrιια τού τόπου διαμονής TrJw ψυΖ6w μένος κατάλογος, σε μιά ταςινομηση πού εύκολα θά παρουσιαζό
TiiIV' δΙί'.αUJrν ί'..α( (ώάφτισταrν, θά μπορούσα, έξίσου καλά, νά μι ταν σάν φυσική. "Αν, στόν zGJgo μιας παραδοσιακης ψυχολο
ί.ήσ{J) lι.f.t l:κείνα, πού, ατά ΟΙί'.οδομήματα της ΓνόJσης, όνομάζον γως, γίνεται πρόθυμα θέμα ό άκυριάρχητος, ό άνεξάντλητος
ται Ινδιάμεσα (JVt(,L - σύι.φες, Teλι'Jww, άκόμα καί ανόnερες μορ χαρακτήρας της άνθρό)πινης επιθυμίας - βλέποντας μέσα της
φές airttirν Tiirν διφορούμεν{JW μεσαζόντ{JW. Έπίσης, ας μήν ξε αποτυπωμένο τό σημάδι δέν ξέρω ποιού θεϊκού κοθόρνου - αυτό
χνάμε :WJ; όταν ό ΦρΌuΝτ αρχισε νά ανακινεί α'ότόν τόν κόσμο, πού ή άναλυτική εμπειρΙα μάς επιτρέπει νά εκφέρουμε, εΙναι
ά:τό:ΓιειΊ.ε τoVτσν τό στίχο, πού όταν τόν πρόφερε φαινόταν βα μαλλον ή περιορισμένη λειτουργία της επιθυμίας. Ή επιθυμία,
ρύς ά;-τό άνησιrι.αστΙί'.σύς κι υ.όριστouς φόβους, καί δέν μπορούμε περισσότερο από κάθε άλλο σημείο της ανθρώπινης δυνατότη
νά μήν παρατηρήσουμε δτι μετά από έξήντα χρόΥια έμπειρμίw ή τας, συναντά κάπου τό σριό της.
ά.ι-τεU.ή του ξε-,ι:άστηκε έντελ6)ς - FIectere si nequeo superos Ache- Θά επανέλθουμε σ' σλα α'ότά, αλλά τονίζω Ότι εΙπα ή έπιθυμία
ronta movebo 1• ΕΙναι άξιοσημεwnο π~)ς α'ότό πού αναΥγελλόταν καί όχι ή εύχαρίστηση. Ή ευχαρίστηση εΙναι αυτό πού περιορί
σάν ενα ανοιγμα ί'.όλασης αποατειρό)θηκε τό ίδιο άξιοσημείωτα ζει τήν εμ6έλειά της άνθρό)πινης δυνατότητας - ή αρχή της εύ
aτή συνέχεια. , , χαρίστησης εΙναι αρχή δμοιόστασης. Ή επιθυμία, αυτή, βρίσκει:
ΕΙναι όμως έξΙσου ένδεικτικό δτι α'ότό πού αναγγελλοταν τοσο τήν περίμετρό της, τήν καθορισμένη σχέση της, τό Όριό της, καΙ
τολμηρά σάν ενα άνοιγμα σ' ενα κάτω κόσμο, δέν έκανε πουθενά, σέ σχέση μ' αυτό τό Όριο διατηρείται σάν τέτοια, διαβαίνοντας
έξω από σπανιότατες έξάιρέσεις, σοβαρή συμμαχία μέ δτιδήποτε τό κατώφλι πού επιβάλλει ή αρχή της εύχαρίστησης. .
ύπηρξε - ύπάρχει άκόμα τό)ρα, μά λιγότερο' από τήν επΟ",.<ή τής Δέν εΙναι ενα προσωπικό γνώρισμα τού Φρόυντ αυτή ή απόρ
φρούδικη; άνακάλυψης - από μεταψυχική έρευνα, σπως "έλεγαν, ρι~η: Ο';ό πεδίο της θρησκευτικής συναισθηματικότητας, εκε(Υου
δηλαδή άπό πνευματιστική, πνευματική, επικλητική, νεκρομαν π?υ ονομασε ωκεάνειο πόθο. Ή εμπειρία μας ε{ναι εδώ γιά νά
τική πρακτική, όπως ή γοτθική ψυχολογία τού Myers, πού ύπο ;ον ανα~άγει, αυτόν τόν πόθο σέ μιά φαντασίωση, γιά νά μάς
χρε<ιrνόταν νά άκολουθεί κατά βημα τό γεγονός της τηλεπάθει~ς., εξ~σ~αλι~ει αλλοϋ σταθερές βάσεις, καί γιά νά τόν ξαναβάλει
Βέ6αια, παρενθετικά, δ Φρόυντ θίγει α'ότά τά γεγονότα, αυτο στη θεση εκ~ίνoυ πού δ Φρόυντ, μιλώντας γιά τή θρησκεία, όνό-
πού ετυχε νά τού συμβεί, νά τού τύχει μέσα στήν εμπειρία του. μαζ~ ψευδαισθηση. .~ .:;::-
•Αλλά εΙναι φανερό ότι ή θεωρητικοποίησή ' του ασκείται πρός " ΤΟ O~ΤΙ~ό, στή λειτουργία τού ασυνείδητου εΙναι ή σχισμή, άπ'
την κατεύθυνση μιάς όρθολογιστικης καΙ κομψής αναγωγης. Στίς ;π~υ αυτο τό κάτι τι, πού ή περιπέτειά του μέσα στό πεδίο μας
μέρες μας θεωρείται σάν εξαιρετικό καί μάλιστα ' εξωφρενικό, σ: νε:=αι τόσο σύντομη, έρχεται γιά μιά στιγμή aτό φώς - γιά μιά
σ' ιγ~η: γιατί ή δεύτερη φάση, πού εΙναι φάση κλεισίματος, δ(νει
ι 'Αλλάζω κατεύθυνση άν δέν μ..<t·ορώ νά διαδώ τόν 'AΧέΡoντ~ (Σημ. Μετ.). αυτην τή σύλληψη μιάν όψη έκλειψης. Θά επανέλθω σ' αυτό,
Scanned by CamScanner
fIλ το },ποΚεΙJιΕ:!,Ο πα: BEBΛlOTH;ΓAI
:ι::::Ξ' 63. a.~ ~ -ΤJι.ς-"::' ~ -= :4~;: 00 :;;'Τ οι..ι: _ $ ,.u χώί::) τ6ιχι "
a.:i ~::π=.=π:::;::-;.:.ι:ιΞ1.ίϊGΞ1 Ζ'::'::.5. 'J'':: ~ - ά:;:ο~re.~~ ~J.o σn"~η - ~ τ α;
' :ttVTnσισrι.χή , δ:tου π.ρόκειται πάντοτε γιά μιά :;τ).αvεμέ\τι
f1\-aL. ~'T'-
~=-:'~:; Ι.t.;~;..:τ:~ - . • . ,- •. . ,,, ";ιό έ:τ(Ι\"άΥ.Π)ση . • τ .. ~ .. L~ "
" Α. ",; i.οL-ίόν , τό άσιr.'ειδητo ειναι το φευγω.εο - w..J,.α κατ α-
L.L::-: ...- .L.--:::::7_:.... -;;: -.. :-~~ _ Ξ :.~.~ " _~ Πι ; -ε-r.-~rι; μα; ε.fl ,
v.rnx....
.
. • • δο'
ε νά τό :tεοο'J.είσουμε μεσα σε μια
. δο .
μη, μια μη χρονι-
-;1'~ ' - ~'..-::. x-=!.r;;:ι: ~ I~ ·_ -c.:r.qε:ι:s: .. (:'. ωχ ~:..~ - - oon-o εί:εο αι _ rrεD\"'Οι:μ - - • - ~ . . , δ'
~ ~ γιά την ό:τ?ία .μ..ορουμε να ;τουμε οτι ποτε ως τωρα εν
~ - -- .~. Eξ~ 1 ~~ _ ." "1, έ:'5αι _,-ι ι..C ~- ε;ι(!!~ε σι.~. Υ{: μού E:tt-
2
EC:\-.-=-:::-,,· ~c. ~ ~ ~6 r:' c~ m:-~fjiqσr:ί ; λiγο-::-ολ6 α..ϊ:οί.()"rrιτι_
Z::~ 'Ακαταδεξία έδει ξ ε ή συνέχεια της αναλυτι/-ης εμ..ειρίας ά...ό
E:vc: ~riΞ-:.7 " v.; " ~~.D ::6 b:~:=δο -;ΙW όQ σμοϋ τοϋ ασι."'''cίδη_ τ&," Φρόιηί χι έ:;τειτα ά...έναντι σ' αυτό πού εμφανίζεται μέσα aτό
-:::...-.::- - Υ..::Ξ: -J:' C:7C:;:EQ6 ~ μό-ιο G§ ο ;η ί.έa ό Φρ όι'Ύτ, μ ' ε-.,"αγ χάσμα . Τίς ί . ~ρOες πού. Oγ~ίν?υν·~.ό μέ.σ~ - σύμφων<ι; μέ ~ν
ϊ:f:C::w ~Jc:r:m:....--:nzιi Ζ,'πά: -ρ<οοΞτ;tιτη, μή Z'ι. σ.τcς !l-ϊ:ΟΡWει στfrv παοα60λή που μεταχειριζεται ο Φρουντ σε ενα σημαντι/-ο σημεισ
ξ.τf, -.6 τ.Cπ ιρ-:.c-q..crσιr.σε :-αgά lr7..ρcΘ ΙΊrn ;, δο-/. ψαστιχά , σχε της- 'Επιστήμης των όνείρων - δέν τίς θρέψαμε μέ α[μα "
τ;;ΖιΞ ';:.i: τς-- :r.ψ:;τσ;r:.Τ δ:r..!δι,.ασ[α - Οτι έ"/.εiΎo :τ ού συ μσ αίνει ·Ενδιαφερθή/-αμε γιά άΙJ.ο πράγμα, /-αί εΙμαι εδώ γιά νά σας
eza. avα ά::α]όσπσ σd.;r lc-r.{r;α.σrι , στη χ ω ρ ο-χ ρσ>lι/-ή έντό:τιση , δείξω , εφ έτος , ά...ό ποιό δρόμο αυτές οΙ μετατοπίσεις ενδιαφέ
lY:z:_. q-u.:.I ιπι; "i.aT(J"i:q-f..a το;: χ ρσιm: .. ροντος f:/tvav πάντοτε πρός τήν /-ατεύθυνση της ά...ομόνωσης
τών δομο:w , γ ιά τίς όποϊες μιλοϋν στρα6ά, μέσα στήν ανάλυση,
·.Q..T.;Z , (:.J' ή έ:c,fn:μία &έί ,kya τΙ-τοτε wjλJ :ταρά νά μεταφέρει
.:tfό'ς: ε-.rcι μiJ,jnr. :tfrrwτε at-Y!Oμo ,.αι :τερ ιoρ ισμΈVo, αirrό πού "(ιά τίς όποϊες μιλοϋν σχεδόν σάν προφήτες. Πάρα πολύ συχνά,
{~ιjCζa l:.ι:τό μιά a ,'&,r a τσϋ παg εί.eάντο ;, ό Φρ ΌUντ τή λέει δια6άζovτας τίς /-αλύτερες θεωρητι/-ές μαρτυρίες πού οί αναλυ
t-.σr&:Jo b/.crw..ι;τ'l. Βί.i..-τσι.:με Οτι ό δρ o~ ά/-uτάί.υτη ΈJ-ι:ιΌεΟ αιιJJ τές προσ/-ομίζουν από τήν εμπειρία τους, ε-ι.ουμε τό αίσθημα πώς
νz.τl.α" ά..-τό τή'ι πιό lwτα&fj (L.ό Οί.ες: τΙς πραγματι/-ότητες" Ή ΧQειάζovται έρμηνεία" Θά σάς τό δείξω εν καιρώ, όταν θά εξετά
ιt7..ατf.ύ,,_'τTi L-τι61:μiα, α:" ;Υμ:ίηε!. ά...ό τ{Υν χρ όνο, σέ π ο ιόν πΙ σουμε αυτό :ro~ ε{ναι τό πιό ζωντανό, τό πιό καυτό τής εμπειρίας
·I(J.'//J. ά-..rf(ι~a ΜWα atf(V τάξη ΤΠΝ πραγμάτων ; - ιΊ"φ ού, τι εΙναι ~ας, δηλαδη τη μετ~6ί6αση, στήν όποία 6λέπουμε νά συνυπάρ
::·tj{ι:rWL~ ύ.ν (YI. L αί:τό πα(; (jw.q/.d, (J.παρ άί"ί.υ"Ζτσ, i:vav δριαμένο χουν οΙ μαρτυρίες οι πιό αποσπασματικές καί οΙ πιό διαφωτιστι
zewo; Δ{:v Uρ(.α%l':tαι 00(71 6λjαγε τό σημείο οπου Ζρ ειάζ εται νά
κές, μέσα σέ μιά όλική σύγχυση"
nUL,..lj (.vοvμ δ{π.ί.α στη δ ιΙι.lμ εω. , 01JO(o. τιίιν πψχ;μάτων, εναν .κι α'lιτό σάς ~ξηγεί γιατί δέν πηγαίνω πρός αύτήν παρά 6ήμα
άΧι..() το6:ω f)ΠUl1ξης uriΊ Z (}{YY(Ju ; - ενα χρΌVo ί.ΟΥιΧό; Ξ ι':.ρ ιιτε δη πeός 6ημα,. διότι, ίξίσου καλά , γι' αύτό πού πρόκειται νά σάς
κι,Φ fιrffJ Οίξu τό Μ,μα α(JΤ{, σ' tva μ(1) Χf;(μ ενn. μιλήσω - τό άσυνείδη ''-- άλ
στό bτί - το, την uιαν
ηψη - <Ιλλοι θά σάς μιλοϋσαν
Ζι:J:,1{Jfjρίσ~,(ΙVμε Μ(ί) τΎ(Υ έρρ'υΟμη δομή Τ()1; παλμο1; τής σχισμής , πε~σ της μεταο(6ασης, λέγοντας πώς περί αύτοϋ πρόκει.
ται. Λκουμ ε πολ' ά "
π.ού Υ'!- τή I.εΙΤ(J1)f!(w. της (Ηί,ς μΙί.ησα τΎ,ν τελευταία φορά. 'Η βασ εΖνι ' υ αυχν στι, παραδείγματος χάρη, ή μετα6ί-
φe1ηωJ.α l.μφάνωη '(ίνεται άνύ.μεσα ατά δύο αημι!ία, τό άρχικό ύπάη , ι lH μι(ι έπαν(.ιληψη" Δ έν λέω δτι εLναι λάθος καί δτι δέν
ι>χ ιι ~ΠHν(.ιλη'ΙΙΎ\ μέσα ' . 6 ί6 ' ,
Υ.α( τό τεί.ιί'.ό, ταυ ί.ιj'\(Ι'ι''<J'ύ α:iJtΟ'ι; χρ6νου - άνάμεσα (/' έκεΙνη τΥ, σ~ Οχ {ιοη fι. ' 1ι στη μετα αση. Δεν λέω δτι Μν εLναι
(nLγILfI 't(J'ύ fJίΙπω, 0 7MJ κάτι πάνΤ(Yrε έκOλlβεται, καΙ μάλιστα α(ιωι' ~ήlν ~~ ι τr~νλ !ιιπ ειι,>ία η~lς μετα6 ίβασης πού ό Φρόυντ πλη-
χάνtται, άπό tf/ν (δια τή δ ιαΙυΟηιιη , καΙ ιι' έκεΙνη τΥ,ν ύπεκφε1ι. . ι!π(ιν\~ η,Ι'η At κ . χ' -
ΤΙΠοτ ε ν(~ ά' t· · ω vtL η tνVOLa της έπανάληψης δέν εχει
γΟ11σα υΤΙΊιι Υ, όπου . άκρι66.ις, 11 σύλληψη τού άσυνεΙδητου δέν Ι![μαι) κ νει μέ τήν εννοια τΥlς μι-τα6 Ι6ασης. 'Εξαιτ(ας αύτοϋ
ιιναγκαομ{:νος ι. - δ' ,
. ν(λ της ωσω την προτεραιότητα μέσα στήν
Scanned by CamScanner
50 ΖΑΚ .ΛΑΚΆΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 11 ΓΙΑ Το ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑIΟΤfιΤΑΣ
5/
~ξ'lγησ,' μας, νά ηϊς δώσω τό λογικό ~ρo6άδι?μα. ,Για_τί αν ακο. ύπόσταση τού άσυνείδητου εΙναι ήθική, καί Οχι όντική εΙνα
λουθούσα t1'χρονολογική σειρά θά σημ~ινε οτι ευνοω τό διφο. άκριΌώς γιατί δ Φρόυντ, δ ίδιος, δέν τό προτάσσει Όταν δί~ει στ~
ρούμενο ηϊς ~νoιας τής επανάληψης, που προέρχεται από τ6 γε. ασυνείδητο τήν ύπ-.>στασή του. Κι αυτό πού λέω '{ιά τή δίψα τής
γονός δτι '1 ανακάλυψ,' της ~ινε μέσα από τά ψηλαφίσματα Πού αλήθειας πού τόν εμψυχώνει άποτελεί εδώ μιάν άπλή ενδειξη γιά
άπαιτούσε '1 εμπειρία τής μετα6ί6ασης. τά [χνη τώ~ πρoσ~γγίσεων π.?ύ θ~ μάς επιτρέψουν νά αναρωτή
Θέλω νά τονίσω τώρα, δσο εκπληκτική κι αν ή ,διατύπωση θούμε πού ηταν το πάθος του Φρουντ.
μπορεί νά σάς φανεί, δτι '1 θέση του, ή τόσο φευγαλεα καί τόσο 'Ο Φρόυντ ξέρει 8λη τήν εUΘραυστότητα τών κυματισμό)ν τού
ασταθής, δόθηκε στό ασυνείδητο από τό διά6ημα τού εύρέτη του. άσυνείδητου 8σον αφορά αυτή τήν κατηγορία, σταν εισάγει τό
'Η ύπόσταση τού ασυνείδητου, πού σάς τή δείχνω τόσο εύ. τελευταίο κεφάλαιο τής Έπιστήμης τών όνείρων μέ τό όνειοο
θραυστη στό δντικό επίπεδο, εΙναι ήθική. Ό Φρόυντ, μέσα στή εκείνο, πού, απ' 8λα 8σα άναλύονται σ' αυτό τό Όιολίο, έχει μ~ά
δίψα του γιά αλ,lθεια, λέει: Γιά σ,τι κι αν πρόκειται, πρέπει νά ξεχωριστή μοίρα - σνειρο αιωρούμενο γύρω άπό τό πιό αγωνΙώ
πάμε - γιατί, κάι-του, αυτό τό ασυνείδητο ~μφανίζεται. Κι αυτό, δες μυστήριο, αυτό πού ένώνει εναν πατέρα μέ τό πτώμα τού
τ6 λέει από τήν πείρα του αυτού πού ήταν μέχρι τότε, γιά τόν γιού του δίπλα του, τού νεκρού γιού του. Ό πατέρας ύποκύ
γιατρό, ή πραγματικότητα ή πι6 απαρνημένη, ή πιό καλυμμένη, ή πτοντας στόν ϋπνο Όλέπει νά ξεπροΌάλλει ή εικόνα τού γιού του,
πιό συγκρατημένη, ή πιό απόΌλητη, ή πραγματικότητα τού ύστε· πού τού λέει - Δέν Όλέπεις, πατέρα, στι καίγομαι; Καί καίγεται
ρικού, ~φόσoν εΙναι - κατά κάποιον τρόπο από καταγωγής - πραγματικά, εκείνη τήν ωρα μέσα στό διπλανό δωμάτιο.
σημαδεμένη μέ τό σήμα τής απάτης. Γιατί λοιπόν νά ύποστηρίζει τή θεωρία πού ανάγει τό όνειρο
ΒέΌαια, αυτό μάς πήγε σέ πολλά άλλα πράγματα μέσα στό πε· σέ εικόνα μιάς επιθυμίας, μ' αυτό τό παράδειγμα όπου, μ' ενα
διο όπου δδηγηθήκαμε από αυτό τό αρχικό διάΌημα, από τήν εΙδος πύρινης ανταύγειας, ακριΌώς μιά πραγματικότητα, σχεδόν
ασυνέχεια πού συνιστά τό γεγονός Ότι ενας άνθρωπος εύρέτης, ό πιστή αντιγραφή, μοιάζει εδώ νά άποσπά τόν όνειρευόμενο ά,-τό
Φρόυντ, εΙπε: Έκεί εΙναι ή χώρα σπου όδηγώ τό λαό μου. Γιά τόν ϋπνο του; Γιατί, αν σχι γιά νά μάς ύπενθυμίσει ενα μυστήριο
πολύ καιρό, αυτό πού Ετοποθετείτο σ' αυτό τό πεδίο φάνηκε ση πού δέν εΙναι tC:COt' αλλο παρά ό κόσμος τού ύπερπέραν, καί δέν
μαδεμένο άπό τά χαρακτηριστικά τής αρχικής του ανακάλυψης ξέρω ποιό μυστικό μοιρασμένο άνάμεσα στόν πατέρα καί σ' αυτό
τής επιθυμίας τού ύστερικού. Σύντομα δμως ενα τελείως άλλο τό παιδί πού ερχεται καί τού λέει - Δέν Όλέπεις, πατέρα, ότι
πράγμα έι-τι6λήθηκε, τό όποίο - καθώς εΙχε ανακαλυφθεί πιό καίγομαι; 'Από τί καίγεται; - αν σχι άπ' αυτό πού 6λέπουμε νά
μπροστά - ήταν πάντοτε διατυπωμένο μέ αργοπορία, καθυστε~ διαγράφεται σ' άλλα σημεία επισημασμένα άπό τή φροϋδική το
ρημένα. Γιατί ή θεωρία δέν εΙχε σφυρηλατηθεί παρά γιά τίς πολογία - άπό τό φορτίο τών άμαρτημάτων τού πατέρα, πού τό
προηγούμενες άνακαλύψεις. Μέ τρόπο πού Όλα πρέπει νά ξανα κουΌαλάει τό φάντασμα μέσα στόν μύθο τού ν Αμλετ, μύθο πού δ
γίνουν, συμπεριλαμΌανόμενου κι εκείνου πού αφορά τήν επιθυ Φρόυντ τόν συμπληρώνει μέ τόν μύθο τού Οιδίποδα. Ό πατέ
μία τού ύστερικού. Αυτό μάς επι6άλλει ενα εΙδος άναδρομικού ρας, τό VΟνομα-τού-Πατρός, ύποστηρίζει τή δομή τής επιθυμίας
πηδήματος αν θέλουμε νά τονίσουμε ~δG) τό ουb'ιώδες τής τοπο μ~ζί μέ τή δομή τού νόμου - άλλά ή κληρονομιά τού πατέρα, πού
θέτησης τού Φρόυντ πού θίγει τό τί συμΌαίνει μέσα στό πεδίο τού μας bτισημαίνει δ Κίρκεγκωρ, εΙναι τό άμάρτημά του.
άσυνείδητου. 'Από πού προΌάλλει τό φάντασμα τού ν Αμλετ; - αν μή ά,-τό τόν
Δέν θέλω νά πιJ) μέ τρόπο ~μπρεσιoνιστικό Ότι τό διά6ημά του τόπο από 8που μάς καταγγέλλει 8τι στό ανθος τού άμαρτήματός
εΙναι ~ιJ) ήθικό - δ(ν σκέφΤ9μαι αυτό τό περίφημο κουράγιο τού του πιάστηκε, θερίστηκε _ καί σχι μόνο δέν δίνει aτόν Αμλετ τίς
W
?οφού πού δέν ύπΟ"ι.ωρεί μπροστά σέ τίποτα, εΙκόνα πού χρειά άπαγορεύσεις τού Νόμου πού μπορούν νά κάνουν τήν επιθυμία
ζεται νά τή μετριάσουμε, δπως δλες τίς αλλες. VΑν λέω ~δώ δτι ή Του νά ύφίσταται, άλλά, άντίθετα, σέ κάθε στιγμή. έχουμε μπρο-
Scanned by CamScanner
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΡΙο 11 53
52 ΓΙΑ ΤΟ
στά μας μιά δαθειά άμφισδ11τηση αύτού τού ύπερδολΙΚά Ιδανι_ 'ο Ντεκάρτ μάς λέει - Βεσαιώνοάμαάι, από τό, στι ~.ι:φισάλ~ω,
, μαι καί - θά έλεγα, γι ν παραμεινω σ εναν τυπο
κού πατέρα. πώς σκεΠΤΟ , ό δ' άλλά' - , . ,
"Ολα εΙναι προσιτά, άναδυόμενα, σ' αύτό τό παράδειγμα πού δ δχι περισσότερο συνε;ό άζΠ? τ ν ιάκο του: ,που μας'ΑΕΠι;ρε:
ποφύγουμε τη συ ητηση π νω στο σκεπτομαι -
πει ν ά ά
πο το
Φρόυντ .θέτει εδώ γιά νά μάς δείξει κατά κάποιον τρόπο οτι δέν 1 Σ - , ,δ ,.
στι σκέπτομαι, ε fal.
τό εκίιεταλλεύεται, ότι τό εκτιμά, τό ζυγίζει, τό δοκιμάζει. Έδώ, γ εγονός ryμειω?τε ζ~ παρ ο ~ πως ~πεκ-
, οντας τό σκέπτομαι, υπεκφευγω τη συ ητηση που προκυπτει
όπ' αύτό τό πιό γοητευτικό σημείο μάς περισπά τήν προσοχή γιά
νά μπεί σέ μιά συζήτηση .πού άφορά τή λήθη τού ονείρου καί τήν ~~γ τό γεγονός οτι αύτ~ τό σκέπτ?μ~ι, γΙ,ά μάς, δ_έν ,ιιπ?ρεί δέ
άξία τής άν.αμετάδοσής του άπό τό υποκείμενο. Ή συζήτηση e. νά αποσπαστεί άπο τό γεγονος οτι δεν μπορ ει να το διατυ-
υαια ό - ά' δ Υδ
αύτή στρέφεται δλοκληρωτικά γύρω άπό εναν δρισμένο άριθμό ώσει παρά μέ τό νά μάς τ πει, εμμεσα
V
- πρ γμα που ι ιος
όρων πού άρμόζει νά υπογραμμίσουμε. ~ νάει. Αυτό τό κρατάμε κατά μέρος: πρός: τό παρόν.
'0 μείζων δρος, πράγματι, δέν εΙναι άλήθεια. ΕΙναι GewiSS- ~έ τρόπο ακριδώς αναλογικό, δ Φρόυvτ, έκεί οπου αμφι6άλ
heit. 6ε6αιότητα. Τό διάδημα τού Φρόυντ εΙναι καρτεσιανό - μέ λει - γιατί τελικά εΙναι τά δικά του όνειρα καί αυτός είναι πού,
τήν Εννοια ότι ξε-Ιtινά άπό τό θεμέλιο τού υποκειμένου τής δε στήν αρχή αμφι6άλλει - εχει τή 6ε6αιότητα οτι ύπάρχει μιά σκέ
δαιότητας. Πρόκειται γι' αυτό γιά τό δποίο μπορεί κανείς νά εΙ ψη, πού εΙναι ασυνείδητη, πράγμα πού σημαίνει ότι αποκαλύπτε
ναι δέ6αιος. Γι' αύτό τό σκοπό, τό πρώτο πράγμα πού πρέπει νά ται ώς απούσα. Σ' αυτή τή θέση καλεί, μόλις εχει νά κάνει μέ
κάνει εΙναι νά ξεπεράσει εκείνο πού συνδηλώνει καθ .ετί πού ερ άλλους, τό σκέπτομαι απ' όπου πρόκειται νά αποκαλυφθεί τό
χεται όπό τό περιεχόμενο τού άσυνείδητου - είδικά οταν πρόκει υποκείμενο. Τελικά, αυτή ή σκέψη είναι 6έ6αιο οτι ύπάρχει εκεί
ται νά τό φέρουμε στήν επιφάνεια άπό τήν εμπειρία τού ονείρου μόνη της μέ δλόκληρο τό εΙμαι της, αν μπορούμε νά πούμε - φτά
- νά ξεπεράσει ε-ι.είνο πού επιπλέει παντού, πού διαστίζει, κηλι νει μόνο, καί αυτό είναι τό άλμα, κάποιος νά σκεφτεί στή θέση
δώνει, λε-ι.ιάζει τό κείμενο κάθε άνακοίνωσης όνείρου - Δέν εΙ της.
μαι σέσαιος, άμφισάλλω. Έδώ αποκαλύπτεται ή ασυμμετρία ανάμεσα aτόν Φρόυντ καί
ΚαΙ ποιός δέν θά άμφέ6αλλε δσον άφορά τή μετάδοση τού στόν Ντεκάρτ. Δέν 6ρίσκεται διόλου aτό αρχικό διάδημα τής θε
όνεΙρου δταν, πράγματι, ή Μυσσος άνάμεσα σ' αυτό πού διώ μελιωμένης δε6αιότητας τού ύποκειμένου, αλλά στό οτι, σ' αυτό
θηκε καΙ σ' αυτό πού άναφέρεται εΙναι τόσο προφανής; τό πεδίο τού ασυνείδητου, τό ύποκείμενο εΙναι εδώ στό σπίτι
Ώστόσο - αυτό τό τονίζει δ Φρόυντ, μέ ολη του τή δύναμη - ή του. ~αί επειδή δ Φρόυντ ύποστηρίζει τή 6εδαι6τητά ~oυ γίνεται
άμφι60λΙα, εΙναι τό στήριγμα τής δεδαιότητάς του. ή προοδος απ' οπου μάς αλλάζει τόν κόσμο.
Τήν αΙτιολογεί: εΙναι άκρι6ό)ς, λέει, τό σήμα οτι υπάρχει κάτι Γιά τόν Ντεκάρτ , στ ό αρχικο
' , cοgιtο
. - οι• καρτεσιανοί ας είναι
πού πρέπει νά διαφυλαχτεί. ΚαΙ ή άμφιδολία εΙναι τότε σήμα τής συγκατc:οατικοί μαζί μου, αλλά τό προτείνω γιά συζήτηση - αύτό
άντΙστασης.
ίΟ ό~oιo στοχεύει τό σκέπτομαι, aτό μέτρο πού γέρνει ατό εΙμάι
Ή λειτουργΙα πού δΙνει στήν άμφι60λία μένει ώστόσο διφο
ε ~αι ε;α πραγματικό - αλλά τό αληθινό μένει τόσο απέξω πo~
ρούμενη, γιατί αυτό τό κάτι πού πρέπει νά διαφυλαχτεί μπορεί
~ε συνlΧ,7ια χ~ειάζεται aτόν Ντεκάρτ νά δεδαιωθεί γιά τί' - αν
έξ(σου καλά νά εΙναι τό κάτι πρύ πρέπει νά εμφανιστεί - αφού,
[-τσι κι άλλιιί)ς, αυτό πού ίμφανίζεται, δέν εμφανίζεται παρά π~~oγ~ θ~ναν A~λo πού δέν θά εΙναι απατηλός, ~αί πού' επι
μόνο κάτω άπό μιά VerkIeiιlung, μεταμφίεση, καί επίπλαστο επί δάσει~ τ- ~~ρει, άπό τήν _ϋπαρξή του καί μόνο, νά εγγυάτ~ι τίς
σης, πού στέκει μέ δυσκoλCα. Πάντως, αυτό πάνω στό δποίο επι τήν ά ης ηθειας, νά του έγγυάται δτι ύπάρχουν στήν ίδια του
μένω εΙναι δτι υπάρχει ϊ-να σημείο οπου συγγενεύουν, συγκλί πραγ:~~~tενιΙ~ή ~oγικ~ τά απαραίτητα θεμέλια ωστε τό ίδιο τό
νουν τ(ι δύο διαβήματα τού Ντεκάρτ καί τού Φρόυντ. 6ρίσκει τ' διΧ α τ δ~oιo ~όλις διαδεδαιώθηκε, νά μπορεί νά
η σταση της άληθειας. Δέν μπορώ παρά νά επισημά-
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ
54 1011 ΓΙΛ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ 55
νω tlι ν καταπλη ιτική. συνέπεια Π.?ύ ε~χε ~ ανάθεση ~υτή τής αλή_ , ση' ματα διασταυρώνονται, καί θά πρέπει νά λογαριάζουμε
- τα " λο_ λ θ θ - λ' ,
θ ει ας στά χέρια τού Αλλου, έδω του τελειου Θεου , πού η αλ'_
", - δ δ' ' ν η τ ό κ'
α θετί θά πρεπει 'ε να UJLE ευ ερω ουμε, εει, να frei machen
' " ζ ,
θεια ErvaL δική του υποθεση αφου, τι ηποτε κ~ι αν ηθελε ν' από δλόκληρη τήν ,κλιμακα ~τιμησης, που επι ,ητείται έδ,ώ, Preis-
b
πεί θά ,t. tav πάντοτε 11 αλ11θεια - ακόμα κι αν εΙχε πεί δτι δύα "tzung τής έκτιμησης εκεινου που ε{ναι σιγουρο και εκείνου
J, 'Ι , , 'λ'θ
καί δύο κάνουν πέντε, θα ηταν α η εια .
ο schύa δέν ειναι
" '
σιγουρο. 'Η' πιο λ επτη'νεν δ ει ξη σ τι κάτι μπαίνει
Τί συνεπάγεται αυτ?; ~ αν ΟΧ,Ι δτι, εμείς θά yπ~Ρέσoυμε ν' αΡΧί_ ποέσα στό πεδιο " ,
πρεπει "
να εχει, γι ά μας,
- την'"δ ι ια αξ'ια νιχνους ως
σουμε νά παίζουμε με τα μικρα γραμματα της αλγεορας πού με μ , , 'ο
πρός το υποκειμε; . . , , _ ,
τατρέπουν υΙ γεωμετ9ία σέ α~άλυση - ~τι η ~ό~τα ε~ναι ανοιχτή 'Αργότερα, στην περιοοητη παρατηρηση μιας δμοφυλοφιλης,
στή θεωρία τών συνολων - οτι μπορουμε να επιτρεπουμε aτόν περιπαίζει αυτούς πού, σέ σχέση μέ τά ονειρα τής κοπέλας, μπο
έαυτό μας τά πάντα σάν ύπόθεση αλήθεια~. , ρούν νά τού πούν - Μά, τότε, πού εΙναι αύτό τό περίφημο ασυ
... Ας τ' αφήσουμε δμως αυτά, πού δέν εΙναι διόλου ή δουλειά νείδητο πού θά μάς εκανε νά φτάσουμε aτό πιό άληθινό, σέ μιά
μας, εκτός μόνο aπό τό στι ξέQ.ουμε πώς εκείνο πού ξεκινα στό αλήθεια, λένε μέ ειρωνεία, θεϊκή; Νά πού ή ασθενής σας σάς κο
t:τL-τεδο τού ύποκειμένου δέν εΙναι ποτέ χωρίς συνέπεια, μέ τήν ροίσεύει, άφού εκανε, μέσα στήν ανάλυση, δνειρα lπίτηδες γιά
προϋπόθεmι δτι ξέρουμε τί σημαίνει αυτός ό σρος - ύποκείμενο. νά σάς πείσει στι έπέστρεφε σ αύτό πού τής ζητούσαν, aτό νά
Ό Ντεκάρτ δέν τό ήξερε, εκτός από τό Ότι ύπήρξε τό ύποκεί τής άρέσουν οί αντρες. Ό Φρόυντ δέν εχει πάνω σ' αυτό καμιά
μενο μιας οεοαιότητας καί ή απόρριψη κάθε προηγούμενης γνώ αντίρρηση. Τό ασυνείδητο, μάς λέει, δέν εΙναι τό δνειρο. Αυτό,
σης,- εμείς σμως ξέρουμε, χάρη στόν Φρόυντ, Ότι τό ύποκείμενο στό στόμα του, πάει νά πεί, Ότι τό ασυνείδητο μπορεί νά ασκεί
τού ασυνείδητου εκδηλώνεται, Ότι σκέπτεται προτού νά μπεί στή ται πρός τήν κατεύθυνση τής εξαπάτησης, καί στι αυτό δέν εχει
ΟεΟαιότητα. γι' αυτόν καμιά αξία αντίρρησης. Πράγματι, πώς δέν ύπάρχει
Μας οαραίνει τά χέρια. Ειναι ή αμηχανία μας . 'Αλλά εν πάση ιΥ.ήθεια τού ψέματος; - αυτή ή αλήθεια πού καθιστά απόλυτα
περιπτώσει, εΙναι πιά ενα πεδίο πού δέν μπορούμε νά τό αποφύ ('Η'νατό, παρά τό ύποτιθέμενο παράδοξο, τό νά λέμε: ψεύδομαι.
γουμε, ως πρός τό ερώτημα πού μας θέτει. Άπλώς, ό Φρόυντ, σ' αυτή τήν περίπτωση, δέν πέτυχε νά δια
τυπώσει ορθά αυτό πού ήταν τό αντικείμενο τόσο τής επιθυμίας
3 τής ύστερικής Όσο καί τής επιθυμίας τής δμοφυλόφιλης. Κι ετσι _
τόσο ως πρός τίς μέν Όσο καί ως πρός τίς δέ, τόσο ως πρός τή
Θέλω νά τονίσω τώρα στι, εκτοτε, τό συσχετικό τού ύποκειμέ Ν;όρα, Όσο κ_αί ως πρός τήν περίφημη δμοφυλόφιλη - αφέθηκε
νου δέν εΙναι πιά ό απατηλός ν Αλλος, είναι ό απατημένος ν Αλλος. να, ξεπερασ;ει, ~α~ ή θεραπεία διακόπηκε. 'Ως πρός τήν έρμη
Καί αυτό τό αγγίζουμε μέ τό δάχτυλο μέ τόν πιό συγκεκριμένο νε,ια του, ε~ν<;ι ο, ι~ιoς ακόμα διστακτικός, κάπως πολύ νωρίς,
τρόπο μόλις μπούμε στήν εμπειρία τής ανάλυσης. Αυτό πού τό κα,πως πολυ ,αργα. Ο Φρόυντ δέν μπορούσε ακόμα νά δεί - έλ
ύποκείμενο φοοαται περισσότερο, είναι μήπως μας απατήσει, λειψει, στ~γματ~ν δομής πού είναι αύτά πού ελπίζω νά τά ξεχωρΙ
μήπως μας κάνει ν' ακολουθήσουμε ψεύτικα ιχνη, ή πιό άπλά, σ~ γι~ σας - να δεί ότι ή Επιθυμία τού ύστερικού - αναγνώσιμη
μήπως aπατηθoύμε εμείς, γιατί στό κάτω κάτω, είναι εντελώς ~ε τρo~o πα.?ιφα~ στήν παρατήρηση - είναι νά ύποστηρΙζει τήν
φανερό, καί μόνο ολέποντας τό πρόσωπό μας, Ότι ειμαστε αν πιθ~μια τ?υ πατερα - στήν περίπτωση τής Ντόρας, νά τήν ύπο
θΡ~ΠOΙ,πoύ μπορούμε νά απατηθούμε Όπως Όλος ό κόσμος. στηριζει με πληρεξούσιο.
~στo~o, αυτό δέν ταράζει τόν Φρόυντ, γιατί - αύτό ακριβώς '~τόσ~ ε~δηλη εύαρέσκεια τής Ντόρας γιά τήν περιπέτεια τού
Π9 επει να καταλάοουμε, καί ειδικά διαοάζοντας τήν πρώτη πα π~τερα με τη γυναίκα τού κυρίου Κ., πού τόν αφή~ει νά τή φλερ
ραγραφο αυτού τού κεφαλαίου πού αφορά τή λήθη τών ονείρων ταρει, εΙναι ακριοώς τό παιχνίδι τό δποίο τής χρειάζεται γιά νά ·
Scanned by CamScanner
μα
Scanned by CamScanner
μ:
ά ναπτυ
' ξη τ
ω-ν επιστημών 'στό
, μέτρο
_ πού άποδεικνύουν τί t""'O.
οι .... ,
ά κατηγορια που
' δέν άνήκει παρά στόν πίνακα τού σημαίνον-
ρούμε νά θεμελιώσουμε επάνω ~~ τυχαιο. _, •
,
Τ ιποτε, π,
ράγματι δέν μπορει να θεμελιωθει στο τυχαιο - ύπο.
" , , έ' ~~ς. . , εδώ αύτό άπό τό όπo~o εμφ<:νί~ετ,αι ή τ,άξη
λογισμός τών πιθανοτήτων, στρατηγικ~ς - πo~ να μην νεχει στήν ΣυλλαμδανουμεΣ ' , ο' άναφέρει ό Φρουντ;· Σε τι το στηριζει;
'δητο υ ε τι τ " "
άφετηρία μιά περιορισμένη δόΥ.ηση της κατ?-στ~σης, κι ,αύτό μέ Τ ού άσυνει ,. ό ' καταφέρνει σ' ενα δευτερο χρονο, να το
ΙΙρόκεΙΤ,αι γ ι' αυτ που " 'λ Θ' δ
τη' λειτουργία τής επανα ηψης. ~ α ουμε-
δ ρους σημα ινόντων. "Οταν ή συγχρονη θεωρια των παιγνιων έπε.
δ' - " θ'
,
, ξεργαζομενος - "δ '
ξ εργα' ζεται τη' στρατηγική τών " υο παικτωνθ, " αυτοι α συναντη. λύσει επε " μπορούμε εμεις, να τη ιατυπωσουμε,
, έ ποιο τροπο "
θ ουν
- "ς μεγαλύτερες πιθανοτητες, ο κα ενας τους , να νικη' _ άργoτερ~, μ , Φυσική τού' Αριστοτελη. . .
με τι , λλ ' ζ " δ άναφερομενοι στη .
, ό τόν δρο δτι δ καθένας θα" συ ογι εται οπως αλλος. Τί
V
δίνει τήν άξία του σέ ενα τέτοιο ,εγχειρryμα; - αν oχ~ το οτι, κιό-
λας , τό χαρτί εχει μοιραστεί , τα ση~αινoντ?- ,ση~εια ά~αφ~Ράς " οΦΜΑΝ.. Δ ιατ υπώσατε τη' ν περασμένη χρονιά στι ή άΥωνία
π. Κ "
" , , 'δ
τού προολήματος ε{ναι μέσα γραμμενα , και η λυση δεν θα τά ' δ' ξεγελά. Μπορείτε να συσχετισετε αυτη τη ια-
Ιναι αυτΟ που εν , , Ε Ε' •
ξεπεράσει ποτέ . " , " ετυπωση
, με
, τη' ν όντολΟΥία και τη υευαιοτητα,
wE λοιπόν , γιά δ,τι άφορά τό ~συνειδητo: ο Φρου':.τ αναγει δ,λα
" φτάνουν στη'ν άκοή του , στη λειτουργια καθαρων σημαινον· 'Η ά 'α εΙναι γιά τήν άνάλυση ενας άποφασιστικός δρος
οσα " " , λ - , γω
νι
των . ':'εκινώντας
_ , άπό αύτή την αναγωγη
, αυτο, ειτουργει , και
άναφορ α-ς , γιατί πράγματι, ή άγωνία
, ειναι
1
αυτο
"
που'δ'εν ξ εγελ-α.
μπορεί νά εμφανιστεί , λέει ό ~ρόυντ: μια ~τιγ~η συιu;εΡ,ασμoϋ ' Αλλά ή άγωνία μπορεί ντα λει;τει . _ , , , ,
μιά στιγμή δπου αισθάνετ?-ι τ,ο κoυ~αγιo να ":.ρι~ει κ~ι ν? συμπε~ Μέσα στήν εμπειρία, ειναι α~αγ~αιo να Τ,ον ,διο;χ.ετ_ευουμε κα~,
ράνει. 'Εδώ πρόκειται για κατι που άποτελει μερος εκεινου που
αν τολμώ νά πώ, νά ό~ίζoυμε τ~ς δoσ~ις, για ν~ μ~ ~ας κι;τ~κ~υ
όνόμασα ήθική του μαρτυρί~. , " , ' " , σει. Πρόκειται γιά μια δυσκολια άντιστοιχη μ αυτην που υπαρ
Ή εμπειρία τού άπoδεικ~υει ~ατ?πιν οτ,ι, ως π~o,ς τ? υπoκει~ χει στό νά συνδέσουμε τό ύποκείμενο μέ τό πραγματικό - δρος
μενο, συναντά δρια , πού εινα,Ι η μη~πεπo~θηση~ η ~ντιστα~ , ~ πού θά προσπαθήσω νά καθορίσω τήν προσεχή φορά ώστε νά
μή-θεραπεία. Ή έπανάμνηση ~μπε,ριε~ει ~αγι;α ενα ορι? Και δι~ διαλυθεί τό διφορούμενο πού εξακολουθεί νά ύπάρχει ώς πρός
χως άμφιοολία , μπορεί κανει~ να τ,ην επιτυχει πλη~ε~~ερα ~ε αύτόν σέ πολλούς άπό τούς μαθητές μου.
τρόπους διαφορετικούς άπό την άναλυση , άνενεργους ομως ως
Τί εΙναι εκείνο πού μπορεί, γιά τόν άναλυτή, νά επικυρώσει
πρός τή θεραπεία. . _ , στό ύποκείμενο αύτό πού συμ6αίνει μέσα στό άσυνείδητο; 'Ο
Στό σημείο αύτό πρέπει νά διακρίνουμε τήν εμδέλεια των δυο
Φρόυντ γιά νά εντοπίσει τήν άλήθεια - σάς τό εδειξα μελετώντας
αύτών κατευθύνσεων, τής επανάμνησης καί τής επανάληψης.
τούς σχηματισμούς τού άσυνείδητου - επαφίεται σέ μιάν δρισμέ
,Από τή μιά στήν άλλη, δέν ύπάρχει περισσότερο χρονικός προ
νη σημαίνουσα στίξη . Αύτό πού δικαιώνει αύτήν τήν έμπιστοσύ
σανατολισμός άπ' δτι ύπάρχει άντιστρεπτότητα. Άπλώς, δ~ ε,Ι
ναι άντιμεταθέσιμες - δέν εΙναι τό ίδιο ν ' άρχίσουμε άπο τψ
νη, είναι μιά άναφορά στό πραγματικό. 'Αλλά τό λιγότερο πού
επανάμνηση γιά νά εχουμε να κάνουμε μέ τίς άντιστάσεις της
μπορούμε νά πούμε, είναι δτι τό πραγματικό δέν τού παραδίδε
επανάληψης, η ν' άρχίσουμε άπό τήν επανάληψη γιά νά εχουμε
τ~ι ανετ~. 'Άς πάρουμε τό παράδειγμα τοϋ :Ανθρώπου μέ τούς
ενα εναυσμα τής επανάμνησης. _ ~υκoυς. _ Η έ~αιρετική σπουδαιότητα αύτής τής παράτήρησης στό
A~τό μάς δείχνει δτι ή λειτουργία-χρόνος εΙναι έδώ λογικης εργ~ τρυ Φρουντ, εγκειται στό δτι δείχνει δτι τό πλάνο τής φαν
τάξης, καί εlνcιι συνδεδεμένη μέ μιά σημαίνουσα διαμόρφωση ~ασιωση~ λειτo~ργεί σέ σχέση μέ τό πραγματικό. Τό πραγματικό
τού πραγματικού. Ή μή-άντιμεταθεσιμότητα, πράγματι, εΙναι ποστηριζει τη φαντασίωση, ή φαντασίωση προστατεύει τό
πραγματικό
. '
Για' να' σα-ς δ ιευκρινισω
' ,,' ,
αυτη τη σχεση,
. θ'.1.ξ ,
α t- ετασω
Scanned by CamScanner
60
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ ι'Σει.ΗΝ
Α,ΡΙο 11
29 'Ιανουαρίου 1964
Σκέψεις τού άσυνείδητου.
Ό κολοφώνας τής άμφι60λίας.
Άνατροπιί τού ύποκειμένου.
ΕΙσαγωγή στήν έπανάληψη.
Τό πραγματικό Elvat αύτό
πού ξαναγυρίζει πάντα στήν ,δια θέση .
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο Ιι ΓΙΑ ΤV·", ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΗΜΑΙΝΟΝ1ΏΝ
ΠΙστΕψα πώς δφειλα νά κάνω αύτή τήν άνακοΙνωση, ούτως ά ορεί τήν έ.ι-τιΟεΟαίωση αύτού πού τού εlzε μάθ •
~ οΙ ύμ\'οι εiιγνωμoσύνης νά σΚΕ.ι-τάσουν μερικά σημαδάκια ν l'πό τ6ν ύστεοικό,
του ι.L'
καί άρχισε νά πρ~zωoα'- με' μι(ιά τόί.
η φ.ϊΕιρία
μη ω
ωστε " έ - , : • _
έκνευρισμοϋ πού πιθανώς φφανιστηκαν σε σχ ση μέ αύτή τήν θινά δίχως προηγουμενο, τί μας εΙπε τότε (ιά τό άσυνειδτιτο' T~
ά.."'tοοτολή . θεωρεί συνιστάμε-:ο κυρίως,Q-,(L άπό_ αύτό πού ή συνΕCδη ,
ρεί νά έπικαλεστει, νά μεταχειριστει, νά ε.."tισημάνει νά1 ~o-
1.πό τά ενδόμυχα, άλλά ώτό αυτό πού, ώτό τή φύση τ' b,t .~
ι.LJ , , - , όν ά'ζ . Φ ου, εν του
δίνεται. ΚΙ αυτ~ πως το ομ ει ο ,Ρόυντ; Μέ τόν ίδιο άi'.oιOώ~
Τήν τελευταΙα φορά, σάς μίλησα γιά τήν εννοια τού άσυνείδη_ "ρο μέ τόν δποιο δ Ντεκάρτ όνομάζει αυτό πού όνόμασ - ί~
ο ' λ ιο' α πρ ν
του πού ή ω.ηθινή λειτουργία της εΙναι άκριΟ.ιί>ς νά εχει οαθειά,
,,
άπό λίγο το υπομοχ του - Gedan k en, σκέψεις,
άρχική, l:ναρκτική σχέση μέ τή λειτουργία τής εννοιας Ί;ού Unbe. 'Υπάρχουν σκέψεις σ' αυτό τό πεδίο τού πέραν l.ι.ι-τό τη συνεί
gήff - ή Βegήff τού Ctgxf:-IO"OU υιι. δηλαδή τής τομής. δηση, καί ε{ναι αδύ~ατo ν', άν,απαραστήσουμε αύτές τίς σκέψεις
Τήν τομή αύτή, τή συνέδεσα δαθιά μέ τή λειτουργία αύτή κα διαφορετικά παρά μεσα απο την rδια άντιστοιχία προσδιορισμού
θαυτή τού ύποκειμένου, τού ύποκειμένου μέσα στή συνιστώσα δπου τό ύποκείμ;νο τo~ σκέπτομαι ορίσκεται σέ συνάρτηση μέ τη
σχέση του μέ τό ίδιο τό σημαίνον. διάρθρωση τού αμφιΟαλλω.
ΦαΙνεται, καί σωστά, καινούργιο τό δτι άναφέρθηκα στό ύπο 'Ο Ντεκάρτ συλλαμοάνει τό σκέπτομαι του μέσα aτήν ά..-τό
κείιιενο όταν πρό-~ειται γιά τό άσυνείδητο. Πίστεψα πώς εχω πε φανση τού άμφιοάλλω, Q-,(L μέσα στό αιτοφαινόμενό του πού
ruΧει νά σάς κάνω νά αίσθανθείτε δτι δλα αύτά συμοαίνουν στήν κουοαλάει άκόμα τά πάντα από αύτή τή γνώση πού θέτει σέ
ίδια θέση, aτή θέση τού ύπσκειμένου, τό δποίο:- άπό τήν καρτε αμφισΟήτηση. Θά πώ δτι δ Φρόυντ κάνει ένα σήμα περισσότερο
σιανή Φπειρία πού άνάγει σέ ενα σημείο τό θεμέλιο τής εναρκτι - πού μάς δείχνει άρκετά τή νομιμότητα τού συνειρμού μας _
κής 6ε6αιότητας - πήρε μιά άρχιμηδική άξία, αν ~πoθέσoυμε δτι δταν μάς καλεί νά ενσωματώσουμε στό κείμενο τού όνείρου αύτό
ηταν άκρι6ώς αύτό τό ύπομό-,(λιο πού έπέτρεψε τήν τελείως δια πού θά όνομάσω κολοφώνα τής άμφιοολίας - δ κολοφώνας, σ'
φορετική κατεύθυνση πού πήρε ή έπιστήμη, συγκεκριμένα άπό ενα παλιό κείμενο, εΙναι αύτό τό ενδεικτικό χεράκι πού τύπωναν
τόν Νεύτωνα καί μετά. στό περιθώριο , τόν καιρό πού ύπήρχε άκόμα στοιχειοθεσΙα. 'Ο
Δέν έπαψα νά τονίζω στίς προηγούμενες δμιλίες μου τήν κατά κολοφώνας τής άμφιοολίας άποτελεί μέρος τού κειμένου. Αύτό
κάποιον τρόπο παλμική λειτουργία τού άσυνείδητου, τήν άναγ μάς δείχνει δτι δ Φρόυντ τοποθετεί τή οεσαιότητά του, Gewiss-
καιότητα άφάνισης πού φαίνεται δτι, κατά κάποιο τρόπο τού ε{ heiI, μόνο μέσα στό δίκτυο τών σημαινόντων, σπως προκύπτουν
ναι σύμφυτη - καθετί πού, μιά στιγμή, εμφανίζεται μέσα στή άπό τή διήγηση, άπό τά σχόλια, άπό τόν συνειρμό, λίγο l:νδιαφέ
σχισμή του καί πού φαίνεται πι.ίJς εΙναι προορισμένο, άπό ενα ρει ή άναίρεση . 'Όλα ερχονται νά προμηθεύσουν σημαίνον, καί
εΙδος προαγοραστικοϋ δικαιώματος, νά ξανακλειστεί, δπως δ σ' α~τό στηρίζεται δ Φρόυντ γιά νά εγκαταστήσει τή δική του
Φρόυντ δ [διος μεταχειρίστηκε τή μεταφορά , νά τό σκάσει, ν~ G,ew!ssh~it - γιατί, τό ύπογραμμίζω, ή εμπειρία .~h' άρχίζει παρά
εξαφανιστεί. Διατύπωσα ταυτό-,(ρονα τήν ελπίδα νά ε{ναι άπο
με το διαοημά του. Γι' αύτό τη συγκρίνω μέ τό καρτεσιανό διά
δώ πού θά άνανεωθεί ή άπόλυτη, άποφασιστική άποκρυστάλ Οημα.
λωση, πού ήδη εγινε στή φυσική έπιστήμη, καί αύτή τή φορά
, Δέν λέω δτι δ Φρόυντ είσάγει τό ύπoκείμεν~ aτόν κόσμο -. τ6
πρός μιάν ωλη κατεύθυνση πού θά όνομάσουμε εΙκασιακή έπι
υlπoκε~.μενo σάν διάφορο άπό τήν ψυχική λειτουργία, ή δποία
στήμη τού ύποκειμένου, 'Υπάρχει σ' αύτό λιγότερο παράδοξο ε ναι ενας ι 'θ" , λ. - Ι δ
Ν , ~ιυ ος, ενα συγκεχυμενο νεφέλωμα - uφου ε ναι
αιτ' ό,τι φαίνεται έ-~ πρώτης δψεως.
·Οταν ό Φρόυντ κατάλαοε πώς στό πεδίο τού όνείρου επρεπε
τεκάρτ. Αλλά θά πώ δτι δ Φρόυντ άπευθύνεται στό ύποκεί-
μενο γιά νά - -
Του πει τούτο δώ, πού ε{ναι καινούργιο - 'Εδ ω,
- ,
μεσα
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜJΝΑΡΙο ιι ΓΙΑ τΟΔJΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΗΜΑJΝΟΝΤΩΝ
65
aτό πεδίο τού δνείρου, εΙσαι aτό σπίτι σου. Wo es war, soll lc
διαπιστώνω
, εδώ, κανένα
, αύθαίρετο,
,, ; γιατί διασταυρώνεται ' '_
werden. h ξ με τε
, τοιον τροπο που εφευγει απο το τυχαίο.
Κι αύτό δέν πάει νά πεί, όπως λέγεται σέ κάποια ελεεινη' ά
φραση:
7" ) , )'λ ' ξεσπιτωσει
1. Ο εΥω οφει ει να
" το αύτό. )ΑΚΟύστε
μετ_ - Θά ύπενθυμίσω π?λ~, γΙ'dυτούς, πo~ εχουν ηδη ακούσει τά μα
μεταφράζουν Φρόυντ στά γαλλικά, τη στιγμή πού μιά τετ'πως θήμα;ά ι.ι;ου π.άνω σ ~υτό τό θέμα, τη ν_ πεντηκοστή δευτέρα επι
'2 - ί άξ - -, Οια στολη στον, FIJess, που σχολιάζει τό σχημα πού θά ονομαστεί αρ
φραmι UVUJXEL σ ια των προσωκρατικων. Δεν πρόκειται γιά '
~. "
c.r ω μεσα σ
, αυτο
)" το
S ο I1 Ι c h \verd '
en, προκειται γι'αύτό πού
Το' γότερα, στην Traumdeutung, οπτικό. Τόμοντέλο αυτό αναπαρα
Ich εΙναι κάτω ό.πό την πένα τού Φρόυντ, από τήν αρχη' ω τ~ σταίνει εναν δρισμένο αριθμό στρωμάτων; διαπεραστών απ6
~Ί
τU.ος - οταν ξέ ρει κανεις
W 'Ε! ,ρ , ) 'ζ ς ΤΟ
, υεοαια, να αναγνωρι ει τή θέση Του _ κάτι τό ανάλογο μέ τό φώς πού ή διάθλασή του αλλάζει από
δ τόπος δ πλήρης , δ δλοκληρωτικός τού δικτύου τών σημαινό _ στρώμα σέ στρώμα. Έδώ εΙναι δ Τ,όπος δπου παίζεται ή ύπόθεση
των, δηλαδή τό ύποκείμενο, εκεί οπου ηταν, από πάντα :ό τού ύπoκειμ~oυ τού α~υνείδητoυ . Καί δέν εΙναι, λέει δ Φρόυντ,
όνειρο. Σ' αύτη τη θέση, οί αρχαίοι αναγνώριζαν δλων τών είδών ενας τόπος μεσα στό χωρο, ανατομικός, εΙδεμή πώς νά τόν συλ
τά πράγματα, καί όταν πα~oυσιαζόταν ή ευκαιρία καί μηνύματα λάοούμε τέτοιον πού μάς παρουσιάζεται: απέραντο άπλωμα,
Ιδιότυπο φάσμα, τοποθετημένο ανάμεσα στήν αντίληψη καί τή
τών θεών - καί γιατί νά είχαν άδικο; Τά εκαναν κάτι, τά μηνύ
συνείδηση, ανάμεσα στό πετσί καί τή σάρκα, δπως λένε. Ξέρέτε
ματα τώνθεών. Κι επειτα, ίσως θά τό διακρίνετε ανάμεσα στά
δτι τά δύο αυτά στοιχεία θά σχηματίσουν αργότερα, οταν θά
λόγια πού θά πώ aτή συνέχεια, δέν αποκλείεται νά εΙναι εκεί
πρόκειται νά καταρτιστεί ή δεύτερη τοπική, τό σύστημα αντίλη-
πάντα - μέ τη μόνη διαφορά πώς αυτό μάς είναι αδιάφορο . Αυτό
1jιη-συνείδηση, Wahrnehmung-Bewusstsein, δμως δέν θά πρέπει
πού μάς ενδιαφέρει, είναι ή στόφα πού περικλείνει αυτά τά μη _
νά ξεχάσουμε τότε τό διάκενο πού τά χωρίζει. Μέσα του εΙναι ή
νύματα, ε{ναι τό δίκτυο δπου, όταν παρουσιάζεται ή ευκαιρία,
θέση τού Υ Αλλου, δπού συγκροτείται τό ύποκείμενο.
κάτι πιάνεται . ~Iσως ή φωνή τών θεών ν' ακούγεται, αλλά πάει
καιρός πού παραδώσαμε, ως πρός αυτούς , τ' αυτιά μας στήν αρ Έ λοιπόν, Υιά ~ά παραμείνουμε στήν επιστολή στόν FIiess , τά
χέγονή τους κατάσταση - ό καθένας ξέρει δτι είναι φτιαγμένα WahΓnehmuηgsΖeιcheη, τά ιχνη τής αντίληψης, πώς λειτουργούν;
γιά νά μήν ακούν διόλου. ' Ο Φρόυντ συνάγει από τήν εμπειρία του τήν αναγκαιότητα νά
)Αλλά τό ίδιο τό ύποκείμενο, είναι εκεί γιά νά αναγνωρίσει τόν ξεχωρίζονται απόλυτα αντίληψη καί συνείδηση - γιά νά περάσει
έαυτό του, εκεί οπου ηταν - προτρέχω - τό πραγματικό. Θά αί στή,μνήμη, πρέπει πρώτα νά εχεΙ,σ6ηστεί από τήν αντίληψη, καί
τιολογήσω σέ λίγο αυτό πού είπα εδώ, αλλά όσοι μέ ακούν εδώ . αντιστρ~φα. Μάς επισημαίνει τότε ενα χρόνο δπου αυτά τά
καί κάμποσο καιρό ξέρουν ότι μεταχειρίζομαι ευκολα τόν τύπο: :Vahrnehmungszeichen, τά ίχνη τής αντίληψης, θά πρέπει νά
οί θεοί άνήκουν στό πεδίο τού πραγματικού. εχoυ~ συγκροτηθεί ταυτόχρονα. Γιά τί πρόκειται, αν σχι γιά τή
'Εκεί όπου ήταν, τό lch - τό ύποκείμενο, σχι ή ψυχολογία - τ6 ~μαι~oυσα συγχρονία; Καί, 6έ6αια, δ Φρόυντ τό λέει, καί δέν
ύποκείμενο όφείλει νά φτάσει . Καί γιά νά ξέρουμε πώς ειμαστε ~ερει οτι τό . λέει πενήντα χρόνια πρίν από τούς γλωσσολόγους.
ε-/.εί, δέν ύπάρχει παρά μονάχα μιά μέθοδος: νά επισημάν?υ μ ε,:6 Αλλά εμείς, μπορούμε αμέσως νά δώσουμε, σ'αυτά τά Wahr-
δίκτυο, καί ενα δίκτυο μέ ποιόν τρόπο επισημαίνεται; Με τ6 οΤΙ nehmungszeichen τό αληθινό τους όνομα, σημαίνοντα. Καί ή
ξαναγυρνάμε, ξαναρχόμαστε, ότι συναντάμε τόν δρ~μo, του, ~νάγ~ωσή μας επι6ε6αιώνεται ακόμα από τό δτι δ Φρόυντ, δταν
γιατί διασταυρώνεται πάντοτε μέ τόν ίδιο τρόπο, καί δεν ~πάΡ ~~νερχεται σ' αύτόν τόν τόπο στήν Traumdeutung, επισημαίνει
χει , σ' αύτό τό ε6δομο κεφάλαιο τής 'Επιστήμης τώ~ όνειqων, ε~ει κι άλλα στρώματα ακόμη, όπου τά rχνη σχηματίζονται αυτή
άλλη Έπι6ε6αίωση στήν Gewissheit του άπό αύτό: Μ ιλατε για δΤ~- ~η φορά κατ' αναλογία. Μπορούμε νά ξαναορούμε έδώ αυτές τίς
- , " ), - " " , 'ν ε'μπειρία μου εν
χαιο, κυριοι, αν αυτο σας αρεσει, εγω, με τη ειτουργίες τής αντίθεσης καί τής δμοιότητας τίς τόσο ουσιαστι-
Scanned by CamScanner
66 ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ , ΣΕΜΙΝΑΡΙ
Ο ΙΙ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΩΝ 67
κέ:::: <ml συγκρότηm1 η-1ς μεταφοράς, πού τ) {δια εΙσάγεται )..-6 καμιά άμφιοολΙα, Ι Φρόυντ ε[ναι αυθΕ\'Τία. 'Αλλά αν ό,τι γρά
- • - UJΙ μιά
διαχρο\'ια. φεται σάν άναλυτική φιλολογία δέν εΙναι ενας σκέτο; καί ανόη
Δέ\' Ιϊιμέ\'ω, γιατί χρειάζομαι σήμερα νά προχωρήσω. ~A τος άστεϊσμός, λειτουργεί πάντα σάν τέτοιος - πράγμα :τού ecrEt"
ποί'με μό\'ο δτι αρίσκουμε στίς διασυνδέσεις τού Φρόυντ .ς τό ερώτημα αν αυτό τό σκέλος θά μ.ϊορέσει νά ελαφρωθεί μιά
{ο:τΟΟειςτ!. δίχι~ς ~διφo~oίψενo , δτι στll .συ~ρ~νία αύΏΙ, δέν π~~ μέρα. , ε ε • ά ,. . ,. .,
κειται μο\'Ο για Ε\'α δικτυο σχηματισμΕ\' Ο απο συνειρμούς τύ' , Απέναντι στη uεuαιοτητ του, υπαρχει το υποκειμενο, για το '
. . Τ' . δ" . χης
και συ\'αφειας . α mnιαι \'οντα εν μπορεσαν να συγκροτηθοϋν όποίο σάς είπα πρίν άπό λίγο ότι περιμένει έ-/.εί α.ϊό τόν καιρό
στό ταυτόχρο\'ο παρά μό\'ο λόγω μιάς πολύ καθOρισμέ\rης δΟUής τού Ντε'χάρτ. Τολμώ νά έ-/.φέρω σάν μιά άλήθεια Οτι τό φροϋδικό
τη; <ruΥιστισσας διαχρο\'ίας. Ή διαχρονία προσανατολίζεται ~πό πεδίο δέν ηταν δυνατό παρά μόνο ένα όρισμένο διάστημα μετά
U1 δομτ]. Ό Φρόυ\'Τ δείχνει σαφώς ότι, γιά μάς, στό επίπεδο τού όπό τήν ανάδυση τού καρτεσιανού ύποκειμέ\'ου, μέ τήν έγνοια
τελευταίου στρώματος τού ασυνείδητου , εκεί όπου λειτουργεί τό δτι t1 σύγ-ι:ρονη έ.ίτιστήμη δέ\· άρχίζει παρά αφότου ό Ντεκάρτ
διάφραγμα , ε-/.εί ο.,ϊου εγκαθίστανται οί προσχέσεις ανάμεσα εχανε τό εναρκτήριο σήμα της.
<m]\' πρωτογΕ\η] διαδικασία καί σ ' αυτό πού θά χρησιμοποιηθεί , Από αυτό τό σήμα εξαρτάται τό ότι μπορούμε νά καλέσουμε
Cx.ϊό αυΤ11 στό έπίπεδο τού προσυνειδητού, δέν μπορεί νά ύπάρξει τό ύποκείμενο νά μ.ίτεί στό σπίτι του μέσα ατό άσυνείδητο - γιατί
θαύμα. Όφείί.ει νά εχει , λέει, σχέml μέ τήll αίτιότητα . είναι σημαντικό σέοαια νά ξέρουμε ποιόll καλούμε. Δέν είναι τήν
·Ολει::: αυτέ:::: οί ύποδείξεις διασταυρώνονται, καί οί διααταυ αιώνια ψυχή , ούτε θνηnΙ ουτε αθάνατη , ούτε σκιά , ούτε διπλό,
σώσεις -αυτέ:::: -μά:::: οεοαιώνουν ότι ξαναορίσκουμε τόν Φρόυντ - ούτε φάντασμα, ούτε ακόμα ψυχόσφαιρα δήθεν καοούκι, τόπο
δίχως -\'ά μ..ϊ~ροj}με \'ά ξέρουμε αν είναι από δώ πού μάς ερχον τών αντιστάσεων καί άλλων σχηματικοτήτων. Τό ύποκείμενο κα
ται οί δικοί μα; μίτοι τής' Αριάδνης , γιατί, φυσικά , τόν διααά λούμε , αυτό μονάχα μπορεί νά εκλεγεί. Θά ύπάρξουν ίσως , δπω;
σαμε ποοτού δώσουμε τή θεωρία μας τού σημαίνοντος, αλλά δί ατήν παρασολή, πολλοί κλητοί καί λίγοι εκλεκτοί , άλλά σίγουρα
χω'; :τδnοτε νά μ.ϊορούμε , αμέσως, νά τόν καταλάσουμε. Σί δέν θά ύπάρξουν αλλοι ε-/.τός άπό αυτούς πού καλούνται.
γουρα , οί ιδιαίτερε; αναγκαιότητες ηϊς δ ικής μας εμπειρίας μάς Γιά νά καταλάοουμε τίς φροϋδικές έννοιες, πρέπει νά ξεκι\-ή
έκα\'α\' \'ά σω.ουμε στό κέ\ιτρο τtϊς δo~η;ς τού ασυνείδητου τό σουμε από τtl οάση αυτtl, στι τό ύποκείμενο ε(ναι εκείνο πού κα
αίτιώδε:::: χάσμα, ωJ,ά τό γεγονός δτι ορήκαμε τtlν αινιγμ αΤΙΚΙ1, λείται - τό ύποκείμενο καρτεσιανιϊς καταγωΥιϊς . Τό θεμέλιο αυτό
δίχως εξή~ση , ύπόδειξή του, μέσα στό κείμενο τού Φρόυντ, ε{ δίνει τήν αληθι~ του λειτουργία σ' εκείνο πού ονομάζεται , aτήν
ναι γιά μάς τό σημάδι δτι προοδεύουμε στόν δρόμο τ~ς δι~ής του ανάλυση , επανάμνηση . Ή επαvάμνηmι δέ\' είναι 11 πλατωνική
δεδαιότητας. Γιατί τό ύποκείμενο τής οεοαιότητας ειναι εδώ δι ανάμνηση , δέν είναι 11 επιστροφ11 μιάς μορφής , ένό; αποτυπώμα
αιρεμένο - τή οεδαιότητα, εΙναι ό Φρόυντ πού τήν εχει . τος , ένός ειδους τού κάλλους καί τού καλού , πού μάς ερχεται
από τό ύπερπέραν , άπό ενα ϋψιστο αληθινό. Είναι κάτι πού μάς
2 ερχεται από τίς αναγκαιότητες τt;ς δO~l1ϊς. από κάτι τό ταπεινό,
τό γεννημένο στό επίπεδο τών πιό ταπεινιον συνα\ιτtΊσεων καί
Πρό; αυτή τήν κατεύθυνση ύποδεικνύεται αυτό πού ο,ρίσκετι:ι ?λόκληρης της λαλίσταΤ11ς οχλαγωγίας πού προηγείται από μάς,
aτήν καρδιά του προολήματος πού ανακινώ. 'Η ψυχαν~λυση ε~- από nl δομή τού σημαίνο\'Τος , από τίς γλιοσσες πού μιλιοϋ\ιται μέ
Υ ά' δ - , " ξ- , 1._στη' μη' Αυ' τό που διακρι- τρόπο ψελλιστό, τρικλίζοντα , αλλά πού δέν μπορούν νά ξεφύ
ναι αοαγε, πο ω και στο ε ης, μια t../LL, ,
γ?υν από καταναγκασμούς πού τtl" ιΊΧιί.> τους , τό μοντέλο τους.
νει τ~ σύγχρονη επιστήμη άπό τήν επιστήμη στή~ άν~τoλη της~
το ατύλ τους, τά ξανα6ρίσκουμε στίς μέρες μας. κατά τρόπο πε
γιά τήν όποία γίνεται λόγος στόν Θεαίτητο, εΙναι ΟΤΙ, ,οταν ή,επι
ρίεργο, στά μαθηματικά.
στήμη άνατέλλει. μιά αυθεντία εΙναι πάντοτε παρουσα. Διχως
Scanned by CamScanner
68 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι IEM1NAP 69
1011 ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΙΗΜΑΙΝΟΝΤΩΝ
Τό είδατε μέ τήν εννοια τής διασταύρωσης, ή λειτουργία _ , ' α' τη-ς άφιερώσουμε περισσότερες ίσιό μιά άπό τίς συν-
τον κοπο ν
έ:τιστροφής, \Viederkehr, είναι ουσιαστική. Δέν είναι μόν τη~ διαλέξεις μας.
\Viederkehr, μέ τήν Εννοια αυτού πού aπωθήθηκε - ή ιδια ή σΟ η
κρότηση τού πεδίου τού άσυνείδητου εξασφαλίζεται άπό ~y 3
\Viederkehr. 'Εδώ δ Φρόυντ εξασ~αλίζει τή οεοαιότητά το
ην
'Α)].ά είναι προφανέστατο δτι δέν είναι άπό δώ πού τού ερχετα .
υ
'Εκείνο πού εχω νά σάς π<ί) τόJΡ~ υεΙνα~ τόσο_ κ<:ινoύργ~o - αν
Τού ερχεται άιίό τό δτι άναγνωρίζει τόν νόμο τής επιθυμίας τo~' . 'φυσικά επι6εοαιωμένο χάρη σε ολα οσα σας εχω άνα.ιϊτυξει
και , θ ' λ ' - δ
τής δικής του, τού Φρόυντ. Δέν θά είχε μπορέσει νά πρoχωρήσε~ σχε
τικά μέ τό σημαίνον - που
"v
, " εωρησα οτι οφει
, α να σας ιατυ-
, . _, _
μ' αυτό τό στοίχημα τής οεοαιότητας αν δέν είχε όδηγηθεί εκεί _ πc1σω κιόλας σήμερα, χωρις να κρυψω κανενα χαρτι, πως εννοω
~πω; τά κείμενα μάς τό πιστοποιούν - άπό τήν αυτοανάλυσή τή λειτουργία τής ~<;ν~ληψης: , v '" ,
του. 'Η λειτουργία αυτη, οπωσδηποτε, δεν εχει καμια σχεση με τον
Καί τί εΙναι ή αύτοανάλυσή του; - αν όχι ή μεγαλοφυής επισή_ άνοιχτό η κλειστό χαρακτήρα ~ών κυκλωμάτων, πού όνόμασα
μανση τού νόμου τής επιθυμίας αίωρούμενης στό ~Oνoμα-τoύ_ πρίν άπό λίγο Wiederkehr.
Πατέρα; Ό Φρόυντ προχωράει, ύποστηριζόμενος άπό μιάν όρι Ό Φρόυντ, δέν λέω ότι τήν είσάγει, άλλά γιά πρώτη φορά τήν
σμένη σχέση πρό; τήν επιθυμία του, καί άπό αυτό πού είναι ή εκθέτει στό αρθρο τού 1914, - Erinnern, Wiederholen und Dur-
πράξη του, δηλαδή ή σύσταση τής ψυχανάλυσης. charbeiten, -κείμενο πάνω στό όποίο θεμελιώθηκε, στήν άνάλυ
Δέν θά ε.,ϊΕ'/.ταθώ περισσότερο, παρ' όλο πού διστάζω πάντοτε ση, ή πιό μεγάλη ήλιθιότητα, γιά νά καταλήξει στό πέμπτο κεφά
νά ε-(/.αταλείψω αυτή τήν περιοχή. ~ Αν επέμενα, θά σάς έδειχνα λαιο τού Jenseits des Lustprinzips.
δτι στόν Φρόυντ ή εννοια τής παραίσθησης σάν διαδικασία επα Προσπαθείστε νά τό διαοάσετε σέ μιάν αλλη γλώσσα ώτό τή
ναστροφικής ε.,ϊένδυσης πάνω στήν άντίληψη συνεπάγεται γαλλική αυτό τό πέμπτο κεφάλαιο, γραμμή μέ γραμμή. Γιά όσους
άναγκαστικά ότι τό ύποκείμενο πρέπει νά εχει άπόλυτα άνατρα δέν ξέρουν γερμανικά, ας τό διαοάσουν στήν άγγλική μετάφρα
πεί μέσα της - κι αυτό πράγματι δέν συμοαίνει παρά σέ στιγμές ση. 'Άν τό διαοάσετε σ' αύτήν, αύτό τό λέω Εν παρόδω, θά δια
εξαιρετικά φευγαλέες. σκεδάσετε πολύ. Θά δείτε έκεί, γιά παράδειγμα, πώς ή μετάφρα
Άναμφί60λα δJl{.ος παραμένει όλοκληρωτικά άνοιχτό τό θέμα ση τής λέξης ενστικτο (instinct) γιά τό Trieb, καί ένστικτώδες (ίη
τής καθαυτό παραίσθησης, στήν όποία τό ύποκείμενο δέν πιστεύ stinctual) γιά τό triebhaft, παρουσιάζει τέτοια μειονεκτήματα γιά
ει, καί όπου δέν άναγνωρίζει τόν έαυτό του σάν άναμιγμένο. τό',:, μεταφρ~στή πού, ένώ διατηρείται παντού μέ όμοιόμορφο
Άναμφί60λα αυτό δέν είναι παρά μιά μυθική σύλληψη - γιατί τροπο - πραγμα πού τοποθετεί όλόκληρη αύτή τήν εκδοση στό
δέν είναι οέοαιο Ότι μπορούμε νά μιλήσουμε γιά τό παραλήρημα επίπεδο τής τέλειας παρανόησης, έφόσον δέν ύπάρχει τίποτε τό
τής παραισθητικής ψύχωσης συγχυτικής καταγωγής, Όπως τό. κά κοιν? ~ν~μεσα στό Trieb καί στό ενστικτο - έκεί, μέσα στό κείμε
νει δ Φρόυντ, ύπεροολικά 6ιαστικά, ολέποντας σ' αυτό τήν εκδή ν? αυτο, η παραφωνία εμφανίζεται τόσο άπίθανη πού δέν μπορεί
λωση τής άντιληπτικής επαναστροφής τής σταματημένης επιθυ ουΤ,ε θά μπo~έσει νά φτάσει κανείς τή φράση ως τό τέλος μετα
μ~ας. 'Αnά τό ότι ύπάρχει ενας τρόπος όπου δ Φρόυντ μπορεί φραζ,οντας trιebhaft μέ ένσΤΙΚΤώδες. Χρειάζεται μιά γραπτή ύπο
να συ/~.άOει σάν δυνατή τήν άνατροπή τού ύποκειμένου, δείχνει ση~ειωση - Αι the beginning of the next paragraph the word
CtgXEtc: σέ ποιό σημείο ταυτίζει τό ύποκείμενο μ' αύτό πού εχει Trιeb
.
.
. .• IS
.
much more reveallng of the urgency than the word ίn-
~αρχης ~νατραπεί άπό τό σύστημα τού σημαίνοντος. stInctual. Τό Trieb, σάς σπρώχνει περισσότερο στόν πισινό φίλοι
Ας άψησουμε λοιπόν αυτόν τό χρόνο τού άσυνείδητου, καί ας ~oυ, ~ύτή τά~α εΙναι όλη ή διαφορά μέ τό ενστικτο. Νά π&ς με
προχωρησουμε πρός τό ερώτημα: τί είναι ή επανάληψη; Άξίζει αοιΌαζεται η ψυχαναλυτική διδασκαλία.
Scanned by CamScanner
ίΟ
Scanned by CamScanner
72 73
ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΧΕΛιι κΤΥΟ ΤΩΝ ΣlΙΜΛIΝΟΝΤΩΝ
ΝΑΡΙο ιι ΓΙΑ ΤΟ ΑΙ
ηϊ;, τραυμαΥική? ~ϊα~άληψης αν τίποτα, μά απολύτω ' 'λης εξετάζει καί χειρίζεται δύο όρους πού
φαινεται να δειχνει οτι ni δικαιώνει από τη'". ς ΤΙ~Oτα δέγ , 'Ο ' Αριστοτε , " ξ ενη'
- , , αποψη τη ά
στοτελη . 'λ στη' θεωρία του, την πιο επε εργασμ •
, ται απο υτα • - " δυο
τη~ ευχα~ιστη~ς; Νά κυριαρχηθεί τό όδυνηρό γεγονό ς ,ρχης άνθισταν '", ποτέ γίνει γιά τή λειτουργια της αιτιας:- ,
π?υν - μα :τοιο; κυριαρχι.ί, πού, εΙναι εδώ ό κύριος ν&' θα σάς ώστόσο που ε~ει 'ζουν άδόκιμα μέ τίς λέξεις τυχαιο και
χησει; Γιατι νά μιλάιιε τόσο γρη'γορα όταν α' e - 'δ' κυριαρ_
, του'" μεταφοα " , , 'ζ
δρους που , ~ λ 'ν- νά αναθεωρήσουμε τη σχεση που ορι ει
-
, ,. " ΚΡΙυως εν ξ' , Θ' πρεπει οιπο , , '
που να τοποθετησουμε ίIi'" ενταση πού θά ιιττ - " εΡουμε τυχη· α 'λ " μεσα aτό αύτόματον - και ξερουμε, στο ση~
, , , " , .- .ορουσε να EJτιδ θ -
σ ,αυηι ΤΙ}" επιχειρηση κυριάρχησης; ο ει ό ' Αρισ;οτε ης ,αναaτε τής σύγχρονης μαθηματικής, ότι εΙναι το
C!
Φρ_ου:ιτ, στό τέλος τής σειράς τών γραπτών Του ' , , μείο που _ορισκομα 'ντων _ καί σ' εκείνο πού όρίζει σάν τύχη -
δ ' τυο των σημαινο _ -
όποια σας εδωσα τά δύο οασικά, δείχνει ότι δέν 'ιπο' ι:πο τ~ ΙΚ" • άς η' συνάντηση του πραγματικου.
'e
συλλ αυουμε , - , e' • Ρουμε να που ειναι για μ
εκεινο που συμυαινει στά όνειρα τη- ς τρα _
, '" , , υματικης
νευρωmις παρα μονο στο επιπεδο τού πιό πρωτόγονου τ .
'
λ ε~τoυργιας " -.. , , ΡΟΠου
- σ εκεινο οπου πρεπει να πετύχουμε τή σύνδεσ _ ,Ερωτήσεις καί απαντήσεις λείπουν.
ε,'ερ ,. . Λ
γεια~.
' "' " η της
οιπον, ας μη συμπεραινουμε εκ τών προτέρων U
Scanned by CamScanner
Ε'
t
Η ψυχανάλυση δέν εΙναι ενας ίδεαλισμός.
Τό πραγμάτικό ώς τραύμα .
Θεωρία τού όνείρου καί τής αφύπνισης.
Ή συνείδηση καί ή παράσταση .
Ό Θεός εΙναι ασυνείδητο.
Τό αντικείμενο μικρό α μέσα στό Jort-da.
Scanned by CamScanner
76 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο
Ιι τ,ΙΧΗ !(ΑΙ Λ'ιΤΟΜΛΤΟΝ 77
είμαστε πάντοτε καλεσμένοι μέ ενα πραγματικό πού τό σκάει. r' ότητας πού αποτελεί αντικείμενο τής μεταδίοασης, δέν θά κα
αύτό εϋαλα στόν πίνακα μερικές λέξεις πού θά είναι γιά μα. ι ~oρθώσo~με ν.ά τόν ξεδιαλ~νo~με π~ρά, μόνο άν έξετάσουμε τή
miμερα, m1μεί,α αναφοράς αύτού πού θέλουμε νά προΟάλουμε ς, λειτουργια του πραγματ~κoυ μεσα στην επανάληψη.
Πρώτα 1) τύχη, πού τιΙ δανειστ!lκαμε, σ~ς τ~ είπα τήν τελ~υ_ Αύτό πού έπαναλαμοανεται, πράγματι, είναι πάντοτε κάτι πού
ταία φορά, από τό λεξιλόγιο τού Αριστοτελη, οταν διεξάγει τήν παράγεται -,ή εκφρ?ση ,μά~ ~έ~ι ~ρκε~ά γιά τή σχέση του πρός
ερευνά του γιά τιΊν αίτία. Τή μεταφράσαμε , ή συνάντηση του τήν τύ:ρι - σ~ν τυχ~ια. _Σ αυτο ε,μεις, οι αναλυτές, δέν ξεγελιόμα
πραγματικού. Τό πραγματικό δρίσκεται πέρα από τό αυτόματο στε, είναι ζητημα αρχης. Τουλαχιστον τονίζουμε πάντα δτι δέν
τιΊν έ..-τιστροφ1Ί, τιΊν έπάνοδο, τήν επιμονή τών σημείων , Oπo~ πρέπει ~ά ~εγ~λιόμ,ασ:ε ?ταν Τ,ό ύπ~κείμεν~ μάς λέει πώς συνέδη
ϋλέπουμε τόν έαυτό μας νά διέπεται από τήν αρχή τής εύχαρίστη_ κάτι που, εκεινη τη'! η~ε5?α, το έι;ιποδισε ν~ πραγματοποιήσει τή
oηC. Τό πραγματικό εΙναι αύτό πού δρίσκεται πάντοτε πίσω από θέλησή του, δηλαδη να ερθει στη συνομιλια. Δέν χρειάζεται νά
τό -αύτόματο, καί είναι όλοφάνερο μέσα σέ όλόκληρη τήν ερευνα παίρνουμε κατά γράμμα τίς δηλώσεις τού ύποκειμένου - εφόσον
τού Φρόυντ πώς αύτό τόν απασχολεί. εκείνο ακριοώς πού μάς απασχολεί, είναι τό ιδιο τό πρόσκομμα
Θυμηθείτε τιΙν τόσο δασική γιά μάς ανάπτ,:ξη τού Άνθρώπου τό σκάλωμα, πού συναντάμε σέ κάθε στιγμή. Αύτός είναι ό κατε~
μέ τούς λύκους, γιά '!ά καταλά,οετε_ ~oιά εί~αι ή πqαγματική ξοχήν τρόπος σύλληψης πού έπιδάλλει τήν καινούρια άποκρυ
έγνοια τού Φρόυντ στο μέτρο π~υ του α~oκ~λυπτεται, η ~ειτoυρ πτογράφηση πού δώσαμε γιά τίς σχέσεις τού ύποκειμένου πρός
γία τής φαντασ~ωσης. IΊρ<!σηλ~νετ~ι, με ΤΡ,οπο σχεδ?ν αγωνιώ. αύτό πού αποτελεί τήν κατάστασή του.
δη, στό νά έξεταζει ~oια είναι ~ πρωτη ?υνα;τ~ση: το πραγJιατι. Ή λειτουργία τής τύχης, τού πραγματικού σάν συνάντηση - τή
κό, πού μπορούμε να διαπιστωσουμε πισω απο τη φαντασιωση. συνάντηση στό μέτρο πού μπορεί νά αποτύχει, πού ούσιαστικά
Αύτό τό πραγματικό, αίσθανόμαστε δτι διαμέσου όλόκληρης αύ· εΙναι ή αποτυχημένη συνάντηση - παρουσιάστηκε αρχικά στήν
τής τής ανάλυσης, παρα~ρει μαζ~ του τό ~π?κ~ίμενo, καί ?χεδόν ίστορία τής ψυχανάλυσης μέ μιά μορφή πού, ή ιδια άπό μόνη
τό έξαναγκάζει, κατευθυνοντας τοσο πολυ την ερευνα, που , τελι· της, αρκεί γιά νά ξυπνήσει τήν προσοχή μας - μέ τή μορφή τού
κά, μπορούμε σήμερα, ν: αναρ~τηθ~ύμε ~ν α1Jτ~ς ό, πυρε:ό~, αύ~ τραυματισμού.
τή 11 παρουσία, αύτή η επιθυμια του Φρουντ , ?εν ειναι .αυτο που Δέν είναι μήπως αξιοσημείωτο δτι, από τήν αρχή τής αναλυτι
συνέ6αλε στό όψιμο ατύχημα τής ψύχωσης του ασθενους του. κής εμπειρίας, τό πραγματικό παρουσιάστηκε μέ τή μορφή εκεί
νΕτσι , δέν πρέπει νά συγχέου,με !""έ τήν έπαν~λ1),ψη, σϋ:ε τήν νου τού άναφομοίωτου πού ύπάρχει μέσα του, - μέ τή μορφή τού
έπιστροφή τών σημείων, o~τε v την ~,ναπαρ?-~ωf1' η τη ~υθ~ιση τραύματος, πού καθορίζει όλόκληρη τή συνέχειά του, καί πού
μέσω τής συμπεριφοράς ' ένος ειδους ενεργου α~αμνηση~. Η ε;ια· τo~ επιδάλλει μιάν αφετηρία φαινομενικά συμπτωματική; Βρι
νάληψη εΙναι κάτι πού, από τήν πραγμα:ικη :ου ιΡυση" ειναι σκομαστε εδώ στήν καρδιά έκείνου πού μπορεί νά μάς επιτρέψει
πάντοτε σκεπασμένο μέσα στήν ανάλυση, εξαιτιας τ~ς τ~υτ~σης νά καταλά60υμε τόν ριζικό χαρακτήρα τής συγκρουσιακής Εν
τής έπανάληψης καί τής μεταοίοασης στήν έννοιολογια τω~ ανα· νοιας πού είσήγαγε ή αντίθεση τής άρχής τής εύχαρίστησης πρός
λυτών. Ώστόσο, έδώ ακρι6ώς εΙναι τό σημείο δπου χρειαζεται τήν ~ρχή τής πραγματικότητας - αυτό κάνει ωστε νά μή μπορού
~ε να, συλλά60υμε τό γεγονός δτι ή αρχή τής πραγματικότητας
νά κάνουμε τή διάκριση. " έσα
Ή σχέση μέ τό πραγματικό, γιά τήν όποία γιν,ετ~ι ~oγ?ς ~ ια εχει, ~ξαιτίας τής ύπεροχής της, τήν τελευταία λέξη.
,Πραγμ~τι, τό τραύμα θεωρείται σάν κάτι πού όφείλει νά έπου
στη, μετα6ί6αση διατυπώθηκε από τόν Φρόυντ με αυτα τα λo~ ,
, , λ' e. • ' fΓ ' e ίη absentIa- λων,εταΙ"από τήν ύποκειμενοποιούσα όμοιόσταση, πού προσανα
δτι τι'ποτε δέν μπορεί κανεις να συλ αυει ιη e 19l , ,
, v
καί δμως, ή μετα6ί6αση δέν μάς δινεται αραγε σ~ν -
'όμοίωμα και
α ατι' ~oλι~ει_ ολο τόν τρόπο λειτουργίας τόν προσδιοριζόμενο άπό τήν
σχέση μέ τήν απουσία; Αύτόν τόν έπαμφοτερισμο της πρ γμ αρχη της ευχαρίστησης. Ή εμπειρία μας μάς θέτει τότε ενα πρό-
Scanned by CamScanner
78 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο ι/ ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ
79
6λημα, πού π~oέρχε~αι από Τ,ό δτι μέσ~ στί,ς !διες τ~ς πρωτογε_ 2
νείς διαδικασιες, 6λεπουμε να διατηρειται η επιμονη τού Τρα'_
ματος νά ξανάρχεται στή μνήμη μας. Τό τραύμα έμφανίζεται π~_ "τά τή συλλά60υμε, αυτή τήν πρωτογενή διαδικασία , '
! ... , ' το μπο-
λι έδώ καί πολύ συχνά μέ ξεσκέπαστο πρόσωπο. Πώς τό ονει'ρο ούμε σέ καθε στιγμη .
φορέας τtϊς έπιθυμίας τού ύποκειμένου, μπορεί νά παράγει αύτ6 Ρ Τίς προα
' λλ ες ξ'υπνησα uJto
L '"
ενα
,
συντομο ϋπνο όπου '
πού κάνει νά αναδύεται έπαναληπτικά τό τραύμα - αν Οχι τό
, " , , - , ' γυρευα
'ν ξεκουραση, απο κατι που χτυπουσε στην πόρτα μου _
τη , ' 'λθ Γ e προτου
ίδιο του τό πρόσωπο, 'τουλάχιστον τήν όθόνη πού μας τό δείχνει
'L
άν ιιπορεσω να συνε ω. ιατι uΚΡΙuώς μ' αυτά τά e ,
Κ ι-- ' "δ '''" υιαστικα
ακόμα πίσω; χτυπήματα ειχα η η σχηματισει ενα ονειρο, ενα Όνειρο πού μ -
Υ Ας συμπεράνουμε δτι τό σύστημα της πραγματικότητας, σσο φανέρων~ ~λλ? πράχμα απ' α~τ~ύ,ς :o~ς χτύπους. Κι αφού ξ~~
πολύ κι αν αναπτυχθεί, αφήνει φυλακισμένο στά δίχτυα τής όρ πνησα, αυ;α ;~, χτυπ~ματα -: α~τη η αν;ιλ~ψη - αν τά συνειδητο
χ'ϊς τtϊ; ευχαρίστησης ενα ουσιαστικό μέρος αυτού πού είναι ποιήσω; θ?- το εχω ,κανει ~o με;ρο πο':. Υυρω" απ' ,αυτά, άνασυγ
ώστόσο απόλυτα πραγματικό. κροτώ ολοκληρη την παρασταση μου . .:.ερω οτι ειμαι έκεί ποιά
Αυτό πρέπει νά 60λιδοσκοπήσουμε, αυτή τήν πραγματικότητα, ωρα αποκοιμήθηκα, καί τί γύρευα μέσ' απ' αυτόν τόν 'ϋπνο.
αν μπορούμε νά πούμε, πού ή παρουσία της ύποτίθεται στι είναι 'Όταν ό θόρυ60ς τού χτύπου φτάσει, σχι στήν αντίληψή μου άλ
γιά μας απαραίτητη, ετσι πού ό κινητήρας της ανάπτυξης, σπως λά στή ~υνεί~η~ή ~o~, ~ημαίνε,Ι δτι ή συ~είδ~σή μου ανασυγκρο
μας τόν παρουσιάζει λογουχάρη ή Μελανί Κλάιν, νά μή μπορεί τείται γυρω απο αυτη την παρασταση - οτι ξερω πώς είμαι κάτω
νά αναχθεί σ' αυτό πού ονόμασα πρίν από λίγο ή ζωή είναι ενα από τήν έπήρεια τού ξυπνήματος, δτι εΙμαι knocked.
Ονειοο. 'Εδώ δμως, μού χρειάζεται ν' αναρωτηθώ πάνω στό τί εΙμαι
Σ'-αυτή τήν απαίτηση ανταποκρίνονται αυτά τά ριζικά σημεία έκείνη ακριοώς τή στιγμή - έκείνη τή στιγμή, τήν τόσο άμέσως
μέσα στό πραγματικό πού ονομάζω συναντήσεις, καί πού μάς κά πρίν καί τόσο ξεχωριστή, πού άρχισα νά ονειρεύομαι κάτω από
νουν νά συlJ,αμοάνουμε τήν πραγματικότητα σάν ιιnterΙegt, unter- τήν έπήρεια _αυΤΟύ τού χτύπου πού, φαινομενικά , είναι αυτό πού
IΓαιςεn. πού στά γαλλικά μεταφράζεται μέ τήν τόσο ύπέροχα δι μέ ξυπνά. Είμαι, απ' δσο ξέρω, πρίν νά ξυπνήσω - αυτό τό νά τό
φορούμενη λέξη souffrance [souffrir = ύποφέρω]. Ή πραγματι λεγόμενο παραπληρωματικό, πού εχω κιόλας αναφέρει σ' ενα
Ζότητα είναι έδώ καί ύποφέρει , έδώ καί περιμένει. Καί τό μου γραπτό, είναι ό ιδιος ό τρόπος παρουσίας αυτού τού ε~ιαι,
Zlvang, ό Ζαταναγκασμός, πού ό Φρόυντ όρίζει από τήν Wieder- τ?ύ πρίν από τό ξύπνημα. Δέν είναι διόλου παραπληρωματικό,
holllng, Ζυοερνά τούς ίδιους τούς έλιγμούς της πρωτογενούς δια ειναι μάλλον ή εκφραση της ά-πληρότητάς μου, κάθε φορά πού
δΙΖασίαc. χρειάζεται νά έκδηλωθεί. Ή γλώσσα, ή γαλλική γλώσσα τό δQί
Τήν πρωτογΕ\-ή διαδικασία - πού δέν είναι αλλη απ' ~υτό πo~ ζει ~αλά στήν πράξη τής χρήσης της: Aurez-vous fini avant· qu'il
προσπάθησα γιά σάς νά όρίσω στά τελευταία μου μαθ~μ~τα, με ηε: ~lenne? (Θά εχετε τελειώσει προτού νά ερθει;) - μ' ένδιαφέρει
τη μορφή τού ασυνείδητου - θά μάς χρειαστεί, γιά μιαν αy;o~η να εχετε τελειώσει, πρός Θεού νά μήν έρθει πρίνο Passerez-vous
φορά , νά τή συλλάοουμε μέσα στήν έμπειρία της της ρήξ~ς, ~να ~~a~t qu'il vienne? (Θά περάσετε, προτού νά 'ρθεί;) - γιατί, σταν
μεσα ατήν αντίληψη Ζαί τη συνείδηση, μέσα σ' αυτόν τo~ ~oπo: α ερθει, δέν θά είστε πιά έκεί.
σάς εΙπα, τόν άχρονο, πού έξαναγr.άζει νά ύποθέσουμε αυ~o που _Bλ~πετε πρός τά πού σας κατευθύνω - πρός τή συμμετρία αύ
ό Φρόιιντ ονομάζει, άποτίοντας φόρο τιμής στόν Φέχνερ, dte !dee τ~ς της
να ' δομής, πού μέ κάνει , μετά τό ξάφνιασμα τού ξυπνήματος,
, , ,
einer anderer Lokalitat - μιά άλλη τοποθεσία, Εναν άλλο χωρο , , μ~ μπορώ νά στηριχτώ, φαινομενικά, παρά μόνο σε μια O"lE~
μιά ωj.η σΖη ...", τό άνάμεσα στήν άντίληψη καί σπ] συνείδηση. με την παρασταση
' , μου πού φαινομενικα'δ'εν . με, κα'νει παρα
συνε'δ' " ' " ,
ι ηση. Αντανάκλαση, κατά κάποιο τρόπο, ενελικτικη - στη
Scanned by CamScanner
Τ
i
80
ΖΑΚ ιfAΚAN Ι ΣΕΜΙΝΑ
Νο ιι τΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ 81
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ilAΚAN Ι ΣεΑΙΙΝΑ 83
rIPIo I1 ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ
πέθανε - ακόμη καί θεμελιώνοντας τήν καταγωγή τής λ~ιτoυψ Τή θέση τού πραγματικού, πού πάει από τό τραύμα στή φαντα
γίας τού πατέρα πάνω στό φόνο του, ό Φρόυντ πρoστατε~ει τ~ν σίωση - στό μέτρο πού ή φαντασίωση δέν είναι ποτέ παρά ή οθό
πατέρα - ή πραγματική διατύπωση τού αθε'ίσμού, είναι: ο Θεος vry πού αποκρύ6ει κάτι τό εντελώς πρωταρχικό , τό καθοριστικό
μεσα στή λειτουργία τής επανάληψης - νά τί μάς χρειάζεται νά
εΙναι άσυνείδητο. .
επισημάνουμε τώρα. Νά, αλλωστε, αύτό πού γιά μάς εξηγεί ταυ
<
Scanned by CamScanner
84 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 1/ 85
ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ
Ροσφουκώ - πώς λίγοι θά δοκίμαζαν τόν ε ρωτα άν δέν τούς ει Ό Φρόυντ σταν συλλαμ6άνει τήν επανάληψη στό παιχνίδι τού
χαν εξηγήσε ι τούς τρόπους καί τά μονοπάτια του; Ναί, μά π?ιός έγγονού του, στό έπαναλαμ6ανόμενο fort-da, μπορεί κάλλιστα νά
αρχισε; Κι όλα δέν αρχίζουν μήπως ουσιαστικά από τό ξεγελα ύπογραμμίζει στι τό παιδί μετριάζει τήν επίπτωση τής εξαφάνι
σμα στόν πρ(ίιτο στόν όποίο απευθυνόταν ή μαγεία τού ερωτα - σης τής μητέρας του μέ τό νά γίνεται ό έπιτετραμμένος τη; - αλλά
Scanned by CamScanner
86 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο /1 ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΝ 87
τό φαινόμενο αυτό εΙναι δευτερεύον. Ό WalIon τό ύπογραμμίζ ρας σάν αιτία μιας Spa/tung μέσα στό ύποκείμενο - πού ξεπερνιέ
δέν είναι αμέσως πού τό παιδί επιτηρεί τήν πόρτα απ' όπου 6 Ε,Ι, ται μέσω τού εναλλασσόμενου παιχνιδιού, !ort-da, πού εΙναι ενα
κε ή μητέρα του, δείχνοντας ετσι πώς περιμένει νά τήν ξαναι :
η
έδώ η έκεί, καί πού δέν αποολέπει, μέ τήν εναλλαγή του, παρά
εκεί, αλλά, προηγουμένως, εΙναι στό ιδιο τό σημείο πού ή μητέ ει στό νά είναι !ort ένός da, καί da ένός !οrt.Αυτό πού στοχεύει
τό ,άφησ~, ~τό ση~είo Π,ού εγκα;έλ,ειψε κo~τά του, εκεί συγκε~~ εΙναι αυτό πού, ουσιαστικά, δέν είναι εκεί, ώς αναπαριστάμενο
τρωνει την επαγρυπνηση του : Το χασμα που παρουσιάστηκε απ' γιατί είναι τό ίδιο τό παιχνίδι πού εΙναι ή Repriisantanz τής Vor-
τήν απουσία πού σχεδιάστηκε, καί πού είναι πάντα ανοιχτό, πα~ stellung. Τί θά γίνει ή Vorstellung, όταν, πάλι, αυτή ή Repriisan-
ραμένει αιτία ,ένός κεντρόφυγου διαγράμματος, όπου αυτό πού ΙαΠΖ τής μητέρας - στό σχέδιό του, τό σημαδεμένο από τίς πινε
εκπίπτει δέν είναι ό άλλος ώς σχήμα όπου προοάλλεται τό ύπο λιές καί τά χρώματα τής εitιθυμίας - θά λείψει;
κείμενο, αλλά ή κουοαρίστρα ή δεμένη επάνω του μ' ενα νήμα Είδα κι εγώ, είδα μέ τά μάτια μου, ανοιγμένα από τή μητρική
πού αυτός κρατά - όπου εκφράζεται αυτό πού, από τό ύποκείμε μαντική, τό παιδί, τραυματισμένο από τό ότι εφυγα παρά τήν
νο, αποσπάται σ' αυτή τή δοκιμασία, ό αυτοακρωτηριασμός απ ' εκκλησή του τήν πρόωρα σκιαγραφημένη μέ τή φωνή, καί πού
όπου ή τάξη τής σημαινότητας θά μπεί σέ προοπτική . Γιατί ή από τότε δέν ανανεώθηκε γιά όλόκληρους μήνες - τό εΙδα, ύστε
κίνηση τιϊς κουοαρίστρας είναι ή απάντηση τού ύποκειμένου σ' ρα από πολύ καιρό ακόμα, οταν τό επαιρνα, αυτό τό παιδί, στήν
αυτό πού ή απουσία τής μητέρας ήρθε νά δημιουργήσει στό σύνο αγκαλιά μου - τό εΙδα ν' αφήνει τό κεφάλι του νά πέφτει στόν
ρο τής περιοχής του - τό χείλος τής κούνιας του - δηλαδή μιά ώμο μου γιά νά παραδοθεί στόν ϋπνο, τόν μόνο ίκανό νά τού
τάφρο, γύρω από τήν όποία δέν τού μένει πιά παρά νά κάνει τήν ξαναδώσει τή δυνατότητα πρόσδασης στό ζωντανό σημαίνον πού
κίνηση τού αλματος. ημουνα εγώ από τήν ήμέρα τού τραύματος. (
Αυτή ή κουδαρίστρα, δέν εΙναι ή μητέρα πού εγινε μιά μπαλί
τσα από δέν ξέρω ποιό παιχνίδι αντάξιο τών Ζιοάρος - είναι ενα
μικρό κάτι τού ύποκειμένου πού αποσπάται ενώ είναι ακόμη δι Τό σχέδιο αυτό τής λειτουργίας τής τύχης πού σας εδωσα σήμε
κό του, ακόμη κρατημένο. Έδώ άρμόζει νά πούμε, μιμούμενοι ρα θά δείτε πώς θά μας εΙναι απαραίτητο γιά νά επανορθώσουμε
τόν ;Αριστοτέλη, ότι ό άνθρωπος σκέφτεται μαζί μέ τό αντικείμε εκείνο πού αποτελεί καθήκον τού αναλυτή μέσα στήν έρμηνεία
νό του. Μαζί μέ τό αντικείμενό του τό παιδί πηδά τά σύνορα τής τής μεταΟίΟασης.
περιοχής του, τής μεταμορφωμένης σέ πηγάδι, καί αρχίζει τίς Μού εΙναι αρκετό νά τονίσω σήμερα ότι δέν εΙναι διόλου ανώ
μαγικές κουΟέντες. V Αν είναι αλήθεια δτι τό σημαίνον εΙναι τό φελα πού ή ανάλυση παρουσιάζεται ώς εναρμονίζουσα μέ τρόπο
πρώτο σημάδεμα τού ύποκειμένου, πώς νά μήν αναγνωρίσουμε ριζικότερο τή σχέση αυτή τού ανθρώπου πρός τόν κόσμο πού γιά
πολύ καιρό εκλήφθηκε γιά γνώση.
εδώ - εστω καί μόνο επειδή τό παιχνίδι αυτό συνοδεύεται από
Αν συμοαίνει τόσο συχνά, στά θεωρητικά κείμενα, ή γνώση νά
μιά από τίς πρώτες αντιθέσεις πού θά φανούν - ότι τό αντίκείμε V
Scanned by CamScanner
88 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ f ΣεΜΙΝ
ΑΡΙο 11 ΤΎΧΗ ΚΑΙ Α ΥΤΟΜΑ ΤΟΝ 89
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Scanned by CamScanner
ΓΙΑ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΣΑΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΙΚΡΟ α
Ι
.ι
j
Scanned by CamScanner
ΣΤ'
Συνεχίζω.
Wiederholung - σάς ύπενθύμισα - καί σας είπα ήδη γι' αυτήν
αρκετά γιά νά τονίσω στήν ετυμολογική αναφορά πού σας έδω
σα, haler, εκείνο πού συνεπάγεται ώς συνδήλωση εξαντλητική.
Haler, tirer, σύρω, τραΟώ. Τραοώ τί; 'Ίσως παίζοντας μέ τό
διφορούμενο τής λέξης στά γαλλικά (tirer), τραοώ στήν τύχη.
Αυτό τό Zwang θά μας όδηγούσε τότε πρός τό αναγκαστικό χαρ
τί - άν δέν ύπάρχει παρά μόνο ενα χαρτί στό παιχνίδι, δέν μπο
ρώ νά τραοήξω άλλο.
Ό χαρακτήρας συνόλου, μέ τή μαθηματική έννοια τού δρου,
πού παρουσιάζει ή παρτίδα τών σημαινόντων καί πού τήν αντι
θέτει, παραδείγματος χάρη, στό απροσδιόριστο τού ακέραιου
αριθμού, μάς επιτρέπει νά συλλάοουμε ενα σχήμα δπου ή λει
τουργία τού αναγκαστικού χαρτιού εφαρμόζεται αμέσως. "Αν τό
ύποκείμενο είναι τό ύποκείμενο τού σημαίνοντος - προσδιορι
σμένο απ' αυτό - μπορούμε νά φανταστούμε τό συγχρονικό δί
κτυο τέτοιο πού νά δίνει στή διαχρονία αποτελέσματα προνομια
κά. Καταλάοετε καλά δτι δέν πρόκειται εδώ γιά απρόολεπτα
στατιστικά αποτελέσματα, αλλά δτι ή ίδια ή δομή τού δικτύου
συνεπάγεται τίς επιστροφές. Αυτή είναι ή μορφή πού παίρνει γιά
μας, διαμέσου τής διευκρίνισης αυτού πού όνoμάζo~με <;tρ~τηγι
κές, τό αύτόματον τού' Αριστοτέλη. Καί εξίσου καλα, με αυτομα
τισμό είναι πού μεταφράζουμε τό Zwang τής Wiederholun-
gzwang, εξαναγκασμός επανάληψης.
Scanned by CamScanner
Η ΣΧ/ΣΗ ΤΟΥ ΜΑΤ/ΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜ-1ΤΟΣ 95
94 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΡlΟ ιι
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙ0 11 11 ΣΧΙΣIΙ ΤΟΥ ΜΑΤ/ΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ
97
τής σειράς τών συνομιλιών, δέν εχει ούτε κάν ΠΡοπαιδευ ' τού ύπoκει~ένoυ. Ή ΟΧ,ίση αύτή, μετά τό ξύπνημα, επιμένει _
u~ξ'ια. Την
'ό Ρ θ'η εννοια
Υ της έπ ανα'λ ηψης μπορούμε νά τήν άτικη
-
ανάμεσα oτ~ν έπιστροφη στ..ό πρα,ιματικό, ατήν παράσταση τού
κτήσουμε από μιάν άλλη κατεύθυνση πού όφείλουμε νά μή Πο κόσμου επιτελους ξαναστημενη στά πόδια της, μέ τά χέρια ψηλά
χέo~με μ~ τό σύνoλ~ τών έ.,:ιπτ(ί>σ~ων τής μ~τα6ί6ασης. Θά :~~ τί δυστυχία, τί εΙναι αύτό πού συνέαη, τί φρίκη, τί αλακεία τ;
τελεσει το πρό6λημα μας, οταν θα προσεγγισουμε τή λειτουρ , ήλίθΙΟf' ,αύ~ός έκεί, ,πού αάfθ?κε νά κoιμ6.τ~ι :- Κ,αί aτή συνείδη
- e. 'e. ' , -, e. 'e. για
της μεταOΙUασης , να κατανοησουμε πως η μεταυΙυαση μπορεί ' ση που υφαινεται παλι, που ξερει δτι δλα αυτα τα ζεί σάν έφιάλ-
μάς όδηγήσει στήν καρδιά τής έπανάληψης. να .τη, αλλά,ΠO~, ~α,~" δλ~ ?υτ~, ~ανάρχ~αι στ?" έαυτό της, l:Υώ
Γι' αυτό εΙναι αναγκαίο νά θεμελιώσουμε καταρχήν τήν επανά εΙμαι που τα ζω ολ αυτα, δεν εχω άναγκη να τσιμιτηθώ γιά νά
ληψη μέσα στήν ίδια τή οχίση πού παράγεται στό ύποκείμενο ώ ξέρω πώς δέν όνειρεύομαι. Παραμένει γεγονός δτι αύτή ή σχίση
πρός τή συνάντηση. 'Η οχίση αυτή συνιστά τή χαρακτηριστικ~ δέν είναι εδώ ακόμη παρά εΥ.πρόσωπος της οαθύτερης σχίσης,
διάσταση τής άνακάλυψης καί τής αναλυτικής εμπειρίας, πού πού τοποθετείται ανάμεσα σ' αυτό πού άναφέρει τό ύποκείμενο
μάς κάνει νά συλλαμ6άνουμε τό πραγματικό, μέσα στή διαλεκτι aτόν μηχανισμό τού όνείρου, τήν είκόνα τού παιδιού πού πλη
κή του πρόσπτωση, σάν απαρχής κακώς φτασμένο. Άπό δώ σιάζει, μέ τό 6λέμμα γεμάτο μομφές, καί, από τήν άλλη μεριά. σ'
ακρι6ώς, τό πραγματικό 6ρίσκεται στό ύποκείμενο, σάν ό μεγα εκείνο πού τό προξενεί καί στό όποίο καταρρέει, έπίκληση, φωνή
λύτερος συνένοχος τής παρόρμησης - στήν όποία δέν θά φτάσου τού παιδιού, εκλιπάρηση τού 6λέμματος. - Πατέρα, δέν 6λέ
με παρά στό τέλος, γιατί μόνο ό δρόμος πού θά διανύσουμε θά πεις.. .
μπορέσει νά μάς κάνει νά συλλά60υμε γιά τί πρόκειται.
Στό κάτω-κάτω, γιατί ή πρωτογονική σκηνή εΙναι τόσο τραυ 2
ματική; Γιατί είναι πάντα ύπερ60λικά νωρίς η ύπερ60λικά αργά; (
Γιατί τό ύποκείμενο 6ρίσκει σ' αυτήν ειτε ύπερ60λική ευχαρίστη 'Εδώ - ελεύθερος καθώς εΙμαι νά συνεχίσω, στό δρόμο πού
ση, - ετσι τουλάχιστον συλλά6αμε στήν άρχή τήν τραυματική αί σάς πάω, τήν κατεύθυνση πού μού φαίνεται έδώ ή καλύτερή -
τιακή σχέση τού ίδεοληπτικού - ειτε ελάχιστη, σπω ς ό ύστερικός; περνώντας τήν κυρτή 6ελόνα μου ανάμεσα στά νήματα τού τάπη
Γιατί δέν άφυπνίζει άμέσως τό ύποκείμενο, αν εΙναι αλήθεια στι τα, πηδώ από τήν πλευρά δπου τίθεται τό ερώτημα πού προσφέ- .
εΙναι τόσο σαθιά λιμι-τ:ιντικό; Γιατί τό γεγονός είναι εδώ δυστυ ρεται σάν σταυροδρόμι, ανάμεσα σέ μάς καί σέ όλους όσους
χία; Γιατί ή δήθεν ό)ρίμανση τιί)ν ψευδοενστίκτων είναι κλωσμέ προσπαθούν νά σκεφτούν τό δρόμο τού ύποκειμένου.
νη, δια..-τ:ερασμένη, διαστερεωμένη από τυχι%ό, θά ελεγα - από τή Τόν δρόμο αυτόν, εφόσον εΙναι αναζήτηση της άλήθειας, πρέ
λέξη τύm; πει μήπως νά τόν χαράξουμε μέ τό δικό μας περιπετειώδες ύφος,
Γιά τήν (J)ga, ό όρίζοντάς μας, εΙναι τό τεχνητό πού εμφανίζε μέ τόν τραυματισμό του αντανάκλαση τού φτιαχτού; Ή πρέπει
ται μέσα ατή θεμελιακrl σχέση μέ τή σεξουαλικότητα. Στό αναλ~ νά τόν εντοπίσουμε εκεί δπου ή παράδοση πάντα τό εκανε, στό
ΤΙί'.ό πείραμα πρέπει νά ξεκινάμε από τό &τι αν ή πρωτογενη? έπίπέδο τής διαλεκτικής τού άληθινού καί τού φαινομενικού, μέ
σκηνή εΙναι τραυματικΥI, δέν εΙναι ή σεξουαλική εμίτάθεια π~υ αφετηρία της τήν αντίληψη σ' ό,τι τό θεμελιακά ίδεϊκό, αίσθητι
στηοίtει τίς μG-τ:απτu'Jσεις τού άναί.ύσιμου, άλλά ενα γεγoν~ς κό κατά κάποιον τρόπο, καί τονισμένο από μιά όπτική έπικέν
φτ(.(~:ι.~ό. "Ενα γεγονός φτιαχτό, όπως αυτό πού εμφανίζεται στη~ τρωση, εχει μέσα της;
τόσο &'γοια πε()ωφιγμένη σ%ηνή τής ε μπειρίας στόν 'Άνθρωπο με Δέν πρόκειται εδώ γιά άπλή σύμπτωση - πού θά μπορούσαμε
τούς J.ύ~ους - -Υι παραδοξότητα τής έξαφάνισης %αί τής επανεμ- νά ,αποδώσουμε στό καθαρά τυχικό - τό δτι αυt:'1 τη ~μά~α
φτανει στά χέρια μας, μέ τήν εκδοσή του μεταθανατια, το οιολιο
φάνωης τνν πέους.
Τήν τελευταία φορά., θέλησα νά οημειu'Jοω πού εΙναι 11 σι.ίση τού φίλου μας Μωρίς Μερλώ-Ποντύ Τό 'Ορατό καί τό 'Αόρατο.
Scanned by CamScanner
98 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡΙΟ /J Η ΣΧΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ 99
'Εδώ εκφράζεται , ένσαρκωμένο, εκείνο πού εκανε τήν εναλλα_ ό όύ ώς πρός αύτό πού μας σάζει κάτω από τό μάτι τού σλέ-
γή τού διαλόγου μας, καί δέν χρειάζεται νά ανατρέξω μακριά γιά ρατος . Καί πάλι, εΙναι πολύ αύτό πού λέμε, αφού τούτο τό μάτι
πο
δ'
ντ
Ιναι παρά ή μεταφορ ά καποιου
' πρ ά γματος που' θ'
α όνομασω
'
νά θυμηθώ τό συνέδριο τού Μποννε6άλ , δπου ή παρέμοασή Του
μαρτυρούσε ποιός titav ό δρόμος του, ό δρόμος πού κόπηκε σ' ε:~τερα ή φύτρα τού 6λέποντος - κάτι τό πρίν από τό μάτι του.
κ~ τό πού χρειάζεται νά εντοπίσουμε, μέ τίς γραμμές τού δρόμου
ένα .σημείο τ?ύ εργου, πού -:ό αφήνε~ ώστ?σο σέ όλΟΚ,ληΡώσιμη Aπούυ μας ύποδεικνυει,
,,ει~αι
;την ' -:ρουπαρ
. ξη ,νος
έ ' 6λέ
, μfατος -: δ'εν
κατασταση , οπως πρoεικoνι~εται στη γεματη σεοασμο εργασία
τού Κλώντ Λεφόρ, στόν όποίο αποτίω εδώ φόρο τιμής γιά τό 6λέπω παρά μόνο άπο ενα σημειο, άλλά μεσα στην υπαρξή μου
εΙδος τής τελειότητας πού μού φαίνεται δτι εφτασε ύστερα από έ κοιτάζουν άπό παντού.
μιά μακριά καί δύσκολη μεταγραφή. μ Αύτό τό Όλέπειν στό όποίο εΙμαι ύποταγμένος μ' εναν τρόπο
Αύτό Τό Όρατό καί τό 'Αόρατο σημειώνει γιά μας τήν κατά αρχέγονο, -, αν~μφ~6?λα εΙν~ι ~ύ:ό ;τού θά μας ,όδηγήσει στjι
ληξη τής φιλοσοφικης παράδοσης - αύτης τής παράδοσης πού φιλοδοξία αυτου του εργου, σ αυτη την όντολογικη άντιστροφη,
αρχίζει στόν Πλάτωνα μέ τήν προαγωγή της ιδέας, γιά τήν όποία πού τίς 6άσεις της θά πρέπει νά τίς ψάξουμε σέ μιά πιό πρωτόγο-
μπορούμε νά πούμε δη, από μιά αφετηρία παρμένη μέσα σ' ενα νη σύσταση τής μορφής. .
αισθητικό κόσμο, καθορίζεται από ενα τέλος δοσμένο στό είναι Σ' αύτό τό σημείο μου δίνεται μιά καλή εύκαιρία ν' απαντήσω
σάν ύπέρτατο αγαθό, φτάνοντας ετσι σέ ένα κάλλος. πού είναι σέ κάποιον δτι, καί 6έ6αια, εχω τήν όντολογία μου, - γιατί όχι; -
έπίσης καί τό δριό της. Καί όχι χωρίς λόγο ό Μωρίς Μερλώ δπως δλος ό κόσμος εχει μία, άπλοϊκή η επεξεργασμένη. Άλλά
Ποντύ αναγνωρίζει τόν όδηγό της στό μάτι. σίγουρα , αύτό πού προσπαθώ νά σχεδιάσω ατήν όμιλία μου -
Σ' αύτό τό στερνό καί συνάμα εναρκτήριο εργο, θά ανακαλύ πού, αν καί ξαναερμηνεύει τήν ανάλυση τού Φρόυντ, δέν εΙναι
ψετε μιά ύπόμνηση κι ένα οημα πρός τά μπρός στό - δρόμο εκείνου λιγότερο συγκεντρωμένη ούσιαστικά πάνω στήν ιδιοτυπία τής εμ
πού εΙχε καταρχήν εκφράσει ή Φαινομενολογία τής άντίληψης. πειρίας πού χαράζει - δέν εχει διόλου τήν αξίωση νά καλύψει
'Υπενθυμίζεται εδώ, πράγματι, ή ρυθμιστική λειτουργία της μορ όλόκληρο τό πεδίο τής εμπειρίας. 'Ακόμα κι αύτό τό διάμεσο
φής, τήν όποία ε..-τικαλείται ενάντια σ' αύτό πού, μέ τήν πρόοδο πού μας ανοίγει ή σύλληψη τού ιίσυνείδητου δέν μας ενδιαφέρει
τής φιλοσοφικης σκέψης, ε{χε εξωθηθεί ως τήν ακρότητα τού παρά στό μέτρο πού μας επισημαίνεται, από τή φροϋδική Εντολή,
ίλιγγου πού εκδηλωνόταν στήν δρο ίδεαλισμός - πώς θά κάνουμε ώς εκείνο πού τό ύποκείμενο εχει νά κατακτήσει. Θά προσθέσω
ποτέ νά μήν ένωθούν πάλι αύτό τό περικάλυμμα πού γινόταν τό μόνο δτι ή διατήρηση αύτής τής όψης τού φροϋδισμού, πού συνη
τε ή παράσταση, μ' εκείνο πού ύποτίθεται δτι καλύπτει; Ή Φαι θίζουν νά χαρακτηρίζουν σάν νατουραλισμό, φαίνεται απαραί
νομενολογία μας επανέφερε λοιπόν στή ρύθμιση τής μορφης, τητη, γιατί εΙναι μιά από τίς σπάνιες απόπειρες, αν όχι ή μόνη,
ατήν όποία πρυτανεύει, όχι μόνον τό μάτι τού ύποκειμένου, αλλά νά κάνει αισθητή τήν ψυχική πραγματικότητα δίχως νά τήν ού-
όλόκληρη ή αναμονή του, ή κίνησή του, ή λήψη του, ή ταραχή σιοποιήσει. .
τών μυών καί τών σπλάχνων του, κοντολογίς ή όργανική παρου Στό πεδίο πού μας δίνει ό Μωρίς Μερλώ-Ποντύ, τό σκοπικό
σία του, σημειωμένη μέσα σ' αύτό πού όνομάζεται ή όλική σκοπι πεδίο, τό λίγο η πολύ αλλωστε πολωμένο από τά νήματα τής δι
μότητά του. κής μας εμπειρίας, ή όντολογική ύπόσταση παρουσιάζεται μέ τίς
Ό Μωρίς Μερλώ-Ποντύ κάνει τώρα τό έπόμενο οήμα παρα- ~ιό τ~χ~τές προσπτώσεις της, καί μάλιστα τίςΊiΙό ξεπερασμ~ες.
6ιάζοντας τά δρια αύτης της ιδιας της φαινομενολογίας. Θά δεί Αλλα δεν είναι ανάμεσα στό αόρατο καί στό όρατό πού θά Εχου
τε δτι οΙ _δρόμοι απ' δπου θά σας όδηγήσει δέν εΙναι μόνο της με, ,εμείς, νά περάσουμε. Ή σχίση πού μας ένδιαφέρει δέν εΙναι ή
τάξης της φαινομενολογίας τού όρατού, αφού πηγαίνουν νά ξα
αποσταση πού όφείλεται aτό δτι ύπάρχουν μορφές έπι6ε6λημένες
ναορούν - κι έδιJ) εΙναι τό ούσιαστικό σημείο - τήν έξάρτηση τού
από τόν κόσμο, πράγμα πρός τό όποίο μας κατευθύνει ή σκοπι-
Scanned by CamScanner
Η ΣXJΣH ΤΟ}' ι>'(....
4-rlo
.
}' ΚΑΙ ΤΟΥ Β,ΙΕΜΜΑΤΟΣ 101
μότητα ,,); ~XtΙ'1()με\·αι.ΟΥιχtϊ ; ~L"tt\ρίας, ά.ιτ' δ.ιτου καί τά δρια πρ ό6λ ,ιμδ'ιαιιοοφωτικtι
α τού μψtιτισμού είναι άν ~ρέπει νό τόν αποδίδουμε σέ
ο νλ ,-. ο . ο
δύναμη του Ιυιου tO v υργα\"ισμου που μας
,1.
π-ού (Μ'αι...αμε ση)" ~L"tt\.ρίατου δρατού . Τό 6λέμμα δέν μα:;
J ,
καπο ια
, . , έτσι
. ς;;
τί, εκδηλ(οσ ε ις της.
r ια
'" να μπορει αυτ
ο, ό
ν
ά'
ειναι ευ-
ν
παρ<.1t.'ffiάζεται παρά μέ ΤΙ) μoρq:t) μιας :ταράξε\1); συγκυρία:; ιΊειχ\ ε ι t:: - . ' λλά Ρ. J. ". •
. θ '"-π ρ ε π ε νό ιιπορουσαμε να συ υουμε μtσ απο ποια
mψ60).,ικη; bci\-ou πού 6ρίmωηιε στο\' όρίζοnα καί. σά\' στt~ 1.01'0 . α t' ~ ., θ ' _ ' .C> θ - . θ' .
τα at)Tt) t" δ\.)\' αμη
~Ι ~o. της ~l..'ίm;_ ,ας μας, δηλαδt1 ΤΙ) oυoτanxt1 Όλει ψη τού αγ κ υ κ ωιιαλ. 'Ι
α μπορουσε να ορε ει σε
ο'
εση να
.'
• ; ;το' ;:'1 C'\rχo δχι ιιόνο τι). μορφtι του μιμουμΕ\'ου σωματος,
~υ; ~-oύ ~"·.,)'I.~;(ισμoύ . θεσ ει υ. tΛ ~ 1 ~ . '
Το ~lim, )( ,.ί το 6}~φα, \'ά :τοιά εΖ\'αι ytci μας li σχίση μiσα ':' 11 ' ιί ΤΙ'I σχ r tll} ΤΟΙ' προς τό περι6αλλον , δπου πρόκειται etTE
ΙιΛΤ. α χι . , . Κ ' ελ ' " ,
~' δ:πcIα ~δη).(b\~ιαι '1:mρ.::' ρμ21σt1 στό t:τl:τεδο τού σκο:nκού " "= ωοίt ε ι. είτε, αντίθετα, να otl)rχεεται . αι τ ικα, οπω, το
\cι ~εχ ~ . • ν δ ' , .
~.δίo~ ύ . 'OUIIitEL. δ Caillois πολυ ευστοχα , ταν προκειται για τετοιες
πΕ\ τιχ'έ, - έκδι)λιοσεις, καί ειδικά γι' αύτt')ν πού μπορεί νά μας
ιιιιιη - ) λει τουΡΥία τιίJν ματιων,
- δ η λ α δ'η τα• ό φ θ αλ μι'δ ια [ τουο
-3 Ο υμι
• . 'οει τι'
~ . αλ • e. ν L. • ζ
έ\'Τόμου], τό ζήτιiμα ειναι, ν~ >:ατ ~υoυμε α~ t:,'τυ~ωσια ουν -
~τη ~Ξ~ .l~; μi τ,-1: :r.ΡΙ::Υματα. τέτ ι α :του εχει σχη ματιστεί Τ\'αι γE"'o\'ό~ δτι εχου\' αυτη τη" έπιδραση πα"ω στο άρπακτικό
ει ~ι - ' . v L. •ζ
o ~) τη;~. ς, :Και ~ l~σ~1 ~ aτά σ):IΙ ματα ηϊ ; :τ αράσταση;, η στό ύπoτιθέμ~'o ,θύμα ν π,?ύ ;ά ?,oιταζε~ - . αν t:~rτυπωσια ου\'
L..~ "~~""'::.. :πs.ρ-.,α, !~-τc:δl- ~l. α:τό ~ ραro σέ Oρoq:o . Υιά \'ά γιατί μοιάζουν με μα~ια , η αν , α~ιτι~ετα, τ~ μ~τια ειναι γ~ητευτι:
~ro:ί ϊ<~~αι ,,,J, m.:'"~lO ο.."1euό :τ αιτοτε - αύτό όΥοιιά'"εται χά μόνο λόγω τιϊ; σχεσης τους με ΤΙ) μορφη των όφθαλμιδιων. Μ
'"':~O _ . .
άλλα λόγια , ίσως χρειάζεται έδιίJ νά διακρίνουμε ΤΙ1 λειτουργία
~::6: ~"E: -;;~ 3mt) '.'6. ~ό clrn3αι'fu:iTΈ.. ί1."τάρχο t.Τ\· :τολί,οί τρό:τοι . τού ιιατιού από τι) λειτουργία τού υλέμματος .
~ ci b:=~-':..,.::), 00-.' ατό α..ραϊο roυ ~ _ 10> μΞ €\'α ,,_,ό τά αί Α{' τ ό- τό χαρακτιιριστικό παράδειγμα , πού τό διαλέξαμε σάν
'\..:; ~ :r:.ι:r:.: ~ ~ .ά~~ ι) α\,αq-oρά στή q;t-σt} : Π ρόκειται ' τέτοιο - Υ ιά Τ11ν Ιδιαιτερότιμά του , γιά τόν τεχνητό , γιά τόν tξ
αιρετικό του χαρακτιιρα - δέν etvaL γιά μας παρά μιά μικρtj tκ
kriί.cf.iΞ: ~ ;:-~. 4~a =rr.'t:) σΟ αι-τ · . :·:αί :τ ρ 'Υ ,,_, ' όλ α :τ οϊ).ά διιλωση μιάς λ ειτουργίας πού χρειάζεται νό απομονώσουμε - τιϊς
~~"I: - TO:c' :r.nψ~U~η? . δη Ίά qαι\,·μ Ε\·c. τοί' μιμητι σμού λειτοιοργία ς, άς πούμε τή λέξη , τιϊς κηλίδας. Τό παράδειγμα αύτό
Ζς,Ξοι<=,_ ",tE. έ~~:"'''ttJ. i:=rό E-.-e,-, -ε:;.αό Ο"/.ο:τό ..-ροοαρμογη ;. Δέ" εΙ\'αι πολί' τιμο , γιά νά μάς δείξει δτι ενα δοσμέ\'ο-γιά-νά-Ιδωθεί
, • 7:_ ~ έ-.'
Q B ::αρe. YC σα; :τ αρα.:τέμ ~·ω . μ ετας~ προϋπάρχει ά.ίτό τό ίδωμένο.
Εύ...:. _ d ~.:. p7~ ~' ''''.έπι :τοι' ::ci.i.of C:., ό σα ; ';'\'ωρϊ: οιο\' οί Δ έ:-.· ύπάρχει καμιά άνάγκη νά αναφερθούμε σέ όέ:-., ξέρω ποιά
~~'::'" ~ & ,ffi":o .. i- G:.ill ~ !Ιέ πυ..ο .ΗέδΟl·αα χα ί σΙ:nροψία, ύ:τόθεση Υιά ni" ϋπαρξη ένό; καθολικού 6λέποντος. ν Α ν '1 λει
~-:' ~ ::T'~"'~ιmzii &.'QΙ;~ E:τιY-Q.l\·t.αI μέ ιδ ιαίτ ερα ος\-' τουργ ία τι")ς κηλίδας ά"αγνωριστεί μέσα στή\' αύτονομία τι)ς, καί
t:-=::- : oρ~.o_ ~ Α1:ό .' ~ά μερ.ιά . ή καθοριστική μετω).α;η τού ταυτιστεί μέ τή λειτουργία τοϋ 6λέμματος , μπορούμε νά ψάξουμε
~-,;::.~_ ~c ')ύ ~"ί!! C::ππύ.s:ί':!UΤΙκή, στό εnο μ ο :ταραδεί τό δρόμο, τό \.ημα , τό ίχνος της , σέ δλους τούς όρόφους τού σχη
•.,._ •.ες-.:.. 4'η_ ~I' ~~.-ά ';i" -ει :ταρά η'θί' ; ~ρχ η ; καί μονο ματισμοϋτού κόσμου μέσα στό σκοπικό πεδίο. Θ ' άντιληφθούμε
~;; = ~?:.ό τq,. W.iη . οι δif3-"" b.i.EXnxt; E:τLTι ώoEL ; το \.' κατα τότε δτι ή λειτουργία τής κηλίδας καί τού 6λέμματος εΙναι εδώ
:;_6.!::')~ &,δ τη ~ι.π~ απ στό στομάχ ι των :Τ 01Jί.ιώ,,· , καί ταυτόχρονα αύτό πού τό κυ6ερνά μέ τόν πιό κρυφό τρόπο, καί
SY'J!Z.-t-~ - :Jr iwπc:zu7J.Ξr... ΟΟίσ-/.Qι-uε τόσα ~-τοuα δηθΕ\' α~~ πού ξεφεύγει πάντοτε άπό τή σύλληψη αύτής τής μορφής
;-';>::J':Ι:Ι__ ~ z~ σέ :ί'..ά:τ~.σ.: μ.φ~σμO όσα κι 6..~ό εκεϊ\'α ~; ορασης πού ίκανοποιείται μέ τόν έαυτό της μέ τό νά τόν φαν
=-'-'. &21 __ ταζεται σάν συνείδηση.
•Α...ί;Λ 7m ::ω.ι . ~όZfi'άήjxμι.! Μ-.' δρW-".cται ε-/. εϊ . Τό :τ ι ό ριζικό Έκείνο :τοί, θά Ε-/.ανε τή συνείδηση νά μπορεί να στραφεί στόν
Scanned by CamScanner
101 ιι ΣΧΙΣΗ ΤΟΥ ΜΑΤ/ΟΥ ΚΑ/ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ 103
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣεΜΙΝΑΙ'IΟ 11
Scanned by CamScanner
7.ΛΚ ι lΑΚΑΝ I l'R'IIINAI'I() It 11 ΣλΊl'1Ι ΤΟΥ ι.ΙΑΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΛε"'ΜΑΤΟΕ 105
ι\\,(\ρι\ιη ' ται ,,,'πω; Μ\' εΙναι 1~ πι'Ταλοι'lδη πού t~νΙ:Ιllι:ι'Jt:τιtι {\τι έxιpc.ιάζcται στ6 φαινόμενο τού εύνουχισμοϊι , καί πού εΙναι lνα
(ί"αι ό Too(ίγκ-Toι~oυ . ΊΞχη Ι1λλω(πl: δ(κω. καί διπλιί. π~(ϊ)τα άvτικ ε Ιμ ενo α περιορισμένο άπό τη φύση του , σέ μιά λειτουργία
ΠΡΙI>Τ<1 γιατί <1\)ΤΙ) άποδεικνι'ιι' ι δη ~It~ν ι' Ι,νω τ(lι'λι'ις. δ έν πα(ρν ε ι άxι(')o ε ιόl'], φευγαλέα - άφήνει τό ύποκείμενο στήν άγνοια εκεί
τό\' tIι\1tCI του lιά ιαιόλυτα τα\lτ<)σημο μι( τι)ν Too(~γκ-To έ()υ _ νου πού ύπάρχει π έρα άπό τό φαινόμενο - σ' αύτή την τόσο χα
καί. δ ει'ιτ ερον. γιατί δ έν πιστι:ι',ε ι δτι τά λ έι: ι τι'loo σωστι~, Πράγ ρακτηριστική άγνοια όλόκληρης τής προόδου τής σκέψης στήν
ματι. όταν ,)ταν 11 π εταλούδα. Cι\'τιλαμ6α\'όταν τόν έαυτό του σ έ όδό πού χαράχτηκε άπό τή φιλοσοφική ερευνα.
Κ <L"tοια ρίζα 11)ς ταυτότητ<ίς το\! - ότι ,)ταν. καί δτι ι:ίναι μ έσα
<Τη)ν 0\ι 01α του. αύ1111~ π εταλούδα πο" οάφεται μέ τά δικά της
χριί>ματα - καί ε,ναι <Lιϊι) διl> πού. σέ τελι:υταία ρίζα, ι:ίναι δ ΛΠΛΝΤΗΣΕΙΣ
Τσοάγκ-Τσέου ,
Ή άπό1'tειξη [ίναι ;Ηίις. δταν είναι π εταλούδα. ο έν τού 'ρχεται Χ , ΩΝΙ'ΟΥΑΡ: - Σέ ποιό μέτρο πρέπει, στήν άνάλυση , νά πληρο
('Ιτ6 \'ού "~ο ά"αρωτη(l ι:ί αν. όταν εΙναι δ Τοοάγκ-Τσ έου ξύπνιος . φΟΡ17σουμ ε τό ύποκείμενο ότι τό κοιτάμε, δηλαδή δη είμαστε
δt" 1:1 "αl ή π ετα).οί, δα πού όνι:ιρ ε ύ εται πώς είναι . Γιατί. καθώς τοποθετημ ένοι σάν αύτόν πού κοιτά στό ύποκείμενο τή διαδικα
ό"εΙΡ Ε\ιεται δτι Εί\'αι πεταλούδα, θ ά ΧΡΕιαστ εί άναμφ ί οολα νά σία το ύ αύτοκοιτάγματός του;
μαρτυρήorι ι'ιργότερα πώς παρασταινόταν σάν πεταλούδα . δ μως
α ύτό Μ:'\' ιτημαί\'n δτι εΙ"αι αΙχμαλωτισμένος άπό η']ν π εταλούδα
- εΙ,'αι πr.ταλo ύ δα αΙχμαλωτισμένη, άλλά λάφυρο καν ενός, γιατ ί ,
μέοα στ ό δ\' ειρο. δέ\' Εί"αι πεταλούδα γιά κανένα . 'Όταν είναι
Θά επαναλάοω τά σσα άνέφερα προηγούμενα , λέγοντάς σα ς
δτι ή δμιλία πού κάνω εδώ f:-ι. ει δύο στόχους, ενα\' πού άφορά
τούς ψυχαναλυτές , καί εναν ωJ.ο" πού άφορά αυτούς πού εΙναι
C
ξύπνιος εί,' αι ό Τσοάγκ-Τσέου γιά τούς αλλους, καί είναι πια έδώ γιά νά μάθουν αν ή ψυχανάλυση ε{"αι ε.-τιστήμη .
σμένος στ6 δίχτυ τους γιά πεταλούδες. Ή ψυχανάλυση δέν εΙναι ουτε μιά \Velωn s h:.ιuung. ουτε μιά
Γι' αύτό ή πεταλούδα μπορεί αν τό ύποκείμενο δέν είναι δ
- φ ιλοσο φ ί α πού διατείνεται δτι δίνει τό κλειδί τού σύμι-ταντος .
Τσοάγκ-Τσ έου , ω).ά ό ανθρωπος μέ τούς λύκους - νά τού εμ Διέπ ετ α ι άπό μιά στόχευmι είδικτ] πού ε{ναι Ιστορικά καθορι
πνεύσει τόν φο6 ικό τρόμο, νά άναγνωρίσει δτι τό φτερούγισμα σμ ένη άπ ό τήν επεξεργασία τη:; έννοια ς τού ύποκειμένου. θέτει
τών μικρών φτ εριϊ}ν δέν άπέχει πολύ άπ6 τό φτερούγισμα τής αί αύτή ni" έννοια μέ τρόπο καινο(' ργιο, δδηγώντας πάλι τ6 ύπο
τιακής Ι:νέ.ργειας , τής πρωταρχικής χαρακιάς πού σημαδεύει τό κ είμ εν ο ση1 σημαίνουσα έξάρτηmΊ του.
εΙναι του πού γιά πριίnη φορά προσΟάλλεται άπό τή γρίλλια τής Ή μ ετάο αση άπ6 ni" άντίλη ψη στ1]ν Επιστήμη εΙναι μιά προο
έπιθυμίας . ΠΤΙΚ1i πού φ αίν εται αύτο"όητη. καθόσον τό ύποκείμενο δέν είχε
καλύτ ερο τραπέζι δοκιμi]ς γιά 111 σύλληψη τού όντος. Ό δρόμος
αύτός εΙναι άκριοώς εκείνος πού άκολουθεί δ' Αριστοτέλης, ότα"
Σκοπεύω τήν έπόμενη φορά νά σάς εΙσαγάγω ατήν ούσία τής επαναλαμ6 ι'nl ει τούς προσωκρατικούς . 'Αλλά εΙναι ενα:; δρόμος
σ,ωπικής ίκανοποίησης. Τό υλέμμα μπορεί νά περιέχει μέσα του πού 1j άναλυτικ'-] εμπειρία έπι ο άλλει \'ά διορθισσουμε. γιατί α.:το
τ6 άντικε ίμενο μικρό α τής ί.ακανικΤI; αλγεβρας δπου τό ύποκεί φ εύγει τψ' άG υσσο τού εύνουχισμού. Τ6 6λέπουμε , Υιά παράδει
μενο εκπίπτε ι , εκείνο δέ πού χαρακτηρΙζει τ6 σκοπικό πεδίο, καί γμα , στι) δτι ι) τιίχη δέν μπαίνει, παρά μόνο μέ μορφή άκιδοειδή,
γεννά τό δικό του ειδος ίκανοποΙησης, ε Ιναι δτι έδώ, γιά λόγους οη) Ο εΟΥονίπ καί σηΊ ytYEm]. , ,
δομής , ή πηί)ση τού ύπoκειμlΎoυ μΙΎει πάντοτε άπαρατήρητη, Προοπ α Οιίl έδιu νά συλλάδω πιuς παριστάνεται 1) τ υχη στη~
γιατί καταντά aτό μηδΙΎ. Στό μέτρο πού τ6 βλέ μμα, σάν (1ντικ ε Ι~ bJtnX1) λιΊψη. Θά δείξω στι , στ'-] OXOΠIxli λειτουργία τό τυχικ?
μενο μικρό α, μπορεί νά συμβολίσει ττιν κεντρική ελλ ειψη που σημ είο ο ρίσκετπι στό επίπεδ ο πο\' δν<ψι'ιζω κηλίδα. Αύτό σημαι-
Scanned by CamScanner
106
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΧΕΜΙΝ'
ΑΡΙο 11
Scanned by CamScanner
Ζλκ ΛΑΚΑΝ Ι ΣεΜ1ΝΑΡlO 11 Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ 109
108
μπογια - σημαδεύει τό γεγονός τής συνείδησης μέσα στήν ίδια τό 6άθος της, καί, ίσως περισσότερο άπ' δ,τι νομίζει κανείς, θε
τήν &νάλυση τού Φρόυντ. μελιώνει τή 6ε6αιότητά της; Γιατί στό ζεσταίνομαι μέ τό νά μέ
'Αλλά προτού νά ξανάπιάσουμε τά πράγματα στό σημείο πού ζεσταίνω, παραδε:γματος χάρη, ύπάρχει μιά &ναφορά στό σώμα
τ' &φήσαμε τήν τελευταία φορά, όφείλω πρώτα νά διευκρινίσω σάν σώμα. Μέ κατακτά ή αίσθηση αύτή τής ζέστης πού, άπό ενα
ενα σημείο σχετικά μ' εναΥ δρο πού εμαθα πώς είχε ακουστεί όποιοδήποτε σημείο μου, διαχέεται, καί μέ έντοπίζει σάν σώμα.
άσχημα τήν τελευταία φορά καί εριξε πολλούς σέ αμηχανία, μιά 'Ενώ στό μέ Όλέπω νά Όλέπομαι, δέν ε{ναι διόλου αίσθητό πώς,
λέξη &ρκετ~ άπλή άλλωστε, κα( πού τή μεταχειρίστηκα σχολιά μ' εναν ανάλογο τρόπο, ή δραση μέ κατακτά.
ζοντάς την, 1:ό τυχικό. Σέ μερικούς αντήχησε σάν φτέρνισμα . Εί 'Επιπλέον, οί φαινομενολόγοι μπόρεσαν νά διατυπώσουν μέ
χα ώστόσο διευκρινίσει πώς έπρόκειτο γιά τό έπίθετο της τύχης, &κρί6εια, μά καί μέ τόν πιό έκπληκτικό τρόπο, δτι ε{ναι όλοφά
δπως ψυχικό είναι τό έπίθετο πού αντιστοιχεί στήν ψυχή . Δέν νερο πώς 6λέπω Εξω, πώς ή αντίληψη δέν είναι μέσα μου, πώς
ήταν δίχως πρ'όθεση πού μεταχειρίστηκα αύτή τήν αναλογία στήν είναι έπάνω στά αντικείμενα πού συλλαμ6άνει. 'Ωστόσο, συλ
καρδιά τής έμπειρίας της ~ανάλ'1lψης, γιατί γιά κάθε σύλληψη λαμ6άνω τόν κόσμο μέσα από μιάν &ντίληψη πού φαίνεται νά
τής ψυχικης &νάπτυξης, ετσι δπως τήν εχει φωτίσει ή ανάλυση, έξαρτιέται από τήν ένύπαρξη τού μέ Όλέπω νά Όλέπομαι. Τό προ
τό γεγονός τού τυχικού εΙναι κεντρικό. Καί ακριοώς σέ σχέση μέ νόμιο τού ύποκειμένου φαίνεται νά δημιουργείται έδώ &πό αύτή
τό μάτι, σέ σχέση μέ τήν εύτυχία, η τή δυστυχία, εύτυχής συνάν τή διπολική αντανακλαστική σχέση, πού κάνει ώστε, άπό τή στιγ
τηση, κακότυχη συνάντηση, θά όργανωθεί καί ή σημερινή μου μή πού αντιλαμοάνομαι, οί παραστάσεις μου νά μού ανήκουν.
όμιλία. Αυτό κάνει τόν κόσμο νά ορίσκεται ύπό τό κράτος μιάς ύπό
νοιας έξιδανίκευσης, της ύποψίας μήπως καί δέν μού παραδίδω
1 παρά τίς παραστάσεις μου. Ό σοοαρός πρακτικός δέν τό ύπολο
γίζει οέοαια καί πολύ αύτό, &ντίθετα, δμως, ό φιλόσοφος, ό 4
Μέ εΌλεπα νά ολέπομαι, λέει κάπου ή Νεαρή Μοίρα. Φυσικά ίδεαλιστής, ορίσκεται έδώ ώς πρός τόν έαυτό του καί ώς πρός σ'
τό έκφερόμενο αύτό εχει ταυτόχρονα τήν πλήρη καί σύνθετη εν έκείνους πού τόν ακούν σέ μιά πολύ αμήχανη θέση. Πώς ν' αρνη
νοιά του, δταν πρόκειται γιά τό θέμα πού αναπτύσσει ή Νεαρή θούμε τό γεγονός οτι τίποτε από τόν κόσμο δέν μού έμφανίζεται
Μοίρα, τό θέμα της θηλυκότητας - άλλά δέν εχουμε διόλου φτά παρά μέσα στίς παραστάσεις μου; - αύτή ακριοώς είναι ή αδιάλ
σει έδώ άκόμη. Μάς απασχολεί ό φιλόσοφος, πού συλλαμοάνει λακτη στάση τού έπισκόπου Μπέρκλεϋ γιά τόν όποίον ύπάρχουν,
κάτι τό όποίο ε{ναι ενα από τά ουσιώδη συσχετικά της συνείδη ώς πρός τήν ύποκειμενική του θέση, πολλά νά είπωθούν - γιά
σης aτή Ο"!.έση της μέ τήν παράσταση, καί πού δηλώνεται σάν μέ έκείνο πού, ίσως σάς διέφυγε, έκείνο τό μοϋ άνήκουν τών παρα
Όλέπω νά Ολέπομαι. Τί τό κατάδηλο μπορεί άραγε νά συνδέεται στάσεων, πού φέρνει στό νού τήν ίδιοκτησία. Τελικά , ή πορεία
μ' αύτή τή διατύπωση; Πώς γίνεται καί παραμένει, τελικά, συ αύτού τού στοχασμού, αύτού τού συλλογιζόμενου συλλογισμού,
σχετική μ' έκείνον τό θεμελιακό τρόπο σκέψης, . στόν όποίο άνα φτάνει ώς τό νά . περιορίσει τό κυριευμένο άπό τόν καρτεσιανό
φερθήκαμε μιλ6JVtας γιά τό καρτεσιανό cogito, μέ τόν όποίο τό στοχασμό ύποκείμενο σέ μιά έξουσία ανυπαρκτοποίησης.
ύποκείμενο αύτοσυλλαμ6άνεται σάν σκέψη; Ό τρόπος παρουσίας μου στόν κόσμο, εΙναι τό ύποκείμενο,
Έκείνο πού άπομονόwει τή σύλληψη αυτή τής σκέψης &πό τόν στό μέτρο πού μέ τό νά περιορίζεται σ' αύτή τή μόνη 6ε6αιότητα
έαυτό της, ε{ναι ενα ε{δος άμφι60λίας , πού όνομάστηκε μεθοδο δτι ε{ναι ύποκείμενο, γίνεται ένεργητική &νυπαρκτοποίηση. Ή
λογική άμφι60λία, καί πού άφορά καθετί πού θά μπορούσε νά συνέχεια τού φιλοσοφικού στοχασμού κάνει πράγματι τό ύποκεί
δ6)σει· στήριγμα στή σκέψη μέσα στήν παράσταση. Πώς γίνεται μενο νά γύρει πρός τήν ίστορική μετατρεπτική δράση, καί δια
τότε καί τό μέ Όλέπω νά Όλέπομαι παραμένει τό περικάλυμμα καί τάσσει, γύρω άπ' αύτό τό σημείο, τούς διαμορφωμένους τρόπους
Scanned by CamScanner
JI ΑΝΑΜΟΡΦΩΣJΙ 111
110 ΖΑΚ ΛΑΚΆΝ Ι ΣεΜIΝΑΡ10 11
Scanned by CamScanner
1Ι2 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι Xt;MINAPIO Ι/ 11 ΛΝΛΜΟΡΦΩΣΗ 113
δπως δ ΦρόυΥΤ τό ύπογράμμισε, εξω άπό ΤΙ1 θεωρία καΙ, κυριο ι διάζσμαι - αΙφνιδιάζσμαι έφόσσν άλλάζει δλες τΙς πρσσπτι-
αιφνι ,- , , 'όν δ
κές, τΙς γραμμές, ισχυσ ς , ,τσυ <~σσμσυl μου, ~~ι πσ~δΤ άιευθετεί,
ξ
λεκτικά , όχι ακόμη άρθρωμένη.
Στό σημείΟ' αυτό λέω δτι τό ένδιαφέρσν πσύ τό ύπσκείμενσ δεί άπό τό σημείο ανυπαρ ι~ς οπ?υ ε μ~ι, σ, ενα ει_ σς , κ:ινω~ς
χνει γιά τή δικι) τσυ σχίm1 συνδέεται μ' αυτό πσύ τήν καθσρίζει _
δ ικτυ ' ωσης τών όργανισμων. Τοπος της σχεσης του έγω, υπΟ"ι.ει-
'ζ ' " " 'ζ' ολ ' •
δηλαδή, ενα πρσνσμιούχσ αντικείμενΟ', πσύ ξεπήδησε από κά μενο πού έκμηδενι ει: με αυτ~ Πθ~υ.με τρι~ρι ~ι,:σ , εμμα
έ
?-ει
πσιον πρωταρχικό άπσχωρισμό, άπό κάπσιον αυτσακρωτηρια 'δ - ενα τέτοιο προνομιο, που α εφτανε ως να με κανει, μενα
σμό πσύ πρσξενήθηκε άπό τό ίδιο τό πλησίασμα τσύ πραγματι ε U; κοιτώ, νά σκοτωμίσω τό μάτι έκείνου πού μέ κοιτά σάν αντι-
που , 1 ' ~_, " 'l!.λ' ,
κσύ, πσύ τό όνσμά τσυ, OΌiv αλγεορά μας, εΙναι αντίκείμενσ α. ' μενο . Καί εφοσον εφαι κατω UJL αυτο ΤΟ' u εμμα, γραφει ό
Στή σκσπική oχtml. τό αντικείμενΟ' απ' σπσυ εξαρτάται ή φαν ~~ρτρ, δέν ολέπω πιά τό μάτι πσύ μέ κσιτά, κι αν ολέπω τό μάτι,
τασίωση στ1Ίν όπσία τό ύπσκείμενο αιωρείται μέσα σέ μιά Ο'υσια τότε τό βλέμμα εξαφανίζεται.
στικι) ταλάντευml. εΙναι τό Ολέμμα. Τό πρσνόμιό τσυ - καθώς καί Είναι αυτή ή φαινομενολσγική ανάλυση σωστή; Όχι. Δέν εΙ
αυτό γιά τό όπσίσ τό ύπσκείμενσ γιά τόσΟ' καιρό μπόρεσε νά αυ ναι αλήθεια δτι, σταν είμαι κάτω όπό τό ολέμμα, σταν ζητώ ενα
τσπαραγνωριστεί ώς ορισκόμενσ μέσα σ' αυτή τήν εξάρτηση _ βλέμμα, δταν τό αποκτώ, δέν τό ολέπω διόλου σάν Ολέμμα. Ζω
εγκειται στ1) δσμι) τσυ t1iv ίδια . γράφοι διακρίθηκαν στό νά συλλαμοάνουν αυτό τό ολέμμα σάν
•Ας σχηματσπσl1iσουμε αμέσως αυτό πσύ θέλσυμε νά πούμε. τέτοιο μέσα στή μάσκα, καί δέν εχω ανάγκη νά Επικαλεστώ τόν
Μέ τό πού εμφανίζεται αυτό τό ολέμμα, τό ύποκείμενο προσπα Γκόγια, παραδείγματος χάρη, γιά νά σάς κάνω νά τό αίσθανθεί
θεί νά οσλευτεί, γίνεται αυτό τό ακιδοειδές αντικείμενο, αυτό τό τε.
στίγμα εξαφανιζόμενου όντος, μέ τό όποίο τό ύποκείμενο συγχέει Τό βλέμμα , ολέπεται - ακριοώς αυτό τό ολέμμα γιά τό όποίο
τή δική του εξασθένηση . Έπίσης, απ' σλα τά αντικείμενα στά μιλά ό Σάρτρ , αυτό τό βλέμμα πού μέ αιφνιδιάζει, καί μέ κά.νει
όποία τό ύποκείμενο μπορεί νά αναγνωρίσει τήν εξάρτηση στήν νά ντρέπομαι, αφού αυτό είναι τό πιό τονισμένΟ' αίσθημα πού
όπσία ορίσκεται μέσα στό κατάστιχΟ' τής επιθυμίας, τό ολέμμα καταγράφει . Αυτό τό βλέμμα πού συναντώ - πρέπει νά επιση
είδσποιείται ώς άπιαστΟ'. Αυτός εΙναι ό λόγος πού, περισσότερο μανθεί στό κείμενο τό ίδιο τού Σάρτρ :: δέν ε{ναι διόλου ενα
όπό κάθε αλλο αντικείμενΟ', εΙναι παραγνωρισμένο, καί ίσως γι' ολέμμα ιδωμένο, αλλά ενα ολέμμα πσύ έγώ φαντάζομαι στό πε
αυτό επίσης τό ύποκείμενσ ορίσκει μέ τόση επιτυχία νά συμοολί δίο τού 'Άλλσυ.
σει τό δικό του εξαφανιζόμενσ καί ακιδοειδές χαρακτηριστικό μέ •Αν ανατρέξετε στό κείμενό του, θά δείτε πώς άπέχει πσλύ όπό
τήν ψευδαίσθηση τής συνείδησης στι ολέπεται νά ολέπεται, σπου τό νά μιλά γιά τήν είσσδσ στή σκηνή αυτού τού ολέμματος σάν
εκθλίοεται τό Ολέμμα. , γιά κάτι πού αφορά τό όργανο τής Όρασης. 'Αναφέρεται σ' ένα
Άν λοιπόν τό ολέμμα εΙναι αυτή ή αλλη όψη τής συνείδησης, ξαφνικό θρόισμα φύλλων πσύ ακούω τήν ωρα πού κυνηγάω, σ'
πώς νά πρσσπαθήσσυμε νά τό φανταστσύμε;
ενα 01)μα πού ξεπετάγεται στό διάδρομο , καί σέ ποιά στιγμή; -
Ή εκφραση δέν ε{ναι διόλσυ ατοπη , γιατί τό ολέμμα μπορούμε
τ~ στιγμή Όπου ό ίδιος εμφανίστηκε νά κοιτάει άπό μιά κλειδα
νά τό κάνσυμε αίσθητό. Ό Σάρτρ, σέ μιά από τίς λαμπρότερες
ρ~τρυπα. 'Ένα ολέμμα τόν τσακώνει στήν πράξη τσύ ολεψία, τόν
σελίδες τσύ εργσυ τσυ Τό ΕΙναι καί τό Μηδέν, τό δείχνει νά λει
κανει νά τά χάσει, νά παραπαίει καί νά νιώθει ντροπή. Τό ολέμ
τσυργεί στή διάσταση τής ύπαρξης τού αλλσυ. Ό αλλσς θά έμενε
μα γιά τό όπσίο πρόκειται εΙναι παρουσία αλλότριου σάν τέτοι
μετέωρσς στίς ίδιες συνθήκες, τίς ένμέρει απραγματώνουσες συν συ.
Scanned by CamScanner
115
114 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ιι Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ
μέσα στό 6λέμμα; Δέν εΤναι φανερό, δτι τό 6λέμμα δέν έπεμ6αί ύ θά άποκομίσω, μένοντας σ' αύτή τή θέση, θά εΙναι αίσθητά ή
νει έδώ παρά στό μέτρο πού δέν εΙναι τό έκμηδενίζον ύποκείμε ~δO α _ τουλάχιστον θά αναγνωρίσω τίς γενικές γραμμές της είκό
νο, συσχετικό τού κόσμου τι)ς άντικειμενικότητας, πού νιώθει ~αΙς_ καί στήν καλύτερη π~ρίπτωση θά εχω μιά ταυτόσημη έντύ-
αιφνιδιασμένο μέσα σ' αυτόν, άλλά τό ύποκείμενο πού στηρίζε πωση·
ται σέ μιά λειτουργία έπιθυμίας; Θά δώσω τώρα νά κυκλοφορήσει κάτι πού χρονολογείται γύρω
Δέν ε{ναι τάχα, άκρι6ώς επειδή ή επιt:lυμία εγκαθιδρύεται έδώ στά έκατό χρόνια πρίν, 1533, τό αντίγραφο ένός πίνακα πού, νο
aτήν περιοχή τής 6λεψιάς, πού μπορούμε νά τήν άποφεύγουμε; μίζω, Όλοι σας ξέρετε, - Οί Πρέσοεις, τού Χάνς Χολμ.ι-τάιν. υOσ~ι
τόν γνωρίζουν θά τόν ξαναθυμηθούν. 'Εκείνοι πού δέν τόν γνω
3 ρίζουν θά πρέπει νά τόν κοιτάξουν μέ προσοχή. Θά μιλήσω σέ
λίγο γι' αύτόν. .
Μπορούμε νά τό συλλά60υμε, τό προνόμιο αυτό τού 6λέμματος
μέσα oτιj λειτουργία τής επιθυμίας, κυλώντας, θά ελεγα, κατά
'Η Όραση διευθετείται μ' εναν τρόπο πού μπορούμε νά άποκα
μήκος τών φλε6ών απ' δπου ή περιοχή τής Όρασης ενσωματώθη λέσουμε γενικά λειτουργία τών είκόνων. Ή λειτουργία αύτή όρί
κε στό πεδίο τής επιθυμίας. ζεται άπό μιά αντιστοιχία σημείόυ πρός σημείο δύο έ\'οτήτων μέ
Δέν είναι χωρίς λόγο πού, τήν ϊδια εποχή Όπου δ καρτεσιανός σα στόν χώρο. "Οποιοι κι αν είναι οί οπτικοί μεσολαβητές γιά νά
στοχασμός Εγκαινιάζει μέ τήν καθαρότητά του τή λειτουργία τού δημιουργηθεί ή σχέση τους, είτε μιά είκόνα εΙναι δυνάμει, είτε
ύποκεψένου, αναπτύσσεται καί ή διάσταση τής οπτικής πού θά είναι πραγματική, ή αντιστοιχία σημείου πρός σημείο είναι ου
ξεχωρίσω εδώ, ονομάζοντάς την γεωμετρώδη. σιαστική. 'Εκείνο πού ανήκει στόν τρόπο ϋπαρξης τής είκόνας
Θά σάς άπεικονίσω, μ' ενα αντικείμενο, αυτό πού μού φαίνε μέσα στό οπτικό πεδίο είναι λοιπόν δυνατόν νά αναχθεί σ' αύτό
ται παραδειγματικό σέ μιά λειτουργία πού τόσο περίεργα προσή τό τόσο άπλό σχήμα πού επιτρέπει νά δημιουργήσουμε τήν ανα
λωσε τόσους συλλογισμούς εκείνη τήν εποχή . . μόρφωση, δηλαδή στή σχέση μιάς είκόνας, εφόσον συνδέεται μέ
Μιά αναφορά, γιά Όσους θελήσουν νά σπρώξουν μακρύτερα μιά επιφάνεια, πρός ενα όρισμένο σημείο πού θά όνομάσουμε
αυτό πού προσπαθώ vqσάς κάνω νά αισθανθείτε σήμερα - τό . σημείο γεωμετρώδες. Θά μπορεί νά ονομαστεί είκόνα ότιδήποτε
6ι6λίο τού Βaltrusaϊtίs, Αναμορφώσεις. εI~αι ~ρoσδ,ιoρι?μένo απ~ τή ~~έθoδo αυτή - όπου ή ευθεία γραμ
Χρησιμοποίησα πολύ στό σεμινάριό μου τή λειτουργία τής μη παιζει τον ρολο της, ειναι η διαδρομή τού φωτός.
αναμόρφωσης, επειδή είναι μιά παραδειγματική δομή. Σέ τί συ
'~ Τ,έχνη εδώ ανακατεύεται μέ τήν επιστήμη. Ό Λεονάρντο
νίσταται μιά άπλή, όχι κυλινδρική αναμόρφωση; Ύποθέστε ενα
Ντα Βιντσι είναι ταυτόχρονα επιστήμονας, χάρη στίς διοπτοικέ'"
πορτραί;rο πού θά ήταν εδώ, πάνω σ' αυτό τό ϊσιο φύλλο πού
κρατώ. Από τύχη 6λέπετε εδώ τόν μαυροπίνακα σέ θέση πλάγια
κατασκ;υ~ς :ου, καί καλλιτέχνης. 'Η πραγματεία τού Bετρoύ~
6ι~υ γι;ι ~ν αρχιτεκτονική δέν θ' αργήσει νά έρθει. Στόν Βινιόλα
σέ σχέση μέ τό φύλλο. Ύποθέστε Ότι, μέ τή βοήθεια μιάς σειράς
και στον ~λμπέ~τι βρίσκουμε τήν προοδευτική αναζήτηση τών
ιδεατών νημάτων η γραμμών, μεταφέρω κάθε σημείο τής ζωγρα
γε,ωμετρι:χων κανονων τής προοπτικής, καί γύρω άπό τίς έρευνες
φισμένης στό φύλλο εΙκόνας επάνω στό πλάγιο τοίχωμα. Εύκολα
ΠC1;νω, στην προοπτική συγκεντρώνεται ενα ξεχωριστό ενδιαφέρον
φαντάζεστε τό αποτέλεσμα - θά εχετε ενα σχεδίασμα σέ μεγέθυν
γι~ την περι~χt\ τής δΡC1;σης - πού δέν μπορούμε νά μή δούμε τή
ση καί παραμορφωμένο σύμφωνα μέ τίς γραμμές εκείνου πού
μπορούμε νά ονομάσουμε προοπτική. Ύποθέτουμε δτι, - αν ~ε~ ,τ~υ με τον θεσμο τού καρτεσιανού ύποκειμένου πού κι
αυτο εΠΙ011ς
_ Υ Ι υ 'δ '
εη αι . ενα ει ος γεωμετρώδους σημείου σηιιείου
αφαιρέσω αυτό πού χρησίμευσε στήν κατασκευή, δηλαδή τήν ει προοπτικης Κα' , ", , ' t
κόνα τήν τοποθετημένη στό δικό μου όπτικό πεδίο - ή εντύπωση κα ". ι, γυρω απο την γεωμετρωδη προοπτική, ό πίνα-
ς . - αυτη ή τόσο σημαντική λειτουργία πάνω aτήν όποία θά
Scanned by CamScanner
116 ΖΑΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1/ 1/7
χρειαστεί νά ξαναγυρίσουμε - όργανώνεται μέ τρόπο τελείως νας πού θά εχω πετύχει πάνω στήν πρώτη, καί θά καθυστερήσω
καινούργιο στήν ίστορία τής ζωγραφικής. δπως σ' ενα απολαυστικό παιχνίδι, σ' αύτή τή μέθοδο πού κάνει
'Ωστόσο, θυμηθείτε πάλι, σάς παρακαλώ, τόν Ντιντερό. Τό νά εμφανίζεται κατά 60ύληση κάθε πράγμα μέσα σ' ενα Ιδιαίτερο
Γράμμα σχετικά μέ τούς τυφλούς πρός χρήση tκείνων πού ολέ τρά6ηγμα. '
πουν θά σάς κάνει εύαίσθητους στό γεγονός δτι αύτή ή κατα Σάς παρακαλCΊ) νά πιστέψετε δτι μιά τέτοια γοητεία εΙχε τή θέ
σκευή αφήνει τελείως νά διαφεύγει δτι αφορά τήν δραση. Γιατί ό ση της στόν καιρό της. Τό 6ι6λίο τού BaItrusaitis θά σάς πεί τίς
γεωμετρώδης χώρος τής δρασης - ακόμη κι αν όυμπεριλάοουμε σ' εξαλλες πολεμικές πού εμφανίστηκαν απ' αύτές τίς πρακτικές καί
αύτόν τά φανταστικά εκείνα μέρη μέσα στόν δυνάμει χώρο τού πού κατέληξαν σέ αξιόλογα εργα. Τό Μοναστήρι τών «Minimes»,
καθρέφτη πού ξέρετε πόσο μεγάλη σημασία τού δίνω - ε{ναι τέ τώρα καταστραμμένο, πού 6ρισκόταν πρός τή μεριά τής όδού ντέ
λεια Ε.ίανοικοδομήσιμος, φανταστός, από εναν τυφλό. Τουρνέλ, εΙχε πάνω aτό πολύ μακρύ τοίχωμα μιάς από τίς στοές
Αύτό γιά τό όποίο πρόκειται στή γεωμετρώδη προοπτική ε{ναι του εναν πίνακα πού παράσταινε, σάν από σύμπτωση, τόν ΟΑγιο
μονάχα bτισήμανση τού χώρου, καί όχι δραση. Ό τυφλός μπορεί 'Ιωάννη τής Πάτμου, εναν πίνακα πού επρεπε νά 6λέπει κανείς
απόλυτα νά κατανοήσει δτι τό πεδίο τού χώρου πού γνωρίζει, μέσα από μιά τρύπα, ετσι πού ή παραμορφωτική του αξία νά
καί πού γνωρίζει ώς πραγματικό, μπορεί νά γίνει αντιληπτό από φτάνει στό ζενίθ της.
άιίόσταση, καί περίπου ταυτόχρονα. Χρειάζεται μόνο νά συλλά Ή παραμόρφωση μπορεί νά δώσει λαοή - δέν ήταν ή περίπτω
οει μιά χρονική λειτουργία, τό στιγμιαίο. Δέστε τή διοπτρική τού ση αύτής τής συγκεκριμένης τοιχογραφίας - σέ δλους τούς παρα
Ντεκάρτ, ή ενέργεια τών ματιών παρασταίνεται εδώ ώς συνδυα νοϊκούς επαμφοτερισμούς, καί από τόν ArcimboIdo ώς τόν Σαλ-
σμένη δράση δύο ράΟδων. Ή γεωμετρώδης διάσταση τής Όρασης 6αδόρ Νταλί, εγιναν δλες οί χρήσεις της. Θά φτάσω νά πώ δτι ή
δέν εξαντλεί έπομένως, κάθε αλλο, αύτό πού τό πεδίο τής Όρασης γοητεία αύτή συμπληρώνει εκείνο πού. οί γεωμετρώδεις ερευνες
σάν τέτοιο μάς προτείνει ώς αρχέγονη, ύποκειμενοποιούσα σχέ πάνω στήν προοπτική αφήνουν νά τούς διαφεύγει άπό τήν δρα
ση. ση.
Κι αύτό αποδεικνύει πόσο σπουδαίο εΙναι νά εξηγήσουμε τήν Πώς γίνεται καί κανείς δέν σκέφτηκε ποτέ νά Επικαλεστεί
αντιστραμμένη χρήση τής προοπτικής μέσα στή δομή τής αναμόρ εδώ .. . τό αποτέλεσμα μιάς στύσης; Φαντασθείτε ενα τατουάζ χα
φωσης. ραγμένο πάνω στό όργανο ad hoc σέ κατάσταση ανάπαυσης, καί
Ό ίδιος ό Ντύρερ ανακάλυψε τό μηχάνημα πού προσδιορίζει πού παίρνει σέ μιά άλλη κατάσταση τήν αναπτυγμένη, άν μπορώ
τήν προοπτική. Ή θυρίδα τού Ντύρερ εΙναι συγκρίσιμη μ' αύτό νά πώ, μορφή του.
πού, πρίν λίγο, εοαζα ανάμεσα σέ μένα καί στόν μαυροπίνακα, Πώς νά μή δούμε εδώ, ένυπάρχον στή γεωμετρώδη διάσταση
δηλαδή μιά όρισμένη εικόνα, η άκριοέστερα ενα μουσαμά, ενα διάσταση μερική στό πεδίο τού 6λέμματος, διάσταση πού δέν Εχει
καναοάτσο πού θά διασχίσουν οί εύθείες γραμμές - καί πού δέν τίποτε νά κάνει μέ τήν καθαυτό δραση - κάτι τό συμβολικό τής
Elvat αναγκαστικά ακτίνες, άλλά μπορούν θαυμάσια νά εΙναι καί λειτουργίας τής ελλειψης - τής εμφάνισης τού φαλλικού φαντά
νήματα - καί θά συνδέσουν κάθε σημείο πού εχω νά δω μέσα σματος;
στόν κόσμο μ' ενα σημείο Όπου δ μουσαμάς θά διασχίζεται άπ' Ώστόσο, στόν πίνακα τών Πρέσοεων - πού Ελπίζω νά κυκλο
αύτή τή γραμμή. φόρησε αρκετά καί νά εχει περάσει τώρα απ' δλα τά χέρια - τί
Ή θυρίδα λοιπόν φτιάχτηκε γιά νά σχηματίζεται μιά σωστή 6λέπετε; Ποιό εΙναι εκείνο τό αντικείμενο, τό παράξενο, τό αίω
προοπτική εικόνα; Αν αναπo~oγυ~ίσω τή,χρήση, θά εχ~ τήν εύ
V ρούμενο, τό πλάγιο, στό πρώτο πλάνο, μπροστά από τά δύο πρό
χαρίστηση νά πετυχω τελικά, οχι τη σωστη απόδοση του κόσμου σωπα;
λλλά τήν παραμόρφωση, πάνω σέ μιά αλλη επιφάνεια, τής είκό- Τά δύο πρόσωπα εΙναι παγωμένα, στυγνά, μέσα στά Επιδεικτι-
Scanned by CamScanner
Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ 119
118 ΖΑΚ ΜΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο 11
χά τους στολίδια . ' Ανάμεσά τους μιά σειρά άπό άντικείμενα πού
παρασταίνουν aτή ζωγραφική Τιϊς ε.ι-τοχής τά σύμοολα τής vani· , λ/ ' ποέπει νά άναζητήσουμε ακόμη μακρύτερα τή λειτουρ-
tas. , Α .:α" ρ~ση~ . Θά δούμε τότε νά διαγράφεται μέ δάση αύτήν,
Ό Κορνήλιος' Αγρίππας, τήν ίδ ια ε.ι-τοχή , γράφει τό De vanita· γ ια τη" ο
ν '
~ , , "
τό φαλλικό σύμοολο , το αναμορφικο φαντασμα.
w-' ,
J.α το
te scientiarum, στοχεύοντας τόσο στίς ε.ι-τιστήμες δσο καί στίς τέ οχι πια , αλ ,. " •• , ,
, σάν τέτοιο, στην:τ μικη, εκρηκτικη και (LΤΤΜΙ>μΕ\'η ,.ει-
Χ"ες, καί αύτά τά άντικείμενα εΙναι δλα συμοολικά τών ε.ι-τιστη ολεμμα u ~ , - , , •
Scanned by CamScanner
11Ο ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣεΜ1ΝΑΡ10 11
Η'
άκo~σμα: ν~ θεωρήσoυ~ιε τούς δρους αύτούς καθεαυτούς. 'Αλλά
σιγα:σιγα" αντιλαμ6~νoμ~στε δ;ι πρέπει νά τούς παίρνουμε στή
συναρτηση τους, και δτι εχουll εναν τοπολογικό δρισμό - ύποκεί Η ΓΡΑΜΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ
μενο καί πραγματικό πρέπει νά τοποθετηθούν άπό τη' μια' ,
ά;:' , χ '[λ λ ' και
πο τη~ ι.u. η π ευρα τής σχίσης, στήν άVΤίσταση τής φαντασίω-
Ή iπιθυμία καί 6 πίνακας.
σης., Το πραγματικό εΙναι κατά κάποιον τρόπο μιά έμπειρία τής 'Ιστορία {νδς σαeδι:λλoκoυτιoύ.
άντιστασης. Ήόθόvη.
Όμψητιομός.
:Ετσι ~φαίνεται ή δμιλία μου - κάθε όρος δέν στηρίζεται παρά Τό δρΥαvo .
Ποτέ δέv μέ κοιτάς iκιί δπου σl6λlπω.
~oν? στη~' Τ~ΠO,λ~γική ,σχέση του μέ τούς άλλους, καί τό ίδιο
ισχυει και για το υποκειμενο τού cogito.
'Η λειτουργία τού ματιού μπορεί νά δδηγήσει αυτόν πού ψά
- Ή τοπολογία εΙναι · γιά σάς μιά μέθοδος άνακάλυψης η έκθε
σης; χνει νά σάς φωτίσει, σέ μακρινές εξερευνήσεις. Άπό πότε, παρα
δείγματος χάρη, ή λειτουργία τού όργάνου, καί πρώτ' ά.:τ' όλα ή
Ή επισήμανση τής τοπολογίας πού προσιδιάζει στήν εμπειρία άπλή παρουσία του, εμφανίστηκαν στήν τάξη τών εμοίων;
Ή σχέση τού ύποκειμένου μέ τό όργανο ορίσκεται στό κέντρο
μα~ ώς αναλυτών είναι δυνατό νά χρησιμοποιηθεί σέ συνέχεια
στη μεταφυσική προοπτική. Πιστεύω ότι ό Μωρίς Μερλώ-Ποντύ τής εμπειρίας μας. Άνάμεσα σέ όλα τά όργανα μέ τά όποία έχου
πορευόταν αυτόν τό δρόμο, δέστε τό δεύτερο μέρος τού οιολίου με νά κάνουμε, τό στήθος, τά περιπώματα, κι άλλα άκόμη,
την αναφορά του στόν ΥΑνθρωπο μέ τούς λύκους, καί στό δάχτυ~ υπάρχει τό μάτι, καί είναι εντυπωσιακό νά ολέπουμε ότι χρονο
λο τού γαντιού. λογείται από τόσο παλιά μέσα στά είδη πού άντιπροσωπεύουν
τήν εμφάνιση τής ζωής . Άσφαλώς καταναλώνετε, άθώα, στρεί
Ρ. ΚAUFMANN: - Δώσατε μιά τυπική δομή σχετικά μέ τό 6λέμμα, δια , δίχως νά ξέρετε δτι σ' αυτό τό επίπεδο στό ζωικό οασίλειο
άλλά δέν μιλήσατε γιά τή διαστολή τού φωτός. τό μάτι εχει ηδη εμφανιστεί. Οί οουτιές αυτού τού είδους μας
μαθαίνουν, είναι ή περίπτωση νά τό πούμε, πολλών λογιών χρώ
Είπα δτι τό 6λέμμα δέν ήταν τό μάτι, εκτός κάτω άπ' αυτή τήν ματα, άν όχι δλα. Μέσα απ' όλα αυτά χρειάζεται ώστόσο νά δια
ίπτάμενη μορφή μέ τήν όποία ό Χολμπάιν εχει τό θράσος νά μού λέξουμε, όδηγώντας πάλι τά πράγματα στό σημείο εκείνο πού
δείξει τό δικό μου μαλακό ρολόι .... Τήν προσεχή φορά, θά σάς μάς απασχολεί.
μιλήσω γιά τό ενσαρκωμένο φώς. Τήν τελευταία φορά, πιστεύω νά τόνισα άρκετά όσα είπα γιά
νά σάς επιτρέψω νά συλλά6ετε τό ενδιαφέρον αυτού τού μικρού
26 Φε6ρουαρίου 1964. τριγωνικού σχήματος, τού πολύ απλού, πού σχεδίασα στό επάνω
μέρος τού πίνακα. .
~ό σχεδίασα γιά νά σάς ύπενθυμίσει μέ τρείς όρους τήν όπτική
ΠΟ,υ ~ρησιμoπoιείται στό λειτουργικό αυτό μοντάζ πού μαρτυρεί
για τη~ α~εστραμμένη χρήση τής προοπτικής, πού κυριαρχεί στήν
τ~χνικη ..της ζωγραφικής, στά τέλη τού δέκατου πέμπτου, στόν
δεκατο εκτο καί στόν δέκατο ε6δομο αίώνα. 'Η αναμόρφωση μάς
Scanned by CamScanner
122 ΙΕ
""MJf ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο lJ ιι ΓΙ',,'"
Scanned by CamScanner
124 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1I 1i ΓΡΑΜΜfΙ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 125
φώς - δέν εχει ανάγκη παρά νά εΙναι ~α νήμα τεντωμένο. Καί άτι μας - ξεχειλίζει επίσης, εχει ανάγκη, γύρω από τήν όφθαλ
γι' αυτό ό τυφλός θά μπορέσει νά παρακολουθήσει δλα μας τά μ 'κοιλότητα, από μιά όλόκληρη σειρά άπό όργανα, συσκευές,
πειράματα, φτάνει νά μπούμε σ' έναν κάποιο κόπο. Θά τόν κά ~ικη ες. Δέν εΙναι μόνο στήν απόσταση πού ή Ιρις αντιδΡά, άλλά
νo~με ν~ ψηλαφήσ;ι, παρ~δείγματoς,χάρη, ένα αντικείμενο όρι μ~:Τό φώς, καΙ εχει νά προστατέψει εκείνο πού συμβαίνει στό
και , ' θ' - , ό '
σμενου υψους, κι επειτα ν ακολουθησει .τό τεντωμένο νήμα, θά 6άθος τής κοιλοτηΤ,ας" που ,α μπορουσε, σ~ ρισμενες ,oυr;ιI-
τού μάθουμε νά ξεχωρίζει μέ τήν άφή τής άκρης τών δακτύλων , ς νά πληγωθεί - και τό 6λεφαρό μας, κι αυτό, μπροστα σ ενα
πάνω σέ μια έπιφάνεια, έναν δρισμένο σχηματισμό πού νά ανα~ ?ιε ρ' οολικά δυνατό φώς, καλείται νά ανοιγοκλείσει πρώτα, καί
υπε , ~ , " " ,
παράγει τήν έπισήμανση τών εικόνων - μέ τόν ιδιο τρόπο μέ τόν . άλιστα νά σφιχτεί μ αυτη την τοσο γνωριμη μας γκριματσα.
όποίο φανταζόμαστε, στήν καθαρή όπτική, τίς σχέσεις ποικίλως μ Δέν είναι λοιπόν μόνο τό μάτι πού εχει ευαισθησία στό φώς, τό
ανάλογες καί θεμελιακά όμόλογες, τίς αντιστοιχίες από τό ενα ξέρουμε. 'Ολόκληρη ή επιφάνεια τού ύμένα - γιά αναμφίοολα
σημείο στό άλλο μέσα στό χώρο, πράγμα πού ίσοδυνάμεί πάντο διαφορετικούς λόγους, πού δέν είναι διόλου μόνο όπτικοί - μπο
τε, τελικά, μέ τό νά όρίζουμε δυό σημεία τού ιδιου νήματος. Ή ρεί νά είναι φωτοευαίσθητη, καί αυτή τή διάσταση δέν θά μπο
καφσκευή αυτή δέν έπιτρέπει έπομένως νά συλλάοουμε ειδικά ρούσαμε μέ κανέναν τρόπο νά τήν αναγάγουμε στόν τρόπο λει
αυτό πού παρουσιάζει τό φώς. τουργίας τής δρασης. Είναι ενα κάποιο πρόπλασμα όργάνων φω
Πώς νά προσπαθήσουμε νά τό συλλάοουμε αυτό πού φαίνεται τοευαίσθητων πού τό αποτελούν οί χρωστικές κηλίδες. Στό μάτι,
νά μάς ξεφεύγει έτσι μέσα στήν οπτική δόμηση τού χώρου; Σ' ή χρωστική ύλη λειτουργεί πλήρως, μέ τρόπο, οέ6αια, πού τό
αυτό έπάνω παίζει πάντοτε ή πατροπαράδοτη επιχειρηματολο φαινόμενο δείχνει απειρα σύνθετο, λειτουργεί στό εσωτερικό τών
γία. Οί φιλόσοφοι, άπό τόν Άλαίν, τελευταίο μάστορα τών πιό κώνων, μέ τή μορφή, παραδείγματος χάρη, τής ροδοψίνης, λει
λαμπρών ασκήσεων, ανατρέχοντας στόν Κάντ, καί μέχρι τόν τουργεί επίσης στό εσωτερικό τών διαφόρων στρωμάτων τού άμ
Πλάτωνα, εξασκούνται δλοι πάνω στή δήθεν απάτη τής αντίλη φιΟληστροειδούς. Πάει, ερχεται, αυτή ή χρωστική ύλη, μέσα σέ
.ψης - καί, ταυτόχρονα, θεωρούν δλοι τόν εαυτό τους αlιθεντία λειτουργίες πού δέν είναι δλες, ούτε πάντα, αμέσως έπισημάνσι
στήν άσκηση νά άποδεικνύουν δτι ή αντίληψη ορίσκει τό αντικεί μες καί ξεκάθαρες, αλλά πού δίνουν τήν ιδέα τού οάθους, τής
μενο έκεί δπου είναι, καί δτι ή εμφάνιση τού κύοου σάν πα πολυπλοκότητας καί, ταυτόχρονα, τής ενότητας τών μηχανισμών
ραλληλόγραμμου Εγκειται ακριοώς στή ρήξη τού χώρου πού ύπο τής σχέσης πρός τό φώς.
τείνει τήν ίδια μας τήν αντίληψη, πράγμα πού κάνει νά τόν αντι Ή σχέση τού ύποκειμένου μ' αυτό πού συμ6αίνει καθαρά μέ τό
λαμσανόμαστε σάν κύσο. υΟλο τό παιχνίδι, ή ταχυδακτυλουργία φώς , φαίνεται λοιπόν ευθύς εξαρχής διφορούμενη. Τό βλέπετε
τής κλασικής διαλεκτικής γύρω άπ6 τήν αντίληψη, εγκειται στό άλλωστε στό σχήμα τών δύο τριγώνων πού είναι αντίστροφα καί
ότι πραγματεύεται τή γεωμετρώδη δραση, δηλαδή τήν δραση κα
\ ταυτόχρονα οφείλουν νά είναι τό ενα πάνω από τό άλλο. Σάς
ι
θόσον τοποθετείται σ' ένα χώρο πού δέν είναι στήν ουσία του ό δίνουν εδώ τό πρώτο παράδειγμα αυτού τού τρόπου λειτουργίας
οπτικός . . τού συμπλέγματος, τού διασταυρώματος, τού χιάσματος, πού
Τό ουσιαστικό τής συνάρτησης τής έμφάνειας πρός τό είναι, εδειχνα πρίν άπό λίγο, καί πού δομεί όλόκληρη αυτή τήν περιο
πού ό φιλόσοφος, κατακτώντος τό πεδίο τής δρασης, γίνεται τό \ χή.
σο εύκολα κάτοχός της, σρίσκεται αλλού. Δέν είναι στήν ευθεία Γιά νά σάς κάνω νά αισθανθείτε τό ερώτημα πού θέτει ή συ
γραμμή, εΙναι στό φωτεινό σημείο - σημείο άκτινοσολίας, ροής, ν~ρτηση τού ύποκειμένου πρός τό φώς, γιά νά σάς δείξω δτι ή
φωτιάς, πηγής άνασλύζουσας άνταύγειες. Τό φώς μεταδίδεται θεση της είναι κάτι άλλο από τή θέση τού γεωμετρώδους σημείου
άναμφί60λα σέ εύθεία γραμμή, άλλά διαθλάται, διαχέεται, πλημ πού ?~ίζει ή γεωμετρική οπτική, θά σάς διηγηθώ τώρα μιά διδα
μυρίζει, γεμίζει - άς μή ξεχνάμε αύτή τήν κούπα πού εΙναι τό κτικη ιστορία.
Scanned by CamScanner
126 ΖΑΚ Λ,ΙΚΑΝ ι ΣεΜIΝΛΡ10 //
11 ΓΡΛΜΜfΙ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 127
δλες τίς ευθύνες γιά τούς κινδύνους . Ήταν αυτοί οί κίνδυνοι πού στιγματοειδες ?ν που, επισημαιν~αι, στο γεω~~ικo ση~ειo α.."t_
δπου συλλαμδανεται η προοπτικη. Βεδαια, στο δαθος του ματιου
άγa..-τούσα νά μοιράζομαι, άλλά δέν ύπήρχαν οέοαια καί δλη τήν
ωρα κίνδυνοι, ύπήρχαν καί καλές μέρες. Μιά μέρα, λοιπόν, πού μου ζωγρ~φίζε:α; ό, Πί,:ακα ς .
μάτι μου .
:0 πίν,ακα~, 6έδαια, εΙναι μέσα ατό
Αλλα εγω, ειμαι μεσα στον πινακα.
περιμέναμε τή στιγμή πού θά τραοούσαμε τά δίχτυα, ό ονομαζό
μενος ΓΙα\'\'άκης, ετσι θά τόν λέμε - χάθηκε δπως δλη του ή οικο Αυτό πού είναι φώς μέ κοιτάει, καί χάρη σ' αυτό τό φώς στό
γένεια πολύ γρήγορα άπό φυματίωση, πού εκείνη τήν εποχή ήταν βάθος τού ματιού μου, κάτι ζωγραφίζεται - πού δέν ε{ναι διόλου
πράγματι ή &ρρώστια πού μάς εζωνε , καί πού μέσα της μετακι άπλώς ή κατασκευασμένη σχέση, τό άντικείμενο πού θά μελετή
νιότανε όλόκληρο τό κοινωνικό αυτό στρώμα - μού δείχνει κάτι σει ό φιλόσοφος - άλλά πού είναι έντύπωση, πού εΙναι περιρράν
πού επλεε πάνω στό κύμα . Ήταν ενα μικρό κουτί, καί μάλιστα, τηση μιάς επιφανείας πού δέν είναι, εκ τών προτέρων, τοποθετη
γιά νά άκριβολοΥήσω , ενα σαρδελλοκούτι . " Επλεε εκεί μέσα στόν μένη γιά μένα στήν άπόστασή της. Αύτό ά.ι-τοτελεί κάτι πού πα
ήλιο , μαρτυρία τής βιομηχανίας κονσερ ο ών , πού είχαμε εξάλλου ρεμβάλλει τό στοιχείο πού εκθλίδεται aτή γεωμετρώδη σχέση - τή
άναλάβει νά προμηθεύουμε. Στραφτάλιζ ε στόν ηλιο . Καί ό Γιαν βαθύτητα τού πεδίου , μαζί μέ σ,τι τό διφορούμενο, τό μεταολη
νάκης μού λέει : - Βλέπεις αύ τό τό κουτί; Τό ολέπεις; ~E λοιπόν, τό, τό διόλου κυριαρχημένο ά.ι-τό μένα παρουσιάζει . Είναι πολύ
αύτό, δέν σέ ο},έπει! περισσότερο αύτή πού μέ συναρπάζει , πού μέ παρακινεί σέ κάθε
Τό εσρισκε πολύ άστείο αυτό τό μικρό επεισόδιο, έγώ, λιγότε στιγμή, καί κάνει τό τοπίο κάτι άλλο όπό μιά προοπτική , κάτι
ρο. "Εψαξα νά βρώ, γιατί εγώ τό εορισκα λιγότερο άστείο . Είναι άλλο άπ ' αυτό πού ονόμασα πίνακα.
πολύ διδω~τικό . Τό συσχετικό τού πίνακα, πού πρέπει νά τοποθετούμε ατήν
Πρόnα πρόnα, άν εχει κάποιο νόημα νά μού λέει ό Γιαννάκης ίδια ~έση μ' αύτόν , δηλαδή όπέξω, είναι τό σημείο τού βλέμμα
πι)ς τό κουτί δέν μέ σλέπει, είναι γιατί , κατά κάποια εννοια πάν τος. Οσο γι' αύτό πού κάνει τή διαμεσολάδηση όπό τό ένα ατό
τως μέ κοιτάει . Μέ κοιτάει στό επίπεδο τού φωτεινού σημείου, άλλο , αυτό πού δρίσκεται άνόμεσα στά δύο είναι κάτι άλλο άπό
δπου σρίσκεται τό καθετί πού μέ κοιτάει , καί αυτό δέν είναι διό τ?ν oπτι~ό γεωμετρώδη χώρο, κάτι πού παίζει έναν άκρι6ώς άν
λου εδώ μεταφορικό σχήμα. τιθετ~ ρoλ~, ,;ού έ:vεργεί οχι έπ~ιδή είναι διωτερατό, άλλά άντί
Ή εμβέλεια αύτή ς τής μικρής ίστορίας , έτσι πού ξεπήδησε μέ θετα επειδη ειναι αδιαφανές - ειναι ή οθόνη.
σα aτήν άνακάλυψη τού συντρόφου μου , τό γεγονός δτι τήν έ6ρι - ,Μέσ? ?' αύτό πού παρουσιάζεται σέ μένα σάν χώρος τού φω
σκε τόσο άστεία , κι εγι)Υ λιγότ ερο, οφείλ εται στό δτι, άν μού διη τος , ,αυτο ,πού είναι 6λέμμα, άποτελεί πάντα κάποιο παιχνίδι τού
γιέται κάποιος μιά ίστορία σάν κι αύτή, είναι παρ' δλα αυτά για φω;ος και υϊς άδιαφάνειας. Είναι πάντα αύτό τό ατραφτάλισμα
τί εγώ, εκείνη τή στιγμή - έτσι σπως μέ αύτοπερι έγραψα, μαζί μ' ~oυ ~ρισκ~ταν έδιί:ι πρίν άπό λίγο ατό κέντρο της μικρής μου
αύπ>ύς τούς άνθρώπους πού κέρδιζαν μέ κόπο τήν ί'ιπαρξή τους. στοριας, ειναι πάντα αυτό πού μέ κρατάει, σέ κάθε σημείο, στό
Scanned by CamScanner
128
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ / ΣΕΜΙΝΑΡΙ0 lJ Η ΓΡΑΜΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 12,.
νά εΙμαι οθόνη, νά κάνω τό φώς νά εμφανίζεται σάν λαιι'Π' ένα κίτρινο πεδί? ~λάι σ' εν~ πεδίο ,μπ~έ - τό μπλέ πεδίο, , δεχό-
σμα " ξ - Μ'ε λ'ιγα λόγια, τό σημείο τού 6λέ t-.υρι-
', που , το επερνα.
μετεχ~ι -., . μμαΤος
ενο τό φώς που αντανακλαται στο κιτρινο πεδίο, θά ύποστεί
~αν:α της αμφισημιας τού κοσμήματος. μ
κάποια "Α σφαλ-ως
αλλαγη. δ μως, ότι δ'ηποτε ειναι
~ χρώμα δέν εl-
.K~ ~ω, αν ~lμ~ι :<-ά;ι μέσα σ' αύτόν τόν πίνακα, εΙμαι καί μ' ναι παρά ,ύπoκεψενι~ό -: κα~ένας ~ντικεψενικός ~υσ:xετισμός μέ
αυτη τη μορφη της οθονης, πού ονόμασα πρίν από λίγο κηλίδα. σα στό φασμα δεν μας επιτρεπει να συνδεσουμε την ιδιότητα τού
χρώματος μέ τό μήκος κύματος, 11 μέ τήν αντίστοιχη σ' αύτό τό
2 επίπεδο τής φωτεινής δόνησης συχνότητα. Ύπάρχει σίγουρα εδώ
κάτι τό ύποκειμενικό, δμως διαφορετικά τοποθετημένο.
Αύτή εΙναι ή σχέση τού ύποκειμένου μέ τήν περιοχή τής ορα Μήπως έδώ τό θέμα εξαντλείται; ΕΙναι αραγε αυτό γιά τό
σης. Ύποκείμενο, δέν θά πρέπει διόλου εδώ νά νοηθεί μέ τήν όποίο μιλώ δταν μιλώ γιά τή σχέση τού ύποκειμένου μ' .εκείνο
τρέχουσα σημασία τής λέξης ύποκείμενο, μέ τήν ύποκειμενική πού ονόμασα πίνακα; Βέ6αια όχι.
σημασία - ή σχέση αύτή δέν είναι διόλου μιά σχέση ιδεαλιστική. Ή σχέση τού ύποκειμένου μέ τόν πίνακα μελετήθηκε άπό όρι
Αύτή ή ύπερπτήση πού ονομάζω ύποκείμενο, καί πού θεωρώ οτι σμένους φιλοσόφους, αλλά τοποθετήθηκε, θά έλεγα, παράπλευ
~ίνει ύ~όσταση στόν πίνακα δέν είναι μιά άπλώς παραστατική ρα. Δια6άστε τό οιολίο τού Raymond Ruyer πού ονομάζεται
υπερπτηση. Νεο-τελεσλογία, καί δέστε πώς, γιά νά τοποθετήσει τήν αντίληψη
Ύπάρχουν πολλοί τρόποι νά εξαπατηθούμε σχετικά μ' αύτή τή σέ μιά τελεολογική προοπτική, αισθάνεται οτι πρέπει νά τοποθε
λειτουργία τού ύποκειμένου μέσα στήν περιοχή τού θεάματος. τήσει τό ύποκείμενο σέ απόλυτη ύπερπτήση. Δέν ύπάρχει καμιά
•Ασφαλώς, γιά τή λειτουργία τής σύνθεσης αύτού πού συμοαί αναγκαιότητα, έκτός κι αν πρόκειται γιά μιάν πολύ αφηρημένη
νει πίσω άπό τόν αμφι6ληστροειδή, ύπάρχουν απειρα παραδείγ , επισκόπηση, νά τοποθετηθεί τό ύποκείμενο σέ απόλυτη ύπερπτή
ματα μέσα στή Φαινομενολογία της άντίληψης. Ό Μερλώ -Ποντύ ση , αφού δέν στοχε_ύει, στό παράδειγμά του, παρά νά μας κάνει
επιλέγει σοφά άπό μιάν αφθονη φιλολογία γεγονότα πολύ αξιο ~ά ?υλ~ά60υμε τί εΙναι ή αντίληψη μιας σκακιέρας - πού ανήκει ,
σημείωτα , πού δείχνουν, παραδείγματος χάρη, οτι αρκεί νά κα α~o φυσ~ σ' αύτή τή γεωμετρώδη οπτική πού φρόντισα έξαρχής
λύψουμε μέ μιά οθόνη ενα κομμάτι ένός πεδίου πού λειτουργεί ;α ξεχ~ρισω. B~ισκόμαστε εδώ στό χώρο partes extra partes, πού
σάν πηγή σύνθετων χρωμάτων - φτιαγμένων γιά παράδειγμα από εν~ντιωνεται παντοτε τόσο πολύ στή σύλληψη τού αντικειμένου.
δυό ρόδες, άπό δυό οθόνες, πού γυρίζοντας ή μιά πίσω από τήν Στ~ν Κ,ατεύθ~νσry αύτή, τό πράγμα εΙναι μή αναγώγιμο. ' ,
άλλη συνθέτουν μιά όρισμένη απόχρωση φωτός - δτι καί μόνο :~αρ,χεΙ,ωστoσo μιά φαινομενική περιοχή - απειρα πιό πλα
αυτή ή παρέμοαση κάνει νά ολέπουμε τή σύνθεση μ' εναν τελείως τε,ια απ? τα προνομιούχα σημεία οπου εμφανίζεται .;;. πού μας
διαφορετικό τρόπο. Έδώ, συλλαμοάνουμε, πράγματι , τήν καθα X<;tV,EL ~α συλλαμ6άνουμε, στήν αληθινή του φύση, τό ύποκείμενο
ρά ύποκειμενική λειτουργία, μέ τήν τρέχουσα εννοια τής λέξης , ~~ απολυτη ύπερπτήση . Γιατί επειδή εμείς δέν μπορούμε νά τού
τή νότα ένός κεντρικού μηχανισμού πού παρεμοαίνει, γιατί τό ωσ?υμ~ ύπόσταση, δέν σημαίνει δτι δέν ύπάρχέι καί ή άπαίτη
παιχνίδι τού συνδυασμένου φωτός στόν πειραματισμό, καί πού ση. :π~ρχoυν γεγονότα πού δέν μπορούμε νά τά διαρθρώσουμε
γνωρίζουμε όλες του τίς συνιστώσες, διαφέρει απ' αυτό πού αντι πα~α μονο μέ τή φαινομενική διάσταση τής ύπερπτήσης χάρη
λαμοάνεται τό ύποκείμενο. , στην όποία εγώ τοποθετούμαι στόν πίνακα σάν κηλίδα - πρόκει
Έπίσης άλλο εΙναι νά αντιλαμοάνεται κανείς - πράγμα πo~ ται Ύιά τά φαινόμενα τού μιμητισμού.
εχει φυσικά μιά ύποκειμενική πλευρά, αλλά τελείως διαφορετικα λί Δε~ μπ09~ έδώ νά μπώ στό πλήθος τώ~ πρooλημ~των, ,τώ,ν
διευθετημένη - τίς έπενέργειες τής αντανάκλασης ένός πεδίου, κι .' γ~ ~ πολυ επεξεργασμένων, πού θέτουν. Αναφερθειτε στα ει
ΟΙκα εργα, πού δέν εΙναιάπλώς γοητευτικά, αλλά καί εξαιρετικά
άλλο ένός χρώματος. "Ας τοποθετήσουμε, παραδείγματος χάρη,
Scanned by CamScanner
130
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1/ 11 ΓΡΑΜΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 131
~λo~.σια σ! ύλη γιά στόχαση. Θά άρκεστώ νά τονίσω αύτό πού Ι.ύτερα τόν άθέρα αύτού πού ό εΙδικός δέν μπόρ,εσε παρά νά συλ-
ισως, δ.έν,υπoγ~αμμίστηκε άρκετά μέχρι τώρα. Καί θά θέσω ΠΡώ~
λα6ίσει. , θ 'λ ' δ - ' . ,-
τα τό έρωτlJμα. ποιά ε{ναι ή σπουδαιότητα τής λειτουργίας τής 'ορισμένοι δεν ε ουννα ουν,: στην κατηγo~ια των χρωματι-
προσαρμογης στόν μιμητισμό. σμών, παρά γεγονότα προσα9μο'fY!~ διαφoyoτ~oπως πε;υχημένα.
'~ν άνάγκη: σέ δρισμένα φαινόμενα μιμητισμού, μπορούμε νά , Αλλά τά γεγoν~τα άπ?δεικ~o~ν οτι σχ~δoν tLi"tOΤE, άπο τήν τάξη
μιλησουμε για προσαρμοστικό ή προσαρμοσμένο χρωματισμό, τής προσαρμ?Υ11ς - ~ετoια :τo~ ά~ικρυζεται m;νrι~ως, δη~.αδή
καΙ νά συλλά60υμε, παραδείγματος χάρη - οπως τό εδειξε δ σάν δεμένη με τις άναγκες της ε.ίτι6ιωσης - σχεδόν τι.~oτα τετοιο
Qucnot, μέ μιά πιθανή όρθότητα σέ δρισμένες περιπτιί)σεις - δτι δέν ένέχεται στόν μιμητισμό, πού, στίς περισσότερες πεΡΙίττώ
~ χQωματισμός, εφόσον προσαρμόζεται στό 6άθος δέν ε{ναι παρά σεις, άποδείχνεται είτε μή λειτουργικός ; είτε λειτουργικός πρός
~Ύας τρόπος άμυνας εναντίον τού φωτός. Σ' ενα χώρο δπου , τήν αύστηρά αντίθετη κατεύθυνση άπ' αύτό πού θά ήθελε τό'
έξαιτίας τού περι6άλλοντος, κυριαρχεί ή πράσινη άκτινοΌολία ύποτιθέμενο προσαρμοστικό άποτέλεσμα. Άντίθετα ό Caillois
σπω ς ενας Όυθός νερού άνάμεσα σέ πράσινα χόρτα , ενα ζωύφιο ~ άναδείχνει τίς τρείς μορφές πού ε{ναι πράγματι οί μείζονες δια
ύπάρχουν άμέτρητα πού μπορούν νά μας χρησιμέψουν εδώ o<lv στάσεις δπου άναπτύσσεται -Τι μιμητική δραστηριότητα - ή μετεν
παραδείγματα - γίνεται πράσινο εφόσον τό φώς μπορεί νά ε{ναι δυμασία, τό καμουφλάρισμα καί ό εκφοΌισμός.
γι' αύτό ΌλαΌερός άγωγός. Γίνεται λοιπόν πράσινο γιά νά άντι Σ' άύτή τήν περιοχή, πράγματι, παρουσιάζεται ή διάσταση άπ'
πέμψει τό χρώμα σάν πράσινο καί νά προφυλαχτεί ετσι, μέσω τής δπου τό ύποκείμενο πρέπει νά ενταχθεί μέσα στόν πίνακα. Ό
προσαρμογής, άπό τίς επενέργειές του. μιμητισμός δίνει νά δούμε κάτι πού ε{ναι διάφορο ά..-τό εκείνο
•Αιλά, στόν μιμητισμό, πρόκειται γιά κάτι τό τελείως διαφορε πού θά μπορούσε κανείς νά όνομάσει έαυτό πού Όρί(J"ι~εται άπό
τικό. 'Ένα παράδειγμα διαλεγμένο σχεδόν στήν τύχη - μή πιστέ πίσ~ . Τό άποτέλεσμα τού μιμητισμού εΙναι καμουφλάρισμα, μέ
ψετε πιί)ς ε{ναι μιά εξαιρετική περίπτωση. 'Ένα μικρό όστρακό ιήν καθαρά τεχνική εννοια. Δέν πρόκειται γιά εναρμόνιση μέ τό
δερμο πού όνομάζεται cαprellα, καί πού τού προσθέτουν ενα άλ φόντο, άλλά, πάνω σ' ενα ποικιλόχρωμο φόντο νά γίνει κανείς
λο έπίθετο αcanthifera, οταν φωλιάζει άνάμεσα σ' αύτά τά είδη ποικιλοχρωμία - άκρι6ώς ετσι δπως εκτελείται ή τεχνική τού κα
ζώων, τά μεθοριακά ζώα, πού όνομάζονται Όριοζωάρια, τί μι μουφλαρίσματος στίς ανθρώπινες πολεμικές επιχειρήσεις.
μείται; - μιμείται αύτό πού, σέ τούτο τό σχεδόν-φυτό ζώο, τό υΟ ταν πρόκειται γιά τή μετενδυμασία, μιά όρισμένη σεξουαλι
6ριοζωάριο, ε{ναι μιά κηλίδα - σέ κάποια φάση τού Όριοζωάριου κή σκοπιμότητα στοχεύεται. Ή φύση μας δείχνει πώς αύτή ή σε
ενας εντερικός ελικας σχηματίζει κηλίδα, σέ μιά άλλη, κάτι σάν ξουαλική στόχευση παράγεται μέ κάθε είδους τεχνάσματα πού
χρωματιστό Κ{ΎΤΡΟ λειτουργεί. Σ' αύτή τήν κηλιδωμένη μορφή τό ε{ναι κυρίως μεταμφίεσης, μασκαράτας. Έδώ συγκροτείται ενα
όστρακόδερμο προσαρμόζεται. Γίνεται κηλίδα, γίνεται πίνακας, πλάνο, διάφορο από τή σεξουαλική στόχευση τήν ίδια, πού παί
έγγράφεται στόν πίνακα. Αύτό εΙναι κυριολεκτικά τό πρωτότυπο ζει ενα ρόλο ούσιαστικό, καί πού δέν πρέπει νά Όιαζόμαστε νά
έλατήριο τού μιμητισμού. Κι άπ' αύτό τό σημείο, οί θεμελιακές τόν χαρακτηρίζουμε σάν ρόλο εξαπάτησης. Ή λειτουργία τής
διαστάσεις τής έγγραφής τού ύποκειμένου στόν πίνακα εμφανί εξαπάτησης σ' αύτή τήν περίπτωση, εΙναι κάτι άλλο, μπροστά
ζονται άπείρως πιό δικαιoλ~ηημέ~ες άπ' δτι μπoρε~ νά μας δώσει στό όποίο άρμόζει νά άνα6άλλουμε τίς άποφάσεις τού νού μας
έκ πριίJτης όψεως μιά λίγο η πο!,υ i.ιβέ.6α~η μ~~ικη. , , προτού νά εχουμε καλά μετρήσει τήν πρόσπτωσή τους.
"Εκανα ήδη μνεία αύτού που ό CίlJlloιs λεει πάνω σ ~υ~ό ~ό ,Tέλo~, τό φαινόμενο τό λεγόμενο τού έκφοΌισμοϋ περιέχει, κι
θέμα στό μικρό του 6ιβλίο Mέόoυσ~ κα{ συντροφ{α μ' αυτη, την αυτό, ~ην ύπεραξία πού τό ύποκείμενο προσπαθεί πάvι:α νά φτά
άναμφισ6ήτητη διεισδυτικότητα ~oυ εχει μερικές φoρέ~ ό μη εΙ σει στην εμφάνισή του. Κι έδώ πάλι, αρμόζει νά μή Όιαζόμαστε
δικός _ ίσως ή άπόστασή του του έπιτρέπει νά συλλαμβάνει κα- νά μπερδεύουμε μιά διαϋποκειμενικότητα. Κάθε φορά πού πρό-
Scanned by CamScanner
~
Ι
Ι32
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 1/ fI ΓΡΑΜΜfΙ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ 133
κειται γιά τή μίμηση, άς φυλαγόμαστε νά σκεφτόμαστε ύπερ60λι τούς ,τιό στερημένoυ~ ,~' ζαύτ~ πoύάόνoμ~ζεται κδοινώ ς 6λέμμα
κά γρ~γoρα τόν άλλο πού εΙναι τάχα αύτός πού τόν μιμήθηκαν. καΙ ,τού συνίστατα~ σ ενα ευγ<,:tρι μ τια , ,πινα~ες πo~ κά~ε πα-
Μιμουμαι, εΙναι άναμφί60λα άναπαράγω μιά εικόνα. 'Αλλά, κα άσταση τής ό.~,θρω,πινης μo,ρ~ς άπoυσι~ζει , οπως το ,τοπιο γιά
τά 6άθος σημαίνει, γιά τό ύποκείμενο, δτι εντάσσεται σέ μιά λει ;αράδειγμα σ' ενα Oάλλα~δO η, Φ~αμ~δνδ,Oζζωγρ~φ?, θα ~είτε τε-
τουργία πού ή άσκησή της τό συναρπάζει. Κι εδώ οφείλουμε νά , σάν σέ φιλιγκρ ν , κατι το τοσο ι ια ον για τον καθενα από
σταματήσουμε προσωρινά . λι,:α, ζωγράφους, πού θά εχετε τήν αίσθηση τής παρουσίας τόύ
τους , 'δ' τ , ά ' ,
, Ας δούμε τώρα εκείνο πού μάς μαθαίνει'ή άσυνείδητη λει Ολέμματος. 'Όμως αυτο εν ειναι παρ α ντικειμενο ερευνας, καί
τουργία σάν τέτοια, άφού εΙναι τό πεδίο πού, γιά μάς, προσφέ ,τιθανή ψευδαί,σθησ~. , '" " ,
ρεται γιά τήν κατάκτηση τού ύποκειμένου. 'Η λειτουργια του πινακα - σε σχεση με αυτον στον όποίο ό
ζωγράφος , κυΡ,ιολεκ-:ικά, ~ίνει ~ά ,δε~ τό; πίν~κά του, - εχει, μιά
3 σχέση μέ τό 6λεμμα. Η σχεση αυτη δεν ειναι, οπως θα φαινοταν
σέ μιά πρώτη προσέγγιση, σά μιά παγίδα γιά τό Ολέμμα. Θά μπο
~' αύτή τήν κατεύθυνση, μιά παρατήρηση επίσης τού CaiHois ρούσε κανε~ς ν~ ~ιστέψει, ?:ι, όπω~ δ, ήθ,οποιός" ό ζωγρ~φo~
μάς δδηγεί, 6ε6αιώνοντάς μας ότι τά γεγονότα τού μιμητισμού στοχεύει στο « με-ειδες;», και επιθυμει να τον κοιταζουν. Δεν το
εΙναι άνόλογα, στό ζωικό επίπεδο, μ' αυτό πού, στόν άνθρωπο , πιστεύω. Πιστεύω ότι ύπάρχει μιά σχέση μέ τό 6λέμμα τού φιλό
εκδηλώνεται ώς τέχνη, Τι ζωγραφική. Τή μόνη άντί ρρηση πού τεχνου , άλλά ότι είναι περισσότερο σύνθετη. Ό ζωγράφος, σ'
μπορούμε νά εχουμε εΙναι δτι αύτό μοιάζει νά δείχνει δτι, γιά αυτόν πού στέκει μπροστά στόν πίνακά του, δίνει κάτι πού, σ'
τόν Rene Caillois, ή ζωγραφική εΙναι κάτι τό άρκετά σαφές, ωστε ενα όλόκληρο μέρος, τουλάχιστον, τής ζωγραφικής, θά μπορούσε
νά μπορεί κανείς νά άναφέρεται σ' αύτήν γι6. νά εξηγήσει κάτι νά συνοψιστεί ετσι: θέλεις νά κοιτάζεις; 'Έ τότε, κοίτα λοιπόν
άλλο. αυτό! Δίνει κάτι γιά τροφή στό μάτι, προσκαλεί όμως εκείνον
Τί εΙναι ή ζωγραφική; Δέν εΙναι 6έ6αια χωρίς λόγο πού ονομά στόν όποϊο παρουσιάζεται ό πίνακας νά καταθέσει τό 6λέμμα
σαμε πίνακα τή λειτουργία δπου τό ύποκείμενο πρέπει νάεπιση του εκεϊ, όπως καταθέτει κανείς τά όπλα. Έδώ 6ρίσκεται ή ειρη
μαίνεται σάν τέτοιο. 'Αλλά δταν ενα άνθρώΠίνο ύποκείμενο άνα νευτική , ή άπολλώνια επενέργεια τής ζωγραφικής. Κάτι δίνεται
λαμ6άνει νά τήν κάνει ενα πίνακα, νά θέσει σέ εφαρμογή αύτό τό όχι τόσο στό 6λέμμα όσο στό μάτι, κάτι πού εμπεριέχει εγκατά
κάτι πού εχει γιά κέντρο τό ολέμμα, γιά τ ί πρόκειται τότε; Στόν λειψη, κατάθεση, τού 6λέμματος.
πίνακα ό καλλιτέχνης, μάς λένε όρισμένοι, θέλει νά εΙναι ύποκεί Έκείνο πού άποτελεί πρό6λημα, εΙναι ότι μιά όλόκληρη πλευ
μεvo, καί ή τέχνη τής ζωγραφικής διακρίνεται άπ' δλες τίς άλλες ρά τής ζωγραφικής διαχωρίζεται άπό αύτό τό πεδίο - ή εξπρε
στό δτι, μέσα στό εργο, δ καλλιτέχνης σάν ύποκείμενο , σάν ολέμ σιονιστική ζωγραφική. Αυτό πού τή διακρίνει εΙναι ότι δίνει κά
μα, θέλει νά μάς έπι6ληθεί. Σ' αυτό, άλλοι .άπαντούν προοάλλον τι πού πάει πρός τήν κατεύθυνση μιάς όρισμένης ίκανοποίησης -
τας τήν πλευρά άντικείμενο τού προϊόντος τής τέχνης. Μέσα στίς μέ τήν εννοια πού δ Φρόυντ μεταχειρίζεται τόν δρο δταν πρόκει
δύο αύτές κατευθύνσεις, κάτι λίγο Τι πολύ σωστό εκδηλώνεται, ται γιά ίκανοποίηση τής παρόρμησης - μιάς δρισμένης .ίκανο
πού φυσικά δέν εξαντλεί τό θέμα. ποίησης σ' εκείνο πού τό 6λέμμα ζητά.
Θά προτείνω τήν άκόλουθη θέση: άσφαλώς, στόν πίνακα, εκ Μ' άλλα λόγια, χρειάζεται νά θέσουμε τώρα τό ερώτημα τού τί
δηλώνεται πάντα κάτι άπό τό Ολέμμα. Ό ζωγράφος τό ξέρει κα εΙναι τό μάτι ώς Όργανο. 'Η λειτουργία, λένε, δημιουργεί τό Όρ
λά, καί ή ήθική του, ή άναζήτησή του, ή άσκησή του, εΙναι, άλη Ύα~o . Καθαρός παραλογισμός - αυτή ου τε κάν τό εξηΎεί. ·o,τ~
θινά, είτε εμμένει σ' αύτό είτε τό παραλλάζει, ή επιλογή ένό~ ~παρχει στόν οργανισμό ώς Όργανο παρουσιάζεται παντοτε μ
δρισμένου τρόπου 6λέμματος. Κοιτάζοντας πίνακες, άκόμα και ενα πλήθος άπό λειτουργίες. Στό μάτι εΙναι φανερό Ότι συνδυά-
Scanned by CamScanner
135
134 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlO 1J Ή ΓΡΑΜΜΉ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ
λά γιά τή συνάρτηση πρός τόν φαλλό, στό μέτρο που λειπει απ~
εκείνο πού στή στόχευση τού σέξ θά μπορούσε νά έπηρεαστει Μ. SAFOUAN: "Αν καταλα6αίνω καλά, μέσα στή θεώρηση τού
πίνακα, τό μάτι ήσυχάζει άπό τό 6λέμμα;
από τήν πραγματικότητα.
'Εφόσον στη'ν καρδιά τής εμπειρίας τού ασυνείδητου, εχoυ~ε Θά έπαναλάΟω τή διαλεκτική τής εμφάνειας καί τού έπέκει;νά
, , δ ' ο στό ύποκει-
νά κάνουμε μ' αυτό τό όργανο - το προσ ιορισμεν_, ού της, λέγοντας δτι, άν πέρα από τήν εμφάνεια δέν ύπάρχει πραγ-
μενο από τήν οργανωμένη μέσα στό σύμπλεγμα του ευνουχισμ
Scanned by CamScanner
~
\
136 ί 137
Η rPAM Μ
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ιεΜΙΝΑΡIΟ ιι Η ΚΑΙ το ΦΩΣ
μα καθεαυτό, ύπάρχει τό 6λέμμα. Μέσα σ' αύτή τή , , 'αντικείμενο α, δηλαδή στό επίπεδο τής ελλειψης
τείται τό μάτι σάν όργανο. σχεση ΤΟΠοθε_ λειτουργησει ως
(- φ).
- Πέρα άπό τήν εμφάνεια, ύπάρχει ή έλλειψη, η τό 6λέμμα;
4 Μαρτίου 1964
Στό επίπεδο τή~ σκoπική~ δ~άστασης, εφόσον συμμετέχει ή πα
ρό~μηση, ξανα6ρισκουμε την ιδια λειτουργία τού αντικειμένου
που ,ε~ισημα~νoυμε καί σ' δλες τίς άλλες διαστάσεις. α
Το αν:ικειμενο α εΙναι κάτι πού τό ύποκείμενό του, γιά νά
~υσταθει, αποχωρίστηκε σάν όργανο. 'Ισχύει σάν σύμ60λο τής
ελλε~~ης, δηλαδή τού φαλλού, σχι σάν τέτοιου, αλλά γιατί απο
τελει ελλειψη. Πρέπει λοιπόν νά ειναι ενα αντικείμενο - πρώτον
άπ?χ~ρίσιμo - δεύτερον, νά εχει κάποια σχέση μέ τήν ελλειψη:
Θα σας συγκεκριμενοποιήσω αμέσως αύτό πού θέλω νά πώ.
Στό στοματικό επίπεδο, είναι τό τίποτα, εφόσον εκείνο από τό
όποίο τό ύποκείμενο αποθηλάστηκε δέν είναι πιά τίποτα γι' αύ
τό. Στή νοητική ανορεξία, αύτό πού τό παιδί τρώει, είναι τό τί
ποτα. Συλλαμ6άνετε ετσι μέ ποιόν τρόπο τό αντικείμενο τού απο
θηλασμού μπορεί νά λειτουργήσει στό επίπεδο τού εύνουχισμού
σά στέρηση.
Τό πρωκτικό επίπεδο είναι δ τόπος τής μεταφοράς - ενα αντι
κείμενο γιά ενα άλλο, δίνω τά περιττώματα στή θέση τού φαλ
c
λού. Συλλαμ6άνετε εδώ γιατί ή πρωκτική παρόρμηση είναι ή πε
ριοχή τής προσφοράς, τής δωρεάς καί τού δώρου. Έκεί πού
ξαφνιάζεται κανείς, εκεί πού δέν μπορεί, λόγω τής ελλειψης, νά
δώσει εκείνο πού είναι γιά δόσιμο, ύπάρχει πάντοτε ό πόρος νά
δώσει κάτι άλλο. Αύτός είναι ό λόγος πού, στ11ν ηθική του, ό
άνθρωπος εγγράφεται στό πρωκτικό έπίπεδο. Καί αύτό ίσχύει
είδικότερα γιά τόν ύλιστή.
Στό σκοπικό επίπεδο, δέν 6ρισκόμαστε πιά στό επίπεδο τού
αίτήματος, άλλά τής επιθυμίας, τής επιθυμίας γιά τόν Υ Αλλο; Τ;ό
ιδιο ίσχύει καί στό επίπεδο τής επικλητικής παρόρμησης, που ει-
ναι ή πιό κοντινή τής εμπειρίας, τού άσυνεί~ητo~. , .,
Γενικά, ή συνάρτηση τού 6λεμματος, π~oς ~υ:o πo~ θελουμε
νά δούμε εΙναι μιά συνάρτηση δελεασμου. Το υποκειμενο πα~
ρoυσιάζε~αι σάν άλλο ά~' δ:ΤΙ εΙν~ι, ~α~ αύτό Π,ού ~oύ δίνoυ~ ν~
δεί δέν εΙναι εκείνο που θελει να δει. Ετσι το ματι μπορει να
Scanned by CamScanner
Θ'
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΝΑΚΑΣ
σάν = (-
φ)
Μπορούμε πράγματι νά συλλάοουμε κάτι πού ήδη aτή φύση
προσαρμόζει τό ολέμμα στή λειτουργία στήν όποία μπορεί νά
φτάσει στόν άνθρωπο, μέσα στή συμοολική σχέση.
•Από κάτω, σχεδίασα τά δύο τριγωνικά συστήματα πού σάς
έχω ήδη παρουσιάσει: τό πρώτο είναι αυτό πού, στό γεωμετρώ
δες πεδίο, οάζει στή θέση μας τό ύποκείμενο τής παράστασης,
καί τό δεύτερο, αυτό πού μέ κάνει εμένα τόν ίδιο πίνακα. Στή
δεξιά γραμμή ορίσκεται έπομένως τοποθετημένη ή κορυφή τού
πρώτου τριγώνου, σημείο τού γεωμετρώδους ύποκειμένου, καί
πάνω σ' αυτή τή γραμμή επίσης γίνομαι πίνακας κάτω από τό
ολέμμα, τό όποίο θά πρέπει νά εγγραφεί στήν κορυφή τού δεύτε
ρου τριγώνου. Τά δύο τρίγωνα είναι εδώ τοποθετημένα τό ενα
πάνω στό &.λλο, δπως πράγματι είναι στόν τρόπο λειτουργίας τού
σΚοπικού πίνακα.
Scanned by CamScanner
140 141
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣέΜΙΝΛΡΙΟ lJ ΤΙ EJ/'/A/ πΙΝΑι<Λ Σ
Αυτή ακρι6ώς εΙναι ή λειτουργία πού 6ρίσκουμε στά μύχια τού ~r~μα μιας α~πί~ας. Μέ?ω αύ~ής τής ,ξεχ~ρι~~ς απ', αυτό τό
σχηματισμού τού ύποκειμένου μέσα στό όρατό. Έκείνο πού βα ίδιο μορφής το ειναι μπαινει στο παιχνιδι με τις επιπτωσεις του
σικά μέ ~αθoρίζει μέσα στό όρατό, είναι τό βλέμμα πού ύπάρχει ζωής καί θανάτου, καί μπορεί νά πεί κανείς ότι μέ τή οοήθεια
άπέξω. Μέσω τού 6λέμματος μπαίνω στό φώς, καί από τό 6λέμμα αυτού τού σωσία τού άλλου, ή τού εαυτού του πραγματοποιείται
δέχομαι τήν ενέργειά του. 'Απ' Όπου προκύπτει Ότι τό 6λέμμα ή σύζευξη απ' Όπου προέρχεται ή ανανέωση τών σvτων μέσα στήν
εΙναι τό σργανο απ' Όπου τό φώς παίρνει αισθητή μορφή, καί απ' . αναπαραγωγή .
Όπου - άν μού επιτρέπεται νά μεταχειριστώ μιά λέξη ετσι Όπως Τό δόλωμα παίζει λοιπόν εδώ μιά ουσιαστική λειτουργία. Αύ
κάνω συχνά, άποσυνθέτοντάς την - φωτο-γραφίζομαι. τό ακρι6ώς είναι πού μας συναρπάζει στό ίδιο τό επίπεδο τής
Δέν πρόκειται Εδώ γιά τό φιλοσοφικό πρόβλημα τής παράστα κλινικής εμπειρίας, δταν, σέ σχέση μέ δ,τι θά μπορούσε κανείς
σης. Άπ' αύτή τήν άποψη, μέ τήν παρουσία τής παράστασης, νά φανταστεί γιά τήν ελξη πρός τόν άλλο πόλο ώς συνάπτουσα
6ε6αιώνομαι εγώ δ ίδιος σάν, τελικά, νά ξέρω πολλά πράγματα, τό αρσενικό μέ τό θηλυκό, συλλαμ6άνουμε τήν ύπερίσχυση αυτού
6ε6αιώνομαι σάν συνείδηση πού ξέρει πώς αυτό δέν εΙναι παρά πού παρουσιάζεται ώς μετενδυμασία. Δίχως καμιά αμφιοολια,
παράσταση, καί πώς ύπάρχει, πιό πέρα, τό πράγμα, τό πράγμα τό αρσενικό, τό θηλυκό, μ(σα από τίς μάσκες συναντιώνται μέ
καθεαυτό. Πίσω από τό φαινόμενο τ6 νοούμενο, παραδείγμα~oς τόν πιό οξύ καί τόν πιό καυτό τρόπο.
χάρη. Δέν μπορώ νά κάνω τίποτε γι' αύτό, 6έ6αια, αφού οί ύπερ ~όνo πού τό ύποκείμενο - τό ανθρώπινο ύπoκείμεvo, τό ύπο
οατικές κατηγορίες μου, σπως λέει δ Κάντ, δέν κάνουν παρά τού κειμε,:ο τής επιθυμίας πού είναι ή ουσία τού ανθρώπου - δέν
κεφαλιού τους, καί μέ αναγκάζουν νά παίρνω τό πράγμα καθώς κ~ρ~ευ~ται - αντίθετα από τό ζώο, - διόλου όλοκληρωτικά απ'
τούς αρέσει. Κι επειτα, στό βάθος, καλά εΙναι ετσι - δλα τακτο- αυτη:η φανταστική αλωση. 'Επισημαίνει εκεί τή θέση του. Πώς;
ποιούνται κατ' εύχήν. ' Στό ,μετρο ,πού απομονώνει τή λειτουργία τής Μόνης, καΙ παίζει
Γιά μάς, τά πράγματα δέν ζυγιάζονται μέσα σέ τούτη τή διαλε ~αζι :ης. ο ~νθρωπoς ξέρει, πράγματι, νά παίζει μέ τή μάσκα
κτική σχέση τής επιφάνειας πρός δ,τι βρίσκεται πιό πέρα. Έμείς πειδη εΙναι αυτό πέρα από τό όποίο ύπάρχει τό Ολέμμα. 'Η όθό- .
παίρνουμε ό)ς αφετηρία τό γεγονός ότι ύπάρχ,:ι κάτι πού καθι~ νη ε~ναι εδώ ό τόπος τής μεσολάΟησης. .
ρώνει μιά ρήξη, μιά διχοτόμηση, μιά σχίση του εΙναι, στό όποιο Την περασμένη φορά εκαμα νύξη γιά τήν πληροφορία πού δί-
Scanned by CamScanner
143
14'2 ΖΑΚ λΛΚλΝ Ι ΧΕΛΙΙΝΛΡΙΟ ΙΙ '[1 ΕΙΝllΙl1ΙΝΛΚΛΙ '
νει δ Μωρίς Μερλι\)-Ποντύ στ'Ι) Φαι\ιομε\ιολογ{α ηίς ά 'λ , 'ν απουσία του - αντίθετα απ' δ,τι συμβαΙ-
μ ε ν ά ση' ν άντ ίλη' Ι Jη • Πρόκειται γιά τό κεντρικ , πε ο,
. μειωσουμε τη ό δΙ δ .
δπου 6λέπουμε κιόλας στό άπλιός αντιληπτικό έπίπεδ "τι ~,ψης) που η
καλoδι~εγμ~να παραδείγματα από τά πειράματα Τώ~Ό~ι~ηκσ~ έ
νει μ ' τη, 'να τού ματιού άσκείται στόν άνωτατο υα μ
t1 θ ό '
με-
GoldsteIn, πως t) Μόνη αποκαθιστά τά πράγματα στ'ι' αι χωρισ;ικη ~~ ~1 κάθε πίνακα, δέν μπορεί παρά νά απουσιάζει,
'ttxt) τους ύπόσταση ... Α\) Ενα φαινόμενο φωτισιιού μ~ 1νόπ~αγιμα σα στην δρ η8' ;"'ταται από μιά τρύπα: αντανάκλαση, τελικά, τής
• , - λξ , t ,ε τ να ε ναι , ά άντικα ισ ό t1λέ Κ' ,
αιίομο\'ωμενο, μας t. ουσιαζει, αν λογουχάρη μιά δ' , και ν , ά ό τήν όποία ορίσκεται τ u ' μμα. ατα συνεπεια,
πού καθοδηγεί τό 6λέμμα μας μάς αιχμαλωτίζεί σέ σηεσι~η φ,ωτ~ς κόρης πισω ό ίνακας μπαίνει σέ μιά σχέση μέ τήν έπιθυμία, ή
Π
μές δύναμης, πλαίσια όπου ή εικόνα 6ρίσκει την ύ~ό~α~ της ~ .Δέν είναι διόλου εύκαιρία γιά μάς νά κάνουμε εδώ τήν ψυχα
άJ.J..ά απορώ πού σ' ενα οιολίο αξιοσημείωτο κατα τα αλλα τα να~υση τού ~ωΎ.ράφoυ, τήν τόσο γλιστερή, τόσο δύσ6ατη, καί
όνομάζουν σκελετούς. Γιατί ετσι ύπεκφεύγουν τήν κύρι~ επίπ~ω ~Oνυ πρo~αλει παντα στόν άκροατή μιά αντίδραση αίδημοσύνης·.
σή τους. >Από ενα εΙδος ειρωνεία;. ητη ράχη αυτού >τo~ ,?ι6λι?υ, υ;ε π~o~ειτα~ γιά κριτική τής ζωγραφικής, κι ώστόσο κάποιος
που μου ειναι αναπη' , .• , _, ,
εΙκονίζεται παρ' όλα αύτά, ώς ύποbειγματικότερος απΌ εναν αλ: • ~ Ι τος και που οι κρισεις του μετρανε πολυ για
". - Rouault οπου
, , >επισημα~ν' εται _.
ενα κυκλικο μενα,
ζε 'Α
μου είπε
- δτι ε'νο λ' θ ' "θ ξ' "
Χ η ηκε που ε ι α κατι που καπως εμοια-
v
λον, ενας πινακας του
διάγραμμα πού επιτρέπει τη σύλληψη τής ~~σιας ~oυ θεματος. ύ ύ Ί ξσφα~ως, αύτός είναι ό κίνδυνος, καί θά φροντίσω νά μήν
παρ ει συγχυση.
Πράγματι, ύπάρχει κάτι πού πάντοτε, σ' εναν πινακα, μπορο
Scanned by CamScanner
~ 'ιι.lιιι:~ ι , ;
144 \
ΖΛΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕ i 145
.ΜΙΝιιι'ιο
ι/ ΤΙ Ε/ΝΑΙ πlΝΑΚΑΣ
.,Αν έξετάσουμε δλους τούς μετατονισμούς , Φ όυντ μ' αύτό πού στόν Φρόυντ εΙναι τρελΎl
ζωγραφικη' . λλ Που επέι'? λ ι
οι παρα αγές στή διάρκεια τά>ν π . όδ ' υα αν στη ά ολουθιί>ντας,τό; ';ούς ~oύ τόν ακολουθούν γίνεται γρήγορα
κε~μενoπoιoύσας δομής, εΙναι φανερό δτι κανένε~Γ ,ων τής ύ1tο. κ καΙ που σ αυ
τρεπει νά συγκενΤΡ<JJσουμε αύτούς τούς στόχο ς Τ~Πoς δέν t1tL. τόλμη, ι,(α e. '" έ - ,
• ά άL ά " υς, αυτά τά J·περισκε'r . ό π{.ι.ντοτε μέ άπειρο σευασμο οτι -ννοουσε να
σματα, αυτ τ ι-\πειρ ριθμα διαφορετικά κόλ Ε" τεχνά. U όυντ τ νισε 'ά"
'Ο φρ , 6 θά-κοφτά γι' αύτό που κ νει την πραγματικη
στε" τήν τελευταία φορά, δτι άφού εΙπα πό>ς ύ:Ζ' ε~δατ,ε, &λλω.
φικη δαμασμ6ς - 6λέμματος, δηλαδη' δτι εκείνος ΡπΧ , στη ζωγΡα_ μήν άποφασισει . Ρ η' ς δημιουργίας.
- καλλιτεχνικ "
υο σον αφορά τούς ζωΥρά-
'δ '
, άξία της .' ., ποιητές ύπάρχει μια Ίραμμη στην ποια σοα-
χρεωνεται π ντα
ά L
uJt ό
. τη' ζωγραφική νά χαμηλ '
ου Κοιτ' .
α υ1tο.
φους δ π ως και τους
'υ.
ά
Δέν μπορεί ν ' πει,
- δ'
εν
ξ' "
ερει αυτο που,
,
του, εκανα άμέσως τούτη τή διόρθωση πώς εΙναιω?εΙ
ό
Τό
βλέμμα ματά ή έ~τ(μηση ~oαύτούς πού κοιτάνε ή πού άκούνε, αποτελεί
.. άλ " ' ωστ σο μ'
ενα κ εσμα τελειως αμεσο πρός τό βλέμμα πού ΤΟπο ~oα ο' έ δ ω, ,
- γιάολους,γι
_ ,
λλ τεχνικής δημιουργιας.
'Ω' " λ-
στοσο, οταν με ετα
έξπρεσσιονισμός. Γι' αύτούς πού θά εΙχαν διστα θ,ετειται δ τήν Λεοναρ
άξια ;ηδςο,Κ~λ' ~o~με δτι ψάχνει νά"
Όρεί τόν "
ρόλο πού επαιξε
άπτό αύτό πού θέλω νά πώ - σκέφτομαι τή ζω γμους" κάνω τ όν
u ε
,
,
ου ή αρχική φαντασιωση του - η σχεση του με
Mίincl1, ένός James Ensor, ένός Kubin 11 άκόμη :η~αζφικη ένός στή ~ημι~υ~για τ έρες πού Όλέπει νά απεικονίζονται στόν πίνακα
λ' ,
t-κεινη που, περιεργως, θ
, ά "
μπορουσαμε νά τοποθετη' σ
ωγραφικη' τίς δυο αυτες μητ ., " , 'δ λ'
_ ' l!. ~ στό σκίτσο τού Λονδινου, μ αυτο το ιπ ο κορ-
γραφικ ά σαν πο ιορκητρω αυτου που στις μέρες μας ουγ
' λ ' "" ουμε γεω- του Λουυρου η " 'ζ , α θ'ζ
, , ' δ λ δωμένο στό ύψος τής μεσης, που μοια ει ν ν ι ει
L ό 'ζ
"π' κεντρω, μι ΤΟ ιακ α Σ'" ~ , , e.'
νεται uJt τη αρισι. Ποιά θά εΙναι αραγε ' ,
ωγραφικη στο ά~ό τό ανακάτωμα τών ποδιών στη υαση. αυτον αραγε τον
, θά δ - , e. άζ , '" η μερα
που ουμε να παραυι ονται τα ορια αυτής τής πολιορκί ._
, L e. - " , ' ζ , ας, δρόμο θά πρέπει νά ψάξουμε; , , ,_ _
προκειται uκριuως, αν πιστεψω τον ωγραφο Andre Masson ' "Η μήπως πρέπει νά δούμε ΤΎl",Όασικ η αρχ~ της ~αλλιτεχνι~ης
τόν ~πoί~ μι~~ύσα τελε~ταία, γιά τή~ π.~ό έπ(κ~ι~η έρώτηση. ~~ δημιουργίας στό δτι θά εΌγαζε ~ξ~ -, θυ~ηθειτ~ πως μεταφρα~ω
λοιπον, το να υποδεικνυουμε άναφορες οπως αυτες, δέν σημαίνει τή Vorstellungsreprasentanz - αυτο το κατι που άντιπροσωπευει
διόλου δτι μπαίνουμε στό αστατο ίστορικό παιχνίδι τής κριτικής, τήν παράσταση; Σ' αύτό μήπως σάς δδηγώ ξεχωρίζοντας τόν πί
πού προσπαθεί νά συλλάΌει ποιά εΙναι ή λειτουργία τής ζωγρα νακα απ' αύτό πού εΙναι ή παράσταση;
φικής σέ μιά δεδομένη στιγμή, στόν τάδε ζωγράφο η στή δείνα "Ασφαλό)ς οχι - έκτός μέσα σέ πολύ σπάνια εργα, έκτός μέσα
περίοδο .. Γιά μένα, είναι στή Όασική αρχή τής λειτουργίας αύτής σέ μιά ζωγραφική πού μερικές φορές αναδύεται, ζωγραφική
τής καλής τέχνης πού προσπαθώ νά τοποθετηθώ. ονειρική, τόσο σπάνια, πού μέ δυσκολία τοποθετείται μέσα στή
Ύπογραμμίζω πρίν απ' δλα δτι ξεκινώντας από τή ζωγραφική λειτουργία τής ζωγραφικής. 'Ίσως έδGJ, αλλωστε, νά Όρίσκεται τό
δ Μωρίς Μερλώ- Ποντύ δδηγήθηκε ειδικότερα νά ανατρέψει τή δρω δπου θά είχαμε νά δρίσουμε αύτό πού 6νομάζουν ψυχοπα
σχέση πού, ανέκαθεν, είχε γίνει από τή σκέψη ανάμεσα στό μ~τι θολογική τέχνη.
καί στό πνεύμα. Τό δη ή λειτουργία τού ζωγράφου εΙναι κατι Αύτό πού εΙναι δημιουργία τού ζωγράφου εΙναι δομημένο μ'
τελείως διαφορετικό από τήν οργάνωση τού πεδίου τής παράστα: εναν πολύ διαφορετικό τρόπο. Καί ακριΌGJς στό μέτρο πού ανα
σης δπου δ φιλόσοφος μάς κρατούσε στήν ύπόστασή μας του ~τηλώνoυμε τήν άποψη τής δομής μέσα στή λιμπιντινική σχέση,
ύποκειμένου, μέ τρόπο αξιοθαύμαστο τό έπεσήμανε, ξεκι;ώντα~ ~~ως δ καιρός νά εφτασε δπου μπορούμε ν' αναρωτηθούμε μέ
απ' αυτό πού αποκαλεί, μέ τόν 'ίδιο τόν Σεζάν, αύτά τ~ μικρα οφελος - γιατί οί νέοι άλγόριθμοί μας μάς έπιτρέπουν νά άρθρώ
σουμ,ε καλύτερα τήν απάντηση - τί παίζεται μέσα στήν καλλιτε
μπλ ε, αυτα τα μικρα καφε, αυτα τα μικ
' ", , "" ρα' α"σπρα , αύτές τις πινε-
~νικη δημιουργία. Πρόκειται γιά μάς γιά τή δημιουργία ετσι
λιές πού πέφτουν Όροχή από τό πινέλο τού ζωγρ~φoυ. , νδ
oπ~ς δ <?ρόυντ τήν δρίζει, δηλαδή σάν μετουσίωση, καί γιά τήν
Τί εΙναι αυτό; Τί καθορίζει; Πώς καθορίζει κα:ι; Δινει" η d~
μορφή καί σάρκα στό πεδίο δπου δ ψυχαναλυτης προχωρη
άξια που παίρνει μέσα σ' ενα κοινωνικό πεδίο.
Scanned by CamScanner
146
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣEΛtΙN 147
ΑΝο 11 ΤΙ Ε/ΝΑΙ π/ΝΑΚΑΣ
Μέ τρόπο άόριστο καί ταυτόχρονα σαφΊΙ, καί πού δ' ές δτι αν θέλουμε νά ξεγελάσουμε εναν" άνθρωπο
παρά την Επιτυχία τού εργου, ό Φρόυντ λέει δτι αν μι' ~ άφορα σιο υ κάνε~ σα~ παρουσιάζουμε εΙναι ή ζωγραφική ένός πέπλου,
γία τtϊς L-τιθυμίας, καθαρά στό επίπεδο τού ζ~γΡάφ α ημι?υρ_ έκείνο ,πo~ του πράγματος πέρα από τό όποίο ζητάει νά δεί.
J.
ψπορικη αι;ια
' >"-..
- "..
άνταμοιοη που μπορούμε πάντως νά
ου, παΙρν
ει δηλαδη καΠ_OΙO~ύΤO ό απόλογος αυτός αποκτά άξία γιατί μάς
σουμε
•
ως
δ .
ευτερευουσα - ειναι γι.ατι. li
t ,
Eπmtrom'l τtlς " ,ι
χαρακτηρ' Στό σημ~ιO ~ιά τό όποίο ό Πλάτων διαμαρτύρεται έναντίον
• έλ .,> , •. εχει κατι τ'
δείχνει έκ~ινθO σης τής ζωγραφικής. Τό σπουδαίο δέν εΙναι δτι ή
ωφ ιμο για τtlν κοινωνια , γι: αυτο πού, από τt;ν Κοινω' > ~
. δ δ' "Ας ., νια εμπι - ψευδαισ η ,> δ ' - 2 ' 2 ό
πτει στη ικαιο οσια της. μεινουμε ακόμη μέσα στο' " ,- της , δ'νει ενα απατηλο ισο υναμο του uντικειμενου, uκ -
. . - δ ." ν.
για να πουμε τι το εργο ετσι κατευναζει τούς ανθρώπ ''
ασαφες
ζωγρα~ικη ~νoμενικά ό Πλάτων Εκφράζεται ετσι. ΕΙναι δτι ή
δ ... ους, τους
•
το"ωνει,
" -. • ,
ειχνοντας τους οτι μπορει να υπαρχουν ιιερι ' , μη κι ν ~ταη τη-ς ζωγραφικής παρουσιάζεται γιά κάτι άλλο άπ'
<- - > • " άλλ -', ~ κοι Που όφθαλμ~πΙ;
Ι:,ου" απο τtlν εκμετ ευmι της επιθυμιας τους. 'Αλλά ' ,
λ. , e. ' για να 'τό που ειναι. ,,_. -,
αυ ,-; αυτό πού μάς θελγει και μας ικανοποιει στην όφθαλ-
• • - > "
τους ικανοποιει αυτο τοσο πο υ, πρεπει υε6αια νά εχει κ "
• Χ. 1 Ί' • , θ" ι αυτη ΤΙ ειναι 'ζ'
- , ,> λλ > ζ
την UΛΛη προσπτωση: η επι υμια τους, η δική τους νά ρε e., , . Πότε μάς αίχμαλωτι ει και μας κανει ν αγα ια ουμε;
ζουν, ορισκει.
D' .ι - , , ' μυα
tκει καποια καταπραυνση. Τοι') ; ανυψώνει τήν Ψ _
μαπατη, " • λ' , - e.λ' ό
Τη στιούμε
, γ μη' δπου, απο μια απ η μετατοπιση του u εμματ ς μας,
δ'εν κινειται ζ'
Xti" δπ~ς λένε; δηλ~δ1;,τo_ύς πρoτ~έπει, α~τ~ύς~ σ;ήν παραίτη~. - ". ,
νά άντιληφθουμε οτι η παρασταση
- μα ι
Δεν 6λεπετε οτι κατι εδω φανερωνεται απ αυτη τtl λειτουργί μπορ "δ
υ καί πώς δέν προκειται ε ω " μια ό φ θαλ μαπατη.
- παρα' για ' r ια-
πού' (n,όμασα δαμασμό τού ολέμματος; α ~? εκείνη τή στιγμή εμφανίζεται σάν κάτι διαφορετικό από εκείνο
'0 δαμασμός-τού-6λέμματος, τό είπα τήν τελευταία φορά, πα πού παρουσιαζότανε, η μάλλον παρουσιάζεται τώρα σάν νά εΙ
ρουσιάζεται έπίσης κάτω από τήν οψη τής οφθαλμαπάτης. Καί σ' ναι αυτό τό κάτι άλλο. Ό πίνακας δέν συναγωνίζεται μέ τή φαι
αυτό φαίνομαι σάν νά πηγαίνω πρός τήν αντίθετη κατεύθυνση νομενικότητα, συναγωνίζεται μ' εκείνο πού ό Πλάτων μάς επιση
από τήν παράδοση πού τοποθετεί τή λειτουργία της ώς πολύ διά μαίνει πέραν από τή φαινομενικότητα δτι εΙναι ή 'Ιδέα. 'Ακρι
φορη από εκείνη τής ζωγραφικής. Δέν δίστασα ώστόσο νά τε οώς επειδή ό πίνακας είναι αυτή ή φαινoμενι~ότητα πού λέει δτι
λειώσω την τελευταία φορά τονίζοντας, μέσα στήν αντίθεση τών είναι αυτό πού δίνει τή φαινομενικότητα, ό Πλάτων εξεγείρεται
εργων τού Ζεύξη καί τού Παρράσιου, τόν επαμφοτερισμό τών εναντίον τής ζωγραφικής σπως εναντίον μιάς δραστηριότητας
δύο επιπέδων, τού επιπέδου τής φυσικής λειτουργίας τού δολώ ανταγωνιστικής πρός τή δική του.
ματος καί τού επιπέδου τής οφθαλμαπάτης. Αυτό τό κάτι άλλο, είναι τό α μικρό, γύρω άπό τό όποίο στρέ
"Αν τά πουλιά όρμησαν πάνω στήν επιφάνεια όπου ό Ζεύξης φεται ενας αγώνας πού ή οφθαλμαπάτη αποτελεί τήν ψυχή του.
είχε 6άλει τίς πινελιές του, εκλαμ6άνοντας τόν πίνακα ώς σταφύ v_Av αποπειραθούμε νά απεικονίσουμε συγκεκριμένα τή θέση
λια γιά τσιμπολόγημα, ας παρατηρήσουμε δτι ή επιτυχία μιάς τέ του ζωγράφου μέσα στήν ίστορία, αντιλαμ6ανόμαστε δτι εΙναι ή
τοιας επιχείρησης δέν συνεπάγεται διόλου δτι ηταν μιά θαυμάσια πηγή ~άπ~ιoυ πράγματος πού μπορεί νά περάσει μέσα στό πραγ
αναπαράσταση σταφυλιών όπως εκείνα πού μπορούμε νά δούμε ματικο και πού άπό πάντα, θά ελεγα, εκμισθώνεται. Ό ζωγρά
μέσα στό πανέρι πού κρατά ό Βάκχος τού Καρα6άτζιο, στό Pa- φ?ς, λένε, δέν εξαρτάται πιά από ευγενείς μαικήνες. 'Αλλά ή κα
Iazzo degli Uffici τής Φλωρεντίας. "Αν τά σταφύλια ηταν ~τσι: τ~σ~αση δέν εχει θεμελιακά άλλάξει μέ τόν εμπορο πινάκων. Κι
είναι πολύ λίγο πιθανό νά είχαν ξεγελαστεί τά πουλιά, γιατι γι~ αυτος
" εΙναι 'ε'νας
, μ' - "δ
_αικηνας, και, της '
ι ιας παστας. Π ριν
' α πο' τον
,
ποιό λόγο θά ε6λεπαν σταφύλια σ' αυτό τό στύλ πού αποτελει ευγενη
, μαικηνα' "λ ' υδ ' "δ
, ηταν το εκκ ησιαστικο ι ρυμα που ε ινε αυτο >,
άθλο; Πρέπει νά ύπάρχει κάτι τό πιό άπλοποιημένο, τό πι? κον " Που χρειαζότανε, μέ τήν αγια είκόνα. 'Υπάρχει πάντo~ε μιά 'Εκ
τά στό σημείο, μέσα σ' αυτό πού μπορεί νά συνιστά γιά τα πo~ μισθωτικη'
λ.,
εταιρ'ια του- ζ' " ,
ωγραφου, και προκειται παντοτε, γι το
ά '
uνΤικειμενο α η" -λλ , , ' , , " σ
λιά τή λεία σταφύλι. 'Αλλά τό αντίθετο παράδειγμα τού Παρρα- , μα ον για την αναγωγη του - πραγμα που,
Scanned by CamScanner
7..ι1Κ ΛΑΚΑΝ J XΙ~MI
• ΝΑΙ'/ο Ι/ 14')
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙNιtKAE
εν~ όρ~σμένo !πί~εδ~, μπορεί νά σάς φανεί μυθικό _ •
τό όποιο, - αυτό ισχυει στό τέλος - ό ζωγράφο σά σ ~να Q μ~ σΙ αυτούς τούς τόπους ; ΛυτόΙ πού συνιστομν ~κείνo πού
συνδιαλέγεται. ς ν δημιουργός ~ρχεταιό .ιάζει λαούς. Καί τΙ 6λέπουν οί λαοί μέσα σ! αυτές τΙς
UΟ μως είναι πολύ περισσότερο διδακτικό νά δ ~ ό Rc.tz νO~θέσεις' τό 6λέμμα τιί'>ν άνθριJ)πων πού, δταν δέν ·εΙναι
υρειες συ , έ " , , ωθ
τρόπο τό α λειτουργεί στήν κοινωνική του άπη'χη ουμε μέ ΠΟιόν ε _ , ι οΙ λαοί συσκέπτονται μ σα σ αυτην την αι ουσα . Πί-
έκει αυτΟ , ό ι2 λ ' - , < ά
, Ο ι εικ νες -
, ό ό θ ση.
ω άπό τόν πίνακα, είναι τ, u . εμμ~ .τoυ~ που υπ ρχει.
> 12' >
ριαμυευων Ιησούς τού θόλου τού Δ •
τα θαυμαστά 6υζαντινά μωσαϊκά - εχουν εκδηλα σά έ αφν(ου η σ Τό ολέπετε, μπορεί κ<;νει ς νά πει,,?ΤΙ, υπάρχ?υν πάντα .πληθ~ς
,~ - , ά ν πενέργ
έ τα εκεί-πίσω. Τιποτε τό καινουργιο ως πρός αυτό δεν
να μας κρατανε κατω πό τό 6λέμμα τους. Θά μπο' εια
άρκεστούμε σ' αυτό, άλλά δέν θά εϊχαμε συλλάοει ;zυέ~αμ~ νά ~λ μμαή έποχη' πού ό Άντρέ Μαλρώ ~ιακρίνει σάν νεοτερική, ή
εφερε , έκει\10
- ttou, _δ "δ .t - λε-
. πού κάνει ωστε ό ζωγράφος ν' άναλαμοάνει νά κάνει >α:ηρ~o έ· ποχη, δπου ερχεται νά κυριαρχησει ι ιος wιοκα ι
δ' ό ά . ζ ά '
εικόνα, καί σέ τί χρησιμεύει τό δτι μάς τήν παρoυαυ~ζ την , άσύγκριτο τέρας, δηλα η τ μ τι του ωγρ φου, που εχει τηνV ,
Scanned by CamScanner
150
151
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΙ'ΙΟ 11 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΝΑΚΑΣ
ΚΙ ' ....
ν ατι που υλοποιείται καί πού άπ' αύτό ό" " 1δ επιθυμίας πρός τόν "Αλλον πού ατήν ακρη της 6ρί-
ά ενα ει ος , Ε!λ '
~~~~~~~:;~~i:Q'
,. Α"
~~lστσ'Οα'υ,Κάό' θεότί ΠO'~ό' ~ρ~~μ~~~θ~~~I~~~~~
τ τ προι ν.
γι
αι
ό δίνω-γιά-νά-υ επει.
σ : , τ , ό τό δίνω - γιά-νά -
κε 6λέπει καταπραύνει κάτι; - αν οχι
Σε τι αυτ ξ - - " εκεινον
- , ,
π ς ~ην ξεχναμε δτι 11 πινελιά τού ζωγράφου ε{ναι κά " ..
στό οτι υπα
' ' ρχει μιά ίιρε η του ματιου σ
, , , -,
που κοιταει.
, ,
~~,?~Τ~~~~ι~~~:~:l:ί
,αστροφ11ς
~~~~Κoό:ε~~:~
6ρισκό ια
ι
~~~:~:άόρσ~ ~;~~έ~~~ Αύτή ή σρεξη τού ματιo~ π~υ ~~επ~ι ~α τ~α~ει, κανει, :,η γ~η:εια
_ς ζωγραφικής. Aύτήνλ~μ~ις: "α
τη tryv
αθν~ ητησo~με σ, εν~ ε:τιπε~
• - '" , ης•εννοι
, ~ στε μπροστα στο κινητηριο , μ'ε την
πα- λ ' λιγότερο ύψη ο απ οτι υπο ετουν, μεσα σ αυτο που
της α
"δ
'δ '
ντι ραmι~, στοιχείο, στό μέτρο πού γεννά, πρός τά πίσω ~ ~o 11:0_ υ 'ν αληθινή λειτουργία τού όργάνου τού ματιού, τό μάτι
αφορα τη "τ" ,
ι ιο του τό ερεθισμα. . , το τό γεμάτο από αδηφ~γι:ι, πουλλειναι το_ κακ~ ματι · λ>
θ
' _
Π~όκειται γι' αύτό πού κάνει ωστε δ αρχικός χρόνος ' , Είναι έντυπωσιακο,_ αν συ_ o:.ιστo~με, Τ'Τ1,ν κα "ο ικοτητα τη?
όποιο ,τ~πoθετείται, σάν ξεχωριστή, ή σχέση πρός τόν "λλ στο; λειτουργίας τού ~α~o~ ματιου! οτι, δ~ν υπ~ρχ~ι ~χνoς ~oυθεν,α
εΙναι εδ ' , δ ' α ο, να
• ., ω, <;ml ?χοπικη ιασταση, δ χρόνος τής τελικής στιγμ- ένός καλού μαΤΙΟ,υ, ~νoς μα;ΙOλ~ που ζε~λoγει., Τθι ν~ σημαλινει αυ
E~εινo π~υ στην ταυτοποιητικιl διαλεκτική τού σημαίνοντος ~ς: τό' - αν σχι ότι το ματι κουυα αει μα ι του τη ανασιμη ειτουρ
Τ,ου ?μ~λo~μ~ιoυ θά ,:ρ~6ληθεί ,π~ός τά έμπρός σάν οιασύνη, cl~ γί~ νά ε{ναι τό 'ίδιο προικισμένο - έπιτρέψτε μου έδώ νά παίξω
,<;ι εδω , αντιθετα, το τελος, αυτο πού, στό ξεκίνημα κάθε νέα σέ πολλές κλίμακες - μέ μιά εξουσία χωριστική. 'Αλλά αυτό τό
νοη mις, θά όνομαστεί 11 στιγμΙ1 τού Ολέπω. ς χωριστικό στοιχείο πάει πολύ μακρύτερα άπό τήν ευκρινή όρα
Aύτtl11 τελΙΚΙ1 στιγμή μάς έπιτρέπει νά ξεχωρίζουμε, από ενα ση. Οί εξουσίες πού τού αποδίδονται, νά στερεύει τό γάλα τού
ενέργημα , μιά χειρονομία. Μέ τtl χειρονομία λέγεται η έπίθεση ζώου αταν πέφτει πάνω του - πίστη τόσο διαδεδομέτη στόν και
τής πινελιάς πάνω στόν μουσαμά. Καί ε{ναι τόσο παρούσα ωστε ρό μας όσο καί σέ κάθε αλλον, καί στίς πιό πολιτισμένες χώρες
δέν Cι.Jτορούμε πού τόν πίνακα τόν αίσθανόμαστε κα:ι:αρχήν, όπως νά κουοαλάει μαζί του τήν αρρώστια, τή γρουσουζιά, αυτή την
τό λέει δ δρος έν-τύπωση (impression) ή έμπρεσσιονισμός, σάν έξουσία, πού θά μπορούσαμε νά την απεικονίσουμε καλύτερα,
πιό συγγενή μέ τή χειρονομία παρά μέ όποιονδήποτε αλλον τύπο παρά μέσα στήν invidia;
κίνηmις. Κάθε δράση πού παριστάνεται σ' εναν πίνακα, θά μας Invidia (φθόνος) προέρχεται άπό τό videre. Ή invidia ή πιό
φανεί σά σκηνtl μάχης, δηλαδή σάν θεατρική, αναγκαστικά ύποδειγματική, γιά μάς τούς αναλυτές, εΙναι αύτη πού διαπίστω
φτιαγμένη γιά τ11 χειρονομία. Καί αύτή ή παρεμοολή στtl χειρο σα εδώ καί πολύν καιρό στόν Αυγουστίνο γιά νά περιγράψω
νομία, κάνει τόν πίνακα - δτι καί αν εΙναι, είκονικός ή ανεικονι όλόκληρο τό ριζικό της, δηλαδή τόν φθόνο τού μικρού παιδιού
κός - νά μή μπορούμε νά τόν τοποθετησουμε ανάποδα. »Αν αντι πού κοιτάζει τόν αδελφό του κρεμασμένο στό στήθος τής μητέρας
στρέψουν ενα ντιαποζιτίφ, θά αντιληφθείτε αμέσως αν σας τό τo~, :τού τόν κοιτάζει amare conspectu, μ' ενα ολέμμα πικρό, πού
δείχνουν άπό τή δεξιά του πλευρά αντί άπό τήν αριστερή του. Ή του αλλοιώνει τά χαρακτηριστικά κι εχει πάνω του τήν ένέργεια
κατεύθυνση τής κίνησης τού χεριού δηλώνει άρκετά αύτή τήν ένός δηλητήριου.
πλευρική συμμετρία. , Γιά ,νά καταλά60υμε τί εΙναι ή invidia μέσα ατή λειτουργία της
Βλέπουμε λοιπόν έδώ ότι τό βλέμμα κινείται μέσα σέ μιάν όρι ω~ ολεμμ,α, δέν πρέπει νά τή συγχέουμε μέ τη ζήλεια: 'Εκείνο πού
σμένη κάθοδο, κάθοδο έπιθυμίας χωρίς αμφι60λία, αλλά πώς νά το μικρο παιδί, ή όποιοσδήποτε, φθονεί, δέν είναι διόλου
τό πούμε; Τό ύποκείμενο δέν συμμετέχει απόλυτα, ε{ναι τη~εκ~ άναγ:<αστι~ά έκείνο πού θά μπορούσε νά όρέγεται. Τό παιδί πού
τευθυνόμενο. Τροποποιώντας τη διατύπωση πού δίνι;> για_ την κοι;αζει :ον μικρό του αδελφό, ποιός μάς λέει ότι εχει ακόμη
έπιθυμία στό μέτρο πού εΙναι άσυνείδητη - ή έπιΟυμια Τ,ου άν άν.αγκη να εΙναι στό μαστό; Καθένας ξέρει ότι δ φθόνος προκα
θρώπου εΤναι ή Ιπιθυμία τού "Άλλου - θά πώ δτι εδώ προκειται
λειται συνήθως από τήν κατοχή αγ~θών πού, γι' αύτόν πού φθο-
Scanned by CamScanner
Ζ.,Η: •trtΚo~ N , ""\11' J5J
_c. "" ~NO 11
τΙ εlN,~1 πlΝΑΚΑΣ
\~"i, ~.~' θ i χρηmμευω' m τί.:τοπ" καί πού ουτε Κ '" < 'ά 'lιπαλέτα δέν χτυπιού\'ται ποτέ, γλιστράνε
• " iU " • , C." UjtOllJ ' \ο-
111" ("-,, ι όΙ\"1 'ωυ; φυαη . 'Ι ια",εται - '5" αυτ τα f ' , έ
A-υί~); ~\'αι (~ ω,ηθΙ\'ό; q 00"0;. ΚΙ1\'ει τό ύποκ " Ρ ονομι,ων. - . 'ς χ(ί>ρους δπου άπλωνο\'ται σειρ ς χειρονο-
" ,
μέσα σ έ ούι
, δ αφορετικου . δ ό
.. ... ~ • • , , εψενο να χλ εχουν
'όσο ,ιlιέσα στόν παρα οσιακ
ωστ
αγωνα,, τη\'
μω~H μ.ίρt,'OTI.'1 οι: 11 ~ - μπροιπα ση'I" εικόνα ιιιά~ λ ' (0- ι\ι ιίη' , π 'δ λ
_ ,.
lι έ η'l\' εννοια δτι μπορουν να επαρκεσου. \'
..." ... ~.. .,\ '. ' . ., ... . -
.,,,υ ~",'t.'t;v.::Ι''t.ϊαι, και :::;αιτιας του δη τό ωκρό
, ." πό ηΟΟΏΙΤ
'" ας f, υς σαν π cι. f δ"
' '\.. - , , α, τ χωοισ ' άξι~ το _ έκ ο()ισμού. ·Ολοι ξέρουμε τι οι πρω~oγo\'?ι m)-
\'0 α ΟΤΟ u..ίοω κρεμιtται , μπορει \'ά ειναι "ιά κα' Υ " με- ιος ερyαλει~ ,φ έ άπαίσια, μορφάζοντα, προσωπεια και κι\'η-
.. . • .' .~. ' • i ΠΟιον άλλον ~
κατι"'χ') α.ίQ 11)ν u.ίοια ΙΚα\'Ο-.ιίοιείται , 11 Βefήedίgung. , υν στη μαχη μ , "~ λ'
11 Υαι\ι Ο , Καί ΙΙΙ'1 νομίσετε πως αύτο εχει τε ειωσει.
τροιιοκρατικεc. f , 'ά -
σεις '. f • ό: ιερικάνους πεζοναύτες, για ν νταπαντουν
~,
Μαθαι"ουν ΤO~ζς ςΙ νά κάνουν Ισάριθμες γκριμάτσες μ' έκεί-
ούς Γιαπωνε ου έ θ
> , , •• , ' -
- αυτη την =-ιμακα του ματιού ιός Cι,ίελπισιιένoυ άπό ' Ρ-λ' , ' " .
"λλ ' " το u εμ-
στ , ' τα δπλα lιας μπορούμε πιm1ς να τα εωρησου-
μα μα~ χρειω,,.εται να παμε για να συ
- .- , <- '-
αοουμε Ώ'l ν κατα .. ,ου, Τα προσφα t' , , ",δ Ί
, 1-.,' " , , πραυντι_ \ -; ιΈς Νά διί>σει δ Θεός να σταματησουν ως ε ω.
Κ1) , ~"..Jίο"ιΤ\στικη και γοητευτικη δυναμη τιϊς λειτουργ' _ με σαν χειρονομ . "ζ' ζ
<- - , <Η " , , ιας Του 'Η αύθεντικόΏ1τα τού στoιχείo~ που ~μφανι E:caL G't11 ~γ~~-
~ω~'ραφικo~ πι\'ω:α; , . 6ασικη ,σχ~~l τού α μέ 't1j" έπιθυμία θά , τ ειωιιέΥll σέ μάς άνθρωπινα οντα, άπο τό γεγονος οτι
μου χρησιμεψει για υποδειγμα σ αυτο πού θά παρουσιάσω τώρ
φικηειναιμ , ' ., 'ξ ,_ ,~
, 'ατα' lιας πρέπει νά πάμε να τα ψα ουμε εκει που ειναι,
καί ;τού άφορά τtl μετα6ί6αm1. α τα χρωμ λ' , θ'
t ' "
δηλαδlΙ μέσα στά σκατά . ν Αν μιλησα /ια τα π~υέ LC: ΠOδ~ ? μπο-
ρούσαν νά ρίξουν τά φτερά τους, ειναι γιατι μεις εν εχουμε
αύτά τά φτερά , Ό δημιoυ~γός δέ:-; θά, μετέχει π~τέ πα~ά ~~
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
δημιουργία ένός μικ~oύ oρo~ι~oυ ~πoθεμα~o~, μια? σε~ρ~ς ~π~
μικρά 6ρόμικα άποθεματα το ενα διπλα στο αλλο, Απ αυτη τη
Μ. ΤΟΡΤ: Θά μπορούσατε νά διασαφηνίσετε ηί σχέση πού 6λέπε διάσταση ύπάρχουμε μέσα στήν σκοπική δημιουργία - ή χειρονο
τε άνCΨ·εσα anj χειρονομία καί ση} mtYJlr] τού ολέπειν; μία σά\' κίνηση δοσμένη γιά νά Ολέπεται.
Σάς ίκανοποιεί αύτή ή εξήγηση; Είναι ή ερώτηση πού μού θέ
Τί είναι μιά χειρονομία; Μιά χειρονομία άπειλής παραδείγμα σατε;
Scanned by CamScanner
Ι5.ι
z...tK ιΙΛΚΑΝ Ι "'ε~ΙΙN 155
... ι ΛΡιο ιι
τι εlΝΑI ΠΙΝΑΚΑΣ
νΑς πούμε κάτι ί1λλο γιά τό όπ.οίο δέν ιιπο' ,
λ '
εtΨ~Ι· ~ρo:oυ,
'
τ~"ς απα~α\'τητες
, ~ .
λεπτομέρειες. ρεσα να δισσ
ω , έ λ~ , , άρχει τό προφυλακτικό εΙναι: θά λέγαμε, άλλο-
'Ε
ίνο που υπ "> , 'λλ
Αυτο\' Το\ο χρονο του 6λέμματος. τόν τελικο' χε , w όκειται γιά το κερατο , απο κορα ι η οχι, η για
W W v ,
• " ,
' >
Που αΠΟπερ , θ χο ειτε πρ
πα ητ~ ,
" ""
, ατα πού ή δψη τους ειναι πιο φανερη, οπως η
,
νη μ ια χειρο"ο μια.. τον συσχετίi::.ω αυ σηιρά ιι' ε ~
. . . Τ ' '~ λ ' . . . κει.νο Που λει
ατω~
'
, ., χίλια αλλα πραγ~ πεοιγράφει ό Varron, νομίζω - είναι ενας φαλ-
το καιω ματι, ο Q εμμα καθαυτό . όχι ιιό"ο ' , ι) για .cula res που '- θ ' , θ ' e. 'ζ
tιιφι , , ' λ' Γιατί εφόσον καθε αν ρωπινη επι υμια υασι ε-
,>
• ~ '1 '1 • ,. . • αποπερατωνε ι '
Xt\tttml, {ιΝ\α και την καθ ηλcί)"Η. Κοιτιi.:;:τε αυ' ' .- .. l1Ι" λ ος,
' πολυ απ α. , λ ' ,
• ..- .1:.. . ' .. - _ ~ •~ του';, τους Χορ '_ , , χισιιό τό ιιάτι ασκεί τη ειτουργια του τη φαρμα
γι α ΤO\.' ~ I.. ...~oιoυ ':> σας μιλουσα, Ειναι παντα ΤΟ"ιοιιέγο . > • ου':, στον ευνου.. δ λ ' " , ,
.,..,. . ' ' . .. . ~. • ' .
",,,, ι ρα xρo\ oυ~ παυ mι; u..~OU ο ι 1)θο;τοιοι σταιιατο ύ ν .
. " ι απο
. .ιιιά ται , ' , ' θετικη' καί δχι άπλώς ε εαατικη οπως μεσα στη
κερ 1 1 tl1' επι , " , λ' '"
. . '
καρισμενη σταση.
• Τ· ... " . . σε μια ιιπλo~
ι, ει\'αι ((\)το το ~ι{άλιl'ιια αύτο',... '.
" ' 'γ , χουν ανάιιεσα σ αυτα τα φυ αχτα, μορφες οπου
φ υmι
• - . • - " " ο χρονο c . , παρενα lιάτι αντίδοτο.
. ;-
- Ειναι , θ' Μ ' ό
ομοιοπα ητικο. ε τ
:ίαΙ'οη; τη; ~-tι\'ηαης; Δε\' είναι τίποτε Ctλλo από τι'ι σ~\'1ινευ' - διαφ α ινεται ~ " " λ '
~ ,~ ,ος, . ουσα , του'το καταφέρνουμε να εισαγαγουμε τη εγομενη προ-
~~,~ :ια . ;τοι .αυ:ι<η.α~αι 0:0 :;εΥψιασμα το υ κακου
ματιου από ,
. ', .' . • <. • _ •
τεχνασμα
το~ Of,!::!ψα, στο "α το ;;Όρκι σει . Το κακό μάτι. είναι τό fascI'nu m! φυλακτικi] λειτουργια . "" v ,
, '
υπαρ
_χε .
'-
, v "Υ ,
χουν χωοία δπου τό μάτι θα εφερνε γουρι.
,παρχουν μερι-
,, v Τ' ,
Cιαι·:ό:ΤΤΌ"τα; ηi χειρο"ομία του . \'εκριΟ\'εται. 'Η λειτουρ);ία ά\' κά mnιεία δπου ταλαντεύ:τι~α -, σ ι~oυρα o~ω~ οχι. ? ματι ~o-
αεί νά είναι προ φυλακτικο , αλλα παντως δεν ειναι γουρικο, ειναι
τί-ζ :Jή . αι-τί-κί\'lση αυτού τού τελικού Ο1ιμείου , εΙ\'αι τό fasci- ~ααυσoύζικo. ΣτιΙ Βίολο , αλλά καί σt11ν Kαι\rή Διαθήκη, καλό
nurn. καί Ccrοτελεί αχριοιο ς μι ά από τίς διαστάσεις δ:του άσ-ι..εί μότι δέν ύπάρχει , κακά μάτια ύπάρχουν σ' δλες τίςΥωνιές.
-CΤΙ t?..μroα η ΙCϊ,(ύ ; του Ολέμματο ;. Ή στιγμ11 του ολέπειν δέν μπο
ρεί ,τ'i .--αρέμΟει εδ(ο :ταρά σάν oυQQ a1i , σύνδε011 τού φα\"ίαστι- Ζ. Α. MILLER - ι\ι[ α ς έξη γιίσατε έδώ κι αρκετά μαθήματα στι τό
1~ ί! χαί τού ~uooioL:-!oϊI . καί ε:ταναλαμΟ άνετα.ι μέσα σέ μιά δια 6:roxr(llEVo δ6, μπορο ύμε νά τό έ1ιτοπίσο υμε μέσα ση] διάσταση
λεΖ-m.τη. αι-τό τό εΙδο; ϊ.ΡΟ"ΙΚ11 ; :τροόδου πού oνoμά~εται οιασύ πϊς :rοσότητας 1j το ύ μέτρου, σ' εναν χώρο καρτεσιανό. 'Από τήν
'\,1 1. q:ό ρα.. :ο! ίγηση :τρό ; τά μ.-τρό ς, πού, κ αταί,11γ ε ι στό fascinum. 5.)).η μεριά, ειπατε δη Ι] ερ έυνα τού i\-Ιερλώ'ΠΟJrτιJ σvνέπι.;ττε μέ
~E",.θ\"O :το ύ ύ:τογραμμίζω . είναι 11 .--J.ή ρης δίάΚΡΙ011 του σ-/:oπ ι~ Π] δικι] σας, ύποστηρίξατε μάλιστα δτι έθετε τά όρόσημα τού
χσ~ ε.l--iδοl! σΕ CϊI.έση μέ τό :τ εδίο τό έ:τιγj~ητικό , τό y~.ητικ? , τ~ ασυ νείδητο υ ....
7] μΠΟ\'. ' Α\τίθ ετα CL-Τ' αι.'τό τό :τεδ ίο , στό O''':O:ΤΙΚ~ :τ εδ~o το
~σ;..ati~"Ο δέ.' είναι ουσι αστι κ ά ιL-τρ oσδ ιόριστo. Τό υ,πo,:ει~~ε.·o Δέ... είπα αυτό . Διατύπωσα την ύπόθεση δτι τά κάποια ίχνη
-..τu Κ:~
εi - . :τροσδ ιoρισμ.εvo
. D ω.εκτικα " το' \' "'ωoισuo
α.="'0
.' ι. _ . το\' ιδιο
_ Cι.~ό :n'1V _άσυνείδητη σαΌούρα πού ύπάρχουν ατίς σημειώσεις του
'- ooh:Eι Tήv τομή του
~σσ :τοοσδ - ' δη' το, οαΟ''':α\
α, δηι.α "'" 'ο στοιχειο
. ' Ο' ~α,ΤO:' ε~ϊ.α\~ ίσως όδηγ11σει νά περάσει, ας πούμε, ατό πεδίο μου.
~ ; =- . - , "
::οι: το OJ~ εϊσα:γει .
' 1za\,o:rotηθη' 'Jr. ατ ε κά..-τω-
•
-τεοισσοτερ ,
:::'- Αλλα δεν είμαι οέοαιος γι' αυτό.
ΤελείΊ::);; - Σχεδό.....
-: Συνεχίζω. Λοl.Jίόν, αν ό Mερλώ-Πovτύ προσπαθεί νά ανα-
~ , ο ύ τo~oθεrεί- Τοεl /'ει το' ο ι '''α ' - •• , " "Ε: εν " α
F W ~ HI - Άcnσσ""- r.ατά uroo- εvα φαινομενο :r '" • '-- t' , . : : ρτεσιανο χωρο, το κανει μηπως για να ανοι",ει ,
. . ~'-"- , .!
. c., , . - , :> ,.' οί.ιτισuό, και :το υ χ~ρo ~περoατικό της σχέσης πρός τόν "AJλο; "Οχι, τό κάνει για
- l!4(r.y.:K: r.11.t το ΚαΥ.ο μαrι, στον μwcrιειωω :r , . ασία:
.,. , , . . , Ύ ' · u ta' /..•ει το υΟ".Ί'ια :rQoar ~ να ~ασει στή
σ α υ τ' -. "
διάσταση τή λεγόuενη της διϋποκεψενικότητας, ή_
εiτ.'α! 70 :τtXJQ;τ:~.azτι;ω ματι. :rαρχει . . -, " . ι uf uIa
~ .; 'Jαι' ""~υ ' συνδεεται , οχ , . , η Το υ ~.εγoμενoυ προαντικειμενικού αγρωυ, πρωταρχικου
:ro r:, • • " .
r..ρα:τα G α oρισμ.εvo ()ιασrημα r. • • ..,
~o~uov. Αύτό μέ όδηγεί-νά σας οωτήσω αν τό 'Ορατό καί τό
::αι5aη, ω,;..ά μi μιά κ{vηση.
Αορατο σας παρακινεί νά ά)λάξ~ε κάτι στό li.ρθρo πού δημο-
Scanned by CamScanner
· " '.:
σιεύσατε γιά τόν Μωρίς Μερλώ-Ποντύ σ' ενα τεύχος τών Σύγχρο
νων Καιρών;
)Απολύτως τίποτε.
11 Μαρτίου 1964
Scanned by CamScanner
Η ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
, ΚΑΙ Ii ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ
Scanned by CamScanner
Ι'
σεγγιση.
Scanned by CamScanner
Ζω
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜ/Νλ 161
,,1'10/1 f/APoYXIA ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΗ
της μεταβίβασης τό νά προωθήσουμε, μακρύτερα ~ . ' α' γνωμοδοτήσουν στό θέμα τής μεταβίβασης,
προ ω θ η ηκε ποτε α οτε , τ ερωτημα τί όνοl!άζε
'θ ' "λλ ό" , ισως •,απ')1υοο , όδηγtιθηκαν ν ", "
Π O ιJ , Ida MadaIpine, προχώρησε ?σο γινετ~ι π~ρ~σσ~τερo ~ν
" . h .
αγαπη, elne ec te Llebe.
ται αυθε
ντικη
μι ά, η ά δ θρώσει τη μεταβιβαση προς αυτη την κατευ
Γιά ηiν αρνητική μεταβίβαση , εΙναι πιό προσεκτικ' , άπόπει~α ν ιαΡ"ν εΙναι ,η' αξία της - πρόκειται γιά ένα πρόσω-
τρημένοι στόν τρόπο μέ τόν όποίο τήν αναφέρουν οι: δΠ~O με- θυνση· ,
. οποια κι α δ"
άρικο _ λέμε άμέσως δτι εν μπορουμε κατα κα-
- ,
'ζ "" ,και εν τη' πολυ πεισματ , " θ'
ταυ τι ουν ποτε με το μισος. Χρησιμοποιούν μάλλον ' " ν ΠΟ , ά δεχτούμε τήν άκραια αυτη τοπο ετηση.
'" , " , Τον ορο αμ
φισημια, ορο που , περισσοτερο ακομα καί από τόν πρώ
' , "
,- νένα" τροπ,? ~λλως τό έρώτημα δέν μπ'ορεί νά λυθεί μέ μιά τέτοια
πτει πο λλ α πραγματα συγκεχυμενα που ό χειρισμός του δ'
το, καλυ
; Oυ~ως η ,Ακόμη κι άν επρεπε νά θεωρήσουμε τη μεταοίβαση
ναι πάντοτε ό κατάλληλος. ς εν ει- προσεγγιση. , . - , -
. , ,; α π ο'ίόν της αναλυτικής καταστασης, μίτορουμε να πουμε
_ ~ά πούμε μέ μεγαλύτερη όρθότητα 'δτι, ή θετική μετα6'ί?
ιυαση
~αν ,εν ~σταση αύτή δέν είναι δυ~ατό νά δημιουργήσει άπό τό
> " , _ ' " _ ,
ειναΙ -ΟΊ:αν εκεινον για τον οποιον προκειται, τόν αναλυτη' , δτι η κατα , " λ' , ,
, '. " '" ", , στην τίποτα . τό φαινόμενο, καί δτι, γ~α να :~ προκα _εσει π~~ει ~α
~ερι.)ττω~:.αυτη " το;' εχει ~α~εις παρει απο καλό, δπως λέμε _ ύπάρχουν, εξω απ' αύτήν, δ,υν<;~oτη~ες; η η παρουσες στις ποιες
αρνητικη , οταν τον εχει στο ματι.
θά δώσει τήν ίσως μoναδ~κη συ~θε~ τους., " " ,
,Ύ~άρχει ~αί μιά ~λλη χ~ήσrι., τού δρ~υ"μετα~ί6α,ση πού αξίζει Αύτό δέν άποκλείει διολου, εκει δπου δεν υπαρχει στον ορι-
να τη διακρινουμε, οταν λε~ε οτι δομει ολες τις ειδικές σχέσεις ζοντ: α αναλυτής, νά μπορεί ν~ ~~άρχo~ν, καθ~ρά,_ έπoπτ~?εις
πρός αύτόν τόν άλλον, πού ειναι ό αναλυτής, καί δτι ή αξία δλων μεταβίβασης δο,μή,σιμε ς α,κριβ~ς ~π~ς το ~αι~ιδ~ ~ς ~ετ?-oιoα-
τών σκέψεων πού περιστρέφονται γύρω απ' αύτή τή σχέση πρέπει
νά συνδηλώνεται μ' ενα ειδικό σημείο επιφύλαξης. 'Απ' δπου ή
εκφραση - πού μπαίνει πάντοτε σέ ύποσημείωση, σάν ενα είδος
σης μέσα στήν αναλυση. Απλως ο αναλυτης με το να τις ανακα
λύψει , θά επιτρέψει νά τούς δοθεί ένα μοντέλο πειραματικό, πού
δέν f1ά είναι καθόλου αναγκαστικά διαφορετικό άπό τό μοντέλο
<
παρένθεσης, αποσιωπητικού, ισως καί καχυποψίας, δταν αναφέ πού θά όνομάσουμε φυσικό. 'Έτσι τό νά κάνουμε νά αναδύεται ή
ρεται σχετικά μέ τή συμπεριφορά ένός ύποκειμένου - είναι τε μετα6ί6αση μέσα στήν ανάλυση, δπου βρίσκει τά δομικά της θε
λείως μέσα aτή μεταΌίΌαση . Αύτό ύποθέτει δτι δλος ό τρόπος τής μέλια, μπορεί κάλλιστα νά είναι ό μόνος τρόπος νά εισαγάγουμε
αντίληψής του είναι επαναδομημένος πάνω στό ύπερέχον κέντρο τήν καθολικότητα της έφαρμογης τής εννοιας αυτής. Θά αρκέσει
της μεταβίβασης. τότε νά κόψουμε τό κορδόνι άπό τό στοίοαγμά της ατή σφαίρα
Δέν προχωρώ περισσότερο γιατί ή διπλή αύτή σημασιολογική τής ανάλυσης, καί περισσότερο ακόμη από τήν προσκείμενή της
δ6ξα.
επισήμανση μού φαίνεται γιά τήν ωρα αρκετή. _
Δέν θά μπορούσαμε βέβαια, μέ κανένα τρόπο, νά αρκεστoυ~ε "Ολα αύτά, δέν είναι στό κάτω-κάτω πάρά κοινοί τόποι.
σ' αύτά, εφόσον ό σκοπός μας είναι νά έξετάσουμε τήν εννοια της "Ομως αξιζε τόν κόπο, ατήν είσοδο, νά τοποθετήσουμε τά δριά
της.
μεταβίβασης. , '
'Η εννοια αύτή είναι προσδιορισμένη από τή λειτου?για ~oυ
εχει μέσα σέ μιά πράξη . 'Η εννοια αύτή κατευθύνει τον τρ~ΠO 2
" - , 'Α' ' όπος μεταχειρι-
μεταχειρισης των πασχοντων. ντιστροφα, ο τρ
σής τους ύπαγορεύει τήν εννοια. , ' "δη
Ή_ εισαγωγή αύτή εχει σκοπό νά σάς ύπενθυμίσει ότι ή έξέτα
Μπορεί νά φανεί δτι εδώ, από τήν πρωτη προσεγγιση. Τ1. χι ' ση των θεμελίων της ψυχανάλυσης προϋποθέτει ότι θά φέρουμε
, _ < " " ", εταΕ. ιΌαση εΙναι, η Ο •
μιά κάποια συνοχη' uναμεσα
λι "
L ' "ζ
στις μει ονες εννοιες που τη
θ εμε-
V , ,
απανταμε οριστικα στο ερωτημα αν η μ u , μά- ωνουν Η συνοχ' ' " δ ' ό "ό-
, , , λ' , " ..
δεμένη με την ανα υτικη πρακτικη, αν ειναι
προϊόν της και
'είς
. προ" ' " η αυτη φαινεται η η στον τρ πο με τον ποιο
V
λιστα τέχνημά της. "Ανάμεσα στούς πολυάριθμους συγγραφ σεγγισα την εννοια τού ασυνείδητου - πού, όπως θά θυμζ:ιστε,
Scanned by CamScanner
162
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι Σει.ιIΝλI Ι
< rι 10 11 ΠΛI'ΟΥ1.,ΙΛ 1ΌΥ ΛΝΛΛΥΤ/Ι 16)
κοινό μέ τό άσυνείδητο του Φρουντ, άπολυτως τιποτε - οποιο ~ της μεσα στή λειτουργία τού παλμού. 'Η απώλεια συντελείται
αν είναι τό άναλυτικό λεξιλόγιο, οί διακάμψεις του, οί μεταλλα- ναγκαστικά μέσα σέ μιά ζώνη σκιάς - πού τή δηλώνει ή λοξή
Scanned by CamScanner
164 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι IEM1NAPJO 1I ΠΑρΟΥΙΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΗ 165
γραμμή μέ τήν όποία διαιρώ τούς τύπους πού εκτυλίσσOVΤα ατικη' αυτής τής ανανέωσης τής συμμαχίας μέ τήν άνακάλυ-
γραμμικοί , άΥιίκρυ σέ κάθε εναν άπ' αύτούς τούς δρους, άσυνε~~ συΟΤ ού Φοόυντ. Αυτο, , δ ειχνει
' οτι την αιτια του
U , α συνει'δ ητου -
" -
δητο , Ε.ίτανάληψη, μεταΟίΟαση. 'Η ζώνη αύτή τής Cι)τώλειας συν ι_ ~η, ΤOλέ.ιϊ~ε καλά δτι έδu) τή λέξη αίτία (cause), πρέπει νά τήν
:τάγε: αι μ~.ι~α: ώς ~ρός,τ~ γεγoνότ~ αυτά τής αναλυηκής πρ~_ και
• "
ούμε στήν αμφισημια της: υπΌ
, , θ εση :τρος
. υποστηρι
, . ξη, αι
"J..α.
εννο , . " • 'δ - ά 'δ '
κτικης , κ~ι μ~α ogtOf1Eνη ενισχυ_~ του ,σκοταδι?μΟ,ύ, πολύ χαρα • ' ση~ λειτουργια αιτιακη στο επl..-τ:ε ο του συνει ητου - την
ει-τ:ι
κ~ριστι~η της καταστασης του ανθρωπου στην εποχή μας τής , ία :.(cause) αυτη
, "οφει
' ).ουμε e.υασικα' " ') e.'
να τη συ, ..αμυανουμε σαν
,
δηθεν :τι.ηροφόρησης - σκοταδισμού , γιά τόν όποϊο , χωρίc νά
αιΤ
ά χαμένη ύπόθεση (cause per d ue.
) Κ' , , Ι
αι αυτη ε ναι η μονη πιθα-
. ,
μι " " δ'
ξέρω καί :τοί.ύ γιατί, ύποl.ογίζω π())ς στό μέnον θά φανεί ~πί νότητα πού εχουμε να την κερ ισουμε.
σ: ευτ_ος . ~ ~ ρόλο; ~oύ, :τήρε ή '}'υΥ.ανω.υΟΤ) μέσα στή διάδοση Γι' αυτόν τό λόγο τόνισα ίδιαίτερα, aτήν παραγνωρισμένη εν
αυτου του uq;ou; :του αυτοα)τοκαι.ειται amencan way of life Elvat νοια τής έπανάληψης, τό ελατήριο της συνάντησης πού πάντοτε
azgLOUJ; αυτό πού δηί.<.ί)νω μέ τόν δρο σκοταδισμός, καθόσον χα άποφεύγεται, τής χαμένης τύχης. Ή λειτουργία τής CιπOtU"I.Ca;
ρακτηρίζεται Cι..ϊό τήν Ε..ϊανεκτίμηση EννoLUJV, πού εχουν Cιπoρρι οοίσκεται στό κέντρο τής αναλυτικής επανάληψης. Τό rendez-
q:θεί EbUJ καί :τολύν καιρό στόν τομέα τής ψυχανάλυσης, δπως ή y~us πάντα χάνεται - αυτό συνιστά, ώς πρός τήν τύχη, τή μα
ύ:τεροχή TUJV i.ELtougywJV τού εΊιJ). ταιότητα της έιϊανάληψης, τή συστατική της άπόκρυψη.
Γι' αυτόν τό IiYfo, λοιπόν, τήν παρουσία τού ψυχαναλυτή, ά-ίτό Ή εννοια της έιϊανάληψης μας κάνει νά σκοντάφτουμε aτό δί
τήν ίδια τήν :τί.ευρά δπου εμφανίζεται ή ματαιότητα τή ς όμιλίας λημμα: η νά άποδεχτς>ύμε άπλά καί καθαρά τήν άνάμιξή μας σάν
του , όφείί.ουμε νά τή συμ.ϊεριλάΟουμε στήν εννο ια τού άσυνείδη άναι.υτU)ν στόν έριστικό χαρακτήρα τής άσυμφωνίας κάθε Ε-/.θε
του. Ψυι.αναλυτέ; τού σήμερα, είμαστε ύποχρεω μένοι αυτή τή σης της εμπειρίας μας - ή νά λειάνουμε τήν Εννοια στό επίπεδο
Οί'.ουριά νά τή λογαριάζουμε μέσα στί; εργασί ες μας, σάν. τό ca- κάποιου :τράγματος πού θά ήταν άδύνατον νά αντικειμενοποιή
put mortuum τής ανακω.υψης τού ασυνείδητου. ΔικαιιJNει τή σουμε, παρά μόνο μέ μιά ύπερ6ατολογική άνάλυση τής αίτίας.
διατήρηση, στό εσωτερικό τής άνάλυσης, μιας συγκρουσιακής Θά τή διατυπιJJναμε μέ 6άση τήν κλασική διατύπωση: ablata
το:τοθέτησης , άναγκαiας γιά τήν ίδια τήν ϋπαρξη τής ανάλυσης. causa tollitur effectus - δέν θά είχαμε παρά νά ύπογραμμίζαμε
~Αν εΙναι άί.ήθεια Ότι ή ψυχανάi.υση Οασίζετυ.ι πάνω σέ μιά τόν ένικό τή ς πρότασης, ablata causa, 6άζοντας aτόν πληθυντικό
θεμεί.ιακή σύ"{ι:ρουση, πάνω σ' ενα αρχικό καί οαθύ δράμα ιjJς τούς ορους τής ύ.πόδοσης, tolluntur effectus - πράγμα πού θά σή
:τρός όί.α όσα μ.'!ορούμε νά 6άi.oυμε κάτω από τήν έιϊικεφαλίδα μαινε δτι τά άποτελέσμα τα δέν ύγια ίνοvν παρά μόνο οταν ή αΙτία
ψυ/.ι;ι.ό , ΤΙ άνανέωση πού ανέφερα, καί πού όνομάζεται ύπενθύμι Ι:Πoυσι~ζει. "Όλες οΙ επενέργειες ύπόκεινται aτήν πίεση μιας τά
ση τού Πf:-όίοv %αί της λεΙΤΟ1Jργίας της δμιλίας %αί της γλώσσας ξης που ξεπερνα τό γεγονός, αίτιακής πού ζητά νά μπεί aτόν
στήν ψυχαναλvτική έμπειρία, δέν εχει τήν αξίωση νά ε{ναι μιά χορό Τ,ους, ~) λά, άν 6αστιόντουσαν καλά άπ' τό χέρι, σπως aτό
όριστική θέση, όJς πρός τό άσυνείδητο, αφού ε{ναι ή ίδια παρέμ- τραγουδι, θα έμπόδ ιζαν τήν αΙτία ν' ανακατώνεται aτόν συρτό
τους.
6αση aτή σίrΓι:ρoυση . Ή αμεση σημασία τής ύπενθύμισης αύτής
συνίσταται aτό ότι ε-ι.ει Τι ίδια μιά μετα6ιβαστική πρόσπτωση. ΚΙ δ' Στό, σ~μείo αυτό , πρέπει νά όρίσουμε τήν άσυνείδητη αΙτία,
αίπό εχει άναγνωρwτεί καί άπό τό γεγονός δτι μπόρεσαν νά κα ~ι σ,αν ον, ουτε σάν ούκ ον - δπως κάνει, νομίζω, δ Henri ΕΥ,
τώ.αγίσουν στό σεμινάριό μου πιίJ'ςπαίζει, σέ σχέση μέ τό ακροα ουκ, ον,τη-
"~ δυνατο' τητας. Αυτη
' 'ι ν ~"- '
ε ναι μη ον, ωιΟ
' , ~.-
την ωιαγ ρευση
ό
ττιριό μου, ~να ρ6l.ο πού θfΛJJρ είται άπό τήν όρOoδoξiα τής ψυχα ~oυ φερ;ι::ι στό εΙναι ενα ον παρά τή μή-ελευσή του, εΤναι μιά
ναί.υτικής έταιρίας σάν eπικCνουνος, έπειδή παρεμβαίνει μέσα ,ELtOug,JLa του- άδ' , 'ό - λ ' , e.
e ό ι υνατου πανω στο ποιο θεμε ιωνεται μια υε-
υαι τητα.
στή μεταβίβαση. Λοιπόν, όχι μόνο δέν τήν αρνούμαι, αλλά ή
πρόσπτωση αύττl μού φαίνεται πραγματικά ριζική, έπειδή εΙναι
Scanned by CamScanner
166
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜ/Ν ' ΠΑ/'ΟΥΙΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΛ ΥΤΗ 167
Α/'Ιο 1/
3
Μ η' πως έδώ εΙναι τό σημείο εμφάνισης τής έννοιας τής μετα6ί-
"ά
. ~Eτσι ε lναι φαινομενικα, α ρκουμαστε
'
6αση ς ,
και συχν σ' αύτό.
,~ι ετσι φτάνουμε στή λειτουργία τής μεταβίοα r', ~Α
..
κοιτάξουμε ομως
α ό'
π πιο κοντ
ά
. 'Η " ,
στιγμη αυτη, στόν
ΤΟ , απροσδιόριστο τού καθαρού εΙναι, πού δέν, εΧ~Ιόλ~~Ι αυτό Λ ςόυντ δέν εΙναι άπλώς ή στιγμή-όριο πού θά αγrιστoιχoύσε σ'
~αση ~όν προσδιορισμό, αυτή ή πρωτογενής τοποθέτ πρό σ: '1.) Ρ
J.
, , - λ' -
-νο πού όνόμασα στιγμη του κ εισιματος του ασυνείδητου,
~συνειδ,ητoυ :.τΟ,ύ αρθρ~νεται ιός συγκροτημένο από τήνη~~ Του ι:.κει , "
ονικό παλμό που το κανει να
'εξ αφανι'ζ εται σ ,..ενα ό ρισμενο
'
ιο,ριστια του υποκειμενου - σ' αύτό ή μετα6ίβαση - δρ?σ- χρ μείο τής έκφορας
- του. 'ο Φ' .. l - ,λ
ρουντ, οταν ε σηγειται τη ειτουρ-
προσβα ' . " μας ινει
. _ ση, με _τροπο αινιγματικό. ΕΙναι ενας γόρδιος δεσ ό ~ τη-ς μεταοί6ασης, φροντίζει νά τονίσει τή στιγμή αύτή σάν
π?υ μας όδηγει στό έξής : τό ύποκείμενο προσπαθεί νά αποκ ~ ς, γιήν - που'όνομα'ζ ουμε μεταυιuαση
αίτία αυτου e.'e. . ,ονΑλλ ος, λ'
ανθα-
~η δεοαιότητά του . Καί ή οεοαιότητα τού ϊδιου τού ανατ;}σε: :ων ij όχι, εΙναι ήδη άπό πρίν παρών μέσα ατήν ύποκειμενική
δ?ον αφΟ9ά τό ασυνείδητο δέν μπορεί νά έξαχθεί από τήν ενν~~η αποκάλυψη. ΕΙναι κιόλας εκεί, δταν κάτι άπό τό άσυνείδητο άρ
της μεταΟιΟασης. α χισε νά παραδίδεται.
ΕΙν,αι τότε ε;τυ:τωόιακό, νά σημειώσουμε τό πλήθος, τήν πολ 'Η έρμηνεία τού αναλυτή δέν κάνει παρά νά σκεπάζει τό γεγο
λαπλοτητα , και μαλιστα την πολυσθένια τών απόψεων πού δια νός στι τό ασυνείδητο - αν εΙναι αύτό πού λέω, δηλαδή παιχνίδι
τυπώθηκαν γιά τή μεταοί6αση, μέσα στήν ανάλυση. Δέν προτίθε τού σημαίνοντος - εχει κιόλας στούς σχηματισμούς του - όνειρο,
μαι νά σάς προτείνω νά κάνετε μιά εξαντλητική ανασκόπησή παραδρομ11, λογοπαίγνιο ij σύμπτωμα - ενεργήσει μέσω έρμη
τους. Θά προσπαθήσω νά σάς όδηγήσω από τούς δρόμους μιάς νείας. Ό ~ Αλλος, ό μεγάλος Αλλος εΙναι ήδη εδώ, μέσα σέ κάθε
V
Scanned by CamScanner
168
ΖΑΚ ΛΙΙΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝ
ΑΡΙο I1 Γ/Λι'ΟΥΣΙΛ τΟΥ ΛΝΛΛΥΤΗ 169
μερικές._ , αυτό συμβαίνει συχνά μόνο έπειδ' δ'
πλευ .. ήlη αυτου, - " η ινεται ι ΙΙ ά
., Q"ll απο που ειναι ουσιαστικά ~ ~ t μονό_ '1-1 αντίφαση της λ:ιτoυργ~ας τη~, πού κάνει νά τήν αντιλαμ6α
γα~o ~λλo. 11 σχεση πρός τόν με- ό αστε σάν τό σημειο κρουσης της έρμηνευτικης έμ6έλειας, καί
Υπαρχουν δμως άλλες διαφωνίες που' " , ν ~ συνίσταται στό δτι άκρι6ώς, σέ σχέση μέ τό ασυνείδητο, εΙ-
'Υ " . , αυτες ειναι άδ ά πο , ' 'ι έ - , άπ αιτεί νά
. τή
κτες. παρχει μια θεωρί.α πού εκε- δ δ ' , ι λλα_ στιγμή κλεισιματος - να τι ε ναι κεινο που
_ " ' ι που ιατυπων ναι " " , δ λ δ' " ,
μπορει παρα να μολύνει τtlν πρακτικi1 _ αυ" 'θ' εται, δέν
χει Ρ
ιζόμαστε σαν αυτο που ειναι, η α η ενας κομπος. Τό αν θά
- 12 ' 12 τη που ελει η' , 'λ " "" δ δ 'Ι '
ση της μεταυΙυασης νά επιτελείται στ11 Ό' - ανα υ- τόν χειριστoύ~ε η o~ι σαν γo~ ~o εσμο, ε :,α~ κ~τι, πού θέλει
τό ύγιές κομμάτι τού εγώ τού ύποκειμέναοσηυ μι~ς ~υμμα~ίας μέ ελέτη. Elvat ενας κομπος, και μας παρακινει να τον εξηγήσουμε
μ πράγμα που, εκανα
" ' λλ"α χρονια - με, παρατηρησεις
,
,, > αλ - , , και να συνιστ _ για πο τοπο-
στο να επικ ειται τον κοινό νού γιά νά' , , αται
" λ' ,επισυρει την προ ' λογίας , πού , ελπίζω, δέν θά φανούν περιττές αν τίς ξαναθυμίσω.
στον απατt1 ο χαρακτtlρα όρισμένων από τά φερσι'μα ' σoχ~
, , - , τα του στο
εσωτερικο της σχεσης μέ τόν άναλυτή. Είναι μιά θέση πο' , 4
τρΈJ " , " - , υ ανα-
, π~ι αυ~o για το ΟΠΟΙΟ προκειται , δηλαδή τήν ενεστωποί
~υ~oυ ,του διχ~σμ~ύ τού, ύπoκειμ~oυ , πού πραγματoπoιε~~ ' Υπάρχει κρίση στήν ανάλυση, καί αυτό τό 6ασίζω - γιατί δέν
εδω
" ,"ουσιαστικα
, , μεσα
_ , στt1ν παρουσια. Τό νά επικαλείται καν'
εις ύπάρχει τίποτε τό μεροληπτικό - έπιλέγοντας τό τελευταίο κείμε
ενα υγιες κομματι του υποκειμένου, πού Όρίσκεται 'ίσως μέσα στό νο πού μπορεί νά τήν εκδηλώσει μέ τόν πιό λαμπρό τρόπο, αφού
πραγματικό, ίκανό νά κρίνει μαζί μέ τόν αναλυτή εκείνο πού δέν προέρχεται από ενα μέτριο πνεύμα. Elvat ενα αρθρο σφιχτό,
συμοαίνει μέσα στή μεταΌίΌαση , σημαίνει δτι παραγνωρίζει πώς πολύ συναρπαστικό, τού Thomas S. Szasz - πού μάς μιλά άJ-τό τίς
αυτό τό κομμάτι άκριοώς είναι τό ενδιαφερόμενο μέσα στή μετα Συρακούσες , καί πού, αλίμονο, αυτό δέν τόν κάνει περισσότερο
βίβαση, στι αυτό είναι πού κλείνει τήν πόρτα, η τό παράθυρο η συγγενικό μέ τόν 'Αρχιμήδη, γιατί αυτές οί Συρακούσες ορίσκον
τά παραθυρόφυλλα, σπω ς προτιμάτε - καί δτι ή όμορφη μέ τήν ται στήν πολιτεία της Νέας Ύόρκης - πού δημοσιεύτηκε aτό τε
όποία θέλουμε νά μιλήσουμε είναι εκεί πίσω , καί δέν ζητά παρά λευταίο τεύχος τού International Journal of Psychoanalysis.
νά τ' άνοίξει πάλι τά παραθυρόφυλλα . Γι' αυτό ακρι6ώς εκείνη Τό άρθρο αυτό τό ενέπνευσε aτόν συγγραφέα του μιά ίδέα συ
τή στιγμή ή έρμηνεία γίνεται αποφασιστική, γιατί στήν όμορφη νεπής μέ τήν αναζήτηση πού εμπνέει τά προηγούμενα άρθρα του,
είναι πού Εχουμε ν' απευθυνθούμε. μιά αναζήτηση αληθινά συγκινητική τής αυθεντικότητας τού
Δέν θά κάνω έδώ παρά νά ύποδείξω τή μεταστροφή πού συνε αναλυτικού δρόμου .
πάγεται αυτό τό σχήμα σέ σχέση μέ τό μοντέλο πού εχουμε στό Είναι εκπληκτικό δτι ενας συγγραφέας από τούς πιό ευυπόλή
νού μας. Λέω κάπου στι τό άσυνείδητο είναι ή όμιλία τού 'Άλ πτo~ς, αλλωστε, στόν κύκλο του , τής αμερικανικής ακρι6ώς ψυ
λου. Λοιπόν, ή όμιλία τού 'Άλλου, πού ,πρόκειται νά ;τραxμ~τo~ χ~ναλ,υσ!\ς , θεωρεί τή μετα6ί6αση σάν μιά άμυνα τού ψυχαναλυ ..
ποιηθεί η' όμιλία τού ασυνείδητου, δέν Όρίσκεται περ~ απ το τ~ κ~ι τιποτ' αλλο, καί καταλήγει σ' ενα συμπέρασμα σάν κι αυ- "
, {' " , υ άναλυ- Τ,Ο: , η μεταοίοαση εΙναι ό άξονας πάνω στόν όποίο στηρίζεται
κλείσιμο , είναι άπ' Έξω. Αυτή ε ναι, που, με το στo~α το ολοκληρη η' δ ομη' της
- ψυχαναλυτικης- ," "
τη κάνει έκκληση γιά τό ξανάνοιγμα τού παραθυρoφυλλo~. νοια πού τη' ν ' λ -"
θεραπειας. Ειναι μια εν-
, , , λ '
Παρ' δλα αυτά ύπάρχει κάτι τό παράδοξο νά έπισημ~~νoυμ~ , αποκα ει tnsptred - ειμαι παντοτε επιφυ ακτικος
" 'α' η' οπο υ η για τo~ς ψεύτικους φίλους μέσα aτό αγγλικό λεξιλόγιο, καί
μέσα σ' αυτή τήν κίνηση κλεισίματος την ρχικη, σΤΙΎμ λύ-
~90σΠ~θησ~ νά σταθμίσω τή μετάφρασή του. Αυτό τό inspired
έρμηνεία μπορεί νά βρεί δλη της τήν απήχηση. Και έέ δω άΠ,οκ άνά _
α
Scanned by CamScanner
170 171
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΑ1
1ΝΛΡ10 // τοΥ Α/'ΙΑΛΥΤΗ
πι1ΡΟΥΣ1Α
όχι μόνο τής δικής της καταστροφής, άλλά καί τη-ς κ 'ηση _ μέ τό πρόσχημα δτι ε6αζα στήν
άλ Γ' αταστροφ- , δ ανοητικο πσι , Δ"
ικη-ς , για ι 'α τού σημαινοντος . εν φαινεται
- "'.!: -
της ιυιας της ψυχαν υσης. ιατι; Γιατί τείνει νά τ θ _ ης ναμ 'ή λειτουΡΥΙ " " δλ
, - , αλ υτη, -περαν
, - δ οπο ετει '
πΡ
προσωπο του αι ' της οκψασίας τής πρ , το ώτη γραμμη τ ' 'νΆ τόν χειριστικο τροπο - οπου
, α
, , -" ξ" αγμαΤΙΚοτη "έσα σ αυτο , " -
τας, τετοιας που μπορει να την ερει από τούς πάσ ' . ·ώστόσο οτι ~ Ι?ολη' μιάς πραγματικοτητας και μιας
" -
τη
", δ 'λ ' , , < χοντες Του ν αντιΠαραυ Ι? ,
α.:ΤΟ τους συιια ε φους του, κι απο τον εαυτό του. Αύ ' < '
Χλευάζουν
' λ σης ψευ
δ' θησης πού αφορά το φαινομενο της μεταυΙ-
κιν δ υνευση -
' ·t h·IS h azar d - πρεπει
' "
ν αναγνωριστεί σαφω _
τη η ΡΙΨο. συνδη ω , ' αισλ' ως η' δήθεν λεγομενη
'δ ιανοητικοποιη ' ση',
έδρευει ΜΟ υτ "" δ
kl Υ· Ο υτε .. < , λ ' ..
η επαγγε ματοποιηση, ουτε η ανυψωση των έ
<" ς fran·
'δ Όασης - , ~ νά θεωρη' σουμε δυο υποκειμενα, σε υα-
< δ δ " αλ' ΠΙΠε ων ~ 'νο δεν εχουμε , , , ,
'"
ουτε οι ι ακτικες αν
< ,
υσεις, οι σπρωγμενες μέχρι κατα ' Οχι μο , 'υζητη' σουμε γιά μια αντικειμενικοτητα που
- d' . Ι ' δ' ναγκα· , ποθετηση να σ . , -,
σμου - coerce tralntng ana YSlS - εν μπορούν νά μας προ λ' δικη. το " σει έκεί · σάν αποτέλεσμα πτωσης μιας πιεσης
ξoυ~ ~π " αυτ?ν" , , δ Κ' 'δ - e ' φυ α· •
εχει τ
άχα κατακατ
, , λλά μάς χρειάζεται να " , α δ θ -
κανουμε να να υ ει
τον κ'..ν ,υνο. .?-Ι ε , ω _υρι~κεται ή σύγχυση _ μό.
νο η ακεραιοτητα του αναλυτη και της αναλυτικής κατάστασ aτή συμπ~ριιyoραθ:νής απάτης. υΟ ταν εΙσήγαγα τό ύποκείμενο
μπορεί νά μας σώσει από τήν έξάλειψη τού μοναδΙΚΟύ διαλόγoξ~ ή_ περισχη της_πι6ε6αιότητας σάν την αναγκαία αφετηρία δλων
της καρτεσιανης " " αλ' ,
the unique dialogue - ανάμεσα στόν αναλυτή καί στόν άναλυόμε. _ -ν μας διερευνήσεων γι' αυτα που αποκ υπτει το
των θεωρητικω " - , 'λ -,
νο. , 'δ φρόντισα νά δ~ιξω ακρι6ως τον ρο ο του ουσιαστι-
ασυνει ητο, . , < ν λλ ' λ' δ'
Αύτό τό όλοκληρωτικά χαλκευμένο αδιέξοδο γίνεται, γιά τόν θμιστη- πού κατέχει στόν Ντεκαρτ ο Α ος που, ενε, εν
-
κου ρυ " , λ' Α" τος < νΑλλ
συγγραφέα, αναγκαστικό, από τό ϊδιο τό γεγονός στι δέν θά μπο πρέπει σέ καμιά περίπτω~ να ειναι απατη 05' :u ο . , ?ς,
ρούσε νά συλλάοει τήν ανάλυση τής μεταοίοασης παρά ώς μιά στήν ανάλυση, ύπάρχει κινδυνος νά απατηθει. Δεν εΙναι αυτη Tj
συναίνεση πού τελικά δίνεται από τό ύγιές κομμάτι τού έγώ, μότη διάσταση πού εχουμε νά συλλά60υμε μέσα στή μετα6ί6αση.
εκείνο πού είναι ίκανό νά κρίνει γιά τήν πραγματικότητα καί νά υΟ μως δμολογείστε στι αν ύπάρχει μιά περιοχή, δπου, μέσα ατήν
ξεκόψει όριστικά από τήν ψευδαίσθηση. δμιλία, ή απάτη εχει κάπου πιθανότητα νά πετύχει, τό μοντέλο
Τό άρθρο του αρχίζει ετσι, λογικά - ή μετασίσαση είναι δμοια της τό δίνει ασφαλώς ή αγάπη. Ποιός καλύτερος τρόπος νά σι
μέ έννοιες όπως τό λάθος, ή ψευδαίσθηση η ή _φαντα;ιίω,ση . γουρευτεί κανείς, στό σημείο δπου απατάται, από τό νά πείσει
'Αφού πετύχουμε τήν παρουσία τής μεταοί6ασης, είναι πια ~ητη: τόν αλλο γιά τήν αλήθεια αύτού πού ισχυρίζεται; Δέν είναι αύτό
μα συμφωνίας ανάμεσα στόν αναλυόμενο καί στόν, αναλ~Τ1J: με μήπως μιά θεμελιακή δομή τής διάστασης τής άγάπης πού ή με
τή μόνη διαφορά δτι, ό αναλυτής όντας έδώ δικαστη~ χωρις ερε ταοίοαση μας δίνει τήν εύκαιρία νά άπεικονίσουμε; Πείθοντας
ση καί χωρίς προσφυγή, όδηγούμαστε στό νά όνομασουμε καθε τόν ,αλλο δτ~ εχει αυτό πού μπορεί νά μάς συμπληρώσει, σιγου
ανάλυση τής μετα6ί6ασης πεδίο καθαρής ριψοκινδύνευσης, χω- ρευ.?μα?Τ ε o~ι μπ?ρούμε νά συνεχίζουμε νά παραγνωρίζουμε
ρίς έλεγχο . , " λλά έκεινο
" ακρι6ως
, που μα- ς λ ειπει.
' 'ο' λ -" "
κυκ ος της απατης, στο μετρο
Δέν πήρα αύτό τό άρθρο παρά σάν περίπτωση ΟΡ,ιακη , α'δ- Που την καταλληλη στ
ά ' ,_ " " δ -"
ιγμη κανει να ανα υθει η διασταση της
-
αποδεικτική, γιά νά μάς παρακινήσει νά απoκατασ~ησo~:~:τ:, ξ~:ης" θα μας χ~ησιμέψει ώς ύποδειγματική πόρτα, γιά νά δεί-
εναν προσδιορισμό πού ανακινεί μιάν αλλη κατηγορια, ,τη , ε 0- . με την προσεχη φορά τό κόλπο του.
γορία τη-ς αλη'θειας. 'Η αλήθεια δέν θεμελιώνεται π<:ρα το ~ τΎη'ν
, , , " καλειται και
νός δτι ό λόγος, ακομη και ό ψευτικος, τη~ επι , , όν λογι-
προκαλεί. 'Η διάσταση αύτή απουσιάζει . π_αν;οτε απο _τ εταΌί 'Αλλά δέν είναι μ' " 'v
εΙναι αυτό π' ονο _αυτο που εχω νά σάς δείξω, γιατί δέν
κο-θετικισμό πού δεσπόζει στήν ανάλυση της εννοιας της μ μετα6ί6αση ~, π~oξε~ει ,ριζικά τό κλείσιμο πού συνεπιφέρει ή
Όασης από τόν' Szasz. , - άσυνείδητης δυ- άλλη οψη τ~ς ,'ξΤΟ π~υ το πρ~ξενεί, καί πού θά αποτελέσει τήν
Μίλησαν, σχετικά μέ τή δική μου θεωρια της ε ετασης μας των εννοιών τής μεταοίοασης εΙναι _
Scanned by CamScanner
172 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο 11
ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΗ
173
Scanned by CamScanner
ΙΑ'
Scanned by CamScanner
176 177
7,ΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι r/IMINA/'/O 1I Υ "// ΚΑΙ ΛΛΙΙθΗIΛ
ΑΝΑΑ ...
ΙΙ(ΙΤΩΠ()ΙYI~E(~lν μέ τ6ν ~~νπλ"τyl της, οτΥιν Π'~1.)(7ΤΤ(Ι)(ιrl το{ιττ ι{' ( • _ ' ,χ(!1ιlη ί'ιτι (Υι.ι μόνο δέν πρέπει νά άπατηθεί, άλλά καί
τ6ν , τ(ιν SJ)II~ - τ()ν 6Μπn μΙ: ItLft χιt(τη l:ανΟιι'ι κ(ιΙ <ιλ ι, . Ι.1Ι . 'ι: πηδΟ η ι . ' γ ό ~ - ο .
'
•
.,,'; . ,. νΙι τ6ν Ιιπατή<10υν. Τ απατα.σ αt, ταυτόχρονα, ξανα-
.Ι 'ι ''Ι Ι • Ί> • ,ΙI1ΙIILιl .. (ιτι μπ()ΡΙΙ . , Ι Α' ~ • άπλ - λ_
Π(,)11γμη ΠΩ1Ι. (J (ΠΩιον (~ hl! (:ιJτω κ(1( '{ιι'ι lιι(ι lιτι'ΙI'':1 r.l,'
" .1. ιι.ΊιγΟ1Ι,~ (~
'
l~ '~ΙH 1ι(ιιω στ6 υποκε μενο, υτl), αχι ως uιειδη τό
, '. . ...". ()oτι~"νι.
(
νΙζ) κραν .() tof, ΙινΟοω!τ("ι ι κιι.( ,1νΙΗ ΙΙ.ΡΚI~Τ(Ι. γνιιιιιτι'ι Ιί)(JΤI: νι'ι ;,[ • ( 'νο. fιQ(οκετιι.ι, μ {~ 6 έ
~ τρ\ιπο στατικ ,μ οα στην t
'J:λλ '
ειψη, με-
ν/Η bιιΊ.οημο, 06 φιινl:ι IΗ(ι. ΠI~Ρ(1tτlι)lIη f11C01! I, Ιι.νΙJ.λ,ιτr'ις 0(; . . ' 1Jποκr.~μ~ΊI.(J()ς I,,λλlι. eπειδή, μέ τρ6πο ι'.ωταΟή, μέσα οτήν όμιλ(α
QI:ί (ιν~:H1 νι'ι. δι:ι'ξι:ι lιτ6 {Ι1ι~lκι;ι,μl:νo 0(: τΙ, hιrι.(JΤQcr,i,ιί)('~/Π~( οα ιΗΙΙ ,. . , l!' δ ά -
'ι()~Ι ι:Ινιι.ι (ίαιιικΙ,. ·cι~π()ΙΙ.ι~τημ ~~o (~τη ,Ι σέτ(~~η τo~" αΤάώμαι. ,
άπ
~n:ΤΡ(I)ξιι,~, οΙ ΠΙI.QI:ν('()γl:ιl:ς τι"ι tω"νι~Ι.hη'r.ι"ι, ς ι η' ,(ιικω . ττιν {:πιιιημανοη αυτ~υ κα σ ' εναν ιJ.MOν να~υτη.
Οτιιν ομως πρι'ικι:ιτιιι νι'ι, χιι.ψι.κτηQ(ιιnυμl: μι(ι. IHJμ1tl:(jLIfJO t. n /J. 'ΙΤΙΙ.ι "{ιι'ι '(rν NOnlJcrg, που τό 1926 εΥραψε οτ6 InterιIatιollal
τofι πι'ωΧΩντιl, οι'ιν lI.yl:vr'1 IΙ.π(;νιι.ντι οτ6ν Ιι.νΙJ.λ1lΤr'1 ~ ί!να ι},rrι'ι (j ; Ο IΚ~ι' l (1,1' μ,VΥ(;flOαnαlΥ.Vί.v ~να (ιρΩρο μέ τ('ιλο Thc Will of Recovc-
tι,' , . ) ( ... ι' 'Ι ι " ) l
ΙΙΙ. μιις ,: Ι:Ι \Ι ."}Ζ:Ι 11"' Ι, /J ιω( ι:νιί ς ι: IIflι Ι1'ΙJμφω'llιι t"
. . . ) ΤΙL.
_ iil (1ν λ/, !oLIrfl,·
Hcc"vcry, 'j Ι ~ e -, IJ l 'ά 'λ
Μ:ν ,~ ναι Ι/.κριοως η "(LatQet.t, ε ναι η ναστη ωση,
.
ι .ιλ .Ι. ι ιιι; ν
l ~y~,πl.ιιτι,()(ιιfl, 'Η Μξη I~Ινω πol.1ι καΜ. διαλεγμένη, κα( θέτει ενα
(' 1'1 1 , .
f. ι/αι ιιω (/IΙ, ϊfOΙ., ΙΙ Ι; ')Ι~ ωιιιφωl{οl: ι '(,1:λΙίΙΙ~, lJ.ν Ιίχι η' ()(ιπι ι1/1 ' &Ι
f' f J λ ι JI !ι • . Ι ', ,. χ,/ (;
rι ι., ο,; ~ '1' ( - λ IJ.! 'ξ ά
ιJτι, (/ ΙΙ~Ιfl lιn/{; ; χι: ι:ιι "ντου; Μ"ιιι , Ι Ι ()Ιι."ιιυl. 1tιι'6 μι';'ς Ψι.νΙI.(jΙ;Ι:~CΙ •
{!()ιίιτημιι. Ιί.ξιο 1tQ()(10χης. J
t
μΠ(λΙΡ~~ ~' τι~ ΙΚά.t, v~.t ζ()π~ω ει τ(ιν π
:
1ΤQlις; ιι.1Ιτ6ν τ6.ν τιι.1Ι'C()ΧQονιι, μυΟικι, κιι.Ι. (:ξιr)/l.νικι:1ιΤΙΚ(, Η6λο ;ω'ύ ιιΧοντ(}. νlι. 1Cl'οοφ{Ι'(ΕΙ ιJ'ε6,;, ιΙ.να υτη γι
.t ν, του ητησ.ει κ?τι που
tι S~I~ 'Ι. tινομΙι.ζcι r'ι,,,I:ιμI.tfΊτηΤΙl ωη άνιι,λιι·ι 'η. Τι νrι. ιιημιι.ίνl:ι I'''IJIJ.- ι'ινομll.ζι: ι 1ιyι~ω., {ΜΙΙ τό oυl~πτιιιμό. του ,- η Ωεωρ(α μας το λέει ,-
'(f; (t11T/" I'tv Jtil τΥlν ("νι'ι.κληrιη ιιτ'ίl l'ιι.II.rιω.cιη 'r.t'μ:; ΙI.λίIΙΙI: ω.ς ; I:Ινω . φτιιι.·{μ~νo ΥΙι'I. ν(ι. '(ου προιικομ(ζει όρωμένες Ικανοποιη-
. ~(:ν lσιο!} ιι λιOΙH~lν ν,ό, τοποΙΙ ι:τ'flιιιιι ιl.·ι'ιτ/, τlι /ί. 'ΙΙ!}Ο 1ΙΙΙ,(,)11, μ(:ιιιι. οης
οιην :ΙΡ ΟΟ 1ΙΤΙΚΤ,ι ωιτΥI ("ωΊΙ tι rhιιι ς " o"γγ(,)ιl.ψ(:ιl.~ '(0" τ{, 0(:'((:1., Μ'(: ,cιιλλl,. ΠιJ.I!ιι.δι:(γμιι.τι.ι, καΙ (ιχι Ι.ιπ6 Τ(1 λιγ<'ιτερο χιουμοl'ΙιΠι-
ΙΙι~ωl}f,.ν'(ιις 10 Ο'ΙΙ λΙ: ΙΤΟ'ΙJ!lγι.:t (ιχι ιιrι.ν ι :·ίιvημιι.nκ(, (ι.λλll. οll.ν Ι:(}ι Κ/ι., (ι ΝΙΊIΙ!Η:rg Μν δυιικολΕ'ύl!τω ν(.ι δι,Ιξει ότι δέν χρειάζεται νά
lI't\.xtJ κα' l:κίΊηλrιιτικ6 μ(:ιιιι, ιn:6ν (ι.oι.(;ξrιΓιo ιnι λ? ,Ο,lιιιμ(, του , 'cfις κάνΕΙ κιl.ν "ι.ς κιι. 1. πολλά {)ΎllωτlL ΟΤ1lν ι'.ινάλυιιη γιά ν(.ι δεί μεl'ικές
1ιιιρουιι(ι, ς μιί,,~ l'ι.λη()ινJ'ι ς κ(ψιη ς II'IJvl:U'nloIIC, ιιτ'ι λΙ:Ι·Γ,()'ιJιn(ιι. τofι ψοl!{:ς νll. ψ~ι.νΕιjιίινeτ.αι Cιτι {,κι:ίνο πού προκάλεσε (πόν πά(:ιχοντα
lινι.ι)·1J'tf'I, A1I·tr'1 .;1 ΚIj(,οη Ο'ΙJνι: l.bηοη ς Μ:ν μι'ί.~ l:νί'ιιιι.φ(: (jΙ: Ι ΠΙl.ιj{1. μΙ: Τ'ιν l'ι.νιι.ζΥlτηιιη '(Ύις 'ί,γΕl.o.ς, τΎlς ΙΙΙ()l'ροπ(ι.ις, ΕΙναι άκρι()ιϊις Τ) δαυ
'tg/>1tII 7CIJ,Qι'otX C1)!JO , {;ιιι(ιιιον ΓιI:Ι,ξιι. μι : ί'ιτι I:Μίι ΙΊ.νιι.,1ΚΙΙ.rιτικ/l. 011. ΚΙΙ. νl! (οητη fJΚ//1C Ευ σΥI του μέ(ΗI, ΙΙΤ1lν πι(ι ι".ιμlωη έμCιελειά της. ΤΙ κα
'ι{:ληγl: tVH; {ιqιιιμΙνο ς μονι'l1ιλΙ:1ιψ)ς ·t!.l(J1ΙO ~ ()Ι:ΙΙΙ(jηnΚΟ1ωι.ηοη ς 'cιι.φύyιo. Ttιl.ρυ.διo(γμo.τoς Χό.I'ΤΙ, τοfJΠI'()"φecιει il πρoιιφυγrι (mΊν
'ιτι ς 1tQΙI.κτι'χΤI ; 'Ι:ΤΙΙ; Ι'ι.νι'ι.λυιιη ς '[1'1; μι:'ω,fί(fιιωη ς , 11\l(,κι:ι·t/J.ι ΥΙ(ι. (ι.νιtλιιοη, γιll. νά ι'ι.1tιJκιι.τιι.<Jτrιιιl!ι Τ11 γαλr'ινη τϊις οΙκογeνcιάς του,
ΥΜI,ν xu.'tllfIIO!}O 1CO{Ι {:μι:ίι; οΙ tbιοι κιι.ΤΙΙ,Υγl :ίλι;,μι: , (:l'ι(ίι και. πολ{,ν δτυ.ν κιΊ.τι l'J.!lxιue νά χωλαίν ει "τΥl ιιl!ξουuλΙΚ1Ι του λειτουl'γ(α, 1)
κιι.ιρ(ι, (,ταν φιι.νl'l>ιίl(Jηκl~ κάποια eξωγuμΙΚ1Ι έπιΟυμΙιιΙ 'Λπ(~ τόν Πl'ιλιτη
,νι νό. ξανυ,γυιιιι,ουμι: oτlι. ιιχι:δόν φο.ινομι:νολll'{ικό. IΊI;δoμ~να κιόλιι.ς κιι. ιρ/' " π6"χων Ιι.πooεικνύετltι (Ίτι έπιΟυμεί, Κ(.1τω άπιΊ ττΊ
1Ι(1) lυ'ί.ς {; 1tι'ιl}(;rtουν νά 'ω1ωΟι :'ιΎlιιο'llμl: ιι/ι.λι 'ι6 1ιρΜίλημα ~κl!ί μoι,ιιιιfl μιι).ς ΠQΟΟΙJ)Qινf'lς ΙΊιακοπϊlς τϊις παl'ουο(ις του στ1ιν οΙκο
~Ι01Ι fίι,ιΙΙΙκι;·ιιι.ι, "ας υ'ιι:ιξιι. τΥlν ·r.ι:λΙ:'ΙΙΤΙJ. ίιι. IjIOI1IJ. δη, I1Τ11 οχ(;ιιη τού :γ ι,ν ι: ιιι.κ-Υl Του έιιτ(α, τ(, άντCO"το άπ' ι.ιύτ6 πσύ til'Ot: ν(ί Π(10τι:Ινει
Ιν() ς 1ι(}ι, ς ,ιι,ν lJ.λλιYV, 1ΙΟ1Ι ~γκυ.ΙΙιδ(!lιι:'ω.ι μ(:ιιι:ι. ιιτΥlν Ι'ι.ν(ιλυιιη, μΙ(1 Ο/Ι.ν Π(j(jJΤΟ ιιτίιχο τΎις ΙινάλυιιΥlς του - δχι τήν άποκατίωΤιΗτη ττις
hW,IItUOTJ 1ι](ι:κφι:lιγι:τιJ.ι, σιιζllγ ικϊlς ζωΎlς του, 11λλίι tr'I ρr'ιξη της,
Ε{νι"ιι φιι.ν,;V{, "ιίις fl I1Ζ{:ιιη αύΤl1 f:γκυ.ΟιbιιΙJΙ:·CΙΙ. ι, (ι' r.VII. ~πΙπl!δo Β(jιιικ/ψιl.ΙΙΤΕ {,δύι (,πιτέλους, οτ6 (ινιίιτατο δρω - μ έιJN (ltli"
πού Μ:ν clVIJ.L l'ιιω,Ο'ιι ύ.,.ΙOΙ(~lJ.ίιι, δι.lιλoυ ιιυμμl!τρικ<'ι. εΙναι αύτ6 Ι/'ιιιι Τ1lν 1Cl'/ιξη τiις ι'.ιν/1ληψης τΎις ι'ινάλυιιης, κα( ίΊl'!1 l\οψαλιίJς
πσύ t)ιωtUJtιJrνη t, SzHIIz, '{I/t νι'ι, 'ιι, "Ι,κ'cί!lCΙ πολ1ι iJ.hικυ. - μέιια καί μ(~ΙΙI1 ΟΤ(1 nQ(iltl.1 της Ι.ί1Iι.ι ιtΤ1λ - \1(; έπαφl'ι μ(; ττΊ (I(1Οι:ιά ι,ιιφl,λο
(1' ιιύτΥl τΙ, (fl/~n, 'ιου Ι:νι,ς π(.ιflς 'ιlrν (ι.λλο, μι.ι'ι, ~ΡI~1Iνα τfις ω,1I γΙα κ/LOI~ ΙΟΧllιιωμού τού π(ι.οχιιντα. ΚΗ( μέ τ6 γι;γ()νl~ς δη ~χι:ι
ΙJf~UJ,ς Ιγκcι.O(.ιιτωυ.ι ϊι1t01Ι Ι, Υ:νας {l1c(rt((ιl:tι). Ι (YCΙ ξέl'l:Ι, fl 'coυλ6χι ι'1Πίι '[τι φύιιη της μιά διπλτι <">ψη. Bλ~πσυιιι;, xl1tul'xli", τι' διάιJω
(rtov ότι ξέρ ι~ι 1tl!(JΙΙΙΙΙ(Υtc(JΙΙ. tl1t(, 'ι(rν (ι.λλον. 'Λπ' αύτ(ιν ι',φ(!IΗιις οη τiις άλrl()ειας ν(ι άνΟl'ΟlίινεΤ(lΙ , αχηματιζόμι:νll μέοι( (}I~ - κn(,
Scanned by CamScanner
178 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο ιι Al'IAΛYΣH ΚΑι ΑΛΗθΕιΆ 179
μάλιστα άπό - ένα ψέμα, πράγμα πού δέν τήν κλονίζει ακ e.- ϋ τραίνου όπου ό ενας άπό τούς δύο συντρόφους της ίστορίας
έφοσον το ψεμα σαν
' " " τετοιο τοπ ο θ ετειται
- ,
το
v
ιδιο μέσα σ' αύ'
ΡΙυως
:
το , ν λλ 'θ ' " n'
δια6ε6αιώνει τo~ α ον ~ω~ α ~o παρει., αω στό Λέμπεργκ,
διάσταση τής άλήθειας. τη τη το
ϋ λέει , καί ό αλλος του απαντα . :. Γιατι μού λές δτι πάς ατό
. έ - , , ..
Λέμπεργκ άφού πρι..γματι κει πηγαινεις, και αν μού τό λές, εΙναι
2 ά νά πιστέψω δτι πηγαίνεις στήν Κρακο6ία;
γι ", _, , ""
'Ο χωρι~μoς α~τoς τ~υ" εκ~εΡ,oμ~?υ, απο, την εκφορά έχει,
Καταλαααίνετε γιατί ή σχέση τού ύποκειμένου μέ τό σημ - πράγματ,Ι, ~ς συν:πεια τ~ οτι_ απο το ε-ιω Ψε-ι:δ?μαι ~oύ δρίσκε
Τ αινον
, _" "
ειναι το σημειο ε.ίτισημανσης που θελησαμε νά οάλουμε στό π -_ ται στό επιπεδο της σειρας των στοιχειων του εκφερομενου - τό
το πλάνο
,τ
μιας
'ξ'
γενικής
_
έπανόρθωσης
, "
τής αναλυτικής θεωρ[ω
ας,
ψεύδ-(ομαι) είναι ενα σημαίνον, πού αποτελεί μέρος, μέσα στόν
γιατι :ιναι ε ισου πρωτο και συνιστον στη συγκρότηση της αν _ ν Αλλο, τού θησαυρού τού λεξιλόγιου όπου τό έγώ, προσδιορι
λυτικης
,
εμπειρίας,
-,
όσο καί πρώτο καί συνιστόν στή ριζικη' λ εια_
'δ
σμένο αναδρομικά, γίνεται σημασία γεννημένη στό επίπεδο τού
τουργια του ασυνει ητου. έκφερόμενου, απ' αύτό πού παράγει στό επίπεδο της εκφοράς
Άναμφίαολα, μέ τόν τρόπο αύτό, στή διδακτική παρέμδασή είναι ενα έγώ σέ άπάτώ πού 6γαίνει σάν συμπέρασμα. Τό έγώ σέ
μας, περιορίζουμε τό ασυνείδητο σ' αύτό πού θά μπορούσαμε νά άπατώ προέρχεται από τό σημείο απ' όπου ό αναλυτής περιμένει
όνομάσουμε στενότερή του επιφάνεια. Άλλά- σέ σχέση μ' αύτ6 τό ύποκείμενο, καί τού ξαναστέλνει, σύμφωνα μέ τόν τύπο, τό
ακριοώς τό σημείο χωρισμού μπορούμε νά μήν κάνουμε λάθος ιδιο του τό μήνυμα μέσα στήν πραγματική του σημασία, δηλαδή
άπό τήν πλευρά όποιασδήποτε ούσιοποίησης. σέ μιά αντιστραμμένη μορφή. Τού λέει: μέσα σ' αύτό τό εγώ σέ
Θά κεντροθετήσουμε τά πράγματα πάνω στό τετράγωνο σχήμα aπατώ' αύτό πού στέλνεις σάν μήνυμα, εΙναι αύτό πού έγώ σού
τού γραφήματός μας, πού ξεχωρίζει συνειδητά τό πλάνο τής εκ
έκφράζω, καί κάνοντάς το , λές τήν άλήθεια.
φορας από τό πλάνο τού εκφερόμενου. Ή χρήση της φωτίζεται
'ΕΎώσ,ΓΌ
άπό τούς παραλογισμούς πού μιά ύπερ60λικά τυπική σκέψη της
λογικής είσάγει, αλέποντας μιά αντινομία τού λόγου μέσα στό Έκφορά
έκφερόμενο έγώ ψεύδομαι, ενώ ό καθένας ξέρει πώς δέν ύπάρχει
καμιά.
ΕΙναι τελείως λάθος ν' απαντήσουμε σ' αυτό τό έγώ ψεύδομαι
ότι, αν λές έγώ ψεύδομαι, σημαίνει ότι λές τήν αλήθεια, καί άρα
δέν ψεύδεσαι καί ούτω καθεξής. Είναι τελείως φανερό ότι τό έγώ
ψεύδομαι, παρ' όλο τό παράδοξό του, είναι απολύτως εγκυρο.
Πράγματι, τό εγώ πού εκφέρει, τό έγώ τής εκφορας, δέν είναι τ6
s (Α)
ίδιο μέ τό εγώ τού εκφερόμενου, δηλαδή τό στοιχείο πού τό δη
λώνει μέσα στό εκφερόμενο. Αρα από τό σημείο δπου εκφέρω, Στόν ορόμυ 111; άπάτης Όπου τό ύποκείμενο αποτολμά νά δα
δίσει, ό αναλυτής είναι σέ θέση νά διατυπώσει αύτό τό λές τήν
V
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΛΥ.ΛΝ , ΣΕΜΙ//Ληο 11
Λ ι'/ΛιiYΣΙΙ Υ.ΑΙ ΑΛΙΙθΕΙΑ
!?/
τού ίιm;νεiδητoυ - :τού, fι ί6αια, ύ:τάιΥΖει ά;τό :τάντα, ?.ι,τό τΌv
;ι.σιρό τού Θαλή ό:τω; Ζοί στό Ι,Ι,εδο ΤιϊΙV :τιό :τρωτ&γOVlfΙV τρό "O;tι δίνει ζωή;. αύτό γιά ~~ ~ίo .~i.ι. "i.d3t Ι"..ι:fOQά, ,{y(,U ι~
:των δι-ανθQ(i.,;ιινων σι.ΙπεuN. θυμία. Σάς τΟ'ιιζω _έν ;ΤΙ~) οτι ~ ε."'t~μ.ίι.ι δ:-ιι:;; τη διι.m.r.tιb
• Ας μετnφέ(ΙΟυ με σ' αύτό τό σι.ήμα τό ;ιοαρτεσιανό ίΊώ σ%έπτο νω, πέ σι.έση μ' έχεινο :του μα; ;ι.ομιζει ο Φρόι."."'t, jfu:τιό ;rojjoά •
ι~αι . •Λ σψύ.ιjι ς , ή bLflZ(]Loη τής έχφοράς α.,ό τό έΖφερόμενο Χά Θά χαρακτηρίσω τη ί~ιτouργία ,~oύ ;ι.αρτεσν.ινού cogito μi τόΥ
Ύει τό ·{ί.ίστρημά του; :τάντα δυνατό χαί τό σημείο τού σΧovτά ορο εκτρωμα η ~~θψ~α".o.: φ~'Π~ςεται, α."tό τη-. . ί:7.οτρο:τη, :τoίJ
ματο; ίΎδΙΊ.όμενο . ΠΨJ:{ματι, αν χάτι χαθιερόιθηχε από τό cogi- δέν Παι}έί.ειψε να ε;Ι.όη/.ωθει στην tOΤOQLfl αί:τοϋ:τ0'6 &..ομίιtΟ1:\1ε
10, εΙνω. ή ;ιj.ίμαχα τής σΖέψης, στό Ili:tgo :τού &{αίνει μέσα Cι.,ό σχέψη, :τo~ συνίστα,Ται σ:rό. νά_ έ-/j~.. εται .αί."tό τό ί-;6 τ~
μιάν (ιντίΑεση :τ.ρός τήν ΕΖταση - ύ:τόσταση εύΟραυστη, σμως άρ cogito ο)ς Ο άνθρω:τα;ι.ο; ο Ο:ΤΟΙΟ; , α.,ο ".Q.U)ό ;r.ινα:rαoouσιάί:ε
ί'.ετή μέσα στήν τάξη τής σημαίνουσας συΊχρότησης. ν Ας πούμε ται κάθε φορά :τού θέί.ει νά ;ι.άνει ί'.ανείς vu-ι.οί.Jηw. - ;-heE
<?~
δτι έ-".είνο :τού δίνει τή 6ε6αιότητά του στό cogito είναι τό &ΤΙ πού έξηγούν τήν κεν&τητα ή τήν φυ-ι.οί.σ(αή bVOOQμmiα μi τiιv
παίρνει τη θέση του στό έ:τίπεδο τής έΖφροράς . 'Αλλά ή ύπόστα παρουσία, στό έσωτερι;ι.ό τού άνθρώ:του, τού :τερUfηU01J μι;-.οοϊ;
ση τού lϊώ σκ~-ιτoμαι εΙναι τόσο περιορισμένη, τόσο έλάΖιστη, άνθρωπάκου ΠΟ1) τόν χυοερνά, :τού είναι ό όδηγό; τ~ ίιQ~oς,
τόσο άΖρι6ής - χαί θά μπορούσε έξίσου νά έπηρεαστεί άπό τή τό σημείο τό λεγόμενο, στίς μέρες μας, σημείο σί,.ν~εση;- Aiιτός ό
συνδήλωση ότι αύτ6 όέν πάει νά πεί τίποτε - σπως χαί ή ύπόστα μικρός άνθρωπάΖΟ; εΧΕΙ ήδη "οαταπεί.θεϊ aτή ί.ειΤΟ1:ργία του
ση τού Ιγώ ψεύδομαι γιά τό όποίο μιλήσαμε προηγουμένως. άπό τήν προσωκρατική σΖέψη.
Scanned by CamScanner
-
Ι
roυτό του σάν συγκροτημένο από την αντανακλώμ EV11 τη' γουμε , καί πού δέν μπορούμε νά εξαλείψουμε άπό τό αναλ '
, .,. > • ' στιγ- , λ ' - J. - υτικο
μιαια , τφ' εφημερη εικονα ul; κυριότητας , τόν φαντάζεται V ,_
κείμενο - τη ειτουργια του t.σωτερικου αντικειμένου. .
θρω:το μονάχα απ' αυτό πού φαντάζεται. α, Οί όροι ένδοοολή καί προοολή χρησιμοποιούνται '
, ' Αλλ" αλ - α' " παντοτε
. ΣT1~ν Cινc:Λυ:ική πρακΤΙΚ1i , τό νά επιmιμαίνουμε τό ύποκείuενο όπως λαχει. . α, ασφ ως , κομα και μεσα σ' αυτό τό πλα'
σε OΧEml με Τ11'- ;τραγματικότητα , τέτοια πού ui" ύπoθέτoυμ~ δ λ
ηϊς χω αινουσας
, , " λ'
' θ "
εωρητικοποιησης, κατι μάς δίνεται πού ε
, , - λ' , ,ρχε
ισιο
_
μ~ς mrr;.ρ~τεί, κc;ί ~χι ~~ σχέmι ~~έ τό mιμαίνον, ffiιμαίνει δ~~ ται απ ο ες τις μεριες στο πρωτο π ανο, και πού είναι ή λειτουρ-
;r~ουμε η~η σηι,- υποοαθμιmι Ώις ψυχολογΙΚ11ς συγκρότησης γία τού εσωτερ ικού αντικειμένου. Αυτη κατέληξε νά πολωθεί '
το υ υποκεψενου. έι:~κρ~ μέσα, σ,έ τoύ~o τό καλό,ή τό ~ακό α~ικείμενo, γύρω ~~
το οποιο; '(ια, oρ~σμενoυ~, γυρι~ει το κ~θετι πού , μέσα aτή συμ
περι~oρα εν,ος υπ?κειμ~νoυ , ~πoτελε~ διαστρέ6λωση, κάμψη,
3 π~ραδoξ? ,φo~o, ξ,ενο σ,ωμα. ~ιναι επιση? τό χειριστικό σημείο
παν~ στο οποι?, με~α σε σ:'ν~ηκες κ~τεπειγoυσας ανάγκης - πα
~ά~ε αφ ετηρία παρμένη αίτό τόν συσχετισμό τού ύποκειμένου ρ:χδει!ματος χ~ρη , επιλογης υπ?κειμενων πρός χρήση έκείνων ή
προ; . ~'α πρc;γματικό πλαίσιο μπορεί νά εχει τό λόγο ύπαρξής ~ων, άλλων υθεσεων ,διαφoρι~α, διευθυντικών, κυοερνητικών,
τη; σ ενα πειραμα ψυχολόγου. ΝΙ-τορεί νά δώσει αποτελέσuατα υπευ~~νων , ?ταν, προκειται ν?- εκπ?-ιδευθούν πιλότοι αεροπλά
νά Ε-ι.ει έπιπτώσεις, νά επιτρέψει νά συνταχθούν πίνακες. Bέ~ νω~' η oδηy~ι τ~αινων =- όρισ~ενoι τονισαν ότι πρέπει νά συγκεν
οαια , 'αίιτό θά γίνεται πάντοτε σέ πλαίσια όπου ειιείς είuαστε πo~ τρωνεται η εστιαση μιας ταχυτατης ανάλυσης καί μάλιστα μιάς
την κάνουμε την πραγματικότητα - παραδείγμ~τoς χό ρη , όταν ανάλυ,σης-α~ρα~ή , καί μάλιστα τής χρήσης δ~ισμένων τέστ, τών
προτείνουμε aτό ύπoκείμ~νo διάφορα τέστ , πού είναι τέστ όργα λεγομενων τεστ της προσωπικότητας .
.
νωμένα από μας. Αυτη ειναι ή περιοχή εγ-r.υρότητας α1Jτού πού , ~έν μπoρ?ύμ~ κ<:θ?λου νά μή, θέσουμε τό ερώτημα γιά τήν
όνομάζεται ψυχολογία , πού δέν εχει καμιά σχέση μέ τό επίπεδο ~πoστ<:ση αυτου του εσωτερικού αντικειμένου. Είναι άραγε ενα
όπου ύποστηρίζουμε τό ψυχαναλυτικό πείραμα , καί πού, θά έλε αντικε,ιμενο, αντίλη;vης; 'Από πού τό προσεγγίζουμε; Πού φτά
γα, δυναμώνει απίστευτα την Cι.ι-τoyύμνωση τού ύποκειμένου. ~ει: Σε συνεχεια αυτής τής επανόρθωσης, σέ τί θά συνίσταται ή
ανα~υση τής μεταοίοασης; .
Έκείνο πού άποκάλεσα ψυχολογικό ά.πομονωτικό δέν είναι ή
παλιά , ή πάντοτε νέα , μονάδα, ή θεσμοθετημένη παραδοσιακά Θα σάς ~πoδείξω ένα μοντέλο, πού θά πρέπει νά τελειοποιή
σάν κέντρο γνώσης, γιατί ή λαϊμπνιτσιανή , παραδείγματος χάρη, ~oυμε πολυ στή συνέχεια, πάρτε το έπομένως γιά μοντέλο προ
μονάδα δέν είναι διόλου απομονωμένη, είναι κέντρο γνώσης, δέν ~ηματικό. Τά σχήματα τά στραμμένα aτή λειτουργία τής έπα
είναι δυνατόν νά ξεχωριστεί από μιά κοσμολογία, είναι , · μέσα νΟ~θωm,ς τής ψευδαίσθηm,ς εχουν μιά τέτοια δύναμη προ
στόν κόσμο, τό κέντρο απ' όπου ασκείται αυτό πού, ανάλογα μέ ~ωρ~σης, :τού δέν θά μπορέσω ποτέ αρκετά εγκαιρα νά προτεί
τίς διακάμψεις, αποτελεί θέαση ή άρμονία. Τό ψυχολογικό άπο ~ κατι ,που, τουλάχιστον, νά την εμποδίζει.
μονωτικό συναντιέται ατήν Εννοια τού εγώ, τό όποίο - άπό μιά , Αν το ασυνείδητο είναι αυτό πού ξανακλείνεται μόλις άνοιξε,
παρέκκλιση πού, νομίζω , δέν είναι παρά ένας έλιγμός - συμοαί ~rφωνα ~' ένα χρονικό παλμό, αν, από τήν άλλη μεριά, ή έπα
νει νά συγχέεται, στην ψυχαναλυτική σκέψη';μέ τ.ό ύποκείμενο σέ ~α ηψη δεν είναι άπλώς στερεοτυπία τής συμπεριφοράς, αλλά
,π~ναληψη σέ σχέση μέ κάτι τό πάντοτε άστοχη μένο , 6λέπετε
απόγνωση μέσα ατή σχέση πρός τήν πραγματικότητα.
απ? δώ καί στό έξής δτι ή μεταοίοαση _ τέτοια πού μάς την παρι
Θέλω καταρχήν νά τονίσω δτι αυτός ό τρόπος θεωρητικοποίη ΟΤανουν
, , .' σα'ν τροπο
' , e.
προσuασης "που
σ' αυτο , κρυuεται
'2 'στό
μεσα .
. σης τού εγχειρήματος ορίσκεται σέ πλήρη δυσαρμονία, σέ. \πλή~η ασυνειδητο - δέν μπορεί νά εΙναι από μόνη της παρά μιά πρόσ-
διάσπαση, μ' αυτό πού έξάλλου ή εμπειρία μας όδηγεί νά προ α-
Scanned by CamScanner
1114 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ I l'HMINA/'JO II ιfNιfιf ΥΧΙΙ Kιf! ιfιfΙΙθE//1
κcιιρη δΜς, •Αν ή μετα6(6αιιη b'{~y εΙνιιι πιιρ{~ έπανω,ηψη, ΟΙι. tbLmJ το1-ι σιίιl,ιι,ιτόΙ'., του
, πού δίνεται στ6 σ'ι.ήμι.ι τού ΙγιJJ, δ{;ν εΙναι
rl
ε{νιιι ',πανι'ιληψη, πι'ιντοτε, τής [διας (ιποτυχΙΙΙς, "Αν μι~τα(ίωα_ έκεί (ln' απου κnιτάζετqι. ι. ό - - ~A') , {" l
ση Ι'Χει τήν άξ(ωοη, διι'ι μ έιιοι! ι..ιύτrις τής /,πανω,ηψης, νι'ι. (ΙΠΟΚΙJ. .. Αλλι'l ΕΙναι, ο(γουρα, μ~σα σ,Τ, 'Ι. ω ρο του, ι.ου που ω~;..-τει
τόν έu.υτό του, καΙ ίό σημειο (λΠ ~πo~ "/.O~~ζε;;~ "(~ ι~υΤό έπωη
ταoτησcι τή ΟΙJν{:χcια μιι!ς [lιτορΙιις, δέν Οά τ6 κάν ε ι nIJ.(!fl κι'ινον
τας πι'ιλι. νι'ι (ινω'>ιιΟι:ί μιι'ι οιινι'ιρτηοη, ' πιη', εΙνιιι, (ιπ6 τΎI φύση εΙναι μέσα στ6ν ιδιο 'I.(jJ()O, toL~ )~' ό ΚΡΙ )ω~~ ω )~ ,κ~ται κ(,ι. 1
τ6 σημείο (J.n' αποι! μι~ΛΙ:Ι'ά.ιψ)υ, .tp ~σν, μ~ 6ει; .IJtO)V τo~o ΤOV
της, συγκ εκομμΙνη, UHnO\J11I! λοιπ6ν ΟΤΙ γι μετιι(ί(()ιωη, οιιν χει
(Ιιοτικ6ς ΤQόπος, Μν μΠΟl' εί νι'λ άΡΚΕστεί οτ6 νι'λ 0υγχέετtιι μέ ττιν ~ Α1 λ lJ εΙνω πού ιΊιιχΙζει ν Ιl1JΊΚΡOτει αυτο τ ω,η οφανε; Ψ '- έ
(ιποτ cλεσμιιτικότητιι τής έπανι'λληψης, μ{, ττιν άναστήλιιιοη αυτού μα tJ.~' δπου ξεκινι} έκείνο πού μετέχει τής έ;τιΟυμ(ας στό έπί.-τεδο
πού Ι:χει συγκαλυφΟ εί μέσα οτό ι'ι.συν εΙδητ(), καΙ μάλιστα μέ ττιν τού άσυνεα>ητου .
κάΟαρση τιίιν (ισυνείδητων στοιχε Ιων ,
'Όταν ΟΙ1ς μιλύl γι(ι τ{) ι'ωυνείδητο σι'ιν γι' αύτ6 πού έμφανΙζε
_~----------.. ,ι
ται μέσα (πόν Χl'ονικ6 πιιλμ6, μπορ είτε νά ΟυμηΟείτε ττιν ε Ικ6να ~
τού XIJQrnIJ πού μισοανο(γεΙ, κα( πού lιτ6 βάΟος του Οιί Πl'αγμα ΚαΟρέφτης ,,//' ..............
τοποιηΟεί ή άλ(ευοη to,j ψαl'ιού. Ένύ) σύμφωνα μ έ τι', σχτιμα τού -----:;:;ι ... -- --S, J',
δισακιοιί, τ6 άσυν εΙδητο εΙναι κάτι τ6 φυλαγμένο, τ6 κλεισμένο )~:..... α' "
στό l;σωΤΕQικό, δπου έμείς θά Πl'έπει νά διεισδύσουμε ι'ιπ6 τά ...... ., () \
-- ι α \
~ξω. 'Ανιιποδογυρ(ζω λοιπ6ν τήν τοπολογία τής παραδοσιακής Ι
εΙκονογραφίας παρουσιάζοντι'ις σας τούτο τό σχήμα. Ι
... Λ ,
C......... ...... ι'
ο
' .... , /
χ , .... /
"', """"" J' '"
',.......... ',~ ......... " ,
--------------- t
'Οπτικό μοντΙ:λο πού δόΟηκε μΙ:σα στήν
Σχήμα τού κύρτου
Παρατήρηση πάνω σrήν ΕΧθcση τού Danω Lagach~
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡIΟ 11 ;1ΝΑΑ ΥΙΗ ΚΑΙ ΑΑΙ-ΙθΕΙΑ 187
Ι86
μοί πού τρα6άμε στή λοταρία. Μέσα άπ' αύτή τή μεγάλη ρουλέ
πτωση ό άναλυτής, δέν
δ
μπορεί νά εΙναι τό στήριγμα -
' -
ή μεταοιο'α-
,
τα, αύτό πού μαγειρεύεται, άπό τά πρώτα εκφερόμενα τού ελεύ ση εΙναι ή ενεργος ραστηριοποιηση της πραγματικοτητας τού
θερου συνδυασμού, ογαίνει εξω, στό διάστημα πού τό άντικείμε_ άσυνείδητου.
νο δέν φράζει τό στόμιο. Αύτή ή ώμή, ή στοιχειώδης εΙκόνα, σάς
επιτρέπει νά άποκαταστήσετε τή συνιστώσα λειτουργία τού συμ
βολικού στήν άμοιοαία άντιτοποθέτησή της. ,ΕΙναι τό παιχνίδι Τ' άφησα αύτό αίωρούμενο, μέσα στήν εννοια τού άσυνείδη-
τού ύποκειμένου, στά μονά ζυγά τής ξανασυνάντησής του μ' αύ ~ πράγμα παράδοξο, άκριοώς αύτό πού δλο καί περισσότερο
του , ,, , 'Ελπ'ζ' , ,
τό πού ερχεται νά ενεστωποιηθεί μέσα στήν πραγματική δράση νιέται δέν ύπενθυμισα ως τωρα.
ξ εχ "
ι ω να μπορεσω στη συ-
e.' "'Α'" ,
τού άναλυτικού χειρισμού. , εια νά δικαιολογησω γιατι συμυαινει αυτο. πο το ασυνει-
νεχ . θ' , , , .
Αύτό τό σχήμα εΙναι τελείως άνεπαρκές, άλλά εΙναι ~να σχήμα δητο, θέλησα νά σ~ς υπε~ ~μισω ~εχρι τωρ~ τ;'1ν, π?ρ~μπτω~
μπουλντόζα, πού εναρμονίζει τήν ίδέα δτι ή μεταβί6αση εΙναι τής συνιστώσας πραξης του υποκειμενου, γιατι σ αυτο το σημειο
ταυτόχρονα εμπόδιο στήν επανάμνησrι, καί ενεστωποίηση τού χρειάζεται ή ύ~oστήριξή μα~. 'Όμω? άς μ~ν παραλεί'j'ουμε.έκε.ί
κλεισίματος τού άσυνείδητου, πού εΙναι ή ελλειψη, πάντοτε σέ νο πού είναι υπογραμμισμενο, στην πρωτη γραμμη, άπο τον
συγκεκριμένο σημείο, τής καλής συνάντησης. Φρόυντ σάν αύστηρά συν-ουσιαστικό μέ τή διάσταση τού άσυνεί
Θά μπορούσα νά σάς τά άπεικονίσω δλ' αύτά μέ τό πλήθος καί δητου, δηλαδή τή σεξουαλικότητα . Μέ τό νά εχουμε δλο καί πε
τήν άσυμφωνία τών τύπων πού εδωσαν οί άναλυτές γιά τή λει ρισσότερο ξεχάσει τί πάει νά πεί αύτή ή σχέση τού άσυνείδητου
τουργία τής μετα6ί6ασης. ΕΙναι 6έ6αιο δτι άλλο πράγμα εΙναι ή πρός τό σεξουαλικό, θά δούμε δτι ή άνάλυση κληρονόμησε μιάν
μετα6ί6αση κι άλλο πράγμα δ θεραπευτικός σκοπός. Ή μετα6ί άντίληψη τής πραγματικότητας πού δέν εχει καμιά σχέση μέ τήν
Όαση δέν συγχέεται ουτε μ' ενα άπλό μέσο, Τοποθετήθηκαν έδώ πραγματικότητα, τέτοια πού ό Φρόυντ τήν τοποθετούσε στό έπί
τά δύο άκρα τών δσων εχουν διατυπωθεί στήν ψυχαναλυτική φι πεδο τής δευτερογενούς διαδικασίας.
λολογία. Πόσες φορές θά δια6άσετε τύπους πού φτάνουν νά συν Θέτοντας λοιπόν τή μετα6ί6αση ώς ενεργό δραστηριοποίηση
δέουν, παραδείγματος χάρη, τή μετα6ί6αση μέ τήν ταύτιση, ένώ
τής πραγματικότητας τού άσυνείδητου, θά ξεκινήσουμε πάλι τήν
ή ταύτιση δέν εΙναι παρά ενας χρόνος παύσης, ενας ψεύτικος έπόμενη φορά.
τερματισμός τής άνάλυσης, πού, πολύ συχνά, συγχέεται μέ τόν
κανονικό της τερματισμό. Ή σχέση της μέ τή μεταΌί6αση εΙναι
στενή, άλλά άκρι6ώς στό σημείο δπου ή μετα6ί6αση δέν άναλύ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
θηκε. Άντίθετα, ώστόσο, θά δείτε νά διατυπώνουν τή λειτουργία
τής μετα6ί6ασης, σάν μέσο τής πραγματοποιούσας έπανόρθωσης,
Δρ; ROSOLATO: - Θά σάς πώ τίς σκέψεις πού εκανα κατά τή
στήν δποία άντιτίθεται δλόκληρη ή σημερινή μου όμιλία.
διαρκεια τού σεμιναρίου σας. Πρώτα μιά άναλογία - τό σχήμα
ΕΙναι άδύνατο νά τοποθετήσουμε σωστά τή μετα6ί6αση μέσα
σας μo~άζει παραδόξως μ' ενα μάτι. Σέ ποιό μέτρο τό μικρό α θά
σέ όποιαδήποτε άπ' αύτές τίς άναφορές. Κι άφού δ λόγος εΙναι
μ~oρoυσε νά παίξει τόν ρόλο κρυσταλλοειδούς φακού; Σέ ποιό
γιά πραγματικότητα, σ' αύτό τό πεδίο έννοώ νά κατευθύνω τήν
κριτική. Θά πώ σήμερα εναν άφορισμό εΙσαγωγικό σέ δσα θά
μετρο α~τός ό κρυσταλλοειδ'lς φακός θά μπορούσε νά εχει ρόλο
σάς πώ τήν έπόμενη φορά - ή μετα6ίΌαση δέν εΙναι ή ένεργός κατα~ρα~η; Θά ηθελα έπίσης νά διευΚ€Joιίζατε αύτό πού μπορεί
δραστηριοποίηση τής ψευδαίσθησης πού μάς σπρώχνει σ' αύτή τε ν~ πειτε γιά τό ίδανικό τού έγώ καί γιά τό Ιδανικό έγώ σέ
τήν άλλοτριωτική ταύτιση πού συνιστά κάθε συμμορφοποίηση, ~~;αρ:ηση άκριοώς μ' αύτό τό σχrίμα. Τέλος, τί έννοείτε μέ
ργο δραστηριοποίηση;
εστω καί πρός ενα μοντέλο Ιδανικό, τού όποίου σέ καμιά περί-
Scanned by CamScanner
188 ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΙΙΙ'ΙΟ II ιιΝιΙιΙ ΥΣIl ΚΛΙ ιIιIljeElιI 189
'Ενεργός δραστηριοποίηση εΙναι μιά λέξη ύπόσχεση Ν' ό ' ~να μέρος ι'.1π6 τό άκροατήριό μου εΙναι καινούργιο. Γι' αύτό
σουμε τή μεταβίβαση μέ τήν ένεργό δραστηριοποίη·σηα r ΡΙ- χρησι~oπ~ίησ~ τ~ καθαρ6 :<~ί άπλ6 σχήμα Τ,ού κύρτου, καΙ εΙσή.
άναγκαιο
_
-" .ή 12
ωστε_μεταυιuαση
,
'(!
'ειναι
να μην εΙναι τόπος αλλοθ ι, άνεπαρ-
"
γαγα απλως την εννοια του διαφράγματος. Γό άντικεΙμενο εΙναι
κων χειριστικων τροπων, παρμένων άπό πλάγιους δρ ' , διάφραγμα, μ~νει άκόμ.η νά μ~θo~με πώς. Δέν εΙναι τό παθητικό
έλ ' '" δ' r , ομους και διάφραγμα, αυτό τό πωμα που θελησα νά άπεικονίσω γιά ν' άρ
ιγμους που ωστοσο εν ειναι αναγκαστικά χωρίς άπο ' λ
, 'δ' , " τε εσμα χίσω νά κατευθύνω τή σκέψη σας σέ μιάν όρισμένη πρόσβαση .
και που ειχνουν τα ΟΡια τής άναλυτικής παρέμβασης Τ' '
ό '" . ονισα Θά δώσω μιά πιό όλοκληρωμένη Ιδέα γι' αύτό, δπου θά βρείτε
~oμαστι:<α σημερα ψευτικους όρισμούς πού μπορεί κανείς ,
δωσει για τόν τερματισμό της, σπω ς αύτόν τού Balint σταν μι~~ ισως όρισμένες συγγένειες μέ τή δομή τού ματιού.
γιά ~α~Τ,ιση μέ τόν άναλυτή. ~ Αν δέν πάρετε τή μεταοίοαση σ ~ Είναι 6έ6αια όλότελα παράδοξο Ότι ή δομή τού ματιού μάς
?ρθ? επ~πε~o'. πού ,όμ?λογώ δ;ι δέν φωτίστηκε άκόμη σήμερ:~ παρουσιάζει ενα γενικό σχήμα πού τόσο εύκολα ερχεται aτό νού
αλλα που θα ειναι το θεμα τού επόμενου σεμιναρίου δέν θά _ κάθε φορά πού προσπαθούμε νά εΙκονίσουμε χρονολογικά τΙς
ρέσετε, ποτέ νά συλλάβετε άπ' αύτή παρά μονάχα έ~ιμέρoυ:;:~ σχέσεις τού ύποκειμένου πρός τόν κόσμο. Δέν ε{ναι άναμφί60λα
ρεμπτωσεις. συμπτωματικό. Ώστόσο, δέν θά ήταν σωστό νά 6ιαστούμε νά
υο σο γιά τίς παρατηρήσεις πού κάνατε, είναι διασκεδαστικό . κολλήσουμε σ' αύτό μέ ύπερ60λικά στενό τρόπο.
Πάντως, μιά καί κάνατε αύτή τήν παρατήρηση, θά έπωφεληθώ
Πρέ:τει: σέ κ~θ~τ~ π?ύ, άνή~ει _στή; τοπολογία, νά φυλαγόμαστε
γιά νά σάς τονίσω τή διαφορά τού σχήματός μου μ' έκείνο όπου δ
πολυ αυστηρα απ αυτο που της δινει λειτουργία Gestalt. Πράγ
Φρόυντ παρασταίνει τό έγώ σάν τό φακό άπό τόν όποίο ή άντί
μα πού δέν σημαίνει δτι όρισμένες εμοιες μορφές δέν μάς δίνουν,
ληψη-συνείδηση έρχεται νά δράσει πάνω στήν άμορφη μάζα τού
μερικές φορές, τήν αίσθηση δτι είναι ενα είδος προσπάθειας τού
Ι;nbew~sstsein. Τό σχήμα τού Φρόυντ άξίζει αύτό πού άξίζει,
βιολογικού γιά νά φτιάξει κάτι πού μοιάζει μέ τίς συστροφές αυ
ειναι ~oσo περιορισμένης έμ6έλειας δσο καί τό δικό μου, μ' εναν
τών τών θεμελιακών τοπολογικων άντικειμένων πού σάς άνέπτυ
ξα στό σεμινάριό μου γιά τήν Ταύτιση - ή μίτρα, παραδείγματος
δρ~ισμ;νo τρόπο. Μπορείτε πάντως νά παρατηρήσετε τή διαφορά
χάρη, γιά τήν όποία θυμόσαστε σίγουρα δτι είναι μιά έπιφάνεια
- C:V ειχα θελήσει νά οάλω τό έγώ κάπου, θά εγραφα ι(α). UΟμως ,
στο σημείο αύτό, έκείνο πού έμείς έξετάζουμε εΙναι τό α.
ριγμένη στόν τρισδιάστατο χώρο πού αύτοδιασταυρώνεται. Θά
μπορούσα κάλλιστα νά σάς δείξω όρισμένο σημείο 11 έπίπεδο τής
22 Άπριλίου 1964
άνατομικής διαμόρφωσης πού μάς φαίνεται νά άπεικονίζει τή
συγκινητική προσπάθεια τής ζωής νά άνταμώσει τίς τοπολογικές
διαμορφώσεις.
Είναι οέοαιο πώς μονάχα αύτές οί σκέψεις μπορούν νά μάς
δώσουν τήν είκόνα αύτού γιά τό όποίο πρόκειται σταν έκείνο
πού είναι στό έσωτερικό είναι έπίσης καί στό έξωτερικό. Γι' αύ
τόν τό λόγο ε{ναι ίδιαίτερα άναγκαίες δταν πρόκειται γιά τό
άσυνείδητο, πού σάς τό παριστάνω ταυτόχρονα σάν αύτό πού
είναι άπό τό έσωτερικό τού ύποκειμένου, άλλά πού δέν πραγμα
τοποιείται παρά μόνο έξω, δηλαδή μέσα στόν τόπον έκείνο τού
~ Αλλου, δπου μονάχα μπορεί νά άποκτήσει τήν ύπόστασή του.
Δέν μπορώ έδώ νά μεταχειριστώ δλες τίς γνώσεις πού άποκτήσα
με άπό τά προηγούμενα σεμινάριά μου, Υιά τόν άπλό λόγο δτι
Scanned by CamScanner
ΙΒ'
Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ
ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ
Scanned by CamScanner
ΖΛΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΡΙΟ ιι Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤ/Σ ΠΑΡΕ.ΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ 193
192
ποϋσα περισσότερο - τούς ψυχαναλυτές - σέ μιά σκόπευση σύμ τόν τελικό σ>:.οπό τ~ς αν~αραγωryς. Δέν μπορώ έδώ παρά νά
φωνη μέ τήν αναλυτική έμπειρία , λέω ΟΤΙ δ χειρισμός δ ιδιος τής ύποδείξω ~κεινo που, ~η 6~λoγΙΚ?Ί κλΙμ~κα, συνδυάζεται μέ τή
Εννοιας όφείλει, ανάλογα μέ τό έπίπεδο απ ' δπου ξεκινά ό λόγος σεξουαλικτι, διαφoρoπ~ιησ:2', υπό τη ~oρφη δ~υτερ~υόντων χαρα-
τού διδάσκοντος, νά ύπολογίζει τίς επιδράσεις τής διατύπωσης τήρων και λειτουργιων . .::.ερουμε σημερα πως, σ αυτό τό εδα
πάνω στόν ακροατή . Έχουμε δλοι, οσο έχουμε , μαζί καί έκείνος ;ος, θεμελι~θηκε, στή~ κ?ινωνία μιά δ~κλη~η κατανομή λει
πού διδάσκει, μιά σχέση μέ τήν πραγματικότητα τού ασυνείδη τουργιών μεσα σε μια κινηση έναλλαγης. Αυτό ό σύγχρονο'
του , πού ή παρέμοασή μας όχι μόνο φέρνει στό φό)ς, αλλά, πού στρουκτουραλιοrός μ;πόρεσε ν,ά τό διε~κρινί,σει ,καλύτερα άπό
ως ενα δρισμένο σημείο, γεννά. κάθε αλλη θεωρια, δειχνοντας δτι ακριοως στο Επιπεδο τής αγχι
•Ας πάμε στό γεγονός. Ή πραγματικότητα τού ασυνείδητου στείας, στό μέτρο πού αυτή αντιτίθεται πρός τή φυσική γενιά
εΙναι - αοάστακτη αλήθεια - ή σεξουαλική πραγματικότητα . Μέ πρός τό διαλογικό γένος, ασκήθηκαν όί θεμελιακές ανταλλαγές ~
κάθε ευκαιρία δ Φρόυντ τό οεοαίωσε, θά έλεγα, πεισματικά. στό επίπεδο άρα τού σημαίνοντος - καί ΟΤΙ έδώ συναντάμε τΙς
Γιατί εΙναι μιά αοάστακτη πραγματικότητα; πλέον στοιχειώδεις δομές τού κοινωνικού τρόπου λειτουργίας
'Ως πρός τό θέμα τού σέξ, κάναμε, από τόν καιρό πού ό πού εγγράφονται μέ τούς δρους μιας συνδυαστικής.
Φρόυντ διατύπωσε τήν ανακάλυψή του τού ασυνείδητου, δηλαδή Ή ενσωμάτωση αυτής τής συνδυαστικής στή σεξουαλική πραγ
στή δεκαετία τού 1900 η στά αμέσως προηγούμενα χρόνια, μερι ματικότητα κάνει νά ξεπηδά τό έρώτημα αν δέν εΙναι άπό έδώ
κές έ.ι-τιστημονικές προόδους. 'Όσο ενταγμένη κι αν εΙναι ώστόσο πού τό σημαίνον έφτασε στόν κόσμο, στόν κόσμο τών ανθρώπων.
στή νοητική μας είκονοποιία, δέν θά πρέπει γι' αυτό νά θεωρού 'Εκείνο πού θά καθιστούσε θεμιτό νά ύποστηρίζουμε πώς άπό
με δτι ή γνώση πού αποκτήσαμε από τότε γιά τό σέξ ύπήρχε ανέ τή σεξουαλική πραγματικότητα τό σημαίνον μπήκε στόν κόσμο -
καθεν. Ξέρουμε κάτι περισσότερο γιά τό σέξ. Ξέρουμε δτι ό σε πού πάει νά πεί δτι ό ανθρωπος έμαθε νά σκέφτεται - εΙναι τό
ξουαλικός διαχωρισμός, αφού οασιλεύει στό μεγαλύτερο μέρος πρόσφατο πεδίο τών ανακαλύψεων πού αρχίζει μέ μιά όρθότερη
τών ζωντανών όντων, ε{ναι αυτό πού έξασφαλίζει τή διατήρηση μελέτη τής μίτωσης. Άποκαλύπτονται τότε οί τρόποι μέ τούς
τής ϋπαρξης ένός εΙδους. όποίους συντελείται ή ώρίμανση τών σεξουαλικών κυπάρων, δη
Είτε κατατάξουμε, σύμφωνα μέ τόν Πλάτωνα, τό όν ένός ει λαδή ή διπλή διαδικασία μετα60λής. Αυτό πού συντελείται μέσα
δους ανάμεσα στίς ιδέες, ειτε πούμε, δπως δ 'Αριστοτέλης, δτι τό σ' αυτή τή μεταοολή, εΙναι ή απώλεια ένός δρισμένου αριθμού
εΙδος δέν ύπάρχει πουθενά αλλού παρά μέσα στά ύποκείμενα ~oιχε~ω~ π~ύ oλ~πoυμε, τών χρωμοσωμάτων. ·Ολοι ξέρουμε δτι
πού τό ύποοαστάζουν, δέν εχει καί τόση σημασία εδώ . •Ας πούμε ολα αυτα μας όδηγησαν σέ μιά γενετική. Τί ογαίνει άπ' αύτή τή
δτι τό εΙδος ύφίσταται μέ τή μορφή · τών ατόμων του. Τό γεγονός γε~ετική, αν μ~ ή κυ~ίαρχη λειτουργία, στόν προσδιορισμό δρι- .
παραμένει δτι ή επιοίωση τού αλόγου ώς ειδους έχει ενα νόημα - σμ~νω~ στοιχειων του ζωντανού όργανισμού, μιάς συνδυαστικής
κάθε άλογο εΙναι μεταοατικό, καί πεθαίνει. 'Αντιλαμοάνεσθε :του σε δ~ισμένoυς άπό τούς χρόνους της ένεργεί μέ άπο60λή
από δώ δτι δ δεσμός τού σέξ μέ τόν θάνατο, μέ τόν θάνατο τού υπολειμματων.
ύποκειμένου, εΙναι θεμελιακός. ·,Kάν?ντ~ς, αναφορά έδώ aτή λειτουργία τού μικρού α, δέν δρ
Ή ϋπαρξη, χάρη στό σεξουαλικό διαχωρισμό, οασίζεται στή
μ~ω σ~ μια ,αναλογική ύπόθεση - επισημαίνω μό'νo~ μιά συγγένεια
συνουσία, τονισμένη σέ δυό πόλους, πού ή από αιώνες παράδοση
των αινιγματων τής σεξουαλικότητας μέ τό παιχνίδι τού σημαί
πασχίζει νά χαρακτηρίσει ώς αρσενικό πόλο καί θηλυκό πόλο. Σ' νοντος.
αύτό έγκειται τό ελατήριο τής αναπαραγωγής. 'Ανέκαθεν, γύρω
απ' αύτή τη θεμελιακή πραγματικότητα, συγκεντρώθηκαν,
'~δώ απλώς άποσαφηνίζω καί δικαιώνω τήν παρατήρηση δη
~ρ~γματι ,στήν ίστορία ή πρωτόγονη Επιστήμη ρίζωσε σ' εναν
έναρμονίστηκαν, άλλα χαρακτηριστικά, λίγο ή πολύ δεμένα μέ
ΡΟπο σκεψης, ό όποίο ς παίζοντας πάνω σέ μιά συνδυαστική,
Scanned by CamScanner
194· ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11 JI ΣΕΞΟΥΑΑΙΚΟΤΗΤΑ ΜεΣΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ
195
πάνω σέ άντιθέσεις δπως έκείνες τού Γίνγκ καί τού Γιάνγκ, τού yovτoς εΙναι πιό ένυπολανθάνουσα, λι'(ό:tεΡO έπισημασμένη.
νερού καί τής φωτιάς, τού ζεστού καί τού κρύου, τίς εκανε νά Θά φωτίσω αύτό πo~ θέλω νά πώ. Πολύ μετό ά..-τό τήν καρτε
σέρνουν τό χορό - διάλεξα αύτή τή λέξη γιά τήν περισσότερο άπό σιανή καί τή νευτων:κη έπανάσταση, 6λέπουμε άκόμα, στην καρ
μεταφορική έμ6έλειά της , γιατί ό χορός τους Όασίζεται σέ τελε διά τού θετικιστικου δόγματος, μιά θρησκευτική θεωρία τη-~ 'πί~
τουργικά χορών μέ Όασικό κίνητρο τούς σεξουαλικούς καταμερι ' λο φετιχ,
σάν μεγα 'άπό'ι.υτα συνεπη με τ ό
' , έκφερομενο
' αύτό" πού
•.'"
σμους μέσα στήν κοινωνία. 6ρίσκουμ,ε ~όν Κό;τ:, δτι Πότέ_ δέ; θά μπορέσ~F νά μάθουμε
Δέν μπορώ ν' άρχίσω έδώ νά σάς κάνω μάθημα , εστω καί σύν τίποτε για τη χημικη συσταση των αστρων, δτι τα αστρα θά συνε
τομο, κινέζικης άστρονομίας . Διασκεδάστε άνοίγοντας τό ΌιΌλίο χίσουν νά εΙναι καρφωμένα στή θέση τους, δηλαδή, - αν ξέρουμε
τού Uopold de Saussure - ύπάρχουν ετσι, άπό καιρό σέ καιρό, νά 6άλουμε έδώ μιά άλλη προοπτική - σάν καθαρή λειτουργία
άνθρωποι Ιδιοφυείς σ' αύτή τήν οικογένεια. Θά δείτε έκεί οτι ή σημαινόντων. νΕλλειψη τύχης, τήν ίδια πάνω κάτω στιγμή , ή
κινέζικη άστρονομία εΙναι θεμελιωμένη πάνω στό παιχνίδι τών άνάλυση τού φωτός μάς επέτρεπε νά δούμε μέσα στά αστρα χίλια
σημαινόντων πού άπηχούν άπό πάνω ως κάτω τήν πολιτική, τήν πράγματα ταυτόχρονα , άκόμα καί. τή χημική τους σύσταση . Ή
κοινωνική δομή , τήν ήθική , τή ρύθμιση τών παραμικρότερων άπόσπαση τής άστρονομίας · άπό τήν άστρολογία συντελέστηκε
πράξεων, καί ότι εΙναι, έντούτοις , μιά πολύ καλή άστρονομική τότε - πράγμα πού δέν πάει νά πεί ότι γιά ενα μεγάλο άριθμό
έπιστήμη . ΕΙναι άλήθεια δτι , ως μιά όρισμένη στιγμή, όλόκληρη άνθρώπων ή άστρολογία δέν ζεί άκόμη.
ή πραγματικότητα τού ούρανού μπορεί νά μήν έγγραφεί σέ τίπο
τε ω.λο άι-τό ενα εύρύ στερέωμα σημαινόντων. 2
Στήν άκραία περίπτωση, ή πρωτόγονη έπιστήμη θά ηταν - ας
πάμε ως τήν ακρη - ενας εΙδος σεξουαλικής τεχνικής. Τό δριο δέν Πού τείνει δλη αύτή ή όμιλία; - στό νά άναρωτηθούμε αν 6φεί
εΙναι δυνατό νά χαραχθεί έπειδή πρόκειται άσφαλώς γιά μιά έπι λυυμε νά θεωρήσουμε τό άσυνείδητο σάν μιά έπι6ίωση τής άρ
στήμη. Οί άπόλυτα εγκυρες παρατηρήσεις τους μάς δείχνουν δτι χαϊκής αύτής σύζευξης τής σκέψης μέ τή σεξουαλική πραγματι
οί Κινέζοι εΙχαν ενα τέλεια άποτελεσματικό σύστημα γιά τήν κότητα. ν Αν ή σεξουαλικότητα εΙναι ή πραγματικότητα τού άσυ
πρό6λεψη τών μεταΌολών τής μέρας καί τής νύχτας , παραδείγμα νείδητου - προσέξτε καλά αύτό πού €χουμε νά άποφασίσουμε
τος χάρη, σέ μιά έποχή πολύ πρώιμη - πού λόγω τής σημαίνου ~δώ - τό πράγμα εΙναι τόσο δυσκολοπρόσΌατο πού δέν μπορούμε
σας σήμανσής τους μπορούμε νά τή χρονολογήσουμε , γιατί φυσι ισως νά τό φωτίσουμε παρά μόνο μέσα άπό τήν ίστορική θεώρη
κά εΙναι άρκετά μακρινή γιά νά σημειώνεται ή μεταχώρηση τών ση.
Ισημεριών στό διάγραμμα τού ούρανού, καί ό πολικός άστέρας Ή άποκατάσταση τού έπιπέδου δπου ή σκέψη τού άνθρώπου
νά Όρίσκεται στήν ίδια θέση πού εΙναι στίς μέρες μας. Δέν ύπάρ άκολουθεί τίς πλαγιές τής σεξουαλικής έμπειρΙας πού τήν περιό
χει Ιδώ καμιά διαχωριστική γραμμή άνάμεσα στήν έμπειρικ~ π~ ~ισε ή εισΌολή τής έπιστήμης, εΙναι ή λύση πού πήρε μορφή,
ρα60λή, πού παραμένει εγκυρη Υιά δλους , καί στίς άρχές που τη,ν ιστορικά, μέσα στή σκέψη τού Γιούνγκ - πράγμα πού δδηγεί aτή
καθοδήγησαν. UΟ πως δέν μπορούμε νά πούμε, ό Κλώντ Λεσι συγ~εκριμενoπoίηση τής σχέσης τού ψυχισμού τού ύποκειμένου
Στρώς τό ύπογραμμίζει, δτι στήν πρωτόγονη μαγεία δλα ~Ιναι μέ,την πραγματικότητα, κάτω άπό τό όνομα άρχέτυπο.
φαντασιοπληξία καΙ φούμαρα , άφού μιά τεράστια παραΌολη έμ Ωστόσο, ό γιουνγκισμός - στό μέτρο πού κάνει αύτούς τούς
πειριών άπόλυτα χρησιμοποιήσιμων έναποθηκεύονται μέσα της., πρωτόγονους τρόπους τής διάρθρωσης τού κόσμου κάτι τ6 μόνι
'Ωστόσο, φτάνει μιά στιγμή πού τό παλαμάρι κόβεται μέ τη μο, τ~ν πυρήνα, λέει, τής ιδιας τής ψυχής _ συνοδεύεται άναγκα
σεξουαλική μύηση τού μηχανισμού . uO ao παράδοξο κι ά~ φαίνε στι(κα άπό την άπόρριψη τού δρου λ~ιπιVTO, άπό τήν ούδετερο
ται,. ή ρήξη γίνεται τόσο άργότερα δσο ή λειτουργία του σημαί- Πο ηση αύτής τής λειτουργίας μέ την προσφυγή σέ μιά εννοια
Scanned by CamScanner
11)6 " ' ΙΙ ΜΙ'ΣΛ ΣΤ/Σ JlΛ"'~ΛAΣΠ/E '(ΟΥ ΣIΙΜιΙ/ΝΟΙΙ1'()Ζ 1m
ΖΙΙΚ ΙΙιΙΚΙΙΝ Ι J:1!MINιl/'l() 11 fI ΣΒΕογΙΙι1IΚΟl1Π -
ψυχικής ένέΟΥειας, οέ μι(ι fvvotct πολί, πιό Υενικοποιηlιένη 'ι . ), λ τΙ,,. έΊ.Ο1Ν νt'ι, κάνουν α(~ Υ/ι,Οε ()fιμιι., Πρ~πι~ ι (${1)(J,UJ,
J, J (ιο οΙ υ.νυ. 1) Ι: :>
, • • J • • ~I -
διαφέρον. σι\ t:V- ωτ) .". ί)τι (/,Τι!, τ6, '~ω, τ6 σ(ι)μιι.τ~ω ΤΙ/Ν ο,νυ,) ,1JτΙΙN \JL"V t()1J
Δέν πρόκειται έδ(ί) ΥΙ(1 ι!ιπλtΊ ι".κδΟΧΥ'ι ι'ινάλΟΥα μέ ΤΤI οχολ' ~ tJ νι/. ΠΟ1ψ ' J: .l' πωση ι!.άl" τ6(1() Ό(ωικης 0υμΙΥ(ΙΝίας πού Οά μ."W
δίνει την ι;ντι:J r:>, / . .J / ' "Ι '.ι . .1..1
μικροδιαφορά. ΓιιιτΙ έκείνο πού δ Φι.>6υντ Οέλει νά έν"(ιτ( η, 1 Ι,.ι . • .
ρουο ε να τ . ν
.Ι 6 έντυπωoιt'ι,OI!Ι .
.'
ΩσΤΙΗ10 αιJΤι, ό εν ε ναι ~;'1''(0; Ίιου. vtJ,
' , - "
σα μ έ σα στη
λ JJnOLTI'
CΙΤOυ()yιπ της λιμπιντο δέν eΙναι δι6) ου ι'ιά , l • ι'ι.ι rf σουμε κατακτημένο ε(')(ι.φ{~;,. ..
ά .. , " ' .. oχι~oη
ρχαικη, ενης ~()ωτόyo~()ς τ~~π()ς πρόσβασης τό")ν oκέψ~ων, τουΎποοτηο
. ρ. Ι ί'ζο) \J9.)ΤΙ οτ6 έπίπεδο της (ι,νάι.υσης - αν ΠΟ{Υ/..Ειται
~ , •
νύ,
~νας κό,σl~oς που εΙν~ι τ~χα έδιι) ο(ιν σκιά (.(πό εν αν (.(ρχαίο κό .Ι ~ Μιιω π()6Γ' τ6, μπρ6ς - 06, πρέπει ν6, (ι,IΤ<Υ/.ω.υφΟ ει τΙ
γίνει κιι.πσι - " . ) ,χ • , μό - 1
σμο που έξακολουθει νά υπάρχει μέοω τσί, δικοιj μας • '1-1 λ( μπιν- C~ ίνει ι.ι' υ.;η6 τ6 κομυικ6 σημειΌ απ ύπου Ο πω. ; του αου-
Υ • ουμυα , .,. 'Ι ' ότ Ai.l'
το ειναι η κ~()αυτό ένερy~τικTI πα()ουσΙα τής ~πιOυμίας. Αύτό νε ίδ η το
υ συνδέεται μέ τη ο&;ουυ.,.ικη πρα'(μιJ.ΤΙΚ
, ι ", L •
ητα.
• θ ·
Jto το
,
χρειά~εται τωρα νά, ~μ~lδέψoυμε από τήν έπιθυμ(α - πού διν κομβικό σημείο όνομάζεται έπιΟυμια, κα O~Κληρη τι WJ~..LίI.TI
εΙναι υπόσταση" που, υπ<;tρχει εδώ στό επίπεδο τής πρωτογενούς έπεξεργαοCo, πού συνέχισα, <:;ηά ~ά ;ελε~τυ.ια, χρόνια ,σκοπο εχ_ει
διαδικασίας, και ; ωυ δll' ;τη .τόν τρόπο τόν ϊδιο τής προσέγγισής νά σάς δείξει, 6τιμα πρ6ς 6ημα με την κλινικη παρατηρηση, πως
μας. ή έπιθυμία τοποθετείται μέσα στήν έξάρτηση άπό τό αίτημα -
Ξαναδι.άβασα πρόσφατα, σχετικά μέ μιά παρέμβασή μου σ' ενα πού, μέ τ6 νό. διατυπιJJνεται σέ σημαίνοντα, άφήνει ενα μετωνυ
συνέδριο πού έγινε τό 1960, εκείνο πού κάποιος από τά εξω εΙπε μικό ύπόλοιπο πού τρέχει άπό κάτω του, ενα στοιχείο πού δέν
γιά τό . άσυνείδητο - όνο μαστικά ό κύριος Ricocur, πού προσπα εΙναι απροσδιόριστο, πού εΙναι μιά προϋπόθεση ταυτόχρονα
θούσε νά προχωρήσει σσο περισσότερο μπορεί (lπό τή θέση πού απόλυτη καί άπιαστη, στοιχείο πού βρίσκεται άνα'Γιωστικά σέ
βρίσκεται, γιά νά θεωρητικοποιήσει τήν περιοχή μας. ΕΙχε ασφα αδιέξοδο, ανικανοποίητο, αδύνατο, παραγνωρισμένο, στοιχείο
λώς προχωρήσει αρκετά, ωστε νά φτάσει σ' αύτό πού αποτελεί τό πού όνομάζεται έπιθυμία. Αύτό κάνει τή σύζευξη μέ τό πεδίο
πιό δυσπρόσιτο σημείο γιά εναν φιλόσοφο, δηλαδή στόν ρεαλι πού δρισε ό Φρόυντ σάν πεδίο τής σ.εξουαλικής ενστασης στό
σμό τού ασυνείδητου - στι τό ασυνείδητο δέν εΙναι αμφιρρέπεια έπίπεδο τής πρωτογενούς διαδικασίας.
τών συμπεριφορών, μελλοντική γνώση πού ξέρει ηδη τόν έαυτό Ή λειτουργία τής έπιθυμίας εΙναι τελέυταίο ύπόλειμμα τής
της άπό τό στι δέν τόν ξέρει, αλλά χάσμα, τομή , ρήξη, πού έγ επίδρασης τού σημαίνοντος μέσα στό ύποκείμενο. Desidero εΙναι
γράφεται μέσα σέ όρισμένη ελλειψη. Ό κύριος Ricocur παραδέ
χεται ότι ύπάρχει κάτι άπ' αύτήν τή διάσταση πού πρέπει νά φυ
τό _φρoϋ~ικό cogito. 'Από δώ, άναγκαστικά, καθορίζεται ~ό
σιωδε,ς της πρωτογενούς διαδικασίας. Παρατηρείστε καλά τί λέει
0"-
λαχτεί. Μόνο πού, καθιJ)ς εΙναι φιλόσοφος, τ6 σφετερίζεται. Τό ό Φρουντ γι' αυ' , , δ'" , ,
, "το το πε ιο οπου η παρορμηση ίκανοποιείται κυ-
όνομάζει έρμηνευτική. ριως άπο την παραίσθηση.
Γίνεται πολύς θόρυβος στίς μέρες μας γι' αύτ6 πού όνομάζεται ~_Kάανένα σχήμα-μηχανισμός δέν θά μπορέσει ποτέ νά δώσει
έρμηνευτική. Ή έρμηνευτική δέν αντιτάσσεται μόνο σ' αύτ6 πού ωι ντηση , 'ό '
γι ,αυτ που παρουσιάζεται ώς έπαναστροφη' στό άν-
άποκάλεσα αναλυτική μας περιπέτεια, αντιτάσσεται καί στόν τανακλαστικο τόξ Α" 'v
νά 'ά ο. υτο που ερχεται άπό τό sensorium πρέπει
στρουκτουραλισμό, ετσι σπως διατυπιJ)νεται στίς εργασίες τού φυγει πό τό nl0t' V, • •
τότε τό' , orlur;t, κι αν το motortum δεν λειτουργεί,
Λεβί-Στρώς. Τί εΙναι όμως ή έρμηνευτική; - αν σχι ή ανάγνωD?l'
πώς μπ πρ~γμα γυριζει πισω. 'Αλλά, διάβολε αν γυρίζει πίσω
μέσα άπό τή σειρά τιίνν άλλαγό")ν τού ανθρ~π~υ, τής προόδου τ~ν Ορουμε νά λλ' 6 υ
δχι άπό τή ί' συ ,α ουμε οτι σχηματίζει μιάν άντίληψη, αν
' ,
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
Η ΣΕΞΟΥΛΛΙΚΟΤΗΤΑ ΜεΣΑ ΣΤΙΣ ΠAPEΛAΣEIΣ τοΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ 199
198
ρεί-νά YLVEt> νοητή παρά μέ μιά αύστηρά ανάλογη μορφή μ' εκείνο δύο αρχών δπου μοιράζεται ή ψυχική ίστορία τών δσων συμ6αί-
πού, την προηγούμενη φορά, σχεδίασα στόν πίνακα, δηλαδή μέ νουν. , '_ " , , e - , ε'ε "
τή μορφή τής διπότητας τού ύΠOκειΜΈVOυ τού εκφερόμενου πρός Τί θά πεί αύτο; ~~ πει ,οτι μεσα, ~,ριυως .?ΠΙ ι:εταυιυα~ οφει-
λ UE νά δούμε να εΥγραφεται το οαρος της σει;ουαλικης πραγ
τό ύποκείμενο τής εκφοράς. Μόνο ή παρουσία τού ύποκειμένου
πού έπιθυμεϊ, καί πού έπιθυμεί σεξουαλικά, μάς δίνει αύτή τη
ου , . ο' τητα ..... 'Ως έ.ι-τί τό πλείστον άγνωστη, καί ώς ένα όρισμb'ο
ματικ ~ ", , " , 6' , , ,
διάσταση τής φυσικής μεταφοράς, Cιίτόπoυ αποφασίζεται ή λεγό σημείο καλυμμb'Τ), _τρ~χει ;-ατω Q.;: <;υτο πo~ ~μ αινει, στο, επι-
δο τή .... αναλυτικης ομιλιας, που ειναι, στο μετρο που παιρνει
μενη ταυτότητα τής αντίληψης.
:~ρφιi, ~ ίδια ή όμ~λία :o~ α,ιτήματο,ς -,δέν ,είναι χω~ίς ~όγo π~ύ
Ό Φρόυντ διατηρεί τη λίμ...-τιντο σάν τό ούσιαστικό στοιχείο όλόκληρη ή εμπειρια μας ?δηγησε ~~ την καν?υμε να γυρει προς
τής πρωτογενούς διαδικασίας. Αύτό πάει νά πεϊ - αντίθετα απ' τη μεριά τών δρων ~πο~ερηmι, και, ανταμ~ι6η. ,_ <
ό,τι έ-ι( πρώτης όψεως φαίνεται στά κείμενα όπου προσπαθεί νά Προσπάθησα νά εΥγραψω στον πινακα την τοπολογια του υπο
φωτίσει μέ παραδείγματα τή θεωρία του - δτι μέσα ατήν παραί κειμb'ου σύμφωνα μ' ενα σχήμα πού ονόμασα κιJ.-τoτε τό έσωτερι
σθηση, την πιό άπλή παραίσθηση τής πιό ά,ίτλής από τίς ανάΥι(ες, κό όr.rώ. Είναι ασrr~.ώς κάτι :Τ~ύ θ~~ίζει τούς :τεΡ,ίφημ~υς κύ
την παραίσθηση τής τροφής, τέτοια πού εμφανίζεται στό όνειρο κλους τού Euler, με τη διαφορα οτι 6Λεπετε καλα πως προκειται
τής μικρής ν Αννας όταν λέει δέν θυμάμαι τί ακριοώς, τούρτα, εδώ γι ά μιά έ.ι-τιφάνεια πού μ...-τορεϊτε νά την κατασκευάσετε. Τό
φράουλα, αύΥά, καί ωJ,ες μικρές λιχουδιές, δέν ύπάρχει ά..ίτλά χείλος του είναι συνεχόμενο , μέ τή διαφορά ότι σ' ενα σημείο
καί μόνο ένεστωποίηση τών αντικειμένων μιάς ανάΥι(ης . Ή πα ;'ρύ ο εται από την επιφάνεια πού ξετυλίχτηκε προηγουμένως. ν Αν
ραίσθηση τού όνείρου δέν είναι δυνατη παρά λόγω τής σεξουαλι κοιτάξετε αυτό τό σχέδιο μέσα σέ μιά όρισμb'Τ) προοπτική, μ...-το
κοποίησης αύτών τών αντικειμένων - γιατί, μπορείτε νά τό πα ρεϊ νά σα ς φανεί δτι παρασταίνει δύο έ.ι-τιφάνειες πού τέμνονται.
ρατηρήσετε, ή μικρή ν Αννα δέν παραισθητοποιεί παρά αντικεί Tli λίμπι \το την εδαλα στό σημείο όπου ό λοδός πού όρίσαμε
μενα απαγορευμένα. Τό πράγμα οφείλει νά συζητιέται σέ κάθε σάν πεδίο ηϊς ανάπτυξης τού ασυνείδητου ερχεται νά Ο"ι(ε..-τάσει
περL-ττωση, ωJ.ά ή διάσταση τής σημασιοδότησης είναι ά..ίτόλυτα καί νά κρύψει τόν άiJ.o λοδό, τόν λοδό τής σεξουαλικής πραγμα
α..-ταραίτητο νά επισημαίνεται σέ κάθε παραίσθηση γιά νά μάς τικότητας .
έπιτρέπεται νά συ)J.άΟουμε τό τί συμοαίνει μέσα ατήν αρχή της
εύχαρίστησης. Στην παραίσθηση, ή συνδήλωση τής πραγματικό
τητας δίνεται α..-τό τό σημείο όπου τό ύποκείμενο έ.ι-τιθυμεϊ. Καί
άν ό Φρόυντ αντιθέτει τήν αρχή τής πραγματικότητας πρός την
άρ-ι.ή τής έ:τιθυμίας, είναι ακριοώς στό μέτρο πού όρίζει την
πραγματικότητα ώς α..iοσεξουαλοποιημένη .
Scanned by CamScanner
=ΟΥΛΛΙΚΟΤΙΙΤΛ ΜΕ+Α ΣΤ/Σ ΠΑΡεΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ 201
ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΣΕΜIΝΛΡΙο ιι Η ΙΕ- .
200
'Η έπιφάνεια αύη'] άνιΊκει σέ' μιά ' άλλη πo~ περιέγραψα τήν
πολύς καιρό~,πoύ μιά,από τίς μ~θήτριές μου ~oύ Eq;EQE γιά ~ά μ~
τοπολογία Ώ1ς στούς μαθητές μου κάποτε, καί πού ονομάζεται τό
διασκεδάσει ενα"μικρο γρ~μματ~σημo τυπωμ~"o στη Γ~ρ~ανια ,με
, εΙκόνα της . Οπως 6λεπετε αφησε μερικα ιχνη στην ιστορια.
cross-cap, μ' άλλα λόγια 1; μίτρα . Δέν tiJ ζωγράφισα εδώ, αλλά την e ' θ ησε ν 'ανακ αλυφθεί ή
'Η •Α ννα Ο., με"την "
περιπτωση της uoη
σάς παρακαλώ νά παρατηΡιΊσετε άπλώς αύτό πού αποτελεί τό
ταΟίΟαση. 'Ο Breuer ήταν, άπό τήν πορεία τής ανάλυσής της,
χαρακη1ριστικό της καί πού εΙναι οφθαλμοφανές. Μπορείτε νά
τό έχετε ξεκινώντας άπό τό 'εσωτερικό οχτώ. Ένώστε δύο-δύο τίς
με τενθουσιασμένος, δλα κυλούσαν θαυμάσια. Έκείνη τή στιγμή
άκρες, δπως παρουσιάζονται εδώ, μέ μιά επιφάνεια συμπληρω
~z σημαίνον καν~νας δ~, θά: τ~ εΖχε ~μφ~σoητη~ει άν _κά.ιίοιος
εΙχε ξαναζωντανεψει αυτη τη λεξη απο το λεξιλογιο των Στωϊ
ματικιΊ, καί κλείστε την. Κατά κάποιον τρόπο αυτή παίζει τόν
κών. "Οσο περισσότερο ή •Αννα έδινε σημαίνοντα καί κουοεν
ίδιο ρόλο συμπληριί:ιματος σέ σχέση μέ τό αρχικό οχτώ, πού παί
ζει καί μιά σφαίρα σέ σχέση μ' ενα κύκλο, μιά σφαίρα πού θά
τούλα τόσο καλύτερα πήγαινε τό πράγμα. Ήταν ή chimney-cure,
περικλείνει αυτό πού ήδη ό κύκλος θά εμφανίζεται σάν ετοιμος
τό καθάρισμα τών καπνοδόχων. Ούτε ίχνος, μέσα σ' όλα αυτά,
νά περιλάΟει. "Ε λοιπόν! αυτή ή .επιφάνεια είναι μιά επιφάνεια από τό παραμικρό Ενοχλητικό πράγμα, ξαναδιαοάστε την παρα
τού Moebius καί ή καλή της συνεχίζει τήν ανάποδή της. 'Υπάρχει
τήρηση. Καμιά σεξουαλικότητα, ούτε σ:tό μικρο(}"ι(όπιο, ούτε στό
μιά δεύτερη αναγκαιότητα πού προκύπτει απ' αυτό τό σχήμα, δτι τηλεσκόπιο.
πρέπει γιά νά κλείσει τήν καμπύλη του νά διασχίσει κάπου τήν 'Η είσοδος τής σεξουαλικότητας ώστόσο γίνεται άιίό τόν
προηγούμενη επιφάνεια, σ' αυτό εδώ τό σημείο, σύμφωνα μέ τή Breuer. 'Αρχίζει μάλιστα νά τού έπαναλαμδάνεται κάτι, το\ι
γραμμι; πού χάραξα εδώ πάνω στό δεύτερο μοντέλο. επαναλαμδάνεται από τό σπίτι του - 'Ασχολείσαι κάιτως πολύ
Αυτή ή είκόνα μάς επιτρέπει νά παραστήσουμε η;ν επιθυμία μαζί της. Καί τότε, ό αγαπητός άνθρωπος, θορυδημένος, καί άλ
σάν τόπο σύζευξης τού πεδίου τού αίτήματος, δπου ενεστωποι λωστε καλός σύζυγος, δρίσκει δτι πράγματι αρκεί ώς έδώ - καί
υύνται οί συγκοπές τού ασυνείδητου, μέ τ11 σεξουαλική πραγμα σέ αντάλλαγμα, δπως ξέρετε, ή Ο. παρουσιάζει τίς ύπέρσχες καί
τι~ότητα. AΙJτά δλα εξαρτιόνται από μιά γραμμή πού θά τήν ονο δραματικές εκδηλώσεις αυτο\ι πού ονομάζεται ατήν έ..τιστημονι
μασουμε γραμμή επιθυμίας, δεμένη μέ τό αίτημα, καί από τήν κή γλώσσα ψευδοκύηση, πού πάει νά πεί πολύ άπλά τό μικρό
όπoί~ ~~στωπoι~ίται μέ?α στήν εμπειρία τό σεξουαλικό γεγονός . μπαλόνι - μιάς εγκυμοσύνης πού τη χαρακτηρίζουν νευρική .
• Αυτη η ~πιθυμια: ποια εΙναι; Νομίζετε δτι εδώ επισημαίνω τήν " Τί δείχνει μ' αυτό; - μπορεί νά κάνει κανείς χίλιες ύποθέσεις,
~σταση της μετα6ι6ασης; Ναί καί όχι. Θά δείτε δτι τό πράγμα oμ~ς θά ίi~μoζε καί πάλι νά μή διαστοϋμε νά δαόιστοϋμε ατή
δεν ε{ναι αυτονόητο, αν σάς πώ δτι ή επιθυμία γιά τήν όποία γλωσσα :του σώματος. •Ας ποϋμε άπλώς δτι ή περιοχή τής σε
πρόκειται, εΙναι ή επιθυμία τού αναλυτή. ξo~αλικoτητας δείχνει ενα φυσικό τρόπο λειτουργίας τών ση
μ~ιων. Σ' αυτό τό έπίπεδο δέν πρόκειται γιά σημαίνοντα, γιατί
3 το ~ευ:o-μπαλόνι είναι ενα σύμ.ιίτωμα καί, σύμφωνα μέ τόν δρι
~μo του σημείου, κάτι γιά κάποιον. Τό σημαίνον, όντας τελείως
Γιά νά μή σάς αφήσω κάτω από τήν κατάπληξη ένός ίσχυρι αλλο
_ πράγιια
. , α',~ . ~ενα
. •ιπροσωπευει • , , -
υποκειμενο για Ε\'α uλλO ση-
~Λ\
σμού πού μπορεί νά σάς φανεί παρακινδυνευμένος, θά σάς ύπεν μαινον.
Scanned by CamScanner
202 _ Υ.:ΑΛιΚΟΤΗΤΑ ΜΠΑ ΣΤ/Σ ΠΛΡΕΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣIΙΜΛΙΝΟΗΊύΖ
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 11 Η χΕ:;; Ο
φωνα μέ τή διατύπωσή μου ή επιθυμία τού άνθρώπου εΙν ' ). σκο' πηση τής μεταδί6ασης πού γι' αύτήν μίλησα yXίJ tι.(r/~~
" τη OίIJ);t~1:(r(j, -
v.Va, δ '' λτε τά κατάλλη λ α σημα' δ ια γι ά τουτη
έπι θ υμια
,
του
- "ΑΛΛ
"ου,
•
ως
,
την
, ,
εκδηλωση τής
αι η
επιθυμίας το-
,<'
W Ας αφήσουμε δμως κατά μέρος αύτό πού μπορούμε νά σκε μία τέλεια μητέρα .
φτούμε πράγματι γιά μιά έπιθυμία στήν όποία ακόμη καί αύτή ή Καί θά μπορούσα ακόμη νά διασκεδάσω σημειιίΝΟ\ΤΙ-ζ τά ::G-
έκδαση δέν είναι διόλου αδιάφορη. Καί ας παρατηρήσουμε εκεί ριθώρια τής ~εωρία~ τού ~erenczi, μ' ενα διάσημο τραγrn:δ.~ τm:
νο πού λέει ό Φρόυντ στόν Breuer : Μά πώς! μά τί ίστορία! Ή Georgius - ΕΙμαι γιος-πατερας.
μετα σίοαση εΙναι ό αύθορμητισμός τού άσυνείδητου τής Μπέρτα. 'Ο Nίinberg εχει κι αύτός τίς προθέσεις του, καί , στό W.7jfftv ~
Δ έν εΙναι '7 δική σου, δέν εΙναι ή επιθυμία σου, - δέν ξέρω αν αξιόλογο ά ρθρο του Άγάπη καί μεταοίοαση, έμφανίζεται σέ Ηέ
μιλούσαν στόν ένικό μά είναι πιθανι) - εΙναι ή επιθυμία τού 'Αλ· ση διαιτητή τών δυνάμεων τής ζωής καί τού θανάτου O:rot: δiv·
λου. 'Όπου θεωρώ δτι ό Φρόυντ μεταχειρίζεται τόν Breuer σάν μπορεί νά μή δούμε τόν πόθο του γιά μιά θέση θεϊκή.
ύστερικό, αφού τού λέει - ή επιθυμία σου εΙναι ή επιθυμία τού 'Όλα αύτά δέδαια μπορεί νά είναι διασκεδαστικά. ' A)j.iJ. ufuα
"Άλλου. Πράγμα περίεργο, δέν τόν απενοχοποιεί , αλλά ασφαλώς ακρισώς από μιά τέτοια ίστορία μπορούμε νά α...ϊομο"ώσοu~ί.a
τόν δγάζει άπό τήν αγωνία - δσοι ξέρουν τή διαφορά πού εχω τουργίες σάν κι αύτές πού θέλησα έδώ νά παραστήσω στό.... :ή.α
δείξει ανάμεσα σ' αύτά τά δύο επίπεδα μπορούν νά πάρουν από κα .
δήποτε , κάποιος πού μπορεί νά γράψει ενα έγχειρίδιο πανω στη; αυτα' , ε,κτι~ια ,μι<;ς
ο ς απο
ουσιαστικής
'" ,
ένσωμάτωmιc._
Τί ~ι;έρoυιιε
.
γιά όλα
ψυχανάλυση μπορεί έξίσου καλά νά σάς κάνει καί μι~ γενικι) σεων μέσα ~ ,το οτι ανάλογα μέ τά καπρίτσια τών ταλα\>τεύ-
, στην ιστορία τη- , 'λ ". θ' -
ανασκόπηση τής μεταβίδασης. Διαδάστε, λοιπόν. αύτή τη γενικη επιθυμίας κ ' θ' _ ς ανα υσης, με την υπευ υνοτητα της
α ε αναλυτη, κατορθιοσαμε νά προσθέσουμε έκείνη
Scanned by CamScanner
204 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 11 Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤ/Σ ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΟΣ
205
τή μικρή λεπτομέρεια, εκείνη τή συμπληρωματική παρατήρηση επιστημονικής σκέψης. Θά ήθελα νά μάθω τί λέτε πάνω σ' αύτό.
εκείνη τήν πρόσθεση Τι εκλέπτυνση πού μάς επιτρέπει νά χαρα~
κτηρίσουμε τήν παρουσία, στό επίπεδο τής επιθυμίας, τού καθε Βλέπετε νά σχηματίζεται ενα διπλό ερώτημα. "Αν μπορούμε νά
νός άπό τούς άναλυτές. Σ' αύτό τό σημείο ό Φρόυντ αφησε αύτή , νασυνδέσουμε τήν ψυχανάλυση μέ τό τραίνο της σύγχρονης
τήσυμμορία, όπως λέει, πού τόν άκολουθεί. επα
, στη' μης, παρ' ο"λη την
" ουσιαστικη" και ε'ξ ελ' ,
ισσομενη παρεμπτω-
"Αλλωστε καί οί ανθρωποι πού άκολουθούσαν τόν Χριστό δέν επι -, λ - .. 'δ' "
ση της έπιθυμία~ τ~υ ,ανα υτ~, εχo~μ~ το, ι~αιωμα ν~ θεσ~υμε
ήταν καί τόσο λαμπροί. Ό Φρόυντ δέν ήταν ό Χριστός, άλλά τό ερώτημα που ~παρ~ει πισω _~o τη συγχΡ_ΟΎ1) επι~μ~.
ισως ήτμν κάτι σάν τήν Βιριντιάνα. Έκείνοι πού τόσο ειρωνικά 'Υπάρχει άσφαλώς ~πoσυν~ε<,ΠJ τo~ επιστημ~νικ~υ λογου α.;t0 τις
τούς φωτογραφίζουν μέσα σ' αύτό τό φίλμ μέ μιά μικρή φωτο οϋποθέσεις τού λογου του ασυνειδητου. Το δλεπουμε στη θεω-
πρ , " '" , δ 'Υ
γραφική μηχανή μού θυμίζουν καμιά φορά, άκατανίκητα, τήν ρία τών συνόλω~. Σε r ια επο..χη οπου η ~ν υαaτι~η ειν~ι γα"!-
όμάδα, πού επίσης φωτογραφήθηκε πολλές φορές, εκείνων πού · τζωμένη στήν αιχμαλωτιση της σεξουαλικοτητας, η θεωρια των
ύπήρξαν οί άπόστολοι καί οί επίγονοι τού Φρόυντ. Τούς μειώνω συνόλων δέν μπορεί νά ερθει στό φώς. Πώς αύτή ή άποσύνδεση
μήπως; σχι περισσότερο άπό τούς άποστόλους. Σ' αύτό τό επίπε είναι δυνατή; Τήν άπάντηση θά, μπορέσουμε νά τή δώσουμε aτό
δο\ άκριδώς μπορούσαν νά δώσουν τήν καλύτερη μαρτυρία. 'Από επίπεδο μιάς επιθυμίας.
μιά κάποια άφέλεια, άπό μιά κάποια φτώχεια, άπό μιά κάποια
άθωότητα, είναι αύτοί πού μάς ενημέρωσαν καλύτερα. Είναι 29 'Απρίλη 1964
άλήθεια ότι τό άκροατήριο τού Σωκράτη ήταν πολύ πιό λαμπρό
καί ότι δέν μάς διδάσκει λιγότερα πράγματα γιά τή μεταοίοαση
αύτοί πού θυμούνται τό σεμινάριό μου πάνω σ' αύτό τό θέμα
μπορούν νά τό δεδαιώσουν.
, Από τό σημείο αύτό, τήν έπο μένη φορά, θά συνεχίσω προσπα
θώντας νά σάς άποσαφηνίσω τή σπουδαιότητα πού εχει ή λει
τουργία τής επιθυμίας τού άναλυτη.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Scanned by CamScanner
ΙΓ'
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ!Ο 11 ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ
209
λογία t1 στti φυσιολΟΥία άλλ~ καΙ στi~ν ίδια :,i φυσι~ή: μιά ίστο ρή έξέταmι ~ς έΠ,εξεργα.σ~ας ,τής έννοιας τής παρόρμηση από
ρία μακρόχρονη, και ασφα?-ως δ Φ~oυ;τ διαλ~ξε ~υτoν τόν δρο όν Φρόυντ αποδειχνει το αντιθετο. ς
δχι από άπ.λt) oύ~UΤΤ~oml. ~δω?ε ω~oσo, στο Trιeb_ μιά χρήση τ 'Η παρόρμηση δέν εΙναι ή ώθηΟ1]. Τό Trieb δέν εΙναι 'D
τόσο είδικευμένη , και τό Trιeb εχει τοσο αφομοιωθει aτήν ανα " " , 'λ θ λ' ,α το raιzg
εστω και μονο για τον αχο ου ο ογο . Σ ενα αρθρο γρα' :
λυτι'Κ11 πραΚΤΙΚ11 , πού τό παρελθόν του εΙναι πραγματικά άπό 1915 - ενα
<' 'δ η λ α δ'η μετα" το
χρονο Ε'lflJlI
'''''hrlIflg zum μμενοτο
NarzΊS .
,
δ' , - -', sιsmus,
κρυφο. ΟΟσο , στt)ν αν~υΤΙΚ,11 θεω~ίι:.' τό παρελ~όν τού δρου θά δείτε τη σπου αιοτητα αυτης της υπενθυμισης σέ λίγο _ '
ασυνείδητο 6αραινει στ1l χρηΟ1] του ορου ασυνειδητο, - τόσο έπιγοάφεται Triebe ll1Id Triebsclzicksale - πρέπει νά άποφε' που
~ ,ζ , e λ' τ υγουμε
καί, γιά δ,τι αφορά τόν δρο Trieb, δ καθένας τόν χρησιμοποιεί
V
αι'Τ}κει aτήν ;ιJ.ίμακα τού όργανικού. Μήπως ετσι θά πρέπει να πραγματοποιησουν ' ,δ ' v~
στί~ θ λ ' v ' για παρα ειγμα, την ενταξη τής φυσιολογίας
έρμψεύσουμε αύτό ;τού λέ.ει ό Φρόυντ σ' ενα κείμενο άι.ό τό Jen- ~ εμε ιακε, εννο ιες τη- ς συ' V" - , 'δ '
έννοιες -~ , - _ , ι χρονης φυσικης, και ει ικα στίς
seits des Lustprinzips - δτι δηλ. ή παρόρμηΟ1], τό Trieb, αντιπρ~ ένέ τη ;; ενεργητικης. Στον ρού τής ίστορίας ή εννοια τη-~
σω:τεύει dίe Ausserung der Tragheit, κάποια έκδήλωΟ1] τής ~δΡ~ ργειας οπω'- κα' , v _, , ' :.
της θεματι. - ~ . ι ,η ~oια της δυναμης, ποσες έπαναλήψεις
\'ει.ας μέσα στήν όργανική ζωή; Elναι αραγε μιά έννοια απλη, κης ΤΟΨ' δεν γνωρι ' " υ" ,
ρο ένοπο ,~ σαν πανω σε μια 0,.0 και περισσοτε-
:τού θά δλο;ιJ.ηρωνόταν μέ τήν αναφορά σέ κά-.οιο στοίοαγμα 'Α ' ιημενη πραγματικότητα Ι
αιττη; τής αδράνειας πού θά ηταν ή προσκόλληση , ή FΊXΊerung; , κρι6ώς αύτό πρ06λ' 'φ-' , , _ ,
λεει , δέν" , επει ο ρουντ. Η προοδος της γνωσης,
·Οχι μό\'Ο δέν τό νομίζω αύτό, άλλά καί πιστεύω δτι μιά σοο α - αντεχει %αιιια St h' , , - , -
• . r α" ειt, κανενα γητεμα των ορισμων.
Scanned by CamScanner
210 ΖΑΚ ΑΑΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο 11 ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓlIΣlI ΤΕ/Σ ΠΑΡΟΡΜfιΣfιΣ
211
Κάπου άλλού λέει δτι ή παρόρμηση άποτελεί μέρος τών μύθων τΙς πρώτ~ς γραμμές δ Φρόυντ ,λέει, ~έ τόν πιό .κατηγορηματικό
μας. Θά παραμερίσω τόν δρο μύθος - αλλωστε, στό ιδιο κείμενο, τρόπο, πως δέν πρόκειται καθολου μεσα στό Trιeb γιά τήν πίεση
στην πρώτη παράγραφο, ό Φρόυντ χρησιμοποιεί τή λέξη Kon- μιάς ανάγκης δπως εΙναι ή Hunge~, ή πε,(να, η ή, Durst, ή δίψα.
νεllιίοll, σύμβαση, πού ε[ναι πολύ πιό κοντά σ' αύτό γιά τό όποίο Μήπως, γιά νά έξετάσει δ Φρουντ τι συμδαινει μέ τό Trieb
πρόκειται, καί πού θά τό όνομάσω, μέ εναν δρο τού Bentham αναφέρεται σέ κάτι πού ή ένστασή του ασκείται στό έπίπεδο toi
πού εχω έπισημάνει σ' αυτούς πού μέ άκολουθούν, πλάσμα τού όργανισμού στήν δλό;ητά το_υ; ~ή~ως σ:ή συν~λική κατάστασή
νού (fiction). 'Όρος, τό λέω εν παρόδω , άπολύτως προτιμότερος του τό πραγματικό κανει έδω την εισδολη του; Αναφέρεται δη
άπό τόν δρο μοντέλο, τού όποίου εχει γίνει μεγάλη κατάχρηση. λαδή σ' όλόκληρον τόν ζωντανό όργανισμό; "Οχι. Πρόκειται
Έν πάση περιπτώσει, τό μοντέλο δέν ε{ναι ποτέ ενα Gruιldbe πάντα ειδικά γιά τό ιδιο τό φροϋδικό πεδίο, στην πιό άδιαφορο
γιατί, μέσα σ' ενα όρισμένο πεδίο, πολλά μοντέλα μπορούν
griff, ποίητη μορφή πού τού έδωσε ό Φρόυντ στήν αρχή, πού σ' αυτό
νά λειτουργούν μέ άμοι6αίες συναρτήσεις. Τό ίδιο δέν συμ6αίνει τό έπίπεδο εΙναι - γιά ν' αναφερθούμε στό Σχέδιο πού ανέφερα
μ' ενα Gruιzdbegriff, μέ μιά θεμελιακή εννοια, οϋτε μ' ενα θεμε πρίν από λίγο - τού Ich, τού Real Ich. Ό Φρόυντ έχει συλλά6ει
λιακό πλάσμα τού νού. τό Real Ich σάν ύποστηριζόμενο όχι από όλόκληρο τόν όργανι
σμό, αλλά από τό νευρικό σύστημα . "Εχει ενα χαρακτήρα ύπο
2 κειμένου προγραμματισμένου, αντικειμενικοποιημένου. Ύπο
γραμμίζω τά χαρακτηριστικά έπιφάνειας αυτού τού πεδίου, έξε
"Ας αναρωτηθούμε τώρα τί έμφανίζεται πρώτα, δταν κοιτάμε τάζοντάς το τοπολογικά καί προσπαθώντας νά σάς δείξω πώς τό
από πιό κοντά, τούς τέσσερις δρους πού διατύπωσε ό Φρόυντ, νά τό θεωρείτε μέ τή μορφή μιάς έπιφάνειας, ανταποκρίνεται σέ
σχετικά μέ τήν παρόρμηση .• Ας πούμε δτι αυτοί οί τέσσερις δροι δλες τίς ανάγκε ς τού χειρισμού του.
δέν μπορούν παρά νά έμφανίζονται αποσυνδεδεμένοι. Τό σημείο αυτό εΙναι ουσιαστικό, γιατί δταν θά κοιτάξουμε
Ή ώθηση , καταρχήν, θά ταυτιστεί μέ μιά απλούστατη τάση από πιό κοντά, θά δούμε δτι ή Triebreiz ε{ναι έκείνο πού κάνει
έκφόρτισης. Ή τάση αυτή εΙναι αυτό πού παράγεται εξαιτίας ωστ,ε όρισμ.ένα στοιχεία αυτού τού πεδίου, νά ε{ναι, δπως λέει δ
ένός έρεθίσματος, δηλαδή ή μετάδοση από τό μέρος πού έγινε Φ,ΡΟ,υντ: trιebbesetzt, επενδεδυμένα παρορμητικά. 'Η έπένδυση
αποδεκτό, στό έπίπεδο τού έρεθίσματος, τής πρόσθετης αυτη μας τοποθετεί στό έδαφος μιάς ενέργειας - καί όχι μιάς
ενέργειας, ή περίφημη ποσότητα ΟΠ τής Entwurf. 'Όμως ό όποιασδ' , ,
, η~oτε ενεργειας - μιάς δυνητικής ένέργειας, γιατί - δ
Φρόυντ μάς κάνει πάνω σ' αυτό, καί αμέσως, μιά παρατήρηση Φρουντ, το_ διατυπω' ν ει με' " " ,
τον πιο πιεστικο τροπο, - το χαρακτη-
πού πηγαίνει πολύ μακριά. Δίχως αμφιβολία, κι έδώ επίσης , ριστικο της παρο' ρμη
, , " , λ - ,
σης ειναι οτι αποτε ει μια konstante Krαft
ύπάρχει έρεθισμός, διέγερση, γιά νά μεταχειριστούμε τόν δρο μια σταθερη' δύναμη Δ'
. εν μπορει-να " τη συ λλ αυει
' e. σαν " '
μια momen-
πού χρησιμοποιεί ό Φρόυντ σ' αύτό τό έπίπεδο, Reiz, διέγερ~. Ιaιιε Stosskraft.
'Αλλά ή Reiz, γιά τήν όποία πρόκειται δσον αφορά τήν ,πσ.,ρο? Τί πάει ' -
Μ • να πει, momentane Stosskraft; Πάνω σ' αύτή τή λέξη
μηση εΖναι διαφορετική από κάθε έρεθισμό πού ερχεται απο τον oment, εχου με κιο' λ ' ,δ ' , .
ξη' σ' .ας το παρ α ειγμα καποιας Ι.Q10ρικής παρε-
έξωτερικό κόσμο, εΖναι μιά Reiz έσωτερική. Τί σημαίνει αυτό; γη ης. ΟΙ Παριζιανοι δ λ
Παρισ - , , κατα τη ιαρκεια της πο ιορκιας του-
" ' - " '
Γιά νά τό διευκρινίσουμε, έχουμε τήν έννοια ανάγκη" ετσ~ ιου το 1870 κ ' δ " ,
mellt πο' λ' ' " οροι εψαν ενα καποιο psychologische Μο-
δπως έκδηλώνεται σέ διάφορα έπίπεδα στόν όργανισμο και
νηκε' ΠOλ~ δεγεται οτι ε{χε χρησιμοποιήσει δ Βίσμαρκ. Τούς φά
πρώτ ' απ' δλα στό έπίπεδο τής πείνας, τής δίψας. Νά τί ~αί~ετα~
τοι, μέxρ~ :ασκ~δαστικό, οί Γάλλοι ύπήρξαν πάντοτε εύαίσθη-
πώς θέλει νά πεί ό Φρόυντ δταν ξεχωρίζει τήν έσωτερικη διεγεΡό . μια Προσφατη , , " ,θ " ,
πρός τήν ά 6' , ε~oχη που τους συνη ισε στα ,:αντα, ως
ση. από τήν έξωτερική. "Ε, λοιπόν! πρέπει νά πούμε δτι ηδη άπ
κρι η χρηση των λέξεων. Αύτή ή τελείως καινούργια
Scanned by CamScanner
212 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο Ι}
Στην αλλη ακρη τής σειράς, ό Φρόυντ αναφέρεται σέ τούτο , υ νΗδη, ολοι _δσοι εδώ εΙναι ψυχαναλυτές πρέπει νά αίσθάνονται
πού τό γράφει , έδώ πάλι, όλογράφως, Οάζοντάς το , ώστόσο, σέ ως π?ιό σημειο φέρνω εδώ τό πιό ουσιαστικό επίπεδο προσαρμο
είσαγωγικά - στήν Befriedigung, στήν ίκανοποίηση. Τί σημαίνει , O'~ικoτητας ., EI~αι φανερό ,δτι, εκείνοι μέ τούς όποίους εχουμε νά
ή ίκανοποίηση τής παρόρμησης ; Θά μού πείτε ο έοαια - Μά εΖναι κ~ν~υμε: οι πασχοντες, δεν ικανοποιούνται, δπως λέγεται, άπ'
άρκετά ά.ι-τλό , ή ίκανοποίηση τής παρόρμησης, εΖναι νά φτάσει αυ;ο ~oυ εΙναι. Καί δμως ξέρουμε πώς δ τι αύτοί εΙναι ο τι αύ-
τοι ζουν και'
aτό Ziel της, στόν σκοπό της. Τό αγρίμι ογαίνει απ' τήν τρύπα ., ' . τα, νδ ~ " , , " ,
ι ια τους uκομη τα συμπτωματα , σχετιζονται μέ
του querens quem devoret, καί δταν ορεί τί θά μασήσουν τά δόν τ~νε ικ_ανοποιηση. 'Ικανοποιούν κάτι πού άναμφίυολα άντι6αίνει
σ κεινο άπό το' όπο- θ' - , < ν _
τια του, εΙναι ίκανοποιημένο, χωνεύει . Τό ίδιο τό γεγονός δτι λ' , ιο α μπορουσαν να ικανοποιηθούν, η ισως
μπορεί νά επικαλεστεί κάποιος μιά παρόμοια είκόνα, δείχνει άρ ~α όυτ~ρα διν?υν ίκ~νoπoίηση σέ κάτι. Δέν εΙναι Ικανοποιημένοι
κετά , δτι τήν αφήνουν νά συνηχεί άρμονικά μέ τήν καθαυτό μυ α ~ , ΤΎJ,ν κατασταση τους, αλλά παρ' όλα αυτά όντας μέσα σ'
υτη την τό
σο
λ' , '
θολογία τής παρόρμησης . , -
ουνται υΟλ . ιγο
ζ'
ικανοποιητικη' κατάσταση οί ίδιοι Ικανοποι-
,
Ύπάρχει κάτι πού αμέσως εναντιώνεται σ' αυτό - εΙναι άρκετ~ οι ιδ ' , ~ το ητημα εΙναι ακρι6ώς σέ τί συνίσταται αύτό τό
άξιοσημείωτο, δτι κανένας δέν τό παρατήρησε από τότε πo~ ιοι Που ικανοποιείται εδώ
ύπάρχει εκεί γιά νά μάς προτείνει ενα αινιγμα, πού , δπως δλ~ τα Γενικά καί σε" ., , δ ε - ό
όπο' δ" < πρωτη προσεγγιση, θα πούμε τι κεινο στ
εΙνα ιν,o~ν ικ~νoπoίηση όπό τούς δρόμους τής δυσαρέσκειας,
ΙΟ
αΙνίγματά του, ό Φρόυντ, μέχρι τό τέλος τής ζωής του, τ6 υπ~
στήριξε σάν στο(χημα, δίχως νά καταδεχτεί νά εξηγηθεί περισ σ , - εύχ; 7 αρ δλα ~υτά - καί γι' αυτό όλοι τό δέχονται - ό νόμος τής
τερο - άφηνε πιθανώς τή δουλειά σέ δσους θά μπορούσαν νά την μπαί~ στη m:ι ς. Ας πούμε ότι, γι' αυτό τό εΙδος τής εύχαρίστησης
ουν σε πάρα πολύ μεγάλο κόπο. υΩς ένα όρισμένο σημείο,
Scanned by CamScanner
114
ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο 1J ΑΠΟΙΥΝΛΡΜΟΛΟΓΗΣΙΙ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ
215
' αύτός δ πάρα πολύ μεγάλος κόπος, εΙναι ή μόνη δικαίωση τη- ς δέν τακτοποιούνται άμέσως, σπως τό θέλει τό χέρι πού ά..ίλώνε
παρέμβαm;ς μας.
ται πρ~ς τ~ έξωτερικά άν;ικείμενα. '~λλ~ πιστεύω Οτι πρόκειται
• Δέν ,μιίo,ρo~με λoιπ~ν νάπΠΟύμε ?τι δ στόχος δέν πετυχαίνεται έδώ για μιαν υποψη τελειως άπατηλη και περιορισμένη τή~ σκέ
ως προς την ικανοποιηmι· ετυχαινεται. Δέν πρόκειται έδώ γ ά ψης τού Φ~όυντ πάν~ σ: αυτό τό ~ημείo. !ό π~αY,ματικό δ;ακρί
μιά δριστικt; tleLxt; τοποθέτηση. 'Αλλά, σ' ενα δρισμένο έπίπεδ
Ι
νεται, καθως εί~α και την τελευταια φορα, άπο τον χωρισμ6 του
άκριβώς ετσι έμείς , οί άναλυτές, προσεγγίζουμε τό πρόΟλημα o~ άπό τό πεδίο τής άρχής τής εύχαρίστησης, άπό τήν άποσεξουαλι
έφόσον ξέρουμε κάτι παραπάνω από τούς άλλους πάνω στό τί κοποίησή του, άπό τό γεγονός δτι ή οίκονομία του, κατά συνέ
εΙναι κανονικό καί αντικανονικό. Ξέρουμε δτι οί μορφές τακτο πεια, άποδέχεται κάτι τό καινούργιο, πού ε{ναι, ακρι6ώς, τό
ποίηmις πού ύπάρχουν ανάμεσα σ' αύτό πού πάει καλά καί σ' άδύνατον.
έκείνο πού πάει άσχημα συνιστούν μιά σειρά συνεχόμενη. 'Εκεί Τό αδύνατον σμως είναι παρόν καί aτό άλλο πεδίο, σάν κάτι
νο πού έχουμε μπροστά μας στήν ανάλυση, εΙναι ενα σύστημα τό ουσιαστικό. Ή άρχή τής ευχαρίστησης χαρακτηρίζεται μάλι
δπου δλα τακτοποιούνται, καί πού φτάνει τό δικό του είδος ίκα στα από τό δτι τό αδύνατον είναι τόσο παρόν, πού δέν αναγνω
νοποίησης. Άν ανακατευόμαστε, είναι στό μέτρο πού πιστεύου ρίζεται ποτέ μέσα της σάν τέτοιο. Ή ίδέα στι ή λειτουργία τής
με πώς ύπάρχουν κι άλλοι δρόμοι, πιό σύντομοι παραδείγματος αρχής τής ευχαρίστησης είναι νά ίκανοποιείται άπό τήν παραί
χάρη. Πάντως, άν αναφερόμαστε στήν παρόρμηση, τό κάνουμε σθηση, χρησιμεύει εδώ γιά παράδειγμα - δέν είναι παρά ένα πα
στό μέτρο ;τού ή κατάσταση ίκανοποίησης πρέπει νά έπανορθω ράδειγμα . Ή παρόρμηση άρπάζοντας τό αντικείμενό της μαθαί
θεί στό έιίίπεδο τής παρόρμησης. νει κατά κάποιον τρόπο στι δέν είναι ακριοώς από δώ πού ίκα
Ή ίκανοποίηση αύτή είναι παράδοξη. "Οταν κοιτάξουμε άπό νοποιείται. Γιατί άν κάνουμε τή διάκριση, aτήν αφετηρία τής
κοντά, αντιλαμοανόμαστε δτι μπαίνει στό παιχνίδι ενα νέο στοι δΙ<1;λεκτικ~ς ,τής παρόρμησης , τού Not από τό BedIϊrfnis, τής
χείο: ή κατηΊορία τού αδύνατου. Είναι στά θεμέλια τών φροϋδι άναΥκης απο την παρορμητική απαίτηση - είναι ακρι6ώς γιατί
κών άπόψεων, μιά κατηγορία απολύτως ριζική. Ό δρόμος τού κανενα αντικείμενο καμιάς Not, ανάγκης, δέν μπορεί νά ίκανο-
ύποκειμένου - γιά νά προφέρω έδώ τόν δρο πού μόνο σέ σχέση μ' ποιήσει τήν παρόρμηση . .
αύτόν μι-τορεί νά τοποθετηθεί ή ίκανοποίηση - ό δρόμος τού ύπο "Οσο κι άν τό μπουκώνετε τό στόμα - αυτό τό στόμα πού ανοί
κειμένου περνάει ανάμεσα από δύο τείχη τού αδύνατου. γε,Ι μέσ,α ,ατήν κλίμακα τής παρόρμησης - δέν είναι από τήν τρο
Τή λειτουργία αύτή τού αδύνατου, σπως καί κάθε λειτουργία φη_ πo~ ικανοποιείται, ε{ναι , σπω ς λέμε , από τήν ευχαρίστηση
πού παρουσιάζεται μέ άρνητική μορφή, δέν πρέπει νά τήν προ
Του στοματος
, . Γι' , " e. -
αυτο ακριuως, στην αν
" αλ ' , ,.
υτικη εμπειρια, η στο-
σεγγίζουμε χωρίς σύνεση. Θά ήθελα άπλώς νά σάς πώ στι ό κα~ μα~ικη παρόρμηση συναντιέται στό τελευταίο στάδιο, μέσα σέ
λύτερος τρόπος νά προσεγγίζουμε τίς έννοιες αύτές δέν είναι "..α μια κατάσταση
, _ ο" που δ'εν ,
κανει τιποτε
, άλλ "
. ο απο "
το να παραγγε
'λ -
τίς παίρνουμε άπό τήν άρνηση. Ή μέθοδος αύτή θά μάς Mryyou- νει
& ' το γευιια
,'. Αυ'τό'
γινεται,
δ'ιχως αμφιuo
, e. λ ια
' , με.το
, στομα
' ,
που
σε στό έρώτημα σχετικά μέ τ6 δυνατόν, καί τό άδύνατον δεν εΙ- . ν2 κει ,στη 6aoLxt; αρχt; η)ς ίκανοποίησης - εκείνο πού πηγαίνει
ναι ύποχρεωτικά τό άντίθετο τού δυνατού γιατί τότε, έφόσο ν τό ~ σ: ομα γυρίζει στό στόμα, καί έξαντλείται μέσα σ' αυτή την
άντίθετο τού δυνατού, εΖναι άσφαλιiις τό πραγματικό, θά όδηγη δυχαριστt1ση πού όνόμασα μόλις τώρα, γιά νά αναφερθώ σέ
θούμε νά όρίσουμε τό πραγματικό, ιίις τό άδύνατον. _ ρ~~ς ;ου_ χρ~σιμoπoιoϋμε συνήθως, εύχαρίστηση τού στόματος.
Προσωπικά δέν ολέπω ο' αύτό κανένα έμπόδιο, ,άφ~υ, μ~λιστ~ ά υτ, μας λεει δ Φρόυντ. Πάρτε το κείμενο: "Οσον άφορα τό
στόν Φρόυντ τ6 πραγματικό έμφανίζεται κάτω άπ αυτη. τη μορ_ νrικειμη,o "'ιέσα στην
κυρ λ
' παρορμηση,
, " αλ 'δ δέ ν εχει,
να ξερουμε κ α τι
ν
φή' δηλαδή τό έμπόδιο στήν άρχή τής εύχαρΙστησης. 1ό ΠΡ~:α ιο εΚΤικα
πρέπ
κ' ,τ. λ ' 'δ '
"αμια σημασια. Ειναι απΌ υτως α . ιαφορο.
Δ'εν
ματικό, ε{ναι τό πρόσκομμα, εΙναι τ6 γεγονός δτι τά πράγμ ει Ποτε νά διαοάζουμε Φρόυγτ δίχως νά έχουμε τ' αυτιά μας
Scanned by CamScanner
216 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡIO Il ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ
117
τεντωμένα. ·Οταν διαοάζόυμε τέτoι~ πράγματα θά πρέπει δσο νά Τό ίδιο συμοαίνει καί μέ τήν πρωκτική παρόρμηση. Δέν άρκε
'ναι νά τά κουνάμε λιγάκι. . . νά λέμε ~τι μιά όρι?μέ~η ζωντα~ λ~ιτ?υργ~α είναι ενσωματωμέ~
Τό αντικείμενο τής παρόρμησης, πώς θά πρέπει νά τό νοούμε, νη σέ μια λειτ?υνργια ανταλλαγ~ς με τον κοσμο ,- τό περίττωμα.
γιά νά μπορούμε νά λέμε δτι, στήν παρόρμηση, όποιαδήποτε κι 'Υπάρχουν και αλλες λειτουργιες περιττωματικες καί ύπάρχουν
αν εΙναι, αυτό είναι. άδιάφορο; Γιά τή στοματική παρόρμηση, γιά καί αλλα στοιχεία πού συμμετέχουν εκτός από τό περιθώριο τού
πάράδειγμα, εΙναι φανερ? δτι δέν πρόκειται διόλου γιά τροφή, πρωκτού, κι ώστόσο είναι ειδικά αυτό πού , καί γιά μάς , δρίζεται
ούτε γιά άνάμνηση τροφής , ούτε γιά απόηχο τροφής, ούτε γιά ώς πηγή καί αφετηρία μιάς όρισμένης παρόρμησης .
μητρική .φροντίδα, άλλά γιά )(άτι πού όνομάζεται στήθος , καί Θά πώ δτι, αν ύπάρχει κάτι μέ τό όποίο μοιάζει ή παρόρμηση,
πού φαίνεται αυτονόητο επειδή ανήκει στήν ιδια σειρά . ν Αν δ είναι σ' ενα μοντάζ .
Φρόυντ μάς κάνει αύτή τήν παρατήρηση , δτι δηλαδή τό αντικεί Δέν είναι ενα μοντάζ πού εχει συλληφθεί μέ μιά προοπτική
μενο στήν παρόρμηση δέν εχει καμιά σημασία, σημαίνει, πιθα πού αναφέρεται στόν τελικό σκοπό. Αυτή είναι ή προοπτική πού
νόν, δτι τό στήθος, δσον άφορά τή λειτουργία του ώς αντικειμέ καθιερώνεται στίς σύγχρονες θεωρ~ες τού ενστίκτου, δπου ή πα
νου, πρέπει νά αναθεωρηθεί όλQκληρωτικά . ρουσίαση μιάς εικόνας μοντάζ είναι δλότελα συναρπαστική .
Στό στήθος αυτό , μέσα στή λειτουργία του ώς αντικειμένου , Μοντάζ εδώ, είναι, παραδείγματος χάρη, ή ιδιάζουσα αυτή φόρ
αντικειμένου α αιτία τής επιθυμίας, ετσι δπως όρίζω τήν εννοιά μα πού θά κάνει τήν κότα στήν αυλή νά ξαπλώσει πάνω στό χώ
του ·- όφείλουμε νά δώσουμε μιά λειτουργία τέτοια , πού νά μπο μα, αν περάσετ ε μερικά μέτρα από πάνω της, ενα χαρτί κομμένο
ρούμε νά πούμε τή θέση του μέσα στήν ίκανοποίηση τής παρόρ σέ σχήμα γερακιού, δηλαδή κάτι πού νά προκαλεί μιά πάνω κά
μησης. Ή καλύτερη διατύπωση μάς φαίνεται εδώ πιtlς είναι τού τω ιδιάζουσα αντίδραση, πού ή πονηριά της αλλωστε είναι πώς
τη: ή παρόρμηση κάνει τό γύρο του (Ie tour). Θά ορούμε νά τήν μάς κάνει καί παρατηρούμε δτι δέν είναι κατανάγκη ιδιάζουσα.
εφαρμόσουμε καί σχετικά μέ αλλα αντικείμενα. Ή λέξη tour (γύ Δέν μιλώ γι' αυτό τό είδος τού μοντάζ.
ρος) πρέπει νά παίρνεται εδώ μ' δλη τήν αμφισημία πού τής δίνει Τό μοντάζ τής παρόρμησης είναι ενα μοντάζ πού , καταρχήν,
ή γαλλική γλώσσα, ταυτόχρονα δηλαδή turn, γύρος γύρω από ενα παρουσιάζεται σάν νά μήν εχει ουτε αρχή, ουτε τέλος - μέ την
σταθερό σημείο, καί trick, κόλπο .. ενΥοια πού μιλάμε γιά μοντάζ σ' ενα ύπερρεαλιστικό κολλάζ. Άν
τά παράδοξα πού μόλις πρίν λίγο όρίσαμε στό επίπεδο τού
4 Drarιg, τά συσχετίσουμε μέ τό επίπεδο τού αντικειμένου, μέ τό
επίπεδο τού σκοπού τής παρόρμησης , πιστεύω πώς ή εικόνα πού
Φέρνω τελευταίο τό ζήτημα τής πηγής. ν Αν θέλαμε όπωσδήπ? μάς ερχεται θά εδειχνε μιά δυναμομηχανή συνδεμένη μέ τήν πρί
τε νά κάνουμε τή ζωτική ρύθμιση νά μπεί μέσα στή λειτουργια ζα τού γκαζιού , ενα φτερό παγωνιού νά ογαίνει από μέσα της,
τής παρόρμησης, θά λέγαμε, σίγουρα, δτι εδώ ορίσκεται ή πάρο- καί, ν~ ερχεται νά γαργαλήσει τήν κοιλιά μιάς όμορφης γυναίκας,
&~ . , πουν είναι εκεί μόνιμα γιά τήν όμορφιά τού πράγματος . Τό πράγ
Γιατί; Γιατί οί λεγόμενες ερωτογενείς ζώνες δέν αναγν~ρ~ζoν- μι; ~λλωστε αρχίζει νά γίνεται ενδιαφέρον από τό δτι, σύμφωνα
ται παρά στά σημεία πού διαφοροποιούνται γιά μάς, κνατα ~ δ? με τον Φρόυντ, ή παρόρμηση όρίζει δλες τίς μορφές μέ τίς δποίες
μή τους τού χείλους; Γιατί μιλάμε γιά τό στόμα, και οχι για τo~ ~o~oύμε νά αναποδογυρίσουμε εναν παρόμοιο μηχανισμό. Αύ
οίσοφάγο, ij γιά τό στομάχι; Συμμετέχουν κι αυτά εξίσ~υ ~ ~~ ~εν ση~αίνει, δτι αναπo~O':υ~ίζoυμε τ~ δυν~μoμη~ανή_- ξετυ-
στοματική παρόρμηση. Στό ερωτογενές δμως επίπεδο, μιλαμ~ γι~ γ _υμ,ε τα καλωδια της, αυτα γινονται τωρα το φτερο του παγω:
νιου ' η πρι'ζα του- γκα ζ ιου- περναει - κυ ρι'α'"':>' και
, στο, στο, μα της
τό στόμα, καί όχι μόνο γιά τό στόμα , γιά τά χείλη καί για τα .
ενας π ' e. ,
δόντια. γι' αυτό πού ό ·Ομηρος αποκαλούσε ερκος όδόντων. ισινος υγαινει στή μέση.
Scanned by CamScanner
ΑπΟΣΥΝΑΡΜ
218 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο ιι ΟΛΟΓΗΣΗ Π/Σ ΠΑΡΟΡΜfιΣI/Σ 219
τους εικόνων. "Ολα αύτά δέν περνοϋ" παρά από γραμματικές μου. αί πού δέν θέλησα νά τήν ύπαινιχθώ, είτε γιατί δέν εΙχα
μο, κ " , , , 'ζ 'θ
αναφορές, πού τήν έπόμενη φορά θά μπορέσετε άνετα νά συλλά καιρό ειτε γιατί εξαλειφετ~ι ι;ιπ~ μoν~ :ης - _χαρ~ ~ συ';! ως
οετε τό τέχνασμά τους. , δώ ενα δρόμο σύμφωνα με την επαφη ακριοως με τη δικη σας
Πράγματι, πώς μπορούμε νά ποϋμε χωρίς έπιφυλάξεις, σπω ς ~κoόαση. Πρόκειται γιά μιά αναφορά σ' ενα δρισμένο κεφάλαιο
θά τό κάνει δ Φρόυντ, στι ή επιδειξιμανία είναι τό αντίθετο τής τής ενεργητικής., ' " " , ,. , • ,
ήδονοολεψίας, Τι ΟΤΙ ό μαζοχισμός είναι τό αντίθετο τού σαδι Σ ' ενα σύστημα οριακο, υπαρχει ενας ορισμενος τροπος να εγ-
σμού; Τό ισχυρίζεται αυτό γιά λόγους καθαρά γραμματικούς , αν γράφουμε κάθ~ σημ~ί~ πού όρί~ετ~ι σάν !-αρα~τηρισμένo~ δσον
τιστροφής τού ύποκειμένου καί τού αντικειμένου, ώς αν τό γραμ αφορά Τ1) δυναμει ενεργεια στο μερος των πιο γειτονικων ση
ματικό αντικείμενο καί τό γραμματικό ύποκείμενο νά ήταν πραγ μείων - μιλάμε γιά καταριθμητική σημειογράφηση η αριθμογρά
ματικές λειτουργίες. Είναι εύκολο νά αποδείξουμε στι δέν είναι φηση. Έτσι , μπορούμε νά όρίσουμε κάθε σημείο από μιάν όρι
διόλου έτσι, καί αρκεϊ νά αναφερθούμε στή δομή τής γλώσσας σμένη παράγωγο - ξέρετε στι στόν απειροστικό λογισμό, αύτό
μας ωστε τό συμπέρασμα αυτό νά καθίσταται αδύνατον . 'Εκείνο αποτελεϊ εναν απ ' τούς τρόπους αριθμογράφησης τών απειροελά
δμως πού, γύρω απ' αυτό τό παιχνίδι , μάς πληροφορεί αναφορι χιστων παραλλαγών. Θά ύπάρχει λοιπόν, γιά κάθε σημείο, μιά
κά μέ τήν ουσία τής παρόρμησης είναι αυτό πού, ΏΙν έπόμενη παράγωγος σέ σχέση μέ τήν αμέσως γειτονική πλαγιά, κι αύτή ή
φορά, θά χαρακτηρίσω σάν τό σχεδιάγραμμα ηϊς πράξης. παράγωγος θά σημειώνεται γιά κάθε σημείο τού πεδίου. Ή πα
ράγωγος αύΤ11 μπορεί νά εγγραφεί μέ τή μορφή ένός ανύσματος
καί τό σύνολο τών ανυσμάτων μπορούμε νά τό συνθέσουμε.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Ύπάρχει τότε ενας νόμος πού από πρώτη ματιά φαίνεται περίερ
γος αλλά πού σίγουρα θεωρείται θεμελιακός: εκείνο πού, από
Δρ. GREEN : - Άνακιν1]σατε ενα σημείο πού φαίνεται φυσικά ενα τέτοιο άνυσμα - πού πραγματοποιεί τή σύνθεση αύτών τών
απόλυτα κεφαλαιώδες. Τό γεγονός δτι οί τέσσερις [διότητες πού π~ρ~γωγων τών συνδηλωμένων από κάθε σημείο τού πεδίου από
προσδιορίζουν η]ν παρόρμηση πρέπει νά εννοούνται σάl, στοι
tryv απ?ψη τής δυνάμει ενέργειας - εκείνο λοιπόν πού, από ενα
χεία ασvνεXιϊ. Τό ερώτημα πού θέτω αφορά τό στοιχείο τιϊς ώθη
τ~oLO ι:νυσμα, διασχίζει μιά όρισμένη επιφάνεια - πού δέν εΙναι
σης πού, στ1] σημερινή σας όμιλία, αφήσατε κάπως στήν άκρη,
:ιπ?τε ~λλo παρά αύτό πού εγώ όνομάζω χάσμα, γιατί δρίζεται
γιατί πιστεύω δτι σάς φαινόταν ενας από τούς πιό σύντομους
αι;ο μ~α δομή χείλους - ε{ναι, γιά μιά ίδια έπιφάνεια, μιά σταθε
δρόμους γιά νά πλανηθούμε. ~Aν δμως, δπως τό δείχνετε, 1] πα
Ρ;Ι: Οι, πα_ραλλαγές τού συστήματος όντας αύτό πού μπορούν νά
ρόρμηση εΖναι ταγμέι'1] τελικά στ1] συνδυαστΙΚ1] εξαιτίας Τ1Ίς ασv ει\αι , εκεινο ποι') e. ' " 'έπ'ιπε δ ο της- έν σωματω-
'
υρισκεται ωστοσο στο
I,έχε/ας, τίθεται τό πρό6λημα ηίς αντίφασης ηίς ενέργειας πού
ενυπάρχει στό σύστημα καί πού θεωρείται σάν μιά δύναμη ταυτό- .
Ο1)ς δυναμικού, αύτό πού αποκαλείται ροη' ε{ναι λοιπόν σταθε-
ρο. '
χροι'α σταθεΡ1] καί ύποκείμενη σέ παραλλαγές. Αύτό εΖναι τό
'Εκείνο πού
• θά μα- ένδ' λ ' , ό D rang της
- πα-
ερώτημα πού θά iίθελα νά διευκρο'ίζατε cil, μπορείτε, εφ6σοl' πα ρόρι , ς ιεφερε οιπον μεσα στ
ρεμ6άλλει μιά αποψη, πού εξακολουθώ ι,ά θεωρώ πολύ σπου aχέ ιησης: ει~αι κατι πού απλώς εΙναι συν δηλώσιμο μέσα ατή
δαία καί πού δέl' αντιλαμ6άνομαι καλά μέσα στ1] διδασκαλία της ση Π9 0ς την QI/e//e, αφού ή QIIe//e εγγράφει ατήν οίκονομία
σας, ένl'οώ ΤΙ]Ι' οlκονομΙΚ1] αποψη. 07αρορμησης αύτή "t11 δομή χείλους.
φυσιολογικές παραλλαγές, οΙ οαθειές παραλλαγές, αύτές
Scanned by CamScanner
ΑΠΟΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗΣ 221
220 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ.Ι ΣΕΜIΝΑΡ/Ο 1/
Scanned by CamScanner
ΙΔ'
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑPJο lJ Η MEP1Kll ΠΑρΟΡΜllΣll ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΤllΣ
125
Scanned by CamScanner
116 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
11 ΜΕΡ1Κff ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΤΙΙΣ
θά μ...-τορούσε νά άρμοζε δ ουδέτερος δρος τής ψυχικη-ς ένέrν, '" , ηση άναμφί60λα άντιπρoσιιr.τεύει. ω).ά δέν i'mEL παρά μ6-
• θ' "' "" " (εια", ροομ . , " , " ,
o~ω; _α α~ι.-τε ~υτ~ που μεσα της συνιστά τήν παρουσία , τό Da- - ~ ά αντι.ι-τοοσωπευει , και με τροπο μεΡΙΥ.ο, την ί'.αμ.-Τl.'λη τη::
νο ν - . " , 'ζ' Π- " ., -
sezn. τη; σε.;oυαJ.ικoτητας. έί'-J-τλήρωσης τής σ,εξo~αι.ικ~τα; ι:τ
ον
ωντα.. ~; να Ε'/_-u.η~ε~
Στην έρμηνεία τών άσυνείδητων μηχανισμών , ή αναγνωσιμότη_ χα.... εί~ πού το τε/.ευταιο τη; οριο ει.... αι ο θανατος, aq;ou η
ται. " .. ," • δ' "θ'
τα τού σέξ εΖναι :τά...-τοτε αναδρομική. Δέν θά όφειλόταν ':ταοά αοο υσία τού σ εξ στον ζ ΙΙΝΤα ειναι εμενη με τον ανατο;
aτή φύση τής έρμηνείας ά.... , σέ κάθε στιγμή τής ίστoρία~, δέν π "Εγοαψα σήμερα aτόη οα ά.-τόσ:τασμα τού <ΗράΥ).ειτσυ :ταρμέ-
"ι
ο Cι.-τ6 τό μ",'Τ)μειιJJδε; εργο δπου ό DieIs συ-(/.ΜρωσΕ ό ,τι μάς
"
μ.-τορουσαμε .... α' .
ειμαστε
, "
σιγουροι πως οι μερικες :ταρορμήσει,
::,
έχου.... έ:τέμοει ά..-τοτελεσματικά στόν κατάίJ.ηλο τό:το καί ϊ.oό...'o~ ~-τoμένει σκόρπιο Cι.-τό τήν :τροσωκρατική έ:το-ι:ή . Βίο;. γράq:ει
Κι αirτό , όχι , σ:τως .... όμισαν ατή.... αρ-ι:ή τής άνώ.υτικής εμ.-τεΊ~ία, ..
κι c:.υτό α αδύεται γιά μάς σάν εκείνα τά μαθήματα σoq;ία; γιά
μέ κά.-τοια άτακτη μορφή . Τό γf:'{ο .... ός ότι ή παιδική σ~oυώ~ικό~ τά όποία μι-τορούμε νά πούμε ότι , :τρίν ά..-τό όί.όΥ).ηρο τό κV/).ω
τητα δέν εΖ....αι ενα κομμάτι :τάγος :τερι.-τλα.... ιίJμενος α..-τ-οσ:τασuέ μα τής έ.ι-τιστημο .... ική; έ.ι-τεςειrιασίας, πηγαίνουν, καί μω.ιστα κα
....0; ά..-τό τό μf:'ιάί.o :ταγόδουνο τής σεξoυCΎ.ικότητας τού ε...~λι- τευθείαν , στόν στόχο: ατό τόξο εχει δοθεί τό όνομα τής ζωή;
i'.ou, :τού έ:τεμδαί.... ει ώς σαΥή ...'Τ) :τά.... ω σ' ενα α.... ώριμο ύ:τοκείuενο Βίος. δ τό...,ος εΙναι ατήν πρώτη συϊ).αΟή - καί τό ερί'Ο του εΙναι ό
- ά..-τοδείΖτηΥ.ε άμέσως μέσα ατήν ά.... άί.υση , καί μέ μιά τέτoι~ tu- θάνατο ς.
φα....τιΥ-ότητα , :τοv μ.-τορεϊ κα.... είς Ε-/. τιJ)'\' ύστέρων .... ά εΥ_-τλαγεί . . 'Εκείνο πού ή παρόρμηση έ.... σωματώ'ι'ει μεμιάς σ' όλό-/).ηρη την
Ήδη , ά..-τό τά Τρία δοκίμια ί'ιά τή θεωρία τής σεξoυαJ.ικότη υπαρξή της, εΙ.... αι μιά διαJ.E'/.τική τού τόξου , θά "έλεγα μά/.ιστα
τα;, δ Φρόι....-τ μ.-τόρεσε .... ά όρίσει τή σεξoυCΎ.ικότητα σάν ουσια τής τόξευσης . Έτσι , μι-τορούμε .... ά όρίσουμε τή θέση τη; μέσα
σταά :τοί.{·μορφη , :ταράί.ογη. < Η γοητεία μιάς δήθε.... :ταιδικής στή .... ψυχική οικονομία .
άθωότητα; εσ:τασε_ Αύτή ή σεςoυCΎ.ικότητα , μέ τό δτι Ε.-τιΟλήθη
Υ.ε τόσο .... ωρίς , σχεδό-..· ύ:τερδολικά .... ωρίς θά ελf:'{ α , μας έκανε καί
έξετάσαμε io;rEρooiotxa γρήγορα αυτό :τού άΥτι.-τ ροσωπεύει ατήν
2
mσία της. Δηλαδή , ότι ώς :τρός τό σεξουαλικό :τεδίο , δλα τά
υ:-:ο-/.είμε...·α εί.... αι ίσα, α..-τό τό :ταιδί μέ-ι:ρι τό .... ε...-ήλικο - στι δέ.... Ό Φρόυγτ μάς εισάγει τώρα ατήν παρόρμηση μέσα ά.-τό ε-,.(Ι'\.
Ε-/.Ο1....• .... ά κάΥοι..... :ταρά μ ' αίιτό :τού, α..-τό τή σεςου ώ.ικότητα , περ - πολύ παραδοσιακό δρόμο . κά""ο",'Τας σέ κάθε στιγμή χρήση τού
...·ά μέσα aτά δίχτυα τής 11:τοκειμε.... ικής συγΥορότησης , μέσα στά πλούτου τής γλώσσας, καί μή διστάζο",'Τα; νά 6ασιστεί σέ κάτι
δίχτι:α τού σημαίνο....τος - δτι ή σεςουαλΙΥοότητα δέ.... πραγματο πού δέ..., α,-ήκει παρά σέ δρισμέ-..·α γλωσσολογικά συστήματα, δη
ποιείται παρά μέ τή δράση Τ®' παρορμήσεων εφόσον εί.... αι πα λ~δή στίς τρείς φω.... ές. έ.... εργητική, παθητική καί μέση . ·Ομως
ρορμήσεις μερΙί'.έ; , μερικέ; ώ; :τρό; τόν οιοl.ογικό τελικό σκοπό αυ~ό δέν εΙναι παρά ε-να περικάλυμμα. Πρέπει νά δούμε ότι WJ.o
τη; σ~~αi.ιί'nrητα;. , πραγμα εΙ...,αι αυτή ή σημαί...,ουσα αναστροφή, ΚΙ άλλο αυτό :τού
Ή έt'σωμάτωση τής σεξουαλικότητας ατή δισJ.εκτική ~ς επ ι: π~ρικλείει. Τό θεμελιακό aτό έπίπεδο κάθε παρόρμησης είναι ό
θυμiα; ΠΕρ'\'ά ά..-τό τή.... ά.... άμιξη Ε-/.είνου :τού , στό σώμα, άςιζει ,~α πηγ~ι""'-έλα όπου δομείται .
τό δηλώσοψε μέ τόν όρο συσκευή - δηλαδή , αυτού μέ τό δπoι~ ,Eιν~ι αξιοσημείωτο δτι δ Φρόνντ δε..., μ.-τορεί \'ά δρίσει τού;
δυο αυτoυ'~'λ' •• . " • •
τό σώμα, ώ; πρό; τή σεξουαλικότητα, μ...-τορεί νά ταιρ~άζ~ι και . ~ πο ους παρα χρησιμοποιωντας αυτο το κατι που ει-
πού πρέπει "ά τό ςf:'/.ωρίζουμε ~-τό έκεί...,ο μέ τό όποίο τα σωματα ναι το ρήμα beschauen und beschaut .....erden 6λέπω χαί ui. 6λέ
μ.-τοροίι'\' .... ά ζευγαρώ'ι'ου...,. " .. σJ-
':~ι, qualen χαί gequalt werden. παιδεύω xai
παιδεύομαι: Γιατί,
•Α'\' Oi.n εί...,αι μ.-τέρδεμα μέσα ατή συζήτηση για τις σε;o~ .ι η η .όπό τήν άρχή, δ Φρόνντ μάς παρουσιάζει σάν δεδομένο. ότι
i'.i; παρορμήσει; , αύτό όφείλεται στό δτι δέν 6λέ..-του"" πώς η πα- κανΕ'\'α σημείο τής διαδρομής της παρόρμησης δέν μ.-ι τορεί ...·ά χω-
Scanned by CamScanner
21S ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ / ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο Ι/ 11 ΜΕΙ' ΙΚΙΙ ΠΛροΙ'ΜJιΣΙΙ ΚΑΙ το ΚΥΚΛΩΜΛ ΠΙΣ 229
ριστεί άπό τό m)γαιγ'-έλα της, άπό τ1] θεμελιαΚΙ1 άναστροφή της, Σ' αύτό έπάνω θέλω τώρα νά τρα6ήξω τήν προσοχή σας. Βλέ
άπό η',,· κυκλικό της χαρ ακη1ρα.
έδώ στόν πίνακα , ενα κύκλωμα σχεδιασμένο άπό τήν καμ-
πετε , _, '" , ξ e. '
'EoIiCm]; πρέπει νά παρατηΡΙ1σουμε δτι γιά νά φωτί.σει μ' ένα 'λ] αύτού του 6ελους που υψωνεται και ανακατευαινει δια-
πυ 1 " , " έπ' ,
παράδειγμα η1 btamam] αύηϊς ηϊς VerkeJIΓlIllg, διαλέγει την σχίζοντας , σάν I?r~ιlg ~oυ ;ιναι αρχι~α, την, ι~αν.εια που,αχη-
ScJIaIIllιst. η1 χαρά τού 6λέπειν, κι αύτό πού δέν ~ιπoρεί νά δηλώ τίζεται απ' αυτΟ που, την τελευταια φορα, σας ορισα σαν τό
μα "θ -
χείλος, πού μ~σα στ~ θεωρια, εω,ρειται ,η πηγη: η
, " Que/~e. ~ηλαδή
σει bLU<fQQEtLxa παρά μέ η1 σύζευξη nί>ν δύο δρων , τόν σαδομα
ζοχισμό. Όταν θά μιλΙ1σει γι' αύτές τίς δύο παρορμήσεις, καί ή ζώνη 11 λεγoμενη,.ερωτoγε,νη~ μεσα m:.ην,παρορμη~. ~αση !"l
είδικότrρα γιά τόν μαζοχισμό, θά επιμείνει νά τονίσει δτι δέν είναι πάντοτε μπουκλα, και δΕ\' μπορει να χωριστει άπο την έ.ι-τι
ί.:τάρχοι·ν δί,ο χρόνοι σ ' αύτές τίς παρορμΙ1σεις άλλά τρείς. Πρέ στροφή της πάνω στΙ1ν ερωτογενή ζώνη.
:τει ό:τωσδιΊ:τοτε νά ξεχωρίσουμε η1ν Επιστροφl] στό κύκλωμα τής 'Εδώ θά φωτιστεί τό μυστήριο τής zie/gehemmt, αύτής τής μορ
:ταρόρμηση; Cι.-τό αύτό πού εμφανίζεται - ω.λά πού εξίσου καλά φής πού μπορεί νά πάρει ή παρόρμηση, φτάνοντας ατήν Ικανο
μ.-τορεί ~'ά μlί~' έμφω'ιατεϊ - σέ μιά τρίτη φάση. Δηλαδή άπό τήν ποίησή της δίχως νά φτάσει τόν σκοπό της - εφόσον δρίζεται
εμq-ά'Οιση έ\'ός eill nelIes SIIbjekt, πού πρέπει νά έ\'Vοήσουμε ετσι από τή οιολογΙΚ11 λειτουργία, από τήν πραγματοποίηση τού άνα
σχι όη ί,:τηρχε ~δη εδώ Ε'Οα , δηλαδl] τό ύποχείμΕ\'Ο τής παρόρμη παραγωγικού ζευγαρώματος. Γιατί δέν EtvaL αύτός ό σκοπός τής
ση:; . Qjj.ά ότι είναι καινούργ ιο νά ολέπουμε νά εμφανίζεται ένα μερικής παρόρμησης. Ποιός είναι λοιπόν;
ί'=ΤΟ"ι'.είμΕ\'Ο. Τό ί,:τοκείμενο αύτό, πού είναι καθαρά ό ω.λος, έμ Άς αναΟάλουμε ακόμη τήν α..-τάντηση, αλλά άς σκύψουμε πά
φανϊ:εται εq-όσον ή :ταρόρμηση μπόρεσε νά κλείσει τήν κυΧλική νω σ' αύτόν τόν δρο σκοπός, καί στίς δύο Εννοιες πού μπορεί νά
τη:; :τορεία. Μόνο μέ τήν εμφάνισή της στό ε..-τίπεδο τού WJ.ou παρουσιάζει. Γιά νά τίς διαφορίσω, διάλεξα έδώ νά τίς σημειώ
μ.-τορεί νά :τρα'(ματο:τοιηθεί αί.οτό :τού αφορά τή λειτουργία τή; σω σέ μιά γλώσσα δπου είναι ιδιαίτερα εκφραστικές, τήν άγγλι
:ταρόρμηση;. κή. Aim - γιά κάποιον πού τού άναθέτετε μιά αποστολή, δέν
πάει νά πεί τί πρέπει νά προσκομίσει, πάει νά πεί Cι,-τό ποιό δρό
μο πρέπει νά περάσει. The aim, είναι ή διαδρομή. Ό σκοπός έχει
μιάν άλλη μορφή , πού είναι τό goa/. Τό goa/ δέν είναι πάλι, ατήν
τόξευση , ό στόχος, τό πουλί πού σκοτώνετε, είναι τό δτι πετύχα
τε τό χτύπημα κι ετσι φτάσατε τόν σκοπό σας.
, .ι:-ν ή ~αρόρμηση μ.τroρεί νά ίκανοποιηθεί χωρίς νά φτάσει
ε;εινο που, σέ (J'"/.toη μέ μιά οιολογική όλοκλήρωση τής λειτουρ
γιας, θ~ ήταν ή ίκανοποίηση τού τελικού σκοπού της,. τής άναπα
ραΥωΥης " σημαίνει δτι είναι παρόρμηση μερική, καί δτι ό σκοπός
τη~ δεν ειναι τίποτε ωJ.ο απ' αύτή τήν έπιστροφήστό κύκλωμα.
, Η θεωρία αύτή είναι παρούσα στόν Φοόυντ. Ό ίδιος μάς λέει
κ~-τoυ, οτι τό ιδεώδες μοντέλο πού θά μπ~ρoύσε νά δοθεί γιά τόν
αυτοεοωτισμο' ε'
-, .. , ,
ιναι ενα μονο στομα που
, θ'α φι"ιοταν
" ,
μονο του:
φ(ι)'τεινη ~εταφoρά, εκθαμσωτική μάλιστα, όπως καθετί πού 6ρί-
(J'"~EtQL
) Χατω
'- α;';το' την
" πενα του, και"δ'
που
ζ - "
εν ητα παρα να συμ-
~ :ηΡ~θει ά;:ό μιά ερώτηση. Μήπως, μέσα ατήν παρόρμηση, αύτό
Goal ο στομα δΕ\' είναι εκείνο πού θά μπορούσαμε νά 6νομάσουμε
Scanned by CamScanner
230 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜ/ΝΛΡΙΟ ιι /ιΜΕΡ /Κ/.Ι ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΤΗΣ 23/
τοξεμένο στόμα; - ενα ραμμέν<? στόμα, σπου 6λέπουμε, στήν άνά έ τήν παρέμδαση, τήν άναστροφή, τού αΙτήματος τού Άί).ου.
λυση, νά ύψώνεται στό μάξιμουμ, μέσα σέ δρισμένες σιωπές, ή ~A προσθέταμε τίς αλλες παρορμήσεις - πού μπορούμε νά καθο
καθαρή ενσταση τής στοματικής παρόρμησης, πού ξανακλείνεται ';ουμε τή σειρά τους καί πού ό άριθμός τους εΙναι αρκετά πε-
πάνω oτt)v Ικανοποίησή της. ρι Ι' ' φανερ ό δ τι θ α
' e .' σε'λπο υ'
ρω Ρ ισμένος, - ε ναι τε"ειως
έ' θ'
υρισκοσαστε
'" ,
. Πάντως, εκείνο πού άναγκάζει νά ξεχωρίσουμε αυτή τήν Ικα δύσκολη θέση προκειμ νου να τοπο ετησετε, σε σχεση με τις πα-
νοποίηση άπό τόν άπλό. αυτοερωτισμό τΥις ερωτογενούς ζώνης ορμήσεις πού τώρα μόλις όνόμασα, σέ μιά Ιστορική διαδοχή,
εΙναι αυτό τό αντικείμενο πού συγχέουμε πάρα πολύ συχνά, μ' ~ήν Schaulust ή · σκοπική παρόρμηση, καί αυτό πού δταν θά ερθει
εκείνο πάνω στό όποίο 11 παρόρμηση ξανακλείνεται: αυτό τό άν ή ωρα του θά ξε~ωρί?ω ώς τ~ν Qtικλητικ~ π~ρόρμηση, κα~ ν~
τικείμενο, πού δέν εΙναι στήν πραγματικότητα παρά ή παρουσία διαπιστώσετε αναμεσα τους ' την παραμικρη σχεση παραγωΥης η
ένός 6αθουλώματος, ενός κενού, πού, μάς λέει ό Φρόυντ, μπορεί γένεσης. " , _ _
νά καταληφθεί από όποιοδήποτε αντικείμενο, καί πού δέν ξέρου Δέν ύπάρχει καμια φυσικη μεταμορφωση της στοματικης πα-
με τtlν ενστασή του παρά μόνο κάτω από τή μορφή τού χαμένου ρόρμησης σέ πρωκτική παρόρμηση. να,τι καί νά μπορεί, φαινο
αντικειμένου μικρού α. Τό αντι"Κείμενο μικρό α δέν αποτελεί τήν μενικά, νά μάς δώσει μ' αυτή τήν ευκαιρία ή λειτουργία τού συμ-
καταγωγή τtϊς στοματικής παρόρμησης. Δέν εμφανίζεται σάν 6όλου πού συνιστά, σέ αλλα πλαίσια, τό δήθεν πρωκτικό άντι
πρωτόγονη τροφή, εμφανίζεται χάρη στό γεγονός δτι καμιά τρο κείμενο, δηλαδή τά περιττώματα, σέ σχέση μέ τόν φαλλό aτήν
φtι δέν θά μπορέσει ποτέ νά Ικανοποιήσει τή στοματική παρόρ αρνητική του παρέμπτωση, δέν μπορούμε σέ κανένα σαθμό - ή
μηση, έκτός ισως μέ τό νά περιτριγυρίζει τό αντικείμενο πού αΙώ εμπειρία μάς τό αποδεικνύει - νά θεωρήσουμε δτι ύπάρχει συνέ
νια θά λείπει. χεια τής πρωκτικής φάσης στή φαλλική φάση, δτι ύπάρχει σχέση
Τό ερώτημα γιά μάς τώρα εΙναι: πού συνδ έεται αυτό τό κύκλω φυσικής μεταμόρφωσης.
μα καί, πρίν άπ' δλα, αν εχει ενα ελικοειδή χαρακττιρα, δηλαδή 'Οφείλουμε νά θεωρούμε τήν παρόρμηση κάτω άπό τήν επικε
αν τό κύκλωμα τής στοματικής παρόρμησης συνεχίζεται από τήν φαλίδα τής konstante Kraft πού τήν ύποστηρίζει σάν μιά ενταση
πρωκτική παρόρμηση, πού θά ήταν εtσι τό επόμενο στάδιο. στάσιμη .• Ας σημειώσουμε ακόμη καί τίς μεταφορές πού μάς δί
'Υπάρχει άραγε εδ(ίι διαλεκτική πρόοδος πού γεννιέται από τήν νει ό Φρόυντ, γιά νά εκφράσει αυτές τίς διεξόδους. Schub λέει,
αντίθεση; Σπρώχνουμε tiδη πολύ μακριά τό ερώτημα γιά ανθρώ- , πού μεταφράζει άμέσως μέ τήν είκόνα πού εχει στό νού του, μιάς
. πους πού μάς συνήθισαν, στό όνομα κι εγώ δέν ξέρω ποιού μυ ρoυ~έτας από λά6α, εκπομπή ύλική τής ενεργειακής εκρηξης πού
OttlQtou τtϊς ανάπτυξης, νά θεωρούμε τό πράγμα σάν ηδη δεδομέ παραγ~ται σέ διάφορους διαδοχικούς χρόνους, πού συμπληρώ
νο, έγγεγραμμένο μέσα στόν όργανισμό. ν~υν, ερχόμενες ή μιά μετά τήν αλλη, αυτή τή μορφή τής διαδρο
Ή άποψη αυτιι φαίνεται πώς ύποστηρίζεται από τό γεγονός μης επιστροφής. Δέν βλέπουμε στή φροϋδική μεταφορά νά συγ
δτι, πράγματι, γιά δ,τι αφορά τήν ανάδυση τής σεξουαλικότητας κεκρ~.μενoπoιείται ή θεμελιακή αυτή δομή; - κάτι πού σγαίνει
κάτω από μιά λεγόμενη όλοκληρωμένη μορφή, εχουμε ασφαλώς από ε,να χείλος, πού αναδιπλασιάζει τήν κλειστή δομή του, άκο
νά κάνουμε μέ μιά διαδικασία όργανικtΙ. Άλλά δέν ύπάρχει κα λ~υθωντας μιά διαδρομή πού επιστρέφει, καί πού τίποτε liλλo
νένας λ6γος νά έπεκτείνουμε αυτό τό γεγονός στή σχέση ανάμεσα δεν, έξασφαλίζει τή σύστασή του παρά τό αντικείμενο σάν κάτι
που' , ,
στίς άλλες μερικές παρορμήσεις . Δέν ύπάρχει καμιά σχέση γενε . πρε~ει να περιστρέφεται γύρω του.
τική ηϊς μιάς μερικής παρ6ρμησης μέ τήν επόμενη. Η διαρθρ~ση αυτή μάς δδηγεί νά δούμε τήν εκδήλωση τής
Τό πέρασμα τής στοματικής στήν πρωκτική παρόρμηση, δέν πι;ρόρμησης ως εκδήλωση ένός ύποκειμένου άκέφαλου γιατί δλα
παράγεται μέ μιά διαδικασία ώρίμcινσης, αλλcι μέ τήν παρέμσαση μεσα της διαρθρω' νον ται σαν
'v 'δ " ,' , • (
ενταση και εν εχουν 'ιε το υποκε -
μενο πα' , ' ,
κάποιου πράγματος πού δέν (ιντικει ατό πεδ(ο τής παρόρμησης: ρα σχεση τοπολογικής κοινότητας. Μπόρεσα νά σάς
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣεΜIΝΑΡIΟ ιι "11 !1llρΟΡΜΗΣII ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΛ ΤΙ/Σ lJJ
ιι Μερ1n
προοδωρίοω τό ασυνείδητο σάν αύτό πού τοποθετείται μέσα στο. - ό εΙΠα τό ύποκείμενο δέν ύπάρχει δπως δταν πρόκειται νά
Σας τ , -, - ι:!λ ' ' Υ' •
χάσματα πο\, lj δια\'ομΙ1 τών mnιαινουσιίJν έπενδύσεων Εγκαθιστά δεί , aτό έπίπεδο της παρoρμ~σης του, u ~ίειν ., ~αρx.ει ως διε-
μέσα aτό ί'.ίοκείμε\,ο , καί πού εικονίζονται μέ τόν αλγόριθμο σέ .ιένο , καί δέν τοποθετειται παρ α στην άποληζη της θηλιάς .
aτραμ, , ' , , λ' , •
σχιϊμα ρόμ60υΙ \πού βάζω aτό κέηρο κάθε σxfm1; τού ασυνεί . Οσο γιά τό αντικειμ~o - πρα~μα, πο_υ η ;ΟΠΟ ~για_μoυ πo~ εχω
δητου αι' άμεσα ση]\' πραγματικόΤ11τα καί στό ύποκείμενο. Έ ' ψει aτόν πίνακα δεν μπορει να σας κανει να δειτε. άλλα σάς
γρα - , θ λ ' 'ζ' ' e.
λοιπό\'! Στό μέτρο πού κάτι ση] συσκευtl τού σιοματος είναι δο λ_ ρέπει νά παραδεχτειτε - η η ια γυρι ει γυρω του, ειναι υλη-
μημέΥΟ μέ τό\' ίδιο τρόπο , εξαιτίας ηϊς τοπολογικιϊς ένόΤ1μας τών
t,J.Lt " δ ιαστροφη, 'δ'
' πετυχαινεται
μα, καί ακοιοώς μαζι του, στη
~
στο-
χασμάτω\' πού παίρ\'ου\' μέρος aτό παιχνίδι , 1'1 παρόρμηση απο
κτά τό\' ρόλο της μέσα aτόν τρόπο λειτουργίας τού άσυνείδητου. χος.
Τό αντικείμενο έ δ- e.x'
ω ε Ι ναι u εμμα - e.x' " '.
u εμμα που ειναι το υπο-
είμενο, πού τό πετυχαίνει, πού πετυχαίνει διάνα στή σκοπ060-
3 ~I]. Δέν εχω παρά ν~ σάς. ύ:τ:v~υ~ίσω αύ;ά πo~ .ε[πα Υιά τή~
ανάλυση τού Σάρτρ. Αν αυτη η ανάλυση κανει να εμφανιζεται η
•Ας άκολουθί1σουμε τώρα τόν Φρόυντ δταν μάς μιλά γιά Τ1] Eνma m 1 τού ολέμματος , δέν εΙναι στό επίπεδο τού άλλου πού τό
Schaulust , δΙέπω, μέ δλέ.ιίου\' . Πρόκειται έδώ γιά τό ίδιο πράγ ολέμμα του τσακώνει τό ύποκείμενο τήν ωρα πού κοιτά από τήν
μα; Πώς θά μ.ϊορούσε \'ά ύποστηρίξει κάποιος κάτι τέτοιο , παρά κλειδαρότρυπα . Είναι δτι ό άλλος τό τσακώνει, αύτό τό ύποκεί
μόνο έ-Γ!ράφοντάς το μέ δρους mιμαινόντων; Ή μήπως ύπάρχει μενο , σάν δλόκληρο κρυφό Ολέμμα.
κά.ϊΟΙΟ ωJ.ο μυστήριο; Ύπάρχει ενα τελείως άλλο , καί , γιά νά Συλλαμοάνετε εδώ τό διφορούμενο τού θέματος, δταν μιλάμε
σάς όδηγήσω σ' αύτό δέν χρειάζεται παρά νά θεωρήσουμε δτι ή γιά σκοπικl] παρόρμηση. Τό ολέμμα είναι εκείνο τό χαμένο αντι
Schau\ust έκδηλώνεται μέσα στή διαστροφή . Ύπογραμμίζω δτι ή κείμενο , πού ξαφνικά ξαναορίσκεται , μέσα στόν αναορασμό τής
;ταρόρμηση δέν εΙναι διαστροφή. Έκείνο πού συνιστά τόν αίνιγ ντροπής, από τήν παρεμοολή τού άλλου. Μέχρι τό σημείο αύτό,
ματικό χαρακτήρα τής ι'Lϊoψης τού Φρόυντ, Εγκειται ακριοώς τί ψάχνει νά δεί τό ύποκείμενο ; Έκείνο πού ψάχνει νά δεί, νά τό
στό ότι θέλει νά μά; δώσει μιά δομή ριζική - μέσα στήν όποία τό ξέρετε είναι τό αντικείμενο σάν απουσία. Έκείνο πού δ ήδονο
ύπoκείμεvo δέν είναι διόλου ακόμη τοποθετημένο . Άντίθετα , ολεψίας ψάχνει καί ορίσκει, δέν είναι παρά μιά σκιά , μιά σκιά
έ-/.εί,'ο ;τού όρίζει τή διαστροφή, εΙναι, ακριοώς, ό τρόπος μέ τόν πίσω από μιά κουρτίνα. Θά φαντασιωθεί δποιαδήποτε μαγευτι
ό;τοίο τό ύποκείμενο τοποθετείται μέσα σ' αύτήν. κή παρουσία, τό πιό χαριτωμένο κορίτσι, ακόμη κι άν, από τήν
Έδώ , ;τρέ.ιϊει νά εξετάσουμε προσεχτικά τό κείμενο τού άλλη μεριά, δέν ύπάρχει παρά ενας τριχωτός αθληΤ1]ς . Έκείνο
ΦρόΙΙΥΤ. Τό ;τολύτιμο τών κειμένων τού Φρόυντ , μέσα στήν ϋλη πού ψάχνει , δέν είναι , δπως λένε, δ φαλλός - αλλά ακριοώς ή
αύτή ;τού άναδιφεί, εΙναι δτι, ακoλoυθιJ)ντας τή μέθοδο τών κα απουσία του, απ' δπου καί ή μεγαλύτερη αξία δρωμένων μορ
'jjjN άρχαιοί.όγων, άφήνει τή δουλειά τής ανασκαφιjς στή θέση φών σάν αντικείμενα ηϊς αναζl]τησής του .
τη; - ετσι πού , ακόμη κι άν δέν είναι όλοκληρωμένη, μπορούμε Έκείνο πού κοιτάμε είναι αύτό πού δέν μπορεί νά ίδωθεί . •Α ν,
νά ξέρουμε τί θέλουν νά πούν τά ξεθαμμένα άντικείμενα. "Οταν ό χάρη στήν παρεμοολή τού άλλου, ή δομή Τ1ϊς παρόρμησης εμφα
κύριο; Fenichel περνάει άπό πάνω, κάνει δπως κάνανε άλλοτε, νίζεται , δέν συμπληρώνεται αληθινά παρά μέσα atl] αντιστραμ
μαζεύει τά πάντα, τά οάζει στίς τσέπες του καί σέ οιτρίνες, δίχως μένη της μορφή, aτή μορφή της επιστροφιiς, πού είναι ή αληθινή
τάξη, ή τό ;τολύ-πολύ σέ μιά τάξη τελείως αύθαίρετη , μέ τρόπο έν:ργητική παρόρμηση. Στην επιδειξιμανία, αύτό πού αποι:κο
πού κανείς δέν ξαναορίσκει πιά τίποτε. . πειται άπό τό ύποκείμενο είναι εκείνο πού πραγματοποιειται
Τί συμ6αίνει στήν ήόον06λεψία; Τή στιγμή τής πράξης του ~έσα στόν άλλον. 'Η πραγ~ατική στόχευση τής έπιθυμία~ είναι ό
ήδονοολεψία, πού εΙναι τό ύποκείμενο, πού εΙναι τό αντικείμενο; αλλος, στό μέτρο πού εξαναγκάζεται, πέρα άπό τό οαθμο συμμε-
Scanned by CamScanner
234 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ ! ΣΕΜΙΝΑΡ/α ΙΙ
/rIEPI Κ/Ι. Π
ΑΡΟΡΜΙΙΣΙΙ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΑΩΜΑ ΤΗΣ
ιι 235
τοχής του ση) σκηνιΊ· Δέν εΙναι μόνο τ6 θύμα πού μετέχει στήν , ' χει μιά άπόλαυση πέρα ά.πό τήν αρχή τής εύχαρίστησης.
έπιδειξιμανία, εΙναι τ6 θύμα ώς άναφερ6μενο σέ κάποιον άλλον υπ,c;.r παραοίαση τή? αρχής τή~ εύ,χα?ίστησ,ης ~πό τή,ν παρέμπτω
πού τ6 κοιτά. -ς μερικής παρορμησης, να το μεσο για να συλλαοουμε δτι οί
Έτσι μέσα σ' αύτό τό κείμενο εχουμε τό κλειδί, τόν κόμπο αύ ση τηκές , 'l' "
διφορουμενες, παρορμησεις, ε ναι ε-Γιιαταστημενες στο
τού πού έμπόδιζε τόσο πολύ τήν κατανόηση τού μαζοχισμού. '0 μερι , . b - δ' - δ '
δρω μιάς Erhaltungstrι~ ',της ια~ρηση~ μιας ~oιoστα~ς, τού
Φρόυντ δηλώνει μέ τόν πιό σταθερό τρόπο δτι στήν αφετηρία τής αίχμαλωτισμού της άπο το καλυμμενο σχημα που εΙναι το σχήμα
σαδο-μαζοχιστικής παρόρμησης, δ πόνος δέν παίζει κανένα ρό
τής σεξoυαλικότ~:ας . , , ,_ , _
λο. Πρόκειται γιά μιά Herrschaft, γιά μιά Bewaltigung, γιά μιά Στό μέτρο που η παρορμηση φανερωνει παραοιαση της αρχης
οιαιότητα, πού γίνεται σέ τί; - σέ κάτι πού εχει τόσο λίγο όνομα τής εύχαρίστησης, μάς φανερώνεται 6τι πέρα άπό τό Real-Ich,
πού δ Φρόυντ φτάνει, άλλά ταυτόχρονα ύποχωρεϊ, νά ορεί τό
μιά άλλη π~αγμαΤ,ικ?τητα ε:cεμο~ί~ει, πού, θ~ ~oύ~ε αίτό πoι~
πρώτο του μοντέλο, σύμφωνο μέ δσα σάς λέω, μέσα σέ μιά οία επιστροφή ειναι αυτη, τελικα, που εδωσε σ αυτο το Real-Ich τη
πού τό ύποκείμενο ασκεϊ στόν ίδιο του τόν έαυτό, μέ σκοπούς δομή του καί τή διαφοροποίησή του.
κυριαρχίας.
'Οπισθοχωρεϊ. Καί γιά σοοαρούς λόγους. Ό ασκητής πού αυ
το μαστιγώνεται τό κάνει γιά εναν τρίτο. 'Ωστόσο, δέν ορίσκεται ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
εδώ διόλου αύτό πού εννοεί νά συλλάΟει. Θέλει μόνο νά δηλώσει
την έ.ιίιστροφή, τήν καταχώρηση πάνω στό ίδιο τό σώμα, τής 1 . -Α. MILLER : - Τό ερώτημα άναφέρεται στή σχέση τής παρόρ
αq:ετηρίας καί τού τέλους τής παρόρμησης . μησης μέ τό πραγματικό, καί στίς διαφορές άνάμεσα στό άντικεί·
Σέ :ταιά στιγμή 6λέπουμε, λέει ό Φρόυντ, νά είσχωρεί, στή σα· μενο τής παρόρμησης, στό άντικεζuενο τής φαντασίωσης, καί σ'
δα-μαζοχιστική παρόρμηση, ή δυνατότητα ταύ πόνου; - ή δυνα εκείνο τής επιθυμίας.
τότητα τού πόνου τού ύφιστάμενου από εκείνο πού εγινε, εκείνη
τή στιγμή, τό ύποκείμενο τή ς παρόρμησης. Είναι, μάς λέει, τή Τό αντικείμενο τής παρόρμησης τοποθετείται στό έπίπεδο αυ
στιγμή δπου ή θηλιά ξανακλείστηκε, πού (!..ίό τόν ενα πόλο ως τού πού ονόμασα μεταφορικά ακέφαλη ύποκειμενοποίηση , μιά
τόν ωj.ο έγινε αναστροφή , δπου δ άλλος μ.ι-τήκε στό παιχνίδι, ύποκειμενοποίηση χωρίς ύποκείμενο, ενα κόκαλο, μιά δομή, ενα
δ:του τό ύποκείμενο πήρε τόν έαυτό του γιά τέρμα, γιά τελικό διάγραμμα πού παριστάνει μιάν όψη τής τοπολογίας. Ή άλλη
σταθμό τής παρόρμησης. 'Εκείνη τή στιγ μή , ό πόνος παρεμoαίνε~ όψη είναι εκείνη πού κάνει ωστε ενα ύποκείμενο, ενεκα τών σχέ
στό μέτρο πού τό ύποκείμενο τόν δοκιμάζει αϊτό τόν άλλον . Θ,α σεών του μέ τό σημαίνον, νά είναι ενα ύποκείμενο τρυπημένο.
γίνει , θά μ.ίορεί νά γίνει , μέσα σ' αύτή τή θεωρητι,;ή παραy'ω~, Αύτές οί τρύπες εΡΎ-ονται ασφαλώς από κάπου .
ενα ύ:τοκείμενο σαδιστικό, καθόσον ή δλοκληρωμενη θηλια της Στίς πρώτες του κατασκευές, στά πρώτα του δίκτυα σημαινόν
:ταρόρμηση'ς θά εχει παρεισαγάγει στό παιχνίδι τή δράση ~oύ άλ των σταυροδρομιών πού σταθεροποιούνται , δ Φρόυντ στοχεύει
ί.σu . Αίπό "{ιά τό ό;τοίο ;τρόκειται μέσα στήν παρόρμ~ση C:)ΤO~a κάτι πού, στό ύποκείμενο, είναι προορισμένο νά διατηρεί στό
ί.ύ:ττεται Ιίιτέί.ους EbιJJ : ό δρόμος τής παρόρμησης είναι η μΟΥ1) μάξιμουμ εκείνο πού ονόμασα όμοιοστάση . Αυτό δέν σημαίνει
μορφή :ταράσασης :τού ι-τιτΡέ.ι-τεται στό ύποκείμενο σέ σι.έση με άπλώς ύπέρσαση ένό; δρισμένου δρίου ερεθισμού, άJJ.a καί κα
την αρχή τής εύχαρίστησης . ,1 _
τανομή τιον άδών. Ό Φοόυντ μεταχειρίζεται μάλιστα μεταφορές
Τό ύ:τσκείμενο θά αντιλΨfθεί δτι ή έ.ιίιθυμία του δεν ειν~ι πα. πού ~ρίζoυν μιά διάμετρ"σ γι' αυτές τίς δδούς, πού έ;τιτρέ..;o~ν τη
Ρά UΆταΙO~ έ.i.ι·(μo' ~ στό ψάρεμα, στό γράJίωμα τής ήδoνη~ τ,?υ διατηρηση, τήν πάντοτε ίση διασπορά, μιάς δρισμένη:; f.ιίενδυ
. ~ ~ , ~. ", θει οη σης .
ωj.σu - εΙfόσσν, Ιίεμσαίνοντας ο ωJ.ος , θα αντι/.ηφ
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι IEM1NA P/O 1I , ΠΑρο ρ.\Ι/{ΣΙΙ ΚΑΙ ΤΟ Κ ΥΚΛ Ω.\ΙΑ ΤΗ2 2.J7
Η ΜΕριΚΗ
?
. Kά;τ~υ, Φρόυντ ~.έει ρ~τ~ πώς εΙν_αι ~ :τί~ση έχείνου :τού. aτή ,~
ε;αιτι
'α~ τή~ ώοας, καί λυπάμαι γι' αυτό - ότι τό {':το;ι.είLU:\'Ο ανα-
" .,. ~ .. " -, , 'ζ . ά
σ~ξoυ,αι.ιχ?τητα , πρε:τ~ι, να α;τωθηθε~ :ι~ να δια~ρηθεί ή άQχή . 6 ά"o\rτα ς τό" ρο),ο αυτο του αντικειμενου, στηρι ει κριΟώς
τη; ευχαριστηση; - ή Ι.ιμ;τιντο - πο υ ε;τετΡεΥε την π ρόοδο το ύ
Ι.αμ
, -" -
ποα,{ ,ιατικότητα της καταστασης αυτου που
'ό ' !- \'ομα."εται σα-
π]ν J ~ δ' e. ' ,
ίδιου τού ψυχιχού μηχανισμού . σά\' τέτοιο υ, χα ί, παραδείγ ματo~
, • "
_ α::οχιστικ ή
δ ομ , .
:ταρο ρμ ηση , χαι που
' Υδ'!-
εν υρισ.<εται παρα μονάχα
Σ"
χάρη , την ΈΥ/.αθίδρυση μέσα στόν ψυχαό μηχανισμό αύτή; τή: . (να σηιιείο : στην ι
•
ια τη μα .,οχιστιχη κατασταση .
,
το μετρο
δυνατότητας έ;τένδυση; πού ό"ομάζουμε Aufmerks3mkeit, δυνα~ ~oύ τό ύ~oκείμεyo '(ί\:ε: αι τό αγτ~κείμ~'O μιά; θέληση; ~J.ης,
τότητα προσοχής. Ό προσδιορισμό ς τού τ ρόπου λειτο υργί α; τού όχι μό"ο χl.είνετα ι , αιJ.α συγκροτειται, η σαδο-μαζοχιστικη πα-
Real-Ich, πού ταυτόχρονα δίνει ίχα"οπο ίηση στή\' άρχιi ηϊ; είιχα
ρόρμηση · ,'~ -, δ ' . Φ •
ρίστησης , χαί, σιrΓ/.ρόνως , είναι ε;τενδυμένο; δίχως άμυνα ά;τό Σ Ι: μιά δεύτερη μο"Ο q;αση , οπω ς μας το ειχνει ό ρουντ σ'
τίς άνόδους τής σεξουαλιχότητας , νά πο ιό; είναι ύπ εύθιr.'O; γιά αύτό τ ό κ είμενο . ή σαδ ιστική έι-ιιθυμία είναι δυνατή, σέ σχέση μέ
τη δομή του. μι ά φαηασί~,ση . :1-1 ~ab LOΤLx~i έι-ιιθυμία, ύπ?ρχει ,σ' ένα πλή?ος
Στό έ.ίτί.,-τεδο αυτό , δέν είμαστε χάν ύποχρ εωμέ"οι νά ύ:τοl.ογί μορqώ\'. μα ι και στις νευρωσεις, άλλα δεν προκειται άκομη
σουμε χαμιά ύποχειμενοποίηση τού ίl ποχ ειμέ\'ου . Τό ύ ποκείμεΥΟ aτή\' κ υ(Ηοί. εξί α Υιά σαδισμό.
είναι μιά συσχευή. Ή συσ/.ευή αύτή είναι κάτι πο ύ εχει κενά, Σάς παρακαi.ώ νά ά\'uτρέξ ετε στό άρθρο μου Ό Kάvτ μέ τόν
καί άκριοώς μέσα στό χενό τό ύποκείμε\'ο έ-Γ/.αθιδρύει tli λΕι Σάl'τ, θά δΕίτε π ώς ό σαδιστής κατέχει δ ίδιος τη θέση τού άντι
τουργία ένός δρισμένου άντιχειμέ\'ου , ώ; χαμέ-.'ου άnικειμέ-.'ου. χΕιμΙ:νου. χωρίς όμως νά τό ξέρ ει, γιά όφελος κCι,-τoιoυ ω.λου,
ΕΙναι ή ύπόσταση τού ά\'τιχειμένου α στό μέτρο πού είνα ι παρό\' :τού γ ιά tljy ιιδο\οή το υ άσκεί τη δράση του ώς διεστραμμένου
μέσα στήν παρόρμηση . σαδισηΙ ·
Στή φαντασίωση, τό ύποκείμενο συχνά είναι ά..-ιαραΠιρητο, Βί.έ.-ιετ ε ί.οιπόν έδώ π οnές δυνατότητες τής λειτουργίας τού
άλλά είναι πάντοτε μέσα , είτε στό όνειρο, εί τε στό όνειρο:τόλημα, (Χ\-τικ ειμ έ"ου α, πο ύ π οτ έ δέν 6 ρίσκεται σέ .θέση σκόπευσης τής
είτε σέ δποιαδιiποτε Cι,-ιό τί ς λιγότερο ή περισσότερο άνα.-ιτυγμέ έ:τι θυμίας. Είναι , li π ροϋπ οκ ε ιμενικό, ή θεμέλιο μιάς ταύτισης
νες μορφές . Τό ύποκείμενο τοποθετείται τό ίδιο σάν προσδιορι πο ύ τ ό ύ :τ οκείμε"ο tlj" όρν ιέται. Μ' αυτή τήν έννοια, δ σαδισμός
σμένσ άπό τή φαντασίωση. δέ-.' είναι πα ρίι "1 ίιργηση το ύ μαζοχισμΟύ. Αυτή ή διατύπωση θά
Ή φαντασίωση εΙναι τό στήριγμα ηϊ ; έ;τιQυμίας , btv είναι τό έ.ϊιτρt:ψει. νιι φ~τ ίooυ με ποnά πράγματα όσον άφορά τήν πραγ
άγτικείμενο πού εΙναι τό στήριγμα ηϊ ς έ.-ιιθυμίας . Τό ύποκείμΕ\'Ο ματιχη φυση τ ου σαδ ισμ ού.
στηρίζεται ώς έι-τιθυμητόν σέ σχέση μ' ενα αι1μαί\'ον σm,OI.O π~ν Ά)!.ά ~ό άη ικείμ ενο τής έπιθυμίας, μέ τήν κοιγή έννοια, εΙ
τα πολύ πιό σύνθετο. Λυτό φαίνεται άρκετά στή μορφιi σΕ\'αριου ναι, η !~ια , 'Γ αηασίωση π~ύ είναι στήν πραγματικότητα τό aτή
πού παίρνει, σπου τό ύποκείμενο, λίγο-πολύ άναγνωρίσιμο , είναι ρι~μα της ε..-ιιθυμίας ti μιά πλ άνη .
κάπου διχασμένο, διαιρεμένο, συ\οήθως δι.-ιλό, στή 0'ι.έαι1 του ~; πρό.; τό ύποκείμενο αυτό τής πλάνης, πού ταυτόχρονα θέ-
πρός αυτό τό άγτικείμενο πού κι αυτό, συχνά , δέ-.' δείχνει πε~ τει
J.. . ολα
. τα •π οοκαταρ'
~ .
.'"
κτικα ερωτηματα
,
που παρσυσι
ά σατε ποιν'
ρισσότερο τό άληθινό του πρόσωπο . , u.."to .λιγο
' . άναφορικα
" .' '" ~ ,
με τη σ,(εση του υποκειμενου προς το πραγ-
, ,.'
Τήν έπόμενη φοοά θά ξαναγυρίσω σ' αυτό πού όνόμασα δ~μη ματικο η ανα)υση
τ' " ' τ- , ,
ης αγαπης που
'δ'
ινει
δ
Φρουντ
' , 1..
θα μάς ~"tL~
τής διαστροφής. Πρόκειται κυριo~εκτι~ά γι~ μιάν ~ί..:τω~ αν Ρ~ψε~ γα προχωρήσουμε.
τίστροφη άπό τη' φαντασίωση . Στη συναντηαι1 του με τη διαιρ~ση θεί
Η αναV'ι!αιότητ
' ι .: α
'" e. '
στην οποια υρισκεται δ Φρόυντ να άναφερ-
,
" μονο
τής ύποκειμενικότητας, τό ύποκείμενο προσ δ ιορι' ζ εται Q,"tO δια)~η ~ε~ τού Ich μέ τό πραγματικό γιά νά παρουσιάσει τή
,εκτικη τη~ αγάπ , - " , "δέ
του σάν άντικείμενο. , ' δώ τερσ πρ ~,ης - ενω, για να κυριολεκτησουμε, το ου ~
Θά σάς δείξω - δέν μπόρεσα σήμερα παρά νά σταματησω ε αγματικο είναι τό άποσεξοποιημένο πραγματικό - δέν
Scanned by CamScanner
ΙΕ'
εχει ~:n~μ6ει ιπό ε:τί~nδo τψ: πηρι)ρμηmις. ΛιΊτό ()ι~ μάς πλΟιΙτί
Οε\ :τε('ιοσόπρο <1:ΤΙ) καΟ ετί άλλο δοο\' Ι1φορά τό τί ι)φείλσυμε νά
ί"Τ\'λΜ.60υμε γιι' η) λεl:nn'ΡΥία Τ.1jς Ι1γιiπης - δηληδl) γιι~ Τ.11 θηιε Απα ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ
λωκ<, \'ηρκισΟIΙΠΙΚ1) δο!ιι) ηις .
~On ίΙ:τάρχεl ο' ηΙ1η)\' ένα πρηγματικιΊ, δέν ύπι'τρχει. γι' αι;τό
χαμl(1 α:τολύτω; ι1μφlΙ>ολία. ~Oτι τι'> ύποκείμενο δέν εχει σχέση Τό ύπoiιι(μcνo κιι( ό "Αλλιις.
t:τοικοδομητIΚ1) μέ τι) πρηΥματικιΊ αυτι'> παρά μι'>νο οτι'ι (πενι'ι Τό να(!κισσιστικό πcδ(ο .
'Ν ιιcξουαλικιί ,Ιιαφορά .
fξάρηιmι (1πό ηι" Ι1('χι) Tlj; εΙJχαρί.σΤ.1lς, ηιν Ι1ΡΧΙΙ Tlj; είιχαρίστη
Τό παρορμητικό πιδ{ο:
σης η)" όχι υlασμέ"η ι1πιΊ ηΊν παρι'>ρμηml, αότι) ι'ικριί)ιί)ς: εί.ναι - Κάνω νά μέ ... 6λΙπει, dxoιJct, πιπιλ(ζει, παραιικοτ(ζει.
καί θά τό δοίψε η)" έπι'>μενη φορά - τι'> mnIEio ι'ινι'ιδυmις: τού Ό μύΟος τού πετάλιου.
α\'Τlκειμέ"ου Tlj; ι1γι1mις. "Ολο Η) ζ'lηιμα εί.ναι πιίις αυτι) τό αν
τικείμενο αγάπης μπορεί νά ερθει νά εκπληριί)οει ενα ρι)λο ανά
λογο μέ τό (η'Τικείμενο ηϊς επιθυμίας - πάνω σέ ποιά διφορούμ ε "Εχω mιμερα τήν πρόθεση - δέν θά πεί 6έ6αια πώς θά εχω καΙ
να στηρίζεται ') δυνατόημα γιά τι'> αντικεί.μενο αγάπης νά γίνει τόν καιρό νά tΤlv εκπληρώσω - νά σάς όδηγήσω άπό τήν άγάπη,
αντικείμενο επιθυμίας. στό κατώφλι εκείνο δπου τήν τελευταΙα φορά αφησα Τ(1 πράγμα
Φωτίστηκα", μ' αυτά πού είπα, όρισμένα σημεία ; τα, στ1Τ λίμπιντο.
Σάς αναγγέλλω αμέσως αύτό πού θά εΙναι ή αΙχμή τής ιΊποσα
- WΑλλα φωτίστηκαν κι αλλα σκoτείtιι ασαν. φήνισης, λέγοντάς σας δτι: ή λίμπιντο δέν εΙναι κάτι τό φευγα
λέο, τό ρευστό , δέν διανέμεται, Ο'υτε συσσωρεύεται, σάν μαγνητι
13 Μαίου 1964 σμός, στά κέντρα έστίασης πού τής προσφέρει tq ύποκείμενο, ή
λΙμπιντο πρέπει νά νοείται σάν ενα όργανο, μέ τίς δύο σημασΙες
τού δρου, όργανο-μέρος τού όργανισμού, καί δργανο-έργαλείο.
Ή έρωτoγΕVΉς
~ __ ζώνη
Τό άσννεΙδητο
(πεδίο τού "Αλλου)
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ IΙΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο 11 ιtπO ΤΗΝ ΛΓΑΠΗ ΣΤΙΙ ΛΙΜΠΙΝΤΟ
24/
Ζllτιϊ> συΥ\,(δμη α\·, δ.ιίως μού εΙπαν , σηιν προηγούμενη όμιλία συγχρονική ύποταγή του μέσα ο' αύτό τό πεδίο τού "Αλλ Γ'
μου ίl:τι1ρξαν μερικά σημεία σκοτεινά α..ίό τούς δρόμους πού σας 'ζ " " ου. ι
αυτό τού χρει.α εται να τα καταφερει να βγεί από κεί 'e. _
δδln~..}· Εί\'αι , νομίζω , τό χαρακτηριστικό τού πεδίου μας. Άς , " """ , να υγει
από κεί μ~σα, κα,Ι ~~σα? αυτο ~o να τα καταφέρει νά σΥεϊ από
~111\' ξεχνάμε δη είναι σύ\'ηθες νά παριστάνεται τό ασυνείδητο κεϊ aτό τελος, θα ι;ερει οτι κι ό Αλλος πραγμαtικό~ θά '
, "" , , e ~,πρεπει
σαι· ίl.πόγειο. α,· όχι σάν σ;niλαιο , γιά νά θυμηθούμε τόν Πλάτω έ\:ίσου μ' αυτον, να τα καταφερει να υγεί , νά τά βγάλει π'
'"α. Δέν είναι δμω; σωσηi 11 σύγκρισιι. Τό ασυνείδητο είναι μάλ ':> , ' " e - , e 'λλ ' ερα
μόνος του. Σ αυτο ακριuως επιuα εται η αναγκαιότητα τής κα-
λον κάτι πού μοιά':ει μέ tliY κύσηι , κι atJTli 11 χύση}, θέλω νά σας λoπιστί~ς, ~ασι?μένη? ~ oεo~ιότητα _στι ή ίδια συμμετοχή aτή
κάνω νά καταλάοετε δη αν η1ς οάλουμε μέσα tlις ενα μικρό φώς, δυσκολια σε σχεση με τους δρομους της επιθυμίας ύπάρχει καί
μ.ίορεί νά χρησιμεύει ιο; φανός. Γιατί νά εΥ..ιίλήσσεται κανείς αν aτόν 'Αλλο.
τό q-ώ; χρειά':εται μερικές φορές λίγο καιρό γιά ν' ανάψει; 'Η αλήθεια, ετσι, είναι αύτό πού τρέχει πίσω από την άλήθεια
Μέσα στό ύποκείμενο πού , διαδοχικά, δείχνεται-καί κρύΟεται _ καί εκεί τρέχω, καί σάς όδηγώ, οάν τά σκυλιά τού Άκταίωνα
εξαιτίας τού :ταλμού τού ασυνείδητου , δέν συλλαμοάνουμε παρά πίσω μου. 'Όταν θά εχω ορεί τό κατάλυμμα τής θεας, θά μετα~
ετιμέρου; :ταρορμήσεις. Ή ganze Sexualstrebung, παράστασιι τής μορφωθώ σίγουρα σέ ελάφι, καί θά μπορέσετε νά μέ κατασπαρά
όλότητας ηϊ; σεξουαλικής παρόρμησης - ό ΦρόυΥί μας τό λέει, ξετε, αλλά εχουμε ακόμη λίγο καιρό μπροστά μας.
δέ-.· ύπάρχει μέσα σ' αυτό. Στην όδό αυτού τού συμπεράσματος
σάς όδηγώ άκοί.ουθώ\'Τας τον , καί σας διαοεοαιώνω πώς δλα
όσα φαθα ά.ίό τήν εμ.... ειρία μου συμφωνούν μ' αυτό. Σ' δλους
όσους ορίσκο\'Ται εδώ δέν θά μ.ιίορούσα νά ζητήσω νά προσχω Τό Φρόυντ, λοιπόν, σάς τόν παράστησα μήπως την τελευταία
ρήσσνν ά.ίόλυτα, εφόσον σέ μερικούς ή εμ.ιί"ειρία αυτή λείπει. φορά σάν τή μορφή τοϋ ' Αοραάμ, τοϋ 'Ισαάκ καί τού Ίακώο; Ό
'AJJoά ή :ταρουσία σας ε-rrυάται γιά μιά όρισμένη εμ.ι-τιστοσύνη, Leon Bloy στό ή Σωτηρία μέσω τών Έσραίων, τούς ενσαρκώνει
:τού δίνεται σ' αίιτό πού θά ονομάσουμε - Όσον " άφορα τόν ρόλο μέ τή μορφή τριών εξίσου γερόντων πού, σύμφωνα μέ μιά άπό τίς
:τού εχω σέ σχέση μέ σας, τό ρόλο τού' Αλλου - καλοπιστία. Ai,- μορφές τοϋ προορισμοϋ τοϋ 'Ισραήλ, είναι εκεί, γύρω άπό μιά
τή ή καλο:τιστία είναι άναμφίοολα πάΥίοτε πρόσκαιρη, ύποτιθέ λινάτσα, καί επιδίδονται σ' αύτή τή οασική άπασχόληση πού
με\'η - γιατί , τελικά, ή σχέση αυτή τού ύποκειμένου πρός τόν όνομάζεται εμπόριο τής γύρας. Ξεδιαλέγουν. "Ενα πράγμα βά
, NJ.o, :τού σταματά; ζουν από τή μιά μεριά κι ενα αλλο από τήν αλλη. Ό Φρόυντ,
·Οτι τό ύποκείμενο σάν τέτοιο ορίσκεται μέσα στήν αοεοαιότη από τή μιά μεριά οάζει τίς παρορμήσεις, καί άπό τήν αλλη την
τα, είίειδή είναι διχασμένο από τήν έ.ι-τενέργεια τής γλώσσας, εί αγάπη. Λέει - δέν εΙναι τό Μισ.
ναι αίιτό πού σάς διδάσκω, ε-{ώ σάν Λακάν, ακολουθώντας τά Οί παρορμήσεις μάς εξαναγκάζουν ατή σεξουαλική τάξη τών
ίχνη τής φροϋδικής ανασκαφής. Χάρη στήν επενέργεια τοϋ λό πραγμάτων - αύτό, ερχεται από τή καρδιά . Γιά μεγάλη μας εκ
γου, τό ύποκείμενο πραγματοποιείται Όλο καί περισσότερο μέσα ~λ~ξη: μας μαθαίνει στι ή αγάπη, από τήν αλλη μεριά, ερχεται
στόν ' NJ.o, ό)),ά ήδη δέν ακολουθεί πιά εδώ παρά ενα μισό από απο την κοιλιά, είναι τό μάμ-μάμ.
τόν έαυτό του. Δέν θά ορίσκει τήν επιθυμία του παρά σλο καί Μπορεί νά εκπλήσσει, αλλά μάς φωτίζει πάνω σέ κάτι τό θεμε
πιό διαιρεμένη, κονιορτοποιημένη, μέσα στήν κυκλώσιμη μετω ~ια~ό στήν αναλυτική εμπειρία, στι ή γεννητική παρόρμηση, ~ν
νυμία τής όμιλίας. Ή επενέργεια τής γλώσσας είναι συνεχ~ς υπαρχει, δέν είναι διόλου διαρθρωμένη σπως οί αλλες παρορμη
ανακατεμiνη στό έξής, πού αποτελεί τό Οάθος τής αναλυτικης σεις. Κι αύτό παρ' σλη τήν αμφισημία τού αγάπη-μίσος, ΣτΙς
έμ.ι-τειρίας: ότι τό ύποκείμενο δέν είναι ύποκείμενο παρά δντα~ ~φετη~ιακές θέσεις του καί στό ίδιο του τό κείμενο, δ Φρ~υν~
ύποταγή στό πεδίο τού'Αλλου, τό ύποκείμενο προέρχεται από τη ανtιφαoκει καθαρά σταν μάς λέει στι ή αμφισημία μπορει να
Scanned by CamScanner
242 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΙ
ΑΠΟ τι/Ν ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ 243
Scanned by CamScanner
Ζ.Η' .1Αλ:-4.\' Ι Σε,\JΙ.\"ΑΡIO ιι , ΓΑΠΙΙ ΣΤΗ ΛΙι\ιΠΙΝΤΟ 245
λΠΟ τΗ.' λ
θ δρί'ΠΠI ιπό tξαι ιί:τό τό i:τίκραιυ πεδίο διτοι έπισημαίνω τό , ' οό τόν παοαπειστιχό χαραχτιιρα τού δ,'ιθεν όλ-
' δ- και πολυ και~ ~ λ" αλ' .
::αί.ΠΌ Re ....l-Ich -nj .:: έ~Iϊyηση.:: το ι' Φ ρόυ". ε ιι> . . ' χείται μέ τό νά διαφυ ασσει το κ ο τινος; -
υϊσιιου πο αρ , . . ~
Τό autoerotisch ~--.~oτam~ στό έξιι; - καί δ ίδιο; δ Φρόυ\\ τό τρο . , . οιδιϊγ LICiC ειναι απαραιτητο",.
εχ ε ί\.ου που. ακ~ "" . -
ί"::Ο'f ~(φμϊζf\ - τι δ~' θά i':tllgxt: έμq'άηση τιον ά\ίιχειμένω\' αν
h · {~1 ~ xm' m-nκείμ~'Ο. και.ή '{ιή μέ'.·α . Είναι τό ΚΡΙΤ1ϊριο -ni; 2
έμCf"άncτης xai :«(Π(t'\'C'μιj ; τών mίαειμέ\'(ι)\,.
'Εδώ cn.-;-..:ροrnταl λοι:τόν τό Lust·lch. καί έ:τίση; τό :τεδ ίο τού ' , ι- δ Φρόυ\'Τ έ\'\'οεί \'ά τοποθετιϊσει
.
Να λοιπο\ πο . , τίς οάσεις
_'Πϊς
,
υ~'1. ΤΟΙ' m-nΧΗΙΙέ-. υ crm' ί·:τόλοι:τοι' . σά.... ξέ-.·οι' . Τό ι'Ηίικεί. " ~ ~ ·I · "ο ιιέ T1j" έ\·εΡΥητιχότητα·παθητικο-n1 τα μ.ιίαινει σε
ιιε-.,Ό:: {. d '\'(U καJ.ό γιά '\-ά γνωρίσω . καί εί-l.oγα. εί\'αι αυτό :τού αγα:τη~ . ΙΥ ο
].., ,. 'α t"J,,'
.
I "o :τού αmogCi καθαρα Τ1]
. , ~ αλ'
σεζΟυ ικη σχεση.
,
&: Ο:εται ιιroα στό :τεδίο τοϊ' υηΙαιτ. ένιο τά ά\'τικείμε-.,·α τού :τε. t. ,'εργει Γ.~ ..
Scanned by CamScanner
ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ
246
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο ιι ΑΠΟ
24'1
μάς δείχνει μέσα στό αρσενικό καί στό θηλυκό. "Αν σπρώχναμε Τί τό κοινό εχει τό ολέπω καί τό μέ ολέπει; •Ας πάρουμε τήν
τά πράγματα στό επακρο, θά μπορούσαμε · καί νά πούμε δτι τό Scha~lust , τή σκοπική παρόρμηση. 'Ο Φρόυντ άντιθέτει μέ, έμφα
αρσενικό ιδεώδες καί τό θηλυκό ιδεώδες παριστάνονται στόν ψυ ση το beschauen κοιτώ ενα ξένο αντικείμενο ενα καθαυτο άντι
χισμό μέ κάτι αλλο απ' αυτή τήν αντίθεση ενεργητικότητα-παθη κείμενο, aτό κo~τάζoμαι από ενα ξένο πρόdωπο, beschaut wer-
den.
τικότητα, Ylct τήν όποία μιλούσα πρίν από λίγο. Προκύπτουν κα-
Scanned by CamScanner
248
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙο 11 . ΓΑΠΗ ΣΤΗ ΛIMΠlNTO 249
ΛΠΟ ΤΗΝ Α
Καί δ, "δλόγος εΙναι δτι 'ενα αντικε(μενο καί ενα πρόσωπο δ'εν " ά μέ σλέπει. φέρνω ενα αλλο. τό κάνω νά μέ
~ ' "
ει~'αι το ι" ιο πραχμα. Στην α~Ρ1~ τού κύκλου, ας πούμε δτι χαλα- Μ ετ ά το" κανω ν , - λ_ ,
δ οίο ό Φρόυντ δεν μας μι α καν.
• 'ι για το π " δ ' άπ'ο το, κανω
,
ρωνουν. Η δτι το πουαντιγε καπως μάς ξεφεύγει. "Αλλωστε ό ακoυ~ , , - δείξω πολύ γρηγορα τη ιαφορα
Φρόυντ γιά νά τά συνδέσει, στ1) Οάση άκριαώς - εκεί πού ή ά~χή Ωρεπε~ να στα,ς ύτιά είναι μέσα στό πεδίο τού άσυνείδητου τό
, '6λεπει. α α , 'Ε - " " !f!λ'
καί 1) αίχ~η) ανταμώ\'ουν- τού χρειάζεται νά τά σφίξει στά χέρια να με,
, στομιο που
' δέν μπορεί νά κλεισε~. νω το κανω να με v . ε-
, ξ 'ζ "
του κα( νά προσπαθ1iσει νά 6ρεί τήν ενωσή τους - άκρι6ώς στό μονο, , ενα οέλο" πού άληθινα αναγυρι ει προς το
σημειωνεται μ "', , ""λλ 'ο
σημεί. ο Ε.ιίιστροφ1ϊς· Προσεγγίζει τό φαινόμενο λέγοντας δτι ή ρί πει ,
, οκειμενο. το κ
'άνω νά μέ άκουει πηγαινει προς τον α ο.
, , - , -, 'δ
ζα τής σκΟΠΙΚ1ϊς παρόρμησης αρίσκεται όλόκληρη μέσα στό ύπο υπ .,
λ ' οςειναι ομι
δ κός εχει σημασια να σας το πω · εν παρ ο ω.
, " . Μλ- ,
κείμενο, στό γεγονός δτι τό ύποκείμενο 6λέπει τόν ίδιο τόν έαύτό ογ"Α" ερ
"θ ουμε στη' στοματική παρορμηση.
"θ'
Τι ειναι;
ξ'
ι αμε, για
του .
." , ς καταορόχθισης, με τρωει. Κα ενας ερει, πραγμα-
φ αντασιωσει - " "λ " ,
Μόνο πού εδώ, επειδή είναι 9 Φρόυντ, δέν ξεγελιέται. Δέν εί τι ση" αυτος" άκριοώς ειναι - συνορευοντας
, ,,_ μ ο ες τις αντηχη-
_
ναι 6λέπομαι στόν καθρέφτη, είναι Selbst ein SexLιalglied bes- , - αζοχισμού - ό έτεροποιημενος ορος της στοματικης πα-
σεις του μ , " ,ξ " . 'Α-
c!IQuell - κοιτάζεται, θά πώ εγώ, στό σεξουαλικό του μέλος. , ' Αλλά γιατι να μη στριμω ουμε τα πραγματα, φου
Μόνο, προσοχή! κι εδώ κάτι πάλι δέν πάει καλά. Γιατί αυτό τό ?ορμησΎ)ς. στε στό ορέφος καί στό στήθος,
αναφερομα , καί, τό θρέψιμο ." είναι
,
εκφερόμενο ταυτίζεται μέ τό άντίστροφό του - πού είναι άρκετά τό πιπίλισμα, ας πούμε δτι ή στοματικη παρορμηση ειναι το με
περίεργο, καί εκπλήσσομαι πού κανένας δέν επιασε τό χιούμορ πιπιλίζει, είναι ό Ορυκόλακας. , ", ",_
του. Αύτό δίνει - Sexualglied von eigener Person beschaLIt werden. Α , ο' μάς φωτίζει αλλωστε, σ αυτο που συμοαινει μ εκεινο
υτ , , - , ξ λλ ' ,
Κατά κάποιον τρόπο, δπως τό νούμερο δύο χαίρεται νά είναι , παράδοξο άντικείμενο - που προσπαθω να εκο ησω στο
το
μυαλό
"
σας άπό τή μεταφορά ~ρoφη: ,τον ~αστo.,
"Ο, 'τ
μαστος ~ιν~ι
μονό, τό σέξ, ή τό τσουτσούνι, χαίρεται νά τό κοιτάζουν. Ποιός
ποτέ μπόρεσε άληθινά νά συλλά6ει τόν χαρακτήρα τόν άληθινά επίσης κάτι τό πρόσθετο, που πιπιλιζει τι; - τον οργανισμο τη~
ύποκειμενοποιήσιμο ένός παρόμοιου αισθήματος; μητέρας. Έτσι εγινε φανερό άρκετά, σ' αύτό τό επίπεδο, πoι~
είναι ή διεκδίκηση, άπό τό ύποκείμενο, κάποιου πράγματος που
Στήν ποαγματικότητα, ή αρθρωση τής θηλιάς τού πηγαινοερ
είναι χωρισμένο άπ' αύτό, άλλά τού άνήκει, καί μέ τό όποίο θέ
χομού τής παρόρμησης, πετυχαίνεται, αν ά~λάξoυ~ε σ;ήν,τελευ~ λει νά συμπληρωθεί.
τα ία φράση εναν άπό τούς δρους τού Φρoυ~τ. Δεν αλλαζω τ~
Στό επίπεδο τής πρωκτικής παρόρμησης - ας χαλαρώσουμε λί
eigenes Object, τό καθαυτό άντικείμενο πού είναι πράγματι αύτο
στό όποίο άνάγεται τό ύποκείμενο, δέν άλλά ζω τό νο/l fremder
γο εδώ - τά πράγματα δέν φαίνεται πιά νά πηγαίνουν καθόλου
Persol1 τόν αλλο φυσικά, ούτε τό beschaut, άλλά Οάζω στή θέ~
καλά. Κι ώστόσο, μέ σκοτίζει, εχει μιά εννοια! "Οταν λέει κά
τού we~den, τό machel1 - εκείνο γιά τό όποίο πρόκειται μέσα, στην Ποιος, εδώ μας παρασκοτίζει, εχει νά κάνει μέ τόν αιώνιο ενο
χλητικό. ΕΙναι λάθος νά ταυτίζεται άπλώς τό περίφημο σκύοα
παρόρμηση, είναι τό νά κάνω νά ,μέ σ~έπ.ει: 'Ι;Ι δ,ραστ~ρι~τητ~
τή~ παρόρμησης συγκεντρώνεται μεσα σ αυτο τ? κανω ν~ με, κ~ι
λον μέ τή λειτουργία πού τού άποδίδεται μέσα στόν μεταοολισμό
~αφέρoντάς το στό πι:δίο τ?)ν αλλων παρορμησεων, θα μπορε τής ιδεοληπτικής νεύρωσης. Είναι λάθος νά τό άκρωτηριάζουμε
σQυμε ίσως νά φωτιστουμε καπως.
απ' αύτό πού άντιπροσωπεύει, στήν περίπτωσή μας, άπό τό δώ
ρο, καί άπό τή σχέση πού εχει μέ τό σπίλωμα, τόν εξαγνισμό, τήν
Πρέπει νά προχωρήσω γρήγoρ~, άλίμ~νo, καί ?χι μόνο ?υντο κάθαρση. Είναι λάθος νά μή ολέπουμε δτι άπό δώ ογαίνει ή λει
μεύω άΊJ..ά γεμίζω τίς τρύπες που, ό Φρουντ, πραγμ~ πολυ εντυ τ~υΡ~ία τού άναθήματος. Μέ λίγα λόγια, τό άντικείμενο. ,εδ~,
πωσι~κό, στήν απαρίθμησή του τών παρορμήσεων, αφησε άνοι δεν ~ιναι μακριά άπό τήν περιοχή πού όνομάζεται περιοχη της
χτές. ψυχης.
Scanned by CamScanner
ΓΑΠΙΙ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ 15/
ΖΑΚ ιιtιΚΑΝ Ι ΙΕΜΙΝΑΡ/ο ιι
ιfπσ τΗΝ Λ
Τί μας ά.-τοκαλύπτει '1 σύηομη auni ύπερπηimι; Δέν φαίνετ , ρείι- έ\::αιοετικά καλές έργασίες. Τώρα όμως πρόκει-
J. οτει εσμα τ ~." ~, -" ι!? - " ,
δπ. μέσα σ' auTti tti" αναστροφιi πού εμφανίζει τό θυλάκιό τηαι υΠ
ται να
, 'jfU)' Τόl l οησαιιρό, οεl' μ:rορειτε ι'α τοι' υρΕιτε. :raQa μεσ
Scanned by CamScanner
.' ι11ί1IΙΙΙ ];'1'/1 ;1IΜΙΙΙΝΊ'()
ΖΛλ' 11 /1λ'ΛΝ Ι ΧΝΜIΝΛΙ'/() " ιtJl(} ιιlΝ
Scanned by CamScanner
155
ΠΗ ΣΤΗ ΛΙΜΠΙΝΤΟ
154 ΖΑΚ ΑΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΙ'10 ΙΙ "π ο ΤΗΝ ΑΓΑ
. έΠΗ νά ύποκαταστήσουμε τόν τύπο τού κά-
strebung. Δέν ύπάρχει άλλο. Μονάχα έδώ ή σχέση τών φύλων κάθε παΡ,όρμηέση, π~ μέ άκούει, καί ολη τή σειρά πού εδωσα.
παρασταίνεται στό έπίπεδο τού ασυνείδητου. , με 6λ πει, ν " , , , -
νω να .' ι2 ασι κά ένεργητικοτητα, και σ αυτο συναντω
Γιά τά ύπόλοιπα , 11 σεξουαλική σχέση εΙναι παραδομένη στά , ό
Αυτ
έξυπακο υει u , δ' δ' ,
"δ Φ 'υντ διακρίνοντας τα υο πε ια , το παρορμη-
ζάρια τού πεδίου τού' Αλλου. ΕΙναι παραδομένη στίς εξηγήσεις , , ου λεει 00 , δ' - , ,
αυτΟ π , α ' ,- μιά καί τό ναρκισσιστικο πε ιο της αγ<L"tης
πού ηϊς δίνουν. Είναι παραδομένη στή γερόντισσα από τήν ' πεδιο πΟ τη, " , , 'δ - , , ~
τικο , "λλ υ' πογραμμίζοντας οτι στο EJ"tLΠoE ο της αγαπη~
όποία πρέ.ί'ει - δέν είναι ενας μάταιος μύθος - ό Δάφνις νά μάθει α πο' την ,α η, - , 'ά ' . ' "
ι2 ' τα τού άγαπω προς το γαπιεμαι, και οτι,
τί πρέ.πει νά κάνει γιά νά κάνει ερωτα . , ' χει αμOΙUαΙOτη , δ ' ,
υπαρ δ' ρόκειται γιά μιά καθαρη ραστηριοτητα για
Ο\ό αλλο πε ιο, π " , '
Ι eine eigene Triebe για το υποκειμενο; , ~
durc 1 S λ ι2 ' τε' Στη'ν πραγματικότητα, ειναι πενταφανερο στι,
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Κατα αυαινε , " ,. -~
, ' με'σα στη' δη-θεν παθητικη τους φαση, η ασ-~ηση μια"
ακομη και , , - "
F . \VAHL: - Τό έρώτημα άφορά τι/ν άπώλεια πού ύφίσταται τό , ησης μαζοχιστικής παραδείγματος χαρη, UJ"tαιτει <L"tO
παρορμ , "- " - . σάν
ζωι ι ται,ό πού εχει φύλο, καί τι/ν αρθρωση ένεργητικότητα-παθη , ζ η' να' μοχθη' σει αν μπορω να εκφραστω ετσι,
τον μα οχιστ ,
τικόΤ'1 τα . σκύλος.
'Υπογραμμίζετε πράγματι μια απο τίς ελλείψεις τής όμιλίας 29 Μαίου 1964
μου. Τό πετάλιο εχει ενα χείλος, εισχωρεί στήν ερωτογενή ζώνη,
δηλαδή πάνω σ' ενα από τά στόμια τού σώματος , εφόσον αυτά -
δλη ή εμJτειρία μας τό δείχνει - εΙναι συνδεμένα μέ τό ανοιγμα
κλείσιμο τού χάσματος τού ασυνείδητου.
Οί ερωτογενείς ζώνες εΙναι δεμένες μέ τό ασυνείδητο, γιατί
εδώ δένεται 1) παρουσία τού ζώντος. > Ανακαλύψαμε δτι εΙναι
ακρισώς τό όργανο τής λίμπιντο, τό πετάλιο, πού συνδέει μέ τό
ασυνείδητο τή λεγομένη στοματική παρόρμηση, τήν πρωκτική,
στίς όποίες προσθέτω τή σκοπική παρόρμηση καί αυτή πού θά
επρεπε σχεδόν νά όνομάσουμε επικλητική παρόρμηση, πού, δπως
σάς εΙπα παρεμπιπτόντως - τίποτα απ' δσα λέω δέν εΙναι σκέτο
αστείο - εχει τό προνόμιο νά μή μπορεί νά κλείσει.
'Όσον αφορά τή σχέση τής παρόρμησης μέ τήν ενεργητικότητα
-παθητικότητα, πιστεύω δτι μπόρεσα νά γίνω κατανοητός λέγον
τας στι στό επίπεδο τής παρόρμησης, εΙναι καθαρά γραμματική.
ΕΙναι στήριγμα, τέχνασμα, πού ό Φρόυντ χρησιμοποιεί γιά νά
μάς κάνει νά συλλάσουμε τόν πηγαινοερχομό τής παρορμητικής
κίνησης .. Αλλά έπανέλασα τέσσερις Τι πέντε φορές τό γεγονός,
Ότι δέν μπορούμε νά τήν αναγάγουμε άπλώς σέ μιάν αμοισαιότη
τα. Τόνισα σήμερα μέ τόν πιό σαφή τρόπο, στι στόν καθένα από
τούς τρείς χρόνους, α, 6, γ, μέ τούς όπο(ους ό Φρόυντ συνδέει
Scanned by CamScanner
ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ,
ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
Scanned by CamScanner
ΙΣΤ'
Ή σεξουαλική δυναμική.
'Αφάνισις.
Τ6σφάλμα τού Piaget.
Vel (η).
Τ6 πουγγί η τή ζωή!
Τό γιατί;
Scanned by CamScanner
261)
r ΑΛΛοΤΡIΩΣΗ
2ό1
Scanned by CamScanner
262 ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι χεΜIΝι\I'lο ιι 263
ιι Αι1ΑΟΤrlΩΣΙΙ
ι) παρόρμηmι 1) μεΡΙΚΙ1 π,αρι~ρμψnι, εΙναι δασικά παρόρμηση θ _ , λ - 11 δχι στήν ευεξία τού ύποκειμένου . Δέν γίνεται κανείς
νάτου, καί αντιπροσωπεύει αυτή 1) ίδια τό κομμάτι τού θανάτ~ άν ωφε ε~ ς έπΈιδή τ6 αντικείμενο δέν είναι κατάλληλο γιά . τή
μέσα στό εμφυλο ζιi:ιν ., υ μα~oχισ~ητoυ. Δέν είναι έπειδή δ πατέρας της τήν απογοητεύει
στοχευση
" - Φ ρουντ,
' • λ 6 δ λ' λ '
Προκαλισντας, ίσως γιά πρώτη φορά στήν Ιστορία, τόν μύθο ρή αρρωστη του η εγ μενη μοφυ οφι η, γι-
μέ τό τόσο μεγάλο κύρος πού ανέφερα, δπως τόν αποδίδει δ που η δμΙΚοφυλόφιλη _ θά μπορούσε νά είχε πάρει έναν έραστή.
νεται μ " , δ λ ,- ,
Πλάτων στόν 'Αριστοφάνη, ε6αλα τήν τελευταία φορά στή θέση κάθε φορ ι'..ι πού 6 ρ ισκο μ <Ί;σ τε μ,εΗσαδστλην
ζ
ια, εκ:ικη τη,ς παρορμξη-
του τόν μύθο τόν φτιαγμένο γιά νά ένσαρκώνει τό έλλείπον κομ "λλο πράγμα προ στα ει . ια εκτικη της παρορμησης ε-
μάτι , καί τόν ονόμασα μύθο τού πετάλιου . σης" ζα 6ασικά απ' αυτό πού ανήκει στήν τάξη τής άγάπης, δπως
χωρι ει " , λ' -, ,
Έχει αύ111 111ν καινούργια σπουδαιότητα νά δείχνει τή λίμπιν , ' αυτό πού ειναι για το κα ο του υποκειμενου.
κι απ , ., ,ξ - ,
το όχι σάν πεδίο δυνάμεων, αλλά σάν όργανο. Γι ' αυτό θέλω νά τονισ<? σημε~α τις πρα, εις τ~ς πραγμ~τω?TJς
Ή λίμπιντο είναι τό απαραίτητο όργανο γιά τήν κατανόηση τού ύποκειμένου μέσα στη σημαινουσα έξαρτηση του στον τοπο
τής φύσης τής παρόρμησης. Αυτό τό όργανο εΙναι μή_ τού" Αλλου .
πραγματικό. Μή-πραγματικό δέν σημαίνει διόλου φανταστικό.
Τό μή-πραγματικό δρίζεται από τό δτι αρθρώνεται μέ τό πραγ 2
ματικό μ' έναν τρόπο πού μάς διαφεύγει , καί αυτό ακριδώς
απαιτεί ή παράστασή του νά είναι μυθική, δπως τήν κάνουμε. Τό πάν αναδύεται από τή δομή τού σημαίνοντος. Ή δομή αύτή
, Αλλά τό νά είναι μή-πραγματικό, δέν έμποδίζει ενα όργανο νά θεμελιώνεται απ' αυτό πού καταρχήν ονόμασα λειτουργία τής το
παίρνει ύλική μορφή. μής, καί πού τισρα, στήν ανάπτυξη τής όμιλίας μου, διαρθρώνε
Σάς δίνω αμέσως τήν ύλοποίησή του. Μιά από τίς πιό αρχαίες ται σάν τοπολογική λειτουργία τού χείλους.
μορφές πού παίρνει, στό σώμα, αυτό τό μή-πραγματικό όργανο , 'Η σχέση τού ύποκειμένου πρός τόν "Αλλο γεννιέται δλόκληρη
είναι τό τατουάζ, δ σκαριφισμός. Ή χαρακιά εχει ακριδώς τή μέσα σέ μιά διαδικασία χασματική. Χωρίς αυτό , δλα θά μπορού
λειτουργία νά είναι γιά τόν "Αλλον , νά τοποθετεί έδώ τό ύποκεί σαν νά ήταν έδώ. ΟΙ σχέσεις ανάμεσα στά όντα μέσα aτό πραγ
μενο , σημειώνοντας τή θέση του στό πεδίο των σχέσεων τής δμά ματικό , μέχρι κι έσάς πού εισαστε έδώ, στά έμψυχα όντα, θά
δας , ανάμεσα στόν καθένα καί σέ δλους τούς αλλους. Καί , ταυ μπορούσαν νά γ εννιούνται σάν σχέσεις αντιστρόφως αμοιΟαϊες.
τόχρονα, εχει μέ τρόπο εκδηλο μιά λειτουργία έρωτική, πού δλοι Αυτό προσπαθεί νά καταφέρει ή ψυχολογία καί μιά όλόκληρη
όσοι πλησίασαν τήν πραγματικότητά της τήν αντιλή φ θηκαν . κοινωνιολογ ία, καί μπορεί νά τό πετύχει δταν δέν πρόκειται πα
-Εδειξα ακόμη δτι, μέσα στή δασική σχέση τής παρόρμησης, ρά γιά τόν ζωικό τομέα , γιατί ή Ιίλωση τού φανταστικού άρκε~ νά
είναι cl.ι-ταραίτητη ή κίνηση από τήν όποία τό δέλος πού φεύγει προκαλέσει κάθε είδους συμπεριφορά τού ζώντος. Ή ψυχαναλυ
πρός τόν στόχο έκπληρώνει τή λειτουργία του μόνο αν πραγματι ση μάς ύπ ενθυμίζει δτι ή ανθρώπινη ψυχολογία ανήκει σέ μιάν
κά πηγάζει απ' αυτή γιά νά ξαναγυρίσει έπάνω στό ύποκείμενο. αλλη διάσταση.
Ό διεστραμμένος, μ' αυτή τήν εννοια, είναι αυτός πού, μέ δρα Γιά νά διατηρηθεί ή διάσταση αυτή , ή φιλοσοφΙΚ11 δδός θά αρ~
χυκύκλωμα , πιό αμεσα από κάθε αλλον, πετυχαίνει τόν στόχο κούσε, αποδείχτηκε δμως ανεπαρκής, έλλείψει ένός ίκανοποιητι
του, έντάσσοντας δσο γίνεται δαθύτερα τή λειτουργία του ώς κού όρισμού τού ασυνείδητου . 'Η ψυχανάλυση λοιπόν μας ύπεν
ύποκείμενο στήν ϋπαρξή του ώς έπιθυμία . Ή αναστροφή τής πα θυμίζει δη τά γεγονότα τής ανθρώπινης ψυχολογίας είναι Cιδι~
ρόρμησης είναι έδιί) κάτι τελείως διαφορετικό από τήν αλλαγή νόητα δίχως τή λειτουργία τού ύποκειμένου πού όρίζεται ως
αμφισημίας πού κάνει τό αντικείμενο νά περνάει από τό πεδίο αποτέλεσμα τού σημαίνοντος. ,
τού μίσους στό πεδίο τής αγάπης καΙ αντίστροφα, ανάλογα μέ τό Έδώ, οί πορείες πρέπει δέδαια νά αρθρωθούν σάν κυκλικες
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ Λ/IΚΑΝ ! ΣΕΜΙΝΑ/'/Ο 1/
264 Ι{ ΛΛΛΟΤI'fΩΣΙ{ 265
άνιίμεσα στό ί,ποκείμενο καί στόν •Αλλο - άπό τό ύποκείμενο ιό σημείο είναι πάντοτε δυνατό νά δρίσκουμε ακοη μέσα στ '
πο " η
πού καλείται πρός τόν •Αλλον, στό ύποκείμενο εκείνου πού εΖδε
J.' (' -
υγκεκριμένη έμπειρια, και ακομη κα μεσα στήν παρατη'ρηση
αύτό τό ιδιο νά εμφανίζεται ση) πεδίο τού 'Άλλου, τού 'Άλλου σ " , , ' ελ' , f:' •
'πό τόν δρο οτι αυτο το ατηριο την κατευ }υνει, καί αίοει τί.,..
πού ξαναγυρίζει εκεΙ Ή διαδικασία αύτή είναι κυκλική, άλλά Uυcρλό>σεις της. Θά σάς τό δείξω μ' ενα παράδειγμα. • .,
άπό τή φύση της, δίχως άμοι6αιότητα. Μέ τό νά είναι κυκλική, τ " \- '
Τό πιαζετικο σφαr. . μα
:ι..
για υσους
θά'
πιστευαν ;τώς ;τοόκειται
είναι άσύμμετρη. γιά κάποιον νεολΟΎ,ισμό ύ~oγραμμ~ζ~ στι πρόκε,ιτα.ι γιά 'τόν κύ
Αίσθάνεσθε βέβαια στι σήμερα σάς ξαναφέρνω στήν π ερ ιοχή ριο Πιαζέ - είναι ενα OfPαlfa π~υ εΎ:ειται σ~ν εννοια αύτού
μιάς λογικιϊς πού ελπίζω νά σάς τονίσω τήν κεφαλαιό>δη σημασία πού ονομάζεται έΥωκεντρικη όμιλια του παιδιου, καί πού όρίζε
της. ται σάν · τό στάδιο σπου λείπει τάχα εκείνο πού ή ω..πεια αύτή
'Όλο τό διφορούμενο τού σημείου έγκειται στό στι άντιπροσω ψυχολογία ονομάζει άμοιβαιότητα. Ή άμοιοαιότητα Cι.ίέχει πο
πεύει κάτι γιά κάποιον. Αύτός ό κάποιος μπορεί νά είναι πολλά λύ άπό τόν όρίζοντα εκείνου πού μάς ά,ίταιτείται αύτή τή στιγμή,
πράγματα, μπορεί νά είναι τό σύμπαν όλόκληρο, άφού μάς μα καί ή έννοια τής εγωκεντρικής όμιλίας άποτελεί παρανόηση. Τό
θαί\'ουν εδώ καί λίγο καιρό, στι ή πληροφορία κυκλοφορεί μέσα παιδί, μέσα σ' αύτή τήν περίφημη όμιλία , πού μ.."tορεί κανείς νά
του, στό άρνητικό τής εντροπίας. Κάθε κόμβος σπου συγκεντρό> μαγνητοφωνήσει, δέν μιλά γιά τόν έαυτό του, δπως λένε.
νονται σημεία , εφόσον αύτά άντιπροσωπεύουν κάτι, μπορεί νά Άναμφίβ ολα, δέν άπευθύνεται στόν άλλον, άν μεταχειριστούμε
θεωρηθεί ώς ενας κάποιος. Άντίθετα, πρέπει νά τονίσουμε, δτι εδώ τή θεωρητική κατανομή πού μάς συνάγουν μερικοί Cι.'tό τή
ενα σημαίνον είναι αύτό πού άντιπροσωπεύει ενα ύποκείμενο γιά λειτουργία τού έΥώ καί τού έσύ. 'Αλλά πρέπει νά ύπάρχουν καί
..
ενα ωJ ο σημαίνον. άλλα εκεί - τήν ωρα πού είναι εκεί, τά μικρά, δλα μαζί καί επιδί
Τό σημαίνον παραγόμενο στό πεδίο τού V Αλλου κάνει νά άνα δονται, παραδείγματος χάρη, σέ μικρά παιχνίδια (J".(ηματισμων,
δύεται τό ύποκείμενο τής σημειοδότησής του. Άλλά δέν λειτουρ σπω ς αύτά πού τούς δίνουν σέ όρισμένες μεθόδους λεγόμενες
γεί ό>ς σημαίνον παρά περιορίζοντας τό ύποκείμενο σέ ένσταση, ενεργητικής άγωγής, τότε είναι πού μιλάνε - δέν άπευθύνο"ται
στό νά μήν είναι παρά ενα σημαίνον πετρώνοντάς το μέ τήν ιδια στόν τάδε η ατό ν δείνα, μιλάνε δήθεν στόν άέρα .
κίνηση πού τό καλεί νά λειτουργήσει, νά μιλήσει, ώς ύποκείμενο. Αύτή ή εγωκεντρική άγόρευση, είναι ενα ό νοών νοήτω!
Έδ<ί> άκριβ<ίJς βρίσκεται ό χρονικός παλμός δπου δημιουργείται Θά ξαναβρούμε λοιπόν εδώ τή συγκρότηση τού ύποκειμένου
τό χαρακτηριστικό τής άναχόJρησης τού άσυνείδητου σάν τέτοιου στό πεδίο τού Αλλου , σπως σάς τή δείχνει τό μικρό αύτό 6έλος
V
- τό κλείσιμο. στόν πίνακα .• Αν τό συλλάβουμε στή γέννησή του στό πεδίο τού
υΕνας άναλυτής τό κατάλαβε, σ' ενα άλλο επίπεδο, καί προσ •Αλλου, τό χαρακτηριστικό τού ύποκειμένου τού άσυνείδητου ε[
πάθησε νά τό ση μειοδοτήσει μ' εναν δρο πού ήταν καινούργιος, ναι νά βρίσκεται, κάτω άπό τό σημαίνον πού άναπτύσσει τά δί
καί πού άπό τότε δέν τόν εκμεταλλεύτηκε κανείς στό πεδίο τής κτυα του, τίς άλυσίδες του καί τήν ίστορία του, σέ μιά θέση
άνάλυσης: ή άφάνισις, ή εξαφάνιση. Ό Jones, πού τόν εφεύρε, άπροαδιόριατη .
τόν πήρε γιά κάτι άρκετά παράλογο, γιά τόν φό60 νά δεί κανείς Περισσότερα άπό ενα στοιχεία τού ονείρου, σχεδόν δλα, μιίΟ
νά εξαφανίζεται ή επιθυμία. 'Ωστόσο, ή άφάνισις πρέπει νά το Ρ?ύν νά είναι τό σημείο σπου θά τό τοποθετήσουμε πbικιλότροπα
:τοθετηθεί μ' ενα τρόπο ριζικότερο, στό επίπεδο σπου τό ύποκεί μ~σα ατήν έρμηνεία. 'Όταν πιστεύει κανείς δη μ.ίορούμε νά τό
μενο εκδηλόJνεται μέσα στή\' κίνηση έκείνη τής εξαφάνισης, πού κανουμε νά πεί σ,ΤΙ θέλουμε, θά πεί πώς δέν εχει καταλά6ει τί
τή χαρακτήρισα ληθική. Μ' εναν αλλο τρόπο άκόμη, τήν κίνηση ΠO"~α - πρέπει νά πώ δέβαια στι οί ψυχαναλυτές δέν εξηΥούνται
αύτή τήν ονόμασα τό fading τού ύποκειμένου. κ?ι ,πολύ καλά πάνω σ' αύτό τό ζήτημα. 'Η έρμηνεία δεν εΙν?ι
Θά έπιμείνω ενα λεπτό, γιά νά σάς κάνω νά αίσθανθείτε ό>ς ευλυγιστη σέ κάθε νόη~ία . Δέν δείχνει παρά μιά μόνη άκολουθια
Scanned by CamScanner
266 ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11 11 ΑΑΛΟΤΡ/ΩΣΙΙ 267
σημαινόντων. Άλλά τό ύποκείμ,ενο .μπορεί πράγματι νά κατέχει τό μικρό ν τού κάτω μισού τού ρόμβου, ας πούμε έδώ ότι εΙναι
διάφορες θέσεις, άνάλογα μέ τ6 αν τό ' βάζουμε κάτω άπό τό ενα τό veI (ειτε) π~ύ εχει_ συγκρoτ~θεί άπό ' τήν πρώτη πράξη όπου
li τό άλλο άπ' αυτά τά σημαίνοντα, θέλω μιά στΙΎμη νά. σας σται:ατησ,ω., _
Κι ερχομαι τώρα στίς δύο πράξεις πού προτίθεμαι σήμερα νά Θά βρείτε ισως, αλλωστε, οτι αυτα έδω εΙναι πράγματα άρκετά
διαρθρώσω μέσα σπΊ σχέση τού ύποκειμένου πρός τόν •Αλλον . κουτά . 'Η λογική δμως, είναι πάντοτε λιγάκι .•Αν δέν πάμε ώς τη
ρίζα τού ΚΟ,υτού, γκ~εμιζόμ~στε ά~ά~ητα μέσα ~ή 6λακεία,
3 έχουμε πολ,λα παρ~δειγματα, o~ως οι ~ηθεν ά:-τινομιες ,τής λογι
κής, τού τυπου, ξερετε: δ καταλογος δλων των καταλοΥων πού
Διαδικασία χείλους, διαδικασία κυκλική, ή προκείμενη σχέση, δέν περιλαμβάνεται μέσα σ' αυτούς, καί φτάνουμε σ' ενα άδιέξο
πρέπει νά <Tt11ριχτεί σ' αυτόν τόν μικρό ρόμ60 πού χρησιμοποιώ δο πού φέρνει , δέν ξέρει κανείς γιατί, ίλιγγους στούς άσχολούμε
σάν αλγόριθμο στό γράφημά μου, ακρι6ώς, έπειδιΊ εΙναι ανάγκη νους μέ τή λογική. Ή λύση του εΙναι άλλωστε πολύ άπλή. Τό
νά ενσωματιi:ιθεί σέ μερικά από τά τελικά προϊόντα αυτής τής σημαίνον μέ τό 'όποίο δηλώνουμε τό ίδιο σημαίνον, δέν είναι φυ
διαλεκτικής. , σικά τό ίδιο σημαίνον μ' εκε,ίνο μέ'τό όποίο δηλώνουμε τό άλλο,
Είναι άδύνατο νά μήν τόν ενσωματώσουμε, παραδείγματος χά είναι οφθαλμοφανές, Ή λέξη αχρηστος άπό τήν άποψη δτι ση_
ρη , στ11 φαντασίωmι την ίδια - είναι $ ο α [S μέ κάθετο , ρόμ60ς μαίνειπώς li λέξη αχρηστος είναι αυτή ή ίδια μιά λέξη άχρηστος
μικρό α1 . Δέν είναι δυνατόν νά μήν τό ενσωματώσουμε επίσης σ' δέν εΙναι li ίδια λέξη α.χρηστος κι άπό τη μιά μεριά κι άπό την
αυτόν τόν ριζικό κόμ60 6που συνάπτονται τό αίτημα καί ή πα αλλη, Αυτό πρέπει νά μάς ενθαρρύνει νά διευκρινίσουμε αυτό τό
ρόρμηση, πού δηλώνει τό $ ο Ο [SIlt κάθετο , ρόμ60 ς, D=Αίτημα1, vel πού σάς παρουσιάζω.
καί πού θά μπορούσαμε νά ονομάσουμε ή κραυγ1]. Πρόκειται γιά τό veI τής πρώτης ουσιαστικής πράξης όπου θε
•Ας σταθούμε σ' αυτόν τό μικρό ρόμ60, Είναι ενα χείλος, ενα μελιώνεται τό ύποκείμενο, Δέν είναι διόλου, μά τήν πίστη μου,
χείλος πού λειτουργεί. 'Αρκεί νά τό εφοδιάσουμε μέ μιά άνυσμα δίχως ενδιαφέρον νά τό άναπτύξω αυτό εδώ, μπροστά σ' ενα άρ
τική κατεύθυνση, εδώ πρός τήν αντίστροφη κατεύθυνση από κετά πλατύ ακροατήριο, αφού πρόκειται ακρι6ώς γιά την πράξη
τούς δείκτες τού ρολογιού - αυτό ρυθμίζεται ετσι γιατί, τουλάχι πού μπορούμε νά ονομάσουμε άλλο τρ ίωση ,
στον στίς γραφές μας, δια6άζετε τά πράγματα από τ' αριστερά Ή αλλοτρίωση αυτή, θεέ μου, δέν μπορούμε νά πούμε πώ,.. δέν
πρό; τά δεξιά. κυκλοψορεί στίς ~ιέρες μας, "ο,τι καί νά κάνει κανείς, ΈΙναι ~άν
τα λιγακι παραπανω αλλοτριωμένος, είτε πρόκειται γιά τόν οίκο
ν?μικό τ~μέα " εί~ε γιά τόν πολιτικό, τόν ψυχο-παθολογικό, τόν
αισθ~τ~κo, ~αι ου τω καθεξής. Δέν θά ήταν ίσως κακό νά 6λέπα
με σ~ τι συνισταται ή ρίζα αυτής t1j; περίφημης αλλοτρίωσης .
• Μηπως σημαίνει αυτό, πού φαίνομαι ακρι6ώς νά ύποστηρίζω,
οτι δ~λαδή ;ό ύποκείμενο εΙναι καταδικασμένο νά μή 6λέπει τόν
Προσοχή! Αυτά εΙναι στηρίγματα γιά t11 σκέψη σας, πού δέν εαυτο :ου vc:- αναδύεται ίπ ίπίιίο, παρά στό πεδίο τού'Αλλου; Θά
πάνε δίχω; τέχνασμα, αλλά δέν ύπάρχει τοπολογία πού νά μή
ιu:oρoυσε να εΙναι αυτό. νΕ λοιπόν! καθόλου-καθόλου-καθόλου.
ζητά νά στηρίζεται άπό κάποιο τέχνασμα - είναι ακριοώς τ?
δ Η α~λoτρίωση συνίσταται σ'αυτό τό vel πού - αν ή λέξη κατα-
ά.'1:0τέλεσμα τού γεγονότος 6τι τό ύποκείμενο εξαρτάται από το
ι~:σμενoς δέν, προκαλεί τίς αντιρρήσεις σας, τή χρησιμοποιώ
σημαίνον , μ' ωJ.α λόγια άπό μιά όρισμένη ανικανότητα τής σκέ π~ ι,- ~αταδικαζει τό ύποκείμενο νά μήν εμφανίζεται παρά μέσα
ψης σας. ο αυτη τη' δια' " ,
ΙΡfοη που νομιζω. διατυπωσα αρκετά καθαρά
Scanned by CamScanner
. , ~ λ' . υΚ. "" ι ~ Ι ·"\I ' ,'·. I/'Ι ι ιι /Ι . ι. U CΙ ΓΙΊΩ ~Ί'
_ ' " , .. " ~I \' ~ Α ς τι ΙI'IΙIΤ (11ι1lΨ Γ 11' ιιίl τό :ΊΟΙ" lIι~ ; ~IbIa~f (lrι, τ6 rl"nI τοί,
"\: .... , ' . " \'Τ 1;: \''', ,\\' i1 I,I l\' i",ι' τω \, ~ \~ "1 11\\' ,1 λ t'lψιι
, . ' \ 11.λλ '
' " ' \' \ ,ι :"( 't' \~ '11:' \ , \,:\\\ '\) ωΗInl\'\" " n:ω "ι" ι , 'Ι fμψ n\,( , " . I Κ I' ιll "011. ((('τι) ΠιΗ' 0ι'II1Κ ΓΤnι f\)1ιI κίιτω ιΊΠι1 τ6 \'όη\lιι, Δ ια -
1;11 • ι ' 'ι ~ \: ' 'ο- - ~ ,
~'ί " \ ' ,\ , " \i Η\ιΙ" : ': , .. , ,. . . , λ ·Υ ΙlΙ'Ι'Ι' τι', 1' 1\' 111, τll ";ΤΟΚΙ μΓν(l ι.,.(\ ιr(1\: ΙI,.OCΙΙ. μα ς ςrtrrυγrι,
Η ) , ~ I 1 \\ ·," ι, , \ 1'1 ,1 \'1' ,\ :'I :: ιΊ :\ ('" )' !Ηί Η Χ ,, 'ι'\' Χ ι':1\1 \ ',) ω ι- I ft'I ,ι \,\\ 111'<' μιl-\,Ι 1\11(1 - l'ιιrι HγN'μ Γ το νιΊημιι. κπί τ6 \, 1'>1\11((
1.:.
" ' Ιι',' " ι', "\\\ "ι\ Τι' ι \1\ '1-\'(' 1,,,1\' 1~ ι'
, • , '" λ \
1':1 ,' '
τι ; \1 r, Ι' ; ' ~lι"ΙΊ ; Τ\1\' ~" \~ Ι.'Π , ::,·,
.
Π ΙΙ\.Η'Ι κ ι,λ"(iI• ,ψ f,,Ο
..
(ΙΠ' ηίιτι\
,
τι) κομμι'
- ί
ιτι τοί, μ11 -νll1'IIι<I-
, 1.' \ τ",· ' \,'χ,,,,\' "Ι' ,'\, :::: ·ι'('Ι· ΙI" \,;, ,\ ω μ ί \'ψ,,,,ιι ril .; 1-χ:τ "ί
,-\,:"( , _ ;ω ί, ι· ί"ιιι , κ llOcιΙlιl, ΙΙΙΙΤI) :1111' ου\,ιιπ(ι, 11"0("\ (TtI)\' Π\!< Ι Υμ (ι-
ι' ~ Ι;: '':\; ι\η) λ~ ~yι~,). , τι \':Ι Ι:\.'. ι'l Ι'\'Ι: , ~I ~ln::," ' XΤ I ,' ι' - :IΙ~~:' Ι) τι ~ ." ,~
ΤΙΙΗI1\ τ ι, ί, ί, ;τ ιlχl" ~μ i· \' Ι : '" τι, III~ "\'IΊ"~IΤO.~,
'Ι'Ί ' λ'
(ιrJ.n . ΟΥ ΙΙ!, f \'~~ τ ;,;
Ι
'ι ' "Χ ," - \ \' ~ι,\\I .<''\', ~ι-\' ,1 Ι'''' Ι'Χ Ι'Ι , ;' 1." ' ;',' 1 \ '1\ ~lιιλι' ::.\I\, (,i,11II C Ι\ι-'τ"ί, τ l) ι ' \'111 11 11 ΙΤΙΙ ;;. (\)τω; (t\'ιιl'ιι, rται !ΠΙ) :τr.\)ιο το υ Αλ-
,_
: "' ~ 'ι\..,
t " ~ι
. :\~ί,
:.... .. '1 ~- :.~'\ - \\λλ",:, TLIL\1 I'~ " ι, χ, ι"lιιιιω:ιι)ω
.. ~ ~ .... ....
~ ' . ί' !Η' Τι\, \,.'
'" 1 -
ι " .~ "L - . ' • ι .
λ I1l' . \'1'1 1~:t ιιI X II1 ., t'f1ll 11 Ι'\'ΙΙ μΙΎ ΙIλ\) JII(JO; ΤClΙ' ΠΓΟIΟI' Η) υ t'Ί:tιJ Τ1)\'
::ι \1\1 ι'\:\; η) ιl\ \\ Ι) ι\ :ω ΤΙ) \' ι'ιλλ l) 11:·(' 1ι, . "Κ Ι"ΙΙΗψ ω ιι ,' , ,ι Ι,'ιω 1,!~II II'ι'ι \'ωι\ ωί, ι·ί\,ιιι , Π ΙΗΊ 11 rδ,ιι 11 λrιHlI'ργίrι το ύ l1ηll(\(νl)"το;
,. "",Ί, Ει \ " ~ ί' " \~\ :ωί' ~,'\' ι'l"ιll ;ηιι)\ι" 'ν , λ ιll :Τ,\\' , ί,;ιι'tι,χ ι' Ι κ ι (·(χ l· ΙΗ'Ι\' ι'ι11 0Τ ι'λ n1!' (Ι ,
,\'\\ ,('ι τ ι', χn ί 'Υ'ι\ νι), μ'1 <)Li ; ;ι'Ι1 τ('ιηί :;'ιι" Ο ι\ '' (1; .1Ι;' ι'1 !Η\lιιΙ '; τ ί
:'1 ι" '':'1 '''''' '' ~::"':\ 'Ιι',' ηι ,
' ι! ~"'H 'iV,IX') λι'Υ l " '), :",λ ί, ΧιΗ)ιΗ!") Υ ΙΙ\ Τιl ψι\lΙί\ :ω,\ Ι" )' I' ι'ι' \11'
lΙ 'ι\ " ,;, \'Ι ι,ί"ι'φ" :Ι Ι'ι''''Χ ')' μίl '; Ι'μιll' " ,'ι'ι ;1-ΧΗIl'(;':Ι"'!~Ι' , τι',': (-μ
(\fJ..O ,\ I\I' Η1 ; rI) ; :1l'I'ιξ,l ~ :ωl' '\"'ΨI;;':I)I'!'I' ι1l" ' I" ' η\\1 'Ι , ''1\ "Ι) μι ~
",' ')" 1,\11' , :Ιιll;: ιιι λίψl' ~\tι", :I ~I"κ lη", YII\ 111'\" 11..11, l'ιλλι) Ι' ΙΙ'Ι\Ι .. \'1)
,' I." 'ι,,1 1'1"''μι' ~ ί' ι' ,,,' λλ ,,γ ι' ;:. Κ Ι \\λλ,\ \'1\ τι ; 1\1" ' 1"'11Ι\" \1,1,1', , Λν
\l i'I' I1 ι, ' Η\'Ιι\\' τι)\' κ l,κλ". "ι,τ,)\' ιΗΙ\ ,'ι,llιfl' ι' ι'ι. ί, ;I ι\I.,χ ι ',,1' π ι" ' Π
;'\\'Η χ ι" ίμΓ\,ΙΙ, κ ι (η' . μ ι)1\ ιl\ι)" ,ίλλl) . j'J\ I'l l'X'" '" ){" λ , :ιί·~' ,· ~· . - . ι·ιν
111 :1 1." ιIl1Ι\'I'\'μ l' !lίι~ ΚΙ\\'ι\\'" ~ κ ιι, Ί\ λλ ι'ι ι ι' ιιψl' ν: , ωτ , ι~ln:, '11 ,iλλΟf(lΙ'W<J1/
I,-" ' t,,i \"ι'1 ι,,,ι)κ ι\\ ' \' κ ιιί IITI, i,; ~I\" Ί\ν ί, ;ι ι'ιι,χ ι)\ '\" ~I ' I' ,ω." ι1\',Ι
κι Ι ' " ι\l,'" XIII) t , ,1I 1'111" ι fI,ί,; ~ί' ιl κί' κλ lll' ;:, \'ι'ι 1\\ 1 11 1 \' I" ' Η\(lιll'μl' ΛIΊ τι'1. \l ίl~ Τ ι) 1'1)111, 1-χ I' Ι μιι'ι τ cλ l· ίω ς {ιμωη οl'\τπιιγlll)' ,'ι ;το ί'
111'\, (1)1 1\1 ιιι , 11' lιί1 ΤΙ" ΤΙ)" J1I'\.' Ι Ι1{,ωι, . 1'1\ μ Ι', ~1 )\λ ιωl,'ωιl ~'!Ιι'. τ (,,' ~ IΙΙ' Ι\'I' ί'J1 Ι' ι!Ι) ι)λ ι κι\ ι'ιΠιtι'lnl) ι'ηTlI - ίΗ(ιν Οι'ι αϊι ς: τΩ !'χω lιι·ϊ , IIfI
,ψιll l,ι'1 Ι"" ; . ~I<ν ΙΙ ι'ι ί, ιι ι\ (ιχίιΙ'\, μ ί' ,1ΙΙ ιlΙ 1', Ι)l" ' I" \'Η\(I'Ι Jl" It l'" μι\\' II\' ()I'ί rι' (\ τι ι,ί"ιιι 1f ~"ΨIt\' t~ . μ ι'lνι, π(lί, I'Ι"fιL fνα ΠΙ\()(I'ιιν ές: ποί, Μ\,
ί!χ ιι " Ι'Ι \' ΙΙ Κ ' ( ΙΙΙ""ΙΙ , Z l)1li) Ο\'Υ\,Ι'ΨΙ, 1'1' Ι\Ι\ΤΙ\ )\ ιιί, μ 1\ ΙΙΙΙΙ'ί \' ι'ι ,1': l ί ν~' Τι) I iλl-J1ιI1'11I', Ί Ι l'ιλλΙΙΤΙ' ( ΙΙΗ1Ι\ !'χη οl'!ν 11\" 'rnt'lII τι) ΙΊτι ί} 1:1.'1''11'[((
\ίll [ ,"ιί, :\ 111 ',1, Κ Ι" "ι'ι 11 .-1; τι\ (' JH,' tll'!'i ~III . ι\ λλ ,'ι 1'\ χ ι'" , ,,, Yll' ,' ιι "',Ι ~ ΜΙ' λί' ι' l ~ιl\λ(\l, η'll' τ l' λ,' I'ΤΙΙΙΙΙ τη ; Ηξ11 II r τι) \'ι'! ιιι'ι ς nn(III,'1{"t'I τί ς
1'ι, ίl<1 111 ' ·1' κ lltιι).ω) πι' ι τι nl1TI) ιι) \'\'1 ιωί' Οι'ι 11 L'ιll) JΤ Ιttlι'l"'" νl\ Ι\(Ι ~ ΙI)IΙ I1 ' lιΙι'ιιιη'IIIι' ι ~ fι1Ι' ~ΙIιΙ'l'Ιll) δηοl) nOI.)I·i' EHl( ι) ΨΙΟΧΙΙJμl)ς πού
,'1II\ΙΙ ':ΙI; ,," ιΙ 1I 1111,1,1"''1'1\\ \J{'I, ί'1\ΙHlΗIl'Ι ζ l' τl\Ι ΙΤΙΙΙIι'I Ι\Η ΙΙ Η" λιlγιχl" !'χω , !,,' Ι' ΙΤι'ΙIΙI1'I'ι I'1t ~, 'Ι Ι ()1) \, fΙHIιt «\,τι'ι ",{'ν ι· Ι,,<ιι πηρCι τό ΠΡιΙ()Ι,
1 1Ι!(ιIΙ 1'1 ΗΙ ; 1IΙI\' { "lΙlΙl1l . · , " μω , Ι Ι 1'1.'1111""(" ΜΙ' I'ιΠtI(ϊλtπι-ι ΤΙ\'1ι) οτι\ \,') 1\11(( δοο στι'ι 1'1\ ι\νπ
Τ, '.:1 t ;l; 1·, ί.ι.IIIΙ'ΙΙΙl\l1l ~ ι\IΙ ζι' ιιιι 1'11\ ι\ 1'11\ i'" I λ I'Y I') 1((11' Il( I()III - γl'ιΥn Τι\ 01I1ΙΙ(Ι"ι\\'τn ΙΗΙ\ 11"1 -\'1'1 111 11\ το \Ι ς, γιι'ι νι'ι luτσΡEo,)l,με ~τσι
IIIt I·C TII ~ Ι ξll l.,lιί ,\'ICΙΙ 1'1 11(' τι', ίΊτι "JII't l'XI'1 μl\ ιι1 111 1'' 11I, ,'ί·\'ΙΙHl,'1 I'\'Ι~' ν,'ι ξ(~\'n6ι'(\ί'I,Ι' τl'ι IΙ'ΡΙ\(ΙΙ'1 ΙΟ ι'Ι ζονω τι, ς ι λ,ις ~I("\ylllyil,> τοί' \)πσ
ι"οιχ ' ί ι) :lΙΙ ί, 111" '1ί\"ΙΥ ΠIΙΙ ίΊ Iι , ('ιί\ ΙIΙΙΙ 111 rl" ι, ί"t\Ι ίl 1, 111..111''1 1\(\\' κ r ιμ Ι' νιlι"
, .. " , ,,
γ( \,I ' I,IΙ, ΓΊ.ΙΊ )' ΙΙΙ ,""' ll1Ι"l'1 1\' 11 ΙΙΙΙΤ'- Τ· ΙΙ 1'/( IιI ' τι' ιιι ΙΙ
, .. λ λ " , Ί Ι . ~)\' Ι -
,
,,_n-~ 1Ι' (tl'lικιιλιi, οχ !'Τ ΙΚ Ι'Ι 11' ιιί,τι', ,,' hνnφ~ t'Οcίη' 11· tχ rίνο lτιιύ Ω
" oyil l'ι ν ι Ι νιιι 1.11111 (11' Ι 1'11;) 111 1(ιIΊ 1\1 \'ι'ι ςl l.)ι' ι κιι νl' Ι ~ ι"11' 1' 1'\' Ι Η' Ι νι ι ~lIωφ ') ς 1'1111 Ι . ~~' I:lίι'l.' . lιτ ι'! ~\'\'{''''~Iω τού Η,I(IΙICν:ll, ηιιι)(lκ{ιμlιΗ'
Κ ΙΙ ( 111'lιιι Ι ΙΙ"lι ά:ιll, ΤΗ , ,Ι Ι'l"I, "ψοι
' '! ·Ι {ι ι(ι,
~ ' λ ιι 11)\111\)1111111
' ~ , 11Ι' Ι'Ι:':> ΙΙΙΙ" (\' (-
, ψ(II.)I~ I'l ζιll'τιις Τ( ~ O Ι(1\' I C 1111\1, Θι'ι ~ι' ίτc \JΤI~\' JtIIl'rIl61,ol\ τull ότι
~ 1: T\lI , ΙΙΠ\ιlιιινωνι' I1Ί ιiκ'l"i'1 Tl)f, Ι ιο"ι'ικ ΙΧHl\l , Ι'ιχl 1'ιπlι)~ II'lIltf'i't~I' ΙΗΙ\ (1\1'
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Il'/~ MINAII/() ιι 11 ιfιfAOTI,IΩΣΙΙ
17/
ζήτηση. μtoα ottl σημΓωδστικlΊ της Ι'ξ{ι(>τηοη, {l λΜ {ΙΚΙΗ()ιϊ)ς μ έσα ζσν, γtατ( παρεμυάlJ,ει σ' ενα άπ'ω'rτά τά πεδία , τόν ίδιο τ6 θά-
οτόν άναλλοίωτο κηί ~1" '1I1ΤO χlιιιlικηΊvα της όις άλυσ(δας σημαι νατΟ, " ,
"όντων . Παρα/) είγματ~ς Ζάρη , ελευOερι~ FΊ θά~ατo! Εδιίι, ΙίΤΕιδή ό θά -
Δ έν Οά κητι'ι φc(lν ι: xnvr(t; " (1 τονΙσ ε ι άρκετά τή σπουδαιότητα ατος παρεμβάλλεται, παράγεται η Ι,ενεργεια μιάς δομή' κάπω'
ίν6ς π(l(ιγματο ς δπως αιι τό πού σάς περιέγραψα τώρα έΜι . Αύτό ~ιαφoρετικής. "Οτι, καί στίς δύο πεΡI.J,τιJJσεις. θά ε-Ι.ω κα(τά δύo~
τι'! iιλλΟΤ(lIlI)Τικό ι) ο {." ΕΙνω οlω.ου μιά αύθαίρετη έπινόηση, καί, 'Η ελευθερία , ~έρ~τε , ,τελικ?, εΙν~~ σπως ~ ;τερίφ~μη Ελευθερία
ο;τω ς λΙ:νΓ. μιά ι'ι:τοψη . Βρίσκεται μ έσα στό σημειωτικό σύστημα. εργασίας, γιά τη~ o~~ια φαι~~α~ στι (ιγ~.ιστηκε ,η ,!αιJ.ική Ι,α
ι\ υτ ό τό ιί ύπάQΊrl. ΕΙναι τόσο πολύ μ έσα στό σημειωτικό σύ νάσταση - μπορει ε ςισου κω.α να εΙναι η έι.ευθερια νά Ψοφήσετε
στημα. :το,., Ο ι'ι ά ρμοζ ε έπίσης. όταν κάν ε ι κανείς γλωσσολογία, άπό πείνα, σ' αύτό μάλιστα δδήγησε κατά τη διάρ-ι.εια όλου τού
ν ό τό ξrχω ρ ί ζrl . ect σάς δώσω ιΊμ έσως ενα παράδειγμα . δ έκατου ενατου aίιIJva. κ((ί γι' αύτό ιΊπό τότε. Ζρειάστη-ι.ε νά
Τό .ί Ο I ')'γί ιϊ Τιί ζωιί! Άν οιαλ έξω τό πουγγί, χάνω καί τά δύο. άναθεωρηθούν όρισμέν ε ; άczl.ές. Διαλέγετε τήν ελευθερία. ε λοι
Ί\ν όlcιλί:ξω τη ζωή, ϊ:χω τή ζωή δίχως τό πουγγί, δηλαδή μιά πόν! έχετ ε τήν ελευθερία νά πεθάνετε. Πράγμα περίερ-/ο. μέσα
ζ Ιl l1i κ οl.ο6ω μένη . Βλέπω πιJις έγινα άρκ ετά κατανοητός. στίς συνθήκ ες πού σάς λένε υ.ευθερία ίj θάνατο! ή μιη'Τ] υ..ευθε
Στ ό" Χ έγκελ 6 ρήκα εύλογα τή δικαίωση αύτή ς τής όνομασίας ρία πού μπορείτε νά Ι"δεί ξετε στίς συνθήκες πού σάς τό ύ;τοδη
το ύ <ί!J.οτριωτικού η . Γιά τί πρόκειται κατ' αύτόν; •Ας κάνουμε λώνουν, ε{ναι άκρι6ως νά διαλέξετε τόν θάνατο. γιατί έτσι , ά;το
ο Ικο" ο μία στίς π ε ριγραφές μ α ς, πρόκειται γιά ηΊ γέννηση τής δ ε ίχνετ ε δη έχετε τήν ελευθερία επιλογή ς.
:τριίι τη ; (ύJ.οτρίωση ς . έκείνης άπ'Οπου δ ανθρωπος μπ α ίνει στόν Σ' αύτή τή στιγμή, πού εΙναι άλλωστε καί μιά Ζετι.ελιανή στι
δρ ό μο τής σκ λα δ ιάς . Τήν έλ ευ Οερία η τή ζωή! •Α ν διαλ έξ ε ι τήν γμή , γιατί εΙναι αύτό πού ονομάζ εται ή Τρομσι.ρατία, αίττή ή τε
IJ. cυ O ιρία , χράτς! χάνει καί τά δύο άμέσως - αν διαλέξ ε ι τή ζωή, λείως δι αφ ορετική κατανομή προορίζεται νά σάς καταστήσει
[χ α τή ζωή ιΊκρωτηριασμένη άπό ελευθερία . σαφές εκείνο πού ε{ναι, μέσα σ' αύτό τό πεδίο. τό ούσιαστικό τού
άλλοτριωτικού η, δ ληθικός παράγΟΥτας.
Scanned by CamScanner
JI ι4"ιωΤΝΟΣ" 1'13
~oι "ΜΊ '\"(1 00 = ."m' t1j ~. (Ι :τ ροσ ίΊ. cτ [, χαί :τρσι. ωρύι άΧ ό μη :τιό ~: (ΥΟ :ιού :τρoτcίνει ο' αύτή τή '{ovεizή L'tI(h:IIίo πού τό άντι-
:ιί ρσ~ :τ ιΧ(' μα :τ οί' ο' ί,α tl~' ιστ έ; μού ί:ιι τρ έ:του\', οτ ό .11· ΡΙΙΓΠ (', .Ζειμ
ί (Υό της εΙ ν αι
ά { " 'δ . .. ..
γνωοτ ο , Ε ναι ο ι ιο; του ο Ζ αμο; - θα~ι Ι'ά
σ 6 ί ' ΟΙ'!( ,/,!rrι. "{r,l,Yl ijI UI. '(ιό τ ό δ:τ οίο χ αί :τ ρόχ fι Ται οτήν Ζ; ~άσcι ; . Η φαγτασίωση τού Οανά-του του. τής έξαq;.<r"ισi); tou ,
μ Χ ';''' σύ' • . ~ . UUJ'.lt
'-.< ,
• Ι{'Ι''ιωση σί'τΤl Π ώ;, ήδη ά., ό α υ τ ό τ ό έ:τί:τεοο , τ ό ύ :τ oχ εί μ εv o ά.-τοτ ελεί τ ό :ι ρωτ ο uντικrιμενο :τ το ι':tΟ"/.uμε'/ Ο ["/.U να
:ιρi:ι r l "ό :t {Χ)! ι η rt.IHi; - α ύ τή [{ν αι ή ρίζα τή ς λ έξη; :το ύ Οη/))ι, σέ ένέρ'(εια μέσα σ ' αύτή τή διώ.ε-r.τιzή. Ζα ί :tράγμuτι τό oo~ει -
\'Π στ{ι ί..αn\'\';..ιj τ ό Ι'ΙΙ;:Ι'ιιι IΓΙ'Γ , '{(Υν άι. εΙναι νομι Χ ή, ό:τω; άjj.w, τό !: έοουμε α..,ό χίλια γ ε:-/ovάτα , θά άρ-/.oi-σε καί μόνο ή νσητιΧή
σΗ_ :: ρ<r" ΗΙ :t fQ(rq'(o, οτά Ιν/)οευ ρ ω :τα'ίχά , ολε; οί ί.έξrι; πού άνο':Ό;ξία. Ξ έρουμε Ι,ί σης ότι εΙναι Ζάτι τό κοινό νά Crναzινεi τό
δη ;..ι:r.·oι ...· τ ο il! ~'UJ σ τ όν κόσμο. Τήν ίδια τή ί. έξη pιιrΙΙΙΓίιίoιι, :ιαιδί τή φαντασί ωση το ύ θανάτου του μέσα ο-τί ; σι.έσεις τ σν
τ Ο';.('Ι'ό;. 6ρίσχοι'μ( νά χuτά'{cται ά:τό μιά λέξη :τ ού, στή ρίζα άγά:της μέ το ύς '{ονείς του .
ΤΙ;. Ι," ΙΗ ιί nι τ ί :τ οτr άij.o ά.ίό προμηθ εύω έν α παιδί ot&V Μιά ί:ί).ειψη Ζαί.ύ :ττει την ω).η . Έτσι. ή διώ.ε"/.τιΖή τών Cr."tt..
a {' ~ι~!" . :!. ράξη Υομ ιΧή Ζα ί, 6tι) αια , Ζ οινωνΙ Ζή . Ζειμ ένων τή ς έ:tιθυμίας, ά φού ά.,οτελεί τ όν σi-νδεσμo τής έ;τιΘU·
8 6 :: ρ<XI :t uOiJow τήν L, όμεΥη φορά νά σά ς δείξω :τ αις, όπως μία ς το ύ ύ :τ οχειμένου μέ τήν Ε=τιθυμία toi' •Αλλου - :tαι:ι καιρό;
'ι'.(}ί ιι ί
. ί.n 01:(Τ{ ία το ύ άί,ί.στριωτιχο ύ vel, τή ν τόσο διαιγορε· πού σ άς (χω ;τεί ότι εΙναι ή ίδια - α ί-τή ή διαJ..ε:-r.τιZΉ :ιερνά ά.'tό
τατΊ α;τ ό ' wj':'l \' el :τ ο ύ (,ρίσαμε UJ; τ ιJι(!α , ύ :τάρ-ι.ει μιά ε tδιΖή τό γε:Υονός, ΟΤΙ ή άπάντηση :τού δί\'CΤαL δέν είναι άμεση. Είναι
Ζ ΡΤ, η t ' ; h",'οια ; α ύ τή ; τή ς /)ιατομή;. θ{ι δούμ( μέ :τοιό τρόπο μιά υ).ει ψη γ εννημένη ά..,ό την ::ροηγοi' μrvη q:άση, VJ.ln;.'T] :τσίι
Ι IΗί<1 ' ϊ:' ΙΤΗλ ά.,(, ττιν zάi.υψη τάιν δύο 1:λί.ε ί ψεων . ZQTJOIfl ru n ο-τό νά άπoκρίνcται ΣτΉv V).lI't'T1 :τού ίr.to-/.ινείται
Μ ι.ό ί.ij.ι." ..-η σι'ναντιέτ Ill, ά:τί> τό ύ Π ΟΖ εί μ ενο, μέσα στόν άπό ττ]ν i:πόμενη φάση.
Άί.i..ι:ι, μi(',α. στήν ίδιιι τή ν ot z cιότ ητιι :τ ()ύ το ύ δημιου ργεί ό Άλ· Πιστ ruω νά τόνισα άΡΖετά τά δί:σ O-ΤOtχεία :τoV Ε=τιχείρησα νά
ί..ο; ιι} Tir" όμύΙα το υ . Στά /)ιΙΙΖ ινΗ τή ς ό μιl.ια; τ ού "Λλλου έ μιγα· παρο υ σιάσ ω σήμερα, μέσα σ ' αύτή τΤ] νέα καί fΚμελιαxή λογική
νίζι"ΗU ατήν Ιμ..' Ει(!ί α το ύ :ται δ ι ού α ύ τ ό, :τού μπσρούμε ριζΙΖά νά πράξη: τη μΤI·ά μοι Uαιότητα καί π'1 Ol'ο-τροφή μέσα oτήv ε:τι·
τό L,.~σημlJ ν(.ιι:μ( : μη ύ ;.ίε ι α υ τό. ύυ.ι:ί τί Ο ί:λ ε ι ; στροφή .
Ι' <t IH& τ6 όιάΖ ενο :το ύ Ζ όυε ι τ Ιι σημ αίνοντα, πού ά:τοτ ελεί
μΙρο; τ η; ίόιl..ι- η'); hoJliJ; τού σημαίνovτο ;, ιJρί σχεται τ6 Ζατά·
ί.υΜU (J. {: t oύ. :τ ού μιί))ιVtα; '{ιά ω.i.α σημ εί α tΩ ύ ΙΙ ί ματ ό; μας ,
lινόμα(}α μι: ,/;1"1 μΙα. 'Ehιi, ι1 νω :το υ Ε ρπει, πο ύ γί. ιοτράει, πού τ6
AΠA~ϊHYE1Σ
σΖαιι συ 'ι'..υιrν Μjl , α&τ6 :το ύ &νομ6ζουμε Ι:ιιΟ υ μία . Ί-f 1:πιΙJυμία
Ι QΙ' 'Ai.i.LlV '{ίνΙ-Τ 'ί Ι I.1Υτι ί.ηπτΤI {ι :ι ό τ 6 ύ :Τ ΟΖεί μ ΙΎΟ μ έσα σ ' I:Ζείνο
;ιυ1" δί:v κΟΙ.il! ιι. μίιια ιιτ( ι; Ι·ί.ί. ιίψι ι ς τίΊ; ίJμιl.ίι..ι ς το ύ Άλλου, ΖΙ
'λJ)· 'Λ . ΜΙLI .Γ: R ; - Μιί:τως, :ταρ' όλα ιι ί>τ ά. ΟέλετΕ νι.ί δείξετε δτι ή
&ί..α τ 6 ,/1111/: τού ΠlιιJΙVJU μ(J(!Τ IJ(ι ο i'.rν ίη {ιτιρο '(ιά μιά άπληστία ιι . ΟΓρ{ωυI7. l:1·()·,..
~
. .
ι" ,~.ox r Iμ r"o t ' ποι, δ εχτηχε
' τον
" ορισμο
. .. εχει
να
•
ιι)'ίJ i i Tf(J1J ι6ιv ;ιρ(ημ(ιτIJΙV. Ι.ι:τ ' υΙΗΙ ιι υν ωτού ν μιά /)oχιμασΊU τού γCl'. I ' ηΟ C Ι )ΙΙ'(1 (1 , υι " ( τιι ο tι' ·, .. . • ., ε•να δ' .
ΙΙ."ΤΟ, χαι τα ι; ινΟ}l'lθ ε ι σ .,Ε 10 :roι'
fιί..ι .....ιηι. α ,/ωτ Ι μο ύ τlι;'/, ωΊ τι,; πιι() ;ιlιντο'!Γ Ιιν · (rιτι.ιτιιι Ιι:τό ΗΙΙ) (,/Ι'ιιι ;l::ω ΤΙΊ /ΙΧ Ο'
.. ~ , δ'
ιαxριι' πuι
~
ρι"ιχα
. . .
απυ
.
Τ'Ι"
... .
Clλ.λoτριωση
Scanned by CamScanner
27~ ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι XEM1NA/'[o ΙΙ
ΙΖ'
μιι"Ί.ς αlίτοσl) l ι εΙόησηι;,' ΔηλΙΧΙ)lί, laι πω ς Οά eπρεπε ,ιά καταλά_
60υμι': δ Aιzxti,I ~Iαντ(oν ΤΟlί Χέγκελ;
Το ) 1l0κεΙΜεΝΟ ΚΛΙ ο ΛΛΛΟΣ (ΙΙ):
Πολύ καλι'> αί,τ6 πού EtnatE, εΙναι άκρι(ίιiις τ6 άντΙΟετο από Η ΑΦΑΝΙΣΙΣ
<Χύτό πού μόλις πρΙν λίγο μοί, εΙπε ι'> ΓκρΎι ν : πλησίασε σφίγγοντάς
μο\) τό χέρι, τουλάχιστον ιΊΟικά, καΙ μού εΙπε - Θάνατος τού
Τ(ί ζιίτημιι τού Vοr.lιeΙΙιιllg,lreμrίΙI'fllΙΙΙΙΙΖ ,
αΤΡOIΙΚΤOιιραλισμoιjι είσαστε δ Υιός τοιί Χέγκελ. Δέν συμφωνώ. Ή n.rI ,O/'Oj(I ,
Πιστεύω ϋτι λΙ;γοντας ι'> Λακάν έναντ{οll τού Χέγκελ, εtσαστε Ή παράσταση κα( ό xιγκελιcινός ι\όλο(,
πολύ πιό κοντά στl'ιν άλ,'ιθεια, παρ' ί'>λο πού, φυσικ(χ, δΙ-ν πρόκει 'f/ (πιθιιμίιι τοι; Ντι'κιίρτ,
Ό (]ΚΓπτικιομι)ς. ι} σι'6ωότητιι.
ται δι.όλου έδ(ί> γιά μιά φιλοσοφικΎι διαμάχη.
καί τιί ύποκε{μενο ποι; ύποτίΟnω ότι ξIΡΓΙ .
Δρ. GREEN: Οί γιο( σκοτιύ,ιουν τοιίς πατέρες! Τά μικρά γρι.ί,ιιμιιrα.
'Λξ{α rιίς παυλo(ίιcιι'lίς έμπειρίας.
27 Μαίο\) 1964
'Όταν σάς εΙπα. σηΊ" άρχή τών συναντήσεών μας - Δέ,ι ψά
χνω, (Jρ ίσκω , αύτό σημαίνει πώς, ατό πεδίο τού Φρόυντ. δέν
εχουμε παρά νά σκύψουμε γιά νά μαζέψουμε δ.τι ύπάρχει εκεί
Υιά νά Ορεl1εί. Τό nncl1lriiglicll. παραδείγματος χάρη, παραμελlΊ
θηκε ώς πρός τΎ1" πραγματικιΊ του εμβέλεια, παρ' δλο πού ήταν
εκεί καί δέν χρειαζόταν παρά κάποιος νά τό μαζέψει. Θυμάμαι
επίσης ηΊ" εκπληξη. μιά μέρα. κάποιου πού 6ρισκόταν πάνω aτά
rδια ϊχνη μέ μένα. σταν είδε τί μπορούσαμε νά κάνουμε μέ τό
einziger ZLIg , μέ τό μοναδικό σημάδι.
ΣιΊμ ερα θά l"ιθελα νά σάς δείξω τΙ'1 σπουδαιότητα. πού δηλώθη
κε ηδη από τό σχi)μα μου τής περασμένης φοράς, αύτού πού ό
Φρόυντ όνομάζει. aτό έπίπεδο ηϊς απώθηαιις. VorsteIIungsrepriί
sentanz.
Scanned by CamScanner
276
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΧΕΜΙΝΑl'IΟ 11 277
Η ιιφΙΙΝΙΣΙΣ
σης , δίνοντας πολλά παραδείγματα , καί λέγοντάς σας" _
νά αρθρωθεί μέ ενα veI μιάς πολύ ειδικής φύσης. Θά :ι μJτ?ρει , δ' εΙναι τό παριστανόμενο τής έπιθυμίας, ή σημα-
θημενο εν , , ~ 'ξ _ ,
με σήμερα νά προσπαθι1σουμε νά τό αρθρώσουμε μέ μερ OΡ?υ~α_ άπω " στάμενο - μετεφρασα κατα ,.ε η - της παραστα-
σία, άλλά το παρι
λ ους τροπους.
' 11 αρα δ'
ειγματος χαρη
'
- οχι
»
κάτι ... δίχως ΙΚους
, αλ
•
λ ο. 'Η δ ια λ εκτικη, του- σκ λ αυου,
' l! κατι αλ- σης· _ " υργία τής άλλοτρίωσης έπεμααίνει στόν τάδε η
ειναι προφανώς Οχι έλ θ '
,
Έδω η "ειτο " , ' ν _
δ' , r ' , λλ' δ' θ' , 'ξ " , ε υ εΡια , 'λίγο ην πολύ κ ινουμενος απο την εγνοια των
ιχως η! '='0:1], ~ ,α" εν ~ ~παρ ,ει ,γι α~.τoν ζωή μαζί μέ τ'ν 'ν δεινα , που , 'ξ " , ' "
έλευθερια. Απο το ενα στο αλλο υπαρχει ενας αναγκαίος δ η στΟ , - πανεπιστημιακής ε ουσιας και τυφ,.ωμενος απο
. ονομιων τη ς '" δ θ' , ,
Ό αναγκαίος αυτός δρος , γίνεται ακριαώς ό επαρκής λόγος ρος; πρ' ν ιδεα
, να' πα' ρει τη' θέση , διατεινεται.. οτι ιορ 'ωνει ν_τη μετα-
προκαλεί τήν απιόλεια τής αρχέγονης απαίτησης. Που τηραση που, ε"δ ω σα . ,
Ή VorsteIlungsreprasentanz,
, ειναι , ας πουμε
" νΙσως ~υτό νά εΙναι κ~τι ΠΟ,ύ ~υμ?αίνει κ~ί σέ όψσμένους απ' φ, άντιπροσωπευτικο παρισταμενο.
το " 'εται σάν κάτι άσήμαντο. 'Αλλά σ' ενα μικρό αιαλίο
οσους με παρακολουθουν. Δεν υπαρχει τροπος να μέ παρακο_ Αυτο φαιν 'λ' θ' α
πάνω στήν ψυχο-σωματική, π~ύ μολις ~υκ, ΟδΨΟΡξryσε, α, ~~~με
-
λουθήσει κανείς δίχως νά περάσει από τά σημαίνοντά μου, τό νά
περάσει δμως από τά σημαίνοντά μου συνεπάγεται αυτό τό αί , 'λ' ληριι επιχειρη ματολογια σχετικα
μια ο οκ " με εν ερω ποια η εν
, , , λ_ ,
, ριση πού τάχα ύπάρχει σε κατι που πρεπει ασφα ως να
σθημα αλλοτρίωσης πού τούς ύποκινεί νά ψάχνουν , σύμφωνα μέ παραγνω ,• _, , '" , ,
τό όνομάσουμε θεωρια μου τη~ εΠ,ιθυμια~. Και ~ε μια μικ~η υπο-
τή διατύπωση τού Φρόυντ , τή μικρή διαφορά . Δυστυχώς, ή μι
κρή αυτή διαφορά τούς κάνει νά χάνουν τήν εμ6έλεια τή ς κατεύ σημείωση, πού αναφ έρεται σ~ καποια ~καΤδα~oη:η, πα~αγραθφo
θυνσης πού επισημαίνω. Έτσι - Θ εέ μου δέν εΙ μαι καί τόσο ευ παρμένη από τό κε~μενo ~,oύ ει~αν, ΠΡ,oτε,ιν~ι υο απ~ τους μα , η
τές μου , ύπογραμμιζουν οη , με το να με α,:ολουθουν: μετααα~
αίσθητος, αφήνω τόν καθένα ν ' ακολουθήσει τόν δρόμο του μέσα
λουν τήν έπιθυμία σέ αν:ιπρoσω~ευτικo, παριστ~μ;νo της
aτήν κατεύθυνση πού δείχνω - θά ηθελα ευχαρίστως νά μήν εΙχα
άνάγ~ης . Δέν συζητώ αν πραγματι οι μαθητες μου το ε'(ραψαν
νά παρατηρήσω αυτό πού φαινόταν σέ κάποιον τόσο χρήσιμο νά
αυτό - δέν μπορ έσαμε νά ξανααρούμε τήν παράγραφο - το σπου
διορθώσει στή μετάφραση πού είχα αρχικά δώσει αυτού τού Vor-
δαίο εΙναι δτι ή μόνη ευστοχη παρατήρηση αυτού τού τόσο λίγο
steIIungsreprasentanz. , " ,_ .. " , ουσιαστικού α ι6λίου συνίσταται στή φράση: έμείς, θά λέγαμε
ΕΙχα παρατηρήσει πώς ό Φρουντ τονιζ ε ι το εξης, οη η, απωθry
μάλλον στι ή έπιθυμία εΙναι τό μή άντιπροσωπευτικό παριστάμε
ση άφορά κάτι πού εΙναι τής τάξης τής παράστασης, που όνομα νο.
ζει VorsteIIungsreprasentanz. " , " ' _ ,Αλλά, αυτό εΤναι ακριαώς πού θέλω νά πώ, καί λέω - γιατί
Μόλις είσήγαγα, πάνε πολλα χρονια , αυτη την πα~ατ~ρησ~ αυτό πού θ έλω νά πώ, τό λέω - μεταφράζοντας τήν VorsteIlun-
πράγμα πού η' ταν έπίσης ενας τρόπος άνάγνωσης αυτου ,π~υ δ gsreprasentanz μέ παριστάμενο τής παράστασης .
..
Φρόυντ γράφει μέ τόν τίτλο Verdrnngung , στο αρ
, ,. θρο που ακο-
, ' Μπορούμε νά τό έντοπίσουμε στό σχήμα μας τών αρχέγονων
, '
λουθεί τό αρθρο γιά τό ασυνειδητο στη σειρα των,
, - κειμενων που
'ς μηχανισμών τής αλλοτρίωσης, αυτό τό VorsteIlungsr:pr~sent~nz,
συγκεντρώθηκαν σάν μεταψυχο λ ογικα' - επεμ " εινα στο γεγονο
' α' μέσα σ' έκείνο τό πρώτο σημαίνον ζευγάρωμα πού μας ~ιτρε;τει
. • , " δ' , δ ' λ υ η' θυμικη κατ - νά συλλά60υμε δτι τό ύποκείμενο εμφανίζεται καταρχην μεσα
δτι ό Φρόυντ ύπογραμμιζει οτι εν ειναι , ΙΟ ο , θ ' δούμε
,
σταση πού εχει απωθη θ - 'Η θ
ει. υμικη, ' κατασταση 'ά - και κάνει
α
τή στόν Άλλο, εφόσον τό πρώτο σημαίνον, τό μoναδ~κό ~~αίνo~,
" , - "~
τι παει να πει αυτο μεσα σ
τη' θ ε ωρια μας - παει ν
, οτε άρκε- αναδύεται στό πεδίο τού ν Αλλου καί αντιπροσωπευει το υποκει
- -, - Θ ' ' πάρχουν παντ
δόλτα της αλλου, έκει που μπορ ε ι. α υ _
,
ζ' μέ τόν πα - μενο , γιά ενα αλλο σημαίνον, τό 'όποίον αλλο σημαίνον: εχει γι~
τοί καθηγητές ψυχολογίας γιά νά δ_ικαιολογ?υν '6~~ ~κεί πού δέν ?υνέπεια τήν άφάνιση τού ύποκειμένου. 'Απ' δπου: διαιρ~ση :ου
υποκειμένου - δταν τό ύποκείμενο εμφανίζεται ;-απου ~αν ,νοη
σχοντα τό γεγονός δτι αύτό άποκτα νόημα α~9.Ι ω , τό πού εΙναι
, , στη" θεση της. "Επεμεινα λ οι πόν στο οτι αυ μα, αλλού εκδηλώνεται σάν fading, σάν έξαφανιση . Υπαρχει
εΙναι πια
Scanned by CamScanner
2711 179
7.ΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι XP.MINAfiI() 11 11 ιitfιιiNIΣΙΣ
).ιlιπΛν, /'ι,ν ιιπ()(,!nιίιιι~ ν(! 1[ιn;μ Ε , ζ'l'ι τημιι, ζιι)τ) ~ καΙ l)(lνάΤΩ1J (ιν~ , ( ς Δηλιι.δil (ιτι τ6 δυαδικ6 σημαίνον, ή V()rstcIIung.~rc.
1
ι
.. ι • (Ι (
IJ(~ lιτο lιον μ,l.κο ιnlΙΙιΗνιιν, ΚΗ ιιτ Ι ' J7roXI~ (jJr.v() ιι(ι,ν n\JII,nLX{
, Ι, ΙΗ _
.' ιπ.ιιιυ μ ,ιι.~; ι,Ινοι IJnlcrιlr{ickl, πέφτει ιJτl.ι κάτω. οτ6 μΙτρο πού τ6
"
ιιιιινον , ιι
ι ι ' ( 1: J'
t IL τ η ς ' φ,φιινιOrι (; Τ/)lΙ . Ι
ι Ι
V()I'Η ι e IlΙΙll~Η nφri! ~C IIΙ'I"Ζ
Ι ιι η - rr;!~cn(\ιII'.y~; ~(/~OΩΙΙιίlν(~ι
{ιπ()κ(~ μ ; "
ν(ι, πιι.(ξει τ6 ρ6λ.ο του μέιJυ. οτόν ϊ.ωρ~-
t/VI/I τΙ) tI1 ΙΙΙt')ι κ(ι ΙΗlιιιι,ινον , ' "
: 1'11 IIlIIHI ivov ψ'ιτΙι ( η,Ε!ΙΙ,Ι νlι, ΙΙΙΙΥΚQιl'OΊ ιιη τlι ΚΕντ()ικlι nημΕ[Ο Ι1Ι~Ί'ιτ6 ΕΙ,νΙΗ Ιι.1(//,υιι,ίτητο νΙι., Ιι.ιιΟρωΟεί I1lι)ατΙι. καΙ l.ιμΟΟ?,ς ρίχνει
~ll ς Ι ),· νι: nΙr!i IΙf\ΙΙIΙf.\ ~ ΙΙ,~ ιτrlς '/[11(" ιι{~ τΙι ;ΙΙ, Υ:ΖΙ :Ι ''''(,I(ι.ιι l~ ι. ιι{' ιιιι, οτιι κΙι.ποιο φιίις IΙ(~ π I~ριoz(;ς πολυ Oιαφ()υετικ~ς. πρΙιγμα που ε [ναι τό
(ιιιι ι ν, Il'ιψo . 011. ι' / ν ιι,ι , 0 η ιιι ς (, φ(!tιιι vr το Toνl ,,~ ,. ιιη'ι Οι: ι"ιl(ιι ' ιJημι~i.o τϊμ; ί~l.ψηνι~ (lι,ς, " • , ' " ,
J r ι Λ ' Ι / 'Ι~ • [Ι)ιΙ,
' ,
Μ'Υ ι;Ζνιι, ι 1L ι : vιτr.6 ν(ι, ΟΙΙ.ς κΙι.νιιι νΙι. αΙoOllνO ε ιτl~ μ αυτη την Ε1)-
fιI ΙIIIH.~ ' ι) ι ψ:; , '}ί'" ι,; ~ Illll-\ , :rιι OΙIlI,~',ΙO ι " '1~ψ; , ?I.1Ι ' ίΊ ,tιJ l ι 011, ,'IVII,I, Γι\} -
ν Ι Ι1{{, οί,I ' Ι; οΙ Ι'ιι.ι . ι ' ς ΙΙ 1UιιΙΙψιι ' ι ς, Ι ι/.ι Ι, ((ι. fι,/.I,ΙΙ, 1CΙΙ, ι,ιι'ψOΙI/ n Ι' \,Ι I'ωμιl, _ κιl, ιQ'ιιι, - ί'ιοιι μι~'(ιι.φυ~ ιικ<ι κι ί'ι.ν ω'Jτ(, μ~()ρι;Ι νΙι. ιραν~ί" μΙι ΤΙ τι;-ι:νι
'1 lι, ιι τlιν , (ι η!) 1,1'11 Ι )111 " 'ιΙ,' Ο 'kI . "κ ι' l,νΙΗΙ 1(ΟΙ" 1C(' Η/,Ι/(: ι'ι.π ιιΧΙι.τιιι tιι ~ κΥI μιι,ς :ι,(}ηtιψωιoιι : ι ιιιι%,νΙι" oιJ,ν νΙι. τιι,ν φιιοικό,' την εκφριιοη
ιιηιιιιι νον , Νlι. ΙΑ ΙΙ l ι()ν ΊΙIι, ιl. 1Ι:\iΙ,κ ι' ι'rιl,ι μ(:ο(l, ιπΛν ί',ψl VllrI,1 '111111 - Ιλl: /J()I'ι,I'!ιlιιιι κΙι.τι. - Μν I; Ινιι.Ι 1ΙΕΙΙΙΤΤ/) νΙι. ΠΙI.Ωιιτηρηι101Jμ1~ Ι)ΤΙ (;διίι
Ι-\~rl:ιι , fj~ ' ΙΙΙ Ι ΙΙΙΙ" 1ιιι.(ζι~τ lι, ι ·;, (ιπ(ιΙΙι ;ιιη 1ι.1ι,,0'"'ι "ο;ι (ΙΩΟ1) πιι(ι IΙΚΩι(ίιίις τι,,·ι ι'ιξΙζει ό
Ί ~'ι.I· Ινιι ('1ft' τ(ι IΙ1Ι. ιι fo rlι (Ι lιοκ ι: (ιιι:νιι fiQ( I))I.,'I. τι',ν πιιl" ιω Ι~1rι ΖΙI' ιιι.κηl <.! l,ιιl ι(ι ~ Τ(Ι'ίι ψιι,ντ(ι.ιιμιι.τιις - ΤΙ tλc"ΙΙI~<.!(α, Λι,τό άπό τό
~ " ΙΙOΨίI ~ rlJ f, νι: Ι τ?μ; ?"",O'(()IΙΙΙIIIΙ ~ ι' Ι,νιl, ι. ίl 'Η ()(ι.ξ., Ι 1( I)Ι'ι , τ Ι \; Η()ΙΙ(Ι,Ι, {;πιιϊ ιι τ Λ '(I1l IJXl : (I~ tvO ~Zι~ Ι ν(ι. tλ'~1JΟι~ ιιιιllJl~ί, " Ιναι 11 άφανιοτική
Ι, Ι'$ , (,ν(ψιιιιιι. :ι.ιιιυll ~ιιlι , Μ{: τl'~ν ΖIι} \i ΙΙΨΙ'ι , ΤΙ'Ι (1 1ιιιμ. I' (ιιl', νι; (~ ΙΙ(." ΚI'ι. Ι:7( (πτιιιιιη Τιι1Ι /'ι1ΙΙΙ.Οικοl, οημιι(νοντ()ς. καΙ, άν κοιτάξουμε άπό
(ί.ν ιι , (ιιυιι l ψ" ν Ιι, " ΙI I IJIΙ~ . 'I Ιι (/,n ilVI I,II) ΙΗΙΙΙΙ' ΙΟ '1,1/11 7IlIIIIII/lll" Y
,I/l1 ' ':(,- κοντll" 0Ιι, <'IΙΙlιμι ~ ίίη 1tQΙΙ.Υμ<ι.τι δέν πρlικ ε ιτιιι γιΙι τΙπoτι~ άλλο ~
ΊΙΙI Ι ~ "'ι ι,; ι ,,! ι! ιl, l.νlιιιιιιι,~ IίOΙΙllιιιιιr μ; . Ι:ψ(ιιιιιν ι'ι" ιι'ι 'ιιι ν ,'f) ι.ιι, Ί"ν ι,,'ιιι(ι/, ιl(l, ιι ο'ι λ l~ι.ΤΙΙ1 ιoγ(.ιl, η"ι ς l~λl~υlJ ειι(ιις,
1η ~ ,' Ιναl (1,1,ι,ιΙ"' υιιlιll ~ II . ;';'1/'' Π lΙ'I,~ I '~I' ι'l,ν (ψι 'οll. lι ' 1/.1'11/ 1, "' ι'ι, Μιι) IΙψ Δf~ν ι · /,ν ιι, ι. :ι,ιιι v Ι,ς Μγιι 1ΙΟ1ί ~χoντιι.ς ν(ι. δικιιιιι).,ογ1lιιουμε στό
,ιιι.(νι ιν ιιι ( /{! (IJ'l.I' II/l. /1 " 11101'1'1/1 111/11 1Ι (j()οφ{ψ'ιl /,ι ιιι,ι,ν /'11, ιιιΓIItιι.ν tΠ Ι 1( I 'hο '(τι ς I~ I t1r. , : I ι ( ιl, ς μΙΙ, ς τ(ιν δ(}ον ωjτ(ιν tolj ν~1 ττl; άλλοτρίω
ιιιι rιι Iι "'ΙO'l." IjI{VIι /J ιι{ιιιι, ,JIr'tv (Ί Ι 1 11' ιυ(ιl, 'Ι, ΙΊ -: ι'ΨI /'IΙΙ, ~, 'lοιΊ ''Λ ί,ί,ΟΗ. ΙΙII ~. τι'l, hιι<'ι 1Ι l cΊ l: ιιψιι.νΎI ιιηι<.ι ίγ μιι.τα πιιίι lJκ cl(ιΤ1ικαμε ήτιιν αύτές
'(ο Ι) ηι,ιιί/ιιιll "Λ ί.ί,ιι ιι , ,11: ·ι (ιν {I1111 fll (.:Ι,Ι' Ι ν l',. κιΊ,ΥΗ . (1/; 1Ι, ΙΙ ΙψΙ: , ·/1(1. ν(" οί ί'n,ΙΙ /'1/ ιλcιγ(: ς ,ωι',. (ι, π(ι τι'ιν 'τύπο του ς, δομοϋν, rI μιά Τ1I ()έση
((Ι Ψ'ΙΙ(Οι) IΨ'" μΙ' Ir'1 μφ{ι,ιιl. ο ' ΙI,IJ Ιr'1 'ι {ι ν 1I. I' ιj( "ιιι,ιιι, . i..:τ(ι lι Ιι: 1J1 ι τιιϋ ιι κλι'I,Ιίοιι , κι 'i, lί.λλη '[11 Ο έυη τ ο;ι ι'ι,φι'!ντη, Στίιν σκΜ60, ΤΙ
"0(1 Ιι /-ΙΙΙΙΙΙΨ(Ι/, "I ~ ι' (νιι.ι 1:'~ι' lflι'ν (ι (;νι. ι' ίΊ ΙΙι;ν ιι,'ιΊ'ΙΙΙ' iΊ 1ωι) Μ η, 11,1'ι ~Jlιλcι,l {1 l'ινΤ ΙΙ,ς Ι:λl;υl)ι; ι.ι (.ιι '1'1 ζΙΙΙ1Ι, κ(nιι.λ1IΥ ει ιJΤ() fιχι 'λευ()ι:ρ(α δ{.
'ιιι Γι ;Ι Ι ι {, Ι-Ζμιιο ι ΙΙ ιjΙ ' ΙH: Ι ω. , ιι,,) ιι)ι) 1Ι ο (ι 'κ ΓI,ν ι: ι ν ιΊ. ζΙ ' 1 01 () ιί, ιιl'ι.ν νl'ιrιιιιι. , χιιι ς ηί ζιιιιί. i, ζΙΙΙ11 μtν ι; ι γιl/. π<ιντιι κcιλο(Jωμένη (J.π(ι ττιν έλευΟε
'''(1 ,'Ι:ΙΨΙ 7ΙΙΙ {, ;Ι l:,ιι ΙΙιιμ(ιl, 'I'tI'~ ι' /:νιι,ι, Ιί,γνιιιιιηι , ιι ' ιι:ι'Ι1tι (ι.κ ιfίιίι ~ 'ι(ι U (cι" Κιι. ί. Ιί,ν ~\Οι'(lι,ξΙ;'tt τι'ι. ιιρι'ι.γμι.nιι. μι'! tίMμμιι πού πάει μακρύ
/ΙΙΙΙΙΙ' ΙΙΙ (ί,ί. ι· ιψrl " , ιιιι·I',ι,(jΙΙ1;Ι'ί'ιιιι. ί, {ιι. ι.ΙΙιψΙΙΙ. 'ιοlΊ (nl.ΟΚ Ι'ψ ΙνΟ1! , Ί'(ι 't1~ VU, . ΟιΊ. /)ι:ί'tt ίΊη μΙ τ6ν (/)ω άκvι6ιjις τιιόπο δομείται καΙ ή όλ
ωιιι'l.ι' Ιιιι;νιι ., !οι() μιιΊ. " ιι ψ (ιι, " 0(1 ΟIlΖνιΊ. ί~ι:,1ι:i.ι'I'I: Ι. ,ωι'ι ΙΙΙΙΖνύ. λοr.ρΙlιιιnl ' 'tοij ι'ι ψ{:ντη. ΓιωΙ (ι.ν 6 Χ έγκ ελ μάς δ ε ίχε l ί'ιτl 11 f.ιπόστα
,ιιιι,μιιι ιιιll. lι' ι Il.ίιι.Ι, 'Ι, (ι ιι Ψ 1), ΙΙI.'ι. {ι ΙΙΙΙΙιΤ(Jιιψrι ιΊ.1/,· Ιί,(ΟlΙ (;Κ~ νο πού "τι του ι'ι,ψ {;νnl Ιγκι),(} ιδl'ύ εΤ ΙΗ ι'υτι'ι τ1lν. '(I(t καΟαρ6 γόητρσ, πάλη
1(, (" ιιι'l. ι' (μι'νιι 'ψ ινι ι,fίυ (ιικ ι' Ι , Μ:ν ι' Ινιl,l. ω'ιυ'ι )(ιιΙι ,ωψ l'ψ Ιlνη τίιν μΙχρι Οιι.νιί.'f.OlJ, I:Ινω (ικιιιΙ'ι.ί'ις γιιιτ( μΙ; τ6 νά κ(ινε l ττιν έπιλογή
(ινι-ιι ψ., ι 'ι.ίι 'Ι.(ν ιιιιι'ι 'ΙΙΗΙ ί;ιι,νιl,,1ΙΙ (jίζι' ι I,ΙΗ1Ι Ι'ιν ο Ι,'ι ?Ψ'l,ικ(ι IJrtttt{o, 'ιιnι νιΊ, 1ι lχινι"ι. ((](<'ι τι'ιν Ο(ι.νατο ό c'ι.φl;ντης, κι αύτ{,ς έπίσης. ου"(
1ΙΙΙΙΙ ι' (νΙΗ '((Ι ιιιιιιι' (ιι ιη ς (λλι' ιψ ί, ς;; 'fII11 IIr'lV 1ΗtOκι: ιιιΙνι!'l ι , 'r.rις (λλ ι:ι xvo'ttt η'ι Ο ι: μι;λωκtΊ του άλλοτv(uιοη.
Ψ " ': ΙI7Ι() 'ιι'ιν ιί.φιί.vιιιιί 11111 . Φ υ ι ιικι'l., ιοιο\!ού μι; νι~ πσϋ μ ι; ιιιίις IJ ΙΙίινατος δ ~ν χαρΙζεται πε
ΗιΊ. tIJ,VIl.'/l IY(I)IIIIjtI~ ί, Ι:1Ι'ΙΙΙΙΙΙΨ : Ι ω~(ι 1Ι(Νω ιί'ι (ς ιιιιν (;I( (~ Ι'~; lω{ι ΙΙ I'oΟ{ΙΤ Ι' \!ο οτ(,ν ι'ι,φ ~ντη l'tn' ίίτι οτ6ν oκλl!σo, πιίις , πάντοτε. στό
1, IΙΙΨIΙΙ'ΙΙ ΙΙΥ Ι17ιιΊ 1/.(''/ ,, ,/Ι(Ι, 't-rIV (1'11,(1. τιl ΙΙΙ · Οfl.1ΙΗ ίιι., κιιΙ Οι',. /)ιι ιιμι : ΙΙη Τ (jλο ~ , Οι'ι, t l'JV (jv tL , καί πιίις έδύ, ()ιΨικεται τό δρω τής έλευΟερ(ας
ΙΙΙ'ιι ί,fΙ ,/'IΙ ( 1tτιιι ι ιιι 'ι ιι ~ ΙΙΙ) ΙΙΙIJΙ'ψΥI ι; ι, Ινιι.ι (JI·;ιι ι.ιι.ιιηκil Υιιί, νύ, {'λoκλrι Του. "V,;tIJI. ίΊμιιι ς λ( μι; 1tά\!<.ι πολύ λίγα, γιατί ό Οάνατος (,(ύτ{~ς δέ~
υιι/ΙΙι' ( 'ι ,,,11./ ιι Ι Ι ζlιtιιιll tl.7tI, η'ι IΙΙ;'ιιι,(,ΙΙίιl,ιιη , Ι ' ιl1. -ri,v t!I!jIJ., (ι (;λιιι ν6 ~Ινιι.ι ί, Oάνιnlfς ΠΟΙ1 ουνωτιλ ηΊν ι'lλλΟΤllιωτική έπιλσγη του
"" Ιι Ι.uι lI,ιιιιι ι,' ιι. (Ι1ι', 110 (1 ,; Ινu.ι ",{; ιι,jιιιιω't!κ<Ι 'ιη ς λ~ ιtου ΙΙΥω ς ττι ς ιιι ρ{:νττι, ί) Oι'ινιt'to ς ηΊς γιά καΟαρ6 γόητρο πάλης μέχρι ιJανάτoυ,
Scanned by CamScanner
1h/
ΖΑΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣΕΜΙΝΛΡ/υ 11 11 ιfΦιfNIΣIΣ
Scanned by CamScanner
2SJ
ιι ,~I/"IN I'·/J.'
h Τ Ι\) tι>ί, h(16l,ou ποί, βρήκε πρl>ς τI'lv ω.ίl,
111:1\ (ι
. ~,"X • \: ~Ί .';~ ~ - \ "". :nι\ Κ"" ~.'·(' ''\',\)\Y\lo Μ\' Οι). ~IIΙ:"I: "ι). ΧΙ,. "ιιιt ll . ι \Ι 1111 τη ς (1\1 ι ,
,
(~ί'\ "·"1\' X(\l'lδI\\ "'\\ R"t\'ΚtΊ!ΙΙ ,,'\' .
Ι
Scanned by CamScanner
Η ΑΦΑΝΙΣΙΣ . 285
284 ΖΑΚ ΛΑ ΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/ο lJ
Jl ΑΦΑΝΙΣΙΣ 287
256
- μιλά δ Ντεκάρτ γιά τήν πορεία του, γιά τή μέθοδό του, γι~
ν6. βε(ίαιωθεί δτι, άπέναντί του, δέν ύπάρχει ενας άπατηλός μας
• καθαρές ί δ εες
' και" τις συγκεχυμενες
, ίδ εες,
' "
για τις άπλές ίδέες
Θει)ς, τοίl χρειάζεται νι'! περάσει άπό τό διάμεσο ενός Θεού - τις , Ιδ'εες, υα
Ε!. ' ζ ει α' ""
τίς σύνθετες L ναμεσα σ αυτους τους δύο δρους
<ιλλωστε γιιί 11'1 δΙΚ11 του κλίμακα δέν πρόκειται τόσο γιά ενα και , ά ' , 'α λ
- μεθόδου του τη σειρ που πρεπει ν κο ουθηθεί. Είναι πολύ
τέλειο ον, ι'ιλλά γιά ενα άπειρον δν . 'Ώστε, λοιπόν, παραμένει δ της "....,,,,... •
θανό στό κατω-κατω, οτι ενα συν ενα συν ενα συν ενα νά μήν
Ντεκιίρτ ο' αυτό τό mιμείο γαντζωμένος, δπως (Χλλωστε κι δλοι
οί προγενέστεροί του, σΤ11ν απαίτηση ν(~ Ιξασφαλιστεί r]
κάθε
Π~νoυν τέσσερα, καί όφείλω νά σάς πώ πώς τ6 ve\ τής αλλοτρίω
έπιστημονική ~ΡEυνα μέ τό δτι 11 σύγχρονη έπιστΎ]μη ύπάρχει κά ~ης αποτελεί ,ακριβώς τό παρά~ειγ~α, γι', ~ύτό. Γ~ατί, ~έσα aτή
που. μέσα σ' ϊνα ον ύπαρκτό, πού όνομάζεται Θεός; - δηλαδή μέ σειρά τών απολυτων αριθμητικων αυτο θα εδινε πανω-κατω κάτι
τό δτι δ Θεός ύποτίθεται πώς ξέρει; σάν τό-
Μπορεί νά σάς φαίνεται δτι σάς απομακρύνω απ6 τ6 πεδίο τής 1+ (1+ (1+ (1 + (... )))).
έμπειρίας μας, κι ώστόσο - τό ύπενθυμίζω Ιδώ, ταυτόχρονα, γιά
νά tητιισω συγνιομη, καί γιά νά συγκρατήσω τήν προσοχή σας Κάθε φορά πού φέρνουμε εναν καινούργιο δρο, ύπάρχει πάντα
στό -έπίπεδο τής δικής μας εμπειρίας - τό ύποκείμενο πού ύποτί ενας η περισσότεροι από τούς αλλους πού κινδυνεύουν νά μας
θεται δτι ξέρει , μέσα στήν ανάλυση, είναι ό αναλυτής. γλιστρήσουν μέσ' από τά χέρια. Γιά νά φτάσουμε aτό τέσσερα,
Τι;ν επόμενη φορά, θά εχουμε νά συζητήσουμε, σχετικά μέ τή αυτό πού ενδιαφέρει, δέν είναι δ απόλυτος, εΙναι ό τακτικός.
λειτουργία τής μετα6ίΟασης, πώς γίνεται καί δέν εχουμε, εμείς, Χρειάζεται νά γίνει μιά πρώτη νοητική πράξη, μετά μιά δεύτερη,
καμιά ανάγκη τής ίδέας ένός όντος τέλειου καί απείρου - ποιός μετά μιά τρίτη, μετά μιά τέταρτη. Αν δέν τίς κάνετε μέ τη σειρά,
V
θά σκεφτόταν ποτέ ν' αποδώσει τίς διαστάσεις αυτές στόν ανα τίς χάνετε. Τό νά ξέρουμε αν, τελικά, κάνει τρία, τέσσερα, ή δύο,
λυτή του; - γιά νά εμφανιστεί ή λειτουργία τού ύποκειμένου πού είναι σχετικά δευτερεύον. Είναι ή ύπόθεση τού Θεού.
ύποτίθεται δτι ξέρει. Αυτό πού είσάγει ό Ντεκάρτ τώρα, καί πού φωτίζεται άμέσως
•Ας ξαναγυρίσουμε δμως στόν Ντεκάρτ, καί στό ύποκείμενό γιατί ταυτόχρονα μέ τό Λόγο του περί τής μεθόδου είσάγει τη
του πού ύποτίθεται δτι ξέρει. Πώς τό ξεφορτώνεται; Έ, λοιπόν! γεωμετρία του καί τή διοπτρική του είναι τό έξής: ύπoκαθιaτά μέ
τό ξέρετε: μέ τή θεληματικότητά του, μέ τό προΟάδισμα πού δίνει τά μικρά γράμματα, α,Ο,γ, κλπ. τής αλγεβράς του τά μεγάλα. Τά
στό θέλω τού Θεού. Είναι φυσικά ενα από τά καταπληκτικότερα μεγάλα, είναι, αν θέλετε, τά γράμματα τού έ6ρα'ίκού άλφα6ήτου
κόλπα ξιφασκίας πού δόθηκαν ποτέ μέσα στήν ίστορία τού πνεύ μέ τά όποία ό Θεός δημιούργησε τόν κόσμο, καί γιά τά δποία
ματος - οί αίώνιες αλήθειες είναι αίώνιες επειδή ό Θεός τίς θέλει έπίσης ξέρετε δτι εχουν μιάν άνάποδη, καί δτι σέ κάθε ενα άντι~
τέτοιες. στοιχεί ενας αριθμός. Ή διαφορά τών μικρών γραμμάτων τού
Πιστεύω νά εκτιμάτε τήν κομψότητα μιας τέτοιας λύσης πού Ντεκάρτ άπό τά μεγάλα, είναι δτι τά μικρά γράμματα τού Ντε
ενα όλόκληρο μέρος τιί)ν αληθειών, καί γιά τήν ακρίοεια τίς αίώ κάρτ δέν εχουν άριθμό, δτι είναι έναλλάξιμα, καί δτι μονάχα ή
νιες, τίς άφήνει στήν ευθύνη τού Θεού. ΚαταλάΟετε καλά δτι ό τάξη τών αντιμεταθέσεων θά όρίσει την πορεία τους.
Ντεκάρτ θέλει νά πεί, καί τό λέει, πώς αν δύο καί δύο κάνουν
'Εκείνο πού κιόλας μέσα στόν αριθμό έξυπιννσείται άπό την
τέσσερα, είναι γιατί άπλούστατα ό Θεός τό θέλει. Είναι δική του παρουσία τού Αλλου θά αρκούσε γιά νά τό φωτίσω, νά σάς πώ
V
ύπόθεση.
δη τήν άκολουθία τώ~ άριθμών, δέν μπορούμε νά την παρ~στή:
Ώστόσο, είναι άλήθεια πώς είναι δική του ύπόθεση, καί πώς σου με παρά μόνο αν Οάλουμε μέσα της τό μηδέν μέ τρόπο λιγο η
δτι δύο καί δύο κάνουν τέσσερα δέν είναι κάτι τό αυτονόητο
πολύ κρυφό. Άλλά, τό μηδέν, είναι ή παρουσία τού ύπoκειμ~o~
δίχως τήν παρουσία του.
πού, σ' αυτό εδώ τό έπίπεδο, όλικοποιεί. Δέν μπορούμε να το
Θά προσπαθήσω νά εξηγήσω αυτό πού θέλω νά πώ έδώ. υΟ ταν
έξαγάγουμε άπό τή διαλεκτική τού ύποκειμένου καί τού "Αλλου.
Scanned by CamScanner
(R'\·a ....nέTaI :ιστέ ά..ό κανέ\'α σο6αρό ffi:eρω:το. · Κι έ:tειτα. :τέοο
'Η .;;-=;~'.O:..tl"ι:CJ = Ξm?σ:πr.α cl-:ci' , OiJ :-..εδiDυ 7..ρi'Oει τη... :τα
σα aτόν Χτε-/.ά.ρτ :ιού δf:y yoιά~εται καθόλου γι' α{τη , :ταΟΟ μο
CoV"Ό:ια m- ;:::n~·:.Lir.-: o,r,. UΤOl/' : Αί:τ,ό. bi-.. 6ά 'Ιό q,(:)TWW :τa.ρά:
~. ~.ζI ci: [;.:..;U)v~, · .: b.ί.ι:I..:ι(Πj. " Q,mόοο . θά :tρO'lωρήooυμε με "άχ α στΨ' :τ~η. ~τή\' :I~η. και μέσα ά:τ' αΙπ.όν τό δoό~ 6οί
<τ/.ε:ι . τή δεδαιότητά του , ό:του :τερνάει ή δική του ή J~eroί"a.
~-"k " : :.:.<:na b ,6:UJσrή ίΣ!:,(;υργϊa τη; ;. _ιθηιία;.
-- JJDι~":'1:n·L ό ~~.i:.qί ΕγΖ".1ΙΥΙi.'(:u τς ~fiηQtαι'i.; Οά.σει.; μια; Αυτό δέδαια ΜΥ σημαίνει :τώς μα; τήν ί'J.ηροδοτεί σάν ι.ογαΡια
.=_.,.;...; " - - = !1W(1 τη-= ό θΈ-OC- δέ-, ~ΊH
- ί'.-α.u.ιά
. θέση. Γιατί 'Ιό σuό τρά.-τε ζα; .
,,-, ~.J . . :::Ι .
7.!:.D".dπ;!W:mZIS .;..η;- bWΤΉjll,; μ.c.;. ί'..α.ί ή δια.(.[-ορά τη ; α:τό 'Ιί; '. Α.ϊό αυτόν τό\' τό:το τής Vorstellungsreρriisentanz θά :τοέ:τει ...·ά
bήl.JJ.z= bιστi u.<:=, uOΊ:u ότι r.ll'\'εi; δέ<, τοί,ψΊ. y..{n, ~.. αΥαι;><JJτηθεί, :τ.εράσω :τάi.ι τή\' :τροσεχή cr-ορά , :τρί\' νά χρησιμo:τoιή~. aτό
;iz~J; Ψ..οι.ο:-";';ίτ;ση . α-., ό θεό; ~c.Qει ~άτι γι' αυπ,Υ. ~\' ό ~εό? έ:rίo'Tεδo τής μεταδ ίδασης, τούς όρους :τού ά"αΥ/.άστηκα σήμερα.
~J;τί.:ι.ί ~ 'Ιό t-rl.αι!Wια. τ.ιJΛ' oύrl.QfJYWY μαθημα'ΙΙί'.ωΥ Ίια Υα νά εισαγάγω γύρω α..-τό τή λειτουργία τοϊ· •ΑΗου. Πρόκειται γιά
:τράγματα , cr-αινομε'Ι'Lκά , :τολύ α..-τoμα;~ρυσμένα α..-τό τήν :τεριοχή
;;u ...."1" k.:-τ,αt i-)7'ι μΖρο;-
-Π.ρrl'I.':.ιρηοrι (ιρ-/..εW σήμ.ερα , ί'..α.ί ζητιί) συγνώμη :τ:ού δέν :τρο μας. Πρόκειται , ακριδέaτατα , γιά 'τήν ψυχο-σωματική.
χ,Ξψηοα :tUjι.σσότερσ. Γ αι)'[.ό :τάνω σά; αr.[-ή\'ω , έ..ϊισημαί\'ο\'Τά; Ή ψυχο-σωματική , δέ'Ι' είναι Ενα σημαίνον , ώστόσο δέν μ.ι-το
οα::: w'" τεί,ιί'..ό στόχο τη; όμύ.ία; μου έτούτη; τη; χρο"ιά; - πού ρούμε νά τή ovί).άΟουμε παρά στό μέτρο όπου στό έ..-τί..-τεδο τού
d'\·~.u '\'ά θέσει τό ζήτημα τη; θέση; τη; ανάλυση; μέσα στή" έ...-τι ύποr.ειμέ'Ι'ου, ή σημαίνουσα επαγωγή ov\'Τελέστηκε μέ τρό:το :τού
mήμη. M.L{)gεI ή Ιn' άί.ι:ση νά το:τοθετηθεί μέσα στήν έ..-τιστήμη δέ.... θίγει τήν άφάνιση τού ύποr.ειμένου.
μIJ;, Ιψ'.ισον θεω ρείται σάν ε-/.είνη μέ τήν όποία ό θεό; δέν εχει Τό μικρό σύ'rrραμμα γιά τό όποίο μιλούσα πρίν u,-τό λίγο, καί
7..ι.η.ι.ι.ά σl.έση μαζί τη;; πού τήν εr.ταση τής φλυαρίας του θά μ.ι-τορέσετε νά τή μετρήσετε,
"άνει ώστόσο τούτη τή μικρή ούσιαστική παρατήρηση - παρ ' όλο
πού l<τ/.υρίζεται δτι ανασκευάζει όχι εμένα , δόξα τώ Θεώ. δέν μέ
AΠANΠfΣEIΣ μ.ι-τλέκει εμένα , αλλά εκείνους πού ισχυρίζονται πώς μιλάνε aτό
όνομά μου - δτι ή επιθυμία δέν είναι αντιπροσωπευτιr.ή τής
Δ ρ . GREE~ : - Δ έν ύπάρχει ώ]αγε τρόπος νά συ νδέσο υμε τό ζήτη ανάγκης. Στή θέση αύτή , ή VorsteIIungsreprasentanz θά περιορί
μα τή ς Vorsle//ungsreprίisenιanz μ' αύτό πού ειπατε μετά - ίδιαίτε σει πολύ τόν έρμηνευτικό μας ρόλο , επειδή τό ύποκείμενο, σάν
ρα ξιr.ινώντα ς άπό τή σχέση τού ύποκειμένου πρό ς τόν καθρέ ά φά νιση, δέν συμμετέχει σ' αύτή . Στό μέτρο πού μιά άνάγκη συμ
φτη, l rprJr;ov α ύτή τό παραπέμπει στό ύποκείμενο πού ύποτίθεται μετέχει στή λειτουργία τής επιθυμίας, μπορούμε νά συλλάΌουμε
υτι ξέρεΙ",ϊοι6; [Ζναι μ έσα στόν καΟρ έφτη; τήν ψυχο-σωματική σάν κάτι άλλο άπό αύτή τήν άπλή φλυαρία
; πού συνίσταται στό νά λέει κανείς δτι ύπάρχει ενα ψυχικό διπλό
Ναί .. . Τέ λο ς :τάντων .. , δέν θά σάς άκολουθούσα σ' αύτή τή" τυπο σέ δ,τι σωματικό συμΌαίνει. Τό ξέρουμε έδώ καί πολύν και
κατεύ θυνση. 'Επειδή πιστεύω δτι είναι Όρ αχυκύκλωμα. . ρό. Άν μιλάμε γιά ψυχο-σωματική είναι aτό μέτρο πού εδώ
Τό σημ είο δ:του συνδέ εται τό ξαναξεκίνημα τής VorstelIungsre- έπεμΌαίνει ή επιθυμία . Στό μέτρο πού ό κρίκος επιθυμία διατη
priiscntanz, πού τόσο πολύ άπαιτείται στή σημερινή μου όμιλία, ρείται εδώ, άκόμη κι άν δέν μπορούμε πιά νά λογαριάζουμε τή
εΙναι τό σημείο πού σάς εlπα δτι είναι τό πιθανό σημείο τής λει λειτουργία dφάιιιση τού ύποκειμένου . .
τουργία; τής έλευ θερίας, έφόσον ή επιλογή, τό vel , εκδηλώνεται Μιά καί Όρίσκομαι σ' αύτόν τόν τομέα, θά ήθελα νά σάς κάνω
έδ6ι άνάμεσα ατό σημαίνον καί στό ύποκείμενο. Αύτό τό φώτισα νά αίσθανθείτε τί συμΌαίνει μέ τό εξαρτημένο άντανακλαaτικό.
i.ί"(οντας μερ ικά πράγματα γι ' αύτό πού θά μπορούσαμε νά όνο Σχετικά μέ τό παυλοΌιανό πείραμα δέν προσέχουμε άρκετά δτι
μ(ωουμε μεταμoρφιJισεις αύτής τής έλευθερίας πού. τελικά. δέν δέν εΙναι δυνατό νά γίνει παρά aτό μέτρο πού μπορεί ν' άποσυ-
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ,ΙλΚΛΝ Ι ΣΕΜIΝλΡΙΟ ιι Η ΑΦΑΝΙΣΙΣ
291
'υρμC\\.ογηθrί Ι} άσκηση μιά; 6ιoλOYι){~ϊς λειτουργίας , δηλαδιj , πειραματιστές είμαστε εμείς, καί εμείς τά κλιμακώνο\: . }__ '
αΠ'ΌΙ' μέ τό \\τοίο !L.ΟΡΟΙ'με νά συνδέσουμε 'πϊν έ"οποιητικιϊ, ληψη
, 'ζ
- εκφρα ουν
ά' . • • με σε UV-ΙL-
ναμεσα τους ενα ειδος ίσoδυναμία~
δλοχλη~-i.\''Q\'σα. λειΤΟΙ'ΡΥία. ηϊ; ανάγκης. Εί\'αι άποσυναρμολο Δέν λέω στι τό λύνω αυτό τό ζήτημα επειδή τό διατ ~',
"δ ", δ ' -', υπωνω.
Υτσηιη αειδ11 έ:τηι6αί"οι'ν σ' αί'ηϊ :ιερισσότερα ι'στό Ε\'α σργα Το ει ο; αυτο ισο υναμιας μας Ε.ιίΙΤΡΕ.ιίει, άJλωστε νά '
να , Μιά καί κάνατε τό\' σχι'λο σα:: \'ά τού τρέχου\' τά σάλια δεί
" Ρλ - _.~ - , σημειω-
όουμε το ~ρoo ημα του ρεUJ'.ισμου τού άριθμού μέ μιά ' .'
χ\'Ο\"τά; τοι' ε.,'α κομμάτι κρέας. ~ί'τό :τού σάς έ\'διαφέρει, άπό που
, δ'εν ειναι
, ε 'ε '.' ' _" ' μορφη
υευαια εκεινη που σα; ανεφεοα πσίν ά; , ,',
χεί χαί ::έρα . εί"αι \'ά κό\,'ετε τό. :ιράγμα στό σημείο ηϊ; σιελιίΙ
- ~δ ξ ", ~ . ~ πο το! {σ ,
σταν σας ε ει α ποιο ερωτημα συνΕ.Lάγέται κάθε "οη' _
δοι'; b.-κρισης. καί νά δεΙ;ετε δτι αύηϊ !Lίορεί νά συνδεθεί μέ ,αρι θ μου- , και
" -
εκεινο
" • "
που κανει ωστε η αριθμητική
'.. ση
νά εΙναι
του
'
~ Υ μια
κάτι :Ι Ο\' λειτοι·ργεί σά\' σημαίνο\'. άq'οίl γί\'εται άπό τό\' πειρα J..'
t...... ι στη μη
, , R "
_π~υ Κ~~Ι~Λεκτι;α εσοησ; με την παρείσ<tρηση τού άλ-
ματισηϊ . Μ' {ω.α λόγια δηi.αδlϊ. ό Άλλος εί\'αι παρώ\'. γεΟρισμου. Εδω ο αριθμο; παρεμοαίνει μέ τήν ίδιότητα μιά~ ;ι.α
Αί-τό όμως . ."(ιά δ.τι άq'ορά τό\' δlϊθε\' ψυχισμό τού δυστυχι θαρή ς συχνότητας , μέσα σ' εκείνο :τού , γιά νά δάλουμε '~ά ;οάγ
ΣUέ-.-oI' tώou . δi:\' ά:τοδεικ\-\ι ει CLίολύτως τίποτε. Άκόμη καί οί
ματα ~ ~έ<Π], τους,_ μπορούμε νά ~νoμά?O,υμε ~α~λoδιανό ~μα.
δ~θ~' \'~'ρωτικές ε:τι:ττιίΙσεις :ιού' :τετυχαί\'ο\-ται δε:: εί\'αι Επι Δηλαδη , οτι ενα ζωο \-τρεσαρισμενο σε εκατο ο:ττικού:: έοεθι
:ττάκτεις \,η·ρωσης. γιά ενα\' cLίλό λόγο: έ.-τειδή δi:\· είναι δυνατό σμούς στό δευτερόλΕ.ι-ΤΤΟ, άVΤιδρά σέ έκατό άκουστικοι:ς ε~εθι
,οά άναλυθοι,,' διαuέσου τού λόγου . Τό μείζον έ\'διαφέρον α υτών σμούς στό δευτερόλεπτο . Έτσι ενα νέο ερώτημα είσάγεται ~όν
τώ\' ~αρτημi:\'αJ\: m-τα\'α;ιJ.αστικών είναι δτι μάς μαθαίνουν πειραμq.τισμό. Δέν :τρόκειται άκόμη, άναμ<tίΟΟ).α, γιά κάτι :ιού
έΥ.εί,'Ο πο,:· τό ζώο !Lίορεί \'ά ά\-τιλη φ θεί . Μεταχειριζόμαστε τό μπορούμε "ά τού δώσουμε άπόλυτη ύ:ιόσταση σημαίνΟ\...ο;. πα
σημαί\'Ο\' - :.0\' δi:\' εΙ"αι σημαί\'ον γιά τό ζιί>ο , ά)J.ά :τού, γιά νά ρά μόνο γιά μάς πού μετράμε τίς συχνότητες. 'Ωστόσο, τό '~(O
}.ειτοι·ργεί σιr., σημαί"Ο\'. :ιρΙ-τει νά έ\-τάσσεται σέ μιά διαφορά νός δτι τό ζώο , χωρίς εξάσκηση, :τερνά ά.ίό τίς ~/.ατό συχνότητες
rιά ,'t1 δούμε τό :ιιθcΙ'.ό διαq:ορικό . :ιού ύ:τάρχει στό έ.-τί:τεδο τού σέ μιά κλίμακα στίς έκατό συχνότητες σέ μιάν ά)J.η ;ιjiμακα, μάς
perceptum ΤΟ1: , :τράγμα :τοί' WJ.ωoτr κατά xavi:\'av τρό;το bi:\· θά επιτρέπει ίσως νά προχωρήσουμε ΚcLίως περισσότερο ώ; πρός
:τεί ότι θά εί\'αι τό percipiens του , μέ την ύ:ιοκειμενική εννοια ηϊ ; την καθαρά άVΤιληπτική δομή.
1.έ;1j;. Τό Χ{' ριο b'διαφέρο" τών :τειραμάτων αυτώ\' είναι δτι μά; 'Επωφελήθηκα ι'L... ό την ερώτηση πού μού κάνατε γιά νά σάς
δεil\'Ol.''\' :το ι ά εί,'αι ή διαq:ορική ΥJ.ίμακα στό ζώο . στό έ.ίίπεδο πώ τά πράγματα πού ήθελα νά σάς πώ καί πού δέν σάς τά είχα
μιά; m ... ϋ.ηΥης :ιού δi:\· εχει , ύ:ιοχρεωτικά, καμιά O"/.tmj μέ μιά ;τεϊ. Υ Ας μείνουμε εδώ.
:ταράσταση, άφού δέ-.' ίι:ιάρ'l.ει εδώ {i)J,o ύ ποκείμενο ι'Lίό τό ύ:το
κείμΕ'\'Ο τού :τειραματιστή. Καί τό :ιράγμα :τάει άκόμη μακρύτε 3 'Ιουνίου 1964
ρ<L Στη...· :τραγματικότητα. ρωταμε τό ζώο γιά τη δική μας άvτί
ίη1.(Jj. Ό τρόπο; αύτό; μέ τόν ό:ιοίο περιορίζω την εμoΈJ.εια τών
:ταυλοοιανών :τειραμαιW'\, ά.... ο,/.αθιστά σ' αύτούς ταυτόχρονα ,
δ:τω; Ολi.1tετε , την :ιολύ μεγάλη του; σ:ιουδαιότητα.
Τά :ΙΡCΙ'{ματικά, Ι... ιστημονικά τους όφΈJ.η, εΖναι αύτά πού λέω,
'Υ.αί '(ιά τί;τοτα ύjj,[) , στήν :τραγματαότητα , δέν χρησιμο:ιοιού
' ... αι .
τει.αά , έ-.ι.εί\'ο πού ένδιαφέρει ίσως εΖναι τό φανέρωμα τού
έρωτήματο; :τού μας τίθεται ά.Lό τό γεγovός ότι άνακαλύπτουμε
στό ζώο ότι τ.ά σημαίγΟ\-τα - πού εΙναι τά δικά μα;, άφού οί
Scanned by CamScanner
ΙΗ'
ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ
ΠΟΥ ΥΠΟΤΙΘΕΤΑΙ ΟΤΙ ΞΕΡΕΙ,
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ Δ Υ ΑΔΑ,
ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟ.
Scanned by CamScanner
ΖΑ Κ λΑΚΑΝ ι l,/, A/INAI'/() I1 ΓΙΑ το ΥιιοκεΙΜεΝΟ ΠΟΥ ΥΠΟΤΙθΕΤΑΙ οτι εερEl
610; :τι(lί tI\'O; :τQόΚΙ' Ι11\1 . ΛύΗ\ς Ι\ψΙ' (λι' Ι "it ξέρα . σ' αύτόν όφεΙ μ ετ cι 6ωι.ιση y~ά νά τ? ά.-τoδείξ(ι~ -. μέ τη ~ε-!ιιλύτερη ~κρίυεια. σ'
λΓΙ "(ί μcτ<1ι'\oOΓϊ. καί \ιί' ,Η' ιtι' Ι'ιι'ι f: l,n f IQia . εκείνο γιά τό όποίο ενα κι:Ιμενο σπου '/ινεται συζητηση περι εΡ!JΠΟ; στο Συμπόσιο
:Τι";κ(lτω . Λί, 1Ι) n\ ΙΙ'1ιιrί,Η-ι;ο"ιις . ( Ι"αι αυτό πού δηλώνω - μέ τού Ι n.άτωνιι.
Τ('\";ΤΟ :Τ(I1', . :ΤΙ ιττΓι'·ιιι. orI; ( ιιιrανί ζεται ϊ\δη άρκετά εύλογος. καί Τό κ ε(μενο τούτο μ;τορεί νά φτ ιάχτηκε '(ιά τό πρόσωπο τού
:τοί' . λτί::ω. 011 μιΙτ~o τιl ς προόδου μας , θά σάς φανεί δλο καί Σωκσάτη. πού φαίνετιιι ~)στ6σo έbιJ) έξαιρετικά διακριτι%ό~. Ή
:tι\'! λαγ<1(,)\ ;. , λο Κl1ί :tιό (ιναγκαί.ος - μ έ τ6 όνομα έπιθ υμία τού σπo~~)ιιιότερη οτι'/μή. ή άρχική. στήν όποία πρέ,"'tει ν' lινα~Ρθεί
ά ι·ai. ιτιί . τό εριίΗημα πού Εχο υμε νά Οέσουμε στόν έαυτό μας γιά τη δράση
Σά; t ~ cιξrl. ηΊ" τ ελευταία. φορά, τt; etml άπ' δπου luτλέχτηκε ή τού άναλυτη. είναι έκείνη σπου λέγεται ΟΤΙ ό Σωκράτη; δέν Ισχυ
Κ<1(1 <ΤΙ(1 \1Ί Ο1.')).ΟΥΙστικι'!. πού. ατήν άΡΧΙ1 της καί στό τέλος της , ρίστηκ ε ποτ έ δτι ξέρε ι τί:τστε. εκτό; ά.ίό ο.τι εΧΕΙ σχέση μέ τόν
hr" χατΓt,Oύ"ETCΙΙ ούσιαστικά πρό ς τt1ν έπ ιση)μη άλλά πρός τή Ερω τα. οηλαοή μέ τη . . L"'tIeUIIia . Χάρη σέ τούτο καί μόνο τό γε-(ο
δικτ; TlI; 6 αιόπιτα . Ί\:τοτελεί 111 GIiml κάποιου πράγματος πού νός. καί επειΟή. στό Συμ:rόσιο, ό Πλάτων. :τερισσότερο ά;τό κάθε
δι':" ('l"αι ι) ί::τιιmΊμη μέ τι;ν έννοια πού . άπό τόν Πλάτωνα καί άλλη φορά . μάς τονίζε ι τη σημασία κωμωδίας πού εχουν οΙ διά
:π,:" :τρ ί\'. ί':τήρξε τό ά"ΤΙΚ ΕίμΕ\ΙΟ τού στοχασμού τ ών φιλοσόφων λογοί του καί σΠΡUJχνει έδli) τό :τράγμα μέχρι τη μιμική. ό Πλά
- 6./j.ά ΊΙ ' ;τιιm;μη , - δ τ ό "ο ς μπαίν ε ι σ' αύ τό τό Ή καί όχι στt1 των, λέω. κατάφερε νά μά; δείξει. μέ τόν άκριοέστερο τρό:το, τη
ί.iξη Ιίιατήμη . 'Η έ:τιιm1ιιη . αυτή πού μ άς εχε ι κ αταλάδε ι , πού θέση Τιϊς μεταβ ίβα σης.
\'Ίια.μΟΜ"ώ ,·(ι τ ό :τ λαίσιο ni; δράσης δλων μας στl)ν εποχl) πού "Ετσι καί ύπάρχει κά-ίο υ τό ύ:τοκείμενο πού ύ:τοτίθεται Οτι ξέ
~ ο ίΊl f. καί CLίό πΊ" ό ποία δ ,1'υχαναλυπ)ς δέν luτορεί νά ξεφύγε ι ρει - καί πού τό σημείωσα σέ σvvτoμoγραφία στόν πίνακα μέ τά
"((1τί (Ί-ίο τ ελεί καί γι ' αυτόν μ έρος τιίιν συνθηκών του, αυτή εΙναι γράμματα Υ. υ .Ξ. (5.s.5.) - Ε--/.εϊ ύ:τάρχει μετα6ί6αση.
ΊΙ Ιίιατήμη . Τί σημαίνει 11 όργάνωση τών ψυχαναλυτών. μαζ ί μέ ό.τι παρέ
Σί OXiml ιι' αύπΊν τι)ν έ.ϊιιmΊμη Οά πρέπει νά τοποθ ετήσουμε χει άπό πιστοποιητικά ίκανοτ11των. αν Ο-Ι,Ι Οτι ύ:τοδεικνύει σέ
τη,. ,,· ι·χα ,·άλι:ση . Δέ-..· μ..ίορούμε νά τ ό κάνουμε παρά συνδέοντας ποιόν μπορεί κανείς νά α.ίευθυνθεί γιά νά άν"tl.;τροσωπεύει αίιτό
τ ' q <lI"ό μ ι,\'Ο τ ού άσυνείδητου μέ πΊν άναθΕώρηση πού κάναμε τ ό ύποκεί ιι ενο πού ύ:τοτίθεται ότι ξέοει.
τη; ml; τ ού καρτεσιανού ύ:τοκειμένου. ' Ωστόσ~. είναι 6έδαιο. τό ξέρουιιε- όλοι. ότι κανένας ψυχανα
θά έ.ξετάσω καταρχiιν. mjIlrga. Tl1 φαινο μ ενολογία τή ς μετα 6ί λυΤ11ς Μν μπορεί νά ίοχυρίζεται ότι άντuτρoσω:τεύει. οϊιτε κατά
ΟΟ ση; . τό ελάχ ιστο. μιάν ά:τόλΙ'ΏΙ γν ώ mι . Γι' αίιτό, κατά μιάν εννοια,
μ.ιϊορούμε νά πούμε ό τι έκείνος στόν δ:τοίο μ.ϊoρo~με νά ά:τrυ
θυνΟούμε. δέν μ..ίορεί ν(ι ίl:τάρχει . αν ί'πάρχει. παρά έ\'ας μόνο.
Αυτός δ εl'ας ,ιιόι'Ο ύ :τiι ρ;ε . όσο ζούσε. δ Φρόυ\"τ. Τό γε-(ονό; ότι
'fi μπαυί αση ([να ι ένα φαινόμενο πού περιλαμβάνει καί τό δ Φρόυ ντ. σχετικά μέ δ.τι άφορά τό ι'ισυνείδητο, ιΊτα\' εύλογα τό
ί·:tΌκ(ίμα O καί τ όν ψυχαναλυ πΊ. Τό ν(ι τό χω ρ ίσο υμε σέ μετα6ί ύποκείμε\'ο ποί, μ:τορο\ισε κανείς νά ύ:τοθέσει ότι ξέρει. τo;τoθ~
αση καί (iνΤΨΙϊα G ί ιιση. δση κι άν είναι ιΊ τόλμη καί ;1 ξεγνο ια τεί σέ ξεχωριοTl) OEml ό.τι αιroρίι τ;\ν Cιναλι'τικl) σχέση. όταν την
σιά τών σκ ( \,[ω" :το ύ Οά κιίνιιμε πάνω ατό Οέμα, Ο' άποτελούσε αρχισιι\' ο ί πι,σχοντές τοι' μαζί του . "
tΌr.:ιΙ.ώ ; :Yι~ν τρό :ω ύ :τ(κψυγϊι ς τού Π(1σGλιiματος . Ό Φ ρ,'\\' ντ δέ\' ί'πίιρ;ε μόνο τό ί':τοκείμΕ\'Ο :τού ί,:τοτίθε:αι οτι
Ί Ι μcτα (ί(()ασΙl εΙνιιι ίνα oύ ιJιωπικό φα ινόμενο, δεμένο μέ τήν ξέρα . Ήξερε καί μάς ι'δωσε αύτ11 ΤΙ) γνιίιση μέ ,δ~υ~ :τ~υ μ.1ΤΟ:
Ι-τιΟ ιομίιι σάν κομιίικό ιι, ιιιν6μι:νο τ ού άνΟ(1(;)πινου όντο ς . Άνα (I()il\' νι, ΟrωρηΟοi)\, άκcιtcιλυτoι, aτό μέτρο :του, ΜΟ τοτε, π~υ
κώ.ύΨΟl1κ ε :τιιίν Δ:τ 6 τόν Φ ιιc:Ίυντ, καΙ (ιιcιτυπι;)O,\κε Οαυμάσιιι - riJt IUO llxa..,. άντέχουν οέ μιίη' έξέταml :τοί'. μέχρι τιίι~α. ποτε, δεν
Ζρησψο;ω(ljOα ενα μεγ6λο μ έι,ο ς μιιις χιιονι(ις (ιφιc(lωμ{:νης ση) f'ξα"τλι)Οηκ ε. Καμι ι'ι πρόοδος δέ-..· μπόρεσε νά '((,·ΕΙ. ωτω και μι-
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΛΝ Ι ΣεΜΙΝΑΡ/Ο 11 ΓΙΑ το ΥποκεlΜε.νο ΠΟΥ ΥΠΟΤΙθετλl οτι Ξερει 297
κρή. :τού νά μιιν παραστράτησε κάθε φορά δπου αμελήθηκε ενας αναλυηις είναι δόλιος. Δέν εΙναι κάτι πού Cι.ϊoκλείrται ενπλιίγ
χαπό τό φ αι"ομεΥΟ λ ογικο. π λ' δ . "
ίι:τό τούς όρους γύρω αίτό τούς όποίους ό Φρόυντ διέταξε τίς αισιο ρισμενων εισόδων σέ άνάλυ-
':>
ιΊfιού; :τού χάραξε , καί τούς δρόμους τού ασυνείδητου. Αυτό μάς m,. ' Η ψυχανάλυmj δμως μάς δείχνει δτι εκείνο πο':" κυρίως στ1jν
δείχνει αρκετά πράγματα γιά τή λειτουργία τού ύποκειμένου πού αρχικlΊ φάmj, περιορίζει περισσότερο ηΊ" εκμυστlΊρευση τ~ϋ πά
ύποτίθεται δτι ξέρει. σχοντα, ηιν εγκατάλειψι) του στόν αναλυτικό κανόνα, ε{ναι li
Ή λειτουργία, καί ταυτόχρονα, ή συνέπειά της , τό κύρος , αν c,;ELAli μlΊπω; ό ψυχαναλυηι; a;tanjfIri ((:τό αυτόν.
μ;τοριϊι νά :τιίι. τού Φρόυντ, 6ρίσκονται στόν όρίζοντα κάθε τοπο Πόσες φορές δέν συμ6αίνει. (πιι ν έμ..πιρία μας . να μαθαίνου
θέτησης τού ψυχαναλυηϊ, Συνιστούν τό δράμα ηϊς κοινωνικής, με παρά πολύ αργά μιά σπουόαία ο ιογραφικι) λε..ϊτομέρεια; Γιά
κοινοτική; . όργάνωσης, τu)ν ψυχαναλυτών. νά ιιέ καταλά6ετε θά πιίι γιά παράδειγμα, δτι, σέ κάποια στιγμι)
Ποιός, από αυτό τό ύποκείμενο πού ύποτίθεται ότι ξέρ ει , μπο τiΊς\ωής του τό ύποκείμενο άρπαξε ευλογιά. Καί γιατί δέν μού
ρεί νά αισθάνεται πλήρως επενδυμένος ; Δέν είναι δμως αυτό τό τό είπατε νωρίτερα; - θά μπορούσε κανείς νά ρωηΊσει, ίιν ε[ναι
ζήτημα. Τό ζήτημα είναι καταρχήν , γ ιά κάθε ύποκείμενο, από ακόμα αρκετά άφελιΊς · Άκριοώς, θά σάς πεί δ άναλυόμενο;, άι'
πού ε..ϊισημαίνεται γιά νά απευθυνθεί στό ύποκείμενο πού ύποτί σας τό είχα ;rri νωρίτερα, θά μ;rορούσατε νά τού άποδώσετε ϊιια
θεται δτι ξέρει. Κάθε φορά πού, γιά τό ύποκείμενο, 11 λειτουργία μέρος τουλάχιστοl', ίσως καί τή οασικιί αίτία, τών διαταραχώl'
αυτή μπορεί νά ενσαρκώνεται μέσα σέ όποιονδήποτε, αναλυ τή ή ιιο υ, καί αν ε~ιιαι εδώ, δέν ε[ναι γιά νά άποδώσετε στίς διαταρα
όχι, προκύπτει , από τόν όρισμό πού μόλι ς σάς έδω σα , δτι από τή 'χές μου μιάl' όργαν ικιί αίτία .
στιγμή αυτή ή μεταδί 6 αση είναι θεμελιωμένη. Πρόκειται. φυ σικά , γιά ενα παράδειγμα απεριόριστης έμ6έ
• Αν τά πράγματα φτάνουν στό σημείο ωστε αυτό νά είναι 11δη, λειας. καί ύπάρχουν πολλοί τρόποι νά τό έννοlΊσει κανείς - Cι.ϊό
στόν :τάσχοντα, ΠΡΟJUιΟ(>ισμένο γιά όποιονδήποτε πού νά μ..ϊΟ τήν οπτικιl γωνία τών κοινωνικών προλιΊψεων , ηϊς επιστημονι
ρεί νά όνομάσει, '(ιά μιά μορφή σ' αυτόν προσιτή, τότε θά προ xij:; διαπάλης , ηϊς σύγχυσης πού συνεχίζεται γύρω από τίς άρχές
κύψει , γιά Εκείνον πού θά αναλά6ει νά τόν ψυχαναλύσε ι, μιά τίς ίδιες η1ς άνάλυmjς. Δέν τό δίνω έδώ ;ταρά γιά νά φωτίσω τό
πολύ ειδική δυοκολία σσον αφορά τή δραστηριοποίηση τής μ ετα- γεγονός δτι ό πάσχων μπορεί νά σκέφτεται στι ό άναλυτής , αν
6ίδ ασης. Καί συμ6αίνει, ακ ό μα καί ό πιό κουτός αναλυτης - δέν τού δώσει δρισμένα στοιχεία, θά άπατηθεϊ. Κρατάει μυστικά δρι
ξέρω αν α,'tτός ό ακραίος δρος ύπάρχει, είναι μιά λειτουργία πού σμένα στοιχεία ωστε ό αναλυηΊς νά μήν προχωΡιΊσει πολύ γΡIΊγο
σημειιJJνLJ' ~δu) δπως σημειώνουν στή λογική τό είδο; εκείνο τού ρα. Θά μπορούσα νά σάς έδΙΥα κι άλλα καλύτερα παραδείγματα.
μυθικοϋ αριθμοϋ πού. είναι, παραδείγματος χάρη , ό μ εγαλύ τερος 'Εκ είν ος πού μπορεί νά εξαπαηjθεί δέν θά επρεπε, αραγε , πολύ
αριθμός :τού μπορεί νά εκφραστεί μέ τόσες λέξεις - καί ό πιό περισσότερο, νά εχει την ύπόνoιa δτι, άπλούστατα, μπορεί νά
κο υτό ς ακόμη αναλυτής τό αντιλαμδάνεται, τό αναγνωρίζει, καί άπατηθεί;
κατευθύνει τόν αναλυόμενο πρός εκείνο πού εξακολουθεί γ ι ' αυ 'Εδώ λοιπόν άκρι6ώς 6ρίσκεται τό δριο. Γύρω από αυτό τό
τόν νά είναι τό ύ:τοκείμενο πού ύποτίθεται στι ξέρε ι . Αυτό δέν άπατώμαι, κείται τό καντάρι , ή ζυγαριά, εκείνου τού λεπτού , τού
είναι :ταρά μιά λεπτομέρεια, καί σχεδόν ενα ανέκδοτο .•Ας έρ απειροστικού σημείου πού θέλω νά τονίσω.
θουμε τιJιρα στήν εξέταση τού ζητήματος. Γνωρίζοντας δτι, σέ όρισμένα ύποκείμενα, ή ανάλυση μπορεί
Ό αναί.υτής , σάς εί:τα, κατέχει αυτή τή θέση εφόσον είναι τό νά μ;ϊεί σέ άμφισοήτηση στην ίδια της τήν αφετηρία καί \'ά κρι
αvτικείμενo τής μετα6ί6ασης. Ή έμ;ϊε ιρία μά ς αποδεικνύει στι τό θεί ϋ ποπτη δτι δέν είναι παρά μιά πλάνη - πώς γί\'εται ίΙ.αί γύρω
ύπο"/.είμενο, σταν ύ π0 6άίJ.εται σέ ανάλυση , απέχει πολύ από τό απ' αυτό τό άπατώμαι κάτι σταματάει; 'Ακόμα καί στόν ψυχανα
νά τού δίνει αυτή τή θέση. λυτή πού έχει μ;ϊεί σέ άμφισ6ήτηση , τού δείχνεται κά.,ϊου έμπι
Γιά τήν ι)ιρα, ας αφήσουμε τήν καρτεσιανή ύπόθεση στι ό ψυ- στοσύνη γιά ενα δρισμένο άλάθητο, πού. άκόμη καί σέ τούτον
Scanned by CamScanner
298 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ lJ ΓΙΑ Τ Ο ΥπΟΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΥΠΟΤΙθΕΤΑΙ ΟΤΙ ΞΕΡΕΙ
299
Scanned by CamScanner
ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΥΠΟΤΙθΕΤΑΙ ΟΤ/ ΞΕΡΕ/ 30Ι
ΖΑΚ ΜΚΑΝ Ι ΣΕλιΙΝΑ.ΡlO ιι
Scanned by CamScanner
. ιοκεlΜΒΝΟ ιιογ ΥΙΙΟ1Ίηιπιιι 01/2/:1'f.1 JQJ
,JQ2 ΓΙΑ ΊΟ ΥΙ •
ΖΑΚ ΑΑΚΑΝ Ι J:HMINAI'J(J 11
Scanned by CamScanner
Y/lOKEIMENO ΠΟΥ ΥπΟΤ/θΕΤΛΙ ΟΤΙ ΞΕΡΕΙ JOj
ΖιΙΚ ιΙΙΙΚΙΙΝ Ι XEΛtΙNιll'/O ιι ΓΙΑ ΤΟ
Scanned by CamScanner
306 ΓΙΑ το ΥΓ/ΟΚΕΙΜεΝΟ πσΥ rΓ/σ{fθΕΤΙΙI σ" ΞΕΡΕΙ
ΖΙΙΚ ΙΙΙΙΚιιΝ Ι ΧΕΜΙΝΙΙΙ'ΙΟ ιι
δ:Τ Οίο μιλά ι) Φρόυντ. δ'lλαδl1 αύτό πού, μέσα στό Ich, [κανοποι άποτέΙ.εσμα ενα καλό, κ~ί &;αν τ6 καλό f.,;τά(ΥI.ΕΙ. όέν 1r.τάρ-l.ει
CΙται άπό τ6 <'ιντικείμενο ώς LIlst. καλό πού νά στέ;ι~~ταΙύ.μαζί μεστό :-α~.ό, ( ,
Γι' αυτόν τόν λιr(O ν ~~o ε~ειται κανε ς μεσα ατήν ά.ϊ1.ή κ)l
Unlust, (ιντίθCΤα, εΙναι αύτό πού μένει αναφομοίωτο πού δέν
ι'l~'~Ι:CΤαι ~lν itQXI\ τής εύχαρίστησης. 'Από αύτό, δ Φ~όυντ μίις μακα τής _εύzαρ(~~ηση? τι ~O~κ~ ό.πoτ~{I.~νεΙ',;ι,(}.ί" ;τσί.ύ εύί.ογα.
ά Kάvτ της άvτιΙE"(ει οτ: το ~π ερτυ.τo κω.ό δ ΙΎ θα μ.'OQ<)ύσε μέ
το I.~ ει, θα συγκροτηθεί τό μή-έγυ> . Τοποθετείται, σημειιίJστε το
καλα, Ο;ό έσωτερικό τού κύκλου τού πρωταρχικού έγώ, τό « κα κανένα τρόπο νά ~oηθ ε ι ,ιJJ;, η ~-τειρoστ~πoίηση ,ένάς δ:τοιοι:δή
τ~λ~μ6ανει " , δίχως ποτέ ή δμοιοστατική λειτουργία νά φτάνει νά ποτε μικρού και.ου. Γιατι δεν υπάρχει νομο; που νά ΟΟισει ".άτι
το ά..ϊOΡΡOΨllσει. Βλέπετε έδιί) τήν καταγωγή έκείνου πού θά ξα πού μπορεί νά εlναι, τό κ~).ό μ,~α στά άv:ικεί~α.
να6ρού με άργότερα μέσα στή λεγόμενη λειτουργία τού κακού αν Τό ύπέρτατο καλο, έφοσον ο ορο; αυτος που ;ΤΡO".αJ.εί σύ-{Ι.υ -
τικ ε ιμ ένου . ση όφείλει νά δια~ηρη~εί" δέν 1l:-Τ~Qεί ν~ oρε~εί παρά ατό έ.ϊί.ϊΕ
, Δια.ϊιστώ~'ετε κυ.ρίως δτι αύτό πού δομεί τό έπίπεδο τής ευχα δο τού νόμου, και άπεδεΙξα στο Ο Καντ με τόν Σάντ δτι αυτό
ψ~τηm!ς, δινει κιολας τό έναυσμα μιίις δυνατής άρθρωσης τής πάει νά πεί, ΠUJς στό έπίπεδο τής έπιθυμία;, παθητικότητα , ναρ
αιJ.οτριωmις· κισσισμός, αμφισημία, elvat τά χαρακτηριστικά πού κυοερνούν
Τ ό Lust μέσα στήν έξωτερική ζώνη, λέει κατά κάποιον τρόπο τή διαλεκτική τής εύχαρίστησης, στό έπίπεδο τού άριστερού σΧΕ
aτόν έαυτό του - α! τό Ich εΙναι παρ' δλα αύτά κάτι μέ τό όποίο δίου στόν πίνακα. Τό δριό της Elvat σαφώς εκείνο πού όνομά
Οά l :rQf:rc νά άσχοληθώ. Καί μόλις ασχοληθεί μ' αυτό, ή τέλεια ζουμε ταύτιση .
ilouzia τού Ich έξαφανίζεται . Τό Lust-Ich ξεχωρίζει , καί, ταυτό Ή άναγνιί)ριση τής παρόρμησης εΙναι εκείνο πού, μέ τή μεγα
χρονα. ή Unlust, θεμέλιο τού μή -έγώ, έκπίπτει . Αυτό δέν συνεπά λύτερη 6εοαιότητα, μάς έπιτρ έι-τει νά οίκοδομήσουμε τόν τρό;το
γεται τήν έξαφάνιση τού συστήματος, αντίθετα μάλιστα . 'Απλώς λειτουργίας τής διαίρεσης τού ύποκειμένου , Τι τής ω.λοτρίωσης.
δλέπετε νά παράγεται σ ' ενα πρωταρχικό έπίπεδο αυτό τό θρύμ Καί ή παρόρμηση ή ίδια πιί>ς αναγνωρίστηκε ; 'Αναγνωρίστηκε
μα , τό θραύσμα, πού άξιοποι ιί) μ έσα στή διαλεκτική τού ύποκει από τό δτι ή διαλεκτική εκείνου πού συμΌαίνει ατό άmJνείδητο
μένου ;τρός τόν Άλλον , έδώ δ μω ς πρός τήν ά λλη κατεύθυνση . τού ύποκειμένου όχι μόνο δέν μ.,ϊορεί διό λου νά περιοριστεί aτήν
Ό τύ;τος του ε~ναι τό ούόέν καλό ν άμιγές κακο ύ, δέν ύπάρχει άναφορά στό ΠΕδίο τής Lust , στίς είκόνες τών ευοίωνων , ευ εργε
καλό δίχως πό νο , πού διατηρ εί σ' αυτό τό καλό , σ ' αυτό τό κακό , τικών, ευνο'ίκών άντικειμένων, άλλά έχουμε Ό ρεί έναν όρισμένο
ένα χαραχτήρα έναλλαγή ς , δυνατού όρισμού τής δόσης, σπου ή τύπο αντικειμένων πού, τελικά , δέν μάς έξυπηρετεί σέ τίποτα.
διατύ;τωση πού έδινα πρίν άπό λίγο τού ζ εύγους τών σημαινόν Elvat τά άντικείμενα α, τά στήθη , τά περιπώματα, τό 6λέμμα, ή
των θά π ε ριο ρ ιστεί, καί ψ εύτικα . Γιατί, γιά νά ξαναπάρουμε τά φωνή. Σ ' αυτόν τόν καινούργιο δρο ΕΎκειται τό σημείο πού είσά
πράγματα στό έπ ίπεδο τού καλού καί τού κακού , δ καθένας ξέρει γει τή διαλεκτική τού ύποκειμένου ώς ύποκειμένου τού άσuνείδη
δη ό ήδονισμός άποτυγχάνει, ντεραπάρ ε ι, δταν πά ε ι νά έξηγήσει του.
τή μηχανιχή τή ς έ πιθυμίας. Γιατί περνώντας σττιν άλλη κλίμακα, Έδώ, τήν έπόμενη φορά, θά ξαναΌρώ τή συνέχεια τών δσων
στήν ω.λοτριώνουσα άρθρωση, αυτό έκφ ράζεται τελείως διαφο έχουμε νά άναπτύξουμε στό θέμα τής μεταδίΌασης .
ρ ετικά. Κοκκινί ζω σχε δόν πού άνακατώνω έδώ αυτά τά κουρέ
λια μ έ τά όποία έδ ιί) καί τόσον καιρό παίζουν οί ηλίθιοι, δπως
α υ τό τό πέραν τυ ύ κ αλοl) καί τού κακο ύ , χωρ ίς νά ξέρουν άκρι- ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
6ιί)ς γιά τί μιλάν ε. Αυτό δ μω ς δ έν άλλάζει τό γ εγονός δτι πρέπ ει
νά μιλήσου με Υιά έκ είνο πού συμ6αίν ε ι στό έπίπ εδο τής άλλο Μ. SAFOUAN:- Νιώθω πά1/τα μιά δυσκολία νά σvλλάιί'ω τrί δια
ΤΡ ΙUJνουσας άρΟρωσης έτοι - δ έν ύπάρχε ι κακό χωρίς νά έχει γιά φορά άνάμεσα ατό άντικείμενο τής παρόρμησης καί στό άνrικεί-
Scanned by CamScanner
308 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο 11
ΓΙΑ Τ Ο Υπ ΟΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΥΠΟΤ1θΕΤΑΙ ΟΤΙ ΞΕΡΕΙ
309
μενο τι;ς έπιθυμίας. Καί τώρα, πού πρόκειται γιά τή δ!αφορά , εκφραστώ μέ λόγια σφιχτά. Ή έπιθυμία δέν προσκολλάται
να -, • έ θ ' ,
ανάμεσα στό Αύτό καί aτό αντικείμενο μέσα aτήν παρορμηση, ατό αντικείμε,νο της πα~oρμη~ς- ~ πι υ,μια κανει τόν γύρο
χάνω τό ν/ίμα . υ έφόσον ενεργοποιειται μεσα στην παρορμηση. Άλλά κάθε
το , :t _ , ~ ',
επιθυμία δέν ενεργοποιειται αναγκαστικα μεσα στην παρόρμηση.
, Ακούστε, πρόκειται γιά ενα θέμα όρολογίας . Είναι πολύ συμ 'Υπάρχουν καί επιθυμίες κενές, επιθυμίες τρελές, πού ξεκινάνε
παθητικό εκ μέρους σας νά Οάζετε ενα ερώτημα ακόμη κι αν μαρ ακρισώς από τό ψϊς : ~έν, π~όκειτα~ π~ρά ~ιά ,τήν έ,πιθυμία πού
τυρεί μιά κάποια αμηχανία, γιατί μπορεί νά χρη-σιμέψει σ' όλους. γεννιέται, λογουχαρη, απο το γεγονος οτι σας απαγορεψαν κάτι.
Ύπάρχουν ενα πλήθος πραγμάτων πολύ ευχάριστων πού πι 'Εφόσον σάς τό απαγόρεψαν, δέν μπορείτε σέσαια νά κάνετε
στεύουμε ότι ε.ίτιθυμούμε, εφόσον είμαστε ύγιείς, αλλά δέν μπο διαφορετικά, γιά ενα δρισμένο διάστημα, παρά νά τό σκέφτεστε.
ρούμε νά πούμε γι' αυτά τίποτε αλλο παρά : πιστεύουμε ότι επι Γιά έπιθυμία πρόκειται πάλι.' Αλλά κάθε φορά πού εχετε νά κά
θυμούμε. Αυτά τά πράγματα είναι ενός επιπέδου απόλυτα μετα νετε μ' ενα αντικείμενο καλό, τό αποκαλούμε'- είναι ζήτημα όρο
δόσιμου, μού φαίνεται, δέν είναι σμως αναλυτική θεωρία .
λογίας , είναι όμως μιά δικαιολογημένη όρολογία - αντικείμενο
Τά αντικείμενα πού είναι μέσα στό πεδίο τής Lust έχουν μιά
αγάπης. Θά τό δικαιολογήσω τήν προσεχή φορά διαρθρώνοντας
σχέση τόσο θεμελιακά ναρκισσιστική μέ τό ύποκείμενο πού, τελι
τή σχέση πού ύπάρχει ανάμεσα ατήν αγάπη, aτή μεταβίΒαση,
κά, τό μυστήριο τής δήθεν επαναστροφής τής αγάπης μέσα στήν
στήν επιθυμία.
ταύτιση έχει τό λόγο του στή συμμετρία αυτών τών δύο πεδίων
πού σάς επεσήμανα μέ τή Lust καί τή Lust-Ich . Αυτό πού δέν
10 'Ιουνίου 1964
μ.ι-τορούμε νά κρατήσουμε απέξω, εχουμε πάντα τήν εΙκόνα του
μέσα. Είναι κάτι τό τόσο κουτό, ή ταύτιση μέ τό αντικείμενο τής
αγά.-της. Καί δέν 6λέπω γιατί προκάλεσε τόσες δυσκολίες, καί
στόν ίδιο τόν Φρόυντ. Αυτό, αγαπητέ μου, είναι· τό αντικείμενο
τής αγάπης.
Καί άλλωστε, τό 6λέπετε καλά σταν μιλάτε γιά αντικείμενα
πού δέν έχουν τήν Ιδιότυπη αξία πού αποδίδεται στό αντικείμενο
τής παρόρμησης . Λέτε τότε, σπως σημειώνει ό Φρόυντ - Μ' αρέ
σει πολύ τό κοκκινιστό αρνάκι. Είναι ακρι6ώς τό ίδιο πράγμα
σπω ς σταν λέτε - 'Αγαπώ τήν κυρία Τάδε - μέ τή μόνη διαφορά
ότι αυτό τό λέτε τής ίδιας, πράγμα πού αλλάζει τά πάντα. Τής τό
λέτε γιά λόγους πού θά σάς εξηγήσω τήν επόμενη φορά .
Άγαπάτε τό αρνάκι κοκκινιστό . Δέν είσαστε σίγουρος ότι τό
επιθυμείτε . Πάρτε τό παράδειγμα τής όμορφης χασάπισσας.
Άγαπάει τό χα6ιάρι , μόνο πού δέν τό θέλει. Γι' αυτό ακρι6ώς τό
επιθυμεί. Καταλά6ετε ότι τό αντικείμενο τής επιθυμίας, είναι ή
αίτία τής επιθυμίας, καί αυτό τό αντικείμενο αίτία τής επιθυ
μίας, είναι τό αντικείμενο τής παρόρμησης - δηλαδή , τό αντικεί
μενο γύρω από τό όποίο στρέφεται ή παρόρμηση. Κι αφού είμαι
έδώ σέ διάλογο μέ κάποιον πού δούλεψε τά κείμενά μου, μπορώ
Scanned by CamScanner
ΙΘ'
Scanned by CamScanner
312 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡlΟ /] ιιΠΟ ΤΗ Ν EPMHNE1A ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ 3/3
_ στό πεδίο του, όπό μιά ενέργεια τού Lust, σάν επιστροφή
μένο ανθρωπο, καταφεύγουμε γιο. νά μάθουμε ποιο. εΙναι ή όρθ' κλαται ,
χρήση ένός δρου. η στήν όμοιοσταση. " , _, "
Μόλις λοιπόν δ ανθρωπος θέλει άπλώς καί μόνο νά μιλήσει 'Ω τόσο εκείνο που δεν ευνοει την δμοιοσταση και. διατηρεί-
προσανατολίζεται στή θεμελιακή τοπολογία τής γλώσσας, πού εΙ~ σάση θυσία σάν UnIust, είσδύει ακόμη περισσότερο στό πε-
ται π ~ \ο ", " " ξ - U nΙ ust εγγραφεται
' ,
ναι πολύ διαφορετική από τόν άπλοϊκό ρεαλισμό στόν όποίο δ' του. Ετσι αυτο που ανηκει στην τα η του
γραπώνεται πάρα πολύ συχνά εκείνος πού πιστεύει δτι 6ρίσκεται ι~ εγώ ώς μή-εγώ, αρνηση, θρυμμάτισμα τού εγώ. Τό μή-εγώ
στά ν~ρά τo~. μέσα ~ν π~ριo~ή τής ε~ιστήμYl,ς:'~ φυσική χρήση ~~ν συγχέεται μ' αυτό πού τό περιτριγυρίζει, τήν άπεραντοσύνη
έκφρασεων οπως - ας τις παρουμε αληθινα στην τύχη - κατ' τού πραγματικού. Τό μή-εγώ ξεχωρίζει σάν ξένο σώμα, fremdes
ίδίαν, θέλοντας καί μή, μιά ύπόθεση, (διαφορετικό από τό κάτι Object. B~ίσ~εται τo~oθ,ετημέν~ σ~ό αfφίκυρτ~ σχήμα πού ~υγ
πού εχω νά κάνω), συνεπάγεται τήν περι6άλλουσα τοπολογία κροτούν οι δυο μικροι κυκλοι με την μεθοδο του Euler. Κοιταξτε
δπου τό ύποκείμενο αναγνωρίζει τόν έαυτό του δταν μιλάει αυ στόν πίνακα. Άποτελεί λοιπόν, στήν κλίμακα τής ευχαρίστησης,
θόρμητα. ενα θεμέλιο αντικειμενοποιήσιμο πού μπορούμε νά φτιάξουμε,
W Αν μπορώ νά άπευθύνομαι σέ ψυχαναλυτές καί νά επιχειρώ δπως ό σοφός ξένος μέ τό αντικείμενο πού διαπιστώνει τόν τρό
νά έπισημάνω σέ ποιά εξυπακουόμενη τοπολογία αναφέρονται, πο λειτουργίας του.
χρησιμοποιώντας καθέναν από τούς δρους πού μόλις απαρίθμη Μόνο πού δέν ειμαστε μονάχα αυτό, καί μάλιστα, γιά νά ειμα
σα, εΙναι, προφανώς, επειδή, γενικά - δσο ανίκανοι κι αν είναι στε αυτό, πρέπει νά ειμαστε καί τό ύποκείμενο πού σκέφτεται
συχνά, έλλείψει διδασκαλίας, νά τούς διατυπώσουν - τούς χρη επίσης. Καί εφόσον ειμαστε τό ύποκείμενο πού σκέφτεται, μετέ
σιμοποιούν συνήθως, μέ τόν ϊδιο αυθορμητισμό δπως κι ό αν χουμε μ' εναν τρόπο τελείως διαφορετικό, γιατί εξαρτιόμαστε
θρωπος τής κοινής δμιλίας, σωστά. Φυσικά, αν θέλουν όπωσδή από τό πεδίο τού V Αλλου, πού ήταν κιόλας εδώ αρκετό καιρό
ποτ ε νά βιάσουν το. αποτελέσματα μιάς παρατήρησης καί νά κα πρίν νά ερθουμε στόν κόσμο, καί πού ο[ κυκλοφορούσες δομές
ταλάβουν έκεί πού δέν καταλαβαίνουν, θά τούς. δούμε νά τούς του μάς προσδιορίζουν ώς ύποκείμενο.
χρησιμοποιούν βεβιασμένα. Στήν περίπτωση αυτή θά ύπάρξουν Τό θέμα λοιπόν ειναι σέ ποιό πεδίο συμβαίνουν το. διάφορα
λίγοι ανθρωποι πού θά τούς έπαναλά60υν. πράγ!-lατα, μέ τά όποία εχουμε νά κάνουμε στό πεδίο τής ανάλυ
Σήμερα λοιπόν αναφέρομαι σ' αυτό τό τάκτ τής ψυχαναλυτικής σης. Ορισμένα συμ6αίνουν στό επίπεδο τού πρώτου πεδίου, τού
χρήσης ιί)ς πρός δρισμένες λέξεις, γιά νά μπορέσω νά τίς συναρ Ich, καί όρισμένα αλλα - πού άρμόζει νά τά ξεχωρίζουμε από τά
μόσω μέ τήν ένάργεια μιάς τοπολογίας πού ηδη παρουσίασα εδώ, πρώτα γιατί, αν τά συγχέουμε, δέν θά καταλαβαίνουμε πιά τίπο
καί πού ένσαρκώνεται παραδείγματος χάρη στόν πίνακα, μέ τό ~α - στό αλλο πεδίο, τού Αλλου . 'Απ' αυτό τό αλλο πεδίο σάς
V
σχήμα πού σάς δείχνει τό πεδίο τού πρωταρχικού ICll, τού ICll εδε,ιξ,~ τίς ουσιαστικές του αρθρώσεις μέσα στίς δύο λειτουργίες
πού άντικειμενοποιείται, τελικά, μέσα στό νευρικό σύστημα, τού ΠΟ,υ ορισα καί διατύπωσα σάν αλλοτρίωση καί χωρισμό.
ICIl τού δμοιοστατικού πεδίου, σέ σχέση μέ τό όποίο, τό πεδίο ~ ~υνέχεια τής δμιλίας μου σήμερα προϋποθέτει δτι, από τότε
τού Lust, τής ευχαρίστησης, ξεχωρίζει άπό τό πεδίο τού Unlust. πo~ σ~ς παρουσιάσα τίς δύο αυτές λειτουργίες, τίς σκεφτήκατε,
Τόνισα ήδη δτι ό Φρόυντ ξεχωρίζει καλά τ6 έπίπεδο τού ICll, που παει νά πεί πώς προσπαθήσατε νά τίς κάνετε νά λειτουργη
στό άρθρο, παραδείγματος χάρη, πάνω στίς TricI)c, ύπογραμμί σου ν σέ διαφορετικά επίπεδα, νά τίς δοκιμάσετε.
ζοντας ταυτόχρονα δτι έκδηλά>νεται σάν όργανωμένο, πράγμα ,Πρ,?σπάθησα ηδη νά συγκεκριμενοποιήσω όρισμένες συνέπει~ς
πού εΙναι σημείο ναρκισσιστικό, καί δτι στό μέτρο αυτό ακριGώς αυΤου τού τόσο ίδιαίτερου vel πού συνιστά niv αλλοτρίωση - την
συναρθράΝΙ:Ται καθαρά μέ τό πεδ(ο τού πραγματικού. Μέσα στό έκκρεμότητα τού ύποκειμένου τήν ταλάντευσή του, τήν πτώση
πραγματικό. δέν διακρίνει. δέν εύνοεί παρά έκείνο πού (J.vtava- τού νοήματος _ μέσα στίς oίκ~ίες μορφές δπως, τό πουγγί Ij τή
Scanned by CamScanner
Ζ,ΙΚ ΙΙΙΙΚ,ΙΝ 1!'''ΜΙΝιll'IΟ ιι ΑΙ/Ο τΙ/Ν !iι'ΜΙΙΝΕlιΙ ΣΤ/Ι ΜΕΤΑΒIΙΙΛΣIΙ 315
t (IIl] 0 ( 1). 11. ιΙλΓ I)(}l'ρία " (}(ίιι(πιι. ποίl (1ναπαρ(lγοντω. άπ6 ενα: τό φαν ίζ ,τ('ι
ε λ ,
ατό μέτιιο πού ή πράξη τής σημαίνουσας συμπύκνω.
,
E';Ι'α~ '1 τό I '~SlJJIn -δρο" ς πι)\'ι δl~ν .π~oτείνω χωρι.ς <'xvti(JtaOIl, καί σ τοί, ι;Ιναι οεμελιακη. . ' , ,
~ωρις. νι, οας .παρaκαλ έ οω νι~ μη (>ι.αΟΤ Ηίτε νιι τούς φορτ(οσεΤΕ η~λ ραλιίις, τή σημαίνουσα συμπυκνωση, μέ τη μεταφορικη έπί-
"σι , , 'ξ " ' ,
υπ_ι' (1 ()ολι κ.(~ μ ε ,Tct. νο.IΊμπτα . έκ είνα π.οί) Ο(Χ το\) ς άν{:ΤΡ Επ αν λόγω , ΤΥlς ,.ιπορούμ ε να την παρατηρησουμε αστερα μεσα στην
πτιιιση , , Γ'ι αυτο 'ό
" χρησιμοποιησα
ιιιπς 6 ιαΟ\1νης αΠΩ την ι)πο ια, μ{'οlt ιττΥlν π.ρόοδο τlΊς άναλυτικΎlς
1τιtραμι Κ "
ι)η' ποιητική μεταφορα. τ πα-
, 'Σ' , ό Υ.
ι)μ~λίης, Ι'(1μ όζε ι νι1. φυλαγ6μαοτ ε . , \.. . 1'(',( το1', [Jοόl: που άποκοιμηΟηκε. ας παραπεμπω στ uρ-
ριιο ε ιγ •. . "ό 'ζ ,
Εντο\ιτ ο ις, ε ιιτι,γω έδιί:ι έκ είνο πού ι) ι'ψ ιλία μου 0& προιτπαΟτl ()
«ΗΙ οτ6 π ε ριοδικιΊ Ή ψυχανάλυση, που νομα εται Η Ιν·
ΜΙ νιΊ. αποοαφηνίο ι-:ι, αν γίν εται, η1ν έπι)μ ενll χρονι.ιl . Θ ό πρό . {)ο Ι "
τ()ιί )l η(1.μματος μ ι-σα στο ά συνει'δ ητο . Π'ηρα, υευαια,
e' e ά'
Π
(} Τ(1("
JI/ " λλ ' λ' .,
κ ε ιται YΙΙ~ κι,τι πο\ι Θ(χ Π(1 έΠΗ ,"(t τιτλο φορηιω. ο [ 'l \ποκε ιμ ε ιιικές " λ 1 Τ Ι'1 ποιήματα, έκείνο που, στη γα ικη γ ωσσα, μπορουμε να
() ( • . Ο' , δ'
ΤΟΠΟΟΓTlίσΙΊ ς. Γιατί δλη α" ΤΙI11 προ ετοιμαιτί.α. ΠΟ\Ι ι~φoρά. τό Ο ε
ΠΟ, υ Ποιό ς δ έν ~ μα()ε στα, παι δ'
' ll, ε ε ί.να ι ε κείνο πού οι περισσοτεροι . υμουνται και τραγου α-
μ έλια ηϊς: ανι1.λυση ς . όφε ίλ ε ι κανονικι). νιΧ έ κτυλί(J(JΗΠΙ - (~φoύ " ,
ικα του χρονια ν απαγγε
'λλ '
ει τον
τίποτ ε δέν κ εντροΟ ετ είται σωστι~ JTaQIi μι)νον ι'υτό ηΊν τοποΟ έτη ~I~;()ί: ποιί άπoκotμιίOηκεΙ* Δέν εΙναι κακό παράδειγμα νά τό με
ση τού ί'ποκ ειμ ένου - γιιχ ν ι:', δ ε ίξι: ι αίΊτό πο\, 1) δ ΙΙ1 ρΟυω(JlI ηϊς ταχεΊρίζονται οί ~ναλυτές, κυρίως η) στιγμτ) π~ύ τό εφε~να, δη
ανάλυσης , ξεκινιίιντας (~πι) η1ν επιθυμί α . επ ιτρ έπ ει. τό φιοτισμα λαδt'1 πού παρουσιαζα ταυτόχρονα την πατρικη μεταφορα.
του. Δ εν Ηιχ σίϊς πώ πάλι τά ιδια, άλλά τό ένδιαφέρον ηις, aτή συγ
Τοποθεη)οεις ύποκειμ ενι.κ έ ς. λοιπι) ν. τ ί.νο ς πρ ι~γματoς:: Α ν ε μ· V κε)(ριμ Ινη π ε ρίπτωση, εΙναι ασφαλώς δτι σάς δείχνει πόση δη
πιστ ε υόμουνα ο ' αυτό πού εχω μπροστιχ μου. 0(1 ελ εγα - οί ύπο· μι.ου ργία "Ο1Ίματος φέρνει τό γεγονός δτι κατονομάζεται αύτός
κειμcι 'ικ{ς το.ίο θ εηίσεις η; ς ίίπ α ρξη ς, μ έ δ λες τίς συμπάΘ ε ι ε ς πού γιά τόν όποίον πρόκειται, ό Βοόζ - σ' αύη) τtl θέση , ταυτόχρονα
μ..-τορ ε ί νά συνα"ηΊσει δ δρ ος αύτιΊς ι\φού κυκλοφο ρ ε ί κιόλας θ εϊκού πατέ ρα καί, οργανου τού Θεού - μέ τt] μεταφορά - Τό
OT1j" άτμόσφαιρα . Δυστυχ(ίJ ς . αί,τι) δ έν θ ά μά ς ε π έτρ επ ε μιάν αυ δεμάτι το υ δέν ,;ταν μίζερο ούτε jl1'ησίκακο. Ή διάσταση τού
σΏιρτΊ εφαρμοΥτ'] παρά μό"ο στό έπί πεδο το ύ νευρ ωτικού - δέν θά νοιΊματος πού άνοίγεται άπ' αύη) η) μεταφορά δέν εΙναι τίποτε
l)τα" άλλωστε καί τόσο άσχημ α. Γι' α ί'τό λοιπόν Ο ιτ πιίJ οί ι\ποκει· λιγότ ερο άπ' αύτό πού μάς εμφανίζεται στt)ν τrλικτ) εΙκόνα, την
μενικές το:τοθπιίσει ς ΤΟ/' είιιαι . Δ έν όρκ ίζομαι εκ ηίJν προτ έρων εΙκόνα τού χρυσού δρέπανου , τού πεταγμένου ανέμελα στό πεδίο
γιά τό,' τίτλο μο υ . θ ά υρ(ίJ ίσως εναν καλύτερ ο. α.λλά , όπωσδιιπο τών αατρων. εΙναι 1) κρυφτ] άκρι6ιϊ:ις διάσταση αύτού τού ποιή
τε. αύτό θά είναι τό θέμα . ματος. Περισσότερο κρυφΙ1 άπ' δσο νομίζετε , γιατί δέν άρκεί
διόλου νά έμφανίσω εδιϊ:ι τό δρεπάνι πού δ Δίας μεταχειρίζεται
γιά νά πλημμυρίσει τόν κόσμο μέ τό αΙμα τού Κρόνου . Ή διά
σταση τού εύνουχισμού, γιά τψ' όποία πρόκειται , εΙναι, o:'i σι-
6λικι) προοπτικι'], μιάς τελείως αλλης τάξης καί παίζει έ.δω π~
-Ας προχωΡτΊσουμε . Σ ' ένα άρ~ρo, στ,ό δ~oίo έχω ιjδη ~ναφε~ ρούσα μ' δλους τούς άπόηχους ττϊς ίστορίας , ακόμα και μέ τις
θεί Υιά νά διορθώσω δ ,τι μού φανηκε επικινδυνο , δρισμενοι θε έπικλιΊσεις τού Βοόζ ατόν Κύριο: Πώς θά προέλθουν άπό μΛια,
λησ~.... κάνοντας μιά προσπάθεια άξιέ.1ταινη , νά δ(οσουν μορφι] γέρο α νθρωπο, άπόγονοι; , .
ο' αύτό :τού ή όμιλία μου είσάγει δσον άφορά ηι δομ 11 ηϊς σύμφυ Δέν ξέρω αν τό παρ αη ιριΊσατε - θά τ6 μ.ι'τορούσατε :τ?λυ κα,λυ
της μέ τό άσυνείδητο γλώ?σα ς . Kατ~λη~αν σ' εν~~ τύπο, πού συ~ τ ερα αν είχα κάνει φέτος τό σεμι\'άριο πού τ)ταν, ,'ά κα,'(\) παν(\)
νίσταται τελικά , σΏ] μεταφραση του τυπου, που εχω δωσει, για
τη μετα~ρά . '0 τύπος αύτ~ς τ\ταν oύ~,ιαστικ?ς. καί ~ρησιμo
• Ποίημα τού ViCΙOr Hugo άπό '('1\ συλλο)'1\ του "Lcscnde dc:s si~c:s· . (Εημ.
:τ οιτι σ ιμος, άφού έκδηλώνει τη διασταση οπου το ασυνειδητο έμ- Μετ. ) .
Scanned by CamScanner
• ΕΙ'ΜΙΙΝΕΙΛ ΣΤΙΙ METAIJIBAIII 3/7
ιtf1(J τΙΙΝ
J/ό ΙΛΚ ΛΛΚΛΝ Ι ΣεΜΙΝΛΙ'1Ο ιι
Scanned by CamScanner
318
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11 Απσ ΤΗΝ Ε ΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤJΙ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ 319
Scanned by CamScanner
310 ΡΜΗΝΕΙΛ ΣΤΗ ΜΕΤΛ818ΛΣΗ 321
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ , XEλfΙNAP10 J/ ΛΠΟ τηΝ Ε
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Ι1 ΑΏΟ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
323
322
αλ~α.λoγoς τ~ς ~εταβ.ί~ασης, -; δτ,Ι τίποτα δέν μπορεί νά επιτευ Μιά καί σύντομα θά σάς πώ γιό φέτος άντιο, ά~oυ τη~ έπόμε~
χθει 1η abseIIt/α, 1η effIgIe. Αυτο παει νά πεί δτι ή μετα6ί6αση δέν
νη φορά θά ε{ναι τό τελευταίο μου μάθημα, θά μου έπιτρεψετε να
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΙ
Απσ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΛ ΣΤΗ ΜΕΤΛΒΙΒΛΣΗ
κά...ω ~ρικέ; \':';εις. πού θά σάς δείξουν σέ ποιά κατεύθυνση θά , ' 'πoaτηρίξει τήν έ.ι-τιθυμία τού, aτόν (ί'/.λάΟΟ. Αί.--τή
δ καιωμα να υ , ο θ' ' w " . J .' 'Ή
...
σι. τχισοι' με. ι " εΙναι 6έ6αιος παΥτα οτι α την εΊ.ει CL, u ι;το.... ,
τη'ν απαντηση,
,_ λ
, ' , ' Φ'
η-ς εΙναι χαμηλη, λεει κ.α.-του ο
."
wA... εί\'αι άλ1iθεια δη δ άφέντης δέν τοποθετείται παρά μόνο ωνη της ογικ . " ρο""""., J.εει ομΙ.:J;
_ .
.
α .'τό }Uix άρχέγΟ\'1 σχέση μέ uiv αποδοχή τού θανάτου, πιστεύω φ, ' νδ ο ποάγμα. Δέν κάνουμε oυr.-'a τη συσΊ.ετιση οτι ο
παντοτε το ι ι ~ ,. " 'b btιθϊ
λ' ακρι6ώ" τό ίδιο πραγμα για tη\' ασυνα ητη
δ:ι ~ί"αι =:αΡC:-"10~ύ δύσ:-ολο νά :ού δ~σ~υμ: μ~ά σχέσ~ κατανοη_ ,
Φρουντ εει" , . , ~γ' . _ . ι."-,
τη ως :τρος τη\' Ε..ιϊιθυμια . Μιλαω για τον αφεντη στον Χέγκελ ία. Καί ή δική της φωνή, ~ϊί01)ς ~LVC;L ~?,μηι.~ , ur~~ .: fΠlJ.oW\,
καί όχι γιά τόν αρχαίο αφέντη, γιά τόν όποϊο εχουμε κάπoι~ μ , ' 1 τη "Ισω" γιατι η μια με την wJ.η , E"ΙOΊJ\ z.α: ~oι.α. C"JJ=-
της ακατατ,υ. ~ _ .~ <-, ' ,. 'θ ' - .
πορτραίτο , καί συγΚΕ"ι!ριμένα τού' Αλκι6ιάδη, πού ή σχέση του ση. 'Από τή σκοπιά της υπαρ;ης Κ~ϊ.oι~; ~;,~" , α ••U!- ~
πρός τή\' επιθυμία είναι ακρι6ώς αρκετά δρατή. Έρχεται νά ρω , θυ' νουμε τό 6λέμμα μας προ; το\' σ/J.αοο, o-.m' θα 7.ρο-
να κατευ - " θ' - , - -
τήσει τόν ΣωκράΏ1 κάη πού δέν ξέρει τί είναι, αλλά πού τό όνο κειται νά επισημάνουμε τί είναι η ε:τι υμια του (Ι\'{lJ.ιτη.
μάζει άγαλμα. Όρισμένοι ξέρουν πώς τό χρησιμοποίησα, πρίν
Cι..ϊό λίγο καιρό . Θά τό χρησιμοποιήσω πάλι αυτό τό αγαλμα, αυ
3
τό τό μυστήριο πού , μέσα στήν καταχνιά πού περι6άλλει τό ολέμ
μα τού Άλκι6ιάδη , αντιπροσωπεύει κάτι από τό επέκεινα σλων
τών αγαθών. Μ:ν θά l]θελα ώστόσο νά σάς αφ;1σω σί)!l.ερα δίχ(:); \'ά ~(:) ~
Πώς νά δούμε κάτι άλλο από μιά πρώτη προσπάθεια τής τεχνι χίσει νά Εξετάζω γιά ηiν Ε..ϊόμε"η, ψορά ~ί'O_ :r~cmιQiJ~ δ-Ξ:,
κής τής επισήμανσης τής μετα6ί6ασης, στό γεγονός στι ό Σωκρά παρατηρ Ί1 σει ς πού είναι θεμελιωμf\'ες στην εmσημmτη ΠΌ~ r~
της τού απαντα, όχι εκεϊνο πού τού ελεγε σταν ηταν νέος - νει ό Φρόυντ σχετικά μέ ηΊ λειτουργία ήΊ; ταimση;_
'Ασχολήσου μέ r17V ψυχή σου - αλλά εκείνο πού αρμόζει στόν 'Υπάρχουν αινίγματα ση)" ταύτιση , καί {Ι.,ά.ρχου",' ~;ci 1... α ~,
άνδρα τόν ανθηρό καί σκληραγωγημένο - 'Ασχολήσου μ έ τήν έπι ίδιο τόν ΦρόυΥΙ . Δείχνει νά b_ϊJ.;1σσεται :ΤΌ-ί, ή αιnσΌΌX~::;} .
θυμία σου, κοίτα τή δουλειά σου . .Ή δουλειά σου στήν περίσταση τής αγάπης γίνεται τόσο α\'ετα μέσα στοί-; ~ι'; 'rfE .m.τιη;.
αυτή είναι τό άκρον άωτον ηϊς ειρωνείας από τή μεριά τού Πλά Κι αύτό δίπλα στά κείμενα δ.ϊΟΙ\ διατl':τ ό,n'<1, :τ:6;. σ~ ~ά δ,.~
τωνα, πού τήν ενσάρκωσε σ' εναν ανθρωπο ταυτόχρονα κούφο σμένη κλίμακα , αγάπη καί τω:'τιση Εχου\' ίσοτψία. ~ώ \~ , m-
καί παράλογο, σχεδόν ευτράπελο . Πιστεύω πώς ύπήρξα ό πρώ σμός καί ύπερεκτίμηση το;:, α"τικεψέ\'Ου , 1) \",cl~ci-fucil. ~\'~
τος πού παρατήρησα στι οί στίχοι πού ό Πλάτων τού 6 άζει στό ακρι6ώς τό ίδιο μέσα στψ' αγά:τη .
στόμα, σχετικά μέ τή φύση τής αγάπης, είναι ή ιδια ή ενδειξη τής 'Εδώ ό Φρόυ\'τ σταμάτησε - σάς :ταραχc-J.6 \-6. ';""τι ~~:~
άσήμαντότητάς του πού συνδυάζεται μ' ενα κωμικό παρουσια σχετικά μέσα στά κείμε\'α τά διιίψορα dues, δo-:n.; k"'~ ιΝ wA~'"
στικό καί πού κάνει αυτόν τόν Άγάθωνα τό αντικείμενο , τό λι γλοι, τά ίχνη , τά σημάδια :τοί, αΨ'1σε oτi'1\' :τcmι Ό-σ:-,α ro~·. n -
γότερο κατάλληλο άναμφί60λα, γιά νά συγκρατήσει τήν επιθυμία στεύω έπειδΊ1 δέν διέκρινε κάτι άρκπά. .
ένός αφέντη. Καί τό γεγονός επίσης στι ονομάζεται Άγάθω ν , Στό κεφάλαιο Masselιps}'c}lologi~ Imd lι+.-.{ι:" f)'S':!'. ~~X':;~~~
δηλαδή μέ τό όνομα τό όποίο ό Πλάτων εδωσε στήν ύπέρτατη στή" ταύτιση, εοαλα τό" τό"ο πά"ω σt11 δε\ιπ-ρη μ""",χ - ':'ι.'1:\τ.~:
άξία, προσθέτει μιάν έπιπλέον νότα, ισως αθέλητη αλλά αναμφι γιά νά έπΙffinιάνω σ' αύΏΙ, καί \'ά Cι..ϊomάα''). tό ~inri~ ~7' τ.:\
σ6ήτητη, ειρωνείας . μονό σημάδι, τό θεμέλιο, τό" m>Qi1\,Q το;:, \δ...~~&\t:- ro~, ~,:. Ti
"Ετσι ή επιθυμία τού αφέντη, ηδη άπό τήν εϊσοδό της στό παι εΙναι αύτό τό μονό ffinιάδι; Εί\'αι μ1ί~(\.ς ε-o'U ~X),'\.~ttC'iA\,'\ {:::,~
χνίδι τής ίστορίας φαίνεται στι ε{ναι, άπό φύση, ό πιό παραπλα κείμενο, μέσα στό πεδίο τού Lust; -Όχι.
νημένος δρος. Άντίθετα, σταν ό Σωκράτης επιθυμεί νά πετύχει Τό μονό σημάδι οέ\' Ορίσκπαι. στό πριun'l π~.ίo ~ ~ " . . .~ ~"'-:
τή δΙΚ1i του άπάντηση. απευθύνεται σ' αύτόν πού δέν εχει κανένα στικής τα\IΤΙffi1ς. aτό δποίο (η-άγΗ ό Φρό\l\ϊ Τ1\" Πt"-",τη μ'C\:~'t
Scanned by CamScanner
ΑΠΟ ΤΗΝ
ΕΡΜΗΝΕΙΛ ΣΤΗ ΜΕΤΛΒΙΒΑΣlI 327
326 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡ/Ο 1/
τής ταύτισης - πού πολύ περίεργα, αλλωστε, ενσαρκώνει σ' ενα εξαιρετι κά διαφορετικού χαρακτήρα, καΙ πού είσάγεται από τή
_ _
εΙδος λειτουργίας, πρωταρχικού μοντέλου πού παίρνει ό πατέ διαδικασία του χωρι?μου. _ ,
ρας, προγενέστερο απ' αύτή τήν ίδια τή λιμπιντινική επένδυση
n όκειται γι' αύτο τό προνομιουχο αντικειμενο, άνακάλυψη
_ ~ άλυσης, γι' αύτό τό αντικείμενο πού ή ίδια του ή πραγμα
στή μητέρα - χρόνος βέβαια μυθικός. Τό μονό σημάδι, στό μέτρο
πού τό ύποκείμενο προσκολλάται σ' αύτό, βρίσκεται στό πεδίο
της, ντα εΙναι καθαρά τοπολογική, γι' αύτό τό αντικείμενο πού ή
τικοτη , , , ' , ' L ' , ά
'ρμηση κάνει το γυρο του, γι αυτο το uντικειμενο που κ νει
τής επιθυμίας, πού δέν θά μπορούσε όπωσδήποτε νά συγκροτη παρο , ξυ' λ ινο αυγο
'" μεσα στο, υφασμα
" "
πουρίτσα, οπως το που στην
θεί παρά μόνο μέσα στήν περιοχή τού σημαίνοντος, παρά μόνο καμ ά' L '
στό επίπεδο πού ύπάρχει σχέση τού ύποκειμένου πρός τόν • Αλ ανάλυση καταγίνεστε νά μαντ ρετε - το uντικειμενο α.
λον. Τό πεδίο τού' Αλλου προσδιορίζει τή λειτουργία τού μονού Τό άντικείμενο αύτό στηρίζει ο,ΤΙ, μέσα στήν παρόρμηση, χα
σημαδιού, αφού άπό αύτό εγκαινιάζεται ενας μείζων χρόνος της ακτηρίζεται καί προσδιορίζεται από τό γεγονός δτι τό παιχνίδι
ταύτισης μέσα στήν τοπική πού άνέπτυξε τότε ό φ'ρόυντ - δη ~oύ σημαίνοντος μέσα ?τ ή ζωή_τo~ ανθρώπo~ τ?ϊH:πι:ρ~ει νά
λαδή τilν εξιδανίκευση, τό Ιδανικό τού εγώ. Αύτού τού πρώτου άνει νά ξεπηδά τό νοημα του σεξ. Δηλαδη, οτι για τον αν
σημαίνοντος, πού σάς εδειξα τά ίχνη, πάνω στό πρωτόγονο κό ~ρωπo, καί γιατί γνωρίζει τά σημαίνοντα, τό σέξ καί οΙ σημασιο
καλο δπου ό κυνηγός κάνει μιά χαραξιά καί μετράει τίς φορές δοτήσεις του ε{ναι πάντα ίκανές νά ενεστωποιούν τήν παρουσία
πού πέτυχε τόν στόχο του . τού θανάτου .
Στη μεταξύ τους διασταύρωση, πού μ' αύτήν τό μονό σημαίνον 'Η διάκριση ανάμεσα σέ παρόρμηση ζωής καί παρόρμηση θα-
ερχεται νά λειτουργήσει εδώ στό πεδίο τού Lust, δηλαδή στό πε νάτου εΙναι αληθινή στό μέτρο πού εκδηλώνει δύο όψεις της πα
δίο τής πρωτογενούς ναρκισσιστικης ταύτισης, βρίσκεται δ 6ασι ρόρμησης. 'Αλλά μέ τήν προϋπόθεση οτι θεωρούμε πώς 6λες οΙ
κός παράγοντας τής πρόσπτωσης τού Ιδανικού τού Εγώ. Περι σεξουαλικές παρορμήσεις αρθρώνονται στό επίπεδο τών σημα
έ-{ραψα άλλού την κατοπτρική στόχευση τού Ιδανικού τού εγώ, σιοδοτήσεων μέσα στό άσυνείδητο, στό μέτρο πού αύτό πού κά
τού όντος εκείνου πού πρώτο τό ε{δε νά εμφανίζεται μέ τή μορφή νουν νά ξεπηδά εΙναι δ θάνατος - ό θάνατος ώς σημαίνον καί
τού γονέα πού, μπροστά στόν καθρέφτη , τό κρατούσε. Μέ τό νά μόνον ώς σημαίνον, γιατί μπορούμε νά πούμε 6τι ύπάρχει ενα
προσκολλάται στό σημείο άναφοράς εκείνου πού τόν κ οιτά μέσα εΙναι-γιά-τόν-θάνατο; Μέσα σέ ποιές συνθήκες, μέ ποιόν ντετερ
στόν καθρέφτη, τό ύποκείμενο βλέπει νά εμφανίζεται οχι τό Ιδα μινισμό, ό θάνατος , σημαίνον, μπορεί νά ξεπηδiισει πάνοπλο?
νικό του τού Εγώ, άλλά τό Ιδανικό εγώ του, τό σημείο εκείνο μέσα στή θεραπεία; Αύτό εΙναι κάτι πού δέν γίνεται κατανοητο
όπου έπιθυμεί νά αΙηαρέσκεται . , παρά μέσα απ' τόν δικό μας τρόπο δι(ιρθρωσης τών σχέσεων .
Αύτή εΙναι ή λειτουργία, τό Ελατήριο, τό άποτελεσματικό ερ Μέ τή λειτουργία τού αντικειμένου α τό ύποκείμενο ,χω,ρίζ,ει,
γαλείο πού συνιστά τό Ιδανικό τού εγώ. Δέν πάει πολύς καιρός, σταματά νά εΙναι δεμένο στήν ταλάντευση τού εΙνα~, μ~ τ~ν εν
ενα μικρό κοριτσάκι μού ελεγε χαριτωμένα πώς ήταν καιρός ν' νοια πού συνιστά τό ούσιώδες τής αλλοτρίωσης. Μας τ~ν εχουν
άσχοληθεί καί κάποιος μαζί της γιά νά φανεί άξιαγάπητη στόν δείξει αρκετά από καιρό πολλά Ιχνη. 'Εδειξα κάποτε οτι εΙν~ι
εαυτό της. "Εκανε ετσι τήν άθώα όμολογία γιά τό ελατήριο πού άδύνατον νά συλλά60υμε τή φαινoμενoλoγί,~ της, λεκτικη?
μ.-ταίνει στό παιχνίδι aτήν πρώτη φάση της μετα6ί6ασης. Τό παραίσθησης αν δέν καταλά60υμε τί θά πεί ό ~ρoς δ ,ιδια ς που
ύπO"~είμενo Εχει μιά σχέση μέ τόν άναλυτή του πού τό κέντρο της μεταχειριζόμαστε γιά νά τή δηλώσουμε - δηλαδη, ,φωνε ς . ,
6ρίσκεται στό έπL-τεδο αύτού τού προνομιούχου σημαίνοντος πού Στό μέτρο πού τό αντικείμενο τής φωνής εΙναι μεσα της,παΊ ον ,
(Υ-,'ομάζεται ίδανικό τού εγώ, στό μέτρο πού εξαιτίας αύτού, θά εΙναι παρόν καί τό P('Γc-ίpί('ΙΙ.~ . 'Η λεκτική παραίσΗηση δενξ εδναι
αΙσθάνεται τόσο ίκανοποιητικό δσο καί άγαπημένο. " , , ,,. . πού 'εχει λο ο ρο-
ενα ψευτικο pa('eptlI//Ι, ειναι ενα Ρι·rι-φιeιιs , 'Η
'Υπάρχει όμως μιά ωJ.η λειτουργία, πού θεσπίζει μιά ταύτιση ,
μησει.
, "
Το υποκειμενο
' λ
ενυπάρχει στη εκτιΚ
η' του παραισθηση.
Scanned by CamScanner
32'1
Ν ΕΡΜΗΝΕΙΑ
ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
328 ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ lJ Άπα τΗ
AΠANTHΣElΣ
δυνατότητα αύτή ύπάρχει, καί μας αναγκάζει νά t:ιέσουμε τό
θέμα αύτού πού προσπαθούμε νά πετύχουμε στήν ανάλυση, οσον 'Υ ' χει κάποιο εΙδος σχέσης άνάμεσα σ' αύτό
αφορα τή διευθέτηση τού percipil'I/S.
,
I(AιJFMANN:, - πα~, μέ τό Βαόζ, γιά τόν Θεόδωρο Ράικ, καί
Ρ..,.ού εΙΠα
ξανα σχετικα
τε
, άρ' - "ι!?δ
κά μέ τόν πατέρα στην χη του ευ ομου
αΩς τήν ανακάλυψη τής ανάλυσης, ό δρόμος τής γνώσης είχε '"
'
, εΙΠατε σχ ετι τ
χαραχτεί πάντα πρός τήν κατεύθυνση μιας κάθαρσης τού ύπο σ' αύτό ;'tΌυ'H 'Επιστήμη τών όνείρων, ετσι δέν ειναι;
κειμένου, τού per('ipil'IlS, Λοιπόν, εμείς λέμε δτι θεμελιώνουμε κεφαλ αιου
τήν πεποίθηση τού ύποκειμένου στή συνάντησή του μέ τό παλιό
, ρο 'Αποκοιμήθηκε. 'Αποκοιμήθηκε γιά νά
πραμα πού μ.ιϊορεί νά τό ανέχεται, μέ τό μικρό α γιά τό όποίο δέν Ε 'ιν αι πενταφανε ' , , " αλ e. '
'μείς μαζί του, δηλαδη για να μην κατ αυαι-
_
είναι αθέμιτο νά πούμε δτι ή παρουσία του εΙναι αναγκαία, , κοιμηθουμε κι ε 'λ' e.
άΠΟ "αύτό πού πρέπει να κατα αυουμε.
Σκεφτείτε τόν Σωκράτη, Ή άκαμπτη άγνότητα τού Σωκράτη υμε παρα μονο 'e. .. , 'δ "
καί ή άτοπία του συσχετίζονται. Παρεμοαίνοντας κάθε στιγμή, νο ,~ ~ 'δ - νά παρεμδάλω τήν ευραικη παρα οση, για να
Θα ηθεr,α ε ω " - , 'v δ
προσπα θ ησω
ύπάρχει ή δαιμονική φωνή. ' νά συνεχίσω τά πραγματα εκει που τα αφησε
" '" άπ '
τί δέν είναι φυσικά χωρις λογο που η πενα επεσε ο
V
Scanned by CamScanner
330 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 11
17 Ίουνίου 1964
Scanned by CamScanner
r
ι
!,,
ι
. ΑΠΟΜΕΝΕΙ ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
ι
ί
Ι
j
i
J
!
ι
Ι
L
Scanned by CamScanner
ΚΙ
Σ' άγαπώ,
Άλλά, έπειδή άνεξήγητα
Άγαπώ σέ σένα κάτι
περισσότερο άπό σένα -
τό άντικείμενο α,
Σέ άκρωτηριάζω.
Scanned by CamScanner
JJ4
ΖΑΚ ΙΙιΙΚΙΙΝ Ι χεΜΙΝιΙΙ'ΙΟ ΙΙ Σε χεΝΑ ΙΙf:''Ι'ΙΧΣΟ 'I'f;f'{) ΛΙΙΟ ΧΙΙΝΑ )Jj
Scanned by CamScanner
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ 337
336 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ lJ ΣΕ ΣΕΝΑ
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ,ΙAΚAιV , ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ιι Σε ΣεΝΑ ΠΕΡΙΣΙΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣEιVA 339
2 ΣυΙ).ΟΥική ψ'υχ?):ογία :αί άν~υση :ού έγώ: τ~ ενα εχει τίτλο <Η
Ταύτιση, και το α/,),ο Ερωτικη κατασταση και Ύπνωση - ή ταύ
.T~ άnικείμενο α είναι τό άντικείμενο πού. μέσα σni" έμπειρία τιση γιά τή; όπo~α γί;εται .λόγος δέν ~Iναι ~ κ~τo;ττρι~ή , άμεση,
την ιδια. μέσα 'στή\' ;τορεία καί σnl\' :τρόοδο πού σnlρίζεται Cι.ϊό ταύτι mι . Ειναι το στηριγμα της. Στηριζει την Ε..ιϊιλεγμενη άπό τό
τη μετα5ίδαmι, μα; έ.ϊιmnιαί"εται Cι.ϊό Εναν είδικό κανονισμό , ύποκείμενο προοπτιχή μέσα στό πεδίο τού Αλλου , Cι.ϊ· όπου ή
F
Γίνεται μεγάλη χρήmι, δίχως Cι.ϊόλυτα νά ξέρουν τί θέλουν νά κατοπτρική ταύτιση μίτορεί νά 6λέπεται χάτω ά.ιϊό μιά όψη ίκα
:τοί,,' , τού όρου διω,Ι'ση Τ1Ί; μεταΟίΟασης. Τί άραγε νά θέλουν νά νοποιητική. Τό στίγμα τού ίδανιχού τού έγώ εΙναι έκείνο άπ'
:τοίr.· μ' αύτό ; Σέ :τοιά λογιστική αναφέρεται ή λέξη διάλυση ; ~H δπου τό ύποχείμενο θά δεί τόν έαυτό του , όπως λέγεται, σάν ίδω
μή:τω ; :τρόχειται γιά χάη ;τού γίνεται μέσα σέ κάποιο διυ λιστή μένο άπό τόν ιVλoν - πράγμα πού θά τού έ.-τιτρέ.ι-ΤΕΙ νά τόν ύπο
ρα; Πρόχειται μή:τω; γιά τό - :τρέπει νά ρε ύσει, καί ΚcL,οv νά φέρει μέσα σέ μιά δυαδιχή κατάσταση ίκανοποιητική γι' αύτό
αδει άσει; 'Αν ή μεταδίοαση εΙναι ή δραστηριοποίηmι τού ασυνεί ά.ι-τό τήν άποψη τής αγάπης.
δητου , μή.ϊω; άρα-rε έν\'οουν ότι ή μετασίοαση θά μ..ϊοροϋσε νά Ή αγάπη , σάν κατοπτριχός άντιχατοπτρισμός, εχει ούσία
ητ(Ι\· \'ά δ ιαλ{'σοι: με τό ασυνείδητο ; Μήπως δέν έχουμε πιά ασυ απάτης. Τοποθετείται μέσα στό πεδίο πού εχει δημιουργηθεί στό
νείδητο μετά ά:τό μιά-: άνάJ.υση ; ~H ~111πως είναι τό ύποκείμενο έ.ϊίπεδο τής άναφορας της εύχαρίστησης, τού μόνου αύτού
:το{' ί-:τοτίθείαΙ δτι ξέρει , '{ιά νά χρησιμοποιήσω t11 διχή μου αναγκα ί ου σημαίνοντος γιά τήν είσαγωΥή μιας προοπτικής κεν
cI\'αqορά, :τού θά ετρε.ϊε νά τό διω.ύσουμε σάν τέτοιο ; τροθετημένης πάνω στό ιδεώδες στίγμα , χεφαλαίο Σ , τοποθετη
θά ήτα\' :τάvrω; παράξενο , αύτό τό ύΠΟΖείμενο πού ύποτίθε μένο κάπου μέσα στόν ~ Αλλον , ά.ι-τ ' όπου ό ~ Αλλος μέ 6λέ.."tει μέ τη
ται Οτι ξέρει , :τού ύ:τοτίθεται ότι ξέρει κάτι γιά σάς. καί πού , μορ φή πού μού άρέσει νά μέ 6λέ.ι-τουν.
στή'\' :τραγματικότητα δέν ξέρει ΤΙϊοτε , νά μπορεί νά θεωρηθεί Ώστόσο , μέσα σ' αύτή τήν ίδια τή σύ'{'/.λιση aτήν όποία ή άνά
Οτι διαί.{·θψ.ε , τή στιγμή ακριοώς όπου , στό τέλος της ανάλυίτης , λυση γ ίνεται άναγκαία ά.ι-τό τήν όψη τής άπάτης πού ύπάρχει στή
άιΤι.ί.ζει , Ο'ι.ετιχά μi σάς τουλάχιστον , νά ξέρει κάτι . Τή στιγμή μετα6 ίΟ αση , χάτι συναντιέται πού είναι ενα παράδοξο: ή ανακά
;.οι;τόν :τού φαίνεται ν' Cr..ϊοκτά τή μεγαλύτερη στερεότητα τό λυ ψ η τού αναλυτή . Αύτήν δέν μπορούμε νά τήν καταλά60υμε
ύ:ro-/.είμΕ\·Ο :τού ύ:τοτίθεται ότι ξέρει , θά πρέ..ϊει νά ύποτίθεται παρά μόνο στό άλλο επίπεδο , στό έπίπεδο όπου τοποθετήσαμε τή
Οτι έξατμίστηκε . Δέν μπορεί νά πρόχειται , λοιπόν , '{ιά τό άν ό σχέση τής αλλοτρίωσης. .
όρο; διάλυση εχει ί'.άποιο νόημα, παρά γιά τή διαρΧή διάλυση Αύτό τό παράδοξο, μοναδικό, προσδιορισμένο αντικείμενο
αίτη; τής Cr..-τάτη; ;τού Χάνει <iJOΤE ή μεταοί6αση νά τείνει νά ~oύ όνομάζουμε τό άντικείμενο α - νά τό έξετάσουμε πάλι θά
άσί'.είται ;τρό; τήν χατεύθυνση τού χ).εισίματο ς τού ασυνείδητου. ηταν παλιλλογία. ' Αλλά σας τό παρουσιάζω μέ τρόπο περισσότε
Σάς ζ41Ί'ησα τόν σχετιχό μηχανισμό αναφέροντάς τον στή ναρ ρο συμπυκνωμένο , ύπογραμμίζοντας δτι ό αναλυόμενος λέει τε
χισσιστιχή Ο'ι.έση ;τού χ,άνει δ>στε τό ύποκείμενο νά γ ίνεται αντι λικά στόν συμπαίκτη του , στόν αναλυτή: Σ' άγαπώ, άλλά, έπειδή
ί'.εί.μενο άξιu'{Cι.ϊητο. Μέ τήν αναφορά του σ' αύτόν πού όφείλει άνεξήΥητα άΥαπώ σέ σένα κάτι περισσότερο ώτό σένα - τό άντι·
νά τόν αγαπά, έπιχειρεί νά Οάλει τόν ~ Α).)..ο μέσα σέ μιά σχέση κείμενο μικρό α, - σέ άκρωτηριάζω.
αντΙί'.ατοπτρ ισμού όπου τόν πείθει νά ε{ναι άξιαγάπητο ς. Αύτό είναι τό νόημα τού συμπλέγματος τού μαστού, τού στή
Ό Φρόυντ μάς δείχνει τή φυσιχή χατάληξη αύτής τής διαδικα θo~ς , αύτό τό mammal-complex, πού ό Bergler 6λέπει καλά τή
σίας μέσα στή λειτουργία πού όνομάζεται ταύτιση. Ή ταύτιση ?χεση ,του μέ τή στοματική παρόρμηση , μέ τη μικρή διαφορά δτι
γιά τήν όποία γίνεται λόγος δf:;ν εΙναι - χαί ό Φρόυντ τό διατυ η περ ι ού ό λόγος στοματικότητα δέν εχει άπολύτως τίποτε νά
:roWEL μέ μεγάλη όΞUδέρχεια, αναφερθείτε σάς παρακαλιί> στά κάνει μέ τήν τροφή , καί δτι δλος ό τόνος της 6ρίσκεται σ' αυτό τό
δυό ~εφάi.αια πού σάς έπεσήμανα ήδη τήν τελευταία φορά aτό φαινόμενο τού άκρωτηριασμού.
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑΙ'ΙΟ ιι Σε ΣΕΝΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ 341
Σού Μ,'ο/ωι λέει άκόμη δ πάσχων, άλλά αύτή 1ί δωρεά τού άνει καν είς τίποτ' άλλο όπό τό νά μιλά. Έ, ;"οι.,τόν! ύπάρ"l,ει ή
προο<όπο υ μου
, , ι άλλ '}- , ξ'
- δπως ~έει δ άλλo~ - μυσ:ηριο, α~ει ανε η~η- ~ξής περιπλοκή - Υ;Ι έδιί) ε~ναι ~ μικρ~ μου Ι~oρί? - ότι ό κ~τά
τα οέ δώρο il'6ς σκατου - δρος έπισης ουσιαστικός της έμπειριας λογος ε{ναι yραμμενo~ στα κι~εζικα. ~τσΙ'?1 πρωτη φ~ση εΙναι
νά παραγγειλουμε στη σερδιτορισσα τη μεταφραση. Αυτή μετα
μας. , " - έ
no tav εχει t,ίιτευχΟεί αύπi ι'] στροφη, στο τερμα της ρμηνευτι- φράζει: πc;τέ έμπερ!άJ., τ ρου);ώ VΤ,έ πρεVΤ~ν, κ~ί , με?ικά ωλα.
κής διευκρίνιση ς . τότε άναδρομικά Κ,ατανοεί:αι ,αύ~ός ό ίλΙ'!70ς, Μπορεί καλλιστα, αν ειναι η πρωτη φορα που ερχοσαστε στό
παραδείγματος χάρη, πϊς λευκής σελιδας, που σε κ~πoιo προσω κινέζικο έστιατόριο, ή μετάφραση νά μή σάς λέει τί.ίοτε περισσό
πο , π. ροικιοIlΙ\'ο άλλά κολλημένο στό δριο τής ψυ,χω~ς, ε~ναι τερο, καί ρωτάτε τελικά τήν πατρόνα: ουμοουλέψτε με, πού πάει
σάν τό xbrτQo τού συμπτωματικού φράγματος που του φραζει νά πεί: τί έπιθυμώ έδώ μέσα, lσείς θά πρέπει νά τό ξέρετε.
κάθε πρόσ6αση στόν' Αλλον . Αύτή τή λευκή σελίδα δπου σταμα Μά ε{ναι, άραγε, έδώ τελικά πού ύποτίθεται ότι θά καταλήξει
τούν οί ά.ιίερίγρα..ίτες διανοητικές διαχύσεις του, άν κυριολεκτι μιά τόσο παράδοξη κατάσταση; Σ' αύτό τό σημείο, όπου Ε.ίαφίε
κά δΙν μπορεί νά τήν άγγίξει, ε{ναι γιατί δέν μπορεί νά τή δια στε σέ κι έγώ δέν ξέρω ποιά μαντική ίκανότητα τής πατρόνας ,
νοηθεί παρά σάν ενα χαρτί τού καμπινέ. πού τή σπουδαιότητά της τήν είδατε νά φουσκώνει όλο καί Πε
Αύτή ή παρουσία τού άντικειμένου α πού πάντοτε καί παντού ρισσότερο, δέν θά ταίριαζε μήπως καλύτερα, άν τό λέει ή καρδιά
ξανα6ρίσκουμε, πώς νά σάς πώ τήν πρόσπτωσή της στήν κίνηση σας, καί αν τό πράγμα παρουσιάζεται μ' εναν συμφερότερο τρό
τής μετα6ί6ασης; Έχω λίγο χρόνο σήμερα, άλλά θά επαναλάοω, πο, νά πάτε λίγο νά τής γαργαλήσετε τά στήθια; 'Αφού δέν πάτε
Υιά νά τήν α.ίεικονίσω, ενα μικρό μύθο, εναν άπόλογο, πού, μι μόνο γιά νά φάτε στό κινέζικο έστιατόριο, εκεί πηγαίνετε γιά νά
λώντας προχτές σ' εναν στενότερο κύκλο μέ μερικούς άπό τούς φάτε στίς διαστάσεις τού έξωτισμού. Άν ό μύθος μου σημαίνει
άκροατές μου, 6ρέθηκα νά εχω κατά κάποιο τρόπο πλάσει τήν κάτι , είναι γιατί ή γαστρονομική επιθυμία εχΕΙ ενα ωJ.ο νόημα
άρχή του. θά τού δώσω ενα τέλος, ετσι πού, άν τούς ζητώ συ άπό τή διατροφή. 'Αποτελεί εδώ τό στήριγμα καί τό σύμοολο τής
Υ"ώμη πού Ι"tαναλαμ6άνομαι, θά δούν δτι ή συνέχεια εΙναι και σεξουαλικής διάστασης, τής μόνης πού άπορρίπτεται ά.ι'τό τόν
νούργια. ψυχισμό . Ή παρόρμηση aτή σχέση της μέ τό επιμέρους άντικεί
Τί συμ6αίνει όταν τό ύποκείμενο άρχίζει νά μιλά στόν άναλυ μενο ύπάρχει στή δάση .
τή; - στόν άναλυτή, δηλαδή στό ύποκείμενο πού ύποτίθεται δτι Έ, λοιπόν! δσο παράδοξος, η καί άναιδΥ]ς, άν σάς φανεί ό
ξέρει, ωJ.ά Υιά τόν όποίο ε{ναι οέοαιος δτι δέν ξέρει άκόμη τίπο μικρός αυτός άπόλογος, είναι ώστόσο άκρι6ώς αύτή ή πραγματι
ΤΕ. Σ ' αύτόν προσφέρεται κάτι πού καταρχήν, άναγκαστικά, θά κότητα τής άνάλυσης. Ό άναλυτής , δέν άρκεί νά επιφορτίζεται
σχηματιστεί σέ αίτημα. Ποιός δέν ξέρει δτι αύτό άκριοώς προσα
τόν ρόλο τού Τειρεσία. Πρέπει άκόμη , δπως λέΕΙ ό Apollinaire,
νατόλισε δλη τή σκέψη, τή σχετική μέ τήν άνάλυση, πρός μιάν
νά εχει καί μαστούς. Θέλω νά πώ δτι ή λειτουργία καί ό χειρι
άναγνώριση τής λειτουργίας τής άποστέρησης; Τί δμως ζητάει τό
σμός τής μετα6 ίοασης πρέπει νά ρυθμίζονται μέ τρόπο πού νά
ύποκείμενο; έδ6) 6ρίσκεται δλο τό ζήτημα, γιατί τό ύποκείμενο
διατηρεί τΙ']ν άπόσταση άνάμεσα στό σημείο ά.. τ' όπου τό ύποκεί
ξέρει καλά στι, δποιες κι άν ε{ναι οί όρέξεις του, δποιες κι άν
μενο βλέπει τόν έαυτό του άξιαγάπητο - καί στό άλλο σημείο
εΖναι οί άνάΥκες του, καμιά διν θά 6ρεί εκεί ίκανοποίηση - τό
δπου τό ύποκείμενο παράγεται ώς ελλειψη εξαιτίας τού α, καί
πολύ-πολύ νά όρyαν~)σει τό μενού του.
δπου τό α ερχεται νά δουλώσει τό χάσμα πού συνιστά ή εναρκτή-
Στόν μύθο πού διά6αζα , δταν τιμουν μικρός, στίς λαϊκές λιθο
ρια διαίρεση τού ύποκειμένου. _
γραφίες, ό φτωχός ζητιάνος εύφραίν εται στήν πόρτα τού μαγει
Τό μικρό α δέν διαβαίνει ποτέ αυτό τό χάσμα. 'Αναφερθειτε,
(1ιού μέ τήν κνίσα τού ψητού. Στήν περίπτωσή μας, ή κνίσα
σάν στόν πιό χαρακτηριστικό δρο γιά νά συλλάβετε τήν ίδιαίτερη
εΖναι ό κατάλογος τιί)ν φαγητών, δηλαδή σημαίνοντα. μιά καί δέν
λειτουργία τού άντικειμένου α. στό 6λέμμα. Αυτό τό α παρου-
Scanned by CamScanner
'. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ 343
342 ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ Ι ΣΕΜIΝΑΡIO 1/ . ΣΕ ΣΕΝ...
σιάζεται ακρι6ώς, στό πεδίο τού αντικατοπτρισμού τής ναρκισ γραμμ η' αύτή διάσχισης, εΙναι γιά μας αυτό πού μπορεί νά συμ-
, _ ,
60λίσει τή λειτουργια της ταυτισης.
σιστικής λειτουργίας τής επιθυμίας, σάν τό αντικείμενο πού δέν
καταπίνεται, άν μπορώ νά πώ, πού στέκει στόν λαιμό τού σημαί
νοντος. Σ' αυτό. ακρι6ώς, τό σημείο ελλειψης πρέπει τό ύποκεί
μενο νά αναγνωρίσει τόν εαυτό του. Α : γραμμή τού αίτήματος,
Αύτός είναι δ λόγος πού ή λειτουργία τής μετα6ί6ασης μπορεί Τ: γραμμή διατομής _ταύτιση • .
νά τοπολογηθεί μέ τή μορφή πού εχω ηδη παρουσιάσει στό σεμι Μ : σημείο τής μετα~ί6ασης.
νάριό μου σχετικά μέ τήν Ταύτιση - δηλαδή, αύτή πού κάποτε Α Ε : ή έπιθυμία
ονόμασα τό εσωτερικό ό-χ:rώ, τή διπλή αύτή καμπύλη πού 6λέπε
τε, στόν πίνακα, νά διπλώνεται στόν εαυτό της, καί πού ή ούσια
στική της ιδιότητα είναι δτι κάθε ενα από τά μισά της, μέ τό νά
διαδέχεται τό άλλο, ερχεται καί τυλίγεται γύρω από κάθε σημείο
τού προηγούμενου μισού. Ύποθέστε άπλώς δτι ξετυλίγεται ενα
άπό τά μισά τής καμπύλης, θά τό δείτε νά σκεπάζει τό άλλο.
Πράγματι, από τή δουλειά τήν ίδια πού δδηγεί τό ύποκείμενο,
Αύτά δμως δέν είναι δλα. Καθώς πρόκειται εδώ γιά ενα σχέδιο όντας σέ ανάλυση, νά προσανατολίζει τά λόγια του πρός τήν κα
πού δρίζεται από τήν τομή, θά σάς αρκέσει νά πάρετε ενα φύλλο τεύθυνση τής αντίστασης τής μετα6ί6ασης, τής άπάτης - άπάτης
χαρτιού, γιά νά αποκτήσετε, μέ μερικά επικολλήματα, μιάν ακρι- αγάπης καθώς καί απάτης επιθετικότητας - παρ!iγεται κάτι πού
6ή ιδέα τού τρόπου μέ τόν όποίο μπορείτε νά συλλά6ετε αύτό ή αξία τού κλεισίματος σημειώνεται μέσα στό ίδιο τό σχήμα αύ
πού θά πώ. Είναι πολύ εύκολο νά φανταστείτε δτι ό λο6ός πού τής τιϊς σπείρας πού αναπτύσσεται πρός ενα κέντρο. '~κείνo πού
άποτελεί αύτή ή επιφάνεια στό σημείο εη:ιστροφής της σκεπάζει, απεικόνισα εδώ μέ τό χείλος, ξαναγυρίζει πάνω στήγ επιφάνεια
τελικά, εναν άλλο λο6ό, καί πιiJς ό καθένας συνεχίζει τόν άλλον πού εχει σχηματιστεί από τόν τόπο τού' Αλλου, ξεκινώντας άπό
μέ μιά μορφή χείλους. Σημειώστε καλά πώς αύτό δέν ενέχει κα τό μέρος δπου τό ύποκείμενο, πραγματοποιούμενο μέσα στήν
μιάν άπολύτως αντίφαση, ακόμη καί μέσα στόν πιό συνηθισμένο όμιλία του, έδραιώνεται στό επίπεδο , τού ύποκειμένου πού ύποτί
χώρο - μέ τή μόνη διαφορά δτι, γιά νά συλλά60υμε τήν εμ6έλειά θεται δτι ξέρει. Κάθε σύλληψη τής ανάλυσης πού αναπτύσσεται -
του, πρέπει ακριοώς νά αποσπαστούμε από τόν τρισδιάστατο καί δ Θεός ξέρει άν αναπτύσσεται μέ αθωότητα - , δρίζοντας τό
χώρο, αφού δέν πρόκειται εδώ παρά γιά μιά τοπολογική πραγ τέλος τής ανάλυσης σάν ταύτιση πρός τόν αναλυτή, δμολογεί μ'
ματικότητα πού περιορίζεται στή λειτουργία μιας επιφάνειας. αυτό ακριοώς καί τά δριά της. Κάθε ανάλυση πού δογματίζεται
Μπορείτε ετσι νά αντιληφθείτε άνετα μέσα στίς τρείς διαστάσεις σάν κάτι πού οφείλει νά τερματιστεί μέ τήν ταύτιση πρός τόν
δτι ενα άπό τά μέρη τού σχεδίου, τή στιγμή πού τό άλλο, μέ τό αναλυτή, αποκαλύπτει αυτόματα δτι τό πραγματικό της κίνητρο
χείλος του , ξαναγυρίζει πάνω του, δημιουργεί εκεί ενα είδος δια εχει αποσιωπηθεί. Ύπάρχει ενα επέκεινα αυτής τής ταύτισης,
τομής. καί αύτό τό επέκεινα είναι προσδιορισμένο απ' τή σχέση καί τήν
Ή διατομή αύτή εχει μιάν κατεύθυνση εξω από τό χώρο μας. απόσταση τού αντικειμένου μικρό α μέ τό έξιδανικεύον μεγάλο Τ
Είναι δομικά π'.?οσδιορίσιμη, δίχως αναφορά στίς τρείς διαστά τής ταύτισης.
σεις, από μιά όρισμένη σχέση τής επιφάνειας πρός τόν εαυτό της , Δέν μπορώ νά μπώ λεπτομερειακά σ' αύτό πού συνεπάγεται
επειδή, έπιστρέφοντας στόν έαυτό της, διασχίζεται από ενα ση γιά τή δομή τής πρακτικής μιά τέτοια 6ε6αίωση . Άναφέρομα:
μείο πού αναμφ ί60λα πρέπει νά προσδιορίσουμε . Έ, λοιπόν! ή στό κεφάλαιο τού Φρόυντ γιά τήν 'Ερωτική κατάσταση και
Scanned by CamScanner
ΖΑΚ ΜΚΑΝ Ι ΣΕΜΙΝΑρισ ιι ΣΕ ΣΕΝΑ ΠΕΡιΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ
345
Ύπνωση πού σάς Ι-τεσήμανα προηγουμένως; Ό ~ρόυντ ξ~~ωρ~ τος, γιά τίς θεμελιαΥ;ές σ~έσεις :ου μέ ~ήν κηλίδα, γιά τό γεγονός
δη ύπάρχει ηδη στον κοσμο · κατι που κοιτάει πρίν νά ύπάρξει
ζει Ιδώ εξοχα α.-τό τήν ϋπνωση τήν ~ρωτικη κα~αστ~ση, ως . τις
πιό ακοαίε" τη'" μορφέ", εκείνες που χαρακτηριζει ως VerlIeb- σραση γιά νά τό δεί, στι δ 6φθαλμίσκος τού μιμητισμού είναι
~
.... ':) '=' ,"
theil. Δίνει 111ν πιό τονισμέ\'Τ] θεωρητικη έπισημανση σ αυτο που
" , άπαραίτητος σάν προϋπόθεση γιά τό γεγονός στι ενα ύποκείμενο
διαοάζεται δπουδήποτε άλλού, αν ξέρουμε νά τό διαΟάσουμε. μπορεί νά Όλέπει καί νά είναι γοητευμένο, 6τι ή γοητεία τής κη
λίδας προηγείται τής σρασης πού τήν ανακαλύπτει. Συλλαμδάνε
Ύπάρχει μιά ουσιαστική διαφορά ανάμεσα.στό αντικείμενο τό τε ταυτόχρονα τή λειτουργία τού Όλέμματος μέσα στήν ϋπνωση,
όρισμέ\'ο ώς ναρκισσιστικό, τό τ(α), καί στή λειτουργία τού α. πού μπορεί τελικά νά εκπληρώνεται από ενα κρυσταλλένιο πώ
Βλέι-τοντας ά..-τλώς τό σχήμα τής ϋπνωσης πού δίνει ό Φρόυντ, μα, η δτιδήποτε δ.λλο, φτάνει νά λάμπει.
έχουμε ταυτόχρονα καί τόν τύπο τής συλλογικής γοήτευσης πού, Ό όρισμός τής ϋπνωσης μέ τή σύγχυση, σ' ενα σημείο, τού
τήν ώρα πού ΕΥραψε αυτό τό αρθρο, ήταν μιά ανιούσα πραγματι ιδανικού σημαίνοντος Όπου έπισημαίνεται τό ύποκείμενο μέ τό α,
κότητα. Μάς τό κάνει αυτό τό σχήμα ακριοώς σπως σάς τό παρα είναι ό πιό ασφαλής δομικός όρισμός πού προτάθηκε ποτέ.
σταίνω στόν πίνακα. 'Ωστόσο, ποιός δέν ξέρει δτι ή ανάλυση θεσπίστηκε έπειδή
Δεί'1.νει εδώ αυτό πού ονομάζει αντικείμενο - σπου πρέπει νά διαχωρίστηκε από τήν ϋπνωση; Γιατί τό θεμελιακό έλατήριο τής
άναγνωρίσετε αυτό πού ονομάζω τό μικρό α - τό εγώ, καί τό αναλυτικής εργασίας είναι ή διατήρηση τής άπόστασης άνάμεσα
ίδανικό τού εγώ. ·Οσο γιά τίς καμπύλες, είναι φτιαγμένες γιά νά στό Τ καί στό α.
σημειώνουν τή σύζευξη τού α μέ τό ιδανικό τού εγώ. Ό Φρόυντ Γιά νά σάς δώσω τούς τύπους-στίγματα, θά πώ: αν ή μεταοί
δίνει έτσι τή θέση aτήν ϋπνωση προσεπιθέτοντας στήν [δια θέση Όαση είναι αυτό πού, από τήν παρόρμηση, παραμερίζει τό αίτη
τό αντικείμενο α σάν τέτοιο καί τή σημαίνουσα αυτή επισήμανση μα τότε 11 επιθυμία τού αναλυτή είναι εκείνο πού τό ξαναφέρνει
πού ονομάζεται ιδανικό τού εγώ. σ' αυτήν . Καί απ' αυτόν τόν δρόμο, απομονώνει τό α, τό οάζει
στήν πιό μεγάλη δυνατή απόσταση άπό τό Τ πού αυτός, ό αναλυ
Ίbανι".ό τής, καλείται από τό ύποκείμενο νά ενσαρκώνει. Άπ' αυτή τήν
ένώ _____ ~~I~ΙΚ~ίμενo εξιδανίκευση ό αναλυη1ς θά πρέπει νά εκπέσει γιά νά εΙναι τό
τoν~ 'Εγώ ~υ έγω
:
~
, .... στήριγμα τού χωριστικού α, στό μέτρο πού ή επιθυμία του τού
επιτρέπει, μέσα σέ μιά ϋπνωση από τήν ανάποδη, νά ενσαρκώ
ι.:~::"-'------4il--~ ____':':::::~χ 'Εξωτερικό
11 \ ...........
ir:::::
ι _ _+1__ ,
1 ~/ . . ;"~ . .
... "" αντικεΙμενο Αυτό τό ξεπέρασμα τού επιπέδου τής ταύτισης είναι δυνατό.
Κάθε ενας απ' Όσους εζησαν μαζί μου, ως τό τέλος 11ϊς διδακτι
κής ανάλυσης, τήν αναλυτική εμπειρία, ξέρει ότι αυτό πού λέω
Σχήμα τού Φρ6υντ είναι αληθινό.
Είναι πέρα από τή λειτουργία τού α πού 11 καμπύλη ξανακλεί
, Σάς εδωσα τά στοιχεία γιά νά τό καταλάβετε λέγοντάς σας δτι νει, εκεί Όπου δέν εκφράζεται ποτέ, όσον αφορά 111ν εξοδο απ~
το ά~τικείμεν~ α μπορεί νά εΙναι ταυτόσημο μέ τό Ολέμμα. "Ε, τήν ανάλυση. Δηλαδή, μετά τήν επισήμανση τού ύποκειμ,ένου σ~
λoι~oν, ό ιI~~oυν: έπιση~αίνει άκριοιί'>ς τόν κόμΌο τής ϋπνωσης σχέση μέ τό α, 11 έμπειρία τής θεμελιακής φαντασίωσης γινεται,η
τ~ν~ζoντας o~ι το ά~τικειμε~o έδιί) εΙναι ενα στοιχείο ασφαλώς παρόρμηση. Τί γίνεται τότε εκείνος πού πέρασε από 111 ν εμ~ειgια
~υσκoλo ~ά το συλλαοουμε, ομως άναμφισ6ήτητο: τό 6λέμμα τού αύτής τής αρχικά σκοτεινής σχέσης aτήν παρόρμηmι;_ Π~ς ,ενα
υπ\'ωτιστη. Θυμηθείτε τί σάς εΙπα γιά τή λειτουργία τού 6λέμμα- ύπο'κείμενο πού διέσχισε τή ριζ ΙΚΙ1 φαντασίωmι μ,"[ορει να ζησει
Scanned by CamScanner
347
ΖΑΚ ΛΛΚΑΝ Ι ΣΗ'IΝΑΡιΟ ιι ΣΕ ΣΕΝΑ Π ΕΡιΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΣΕΝΑ
τη,. :ταρόρμηση ; Αύτό είναι τό έ..έ-/.Εινα τής ανάλυσης, καί δέν .' . ενα πού τή θέm1 τους σάς την έδειξα ήδη μέσα σέ
δυο αντικειμ, . , δ λ . . "
:rροσεγγίστψ..Ε :τοτέ. Δέν είναι ΟΟς τώρα προσεγγίσιμο παρά στό . λ ΚΙ1 τετράδα - τη σχεδον ιαπ ανητικη φωνη, και μα-
μια θεμε ια. . , .. . . .
έ.ίί:τεδο τού αναλυτή, στό -μέτρο :τού θά ο...αιτούσαμε 0...' αυτόν λιστ α στρατοσφαιροποιημε;-η (L"[O τις m:σκευ;~ μ~ς -λ κ~ι το
νά Εχει ακριοώς διασχίσει στήν όλότητά του τόν κύκλο τής ανα Ολέμιια. ;τού ό κατακλυσμικο; τo~ χαρακ~ρας εν εινα~ ιγoτ~~o
λι'UΧή; εμ..ειρίας. ύπ06λητικό:; . γιατί, μέ τόσα θεαματ~ , τ~.σες CΙ;α:λτ~σιωσει~, εν
Δέν ύ:τάρχει ;ταρά μιά ψυχανάλυση , ή διδακτικιi ψυχανάλυση ; . ο η' 0" ραm1' 'ια "" πού προκαλειται οσο το u εμμα που κεν·
ει ναι τοσ ,~ . , ., .δ . . .
- :τού σημαίνει μιά ψυχανάλυση πού εκλεισε auni τη θηλιά ως τό .~ ' Αι λά θά παρακαμψω αυτα τα σημα ια για να τονισω
τριι,εται . ' . , . r' •
τέρμα της. Όq;είλουμε νά διατρέξουμε ni θηλιά πολλές φορές . .χατι;Τ
' ι)υ' .ιιού φαινεται απολυτω" ουσιαστικο .
. . . . . _ ,
Δέν ύ:τάΡΧΕΙ ;τράγματι κανένας τρόπο; νά ο...οδώσουμε τόν 000 'Υ;τίιρχει κάτι τό οαθια καλυμ~εν~ μεσ~ στην ~ριτικη τη? ιστο:
durcharbeiten. την αναγκαιότητα της επεξεργασίας, παρά μό~o • r πού ζΙ1σαlιε. Πρόκειται για το δραμα του ναζισμου, που
ρια" , , ..ξ . . ._
m' συίJ.άΟουμε :τώ; οφείλουμε νά διατρέξουμε τή θηλιά περισσό ενεστωποιεί τίς πιό φρικαλεες και επερασμενες ταχα μορφες του
τερε; ο...ό μιά φορές. Δέν θά μιλήσω εδώ γ ι ' αυτό . γιατί φέρνει όλοκαυτώματος. .
νέε; δυσκολίες , καί γιατί δέν μ..ορώ νά μιλήσω γιά δλα, εφόσον Θεωοώ δτι κανένα νόημα της ίστορίας , θεμελιωμένο στις χεγ
ωιί.ωστε τό θέμα μας εδώ είναι τά θεμέλια nϊ; ψυχανάλυσης . κελιαν~μαρξιστικές ο άσεις , δέν είναι ίκανό νά μάς εξηγήσει αυτή
Τό σχημα πού σάς αφιiνω , σάν όδηγό nϊ; εμπειρίας καθώς καί niv αναΟ ίωση . πού αποδεικν.ύει ~τι ή π.ρoσφ~ρ~ σ~ σκ?τει~oύς
τής ανάγνωσης , σάς δείχνει δτι li μετα δ ίδ αση ασκείται πρός τήν θεού"" ένός αντικειμένου θυσιας ειναι κατι στο οποιο λιγα υπο
κατεύθυνση Ώϊ; ε...αναq;ορά; τού αιniματο; πρός την ταύτιση . κείμ:να μπορούν νά μήν ύποκύψουν, μέσα σέ μιά τερατώδη αίχ
Στό μέτρο :τού li ε...ιθυμία τού αναλυτη , ;τού μένει ενα Χ , τείνει
μα λώτιm 1·
;τρό; Tliv ακριδώ; αντίθεn1 κατεύθυνση από την ταύτιση , τό ξε Ή άγνοια, li αδιαφορία, ή αποστροφή τού Ολέμματος. μπορεί
πέρασμα τού επιπέδου τής ταύτιm1ς είναι δυνατό , μέσω τού χω νά εξηγήσει κάτω από ποιό πέπλο μένει ακόμα κρυμμένο αυτό τό
ρισμού τού ύ;τοκειμένου μέσα στήν εμπειρία . Ή εμπειρία τού μυστήριο. Γιά δποιον δμως είναι ίκανός νά κατευθύνει πρός αυ
ύ;τοκειμένου ε...αναφέρεται ετσι στό επίπεδο δπου μπορεί νά ε τό τό φαινόμενο ενα θαρραλέο ολέμμα - καί έπαναλαμΟάνω :
νεστωποιηθεί, από niv πραγ ματικόn1τα τού ασυνείδητου, ή πα ύπάρχουν λίγοι ασφαλώς πού δέν ύποκύπτουν στή γοητεία τής
ρόρμηml- θυσίας καθεαυτήν - ή θυσία σημαίνει δτι, μέσα στό αντικείμενο
τών επιθυμιών μας, προσπαθούμε νά ορού με τή μαρτυρία τής
παρουσίας της επιθυμίας αυτού τού' Αλλου, πού τόν ονομάζω
3
εδώ σκοτεινό Θεό.
Είναι τό αιώνιο νόημα τής θυσίας , στό όποίο κανείς δέν μπο
Σάς έχω κιόλας τονίσει τό ενδιαφέρον πού ύπάρχει νά τοποθε ρεί νά αντισταθεί εκτός άν είναι εμψυχωμένος απ' αυτή τήν τόσο
τήσουμε στό ε..-τίπεδο τής ύποκειμενικής ύπόστασης πού προσδιο δύσκολα ύποστηρίξιμη πίστη , πού ίσως μόνον ενας άνθρωπος
ρίσαμε ώς ε..ίίπεδο τού αντικειμένου α, δ,ΤΙ ό άνθρωπος δρισε μπόρεσε νά τή διατυπώσει μέ παραδεκτό τρόπο - δ Σπινόζα, μέ
εδώ καί τρείς αιώνες μέσα στήν επιστήμη . τήν Amor intellectualis Dei .
Ίσως m1μάδια πού εμφανίζονται στίς μέρες μας μέ τόσο πατα Αυτό πού πίστεψαν, λάθος , δτι μπορούσαν νά χαρακτηρίσουν
γώδη τρόπο , κάτω από τη μορφή αυτού πού ονομάζεται , όχι καί στόν Σπινόζα σάν πανθεϊσμό δέν είναι τίποτε άλλο από τήν ανα
τόσο σωστά, μαζικά μέσα έπικοινωνία ς, ίσως ή ίδια μας ή σχέση γωγή τού πεδίου τού Θεού στήν καθολικότητα τού σημαίνοντος,
μέ τήν επιστήμη πού κατακλύζει δλο καί περισσότερο τό πεδίο απ' δπου παράγεται μιά εξαίρετη γαλήνια απόσπαση, ώς πρός
μας, ίσως· δλα αυτά νά φωτίζονται από τήν αναφορά σέ τούτα τά τήν ανθρώπινη επιθυμία. Στό μέτρο πού ό Σπινόζα λέει: ή έπιθυ-
Scanned by CamScanner
ΣΕ EEΙΙιl ffEPlU01EPO ιlffO ΖΕΙ/Α
ΧΑΚ ΑΑΚΑΙΙΙ EΙ:M/I/AI'/ΓJ IJ
J fΛ
Scanned by CamScanner
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Ζ.Α.Μ.
Scanned by CamScanner