Namma Kalvi 11th Zoology Chapter 12 and 8 Sura Guide TM

This is only for Sample Materials
Namma
for Full Book order online Kalvi
and available at all Leading Bookstores
www.nammakalvi.in
cÆÇ-Éy§»aš
m
&
co
Éy§»aš
(Short version and Long version)
s.
ok
bjhFâ - 1 & 2
11-M« tF¥ò
o
ab
ur
áw¥g«r§fŸ :
.s
 2019-20 M©L¡fhd ghlüÈ‹go jahÇ¡f¥g£LŸsJ


mid¤J¥ ghl¥gFâfËY« ÄFâahd msÉš TLjš Édh¡fŸ ÉilfSl‹ ju¥g£LŸsd.
w

muR khâÇ Édh¤jhŸ [Govt. MQP-2018], Kjš gUt ïil¤nj®î [First Mid-2018], fhyh©L¤
nj®î [QY-2018], miuah©L¤ nj®î [HY-2018] Édh ÉilfŸ nr®¡f¥g£LŸsd.
w

m uR khâÇ Édh¤jhŸ k‰W« bghJ¤ nj®î [March-2019] Édh¤jhŸ ÉilfSl‹
ïiz¡f¥g£LŸsd.
w
Ruh g¥Ënfõ‹°
br‹id
orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

for Full Book order online and available at all Leading Bookstores
m
co
s.
Éy§»aš o
bjhFâ
ok
ab
I
ur
.s
w
w
w

m
bghUsl¡f«
co
s.
bjhFâ-1
ok
g¡f«
myF v© I o
1. cÆUyf« ................................................................................................. 1 - 24
2. Éy§Fyf« .......................................................................................... 25 - 46
ab
myF v© II
3. âR msÉyhd f£lik¥ò ................................................................. 47 - 64
4. Éy§FfË‹ cW¥ò k‰W« cW¥ò k©ly§fŸ ...................... 65 - 108
ur
myF v© III
5. brÇ¤jš k‰W« c£»u»¤jš ....................................................... 109 - 132
.s
6. Rthr«................................................................................................. 133 - 156

7. clš âut§fŸ k‰W« R‰nwh£l«...............................................157 - 186
w
w
w

myF
I
1. cÆUyf«
m
co
s.
ghl cŸsl¡f«
ok
1.1 cÆÇd cy»‹ gštif¤ j‹ik
1.2 tif¥gh£o‹ njit
1.3 tif¥gh£oaš k‰W« bjhF¥gikÉaš
o
1.4 _‹W ngUyf tif¥ghL
ab
1.5 tif¥gh£L goÃiyfŸ
1.6 bgaÇL« KiwfŸ
1.7 á‰¿d¡ nfh£ghL
ur
1.8 tif¥gh£L¡ fšÉ¡fhd fUÉfŸ

.s
w
w
w

4 RuhÉ‹  11M« tF¥ò - Éy§»aš ✪ myF - I
tif¥gh£L goÃiyfŸ (lh¡[h)
m
cyf«
mid¤J bjhFâÆš cŸs Éy§Ffis
x‹¿iz¡f¥g£lJ. ïilÃiy gofŸ
co
1. Jiz cyf«
bjhFâ 2. Ãiy
x¤j jÅ¤Jt¥ g©òfis¡ bfh©l áy 3. ãÇî
s.
tF¥òfŸ 4. Jiz¥ ãÇî
5. Jiz¤ bjhFâ
tF¥ò
6. áw¥ò tF¥ò
ok
bghJthd g©òfŸ áyt‰iw¡ bfh©l
7. Jiz tF¥ò
x‹W¡bfh‹W bjhl®òila x‹W
mšyJ mj‰F nk‰g£l tÇirfË‹ 8. áw¥ò tÇir
bjhF¥ò: 9. Jiz tÇir
10. áw¥ò FL«g«
o tÇir
áy bghJthd g©òfis¡ bfh©l 11. Jiz FL«g«
ab
x‹W mšyJ mj‰F nk‰g£l gy 12. Jiz á‰¿d«
FL«g§fË‹ bjhF¥ò
FL«g«
x‹W¡bfh‹W bjhl®òila
ur
ngÇd§fis cŸsl¡»aJ
ngÇd«
xU bghJ _jhijaÇÈUªJ njh‹¿a
.s
beU§»a bjhl®òila ïd§fŸ
á‰¿d«
w
tif¥gh£o‹ mo¥gil myF.

òw¤njh‰w¥ g©òfËš x‹Wg£l
Mdhš ïd¥bgU¡f¥ g©òfËš
w
jÅ¥gL¤j¥g£l cÆÇd¡ T£l«

w

RuhÉ‹ XI11M«
tF¥ò -tF¥ò  bjhFâ- -I I✿ 5
RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
jhtuÉaš ➠1.myF I ➠ 1. cÆUyf«
cÆUyf«
ghu«gÇa IªJyf tifgh£L Kiw (R.H. É£nl¡f®)
m
j‰rh®ò C£lKiw ãw C£lKiw ãw C£lKiw
czñ£l«
co
jhtu óŠir
s.
cyf« Éy§F
cyf«
gÇzhk« milªj âir

cyf«
cÆÇd§fË‹
clš mik¥ò
o ok
ab
ònuh£o°lh
ur
cyf«
cÆÇd§fË‹
.s
brš mik¥ò
bkhÅuh
cyf«
w
w
w

fU¤J tiugl«
Éy§»aš ó§fh¡fŸ flš ó§fh¡fŸ

cÆÇaš mU§fh£áa«
m
kÅj nk‰gh®itíl‹ Toa ghJfh¥ghd NHÈš
gj¥gL¤â it¡f¥g£l ghJfh¥ghd td¥gFâÆš fh£L
jhtu,Éy§FfË‹ bjhF¥ò flš thœ cÆÇfŸ
Éy§Ffis it¤âU¤jš
co
m¢ál¥g£l
tif¥gh£L fUÉfŸ
s.
tif¥gh£L âwînfhš milahs m£ilfŸ
És¡f§fŸ, fs tÊfh£ofŸ,
És¡f F¿¥ngLfŸ
ok
(I) ghu«gÇa tif¥gh£L
fUÉfŸ
Ä‹Åaš rh®ªj
(VI)
o (II) _y¡TW msÉyhd
tif¥gh£L fUÉfŸ
tif¥gh£L fUÉfŸ
ab
1. o.v‹.V, tÇ¡F¿pL
2. o.v‹.V, fy¥ò M¡f«
tif¥gh£L 3. o.v‹.V, ifnuif bjhÊš E£g«
4. tiuaW¡f¥g£l J©l§fË‹
fšÉ¡fhd
ur
gšntW j‹ikfË‹ gF¥ghŒî

fUÉfŸ 5. ghÈknu° r§»È Éid
.s
(III) á‰¿d§fis¡
(V) el¤ijÆaÈ‹
f©l¿í« jhÅa§» fUÉfŸ
mo¥gilÆyhd fUÉfŸ
w
1. jhÅa§» oÍ£lš f©l¿í« Kiw

cÆÇfË‹ el¤ij¥ g©òfË‹
2. jhÅa§» ïiyjhÉ f©l¿í« bjhF¥ò
mo¥gilÆš mt‰iw tif¥gL¤Jjš
3. jhÅa§» njÅ f©l¿í« bjhF¥ò
w
4. jhÅa§» KiwÆš á‰¿d§fŸ f©l¿jš

5. njÜ¡fË‹ áwFfis it¤J¡ f©l¿jš
w
(IV) òâa tif¥gh£oaš

fUÉfŸ
brš E©QW¥òfË‹ _y¡TW
mik¥òfis Ä‹dQ E©nzh¡»
tÊgl¤â‹ _y« m¿jš

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
fiy¢ brh‰fŸ
gšYÆ®¤j‹ik : gšntW tif¥g£l á‰¿d§fŸ xU F¿¥ã£l NœÃiy k©ly¤âš thœtJ.
tif¥gh£oaš : cÆÇd§fis ïd§f©l¿ªJ, bgaÇ£L, És¡», tif¥gL¤J« m¿Éaš.
m
ïd¤bjhl®ò : cÆÇd§fis milahs« f©L, És¡», bgaÇ£L, tÇir¥gL¤â, ghJfh¤J
bjhF¥gikÉaš Mtz¥gL¤JtJ.
co
á‰¿d« : tif¥gh£o‹ mo¥gil myF. òw¤njh‰w g©òfËš x‹Wg£l Mdhš ïd¥bgU¡f
g©òfËš jÅ¥gL¤j¥g£l ïd¥bgU¡f âwDila nrŒfis c©lh¡F« cÆÇd¡
T£l«.
ngÇd« : xU bghJ _jhijÆÈUªJ njh‹¿a beU§»a bjhl®òila ïd«.
s.
nkhndhil¥ã¡ ngÇd« : ngÇd¤âš xnu xU ïd« fhz¥gL»wJ.
ok
ghÈil¥ã¡ ngÇd« : ngÇd¤âš x‹W¡F« nk‰g£l á‰wd§fŸ fhz¥gLtJ.
FL«g« : x‹W¡bfh‹W bjhl®òila ngÇd§fis cŸsl¡»aJ.
tÇir : áy bghJthd g©òfis¡ bfh©l x‹W mšyJ mj‰F nk‰g£l gy FL«g§fË‹
bjhF¥ò.
o
tF¥ò : x‹W mšyJ mj‰F nk‰g£l tÇirfË‹ bjhF¥ò.
ab
bjhFâ : x‹¿‰F nk‰g£l tF¥òfË‹ bjhF¥ò.
ICZN : m»y cyf Éy§»aš bgaÇLjš r£l«.
ur
lh£nlhidÄ : ngÇd¥ bgaU« á‰¿d¥ bgaU« x‹whf ïU¥gJ.

tif¥gh£L âwî : cÆÇd§fS¡»ilna cŸs x‰Wik nt‰Wikfis x¥ã£L MuhŒªJ
nfhšfŸ cUth¡f¥g£lJ.
.s
o.v‹.V tÇ¡F¿pL : xU cÆÇÆ‹ o.v‹.VÉš cŸs FW»a kuò¡ F¿pL.

o.v‹.V ifnuif bjhÊš : o.v‹.V.Éš cŸs áw¥ò mik¥òfis m¿ªJ x¥ãLtj‹ _y« cÆÇd« milahs«
E£g« fh©gJ.
w
w
w

m¿Éaš m¿P®fS« mt®fË‹ g§fË¥ò«

A.G. lh‹°ny, 1935 : NœÃiy k©ly« v‹w brhšiy tiuaW¤jh®.
thš£l® nuhr‹ : gšYÆÇj‹ik v‹w brhšiy Kj‹ KjÈš m¿Kf¥gL¤âdh®.
m
E.D. Éšr‹ : gšYÆ®j‹ik v‹w brhšiy tiuaW¤jh®.
co
mf°o‹ iguhk° o : tif¥gh£oaš v‹w brhšiy Kj‹ KjÈš m¿Kf¥gL¤âdh®.
f©nlhš
mÇ°lhoš : 1. ghu«gÇa tif¥gh£oaÈ‹ jªij.
2. Éy§FfË‹ tuyhW vD« ïy¤Ô‹ üÈš Éy§Ffis tif¥gL¤âíŸsh®.
s.
3. Éy§Ffis vidkh, midkh vd tif¥gL¤âat®.
4. cÆÇd§fis jhtu§fŸ k‰W« Éy§FfŸ vd ïUtiffshf¥ ãÇ¤jh®.
ok
fnuhy° È‹nda° : 1. eåd tif¥gh£oaÈ‹ jªij.
°ål‹ 2. eåd ïd¤bjhl®ò bjhF¥ig ÃWÉat®.
3. m¿Éaš mo¥gilÆyhd tif¥gh£L Kiw.
4. ïU brh‰bgaÇL Kiwia cUth¡»at®.
o
5. jhtu§fË‹ á‰¿d« (°Õá° ãsh‹lhu«) ïa‰ifÆ‹ KiwikfŸ (Ì°lkh
ne¢Rnu) v‹w ïU ò¤jf§fis vGâíŸsh®.
ab
cÆÇaš bgaÇL« Kiw v‹w brhšÈUªJ ïU bgaÇL« Kiw v‹w brhš
cUth¡f¥g£lJ.
ânahãu°lh° bgh.M.K. : jhtuÉaÈ‹ jªij.
372-287
ur
#h‹ nu : 1. á‰¿d« v‹w brhšiy cUth¡»at®.

bgh.M.ã. 1627-1785 2. b knjhl° ãsh‹£lhu« nehth vD« üÈš 18000 jhtu á‰¿d§fis
F¿¥ã£LŸsh®.
.s
3. jhtu§fË‹ bghJ tuyhW (3 bjhFâfŸ)
v®d°£ btu¡fš : gÇzhk¤ bjhl®òfis »shnlh»uh« v‹D« ku tiugl¤â‹ _y« És¡Ftij

m¿Kf¥gL¤âdh®.
w
fh®š nthÆ° - 1977 : _‹W ngUyf tif¥ghL.

R.H. É£nl¡f® : ghu«gÇa IªJyf tif¥ghL.
w
nftÈa® - °Ä¤ -1987 : MWyf tif¥gh£oid VGyf tif¥ghlhf kh‰¿dh®.

lh¡l®. rä« mÈ : gwitÆaš tšYd®
w
A¡°È k‰W« °£Ç¡ : K¥bgaÇL« Kiw (ngÇd¥ bga®, á‰¿d¥bga®, Jiz á‰¿d¥ bga®)
ny©£
rh®y° lh®É‹ - 1859 : á‰¿d§fË‹ njh‰w«.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
kâ¥ÕL
1. cÆUŸsit cÆu‰witfËÈUªJ v›thW 8. _y¡TW tif¥gh£o‹ fUÉÆš ïJ
m
ntWgL»‹wd? ml§»íŸsJ. [Govt. MQP-2018]
(m) ïd¥bgU¡f« (m) o.v‹.V & M®.v‹.V
(M) ts®¢á (M) ik£nlhfh‹oÇah k‰W« v©nlhãshrtiy
(ï) ts®áij kh‰w« (ï) bršRt® k‰W« ãsh°kh ònuh£o‹
co
(<) nk‰F¿¥ã£l mid¤J« (<) nk‰T¿a mid¤J«
[Éil. nk‰F¿¥ã£l mid¤J«] [Éil. (m) o.v‹.V & M®.v‹.V]
2. x¤j g©òfË‹ ju¤ij¥ bg‰w cÆÇd¡FG 9. ga‹jU« gh¡OÇahit nehô¡» gh¡OÇahÉÈUªJ

(m) á‰¿d« ntWgL¤Jf. [QY-2018]
s.
(M) tif¥gh£L¤ bjhFâ Éil. ga‹jU« gh¡OÇah nehô¡» gh¡OÇah
(ï) ngÇd« 1 åLfËš, nehŒfis
(<) FL«g« [Éil. (M) tif¥gh£L¤ bjhFâ]
bjhÊ‰rhiyfËš V‰gL¤J»wJ.
ok
3. ju¤ij¥ g‰¿ fUjhkš, tif¥gh£o‹ x›bthU ga‹gL»wJ.
myF 2 jÆ®, fÆW, behâ, fhrnehŒ, fhyuh,
(m) lh¡rh‹ (M) tif vâ® cÆÇ c‰g¤âÆš M‹¤uh¡°
(ï) á‰¿d« (<) °£buÆ‹
o ga‹gL»wJ. ngh‹w nehŒfis
[Éil. (m) lh¡rh‹] V‰gL¤J«.
4. Ñœ¡f©lt‰WŸ vJ rkju¤âš ïšiy 10. nfhntWfGij (Mule) V‹ ky£L¤j‹ik
ab
(m) ãiunk£lh (M) M®¤njh¥Ouh cilajhf cŸsJ?
(ï) o¥ouh (<) ï‹br¡lh Éil. nfhntW fGij (Mule)v‹gJ ïU
[Éil. (m) ãiunk£lh]
ntWg£l á‰¿d§fsh»a M© fGijia
5. vªj tif¥gh£L fUÉ lh¡r‹ g‰¿a (Fnuhnkhnrh«fË‹ v©Â¡if 2n = 62) bg©
Fâiuíl‹ (Fnuhnkhnrh«fË‹ v©Â¡if
ur
KGÉtu§fis¡ bfh©LŸsJ.
(m) tif¥gh£L¤ âwî¡nfhš 2n = 64) ïd¡fy¥ãš <LgL¤â bgw¥g£l cÆÇd«
(M) bA®ngÇa« MF«.
(ï) jhtu« ï›thW, ïU bt›ntW á‰¿d§fis ïd¡fy¥ò
.s
(<) nkhndh~»uh¥ brŒJ nfhntW fGij bgw¥g£ljhš ky£L¤

[Éil. (m) tif¥gh£L¤ âwî¡nfhš] j‹ikíl‹ cŸsJ.
6. gšYÆ® j‹ik v‹w gj¤ij¢ N£oat® ah®? xnu á‰¿d¤â‰FŸ ïd¡fy¥ò brŒa¥gL«nghJ
w
(m) thšl® nuh[‹ (M) v.Í.lh‹°ny k£Lnk tskhd nrŒfis cUth¡f ïaY«.
(ï) mÇ°lhoš (<) vã.o.fh©nlhš 11. ~bgÈnl FL«g¤â‹ IªJ K¡»a¥ g©òfis
[Éil. (m) thšl® nuh[‹]
vGJf.
w
7. »shnlh»uh« v‹gJ Ñœ¡f©l g©òfis¡ Éil. 1. F£oÆ£L ghš bfhL¡F« ghš Ru¥ã tÆ‰¿‹
bfh©LŸsJ. mo¥òw¤âš cŸsJ. clš cnuhk¤jhš
(m) cl‰braÈaš k‰W« cÆ®ntâÆaš _l¥g£LŸsJ.
w
(M) gÇzhk¥ g©òfŸ k‰W« kuòtÊ¥ g©òfŸ 2. nt£ilaho czînjL« khÄr c©Â.
(ï) gšYÆ® j‹ik k‰W« ïd¤bjhl®ò 3. khÄr¤ij c©z nfhiu¥ g‰fŸ e‹whf
bjhF¥gikî ts®¢áailªJŸsJ.
(<) nk‰F¿¥ã£l VJÄšiy 4. fhšÉušfËš cWâahd T®ikahd ef§fŸ
[Éil. (M) gÇzhk¥ g©òfŸ k‰W«
c©L. cWâahd K‹d§fhšfis cilaJ.
kuòtÊ¥ g©òfŸ]
5. tYthd jhilfis¥ bg‰WŸsJ.

6. bt£L¥ g‰fŸ á¿ajhfî«, Fiwthd ga‹ td Éy§F

cilajhf cŸsJ. Éy§F fh£á rhiy
ruzhya«
7. Kf¤âš bjhL cz®î cW¥gh»a É°f®°
2 Éy§FfŸ ïJ xU ïa‰if
(Whiskers) fhz¥gL»wJ.
ghJfh¥ghf thÊl«. ïJ
8. igdhFy® gh®it (ïu©L f©fS« xnu
neu¤âš xnu bghUis gh®¡F« âw‹) mil¡f¥g£oU¡F«. cÆÇd§fË‹
m
bg‰wit. f©fËš lÕ£l« Èôáoa« vD« Éy§FfË‹ czî ghJfh¥igí«,
bghUŸ fhz¥gLtjhš, f©fŸ, xËia Kiwfisí«, ts®¢á¡F«
f©ÉÊÆDŸ vâbuhË¡f¢ brŒ»‹wd. vdnt el¤ij rhjfkhd
co
f©fŸ xËU« j‹ikíl‹ fhz¥gL»‹wd. Kiwfisí« NHiyí« jU»wJ.
9. fhJklšfŸ bgÇait, xÈ miyfis »w¥ghf m¿ªJ bfhŸs
czU« âw‹ thŒªjit. ïit cjî»‹wd.
(v.fh.) òÈ, á§f«, óid. 3 Éy§FfË‹ czî Éy§FfŸ
s.
12. á‰¿d¡ nfh£gh£oš rh®y° lh®ÉÅ‹ g§F ahJ? Kiwfisí«, ïa‰if NHÈš
Éil. rh®y° lh®É‹ 1859-š “á‰¿d§fË‹ el¤ij ts®tjhš czî
njh‰w«” v‹w üÈš ïa‰if nj®É‹ _y« Kiwfisí« Kiwiaí«,
ok
á‰¿d§fS¡F ïilnaahd gÇzhk¤ m¿ªJ bfhŸs el¤ij
bjhl®òfis És¡»íŸsh®. ïit cjî»‹wd. Kiwiaí«
13. ahidfS« tdÉy§FfS« kÅj thœÉl¤âš
m¿ªJ bfhŸtJ
EiHa¡ fhuz« v‹d? o fod«.
Éil. ahidfS« td Éy§FfS«, kÅj thœÉl¤âš 4 v.fh: m¿P® v.fh: ntlªjh§fš
EiHa¡ fhuz«. m©zh ÄUf¡ gwitfŸ
fh£á rhiy ruzhya«.
ab
1. gUtÃiy kh‰w«
2. òÉ bt¥gkakhjš t©lÿ®.
3. td Éy§FfË‹ thœÉl« mÊ¡f¥gLjš
15. eåd _y¡TW¡ fUÉfis bfh©L
4. fhLfŸ mÊ¡f¥gLtjhš ahidfË‹ thÊl«
Éy§Ffis milahs« f©L, tif¥gL¤jyhkh?
mÊ¡f¥gL»wJ.
ur
5. fhLfŸ mÊ¡f¥gLtjhš, czî¥ g‰wh¡Fiw Éil. 1. òâa bjhÊš E£g§fË‹ ts®¢á, ghu«gÇa
V‰gL»wJ. tif¥gh£L¡ fUÉÆÈUªJ _y¡TW
6. kiHbghÊî k‰W« Ú® Mjhu§fŸ tw©L msÉyhd tifgh£L¡ fUÉfis cUth¡f
.s
nghtjhš cjÉíŸsd. mâf¤ JšÈa« k‰W«

7. mo¡fo fh£L¤Ô V‰gLtjhš e«gf¤j‹ik M»ait ï«KiwfË‹
8. kÅj®fŸ fh£L¡FŸ br‹W mitfS¡F áw¥g«r§fshF«. Ñœ¡f©l KiwfŸ
w
ïilôW brŒtjhš. tif¥gh£oaÈš ga‹gL¤j¥gL»‹wd.

14. Éy§F fh£á¢ rhiy¡F« tdÉy§F 2. xU cÆÇÆ‹ o.v‹.V Éš cŸs FW»a kuò¡
ruzhya¤â‰F« cŸs ntWghL ahJ? F¿pLfis it¤J¡ bfh©L m›îÆÇd«
w
Éil. tdÉy§F F¿¥ã£l á‰¿d¤ij¢ rh®ªjjh v‹W m¿a

Éy§F fh£á rhiy o.v‹.V tÇ¡F¿pL (DNA barcoding) bjhÊš
ruzhya«
1 kÅj nk‰ ghJfh¡f¥g£l ïl«. E£g« cjî»wJ.
w
gh®itíl‹ Toa kÅj®fSila 3. xU kuò FGk¤âš cŸs é‹fS¡»ilnaahd

ghJfh¥ghd brašfŸ Fiwî x‰Wik nt‰Wikfis, o.v‹.V tÇir
td¥gFâÆš fh£L mik¥ò _y« f©l¿a, o.v‹.V fy¥ò M¡f«
Éy§FfŸ it¡f¥ (DNA hybridization) vD« bjhÊš E£g«
g£oU¡F« cjî»wJ.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
4. o.v‹.V Éš cŸs áw¥ò mik¥òfis m¿ªJ 2. Ñœ¡f©l ïdÉy§F fh®Ånthuh tÇiria¢

x¥ãLtj‹ _y«, cÆÇia milahs« fhz, rh®ªjJ vJ?
o.v‹.V ifnuif bjhÊš E£g« (DNA Finger (m) jtis (M) Û‹
printing) cjî»wJ.
(ï) gwitfŸ (<) óid
[Éil. (<) óid]
5. x¤jikî o.v‹.V _y¡TWfË‹ tÇir
m
3. K¥bgaÇL« KiwÆš fhz¥gLtJ vJ?
mik¥ãš cŸs nt‰Wikfis, o.v‹.V
(m) bjhFâ (M) tÇir
khâÇfis¥ gy J©l§fŸ M¡Ftj‹ _y« (ï) Jiz á‰¿d« (<) lh£nlhidÄ
m¿a ïaY«. ï«Kiw¡F tiuaW¡f¥g£l [Éil. (ï) Jiz á‰¿d«]
co
J©l§fË‹ gšntW j‹ikfË‹ gF¥ghŒî
4. Ñœ¡f©lt‰WŸ vJ ghu«gÇa Éy§FfS¡fhd
(Restriction Fragment Length polymorphisms
tif¥gh£L¡ fšÉ¡fhd fUÉahF«?
analysis) v‹W bga®. (m) bA®ngÇa«
6. x‰iw éidnah mšyJ éÅ‹ gFâianah (M) mU§fh£áaf«
s.
ghÈknu° r§»È Éidia (PCR) ga‹gL¤â, (ï) o.v‹.V fy¥ò M¡f«
bgU¡» ã‹ mjid tifgh£L¡ fUÉahf (<) o.v‹.V tÇ¡F¿pL
ga‹gL¤jyh«. [Éil. (M) mU§fh£áaf«]
ok
5. Éy§Ffis f©L czuî«, f‰fî« ga‹gLtJ
16. cÆÇÆaš ghl¤âš ïy¤Ô‹ k‰W« »nu¡f¥
vJ?
bga®fË‹ ga‹gh£o‹ K¡»a¤Jt¤ij És¡Ff.
(m) Éy§»aš ó§fh (M) mU§fh£áaf«
Éil. cy»š ïy¤Ô‹ k‰W« »nu¡f bkhÊfŸ mâfkhf
(ï) flš ó§fh (<) ruzhya«
ga‹gh£oš ïšiy. fhy§fŸ flªjhY« mj‹ [Éil. (M) mU§fh£áaf«]
vG¤J¡fŸ k‰W« mik¥ò khwhj fhuz¤âdhš
o 6. 70 s iunghnrh« vªj E©QW¥ãš fhz¥gL»wJ?
cÆÇaš brh‰fŸ ï‹W« m«bkhÊÆš jh‹
ab
cŸsJ. bgU«ghyhd m¿Éaš bga®fŸ (m) gR§fÂf«
(ïU brh‰ bga®fŸ) y¤Ô‹ k‰W« »nu¡f (M) ònuhnfÇnah£LfŸ
bkhÊfËÈUªJ cUthdit MF«. (ï) ik£nlhfh©£Çah
(<) ïit mid¤J«

mÇ°lhoš ».K. (384 - 322) j‹Dila üyhd [Éil. (<) ïit mid¤J«]
‘Éy§FfË‹ tuyhW’ vD« ïy¤Ô‹ üÈš
ur
Éy§Ffis tif¥gL¤âíŸsh®. 7. FnuhÄ°lh cyf« v›îyf tif¥gh£oš

fhz¥gL»wJ?
(m) _îyf tif¥ghL
TLjš Édh¡fŸ (M) IªJyf tif¥ghL
.s
(ï) MWcyf tif¥ghL

rÇahd Éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJf (<) VGcyf tif¥ghL
1 kâ¥bg©
[Éil. (<) VGcyf tif¥ghL]
w
II.
Ñœ¡f©l nfho£l ïl¤â‰F rÇahd
I.Ñœ¡f©l Édh¡fS¡F rÇahd Éilia Éilia nj®ªbjL¤J vGJf.
w
nj®ªbjL¤J vGJf. 1. VGyf tif¥gh£L Kiwia cUth¡»at® ______.

1. »shnlh»uh« v‹D« kd tiugl¤âid [First Mid-2018]
m¿Kf¥gL¤âat® [QY-2018] (m) fh®š nthÆ° (M) R.H. É£nl¡f®
w
(m) mÇ°lh£oš (ï) #h‹ nu (<) nftÈa® °Ä¤

(M) R.H. É£nl¡f® [Éil. (<) nfÉÈa® °Ä¤]
(ï) v®z°£ 2. ga‹jU« gh¡OÇah¡fŸ ï›thW
(<) fnuhy° È‹da° miH¡f¥gL»‹wd. [HY-2018]
[Éil. (ï) v®z°£] (m) nehô¡» gh¡OÇah (M) ònuhgnah£o¡
(ï) randh gh¡OÇah (<) ãsh°Ä£
[Éil. (M) ònuhgnah£o¡]

3. ônfÇah v‹gJ ïjid cŸsl¡»aJ _______ . (IV)tif¥gh£oaÈ‹ mo¥gil myF

(m) irandhgh¡OÇah (M) ônfÇnah£LfŸ ngÇdkhF«.
(ï) bk¤jndhb#‹fŸ (m) I k‰W« II
(M) I, III k‰W« IV
(<) ôgh¡OÇah [Éil. (M) ônfÇnah£LfŸ] (ï) I, II k‰W« III
(<) I, II, III k‰W« IV
[Éil. (ï) I, II k‰W« III]
4. M© òÈia bg© á§f¤Jl‹ ïd¡fy¥ãš
m
<LgL¤J« nghJ _______ cUth»wJ. 4. Ñœ¡f©lt‰WŸ “bgaÇLtj‰fhd mo¥gil
(m) iyf® (M) ilfh‹ ÉâfŸ” bghU¤jtiuÆš rÇahd T‰iw¡
(ï) nfhntW fGij (<) Ï‹Å f©l¿.
[Éil. (M) ilfh‹] (I) m¿Éaš bgaiu m¢áL« nghJ rhŒthd
co
5. tif¥gh£oš FL«g« v‹gJ gšntW _______ vG¤Jfis¥ ga‹gL¤j nt©L«.
cŸsl¡»aJ. (II) iffshš vGJ« nghJ x›bthU brhšiyí«
(m) á‰¿d« (M) tÇir ïilbtËÉ£L mo¡nfhol nt©L«.
(ï) ngÇd« (<) bjhFâ (III) ngÇd¥ bgaÇ‹ KjbyG¤J bgÇa vG¤jhš
s.
[Éil. (ï) ngÇd«] vGj¥glnt©L«.
(IV) á‰¿d¥ bga® á¿a vG¤jhš vGj¥gl
III. rÇahd T‰iw¡ f©l¿. nt©L«.
(m) II k‰W« IV (M) I, III k‰W« IV
ok
1. Ñœ¡f©lt‰WŸ rÇahd T‰iw¡ f©l¿.
(m) »shnlh»uh« v‹gJ tif¥gh£L ku«. (ï) III k‰W« IV (<) I, II, III k‰W« IV
(M) »sh°o¡ tif¥ghL v‹gJ gÇzhk [Éil. (<) I, II, III k‰W« IV]
tif¥ghL. 5. Ñœ¡f©lt‰WŸ “á‰¿d¡ nfh£ghL”
(ï) ònuhignaho¡ gh¡OÇah nehŒfis bghU¤jtiuÆš rÇahd T‰iw¡ f©l¿.
V‰gL¤J«.
o (I) á‰¿d« v‹gJ tif¥gh£o‹ mo¥gil
(<) tif¥gh£L goÃiyfŸ bkh¤j« x‹gJ. myfhF«.
ab
[Éil. (M) »sh°o¡ tif¥ghL v‹gJ
gÇzhk tif¥ghL] (II) á‰¿d« v‹w brhš #h‹ nu v‹gtuhš
cUth¡f¥g£lJ.
2. Ñœ¡f©lt‰WŸ “ngUyF-M®¡»ah” (III) nfÉÈa® j‹Dila ïa‰ifÆ‹ Kiw
bghU¤jtiuÆš rÇahd T‰iw¡ f©l¿. v‹D« üÈš á‰¿d« v‹gJ tif¥gh£o‹
ur
(I) xU brš cÆÇfshd ònuhnfÇnah£LfŸ mo¥gil myF vd F¿¥ã£LŸsh®.

ï›tifgh£oš ml§F«. (IV) 1859-rh®y° lh®É‹ á‰¿d§fË‹
(II) v¡°£Çnkh~igš° vd miH¡f¥gL»‹wd. njh‰w« v‹w üiy vGâdh®.
(III) áy cÆÇfŸ Û¤nj‹ thíit (bk¤jndh#‹) (m) I k‰W« II (M) I, III k‰W« IV
.s
c‰g¤â brŒ»‹wd.
(ï) I, II k‰W« IV (<) I, II, III k‰W« IV
(IV) NœÃiyÆš thG« áy cÆÇd§fŸ
[Éil. (ï) I, II k‰W« IV]
nAnyh~igšfŸ.
(m) I, II k‰W« IV (M) I, II, III k‰W« IV IV. jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
w
(ï) II k‰W« IV (<) I, III k‰W« IV 1. Ñœ¡f©lt‰WŸ “ngUyf-ônfÇah”

[Éil. (M) I, II, III k‰W« IV] bghU¤jtiuÆš jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
w
3. Ñœ¡f©lt‰WŸ “ngÇd«” bghU¤jtiuÆš (m) nftÈa®-°Ä¤ v‹gt® MWyf

rÇahd T‰iw¡ f©l¿. tif¥gh£oid VGyf tif¥ghlhf
(I) xU bghJ _jhijaÇÈUªJ njh‹¿a kh‰¿dh®.
w
beU§»a bjhl®òila ïd§fŸ ngÇd« (M) ir£nlh¥ãshr¤âš 60S tif Çnghnrh«fS«

vd¥gL»wJ. cŸsd.
(II) ngÇd¤âš xnu xU ïd« fhz¥g£lhš mJ (ï) ïâš iunghnrh«fS« cŸsd.
nkndhil¥ã¡ ngÇd« vd¥gL«. (<) ï¥ngUly»‹ Ñœ tU« cÆÇfŸ ònuh£o°lh,
(III) xU ngÇd¤âš x‹W¡F« nk‰g£l óŠirfŸ, jhtu§fŸ k‰W« Éy§FfŸ
á‰¿d§fŸ fhz¥gLtJ ghÈilã¡ vd¥ ãÇ¡f¥g£LŸsd.
ngÇd«. [Éil. (M) ir£nlh¥ãshr¤âš 60S
tif Çnghnrh«fS« cŸsd]

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
2. Ñœ¡f©lt‰WŸ “cÆÇfS¡»ilahd ïd¡fy¥ò” V. Ñœ¡f©lt‰iw¥ bghU¤â rÇahd

bghU¤jtiuÆš jtwhd T‰iw¡ f©l¿. Éilia¡ f©l¿.
(m) M© Fâiuia bg©fGijíl‹
ïd¡fy¥ãš <LgL¤J«nghJ 1. 1. ïªâa ehf« (i) ghªÔuh il¡Ç°
ky£L¤j‹ikíila Ï‹Å cUth»wJ. 2. ïªâa å£L¡fhf« (ii) eh#h eh#h
(M) M© fGijia bg© Fâiuíl‹ 3. (iii)
m
ïªâa njáa¥ °¥bs‹bl‹°
ïd¡fy¥ãš <LgL¤J« nghJ gwit °¥bs‹bl‹°
ky£L¤j‹ikíila nfhntW¡ FGij
cUth»wJ. 4. ïªâa njáa (iv) ghnth
Éy§F »Ç°nl£l°
co
(ï) M© á§f¤ij bg© òÈíl‹ ïd¡fy¥ãš
<LgL¤J« nghJ ilf® cUth»wJ.
(<) M© òÈia bg© á§f¤Jl‹ ïd¡fy¥ãš 1 2 3 4
<LgL¤J«nghJ ilfh‹ cUth»wJ. (m) ii i iv iii
[Éil. (ï) M© á§f¤ij (M) iii ii iv i
s.
bg© òÈíl‹ ïd¡fy¥ãš <LgL¤J« (ï) ii iii iv i
nghJ ilf® cUth»wJ] (<) iv i ii iii
3. Ñœ¡f©lt‰WŸ “FL«g«” bghU¤jtiuÆš [Éil. (ï) 1-ii, 2-iii, 3-iv, 4-i]
ok
jtwhd T‰iw¡ f©l¿. 2. 1. »shnlh»uh« (i) mÇ°lhoš
(m) ï¡FGÉš x‹W¡bfh‹W bjhl®òila 2. Éy§FfË‹ (ii) ânahãu°l°
ngÇd§fŸ cŸsl¡»íŸsd. tuyhW
(M) áy bghJthd g©òfis¡ bfh©l x‹W 3. jhtuÉaÈ‹ jªij (iii) #h‹ nu
mšyJ mj‰F nk‰g£l gy FL«g§fË‹
o 4. bknjhl° (iv) v®d°£ bA¡fš
bjhF¥ò tÇir. ãsh‹£lhu« nehth
ab
(ï) xnu khâÇahd x‹W mšyJ gy FL«g§fŸ 1 2 3 4
ïizªJ tÇiria c©lh¡F»wJ. (m) i ii iii iv
(<) Û‹fŸ ghÿ£ofŸ tF¥ãš cŸsd. (M) iv i ii iii
[Éil. (<) Û‹fŸ ghÿ£ofŸ tF¥ãš cŸsd] (ï) iv iii ii i
ur
(<) i iv iii ii
4. Ñœ¡f©lt‰WŸ “mU§fh£áaf«” [Éil. (M) 1-iv, 2-i, 3-ii, 4-iii]
bghU¤jtiuÆš jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
3. 1. fh®š nthÆš (i) IªJyf nfh£ghL
(m) gj¥gL¤â it¡f¥g£l jhtu, Éy§FfË‹
.s
2. R.H. É£nl¡f® (ii) K¥ngUyf

bjhF¥ò cÆÇaš mU§fh£áaf« vd¥gL«.
nfh£ghL
(M) ïJ f©L czuî«, f‰fî« ga‹gL»wJ.
3. nftÈa® °Ä¤ (iii) gšYÆ®¤ j‹ik
w
(ï) kug‰W¥ nghd k‰W« cÆUl‹

4. thš£l® nuhr‹ (iv) VGyf tif¥ghL
cŸs Éy§FfË‹ khâÇfŸ tÊahf
m›îÆÇfis¥ g‰¿ m¿ªJ bfhŸs ïJ 1 2 3 4
w
cjî»‹wJ. (m) ii iii iv i

(<) cÆÇd§fS¡»ilna cŸs x‰Wik (M) iii ii iv i
nt‰Wikfis x¥ã£L MuhŒªJ (ï) ii i iv iii
iv i ii iii
w
cUth¡f¥g£lit. (<)
[Éil. (ï) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii]
[Éil. (<) cÆÇd§fS¡»ilna
cŸs x‰Wik nt‰Wikfis x¥ã£L
MuhŒªJ cUth¡f¥g£lit]

4. 1. v¡°£Çnkh~igš° (i) c¥ò¤j‹ik (m) T‰W k‰W« fhuz« rÇ.

(M) T‰W rÇ fhuz« jtW.
2. nAnyh~igšfŸ (ii) Ú%‰WfŸ (ï) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw És¡F»wJ.
3. bj®nkh (iii) Úy¥ g¢ir¥ (<) T‰W rÇ fhuz« T‰iw És¡fÉšiy.
mÌnlhigšfŸ gháfŸ [Éil. (<) T‰W rÇ fhuz« T‰iw
4. irandh (iv) mÄy¤j‹ik És¡fÉšiy]
m
gh¡OÇah¡fŸ
VII. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd ghf¤âid
1 2 3 4
f©l¿.
(m) i ii iii iv
co
(M) iv i ii iii 1. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd Éilia njªbjL.
(ï) iii i iv ii (m) Ï‹Å
(<) ii i iv iii (M) nfhntW¡ fGij
[Éil. (<) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii] (ï) Fâiu
s.
(<) fGij [Éil. (m) Ï‹Å]
5. 1. ïUbrh‰ bgaÇL« (i) £iunehbk‹
Kiw 2. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd Éilia njªbjL.
2. K¥bgaÇL« Kiw (ii) È‹nda° (m) ~bgÈnl
ok
(M) mŒÿu° ~gšb#‹°
3. kÅj‹ (iii) ~bgÈ° Ènah (ï) ehá¡fhbg£uh¡f° ógâ
4. á§f« (iv) nAhnkh (<) ~bgÈ°Ènah
nr¥ãa‹°
o [Éil. (M) mŒÿu° ~gšb#‹°]
1 2 3 4 3. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd Éilia njªbjL.
(m) i iv iii ii (m) eh#h eh#h
ii i iv iii
ab
(M) (M) mŒÿu°
(ï) iv iii ii i (ï) ehá¡fhbg£uh¡f° ógâ
(<) iii i ii iv (<) °¥bs‹bl‹°
[Éil. (M) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii] [Éil. (ï) ehá¡fhbg£uh¡f° ógâ]
ur
VI. rÇahd T‰W k‰W« fhuz« - f©l¿.

VIII.Ñœ¡f©lt‰WŸ rÇahd ïizia
1. T‰W (A) : flš ó§fh¡fËš ghJfh¥hd f©l¿.
NHÈš flš thœ cÆÇfŸ it¡f¥g£LŸsd.
1. (m) kufj¥ òwh - rhšnfhg¥° ï‹ofh
.s
fhuz« (R) : Éy§FfË‹ czî Kiwfisí«

(M) A¡°È - ïUbrh‰ bgaÇL«
el¤ij Kiwfisí« m¿ªJ bfhŸs Éy§»aš Kiw
ó§fh¡fŸ cjî»‹wd. ghnth »Ç°nl£l°
(ï) °£Ç¡ny‹£ -
w
(m) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw És¡F»wJ.

(M) T‰W rÇ fhuz« T‰iw És¡fÉšiy. (<) kÆš - ghªÔuh
(ï) T‰W«, fhuzK« jtW. [Éil. (M) kufj¥ òwh - rhšnfhg¥° ï‹ofh]
(<) T‰W jtW, fhuz« rÇ.
w
[Éil. (M) T‰W rÇ fhuz« T‰iw 2. (m) á§f« - lh£nlhidÄ

És¡fÉšiy] (M) bts›thš - yh£obl‹°
T‰W (A) : F¿¥ã£l á‰¿d¤ij¢ rh®ªjjh
räkäia
w
2.
v‹W m¿a o.v‹.V tÇ¡F¿pL bjhÊš E£g« (ï) b#šÈ Û‹ - R¥ãukÂa« ógâ
cjî»wJ. (<) ïªâa ehf« - nAhnkh nr¥ãa‹°
fhuz« (R) : milahs m£ilfŸ, És¡f§fŸ, [Éil. (M) bts›thš - yh£obl‹°
fs tÊfh£ofŸ k‰W« És¡f¡ F¿¥ngLfŸ räkäia]
M»ad ï›tifÆš ml§F«.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
IX. Ñœ¡f©lt‰WŸ jtwhd ïizia f©l¿. 2. o.v‹.V fy¥ò: xU kuòFGk¤âš cŸs

é‹fS¡»ilnahd x‰Wik nt‰Wikfis
1. (m) fh£L¥gwit - Nâuh räkäia o.v‹.V tÇir mik¥ò KiwÆš f©l¿a
(M) £iunehbk‹ - _‹W bga®fŸ cjî»wJ.
mŒÿu° - át¥ò gh©lh 3. o.v‹.V ifnuif bjhÊš E£g«: o.v‹.V Éš
(ï)
cŸs áw¥ò mik¥òfis m¿ªJ x¥ãLtj‹
m
(<) g¢ir Ãw« - ehá¡fhbg£uh¡f° _y«, cÆÇia milahs« f©l¿a
ógâ
cjî»wJ.
[Éil. (<) g¢ir Ãw« - ehá¡fhbg£uh¡f° 4. tiuaW¡f¥g£l J©l§fË‹ gšntW
co
ógâ] j‹ikfË‹ gF¥ghŒî: x¤jikî o.v‹.V
_y¡TWfË‹ tÇir mik¥ãš cŸs
2. (m) á®£nlh - gšÈ nt‰Wikfis f©l¿a cjî»wJ.
lh¡iliy°
5. (ghÈbknu° r§»È Éid) PCR: x‰iw
(M) ngÇd« - #h‹ nu
s.
éidnah mšyJ éÅ‹ gFâianaýf©l¿a
(ï) rh®y° lh®É‹ - á‰¿d§fË‹
njh‰w« cjî»wJ.
3. bk¤jndh#‹° v‹whš v‹d? [HY-2018]
(<) jhÅa§» Kiw - áyªâfŸ
ok
Éil. 1. bk¤jndh#‹° vd¥gLgit M®¡»ah
[Éil. (M) ngÇd« - #h‹ nu] ngUyif¢ rh®ªj xU brš cÆÇfshd
ònuhnfÇnah£LfŸ MF«.
X. Ñœ¡f©lt‰WŸ bghUªjhj o x‹iw¡ 2. ïit Û¤nj‹ thíit c‰g¤â brŒ»‹wd.
f©l¿. 4. tiuaW: NœÃiy k©ly«.
Éil. jhtu§fŸ k‰W« Éy§FfŸ ngh‹w
1. Ñœ¡f©lt‰WŸ “ngÇd« ngªâuh”
ab
bghU¤jtiuÆš bghUªjhj x‹iw¡ f©l¿. cÆ®¡fhuÂfS¡F« jhJ c¥òfŸ, j£gbt¥g
(m) á§f« (M) òÈ Ãiy, k©, Ú® k‰W« NÇa xË ngh‹w cÆu‰w
(ï) áW¤ij (<) fGij fhuÂfS¡F« ïilna cŸs bjhl®òfis¡
F¿¥gJ NœÃiy k©ly« vd¥gL«.
[Éil. (<) fGij]
ur
2. Ñœ¡f©lt‰WŸ “_îyf¡ nfh£gh£L Kiw” 5. gšYÆ®j‹ik v‹whš v‹d?

bghU¤jtiuÆš bghUªjhj x‹iw¡ f©l¿. Éil. gšntW tif¥g£l á‰¿d§fŸ xU F¿¥ã£l
(m) nkhÅuh (M) gh¡OÇah NœÃiy k©ly¤âš thœtJ gšYÆ®j‹ik
(ï) M®¡nfah (<) ô¡nfÇah vd¥gL«.
.s
[Éil. (m) nkhÅuh] 6. cÆÇd¤â‹ K¡»a g©òfŸ TW.

Éil. 1. bršfshd clyik¥ò, 2. czñ£l«, 3. Rthr«,
w
FW Édh¡fŸ 2 kâ¥bg©fŸ 4. ts®áij kh‰w«, 5. ts®¢á, 6. cz®îfS¡F

vâ®Éid¥ òÇjš, 7. ïl¥bga®¢á,
1. DAISY k‰W« ABIS RU¡f¤â‰fhd ÉÇth¡f« 8. ïd¥bgU¡f«, 9. fÊî Ú¡f«, 10. jftikjš,
bfhL¡fî«. [Govt. MQP-2018] 11. clš rkÃiy¥ ngQjš.
w
Éil. DAISY - Digital Automated Identification System -

7. nl¡[h v‹whš v‹d?
jhÅa§» oÍ£lš f©l¿í« Kiw.
Éil. tif¥gL¤jÈš cŸs cÆÇd¡ FG¡fis
ABIS - Automatic Bee Identification System -
w
F¿¡F« m¿Éaš brhš nl¡[h vd¥gL«.

jhÅa§» njÜ f©l¿í« bjhF¥ò (lh¡[h‹ - xÇd« v.fh. C®td, ghÿ£ofŸ)
2. _y¡TW msÉyhd tif¥gh£L¡ fUÉfisí« (mšyJ) tif¥gL¤JjÈš, gšntW
mj‹ ga‹fisí« F¿¥ãLf. [QY-2018] k£l§fËš cŸs cÆÇfË‹ goÃiyfis
Éil. 1. o.v‹.V tÇ¡ F¿pL: xU cÆÇd« F¿¥ã£l F¿¡F« m¿Éaš brhš nl¡[h‹ vd¥gL«.
á‰¿d¤ij rh®ªjjh vd f©l¿a cjî»wJ. (v.fh.) C®td, ghÿ£ofŸ.

8. tif¥gh£oaÈ‹ m¿Éaš goÃiyfshf 15. ïdts®¢á ku« mšyJ »shnlh»uh« v›thW

mikªJŸsit vit? cUthF»wJ?
Éil. 1. g©gh¡f«, 2. milahs« fhzš, 3. bgaÇLjš, Éil. _jhija® g©òfËš ïUªJ ntWgL« x¤j
4. tif¥ghL brŒjš mšyJ bgw¥g£l òâa g©òfË‹ mo¥gilÆš
9. tiuaW: tif¥gh£oaš. cÆÇd§fS¡F ïlk¿¤J mik¤jš ïdts®¢á
m
ku« cUthF«.
Éil. tif¥gh£oaš, cy»YŸs jhtu§fŸ, Éy§FfŸ
k‰W« E©QÆÇfis ïd« f©l¿ªJ bgaÇ£L 16. R.H. É£nl¡f® vj‹ mo¥gilÆš IªJyf
És¡» tif¥gL¤JtJl‹, cÆÇd§fis tif¥gh£il cUth¡»dh®.
co
Kiwahf tÇir¥gL¤J« m¿Éaš ãÇî MF«. Éil. cÆÇd§fË‹
10. tif¥gh£oaš k‰W« ïd¤ bjhl®ò 1. bršyik¥ò
bjhF¥gikÉaÈ‹ neh¡f« ahJ? 2. czñ£l Kiw
Éil. 1. tiuaW¡f¥g£l ÉâfË‹ mo¥gilÆš 3. ïd¥bgU¡f Kiw
s.
cÆÇd§fis tif¥gL¤JtjhF«. 4. kuò tÊ¤ bjhl®òfŸ
2. á‰¿d§fË‹ gÇzhk tuyhW,
17. v¡°£Çnkh~igš° v‹git vit? (m) M®¡»ah
NœÃiy bjhl®ò, NœÃiy jftik¥òfŸ
ok
tiuaW.
k‰W« á‰¿d§fS¡F ïilnaíŸs
bjhl®òfŸ M»adt‰iwí« ïd¤bjhl®ò Éil. ïit ngUyF - M®¡»ahit¢ rh®ªj xU
bjhF¥gikÉaš tÊ MŒî brŒa¥gL»‹wd. brš cÆÇfshd ònuhnfÇnah£LfŸ MF«.
vÇkiy thŒ¥gFâ, btªÚ%‰WfŸ, JUt¥
11. bjhl¡f fhy¤âš tif¥gh£o‰F¡ o fz¡»š gÅ¥ghs§fŸ ngh‹w rhjfk‰w NœÃiyfËY«
vL¤J¡ bfhŸs¥g£lit vit? thG« âwDilajhš, v¡°£Çnkh~igš° vd
Éil.cÆÇd§fË‹ 1. thÊl«, 2. òw¤njh‰w«. miH¡f¥gL»wJ.
ab
12. vidkh k‰W« midkh v‹whš v‹d? ïit jd¡F¤ njitahd czit¢ NÇa xË
Éil. mÇ°lh£oš ïu¤j¤â‹ mo¥gilÆš Éy§Ffis k‰W« M¡Ì#Å‹¿ vÇkiy rh«gÈÈUªJ
tif¥gL¤âait tU« iA£u#‹ ršigL k‰W« ntW áy
1. vidkh - ïu¤jKila Éy§FfŸ ntâ¥bghU£fis¥ ga‹gL¤â¤ jahÇ¤J¡
ur
2. midkh - ïu¤jk‰w Éy§FfŸ bfhŸ»‹wd.

13. v©Â¡if mo¥gilÆyhd tif¥ghL v‹gJ 18. bk¤jndh#‹fŸ v‹git vit?
ahJ? Éil. xU áy ònuhnfÇnah£LfŸ NÇa xË k‰W«
.s
Éil.ï«KiwÆš, M¡Ì#‹ ï‹¿ vÇkiy rh«gÈš ïUªJ

cÆÇd§fS¡F ïilÆyhd x‰Wik tU« iA£u#‹ ršigil ga‹gL¤â czit
k‰W« nt‰WikfË‹ msit¥ òŸËÆaš jahÇ¤J¡ bfhŸ»wJ.
w
mo¥gilÆš kâ¥ÕL brŒJ ãwF cÆÇfË‹ 19. nAnyh~igšfŸ v‹git ahit?

v©Â¡if msÉyhd bjhl®fis fÂÅ _y« Éil. c¥ò¤j‹ikíŸs NœÃiyÆš thG« M®¡»ah
gF¥ghŒî brŒtjhF«. ngUyif¢ rh®ªj xU brš cÆÇfshd
w
14. »sho°o¡ tif¥gh£o‹ áw¥ò ahJ? ònuhnfÇnah£LfŸ nAnyh~igšfŸ vd¥gL«.

Éil. 1. ïJ bghJ _jhija®fis¥ bg‰WŸsj‹ 20. bj®nkh mánlhigšfŸ v‹git ahit?
w
mo¥gilÆš cUth¡f¥g£l gÇzhk Éil. mâf bt¥g« k‰W« mÄy¤j‹ikÆš

tif¥ghlhF«. thG« M®¡»ah ngUyif¢ rh®ªj xU brš
2. ïj‹ _y« á‰¿d§fS¡F ïilnaíŸs ònuhnfÇnah£LfŸ bj®nkh mánlhigšfŸ
x‰Wik nt‰Wikfis cz®¤J« vd¥gL«.
kuò¤bjhFâ bjhl®ò ku« cUth¡f¥g£lJ.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
21. tif¥gh£o‹ bgU« goÃiyfis¡ F¿¥ãLf. 28. tÇir v‹gJ ahJ?

Éil. 1.
cyf« Éil. áy bghJthd g©òfis¡ bfh©l x‹W mšyJ
2. bjhFâ mj‰F nk‰g£l gy FL«g§fË‹ bjhF¥ò tÇir
3. tF¥ò vd¥gL«.
4. tÇir v.fh: fh®Ånthuh - ï›tÇirÆš nfÅnl
m
5. FL«g« FL«gK«, ~bgÈnl FL«gK« it¡f¥g£LŸsd.
6. ngÇd« 29. bjhFâ v‹gJ ahJ?
co
7. á‰¿d«. Éil. x¤j
jÅ¤Jt¥ g©òfËš mo¥gilÆš áy
22. tif¥gh£oaš nr®¡f¥g£LŸs ïilÃiy tF¥òfŸ xU bjhFâÆ‹ Ñœ tif¥gL¤j¥gL»wJ.
goÃiyfis¡ F¿¥ãLf.
v.fh: KJF ehÂfŸ - ï¤bjhFâÆš Û‹fŸ,
Éil. 1. Jiz cyf«, 2. Ãiy, 3. ãÇî, 4. Jiz¥ ãÇî, ïUthœÉfŸ, C®td, gwitfŸ, ghÿ£ofŸ
s.
5. Jiz¤ bjhFâ, 6. áw¥ò tF¥ò, 7. Jiz ngh‹w tF¥òfŸ it¡f¥gL»‹wd.
tF¥ò, 8. áw¥ò tÇir, 9. Jiz tÇir, 10. áw¥ò
FL«g«, 11. Jiz FL«g«, 12. Jiz á‰¿d«. 30. Éy§FfS¡F bgaÇL« Kiw v‹gJ ahJ?
ok
23. VG cyf tif¥gh£oš ml§»íŸs VG cyf§fŸ Éil. Éy§FfS¡F«, tif¥gh£L FG¡fS¡F«,
ahit? m¿Éaš KiwÆš bgaÇ£L miH¡f¡ Toa
Éil. 1. ôgh¡OÇah, 2. M®¡» gh¡OÇah, 3.
ònuh£nlhnrhth, Kiw bgaÇL« Kiw vd¥gL«.
4. FnuhÄ°lh, 5. óŠir, 6. ãsh‹nl,
7. mÅkhÈah 31. K¥bgaÇL« Kiw v¥bghGJ ga‹gL¤j¥gL»wJ?
24. tiuaW: á‰¿d«.

o Éil. xU á‰¿d¤âYŸs cW¥ãd®fS¡»ilna Äf
mâf msÉš khWghLfŸ fhz¥gL« bghGJ
ab
Éil. ïJ tif¥gh£o‹ mo¥gil myfhF«.
òw¤njh‰w¥ g©òfËš x‹Wg£l Mdhš K¥bgaÇL« Kiw ga‹gL¤j¥gL«.
ïd¥bgU¡f g©òfËš jÅ¥gL¤j¥g£l 32. lh£nlhidÄ v‹whš v‹d?
ïd¥bgU¡f¤ âwDila nrŒfis c©lh¡F«
Éil. ngÇd¥ bgaU« á‰¿d¥ bgaU« x‹whf
cÆÇd§fŸ á‰¿d« vd¥gL«.
ur
ïU¡F« goahd bgaÇL« Kiw¡F lh£nlhidÄ

25. ngÇd« v‹gJ ahJ?
v‹Wbga®.
Éil. xU bghJ _jhijaÇÈUªJ njh‹¿a beU§»a
bjhl®òila ïd§fŸ ngÇd« vd¥gL«. v.fh: eh#h eh#h (ïªâa ehf¥ gh«ò).
.s
26. nkhndhil¥ã¡ ngÇd« v‹gJ ahJ? v.fh jUf. 33. jhtu tif¥gh£o‰fhd fUÉfŸ vit?
Éil. ngÇd¤âš xnu xU ïd« fhz¥g£lhš, Éil. 1. jhtu¥ gjd§fŸ (bA®ngÇa«)
nkhndh il¥ã¡ ngÇd« vd¥gL«.
w
2. jhtuÉaš njh£l§fŸ
v.fh: mŒÿu° vD« ngÇd« mŒÿu°
34. Éy§FfË‹ tif¥gh£o‰fhd fUÉfŸ vit?
~òšb#‹° (át¥ò gh©lh) vD« xnu xU
á‰¿d¤ij¡ bfh©LŸsJ. Éil. 1. mU§fh£áaf«
w
27. tiuaW: FL«g«

2. tif¥gh£L¤ âwînfhšfŸ
Éil. x‹W¡bfh‹W bjhl®òila ngÇd§fŸ ml§»a 3. Éy§»aš ó§fh¡fŸ
w
FG FL«g« vd¥gL«. 4. flš ó§fh¡fŸ

v.fh: ~bgÈnl - ï¡FL«g¤âš ngÇd« ~bgÈ° 35. tif¥gh£o‰fhd fUÉ¡ TWfŸ vit?
(óidfŸ) k‰W« ngÇd« ngªâuh (á§f«, òÈ,
Éil. 1. neuo fs¥gÂ
áW¤ij) M»ait ml§»íŸsd.
2. MŒî brŒjš
3. milahs« fhQjš

4. tif¥gL¤Jjš 45. tiuaW¡f¥g£l J©l§fË‹ gšntW j‹ikfË‹

5. ghJfh¤jš gF¥ghŒÉ v‹gJ ahJ?
Éil. x¤jikî o.v‹.V _y¡TWfË‹ tÇir
6. Mtz¥ gâî brŒjš
mik¥ãš cŸs nt‰Wikfis o.v‹.V.
36. tif¥gh£L âwînfhšfŸ v§‡d« cUth¡f¥g£lJ? khâÇfis¥ gy J©l§fŸ M¡Ftj‹ _y«
Éil. tif¥gh£L âwînfhšfŸ cÆÇd§fS¡»ilna
m
m¿a ïaY«. ï«Kiw¡F tiuaW¡fg£l
cŸs x‰Wik nt‰Wikfis x¥ã£L MuhŒªJ J©l§fË‹ gF¥ghŒî v‹W bga®.
cUth¡f¥g£lJ.
áW Édh¡fŸ
co
37. mU§fh£áaf« v‹gJ ahJ? 3 kâ¥bg©fŸ
Éil. gjgL¤â it¡f¥g£l jhtu, Éy§FfË‹ bjhF¥ò,
cÆÇaš mU§fh£áaf« vd¥gL«. 1. KJbfY«ãfS¡fhd »shnlh»uhik tiuaî«.
(mšyJ)
38. mU§fh£áaf¤â‹ ga‹ ahJ?
bfhL¡f¥g£LŸs vL¤J¡fh£LfSl‹ xU
s.
Éil. 1. jhtu Éy§Ffis f©L czuî«, f‰fî« ¡shnlh»uhik mik¡fî«. (óid, Û‹, jtis,
ga‹gL»wJ. Kjiy, fhf«, Kaš k‰W« Fu§F)
2. kug‰W¥ nghd k‰W« cÆUl‹ cŸs [Govt. MQP-2018]
ok
Éy§FfË‹ khâÇfŸ tÊahf m›îÆÇfis¥ Éil.
g‰¿ m¿ªJ bfhŸs cjî»wJ.
39. Éy§»aš ó§fh v‹gJ ahJ?
Éil. kÅj nk‰gh®itíl‹ Toa ghJfh¥ghd
o
td¥gFâÆš fh£L Éy§Ffis it¤âU¤jš
Éy§»aš ó§fh vd¥gL«.
ab
40. Éy§»aš ó§fhÉ‹ ga‹ ahJ?
Éil. Éy§FfË‹ czî Kiwfisí«, el¤ij
Kiwfisí« m¿ªJ bfhŸs cjî»wJ.
41. _y¡TW msÉyhd tif¥gh£L fUÉfË‹
ur
áw¥òfŸ ahit?
Éil. 1. mâf¤ JšÈa« »shnlh»uhÄ‰F vL¤J¡fh£L
2. e«gf¤ j‹ik 1. ïd¤bjhl®ò bjhF¥gikÉaÈ‹ K¡»a fhuÂfŸ

.s
42. o.v‹.V. tÇ¡F¿pL bjhÊšE£g« vj‰F cjî»wJ? vit?

Éil. xU cÆÇÆ‹ o.v‹.V. Éš cŸs FW»a kuò¡ Éil. 1. cÆÇd§fis milahs« f©L,
F¿pLfis it¤J¡ bfh©L m›îÆÇd« És¡», bgaÇ£L, tÇirgL¤â ghJfh¤J
Mtz¥gL¤JtJ.
w
F¿¥ã£l á‰¿d¤ij¢ rh®ªjjh v‹W m¿a

cjî»wJ. 2. á‰¿d§fË‹ gÇzhk tuyhW, NœÃiy
bjhl®ò, NœÃiy jftik¥òfŸ k‰W«
43. o.v‹.V. fy¥ò M¡f« bjhÊšE£g« vj‰F á‰¿d§fS¡»ilnaíŸs bjhl®òfis
w
cjî»wJ? MŒî brŒtJ.

Éil. xU kuò FGk¤âš cŸs é‹fS¡»ilnaahd
2. K¥bgaÇL« Kiw v‹gJ ahJ? (m) £iunehbk‹
x‰Wik, nt‰Wikfis, o.v‹.V tÇir mik¥ò
v‹whš v‹d?
w
_y« f©l¿a o.v‹.V fy¥ò M¡f« cjî»wJ.

Éil. 1. ngÇd¥bga®, á‰¿d¥ bga® k‰W« Jiz
44. o.v‹.V. ifnuif bjhÊš E£g« vj‰F cjî»wJ? á‰¿d¥ bga® vd _‹W bga®fis ïiz¤J
Éil. o.v‹.VÉš cŸs áw¥ò mik¥òfis m¿ªJ xU cÆÇd¤â‰F¥ bgaÇLjš K¥bgaÇL«
x¥ãLtj‹ _y«, cÆÇia milahs« fhz, Kiw vd¥gL«.
o.v‹.V ifnuif bjhÊš E£g« cjî»wJ.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
xU á‰¿d¤âYŸs cW¥ãd®fS¡»ilna
2. 6. kuò¤ bjhFâ bjhl®ò mšyJ »sho°o¡ tif¥ghL
Äf mâf msÉš khWghLfŸ fhz¥g£lhš v‹gJ ahJ? (m) ~ignyhb#Å v‹whš v‹d?
K¥bgaÇL« Kiw ga‹gL¤j¥gL»wJ. Éil. cÆÇd§fS¡»ilna cŸs gÇzhk k‰W«
ï«khWghLfË‹ mo¥gilÆš á‰¿d¤â‹ kuãaš bjhl®òfis mo¥gilahf¡ bfh©L
c£FGthf¤ Jiz á‰¿d« ãÇ¡f¥gL»wJ. cUth¡f¥g£l tif¥ghL »sho°o¡ tif¥ghL
m
v.fh: fh®t° °¥bs‹bl‹° °¥bd‹bl‹° vd¥gL«.
3. ky£L¤j‹ikíila nrŒfŸ v§‡d« 7. fh®š nthÆÆ‹ _‹W cyf tif¥gh£oš cŸs
cUth»‹wd? _‹W cyf§fŸ vit?
co
Éil. beU§»a bjhl®òila áy á‰¿d§fS¡»ilna Éil. 1. M®¡»ah - bk¤jndhb#‹fŸ, nAnyh
ïd¡fy¥ò brŒí« nghJ ky£L¤j‹ikíila ~igš°, bj®nkh mÌnlh~igš°
nrŒfŸ cUth»‹wd. 2. gh¡OÇah - irandh gh¡OÇah, ôgh¡OÇah
v.fh: 3. ônfÇah - ònuh£o°lh, óŠir, jhtu§fŸ,
M© bg© nrŒ (kyL) Éy§FfŸ.
s.
1. Fâiu fGij Ï‹Å 8. òÉia¡ fh‰w‰w NHÈÈUªJ fh‰WŸs NHY¡F
2. fGij Fâiu nfhntW¡ fGij kh‰¿a cÆÇd« vJ?
3. á§f« òÈ iyf®
ok
Éil. irandhgh¡OÇah vd¥gL« O2 c‰g¤â brŒa¡
4. òÈ á§f« ilfh‹ Toa Úy¥g¢ir¥ gháfŸ òÉÆ‹ bjhl¡f fhykhd
ÍnahyhÍ¡ fhy¤âš O2 c‰g¤â brŒjj‹ _y«
4. kÅj‹ tif¥gh£L goÃiyia vGJf. òÉia¡ fh‰w‰w NHÈUªJ fh‰WŸs NHY¡F
Éil. cyf« - Éy§Fyf« (mÅkhÈah) kh‰¿aJ.
bjhFâ - KJF ehÂfŸ
o(KJF 9. ghÈilã¡ ngÇd« v‹gJ ahJ? v.fh. jUf.
eh© mšyJ KJbfY«ò¤ Éil. xUngÇd¤âš x‹W¡F« nk‰g£l á‰¿d§fŸ
ab
bjhlUila Éy§FfŸ) fhz¥gLtJ ghÈilã¡ ngÇd« vd¥gL«.
tif / tF¥ò - ghÿ£ofŸ (clš KGtJ« v.fh: ~bgÈ¡° v‹D« ngÇd¤âš ml§»íŸs
cnuhk§fŸ cilad, ghš á‰¿d§fŸ
Ru¥ãfŸ) 1. ~bgÈ¡° blhkh°o¡fh (å£L¥ óid)
ur
tÇir - ãiunk£lh (K‹ndh¡»a gh®it 2. ~bgÈ¡° kh®fÇ£lh (td¥ óid)

bfh©l f©fŸ k‰W« g‰W« 3. ~bgÈ¡° ášt°£Ç° (fh£L¥ óid)
Éušfis¡ bfh©lit) 10. gh¡OÇahÉ‰F« ônfÇahÉ‰F« ïilnaíŸs
.s
FL«g« - nAhÄÅnl (j£ilahd Kf« ntWghL ahJ?

k‰W« igdh¡Fy® gh®it Éil.
bfh©l ãiunk£LfŸ)
w
gh¡OÇah ônfÇah
ngÇd« - nAhnkh (bgÇa _isíl‹
Toa ÃÄ®Ãiy nAhÄÅ£fŸ) 1 ïit mid¤J« ïit mid¤J«
á‰¿d« - nr¥ãa‹° (ïU fhšfshš ònuhnfÇnah£LfŸ ônfÇnah£LfŸ
w
el¡f¡Toa m¿î T®ik) tifia¢ tifia¢ rh®ªjit.

rh®ªjit
5. ïU brh‰ bgaÇL« Kiw v‹gJ ahJ?
2 bršfËš bršfËš r›Édhš
w
Éil. cyf msÉš m¿Éaš m¿P®fŸ midtuhY«

iunghnrh«fis¤ NH¥g£l nrš
V‰W¡ bfhŸs¥g£l ÉâfË‹ mo¥gilÆš,
jÉu r›Édhš cŸSW¥òfŸ
cÆÇd§fS¡F ïU brh‰fshš bgaÇL« Kiw
ïU brh‰ bgaÇL« Kiw vd¥gL«. NH¥g£l brš fhz¥gL»‹wd.
cW¥òfŸ VJ«
v.fh: ghnth »Ç°nl£l° (kÆš)
ïšiy.

ïâš Kjš gFâ ngÇd¥ bgauhF«. ïâš
ïu©lhtJ gFâ á‰¿d¥ bgauhF«.

12. Ú§fŸ eh‹F fhšfŸ, ïU f©fŸ, XÇiz

gh¡OÇah ônfÇah btË¢brÉ klš, cnuhk§fshš _l¥g£l ghš
3 bjËthd c©ikahd Ru¥ãfis¡ bfh©l xU cÆÇia (å£L¥ óid)
c£fUî« c£fUî« f©l¿ªjhš mjid vªj¤ bjhFâÆš it¥Õ®fŸ?
Ïšnlh‹fS« Ï°nlh‹ òujK« v›thW ïU brh‰ bgaÇid¢ N£Lå®fŸ? ïj‹
m
»ilahJ. fhz¥gL»wJ. tif¥gh£L goÃiyia vGJf.
4 Fnuhnkhnrh« t£l ïj‹ c£fUÉš Éil. eh‹F fhšfŸ, ïU f©fŸ, XÇiz btË¢brÉ
tot DNA thf Ï°nlh‹ òuj¤Jl‹ klš, cnuhk§fshš _l¥g£l clš, ghš Ru¥ã
co
fhz¥gL»wJ. Toa, tÇirahf ngh‹w bjhFâÆš it¡f¥gL»wJ.
mikªj DNA å£L¥óidÆš tif¥gh£L goÃiy
¡fis bfh©l cyf« - Éy§Fyf«
Fnuhnkhnrh«
bjhFâ - KJF ehÂfŸ
s.
fhz¥gL»wJ.
5 70S iunghnrh« 80S tiu tF¥ò - ghÿ£ofŸ
fhz¥gL»wJ. iunghnrh«fS« tÇir - fh®Ånthuh
ok
gR§fÂf« k‰W« FL«g« - ~bgÈnl
ik£nlhfh©£ÇahÉš ngÇd« - ~bgÈ°
70S tiu á‰¿d« - blhk°o¡fh
iunghnrh«fS«
xU cÆÇÆ‹ ïU brh‰ bga® mj‹ ngÇd¥
6 v.fh: gh¡OÇah,
fhz¥gL»‹wd.
o
v.fh: óŠirfŸ,
bgaU« á‰¿d¥ bgaU« nr®ªjnj MF«.
vdnt å£L¥ óidÆ‹ ïU brh‰bga® ~bgÈ°
ab
irandh gh¡OÇah jhtu§fŸ,
blhk°o¡fh MF«.
Éy§FfŸ.
ïâš ~bgÈ° v‹gJ ngÇd¥ bgaiuí«.
11. VGyf tif¥gh£L Kiwia vGJf. blhk°o¡fh v‹gJ á‰¿d¥ bgaiuí« F¿¡»wJ.
Éil. 1. ïJ 1987-š nfÉÈa® - °Ä¤ v‹gtuhš
ur
13. á‰¿d§fis¡ f©l¿í« jhÅa§» fUÉfŸ

btËÆl¥g£lJ.
ahit?
2. ï›tif¥gh£o‹go ònuhnfÇnah£lh k‰W«
ínfÇnah£lh vd ïu©L áw¥ò cyf§fshfî« Éil. ï«Kiw fÂÅ rh®ªj fUÉfis
k‰W« VG cyf§fshfî« cÆÇd§fŸ cŸsl¡»ajhF« mit:
.s
ãÇ¡f¥g£ld. 1. (Digital Automated Identification system - DAISY)

jhÅa§» oÍ£lš f©l¿í« Kiw.
cÆÇd§fŸ
2. (Automated Leafhopper Identification system - ALIS)
w
(2 áw¥ò cyf«)
* jhÅa§» ïiyjhÉ (Leafhopper) f©l¿í«
bjhF¥ò.
w
3. (Automatic Bee Identification system - ABIS)

áw¥ò cyf« - áw¥ò cyf« - * jhÅa§» njÜ (Bee) f©l¿í« bjhF¥ò.
ònuhnfÇnah£lh ínfÇnah£lh 4. (Species Identified Automatically - spiders, wasp
w
and bee) * jhÅa§» KiwÆš á‰¿d§fŸ

1. cyf« - ôgh¡OÇah 1. cyf« - ònuh£nlhnrhth
2. cyf« - M®¡»gh¡OÇah 2. cyf« - FnuhÄ°lh f©l¿a¥gL« (áyªâfŸ FsÉ k‰W« njÜ)
3. cyf« - óŠirfŸ 5. (Honey bee wing identification - Draw wing)
4. cyf« - jhtu§fŸ * njÜ¡fË‹ áwFfis it¤J¡ f©l¿jš.
5. cyf« - Éy§FfŸ

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
cÆÇd§fS« mt‰¿‹ ïU brh‰ bgaU« bgaÇ£l m¿Puhd tuj »Ç v‹gt®

bgaÇš á®£nlh lh¡iliy° tuj»Çia
cÆÇd« ïU brh‰ bga® vd¥bgaÇl¥g£lJ.
1 kÆš ghnth »Ç°nl£l° 2. Éy§FfS¡F bgaÇL« KiwÆdhš V‰gL«
2 òÈ ghªÔuh il¡Ç° e‹ikfŸ vit?
m
3 kufj¥ òwh rhšnfhgh¥° ï‹ofh Éil. 1. x›bthU cÆÇÆ‹ áw¥ò¥ g©òfis e‹whf
4 ïªâa å£L¡ fhf« fh®t[ òÇªJ bfhŸs Koí«.
°gbs‹nl‹°
co
2. beU§»a bjhl®òŸs á‰¿d§fS¡»ilna
5 ïªâa ehf« eh#h eh#h cŸs cwîfis m¿ªJ bfhŸs Koí«.
6 á§f« ~bgÈ° Ènah 3. cÆÇd§fS¡F ïilna cŸs x¤j k‰W«
7 Ãy¤joÆš thG« á®£nlh lh¡iliy° khWg£l g©òfË‹ mo¥gilÆš xU
gšÈ
s.
á‰¿d¤ij tÇir¥gL¤j Koí«.
8 å£L¥ óid ~bgÈ° kh®fÇ£lh
4. cÆÇd¥ gytifik rh®ªj jftšfis
9 fh£L¥ óid ~bgÈ° á®t°£Ç° cUth¡Ftj‰F ïJ mtáakh»wJ.
10 kÅj‹ nAhnkh nr¥ãa‹°
ok
5. cÆÇfË‹ goÃiyÆš cŸs mid¤J
11 òâa fh£L gwit Nâuh räkäia
tif¥gh£L bjhFâÆ‹ všyh k£l§fËY«
12 ïªâa gHªâ‹Å yh£obl‹° cŸs mid¤J cÆÇd§fS¡F« bgaÇl
btsthš räkäia
o cjî»wJ.
bgU Édh¡fŸ 5 kâ¥bg©fŸ 3. tif¥gh£o‹ mo¥gil njitfŸ vit?
1. Éy§Ffis bgaÇLtj‰fhd mo¥gil Éâfis¡ Éil. 1. beU§»a bjhl®òila ïd§fis¡ f©l¿ªJ
ab
TWf. (m) bgaÇLtj‰fhd mo¥gil Éâfis¡ ntWgL¤Jjš.
TWf. [QY-2018]
2. á‰¿d§fS¡»ilna cŸs ntWghLfis
Éil. 1. m¿Éaš bgaiu m¢áL« nghJ rhŒthd m¿ªJ bfhŸSjš.
vG¤J¡fis¥ ga‹gL¤j nt©L«.
cÆÇd§fË‹ gÇzhk ts®¢áia¥ òÇªJ
ur
iffshš vGJ« nghJ x›bthU brhšiyí« 3.

ïilbtËÉ£L mo¡nfho£L vGj nt©L«. bfhŸSjš.
2. ngÇd¥ bgaÇ‹ KjbyG¤J bgÇa vG¤jhš 4. gšntWg£l bjhF¥òfS¡»ilna cŸs
vGj¥gl nt©L«. bjhl®ig És¡F« tifÆš kuò¤ bjhFâ
.s
3. á‰¿d¥ bga® á¿a vG¤jhš vGj¥gl bjhl®ò ku¤ij cUth¡Fjš.

nt©L«. 5. cÆÇd§fis¥ g‰¿ bjËthf m¿ªJ
4. ïU bt›ntW cÆÇfË‹ m¿Éaš bga®fŸ bfhŸSjš.
w
x‹whf ïU¡fhJ.
5. cÆÇd¤â‹ m¿Éaš bgaiu vGJ«nghJ 4. _‹W cyf tif¥gh£oid cUth¡»at® ah®?
mjid¡ f©l¿ªJ És¡»a m¿Éaš mjid És¡F.
w
m¿PÇ‹ bgaiunah mšyJ mtuJ Éil. ïjid fh®š nthÆ° cUth¡»dh®.

RU¡fkhd bgaiunah mij¥ gâî brŒj 1. ngUyF - M®¡»ah (Domain Archaea)
M©Ll‹ nr®¤J vGj nt©L«. v.fh. á§f« (i) U brš cÆÇfshd ònuhnfÇnah£LfŸ
x
w
- ~bgÈ° Ènah È‹., 1758 mšyJ ~bgÈ°

Ènah L., 1758 ï›tifgh£oš ml§F«.
6. á‰¿d¤ij¡ f©l¿ªj m¿PÇ‹ bgaiu (ii) ïit vÇkiy thŒ¥gFâ, btªÚU‰WfŸ,
m›Éd¤â‰F it¡F« nghJ á‰¿d¥ JUt¥ gÅ¥ghs§fŸ ngh‹w rhjfk‰w
bga® i, ii mšyJ ae cl‹ Koant©L«. NœÃiyfËY« thG« âwDilajhš
v.fh. Ãy¤joÆš thG« á®£nlh lh¡iliy° ïit v¡°£Çnkh~igšfŸ vd
(Cyrtodactylus) v‹w gšÈ mjid¡ f©l¿ªJ miH¡f¥gL»‹wd.

(iii) ïit jd¡F¤ njitahd czit¢ (ii) ïj‹ c£fUÉš Ï°nlh‹ òuj¤Jl‹
NÇa xË k‰W« M¡Ì#Å‹¿ vÇkiy Toa tÇirahf mikªj DNA ¡fis
rh«gÈUªJ tU« iA£u#‹ ršigL bfh©l Fnuhnkhnrh« fhz¥gL»‹wJ.
k‰W« ntW áy ntâ¥bghU£fis¥ (iii) nkY«, ir£nlh¥ãshr¤âš 80S tif
ga‹gL¤â¤ jahÇ¤J¡ bfhŸ»‹wd.
Çnghnrh«fS«, gR§fÂf« k‰W«
(iv) ït‰WŸ áy cÆÇfŸ Û¤nj‹ thíit
m
ik£nlhfh©£Ça§fËš 70S tif
(bk¤jndh#‹) c‰g¤â brŒ»‹wd. iunghnrh«fS« cŸsd.
(v) c¥ò¤j‹ikíŸs NœÃiyÆš thG«
(iv) ï¥ngUy»‹ Ñœ tU« cÆÇfŸ
áy cÆÇd§fŸ nAnyh~igšfŸ vdî«
co
ònuh£o°lh, óŠirfŸ, jhtu§fŸ k‰W«
(vi) mâf bt¥g« k‰W« mÄy¤j‹ikÆš Éy§FfŸ vd¥ ãÇ¡f¥g£LŸsd.
thG« cÆÇd§fŸ bj®nkhmÌnlhigšfŸ
vdî« miH¡f¥gL»‹wd. _‹W ngUyf§fŸ
2. ngUyF - gh¡OÇah fh®š nthÆ° (1977)
s.
(i) ïitaid¤J« ònuhnfÇnah£LfŸ
tifia¢ nr®ªjit. M®¡»ah (v¡°£Çnkh~igš°
(ii) bjËthd c£fUî«.
ok
bk¤jndhb#‹fŸ,nAhnyh~igš°
(iii) Ï°nlh‹fS« »ilahJ. Fnuhnkhnrh« bj®nkh mÌnlh~igš°
t£ltot DNA thf fhz¥gL»wJ.
(iv) 70s tif iunghnrh«fis¤ jÉu¢o gh¡OÇah
r›Édhš NH¥g£l brš cW¥òfŸ vJî« irnahndhgh¡OÇah
»ilahJ. ôgh¡OÇah
(v) bg¥onlh»is¡f‹ bfh©l bršRtiu¥
ab
bg‰WŸsd. ônfÇah (ônfÇnah£LfŸ)
(vi) bgU«ghyhdit áij¥gitfshfî«. ònuh£o°lh, óŠir jhtu§fŸ,
(vii) áy xË¢nr®¡ifÆ‹ _y« czî Éy§FfŸ
jahÇ¥gitahfî«.
ur
(viii) áy nehŒ c©lh¡f¡ Toadthfî« 5. tif¥gh£L¡ fšÉ¡fhd fUÉfŸ vit?

cŸsd. Éil. 1. tif¥gh£L âwî¡nfhšfŸ: ïit
(ix) ga‹jU« ònuhignaho¡ gh¡OÇah¡fS« cÆÇd§fS¡»ilna cŸs x‰Wik
.s
Ô§F ga¡F« nehô¡» gh¡OÇah¡fS« nt‰Wikfis x¥ã£L MuhŒªJ

mâf msÉy guÉ¡ fhz¥gL»‹wd. cUth¡f¥g£lit MF«. x›bthU
(x) irandhgh¡OÇah¡fŸ vd¥gL«. tif¥gh£L Ãiy¡F« xU jÅ tifahd
w
M¡Ì#id c‰g¤â brŒa¡ Toa Úy¥ âwînfhš fhz¥gL»wJ.

g¢ir¥ gháfŸ òÉÆ‹ bjhl¡f¡ fhykhd
2. mU§fh£áa«: gj¥gL¤â it¡f¥g£l jhtu,
ÍnahyhÍ¡ fhy¤âš M¡Ì#id
w
Éy§FfË‹ bjhF¥ò cÆÇaš mU§fh£áaf«

c‰g¤â brŒjj‹ _y« òÉia¡
fh‰w‰w NHÈÈUªJ fh‰WŸs NHY¡F vd¥gL«. ïJ f©L czuî«, f‰fî«
kh‰¿aâš K¡»a g§fh‰¿íŸsd. ga‹gL»wJ. kug‰W¥ nghd (Extinct) k‰W«
w
3. ngUyF - ônfÇah (Eukarya) cÆUl‹ cŸs Éy§FfË‹ khâÇfŸ

(i) bršfËš c©ikahd c£fUití« tÊahf m›îÆÇfis¥ g‰¿ m¿ªJ bfhŸs
r›Édhš NH¥g£l brš cŸSW¥òfisí« ïJ cjî»‹wJ.
bfh©LŸsit ônfÇnah£LfŸ vd¥gL«.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
cÆUyf«
3. Éy§»aš ó§fh¡fŸ: kÅj nk‰gh®itíl‹ (v) x¤jikî o.v‹.V _y¡TWfË‹ tÇir

Toa ghJfh¥ghd td¥gFâÆš fh£L mik¥ãš cŸs nt‰Wikfis, o.v‹.V
Éy§Ffis it¤âU¤jš Éy§»aš khâÇfis¥ gy J©l§fŸ M¡Ftj‹
ó§fh¡fŸ vd¥gL«. Éy§FfË‹ czî _y« m¿a ïaY«.
Kiwfisí« el¤ij Kiwfisí« m¿ªJ (vi) ï«Kiw¡F tiuaW¡f¥g£l J©l§fË‹
m
bfhŸs ïit cjî»‹wd. gšntW j‹ikfË‹ gF¥ghŒî v‹W
4. flš ó§fh¡fŸ: ï§F¥ ghJfh¥ghd NHÈš bga®. x‰iw éidnah mšyJ éÅ‹
flš thœ cÆÇfŸ it¡f¥g£LŸsd. gFâianah ghÈknu° r§»È Éidia
co
(PCR) ga‹gL¤â, bgU¡» ã‹ mjid
5. m¢ál¥g£l tif¥gh£L fUÉfŸ: milahs
tifgh£L¡ fUÉahf ga‹gL¤jyh«.
m£ilfŸ, És¡f§fŸ, fs tÊfh£ofŸ k‰W«
7. á‰¿d§fis¡ f©l¿í« jhÅa§»
És¡f¡ F¿¥ngLfŸ M»ad ï›tifÆš
fUÉfŸ: ï«Kiw fÂÅ rh®ªj fUÉfis
s.
ml§F«.
6. _y¡TW msÉyhd tif¥gh£L fUÉfŸ:
cŸsl¡»ajhF« mit:
(i) òâa bjhÊšE£g§fË‹ ts®¢á, (i) jhÅa§» oÍ£lš f©l¿í« Kiw.
(ii) *jhÅa§» ïiyjhÉ f©l¿í« bjhF¥ò.
ok
ghu«gÇa tif¥gh£L¡ fUÉÆÈUªJ
_y¡TW msÉyhd tif¥gh£L¡ (iii) * jhÅa§» njÜ f©l¿í« bjhF¥ò.
fUÉfis cUth¡f cjÉíŸsd. (iv) *jhÅa§» KiwÆš á‰¿d§fŸ
(ii) mâf¤ JšÈa« k‰W« e«gf¤j‹ik f©l¿a¥gL« (áyªâfŸ FsÉ k‰W«
M»ait ï«KiwfË‹
o
áw¥g«r§fshF«. Ñœ¡f©l KiwfŸ (v) *
njÜ)
njÜ¡fË‹ áwFfis it¤J¡
tif¥gh£oaÈš ga‹gL¤j¥gL»‹wd.
ab
f©l¿jš.
(iii) xU cÆÇÆ‹ o.v‹.V Éš cŸs FW»a
8. òâa tif¥gh£oaš fUÉfŸ (Neo taxonomical
kuò¡ F¿pLfis it¤J¡ bfh©L
m›îÆÇd« F¿¥ã£l á‰¿d¤ij¢ brš E©QW¥òfË‹ _y¡TW
tools):
rh®ªjjh v‹W m¿a o.v‹.V tÇ¡F¿pL mik¥òfis Ä‹dQ E©nzh¡» tÊ

ur
bjhÊšE£g« cjî»wJ. gl¤â‹ _y« m¿jš.

(iv) xU kuò FGk¤âš cŸs 9. el¤ijÆaÈ‹ mo¥gilÆyhd fUÉfŸ
é‹fS¡»ilnaahd x‰Wik (Ethology of taxonomical tools): cÆÇfË‹
nt‰Wikfis, o.v‹.V tÇir mik¥ò el¤ij¥ g©òfË‹ mo¥gilÆš mt‰iw
.s
_y« f©l¿a o.v‹.V fy¥ò M¡f« tif¥gL¤Jjš MF«. v.fh. gwitfË‹ xÈ,
vD« bjhÊšE£g« cjî»wJ. o.v‹.V cÆnuhË cÄœjš ngh‹wit.
Éš cŸs áw¥ò mik¥òfis m¿ªJ
w
10. Ä‹Åaš rh®ªj tif¥gh£L fUÉfŸ:

x¥ãLtj‹ _y«, cÆÇia milahs« ïy©lÅš cŸs ïa‰if mU§fh£áaf¤jhš
fhz, o.v‹.V ifnuif bjhÊšE£g«
totik¡f¥g£l INOTAXA vD« Ä‹Åaš
cjî»wJ.
w
rh®ªj _y¤âš á‰¿d§fË‹ fÂÅ rh®ªj

gl§fS« És¡f§fS« ju¥g£LŸsd.
(INOTAXA means Integrated OÃn Taxonomic Access).
w

6. IªJ cyf tif¥gh£oš cŸs IªJ cyf¤â‹ bga®, mâš cŸs Éy§FfË‹ g©òfis bjhF¤J
m£ltiz¥gL¤Jf. (mšyJ) R.H. É£nl¡fÇ‹ IªJyf nfh£gh£il ÉtÇ.
Éil.IªJ cyf tif¥ghL
g©òfŸ nkhÅuh ònuho°lh óŠirfŸ jhtu§fŸ Éy§FfŸ

ònuhnfÇnah£ ônfÇnah£ ônfÇnah£ ônfÇnah£ ônfÇnah£
m
brštif
bršRt® brš mik¥ò áyt‰¿š c©L c©L c©L ïšiy
»ilahJ
bršyhš Mdit bršyhš Mdit gy brš k‰W« âR k‰W« âR, cW¥ò k‰W«
co
clyik¥ò
âR¡fshš cW¥ò mik¥ò cW¥ò k©ly
Mdit mik¥ò
czñ£l j‹}£l k‰W« j‹}£l k‰W« rh®ªJ©Q« j‹}£l Kiw rh®ªJ©Q«
Kiw rh®ªJ©Q« rh®ªJ©Q« C£l C£l Kiw C£l Kiw
s.
C£l Kiw Kiw

o ok
ab
ur
.s
w
w
w

myF
I
2. Éy§Fyf«
m
co
s.
ghl cŸsl¡f«
ok
2.1 tif¥gh£o‹ mo¥gilfŸ
2.2 Éy§Fyf tif¥ghL o
2.3 KJF ehz‰wit
2.4 KJF ehQilait
ab
ur
.s
w
w
w
25

m
co
s.
ok
fU¤J tiugl«
o
ab
ur
.s
w
w
w

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
jhtuÉaš ➠2.kâ¥ÕL ➠ 2. Éy§Fyf«
Éy§Fyf«
kâ¥ÕL
1. ÃnlÇahÉš fhz¥gL« rk¢Ó® mik¥ò 9. ïa‰ifÆš, Äf mâf v©Â¡ifÆš
(m) Mu (M) ïUg¡f á‰¿d§fis¡ bfh©l cÆÇfŸ
m
(ï) IªjiwfSila Mu (<) rk¢Óu‰w (m) ó¢áfŸ
[Éil. (m) Mu rk¢Ó®] (M) gwitfŸ
2. flš rhkªâ rh®ªJŸs bjhFâ (ï) MŠánah°bg®«fŸ
co
(m) ònuh£nlhnrhth (<) óŠirfŸ [Éil. (m) ó¢áfŸ]
(M) nghÇ~bguh 10. ït‰WŸ vJ »Ç°nlÎa cÆÇ?
(ï) Óby‹onu£lh (m) ïwhš (M) e¤ij
(<) v»ndhbl®nk£lh[Éil. (ï) nghÇ~bguh] (ï) fl‰rhkªâ (<) iA£uh
s.
3. j£il¥òG¡fËš fhz¥gL« fÊî Ú¡f¢ bršfŸ
[Éil. (m) ïwhš]
(m) ònuh£nlh be~¥Çoah 11. fu¥gh‹ ó¢áÆ‹ Rthr ÃwÄ

(M) Rl® bršfŸ (m)
ënkhFnshã‹
ok
(ï) brhÈndhir£LfŸ (M)
ënkhraÅ‹
(<) ïit mid¤J«[Éil. (M) Rl® bršfŸ] (ï)
ënkhvÇ¤Ç‹
4. Ñœ¡fhQ« vªj cÆÇÆš ‘Ra¡ fUîWjš’
(<)
nk‰f©l vJî« ïšiy
[Éil. (<) nk‰f©l vJî« ïšiy]
eilbgW»wJ? o
(m) Û‹ (M) cUis¥ òG 12. v¤bjhFâ cÆÇfË‹ òw¢r£lf« if£odhyhd
(ï) k©òG (<) fšäuš òG »ô£o»is¡ bfh©LŸsJ?
(m) tis¤jir¥ òG¡fŸ
ab
[Éil. (<) fšäuš òG]
5. k©òG¡fË‹ be~¥ßoah¡fŸ Ñœ¡fhQ« cW¥ò

(M) JisílÈfŸ
brŒí« mnj braiy¢ brŒ»wJ.
(ï) fQ¡fhÈfŸ
(<) K£njhÈfŸ [Éil. (ï) fQ¡fhÈfŸ]
(m) ïwhÈ‹ brîŸfŸ
(M) ãsndÇahÉ‹ Rl® bršfŸ 13. g¡f¡nfh£L cz®î cW¥òfŸ ïâš fhz¥gL»wJ.
ur
(ï) ó¢áfË‹ Rthr¡ FHš [Govt. MQP-2018]

(<) iA£uhÉ‹ bek£nlhãsh°£LfŸ (m) rykh‹l® (M) jtis
[Éil. (M) ãsndÇahÉ‹ Rl® bršfŸ] (ï) j©Ù® gh«ò (<) Û‹
.s
6. ït‰WŸ vJ c©ikahd cl‰FÊia¡ bfh©lJ?

[Éil. (<) Û‹]
(m) m°fhÇ° (M) bgÇ£okh 14. fhšfs‰w ïUthœÉ

(ï) irfh‹ (<) OÅah nrhÈa« (m) ï¤ânah~ã° (M) iAyh
w
[Éil. (M) bgÇ£okh] (ï) uhdh (<) rykh‹l®

7. f©l mik¥ò ïj‹ K¡»a¥g©ò [Éil. (m) ï¤ânah~ã°]
(m) tis¤jir¥ òG¡fŸ (M) K£njhÈfŸ 15. eh‹F miw ïja« ïâš fhz¥gL«.
w
(ï) fQ¡fhÈfŸ (<) FÊílÈfŸ (m) gšÈ (M) gh«ò

[Éil. (m) tis¤jir¥ òG¡fŸ] (ï) njŸ (<) Kjiy
8. bgÇ£okhÉš ïl¥bga®¢á ïj‹ cjÉíl‹ [Éil. (<) Kjiy]
w
eilbgW»wJ. 16. ït‰WŸ bghU¤jk‰w ïizia¤ nj®ªbjL.

(m) tisa¤ jirfŸ (m) kÅj®fŸ - ôÇnahblÈ¡
(M) Ús th£L¤jirfŸ k‰W« Ó£lh¡fŸ (M) gwitfŸ - ôÇnfhblÈ¡
(ï) tis¤jirfŸ, Ústh£L¤ jirfŸ k‰W« (ï) gšÈfŸ - ôÇnfhblÈ¡
Ó£lh¡fŸ (<) âÄ§fy« - m«nkhndhblÈ¡
(<) ghunghoah [Éil. (ï) tis¤jirfŸ, [Éil. (<) âÄ§fy« - m«nkhndhblÈ¡]
Ústh£L¤ jirfŸ k‰W« Ó£lh¡fŸ]

17. Ñœ¡ fh©gitfËš vJ K£ilÆL« ghÿ£o? 4. <uL¡F mšyJ _tL¡F¤ j‹ik

(m) blš~ãd° (M) nk¡nuhg° 5. rk¢Óu‰w, Mu¢rk¢Ó® mšyJ ïUg¡f
(ï) M®ÅnjhÇ§f° (<) <Ft° rk¢Ó®j‹ik.
[Éil. (ï) M®ÅnjhÇ§f°] 6. ghÈÈ mšyJ ghš ïd¥bgU¡f«.
18. Enk£o¡ (fh‰wiw bfh©l) vY«òfŸ fhz¥gL« 7. kiwKfts®¢á, k‰W« yh®th¡fis
bg‰¿U¥gJ.
m
cÆÇ.
(m) ghÿ£ofŸ (M) gwitfŸ 24. j§fsJ fUts®¢áÆ‹ nghJ xU F¿¥ã£l
(ï) C®td (<) fl‰gŠRfŸ ÃiyÆš mid¤J KJbfY«ã fU¡fËY«
[Éil. (M) gwitfŸ] fhz¥gL« bghJthd g©òfis¥g£oaÈL.
co
19. rÇahd ïizia¤ nj®bjL¤J¥ bghU¤Jf. Éil. 1. KJFeh‹ cUth¡f«
tÇir - I tÇir - II 2. KJF¥òw eu«ò¡FHš cUth¡f«
(p) e¤ij (i) ngŒ Û‹ 3. bjh©il¥òw brîŸ ãsîfŸ
(q) (ii) iflh‹
s.
bl‹lhÈa« 25. _oa k‰W« âwªjtif ïu¤j X£l k©ly¤ij
(r) Ñ£nlhãquh (iii) M¥ãŸ e¤ij x¥ãLf.
(s) M¡nlhg° (iv) jªj XL (Tusk shelf) Éil.
ok
(m) (p) - (ii), (q) - (i), (r) - (iii), (s) - (iv), âwªj tif ïu¤j _oa tif ïu¤j
(M) (p) - (iii), (q) - (iv), (r) - (ii), (s) - (i), R‰nwh£l« k©ly« R‰nwh£l k©ly«
(ï) (p) - (ii), (q) - (iv), (r) - (i), (s) - (iii), 1 ï›tifÆš ïu¤j« u¤j
(<) (p) - (i), (q) - (ii), (r) - (iii), (s) - (iv). ïu¤jehs§fŸ ehs§fŸ
[Éil. (M) (p) - (iii), (q) - (iv), (r) - (ii), (s) - (i)] u¤j¤ij vL¤J¢ _y« vL¤J¢
20. Ñœ¡f©l v¤bjhFâÆš Kâ® cÆ®fŸ
o bršyhJ bršy¥gL»wJ.
Murk¢Óuik¥igí«, yh®th¡fŸ ïUg¡frk¢ (jkÅ, áiu,
ab
Óuik¥igí« bfh©LŸsd? jªJ»fŸ)
(m) bkšYlÈfŸ 2 ïu¤j« âR mid¤J
(M) K£njhÈfŸ ïilbtËfËš cW¥òfS¡F«
(ï) fQ¡fhÈfŸ Ãu«ã¡ fhz¥gL«. vL¤J¢
ur
(<) tis¤jir¥òG¡fŸ bršy¥gL»wJ.

[Éil. (M) K£njhÈfŸ] 3 v-fh: fQ¡fhÈfŸ, v-fh: tisjir¥
21. vªj ïiz rÇahf¥ bghU¤j¥g£LŸsJ? bkšYlÈfŸ, òG¡fŸ jiy
(m) ~igrhÈah - ngh®¤JÑáa¥gilåu‹ K£njhÈfŸ thš ehÂfŸ, KJF
.s
(M) bg‹dhLyh - flš Éá¿ ehÂfŸ. ehÂfŸ.

(ï) Ml«áah - flš ngdh 26. ãsî cl‰FÊia (Schizocoelom) czî¥ghij
(<) fh®nfhÅah - flš rhkªâ cl‰FÊíl‹ (Enterocoelom) x¥ãLf.
w
[Éil. (m) ~igrhÈah - ngh®¤JÑáa¥gilåu‹]

Éil. irnfhÓnyhnk£ v‹ onuhÓnyhnk£
22. °ghŠá‹ k‰W« K£fŸ (spicules) v›Éj«
fl‰gŠRfS¡F K¡»a¤Jt« thŒªjit? 1 eL¥gil _y¡FlÈ‹
w
Éil. fhšáa« k‰W« áÈfh‹ K£fshnyh mšyJ ãsîgLtjhš eL¥gil

°ghŠádhnyh mšyJ ïu©L« fyªnjh Md cUth»‹wJ igfËÈUªJ
r£lf« clY¡F cWJizahf cŸsJ. cUth»‹wJ.
w
23. bgU«ghyhd Éy§FfËš fhz¥gL« bghJthd 2 ãsî cl‰FÊ vd czî¥ghij

eh‹F g©òfis¡ F¿¥ãLf. miH¡f¥gL»wJ cl‰FÊ vd
Éil. 1. brš, âR, cW¥ò mšyJ cW¥òk©ly miH¡f¥gL»wJ
cl‰f£lik¥ig bg‰¿U¥gJ. 3 v-fh:- K£njhÈfŸ, miu
2. x£o¡bfh©nlh, jÅ¤njh, Äjªnjh, Úªânah, tisjir¥òG¡fŸ, ehÂfŸ, KJF
T£lkhf thG« ïašig bg‰¿U¥gJ.
fQ¡fhÈfŸ, ehÂfŸ
3. cl‰FÊ m‰W, nghÈahd cl‰FÊ mšyJ
c©ikahd cl‰FÊia bg‰¿U¥gJ. bkšYlÈfŸ

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
27. fUts® ÃiyÆš cŸs _y cl‰FÊahdJ 30. V‹ j£il¥òG¡fŸ cl‰FÊa‰wit vd

ã‹dhËš v›Éj« khW»wJ? miH¡f¥gL»‹wd?
Éil. czî k©lykhf khW»wJ. Éil. 1. ïj‹ cl‰Rt® gFâ eL mL¡»dhš
M¡f¥g£ljhF«.
28. ÑnHíŸs Éy§Ffis c‰W neh¡»¡ Ñœ¡f©l
2. ïâš cl‰FÊ ïšyhjjhš, clš r‰W¤ âl¤
Édh¡fS¡F ÉilaË.
j‹ikíl‹ fhz¥gL»wJ.
m
3. cŸSW¥ò NœFÊa‰W fhz¥gLtjhš
cŸSW¥òfËš Rjªâukhd ïa¡f¤ij
jL¡»wJ.
co
31. Rl® bršfŸ v‹whš v‹d?
Éil. bjhFâ: ãsh£obAšÄ‹j° (j£il¥
òG¡fŸ) š fÊîÚ®fS«, CLfy¥ò xG§FghL«
áw¥ò¤j‹ik thŒªj áy bršfshš
s.
eilbgW»wJ. ïj‰F Rl® bršfŸ v‹W bga®.
m) Éy§if¡ f©l¿ªJ mj‹ bgaiu¡ TW.
32. fU¤J tiugl« - bjhFâ bek£nlhLfË‹ g©òfis
M) ï›îÆÇÆš Ú fhQ« rk¢Ó® j‹ik v¤jifaJ?
És¡F« Ñœ¡f©l brh‰fis¥ ga‹gL¤â xU
ok
ï) ï›îÆÇÆš jiy¡fhz¥gL»wjh?
fU¤J tiugl« tiuf. cUis¥òG¡fŸ, nghÈ
<) ï›Éy§»š v¤jidmL¡FfŸ cŸsd? cl‰FÊ cilait, czî¥ghij, »í£ofŸ,
c) ï›Éy§»‹ brÇkhd k©ly¤âš v¤jid x£L©Â, ghšntWgh£L¤j‹ik.
âw¥òfŸ fhz¥gL«?
Éil.
C) ï›Éy§»š eu«ò bršfŸ cŸsdth?
Éil. m.
o
flš rhkªâ (Ml«áah) (bjhFâ: ÃnlhÇah)
KGikahd
M. ïUg¡f rk¢Óuik¥òila Éy§F »ô£o»Ÿ vd¥gL«
ab
ts®¢áailªj
ï. jiy fhz¥glÉšiy. xË CLUî«
brÇkhd k©ly¤âš
<. <uL¡F bfh©l cÆÇ. j‹ikíila
e‹F ts®¢áailªj
c. x‹W k£L« (thŒ mšyJ iA¥ngh°nlh«). fodkhd,
thŒ, jirÆyhd
C. tiy¥ ã‹dš mik¥ghf guÉíŸs, Äf ghJfh¥ghd
bjh©il k‰W«
bfhyh#‹ r›Édhš
ur
vËa eu«ò k©ly« cŸsJ. kythŒ M»ait

ïit _l¥g£LŸsd.
29. Ñœ¡fhQ« brhš bjhF¥ãš (g©òfËš) cŸsd.
bjhl®ãšyhj th®¤ijia¥ (g©ig) f©Lão¤J
fhuz¤ij¡ TWf.
.s
KJFeh©, jiyah¡f«, KJF¥òw eu«ò tl«

k‰W« Mu¢rk¢Ó®. cUis¥òG¡fŸ
Éil. Mu¢rk¢Ó®.
w
fhuz«: 1 KJF ehQilait mid¤J«

ïUg¡f rk¢Óuik¥òiladit.
2 cl‰FÊíilait.
w
3 _tL¡F fUîila Éy§FfŸ. nghÈ cl‰FÊ Éy§FfËš

4 cW¥ò k©ly msÉyhd cilait x£L©Â
w
cl‰T£lik¥ò.
5 ky¤Jis¡F¥ ã‹ thÈid xUghš cÆÇfŸ M©
bg‰WŸsJ. bg© òG¡fS¡»ilna ghš
6 KJFòw¤âš eu«ò¡FHš fhz¥gL»wJ. ntWgh£Lj‹ik c©L.
7 KJFehiz¥ bg‰WŸsJ. áy bg© òG¡fŸ M©
òGitÉl¢ r‰W Ú©ljhf¡
fhz¥gL«.

33. ou¡nfh~ngh® yh®th fhz¥gL« bjhFâ ahJ? 36. vY«ò Û‹fË‹ _‹W K¡»a g©òfis¡
Éil. bjhFâ: m‹dÈlh (tisjir mšyJ F¿¥ãLf.
f©l§fisíila òG¡fŸ). Éil. 1. vY«ãdhš M¡f¥g£l mf¢r£lf¤ijíilaJ.
34. Kâ® cÆÇ oôÅnf£LfËš j¡f it¡f¥g£LŸs 2. nfdhŒL, ir¡shŒL mšyJ OdhŒL tif
KJF ehÂfË‹ g©òfis¡ F¿¥ãLf. brâšfshš njhš _l¥g£LŸsJ.
m
Éil. 1. ‰iw KJF¥òw eu«òbrš âuŸ fhz¥gL»wJ.
x 3. eh‹F ïiz ïiHtot brîšfŸ Rthá¡f
2. brîŸ ãsîfŸ _y« Rthá¡»‹wd. cjî»‹wd
3. FHš tot eu«ò tl« yh®th¡fËš 4. fh‰W¥igfŸ thí gÇkh‰w¤â‰F« (Eiupuš
co
fhz¥gL»wJ. Û‹fŸ) âU¡if Û‹fËš Äjit¤ j‹ikia¡
bfhL¡fî« ga‹gL»‹wd.
4. yh®th¡fË‹ thš k£L« KJFeh©
bg‰WŸsJ. 5. Änrhbe~¥Ç¡ tif áWÚuf«.
5. KGikahd brÇkhd k©ly« cŸsJ. 6. fÊî¥bghUŸ m«nkhÅah.
òw¡fUîUjš eilbgU»wJ.
s.
7.
6. FHš tot tÆ‰W¥òw ïja¤ij¥ bg‰WŸsJ.
8. K£ilÆLgitfŸ.
35. j‰nghJ thG« jhilfs‰w Û‹fËÈUªJ
FU¤bjY«ò Û‹fis ntWgL¤â¡ fh£L« 37. Û‹fËš fhz¥gL« fh‰W¥ igfË‹ g©òfis¡
ok
g©òfis vGJf. F¿¥ãLf.
Éil. Éil. Û‹fËš czî¡FHYl‹ ïiz¡f¥g£l
mšyJ ïiz¡f¥glhj fh‰W¥igfŸ, fh‰W¥
FU¤bjY«ò Û‹fŸ vY«ò Û‹fŸ
gÇkh‰w¤â‰F« (Eiupuš Û‹fŸ) âU¡if
1 flÈš thG« flšÚ® k‰W« Û‹fËš Äjit¤ j‹ikia¡ bfhL¡fî«
o
j©ÙÇš thG«
ga‹gL»‹wd.
2 mf¢r£lf« mf¢r£lf«
ab
FU¤bjY«ghš vY«ghš MdJ 38. C®td cÆÇfŸ Ãy thœ¡if bt‰¿¡fhd
MdJ mt‰¿‹ g©òfË‹ g§ÑL ahJ?
3 ãsfhŒL nfdhŒL, Éil. 1. clš cy®ªj cWâahd njhyhš _l¥g£LŸsJ.
brâšfshš njhš ir¡shŒL 2. njhÈš brâšfŸ fhz¥gL»wJ.
_l¥g£LŸsJ mšyJ OdhŒL khW« clš bt¥gKilaitfŸ.
ur
3.
brâšfshš njhš 4. XLila K£ilfis ïL»‹wd.
_l¥g£LŸsJ. 5. ôÇ¡ mÄy¤ij fÊî¥ bghUshf
4 mf k‰W« fâ® tot clš btËna‰W»wJ.
.s
òw mik¥ãš mik¥òilaJ. 6. áWÚuf« bk£lhbe~¥Ç¡ tif.

rk¢Óu‰w j‹ik 7. c£fUîUjš eilbgW»wJ.
5 ïiHtot eh‹F ïiz
w
39. gwitfË‹ mf¢ r£lf¤â‹ jÅ¤Jt« thŒªj

brîŸfhš Rthr« ïiHtot g©òfis¡ F¿¥ãLf.
eilbgW»wJ. brîŸfshš Rthr« Éil. gwitfË‹ vY«òfŸ ahî« fh‰wiwfSl‹
eilbgW»wJ. fhz¥gL»wJ. ïj‰F Ekh£o¡ vY«òfŸ v‹W¥
w
6 brîŸ_o »ilahJ. brîŸ_o c©L. bga®. ïjdhš mf¢r£lf¤â‹ vilFiwthf

7 fÊî¥ bghUŸ - m«nkhÅah. ïU¡F«. ïJ gw¤jY¡fhd jftikthF«.
ôÇah.
w
40. K£ilÆL« k‰W« F£o <D« bg© Éy§FfË‹

8 F£o <d¡Toait K£ilÆLgit. K£ilfS« mt‰¿‹ F£ofS« Kiwna rk
9 mf¡fUîUjš òw¡fUîUjš v©Â¡ifÆš ïU¡Fkh? V‹?
eilbgU»wJ. eilbgW»wJ. Éil. cÆÇd§fŸ bghJthf mâfkhd K£ilfisna
10 v-fh: nyãnah (nuhF) ïL»‹wd. mâfkhd M© ïd¢bršfisí«
°nfhÈnahlh‹, f£yh. bg© ïd¢bršfisí« cUth¡Ftjhš mâfkhd
£iufh‹. fUî‰w K£ilfŸ cUth»‹wJ. KJFehz‰w

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
Éy§FfŸ bgU«gh‹ikahd Ú® thG« 4. <uL¡F cÆÇfË‹ cl‰RtÇš fhz¥gLtJ vJ?

g©ig bg‰¿U¥gjhY«, Ãy¤âš thG« g©ig (m) òw¥gil k‰W« mf¥gil k£Lnk
bg‰¿U¥gjhY« K£ilfisna ïL¡»‹wd. (M) òw¥gil, mf¥gil k‰W« eL¥gil
nkY« kiwKfts®¢á bfh©LŸsitfŸ, (ï) khWghL milahj Ûnrh¡Ëah
yh®th¡fis cUth¡FgitfŸ K£ilfis (<) js®thd ÃiyÆš ïizªJŸs bršfŸ
m
mâf v©Â¡ifÆš ïL»‹wd. [Éil. (ï) khWghL milahj
Ûnrh¡Ëah]
F£o <D« bg© Éy§FfË‹ K£ilfS«
5. rk¢Óu‰w clyik¥ig bg‰WŸs Éy§FfË‹
mt‰¿‹ F£ofS« Fiwthfnt cŸsJ.
co
g©ò vJ?
fhuz« fUts®¢á á¡fyhdjhF« fUts®¢á¡F (m) Ãuªjukhd clyik¥ò, tot« »ilahJ
ghJfh¥ò gly§fŸ njit¥gL»wJ. (M) xG§f‰w tot¤âš fhz¥gL»wJ
(ï) clš ika¤â‹ tÊahf¢ bršY«
vªj¥ ãsî« ï›îÆÇfË‹ cliy ïU
TLjš Édh¡fŸ
s.
rk¥gFâfshf¥ ãÇ¡fhJ
(<) ïit mid¤J«
[Éil. (<) ïit mid¤J«]
rÇahd Éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJf
ok
6. K£njhÈfŸ tF¥ig¢ rh®ªj Éy§FfË‹ rk¢Ó®
1 kâ¥bg© j‹ik ahJ?
(m) rk¢Óu‰w j‹ik
I.Ñœ¡f©l Édh¡fS¡F rÇahd Éilia o (M) Mu¢rk¢Ó® j‹ik
nj®ªbjL¤J vGJf. (ï) Iªjhu¢ rk¢Ó® j‹ik
1. Ñœ¡f©l gl¤âš cŸs Éy§»‹ bgaiu¡ F¿¥ãL. (<) ïUg¡f¢ rk¢Ó® j‹ik
ab
[Govt. MQP-2018] [Éil. (ï) Iªjhu¢ rk¢Ó® j‹ik]
7. Únuh£l k©lykhd fhšthŒ k©ly« v¤bjhFâia

rh®ªj Éy§FfËš fhz¥gL»wJ?
(m) bjhFâ : JisílÈfŸ
ur
(M) bjhFâ : ÃnlÇah

(ï) bjhFâ : ondh~nghuh
[Éil. fzthŒ Û‹]
(<) bjhFâ : ãsh£obAšÄ‹j°
2. fl‰gŠRfË‹ clÈš fhz¥gL« [Éil. (m) bjhFâ : JisílÈfŸ]
.s
bfhandhir£LfŸ gÂ v‹d?
8. £nuhnfh~ngh® yh®th vªj Éy§F bjhFâÆš
(m) cÆÇÆ‹ msî k‰W« tot¤ij
fhz¥gL»wJ?
Ã®zÆ¡»wJ
(M) Rthr¤â‰F ga‹gL»wJ (m) bjhFâ : M°bfšÄ‹j°
w
(ï) czñ£l¤â‰F ga‹gL»wJ (M) bjhFâ : fQ¡fhÈfŸ

(<) Únuh£l¤ij cUth¡F»wJ (ï) bjhFâ : m‹dÈlh
[Éil. (<) Únuh£l¤ij cUth¡F»wJ] (<) bjhFâ : ãsh£obAšÄ‹j°
w
[Éil. (ï) bjhFâ : m‹dÈlh]

3. KGikahd brÇkhd k©ly« v‹gJ vJ?
(m) cÆÇd§fŸ xnubahU btË¥òw¤Jisia¥ 9. Éy§Fyf¤â‹ ïu©lhtJ bgÇa bjhFâ vJ?
bg‰¿U¥gJ (m) bjhFâ : bkšYlÈfŸ
w
(M) j£il¥òG¡fËš fhz¥gL»wJ (M) bjhFâ : ãsh£obAšÄ‹j°

(ï) thŒ k‰W« ky¤Jis fhz¥gL»wJ (ï) bjhFâ : m‹dÈlh
(<) xnu Jis thahfî«, ky¤Jisahfî« (<) bjhFâ : JisílÈfŸ
brašgL»wJ [Éil. (m) bjhFâ : bkšYlÈfŸ]
[Éil. (ï) thŒ k‰W« ky¤Jis
fhz¥gL»wJ]

10. bjhFâ : v¡»ndhbl®nk£lhÉš fhz¥gL« 4. oÅoah v‹gJ bkšYlÈfËš fhz¥gL« ______

M«òny¡uš k©ly¤â‹ gÂ vJ? cW¥ò MF«.
(m) ïl¥bga®¢á¡F ga‹gL»wJ (m) fÊîÚ¡f (M) Rthr
(M) fÊî Ú¡f¤âš g§FbfhŸ»wJ (ï) brÇkhd (<) ïd¥bgU¡f
(ï) czit¥ ão¤J fl¤J»wJ [Éil. (M) Rthr]
(<) Rthr¤âš g§F bfhŸ»wJ
m
5. bkšYlÈfËš ÚÇ‹ ju¤ij f©l¿tj‰F
[Éil. (M) fÊî Ú¡f¤âš g§FbfhŸ»wJ] ga‹gL« cW¥ò ______ .
11. Jiz¤ bjhFâ ônuhfh®nl£lhÉš fhz¥gL« (m) cz®Ú£áfŸ (M) M°~ãnuoa«
g©ò vJ? (ï) uhLyh (<) nk‹oš
co
(m) ã‹ndh¡F ts® cUkh‰w« [Éil. (M) M°~ãnuoa«]
(M) kiwKf fUts®¢á 6. ______ bjhFâia¢ rh®ªj
(ï) lh®ndÇah yh®thîl‹ Toa kiwKf¡ Éy§FfË‹ clš oôÅ¡ vD« ciuahš
fUts®¢áia¡ bfh©lJ. _l¥gLŸsJ.
s.
(<) ïH¥ò Û£lš g©ò fhz¥gL»wJ (m) br~gnyhfh®nl£lh
[Éil. (m) ã‹ndh¡F ts® cUkh‰w«]
(M) ônuhfh®nl£lh
12. khW« clš bt¥gÃiyia¡ bfh©LŸs Éy§Fyf (ï) bAÄfh®nl£lh
ok
tF¥ò vJ? (<) fh®nl£lh [Éil. (M) ônuhfh®nl£lh]
(m) ghÿ£ofŸ (M) Û‹fŸ 7. ______ flÈš k£Lnk thH¡Toajhf ïU¥ãD«
(ï) bu¥oÈah (<) ïUthœÉfŸ ïd¥bgU¡f¤â‰fhf e‹Ü® neh¡» tyir nghF«
[Éil. (m) ghÿ£ofŸ]
o j‹ik bfh©lit.
13. tyir nghjš k‰W« bg‰nwh® guhkÇ¥ò v›tF¥ò (m) FU¤bjY«ò Û‹fŸ
Éy§FfËš mâf« fhz¥gL»wJ? (M) vY«ò Û‹fŸ
(ï) jhila‰w Û‹fŸ
ab
(m) ghÿ£ofŸ (M) gw¥gd
(ï) bu¥oÈah (<) ïUthœÉfŸ (<) t£lthíila Û‹fŸ
[Éil. (M) gw¥gd] [Éil. (<) t£lthíila Û‹fŸ]
8. ______ clš âut¤â‹ CLfy¥ò ml®¤âÆ‹

II.
Ñœ¡f©l nfho£l ïl¤â‰F rÇahd rkÃiyia¥ guhkÇ¥gj‰fhf j« ïu¤j¤âš
ur
Éilia nj®ªbjL¤J vGJf. ôÇahit nrÄ¡f¡ Toait.

1. cUis¥òG¡fËš Ú®k¢ r£lfkhf brašgLtJ __ . (m) FU¤bjY«ò Û‹fŸ
(m) cl‰FÊ âut« (M) vY«ò Û‹fŸ
(ï) jhilíila Û‹fŸ
.s
(M) nghÈ cl‰FÊ âut«

(ï) ïu¤j« (<) jhila‰w Û‹fŸ
(<) ÚzÚ® [Éil. (M) nghÈ cl‰FÊ âut«] [Éil. (m) FU¤bjY«ò Û‹fŸ]
w
2. eL¥gil ãsîgLtjhš cUth»‹w cl‰FÊia 9. vY«ò Û‹fËš fh‰W gÇkh‰w¤â‰bfd

cila Éy§F ______ vd miH¡f¥gL»‹wd. fh‰WigfŸ cŸsd. ïitfŸ ______
(m) v‹onuhÓnyhnk£LfŸ ïiz¡f¥glhkš mikªJŸsJ.
(m) czî¡ FHš (M) _¢R¡FHš
w
(M) irnrhÓnyhnk£LfŸ
(ï) c©ikahd cl‰FÊíilaitfŸ (ï) ïja« (<) Eiupuš
(<) nghÈahd cl‰FÊ cilaitfŸ [Éil. (m) czî¡ FHš]
[Éil. (M) irnrhÓnyhnk£LfŸ] FË® cw¡f« k‰W« nfhil cw¡f« ______
w
10.
3. bjhFâ : ÃnlÇahÉYŸs mid¤J Éy§FfS« tF¥ig¢ rh®ªj Éy§FfËš fhz¥gL»wJ.
Mu¢rk¢Óuik¥òilaitfŸ Mdhš ______ (m) gw¥gd (M) Û‹fŸ
ï›Éy§F k£L« ïUg¡f rk¢Óuik¥òilaJ. (ï) ïUthœÉfŸ (<) C®td
(m) igrhÈah (M) Ml«áah [Éil. (ï) ïUthœÉfŸ]
(ï) bg‹dh£Lyh (<) Äah‹£Çdh
[Éil. (M) Ml«áah]

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
III. rÇahd T‰iw¡ f©l¿. 4. Ñœ¡f©lt‰WŸ “f©lkh¡f« k‰W« KJFeh©”

bghU¤jtiuÆš rÇahd T‰iw¡ f©l¿.
1. Ñœ¡f©lt‰WŸ rÇahd T‰iw¡ f©l¿. (I) clš, cŸS« òwK«, tÇirahf xnu
(I) brš msÉyhd f£lik¥ig fl‰gŠRfËš khâÇahd gy gFâfshf¥ ãÇ¡f¥g£oU¡F«
fhzyh«. j‹ikna f©lkh¡f«.
(II) ït‰¿‹ bršfŸ js®thd ÃiyÆš (II) ï¡f©l§fËš áy cW¥òfŸ Û©L«
m
ïizªJŸsjhš c©ikahd âR¡fŸ Û©L« fhz¥gL«.
cUthfÉšiy. (III) ïâš mL¤jL¤j f©l§fŸ bt›ntW
(III) gšntWg£l gÂfis¢ brŒtj‰nf‰g khâÇahd mik¥ãš fhz¥gL«.
co
bršfŸ gy tifahf ntWg£LŸsd. (IV) fu¥gh‹ ó¢á ngh‹w fQ¡fhÈfËš
(IV) bršfŸ cÆÇÆ‹ msî k‰W« tot¤ij x›bthU f©lK« mik¥ãY« braÈY«
Ã®zÆ¡»‹wd. ntWgL»wJ.
(m) I, II k‰W« IV (M) I, III k‰W« IV (m) I k‰W« II (M) I, III k‰W« IV
(ï) II k‰W« IV (<) I, II, III k‰W« IV (ï) I, II k‰W« IV (<) I, II, III k‰W« IV
s.
[Éil. (<) I, II, III k‰W« IV] [Éil. (ï) I, II k‰W« IV]
2. Ñœ¡f©lt‰WŸ “rk¢Ó® mik¥ò KiwfŸ” IV. jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
ok
bghU¤jtiuÆš rÇahd T‰iw¡ f©l¿.
(I) xU m¢á‹ vâbuâ® Kid¥gFâfËš xnu 1. Ñœ¡f©lt‰WŸ “Mu¢rk¢ÓUilait”
khâÇahd clÈ‹ gFâfis¥ bg‰WŸs bghU¤jtiuÆš jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
j‹ik rk¢Ó® mik¥ghF«. (m) gybrš Éy§FfËš áy Éy§FfŸ òw¥gil
(II) vËikahd clyik¥ò fl‰gŠRfËš
o k‰W« mf¥gil vd ïu©L mL¡Ffis
fhz¥gL»wJ. k£L« bg‰WŸsd.
(III) ï¤jifa Éy§FfËš Ãuªjukhd (M) jiyehÂfŸ k‰W« thšehÂfŸ ïj‹
vL¤J¡fh£lhF«.
ab
clyik¥ngh totnkh fhz¥glhJ.
(IV) ïit xG§fhd tot¤âš fhz¥gL»‹wd. (ï) ïu©L mL¡FfS¡F« ïilna b#šÈ
ngh‹w Ûnrh»Ëah fhz¥gL»wJ.
(m) I k‰W« II (M) I, III k‰W« IV
(<) ïit Mu¢rk¢ÓUilajhfî«
(ï) I, II k‰W« III (<) I, II, III k‰W« IV fhz¥gL»‹wd.
[Éil. (ï) I, II k‰W« III] [Éil. (M) jiyehÂfŸ k‰W«
ur
3. Ñœ¡f©lt‰WŸ “<uL¡F k‰W« _tL¡F thšehÂfŸ ïj‹ vL¤J¡fh£lhF«]

f£lik¥ò” bghU¤jtiuÆš rÇahd T‰iw¡ 2. Ñœ¡f©lt‰WŸ “KJF ehz‰wit”
f©l¿. bghU¤jtiuÆš jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
.s
(I) òw¥gil k‰W« mf¥gil vd ïU (m) clš KG¡f Jisfis cila ït‰iw¥
mL¡Ffis¡ bfh©l Éy§FfŸ <uL¡F bghJthf¡ fl‰gŠRfŸ vd miH¥g®.
Éy§FfŸ. (M) ïitaid¤J« Ãythœ Éy§FfŸ MF«.
(II) òw¥gilÆÈUªJ nk‰òw¤njhš
w
(ï) bgU«ghyhdit flš ÚÇš thœtd.

njh‹W»wJ. (<) áy e‹ÚÇY« thH¡Toad.
(III) mf¥gilÆÈUªJ Fl‰Rt® mL¡F [Éil. (M) ïitaid¤J« Ãythœ
njh‹W»‹wd. Éy§FfŸ MF«]
w
(IV) òw¥gil k‰W« mf¥gil¡F ïilÆš

khWghL milahj Ûnrh¡Ëah mL¡F 3. Ñœ¡f©lt‰WŸ “bjhFâ ÃnlÇah”
fhz¥glhJ. bghU¤jtiuÆš jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
w
(m) II k‰W« IV (M) I, III k‰W« IV (m) Óy‹£nu£LfŸ vd miH¡f¥g£l

(ï) III k‰W« IV (<) I, II, III k‰W« IV ÃnlÇah¡fŸ mid¤J« Ú® thœ
cÆÇfshF«.
[Éil. (<) I, II, III k‰W« IV]
(M) XÇl¤âš x£onah, x£lhkš
j‹Å¢irahfnth, jÅ¤njh,
T£LÆÇahfnth thG«.

(ï) Ãbk£nlhá°£ v‹D« bfh£L« 3. 1. irnrhÓnyh (i) fl‰gŠR

bršfisí« bfh©LŸsjhš ÃnlÇah vd¥ nk£LfŸ
bgaÇl¥g£LŸsJ.
2. v‹onuhÓnyh (ii) M«ãah¡r°
(<) tÆ‰wiw¡FÊ (m) Óy©ouh‹ clÈ‹
mo¥gFâÆš mikªJŸsJ. nk£LfŸ
[Éil. (<) tÆ‰wiw¡FÊ (m) Óy©ouh‹ 3. ghuhnrhth tis¤jir¥ (iii)
m
clÈ‹ mo¥gFâÆš mikªJŸsJ.] òG¡fŸ
4. ãuh§»nah°nlhkh (iv) K£njhÈfŸ
4. Ñœ¡f©lt‰WŸ “j£il òG¡fŸ” bghU¤jtiuÆš
jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
co
1 2 3 4
(m) KJF¥òw - tÆ‰W¥òwth¡»š j£ilahd
clyik¥ig¥ bg‰WŸsjhš ïit j£il (m) ii iii iv i
òG¡fŸ vd¥gL»‹wd. (M) ii iii iv i
(M) ïUg¡f¢ rk¢ÓUila _tL¡F Éy§FfŸ (ï) iii iv i ii
MF«. (<) iv i ii iii
s.
(ï) Xusî jiyah¡f¤Jl‹ fhz¥gL«. [Éil. (ï) 1-iii, 2-iv, 3-i, 4-ii]
(<) ï¥òG¡fŸ ïu©L âirÆš efU« 4. 1. (i)
j‹ikíilait. bg£nuhikrh‹ Ah¡ Û‹fŸ
ok
[Éil. (<) ï¥òG¡fŸ ïu©L âirÆš efU« 2. Ä¡á‹ (ii) yh«¥nu
j‹ikíilait] 3. ã£nlh ëÆ (iii) ca® KJF
V. Ñœ¡f©lt‰iw¥ bghU¤â rÇahd ilnfhuh° ehÂfŸ
4. KJbfY«òfŸ (iv) ghL« gwit
Éilia¡ f©l¿.
1. 1. fl‰gŠR (i)
o
bfhandhir£ 1 2 3 4
(m) i ii iii iv
ab
2. firÆiH (ii) ãdnfhir£
fG¤J¥g£il bršfŸ bršfŸ (M) ii i iv iii
(ï) iii i iv ii
3. KGikbgwh¢ (iii) cUis òG¡fŸ
(<) iii i ii iv
brÇkhd k©ly«
[Éil. (M) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii]
4. KGikahd brÇkhd (iv) j£il òG¡fŸ
ur
k©ly« 5. 1. yh‹°by£ (i) máoa‹

2. oôÅnf£LfŸ (ii) M«ãah¡r°
1 2 3 4 3. v¡»d° (iii) flš mšÈ
(m) ii i iv iii
.s
4. M‹onlh‹ (iv) flš F¥ã

(M) iii ii iv i
(ï) iv i ii iii 1 2 3 4
(<) i iii ii iv
w
(m) iv i ii iii
[Éil. (m) 1-ii, 2-iii, 3-iv, 4-i] (M) ii i iv iii
2. 1. Mu¢rk¢Ó® (i) e£r¤âu Û‹ (ï) iii ii i iv
w
2. Iªjhu¢ rk¢Ó® (ii) flš rhkªâ (<) ii i iv iii

[Éil. (<) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii]
3. <uhu¢ rk¢Ó® (iii) ó¢áfŸ
4. ïUg¡f rk¢Ó® (iv) Ó¥ò b#šÈÛ‹ 6. 1. ãsh£obAšÄ‹j° (i) cÆbuhË®jš
w
2. m‹dÈlh (ii) bk£lhb#Åá°

1 2 3 4 3. ÃnlÇah (iii) bk£lhbkÇr«
(m) i ii iii iv 4. ondh~nghuh (iv) Rl® bršfŸ
(M) ii i iv iii
(ï) iv iii ii i
(<) iv i iii ii
[Éil. (M) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii]

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
1 2 3 4 VII. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd ghf¤âid

(m) i ii iv iii f©l¿.
(M) iv iii ii i
1. Ñœ¡f©l gl¤âÅš F¿¡f¥g£LŸs A, B, C k‰W«
(ï) ii iv iii ii
D ghf§fS¡F rÇahd Éilia nj®ªbjL.
(<) iii i ii iv
(M) 1-iv, 2-iii, 3-ii, 4-i] B A
m
[Éil.
7. 1. fQ¡fhÈfŸ (i) bjh©il Ru¥ã

2. ãsh£obAšÄ‹j° (ii) be~¥ßoa«
co
3. bkšYlÈfŸ (iii) g¢ir Ru¥ã
C D
4. M°bAšÄ‹j° (iv) Rl® bršfŸ
A B C D
1 2 3 4 (m) KJFeh© jir ky¥òiH bjh©il¥
s.
(m) i ii iii iv f©l§fŸ ãsîfŸ
(M) ii iii i ii (M) ky¥òiH jir KJFeh© bjh©il¥
(ï) iii iv ii i f©l§fŸ ãsîfŸ
ok
(<) iv i iv iii (ï) KJFeh© jir bjh©il¥ ky¥òiH
[Éil. (ï) 1-iii, 2-iv, 3-ii, 4-i] f©l§fŸ ãsîfŸ
(<) bjh©il¥ KJFeh© ky¥òiH jir
VI. rÇahd T‰W k‰W« fhuz« - f©l¿. ãsîfŸ f©l§fŸ
T‰W (A) : cUis¥òG¡fŸ nghÈ [Éil. (m) A-KJFeh©, B-jir f©l§fŸ,
1.
âut« bg‰w nghÈ cl‰FÊ Éy§fhF«.
o cl‰FÊ
-ky¥òiH, D-bjh©il¥ ãsîfŸ]
ab
fhuz« (R) : Ú®k¢ r£lfkhfî« cŸSU¥òfŸ 2. Ñœ¡f©l gl¤âÅš F¿¡f¥g£LŸs A, B, C k‰W«
Rjªâukhf¢ brašglî«, C£l¥bghU£fis D ghf§fS¡F rÇahd Éilia nj®ªbjL.
vËjhf¡ fl¤Jtj‰F« nghÈ cl‰FÊ âut«
ga‹gL»wJ. A
(m) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw És¡F»wJ.

ur
(M) T‰W rÇ fhuz« jtW B

(ï) T‰W«, fhuzK« jtW. C
(<) T‰W jtW, fhuz« rÇ.

[Éil. (m) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw D
.s
És¡F»wJ.]
2. T‰W (A) : Ó¥ò tot¡ nfh«¥ b#šÈ mšyJ
A B C D
w
flš thJikÉ‰F xË cUthF« cÆbuhË®jš

g©ò cŸsJ. (m) ònuh¥nghá° brîŸ brîŸ gFâ fšäuš
fhuz« (R) : ïl¥bga®¢á¡F¥ ga‹gL« v£L JisfŸ Ú£áfŸ
(M) ònuh¥nghá° brîŸ fšäuš brîŸ
w
tÇirÆyhd FWÆiHfSl‹ Toa btË¥òw¢

Ó¥ò¤jf£il¥ bg‰WŸsjhš ï¥bga® bg‰wJ. gFâ Ú£áfŸ JisfŸ
(m) T‰W k‰W« fhuz« rÇ. (ï) ònuh¥nghá° brîŸ brîŸ fšäuš
(M) T‰W rÇ fhuz« jtW. gFâ JisfŸ Ú£áfŸ
w
(ï) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw És¡F»wJ. (<) ònuh¥nghá° fšäuš brîŸ gFâ brîŸ
(<) T‰W k‰W« fhuz« jtW Ú£áfŸ JisfŸ
[Éil. (ï) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw [Éil. (ï) A-ònuh¥nghá°, B-brîŸ gFâ,
És¡F»wJ.] C-brîŸ JisfŸ, D-fšäuš Ú£áfŸ]

3. Ñœ¡f©l gl¤âÅš F¿¡f¥g£LŸs A, B, C k‰W« 2. (m) igyh - M¥ãŸ e¤ij

D ghf§fS¡F rÇahd Éilia nj®ªbjL.
(M) ã§f£llh - K¤Já¥ã
A B C
(ï) br¥ãah - °FÆ£
(<) yhÈnfh - fzthŒ Û‹
m
D [Éil. (m) igyh - M¥ãŸ e¤ij]
A B C D
IX. Ñœ¡f©lt‰WŸ jtwhd ïizia f©l¿.
(m) _is¥ igV£Çaš KJF eh© eu«ò tl«
co
Jis 1. bghUªjhj ïizia f©Lão. [QY-2018]
(M) KJF eh© V£Çaš _is¥ ig eu«ò tl« (m) M°fhÇ° - cUis¥òG
Jis (M) c¢rßÇa - ahid¡fhš òG
(ï) V£Çaš eu«ò KJF eh© _is¥ (ï) v‹£nuhãa° - bfh¡»¥òG
s.
Jis tl« ig (<) OÅah - ehlh¥òG
(<) _is¥ ig eu«ò KJF eh© V£Çaš [Éil. (ï) v‹£nuhãa° - bfh¡»¥òG]
tl« Jis
ok
[Éil. (<) A-_is¥ ig, B-eu«ò tl«, 1. (m) Vo° - bfhR¡fŸ
C-KJF eh©, D-V£Çaš Jis] (M) yh¡ág® - mu¡F ó¢á
4. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd Éilia njªbjL. (ï) nyhf°lh - bt£L»Ë
(m) JwÉ e©L
o (<) Vã° - g£L¥ó¢á
(M) bt£L¡»Ë [Éil. (<) Vã° - g£L¥ó¢á]
(ï) áyªâ
ab
(<) ÈKy° [Éil. (m) JwÉ e©L] 2. (m) ghy«nda° - njŸ
5. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd Éilia njªbjL. (M) ôngFu° - bfhR
(m) ãsndÇah (ï) k°fh - å£L <
(M) fšäuš òG
ur
(<) byã°kh - btŸË Û‹

(ï) ehlh¥òG
(<) igrhÈah [Éil. (M) fšäuš òG] [Éil. (M) ôngFu° - bfhR]
6. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd Éilia njªbjL. X.

.s
Ñœ¡f©lt‰WŸ bghUªjhj x‹iw¡

(m) Ml«áah
(M) bg‹dh£Lyh f©l¿.
(ï) Äah‹£Çdh 1. Ñœ¡f©lt‰WŸ “JisílÈfŸ” bghU¤jtiuÆš
w
(<) igrhÈah bghUªjhj x‹iw¡ f©l¿.

[Éil. (M) bg‹dh£Lyh] (m) ir¡fh‹ (M) ãsndÇah
(ï) iAanyhÜkh (<) rhÈdh
w
VIII.
Ñœ¡f©lt‰WŸ rÇahd ïizia [Éil. (M) ãsndÇah]
f©l¿. 2. Ñœ¡f©lt‰WŸ “j£il òG¡fŸ” bghU¤jtiuÆš
1. (m) v©bzŒ Ru¥ã - ãÇ‹ bghUªjhj x‹iw¡ f©l¿.
w
(M) nfhòu tot«

flš Mik - (m) ãsndÇah (M) fšäuš òG
- glF tot«
Ãy Mik (ï) ehlh¥òG (<) igrhÈah
(ï)
[Éil. (<) igrhÈah]
(<) - òwh
fh®t°
[Éil. (m) v©bzŒ Ru¥ã - ãÇ‹]

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
3. Ñœ¡f©lt‰WŸ “eL¥gilÆÈUªJ njh‹whj 6. âR msÉyhd clyik¥ò gÇzhk¤âš

cW¥ò” bghU¤jtiuÆš bghUªjhj x‹iw¡ v›îÆÇÆš njh‹¿aJ?
f©l¿. Éil. bjhFâ - ÃnlÇah (<uL¡F Éy§F - v.fh: iA£uh
(m) eu«òfŸ (M) ïja« - FÊílÈfŸ).
(ï) vY«òfŸ (<) jirfŸ
[Éil. (m) eu«òfŸ]
7. gÇzhk¤âš cW¥ò msÉš clyik¥ò cUthd
m
Éy§F vJ?
FW Édh¡fŸ 2 kâ¥bg©fŸ Éil. j£il¥òG¡fŸ
8. KGikbgwh¢ brÇkhd k©ly« v‹gJ ahJ?
co
1. irnrhÓnyhnk£ k‰W« v©onuhÓnyhnk£ ït‰iw Éil. cÆÇfË‹ clÈš xnubahU btË¥òw¤Jis
x¥ãL. [Govt. MQP-2018]
k£L« fhz¥g£L mJnt thahfî«,
Éil. 1. irnrhÓnyhnk£: eL¥gil ãsîgLtjhš ky¤Jisahfî« brašg£lhš mªj brÇkhd
cUth»‹w cl‰FÊia cila Éy§FfŸ k©ly« KGikbgwh¢ brÇkhd k©ly«
irnrhÓnyhnk£LfŸ vd miH¡f¥gL»‹wd.
s.
vd¥gL«.
v.fh: tis¤jir¥òG¡fŸ, fQ¡fhÈfŸ, v.fh: j£il¥òG¡fŸ
bkšYlÈfŸ.
9. KGikahd brÇkhd k©ly« v‹gJ ahJ?
ok
2. v‹onuhÓnyhnk£: _y¡FlÈ‹ eL¥gil Éil. cÆÇfË‹ clÈš ïUntW JisfŸ, thahfî«
igfËÈUªJ cUthF« cl‰FÊ ky¤Jisahfî« fhz¥g£lhš, mªj brÇkhd
v‹£nuhÓnyh« vdî« mjid¥ bg‰WŸs k©ly« KGikahd brÇkhd k©ly« vd¥gL«.
Éy§FfŸ v‹onuhÓnyhnk£LfŸ vd v.fh: cUis¥òGfŸ Kjš KJFehÂfŸ.
miH¡f¥gL»wJ.
v.fh: K£njhÈfŸ, miu
o ehÂfŸ, 10. âwªj tif ïu¤j¢ R‰nwh£l k©ly« v‹gJ ahJ?
KJFehÂfŸ. Éil. ï›tif ïu¤j¢ R‰nwh£l k©ly¤âš ïu¤j
ab
ehs§fË‹ikahš ïu¤j« âR ïilbtËÆš
2. bk£lhb#Åá° (jiyKiw kh‰w«) v‹whš v‹d? Ãu«ã fhz¥gL»wJ.
[First Mid-2018] v.fh: fQ¡fhÈfŸ, bkšYlÈfŸ, K£njhÈfŸ,
Éil. ghÈ¥ghÈyh ïd¥bgU¡f¤â‹ _y« thšehÂfŸ
bkLrhití«, bkLrh ghš ïd¥bgU¡f¤â‹
ur
_y« ghÈ¥igí« cUth¡F»‹wd. ïªj 11. _oa tif ïu¤j¢ R‰nwh£l k©ly« v‹gJ ahJ?
thœif RH‰ána bk£lhb#Åá° (jiyKiw Éil. ï›tif ïu¤j¢ R‰nwh£l k©ly¤âš ïu¤j«
kh‰w«) vd¥gL«. gšntW msîila ïu¤j¡ FHhŒfË‹ tÊahf
brš»wJ.
.s
3. bjhFâ ãsh£obgšÄ‹jÌ‹ yh®th¡fË‹ v.fh: tisjir¥òG¡fŸ, jiyehÂfŸ,

bgaÇid vGJf? [Fist Mid-2018]
KJFehÂfŸ
Éil. 1. ÛuhÓoa«
12. <uL¡F Éy§FfŸ v‹git ahit?
w
2. °nghnuhá°£
Éil. áy Éy§FfË‹ ts®fU, òw¥gil k‰W«
3. ßoah
mf¥gil vD« ïu©L fU_y mL¡Ffis¡
4. br®¡nfÇah bfh©LŸsd. m›Éy§FfŸ <uL¡F Éy§FfŸ
w
4. fl‰gŠáš clš v›thW f£lik¡f¥g£LŸsJ? vd¥gL«.

Éil. fl‰gŠRfË‹ clš brš msÉyhd v.fh: gts«, b#šÈ Û‹, flš rhkªâ.
f£lik¥ig bg‰WŸsJ. bršfŸ js®thd
w
ÃiyÆš ïizªJŸsjhš c©ikahd âR¡fŸ 13. _tL¡F Éy§FfŸ v‹gJ ahJ?

cUthfÉšiy. Éil. áy Éy§FfË‹ ts®fU, òw¥gil, mf¥gil,
eL¥gil vd _‹W fU_y mL¡Ffis¡
5. ã‹ndhir£fŸ v‹git ahit?
bfh©LŸsd. ï›Éy§FfŸ _tL¡F Éy§FfŸ
Éil. fl‰gŠRfË‹clÈ‹ btËaL¡»š fhz¥gL« vd¥gL«.
j£ilahd bršfŸ ã‹ndhir£ vd¥gL«.
ïitfŸ cÆÇÆ‹ msî k‰W« tot¤ij v.fh: j£il òG¡fŸ Kjš KJF ehÂfŸ tiu.
Ã®zÆ¡»‹wd.

14. <uL¡F Éy§FfËš òw¥gil¡F« mf¥gil¡F« 23. cl‰FÊa‰w Éy§FfŸ v‹whš v‹d?
ïilÆš fhz¥gL« mL¡F vJ? Éil. clÈš cl‰FÊia bg‰¿uhj Éy§FfŸ
Éil. Ûnrh¡Ëah mL¡F. cl‰FÊa‰w Éy§FfŸ vd¥gL«.
v.fh: j£il òG¡fŸ
15. rk¢Ó® mik¥ò v‹gJ ahJ?
24. KJFeh© v‹gJ ahJ?
Éil. Éy§FfŸ xU m¢á‹ vâbuâ® Kid¥ gFâfËš
m
xnu khâÇahd clÈ‹ gFâfis¥ bg‰WŸs Éil. áy Éy§FfË‹ fUts®¢áÆ‹ nghJ eL
j‹ik rk¢Ó® mik¥ò vd¥gL«. mL¡»ÈUªJ cUthd j©L ngh‹w mik¥ò
KJF¥òw¤âš fhz¥gL«. ïJ KJFeh© vd
16. rk¢Óu‰wit v‹whš v‹d? miH¡f¥gL»wJ.
co
Éil. fl‰gŠRfËš vËikahd clyik¥ò (brš 25. Jiz cyf« ghuhnrhthÉ‹ g©òfis vGJ.
msÉyhd clyik¥ò) fhz¥gLtjhš Éil. 1. Éy§FfŸ gy bršfshš Mdit.
rk¢Ó® mik¥ò fhz¥glÉšiy. ï¤j‹ik 2. bršfŸ js®¢áahf ïizªJŸsJ.
rk¢Óu‰w¤j‹ik vd¥gL«. 3. c©ikahd âRnth, cW¥ngh cUthfÉšiy.
s.
17. Mu¢rk¢Ó® j‹ik v‹whš v‹d? 26. ònuh£nlh°nlhÄah¡fŸ v‹git ahit?
Éil. clÈ‹ ika m¢á‹ tÊahf¢ bršY« Éil. fU¡nfhs JisÆÈUªJ thŒ cUthF«
f‰gid¡nfhL cliy ïU rkghf§fshf¥ gšbršfis¡ bfh©l Éy§FfŸ
ok
ãÇ¤jhš, m¢á‹ ïUg¡f§fËY« xnu tifahd ònuh£nlh°nlhÄah¡fŸ vd¥gL«.
clYW¥òfŸ fhz¥gL«. ïj‰F Mu¢rk¢Ó® 27. oô£onuh°nlh«fŸ v‹git ahit?
j‹ik vd¥gL«.
Éil. gybrš Éy§FfËš fU¡nfhs¤ JisÆÈUªnjh
v.fh: flš rhkªâ (ÃnlÇa‹fŸ), gts«.
o mšyJ fU¡nfhs Jis¡F mU»ÈUªnjh
18. Iªjhu¢ rk¢Ó® j‹ik bfh©l Éy§F¡F v-fh ky¤Jisí«, fU¡nfhs¤Jisia É£L¤
jUf. öu¤âÈUªJ thí« cUthdhš m›Éy§FfŸ
oô£onuh°nlh«fŸ vd¥gL«.
ab
Éil. e£r¤âu Û‹ (K£njhÈfŸ)
28. Ãnlhãsh°LfË‹ ga‹ ahJ?
19. <uhu¢ rk¢Ó® mik¥ò cila Éy§FfŸ v‹whš
Éil. 1. x£o¡bfhŸSjš
v‹d?
2. ghJfh¥ò.
Éil. ïu©L ïiz rk¢Ó®¥ g¡f§fis¡ bfh©l ïiuiaão¤jš.
ur
3.
Éy§FfŸ <uhu¢ rk¢Ó® mik¥òila Éy§FfŸ
vd¥gL«. 29. bjhFâ: ondh~nghuh Éy§FfŸ V‹ Ó¥ò tot¡
v.fh: Ó¥ò b#šÈÛ‹. nfh«¥ b#šÈ V‹ miH¡f¥gL»‹wd?
Éil. ï›Éy§FfŸ ïl¥bga®¢á¡F¥ ga‹gL«
.s
20. ïUg¡f rk¢Óuik¥ò cila Éy§FfŸ v‹whš v£L tÇirÆyhd FWÆiHfSl‹ Toa
v‹d? btË¥òw¢ Ó¥ò¤jf£il¥ bg‰WŸsjhš, Ó¥ò
Éil. clÈ‹ ika m¢á‹ tÊ bršY« nfhL mšyJ tot nfh«¥ b#šÈ mšyJ flš thJik v‹W
w
js« cÆÇia ïU rk¥ gFâahf¥ ãÇ¤jhš mJ miH¡f¥gL»wJ.

ïUg¡f rk¢Óuik¥ò cila Éy§FfŸ vd¥gL«. 30. bjhFâ: ondh~nghuh Éy§FfËš ïiuia¥
v.fh: ó¢áfŸ ão¡f cjî« bršfŸ vit?
w
21. _tL¡F cÆÇfËš ïUg¡f rk¢Óuik¥ã‹ ga‹ Éil. yh°n[h bršfŸ mšyJ bfhnyhãsh°£
ahJ? bršfŸ.
Éil. 1. czî njl, 31. cÆbuhË®jš vªj bjhFâia¢ rh®ªj
w
2. ïizia¤ njl, Éy§FfËš fhz¥gL»wJ?

3. vâÇfËlÄUªJ j¥ã¡f cjî»wJ. Éil. ondh~nghuh.
22. Éy§FfËš cl‰FÊ v‹gJ ahJ? 32. M°bfšÄ‹j° bjhFâia¢ rh®ªj Éy§FfŸ
V‹ cUis¥òG¡fŸ vd miH¡f¥gL»wJ?
Éil. Éy§FfËš cl‰FÊahdJ cl‰RtU¡F«
czî FHY¡F« ïilÆš fhz¥gL« ïilbtË Éil. ï¥òG¡fË‹ clš bt£L njh‰w¤âš t£l
cl‰FÊ vd¥gL«. tot¤âš fhz¥gLtjhš cUis¥òG¡fŸ v‹W
miH¡f¥gL»wJ.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
33. bk£lhbkÇr« v‹whš v‹d? 43. ônuhfh®nl£fŸ ahî« thš ehÂfŸ vd miH¡f¡
Éil. k©òGÉ‹ clšgu¥ò gy f©l§fshf¥ fhuz« ahJ?
ãÇ¡f¥g£LŸsJ. mj‰nf‰g clÈ‹ c£òwK« Éil. ï›Éy§FfË‹ yh®th¡fŸ thÈš k£L«
f©l ïil¢Rtuhš gy f©l§fshf¥ KJFeh© bg‰WŸsjhš thšehÂfŸ vd
ãÇ¡f¥g£LŸsJ. ïj‰F f©l§fsh¡f« mšyJ miH¡f¥gL»wJ.
bk£lhbkÇr« v‹W¥ bga®.
m
44. Jiz¤ bjhFâahd KJbfY«òilaitfËš
34. bjhFâ: m‹dÈlhÉš fhz¥gL« Rthr ÃwÄfŸ fhz¥gL« ïU ãÇîfŸ vit?
ahit? Éil. 1. jhilíilait.
ÏnkhFnshã‹. jhila‰wit.
co
Éil. 1. 2.
2. FnshnuhF%Ç‹. 45. jhila‰w Éy§F ãÇÉš fhz¥gL« tF¥ò ahJ?
35. nehia¡ fl¤J« fQ¡fhÈfŸ ïu©oid¡ TW. Éil. t£lthÆd tF¥ò (ir¡nsh°blhnk£lh)
Éil. 1. mdhãÈ° (bfhR) 46. jhilíila Éy§F ãÇÉš fhz¥gL« nkš tF¥ò
s.
2. Vo° (bfhR) ahit?
36. oÅoah v‹gJ ahJ? Éil. nkštF¥ò 1. Û‹fŸ
Éil. bkšYlÈfËš cŸSW¥ò bjhF¥ã‰F«, nkštF¥ò 2. eh‹F fhÈfŸ
ok
nk‹oY¡F« ïil¥g£l ïilbtË nk‹oš 47. FU¤bjY«ò Û‹fËš fhz¥gL« brâšfŸ
ïilbtË vd¥gL«. ïâš v©z‰w ïwF ahit?
tot Rthr¤â‰F¥ ga‹gL»w oÅoah vd¥gL« Éil. ãsfhŒL brâšfŸ.
brîŸfŸ fhz¥gL»wJ.
48. vY«ò Û‹fËš fhz¥gL« brâšfŸ vit?
37. M°~ãnuoa« v‹whš v‹d?
Éil. ÚÇ‹
o
ju¤ij¡ f©l¿í« mik¥ò M°~ãnuoa«.
Éil. 1. nfdhŒL brâšfŸ.
2. ir¡shŒL brâšfŸ.
ab
v.fh: ïu£il XLila bkšYlÈfŸ. 3. OdhŒL brâšfŸ
38. bkšYlÈfËš fhz¥gL« Rthr ÃwÄÆ‹ bga® 49. vY«ò Û‹fËš fhz¥gL« fh‰W¥igfË‹ ga‹
ahJ? ahJ?
Éil. ÏnkhiraÅ‹ (jhÄu¤ij¡ bfh©lJ). Éil. 1. Eiupuš Û‹fËš thí gÇkh‰w«.
ur
39. nk‹oš v‹whš v‹d? 2. âU¡if Û‹fËš Äj¥gj‰F cjî»wJ.

Éil. bkšYlÈfË‹ cŸSW¥ò¤ bjhFâ bk‹ikahd 50. vY«ò Û‹fËš fÊî Ú¡f mik¥ig¡ TW.
njhš ngh‹w mik¥ghš _l¥g£LŸsJ. ïj‰F Éil. m«nkhÅahit fÊî¥ bghUshf btËna‰W«
nk‹oš v‹W bga®.
.s
Ûnrhbe~¥Ç¡ áWÚuf«.
40. uhLyh v‹gJ ahJ? 51. FU¤bjY«ò Û‹fŸ fÊî Ú¡f k‰W« CLfy¥ò
Éil. bkšYlÈfË‹ thÆš mu« ngh‹w if£odhyhd âut¤â‹ ml®¤âia v›thW guhkÇ¡»wJ?
w
FW¡F tÇirÆš mikªj g‰fis¡ bfh©l Éil. Ûnrhbe~¥Ç¡ tif áWÚuf¤ij¡ bfh©lJ.
mik¥ã‰F uhLyh v‹W¥bga®. ôÇahit fÊîÚ¡f¥ bghUshf btËna‰w¡
41. M«òny¡uš k©ly« v‹gJ ahJ? Toa ï›tif Û‹fŸ, clš âut¤â‹ CLfy¥ò
w
ml®¤âÆ‹ rkÃiyia¥ guhkÇ¥gj‰fhf j«

Éil. K£njhÈfËš fhz¥gL« FHšfhšfŸ mšyJ
ïu¤j¤âš ôÇahit nrÄ¡»wJ.
nghoah vd¥gL«. fhšfSl‹ Toa Ú®¡FHš
k©ly¤â‰F M«òny¡uš k©ly« v‹W¥bga®. 52. fUts®¢áÆ‹ nghJ cUthF« fUNœ gly§fŸ
w
ïJ ïl¥bga®¢á, czit¥ ão¡f k‰W« ahit?

Rthr¤â‰F ga‹gL»wJ. Éil. 1. m«Åah‹ 2. my‹lhŒ°
42. miuehÂfË‹ clš gFâfŸ ahit? 3. nfhÇah‹ 4. fUîzî¥ig
Éil. 1. ònuhnghÌ° 53. gw¡F« âw‹ m‰w gwitfË‹ bgaÇid¡
2. fG¤J¥ gFâ (F£ilahd g£il) F¿¥ãL.
3. Ú©l clš gFâ. Éil. 1. beU¥ò nfhÊ 2. »É 3. bg§FÆ‹.

áW Édh¡fŸ 3 kâ¥bg©fŸ 5. fl‰gŠRfËš Únuh£l k©lykhd fhšthŒ

k©ly¤â‹ ga‹ ahJ?
1. bjhFâ: ondh~nghuhÉ‹ bghJ¥g©òfis¡ TW. Éil. 1. M°oah vd¥gL« Jis tÊahf, btË¥òw
(mšyJ) bjhF Ondhnghuhit milahs« fhz Ú® clÈDŸ EiHªJ °gh‹ŠnrhÓš vD«
cjî« g©òfis g£oaÈLf. [Govt. MQP-2018] ika¡ FÊia mil»wJ. ã‹ m§»UªJ
M°Fy« tÊahf btËna‰w¥gL»wJ.
mid¤J« flšthœ cÆÇfŸ.
m
Éil. 1.
2. czñ£l«, fh‰nwh£l«, Rthr« k‰W«
2. âR msÉyhd clš mik¥ig bg‰WŸsJ. fÊîÚ¡f« M»a mid¤J brašfS«
3. Mu¢rk¢ÓUila <uL¡F Éy§FfŸ. ïªÚnuh£l¤â‹ _y« eilbgW»wJ.
4. Ûnrh»ËahÉš mÄnghir£LfS«, bk‹jir
co
6. Óy‹£nu£LfŸ ahî« ÃnlÇah¡fŸ vd miH¡f¡
bršfS« fhz¥gL»wJ. fhuz« ahJ?
5. ïl¥bga®¢á¡F ga‹gL« v£L tÇirÆyhd Éil. 1. ïj‹ clš Ãnlhir£ mšyJ Ãnlhãsh°£
FWÆiHfSl‹ Toa btË¥òw¢ vD« bfh£L« bršfisí«.
Ó¥ò¤jf£il¥ bg‰WŸsjhš, Ó¥òtot¡ 2. cz®Ú£áfËš bek£nlhá°£ vd¥gL«
s.
nfh«¥ b#šÈ mšyJ flš thJik v‹W bfh£L« bršfis¡ bfh©LŸsjhš ÃnlÇah
miH¡f¥gL»wJ. vd¥bgaÇl¥g£LŸsJ.
6. cÆbuhË®jš v‹w g©ò c©L.
7. bghUshjhu K¡»a¤Jt« thŒªj ó¢áfŸ ahit?
ok
7. ïiuia¥ ão¡f yh°n[h bršfŸ mšyJ Éil. 1. Vã° (njÜ)
bfhnyhãsh°£ bršfis¥ bg‰WŸsJ. 2. gh«ã¡° (g£L¥ó¢á )
8. bršcŸ k‰W« btË brÇ¤jš fhz¥gL»wJ. 3. ÈKy°, (thG« òij¥got«)
9. ïUghš cÆÇahd ïitfËš ghš 4. yh¡ág® (mu¡F ó¢á)
ïd¥bgU¡f« k£L« eilbgW»wJ. nyhf°lh (bt£L»Ë)
10. kiwKf ts®¢á
o 8.
5.
t£lthÆd tF¥ig¢ rh®ªj Éy§FfËš
11. yh®th - áo¥ã£
ab
ïd¥bgU¡f¤âš fhz¥gL« áw¥ò g©ò ahJ?
v.fh òqnuhãuh¡»ah. Éil. ïitfŸ flÈš k£Lnk thH¡Toajhf ïU¥ãD«
2. gwitfËš fhz¥gL« gw¥gj‰F c©lhd ïd¥bgU¡f¤â‰fhf e‹Ü® neh¡» tyir
jftik¥ig F¿¥ãL. [Fist Mid-2018] nghF« j‹ik bfh©lit. ïd¥ bgU¡f¤â‰F¥
ã‹ áy eh£fËnyna ïwªJÉL«. mt‰¿‹
Éil. 1. gwitfË‹ Äf K¡»akhd g©ò ïwFfŸ
ur
K£ilTLfËÈUªJ btËtU« m«nkhÓ£ yh®th

k‰W« mj‹gw¡F« âw‹ ngh‹witahF«. ts® cUkh‰w¤â‰F¥ ã‹ Û©L« flY¡F¤
2. beU¥ò nfhÊ, »É k‰W« bg§FÆ‹ ngh‹w âU«ò»wJ.
gw¡f ïayhj gwitfŸ jÉu k‰witfËš 9. nghÈ cl‰FÊ Éy§FfŸ v‹gJ ahJ?
K‹d§fhšfŸ ïw¡iffshf khWghL
.s
Éil. áy Éy§FfËš, cl‰FÊ KGikí« eL mL¡F

milªJŸsd. vãâÈa RtÇid¥ bg‰¿U¡fÉšiy. ï›tif
3. v‹onuhÓnyhnk£LfŸ v‹git ahit? [QY-2018] Éy§FfŸ nghÈ cl‰FÊ Éy§FfŸ vd¥gL«.
w
Éil. _y¡FlÈ‹ eL¥gil igfËÈUªJ cUthF« v.fh: cUis¥ òG¡fŸ.

cl‰FÊ v‹£nuhÓnyh« vdî« mjid¥ 10. c©ikahd cl‰FÊ Éy§FfŸ v‹gJ ahJ?
bg‰WŸs Éy§FfŸ v‹onuhÓnyhnk£LfŸ vd Éil. eL mL¡»DŸ cUthd cl‰FÊ KGtJ« âut«
w
miH¡f¥gL»wJ. Ãu«ã¡ fhz¥g£L«, ïj‹ Rt® bgÇnlhÅa«

v.fh: K£njhÈfŸ, miu ehÂfŸ, KJFehÂfŸ. vd¥gL« eL mL¡F vã¤ÔÈa bršfshš
M¡f¥g£oU¡F«. ïitfŸ c©ikahd cl‰FÊ
4. bfhandhir£fŸ v‹git ahit? Éy§FfŸ vd¥gL«.
w
Éil. fl‰gŠRfË‹ clÈ‹ cŸmL¡»š v.fh: KJFehÂfŸ

bfhandhir£fŸ mšyJ firÆiH fG¤J¥g£il 11. irnrhÓnyhnk£LfŸ v‹git ahit?
fhz¥gL»wJ. Éil. eL¥gil ãsîgLtjhš cUth»‹w cl‰FÊia
Rthr« k‰W« czñ£l¤â‰F ga‹gl VJthf cila Éy§FfŸ irnrhÓnyhnk£LfŸ vd
fl‰gŠRfË‹ clštÊna brš»‹w Únuh£l¤ij miH¡f¥gL»‹wd.
ïitfŸ V‰gL¤J»‹wd. v.fh: tis¤jir¥òG¡fŸ, fQ¡fhÈfŸ,
bkšYlÈfŸ.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
12. f©lkh¡f« v‹whš v‹d? jir

f©l§fŸ KJFeh© KJFòw eu«ò¡FHš
Éil. áy Éy§FfË‹ clš, cŸS« òwK« tÇirahf
xnu khâÇahd gy gFâfshf¥ ãÇ¡f¥g£oU¡F«.
ï¡ f©l§fËš áy cW¥òfŸ Û©L« Û©L«
fhz¥gL«. ïj‰F f©lkh¡f« vd¥gL«.
v.fh: tisjir¥ òG¡fŸ.
m
bgU Édh¡fŸ 5 kâ¥bg©fŸ
1. RwhÛid, óidÛÅš ïUªJ Ú v›thW jirahyhd ky¥òiH bjh©il¥ thŒ
ky¥òiHÆ‹ ãsîfŸ
co
ntWgL¤JthŒ? [Govt. MQP-2018]
Éil. 1. flš thœ Û‹fshF«. ã‹ thš
khâÇ KJFehÂ
2. mf¢ r£lf§fŸ FU¤bjY«ãdhš Mdit.
3. thœehŸ KGikí« KJFehiz 2. KJF¥òw eu«ò¡FHš :
bfh©LŸsd. m. K JehÂ‰F nkyhfî«, KJF¥òw
s.
4. òw¥gly¤âÈUªJ cUthd ãsfhŒL brâšfŸ cl‰RtU¡F ÑHhfî« mikªJŸsJ.
ngh®¤j¥g£l fodkhd njhš fhz¥gL»wJ. M ïJ FHš tot¤âY«, cŸçl‰W«, âut«
5. mf k‰W« òw mik¥ãš rk¢Óu‰w Ãu«ãí« fhz¥gL»wJ.
ok
j‹ikíila bA£ouhbr®¡fš (heterocercal) ï. ïJ cl‰ bra‰ghLfis xU§»iz¡»wJ
thšJL¥ò fhz¥gL»wJ. < ca® KJFehÂfËš eu«ò tl¤âš
6. M‰wš Ä¡f jhilfis¡ bfh©l ïit, K‹Kid gU¤J _isahfî«, ã‹gFâ
bfh‹W©Â Éy§FfŸ MF«. j©Ltlkhfî« kh¿íŸsJ.
7. ïiHtot brîŸfshš Rthr« eilbgW»wJ. c. KJbfY«ò¤ bjhluhš j©Ltl«
ï›Éy§FfS¡F brîŸ _o »ilahJ.
o ghJfh¡f¥gL»wJ.
8. <uiw ïja¤âidí«, Ûnrhbe~¥Ç¡ tif 3. bjh©il brîŸ ãsîfŸ :
ab
áWÚuf¤ij cila fÊîÚ¡f k©ly¤ijí« m. m id¤J KJFehÂfË‹ thœ¡if¢
bfh©lit. RH‰áÆš VjhtJ xU ÃiyÆš bjh©il¥
9. ôÇahit¡ fÊî¥bghUshf btËna‰w¡ Toa ãsî fhz¥gL»wJ.
ï›tif Û‹fŸ, clš âut¤â‹ CLfy¥ò M. mid¤J KJFehÂfË‹
ml®¤âÆ‹ rkÃiyia¥ guhkÇ¥gj‰fhf¤ j« fUts®¢áÆ‹nghJ bjh©il Rt®fËš
ur
ïu¤j¤âš ôÇahit¢ nrÄ¡f¡ Toait. tÇirahf¡ fhz¥gL«.

10. ïit mid¤J« F£opd¡Toa, clš bt¥g« ï. Ú®thœ Éy§FfËš brîŸ ãsîfŸ
khW« Éy§FfŸ MF«. M©, bg© cÆÇfŸ ïu¤j E©ehs§fSl‹ Toa ïiHtot
jÅ¤jÅahdit. ïâš M© Û‹fË‹ ïL¥ò
.s
brîŸfshf kh¿ Rthr¤â‰F cjî»wJ.

JL¥ãš, mf¡ fUîWjY¡F cjt, òz® <. Ãythœ KJFehÂfËš
cW¥ò fhz¥gL»wJ. fUts®¢áÆ‹nghJ brašglh¢ brîŸ
ãsîfŸ njh‹¿ go¥goahf kiw»wJ.
w
2. KJFeh©fË‹ mo¥gil¥ g©òfis És¡F.

(mšyJ) [QY & HY-2018] 3. bjhFâ: JisílÈfË‹ bghJ g©òfŸ ahit?
bjhFâ KJF ehQilaitfË‹ jÅ¤Jtkhd Éil. 1. flšÚÇY« e‹ÜÇY« thœgit
m«r§fis ÉtÇ. [First Mid-2018] XÇl¤âš x£othœgit
w
2.
Éil. 1. KJF eh©: 3. brš msÉyhd mik¥òilait.
m. KJFeh© eu«ò tl¤â‰F¡ ÑHhfî«, 4. bršfŸ rk¢Óu‰wJ.
czî¥ghij¡F nkyhfî« mikªJŸsJ. Únuh£l k©lykhf fhšthŒ k©ly«
w
5.
M. ïJ bjh‹ikahd mf¢r£lfkhF«. áw¥ghdJ
ï. yh«¥nu k‰W« yh‹°by£ ngh‹w 6. M°oah vD« Jis tÊahf Ú® clY¡FŸ
Éy§FfËš thœehŸ KGtJ« fhz¥gL«. EiHªJ °gh‹ŠnrhÓš vD« ika¡FÊia
<. Kâ® KJbfY«ãfËš ïJ gFâahfnt milªJ ã‹d® M°Fy« tÊahf
btËnaW»wJ
mšyJ KGikahfnth KJbfY«ò¤
bjhluhf kh‰ÖL brŒa¥gL»wJ. 7. czñ£l«, fh‰nwh£l«, Rthr« k‰W« fÊî
Ú¡f« ïªÚnuh£l« _y« eilbgW»wJ.

bfhandhir£LfŸ mšyJ fG¤J¥g£il

8. 16. ghÈ¥, ghÈyh jiyKiwiaí«, bkLrh
bršfŸ °gh‹ŠnrhÓš k‰W« fhšthŒ ghÈd¥bgU¡f jiyKiwiaí«
gFâfËš guÉ¡ fhz¥gL»wJ. btË¥gL¤J»wJ.
9. fhšáa« k‰W« áÈfh‹ K£fshnyh mšyJ 17. kiwKf ts®¢á fhz¥gL»wJ.
°ghŠándhnyh mšyJ ïu©L« fyªnjh 18. yh®th - ãshDyh.
Md r£lf« clY¡F cWJizahf cŸsJ. v.fh: 1. igrhÈah (ngh®¤JÑáa¥ ngh®åu‹)
m
10. bršcŸ mšyJ nAhnyhnrhÆ¡ czñ£l 2. Ml«áah (flš rhkªâ)
Kiw fhz¥gL»wJ. 3. iA£uh
11. ïitfŸ ïUghš cÆÇfŸ.
5. bjhFâ: ãsh£obAšÄ‹jÌ‹ áw¥ò g©òfŸ
co
12. ghÈyh ïd¥bgU¡f« bkh£L ÉLjš mšyJ vit?
b#«Äôš _y« eilbgW»wJ. j£ilahd clyik¥ig bg‰WŸsJ.
Éil. 1.
13. ghš ïd¥bgU¡f« ïd¢ brš cUth¡f« cW¥ò
2. msÉyhd cl‰f£lik¥òl‹,
_y« eilbgW»wJ. cl‰FÊa‰w, ïUg¡f¢ rk¢ÓUila _tL¡F
14. yh®th¡fŸ - ghu‹ifKyh, M«ããsh°Lyh, Éy§F.
s.
ngh‹W kiwKf fUts®¢áia¡ 3. kÅj‹ cŸË£l Éy§FfËš x£L©Âfshf
bfh©LŸsJ. thœ»‹wd.
v.fh. 1. ir¡fh‹ (°if~gh) 4. bfh¡»fS«, c¿ŠáfS« x£LW¥òfshf¢
2. °gh‹Íšyh (e‹Ü® fl‰gŠR)
ok
brašgL»wJ.
3. ô°gh‹Íah (FËaš fl‰gŠR) 5. nghÈahd cl‰f©l§fis bg‰WŸsJ.
4. bjhFâ: ÃnlÇahÉ‹ (Óy‹£nu£LfŸ mšyJ 6. x£L©Â¥ òG¡fŸ ÉUªnjh«ãÆ‹
FÊílÈfŸ) g©òfis¥ g£oaÈL. clÈÈUªJ czñ£l¥ bghU£fis neuoahf
Éil. 1. mid¤J« Ú®thœ cÆÇfŸ.
o njhšgu¥ã‹ tÊahf c¿Šá¡ bfhŸ»‹wd.
2. XÇl¤âš x£onah, x£lhkš j‹Å¢irahnth, 7. Rl®bršfŸ _y« fÊîÚ¡f« k‰W« CLfy¥ò
jÅ¤njh, T£LÆÇahfnt thG«. xG§FghL« eilbgW»wJ.
8. ïUghš cÆÇd«.
ab
3. Mu¢rk¢ÓUilait. fl‰rhkªâ k£L«
ïUg¡f¢ rk¢ÓUilaJ 9. yh®th - ÄuÓoa«, °nghnuhá°£, ßoah,
4. clÈš Ãnlhir£ (ÃnlhãisŒ£) vD« bfh£L«
br®¡nfÇah.
bršfŸ fhz¥gL»wJ. 10. ãsndÇahÉš ïH¥ò Û£lš g©ò
fhz¥gL»wJ.
5. cz®Ú£áfËš bek£nlhá°£ vD« bfh£L«
ur
bršfŸ fhz¥gL»wJ. .fh: OÅah (ehl¥òG), ~ngánahyh (fšäuš òG)

v
6. Éy§Fy»š <uL¡F cliy bg‰w Kjš 6. bjhFâ: M°bfšÄ‹jÌ‹ g©òfis¡ TW.
bjhFâahF«. bek£nlhlh vd K‹d® miH¡f¥g£lJ.
Éil. 1.
7. brÇ¤jš k‰W« fh‰nwh£l« Óy©ouh‹ _y« cUis¥òG¡fŸ vd miH¡f¥gL»wJ.
2.
.s
eilbgW»wJ. ï¥òG¡fŸ jÅ¤njh mšyJ Ú®Ãy jhtu§fŸ

3.
8. thŒ mšyJ iA¥ngh°nlh« _y« czit¥ k‰W« Éy§FfËš x£L©Âahf cŸsJ.
bgWjš, fÊî Ú¡f« eilbgW»wJ. 4. ïUg¡f rk¢ÓUila _tL¡F cÆÇfŸ.
w
9. bršcŸ k‰W« bršbtË brÇ¤jš

5. cW¥ò msÉyhd clš mik¥ò k‰W«
fhz¥gL»wJ.
_tL¡F cÆÇfŸ.
10. Äf vËa eu«ò k©ly« cŸsJ.
6. clš Rt® bfhyh#‹ r›Édhš Mdit
11. gts¤âš fhšáa« fh®gnd£lhš Md r£lf«
w
cŸsJ. 7. f©l§fs‰wit.
12. ghÈ¥ k‰W« bkLrh vd¥gL« ïUtif 8. KGikahd ts®¢áailªj brÇkhd
clyik¥ig bg‰WŸsJ. k©ly¤ij¥ bg‰WŸsJ.
w
13. ghÈ¥ FHš tot mik¥òl‹ Ãiyahf 9. fÊîÚ¡f« bu‹d£ Ru¥ãfshš eilbgW»wJ.
XÇl¤âš x£o thG«. 10. xUghš cÆÇfŸ.
14. Filtot« bfh©l bkLrh Úªâ¤âÇí« 11. áy òG¡fËš jhíŸ K£il ts®¢á
j‹ikíilaJ. eilbgW»wJ.
15. ghš-ghÈÈ (bk£lhb#Åá°) jiyKiw v.fh: 1. m°fhÇ° Y«ãÇfhŒl° (cUis¥
kh‰w« fhz¥gL»wJ. òG¡fŸ) 2. c¢rßÇah gh‹»uh¥o (ahid¡fhš
òG).

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
7. bjhFâ: m‹dÈlhÉ‹ g©òfis¡ TW. clš jiy, jirahyhd ghj«, cŸSW¥ò¤

6.
gÇzhk¤âš f©l§fSila Kjš Éy§FfŸ
Éil. 1. bjhF¥ò vd _‹W gFâfshf¥
tis jir¥ òG¡fŸ.
2. ãÇ¡f¥g£LŸsJ.
ÚÇnyh, Ãy¤ânyh jÅ¤J thœ»wJ.
3. 7. clš fhšáa¤âdhyhd fod X£odhš
áy x£L©ÂfŸ.
4. _l¥g£LŸsJ.
ïUg¡f¢rk¢ÓUila, _tL¡F cÆÇfŸ.
5. 8. cŸSW¥ò¤ bjhFâ nk‹oš vD«
m
irnrhÓnyhÄ¡ tif cl‰FÊia¡ bfh©lJ.
6. bk‹ikahd njhÈdhš _l¥g£LŸsJ.
cW¥ò
7. k©ly msÉyhd 9. nk‹oš ïilbtËÆš ïwFtot oÅoah
cl‰f£lik¥òilaJ. vd¥gL« brîŸfŸ fhz¥gL»wJ.
8. clšgu¥ò f©l§fshf ãÇ¡f¥g£L, c£òwK« 10. brÇkhd k©ly« KGikahdJ.
co
f©l§fshf ãÇ¡f¥g£LŸsJ. ïj‰F 11. thÆš mu« ngh‹w g‰fis¡ bfh©l uhLyh
f©l§fsh¡f« mšyJ bk£lhbkÇr« v‹W c©L.
bga®. 12. jiyÆ‹ K‹g¡f¤âš cz®Ú£áfŸ, f©fŸ
9. cl‰RtÇš t£l k‰W« ÚŸtr¤jirfŸ k‰W« M°~ãnuoa« fhz¥gL»wJ.
ïl¥bga®¢á¡F ga‹gL»wJ. 13. ÚÇ‹ ju¤ij¡ f©l¿tj‰F M°~ãnuoa«
s.
10. ÏnkhFnshã‹ k‰W« FnshnuhF%Ç‹ ga‹gL»wJ.
vD« Rthr ÃwÄia¡ bfh©LŸsJ. 14. fÊî Ú¡f cW¥ò be~¥ßoa«.
11. k©òG ïUghš cÆÇd«, ÚÇ° k‰W« m£il 15. âwªj tif ïu¤j X£l k©ly« (M¡nlhg°,
ngh‹wit jÅ¥ghš cÆÇfŸ. brãah, (fzthŒ Û‹ jÉu).
ok
12. ghš ïd¥bgU¡f« fhz¥gL»wJ. 16. RthrÃwÄ, ÏnkhiraÅ‹ fhz¥gL»wJ
13. yh®th - £nuhnfh~ngh®. (jhÄu¤ij¡ bfh©lJ).
v.fh: yh«ã£nlh khÇ£oia (k©òG). 17. jÅ¥ghš cÆÇ, K£ilÆL«.
18. yh®ah - btÈ#®.
8. bjhFâ: fQ¡fhÈfË‹ g©òfis¡ TW. o 19. kiwKf ts®¢á.
Éy§Fy»š Äf¥bgÇa bjhFâ.
Éil. 1. v.fh: igyh (M¥ãŸ e¤ij), yhbkšÈl‹°
f©l§fSl‹, ïUg¡f rk¢ÓUil _tL¡F
2. (k£o), ã§¡£llh (K¤J¢á¥ã), br¥ãah
cÆÇd§fŸ. (fzthŒ Û‹), M¡nlhg° (ngŒ Û‹).
ab
3. cW¥ò k©ly msÉyhd clyik¥ò.
10. bjhFâ: v¡»ndhbl®nk£lhÉ‹ (K£njhÈfŸ)
4. irnrhÓnyh« tif cl‰FÊ. g©òfis g£oaÈL.
5. fQ¡fSl‹ Toa ïizíW¥òfis mid¤J« flšthœ cÆÇfŸ.
Éil. 1.
bg‰WŸsJ. Kâ® cÆÇ Mu¢rk¢Ó®, yh®th¡fŸ ïUg¡f
2.
6. njhYÇ¤jš mšyJ v¡ilá° fhz¥gL»wJ.
ur
rk¢Ó® j‹ikíilaJ.
7. Rthr¤â‰fhd brîŸfŸ, ò¤jf¢ brîŸfŸ, 3. cW¥ò k©ly cl‰f£lik¥òilaJ.
ò¤jf EiupušfŸ mšyJ _¢R¢ FHš 4. fhšáa¤âdhš Md K£fŸ mf¢r£lfkhF«.
fhz¥gL»wJ.
5. FHš fhšfŸ mšyJ nghoah vd¥gL«
8. âwªj tif ïu¤j X£l k©ly«.
.s
fhšfSl‹ Toa Ú®¡FHš k©ly« mšyJ

9. vËa mšyJ T£L¡f©fis bg‰WŸsJ. M«òny¡uš k©ly¤ij¡ bfh©LŸsJ.
10. clš rkÃiy cW¥ghd °nl£nlhá°£ 6. M«òny¡uš k©ly« ïl¥bga®á, czit¥
fhz¥gL»wJ. ão¡f k‰W« Rthr¤â‰F ga‹gL»wJ.
w
11. kšÕÍa‹ FHšfŸ, g¢ir Ru¥ãfŸ 7. tÆ‰Wòw¤âš thŒ, KJFòw¤âš ky¤Jis

k‰W« fh¡rš Ru¥ãfŸ _y« fÊîÚ¡f« mikªJŸsJ.
eilbgW»wJ. 8. KGikahd brÇkhd k©ly¤ij¥ bg‰WŸsJ.
12. ts®¢áÆš cUkh‰w« vD« Ãfœ¢á
w
9. eu«ò k©ly«, cz®î k©ly« KGikahd

fhz¥gL»wJ. ts®¢áailaÉšiy.
v.fh: e©L, njÜ¡fŸ. 10. fÊî Ú¡f k©ly« »ilahJ.
9. bjhFâ: bkšYlÈfË‹ g©òfis g£oaÈL. 11. ïja«, k‰W« ïu¤j¡ FHšfs‰w âwªjtif
w
Éil. 1. Éy§Fy»š ïu©lhtJ bgÇa bjhFâ. ïu¤j X£l k©ly« fhz¥gL»wJ.

2. e‹ÜÇY«, flš ÚÇY«, Ãy¤âY« 12. ghš ïd¥bgU¡f«, òw¡ fUîUjš
fhz¥gL»wJ. fhz¥gL»wJ.
3. cW¥ò k©ly clyik¥ig bg‰WŸsJ. 13. kiwKf ts®¢á.
4. ïUg¡f rk¢ÓUilait (x‰iw x£LlÈfis¤ 14. ïH¥ò Û£lš g©ò«, j‹DW¥ò J©o¥ò
jÉu). j‹ik fhz¥gL»wJ.
5. cl‰FÊíl‹ Toa _tL¡F, f©l§fs‰w cÆÇ. v.fh: M°£Ça° (e£r¤âu Û‹ (m) flš
e£r¤âu«) v¡»d° (flš F¥ã).
11. bjhFâ: bAÄfh®nl£lhÉ‹ g©òfis¡ TW. 13. Jiz¤bjhFâ ônuhfh®nl£lhÉ‹ g©òfŸ

bk‹ikahd
Éil. 1. òG ngh‹w Fiwthd ahit?
v©Â¡ifÆš Éy§Ffis¡ bfh©lJ. mid¤J« flÈš thœgit.
Éil. 1.
2. flš ÚÇš thG«. bghJthf flš Õ¢R¡FHš vd miH¡f¥gL»wJ.
2.
3. bghJthf eh¡F¥ òG mšyJ mfh®‹ òG
XÇl¤âš x£othG«. áy cÆÇfŸ k£L« ÚÇš
3.
v‹W miH¡f¥gL»wJ.
m
ÄjªJ mšyJ Úªâ thG«.
4. c©ikahd cl‰FÊia bg‰WŸs _tL¡f
4. jÅíÆÇahfnth mšyJ T£LÆÇahfnth
cÆÇ.
5. cW¥ò k©ly msÉyhd cl‰f£lik¥ò
thG«.
5. f©l§fs‰w cliy oíÅ¡ mšyJ bl°£
co
cilaJ.
6. ïUg¡f rk«Óuik¥òilaJ. v‹D« ciu _oíŸsJ.
7. cUistot clš 1. ònuhnghÌ° 2. fG¤J 6. Kâ® Éy§FfŸ ig ngh‹w mik¥òl‹
(F£ilahdg£il). 3. Ú©l clš gFâia¡ fhz¥gL»wJ.
bfh©LŸsJ. 7. cl‰FÊ »ilahJ.
s.
8. yh¡Fdh vD« á‰¿il¡FÊ fhz¥gL»wJ. 8. bjh©ilia¢ R‰¿ V£Ça« fhz¥gL»wJ.
9. Rthr¤â‰F xU ïiz brîŸ ãsîfŸ 9. yh®th¡fË‹ thš k£L« KJFehiz¥
bjh©ilÆš mikªJŸsJ. bg‰WŸsjhš ïitfŸ thš ehÂfŸ vd
ok
10. fÊîÚ¡f cW¥ò »shkUy° mšyJ miH¡f¥gL»‹wd.
ònuhnghá° Ru¥ã. 10. ïu¤j X£l k©ly« âwªj tif.
11. vËa eu«ò k©ly¤ij¡ bfh©LŸsJ.
11. brÇkhd k©ly« KGikahdJ.
12. ghš ïd¥bgU¡f«, btË¡fUîUjš
fhz¥gL»wJ. o 12. FHštot ïja« tÆ‰W¥òw¥ gFâÆš cŸsJ.
13. yh®th - lh®ndÇah. 13. brîŸ ãsîfŸ _y« Rthá¡»‹wd.
v.fh: gyndh»shr°. 14. eu«òtl« yh®th¡fËš k£Lnk cŸsJ.
ab
15. ïUghš cÆÇ.
12. KJFehQila k‰W« KJFehz‰w
16. yh®th - jiy¥ãu£il
Éy§FfË‹ g©òfis x¥ÕL.
17. kiwKf¡ fUts®¢á fhz¥gL»wJ.
Éil.
18. ã‹ndh¡F ts® cUkh‰w« vD« áw¥ò
t. KJFehQilait KJFehz‰wit g©ig bg‰WŸsJ.
ur
v© v.fh: máoah, rhšgh, nlhÈnahy«.

1 KJFeh© c©L KJFeh© ïšiy
14. br~gnyhfh®nl£lhÉ‹ g©òfis¡ TW.
2 KJFòw cŸçl‰w X® ïiz MH« Fiwthd flÈš thG« tis thœ
Éil. 1.
.s
x‰iw eu«ò c©L tÆ‰Wòw âl eu«ò

tl« c©L. cÆÇfshF«.
2. cl‰FÊia cilait.
3 bjh©il brîŸ ãsîfŸ
brîŸ ãsîfŸ ïšiy. 3. KJFeh©, KJFòw FHštot eu«òtl«
w
fhz¥gL»‹wd. k‰W« bjh©il brîŸ ãsîfis thœehŸ

KGtJ« bfh©LŸsJ.
4. ïja«, ïja« ïšiy,
tÆ‰W¥òw¤âš ïUªjhš mJ 4. ïu¤j X£lk©ly« _oaJ.
w
fhz¥gL»wJ. KJF¥òw¤ânyh, 5. fÊî Ú¡f« ònuh£nlhbe~ãßoah _y«

g¡fth£onyh eilbgW»wJ.
mikªJŸsJ. 6. M© bg© cÆÇfŸ jÅ¤jÅahdit.
w
5. ky¤Jis¡F¥ m¤jifa thš v.fh M«ãah¡r°.

ã‹ mikªj thš ïšiy. 15. tF¥ò: ïUthœÉfË‹ g©òfŸ ahit?
fhz¥gL»wJ.
(Post anal ) Éil. 1. Ãy« k‰W« Ú® M»a ïU thÊl§fËY«
thH¡ToaJ
6. czî FHš eu«ò czî¡FHš eu«ò
tl¤â‰F¡ ÑnH tl¤â‰F nkyhf¡ 2. Kjš eh‹F fhÈ KJbfY«ã.
fhz¥gL«. fhz¥gL«. 3. clšbt¥g« khW« j‹ik bfh©lit.

RuhÉ‹ ✪ bjhFâ
Éy§Fyf«
clšgFâ jiy k‰W« clš vd ïu©L

4. thÈ‹ moÆš cŸs v©bzŒ Ru¥ã mšyJ
5.
gFâfis¡ bfh©lJ. ãÇ‹ Ru¥ãia¤ jÉu cy®ªj njhÈš ntbwªj
5. bgU«ghY« <Çid fhšfis¡ bfh©lJ. Ru¥ãfSÄšiy.
6. thYlndh mšyJ thy‰nwh fhz¥gL«. 6. fhšfËš brâšfŸ, ef§fŸ c©L.
7. ÃwÄfisí«, Ru¥ãfisí« bfh©l <ukhd 7. mf¢r£lfkhf fh‰wiwfSl‹ Toa Ekh£o¡
njhÈid¡ bfh©lJ. vY«òfŸ cŸsd.
m
8. ïikfisíila f©fisí«, o«ghÅ¡ 8. gw¤jš jirfŸ - bg¡nlhuhÈ° nk#®,
r›thš Md fhJfisí« bfh©lit. bg¡nlhuhÈ° ikd®.
9. njhš, brîŸ k‰W« Eiupuš Rthr« 9. Rthr¤â‰F EiupušfSl‹ fh‰W¥ igfŸ
eilbgW»wJ.
co
ïizªJŸsJ.
10. _‹W miwfisíila ïja«. 10. ïja« eh‹F miwfis¡ bfh©lJ.
11. fÊî¥ bghUŸ - ôÇah.
11. bt¥g« khwh Éy§FfŸ
12. áWÚuf« - Ûnrhbe~¥Ç¡ tif.
12. tyirnghjš, bg‰nwh® guhkÇ¥ò
13. M©, bg© cÆÇfŸ jÅ¤jÅahdJ.
fhz¥gL»wJ.
s.
14. òw¡fUîUjš.
13. áWÚ® ig »ilahJ.
15. K£ilÆL«, kiwKf fU ts®¢á
fhz¥gL»wJ. 14. xU ghš cÆÇ
16. FË® cw¡f« k‰W« nfhil cw¡f« M»a 15. ghš <UU mik¥ò áw¥ghf mikªJŸsJ.
ok
áw¥ò¤ j‹ikfŸ c©L. 16. tyJ g¡f m©lf« Fiw ts®¢áíl‹
v.fh: òôngh (njiu), uhdh (jtis). fhz¥gL«.
17. K£ilÆLgit. bkfhbyá¤jš K£ilfŸ.
16. tF¥ò: bu¥oÈahÉ‹ (C®td) g©òfŸ ahit?
18. c£fUîUjš fhz¥gL»wJ.
jiuÆš thH¡ Toait.
Éil. 1.
clš
2. cy®ªj cWâahd
onjhyhš v.fh: fh®t° (fhf«), bfhy«gh (òwh)
_l¥g£LŸsJ. 18. tF¥ò: ghÿ£ofË‹ g©òfis¡ TW.
ab
3. njhÈš brâšfŸ cŸsJ. Éil. 1. gšntW tifg£l thÊl§fËš thG« j‹ik.
4. ïja« _‹W miwfis¡ bfh©lJ. (KjiyÆš 2. clš nuhk§fshš _l¥g£LŸsJ.
ïja« eh‹F miwfis¡ bfh©lJ) 3. gw¤jš, ÚÇš Úªj jftik¥ig bg‰WŸsJ.
5. ïitfŸ clšbt¥g« khW« 4. <Çiz fhšfŸ.
m«Ånah£LfshF«. 5. Éa®it, thrid k‰W« v©bzŒ
ur
6. bgU«gh‹ikahdit XLila K£ilfis Ru¥ãfis¥ bg‰WŸsJ.

ïL«. 6. bfh«òfŸ, K£fŸ, brâšfŸ, T®ef§fŸ,
7. fUts®¢áÆ‹nghJ m«Åah‹, my‹lhŒ°, Fs«òfŸ ngh‹w òw¢r£lf§fis bg‰WŸsJ.
nfhÇah‹ k‰W« fUîzî¥ig ngh‹w fUNœ 7. g‰fŸ - Ô¡nfhlh‹£, bA£onuhlh‹£,
.s
gly§fis cUth¡F»wJ. ilãnahlh‹£.

8. fÊî bghUŸ - ôÇ¡ mÄy«.
8. òwbrÉklš c©L.
9. áWÚuf« bk£lhbe~¥Ç¡ tif.
9. ïja« eh‹F miwfis¡ bfh©lJ.
w
10. M©, bg© cÆÇfŸ jÅ¤jÅahdit.

10. át¥ò mQ¡fŸ t£l tot¤Jl‹ ïUòwK«
11. c£fUîUjš, K£ilÆL« j‹ikíilaJ. FÊªJ fhz¥gL»wJ.
v.fh: bfnyh£l° (Xzh‹).
11. _is e‹F ts®¢áailªJŸsJ.
eh#h (ehf«), it¥guh (ÉÇa‹).
w

12. fÊî¥bghUŸ - ôÇah (ôÇnahnlÈ¡)
17. tF¥ò: gw¥gdt‰¿‹ g©òfŸ ahit? 13. áWÚuf« - bk£lhbe~ãÇ¡ tif.
Éil. 1. gw¡F« âwDilaJ. ïwFfis¥ 14. clšbt¥g« khwhjJ.
w
bg‰¿U¡»wJ. 15. M©, bg© cÆÇfŸ jÅ¤jÅahdit.

2. gw¡F« âw‹ m‰w gwitfŸ - beU¥ò nfhÊ, 16. c£fUîUjš.
»É, bg§FÆ‹. v.fh: M®ÅnjhÇ§f° (K£ilÆL« ghÿ£o)
3. K‹d§fhšfŸ ïw¡iffshf khWghL ~bgÈ° (óid) vÈg° (ahid).
milªJŸsJ.
4. el¡fî«, Xlî«, Úªjî«, ku¡»isfis¥ 19. Éy§Fyf tifghL - gl« tiuf.
g‰¿¥ ão¡fî« V‰wthW ã‹d§fhšfŸ Éil. g¡f v©.26 (fU¤J¥gl«)
jftik¥ig¥ bg‰WŸsd.

20.
46
Éil.
w
w
w
bjhFâ KJF
ehÂfŸ
orders@surabooks.com
ãÇî : ãÇî :
.s
ònuhnlhfh®nl£lh KJbfY«ãfŸ
Jiz¤ bjhFâ: Jiz¤ bjhFâ

Jiz¤ bjhFâ: jhilfŸ : jhilfŸ
k©ilnahl‰wit m‰wit cilait
ur
M«~ãah¡[°, tF¥ò : áw¥ò tF¥ò : áw¥ò tF¥ò

máoa‹ t£lthÆid Û‹fŸ eh‹F fhÈfŸ
cilait.

ab
bjhFâ KJFehÂfË‹ tif¥gh£L m£ltizia vGJ
tF¥ò : tF¥ò : ïU tF¥ò :

tF¥ò : vY«ò tF¥ò : gw¥gd
(v.fh) ny«¥nu FU¤bjY«ò
Û‹fŸ
Û‹fŸ
o thœÉfŸ
tF¥ò : C®td ghÿ£ofŸ
(v.fh.) Xzh‹, (v.fh.) vÈ,

(v.fh.) óid, Û‹ (v.fh.) jtis, gšÈ, gh«ò, (v.fh.) Kaš, btsthš,
(v.fh.) Rwh njiu, rykh©l® á£L¡FUÉ, òwh
flš, Mik, âÄ§fy«,
ok
Kjiy. kÅj‹.
bjhFâ KJF ehÂfË‹ tif¥ghL

s.
co
PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

m
RuhÉ‹  11M« tF¥ò - Éy§»aš ✪ myF - I
m
co
Éy§»aš
s.
o bjhFâ
ok
II
ab
ur
.s
w
w
w
187

myF
III
8. fÊîÚ¡f«
m
co
s.
ghl cŸsl¡f«
ok
8.1 fÊî Ú¡f KiwfŸ
8.2 kÅjÅ‹ fÊî Ú¡f k©ly« o
8.3 kÅjÅš áWÚ® cUthF« Kiw
8.4 áWÚuf¤â‹ gÂfis be¿¥gL¤Jjš
ab
8.5 áWÚ® btËna‰w«
8.6 fÊî Ú¡f¤âš ãw cW¥òfË‹ g§F
8.7 fÊî Ú¡f k©ly¡ FiwghLfŸ
ur
8.8 ïu¤j CLgF¥ò

.s
w
w
w
189

190 RuhÉ‹  11M« tF¥ò - Éy§»aš ✪ myF - III
fU¤J tiugl«
ïja¤jkÅfŸ
be~¥uh‹ (ïu¤j¤ij tof£L«
m
áWÚuf¤â‹ braš myF )
»shkUyÇš
V£Çaš ne£Ço¡ fhuÂ
ïu¤j mG¤j«
»shkUy° (ï§F ïu¤j¤âÈUªJ
co
mâfÇ¥ò
Fiw¡»wJ
Fiw¡»wJ
FnshkUyh® to âut«
ïu¤j mG¤j« ãÇ¤bjL¡f¥gL»wJ.
I¡°lhFnshkUy°
mâfÇ¥ò
s.
nk¡Fyhbl‹rh bršfŸ PCT / m©ik RUŸ E©FHš (ï§F
FS¡nfh°, mÄndhmÄy«, Ú®,
nrhoa«, k‰W« FnshiuL Û©L«
ok
toâut¤âÈUªJ bjÇî brŒJ
buÅ‹ c¿Šr¥gL»wJ.
Mšnlh°Ouh‹ k©ly« (RAA system)
buÅ‹ MŠÍnahbl‹á‹
bA‹È tisÉ‹ ïw§F ö«ò

o
MŠÍnahbl‹á‹ I (m¡thnghÇ‹fŸ tÊahf ïašò
fl¤jš _y« toâut¤âÈUªJ Ú®
ab
btËnaW»wJ. Mdhš Na+ k‰W«
Cl– âut¤âÈš j¡f it¡f¥gL»wJ.
MŠÍnahbl‹á‹ II
bA‹È tifÆ‹ VW ö«ò

ur
ã£ô£lÇ ã‹fJ¥ò (ï§»UªJ Na+ brašÄF fl¤jš

iAnghjyhk° _y« Û©L« c¿Šr¥gL»wJ. Ú®
btËnaWtâšiy. Cl– ïašghfnt
m£Çdšfh®bl¡° Û©L« c¿Šr¥gL»wJ.
mâf«
.s
ADH ( tnrh¥uá‹ )
mšnlh°Ouh‹ DCT/ nrŒik RUŸ E©FHš
w
Fiwî (m¡thnghÇ‹fŸ tÊahf ïašò

fl¤jš _y« toâut¤âÈUªJ
Ú® Û©L« c¿Šr¥gL»wJ. Na+
Û©L« c¿Šr¥gL»wJ. K+
ilahão° ï‹áãl°
w
btËna‰w¥gL»wJ. M©oilôÇÌ°
(ilôÇÌ° áWÚ® bgU¡F) áWÚ® bgU¡F vâ® ).
w
nrfÇ¥ò ehs« (FHšfËš Ru¤jš ï§F

eilbgW»wJ m¡thnghÇ‹fŸ tÊahf
Ú® Û©L« c¿Šr¥gL»wJ. bgÇoôòyh®
ïilbtËÆÈUªJ H+, K+, NH+4
»Çah£oÅ‹ k‰W« fÇk mÄy§fŸ
ehs¤âDŸ cŸs toâut¤â‰FŸ
brš»wJ. ïjdhš áWÚ® iAg®nlhÅ¡
j‹ik mil»wJ.

RuhÉ‹  11M« tF¥ò ✪ bjhFâ - II ✿ 8. fÊîÚ¡f« 191
kâ¥ÕL
1. be~¥uhDŸ EiHí« xU JË Ú® vâ®bfhŸS« 4. Ñœ¡f©l cW¥òfis¡ f©l¿ªJ, áWÚuf
m
mik¥òfis tÇir¥gL¤Jf. cl‰braÈaÈš mt‰¿‹ K¡»a¤Jt¤ij
(m) c£brš E©jkÅ És¡F.
(M) bgskhÅ‹ »©z« (m) #¡°lh »shkUyh® mik¥ò
(M) nghnlhir£LfŸ
co
(ï) nrfÇ¥ò ehs«
(<) nrŒik RUŸ E© FHš (ï) áWÚ®¥igÆYŸs RU¡F¤ jirfŸ
Éil. (m) #¡°lh »shkUyh® mik¥ò
(c) »shkUy°
(C) bA‹nyÆ‹ tisî 1. be~¥uhÅ‹ c£brš jkÅÆš cŸs áw¥ò¤
(v) m©ik RUŸ E©FHš
s.
âRnt #¡°lh »shkUyh® mik¥ò MF«.
(V) áWÚuf bgšÉ°
Éil. 2. ïâš kh¡Fyh bl‹[h (Macula densa) k‰W«
c£brš E©jkÅ → »shkUy° → JfŸ bršfŸ fhz¥gL»‹wd.
ok
bgskhÅ‹ »©z« → m©ik RUŸ
E©FHš → bA‹nyÆ‹ tisî → 3. kh¡Fyh bl‹[h bršfŸ nrŒik RUŸ
nrŒik RUŸ E© FHš → nrfÇ¥ò FHÈš âut« ghŒtij cz®»‹wd.
ehs« → áWÚuf bgšÉ°.
4. ïit c£brš jkÅÆ‹ FW¡fsití«
2.
o
ãsh°khÉš ïUªJ bgskhÅ‹ c£gFâ¡FŸ
ghâ¡»wJ.
EiHí« fiubghU£fŸ vâ®bfhŸS« _‹W
ab
tof£lš jil fhuÂfË‹ bga®fis¡ F¿¥ãLf. 5. JfŸ bršfŸ buÅ‹ (Renin) v‹D«
ïu¤j¤âYŸs v›tif gFâ¥bghU£fŸ ïªj¢
áWÚuf gly§fshš btËna‰w¥gL»‹wd? behâia¢ Ru¡»‹wd.
Éil. 1. »shkUyÌš cŸs v©nlhÔÈa¤ âR ïu¤j 6. »shkUyh® ïu¤j X£l« »shkUyh® ïu¤j
ãsh°khÉš 20% tof£l¥gL»‹wJ. ïJ
ur
mG¤j« k‰W« »shkUyh® tof£L« É»j«

òuj§fŸ m‰w ãsh°kh MF«.
M»ait Fiwí« nghJ, #¡°lh »shkUyh®
2. mo¤js yhÄdh k‰W«
3. bgskhÅ‹ »©z¤âš cŸs vãÔÈa¤ bršfis¤ ö©o buÅ‹ Ah®nkhid
.s
âR¡fŸ. btËÆl¢ brŒ»wJ.

3. »shkUyh® tof£Ljiy JÇj¥gL¤J« 7. ïJ ãsh°kh òujkhd
ÉirfŸ ahit? »shkUyh® tof£LjY¡fhd
w
MŠánahbl‹ándh#id (fšäuÈš c‰g¤â

vâ®ÉirfŸ ahit? Ãfu tof£Ljš mG¤j«
v‹whš v‹d? brŒa¥gLtJ) MŠánah bl‹á‹-I Mf kh‰w
Éil. 1. ïu¤j¤âYŸs »shkUyh® Ú®k mG¤j« cjî»wJ. MŠánahbl‹á‹-I I MŠánah
w
ïu¤j E©ehs¤ bjhF¥òfËš ïU¥gijÉl bl‹á‹-II Mf kh‰w MŠánahbl‹á‹

mâfkhdjhF«. ïu¤j E©ehs§fË‹
ãsh°kh òuj§fŸ ïu©L vâ® Éirfis kh‰W Ah®nkh‹ ga‹gL»wJ.
w
mË¡»‹wd. 8. nrŒik RUŸ E©FHÈ‹ ïu¤j ehs§fis

2. Ãfu tof£L« mG¤j«
RU§f¢ brŒtj‹ _y« ïu¤j mG¤j¤ij
Ãfu tof£lY¡fhd mG¤j« = »shkUyhÇ‹
Ú®k mG¤j« - (Tœk CLfy¥ò mG¤j« + mâfÇ¡f brŒtJl‹ nrhoa« maÅfŸ
»shkUy® »©z¤â‹ Ú®k mG¤j« ) c¿Šr¥gLjiyí« MŠánahbl‹á‹-II
Ãfu tof£lY¡fhd mG¤j« mâf¥gL¤J»wJ.
= 50 mmHg – (30 mmHg + 15 mmHg) = 10 mmHg

9. ïja«, áWÚuf«, _is, m£ßdš 5. bk‹ jirfŸ RU§Ftjhš c£òw

fh®bl¡° k‰W« ïu¤j ehs§fŸ ngh‹w RU¡F¤jirfŸ ïašghf¤ âwªJ btË¥òw
gšntW ïl§fËš MŠánahbl‹á‹-II RU¡F¤ jirfŸ js®til»‹wd.
brayh‰W»wJ. 6. ö©Ljš k‰W« jilgLjš M»ait
10. MŠánahbl‹á‹-II‹ ö©Ljyhš m£ßdš c¢rÃiyia fl¡F« nghJ RU¡F¤ jirfŸ
âw¡f¥g£L áWÚ® btËnaW»wJ.
m
fh®bl¡Ìš ïUªJ Mšnlh°Onuh‹
Ru¡»wJ. 5. Û©L« c¿Šr¥gLjš be~¥uhÅ‹ v¥gFâÆš
mâfkhf eilbgW»wJ?
11. ïªj Ah®nkh‹, nrŒik RUŸ E© FHš
co
k‰W« nrfÇ¥ò ehs¤âš nrhoa« maÅ Éil. be~¥uhÅ‹ m©ik RUŸ E©FHš gFâÆš
Ûs c¿Šr¥gLjš, bgh£lháa« maÅ mâfkhf eilbgW»wJ.
btËna‰w« k‰W« Ú® c¿Šr¥gLjš 6. be~¥uhÅ‹ c£FÊî¥ gFâahš c¿Šr¥gL« xU
M»at‰iw V‰gL¤J»wJ. _y¡TW mšyJ maÅ bršY« be~¥uhÅ‹
mL¤j gFâ vJ? tof£l¥g£l xU fiubghUŸ
s.
12. ïj‹ Éisthf, »shkUyh® ïu¤j mG¤j«
E©FHyhš Û©L« c¿Šr¥glhj ÃiyÆš mJ
k‰W« »shkUyh® toâw‹ M»ait v§F brš»wJ?
mâfÇ¡»‹wd.
Éil. 1. btË¢brš E©jkÂ
ok
13. ï¢á¡fyhd brašKiwna buÅ‹-
2. nrfÇ¥ò ehs¤â‰F br‹W áWÚ® tÊahf
MŠánahbl‹á‹ - Mšnlh°Onuh‹
btËna‰w¥gL»wJ.
k©ly«/Kiw (RAAS) vd¥gL»wJ.
(M) nghnlhir£LfŸ
o 7. be~¥uhÅ‹ Ru¤jY¡fhd gFâ vJ? maÅfŸ Ûs
c¿Šr¥gLjiy be¿¥gL¤â pH rkÃiy¥ngQ«
1. »shkUyÌ‹ òw mL¡F, vËikahd j£il
gFâ vJ?
bršfshš M¡f¥g£l bgiu£lš mL¡fhF«.
ab
2. cŸsL¡F nghnlhir£LfŸ vD« vãÔÈa Éil. 1. nrfÇ¥ò ehs«.
bršfshš MdJ. 2. nrŒik RUŸ E©FHš
3. nghnlhir£LfŸ ghjtot Ú£áfËš 8. kÅj clÈš »shkUyh® toâut åj¤ij msÉl
Ko»‹wd.
cjî« fiubghUŸ vJ?
ur
4. ïªÚ£áfŸ »shkUyÌ‹ mo¥gil r›Éš

x£o¡bfh©LŸsd. Éil. »Çah£oÅ‹
5. ïªÚ£áfS¡F ïilna cŸs âw¥òfS¡F 9. áWÚ® btËna‰w¤âš g§nf‰F« jhÅa§F eu«ò
toãsîfŸ 2 v‹W bga®. k©ly¥gFâ vJ?
.s
(ï) áWÚ®¥igÆYŸs RU¡F¤ jirfŸ Éil. áWÚ®¥igÆYŸs RU¡F¤ jirfŸ

1. be~¥uhÅš cUth»a áWÚ®, áWÚuf 1. be~¥uhÅš cUth»a áWÚ®, áWÚuf
ehs§fË‹ tÊna áWÚ®¥igia milªJ ehs§fË‹ tÊna áWÚ®¥igia milªJ
w
m§F ika eu«ò k©ly¤âÈUªJ, m§F ika eu«ò k©ly¤âÈUªJ,

rÄ¡iP tU« tiu j‰fhÈfkhf nrfÇ¤J rÄ¡iP tU« tiu j‰fhÈfkhf nrfÇ¤J
it¡f¥gL»wJ. it¡f¥gL»wJ.
w
2. áWÚ®¥ig Ãu«ãaîl‹ Ú£á cz®ÉfŸ

ö©l¥g£L áWÚ®¥ig ÉÇtil»wJ.
3. ïj‹ Éisthf ïiz gÇî eu«ò
w
3. ïj‹ Éisthf ïiz gÇî eu«ò k©ly¤â‹ cz®¢á eu«òfŸ tÊahf

k©ly¤â‹ cz®¢á eu«òfŸ tÊahf ika eu«ò k©ly« ö©l¥g£L, áWÚ®¥ig
ika eu«ò k©ly« ö©l¥g£L, áWÚ®¥ig RU§F»wJ.
RU§F»wJ. 4. mnj ntisÆš, òw clÈ‹ ïa¡F eu«òfŸ
4. mnj ntisÆš, òw clÈ‹ ïa¡F eu«òfŸ ö©l¥gLtjhš áWÚ®¥igÆ‹ RU¡f¤
ö©l¥gLtjhš áWÚ®¥igÆ‹ RU¡f¤ jirfŸ _l¥gL»‹wd.
jirfŸ _l¥gL»‹wd.

5. bk‹ jirfŸ RU§Ftjhš c£òw 14. M®Åij‹ RH‰áÆ‹ ÉisbghUŸ ahJ?

RU¡F¤jirfŸ ïašghf¤ âwªJ btË¥òw (m) fh®g‹il M¡irL
RU¡F¤ jirfŸ js®til»‹wd. (M) ôÇ¡ mÄy«
6. ö©Ljš k‰W« jilgLjš M»ait (ï) ôÇah
c¢rÃiyia fl¡F« nghJ RU¡F¤ jirfŸ (<) m«nkhÅah [Éil. (ï) ôÇah]
m
âw¡f¥g£L áWÚ® btËnaW»wJ.
15. jtwhd ïizia¡ f©Lão.
10. be~¥uhÅ‹ c£brš E©jkÅ RU¡fkilªjhš
»shkUyh® toâut åj¤âš Ãfœtbj‹d?
m) b g s k h Å ‹ - »shkUyh®
»©z« tof£Ljš
co
be~¥uhÅ‹ btË¢brš E©jkÅ
RU¡fkilªjhš »shkUyh® toâut åj¤âš M) nrŒik RUŸ - FS¡nfh°
Ãfœtbj‹d? Rabe¿¥gL¤Jjš eilbgwÉšiy E©FHš c¿Šr¥gLjš
vd fU¤âš bfhŸf. ï) bA‹nyÆ‹ - áWÚ® ml®î
tisî
Éil. 1. c£brš E©jkÅ RU¡fkil¤jhš,
s.
»shkUyh® toâut åj« Fiwí«. <) m©ik RUŸ - Na+ k‰W«
E©FHš K+ maÅfŸ
2. btË¢ brš E©jkÅ RU¡fkilªjhš, c¿Šr¥gLjš
»shkUyh® toâut åj« mâfÇ¡F«.
ok
[Éil. (M) nrŒik RUŸ E©FHš -
11. áWÚ® ml®î be~¥uhÅ‹ v¥gFâia¢ rh®ªJŸsJ? FS¡nfh° c¿Šr¥gLjš]
(m) bgskhÅ‹ »©z«
16. nghnlhir£LfŸ fhz¥gLtJ
(M) bA‹ny tisÉ‹ Ús«
(ï) m©ik RUŸ E©FHš
o (m)
bgskhÅ‹ »©z btË¢RtÇš
(<) »shkUyÌUªJ njh‹W« ïu¤j (M)
bgskhÅ‹ »©z c£RtÇš
E©ehs¤ bjhF¥ò (ï)
be~¥uhÅ‹ fG¤J¥ gFâÆš
ab
[Éil. (M) bA‹ny tisÉ‹ Ús«] (<)
»shkUyh® ïu¤j E©ehs§fË‹ RtÇš
[Éil. (M) bgskhÅ‹ »©z c£RtÇš]
12. ghÿ£oÆ‹ be~¥uhÅš bA‹ny tisî
ïšiybaÅš, Ñœ¡f©l vªj Ãiyia 17. »shkUyh® toâut¤âš ml§»íŸsit.
vâ®gh®¡fyh«? (m) ïu¤j¢ bršfS« òuj§fS« m‰w ïu¤j«
ur
(m) áWÚ® cUth¡f« eilbgwhJ. (M) r®¡fiua‰w ãsh°kh

(M) cUth¡f¥g£l áWÚÇ‹ ju« k‰W« (ï) òuj§fis¡ bfh©l Mdhš bršfs‰w
msÉš vªj kh‰wK« ïšiy. ïu¤j«
(ï) áWÚ® ÄFªj ml®îilajhf ïU¡F« (<) ôÇaht‰w ïu¤j« [Éil. (m) ïu¤j¢
.s
(<) áWÚ® Ú®¤J¡ fhz¥gL« bršfS« òuj§fS« m‰w ïu¤j«]

[Éil. (<) áWÚ® Ú®¤J¡ fhz¥gL«] 18. Ñœ¡f©l v¥bghUŸ ôÇ¡mÄy¤Jl‹ ïizªJ
w
13. áWÚ®igia¢ R‰¿íŸs Ú£á cz®nt‰ãfŸ áWÚuf¡ f‰fis cUth¡F»wJ?

K‰¿Ykhf Ú¡f¥gL« nghJ Ãfœtbj‹d? (m) áÈ¡nf£LfŸ
(m) bjhl® áWÚ® btËna‰w« (M) jhJ c¥òfŸ
(M) áWÚ® bjhl®ªJ ïašghf áWÚ®¥igÆš (ï) fhšáa« fh®gnd£
w
nrfÇ¡f¥gL« (<) fhšáa« M¡rny£

(ï) áW Ú® btËna‰w« [Éil. (<) fhšáa« M¡rny£]
(<) áWÚ®¥igÆš áWÚ® nrfÇ¡f¥gLtâšiy
w
[Éil. (m) bjhl® áWÚ® btËna‰w«] 19. áWÚ® cUth¡f¤â‰F Fiwªj msî
Ú®¤njitíila cÆÇfŸ.
(m) ôÇah Ú¡»fŸ
(M) m«nkhÅah Ú¡»fŸ
(ï) ôÇ¡ mÄy Ú¡»fŸ
(<) ïurhad Ú¡»fŸ
[Éil. (ï) ôÇ¡ mÄy Ú¡»fŸ]

20. nrŒik RUŸ E©FHš k‰W« nrfÇ¥ò ehs§fËš (xvii) ïu¤j¤âš k£L« fhz¥g£L, »shkUyh®
Mšnlh°Onuh‹ brašgL« nghJ Ú® ïj‹ _y« toâut¤âš fhz¥glhj fiubghUŸ vJ?
Éil. (i) áWÚ®
c¿Šr¥gL»wJ.
(ii) »shkUyh® toâut«
(m) m¡FthnghÇ‹fŸ (iii) áWÚ®ig
(M) °bg¡£Ç‹fŸ (iv) »shkUyh®
m
(ï) FS¡nfh° fl¤âfŸ (v) fÊî Ú¡f«
(<) FnshiuL fhšthŒ (vi) bgskhÅ‹ »©z«
[Éil. (m) m¡FthnghÇ‹fŸ] (vii) áWÚ® ehs§fŸ
co
(viii) Ä¡£ôÇõ‹
21. áWÚuf E©FHšfËš Ú® Ûs c¿Šr¥gLjY¡F
(ix) cl‰rkÃiy ngQjš
cjî« Ah®nkh‹ (x) áWÚuf k©ly«
(m) nfhÈá°nlhifÅ‹ (xi) Ûs c¿Šr¥gLjš
(M) MŠánahbl‹á‹ II (xii) òuj§fŸ
s.
(ï) M‹o ilôÇ£o¡ Ah®nkh‹
(<) gh‹»ÇnahirÄ‹ 24. ôÇnahblÈ¡, ôÇnfhblÈ¡ Éy§F¡ fÊîfË‹
e¢R¤j‹ik, k‰W« Ú®¥ò¤ njitia vJ
[Éil. (ï) M‹o ilôÇ£o¡ Ah®nkh‹ ]
ok
Ã®zÆ¡»wJ? ïJ vj‹ mo¥gilÆš
22. khšÕÍa‹ E©FHšfŸ vâYŸs fÊî¥ ntWgL»wJ. nk‰f©l fÊîÚ¡f Kiwfis
nk‰bfhŸS« cÆÇfS¡F cjhuz« bfhL.
bghU£fis btËna‰W»‹wd
(m) thŒ (M) czî¡ FHš Éil. 1. C®td, gw¥gd, Ãythœ e¤ijfŸ k‰W«
(ï) ënkhÈ«¥ ó¢áfŸ M»ait ie£u#‹ fÊîfis
(<)
o
czî¥ghij (Alimentary Canal)
ôÇ¡ mÄy¥ gof§fshf, Äf¡Fiwthd
ÚÇH¥òl‹ btËna‰W»‹wd.
[Éil. (ï) ënkhÈ«¥]
ab
2. Mjyhš mit ôÇ¡ mÄy Ú¡»fŸ vd¥gL«.
23. cÆÇaš brh‰fis Ñœ¡fhQ« brh‰bwhl®fSl‹ 3. Ãythœ Éy§»d§fËš e¢R¤j‹ik‹ik
milahs« fh©f. fÊî Ú¡f«, »shkUy°, Fiwªj ôÇah, k‰W« ôÇ¡ mÄy«
áWÚ®¥ig, »shkUyh® toâut«, áWÚ® ngh‹wit c‰g¤â brŒa¥gLtj‹ _y« Ú®
ehs§fŸ, áWÚ®, bgskhÅ‹ »©z«, áWÚuf nrÄ¡f¥gL»wJ.
ur
k©ly« Û©L« c¿ŠRjš, Ä¡£ôÇõ‹, r›ñL

gutš, òuj§fŸ. 4. ghÿ£ofS« Ãythœ ïUthœÉfS«
ôÇahit ie£u#‹ fÊthf
(i) áWÚ®¥igÆš nrfukhF« âut«. btËna‰W»‹wd.
(ii) bgskhÅ‹ »©z« tÊahf ïu¤j«
.s
tof£l¥gL« nghJ cUthtJ. 25. ònuh£nlh be~¥ßoah¡fis bk£lh

(iii) áWÚ® j‰fhÈfkhf nrÄ¡f¥glš. be~¥ßoah¡fËlÄUªJ ntWgL¤J.
(iv) ïu¤j E©ehs§fshš ã‹d¥g£l gªJ. Éil.
w
(v) njita‰w bghU£fis clÈÈUªJ ònuh£nlh be~¥ßoah bk£lh be~¥ßoah

btËna‰Wjš. 1. F‰¿iHfis¡ FHštot fÊî
(vi) x›bth‹W« »shkUyi[¡ bfh©l Rlh Ú¡f cW¥ò
w
bfh©LŸsJ. bršfŸ vD«

(vii) áWÚuf¤âÈUªJ áWÚ®¥ig¡F áWÚiu¢ áw¥ò bršfis¡
RkªJ brš»wJ. bfh©lJ.
w
(viii) áWÚ® fÊ¤jY¡fhd m¿Éaš bga®. 2. v.fh: ehlh¥òG v.fh: tisjir¥

(ix) ïu¤j¤âY«, âR âut¤âY« cŸs Ú® òG¡fŸ,
k‰W« c¥ã‹ msit xG§FgL¤Jjš. bkšYlÈfŸ.
(x) áWÚuf§fŸ, áWÚ® ehs§fŸ k‰W«
áW Ú®¥igia¡ bfh©LŸsd. 3. gÇzhk¤âš KjÈš gÇzhk¤âš
njh‹¿aJ. ònuh£nlh
(xi) »shkUyh® toâut¤âÈUªJ njitahd
(gaDŸs) bghU£fis Ú¡Fjš. be~¥ßohahÉ‰F
ã‹ò njh‹¿aJ.

26. ïUthœÉ k‰W« Kâ® cÆÇfŸ btËna‰W« (vi) ïu¤j E©ehs§fË‹ ãsh°kh òuj§fŸ
ie£u#‹ fÊî¥bghU£fŸ ahit? ïu©L vâ® Éirfis mË¡»‹wd.
Éil. 1. ïUthœÉfË‹ ïs« cÆÇfŸ, ÚÇš (vii) ï›Éu©L mG¤j§fS« nr®ªJ
thœtjhš ie£u#‹ fÊî¥ bghUis (30 mm Hg + 15 mm Hg = 45 mm Hg )
m«nkhÅahthf btËna‰W»wJ. 45 mm Hg vâ® mG¤j¤ij jUtjhš
m
2. Ãythœ ïUthœÉfŸ Ãy¤âš thœtjhš ÛjKŸs mâf¥goahd (10 mm Hg)
ie£u#‹ fÊî¥ bghUis ôÇahthf Ãfu mG¤jnk áWÚuf E© tof£Ljš
btËna‰W»wJ.
Ãfœî¡F¡ fhuzkhf mik»wJ.
co
27. kÅj clÈš áWÚ® v›thW cUth¡f¥gL»wJ?
(viii) Ãfu tof£lY¡fhd mG¤j« = »shkUyhÇ‹
Éil. áWÚ® cUth¡f¤š _‹W bra‰ghLfŸ
cŸsd. Ú®k mG¤j« - (Tœk CLfy¥ò mG¤j« +
»shkUy® »©z¤â‹ Ú®k mG¤j«)
1. »shkUyh® tof£Ljš.
Ãfu tof£lY¡fhd mG¤j« = 55 mm Hg
s.
2. FHšfËš Ûs c¿Šr¥gLjš.
– (30 mm Hg + 15 mm Hg) = 10 mm Hg
3. FHšfËš Ru¤jš.
(ix) »shkUyÌÈUªJ bgskÅ‹
1. »shkUyh® tof£Ljš:
ok
»©z¤â‰FŸ EiHí« toâut«
(i) áWÚ® cUthjÈ‹ Kjš goahd
ïu¤j¤ij tof£L« Ãfœî »shkUyÌš KjšÃiy áWÚ® vd¥gL«. »shkUyh®
eilbgW»wJ. ïJ xU ïašò fl¤jš toâutkhdJ ãsh°kh òuj¤ij¤jÉu Ûâ
ÃfœthF«. mid¤ijí« bg‰¿U¥gjhš ïJ ïu¤j¥
(ii) »shkUyÌš ãsh°khit x¤J¡ fhz¥gL»wJ.
o
cŸs
E©ehs§fisÉ£L btËnaW« âut«
ïu¤j
(x) fh®£ofš be~¥uh‹fËš, ïu¤j«
bgskhÅ‹ »©z¤ij mil»wJ.
ab
btË¢brš jkÅÆÈUªJ òw E©FHš
ï¤âut¤â‰F »shkUyh® toâut« v‹W
bga®. ehs¤bjhF¥ã‰F br‹W m§»UªJ
áiu k©ly¤â‰FŸ EiH»wJ. ï›thW
(iii) ïu¤j ãsh°khÉš cŸs Ú® k‰W« á¿a
_y¡TWfŸ CLUt¡Toa bkšÈa bršY«nghJ FHšfis¢ R‰¿íŸs
ur
r›Éidí« bgU«gu¥igí« »shkUy° ïilp£L âut¤âÈUªJ Ûs c¿Šr¥g£l

bg‰WŸsJ. Ú® k‰W« ãw fiubghUŸfis¡ bfh©L
(iv) c£brš ïu¤jehs¤â‹ tÊahf mâf brš»wJ.
Éiríl‹ »shkUy[&¡FŸ EiHí« 2. FHšfËš Ûs c¿Šr¥gLjš :
.s
ïu¤j«, btË¢brš ïu¤j ehs¤â‹

tÊna btËnaW« nghJ Éir Fiw»wJ. (i) ïªÃfœÉ‹ _y« toâut« Û©L«
VbdÅš, c£brš ïu¤j ehs«, btË¢brš R‰nwh£l¤â‰FŸ brš»wJ. xU ehËš
w
ïu¤j ehs¤ij Él mf‹wJ. ïjdhš cUthF« toâut¤â‹ msî Rkh®

V‰gL¤j¥gL« Ú®k mG¤j« kÅjÅš 170 È Kjš 180 È tiu MF«. áWÚ®
Rkh® 55 mm Hg vd fz¡»l¥g£LŸsJ. btËna‰w« xU ehËš Rkh® 1.5 È MF«.
w
(v) áWÚuf§fŸ 24 kÂneu¤âš Rkh® 180È toâut¤âš cŸs áy bghU£fŸ clY¡F¤

msî¡F »shkUyh® toâut¤ij c‰g¤â njit¥gL»‹wd. ïªÃfœ¢á nj®ªbjL¤J
brŒ»‹wd. ïu¤j¤âYŸs Ú®, FS¡nfh°, Ûs c¿ŠRjš vd¥gL«.
mÄndh mÄy§fŸ k‰W« ie£u#‹
w
fÊî¥ bghU£fŸ M»ait ïašghf (ii) be~¥uhÅ‹ E© FHšfË‹ gšntW

»shkUyi[ tªjil»‹wd. vdnt ïl§fËYŸs vãÔÈa¢bršfËš ïašò
toâut« Vw¤jhH ïu¤j¤â‰F Ãfuhd fl¤jš, brašÄF fl¤jš, Éutš k‰W«
c£bghU£fisna bg‰WŸsJ. 5nm I Él CLfy¥ò M»a KiwfËš VjhtJ
bgÇa _y¡TWfŸ FHšfS¡FŸ EiHa x‹¿id ga‹gL¤â Ûs c¿ŠRjš
Kotâšiy.
eilbgW»‹wJ.

(iii) m©ik RUŸ E©FHÈš, FS¡nfh°, Rt® tÊahf Ú® c£bršy m¡FthnghÇ‹fŸ

yh¡o¡ mÄy« (yh¡nl£), mÄndh fhuzkh»‹wd. m¡FthnghÇ‹fŸ Úiu
mÄy§fŸ, nrhoa« maÅfŸ (Na+) fhšthŒfŸ vd¥gL«.
k‰W« Ú® M»ait toâut¤âÈUªJ Ûs 3. FHšfËš Ru¤jš :
c¿Šr¥gL»‹wd. m¤Jl‹ nrhoakhdJ (i) iA£u#‹, bgh£lháa«, m«nkhÅah,
m
nrhoa« - bgh£lháa« cªj¤jhš brašÄF »Çah£oÅ‹ k‰W« fÇk mÄy§fŸ ïu¤j
fl¤jš _y« m©ik RUŸ E©FHÈš E© ehs¤ bjhF¥ãÈUªJ FHÈš cŸs
toâut¤âDŸ brš»‹wd.
Û©L« c¿Šr¥gL»wJ. Äf¢ á¿a
(ii) bA‹ny tisÉš nrhoa« maÅfS«
co
msÉš ôÇah k‰W« ôÇ¡ mÄyK« Ûs
ÚU« gÇkh‰w« brŒa¥gL»‹wd.
c¿Šr¥gL»‹wd. jhœc¥gl®î j‹ik bfh©l âut« nrŒik
(iv) bA‹ny tisÉš cŸs ÑÊw§F ö«ã‹ RUŸ E©FHiy mil»‹wJ.
Rt®fËš m¡thnghÇ‹fŸ ïU¥gjhš Ú® (iii) áWÚÇš toâutK« Ru¡f¥g£l bghU£fS«
s.
CLUÉ¢ bršY«. Mdhš, c¥ò¡fshš cŸsd. ïJ, nrfÇ¥ò ehs¤â‰FŸ
CLUÉ¢ bršy ïayhJ. EiHí« nghJ Ú® c¿Šr¥gLtjhš,
ml®¤â mâfkhd ca®c¥gl®î j‹ik
ok
bfh©l áWÚ® cUth»wJ. FHÈš cŸs
toâut¤âš btËÉl¥gL»w x›bthU
iA£u#‹ maÅ¡F« xU nrhoa« maÅ,
FHš bršfËdhš c¿Šr¥gL»wJ.
(iv) Ru¡f¥g£l iA£u#‹, ig-fh®gnd£LfŸ,
o ig-gh°ng£LfŸ k‰W« m«nkhÅah
M»at‰Wl‹ ïizªJ fh®ghÅ¡ mÄy«
ab
(H2CO3) k‰W« gh°ghÇ¡ mÄykhf
(H3PO4) khW»wJ. âut¤âYŸs iA£u#‹
maÅ ï›thW ÃiygL¤j¥g£ljhš, mit
Ûs c¿Šr¥gLtJ jL¡f¥gL»wJ.
ur
28. òwÂ¥gFâ be~¥uh‹fis bkLšyh¥gFâ

(v) bA‹ny tisÉ‹ nknyW ö«ã‹ be~¥uh‹fËlÄUªJ ntWgL¤Jf.
Rt®fŸ, Úiu mDkâ¥gâšiy. Mdhš, Éil.
fiubghU£fshd nrhoa« (Na+), bkLšyh¥gFâ
.s
FnshiuL (Cl–) k‰W« bgh£lháa« (K+) be~¥uh‹fŸ

be~¥uh‹fŸ
maÅfŸ CLUt mDkâ¡»wJ. 1. ïj‹ Äf Ú©l
(vi) nrŒik RUŸ E© FHš Úiu Ûs vL¤J bA‹nyÆ‹ bA‹ny
w
tisî tisit¡
FHY¡FŸ bgh£lháa¤ij¢ Ru¡»wJ. F£ilahdJ. bfh©LŸsJ.
ïu¤j¤â‹ pHI xG§FgL¤j igfh®gnd£
2. bAšnyÆ‹ bA‹nyÆ‹
(HCO3–)fŸ Ûs c¿Šr¥gL»wJ.
w
tisÉ‹ tisÉ‹ bgU«

ïu¤j¤âš bgh£lháa« k‰W« nrhoa« Äf¢á¿a gFâ bkLšyÇ
msîfË‹ Ãiy¤j‹ikí« ï¥gFâÆš gFâ k£Lnk gFâÆ‹
bkLšyhÉDŸ MœgFâtiu
w
jh‹ Kiw¥gL¤j¥gL»wJ.
Ú£o¡ Ú©L
(vii) nrfÇ¥ò ehs¤â‹ tÊna Ú® CLUÉ¢ bfh©oU¡F« fhz¥gL»wJ.
brš»wJ. bgh£lháa« maÅfŸ braš 3. thrh bu¡lh thrh bu¡lh
ÄF fl¤jš _y« FHÈDŸ Él¥gL»‹wJ. fhz¥gLtâšiy. fhz¥gL»wJ.
nkY«, nrhoa« Ûs c¿Šr¥gL»wJ. vdnt mšyJ
v©Â¡ifÆš
ml®¤â Ä¡f áWÚ® cUth»wJ. ï¥gFâÆ‹ FiwªâU¡F«.

29. áWÚuf¤â‰F ïu¤j¤ij vL¤J¢bršY« 32. ïu¤j¡ bfhŸssî f£L¥gh£oš áWÚuf§fŸ

ïu¤j¡FHhŒ vJ? vL¤J¢ bršy¥gL« ïu¤j«, v›thW g§nf‰»‹wd. clÈ‹ ïu¤j¡bfhŸssî
jkÅ ïu¤jkh? mšyJ áiu ïu¤jkh? k‰W« jkÅ mG¤j¤â‰F ïilna cŸs bjhl®ò
Éil. 1. áWÚuf¤ jkÅ - áWÚuf¤â‰F ïu¤j¤ij ahJ?
vL¤J¢ bršY« ïu¤j¡FHhŒ. Éil. 1. be~¥uhÅ‹ c£brš jkÅÆš cŸs áw¥ò¤
2. vL¤J¢ bršy¥gL« ïu¤j« jkÅ u¤j«.
m
âRnt #¡°lh »shkUyh® mik¥ò MF«.
30. áWÚuf¤âÈUªJ tof£l¥g£l ïu¤j¤ij vL¤J¢ 2. ïâš kh¡Fyh bl‹[h k‰W« JfŸ bršfŸ
bršY« ïu¤j¡FHhŒ vJ? fhz¥gL»‹wd.
Éil. áWÚuf¤âÈUªJ tof£l¥g£l ïu¤j¤ij vL¤J¢ kh¡Fyh bl‹[h bršfŸ nrŒik RUŸ
co
3.
bršY« ïu¤j FHhŒ btË¢brš E©jkÂ FHÈš âut« ghŒtij cz®»‹wd. nkY«,
MF«. ïit c£brš jkÅÆ‹ FW¡fsití«
31. FHšfËš Ru¤jš v‹whš v‹d? áWÚuf ghâ¡»wJ.
E©FHšfshš Ru¡f¥gL« áy bghU£fS¡F 4. JfŸ bršfŸ buÅ‹ v‹D« behâia
s.
cjhuz« bfhL. Ru¡»wJ. »shkUyh® ïu¤j X£l« »shkUyh®
Éil. »shkUyh® E© tof£lÈš, ïu¤j¤âÈUªJ ïu¤j mG¤j« k‰W« »shkUyh® tof£L«
mid¤J fÊî¥ bghU£fS« É»j« M»ait Fiwí« nghJ, #¡°lh
tof£l¥gLtâšiy. m›thW tof£l¥glhkš
ok
»shkUyh® bršfis¤ ö©o buÅ‹
ïu¤j E© FHhÆDŸ fhz¥gL« fÊî Ah®nkhid btËÆl¢ brŒ»wJ.
bghU£fŸ Û©L« nrŒik RUŸ E©FHÈDŸ
cŸs toâut¤ij miltJ FHšfËš Ru¤jš 5. ïJ ãsh°kh òujkhd
vd¥gL«. MŠánahbl‹ándh#id (fšäuÈš
Ru¡f¥gL« bghU£fŸ : c‰g¤â brŒa¥gLtJ) MŠánahbl‹á‹ -I
1. iA£u#‹
o
2. bgh£lháa« Mf kh‰w cjî»wJ. MŠánahbl‹á‹- I
MŠánahbl‹á‹ - III Mf kh‰w
3. m«nkhÅah 4. »Çah£oÅ‹
ab
MŠánahbl‹á‹ kh‰W Ah®nkh‹
5. fÇk mÄy§fŸ ga‹gL»wJ.
Fiwthd brš
btË¤âut msî
ur
Fiwªjsî âut«
Fiwthd mâfÇ¤j gÇî (nrhoa¤Jl‹
ïu¤j mG¤j« eu«ò¤ö©lš mšyJ nrhoaÄ‹¿)
nrŒik RUŸ E©FHY¡F
tH§f¥gLjš
mâfÇ¤j
.s
buÅ‹ Ru¥ò
M‹Ínahbl‹ándh#‹
M‹Ínahbl‹á‹ I
w
Mf mâfkhf kh‰wkiljš
ãsh°khÉYŸs kh‰W« behâÆ‹ _y«

bgh£lháa¤â‹ br¿î
w
mâfÇ¤jš M‹Ínahbl‹á‹ I,
M‹Ínahbl‹á‹ II
ãsh°khÉYŸs
nrhoa¤â‹ br¿î
ÔÉukhf¡ Fiwjš
w
mâfÇ¤j ïu¤j¡ FHhŒfŸ nrhoa«, mâfsÉš jhf«

mšnlh°ouh‹
Ru¥ò RU§Fjš m©ikRUŸ mâfÇ¤jš
E©FHšfshš
Û©L« c¿Šr¥gLjš
nrhoa«, mâfsÉš nrŒik

RUŸ E©FHšfshš Û©L«
c¿Šr¥gLjš,mâfÇ¤j
bgh£lháa« Ru¥ò
clš âut ml®¤âia be¿¥gL¤JjÈš g§bfL¡F« Ah®nkh‹fis És¡F« tiugl«

6. nrŒik RUŸ E©FHÈ‹ ïu¤j ehs§fis 5. ïjdhš nrfÇ¥ò ehs« k‰W« nrŒik RUŸ
RU§f¢ brŒtj‹ _y« ïu¤j mG¤j¤ij E©FHšfË‹ bršgu¥òfËš, m¡Fth
mâfÇ¡f brŒtJl‹ nrhoa« maÅfŸ nghÇ‹fË‹ v©Â¡if mâfÇ¤J, Ú® Ûs
c¿Šr¥gLjiyí« MŠánahbl‹á‹ -II c¿Šrš eilbgW»wJ.
mâf¥gL¤J»wJ. 6. m¡FthnghÇ‹fË‹ v©Â¡if
7. ïja«, áWÚuf«, _is, m£ßdš mâfÇ¥gjhš FHÈ‹ c£gFâÆÈUªJ,
m
fh®bl¡° k‰W« ïu¤j ehs§fŸ ngh‹w ïilp£L âut¤â‰FŸ Ú® brš»‹wJ.
gšntW ïl§fËš MŠánahbl‹á‹ -II ïjdhš áWÚ®¥bgU¡»‹ (Diuresis) _y«
brayh‰W»wJ. MŠánahbl‹á‹ -II‹ V‰gL« mâf ÚÇH¥ò jL¡f¥gL»wJ.
ö©Ljyhš m£ßdš fh®bl¡Ìš ïUªJ
co
Mšnlh°Onuh‹ Ru¡»wJ. ïªj Ah®nkh‹, 35. áWÚuf¤â‹ ÛJ Mšnlh°OnuhÅ‹ Éisî
nrŒik RUŸ E© FHš k‰W« nrfÇ¥ò ahJ? k‰W« mJ v§nf cUth»wJ?
ehs¤âš nrhoa« maÅ Ûs c¿Šr¥gLjš, Éil. 1. m£ßdš fh®bl¡ÌÈUªJ Mšnlh°Onuh‹
bgh£lháa« maÅ btËna‰w« k‰W« Ú®
c¿Šr¥gLjš M»at‰iw V‰gL¤J»wJ. Ru¡»wJ.
s.
8. ïj‹ Éisthf, »shkUyh® ïu¤j mG¤j« 2. Mšnlh°OnuhÅ‹ Éisî - nrhoa«
k‰W« »shkUyh® toâw‹ M»ait mâfsÉš nrŒik RUŸ E©FHšfshš
mâfÇ¡»‹wd. ï¢á¡fyhd brašKiwna Û©L« c¿Šr¥gL»wJ. bgh£lháa« Ru¥ò
ok
buÅ‹-MŠánahbl‹á‹ - Mšnlh°nuh‹ mâfÇ¡»wJ.
k©ly«/Kiw (RAAS) vd¥gL»wJ. 36. áWÚuf¥ gÂfis be¿¥gL¤J« Ah®nkhid¢
33. áWÚuf¥gÂfis be¿¥gL¤J« _‹W Ru¥gâš ïja¤â‹ g§if És¡Ff. mªj
Ah®nkh‹fŸ ahit?
o Ah®nkhÅ‹ bga® v‹d?
Éil. 1. M‹oilôÇo¡ Ah®nkh‹ mšyJ Éil. 1. ïja¤âYŸs V£Çaš bršfŸ mâfkhf
thn[hãu°Ì‹ ÉÇtilj‹ fhuzkhf V£Ça¤â‰FŸ
ab
2. buÅ‹ mâfkhf ïu¤j« ghŒ»wJ.
3. mšnlh°ouh‹ 2. ïj‹ Éisthf V£Çaš ne£ÇôÇ£o¡ bg¥ilL
4. V£Çaš ne£ÇôÇ£o¡ fhuÂ btË¥gL»wJ. ïJ áWÚuf¤ij milªJ
34. áWÚ®¥bgU¡bfâ® Ah®nkhÅ‹ gÂ ahJ? m§F Na+ maÅfË‹ btËna‰w¤ijí«
ur
mJ v§nf cUth¡f¥gL»wJ? ïj‹ Ru¥ig »shkUy[&¡FŸ ïu¤j« ghŒtijí«

mâfÇ¡fî«, Fiw¡fî« ö©LtJ vJ? mâfÇ¡»‹wJ.
Éil. 1. áWÚuf¥gÂfis iA¥nghjyhk°, 3. nkY« ïit ïu¤j¡FHhŒ ÉÇth¡»ahf¢
#¡°lh »shkUyh® mik¥ò, k‰W« brašg£L c£brš »shkUyh® jkÅfis
.s
XusÉ‰F ïja« M»aitfis cŸsl¡»a ÉÇtila¢brŒ»‹wd mšyJ btË¢brš

Ah®nkh‹ ã‹}£l f£L¥ghnl, f©fhÂ¤J
be¿¥gL¤J»wJ. »shkUyh® jkÅfŸ ÛJ ïu¤j¡ FHhŒ
RU¡»ahf¢ brašg£L mt‰iw¢ RU§f¢
w
2. ïu¤j« k‰W« clš âut¤â‹ bfhŸssî

k‰W« maÅfË‹ ml®îfËš V‰gL« brŒ»‹wd.
kh‰w§fshš iA¥nghjyhkÌš cŸs 4. Kj‹ KjÈš f©l¿a¥g£l eh£ÇôÇo¡
CLfy¥ò cz®nt‰ã ö©l¥gL»wJ. Ah®nkh‹, V£Çaš eh£ÇôÇo¡ bg¥ilL
w
3. clÈÈUªJ mâf msÉš âut ïH¥ò (ANP) mšyJ V£Çaš eh£ÇôÇo¡ fhuÂ
V‰gLjš mšyJ ïu¤j mG¤j« mâfÇ¥ò, (ANF) MF«. mJk£Lkšyhkš m£ßdš
ngh‹witfshš iA¥nghjyhkÌ‹ fh®bl¡ÌÈUªJ Mšnlh°nuh‹ k‰W«
w
CLfy¥ò cz®ÉfŸ cldoahf buÅ‹ btËna‰w¤ijí« Fiw¡»wJ.

ö©l¥gL»‹wd.
ïjdhš MŠánahbl‹á‹-II msî
4. ïj‹ Éisthf ÃínuhiAnghigá° Fiw»wJ.
ö©l¥g£L M‹oilôÇo¡ Ah®nkh‹
(ADH) vd¥gL« thn[hãu°Ì‹ mšyJ áW 5. buÅ‹- MŠánahbl‹á‹ k©ly«
Ú®¥bgU¡bfâ® Ah®nkh‹ btËÆl¥gL»wJ. Mšnlh°Onuh‹ k‰W« - thnrh¥u°Ì‹
(ne®kiw ã‹}£l f£L¥ghL). M»at‰W¡F vâuhdjhf ANF brašgL»wJ.

6. ÚÇš ïU¡F« nghJ m«nkhÅah Ú¡»shfî«,

TLjš Édh¡fŸ k©Âš ïU¡F« nghJ ôÇah Ú¡»shfî«
brašgLtJ vJ?
(m) Ú®thœ ïUthœÉfŸ
rÇahd Éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJf (M) Ú®thœ ó¢áfŸ
1 kâ¥bg© (ï) k©òG¡fŸ
m
(<) Ãythœ ïUthœÉfŸ
I.Ñœ¡f©l Édh¡fS¡F rÇahd Éilia [Éil. (ï) k©òG¡fŸ]
nj®ªbjL¤J vGJf.
co
7. nghnlhir£LfŸ vD« vãÔÈa bršfŸ fhz¥gL«
1. ie£u#‹ fÊî¥ bghU£fis btËna‰Wtâš ïl« vJ?
g§nf‰gJ ïJtšy? (m) bgskhÅ‹ »©z« cŸ mL¡F
(m) áWÚuf« (M) fšäuš (M) bgskhÅ‹ »©z« btË mL¡F
(ï) Eiupuš k‰W« njhš (ï) »shkUyÌ‹ btË mL¡F
s.
(<) »shkUyÌ‹ cŸ mL¡F
(<) vJîÄšiy [Éil. (<) vJîÄšiy]
[Éil. (<) »shkUyÌ‹ cŸ mL¡F]
2. fiuí« j‹ikíila nrhoa« M¡[ny£ k‰W«
8. thrh bu¡lh v§F fhz¥gLtâšiy?
ok
áy gh°ng£ c¥ò¡fŸ áWÚuf¤âš nj§Ftjhš (m) #¡°lh bkLšyÇ be~¥uh‹fŸ
cUthtJ vJ? (M) fh®ofš bkLšyÇ be~¥uh‹fŸ
(m) ônuÄah (ï) #¡°lh bkLšyÇ k‰W« fh®ofŸ
(M) igÈnahnjhnlhÄ o be~¥uh‹fŸ
(ï) be~¥nuhÈ¤ahÌ° (<) be~¥uh‹fŸ
[Éil. (M) fh®ofš bkLšyÇ be~¥uh‹fŸ]
(<) È¤njh£Ç¥á
ab
[Éil. (ï) be~¥nuhÈ¤ahÌ°] 9. fh®ofš be~¥uh‹fË‹ v¥gFâ k£L« bkLšyhÉš
fhz¥gL»wJ?
3. ïu¤j CLgF¥ãš, ïu¤j¤âYŸs ï¥bghU£fŸ (m) m©ik RUŸ E©FHš
ïu¤j¤ij É£L btË tUtâšiy mit ahit? (M) nrŒik RUŸ E©FHš
(m) ïu¤j bršfŸ, òuj_y¡TWfŸ (ï) bA‹ny tisÉ‹ á¿a gFâ
ur
(M) FS¡nfh°, ôÇah (<) nrfÇ¡F« E©FHš

(ï) ôÇah, c¥òfŸ [Éil. (ï) bA‹ny tisÉ‹ á¿a gFâ]
(<) ïu¤jbršfŸ, FS¡nfh° II.
Ñœ¡f©l nfho£l ïl¤â‰F rÇahd
.s
[Éil. (M) ïu¤j bršfŸ, òuj_y¡TWfŸ] Éilia nj®ªbjL¤J vGJf.

4. M®Å¤ij‹ RH‰áÆ‹ nghJ mnkhÅah 1. áWÚ® kŠrŸ Ãwkhf ïU¥gj‰F¡ fhuzkhd
w
cUthF« ïl« vJ? ÃwÄ __________.

(m) fšäuš (m) ãÈ%ã‹ (M) ônuhFnuh«
(M) ik£nlhfh‹£Çah (ï) ãÈt®o‹ (<) ônuÄah
w
(ï) ir£nlhãshr« [Éil. (M) ônuhFnuh«]
(<) áWÚuf« [Éil. (M) ik£nlhfh‹£Çah] 2. ÚÇÊî nehÆ‹ m¿F¿, áWÚÇš mâfkhf¡
fhz¥gLtJ __________.
w
5. be~¥uhÅš m¡thnghÇ‹fŸ fhz¥gL« gFâ vJ? (m) FS¡nfh°

(m) khšãÍa‹ cW¥ò (M) Ñ£nlh‹
(M) m©ik k‰W« nrŒik RUŸ FHš (ï) ôÇah, »Çah£oÅ‹
(ï) bA‹ny tisÉš nknyW« ö«ò (<) m k‰W« M [Éil. (<) m k‰W« M]
(<) bA‹ny tisÉš ÑÊw§F ö«ò
[Éil. (<) bA‹ny tisÉš ÑÊw§F ö«ò]

3. be~¥uhÅ‹ nrfÇ¥ò ehs¤â‹ tÊahf (m) I k‰W« IV

__________
CLUÉ¢ bršy¡ fhuzkhdJ (M) I, III k‰W« IV k£L«
m¡FthnghÇ‹fshF«.
(ï) I, II k‰W« IV k£L«
(m) Ú® (M) bgh£lháa«
(ï) nrhoa« (<) FS¡nfh° (<) I, II, III k‰W« IV
[Éil. (m) Ú®] [Éil. (m) I k‰W« IV k£L«]
m
4. ïUthœÉfËY«, e‹Ü® Ä‹fËY« __________ 3. Ñœ¡f©lt‰WŸ “be~¥uhÅ‹ mik¥ò”
ïšyhjjhš Ú®¤j áWÚ® (jhœ c¥ò ml®î) bghU¤jtiuÆš rÇahd T‰iw¡ f©l¿.
cUth»wJ. (I) x›bthU áWÚufK« á¡fyhd FHšfis¡
co
(m) m©ik RUŸ E©FHš bfh©l xU ÄšÈa‹ be~¥uh‹fshš
(M) bA‹ny tisî MdJ.
(ï) nrŒik RUŸ E©FHš
(II) be~¥uh‹fŸ jh‹ áWÚuf¤â‹ mik¥ò
(<) bgskhÅ‹ »©z«
s.
[Éil. (M) bA‹ny tisî]
k‰W« braš myF.
(III) áWÚuf E©FHš nrfÇ¥ò ehs« v‹D«
5. °Ondh nAiy‹ Éy§F¡F vL¤J¡fh£L _____.
Ú©l FHÈš âw¡»wJ.
(m) M®oÄah
ok
(M) j§f Û‹ (IV) »shkUyÌš cŸs v©blhÔÈa¤ âRÉš
(ï) r°O‹ Ãiwa E©JisfŸ cŸsd.
(<) âny¥ãah Û‹ [Éil. (M) j§f Û‹] (m) II k‰W« IV
(M) I, II k‰W« III k£L«
III. rÇahd T‰iw¡ f©l¿.
1.
o
Ñœ¡f©lt‰WŸ rÇahd T‰iw¡ f©l¿.
(ï) III k‰W« IV
(<) I, II, III k‰W« IV
ab
(I) KJbfY«ãfŸ, á¡fyhd FHšngh‹w
[Éil. (<) I, II, III k‰W« IV k£L«]
áWÚuf§fis¥ bg‰WŸsd.
(II) m«nkhÅah, ôÇah k‰w« ôÇ¡ mÄy« 4. Ñœ¡f©lt‰WŸ rÇahd T‰iw¡ f©l¿.
M»aitna bgU«gh‹ik ie£u#‹ (I) áWÚ®¥igÆÈUªJ áWÚ®
fÊî¥ bghU£fshF«.
btËna‰w¥gL« Ãfœnt Ä¡RÇõ‹ (m)
ur
(III) âR¡fËš cŸs CLfy¥ò mG¤j¤ij

f£L¥gL¤Jtnj CLfy¥ò xG§FghL áWÚ® btËna‰wkhF«.
MF«. (II) xU Kâ®ªj kÅjÅÈUªJ ruhrÇahf
(IV) cÆÇa r›îfË‹ tÊahf Úiu¡ xU ehis¡F 2.5 È msî áWÚ®
.s
fl¤Jtj‰fhd cªJ r¡âahf âR¡fËš bt¿naW»wJ.

cŸs CLfy¥ò mG¤j« brašgL»wJ.
(III) áWÚ® Ú®ÄFªj kŠrŸ Ãw âutkhF«.
(m) I, II k‰W« IV k£L«
(IV) Xusî mÄy¤j‹ik bfh©l áWÚ®
w
(M) I, II, III k‰W« IV

(ï) II k‰W« IV k£L« jÅ¤Jt thrid bfh©lJ.
(<) I, II, III k‰W« IV (m) I k‰W« II k£L«
w
[Éil. (<) I, II, III k‰W« IV k£L«] (M) I, III k‰W« IV k£L«
2. Ñœ¡f©lt‰WŸ rÇahd T‰iw¡ f©l¿. (ï) I, II k‰W« III k£L«
(I) ml® át¥ò« gG¥ò« fyªj Ãw¤âYŸs (<) I, II, III k‰W« IV
w
áWÚuf§fŸ mtiu Éij toÉyhdit. [Éil. (M) I, III k‰W« IV k£L«]

(II) tyJ áWÚuf¤ij Él ïlJ áWÚuf« r‰nw
jhœªJŸsJ.
(III) x›bthU áWÚufK« ruhrÇahf 120 »uh«
Kjš 200 »uh« tiu vil nfh©lJ.
(IV) bkLšyh gFâ, áy T«ò tot âR¤
bjhF¥òfËdhš ãÇ¡f¥g£LŸsd.

IV. jtwhd T‰iw¡ f©l¿. 5. Ñœ¡f©lt‰WŸ “V£Çaš ne£ÇôÇ£o¡ fhuÂÆ‹

gÂ” bghU¤jtiuÆš jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
1. Ñœ¡f©lt‰WŸ jtwhd T‰iw¡ f©l¿.
(m) ïu¤j¤âš ïU¡f nt©oa ôÇahÉ‹ (m) c£brš »shkUyh® jkÅfis ÉÇtila¢
ïašghd msî Rkh® 17 - 40 Ä»/ 100 brŒ»‹wd.
ÄÈ. (M) m£ßdš fh®bl¡ÌÈUªJ
Mšnlh°Onuh‹ k‰W« buÅ‹
m
(M) ehŸg£l áWÚuf braÈH¥ã‹nghJ
ôÇahÉ‹ msî ïu¤j¤âš rkh® 10 kl§F btËna‰w¤ij mâfÇ¡»wJ.
mâfÇ¡F«. (ï) btË¢brš »shkUyh® jkÅfŸ ÛJ
(ï) áWÚ®¥ig bjh‰¿dhš áWÚ®¥ig mH‰á ïu¤j¡FHhŒ RU¡»ahf¢ brašgL»wJ.
co
V‰gL»‹wJ. (<) »shkUyÌ¡FŸ ïu¤jk ghŒtij
(<) áWÚuf§fŸ âObud braÈHªjhY«, mâfÇ¡»wJ.
Û©L« ÛŸtj‰fhd thŒ¥òfŸ mâf«. [Éil. (M) m£ßdš fh®bl¡ÌÈUªJ
[Éil. (m) ïu¤j¤âš ïU¡f nt©oa Mšnlh°Onuh‹ k‰W« buÅ‹
ôÇahÉ‹ ïašghd msî Rkh® btËna‰w¤ij mâfÇ¡»wJ]
s.
17 - 40 Ä»/ 100 ÄÈ]
V. Ñœ¡f©lt‰iw¥ bghU¤â rÇahd
2. Ñœ¡f©lt‰WŸ jtwhd T‰iw¡ f©l¿. Éilia¡ f©l¿.
(m) be~¥uhÅ‹ c£brš jkÅÆš cŸs
ok
áw¥ò¤ âRnt #¡°lh »shkUyh® mik¥ò 1. 1. áWÚuf f‰fŸ »shkUnyh (i)
(M) kh¡Fyh bl‹[h k‰W« JfŸ bršfŸ be~¥iuo°
fhz¥gL»‹wd. 2. ãiu£o‹ nehŒ (ii) be~¥nuhÈ¤ahÌ°
(ï) kh¡Fyh bl‹[h bršfŸ nrŒik RUŸ 3. KJF ehz‰wit (iii) Rl® bršfŸ
FHÈš âut« ghŒtij cz®»‹wd.
o
(<) kh¡Fyh bl‹[h, buÅ‹ v‹D«
behâia¢ Ru¡»‹wd.
4. j£il¥ òG¡fŸ (iv) bk£lh be~¥ßoah
1 2 3 4
ab
[Éil. (<) kh¡Fyh bl‹[h, buÅ‹ v‹D«
behâia¢ ru¡»‹wd] (m) i iii ii iv
(M) ii i iv iii
(ï) iii ii iv i
(m) glF ngh‹w jtisÆ‹ clš, ÚÇš
ÚªJtj‰F V‰wjhf cŸsJ. (<) iv i ii iii
ur
(M) clÈ‹ nkš ngh®¤j¥g£LŸs [Éil. (M) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii]
bk‹ikahd tGtG¥ò j‹ik Ä¡f 2. 1. e‹Ü®thœ (i) mâf Ú® clš
njhš. KJbfY«ãfŸ
(ï) jtisfS¡F òw¢ brÉ fG¤J k‰W«
.s
thš M»ait c©L. 2. flythœ (ii) CLfy¥ò

(<) jtisÆ‹ f©fS¡F¥ ã‹dhš ïu©L KJbfY«ãfŸ x¤jikth‹fŸ
g¡f§fËY« brÉ¥giw fhz¥gL»‹wd. 3. jiuthœ Éy§FfŸ (iii) mâf c¥ò clš
w
[Éil. (ï) jtisfS¡F òw¢ brÉ fG¤J 4. flšthœ (iv) Fiwthd c¥ò
k‰W« thš M»ait c©L.] bkšYlÈfŸ clš
1 2 3 4
w
(m) ônuhFnuh« v‹D« ÃwÄna áWÚ®

kŠrshf ïU¥gj‰F¡ fhuzkhF«. (m) i ii iii iv
(M) x›bthU ehS« Rkh® 40-50 »uh« ôÇah (M) iv i ii iii
btËna‰w¥gL»wJ. (ï) iii iv i ii
w
(ï) Éa‰it Ru¥ãfŸ Ru¡F« Éa®itÆ‹ (<) ii i iv iii

Kj‰gÂ cliy¡ FËuit¥gJjh‹ [Éil. (ï) 1-iii, 2-iv, 3-i, 4-ii]
(<) Eiupuš, fšäuš k‰W« njhš
M»aitfS« ie£u#‹ fÊî
bghU£fË‹ btËna‰w¤âš
g§nf‰»‹wd.
[Éil. (M) x›bthU ehS« Rkh® 40-50
»uh« ôÇah btËna‰w¥gL»wJ.]
3. 1. Û‹fŸ (i) mÄy Ú¡»fŸ 6. 1. cÄœÚ® Ru¥òfŸ (i) ôÇah, yh¡o¡

2. Ãythœ e¤ijfŸ (ii) mnkhÅah mÄy«
Ú¡»fŸ 2. brngáaš Ru¥ãfŸ (ii) ãÈ%ã‹,
3. ghÿ£ofŸ (iii) ònuh£nlh ãÈt®o‹
be~¥ßoah 3. Éa®it Ru¥ãfŸ (iii) ie£u#‹ fÊîfŸ
m
4. vËa FHš tot (iv) ôÇah Ú¡»fŸ 4. fšäuš (iv) °ÕuhšfŸ,
áWÚuf§fŸ bkGF
1 2 3 4 1 2 3 4
co
(m) iii ii iv i (m) iv iii ii i
(M) ii i iv iii (M) iv i iii ii
(ï) i ii iii iv (ï) iii iv i ii
(<) iv i ii iii (<) ii i iv iii
s.
[Éil. (M) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii] [Éil. (ï) 1-iii, 2-iv, 3-i, 4-ii]
4. 1. M«ãah¡[° (i) ó¢áfŸ 7. 1. g¢ir Ru¥ãfŸ (i) ó¢áfŸ
2. (ii) g¢ir Ru¥ã
ok
Ãbk£nlhLfŸ 2. khšãÍa‹ (ii) M«ãah¡[°
3. khšÕÍa‹ (iii) brhÈndh E©FHšfŸ
E©FHšfŸ ir£LfŸ 3. bu‹bd£ bršfŸ (iii) »u°nlÎah¡fŸ
4. »u°nlÎah¡fŸ (iv) bu‹d£ bršfŸ
o 4. brhÈndhir£LfŸ (iv) Ãbk£nlhLfŸ
1 2 3 4 1 2 3 4
(m) ii iii iv i (m) iii ii iv i
ab
(M) iii iv i ii (M) iii i iv ii
(ï) i ii iii iv (ï) iv i iii ii
(<) iv i ii iii (<) ii iii iv i
[Éil. (M) 1-iii, 2-iv, 3-i, 4-ii] [Éil. (M) 1-iii, 2-i, 3-iv, 4-ii]
ur
5. 1. flšthœ vY«ò (i) Fthid‹ VI. rÇahd T‰W k‰W« fhuz« - f©l¿.
Û‹fŸ
2. áyªâ (ii) £iuÛijš 1. T‰W : áWÚ® vânuh£l Kiwia ga‹gL¤â
mik‹ M¡i[L áWÚuf§fŸ, ml®¤â Ä¡f áWÚ® c‰g¤âia
.s
Ãiwnt‰W»‹wd.
3. CLfy¥ò (iii) âny¥ãah Û‹
xG§fikth‹fŸ fhuz« : bA‹ny tisÉ‹ K¡»a¥gÂ,
nrhoa« k‰W« FnshiuL maÅfË‹
4. ôÇnAiy‹ (iv) Ú® ehŒ
w
ml®¤âah¡fny MF«
Éy§FfŸ
(m) T‰W jtW, fhuz« rÇ.
1 2 3 4 (M) T‰W rÇ fhuz« T‰iw És¡fÉšiy.
ii iii iv i
w
(m) (ï) T‰W«, fhuzK« jtW.

(M) iii iv i ii (<) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw És¡F»wJ.
(ï) ii i iv iii [Éil. (<) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw
iv i ii iii
w
(<) És¡F»wJ]
[Éil. (ï) 1-ii, 2-i, 3-iv, 4-iii]

2. T‰W : ie£u#‹ fÊî¥bghUis btËna‰w A B C D

áWÚuf§fŸ jtWtjhš ôÇah ngh‹wit clÈš (m) btË¢brš »shkUy° c£brš thrh bu¡lh
nj§» áWÚ® btËna‰w« bgUksÉš Fiw»wJ. E© jkÅ E© jkÅ
fhuz« : be~¥uh‹fŸ go¥goahf braÈH¥gjhš, (M) »shkUy° c£brš thrh bu¡lh btË¢brš
áwÚuf¥gÂfS« go¥goahf Fiw»wJ. E© jkÅ E© jkÅ
(ï) c£brš thrh bu¡lh btË¢brš »shkUy°
m
(m) T‰W jtW, fhuz« rÇ. E© jkÅ E© jkÅ
(M) T‰W rÇ fhuz« T‰iw És¡fÉšiy. (<) thrh bu¡lh btË¢brš »shkUy° c£brš E©
(ï) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw És¡F»wJ. E© jkÅ jkÅ
(<) T‰W«, fhuzK« jtW.
co
[Éil. (m) A - btË¢brš E© jkÅ, B - »shkUy°,
[Éil. (ï) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw
C - c£brš E© jkÅ, D - thrh bu¡lh]
És¡F»wJ]
3. Ñœ¡f©l gl¤âÅš F¿¡f¥g£LŸs A, B, C
VII. Ñœ¡f©l gl¤â‰FÇa rÇahd ghf¤âid k‰W« D ghf§fS¡F rÇahd Éilia nj®ªbjL.
f©l¿.
s.
A
1. Ñœ¡f©l “be~¥uhÅ‹ mik¥ò” gl¤âÅš B
F¿¡f¥g£LŸs A, B, C k‰W« D ghf§fS¡F
ok
rÇahd Éilia nj®ªbjL.
A C
B
C 4
1 D
D
5
2
3
o (m) nghnlh
A
JisfŸ
B
tof£L«
C D
nghnlhir£
ir£LfË‹ ãsî brš clš
ab
ghj Ú£áfŸ
(M) nghnlhir£ tof£L« JisfŸ nghnlh
brš clš ãsî ir£LfË‹
A B C D ghj Ú£áfŸ
(m) JfŸ kh¡Fyh bgskhÅ‹ »shkUy° (ï) tof£L« nghnlhir£ nghnlh JisfŸ
bršfŸ bl‹[h »‹d« ãsî brš clš ir£LfË‹
ur
ghj Ú£áfŸ
(M) »shkUy° bgskhÅ‹ kh¡Fyh JfŸ bršfŸ (<) JisfŸ nghnlh nghnlhir£ tof£L«
»‹d« bl‹[h ir£LfË‹ brš clš ãsî
(ï) JfŸ »shkUy° bgskhÅ‹ kh¡Fyh ghj Ú£áfŸ
bršfŸ »‹d« bl‹[h
[Éil. (M) A - nghnlhir£ brš clš, B - tof£L«
.s
(<) kh¡Fyh JfŸ »shkUy° bgskhÅ‹ ãsî, C - JisfŸ, D - ngh£nlhir£LfË‹ ghj

bl‹[h bršfŸ »‹d« Ú£áfŸ]
4. Ñœ¡f©l gl¤âÅš F¿¡f¥g£LŸs A, B, C
w
[Éil. (M) A - »shkUy°, B - bgskhÅ‹ »‹d«,

C - kh¡Fyh bl‹[h, D - JfŸ bršfŸ]
k‰W« D ghf§fS¡F rÇahd Éilia nj®ªbjL.
A B
2. Ñœ¡f©l “be~¥uhÅ‹ ïu¤j ehs§fŸ” C
w
gl¤âÅš F¿¡f¥g£LŸs A, B, C k‰W« D

ghf§fS¡F rÇahd Éilia nj®ªbjL.
A B C
w

A B C D 3. jtwhd n#hoia¡ f©Lão

(m) ghj Ú£áfŸ v©nlh mo¤js¢ bghnlh
ÔÈaš brš r›î ir£LfË‹ (m) ïja¤âš cŸs - M‹Ínahbl‹á‹
ghj Ú£áfŸ V£Çaš bršfŸ
(M) bghnlh
ir£LfË‹
ghj Ú£áfŸ v©nlh mo¤js¢
ÔÈaš brš r›î
(M) #¡[h »shkUyh® - buÅ‹ Ah®nkh‹
ghj Ú£áfŸ bršfŸ
m
(ï) v©nlhÔÈaš mo¤js¢ nghnlh ghj Ú£áfŸ (ï) ÃínuhiA - thn[hãu°Ì‹
brš r›î ir£LfË‹ nghigá°
ghj Ú£áfŸ
(<) mo¤js¢ r›î bghnlh ghj Ú£áfŸ v©nlhÔÈaš (<) fšäuš - MŠánah
co
ir£LfË‹ brš bl‹ándh#‹
ghj Ú£áfŸ [Éil. (m) ïja¤âš cŸs V£Çaš bršfŸ -
[Éil. (ï) A - v©nlhÔÈaš brš, M‹Ínahbl‹á‹]
B - mo¤js¢ r›î, C - nghnlhir£LfË‹ ghj
Ú£áfŸ, D - ghj Ú£áfŸ] X. Ñœ¡f©lt‰WŸ bghUªjhj x‹iw¡
s.
f©l¿.
VIII.
Ñœ¡f©lt‰WŸ rÇahd ïizia 1. Ñœ¡f©lt‰WŸ “be~¥uh‹” bghU¤jtiuÆš
f©l¿. bghUªjhj x‹iw¡ f©l¿.
ok
(m) bkLšyÇ ãuÄLfŸ (M) ßdš fh®grš
1. (m) ßdš fh®grš - khšÕÍa‹ cW¥ò (ï) khšÕÍa‹ cw¥ò (<) »shkUy°
(M) áWÚuf bgšÉ° - braš ÄF fl¤jš [Éil. (m) bkLšyÇ ãuÄLfŸ
(ï) áWÚuf iAy« - bgh£lháa«
2. Ñœ¡f©lt‰WŸ “ie£u#‹ fÊî¥ bghUŸfŸ”
(<) ÑÊw§F ö«ò - iA£u#‹
o bghU¤jtiuÆš bghUªjhj x‹iw¡ f©l¿.
[Éil. (M) ßdš fh®grš - khšÕÍa‹ cW¥ò] (m) m«nkhÅah
ab
(M) ôÇah
2. ßdš fh®grš
(m) - m©ik RUŸ (ï) ôÇ¡ mÄy«
bkLšyÇ ãuÄLfŸ - áWÚuf ãuÄLfŸ
(M) (<) ig-fh®gnd£LfŸ
m¡thnghÇ‹fŸ
(ï) - bA‹ny Éisî [Éil. (<) ig-fh®gnd£LfŸ]
Rl® bršfŸ - x¤jikth‹fŸ
ur
(<)
[Éil. (m) bkLšyÇ ãuÄLfŸ - áWÚuf FW Édh¡fŸ 2 kâ¥bg©fŸ
ãuÄLfŸ]
1. Éy§FfËš CLfy¥ò xG§FghL, maÅfŸ
.s
IX. Ñœ¡f©lt‰WŸ jtwhd ïizia f©l¿. f£L¥ghL k‰W« ie£u#‹fŸ fÊî btËna‰w«
M»a _‹W rkÃiy ngQ« Ãfœîfis
1. (m) g¢ir Ru¥ã - cz® Ú£á xG§FgL¤JtJ vJ?
w
(M) M®Å¤ij‹ RH‰á - ôÇah RH‰á Éil. 1. áWÚuf«

(ï) vY«ò Û‹fŸ - mnkhÅah Ú¡»fŸ 2. brîŸfŸ
(<) bk£lh be~¥ßoah - ôÇ¡ mÄy Ú¡»fŸ 3. njhš
w
[Éil. (<) bk£lh be~¥ßoah - ôÇ¡ mÄy 4. czî¥ghijÆ‹ nfhiH¥gly«

Ú¡»fŸ] 2. tiuaW : CLfh¥ò xG§FghL.
Éil. Éy§FfË‹ âR¡fËš cŸs CLfy¥ò
w
2. (m) ôÇnAiy‹ Éy§FfŸ - M®oÄah mG¤j¤ij, f£L¥gL¤JtJ CLfy¥ò

(M) °OndhnAiy‹ - j§fÛ‹ xG§FghL vd¥gL«.
Éy§FfŸ
3. tiuaW : maÅfŸ f£L¥ghL.
(ï) vY«ò Û‹fŸ - £iuÛijš mik‹
M¡i[L Éil. Éy§FfË‹ clš âut¤âYŸs maÅfË‹
(<) áW Úuf« - 220 - 300 »uh« msîfis¡ f£L¥gL¤JtJ maÅfŸ f£L¥ghL
vd¥gL«.
[Éil. (<) áW Úuf« - 220 - 200 »uh«]

4. e¢R¤j‹ik bfh©l ie£u#‹ fÊî¥ bghU£fŸ 12. m«nkhÅah k‰W« ôÇ¡ mÄy¤ij btËna‰w¤
v¥bghGJ cUth»wJ. njit¥gL« j©Ù® msî ahJ?
Éil. òuj¥bghUŸ ts®áij kh‰wkilí« bghGJ Éil. 1. m«nkhÅah - mâf Ú® njit¥gL»wJ.
cUth»wJ. 2. ôÇ¡ mÄy« - Äf Fiwªj msî Ú®
5. ie£u#‹ fÊî¥ bghU£fŸ ahit? njit¥gL»wJ.
m
Éil. 1. m«nkhÅah 13. mâf k‰W« Fiwªj e¢R¤j‹ikíila ie£u#‹
2. ôÇah fÊî¥ bghUŸ vJ?
3. ôÇ¡ mÄy«
co
Éil. 1. m«nkhÅah - mâf e¢R¤j‹ikíilaJ.
6. CLfy¥ò x¤jikth‹fŸ v‹git ahit? 2. ôÇah - Fiwªj e¢R¤j‹ikíilaJ.
vL¤J¡fh£L jUf.
14. mnkhÅah Ú¡»fŸ v‹git ahit? vL¤J¡fh£L
Éil. Éy§FfŸ R‰W¢NHÈš cŸsj‰nf‰g j§fŸ
jUf.
clÈ‹ CLfy¥ò ml®¤âia kh‰¿¡bfhŸgit,
s.
CLfy¥ò x¤jikth‹fŸ vd¥gL«. Éil. bgU«ghyhd ie£u#‹ fÊî¥ bghUis
v.fh: flšthœ bkšYlÈfŸ, Rwh¡fŸ. m«nkhÅahthf btËna‰W« cÆÇfŸ,
mnkhÅah Ú¡»fŸ vd¥gL«.
ok
7. CLfy¥ò xG§fikth‹fŸ v‹git ahit? v.fh: Û‹fŸ, Ú®thœ ïUthœÉfŸ, Ú®thœ
vL¤J¡fh£L jUf. ó¢áfŸ.
Éil. Éy§FfŸ òw¢ NHÈš j‹ik v¥go ïUªjhY«
j§fŸ clÈ‹ CLfy¥ò ml®¤âia kh‰whkš 15. vY«ò Û‹fŸ vj‹ _y« m«nkhÅahit
Ãiyahd msîl‹ it¤âU¥git CLfy¥ò btËna‰W»wJ.
xG§ikth‹fŸ vd¥gL«.
o Éil. 1. clšgu¥ò k‰W« brîŸ gu¥ò.
v.fh: Ú®ehŒ.
2. Éutš _y« m«nkhÅah
ab
8. NHÈYŸs c¥ã‹ msî kh‰w§fis btËna‰w¥gL»wJ.
r»¤J¡bfhŸS« msÉ‹ mo¥gilÆš
cÆÇfis tif¥gL¤J. 16. ôÇ¡ mÄy Ú¡»fŸ v‹git ahit? vL¤J¡fh£L
jUf.
Éil. 1. °OndhnAiy‹
ur
Éil. ie£u#‹ fÊîfis ôÇ¡ mÄy¥gof§fshf,

2. ôÇnAiy‹
Äf¡ Fiwthd ÚÇH¥òl‹ btËna‰W«
9. °OndhnAiy‹ Éy§FfŸ v‹git ahit? Éy§FfŸ ôÇ¡ mÄy Ú¡»fŸ vd¥gL»‹wd.
vL¤J¡fh£L jUf. v.fh: C®td, gw¥gd, Ãythœ e¤ijfŸ,
.s
Éil. Éy§FfŸ j« NHÈš cŸs c¥ã‹ msÉš ó¢áfŸ.

V‰gL« áW V‰w ïw¡f§fis k£Lnk
r»¤J¡bfhŸgit °OndhnAiy‹ Éy§FfŸ 17. ôÇah Ú¡»fŸ v‹git ahit? vL¤J¡fh£L
w
vd¥gL«. jUf.
v.fh : j§fÛ‹. Éil. ôÇahit ie£u#‹ fÊîfshf btËna‰W«
Éy§FfŸ ôÇah Ú¡»fŸ vd¥gL»‹wd.
10. ôÇnAiy‹ Éy§FfŸ v‹git ahit?
w
v.fh: ghÿ£ofŸ, Ãythœ ïUthœÉfŸ.

vL¤J¡fh£L jUf.
Éil. Éy§FfŸ j« NHÈš c¥ã‹ msÉš V‰gL« 18. Ãythœ Éy§»d§fËš Ú® v›thW
bgÇa msî V‰w ïw¡f§fis r»¤J¡bfhŸgit nrÄ¡f¥gL»wJ?
w
ôÇnAiy‹. Éil. Ãythœ Éy§FfËš e¢R¤j‹ik Fiwªj

v.fh: M®oÄah, rhšk‹, âny¥ãah Û‹. ôÇah k‰W« ôÇ¡ mÄy« ngh‹wit c‰g¤â
11. Éy§FfŸ vªj tif ie£u#‹ fÊî¥ bghUis brŒa¥gLtj‹ _y« Ú® nrÄ¡f¥gL»wJ.
btËna‰w nt©L« v‹gij¤ Ô®khÅ¥gJ vJ? 19. áWÚuf¤â‹ mik¥ò k‰W« braš myF ahJ?
Éil. Éy§»‹ thÊl« Ô®khÅ¡»wJ. Éil. be~¥uh‹.

20. C®tditfŸ jhœ c¥gl®î áWÚiu c‰g¤â 28. e« clÈš ôÇah v§F cUth»wJ? ôÇah
brŒa¡ fhuz« ahJ? cUth¡F« RH‰á KiwfŸ vit?
Éil. 1. »shkUy° ïšyhkš ïU¥gJ mšyJ, Éil. 1. cUthF« ïl« - fšäuš.
2. »shkUy° k‰W« bA‹ny tisî 2. cUth¡F« RH‰á - ôÇah RH‰á mšyJ
ïšyhkš ïU¥gJ - Äf¡ Fiwªj msî Ú®¤j M®Å¤ij‹ RH‰á.
m
(jhœ c¥gl®î) áWÚiu c‰g¤â brŒ»‹wd.
29. Kjš Ãiy áWÚ® v‹gJ ahJ?
21. ïUthœÉfŸ k‰W« e‹Ü® Û‹fËš Ú®¤j áWÚ® Éil. »shkUyÌÈUªJ bgskÅ‹ »z¤â‰FŸ
(jhœ c¥ò ml®î) cUth¡f¡ fhuz« ahJ? EiHí« toâut« KjšÃiy áWÚ® vd¥gL«.
co
Éil. bA‹ny tisî ïšyhjjhš jhœ c¥ò ml®î
áWÚ® cUth»wJ. 30. m¡Fth nghÇ‹fŸ v‹git ahit?
Éil. 1. m¡FthnghÇ‹fŸ v‹git r›î tÊ
22. áWÚuf¤â‹ nkš fhz¥gL« _‹W mL¡FfŸ
bghU£fis fl¤J« òujkhF«.
ahit?
2. fhz¥gL« ïl«
s.
Éil. 1. ßdš ~ngáah
1. bA‹ny tisÉš cŸs ÑÊw§F
2. bgÇßdš bfhG¥ò ciw ö«ò.
3. eh® ciw 2. nrfÇ¥ò ehs«.
ok
23. nghnlhir£LfŸ v‹git ahit? 31. ÚÇÊî nehŒ (ilah¥g£O° ï‹áãl°) V‰gl¡
Éil. 1. »shkUyÌ‹ cŸsL¡F nghnlhir£LfŸ fhuz« vit?
vD« vãÔÈa bršfshš MdJ. Éil. 1. ADH cz® nt‰ãfŸ FiwghL
2. ïitfŸ ghjtot Ú£áfËš Ko»‹wd. 2. ADH Ru¡f ïayhik
o
3. ïªÚ£áfŸ »shkUyÌ‹ mo¥gil¢ r›Éš
x£o¡ bfh©LŸsd. 32. ilah¥g£O° nehÆ‹ m¿F¿fŸ ahit?
ab
4. ïªÚ£áfS¡F ïilna cŸs âw¥òfS¡F Éil. 1. mâf jhf«
toãsîfŸ v‹W bga®. 2. Ú®¤j áWÚ® mâf« btËnaWjš
24. fh®ofš be~¥uh‹fŸ v‹gJ ahJ? 3. Ú® ïH¥ò
Éil. bgU«ghyhd be~¥uh‹fË‹ bA‹nyÆ‹ 4. Fiwthd ïu¤j mG¤j«
ur
tisî F£ilahfî«, mj‹ Äf¢á¿a gFâ 33. MŠánahbl‹á‹-II v›îW¡fË‹ ÛJ

k£Lnk bkLšyhÉDŸ Ú£o¡bfh©L« brayh‰W»wJ?
ïU¡»‹wJ. be~¥uh‹fŸ fh®ofš be~¥uh‹fŸ
Éil. m. ïja« M. áWÚuf«
vd¥gL«.
.s
ï. _is <. m£ßdš fh®bl¡°

25. #¡°lh bkLšyÇ be~¥uh‹fŸ v‹gJ ahJ?
c. ïu¤j ehs§fŸ
Éil. áy be~¥uh‹fŸ ÄfÚ©l bA‹nyÆ‹ tisî
bfh©ljhš mit, bkLšyÇ gFâÆ‹ Mœ gFâ 34. V£Çaš ne£ÇôÇ£o¡ bg¥ilL btËÆl¡ fhuz«
w
tiu Ú©L mikªJŸs be~¥uh‹fŸ #¡°lh vJ?

bkLšyÇ be~¥uh‹fŸ mšyJ bkLšyh mUF Éil. 1. ïja¤âYŸs V£Çaš bršfŸ mâfkhf
be~¥uh‹fŸ vd¥gL«. ÉÇtiltj‹ fhuzkhf V£Ça¤â‰FŸ
w
26. be~¥uh‹fËš v›Él¤âš ïu¤j E©ehs¤ mâfkhf ïu¤j« ghŒ»wJ.

bjhF¥òfŸ fhz¥gL»‹wd? 2. ïj‹ Éisthf V£Çaš ne£ÇôÇo¡ bg¥ilL
Éil. 1. »shkUyÌY« btË¥gL»wJ.
w
2. E©FHšfis¢ R‰¿Y« mikªJŸsJ. 35. buÅ‹ – MŠánahbl‹á‹ k©ly«

Mšnlh°Onuh‹ k‰W« thn[hãu°ÌD¡F
27. thrh bu¡lh v‹whš v‹d?
vâuhd fhuÂ vJ?
Éil. 1. #¡°lh bkLšyÇ be~¥uh‹fËš, Éil. V£Çaš eh£ÇôÇo¡ bg¥ilL (ANP) mšyJ
btË¢brš E©jkÅfŸ Ú©l ehs¤ij V£Çaš eh£ÇôÇo¡ fhuÂ (ANF).
cUth¡F»‹wd.
2. ïj‰F thrh bu¡lh v‹W bga®.

36. Ä¡RÇõ‹ v‹whš v‹d 46. ônuhÄah v‹whš v‹d?

Éil. áWÚ®¥igÆÈUªJ áWÚ® btËna‰w¥gL« Éil. ïu¤j¤âš ôÇah k‰W« òujÄšyh ie£u#‹
Ãfœî Ä¡RÇõ‹ vd¥gL«. T£L¥ bghU£fshd ôÇ¡ mÄy« k‰W«
37. áWÚ® kŠrŸ Ãwkhf ïU¥gj‰F¡ fhuz« ahJ?
»Çah£oÅ‹ M»ait mâfkhf ïU¡F« Ãiy,
ônuÄah vd¥gL«.
Éil. ônuhFnuh« vD« ÃwÄ ïU¥gjdhš áWÚ®
m
kŠrŸ Ãw¤âš fhz¥gL»wJ. 47. áWÚuf¡ f‰fŸ v‹gJ ahJ?
38. áWÚÇš k‰W« ïu¤j¤âš fhz¥gL« ôÇahÉ‹ Éil. 1. áWÚuf¤â‹ bgšÉ° gFâÆ‹ cŸs áWÚuf
msî ahJ? E©FHšfËš, cUthF« xU fodkhd fš
co
Éil. áWÚ® = Rkh® 25 - 30»uh«.
ngh‹w bjhF¥ò áWÚuf¡ f‰fŸ vd¥gL«.
ïu¤j« = 17 - 30 Ä»/ 100ÄÈ 2. ïj‹ kWbga® be~¥nuhÈ¤ahÌ°.
39. ÚÇÊî nehÆ‹ m¿F¿fŸ ahit? 48. be~¥nuhÈ¤ahÌ° (m) áWÚuf¡ f‰fŸ njh‹w¡
fhuz« ahJ?
Éil. áWÚÇš mâf FS¡nfh° k‰W« Ñ£nlh‹
s.
bghU£fŸ fhz¥gLtJ ïj‹ m¿F¿ahF«. Éil. fiuí« j‹ikíila nrhoa« M¡[ny£ k‰W«
áy gh°ng£ c¥òfŸ áWÚuf¤âš nj§Ftjhš
40. fÊî Ú¡f cW¥òfË‹ bga®fis vGJ. ïit cUth»‹wd.
ok
Éil. 1. áWÚuf« 49. be~¥nuhÈ¤ahÌ°¡fhd á»¢ir ahJ?
2. Eiupuš Éil. 1. igÈnahnjhnlhÄ
3. fšäuš 2. È¤njh£Ç¥á
4. njhš
50. kh‰W áWÚuf« bghU¤Jjš v‹whš v‹d?
41.
o
áWÚ® ghij¤ bjh‰¿dhš V‰gL« nehŒfŸ vit? Éil. áWÚuf braÈH¥ghš ghâ¡f¥g£l nehahË¡F,
Éil. 1. áWÚ® btËÉL ehs mH‰á. Mnuh¡»akhd bfhilahËÆ‹ áWÚuf¤ij¥
ab
bghU¤JtJ áWÚuf kh‰W bghU¤Jjš vd¥gL«.
2. áWÚ®¥ig mH‰á
3. c£áWÚuf mH‰á áW Édh¡fŸ 3 kâ¥bg©fŸ
42. áWÚuf braÈH¥ò v‹whš v‹d?
1. “Óg«“ -¤âš fhz¥gL« cgbghU£fŸ ahit?
ur
Éil. ie£u#‹ fÊî¥ bghUis btËna‰w

áWÚuf§fŸ jtWtjhš ôÇah ngh‹wit Éil. 1. °OuhšfŸ [HY-2018]
clÈš nj§» áWÚ® btËna‰w« bgUksÉš 2. iAonuhfh®g‹fŸ k‰W«
FiwtJ áWÚuf braÈH¥ò v‹W bga®.
3. bkGF.
.s
43. áWÚuf braÈH¥ã‹ tiffŸ ahit?

2. Éy§FfËš òuj ts®¢áij kh‰w¤â‹ nghJ
Éil. 1. cldo braÈH¥ò cUthF« ie£u#‹ fÊî¥ bghU£fŸ ahit?
2. ehŸg£l braÈH¥ò
w
Éil. 1. m«nkhÅah
44. cldo áWÚuf braÈH¥ò v‹gJ ahJ? 2. ôÇah
Éil. 1. ï›tif braÈH¥ãš áWÚuf« âObud 3. ôÇ¡ mÄy«
w
braÈH¥gil»wJ.
4. £iuÛijš mik‹ M¡i[L (TMO) - flš
2. ï›ÉH¥ò ÛŸtj‰F thŒ¥òfŸ mâf«.
thœ vY«ò Û‹fËš
45. ehŸg£l áWÚuf braÈH¥ò v‹gJ ahJ? 5. Fthid‹ - áyªâ
w
Éil. 1. ï›tif braÈH¥ãš be~¥uh‹fŸ 6. Ï¥òÇ¡ mÄy«

go¥goahf braÈH¥ò mil»wJ.
2. áWÚuf¥ gÂfS« go¥goahf Fiw»wJ. 7. mšy‹nlhÅ‹
8. mšy‹lhÆ¡ mÄy«
9. M®ÅJÇ¡ mÄy«
10. »Çah£oÅ‹

11. »Çah£o‹ 3. mnj ntisÆš, òw clÈ‹ ïa¡F eu«òfŸ

12. ãíÇ‹fŸ ö©l¥gLtjhš áWÚ®¥igÆ‹ RU¡f¤
13. ãÇÄo‹fŸ jirfŸ _l¥gL»‹wd.
14. blÇ‹fŸ 4. bk‹jirirfŸ RU§Ftjhš c£òw
3. »shkUnyh be~¥iuo° v‹gJ ahJ? RU¡F¤jirfŸ ïašghf¤ âwªJ btË¥òw
m
Éil. 1. ïªnehŒ `ãiu£o‹ nehŒ’ (Bright’s disease)
RU¡F¤jirfŸ js®til»‹wd.
v‹W« miH¡f¥gL«. 5. ö©Ljš k‰W« jilgL¤Jjš M»ait
c¢rÃiyia fl¡F«nghJ RU¡F¤ jirfŸ
co
2. FHªijfËš, °£bu¥nlhfh¡f° jh¡f¤â‹
ã‹ Éisthf ïu©L áWÚuf§fËY« âw¡f¥g£L áWÚ® btËnaW»wJ.
»shkUy° å§Fjš ïªnehÆ‹ g©ghF«. 6. V£Çaš ne£ÇôÇo¡ bg¥ilo‹ brašfŸ ahit?
3. áWÚÇš ïu¤j« btËnaWjš áWÚÇš Éil. 1. áWÚuf¤âš Na+ maÅfË‹ btËna‰w¤ij
òuj« btËnaWjš, c¥ò k‰W« Ú® clÈš
s.
mâfÇ¡»‹wJ.
nj§Fjš xÈnfhíÇah Äif mG¤j«
k‰W« Eiupuš å¡f« M»ait ïªnehÆ‹ 2. »shkUy[]¡FŸ ïu¤j« ghŒtij
m¿F¿fshF«. mâfÇ¡»‹wJ.
ok
4. fÊî Ú¡f cW¥òfË‹ bga®fisí« mJ 3. ïu¤j¡FHhŒ ÉÇth¡»ahf¢ brašg£L
btËna‰W« fÊîfË‹ bga®fisí« c£brš »shkUyh® jkÅfis ÉÇtila¢
m£ltiz¥gL¤J. brŒ»‹wd.
Éil. btË¢brš »shkUyh® jkÅfŸ ÛJ ïu¤j¡
fÊîÚ¡f cW¥ò
o
fÊîfŸ
4.
FHhŒ RU¡»ah¡f¢ brašg£L mt‰iw¢
1. Eiupuš Ú® - CO2 ( 18È / RU§f¢ brŒ»‹wd.
ab
ehŸ ) 5. m£ßdš fh®bl¡ÌÈUªJ Mšnlh°Onuh‹
2. fšäuš ãÈ%ã‹, k‰W« buÅ‹ btËna‰w¤ij Fiw¡»wJ.
ãÈt®o‹ (ã¤jÚ®),
bfhy°ouh°, ïjdhš MŠánahbl‹á‹ - II msî
ur
°OuhŒL Fiw»wJ.
Ah®nkh‹fŸ, 7. buÅ‹ - MŠánahbl‹á‹ Mšnlh°Onuh‹
it£lÄ‹fŸ,
kUªJfŸ. k©ly« / Kiw (RAAS) v‹gJ ahJ?
- II‹ ö©Ljyhš
.s
3. njhš nrhoa«, FnshiuL, Éil. 1. MŠánahbl‹á‹

a. Éa®it¢ ôÇah, yh¡o¡ m£ßdš fh®bl¡Ì‹ ïUªJ Mšnlh°Onuh‹
Ru¥ãfŸ mÄy« Ru¡»wJ.
Óg« (v©bzŒ)
w
tÊahf °OuhšfŸ, 2. ïªj Ah®nkh‹, nrŒik RUŸ E©FHš

b. brngáa°
Ru¥ãfŸ iA£nuh fh®g‹fŸ, k‰W« nrfÇ¥ò ehs¤â‹ Na+ maÅ Ûs
bkGF c¿Šr¥gLjš, K+ maÅ btËna‰w« k‰W«
w
4. cÄœÚ® Äf¢ á¿a msÉš Ú® c¿Šr¥gLjš M»at‰iw V‰gL¤J»wJ.

ie£u#‹ fÊîfŸ
3. ïj‹ Éisthf »shkUyh® ïu¤j mG¤j«
5. Ä¡RÇõ‹ eilbgW« Kiwia És¡F. k‰W« »shkUyh® toâw‹ M»at‰iw
w
Éil. 1. áWÚ®¥ig Ãu«ãaîl‹ Ú£á cz®ÉfŸ MŠánahbl‹á‹ - Mšnlh°£nuh‹

ö©l¥g£L áWÚ®¥ig ÉÇtil»wJ. k©ly« / Kiw vd¥gL»wJ.
2. ïj‹ Éisthf ïiz gÇî eu«ò
k©ly¤â‹ cz®¢á eu«òfŸ tÊahf
ika eu«ò k©ly« ö©l¥g£L, áWÚ®¥ig
RU§F»wJ.

8. Éy§Fyf¤âš fhz¥gL« gytifahd fÊî 5. bkLšyÇ ãuÄLfS¡»ilna Ú£áailªJŸs

Ú¡f mik¥òfis m£ltiz¥gL¤Jf. fh®bl¡Ì‹ gFâfS¡F bg®oÅÆ‹
Éil. áWÚuf¤ö©fŸ v‹W bga®.
Éy§FfŸ fÊî Ú¡f mik¥ò 6. áWÚuf¤â‹ FÊªj gu¥ã‹ c£gFâÆš
cŸs nk£o‰F áWÚuf iAy« v‹W bga®.
1. KJF ònuh£nlh be~¥ßoah ïj‹ tÊahf áWÚuf ehs«, ïu¤jehs§fŸ,
m
ehz‰witfŸ bk£lh be~¥ßoah
eu«òfŸ M»ait áWÚuf¤âDŸ
2. j£il¥òG¡fŸ Rl® bršfŸ brš»‹wd.
(ehlh¥ òG¡fŸ) ( F‰¿iHfis¡
7. iAy¤â‹ c£òw¤âš cŸs mf‹w òdš
co
bfh©l ònuh£nlh
be~¥Çoah ) tot ïilbtË¡F áWÚuf bgšÉ° v‹W«
mit bg‰WŸs Ú£áfS¡F fhÈbr° v‹W«
3. M«ãah¡[° brhÈndh ir£LfŸ bga®.
4. Ãbk£nlhLfŸ bu‹bd£ bršfŸ 8. áWÚuf bgšÉÌ‹ bjhl®¢áahf, áWÚuf
5. tisjir¥ bk£lh be~¥Çoah¡fŸ
s.
ehs« cŸsJ. fhÈbr°, bgšÉ° k‰W«
òG¡fŸ, áWÚuf ehs§fË‹ Rt®fËš tÇa‰w
bkšYlÈfŸ jirfŸ cŸsd. ïit xG§fikthf
6. ó¢áfŸ khšÕOÍa‹ ïa§F»‹wd.
ok
E©FHšfŸ 9. fhÈbr° áWÚiu¢ nrfÇ¤J áWÚ® ehs«
7. »Ç°nlÎah g¢ir Ru¥ã (cz®Ú£á tÊahf mD¥ò»wJ. m¢áWÚ® j‰fhÈfkhf
(ïwhš) Ru¥ãfŸ) áWÚ®¥igÆš nrÄ¡f¥gL»wJ. áWÚ®¥ig
8. KJbfY«ãfŸ áWÚuf§fŸ o áWÚ® btËÉL ehs¤âš âw¡»wJ. mj‹
tÊahf¢ áWÚ® btËna‰w¥gL»wJ.
bgU Édh¡fŸ 5 kâ¥bg©fŸ
2. fh®ofš be~¥uh‹fŸ k‰W« #¡°lh bkLšyh
ab
1. kÅj áWÚuf¤â‹ ÚŸ bt£L¤ njh‰w¤âid gl« be~¥uh‹fŸ tiffis gl« tiuªJ És¡F.
tiuªJ És¡Ff. Éil. És¡f« :
Éil. áWÚuf¤â‹ mik¥ò : fh®ofš be~¥uh‹fŸ :
bgU«ghyhd be~¥uh‹fË‹ bA‹nyÆ‹
ur
tisî F£ilahfî«, mj‹ Äf¢á¿a gFâ

k£Lnk bkLšyhÉDŸ Ú£o¡bfh©L«
ïU¡»‹wJ. be~¥uh‹fŸ fh®ofš be~¥uh‹fŸ
vd¥gL«. thrhbu¡lh fhz¥gLtâšiy. mšyJ
.s
v©Â¡ifÆš FiwªâU¡F«.
w
áWÚuf¤â‹ ÚŸ bt£L¤njh‰w«
1. x›bthU áWÚufK« ruhrÇahf 120 »uh«

Kjš 170 »uh« tiu vil bfh©lJ.
w
2. áWÚuf¤â‹ nkš _‹W mL¡Ffshf, ßdš

~ngáah, bgÇßdš bfhG¥ò ciw k‰W« eh®
ciw M»a Mjuî¤âR¡fŸ mikªJŸsd.
w
3. áWÚuf¤â‹ ÚŸbt£L¤ njh‰w¤âš btË¥òw

fh®bl¡°, c£òw bkLšyh k‰W« bgšÉ°
gFâfŸ fhz¥gL»‹wd.
4. bkLšyhšyh gFâ, áy T«ò tot âR¤
bjhF¥òfËdhš ãÇ¡f¥g£LŸsd. ï¤âR¤
bjhF¥òfS¡F bkLšyÇ ãuÄLfŸ mšyJ
áWÚuf ãuÄLfŸ v‹W bga®.

#¡°lh bkLšyh¥gFâ : 5. toâut« ÑÊw§F ö«ã‰FŸ EiHí«

áy be~¥uh‹fŸ ÄfÚ©l bA‹nyÆ‹ tisî nghJ, FHÈ‹ c£gFÆš cŸs Ú® ïilp£L
bfh©ljhš mit, bkLšyÇ gFâÆ‹ Mœ gFâ âut¤â‰FŸ CLUîtjhš, m¥gFâÆ‹
M°nkhyhÇ£o Fiw»wJ.
tiu Ú©L mikªJŸs be~¥uh‹fŸ #¡°lh
bkLšyÇ be~¥uh‹fŸ mšyJ bkLšyh 6. ïjdhš, M°nkhyhÇ£o Rkh® 1200 mOsm
msÉ‰F ca®»wJ. vdnt, bkLšyhÉš
m
mUF be~¥uh‹fŸ vd¥gL«. thrh bu¡lh ÚU¡F« c¥ò¡F« ïilnaahd
fhz¥gL»wJ. bghU¤jÄ‹ikÆ‹ fhuzkhf bt›ntW
3. ôÇahit cUth¡F« M®Å¤ij‹ RH‰á mšyJ CLfy¥ò ÃiyfŸ cUth»‹wd.
co
ôÇah RH‰áia gl« tiuªJ fh©ã. 7. thrh bu¡lh, vânuh£l¥ gÇkh‰¿ tÊahf
Éil. bkLyhÉ‹ CLfy¥ò ntWgh£il
guhkÇ¡»wJ. ïJ xU ïašò¡ fl¤jš
brayhF«.
8. Ûs c¿Šr¥g£l Ú® k‰W« fiubghU£fis
s.
m«nkhÅah
ik£nlhfh©£Çah
fh®gdikš gh°ng£l áªjnl° I
btËna‰W« nghJ bkLšyhÉš cUthF«
FS£lhik‹
fh®gikš gh°ng£
fh®gdikš gh°ng£
CLfy¥ò ntWgh£il thrh bu¡lhÉ‹
á£UÈ‹
áªjnl° III
vânuh£l gÇkh‰¿ ghJfh¡»wJ.
ok
9. fh®bl¡° k‰W« bkLšyhÉ‰F ïilnaahd
M®Åij‹ á£UÈ‹
rªâ¥ãš áWÚuf¤ij É£L thrh bu¡lh
btËnaW»wJ.
M®Åij‹
ôÇah M®Índh r¡ánd£ 10. ïªÃiyÆš, ïu¤j¤â‰F Ãfuhd CLfy¥ig
ïilp£L âut« bg‰WŸsJ. btË¢brš
brš ir£nlhãshr«
M®Íid‹
o jkÅÆÈUªJ ïu¤j« btËna¿ thrh
bu¡lhÉ‰FŸ EiHí« nghJ bkLšyhÉ‹
ab
~ãôknu£ M°nkhyhÇ£o 1200 mOsm tiu
M®Å¤ij‹ RH‰á mâfÇ¡»wJ. ïjdhš fiubghU£fŸ cŸns
vL¡f¥gLtJ« Ú® btËnaWtJ« ïašò
4. ml®¤â Ä¡f áWÚ® cUthjš g‰¿ vGJf. fl¤jš KiwÆš eilbgW»wJ.
Éil. ml®¤â Ä¡f áWÚ® cUthjš : 11. fh®bl¡° gFâ¡FŸ ïu¤j« EiHí«nghJ
ur
1. áWÚ® vânuh£l Kiwia ga‹gL¤â ïu¤j¤â‹ M°nkhyhÇ£o 300 mOsm tiu

áWÚuf§fŸ, ml®¤â Ä¡f áWÚ® c‰g¤âia Fiwtjhš, ïu¤j¤âš fiubghU£fŸ ïH¥ò
Ãiwnt‰W»‹wd. V‰g£L, ÚÇ‹ msî mâfÇ¡»wJ.
12. ïjdhš ml®ÄFªj áWÚ® cUth»wJ.
.s
2. bA‹ny tisÉ‹ K¡»a¥gÂ, nrhoa«

(Na+) k‰W« FnshiuL (Cl–) maÅfË‹ kÅjdhš, bjhl¡f¤âš cŸs toâut¤â‹
ml®¤âah¡fny MF«. bkLšyh gFâÆš ml®¤âia Él eh‹F kl§F mâf ml®¤â
fiubghUŸ fl¤âfŸ mâf« fhz¥gLtjhš bfh©l áWÚiu c‰g¤â brŒa Koí«.
w
toâut¤â‹ M°nkhyhÇ£o, fh®bl¡° 5. ïu¤j CLgF¥ò mšyJ ënkhilaiyá° gl«

gFâÆš Fiwthfî« bkLšyh gFâÆš tiuªJ áWF¿¥ò vGJf.
mâfkhfî« ïU¡F«. ïjid, bA‹nyÆ‹ Éil. ïu¤j CLgF¥ò :
w
tisî mik¥ò, nrfÇ¥ò ehs§fŸ k‰W«

thrh bu¡lh M»ait Ã®t»¡»‹wd. 1. áWÚuf« braÈHªj nehahËfË‹
ïu¤j¤âYŸs e¢R¡ fÊî¥ bghU£fis
3. bA‹ny tisÉ‹ ÑÊw§F ö«ò¡F« Ú¡F« brašKiwna ïu¤j CLgF¥ò MF«.
w
m©ik RU©l FHY¡F« ïilnaahd

2. bra‰if áWÚuf« v‹wiH¡f¥gL« áWÚuf
ïilp£L âut¤â‹ M°nkhyhÇ£o,
CLgF¥ò¡ fUÉ nehahËÆ‹ clYl‹
ïu¤j¤â‰F Ãfuhf Rkh® 300 mOsm, Mf ïiz¡f¥gL«.
cŸsJ.
3. m¡fUÉÆš cŸs bršYnyhrhš Md Ú©l
4. bA‹ny tisÉ‹ ÑÊw§F ö«ò« nknyW FHš CLgF¥ò âut¤jhš NH¥g£oU¡F«.
ö«ò« brašÄF fl¤jš _y« vânuh£l ïªj mik¥ò xU Ú®¤bjh£oÆDŸ _œ»
bgU¡f¤ij És¡f¥g£LŸsJ. ïU¡F«.

4. nehahËÆ‹ if¤jkÅÆÈUªJ vL¡f¥gL« 6. bk‹ jirfŸ RU§Ftjhš, c£òw

ïu¤j¤Jl‹ Ï¥ghÇ‹ ngh‹w ïu¤j ciwî RU¡F¤jirfŸ ïašghf¤ âwªJ btË¥òw
vâ®bghUŸ nr®¤J CLgF¥ò¡ fUÉÆDŸ RU¡F¤jirfŸ js®til»‹wd.
brY¤j¥gL»wJ. 7. ö©Ljš k‰W« jilgLjš c¢r Ãiyia
5. bršYnyh° FHÈš cŸs E©Âa fl¡FnghJ RU¡F¤ jirfŸ âw¡f¥g£L
JisfË‹ tÊna áW_y¡TWfshd áWÚ® btËnaW»wJ.
m
FS¡nfh°, c¥ò¡fŸ k‰W« ôÇah 8. xU Kâ®ªj kÅjÅÈUªJ ruhrÇahf
ngh‹wit ÚU¡FŸ tªJÉL«. xU ehis¡F 1.5È btËnaW»wJ. áWÚ®
Ú®ÄFªj kŠrŸ Ãw âutkhF«. mÄy¤j‹ik
co
pH 6.0 jÅ¤Jt thrid bfh©lJ.
9. áWÚÇ‹ pH 4.5 - 8.00 c©Q«
czÉ‰nf‰g khW«, ônuhFnuh« v‹D«
ÃwÄna áWÚ® kŠrshf ïU¥gj‰F¡ fhuz«.
s.
10. x›bthU ehS« Rkh® 25-30» ôÇah
btËna‰w¥gL»wJ.
7. áWÚuf¤â‹ gÂfis be¿¥gL¤jÈš ADH-Æ‹
ok
ïu¤j CLgF¥ig És¡F« vËa gl« g§F v‹d?
Éil. ne®kiw ã‹}£l f£L¥ghL :
6. mnjntisÆš, ïu¤j bršfŸ k‰W« òuj
1. clÈÈUªJ mâf msÉš âut ïH¥ò
_y¡TWfŸ ï¤JisÆ‹ tÊna CLUt V‰gLjš mšyJ ïu¤j mG¤j« mâfÇ¥ò
ïayhJ. ïªÃiy Vw¤jhH »shkUyh®
tof£Ljiy¥ ngh‹wjhF«.
o ngh‹witfshš
CLfy¥ò cz®ÉfŸ
iA¥nghjyhkÌ‹
cldoahf
ö©l¥gL»‹wd.
ab
7. FHš _œ»íŸs âut¤âš c¥ò k‰W«
r®¡fiu¡ fiurš rÇahd É»j¤âš 2. ïj‹ Éisthf ÃínuhiAnghigá°
cŸsjhš, ïu¤j¤âYŸs FS¡nfh° k‰W« ö©l¥g£L M©oiilôÇo¡ Ah®nkh‹
mtáakhd c¥òfË‹ ïH¥ò jL¡f¥gL»wJ. (ADH) vd¥gL« thn[hãu°Ì‹
mšyJ áWÚ®¡bgU¡bfâ® Ah®nkh‹
8. ï›thW R¤j¥gL¤j¥g£l ïu¤j« Û©L«
ur
btËÆl¥gL»wJ.
nehahËÆ‹ clY¡FŸ xU áiuÆ‹ tÊahf
3. ïjdhš nrfÇ¥ò ehs« k‰W« nrŒik
brY¤j¥gL»wJ. RUŸ E©FHšfË‹ bršgu¥òfËš
6. áWÚ® btËna‰w« Ãfœit ÉtÇ. m¡FthnghÇ‹fË‹ v©Â¡if mâfÇ¤J,
.s
Éil. 1. áWÚ®¥igÆÈUªJ áWÚ® btËna‰w¥gL«

Ú® Ûs c¿Šrš eilbgW»wJ.
Ãfœnt Ä¡RÇõ‹ mšyJ áWÚ® 4. áWÚ®¥bgU¡»id jL¤jš :
btËna‰wkhF«. m¡FthnghÇ‹fË‹ v©Â¡if
w
2. be¥uhÅš cUth»a áWÚ®, áWÚuf mâfÇ¥gjhš FHÈ‹ c£gFâÆÈUªJ,

ehs§fË‹ tÊna áWÚ®¥igia milªJ, ïilp£L âut¤â‰FŸ Ú® brš»wJ. ïjdhš
ika eu«ò k©ly¤âÈUªJ rÄ¡iP tU« áWÚ®¥bgU¡F _y« V‰gL« mâf ÚÇH¥ò
w
tiu j‰fhÈfkhf nrfÇ¤J it¡f¥gL»wJ. jL¡f¥gL»wJ.

5. vâ®kiw ã‹}£l Ãfœî :
mâfkhd gH¢rhW mUªJ«nghJ
w

iAnghjyhkÌš cŸs CLfy¥ò
4. ika eu«ò ö©l¥g£L, áWÚ®¥ig cz®nt‰ãfŸ ö©l¥lhjjhš Ãônuh
RU§F»wJ, iAngh~igÌáš, thn[hãÇ°Ì‹
5. òw clÈ‹ ïa¡F eu«òfŸ ö©l¥gLtjhš c‰g¤â Fiw»wJ. ïJ xU vâ®kiw ã‹}£l
áWÚ®¥igÆ‹ RU¡F¤ jirfŸ ÃfœthF«.
_l¥gL»‹wd.

6. nrfÇ¥ò ehs¤âYŸs Ú® mid¤J« btËna‰w« Ú®¤j áWÚ® btËnaW»wJ. ïjdhš ïu¤j¤â‹

msî Ãiy ÃW¤j¥gL»wJ.
7. thn[hãu°Ì‹ Ah®nkh‹ Ru¥ig, vâ®kiw k‰W« ne®kiw ã‹}£l« f£L¥gL¤J»wJ.
8. Diabets Insipidus - ÚÇÊî nehŒ : ADH cz®nt‰ãfŸ Fiw¥gh£lhš ïªnehŒ cUth»wJ.
m
8. clš âut ml®¤âia be¿gL¤JjÈš g§bfL¡F« Ah®nkh‹fË‹ brašfis És¡F« tiugl¤ij tiuf.
Éil.
Fiwthd brš
co
btË¤âut msî
Fiwªjsî âut«
Fiwthd mâfÇ¤j gÇî (nrhoa¤Jl‹
ïu¤j mG¤j« eu«ò¤ö©lš mšyJ nrhoaÄ‹¿)
nrŒik RUŸ E©FHY¡F
s.
tH§f¥gLjš
mâfÇ¤j
buÅ‹ Ru¥ò
ok
M‹Ínahbl‹ándh#‹
M‹Ínahbl‹á‹ I
ãsh°khÉYŸs
bgh£lháa¤â‹ br¿î
o kh‰W« behâÆ‹ _y«
mâfÇ¤jš M‹Ínahbl‹á‹ I,
ab
M‹Ínahbl‹á‹ II
ãsh°khÉYŸs
nrhoa¤â‹ br¿î
ÔÉukhf¡ Fiwjš
mâfÇ¤j ïu¤j¡ FHhŒfŸ nrhoa«, mâfsÉš jhf«
mšnlh°ouh‹
ur
Ru¥ò RU§Fjš m©ikRUŸ mâfÇ¤jš

E©FHšfshš
Û©L« c¿Šr¥gLjš
nrhoa«, mâfsÉš nrŒik

.s
RUŸ E©FHšfshš Û©L«

c¿Šr¥gLjš,mâfÇ¤j
bgh£lháa« Ru¥ò
w
clš âut ml®¤âia be¿¥gL¤JjÈš g§bfL¡F« Ah®nkh‹fis És¡F« tiugl«

w
w

364 RuhÉ‹  11M« tF¥ò - Éy§»aš ✪ muR bghJ¤nj®î kh®¢ - 2019
muR bghJ¤ nj®î - kh®¢ 2019

neu« : 1.15 kÂ cÆÇ-Éy§»aš bkh¤j kâ¥bg©fŸ : 35
m
ãÇî – I 5. ÑœtUtdt‰WŸ vªj x‹W rÇahd ïiz?
F¿¥ò : (i) mid¤J Édh¡fS¡F« ÉilaË¡fî«. (m) mašeh£L ïd« - á¥Çd° fh®ãnah
(M) V¥ãfš¢r® - ßÈ§
(ii) bfhL¡f¥g£LŸs kh‰W ÉilfËš
(ï) g£L¥òG ts®¥ò - ònuhnghÈ°
co
Äfî« V‰òila Éilia¤
(<) fwit ïd« - khšÉ
nj®ªbjL¤J¡ F¿p£Ll‹
ÉilÆidí« nr®¤J vGjî«. 6. cÆ®¥ò¤ âw‹ v‹gJ
(m) RV + ERV
[8×1 = 8]
(M) TV + IRV + ERV
s.
1. ö¡f¤âÈU¡F« xUtÇ‹ fhâDŸ, xU fu¥gh‹ (ï) TV + IRV
ó¢á EiHa Ka‰á¡Fnkahdhš, ÑœtU« braš (<) TV + ERV
KiwfËš, vJ bjhl§F«?
ok
7. Ñœ¡f©lt‰WŸ vJ rkju¤âš ïšiy?
(m) vâ®kiw ã‹}£l Kiw ö©l¥gLjš
(m) o¥ouh (M) ï‹br¡lh
(M) eu«ò jir¢ nrh®î
(ï) ãiunk£lh (<) M®¤njh¥Ouh
(ï) Ãgªjida‰w mÅ¢ir braš
8. ghÿ£oÆ‹ be¥~uhÅš bA‹ny tisî
(<) Ãgªjid mÅ¢ir braš ïšiybaÅš, Ñœ¡f©l vªj Ãiyia vâ®
2.
o
jirÆiHÆ‹ ir£nlhãshr« ................ vd¥gL«. gh®¡fyh«?
(m) iknahigãÇš (m) áWÚ®, ÄFªj ml®îilajhf ïU¡F«
ab
(M) rh®¡nfhãshr« (M) áWÚ® Ú®¤J¡ fhz¥gL«
(ï) rh®¡nfhÄa® (ï) áWÚ® cUth¡f« eilbgwhJ
(<) rh®¡nfhby«kh (<) cUth¡f¥g£l áWÚÇ‹ ju« k‰W« msÉš
3. K¥ngUyf nfh£ghL vªj¡ FGÉduhš K‹ vªj kh‰wK« ïšiy
ur
bkhÊa¥g£lJ? ãÇî – II
(m) nftÈa® °Ä¤ vitnaD« eh‹F nfŸÉfS¡F-
(M) R.H. É£lhf® gâyË¡fî«. [4 × 2 = 8]
9. cl‰FÊ mik¥ã‹ mo¥gilÆš Éy§Ffis
.s
(ï) fnuhy° È‹nda°

tif¥gL¤Jf.
(<) fh®š nthÆ°
10. kÅjÅ‹ ïu¤j¡ FHhÆ‹ Rt®¥ gFâÆš
4. mu¡F¥ ó¢áia¥ g‰¿a T‰WfËš vJ rÇ? fhz¥gL« mL¡FfŸ ahit?
w
(i) E©Âa x£L« j‹ikíŸs, C®ªJ 11. eh« ôÇahit c£bfhŸStâšiy, Mdhš e«
bršY« brâšfSila ó¢á clÈš ôÇah c‰g¤â brŒa¥gL»wJ. vjdhš?
(ii) j‹Dila c¿ŠRFHiyi jhtu¤ âRÉDŸ 12. jir k©ly¤â‹ nfhshWfis g£oaÈLf.
w
EiH¤J rh‰iw c¿Šá ts®»‹wd. 13. fhš vY«ã‹ m¢R¢ r£lf« g‰¿ cd¡F¤ bjÇíkh
(iii) mu¡if j‹ clÈ‹ ã‹gFâÆš ïUªJ
fhš vY«ã‹ _‹W ïiz¥ò¥ gFâfis vGJf.
Ru¡»‹wJ. 14. m£ßdš Ru¥ãÆ‹ _‹W gFâfis vGJf.
ãÇî – III
w
(iv) M© mu¡F¥ó¢á mâf msÉš mu¡F

c‰g¤â¡F¡ fhuzkh»wJ. vitnaD« _‹W Édh¡fS¡F
(m) (ii), (i) & (iv) rÇ ÉilaË¡fî«. 19-tJ ÉdhÉ‰F
f£lhakhf gâyË¡fî«. [3 × 3 = 9]
(M) (i), (iii) & (iv) rÇ
(ï) (i), (ii) & (iii) rÇ 15. bjhFâ mdÈlhití«, bjhFâ fQ¡fhÈfisí«
x¥ãLf.
(<) (ii), (iii) & (iv) rÇ 16. fu¥gh‹ ó¢áfŸ V‹ nehŒ¡ fl¤âfŸ v‹W
miH¡f¥gL»‹wd?

RuhÉ‹  11M« tF¥ò - Éy§»aš ✪ muR bghJ¤nj®î kh®¢ - 2019 365
17. áW FlÈš ïU¡F« c¿ŠáfŸ V‹ ïiu¥igÆš 2. oôÅ¡fh Ûoah mšyJ eL mL¡F

ïšiy? 3. oôÅ¡fh ï‹okh mšyJ cŸ mL¡F
18. nfhÊ ts®¥ã‹ ga‹fŸ g‰¿ vGJf. 11. eh« ôÇahit c£bfhŸtâšiy. Mdhš, e«
19. ã£ô£lÇ Ru¥ã “ehsÄšyh¢ Ru¥ãfË‹ mur‹” clÈš ôÇah c‰g¤â brŒa¥gL»wJ.
vd¥ bghJthf miH¡f¥gL»wJ. V‹? mÄndh mÄy§fŸ áij¡f¥gltjhš
1.
m
ãÇî – IV cUthF« ie£u#‹ fÊîfŸ fšäuÈš
mid¤J Édh¡fS¡F« ÉilaË¡fî«.
ôÇahthf kh‰w¥gL»‹wd.
[2 × 5 = 10] 2. ïJ M®Åij‹ RH‰á _y« eilbgW»wJ.
12. jirk©ly¤â‹ nfhshWfŸ:
co
20. òwhÉ‹ cyF, bjhFâ k‰W« tF¥ig vGJf.
ikah°ÔÅgh »nuÉ°
1.
gwitfËš fhz¥gL« gw¥gj‰F rhjfkhd 2. bl£lÅ
g©òfis vGJf. 3. jir¢ nrh®î
mšyJ 4. jir¢ braÈH¥ò
e« ïja¤âš cŸs eh‹F miwfS« KGikahf¥ 5. jir¥ ão¥ò
s.
ãÇ¡f¥g£LŸsd. ïjdhš M¡Ì#‹ bfh©l 6. jir¢áijî nehŒ
ïu¤j«, M¡Ì#d‰w ïu¤j¤Jl‹ fy¥gâšiy. 13. fhš vY«ã‹ _‹W ïiz¥ò¥ gFâfŸ:
ïjDl‹ bjhl®òila ïu£il¢ R‰nwh£l¤ij M«
ok
És¡Ff. bjhil
1.
21. gÇî eu«ò k©ly¤â‰F« ïiz gÇî eu«ò 2. Ñœ¡fhš
k©ly¤â‰F« ïilnaahd ntWgh£oid 3. ghj«
ÉtÇ¡fî«. o 14. m£ßdš Ru¥ãÆ‹ _‹W gFâfŸ:
mšyJ 1. nrhdh Fnshk%nyhrh
fhšeil ïd¥bgU¡f¤âš nk‰bfhŸs¥gL« 2. nrhdh ~ghÌFny£lh
3. nrhdh buoFyhÇ°
ab
gšntW bjhÊš E£g§fis¥ g‰¿ Éthâ¡fî«.
ãÇî-III
ÉilfŸ
15.
ãÇî – I m‹dÈlh fQ¡fhÈfŸ
ur
1. (ï) Ãgªjida‰w mÅ¢ir braš 1 cW¥ò k©ly cW¥ò k©ly

2. (M) rh®¡nfhãshr« msÉyhd msÉyhd
3. (<) fh®š nthÆ° cl‰f£lik¥ò cl‰f£lik¥ò
4. (ï) (i), (ii) & (iii) rÇ 2 ïUg¡f rk¢Ó® ïUg¡f rk¢Ó®
.s
5. (m) mašeh£L ïd« - á¥Çd° fh®ãnah 3 _tL¡F cilait _tL¡F cilait

6. (M) TV + IRV + ERV 4 ÚŸt£l jirfŸ, fQ¡fis cila
7. (M) ï‹br¡l® K£fŸ, c¿ŠáfŸ ïizíW¥òfŸ
w
8. (M) áWÚ® Ú®¤J¡ fhz¥gL« _y« ïl¥bga®¢á (fhšfŸ) _y«

ïl¥bga®¢á
ãÇî-II 5 irnrhÓynyhÄ¡ irnrhÓnyhÄ¡ tif
w
tif cl‰FÊ cl‰FÊ

9. cl‰FÊ mik¥ã‹ mo¥gilÆš Éy§FfË‹
tif¥ghL: 6. f©l§fsh¡f«/ njhYÇ¤jš (m)
bk£lhbkÇr« v¡ilá° eilbgW«
1. cl‰FÊa‰wit
w
7. _oa tif ïu¤j âwªj tif ïu¤j X£l

2. nghÈ cl‰FÊ X£l k©ly« k©ly«
3. c©ikahd cl‰FÊ 8. be¥ßoah¡fŸ khšÕÍa‹ FHšfis,
10. kÅjÅ‹ ïu¤jFHhÆ‹ Rt®¥gFâÆš fhz¥gL« _y« fÊî Ú¡f« g¢ir / fh¡rš
mL¡FfŸ: Ru¥ãfŸ _y« fÊî
Ú¡f«
o ôÅ¡fh v¡°l®dh mšyJ oôÅ¡fh
1.
9. xUghš (m) ïUghš ïUghš cÆÇ
m£btoÎah vD« btËaL¡F cÆÇ

16. fu¥gh‹ ó¢á nehŒ¡fl¤âfŸ vd miH¥gj‰fhd 5. kh®bgY«ãÈUªJ bjhl§F« r¡âthŒªj

fhuz§fŸ: bgÇa jirahd bg¡nlhuhÈ° nk#Ç‹
fhyuh, tÆ‰W¥ngh¡F, fhrnehŒ k‰W« RU¡f¤jhš gw¤jÈ‹nghJ ïw¡iffŸ
ilghŒL fhŒ¢riy c©lh¡f¡Toa Ô§F ÑÊw¡f¥gL»‹wd.
jU« E©QÆÇfis vL¤J¢ brštjhš ïit 6. mL¤j jirahd á¿a, Úskhd
bg¡nlhuhÈ° ikdÇ‹ RU¡f¤jhš
m
nehŒ¡fl¤âfŸ v‹W miH¡f¥gL»‹wJ.
ïw¡iffŸ nkny‰w¥gL»‹wd.
17. áWFlÈ‹ nfhiH¥gl¤âš v©z‰w ïu¤j 7. bfhuh¡nfh ãuh¡»ahÈ° vD« á¿a jir
ehs¢ br¿îila FlY¿ŠáfŸ cŸsd. ïit gw¤jÈ‹ nghJ ïw¡iffis¡ ÑÊw¡f
brÇ¡f¥g£l czÉid c£»u»¡F« gu¥òfŸ
co
k£LÄ‹¿, ïw¡iffis¢ RH‰wî« cjî»wJ.
MF«. ïiu¥igÆš c£»u»¤jš eilbgWtâšiy
FlY¿ŠáfŸ ïšiy Vbd‹whš czî (mšyJ)
KGtJkhf brÇ¡f¥gLtâšiy. ïu£il¢ R‰nwh£l«:
18. nfhÊts®¥ã‹ ga‹fŸ: clš R‰nwh£l« (mšyJ) á°lÄ¡ R‰nwh£l«
s.
Eiupuš R‰nwh£l«
1. gwit ts®¥gf« cUth¡fî«, nkyh©ik
I. clš R‰nwh£l« :
brŒaî« mâf _yjd« njitÆšiy.
2. mâfshÉyhd ïl¥gu¥ò njitÆšiy. 1. á°lÄ¡ R‰nwh£l¤âš M¡Ì#‹ bfh©l
ïu¤j« ïlJ bt‹£Ç¡»Ëš ïUªJ
ok
3. Fiwªj fhy¤âš mâfsî yhg« ju¡ToaJ. bgUªjkÅ¡FŸ br‹W E© jkÅfŸ,
4. òâa C£l¢r¤J Ä¡f bghU£fis jU»‹wd, ïu¤j E© ehs§fŸ tÊahf¤ âR¡fis
ïj‰F cyf msÉyhd njit mâf« mil»‹wd.
cŸsJ. o 2. M¡Ì#‹ m‰w ïu¤j« âR¡fËš ïUªJ
5. mâfsî ntiy thŒ¥ãid c©lh¡f nrfÇ¡f¥g£L E©áiufŸ, áiufŸ k‰W«
ga‹gL»wJ. bgU« áiufŸ tÊahf tyJ MÇ¡»is
6. K£il c‰g¤â¡F¥ ga‹gL»wJ. mil»‹wJ.
ab
7. ïiw¢á czthf¥ ga‹gL»wJ.
II. Eiupuš R‰nwh£l« :
19. ã£ô£lÇ Ru¥ã ãw ehsÄšyh¢ Ru¥ãfis¡ 1. Eiupuš R‰nwh£l¤âš tyJ
f£LgL¤J« j‹ik bfh©ljhš ehsÄšyh¢ bt‹£Ç¡»ËÈUªJ Eiupuš jkÅÆ‹ _y«
Ru¥ãfË‹ mur‹ v‹W miH¡f¥gL»wJ. M¡á#d‰w ïu¤j« Eiupuiy milí«.
ur
gFâ-IV 2. EiupuÈÈUªJ M¡Ì#‹ bfh©l

ïu¤j« Eiupuš áiufŸ _y« ïlJ
20. cyf« : Éy§Fyf« MÇ¡»is tªjilí«. ï›thW tyJ
bjhFâ : KJbfY«òilaJ bt©£Ç¡»ËÈUªj ïu¤j« Eiupuš tÊahf
.s
tF¥ò : gw¥gd (m) gwitfŸ Û©L« ïlJ MÇ¡»is¢ br‹wiltij

gw¥gj‰F rhjfkhd g©òfŸ : Eiupuš R‰nwh£l« v‹»nwh«.
1. òwhÉ‹ K‹d§fhšfŸ ïw¡iffshf
w
¸Eiupuš
¸E© jkÅfŸ ¸E© áiufŸ
khWghL milªJ gw¡F« ïu¤j E©
ehs§fŸ
cW¥òfsh»íŸsd. ¸Eiupuš ¸Eiupuš

áiufŸ
2. K‹d§fhšfË‹ jirfŸ brŒí« jkÅfŸ
w
¸ïja«
ntiy¡nf‰g¥ gy kh‰w§fis¥ ¸ tyJ ïlJ

MÇ¡»Ÿ MÇ¡»Ÿ
bg‰WŸsd.
3. gy ïiz¤jirfŸ ïwFfSl‹ ¸ tyJ ¸ ïlJ
w
bt‹£Ç»Ÿ bt‹£Ç»Ÿ ¸bgUªjkÅ

x‹¿izªJ gw¤jY¡F cjî»‹wd. ¸bgUŠáiufŸ
ïj‰F gw¤jš jirfŸ (flight muscles) v‹W ¸clš gFâ ïu¤j X£l« ¸jkÅfS«
¸áiufS«
bga®. E© áiufS« E© jkÅfS«
4. kh®ò¤ jirfŸ òwhÉš fhz¥gL« K¡»a¥

gw¤jš jirahF«. kh®ò¤ jirfËš ¸clš gFâ
ïu¤j E©
bg¡nlhuhÈ° nk#®, bg¡nlhuhÈ° ikd® vd ehs§fŸ
¸ïu£il¢ R‰nwh£l¤â‹ És¡f tiugl«
ïU tiffŸ c©L.

21. cŸ ïd¡fy¥ò : 4 Kjš 6 jiyKiwfS¡F xnu

ïd¤â‹ Éy§FfS¡»ilna ïd¡fy¥ò brŒtJ
t. ïiz gÇî eu«ò cŸïd¡fy¥ò vd¥gL«.
gÇî eu«ò k©ly«
v© k©ly«
btËÆd¡ fy¥ò : xnu á‰¿d¤ij¢ nr®ªj rªjâ
1. j©Ltl¤â‹ _isÆ‹
kh®ò k‰W« fghy¥ gFâÆY« bjhl®ãšyhj Éy§FfS¡»ilna ïd¡fy¥ò
m
tÆ‰W¥gFâfËš j©Ltl¤â‹ brŒtJ btË ïd¡fy¥ò MF«.
bjhl§F»wJ. âUbtY«ò bra‰if Éªö£l« : ï«KiwÆš M© cÆÇÆš
gFâÆY« ïUªJ nrfÇ¡f¥g£l ÉªJÚ®k« nj®î brŒa¥g£l
co
bjhl§F»wJ.
bg© cÆÇÆ‹ ïd¥bgU¡f¥ ghijÆDŸ
2. eu«ò bršâuŸfŸ eu«ò brš âuŸfŸ brY¤j¥gL»‹wJ. ï«KiwÆš áy fhisfŸ
ïiz¡f¥g£L¢ jÅ¤jÅahdit.
r§»È¤bjhluhf k£Lnk ca®ªj g£r ga‹gh£o‰F nghJkhdJ
cŸsd. vdnt ïJ á¡fkhd KiwahF«.
s.
3. K‹ eu«ò brš K‹ eu«ò gy m©l btËna‰w fU kh‰w bjhÊš E£g« :
âuŸ eu«ãiH bršâuŸ eu«ãiH 1. ÉU«g¤j¡f g©òfis¡ bfh©l
F£ilahdJ. ã‹ ÚskhdJ. ã‹ eu«ò
Éy§Ffis¥ bgU¡F« ï‹bdhU Kiw
ok
eu«ò bršâuŸ bršâuŸ eu«ãiH
eu«ãiH ÚskhdJ. F£ilahdJ. MOET MF«.
4. brašgL cW¥òfËš brašgL 2. ï«Kiw, bra‰if Kiw Éªö£l¤â‹
cŸs ã‹ cW¥ãYŸs ã‹ bt‰¿ åj« Fiwthf ïU¡F« jUz¤âš
eu«ò bršâuŸ eu«ò bršâuŸ ga‹gL»‹wJ.
eu«ãiHÆ‹ Kid¥
o
eu«ãiHÆ‹
3. ï«KiwÆš, ~ghÈ»Ÿ ö©L« Ah®nkh‹
gFâÆÈUªJ Kid¥gFâÆÈUªJ
(FSH) gR¡fS¡F¢ brY¤â E©ig
ab
eh®- m£ÇdÈ‹ má£ilš nfhiy‹
c‰g¤âah»wJ. c‰g¤âah»wJ. bršfË‹ ts®¢áí« k‰W« nj®ªj
vdnt vdnt m©l¢brš btËna‰wK« ö©l¥gL»wJ.
ïªeu«ãiHfŸ ïªeu«ãiHfŸ 4. ï«Kiw _y« xU RH‰á¡F xU m©l¢ brš
m£Çd®Í¡ nfhÈd®Í¡
ur
tifia¢ rh®ªjd. tifia¢ rh®ªjd. btËna‰w¥gLtj‰F gâš 6 Kjš 8 m©l¢

5. mtru¡fhy mG¤j¤â‰F¥ brš (K£il)fŸ btËna‰w¥gL»‹wd.
k‰W« mG¤j« ãªija XŒî mšyJ 5. ï« K£ilfŸ ftdkhf kuò¤ jhÆl« ïUªJ
mâfÇ¤j ÃiyfËš Ú£á¡fhy¤âš mWit á»¢irÆ‹¿ btËna‰w¥g£L
.s
ÔÉukhf¢ brašg£L ÔÉukhf¢ brašg£L bra‰if fUñ£l« brŒa¥gL»‹wJ.

mªÃiyikia ïašò Ãiy¡F¤
vâ®bfhŸs cliy¤ âU«g cjî»wJ. 6. fUthdJ 8 -32 brš ÃiyÆš ïU¡F«nghJ
mJ thlif¤ jhÆ‹ fU¥ig¥igÆš
w
jah® brŒ»wJ.
6. bkh¤j¤âš bkh¤j¤âš gâa¥gL»‹wJ.
ïªeu«òfŸ »s®¢á ïªeu«òfŸ 7. Û©L« mL¤j R‰W m©l btËna‰w¤â‰F
k‰W« Éidia¤ Éidia
w
kuò¤jhŒ ga‹gL»‹wJ. ïªj¤ bjhÊš

ö©LtdthF«. jilgL¤JtdthF«. E£g« gRÉd«, M£od« k‰W«
7. ï«k©ly« nghuhL ï«k©ly¤ij vUikÆd§fËš ga‹gL¤j¥gL»‹wJ.
mšyJ ÉyF XŒthf ïUªJ
w
k©ly« v‹W brÇ¤jš mšyJ 8. ï¤bjhÊš E£g« mâf ghš c‰g¤â brŒí«
fUj¥gL»wJ. c©L,bgU¡F bg© gR¡fisí« mâf ïiw¢á jU« M©
k©ly« v‹W fhisfisí« Fiwªj fhy¤âš cUth¡f¥
fUJt®. ga‹gL»‹wJ.
(mšyJ)


muR bghJ¤ nj®î kh®¢ - 2019

neu« : 2:30 kÂ Éy§»aš bkh¤j kâ¥bg©fŸ : 70
gFâ – I (m) (ii) & (iii) (M) (ii) & (iv)
m
F¿¥ò : (i) mid¤J Édh¡fS¡F« ÉilaË¡fî«. (ï) (i) & (ii) (<) (i) & (iii)
(ii) bfhL¡f¥g£LŸskh‰WÉilfËšÄfî« 8. x£o RU¡F¤jir vjid¥ ghJfh¡»wJ?
V‰òila Éilia¤ nj®ªbjL¤J¡ (m) fiza ehs« (M) á°o¡ ehs«
co
F¿p£Ll‹ ÉilÆidí« nr®¤J (ï) fšäuš - fiza ehs«
vGjî«. [15×1= 15] (<) bghJ¥ ã¤j ehs«
1. g£L¡T£oDŸ ïU¡F« òGÉid¡ bfhšY« 9. bkh¤j Eiupuš bfhŸssî¤ âw‹ v‹gJ :
brašghLfS¡F ....................... v‹W bga®. (m) TV + IRV (M) VC + RV
s.
(m) ßÈ§ (M) ü‰wš (ï) ERV + TV + IRV (<) TV + ERV
(ï) ts®¤jš (<) °o~¥Ë§
10. fhšfs‰w ïU thœÉ :
2. ït‰WŸ bghU¤jk‰w ïizia¤ nj®ªbjL¡fî«.
ok
(m) uhdh (M) rykh©l®
(m) ondh~nghuh - btÈ#®
(ï) ï¤ânah~ã° (<) iAyh
(M) m‹dÈlh - £nuhnfh~ngh®
(ï) JisílÈfŸ - ghu‹ifKyh 11. rÇahf bghU¤j¥g£LŸs ïizia nj®î brŒf :
(<) ÃnlhÇah - ãshDyh
o (m) ïU tif - btŸis ãËk¤ uh¡
3. M¡Ì#nd‰w tif jirÆiHfŸ ............. vdî« (M) my§fhu tif - áš¡»
miH¡f¥gL»‹wd. (ï) K£ilÆLgit - ãuh«kh
ab
(m) át¥ò jirÆiHfŸ (<) f¿¡nfhÊ tif - by¡Ah®‹
(M) bfhG¥ò jirÆiHfŸ 12. rÇahd th¡»a§fis¤ nj®ªbjL¡fî«.
(ï) bt©ik Ãw¤ jirÆiHfŸ (i) bg© òwhÉ‹ ïd¥bgU¡f cW¥òfËš,
(<) kŠrŸ jirÆiHfŸ ïlJ òw¤âš mikªJŸs xnu xU m©lf«,
ur
4. bgÇat®fË‹ KJbfY«ò¤ bjhlÇš cŸs gw¤jY¡FÇa jftik¥ò MF«.

vY«òfË‹ bkh¤j v©Â¡if : (ii) bfhuh¡nfh ãuh¡»ahÈ° jirfŸ òwhÉš
(m) 24 (M) 26 (ï) 33 (<) 29 fhz¥gL« K¡»a¥ gw¤jš jirahF«.
5. ïJ eu«ãaš k‰W« cw¡f« bjhl®ghd
.s
FiwghLfis¡ f©l¿a cjî»wJ. (iii) jtisÆš, nfhilfhy cw¡f« k‰W«

(m) PET (M) EEG FË®fhy cw¡f« M»a ÃfœîfË‹ nghJ
(ï) CT (<) X-rays njhÈ‹ tÊahf¢ Rthr« eilbgW»wJ.
w
6. eu«ò ö©lš fl¤jÈ‹ nghJ eu«ò rªâ¥ãš (iv) bg© fu¥gh‹ ó¢áÆ‹ 9-tJ f©l
irdh¥o¡ igfËÈUªJ eu«òz®î °bl®d¤âš X® ïiz kythŒ Ú£áfŸ
fl¤âfŸ (P), maÅfË‹ (Q) brašghLfshš fhz¥gL»‹wd.
w
btËÆl¥gL»‹wd. rÇahd Éilia¤ (m) (i) & (iv) (M) (ii) & (iv)
nj®ªbjL¡fî«. (ï) (i) & (ii) (<) (i) & (iii)
(m) P = GABA, Q = Na+
(M) P = nfhiy‹ v°£nu°, Q = Ca++ 13. ïJ iA£uh¡ámgil£ vD« jÅk¤ij
w
(ï) P = má£ilš nfhiy‹, Q = Ca++ jÅ¥bghUshf bfh©l áw¥ghd ïiz¥ò¤ âR :

(m) jireh©fŸ (M) eh®ïiz¥ò
(<) P = má£ilš nfhiy‹, Q = Na+
(ï) FU¤bjY«ò (<) vY«ò
7. ÑH¡f©l vªj Ah®nkh‹fŸ áWÚuf¤jhš
Ru¡f¥gL»‹wd : 14. ngnrh~ãšfŸ Ru¡F« bghU£fŸ ïit :
(i) buÅ‹ (ii) nf°£Ç‹ (m) b r u n l h Å ‹ , Ï°lÄ‹fŸ
& ¥nuh°nlh»sh©o‹°
(iii) fhšá£Çahš (iv) br¡Ç£o‹

(M) Ï ° l Ä ‹ f Ÿ , Ï ¥ g h Ç ‹ 31. j‰nghJ thG« jhilfs‰w Û‹fËÈUªJ

& ¥nuh°nlh»sh©o‹° FUªbjY«ò Û‹fis ntWgL¤â¡ fh£L«
(ï) Ï ¥ g h Ç ‹ , b r u n l h Å ‹ g©òfis vGJf.
& ¥nuh°nlh»sh©o‹° 32. “fh®g‹ il M¡i[o‹ ÛJ ënkhFnshãD¡FŸs
(<) Ï¥ghÇ‹, brunlhÅ‹ & Ï°lÄ‹fŸ g‰¿‹ msit M¡Ì#‹ ml®¤â Ã®zÆ¡»wJ”
- ïªj th¡»a¤ij Ahšnl‹ Éisî cjÉnahL
m
15. ÑH¡f©l vªj nehŒ, ijuh¡Ì‹ mšyJ mnaho‹
MuhŒªJ gâš mË¡fî«.
g‰wh¡Fiw nehašy :
(m) °nghnuho¡ fhŒ£l® 33. ïUr¡fu thfd X£ofŸ bAšbk£ mÂtJ
(M) v¡[h¥jhšÄ¡ fhŒ£l® f£llha« v‹gij muR tÈíW¤J»wJ. ïij
co
(ï) K‹ fG¤J¡ fHiy MjÇ¥gj‰fhd cÆÇaš ßâahd fhuz§fis¥
g£oaÈLf.
(<) Ä¡[Okh gFâ – IV
gFâ – II F¿¥ò : mid¤J Édh¡fS¡F« ÉÇthf ÉilaË¡fî«.
(i) vitnaD« MW Édh¡fS¡F ÉilaË¡fî«. [5 × 5 = 25]
s.
(ii) Édh v© 24 -¡F f©o¥ghf ÉilaË¡fî« 34. (m) tif¥gh£L goÃiyfŸ g‰¿ És¡Ff.
[6 × 2 = 12]
(mšyJ)
16. nfhntW fGij V‹ ky£L¤j‹ik cilajhf
ok
cŸsJ? (M) ekJ áWFlÈš brÇ¡f¥g£l czî v›thW
c£»u»¡f¥g£L j‹kakh¡f¥gL»wJ v‹gij
17. òuj ts®áij kh‰w¤â‹ fÊî¥ bghU£fis És¡Ff.
g£oaÈLf.
35. (m) bgÇ¥ãshd£lh mbkÇ¡fhdhÉ‹ brÇkhd
18. áytif vãÔÈa§fŸ bghŒaL¡»dhš Mdit.
o k©ly¤ij ÉtÇ¡fî«.
ïj‹ bghUŸ v‹d?
19. k©òG br¿ñ£l¥g£l Ú® v‹gJ v‹d? mj‹ (mšyJ)
ab
gaid¡ TWf. (M) ò whÉš cŸs fh‰W¥igfË‹ á¡fyhd
20. bgÇnlhÅo° v‹whš v‹d? mik¥ò áw¥ghd nj®ªj Rthr¤â‰F«, ca®
bt¥gÃiy ngzY¡F« cjÉ òÇ»wJ. ïjid
21. nk‰gu¥ãfË‹ ga‹fis TWf. MuhŒªJ c‹ gâiy Ãaha¥gL¤Jf.
22. tiuaW¡fî« : FW¡F¡ fy¥ò. 36. (m) f © Â ‹ x Ë É y f š F i w g h L f Ë ‹
ur
23. ïu¤j¢ át¥gQ k‰W« btŸis mQ¡fis tiffŸ ahit? mt‰iw Ãt®¤â brŒí«
Ú®¡f¢ brŒí« âut§fË‹ bga®fis vGJf. tÊKiwfis¥ g‰¿ F¿¥ò vGJf.
24. xU egÇ‹ _¢R« ïja¤ Jo¥ò« Ä‹rhu (mšyJ)
ghŒ¢rÈdhš, âObud Ã‹W É£lhš, mªj
.s
beU¡fo neu¤âš v¥go mªj egiu fh¥gh‰WthŒ? (M) ghuhijuhŒL Ru¥ã k‰W« mj‹ Fiw k‰W«
gFâ – III Äif¢ brašghLfŸ g‰¿ vGJf.
(i) vitnaD« MW Édh¡fS¡F ÉilaË¡fî«. 37. (m) njÜ ts®¥ò¤ bjhÊÈš cUthF« K¡»a
bghU£fË‹ bghUshjhu K¡»a¤Jt¤ij
w
(ii) Édh v© 33 -¡F f©o¥ghf ÉilaË¡fî«. vGJf.

[6 × 3 = 18]
(mšyJ)
25. bgaÇLtj‰fhd mo¥gil Éâfis vGJf.
w
(M) ts®¡f¥gL« Û‹fË‹ g©òfis¥ g£oaÈLf.

26. _£L eGîjÈ‹ tiffis ÉtÇ¡fî«.
27. jtis¡F«, njiu¡F« ïilnaahd ã‹tU« 38. (m) xU eg® ehŸg£l áWÚuf¢ braÈH¥ghš
g©òfis x¥ãLf. mtâíW»wh®. mt® vªj Éjkhd á»¢ir
w
Kiwfis nk‰bfhŸs nt©Lbkd

28. r¡f° v‹lÇf° v‹gJ v‹d? czî brÇ¤jÈ‹ m¿îW¤JthŒ. ÉtÇ¡fî«.
mj‹ g§»id vGJf.
(mšyJ)
29. ÛbahÈ ÃHYU njh‰wkh¡fÈ‹ kU¤Jt
K¡»a¤Jt¤ij vGJf. (M) xUtU¡F ïu¤j« brY¤Jtj‰F K‹ò ïu¤j«
30. iAg®»isÓÄah k‰W« mjDl‹ bjhl®òila bfhL¥gt® k‰W« bgWgtÇ‹ V‰òil¤
nfhshiw¥ g‰¿ F¿¥ò vGJf. j‹ikia ABO ïu¤j tifÆš v›thW
f©Lão¥ghŒ? ÉtÇ¡fî«.

19. k©òG br¿ñ£l¥g£l Ú® :

ÉilfŸ
1. k©òGit¥ ga‹gL¤â jahÇ¡f¥gL«
ãÇî-I jhtu§fS¡fhd âut cu« mšyJ jhtu
1. (<) °o~¥Ë§ C£l kUªJ k©òG br¿ñ£l¥g£l Ú®
2. (m) ondh~nghuh - btÈ#® vd¥gL«.
m
3. (m) át¥ò jirÆiHfŸ 2. k©òGÉ‹ nfhiH, fÊî¥ bghU£fŸ
4. (M) 26 ït‰Wl‹ k©Â‹ fÇk _y¡TWfshš
5. (M) EEG cUthd E©û£l bghU£fS«
co
ïizªjnj br¿ñ£l¥g£l ÚuhF«.
6. (ï) P = má£ilš nfhiy‹, Q = Ca++
3. ï¤âut¤ij ïiyfË‹ nkš bjË¥gj‹
7. (<) (i) & (iii)
_y« jhtu ts®¢á ö©l¥gL»wJ.
8. (ï) fšäuš - fiza ehs«
20. Flšthš mH‰á (Appendicitis) : FlšthÈš
s.
9. (M) VC + RV
V‰gL« å¡f«, fLikahd mo tÆ‰W tÈia
10. (ï) ï¤ânah~ã° c©lh¡F»‹wJ. ïjdhš Flšthiy mWit¢
11. (M) my§fhu tif - áš¡» á»¢ir _y« Ú¡»¢ á»¢iraË¡f¥gL»‹wJ.
ok
12. (<) (i) & (iii) á»¢ir jhkjkhdhš Flšthš bto¤J
13. (<) vY«ò mo tÆ‰¿š bjh‰W V‰gL»‹wJ. ïj‰F¥
14. (<) Ï¥ghÇ‹, brunlhÅ‹ & Ï°lÄ‹fŸ bgÇnlhÅo° (Peritonitis) v‹W bga®.
15. (M) °nghnuho¡ fhŒ£l® 21. nk‰gu¥ãfË‹ ga‹fŸ : fh‰W E©ziwÆ‹
gFâ – II
o gu¥ò ïGÉiria¡ Fiw¤J Eiupušfis¢
áijtilahkš ghJfh¡»wJ. nkY« Eiupuš
ab
16. ïa‰ifÆš ïd¥bgU¡f¥ g©òfËš ïU ntW
á‰¿d§fŸ jÅ¥gL¤j¥g£LŸsJ. bt›ntW å¡f¤ij vL¤J Rthr¤ij vËjh¡F»wJ.
á‰¿d§fS¡»ilna m›thW ïd¥bgU¡f¤jil Fiw¥ãurt¤âš ãw¡F« FHªijfË‹
c©L. fh‰W¥igfËš Fiwthd msnt nk‰gu¥ãfŸ
cUth¡f¥g£LŸsjhš, m¡FHªijfS¡F
ur
Mdhš áy ntisfËš beU§»a bjhl®òila

áR_¢R¤âzwš nehŒ¡F¿pL V‰gL»‹wJ.
áy á‰¿d§fS¡»ilna ïd¡fy¥ò brŒí«
nghJ ky£L¤ j‹ikíila nrŒfŸ cUth»wJ. 22. kh£od§fËš ca®ju g©òfis cila xU
ïd¤â‹ M© Éy§F k‰W« ca®ju g©òfis
mjdhš jh‹ nfhntW fGij ky£L¤
.s
cila k‰bwhU ïd¤â‹ bg© Éy§F, ït‰¿‹

j‹ikíilajhf cŸsJ.
ïilna brŒa¥gL« fy¥ò MF«.
17. bgUksî òuj§fŸ ie£u#‹ fÊîfshf
23. 1. ïu¤j¢ át¥gQ Ú®¡f¢ brŒí« âut« -
w
btËna‰w¥gL»‹wd.
nAa«° âut«.
18.
2. btŸis mQ¡fis Ú®¡f¢ brŒí« âu« -
1. ïitfŸ ö©tot¤âš rkk‰w msîfËš l®¡° âut«.
w
fhz¥gL»wJ.
24. xU egÇ‹ _¢R« ïja¤ Jo¥ò« Ä‹rhu
2. ïit xnu mL¡»dhš MdJ. ghŒ¢rÈdhš ÔObud Ã‹W É£lhš mªj
w
3. Mdhš gh®¥gj‰F gy mL¡FfŸ ngh‹W beU¡fo neu¤âš ïja Eiupuš cÆ®¥ã¤jš

njh‰wkË¡»wJ (Cardio Pulmonary Resuscitation – CPR) Kiwia
4. ïj‰F fhuz« ïj‹ bršfËš cŸs ga‹gL¤jyh«. ïja Eiupuš cÆ®¥ã¤jš
c£fU¡fŸ bt›ntW k£l§fËš KiwahdJ ïja¤Jo¥ò Ã‹WÉ£l xUtÇ‹
fhz¥gL»wJ. thÆ‹ nkš thŒ it¤J Câ¢ Rthr¤âid
Û£fî«, ghâ¡f¥g£ltÇ‹ beŠir mG¤â K¡»a
cW¥òfS¡F ïu¤j X£l« bršyî« cjî»wJ.

_is¢nrj« mšyJ kuz¤ij jÉ®¡f _¢R 4. g¡fthj¤âdhš _£L eGîjš: ïJ fhšfŸ

Ã‹w 4-6 ÃÄl§fSŸ ï«Kiwia nk‰bfhŸs mšyJ iffËš xU gFâjirfËš V‰gL«
nt©L«. braÈH¥ò g¡fthj¤ij c©lh¡Ftjhš
gFâ – III V‰gL»wJ.
25. bgaÇLtj‰fhd mo¥gil ÉâfŸ : 27. jtis¡F« njiu¡F« ïilnaíŸs g©òfŸ :
m
1. m¿Éaš bgaiu m¢áL« nghJ rhŒthd g©òfŸ jtisfŸ njiufŸ
vG¤Jfis¥ ga‹gL¤j nt©L«. iffshš FL«g« uhÅnl g~nghÅnl
clš tot« xšÈahdJ gU¤jJ
co
vGJ« nghJ x›bthU brhšiyí«
ïilbtËÉ£L mo¡nfhol nt©L«. fhšfŸ Ú©lit F£ilahdit
ÉuÈil¢ cŸsJ ïšiy
2. ngÇd¥ bgaÇ‹ KjbyG¤J bgÇa vG¤jhš
r›î bfh©l
vGj¥glnt©L«. ghj«
s.
3. á‰¿d¥ bga® á¿a vG¤jhš vGj¥gl njhš bk‹ikahd bgUK»œ¥ò
nt©L«. <uKŸs njhšngh‹w
4. ïU bt›ntW cÆÇfË‹ m¿Éaš Ru¥ãfSl‹
ok
cy®ªj njhš
bga®fŸ x‹whf ïU¡fhJ.
g‰fŸ nkšjhil g‰fŸ, g‰fŸ ïšiy
5. cÆÇd¤â‹ m¿Éaš bgaiu vGJ« nghJ nthkÇ‹ g‰fŸ
mjid¡ f©l¿ªJ És¡»a m¿Éašo M»ait c©L.
m¿PÇ‹ bgaiunah mšyJ mtuJ K£ilÆLjš bfh¤jhf K£il rukhf K£il
RU¡fkhd bgaiunah mij¥ gâî brŒj fisÆL« fisÆL«
ab
M©Ll‹ nr®¤J vGj nt©L«. v.fh. 28. ò U‹dÇ‹ Ru¥ãÆ‹ (Brunner’s gland) Ru¥ò¥
á§f« - ~bgÈ° ÈnahÈ‹., 1758 mšyJ bghUS« áWFlš Ru¥ãfË‹ Ru¥ò¥ bghUS«
~bgÈ° Ènah L., 1758. ïizªJ r¡f° v‹lÇf° (Succus entericus) vD«
6. á‰¿d¤ij¡ f©l¿ªj m¿PÇ‹ bgaiu áWFlš Úiu cUth¡F»‹wJ.
ur
m›Éd¤â‰F it¡F« nghJ á‰¿d¥ bga® áWFlš ÚÇš cŸs behâfshd khšnl° yh¡nl°
i, ii mšyJ ae cl‹ Koant©L«. R¡nu° (ï‹t®£nl°) bg¥onl°fŸ, Èng°fŸ,
26.
_£L eGîjiy ÑœtU« KiwÆš Ãô¡Ènahilnl°, Ãô¡»Ènahirnl° M»ad
.s
tif¥gL¤jyh«, mit ã¤j Ú® k‰W« fizÚuhš brÇ¡f¥g£l czÉ‹

1. ãwÉ¡FiwghL _£L eGîjš ÛJ Éidah‰W»‹wd.
2. Ég¤J _£L eGîjš
khšnlh° khšnl° FS¡nfh° +
w
3. nehŒÃiy _£L eGîjš

FS¡nfh°
4. g¡fthj¤âdhš V‰gL« _£L eGîjš. R¡nuh° R¡nu°
FS¡nfh° +
1. ãwÉ¡ Fiwgh£L _£L eGîjš: ï›tif ~ãu¡nlh°
w
yh¡nl°
_£L eGîjš kuãaš fhuÂfŸ mšyJ yh¡nlh° FS¡nfh° +
fhy¡nlh°
ts® fUÉš V‰gL« Fiwgh£o‹ Éisî
ilbg¥ilLfŸ bg¥onl° mÄndh mÄy§fŸ
MF«. oiubg¥ilLfŸ
w
2. Ég¤J _£L eGîjš: ÔÉukhd jh¡f¤â‹ Ãô¡ËilLfŸ Ãô¡Ènahilnl° Ãô¡ËnahirL +

mšyJ mogLtj‹ Éisthf¤ njhŸg£il, gh°ghÇ¡ mÄy«
ïL¥ò k‰W« KH§fhÈš V‰gLtjhF«. Ãô¡»ËnahirL Ãô¡Ènahirnl° r®¡fiu +
ie£u#‹ fhu§fŸ
3. nehŒ Ãiy _£L eGîjš: fhr nehŒ ngh‹w il»ËriuLfŸ Èng°fŸ bfhG¥ò mÄy§fŸ +
nehŒfshš V‰gL»wJ. mjdhš ïL¥ògFâ k‰W« »Ëruhš
nkhndh»ËriuLfŸ
eGî«.

29. ÛbahÈ ÃHYU njh‰wkh¡fÈ‹ kU¤Jt 31.

K¡»a¤Jt« : FU¤bjY«ò Û‹fŸ vY«ò Û‹fŸ
1. fUÉš tsU« FHªijÆ‹ gšntW 1 flÈš thG« flšÚ® k‰W«
ts®¢á Ãiyfis ÛbahÈ ÃHYU _y« j©ÙÇš thG«
f©l¿ayh«. 2 mf¢r£lf« mf¢r£lf« vY«ghš
m
FU¤bjY«ghš MdJ MdJ
2. tsU« fUÉ‹ ïja xÈ ïu¤j« ghŒjš 3 ãsfhŒL brâšfshš nfdhŒL, ir¡shŒL
ngh‹wt‰iw¡ nf£f ï¡fUÉ cjî»wJ. njhš mšyJ OdhŒL
3. ïja vâbuhÈ tiugl¤ jahÇ¥ã‹ _y«
co
_l¥g£LŸsJ brâšfshš njhš
ïja ghâ¥òfis m¿a Koí«. _l¥g£LŸsJ.
4. f£ofŸ, ã¤j¥ig f‰fŸ, áWÚuf¡ f‰fŸ, 4 mf k‰W« òw fâ® tot clš
ïd¥bgU¡f ehs§fËš cŸs jilfŸ mik¥ãš rk¢Óu‰w mik¥òilaJ.
j‹ik
s.
ngh‹wt‰iw m¿a¥ ga‹gL»wJ.
30. iAg®»isÓÄah : 5 ïiHtot brîŸfhš eh‹F ïiz
Rthr« eilbgW»wJ. ïiHtot
1. ïJ ilahbg£o° bkÈ£l° vd¥gL« r®¡fiu
ok
brîŸfshš Rthr«
nehahF«. ï‹RÈ‹ Fiwthf¢ Ru¥gjhš
eilbgW»wJ.
ïªnehŒ V‰gL»‹wJ. ïjdhš, ïu¤j¢ 6 brîŸ_o »ilahJ. brîŸ_o c©L.
r®¡fiu msî mâfÇ¡»‹wJ. 7 fÊî¥ bghUŸ - ôÇah. fÊî¥bghUŸ
2. ïJ Kjš tif ilahbg£o°, ïu©lh« m«nkhÅah.
o
tif ilahbg£o° vd ïUtif¥gL«. 8 F£o <d¡Toait K£ilÆLgit.
Kjš tif ilahbg£o° ï‹RÈ‹ rh®ò 9 mf¡fUîUjš òw¡fUîUjš
ab
tif vd¥gL«. clÈ‹ nehŒ¤jh¡f« eilbgU»wJ. eilbgW»wJ.
mšyJ itu° jh¡f« fhuzkhf ï‹RÈ‹ 10 v-fh: °nfhÈnahlh‹, v-fh: nyãnah (nuhF)
Ah®nkh‹ Ru¥ò Fiwtjhš ïªÃiy £iufh‹. f£yh.
32.
ur
njh‹W»‹wJ.
3. ïu©lh« tif ilahbg£o° ï‹RÈ‹ 1. Ahšnl‹ Éisî v‹gJ fh®g‹ il
M¡i[o‹ ÛJ ënkhFnshãD¡FŸs
rhuh tif vd¥gL«. ï›tifËš g‰¿‹ msit v›thW M¡á#‹ ml®¤â
ï‹RÈD¡fhd cz®î¤âw‹ Fiwthf
.s
Ã®zÆ¡»wJ v‹gij És¡FtjhF«.

ïU¥gjhš V‰gL»‹wJ. ïj‰F ‘ï‹RÈ‹ 2. ïu¤j¤â‹ tÊahf¡ fl¤j¥gL« fh®g‹ il
vâ®¥ò’ v‹W« bga®. M¡i[o‹ msî, ïu¤j¤â‹ M¡Ì#nd‰w
âwdhš bgÇJ« ghâ¡f¥gL»wJ.
w
nehÆ‹ m¿F¿fŸ: ghÈôÇah (Äif áWÚ®¥ngh¡F), 3. M¡Ì#Å‹ gFâ mG¤j« Fiwí« nghJ
ghÈ~ngÍah (Äifahd czî c£bfhŸSjš), ënkhFnshãÅ‹ M¡Ì#‹ Ûjhd g‰W«
ghÈo¥áah (mâf¤ jhf« fhuzkhf Äifahd Fiw»wJ.
w
4. vdnt ïu¤j¤âš mâf¡ fh®g‹-il-

Ú®k¥bghU£fŸ mUªJjš), Ñ£nlhá° (bfhG¥ò
M¡i[L vL¤J¢ bršy¥gL»wJ. ïªj
áijªJ FS¡nfh[hf khWtjhš njh‹W« ÃfœKiwna Ahšnl‹ Éisî MF«.
w
Ñ£nlh‹fŸ), FS¡nfh Ãnahb#Åá° 5. âR¡fŸ k‰W« EiupušfËš fh®g‹

(fh®nghiA£nu£ mšyhj bghU£fshd mÄndh il M¡i[L gÇkh‰w¤ij ï›Éisî
mÄy§fŸ k‰W« bfhG¥ãš ïUªJ FS¡nfh° ghâ¡»wJ.
6. Eiupuš E©ehs§fŸ tÊahf ïu¤j«
njh‹Wjš) M»ad. brš»wnghJ, EiupuÈš brašKiwfŸ
jiyÑHh» PCO2 msî 45 Ä.Û
ghjur¤âÈUªJ 40 ÄÛ¡F Fiw»wJ.

7. ïªÃfœ¢á eilbgWtj‰F igfh®gnd£ I. cyf« (Kingdom) :

maÅfËÈUªJ fh®g‹ il M¡i[L všyh¤ bjhFâÆš cŸs Éy§FfS«
ÉLÉ¡f¥g£L, FnshÇ‹ maÅfŸ x‹¿iz¡f¥g£L Éy§Fyf« vD« tif¥
ãsh°khÉ‰FŸ EiH»wJ. gh£oaÈ‹ c¢r¥goÃiyÆš cŸsl¡f¥
8. ãsh°khÉÈUªJ Û©L« g£LŸsJ.
m
át¥gQ¡fS¡FŸ bršY« CO2 iA£u#‹ II. bjhFâ (Phylum) :
maÅfSl‹ ïizªJ fh®ghÅ¡
1. x¤j jÅ¤Jt¥ g©òfË‹ mo¥gilÆš áy
mÄykh»wJ.
co
tF¥òfŸ ca® goÃiyahd bjhFâ v‹gj‹
9. ã‹d®¡ fh®ghÅ¡ mÄy« áijªJ Ñœ it¡f¥gL»‹wd.
fh®g‹ il M¡i[L k‰W« Ú® M»ait
2. Û‹fŸ, ïUthœÉfŸ, C®td, gwitfŸ
c©lh»‹wd.
k‰W« ghÿ£ofŸ ngh‹w tF¥òfŸ
s.
10. gFâ mG¤j ntWgh£o‹ fhuzkhf¡ tif¥gh£oš mL¤j ca®goÃiyahd
fh®g‹ il M¡i[L Éutš KiwÆš KJFehÂfŸ vD« bjhFâia
ïu¤j¤âÈUªJ fh‰wiw¡FŸ brš»wJ. cUth¡F»‹wd.
ok
33.
ïUr¡fu thfd X£ofŸ bAšbk£ mÂtJ 3. ï›tF¥òfis¢ rh®ªj cÆÇfŸ
f£lha«. KJFeh© KJF¥òw¡ FHš tot eu«ò
1. nkh£lh® ir¡»Ÿ Ég¤âš fha« tl« ngh‹w bghJthd g©òfËš
V‰gLtjhš jiy k‰W« _is Äfî«
ghâ¡f¥gl¡Toait.
o x¤âU¥gjhš mid¤ijí« nr®¤J ïit
KJFehQŸsit vD« bjhFâÆš
ab
2. bAšbk£ mÂahkš nghdhš Fiwªj it¡f¥g£LŸsd.
ntf¤âš gaÂ¡F«nghJ Tl Ég¤âš III. tF¥ò (Class) :
V‰gL« mâ®¢áfukhd jh¡f¤â‰F jiy 1. bghJthd g©òfŸ áyt‰iw¡ bfh©l
ghâ¡f¥gl¡ToaJ. x‹W¡bfh‹W bjhl®òila x‹W mšyJ
ur
3. _is mâ®¢á bgU«ghY« KJbfY«ò mj‰F nk‰g£l tÇirfË‹ bjhF¥ng tF¥ò

fha§fŸ k‰W« ïayhik¡F fhuzkh»wJ. vd¥gL«.
ïjdhš Ú£o¡f¥g£l guhkÇ¥ò k‰W« clš 2. v.fh: kÅj‹, kÅj¡ Fu§F, Fu§F
.s
á»¢ir njit¥gL»wJ. ngh‹wit ghÿ£ofŸ tF¥ãš cŸsd.

4. TLjyhf, nrjkilªj _is 3. ehŒ, óid ngh‹w fh®Ånthuh tÇiria¢
nkhrkila¡TL« k‰W« ïu©lh« Ãiy rh®ªj Éy§FfS« ï›tF¥ãš ml§F«.
w
fha« fhuzkhf ïw¡f¡TL«.

IV. tÇir (Order) :
gFâ – IV
1. áy bghJthd g©òfis¡ bfh©l x‹W
34. m) tif¥gh£L goÃiyfŸ : cÆÇfË‹
w
mšyJ mj‰F nk‰g£l gy FL«g§fË‹

tif¥gh£oaÈš cyf«, bjhFâ, tF¥ò,
bjhF¥ò tÇir vd¥gL«.
tÇir, FL«g«, ngÇd« k‰W« á‰¿d« vd VG
2. xnu khâÇahd x‹W mšyJ gy FL«g§fŸ
w
bgU« goÃiyfŸ mikªJŸsd. ïij¤jÉu

ïizªJ tÇiria c©lh¡F»wJ.
Jiz cyf«, Ãiy, ãÇî, Jiz¥ãÇî,
Jiz¤bjhFâ, áw¥ò tF¥ò, Jiz tF¥ò, 3. v.fh: nfÅnl FL«gK«, ~bgÈnl
áw¥ò tÇir Jiz tÇir, áw¥ò FL«g«, FL«gK« fh®Ånthuh v‹w tÇirÆš
Jiz FL«g« k‰W« Jiz á‰¿d« vd¥ it¡f¥g£LŸsd.
gy ïilÃiy goÃiyfS« nr®¡f¥g£LŸsd.

V. FL«g« (Family) : M)
1. ï¡FGÉš x‹W¡bfh‹W bjhl®òila 1. brÇkhd¤â‹ KoÉš njh‹W« ïWâ
ngÇd§fŸ cŸsl§»íŸsd. ïj‰F ÉisbghU£fis¡ FlÈ‹ nfhiH¥gFâ
FL«g« v‹W bga®. tÊahf ïu¤j« k‰W« ÃzÚU¡FŸ
2. ngÇd« k‰W« á‰¿d§fis x¥ãLifÆš
brY¤J« Ãfœ¢ána c£»u»¤jš vd¥gL«.
m
mit Fiwªj msî x‰Wik bfh©lit. 2. áWFlÈ‹ c£gFâÆš cŸs c£»u»¡F«
myFfshd FlY¿ŠáfË‹ eLÉš yh¡Oš
3. v.fh: ~bgÈnl FL«g¤ij¢ rh®ªj ngÇd«
v‹D« ÃzÚ® E© FHY« mjid¢ R‰¿
co
~bgÈ° (óidfŸ) k‰W« ngÇd« ngªâuh E©Âa ïu¤j E© ehs tiyí« cŸsd.
(á§f«, òÈ k‰W« áW¤ij) M»ait.
3. c£»u»¤jÈš, brašÄF fl¤jš, ïašò¡
VI. ngÇd« (Genus) : fl¤jš k‰W« bghU£fŸ tÊ¡fl¤jš M»a
xU bghJ _jhiuaÇÈUªJ njh‹¿a beU§»a KiwfŸ cŸsd.
s.
bjhl®òila ïd§fŸ ngÇd« vd¥gL»wJ. 4. á¿jsî FS¡nfh°, mÄndh mÄy§fŸ
1. ngÇd¤âš xnu xU ïd« fhz¥g£lhš mJ k‰W« Ä‹gF bghU£fshd FnshiuL
nkhndhil¥ã¡ ngÇd« (Monotypic genus) maÅfŸ M»ait bghJthf vËa Éutš
ok
vd¥gL«. _y« c£»u»¡f¥gL»‹wd.
2. v.fh: mŒÿu° v‹D« ngÇd« (Genus 5. ïu¤j¤ij neh¡»a ï¥bghU£fË‹ bga®¢á
Ailurus) át¥ò gh©lh (Ailurus fulgens) ml®¤â ntWgh£o‹ mo¥gilÆnyna
mik»‹wJ v‹whY« ~ãuh¡nlh°
o
vD« xnu xU á‰¿d¤ij¡ bfh©LŸsJ.
ngh‹w áy bghU£fŸ nrhoa« maÅfis
3. mnjngh‹W xU ngÇd¤âš x‹W¡F«
(Na+) fl¤J¥ bghUshf¡ bfh©L
ab
nk‰g£l á‰¿d§fŸ fhz¥gLtJ ghÈilã¡ c£»u»¡f¥gL»‹wJ. ï«Kiw¡F¥
ngÇd« (Polytypic genus) vd¥gL« bghU£fŸ tÊ¡ fl¤jš v‹W bga®.
4. v.fh. óidfŸ ~bgÈ° v‹D« ngÇd¤âš 6. czñ£l¥ bghU£fshd mÄndh
ml§»íŸsd. ïâš ~bgÈ° blhk°o¡fh, mÄy§fŸ, FS¡nfh° k‰W« Ä‹gF
ur
(å£L¥óid), ~bgÈ° kh®fÇ£lh (td¥óid) bghUshd nrhoa« maÅfŸ ngh‹wit

k‰W« ~bgÈ° ášt°£Ç° (fh£L¥óid) ml®¤â ntWgh£odhš brašÄF fl¤jš
ngh‹w á‰¿d§fŸ cŸsd. _y« fl¤j¥gL»wJ.
.s
VII. á‰¿d« (Species) : 7. fiuí« j‹ika‰w bghU£fshd bfhG¥ò

1. tif¥gh£oaÈ‹ mo¥gil myF mÄy§fŸ, »Ëruhš k‰W« bfhG¥ãš
á‰¿dkhF«. òw¤njh‰w¥ g©òfËš fiuí« it£lÄ‹fŸ M»ad KjÈš á¿a,
w
ÚÇš fiuí« ikáy° (Micelles) vD« E©

x‹Wg£l Mdhš ïd¥bgU¡f¥ g©òfËš
FÄÊfshf kh‰w¥g£L, áWFlš nfhiH
jÅik¥gL¤j¥g£l ïd¥bgU¡f¤ âwDila
r›Édhš c¿Šr¥gL»wJ. m§F Û©L«
w
nrŒfis c©lh¡F« cÆÇd§fŸ á‰¿d«

òuj ciwahš NH¥g£l bfhG¥ò¤ Jfshf
vd¥gL«. (Chylomicrons) kh‰w¥gL»‹wJ.
2. ïâš áy ÉâÉy¡FfS« 8. ã‹d® FlY¿ŠáfËš cŸs ÃzÚ® E©
w
fhz¥gL»‹wd. beU§»a bjhl®òila ehs¤â‹ tÊahf¡ fl¤j¥g£L ÃzÚ®

áy á‰¿d§fS¡»ilna ïd¡fy¥ò ehs¤âš brY¤j¥gL»‹wJ.
brŒí«nghJ ky£L¤j‹ikíila nrŒfŸ
cUth»‹wd.
(mšyJ)

9. mj‹ ã‹dnu ï¥bghU£fŸ ïu¤j X£l 3. K‹Flš gFâÆš thŒK‹FÊ, thŒ,

k©ly¤âš fy¡»‹wd. ï›thwhf¡ bjh©il k‰W« czî¡FHiy¡
bfhG¥ò mÄy§fŸ ÃzÚ® ehs« bfh©LŸsJ. ïJ ã‹gFâÆš igngh‹w
_ykhfî«, ãw bghU£fŸ FlY¿ŠáÆš ÔÅ¥igÆš Kotil»wJ. mJ czit
cŸs ïu¤j E© ehs¤jš, brašÄF nrÄ¡f cjî»wJ.
m
fl¤jš mšyJ ïašò¡ fl¤jš _ykhfî«,
4. ÔÅ¥igia¤ bjhl®ªJ miuit¥ig
c£»u»¡f¥gL»‹wd.
mšyJ ònuhbt‹£ÇFy° mikªJŸsJ.
10. ÚÇš fiuí« it£lÄ‹fŸ vËa Éutš
ï¥igÆ‹ btË mL¡»š jo¤j
co
mšyJ brašÄF fl¤jš _ykhf¡
t£l¤jirfS«, cŸsL¡»š jo¤j
fl¤j¥gL»wJ. CLfy¥ò ml®it¥ bghU¤J
Ú® c£»u»¡f¥gL»‹wJ. »ô£o¡»S« nr®ªJ if£o‹ Ãu«ãa g‰fŸ
vd¥gL« MW jfLfis cUth¡»íŸsd.
11. czî c£»u»¤jš, thŒ¡FÊ, ïiu¥ig,
s.
áWFlš, bgU§Flš M»a gFâfËš czî¤JfŸfŸ miuit¥ igÆš e‹F
eilbg‰whY« bgUksî c£»u»¤jš miu¡f¥gL»‹wd.
eilbgW« ïl« áWFlnyahF«. 5. miuit¥ igia mL¤J¡ F£ilahd
ok
12. vËa r®¡fiu, MšfAhš k‰W« FWfyhd Ru¥ò¤ j‹ikíila eL¡Flš
kUªJ¥bghU£fŸ M»ait ïiu¥igÆš mikªJŸsJ.
c£»u»¡f¥gL»‹wd. 6. K‹ k‰W« eL¡Flš ïizíÄl¤âš v£L,
13. áy kUªJfŸ eh¡»‹ Ñœ¥gFâÆš cŸs Éuš ngh‹w FHšfshyhd fšäuš Ú£áfŸ
o
ïu¤j E© ehs§fŸ k‰W« thÆš cŸs mšyJ tÆ‰Wòw Ú£áfŸ (Hepatic caecae or
nfhiH¥ gly¤jhš c£»u»¡f¥gL»‹wd. enteric caecae)
mikªJŸsd.
ab
14. bgU§FlY« mâf msî Ú® it£lÄ‹fŸ, 7. eL¡FlY«, ã‹FlY« ïizíÄl¤âš
áy jhJ¥òfŸ k‰W« áy kUªJ¥bghU£fŸ Rkh® 100-150 v©Â¡ifÆš kŠrŸ
M»at‰iw c£»u»¡»‹wJ. ÃwKila, bkšÈa ïiH ngh‹w khšÕÍa‹
15. c£»u»¡f¥g£l bghU£fŸ ïu¤j« k‰W« E©FHšfŸ (Malpighian) fhz¥gL»‹wd.
ur
ÃzÚ® _y« fšäuš ngh®£lš k©ly¤â‹

8. ïit ënkhÈ«¥ âut¤âYŸs
tÊahf¡ fšäuiy mil»wJ.
fÊî¥bghU£fis btËna‰w cjî»‹wd.
16. fšäuÈš ïUªJ czñ£l¥ bghU£fŸ
ã‹Flš eL¡Fliy Él mf‹WŸsJ. ïJ
.s
gšngW cl‰gFâfS¡F¥ ga‹gh£o‰fhf¡

fl¤j¥gL»‹wd. áWFlš, bgU§Flš k‰W« ky¡Flš vd
_‹W gFâfis¡ bfh©lJ.
17. c£»u»¡f¥g£l bghU£fis clÈ‹
w
mid¤J¤ âR¡fS« ga‹gL¤â mt‰iw¥ 9. ky¡Flš, ky¥ òiH tÊahf btËna

ònuh£nlhãshr¥ bghU£fshf kh‰W« âw¡»wJ. cÄœÚ®¢ Ru¥ãfŸ, Ru¥ò¢ bršfŸ
Ãfœ¢á j‹kakhjš vd¥gL«. k‰W« fšäuš Ú£áfŸ M»ait brÇkhd¢
w
35. m) bgÇ¥ãshd£lh mbkÇ¡fhdhÉ‹ brÇkhd Ru¥ãfŸ MF«.

k©ly« : 10. X® ïiz cÄœÚ®¢ Ru¥ãfŸ ÔÅ¥igÆ‹
g¡f¤â‰bfh‹whf cŸsd. eL¡FlÈYŸs
w
1. fu¥gh‹ ó¢áÆ‹ brÇkhd k©lykhdJ

czî¡FHiyí« brÇkhd¢ Ru¥ãfisí« Ru¥ò¢ bršfŸ k‰W« fšäuš Ú£áfŸ Ru¥ò
cŸsl¡»ajhF«. Úiu¢ Ru¡»‹wd.
2. cl‰FÊÆš mikªJŸs czî¥ghij
_‹W gFâfshf¥ ãÇ¡f¥g£LŸsJ.
mit Kiwna K‹Flš, eL¡Flš k‰W«
ã‹FlyhF«.

2. f©nfhs« Ú©oU¥gjhY« ÉÊby‹°

mâfkhf¤ jo¥ò‰¿U¥gjhY« bjhiyÉš
cŸs bghU£fËÈUªJ tU« xË¡fâ®fŸ
ÉÊ¤âiuÆ‹ kŠrŸ gFâ¡F K‹ghf¡
FÉ¡f¥gL»wJ.
m
3. mjdhš gh®it bjËt‰W¡ fhz¥gL»wJ.
ï¡Fiwgh£il Ú¡f FÊby‹°
ga‹gL¤j¥gL»wJ.
co
4. ïJ bjhiy bghUŸfËÈUªJ tU«
xË¡fâ®fis ÉÇ¤J¥ ã‹ ÉÊ¤âiuÆš
ÉH¢brŒ»wJ.
fu¥gh‹ ó¢á - brÇkhd k©ly« iA¥ig® bk£nuh¥ãah - öu¥gh®it :
s.
(mšyJ) 1. ïjdhš ghâ¥gilªj eguhš bjhiyÉš
M) cŸs bghUŸfis¤ bjËthf¡ fhz
Koí«.
ok
1. Rthr¥ghijÆš Rthr cW¥òfshd Eiupuš
fS« fh‰W¥igfS« ml§»íŸsd. 2. mU»š cŸs bghUŸfis¤ bjËthf¡
2. _¢R¡FHyhdJ ïU _¢R¡»is¡ fhz KoahJ.
FHšfshf¥ ãÇªJ nkY« Äf¢ á¿a 3. f©nfhs« RU¡fkilªâU¥gjhY«
»is¡FHšfsh» ïWâahf fh‰W ÉÊby‹° bkÈªâU¥gjhY« mU»š
E©ziwfshf Eiupuš ïu¤j E©
o cŸs bghUŸfËÈUªJ tU« xË¡fâ®fŸ
ehs§fSl‹ ã‹Å¥ãizªJ fh‰W¥ ÉÊ¤âiu¡F« ã‹dhš FÉ¡f¥gL»wJ.
ab
igfËš Kotil»‹wd. 4. mjdhš gh®it bjËt‰W¡ fhz¥gL»wJ.
3. Éyh vY«òfSl‹ KJF¥òwkhf x£o¡ 5. ï¡Fiwgh£il Ú¡f¡ FÉby‹°
fhz¥gL« ïu©L EiupušfŸ cWâahd ga‹gL¤j¥gL»wJ. mJ mU»š cŸs
gŠr ngh‹w cW¥òfshF«. ït‰¿š x‹gJ
bghUŸfËÈUªJ tU« xË¡fâ®fis¡
ur
fh‰W¥igfŸ cŸsd.
FÉ¤J ÉÊ¤âiuÆš ÉH¢brŒ»wJ.
4. mit fG¤â‹ Ñœ¥òw« g¡f¤â‰F x‹whf
ãu°ignahãah- btŸbsG¤J :
mikªj XÇiz fG¤J¥òw fh‰W¥igfŸ
ïU EiupušfSlD« bjhl®ò bfh©l tajhd f© by‹RfŸ ÛŸj‹ikiaí« ÉÊ
.s
x‰iw¡ fhiu vY«ãil¡ fh‰W¥ig. jftikjiyí« ïH¥gjhš ïªÃiy V‰gL»wJ.

5. fhiu vY«ãil¡ fh‰W¥ig Ú©L nk‰if ïij¢ rÇ brŒa¡ FÉby‹° ga‹gL»wJ.
vY«ã‹ fh‰W¡FÊnahL« fhiu vY«ò¡ m°o¡khor« :
w
fh‰W¥igílD« bjhl®ò bfh©LŸsJ. ïJ xG§f‰w tisî¥gu¥ig¡ bfh©l

6. <Çiz kh®ò¥òw fh‰W¥igfŸ k‰W« XÇiz fh®Åah k‰W« by‹Rfshš V‰gL»wJ. cUis
tÆ‰W¥òw fh‰W¥igfŸ M»adthF«.
w
tot¡f©zhofis ga‹gL¤â ï¡Fiwgh£il

ï¤jifa á¡fyhd mik¥ò áw¥ghd nj®ªj Ú¡fyh«.
Rthr¤â‰F« ca® bt¥gÃiy ngzY¡F«
cjÉòÇ»wJ. f©òiu :
w
36. m) f©Â‹ xËÉyfš FiwghLfŸ : ÉÊby‹áš cŸs òuj§fËš V‰gL« kh‰w¤jhš

iknah¥ãah - »£l¥gh®it : by‹rhdJ xË CLUî« j‹ikia ïHªJ
1. ïjdhš ghâ¥gilªj eguhš mU»š cŸs ïªÃiy V‰gL»wJ. mWit á»¢ir _y«
bghU£fis bjËthf¥ gh®¡f Koí«. ï¡FiwghL Ú¡f¥gL»wJ.
bjhiyÉš cŸs bghU£fis bjËthf¡
fhz Kotâšiy.

ghuhijuhŒL Ru¥ãÆ‹ Ãiw :

rÇ brŒjš
njitÆšiy iAg®ghuh (Hyperparathyroidism) :

(m) v«bk£nuhã¡ f©
(Ü)(ïašghd
â‹ªñ†«ó£H‚
f©)è‡ FÊby‹°
ïªÃiy PTH msî ïu¤j¤âš ca®tjhš
(Þò™ð£ù è‡)
njh‹W»‹wJ. ïjdhš, vY«òfËš jhJ¥òfŸ
Fiwjš, Ko¢R cUthjš, vY«òfŸ
m
(Ý)(M)¬ñ«ò£H‚
iknahã¡è‡f©
(»£l¥gh®it)
(A†ìŠð£˜¬õ)
bk‹ikahjš, jir¢RU¡f braÈH¥ò,
bghJthd gyåd« k‰W« áWÚuf¡ nfhshWfŸ
ngh‹wit V‰gL»‹wd.
co
(ï) iA¥g®bk£nuhã¡H
FÉby‹°
37. m) nj‹ bghU£fS« mj‹ bghUshjhu
f© (öu¥gh®it)
f©Â‹ xËÉyfš FiwghLfŸ

K¡»a¤JtK«.
(mšyJ) njD«, nj‹bkGF« njÜ ts®¥ò¤ bjhÊÈš
s.
M) ghuhijuhŒL Ru¥ã : cUthF« K¡»a bghU£fshF«.
1. ïJ ïu¤j¤âš cŸs fhšáa¤â‹ msit nj‹:
ca®¤J« Ah®nkh‹ MF«. ïªj¥ bg¥ilL
1. r®¡fiu¡F kh‰whf cjî« K¡»a
ok
Ah®nkh‹, ïu¤j¤âš fhšáa« k‰W«
C£lbghUŸ njdhF«.
gh°gu° M»at‰¿‹ rkÃiyia¥
ngQ»wJ. 2. byînyh°, bl¡°£nuh°, khšnlh° k‰W«
áy r®¡fiu bghU£fSl‹ behâfŸ,
2. ïu¤j¤âYŸs fhšáa« msî PTH Ru¥ig o ÃwÄfŸ rh«gš k‰W« Ú® M»ait njÅ‹
f£L¥gL¤J»‹wJ. ïªj Ah®nkh‹ vY«ãš
fhšáa« áijit¤ ö©o ïu¤j¤âš K¡»a c£TWfshF«.
ab
fhšáa« k‰W« gh°ng£o‹ msit 3. ïJ jhtu§fË‹ óªnjÅÈUªJ cUthd
ca®¤J»‹wJ. kzKŸs ïÅ¥ghd bghU£fis¡
3. áWÚuf E©FHÈÈUªJ fhšáa« Ûs bfh©LŸsJ. ïJ xU ïa‰if czî.
c¿ŠRjiyí«, gh°ng£ btËnaWjiyí«, ïj‹ Rití«, kzK« njÜ¡fshš
ur
PTH nk«gL¤J»‹wJ. nrfÇ¡f¥gL« kfuªj¤ij¥ bghW¤jJ.

4. nkY«, it£lÄ‹ D brašgh£il¤ ö©o¢ 4. nehŒ jL¥ghdhfî« kyÄs¡»ahfî«,
áWFlš nfhiH¥gly« tÊahf¡ fhšáa« ö¡f¤ij c©lh¡fî« ga‹gL¤j¥gL«
nj‹ Mí®ntj k‰W« ídhÅ kU¤Jt¤âY«
.s
c£»u»¤jiy ca®¤J»‹wJ.
ghuhijuhŒL Ru¥ãÆ‹ Fiw brašghLfŸ : ga‹gL¤j¥gL»wJ. nkY«, nf¡, buh£o
bl£lÅ (Tetany) : k‰W« ã°f£LfŸ jahÇ¤jÈš ga‹gL»wJ.
w
1. ghuhijuahL Ah®nkh‹ (PTH) Ru¥ò nj‹bkGF:

Fiwtjhš ïªÃiy V‰gL»‹wdJ. PTH 1. ïu©L thu fhy« ts®¢áailªj ntiy¡fhu
Fiwtjhš ïu¤j¤âš fhšáa¤âš msî njÜ¡fË‹ tÆ‰W¥ òw¤âÈUªJ ï¤nj‹
w
Fiw»‹wJ. bkGF Ru¡f¥gL»wJ.

2. ïj‹ Éisthf, ïu¤j¥ gh°ng£ msî 2. nj‹ bkGfhdhdJ e‹F miu¡f¥g£L,
mâfÇ¤J fhšáa« k‰W« gh°ng£ jiy Ru¥ãfŸ (cephalic glands) Ru¡F« Ru¥ò
w
áWÚuf¤â‹ tÊna btËnaWtJ ÚUl‹ fy¡f¥g£L ãsh°o¡ ngh‹w ãRãR¥ò

Fiw»‹wJ. j‹ikíŸs bghUshf kh‰w¥gL»wJ.
3. tÈ¥ò, jhilfŸ »£o¥nghjš, Äif 3. nj‹bkG»YŸs ãRãR¥ghd ntâ¥bghUŸ
ïja¤Jo¥ò åj«, Äif clš bt¥gÃiy, ònuhnghÈ° (Propolis) vd¥gL»wJ. ïJ
jirïW¡f« ngh‹wd bl£lÅ nehÆ‹ kfuªj¤ öËÈUªJ vL¡f¥gL»wJ.
m¿F¿fŸ MF«.

4. öa bkGF bt©ik Ãw¤âš fhz¥gL«. 3. áWÚuf kh‰W mWit á»¢irÆ‹ Éisthf,

Mdhš, fnuhodhŒL ÃwÄfis¡ âR ÃuhfÇ¥ò (Tissue rejection) elªJ
bfh©oUªjhš kŠrŸ Ãw¤âš fhz¥gL«. ÉlhkÈU¡f, nehŒjil fh¥ò ÉidfS¡F
5. nj‹ bkGfhdJ bkGFt®¤âfŸ vâuhd kUªJfŸ ju¥gL»‹wd.
jahÇ¡fî«, Ú® xGfhkš jL¡f¡ Toa (mšyJ)
m
Ú®fh¥ò¥ bghU£fŸ jahÇ¡fî«, jiufŸ, M)
ku¤jsthl¥ bghU£fŸ, å£L cgnahf¥ 1. ïu¤j« gÇkh‰w¤ij¢ brY¤Jtj‰F
bghU£fŸ, njhš bghU£fŸ k‰W« j©Ù® K‹ò e‹bfhil brŒa¥g£l ïu¤j¤â‰F«,
co
FHhŒ ngh‹wt‰iw bkUnf‰wî« nehahËÆ‹ ïu¤j khâÇ¡F« ïilÆš
ga‹gL»wJ. bghUªj¡Toa nrhjid brŒa¥gL»wJ.
2. Rh fhuÂ·vD« k‰WbkhU òuj« ïu¤j¢
6. nkY«, ïJ njdil mo¤js¤ jfL
át¥gQ¡fË‹ nk‰gu¥ãš bgU«ghyhd
jahÇ¡fî« kUªJ¥ bghU£fŸ jahÇ¡fî«
s.
kÅj®fËš (80%) fhz¥gL»wJ. ïJ
ga‹gL»wJ.
ßr° Fu§»‹ ïu¤j¢ át¥gQ¡fËš
(mšyJ) cŸs òuj¤ij x¤J¡fhz¥gLtjhš
ok
M) ts®¡f¥gL« Û‹fË‹ g©òfŸ : ïit Rh fhuÂ vd¥bgaÇul¥g£lJ.
1. Fiwªj ts®¥ò fhy¤âš mâf ts®¢á åj« ïu¤j¢ át¥gQ¡fË‹ nk‰gu¥ãš ïªj
bfh©lit. D M‹o#‹ fhz¥g£lhš mt®fŸ Rh+
2. tH§F« Jiz czit V‰W¡bfhŸgit. kÅj®fŸ vdî« D M‹o#‹ m‰wt®fŸ
Rh– kÅj®fŸ vdî« fUj¥gLt®. xUtU¡F
3. áy bghJthd nehŒfis
ojh§F«
ïu¤j« brY¤J« K‹ò ïªj Rh fhuÂ
âw‹ k‰W« x£L©ÂfŸ jh¡f¤ij bghU¤j¤ijí« gÇnrhâ¡f nt©L«.
ab
vâ®bfhŸS« âw‹ bfh©lit. 3. ïu¤jkh‰w« tH§f¥gL«nghJ nehahËfŸ
4. fy¥ò Û‹ ts®¥ã‰F c£gL¤J« Û‹fŸ, ãw xnu tif ABO kwW« RhD ïu¤j¤ijí«,
ïd Û‹fis jh¡fhkY«, k‰wit mt‰¿‹ ãsh°khití« bgWtJ ÉU«g¤j¡fJ.
ïašãš FW¡»lhkY« ïizªJ thG« 4. njitahd ïu¤j tif »il¡fÉšiy
ur
j‹ikíiladthf ïU¥gJ mtáa«. v‹whš, ÑnH fh£l¥g£LŸs¥go xU

5. tH§f¥gL« czit clš bghUshf nehahË¡F kh‰W Mdhš ïd¡fkhd
kh‰W« âw‹ ÄFâahf ïU¤jš mtáa«. ïu¤j V‰òila¤ j‹ik tH§f¥glyh«.
.s
38. m) xUt® ehŸg£l áWÚuf¢ braÈH¥ghš ïu¤j« V‰òil¤ j‹ik:

mtâ¥g£lhš mtU¡F kh‰W áWÚuf« nehahËÆ‹ áf¥ò ãsh°khÉ‹
bghU¤Jjš Kiwia ifahsnt©L«. tif mQ¡fË‹ V‰òil¤
w
kh‰W áWÚuf« bghU¤Jjš: V‰òil¤ j‹ik

1. áWÚuf braÈH¥ghš ghâ¡f¥g£l j‹ik
A A, O A, AB
w
nehahË¡F, Mnuh¡»akhd bfhilahËÆ‹

áWÚuf¤ij bghU¤Jtnj áWÚuf kh‰W B B, O B, AB
MF«. O O O, A, B, AB
w
2. áWÚuf kh‰W á»¢irÆ‹ bt‰¿ia AB AB, A, B, O AB

cWâ¥gL¤j, nehahËÆ‹ thÇR mšyJ RhD (+) RhD (+), RhD (+),
RhD (–) RhD (–)
beU§»a cwÉd®fŸ, Ég¤J mšyJ ãw
fhuz§fshš _is¢rhî milt®fË‹ RhD (–) RhD (–) RhD (+)
RhD (–)
áWÚuf§fŸ bfhilahf¥ bgw¥gL»‹wd.


Namma Kalvi 11th Zoology Chapter 12 and 8 Sura Guide TM

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Namma Kalvi 11th Zoology Chapter 12 and 8 Sura Guide TM

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

This is only for Sample Materials

 2019-20 M©L¡fhd ghlüÈ‹go jahÇ¡f¥g£LŸsJ

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

6. Rthr«................................................................................................. 133 - 156

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

1.8 tif¥gh£L¡ fšÉ¡fhd fUÉfŸ

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

tif¥gh£L goÃiyfŸ (lh¡[h)

beU§»a bjhl®òila ïd§fŸ

tif¥gh£o‹ mo¥gil myF.

jÅ¥gL¤j¥g£l cÆÇd¡ T£l«

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

ghu«gÇa IªJyf tifgh£L Kiw (R.H. É£nl¡f®)

gÇzhk« milªj âir

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

Éy§»aš ó§fh¡fŸ flš ó§fh¡fŸ

gšntW j‹ikfË‹ gF¥ghŒî

1. jhÅa§» oÍ£lš f©l¿í« Kiw

4. jhÅa§» KiwÆš á‰¿d§fŸ f©l¿jš

(IV) òâa tif¥gh£oaš

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

lh£nlhidÄ : ngÇd¥ bgaU« á‰¿d¥ bgaU« x‹whf ïU¥gJ.

o.v‹.V tÇ¡F¿pL : xU cÆÇÆ‹ o.v‹.VÉš cŸs FW»a kuò¡ F¿pL.

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

m¿Éaš m¿P®fS« mt®fË‹ g§fË¥ò«

#h‹ nu : 1. á‰¿d« v‹w brhšiy cUth¡»at®.

3. jhtu§fË‹ bghJ tuyhW (3 bjhFâfŸ)

v®d°£ btu¡fš : gÇzhk¤ bjhl®òfis »shnlh»uh« v‹D« ku tiugl¤â‹ _y« És¡Ftij

fh®š nthÆ° - 1977 : _‹W ngUyf tif¥ghL.

nftÈa® - °Ä¤ -1987 : MWyf tif¥gh£oid VGyf tif¥ghlhf kh‰¿dh®.

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

2. x¤j g©òfË‹ ju¤ij¥ bg‰w cÆÇd¡FG 9. ga‹jU« gh¡OÇahit nehô¡» gh¡OÇahÉÈUªJ

(<) nkhndh~»uh¥ brŒJ nfhntW fGij bgw¥g£ljhš ky£L¤

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

6. bt£L¥ g‰fŸ á¿ajhfî«, Fiwthd ga‹ td Éy§F

nghtjhš cjÉíŸsd. mâf¤ JšÈa« k‰W«

ïilôW brŒtjhš. tif¥gh£oaÈš ga‹gL¤j¥gL»‹wd.

Éil. tdÉy§F F¿¥ã£l á‰¿d¤ij¢ rh®ªjjh v‹W m¿a

gh®itíl‹ Toa kÅj®fSila 3. xU kuò FGk¤âš cŸs é‹fS¡»ilnaahd

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

4. o.v‹.V Éš cŸs áw¥ò mik¥òfis m¿ªJ 2. Ñœ¡f©l ïdÉy§F fh®Ånthuh tÇiria¢

Éy§Ffis tif¥gL¤âíŸsh®. 7. FnuhÄ°lh cyf« v›îyf tif¥gh£oš

(ï) MWcyf tif¥ghL

nj®ªbjL¤J vGJf. 1. VGyf tif¥gh£L Kiwia cUth¡»at® ______.

(m) mÇ°lh£oš (ï) #h‹ nu (<) nftÈa® °Ä¤

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

3. ônfÇah v‹gJ ïjid cŸsl¡»aJ _______ . (IV)tif¥gh£oaÈ‹ mo¥gil myF

(I) xU brš cÆÇfshd ònuhnfÇnah£LfŸ mo¥gil myF vd F¿¥ã£LŸsh®.

(ï) II k‰W« IV (<) I, III k‰W« IV 1. Ñœ¡f©lt‰WŸ “ngUyf-ônfÇah”

3. Ñœ¡f©lt‰WŸ “ngÇd«” bghU¤jtiuÆš (m) nftÈa®-°Ä¤ v‹gt® MWyf

beU§»a bjhl®òila ïd§fŸ ngÇd« (M) ir£nlh¥ãshr¤âš 60S tif Çnghnrh«fS«

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

2. Ñœ¡f©lt‰WŸ “cÆÇfS¡»ilahd ïd¡fy¥ò” V. Ñœ¡f©lt‰iw¥ bghU¤â rÇahd

2. R.H. É£nl¡f® (ii) K¥ngUyf

(ï) kug‰W¥ nghd k‰W« cÆUl‹

cjî»‹wJ. (m) ii iii iv i

orders@surabooks.com PH: 9600175757 / 8124201000 / 8124301000

4. 1. v¡°£Çnkh~igš° (i) c¥ò¤j‹ik (m) T‰W k‰W« fhuz« rÇ.

VI. rÇahd T‰W k‰W« fhuz« - f©l¿.

fhuz« (R) : Éy§FfË‹ czî Kiwfisí«

(m) T‰W rÇ fhuz«, T‰iw És¡F»wJ.

 [Éil. (M) T‰W rÇ fhuz« T‰iw 2. (m) á§f« - lh£nlhidÄ

[Éil. (M) T‰W rÇ fhuz« T‰iw 2. (m) á§f« - lh£nlhidÄ

[Éil. (m) nkhÅuh] 6. cÆÇd¤â‹ K¡»a g©òfŸ TW.

FW Édh¡fŸ 2 kâ¥bg©fŸ 4. ts®áij kh‰w«, 5. ts®¢á, 6. cz®îfS¡F

tÇir - ãiunk£lh (K‹ndh¡»a gh®it 2. ~bgÈ¡° kh®fÇ£lh (td¥ óid)

FL«g« - nAhÄÅnl (j£ilahd Kf« ntWghL ahJ?

ãÇ¡f¥g£ld. 1. (Digital Automated Identification system - DAISY)

3. (Automatic Bee Identification system - ABIS)

(ï) ó¢áfË‹ Rthr¡ FHš [Govt. MQP-2018]

[Éil. (M) bgÇ£okh] (ï) uhdh (<) rykh‹l®

(ï) fQ¡fhÈfŸ (<) FÊílÈfŸ (m) gšÈ (M) gh«ò