FCB959 Suras 12thstd Chemistry Sample TM 2021 221

This is Only for Sample
For Full BookOrder Online and Available at All Leading Bookstores
ntâÆaš
m
co
bjhFâ - I & II
s.
12-M« tF¥ò
áw¥g«r§fŸ
o ok
òâjhf âU¤âaik¡f¥g£l ghlüÈ‹go jahÇ¡f¥g£LŸsJ.
ab
ghl¥gFâÆš cŸs mid¤J Édh¡fS¡F« ÉilfŸ

ju¥g£LŸsd.
id¤J¥ ghl¥gFâfËY« TLjš Édh¡fŸ ÉilfSl‹
m
ur
ju¥g£LŸsd.
uR khâÇ Édh¤jhŸ [Govt. MQP-2019] fhyh©L¤ nj®î [QY-2019]

m
k‰W« miuah©L¤ nj®î [HY-2019], bghJ¤nj®î kh®¢ 2020 [Mar-
.s
2020] k‰W« muR Jiz¤nj®î br¥l«g® 2020 [Sep-2020] dh¡fŸ

M§fh§nf R£o¡fh£l¥g£LŸsd.
w

khâÇ Édh¤jhŸfŸ 1 Kjš 6 tiu (PTA) Édh¡fŸ M§fh§nf
R£o¡fh£l¥g£LŸsd.
w
uR Jiz¤nj®î br¥l«g® 2020 Édh¤jhŸ ÉilfSl‹

m
bfhL¡f¥g£LŸsJ.
w
Ruh g¥Ënfõ‹°
br‹id
orders@surabooks.com Ph:9600175757 / 8124201000

2021 - 22 gâ¥ò
© btËp£lhs®fŸ
ISBN : 978-93-5330-145-3
F¿p£L v© . : SG 328
m
All rights reserved © SURA Publications.
No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or
by any means, digitally, electronically, mechanically, photocopying, recorded or otherwise, without the
written permission of the publishers. Strict action will be taken.
co
vGâ tH§»at® âU¤âat®
s.
âU. m.gh. rä«, M.Sc., B.Ed. j®kòÇ âU. ». »UZz‹, M.Sc., M.Ed. br‹id
âU. á. j£ázh_®¤â, M.Sc., B.Ed. âUth%®
ok
kâ¥ghs®
Kidt®. ». f°öÇ ghŒ, M.Sc., M.Ed.
Jiw¤ jiyt®, br‹id
o
Our Guides for XI, XII Standard jiyik mYtyf«
ab
✤ Sura’s Tamil
✤ Sura’s Smart English
✤ Sura’s Mathematics (EM/TM ) 1620, `n#’ ãsh¡, 16-MtJ
✤ Sura’s Physics (EM/TM) ãujhd rhiy, m©zh ef®,
✤ Sura’s Boo-Zoolgy (EM/TM)
br‹id-600 040.
✤ Sura’s Biology (EM/TM)
ur
✤ Sura’s Computer Science (EM/TM)  044-4862 9977, 044-486 27755.

✤ Sura’s Commerce (EM/TM)  81242 01000 / 81243 01000,
✤ Sura’s Economics (EM/TM) e-mail : orders@surabooks.com,
✤ Sura’s Accountancy (EM/TM)
website : www.surabooks.com
.s
✤ Sura’s Business Maths (EM)

Also available 1 Mark Q & A (EM/TM), 2, 3 Marks
(EM/TM) and 5 Marks Q & A (EM / TM) for all Subjects.
w
nkY« Étu§fS¡F / bjhl®ò¡F

w
ò¤jf¤âš cŸs rªnjf§fS¡F : enquiry@surabooks.com

ò¤jf§fŸ th§f : orders@surabooks.com
w
bjhl®ò¡F : 8056294222 / 8056215222

th£°m¥ : 8124201000 / 9840926027
M‹iy‹ tiyjs« : www.surabooks.com
(ii)

gâ¥gháÇa® ciu
m
co
12-M« tF¥ã‰fhd RuhÉ‹ ntâÆaš bjhFâ-I & II tÊfh£oia btËÆLtâš

bgUÄjK« k»œ¢áí« mil»nwh«. ntâÆaš ghl§fS¡fhd Édh ÉilfŸ
/gÆ‰áfŸ Äfî« vËikahf, Rygkhf òÇªJbfhŸS« Éj¤âš ekJ ïªj
tÊfh£oÆš ju¥g£LŸsd.
s.
RuhÉ‹ ntâÆaš tÊfh£o khzt/khzÉfË‹ všyh¤ njitfisí«
fU¤âš bfh©L cUth¡f¥g£LŸsJ. ghlüiy e‹F kâ¥ghŒî brŒJ
ok
khzt / khzÉfŸ všyh¥ ghl§fisí« btFthf c£»u»¤J m¿ªJbfh©L
nj®it Rygkhf vGâ mâf kâ¥bg©fis¥ bg‰W bt‰¿ahs®fshF«
Éj¤âš, ekJ bt‰¿¡fhd ïªj tÊfh£o jahÇ¡f¥g£LŸsJ.
o
MáÇa®fS¡F ghl« el¤JtâY«, khzt/khzÉfS¡F¡ f‰W¡bfhŸtâY«
ïªj tÊfh£o Jizahf ïU¡F«.
ab
ekJ RuhÉ‹ ntâÆaš tÊfh£oÆš ïJ ngh‹w gy áw¥g«r§fŸ

ml§»ÆUªjhY«, khzt/khzÉfŸ òÇªJbfhŸs cjÉL« MáÇa®fË‹
gÂí« kf¤jhdJ v‹gij kW¥gj‰»šiy.
ur
MáÇa®fË‹ f‰W¤jU« gÂÆš cWJizahfî«, khzt/khzÉfŸ

ghl§fis¡ f‰F« Éj¤âš C¡f« jU« tifÆY« ekJ tÊfh£o âfG« vd
e«ò»nwh«.
.s
ïiwaUis nt©L»nwh«.
eynk Éisf!
w
RghZ uh{, B.E., M.S.

- gâ¥gf¤jh®
thœ¤J¡fŸ !!!
w
w
(iii)

TO ORDER WITH US
SCHOOLS and TEACHERS
m
We are grateful for your support and patronage to ‘SURA PUBLICATIONS’
Kindly prepare your order in your School letterhead and send it to us.
For Orders contact: 80562 94222 / 80562 15222
co
DIRECT DEPOSIT
A/c Name : Sura Publications A/c Name : Sura Publications
Our A/c No. : 36550290536 Our A/c No. : 21000210001240
s.
Bank Name : STATE BANK OF INDIA Bank Name : UCO BANK
Bank Branch : PADI Bank Branch : Anna Nagar West
ok
IFSC : SBIN0005083 IFSC : UCBA0002100
A/c Name : Sura Publications A/c Name : Sura Publications

Our A/c No. : 6502699356 Our A/c No. : 1154135000017684
Bank Name : INDIAN BANK Bank Name : KVB BANK
o
Bank Branch : ASIAD COLONY Bank Branch : Anna Nagar
IFSC : IDIB000A098 IFSC : KVBL0001154
ab
After Deposit, please send challan and order to our address.

email : orders@surabooks.com / Whatsapp : 81242 01000.
ur
DEMAND DRAFT / CHEQUE

Please send Demand Draft / cheque in favour of ‘SURA PUBLICATIONS’
payable at Chennai.
.s
The Demand Draft / cheque should be sent with your order in School letterhead.
STUDENTS
w
Order via Money Order (M/O) to
Sura Publications
w
1620, ‘J’ Block, 16th Main Road, Anna Nagar,

Chennai - 600 040.
w
Phones : 044-4862 9977, 044-486 27755

Mobile : 81242 01000 / 81243 01000
email : orders@surabooks.com Website : www.surabooks.com
(iv)

bghUsl¡f«
myF
ghl¤ jiy¥òfŸ g¡f«
v©
m
bjhFâ - I
co
1. cnyhfÉaš 1 - 22
2. P-bjhFâ jÅk§fŸ-I 23 - 46
s.
3. P-bjhFâ jÅk§fŸ-II 47 - 63
4. ïilÃiy k‰W« cŸïilÃiy¤ jÅk§fŸ 64 - 84
ok
5. mizî ntâÆaš 85 - 112
6. âl Ãiyik 113 - 138
7. ntâÉid ntfÉaš 139 - 167
o
bjhFâ - II
ab
8. maÅ¢ rkÃiy 168 - 194

9. Ä‹ ntâÆaš 195 - 224
ur
10. òw¥gu¥ò ntâÆaš 225 - 249

11. iA£uh¡Ì nr®k§fŸ k‰W« <j®fŸ 250 - 285
.s
12. fh®gidš nr®k§fŸ k‰W« fh®gh¡áÈ¡ mÄy§fŸ 286 - 317

13. fÇk ie£u#‹ nr®k§fŸ 318 - 346
w
14. cÆÇaš _y¡TWfŸ 347 - 372

15. m‹whl thœÉš ntâÆaš 373 - 388
w
ntâÆaš brŒKiw 389 - 398

w
(iii)

m
co
s.
o ok
ab
ur
.s
w
w
w
(vi)

bjhFâ - I
m
myF
1 cnyhfÉaš
co
s.
o ok
F¿¥ò¢ r£lf«
ab
1.1 cnyhf§fŸ »il¡f¥ bgWjš 1.4.1 vÈ§f« tiugl«

1.1.1 fÅk« k‰W« jhJ 1.4.2 È§f« tiugl¤â‹ ga‹ghL
v
1.2 jhJ¡fis ml®ã¤jš 1.5 cnyhfÉaÈ‹ Ä‹ntâ¤ j¤Jt§fŸ
ur
1.2.1 òÉ <®¥ò Kiw mšyJ XL« ÚÇš 1.5.1 m YÄÅa¤â‹ Ä‹ntâ ãÇ¥ò
fGîjš Kiw
1.2.2 Eiu Äj¥ò Kiw 1.6 öŒikah¡F« brašKiwfŸ
.s
1.2.3 ntâ¡ fGîjš 1.6.1 thiy to¤jš

1.2.4 fhªj¥ ãÇ¥ò Kiw 1.6.2 cU¡»¥ ãÇ¤jš
1.3 g©glh cnyhf¤ij ãÇ¤bjL¤jš 1.6.3 Ä‹dh‰ öŒikah¡fš
w
1.3.1 j h J ¡ f i s M ¡ i r L f s h f 1.6.4 òy¤ öŒikah¡fš

kh‰Wjš 1.6.5 MÉ Ãiyik KiwfŸ
w
1.3.2 cnyhf M¡i[Lfis xL¡Fjš 1.7 cnyhf§fË‹ ga‹ghLfŸ

1.4 c n y h f É a È ‹ b t ¥ g ï a ¡ f É a š
j¤Jt§fŸ
w
[1]

RuhÉ‹  ntâÆaš  bjhFâ 1  12 M« tF¥ò

fU¤J¥ gl«
cnyhfÉaš
m
fÅk§fŸ
jhJ¡fŸ òÉ<®¥ò Kiw
co
jhJ¡fis ml®ã¤jš Eiu Äj¥ò Kiw
fhªj¥ãÇ¥ò Kiw
s.
raidL
ntâ¡fGîjš mÄy«
o ok
g©glh cnyhf¤âid ãÇ¤bjL¤jš
jhJ¡fis M¡i[Lfshf kh‰Wjš

tW¤jš
fhu«
myF 1
fh‰¿šyh
ab
cU¡Fjš NHÈš tW¤jš

C (m) H(m) cnyhf«
bfh©L xL¡Fjš cnyhf M¡i[Lfis xL¡Fjš
ur
RaxL¡f«
thiyto¤jš
.s
Ú®kkh¡fš
öŒikah¡fš cnyhfÉaš j¤Jt§fŸ
w
gFâ òy¤öŒikah¡fš
bt¥g ïa¡fÉaš Ä‹ntâ

w
thí Ãiyik Kiw j¤Jt§fŸ

j¤Jt§fŸ
DG = DH – TDS DG = – nFE°
w
vÈ§f« tiugl«
öa cnyhf« Al, Cu, Zn, Fe & Au

cnyhf ga‹ghLfŸ
2
f£lha« bjÇªJ bfhŸs nt©oa tiuaiwfŸ
m
fÅk« : xU jÅk« v‹gJ jÅ nr®kkhfnth mšyJ bt›ntW nr®k§fis¢ nr®¤J
ml¡»a T£L¡ fyitahfnth òÉÆš fhz¥gL«.
jhJ : v¡fÅk¤âÈUªJ, cnyhfkhdJ vËâš, á¡fdkhf, bgÇa msÉš ãÇ¤bjL¡f
co
Ko»wnjh mJnt jhJ vd¥gL«.
jhJ¡Ts« : cnyhf¤ jhJ¥bghU£fnshL fyªJŸs k© k‰W« ghiw¤öŸ khR¡fŸ fh§F
mšyJ jhJ¡Ts« vd¥gL«.
: jhJîl‹ cŸs khR¡fis (fh§F) cU»L« nr®kkhf kh‰¿, mij Ú¡»l
s.
ïs¡»
jhJîl‹ nr®¡F« bghUns ïs¡» vd¥gL«.
frL : cnyhf¤ij¥ ãÇ¤jÈš, ïs¡» jhJ¡Ts¤Jl‹ ÉidòÇªJ cUth¡F«
cnyhfÉaš
ok
ÉisbghUns frL vd¥gL«.
tW¤jš : ml®ã¡f¥g£l jhJthdJ jFªj ciyÆš vL¤J¡bfhŸsg£L cnyhf¤â‹
cUFÃiyiaÉl Fiwthd bt¥gÃiyÆš mâf msî M¡á#‹ brY¤j¥g£L
M¡á#nd‰w« mila¢ brŒí« Kiw.
o
cU¡Fjš : fÅk¡ fÊîl‹ nr®ªJ vËâš cUF« froid cUth¡f¡Toa ntâ¢ nr®kkhd
ïs¡» k‰W« jFªj xL¡F« fhuÂfŸ ml®ã¡f¥g£l jhJîl‹ nr®¤J
ab
cnyhf¤â‹ cUFÃiyia Él mâf bt¥gÃiyÆš xU cU¡F ciyÆš

cU¡F« Kiw.
thiy :  öŒika‰w cnyhf« bt¥g¥gL¤â MÉah¡f¥gL»wJ.
to¤jš
ur
 MÉahdJ FË®É¡f¥g£L öa cnyhf« bgw¥gL»wJ.

cU¡»¥ : khR¡fŸ mâf bfhâÃiyÆidí« mjndhL x¥ãL« nghJ cnyhfkhdJ
ãÇ¤jš Fiwthd bfhâÃiyfisí« bfh©oU¥ã‹ m¤jifa cnyhf§fËš cŸs
khR¡fis Ú¡f ga‹gL« Kiw.
.s
MÉ :  nyhf¤Jl‹ nr®ªJ vËâš MÉahF« nr®k¤ij cUth¡ftšy xU

c
Ãiyik fhuÂíl‹ cnyhf« Éid¥gL¤j¥gL»wJ.
w
KiwfŸ  ã ‹ vËâš MÉahF« nr®k¤ij áijtila¢ brŒJ öa cnyhf«

bgw¥gL»wJ.
w
w
3
kâ¥ÕLf
m
rÇahd Éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJf. 6. xL¡f Éid¡F c£gL¤J« K‹d®,
ršigL jhJ¡fis tW¤jÈš V‰gL«
1. gh¡i[£o‹ ïiaò [HY. 2019]
e‹ikÆid¥ bghU¤J ã‹tU«
co
m) Al2O3 T‰WfËš jtwhdJ vJ?
M) Al2O3.nH2O
m) CS2 k‰W« H2S M»at‰iw¡ fh£oY«
ï) Fe2O3.2H2O ršigo‹ DGf0 kâ¥ò mâf«
<) ïit vJîkšy M) ršigil tW¤J M¡i[lhf kh‰W«
[Éil: M) Al2O3.nH2O]
s.
Éid¡F DGr0 kâ¥ò vâ®¡F¿íilaJ.
2. xU ršigL jhJit tW¡F« nghJ (A) ï) ršigil mj‹ M¡i[lhf tW¤jš
v‹w Ãwk‰w thí btËnaW»wJ. (A)‹ v‹gJ xU rhjfkhd bt¥g ïa¡fÉaš
ok
Ú®¡fiurš mÄy¤j‹ik cilaJ. thí braš KiwahF«.
(A) MdJ <) cnyhf ršigLfS¡F, fh®g‹
m) CO2 M) SO3 k‰W« iA£u#‹ M»ad jFªj
ï) SO2 <) H2S bghU¤jkhd xL¡F« fhuÂfshF«.
[Éil: ï) SO2] [Éil: ï) cnyhf ršigLfS¡F,
o
fh®g‹ k‰W« iA£u#‹ M»ad
myF 1
3. ã‹tU« ÉidfËš, v›ÉidahdJ jFªj bghU¤jkhd xL¡F«

ab
fh‰¿šyh NHÈš tW¤jiy¡ fhuÂfshF«.]

(Calcination) F¿¥ãL»‹wJ?
7. fy« -Iš cŸsdt‰iw¡ fy« -II š
m) 2Zn + O2 → 2ZnO
cŸsdt‰Wl‹ bghU¤â¤ jFªj
M) 2ZnS + 3O2 
→ 2ZnO + 2SO2
ÉilÆid¤ bjÇî brŒf.
ur
ï) MgCO3  → MgO + CO2

<) (m) k‰W« (ï) fy« -I fy« -II
[Éil: ï) MgCO3 → MgO + CO2]
 A raidL (i) Äf¤öŒikahd
brašKiw Ge
4.
.s
fh®gid¡ bfh©L cnyhfkhf xL¡f B Eiu Äj¤jš (ii) ZnS jhJit

ïayhj cnyhf M¡i[L
brašKiw ml®ã¤jš
m) PbO M) Al2O3 C Ä‹dh‰ (iii) Al ãÇ¤bjL¤jš
w
ï) ZnO <) FeO xL¡Fjš

[Éil: M) Al2O3] D òy¤ (iv) Au ãÇ¤bjL¤jš
5. Ahš bAuhš£ braš KiwÆ‹go öŒikah¡fš
w
ãÇ¤bjL¡f¥gL« cnyhf« (v) Ni I¤

m) Al M) Ni öŒikah¡Fjš
ï) Cu <) Zn
w
A B C D
[Éil: m) Al] (m) (i) (ii) (iii) (iv)
(M) (iii) (iv) (v) (i)
(ï) (iv) (ii) (iii) (i)
(<) (ii) (iii) (i) (v) [Éil: ï) (iv) (ii) (iii) (i)]
4

8. cš¥uik£ (Worframite) jhJit 13. mYÄdhÉÈUªJ, Ä‹dh‰
btŸça¡fšÈš (tinstone) ïUªJ gF¤jš KiwÆš mYÄÅa¤âid
ãÇ¤bjL¡F« Kiw [PTA - 2; Mar-2020] ãÇ¤bjL¤jÈš »iunahiy£
m) cU¡Fjš nr®¡f¥gLtj‹ fhuz«
M) fh‰¿šyh¢ NHÈš tW¤jš m) mYÄdhÉ‹ cUF ÃiyÆid¡
m
ï) tW¤jš Fiw¡f
<) Ä‹fhªj¥ ãÇ¥ò Kiw M) mYÄdhÉÈUªJ khR¡fis Ú¡f
[Éil: <) Ä‹fhªj¥ ãÇ¥ò Kiw] ï) Ä‹ fl¤J¤ âwid¡ Fiw¡f
co
<) xL¡F« ntf¤âid mâfÇ¡f
9. ã‹tUtdt‰WŸ ÃfH thŒ¥ãšyhj
[Éil: m) mYÄdhÉ‹ cUF
Éid vJ?
ÃiyÆid¡ Fiw¡f]
m) Zn(s) + Cu2+(aq) 
→ Cu(s) + Zn2+(aq)
14. ZnO ÉÈUªJ J¤jehf« (Zinc) bgw¥gL«
M) Cu(s) + Zn2+(aq) 
→ Zn(s) + Cu2+(aq)
s.
Kiw
ï) Cu(s) + 2Ag+(aq) 
→ 2Ag(s) + Cu2+(aq) m) fh®g‹ xL¡f«
<) Fe(s) + Cu2+(aq) 
→ Cu(s) + Fe2+(aq) M) btŸËia¡ bfh©L xL¡Fjš (Ag)
cnyhfÉaš
ok
[Éil: M) Cu(s) + Zn2+(aq) → Zn(s) + Cu2+(aq)]
 ï) Ä‹ntâ brašKiw
<) mÄy¡ fGîjš
10. ã‹tUtdt‰WŸ v¤jÅk
[Éil: m) fh®g‹ xL¡f«]
ãÇ¤bjL¤jÈš Ä‹ntâ Kiw
ga‹gL»wJ? 15. ášt® k‰W« j§f« ãÇ¤bjL¤jš
o
m) ïU«ò M) by£ KiwahdJ raidil¡ bfh©L
ï) nrhoa« <) ášt® fGîjiy cŸsl¡»aJ. ï«KiwÆš
ab
[Éil: ï) nrhoa«] ã‹d® ášt® Ûs¥ bgw¥gLjš.

m) thiy to¤jš (Distillation)
11. ïs¡» (flux) v‹gJ ã‹tU« M) òyöŒikah¡fš (Zone refining)
v«kh‰w¤â‰F ga‹gL¤j¥gL»wJ? ï) J ¤ j e h f ¤ J l ‹ ( Z i n c ) c n y h f
ur
m) jhJ¡fis áÈ¡nf£Lfshf kh‰w ïl¥bga®¢á Éid

M) f i u a h j k h R ¡ f i s , f i u í « <) Ú®kkh¡fš (liquation)
khR¡fshf kh‰w [Éil: ï) J¤jehf¤Jl‹ (Zinc)
ï) fiuí« khR¡fis fiuahj khR¡fshf cnyhf ïl¥bga®¢á Éid]
.s
kh‰w
<) nk‰f©LŸs mid¤J« 16. vÈ§f« tiugl¤âid¡ fU¤â‰ bfhŸf
[Éil: M) fiuahj khR¡fis, ã‹tUtdt‰WŸ mYÄdhit xL¡f
w
fiuí« khR¡fshf kh‰w] vªj cnyhf¤âid¥ ga‹gL¤j Koí«?

(NEET-2018)
12. ã‹tUtdt‰WŸ v¤jhJÉid m) Fe M) Cu ï) Mg <) Zn
ml®¥ã¡f EiuÄj¥ò Kiw xU áwªj
w
KiwahF«? [m.kh.É. 19] [Éil: ï) Mg]

m) nk¡dil£ M) nAkil£ 17. á®nfhÅa¤âid (Zr) öŒikah¡fÈ‹
w
ï) fädh <) nfá£liu£ ã‹tU« ÉidfŸ ga‹gL»‹wd.

[Éil: ï) fädh] ï«Kiw ã‹tUkhW miH¡f¥gL»wJ.
Zr (impure) + 2I 2 523
 K
→ ZrI 4
ZrI 4 1800
 K
→ Zr (pure ) + 2I 2
5
RuhÉ‹ ntâÆaš  bjhFâ 1  12 M« tF¥ò


m) cU¡»¥ ãÇ¤jš 22. vÈ§f« tiugl¤âš, fh®g‹ nkhdh¡i[L

M) th‹M®fš Kiw cUthjY¡F
ï) òy¤öŒikah¡fš ∆S° 
m)   vâ®F¿íilaJ
<) kh‹£ Kiw ∆T 
[Éil: M) th‹M®fš Kiw] ∆G ° 
M) 
m
 ne®F¿íilaJ
18. cnyhfÉaÈš, jhJ¡fis ml®¥ã¡f ∆T
ga‹gL¤j¥gL« KiwfSŸ x‹W  G° 
∆
ï)   vâ®F¿íilaJ
m) ntâ¡fGîjš ∆T 
co
M) tW¤jš  ∆T 
<)   Mu«g¤âš ne®F¿íilaJ
ï) EiuÄj¥ò Kiw ∆G ° 
<) (m) k‰W« (ï)  ∆G ° 
700°C ¡Fnkš  vâ®F¿íilaJ.
[Éil: <) (m) k‰W« (ï)]  ∆T 
s.
19. ã‹tUtdt‰WŸ rÇašyhj T‰W vJ?  ∆G ° 
[Éil: ï)   vâ®F¿íilaJ]
[QY. 2019; Sep 2020] ∆T 
ok
m) Ã ¡ f š kh‹£ K i w Æ š 23. ã‹tUtdt‰WŸ v›Éid bt¥g
öŒikah¡f¥gL»wJ. ïa¡fÉaÈ‹go rhjfkhd Éidašy?
M) il£nlÅa« th‹ M®fš Kiw¥go [PTA - 3]
öŒikah¡f¥gL»wJ. m) Cr2O3 + 2Al 
→ Al2O3 + 2Cr
ï) Í§¡ ãs‹£ (ZnS) Eiu Äj¥ò
o
M) Al2O3 + 2Cr 
→ Cr2O3 + 2Al
KiwÆš ml®¥ã¡f¥gL»wJ.
3TiO2 + 4Al 
→ 2Al2O3 + 3Ti
myF 1
ï)
<) j§f¤ij ãÇ¤bjL¡F« cnyhfÉaÈš,
ab
<) ïit vJîkšy

cnyhfkhdJ Ú®¤j nrhoa«
FnshiuL fiuriy¡ bfh©L [Éil: M) Al2O3 + 2Cr → Cr2O3 + 2Al]

ntâ¡fGt¥gL»wJ. 24. vÈ§f« tiugl¤ij¥ bghW¤J, ã‹tUtdt‰WŸ
[Éil: <) j§f¤ij ãÇ¤bjL¡F« rÇahf ïšyhj T‰W vJ?
ur
cnyhfÉaÈš, cnyhfkhdJ Ú®¤j m) f£oyh M‰wš kh‰w« ne®¡nfh£oš

nrhoa« FnshiuL fiuriy¡ bfh©L mikªJŸsJ. ÃiyikÆš kh‰w«
ntâ¡fGt¥gL»wJ] V‰gL« nghJ ne®nfh£oÈUªJ Éyfš
V‰gL»wJ.
.s
20. Ä‹dh‰gF¤jš KiwÆš fh¥giu M) CO2 cUthjY¡fhd tiuglkhdJ

öŒikah¡Ftâš, ã‹tUtdt‰WŸ vJ f£oyh M‰wš m¢á‰F Vw¤jhH
ne®Ä‹thahf ga‹gL¤j¥gL»wJ? ïizahf cŸsJ.
w
m) öa fh¥g® ï) CO MdJ vâ®¡F¿ rhŒî kâ¥ãid¥

M) öŒika‰w fh¥g® bg‰WŸsJ. vdnt bt¥gÃiy
ï) fh®g‹ j©L mâfÇ¡F« nghJ CO mâf Ãiy¥ò¤
j‹ik cilajh»wJ.
w
<) ãsh£od« Ä‹thŒ

<) cnyhf M¡irLfŸ ne®¡F¿ rh®ò
[Éil: M) öŒika‰w fh¥g®] kâ¥ghdJ, bt¥gÃiy mâfÇ¡F«
21. ã‹tUtdt‰WŸ vªj tiugl«? vÈ§f« nghJ mitfË‹ Ãiy¥ò¤j‹ik
w
tiugl¤âid¡ F¿¥ãL»wJ. Fiwtij¡ fh£L»wJ.

m) DS Vs T M) DG° Vs T [Éil: M) CO2 cUthjY¡fhd
1 tiuglkhdJ f£oyh M‰wš
ï) DG° Vs <) DG° Vs T2 m¢á‰F Vw¤jhH ïizahf cŸsJ]
T
[Éil: M) DG° Vs T]
6

ã‹tUtdt‰¿‰F ÉilaË¡f 4. v›tif jhJ¡fis ml®¥ã¡f Eiu Äj¥ò
Kiw V‰wJ? m¤jifa jhJ¡fS¡F ïU
1. fÅk« k‰W« jhJ
vL¤J¡fh£LfŸ jUf.
M»at‰¿‰»ilnaahd ntWghLfŸ
ahit? [QY. 2019; Sep-2020] Éil. ršigL tif jhJ¡fis ml®¥ã¡f Eiu
Äj¥ò Kiw V‰wJ.
Éil.
m
v.fh :
fÅk« jhJ
(i) fÈdh (PbS)
ïa‰ifÆš mâf rjåj¤âš
(ii) Í§¡ ãs‹£ (ZnS).
co
fhz¥gL« mfœªJ cnyhf¤âid¥
vL¡f¥g£l xU bg‰WŸs 5. Ã¡fiy¤ öŒikah¡f¥ ga‹gL« xU
bghUshdJ fÅk§fËÈUªJ KiwÆid ÉtÇ¡f? [PTA - 3]
xU cnyhf¤ij vËjhfî«, Éil. kh‹£ Kiw :
mj‹ jÅ¤j bghUshjhu ßâahf
(i) 350 K bt¥gÃiyÆš, öŒika‰w Ã¡fiy
s.
ÃiyÆnyh mšyJ á¡fdkhfî«,
mj‹ M¡irL, cnyhf§fis¥ fh®g‹ nkhdh¡irLl‹ ÉidgL¤j
ršigL ngh‹w ãÇ¤bjL¡f mâf msÉš vËâš MÉahF« Ã¡fš
bl£uh fh®gidš cUth¡f¥gL»wJ.
cnyhfÉaš
ok
nr®k ÃiyfËnyh ïaYkhÆ‹
bfh©oU¥ã‹ mJ m¤jifa â©k ÃiyÆš cŸs khR¡fŸ m¥gona
fÅk« vd¥gL«. fÅk§fŸ j§F»‹wd.
jhJ¡fŸ vd
350 K
miH¡f¥gL»‹wd. Ni(s) + 4 CO(g) 
→ Ni(CO)4(g)
o
2. öa cnyhf§fis mitfË‹ jhJ¡fËÈUªJ (ii) 460 K bt¥gÃiyÆš Ã¡fš bl£uh
ãÇ¤bjL¡F« gšntW goÃiyfŸ ahit? fh®gidiy bt¥g¥gL¤j, ïªj mizî¢
ab
Éil. (i) jhJ¡fis ml®ã¤jš nr®k« áijtilªJ öa cnyhf«

bgw¥gL»wJ.
(ii) g©glh cnyhf¤ij¥ ãÇ¤bjL¤jš
460K
(iii) g©glh cnyhf¤ij¤ öŒikah¡fš Ni(CO)4(g) 
→ Ni(s) + 4CO(g)
ur
3. ïU«ig mj‹ jhJthd Fe2O3 ÆÈUªJ 6. òy¤öŒikah¡fš KiwÆid xU

ãÇ¤bjL¥gâš R©zh«ò¡ fšÈ‹ vL¤J¡fh£Ll‹ ÉtÇ. [PTA - 6; Mar-2020]
ga‹ghL ahJ?
Éil. òy¤ öŒikah¡fš :
Éil. Fe2O3(s) + 3CO(g) 
→ 2Fe(s) + 3CO2(g)↑
.s
(i) ï«KiwahdJ ã‹d gofkh¡fš

(i) nk‰f©l ãÇ¤bjL¤jÈš, xU fhu¤j‹ik j¤Jt¤ij mo¥gilahf¡ bfh©lJ.
cila ïs¡»ahd R©zh«ò¡fš (ii) öŒika‰w ÃiyÆš cŸs cnyhf¤ij
w
ga‹gL¤j¥gL»wJ. cU¡» ã‹ â©kkh¡F« nghJ, khR¡fŸ

(ii) ï¤jhJÉš fhz¥gL« áÈ¡fh fÅk¡ cUFÃiyÆš cŸs gFâÆš j§F»‹wd.
fÊthdJ mÄy¤ j‹ikia bg‰¿U¥gjhš, (iii) mjhtJ khR¡fŸ â©k Ãiy cnyhf¤âš
w
R©zh«ò¡fš mjDl‹ ïizªJ fiutij¡ fh£oY« cU»a ÃiyÆš cŸs

fhšáa« áÈ¡nf£ vD« fÅk¡ froid¤ cnyhf¤âš mâf msÉš fiu»‹wd.
jU»wJ. cjhuz« :
w
CaO(s ) + SiO 2(s ) 

→ CaSiO3(s ) (i) ï«KiwÆš öŒika‰w cnyhf« xU
ïs¡» fÅk¡fÊî fÅk¡frL j©L toÉš vL¤J¡bfhŸs¥gL»wJ.
(ii) j©o‹ xU KidahdJ ef®ªJ bršY«
ö©L bt¥g¥gL¤âia¥ ga‹gL¤â
bt¥g¥gL¤j¥gL»wJ.
7

(iii) ïj‹ Éisthf j©o‹ m¥gFâÆš 8. J¤jehf¤â‹ ga‹fis¡ TWf.[PTA - 4]
cŸs cnyhf« cUF»wJ. Éil. J¤jehf¤â‹ ga‹ghLfŸ (Zn) :
(iv) bt¥g¥gL¤âÆid bkJthf kWKidÆid (i) v~F k‰W« ïU«ò mik¥òfŸ mÇkhd«
neh¡» ef®¤â¢ bršY« nghJ öa k‰W« JU¥ão¡fhkš ghJfh¡F« J¤jehf¥
cnyhf« gofkh»wJ. ó¢áš (Galavnizing) ïJ ga‹gL»wJ.
m
(v) mnj neu¤âš bt¥g¥gL¤â ef®jj¥g£ljhš (ii) nkY«, J¤jehf« nkh£lh® thfdm¢Rth®¥ò
òâjhf cUthd cU»a Ãiy òy¤â‰F k‰W« Ä‹ rhjd bghU£fËš ga‹gL»wJ.
khR¡fŸ ïl«bga®»‹wd. (iii) bgÆ©£, u¥g®, mHF rhjd¥ bghU£fŸ,
co
(vi) bt¥g¥gL¤âia nkY« ef®¤J« kUªJ¥ bghU£fŸ, be»ÊfŸ, ik
nghJ, khR¡fis¡ bfh©LŸs cU»a , Ä‹fy‹fŸ ngh‹w gybghU£fŸ
Ãiy¥gFâahdJ mjDl‹ nr®ªJ jahÇ¥gj‰F J¤jehf M¡irL ga‹gL»wJ.
ef®»wJ. (iv) xËU« bgÆ©£, xËU« És¡FfŸ
(vii) ï¢ brašKiwahdJ gyKiw Û©L«
s.
k‰W« x - fâ® âiu M»ad jahÇ¥ãš
xnu âirÆš Ãfœ¤j¥g£L, njitahd J¤jehf ršigL ga‹gL»wJ.
öŒik¤ j‹ikíila cnyhf« (v) J¤jehf¤â‹ cnyhf¡ fyitahd ã¤jis
bgw¥gL»wJ.
ok
(brass) mÇkhd« milahj j‹ikÆid¥
(viii)cnyhf« M¡á#nd‰w« miltij bg‰¿U¥gjhš FHhŒ thšîfŸ k‰W«
jL¡f ï¢braš KiwahdJ, kªjthí¢ jftš bjhl®ò rhjd§fË‹ jahÇ¥ãš
NHÈš Ãfœ¤j¥gL»wJ. ga‹gL»wJ.
(ix) b#®khÅa«, áÈ¡f‹ k‰W« fhÈa« ngh‹w
o
Fiwfl¤âfshf¥ ga‹gL« jÅk§fŸ 9. mYÄÅa¤â‹ Ä‹dh‰ cnyhfÉaiy
És¡Ff. [m.kh.É. 19]
myF 1
ï«KiwÆš öŒik¥gL¤j¥gL»‹wd.
ab
Éil. mYÄÅa¤â‹ Ä‹dh‰ cnyhfÉaš :

7. (m) vÈ§f« tiugl¤âid ga‹gL¤â
ã‹tU« ÃfœîfS¡fhd Ãgªjidfis (i) fh®g‹ nkšó¢R ór¥g£l xU ïU«ò¤
f©l¿f. bjh£oÆš Ä‹dh‰ gF¤jš Ãfœ¤j¥gL»wJ.
ïJ vâ®Ä‹ thahf brašgL»wJ.
i. bk¡Üáahit mYÄÅa¤ij¡
ur
(ii) Ä‹gFËÆš mÄœ¤â it¡f¥g£LŸs

bfh©L xL¡Fjš fh®g‹ j©LfŸ ne®Ä‹thahf¢
ii. bk¡Üáa¤ij¡bfh©LmYÄdhit brašgL»‹wd.
xL¡Fjš. (iii) gh¡ir£oÈUªJ bgw¥g£l 20%
.s
(M) T Vw¤jhH 1200 K bt¥gÃiyÆš Fe2O3 mYÄdh¡ fiurš cU»a ÃiyÆš

ia¡ fh®gid¡ bfh©L xL¡f ïaYkh? cŸs »iunahiy£Ll‹ fy¡f¥g£L
Éil. (m) Ä‹gF fyÅš vL¤J¡bfhŸs¥gL»wJ.
w
(i) 1350 K bt¥gÃiy¡F Ñœ (iv) ï¢braš KiwfËš, cnyhf c¥òfŸ

bk¡Üáahit mYÄÅa¤ij¡ bfh©L cU»a mšyJ fiurš ÃiyÆš
xL¡f Koí«. vL¤J¡bfhŸs¥gL»‹wd.
w
(ii) 1400° C ¡F Ñœ bk¡Üáa¤ij¡ bfh©L (v) ïâš fhz¥gL« cnyhf maÅahdJ jFªj
mYÄÅa¤ij xL¡f Koí«. xL¡F« fhuÂíl‹ Éid¥L¤Jjš mšyJ
(M) Ä‹dh‰gF¤jš _y« xL¡f¥gL»wJ.
w
(i) Koí«, fh®g‹ Fiwªj bt¥gÃiyÆš (vi) 10% fhšáa« FnshiuL fiurš
Fe2O3 ia xL¡fkila¢ brŒahJ.
Ä‹gFfiurYl‹ nr®¡f¥gL»wJ.
(ii) Mdhš, mâf bt¥gÃiyÆš Fe2O3 ia (vii) ï§F fhšáa« FnshiulhdJ fyitÆ‹
fh®gid¡ bfh©L xL¡f Koí«. cUFÃiyia Fiw¡f¥ ga‹gL»wJ.
(viii)cU»a fyit 1270 K bt¥gÃiy¡F
nkš ïU¡FkhW guhkÇ¡f¥gL»wJ.
8

(ix) ï¢braš KiwÆš ÃfG« ntâÉidfŸ 11. thí Ãiyik¤ öŒikah¡fY¡fhd
mYÄdhÉ‹ maÅah¡f« mo¥gil¤ njitfis¤ jUf.
→ 2Al3+ + 3O2–
Al2O3  Éil. (i) cnyhf¤Jl‹ nr®ªJ vËâš MÉahF«
vâ®Ä‹thÆš ÃfG« Éid nr®k¤ij cUth¡ftšy xU fhuÂíl‹
2Al3+ (cU»aÃiy) + 6e– 
→ 2Al(l) cnyhf« ÉidgL¤j¥gL»wJ.
m
ne®Ä‹thÆš ÃfG« Éid (ii) vËâš MÉahF« nr®k¤ij áijtila¢
6O2– (cU»aÃiy) 
→ 3O2 + 12e– brŒJ öa cnyhf« bgw¥gL»wJ.
mYÄdhÉ‹ maÅah¡f« 12. ã‹tU« brašKiwfËš bfhL¡f¥g£LŸst‰¿‹
co
Al2O3 
→ 2Al3+ + 3O2– ga‹gh£oid ÉtÇ¡f.
(x) fh®g‹ ne®Ä‹thahf brašgLtjhš (i) fh¥g® ãÇ¤bjL¤jÈš áÈ¡fh
mâš ã‹tU« ÉidfS« Ãfœ»wJ. (ii) mYÄÅa« ãÇ¤bjL¤jÈš »iunahiy£
C(s) + O2–(melt) 
→ CO + 2e– [QY. 2019]
s.
C(s) + 2O2–(melt) 
→ CO2 + 4e– (iii) á®nfhÅa¤âid ÛöŒikah¡fÈš
(xi) nk‰f©LŸs ïU ÉidfË‹ fhuzkhf, mnaho‹.
cnyhfÉaš
ok
Ä‹dh‰gF¤jÈ‹ nghJ ne®Ä‹thŒ [QY. 2019]
bkJthf fiu»wJ. (iv) Eiu Äj¥ò KiwÆš nrhoa« raidL.
(xii) vâ®Ä‹thÆš öa mYÄÅa« åœgoth» Éil. (i) ïs¡»ahf ga‹gL»wJ.
Ä‹gFfyÅ‹ mo¥gFâÆš j§F»wJ.
(ii) Ä‹gFËahf ga‹gL»wJ.
(xiii)Ä‹dh‰gF¤jÈ‹ Ãfu Éid,
o
(iii) á®nfhÅa¤âš cŸs khR¡fŸ
4Al3+(cU»aÃiy) + 6O2–(cU»aÃiy) + 3C(s) ÉidòÇahkš ïU¡f mnaho‹
ab

→ 4Al(l) + 3CO2(g) ga‹gL»wJ.
(iv) nrfÇ¥ghdhf ga‹gL»wJ.
10. ã‹tUtdt‰iw jFªj cjhuz§fSl‹
13. Ä‹dh‰ öŒikah¡fÈ‹ j¤Jt¤âid
És¡Ff. [PTA - 2; Sep-2020]
xU cjhuz¤Jl‹ És¡Ff. [HY. 2019]
ur
(m) khR (M) frL

Éil. Ä‹dh‰ öŒikah¡fš :
Éil. (m) khR :
(i) g©glh cnyhfkhdJ Ä‹dh‰gF¤jš
(i) bghJthf jhJ¡fSl‹ cnyhf¤ _y« öŒik brŒa¥gL»wJ.
j‹ika‰w ghiw¥ bghU£fŸ
.s
(ii) Ä‹dh‰ gF¤jyhdJ ãÇ¤bjL¡f¥gl

k‰W« k© ngh‹wit ïu©lw¡ nt©oa cnyhf¤â‹ c¥òfis¡
fyªJ¡ fhz¥gL«. bfh©l Ú®¡fiuriy¡ bfh©LŸs
(ii) ï¤jifa mid¤J« nr®¤J¡
w
Ä‹gF fy¤âš Ãfœ¤j¥gL»wJ.

fÅk¡ fÊî mšyJ khR mšyJ (iii) öŒika‰w ÃiyÆš cŸs cnyhf¤
fh§F vd miH¡f¥gL»wJ. j©LfŸ ne®Ä‹thahfî«, öa cnyhf¤
(M) frL :
w
jfL vâ®Ä‹thahfî« ga‹gL¤â Ä‹dh‰

(i) fÅk¡ fÊî k‰W« ïs¡» nr®ªJ gF¤jš Ãfœ¤J« nghJ, ãÇ¤bjL¡f¥gl
cUfhj khR¡fŸ vËâš cUF« nt©oa cnyhf« ne®Ä‹ thÆÈUªJ
fÊîfis¡ khW«.
w
fiuªJ fiurÈš br‹W vâ®Ä‹thÆš

(ii) ïitna frL vd¥gL»wJ. åœgoth»wJ.
(iv) Ä‹dh‰gF¤jÈ‹ nghJ Fiwthd
CaO(s ) + SiO 2(s ) 
→ CaSiO3(s )
ïs¡» fÅk¡fÊî fÅk¡frL
vy¡£nuh ne®Ä‹ j‹ik cila khR¡fŸ
ne®Ä‹ thÆ‹ moÆš j§F»‹wd.
(v) mit MndhL khR vd miH¡f¥gL»wJ.
9

(vi) áštiu Ä‹dh‰gF¤jš KiwÆš (ii) ïJ, xU Éid Ãfœtj‰fhd bt¥g
öŒikah¡fiy cjhuzkhf¡ bfh©L ïa¡fÉaš rh¤âa¤ j‹ik F¿¤j
ï¢braš KiwÆid¥ òÇªJ bfhŸsyh«. jftiy k£Lnk jU»wJ.
vâ®Ä‹thŒ : öa ášt® (iii) ïJ, xU Éid v›tsî ntf¤âš ÃfG«
ne®Ä‹thŒ : öŒika‰w ášt® v‹w Étu¤âid jUtâšiy.
m
Ä‹gFË : m Ä y ¤ j ‹ i k í i l (iv) nkY« Jiz ÉidfŸ Ãfœtj‰fhd
ie£nu£ fiurš ášt® rh¤âa§fis g‰¿ vªj xU Étu¤âidí«
(vii) Ä‹thŒfË‹ tÊna Ä‹rhu¤ij¢ jUtâšiy.
co
brY¤J« nghJ ášt® mQ vy¡£uh‹fis (v) ÉidgLbghU£fË‹, Éid
ïHªJ fiurY¡FŸ brš»wJ. ÉisbghUSl‹ ntâ¢ rkÃiyÆš
(viii)ne®Ä‹j‹ikíila ášt® maÅfŸ ïU¥gjhf fUâ DG vÈ§f« tiugl¤âš
vâ®Ä‹thÆš br‹W Ä‹Åw¡f« És¡f¥g£LŸsJ.
(vi) Mdhš ïJ všyh ÃgªjidfS¡F«
s.
milªJ Ä‹thÆš go»wJ.
(ix) fh¥g®, Í§¡ ngh‹w ãw cnyhf§fS« c©ikašy.
ïnj KiwÆid¥ ã‹g‰¿ 16. cnyhfÉaÈš Ä‹ntâ j¤Jt¤âid¥ g‰¿
ok
öŒikah¡f¥gL»‹wd. áWF¿¥ò tiuf.
ne®Ä‹thŒ Éid Éil. (i) nrhoa«, bgh£lháa« ngh‹w Éidâw‹
Ag(s)  + + 1e–
→ Ag(aq) Ä¡f cnyhf§fË‹ M¡irLfis
vâ®Ä‹thŒ Éid fh®gid¡ bfh©L xL¡FtJ bt¥g
o
+ –
Ag (aq) + 1e  → Ag(s) ïa¡fÉaš go rh¤âak‰wjhF«.
(ii) ï¤jifa jÅk§fŸ mitfË‹
myF 1
14. xL¡F« fhuÂia¤ bjÇî brŒjš v‹gJ

ab
jhJ¡fËÈUªJ Ä‹ntâ Kiwfis¥

bt¥g ïa¡fÉaš fhuÂia¥ bghU¤jJ ga‹gL¤â ãÇ¤bjL¡f¥gL»‹wd.
jFªj cjhuz¤Jl‹ ï¡T‰iw És¡Ff. (iii) mâf Éid¤âw‹ bfh©l cnyhfkhdJ,
Éil. (i) bt¥g ïa¡fÉaš bfhŸifË‹ mo¥gilÆš x¥Õ£L msÉš Fiwthd Éid¤âw‹
jFªj xL¡f« fhuÂÆid¤ bjÇî bfh©l cnyhf maÅfis¡ bfh©LŸs
ur
brŒayh«. fiurÈš nr®¡f¥gL« nghJ, mâf

(ii) xU j‹Å¢irahd Éid¡F, f£oyh Éid¤âw‹ bfh©l cnyhf« fiurY¡FŸ
M‰wÈš V‰gL« kh‰w« (DG) MdJ brš»wJ.
.s
f©o¥ghf vâ®F¿ kâ¥ãid¥ bg‰¿U¡f DG° = –nFE°

nt©L«. (iv) ï§F
(iii) vdnt, cnyhf M¡iril bfhL¡f¥g£l n = xL¡F«brašKiwÆ‹vy¡£uh‹fË‹
w
xU xL¡F« fhuÂíl‹ nr®¤J xL¡f v©Â¡if

nt©LbkÅš, f£oyh M‰wš kh‰w« F = ghunl
vâ®F¿ kâ¥ãid¥ bg‰¿U¡f nt©L«. E° = M¡á#nd‰w xL¡f ïizÆ‹
w
(iv) vdnt, ÉidÆš f£oyh M‰wš kh‰w« Ä‹Kid Ä‹dG¤j«.

mâf vâ®F¿ kâ¥ãid¥ bgW« tifÆš,
(v) E° MdJ ne®F¿íilaJ vÅš, DG
xL¡F« fhuÂ bjÇî brŒa¥gL»wJ.
MdJ vâ®F¿ia¥ bgW« nkY« xL¡f
w
15. vÈ§f« tiugl¤â‹ tu«òfŸ ahit ? Éid j‹Å¢irahf ÃfG«.

Éil. (i) vÈ§f« tiugl« bt¥g ïa¡fÉaš (vi) vdnt, x£L bkh¤j ÉidÆ‹ Ãfu
bfhŸiffis k£Lnk fU¤â‰bfh©L Ä‹dG¤j« ne®F¿ kâ¥ig¥ bgWkhW
cUth¡f¥g£ljhF«. xL¡f Éid â£lÄl¥gL»wJ.
10
ntâÆaš  bjhFâ 1  12 M« tF¥ò RuhÉ‹ 
v.fh : Éil. (i) ZnO k‰W« CO cUthtj‰fhd ne®¡nfhLfŸ

+
Cu(s) + 2Ag(aq)  → Cu2+(aq) + 2Ag(s) Rkh® 800°C – 1000°C š bt£L»‹wd.
(ii) ï›bt¥gÃiy¡F Ñœ fh®g‹ ne®nfhlhdJ
Cu2+(aq) + Zn(s)  → Cu(s) + Zn2+(aq) Zn ‹ ne®nfh£o‰F nkš cŸsJ.
(iii) ï›bt¥gÃiy¡F Ñœ ZnO MdJ CO
m
it¡ fh£oY« Ãiy¥ò¤j‹ik cilaJ.
j‹ kâ¥ÕL (iv) ï›bt¥gÃiy všiyÆš xL¡f
ÉidahdJ bt¥g ïa¡fÉaš
co
bfhŸif¥go rh¤âakhdJ mšy.
1. áštiu nrhoa« raidL bfh©L ntâ¡
(v) vÅD« 1000°C ¡F nkš, fh®g‹
fGî« brašKiw¡fhd rk‹gh£oid¤ jUf.
ïªj ntâ¡ fGî Kiw xU M¡á#nd‰w
ne®¡nfhlhdJ ïU«ã‹ ne®¡nfh£o‰F
xL¡f Éid vd¡fh£Lf.
Ñœòwkhf mik»wJ. vdnt,
s.
ï›bt¥gÃiy¡F nkš fh®gid xL¡F«
Éil. 4Ag(s) + 8CN–(aq) + O2(g) + 2H2O(l) → fhuÂahf ga‹gL¤jyh«.
4[Ag(CN)2]–(aq) + 4OH–(aq) 1400°C
ZnO + C → Zn + CO
cnyhfÉaš
ok
nk‰f©l ÉidÆš M¡Ì#‹ Ú¡f¥g£LŸsJ. 4. Ú®¤j NaCl I Ä‹dh‰gF¤jš _y«
vdnt, ïJ xU M¡á#nd‰w xL¡f cnyhf nrhoa« ãÇ¤bjL¡f¥gL»wJ.
ÉidahF«. Ä‹dh‰gF¤jY¡F¥ ã‹ fiurš fhu¤
2. nk¡dir£il (bk¡Üáa« fh®gnd£) fh‰¿šyh¢ j‹ikíilajh»wJ. rh¤âakhd Ä‹Kid
o
NHÈš tW¡F« nghJ bk¡Üáah bgw¥gL»wJ. Éidfis vGJf.
ïªne®Éš áijtilí« Éid¡fhd Éil. (i) ne®Ä‹thŒ Éid (M¡á#nd‰w«)
ab
rk‹gh£oid¤ jUf. 2Cl– 

→ Cl2 + 2e–
∆
Éil. MgCO3 → MgO + CO2 (ii) v
â®Ä‹thŒ Éid (xL¡f«)
2H2O + 2e– 
→ H2 + 2OH–
3. vÈ§f« tiugl¤ij¥ ga‹gL¤â (gl«) ZnO I
ur
Zn Mf fh®gid¡ bfh©L xL¡Ftj‰fhd PTA khâÇ Édh - ÉilfŸ

Fiwªjg£r bt¥gÃiyia¡ f©l¿f.
ï›bt¥gÃiyÆš ÃfG« x£Lbkh¤j rÇahd Éilia
ÉidÆid vGJf. 1 Mark
.s
200
nj®ªbjL¤J vGJf
100
4Ag
+ O2
= 2A
O
g 2O
1. bghJthf ršigL jhJ¡fŸ Eiu Äj¥ò
w
0 Hg 2
=2
–100
2H
g + O2
KiwÆš ml®ã¡f¥gL»wJ ÉâÉy¡fhf
–200
ã‹tU« vªj ršigL jhJ ntâ¡fGîjš
u 2O NiO
–300
4Cu
+ O2
= 2C
2N
i+
O2
=2
KiwÆš ml®ã¡f¥gL»wJ? [PTA - 4]
w
–400 2Fe+
O2 =
2FeO
m) m®b#‹il£
G° = RT Inp O2 / kJmol–1O2
C + O2 = CO2
–500
+ O2
=2
ZnO
4/3C
r+
O2
= 2/3
C rO 3
M) fädh
2Zn O
–600 2Mn
+ O2
= 2Mn
ï) fh¥g® igiu£
w
2C +
–700
O2 =
2CO
<) °bgyiu£
–800
Al +
O2
=2
/3 Al 2O 3
[Éil: m) m®b#‹il£]
4/3
–900 aO
C
=2
O2
a+
–1000 2C
O
mg
=2
O2
–1100 g+
2M
–1200
0
00
00
00
00
00
00
00
00
0
0
20
40
60
80
10
12
14
16
18
20
22
24
T / °C
11

2. öŒikah¡Fjiy F¿¥ãL« RU¡fkhd ÉilaË 3 Marks
ÉidahdJ vªj Kiw? [PTA - 5]
1. K tiuaW¡f [PTA - 4]
Ti (impure)) + 2l 2 550
Ti (öŒikah¡Fjiy  K
→ Til 4 1800
 → Ti (pure ) + 2I 2
i) tW¤jš
Ti (impure) + 2l 2 550
 K
→ Til 4 1800
 K
→ TiTi((pure
öa)) ++ 22I
I 22 ii) fh‰¿šyh NHÈš tW¤jš
m
m) òlÄLjš Éil. (i) tW¤jš : ml®ã¡f¥g£l jhJthdJ
M) k©ly R¤âfÇ¥ò jFªj ciyÆš vL¤J¡ bfhŸs¥g£L
ï) th‹ - M®fšKiw cnyhf¤â‹ cUFÃiyia Él Fiwthd
bt¥gÃiyÆš mâf msî M¡á#‹
co
<) kh‹£Kiw brY¤j¥g£L M¡ánd‰w« mila¢
[Éil: ï) th‹ - M®fšKiw] brŒa¥gL»wJ.
3. Únu‰w mYÄdhit Úu‰w mYÄdhthf ∆
2Pbs + 3O 2 
→ 2PbO + 2SO 2 ↑
kh‰W« Kiw ________ [PTA - 6]
(ii) fh‰¿šyh NHÈš tW¤jš :
s.
m) tW¤jš
M) cU¡Fjš (i) fh‰¿šyh NHÈš, ml®ã¡f¥g£l
jhJthdJ t‹ikahf
ï) RaxL¡f« bt¥g¥gL¤j¥gL»wJ.
ok
<) fh‰¿šyh NHÈš tW¤jš (ii) ïªÃfœÉ‹ nghJ, Únu‰w« bg‰w
[Éil: <) fh‰¿šyh NHÈš tW¤jš] iA£uh¡irLfËš fhz¥gL« gof
ÚuhdJ MÉahf btËnaW»wJ.
FW»a ÉilaË 2 Marks (iii) fÇk nr®k§fŸ VnjD« ïU¥ã‹
o
mitfS« btËnaW»‹wd.
1. EiuÄj¥ò KiwÆš Fiw¡F« fhuÂfŸ (iv) ïj‹ Éisthf E©JisfŸ
myF 1
fhz¥gL« jhJ »il »wJ.

ab
ga‹gL¤Jtj‹ mtáa« ahJ? [PTA - 1]

(v) f£L¥gL¤j¥g£l msÉshd
Éil. ZnS ngh‹w khRfŸ fädhÉš (PbS) fhz¥go‹ fh‰¿id brY¤âí« ï«KiwÆš
Fiw¡F« fhuÂahd nrhoa« raidL jhJ¡fis tW¡fyh«.
(NaCN) nr®¡f¥gL« nghJ mJ Na2[Zn(CN)4] (vi) fh®gnd£ jhJ¡fis fh‰¿šyh¢
v‹w mizî¢ nr®k¤ij Í§ ršigo‹
ur
NHÈš tW¡F« bghJ fh®g‹ il

òw¥gu¥ãš V‰gL¤Jtjhš mj‹ Eiu¡F«¤ M¡irL btËnaW»wJ.
j‹ik Fiw¡f¥gL»wJ. ∆
PbCO3 → PbO + CO2↑
2. EiuÄj¥ò KiwÆ‹ j¤Jt¤ij És¡Ff.
.s
[PTA - 3] ÉÇthf ÉilaË 5 Marks

Éil. ršigL jhJ¡fis ml®ã¡f ï«Kiw
bghJthf¥ ga‹gL¤j¥gL»wJ. ï«KiwÆš 1. fh¥g® igiu£oÈUªJ fh¥giu
w
fÅk¡ fÊîfis Él cnyhf¤ jhJ¤ JfŸfŸ ãÇ¤bjL¡F« Kiwia És¡F. [PTA - 5]

v©bzÆš mâf msÉš eidtjhš Éil. (i) ï«KiwÆš, fÅk¡ fÊîl‹ nr®ªJ vËâš
mitfis¡ fÅk¡ fÊîfËÈUªJ ãÇ¤bjL¡f cUF« froid cUth¡f¡Toa ntâ¢
w
ïaY«. nr®kkhd ïs¡» k‰W« fh®g‹, fh®g‹

nkhdh¡i[L (mšyJ) mYÄÅa« ngh‹w
jFªj xL¡F« fhuÂfŸ ml®ã¡f¥g£l
jhJîl‹ nr®¤J cU¡f¥gL»wJ.
w
cnyhf¤â‹ cUFÃiyia Él mâf

bt¥gÃiyÆš, nk‰f©LŸs fyitahdJ
xU cU¡F ciyÆš cU¡f¥gL»wJ.
vL¤J¡fh£lhf ïU«ò M¡irlhdJ
fh®g‹ nkhdh¡irlhš ã‹tUkhW
xL¡f¥gL»wJ.
Fe2O3(s) + 3CO(g) 
→ 2Fe(s) + 3CO2(g)↑
12

(ii) nk‰f©LŸs ãÇ¤bjL¤jÈš, xU 2. štiu
á Ä‹dh‰gF¤jš KiwÆš
fhu¤j‹ik cila ïs¡»ahd öŒikah¡fiy ÉtÇ. [PTA - 5; HY. 2019]
R©zh«ò¡fš (CaO) ga‹gL¤j¥gL»wJ. Éil. (i)
áštiu Ä‹dh‰gF¤jš KiwÆš
ï¤jhJÉš fhz¥gL« áÈ¡fh fÅk¡ öŒikah¡fiy cjhuzkhf¡ bfh©L
fÊthdJ mÄy¤ j‹ikia bg‰¿U¥gjhš, ï¢braš KiwÆid¥ òÇªJ bfhŸsyh«.
R©zh«ò¡fš mjDl‹ ïizªJ
m
fhšáa« áÈ¡nf£ vD« fÅk¡ froid¤ vâ®Ä‹thŒ : öa ášt®
jU»wJ. ne®Ä‹thŒ : öŒika‰w ášt®
Ä‹gFË : m Ä y ¤ j ‹ i k í i l
co
CaO( s ) + SiO 2( s ) 
→ CaSiO3( s )
ïs¡» fÅk¡fÊî fÅk¡frL
ie£nu£ fiurš ášt®
Flux Gangue Slag
(ii) Ä‹thŒfË‹ tÊna Ä‹rhu¤ij¢
(iii) fh¥g® igiu£oÈUªJ fh¥giu
brY¤J« nghJ ášt® mQ vy¡£uh‹fis
ãÇ¤bjL¡F« brašKiwÆš ml®ã¡f¥g£l
jhJthdJ, mÄy¤ j‹ikíila ïHªJ fiurY¡FŸ brš»wJ.
s.
ïs¡»ahd áÈfhîl‹ fy¡f¥g£L vâ® (iii) ne®Ä‹j‹ikíila ášt® maÅfŸ
mdš ciyÆš bt¥g¥gL¤j¥gL»wJ. vâ®Ä‹thÆš br‹W Ä‹Åw¡f«
cU¡Fjyhš cUthF« bg®u° M¡irlhdJ milªJ Ä‹thÆš go»wJ.
cnyhfÉaš
ok
fhu¤j‹ikÆid¥ bg‰¿U¥gjhš mJ (iv) fh¥g®, Í§¡ ngh‹w ãw cnyhf§fS«
áÈ¡fhîl‹ ïizªJ bg®u° áÈ¡nf£ ïnj KiwÆid¥ ã‹g‰¿
fÅk¡ fÊÉid¤ jU»wJ. öŒikah¡f¥gL»‹wd.
(iv) vŠáíŸs cnyhf ršigLfshd Cu2S ne®Ä‹thŒ Éid
o
k‰W« FeS M»ad x‹¿š x‹W fiutjhš Ag(s)  + + 1e–
→ Ag(aq)
fh¥g® k£o cUth»wJ. vâ®Ä‹thŒ Éid
2CuFeS2(s) + O2(g) →
ab
2FeS(l) + Cu2S(l) + SO2(g) Ag+(aq) + 1e– 

→ Ag(s)
2FeS(l) + 3O2(g) 
→ 2FeO(l) + 2SO2(g)
muR nj®î Édh¡fŸ
FeO( s ) + SiO 2( s ) 
→ FeSiO3( s )
rÇahd Éilia
ur
Flux fÅk¡fÊî
ïs¡» Gangue fÅk¡frL
Slag
1 Mark
(v) fÅk¡ fÊÉÈUªJ fh¥g® k£o nj®ªbjL¤J vGJf
ãÇ¤bjL¡f¥g£L kh‰W ciyÆš
ïl¥gL»wJ. kh‰w ÉidfË‹ nghJ 1. czî¥ bghU£fis vL¤J¢ bršy f£L«
.s
k£oÆš fhz¥gL« FeS KjÈš FeO bghUshf ga‹gL« cnyhf« : [Sep-2020]

Mf M¡á#nd‰wkil»wJ. áÈ¡fhit m) Zn M) Zr
ga‹gL¤â fÅk¡ fÊthf kh‰w¥g£L ïJ ï) Al <) Au
w
Ú¡f¥gL»wJ. vŠáíŸs fh¥g® ršiglhdJ [Éil: ï) Al]

nkY« M¡á#nd‰w¤â‰F c£gL¤j¥g£L
mj‹ M¡irlhf kh‰w¥gL»wJ. ã‹d® FW»a ÉilaË 2 Marks
w
ïJ cnyhf fh¥guhf Ñœ¡f©LŸsthW 1. Ag2O k‰W« HgO Ra xL¡fkil»‹wd.

kh‰w¥gL»wJ. V‹? [QY. 2019]
2Cu2S(l,s) + 3O2(g) 
→
Éil. Ag2O k‰W« HgO ï‹ áijî bt¥gÃiy Kiwna
w
2Cu2O(l,s) + 2SO2(g)
600 k‰W« 700 k MF«. ïªj M¡irLfŸ Äjkhd
2Cu2O(l) + Cu2S(l) → 6Cu(l) + SO2(g)
bt¥gÃiyÆš Ãiya‰wit.
(vi) cnyhf fh¥guhdJ â©kkh¡f¥gL»wJ.
ïâÈUªJ SO2 thí btËnaWtjhš
mj‹ njh‰w mik¥ãš bfh¥òs§fŸ
nghš fhz¥gL»wJ. ïªj fh¥guhdJ
bfh¥òs¡ fh¥g® vd miH¡f¥gL»wJ.
13

2. Eiu Äj¥ò KiwÆš ga‹gL« Fiw¡F« 2. vÈ§f« tiugl¤âÈUªJ c‰W neh¡»
fhuÂ k‰W« nrfÇ¥ghÅ‹ bgaÇid vGJf. czu¥gLgit ahit? [QY. 2019]
[HY. 2019] Éil. vÈ§f« tiugl¤âÈUªJ c‰Wneh¡»
Éil. (i) Eiu Äj¥ò KiwÆš nrhoa« raidL czu¥gLgit :
(NaCN) Fiw¡F« fhuÂahd ga‹gL»wJ. (i) bgU«ghyhd cnyhf M¡irLfŸ cUthF«
m
(ii) ïJ k‰w ãw cnyhf ršigLfŸ v©bzÆš ÉidfS¡F rhŒî, ne®F¿ kâ¥òilaJ.
eidªJ Eiu¤J tUtij¤ jL¡»‹wd. ïjid ã‹tUkhW És¡fyh«. cnyhf
cjhuz« : M¡irLfŸ cUthjÈ‹ nghJ M¡á#‹
ZnS ngh‹w khRfŸ fädhÉš (PbS)
co
thí ga‹gL¤j¥gLtjhš (Fiwtjhš)
fhz¥go‹ Fiw¡F« fhuÂahd nrhoa«
raidL nr®¡f¥gL« nghJ mJ Na2[Zn(CN)4] xG§f‰w¤ j‹ikÆš Fiwî V‰gL»wJ.
v‹w mizî¢ nr®k¤ij Í§¡ ršigo‹ vdnt DS vâ®F¿ kâ¥ãid bgwnt©L«.
òw¥gu¥ãš V‰gL¤Jtjhš mj‹ Eiu¡F«¤ ïjdhš ne®nfh£o‹ rk‹gh£oš cŸs
TDS MdJ ne®F¿ kâ¥ãid¥ bgW»wJ.
s.
j‹ik Fiw¡f¥gL»wJ.
(ii) fh®g‹ nkhdh¡i[L cUthjY¡fhd
RU¡fkhd ÉilaË 3 Marks tiugl« vâ®F¿ rhŒîl‹ Toa
ne®nfhlhF«. ïªne®Éš xU nkhš
ok
1. cnyhfÉaÈš tW¤jš jhJÉ‹ cUFÃiy¡F M¡á#‹ ga‹gL¤j¥gL«nghJ ïUnkhš
Fiwthd bt¥g ÃiyÆY« cU¡» ãÇ¤jš fh®g‹ nkhdh¡irL thí cUth»wJ
cUF ÃiyiaÉl mâf bt¥gÃiyÆY« vdnt DS ne®F¿ kâ¥òilaJ ïâÈUªJ
Ãfœ¤JtJ V‹? [QY. 2019]
CO MdJ mâf bt¥gÃiyÆš mâf
Éil. tW¤jš : ml®ã¡f¥g£l jhJthdJ jFªj
o
ciyÆš vL¤J¡ bfhŸs¥g£L cnyhf¤â‹ Ãiy¥ò¤ j‹ik bg‰WŸsij m¿a
myF 1
cUFÃiyia Él Fiwthd bt¥gÃiyÆš Ko»wJ.

ab
mâf msî M¡á#‹ brY¤j¥g£L M¡ánd‰w« (iii) bt¥gÃiy mâfÇ¡F« nghJ, cnyhf
mila¢ brŒa¥gL»wJ. M¡irLfŸ cUthF« Éid¡fhd
cU¡Fjš : fÅk¡ fÊîl‹ nr®ªJ vËâš DG ‹ kâ¥ò Fiwthd vâ®F¿
cUF« froid cUth¡f¡Toa ntâ¢ nr®kkhd kâ¥ãid¥ bgW»wJ. nkY« xU
ïs¡» k‰W« fh®g‹, fh®g‹ nkhdh¡i[L F¿¥ã£l bt¥gÃiyÆš ó{a kâ¥ãid
ur
(mšyJ) mYÄÅa« ngh‹w jFªj xL¡F« mil»wJ. ï›bt¥gÃiy¡F Ñœ DG

fhuÂfŸ ml®ã¡f¥g£l jhJîl‹ nr®¤J kâ¥ò vâ®F¿íilaJ nkY« cnyhf
cU¡f¥gL»wJ. M¡irL Ãiy¥ò¤ j‹ik cilaJ.
.s
ïªj bt¥gÃiy¡F nkš DG ne®F¿

ÉÇthf ÉilaË 5 Marks
kâ¥ãid¥ bgW»wJ. bghJthd
ngh¡»ÈUªJ, cnyhf M¡irLfŸ ca®
1. j§f¤jhJ v›thW raidL ntâ¡ fGîjš
w
bt¥gÃiyfËš Fiwthd Ãiy¥ò¤

KiwÆš ml®ã¡f¥gL»wJ v‹gij ÉtÇ.
j‹ikÆid¥ bg‰WŸsd. nkY«
[m.kh.É. 19]
mitfis áijîW¢ brŒjš vËjhdjhf
Éil. raidL ntâ¡ fGîjš: j§f¤ jhJit
w
mikí«.
ml®ã¤jiy vL¤J¡ fh£lhf¡ fUJnth«. (iv) xU F¿¥ã£l bt¥gÃiyÆš, MgO, HgO
j§f¤â‹ e‹F öŸ brŒa¥g£l¤ jhJthdJ ngh‹w áy cnyhf M¡irLfS¡F,
Ú®¤j nrhoa« raidL fiurYl‹ nr®¤J
w
xU F¿¥ã£l bt¥gÃiyahš rhŒÉš

fh‰¿id¢ brY¤â fGt¥gL»wJ. j§fkhdJ âObud kh‰w« V‰gL»wJ. ï«kh‰w¤â‰F
fiua¡Toa raidL mizthf khW»wJ. Ãiyik kh‰wnk (cUFjš mšyJ
mYÄndh áÈ¡nf£ fÅk¡ fÊî fiuahkš MÉahjš) fhuzkhf mik»wJ.
m¥gona j§F»wJ.
4Au(s) + 8CN–(aq) + O2(g) + 2H2O(l)
→ 4[Au(CN)2]–(aq) + 4OH–(aq)
14
RuhÉ‹ ntâÆaš bjhFâ 1 12 M« tF¥ò

  
5. T‰W (A) : gh¡ir£ xU jhJthF«.

TLjš Édh¡fŸ
fhuz« (R) : cnyhf¤ij mj‹ jÅ¤j
rÇahd Éilia¤ nj®ªbjL 1 Mark ÃiyÆnyh mšyJ mj‹
M¡irL, ršigL ngh‹w nr®k
1. ã‹tUtdt‰iw ftÅ. ÃiyfËnyh bfh©oU¥ã‹
m
(I) ntâ Kiw mªj¥ bghUŸ jhJ vd¥gL«.
(II) tW¤jš m) (A) k‰W« (R) rÇ. nkY« (R) MdJ
(A) É‰F rÇahd És¡f«.
(III) EiuÄj¥ò Kiw
co
M) (A) k‰W« (R) rÇ. nkY« (R) MdJ
ït‰WŸ, vJ ml®ã¤jš Kiwia¡ F¿¡»wJ?
(A) É‰F rÇahd És¡f« mšy.
m) I k£L« M) III k£L« ï) (A) rÇ, (R) jtW.
ï) I, III <) I, II, III <) (A) jtW, (R) rÇ.
[Éil: ï) I, III] [Éil: ï) (A) rÇ, (R) jtW]
s.
2. ã‹tUtdt‰WŸ ïs¡» F¿¤j rÇahd 6. fy« -Iš cŸsdt‰iw¡ fy« -II š
T‰iw nj®ªbjL. cŸsdt‰Wl‹ bghU¤â¤ jFªj ÉilÆid¤
cnyhfÉaš
ok
m) fÅk¤ij áÈ¡nf£lhf kh‰Wjš bjÇî brŒf.
M) cUfhj khR¡fis cUF« khR¡fshf fy« -I fy« -II
kh‰Wjš A gh¡ir£ (i) Al2O3.nH2O
ï) cUF« khR¡fis cUfhj khR¡fshf
B nk¡dil£ (ii) Cu2O
o
kh‰Wjš
<) ïit mid¤J« rÇ C F¥iu£ (iii) Fe3O4
[Éil: M) cUfhj khR¡fis cUF« D fhyik‹ (iv) ZnCO3
ab
khR¡fshf kh‰Wjš]
A B C D
3. ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs cnyhf M¡irLfis (m) (i) (ii) (iii) (iv)
ftÅ. (M) (i) (iii) (ii) (iv)
(ï)
ur
(I) PbO (II) Al2O3 (i) (iv) (iii) (ii)

(III) ZnO (IV) FeO (<) (i) (iii) (iv) (ii) [Éil: M) (i) (iii) (ii) (iv)]
ït‰WŸ, vij fh®gid¡ bfh©L cnyhfkhf 7. cnyhfÉaš brašKiwÆ‹ Kjš go
ÃiyahdJ ______ MF«.
.s
xL¡f KoahJ?
m) I k£L« M) II k£L« m) g©glh cnyhf¤ij¥ ãÇ¤bjL¤jš
ï) III k£L« <) IV k£L« M) g©glh cnyhf¤ij¤ öŒikah¡fš
[Éil: M) II k£L«]
w
ï) khR¡fis Ú¡Fjš
4. njit¥gL« cnyhf¤âid mj‹ jhJÉÈUªJ
<) ït‰WŸ vJîÄšiy
ãÇ¤bjL¤jš cnyhfÉaš brašKiwia [Éil: ï) khR¡fis Ú¡Fjš]
w
cŸsl¡»aJ vJ? 8. T‰W (A) : ïa‰ifÆš jÅ nr®kkhfnth

m) jhJ¡fis ml®ã¤jš mšyJ M¡irL, ršigL
M) g©glh cnyhf¤ij¥ ãÇ¤bjL¤jš nr®k§fis¢ nr®¤J ml¡»a
w
ï) g©glh cnyhf¤ij¤ öŒikah¡fš T£L¡ fyitahfnth òÉÆš

<) ïit mid¤J« fhz¥gLgit jhJ¡fŸ
[Éil: <) ïit mid¤J«] vd¥gL»‹wd.
fhuz « (R) : ït‰¿š Fiwªj msî cnyhf«
F¿¥ã£l rjåj¤âš fhz¥gL«.
15
RuhÉ‹ ntâÆaš  bjhFâ 1  12 M« tF¥ò

m) (A) k‰W« (R) rÇ. nkY« (R) MdJ C cU¡»¥ (iii) Fiwthd
(A) É‰F rÇahd És¡f«. ãÇ¤jš bfhâÃiy cila
M) (A) k‰W« (R) rÇ. nkY« (R) MdJ cnyhf¤âš cŸs
(A) É‰F rÇahd És¡f« mšy. mâf bfhâÃiy
ï) (A) rÇ, (R) jtW. cila khR¡fis
m
<) (A) jtW, (R) rÇ. Ú¡Fjš
[Éil: ï) (A) rÇ, (R) jtW] D öŒikah¡fš (iv) jÅik gL¤j¥g£l
c n y h f ¤ â š
9. ã‹tUtdt‰iw ftÅ. v Š á í Ÿ s
co
(I) tW¤jš khR¡fis Ú¡Fjš
(II) fh‰¿yh NHÈš tW¤jš A B C D
(III) cU¡»¥ ãÇ¤jš (m) (ii) (iii) (i) (iv)
(IV) Eiu Äj¥ò Kiw (M) (iii) (ii) (i) (iv)
s.
nk‰f©lt‰¿š, v«KiwahdJ ršigL (ï) (i) (ii) (iii) (iv)
jhJit M¡irL jhJthf kh‰W« Kiw? (<) (iii) (i) (ii) (iv) [Éil: ï) (i) (ii) (iii) (iv)]
m) I k£L« M) II k£L«
ok
13. ã‹tUtdt‰WŸ jtwhd th¡»a¤ij
ï) III k£L« <) IV k£L« nj®ªbjL.
[Éil: ï) IV k£L«] m) Éidâw‹ Ä¡f cnyhf§fË‹
10. ã‹tUtdt‰WŸ bghUªjhj x‹iw M¡irLfis fh®gid¡ bfh©L
o
nj®ªbjL. xL¡FtJ bt¥g ïa¡fÉaš go
m)2PbS + 3O2  → 2PbO + 2SO2 rh¤âa«
myF 1
M) Éidâw‹ Ä¡f cnyhf§fŸ mj‹

ab
M)2ZnS + 3O2  → 2ZnO + 2SO2

ï)2FeS + 3O2  → 2FeO + 2SO2 jhJ¡fËš ïUªJ Ä‹ntâ Kiw
<)2Cu2S + 3O2  → 2Cu2O + 2SO2 _y« ãÇ¤bjL¡f¥gL»‹wd.
[Éil: ï) 2FeS + 3O2 → 2FeO + 2SO2] ï) cnyhf maÅ cŸst‰iw xL¡f,
jFªj xL¡F« fhuÂia nr®¡f
ur
11. ã‹tUtdt‰WŸ jtwhd ïizia¡ nt©L« mšyJ Ä‹dh‰ gF¥ò Kiw

f©l¿. _y« xL¡f«.
m) gh¡ir£ - Al2O3.nH2O <) nk‰f©l mid¤J« jtW.
M) fh¥g® igiu£ - Cu2O [Éil: m) Éidâw‹ Ä¡f cnyhf§fË‹
.s
ï) Í§¡ ãs©£ - ZnS M¡irLfis fh®gid¡ bfh©L xL¡FtJ

<) fädh - PbS bt¥g ïa¡fÉaš go rh¤âa«]
[Éil: M) fh¥g® igiu£ - Cu2O]
w
14. ã‹tUtdt‰WŸ rÇahd T‰iw¤

12. fy« -Iš cŸsdt‰iw¡ fy« -II š nj®ªbjL.
cŸsdt‰Wl‹ bghU¤â¤ jFªj ÉilÆid¤ m) cnyhf¤â‹ ïašãid¥ bghW¤J
w
bjÇî brŒf. xL¡F« fhuÂ bjÇî brŒa¥gL»wJ.

fy« -I fy« -II M) Na, K, Al ngh‹w mâf Éid¤âw‹
A tW¤jš (i) ršigL jhJthdJ cila cnyhf§fS¡F fh®gid
w
M¡irlhf xL¡F« fhuÂahf¥ ga‹gL¤j

kh‰WtJ ïayhJ.
B fh‰¿yh (ii) ml®ã¡f¥g£l ï) ZnO, Al 2 O 3 ngh‹w M¡irLfis
tW¤jš jhJthdJ xL¡f CO it¥ ga‹gL¤j ïayhJ
M¡á#‹ ïšyh <) nk‰f©l mid¤J« rÇ
NœÃiyÆš [Éil: <) nk‰f©l mid¤J« rÇ]
NLgL¤Jjš
16

15. fh®gDl‹ nr®ªJ ______ cUth¡fhj 3. tW¤jš k‰W« cU¡Fjš ntWgL¤â
cnyhf§fS¡F fh®g‹ xL¡F« vGJf.
fhuÂahf ga‹gL¤j¥gL»wJ. Éil. (i) ršigL jhJ¡fis M¡irLfshf kh‰w
m) fh®g‹ nkhih¡irL ga‹gL« tH¡fkhdbjhU Kiw tW¤jš
M) fh®g‹ il M¡irL brašKiw MF«.
m
ï) cnyhf fh®igL (ii) ml®ã¡f¥g£l jhJthdJ jFªj ciyÆš
<) ït‰WŸ vJîÄšiy vL¤J¡ bfhŸs¥g£L cnyhf¤â‹
[Éil: ï) cnyhf fh®igL] cUFÃiyia Él Fiwthd bt¥gÃiyÆš
co
16. ã‹tUtdt‰WŸ vªj cnyhf¤ öŒikah¡fÈš mâf msî M¡á#‹ brY¤j¥g£L
òlÄLjš (Cupellation) ga‹gL»wJ. M¡ánd‰w« mila¢ brŒa¥gL»wJ.
∆
m) btŸË (Silver) M) fhßa« (lead) 2PbS + 3O 2 
→ 2PbO + 2SO 2 ↑
ï) jhÄu« (Copper) <) ïU«ò (iron) cU¡Fjš :
s.
[Éil: m) btŸË (Silver)] (i) fÅk¡ fÊîl‹ nr®ªJ vËâš cUF«
froid cUth¡f¡Toa ntâ¢ nr®kkhd
ã‹tU« Édh¡fS¡F 2&3 ïs¡» k‰W« jFªj xL¡F« fhuÂfŸ
cnyhfÉaš
ok
RU¡fkhf ÉilaË Marks ml®ã¡f¥g£l jhJîl‹ nr®¤J
cU¡f¥gL»wJ.
1. cnyhfÉaš - tiuaW. (ii) cnyhf¤â‹ cUFÃiyia Él mâf
Éil. (i) cnyhf§fË‹ m¿Éaš k‰W« bt¥gÃiyÆš, fyitahdJ xU cU¡F
o
bjhÊšE£g¤njhL¤ bjhl®òila ciyÆš cU¡f¥gL»wJ.
ïa‰if ts§fËš ïUªJ öŒikahd CaO(s ) + SiO 2(s ) 
→ CaSiO3(s )
ab
cnyhf§fis¥ ãÇ¤bjL¡F« braš ïs¡» fÅk¡fÊî fÅk¡frL

Kiwfis cŸsl¡»aJ cnyhfÉaš
vd tiuaW¡f¥gL»‹wJ. 4. öa cnyhf§fË‹ g©òfŸ ahit?
Éil. (i) gsgs¥ò¤ j‹ik
2. fh¥g® ãÇ¤bjL¤jÈš áÈfhÉ‹ g§F
(ii) vËâš jflhf kh‰w ïaY« j‹ik
ur
v‹d?
Éil. (i) fh¥g® igiu£oÈUªJ fh¥giu ãÇ¤bjL¡F« 5. mYÄÅa¤â‹ Ä‹ntâ ãÇ¥ò KiwÆš
brašKiwÆš ml®ã¡f¥g£l jhJthdJ, fhšáa« Fnshiuo‹ g§F v‹d?
mÄy¤ j‹ikíila ïs¡»ahd Éil. (i)
fyitÆ‹ cUFÃiyia Fiw¡f¥
.s
áÈfhîl‹ fy¡f¥g£L vâ® mdš ga‹gL»wJ.

ciyÆš bt¥g¥gL¤j¥gL»wJ. (ii) cU»a fyit 1270 K bt¥gÃiy¡F
(ii) cU¡Fjyhš cUthF« bg®u° M¡irlhdJ
w
nkš ïU¡FkhW guhkÇ¡f¥gL»wJ.

fhu¤j‹ikÆid¥ bg‰¿U¥gjhš mJ
áÈ¡fhîl‹ ïizªJ bg®u° áÈ¡nf£ 6. Í§¡ M¡iroš ïUªJ Í§if ãÇ¤bjL¤jÈš
xL¡F« fhuÂahf CO ga‹gL¤j¥gLtâšiy.
fÅk¡ fÊÉid¤ jU»wJ.
w
V‹?
2CuFeS2(s) + O2(g) 
→
Éil. (i)
ZnO - Éš ïUªJ Zn cUthjY¡fhd â£l
2FeS(l) + Cu2S(l) + SO2(g)
f£oyh M‰wš kh‰w kâ¥ò MdJ, CO2
w
2FeS(l) + 3O2(g) 
→ 2FeO(l) + 2SO2(g) ÉÈUªJ CO cUthjY¡fhd â£l f£oyh
FeO(s) + SiO2(s) 
→ FeSiO3(s) M‰wš kh‰w kâ¥ig Él Fiwî.
ïs¡» fÅk¡fÊî fÅk¡frL (ii) vdnt, CO mdJ ZnO - it xL¡fhJ.
Mjyhš, CO MdJ ZnO ãÇ¤bjL¤jÈš
xL¡F« fhuÂahf ga‹gL¤j ïayhJ.
17

7. Cr2O3 ‹ cUthjš â£l f£oyh M‰wš 11. g©glh cnyhf¤ij ãÇ¤bjL¤jÈš cŸs
kh‰w kâ¥ò - 540 KJ mol–1 k‰W« Al2O3 ‹ goÃiyfŸ ahit?
cUthjš â£l f£oyh M‰wš kh‰w kâ¥ò - Éil. (i) jhJit njit¥gL« cnyhf¤â‹
827 KJ mol–1. Cr2O3 ia mYÄÅa¤ij¡ M¡irlhf kh‰Wjš
bfh©L xL¡FtJ rh¤âakh? (ii) cnyhf M¡iril jÅk cnyhfkhf
m
Éil. (i)
Cr2O3 ‹ DfG° kâ¥ò = –540 KJ mol–1 xL¡Fjš.
kâ¥ghdJ.
12. ršigL jhJ¡fis M¡irL jhJ¡fshf
(ii) Al2O3 ‹ DfG° kâ¥ò = –827 KJ mol–1 kh‰w ga‹gL« tH¡fkhd Kiw v‹d? mJ
co
kâ¥ig Él mâf« Ãfœtj‰fhd rh¤âa¡ T¿id vGJ.
(iii) vdnt, Al MdJ Cr2O3 ia xL¡F«.
Éil. (i) ršigL jhJ¡fis M¡irLfshf kh‰w
8. ã‹tU« jhJ¡fis ftÅ¤J, mâš fhªj ga‹gL« tH¡fkhdbjhU Kiw tW¤jš
ãÇ¥ò _y« ml®ã¡f¥gL« jhJ¡fis vGJf. brašKiw MF«.
s.
FeO, FeS, Fe2O3, Fe3O4, FeCO3, CuFeS2, ZnO, (ii) ml®ã¡f¥g£l jhJthdJ jFªj ciyÆš
ZnS, FeS2. vL¤J¡ bfhŸs¥g£L cnyhf¤â‹
Éil. fhªj ãÇ¥ò _y« ml®ã¡f¥gL« jhJ¡fŸ : cUFÃiyia Él Fiwthd bt¥gÃiyÆš
ok
(i) Fe2O3 mâf msî M¡á#‹ brY¤j¥g£L
M¡ánd‰w« mila¢ brŒa¥gL»wJ.
(ii) Fe3O4 ∆
(iii) Fe CO3 2PbS + 3O 2 
→ 2PbO + 2SO 2 ↑
(iv) Fe S2 13.
o
fh¥g® k£oÆš ïUªJ fh¥g® v›thW
9. ãÇ¤bjL¡f¥gL»wJ?
myF 1
jhJ¡fis ml®ã¤jš v‹whš v‹d?

Éil. (i)
fÅk¡ fÊÉÈUªJ fh¥g® k£o
ab
Éil. (i) jhJ¡fSl‹ cnyhf¤ j‹ika‰w

khR¡fŸ, ghiw¥ bghU£fŸ k‰W« k© ãÇ¤bjL¡f¥g£L kh‰W ciyÆš
khR¡fŸ ngh‹wit ïu©lw¡ fyªJ ïl¥gL»wJ.
fhz¥gL«. (ii) kh‰w ÉidfË‹ nghJ k£oÆš fhz¥gL«
FeS k‰W« FeO Mf M¡á#nd‰w«
ur
(ii) ï¤jifa khR¡fŸ mid¤J« nr®ªJ¡

mil»wJ.
fÅk¡ fÊî vd miH¡f¥gL»wJ.
(iii) áÈ¡fhit ga‹gL¤â fÅk¡ fÊthf
(iii) cnyhfÉaÈ‹ Kjš brašKiwÆ‹ kh‰w¥g£L ïJ Ú¡f¥gL»wJ.
Kjš goÃiyahdJ ï¤jifa khR¡fis (iv)
.s
vŠáíŸs fh¥g® ršiglhdJ nkY«

Ú¡ftjhF«. M¡á#nd‰w¤â‰F c£gL¤j¥g£L mj‹
(iv) ï¢ brašKiwna jhJ¡fis ml®ã¤jš M¡irlhf kh‰w¥gL»wJ.
vd¥gL»wJ. (v) ã‹d® ïJ cnyhf fh¥guhf
w
10. jhJ¡fis ml®ã¡F« gšntW KiwfŸ Ñœ¡f©LŸsthW kh‰w¥gL»wJ.

ahit? x›bth‹¿¡F« xU cjhuz« jUf. 2Cu2S(l,s) + 3O2(g) 
→ 2Cu2O(l,s) + 2SO2(g)
w
Éil.
2Cu2O(l) + Cu2S(l) 
→ 6Cu(l) + SO2(g)
Kiw cjhuz«
òÉp®¥ò Kiw (m) 14. bfh¥òs fh¥g® v‹gJ ahJ?
Fe2O3
w
XL« ÚÇš fGîjš Éil. (i) cnyhf fh¥guhdJ â©kkh¡f¥gL»wJ.

EiuÄj¥ò Kiw ZnS ïâÈUªJ SO2 thí btËnaWtjhš
ntâ¡ fGîjš Au mj‹ njh‰w mik¥ãš bfh¥òs§fŸ
nghš fhz¥gL»wJ.
fhªjãÇ¥ò Kiw SnO2
(ii) ïªj fh¥guhdJ bfh¥òs¡ fh¥g® vd
miH¡f¥gL»wJ.
18

15. Ra xL¡f« g‰¿ F¿¥ò tiuf. 19. th‹ - M®fš KiwÆš á®nfhÅa«
Éil. (i) á
y jhJ¡fis rhjhuzkhf tW¡F« öŒikah¡fÈš cŸs rk‹ghLfis vGJ.
nghJ mitfŸ g©glh cnyhf¤ij¤ Éil. Zr + 2I 550 
K
→ ZrI 4(MÉ)
(s ) 2(s )
jU»‹wd. (á®nfÅa«) (mnaho‹) (á®nfÅa« bl£uh
(ii) ï¤jifa ne®îfËš jÅna xL¡F« mnailL)
m
fhuÂ njitÆšiy. ZrI4(MÉ) 1800 K
→ Zr(s) + 2I2(s)
cjhuz« : (á®nfÅa« bl£uh (á®nfÅa«) (mnaho‹)
mnailL)
á‹dgh® jhJit tW¡F« nghJ bk®FÇ
co
»il¡»wJ. 20. jhÄu¤â‹ ga‹fŸ ahit?
HgS(s) + O2(g) 
→ Hg(l) + SO2 Éil. jhÄu¤â‹ ga‹fŸ (Cu) :
16. v¤jifa cnyhf§fË‹ M¡irLfis (i) Kj‹ KjÈš kÅj®fshš ga‹gL¤j¥g£l
ãÇ¤bjL¡f Ä‹ntâ Kiw ga‹gL»wJ? cnyhf« jhÄu« MF«.
s.
Éil. (i) nrhoa«, bgh£lháa« ngh‹w Éidâw‹ (ii) nkY« ïj‹ cnyhf¡ fyitahd
Ä¡f cnyhf§fË‹ M¡irLfis bt©fy¤â‹ ga‹gh£odhš `bt©fy¡
fhy«' v‹w xU rfh¥¤j« cUthf ïJ
fh®gid¡ bfh©L xL¡FtJ bt¥g fhuzkhf mikªjJ.
cnyhfÉaš
ok
ïa¡fÉaš go rh¤âak‰wjhF«. (iii) jhÄukhdJ, j§f« k‰W« ãw
(ii) ï¤jifa jÅk§fŸ mitfË‹ cnyhf§fnshL ïizªJ ehza§fŸ
jhJ¡fËÈUªJ Ä‹ntâ Kiwfis¥ eif¥bghU£fŸ ngh‹wit jahÇ¡f¥
ga‹gL¤â ãÇ¤bjL¡f¥gL»‹wd. ga‹gL»wJ.
o
17. öŒikah¡F« brašKiw v‹gJ ahJ? (iv) jhÄu« k‰W« ïj‹ cnyhf fyitfŸ
M»ad Ä‹f«ãfŸ, Ú® bršY« FHhŒfŸ
Éil. (i)
xU cnyhf« mj‹ jhJÉÈUªJ
ab
k‰W« gy Ä‹ bghUË‹ ghf§fŸ

ãÇ¤bjL¡f¥gL« nghJ bghJthf jahÇ¥ãš ga‹gL»‹wd.
ÉidòÇahj M¡irLfŸ, ãw cnyhf§fŸ,
mnyhf§fŸ ngh‹w khR¡fŸ mâš 21. mYÄÅa¤â‹ ga‹fŸ ahit?
fhz¥glyh«. Éil. mYÄÅa¤â‹ ga‹ghLfŸ (Al) :
ur
(ii) ï¤jifa khR¡fis¥, g©glh (i) mYÄÅakhdJ òÉ¥gu¥ãš mâf msÉš

cnyhf¤âÈUªJ ãÇ¤bjL¤jš »il¡F« xU cnyhf«. ïJ xU mâ
bt¥g k‰W« Ä‹ fl¤âahF«. nkY«
öŒikah¡F« braš KiwfŸ vd¥gL»wJ. ïJ vËâš mÇkhd« miltâšiy.
.s
18. ã‹tU« öŒikah¡F« KiwfŸ g‰¿ F¿¥ò ïj‹ ga‹ghLfŸ ã‹tUkhW :

vGJf. (i) e« m‹whl thœÉš mâf msÉš
(i) thiy to¤jš ga‹gL« rikaš fy‹fŸ, bt¥g¥
w
gÇkh‰¿ M»ad jahÇ¤jÈš mYÄÅa«

(ii) cU¡»¥ ãÇ¤jš ga‹gL»wJ.
Éil. (i) thiy to¤jš : (ii) mYÄÅa¤jhŸ czî¥ bghU£fis
Fiwthd bfhâÃiyÆš MÉahF« vL¤J¢ bršy f£L« bghUshf ga‹gL»wJ.
w
cnyhf§fis öŒikah¡F« Kiw (iii) ïJ xU bk‹ikahd cnyhfkhF«.

(ii) cU¡»¥ ãÇ¤jš : vÅD« ïJ fh¥g® kh§fÜR bk¡Üáa«
k‰w« áÈ¡fh‹ ngh‹w cnyhf§fSl‹
w
khR¡fŸ mâf bfhâÃiyÆidí« mjndhL

x¥ãL« nghJ cnyhfkhdJ Fiwthd nr®ªJ Fiwthd vil cila tÈik
bfhâÃiyfisí« bfh©oU¥ã‹ Ä¡f cnyhf¡ fyitfis¤ jU»wJ.
(iv) ïit Mfha Ékhd§fŸ k‰W« ãw
m¤jifa cnyhf§fËš cŸs khR¡fis
ngh¡Ftu¤J thfd§fis totik¥gâš
Ú¡f ï«Kiw ga‹gL»wJ. ga‹gL»wJ.
(v) mYÄÅa« vËjhf mÇkhd«
miltâšiy.
19

(vi) vdnt , ïJ ntâ ciyfŸ, kU¤Jt (iii) ï«KiwÆš e‹F öŸ brŒa¥g£l jhJ
cgfuz§fŸ, FË® rhjd¥ bghU£fŸ ÚÇš _œf¢ brŒa¥gL»wJ.
k‰W« thí¡fis vL¤J¢ bršY« FHhŒfŸ (iv) ïjDl‹ ig‹ v©bzŒ, ô¡fÈ¥l°
M»adt‰¿š ga‹gL¤j¥gL»wJ. v©bzŒ ngh‹w Eiu cUth¡F«
(vii) mYÄÅa« Éiy Fiwthd bt¥g¤ij fhuÂfŸ fy¡f¥gL»‹wd.
e‹F fl¤J« xU cnyhf«.
m
(v) nrfÇ¥gdhf brašgL« nrhoa« <¤ijš,
(viii)vdnt, ïJ ïU«ò cŸsf¤Jl‹ Toa rhªnj£ á¿jsî nr®¡f¥gL»wJ.
ca® mG¤j Ä‹f«ãfËš ga‹gL»wJ.
(vi) ï¡fyitÆ‹ tÊna fh‰W brY¤j¥g£L
co
ÉÇthf ÉilaË 5 Marks Eiu cUth¡f ¥gL»wJ.
(vii) nrfÇ¡F« _y¡TWfŸ jhJ¡ JfŸfSl‹
1. Í§¡ ãs©£oš ïUªJ Í§if ãÇ¤bjL¤jÈš ïizªJ mitfis Ú® Éy¡F«
cŸs ntâÉidfis vGJf. j‹ikíilajh¡F»wJ.
(viii)ïj‹ Éisthf jhJ¤ JfŸfŸ v©bzÆš
s.
Éil. (i) ml®ã¤jš : jhJthdJ Eiu Äj¥ò
KiwÆ‹ _y« ml®ã¡f¥gL»wJ. e‹F eidªJ, Eiuíl‹ nr®ªJ
(ii) tW¤jš : ml®ã¡f¥g£l ršigL jhJthdJ òw¥gu¥ig mil»‹wd.
(ix) ïªj EiuahdJ tÊ¤bjL¡f¥g£L ã‹
ok
M¡irlhf kh‰w¥gL»wJ.
2ZnS + 3O2  → 2ZnO + 2SO2 cy®¤j¥g£L br¿thd jhJ bgw¥gL»wJ.
(iii) xL¡f« : Í§¡ M¡iroš ïUªJ Í§¡ (x) ÚÇš eidí« fÅk¡ fÊî¤ JfŸfŸ
Mf xL¡f¥gL»wJ. mo¥gFâÆš j§»tU»‹wd.
1673
ZnO + C  K
→ Zn + CO (xi) ãÇ¤bjL¡f ÉU«ò« xU cnyhf¤â‹
o
(iv) Ä‹dh‰ öŒikah¡fš : ršigL jhJthdJ k‰w ãw cnyhf
myF 1
Í§¡ Ä‹dh‰ öŒikah¡fš KiwÆš ršigLfis khRfshf¡ bfh©oU¥ã‹,

ab
öŒik¥gL¤j¥gL»wJ. nrhoa« raidL, nrhoa« fh®gnd£ ngh‹w

ne®Ä‹ thŒ : khRfyªj Zn Fiw¡F« fhuÂfŸ ga‹gL¤j¥gL»‹wd.
vâ®Ä‹ thŒ : öa Zn jfL (xii) ïitfŸ k‰w ãw cnyhf ršigLfŸ
Ä‹gFË : mÄy« fyªj ZnSO4 v©bzÆš eidªJ Eiu¤J tUtij¤
ur
Ä‹rhu¤ij brY¤J« nghJ öa Zn jL¡»‹wd.

vâ®Ä‹thÆš go»wJ. (xiii)vL¤J¡fh£lhf ZnS ngh‹w khRfŸ
(-) (+) fädhÉš (PbS) fhz¥go‹ Fiw¡F«
fhuÂahd nrhoa« raidL (NaCN)
.s
nr®¡f¥gL« nghJ mJ Na2[Zn(CN)4]

v‹w mizî¢ nr®k¤ij Í§¡ršigo‹
khRfyªj Zn
òw¥gu¥ãš V‰gL¤Jtjhš mj‹ Eiu¡F«
w
öa Zn jfL j‹ik Fiw¡f¥gL»wJ.

mÄy« fyªj ZnSO4
w
2. Eiu Äj¥ò Kiw v‹whš v‹d? bjËthd

gl¤Jl‹ EiuÄj¥ò Kiwia És¡F.
Éil. (i) fädh (PbS), Í§¡ ãs‹£ (ZnS) ngh‹w
w
ršigL jhJ¡fis ml®ã¡f ï«Kiw

bghJthf¥ ga‹gL¤j¥gL»wJ.
(ii) ï«KiwÆš fÅk¡ fÊîfis Él
cnyhf¤ jhJ¤ JfŸfŸ v©bzÆš
mâf msÉš eidtjhš mitfis¡
fÅk¡ fÊîfËÈUªJ ãÇ¤bjL¡f
Eiu Äj¥ò Kiw
ïaY«.
20

3. fhªj¥ ãÇ¥ò Kiwia bjËthd gl¤Jl‹ (ii) ï«KiwÆš cnyhf M¡irlhdJ
ÉtÇ. mYÄÅa¤ öSl‹ fy¡f¥g£L,
Éil. (i) bg®nuh fhªj¤ j‹ikíila jhJ¡fis R£l¡ fËk©zhš Md òl¡fyÅš
ml®ã¡f ï«Kiw ga‹gL»wJ. vL¤J¡bfhŸs¥gL»wJ.
(ii) ï«KiwahdJ, jhJ k‰W« khR¡fË‹ (iii) vÇô£L« braš Kiwia Jt¡»
m
fhªj¥ g©òfËš fhz¥gL« ntWgh£oid it¡f vÇô£L¡ fyitahf bk¡Üáa«
mo¥gilahf¡ bfh©lJ. k‰W« ngÇa« bg®uh¡i[L fyit
(iii) vL¤J¡fh£lhf cš¥uik£ khRÉÈUªJ ga‹gL¤j¥gL»wJ.
co
btŸça¡fš jhJit ãÇ¤bjL¡fyh«. BaO2 + Mg 
→ BaO + MgO
(iv) ïâš khR cš¥uik£ MdJ fhªj¤ (iv) nk‰f©LŸs Éid ÃfG« nghJ, mâf
j‹ik cilaJ. msî bt¥g« btËÆl¥gL»wJ. (2400°C
(v) ïij¥ nghynt Fnuhik£, ignuhYir£ msÉš bt¥gÃiy k‰W« 852 KJ mol–1
s.
ngh‹w fhªj¥ g©òila jhJ¡fis Éid v‹jhšã).
fhªj¥ g©g‰w k©tif khR¡fËÈUªJ (v) ïj‹ Éisthf mYÄÅa¤öshš
ãÇ¤bjL¡fyh«. Cr2O3 xL¡fkiljš Ãfœ»wJ.
cnyhfÉaš
ok
(vi) e‹F öŸ brŒa¥g£l jhJthdJ Ä‹fhªj ∆
ãÇ¥gh‹ ÛJ ÉGkhW brŒa¥gL»wJ. Cr2 O3 + 2Al 
→ 2Cr + Al2 O3
(vii) Ä‹fhªj ãÇ¥ò mik¥ãš ïU RHš 5. vÈ§f« tiugl¤â‹ ga‹ghLfŸ ahit?
r¡fu§fË‹ tÊna xU g£il ïa§F»wJ.
Éil. (i)
Ag2O k‰W« HgO M»ait cUthjY¡fhd
(viii)r¡fu§fËš x‹W fhªj¤ j‹ik cilaJ.
o
vÈ§f« tiuglkhdJ, gl¤âš
(ix) jhJthdJ efU« g£il tÊna fhªj¤ fh£oíŸsthW tiugl¤â‹ nk‰gFâÆš
j‹ik cila RHš r¡fu¤ij milí«
ab
mikªJŸsJ. mitfË‹ áijîW

nghJ, jhJÉš cŸs fhªj¤ j‹ik bt¥gÃiyfŸ Kiwna 600 K k‰W«
cila gFâ¥ bghU£fŸ fhªj¥òy¤jhš 700 K MF«.
<®¡f¥g£L gl¤âš fh£oíŸsthW r¡fu¤â‰F (ii) ïâÈUªJ ïªj M¡irLfŸ
mU»š FÉayhf ÉG»‹wd. Äjkhd bt¥gÃiyfËš Ãiy¥ò¤
ur
(x) fhªj¤ j‹ika‰w jhJÉ‹ ãw gFâfŸ j‹ik m‰witfshf cŸsd.

RHš r¡fu¤â‰F m¥ghš ÉG»wJ. nkY« v›Éj xL¡f fhuÂfisí«
ga‹gL¤jhkš bt¥g¥gL¤Jtj‹
.s
_ykhf ïitfis¢ áijîw¢ brŒa

ïaY«.
(iii) vÈ§f« tiugl¤âid¥ ga‹gL¤â
w
xU cnyhf¤â‹ M¡iril k‰bwhU

cnyhf¤jhš xL¡f« brŒtj‰fhd
bt¥g ïa¡fÉaš rh¤âa¤j‹ikÆid¤
Ô®khÅ¡f ïaY«.
w
(iv) vªj xU cnyhfK«, vÈ§f« tiugl¤âš

m›înyhf¤â‰F nk‰òw« vÈ§f«
tiunfhLfis¥ bg‰WŸs cnyhf
w
M¡irLfis xL¡f ïaY«.

fhªj¥ ãÇ¥ò Kiw (v) vL¤J¡fh£lhf, vÈ§f« tiugl¤âš,
4. mYÄndh bt¥g xL¡f Kiwia¥ g‰¿ vGJ. FnuhÄa« M¡irL cUthjY¡fhd
Éil. (i)
Cr2O3 ngh‹w cnyhf M¡irLfis vÈ§f« tiunfhL mYÄÅa¤â‰F
mYÄndh bt¥g xL¡f KiwÆid¥ nkš ïl« bg‰WŸsJ.
ga‹gL¤â xL¡fyh«.
21

(vi) ïâÈUªJ Al2O3 MdJ Cr2O3 I Él 200
mâf Ãiy¥ò¤ j‹ik cilaJ vd 100

= 2A
g 2O
m¿a Ko»wJ. 0
4Ag
+ O2
O 2
=2
Hg 2
O
(vii) vdnt FnuhÄ¡ M¡iril xL¡fkila¢

g+
2H
–100
brŒtj‰F mYÄÅa¤ij xL¡F« –200

u 2O NiO
=2
m
= 2C
fhuÂahf¥ ga‹gL¤j ïaY«. –300
4Cu
+ O2
2N
i+
O2
(viii)vÅD« mYÄÅa« M¡iro‰F –400 2Fe+

O2 =
2FeO
G° = RT Inp O2 / kJmol–1O2
C + O2 = CO2
Ñœòw¤âš vÈ§f« tiunfh£oid¥ –500 =2
ZnO O2
= 2/3
CrO 3
bg‰WŸs bk¡Üáa« k‰W« fhšáa« O2 Cr +
co
+ 4/3
2Zn nO
= 2M
+ O2
ngh‹wt‰¿‹ M¡irLfis xL¡f, –600 2Mn
2C +
O2 =
mYÄÅa¤ij¥ ga‹gL¤j ïayhJ. –700 2CO
l 2O 3
(ix) fh®gÅ‹ ne®nfhlhdJ bgU«ghyhd

/3A
–800 =2
O2
Al +
4/3
cnyhf M¡irLfË‹ ne®nfhLfis –900
=2
Ca
O
s.
2
+O
bt£L»wJ. vdnt m¤jifa mid¤J –1000
mg
O
2C
a
=2
M¡irLfisí« nghJkhd mâf –1100 2 Mg
+ O2
bt¥gÃiyÆš fh®gdhš xL¡f ïaY«. –1200
ok
(x) ïU«ò (II) M¡iril¡ fh®gid¡ bfh©L
00
00
00
00
00
00
00
00
0
0
20
40
60
80
10
12
14
16
18
20
22
24
T / °C
xL¡fkila¢ brŒtj‰F rhjfkhd
bt¥g ïa¡fÉaš Ãgªjidfis 6. th‹ - M®fš Kiw _y« il£nlÅa¤ij
eh« gF¤j¿nth«. FeO k‰W« CO öŒikah¡F« Kiwia És¡F.
cUthtj‰fhd ne®nfhLfŸ Rkh® 1000 Éil. (i) cnyhf nr®k§fË‹ bt¥g¢ áijÉid¥
o
K
ga‹gL¤â öa cnyhf§fis
myF 1
bt¥gÃiyÆš bt£L»‹wd.
cUth¡Fjiy mo¥gilahf¡ bfh©lJ.
ab
(xi) ï›bt¥gÃiy¡F Ñœ fh®g‹ ne®nfhlhdJ

ïU«ã‹ ne®nfh£o‰F nkš cŸsJ. (ii) öŒika‰w ÃiyÆš cŸs
il£nlÅa« bt‰¿lkh¡f¥g£l xU
(xii) ïâÈUªJ ï›bt¥gÃiy¡F Ñœ FeO
fyÅ‹ mnahoDl‹ nr®¤J 550 K
MdJ CO it¡ fh£oY« mâf Ãiy¥ò¤
bt¥gÃiyÆš bt¥g¥gL¤j¥g£L
ur
j‹ik cilaJ vd m¿aKo»wJ.

MÉahF« ïašòila il£nlÅa«
(xiii)vdnt, ï›bt¥gÃiy všiyÆš bl£uh mnahilL cUth¡f¥gL»wJ.
xL¡f ÉidahdJ bt¥g ïa¡fÉaš
(iii) khR¡fŸ mnahoDl‹ ÉidòÇahjjhš
bfhŸifgo rh¤âakhdjšy.
.s
m¥gona j§F»‹wd.
(xiv) vÅD« 1000 K bt¥gÃiy¡F nkš,
fh®g‹ ne®nfhlhdJ ïU«ã‹ Ti(s) + 2I2(s)  → TiI4(MÉ)
ne®nfh£o‰F Ñœòwkhf mik»wJ vdnt, (iv) vËâš MÉahF« il£nlÅa« bl£uh
w
ï›bt¥gÃiy¡F nkš eh« fh®gid mnahilL l§°l‹ Ä‹ÅiH tÊna

xL¡F« fhuÂahf ga‹gL¤jyh«. 1800 K bt¥gÃiyÆš brY¤J« nghJ
(xv) vÈ§f« tiugl¤âÈUªJ bgw¥gL« mJ áijtilªJ öa il£nlÅa«
w
Étu§fË‹ mo¥gilÆyhd ã‹tU« cUth»wJ.

f£oyh M‰wš kh‰w¤ij¡ f©l¿í« (v) mJ Ä‹ÅiHÆš go»wJ. mnaho‹
fz¡ÑLfS« ïjid cWâ¥gL¤J»‹wd. Ûsî« ga‹gL¤j¥gL»wJ.
w
TiI4(MÉ) 
→ Ti(s) + 2I2(s)

22

FCB959 Suras 12thstd Chemistry Sample TM 2021 221

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

FCB959 Suras 12thstd Chemistry Sample TM 2021 221

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

This is Only for Sample

For Full BookOrder Online and Available at All Leading Bookstores

ghl¥gFâÆš cŸs mid¤J Édh¡fS¡F« ÉilfŸ

uR khâÇ Édh¤jhŸ [Govt. MQP-2019] fhyh©L¤ nj®î [QY-2019]

2020] k‰W« muR Jiz¤nj®î br¥l«g® 2020 [Sep-2020] dh¡fŸ

uR Jiz¤nj®î br¥l«g® 2020 Édh¤jhŸ ÉilfSl‹

orders@surabooks.com Ph:9600175757 / 8124201000

✤ Sura’s Computer Science (EM/TM)  044-4862 9977, 044-486 27755.

✤ Sura’s Business Maths (EM)

nkY« Étu§fS¡F / bjhl®ò¡F

ò¤jf¤âš cŸs rªnjf§fS¡F : enquiry@surabooks.com

bjhl®ò¡F : 8056294222 / 8056215222

orders@surabooks.com Ph:9600175757 / 8124201000

ekJ RuhÉ‹ ntâÆaš tÊfh£oÆš ïJ ngh‹w gy áw¥g«r§fŸ

MáÇa®fË‹ f‰W¤jU« gÂÆš cWJizahfî«, khzt/khzÉfŸ

RghZ uh{, B.E., M.S.

orders@surabooks.com Ph:9600175757 / 8124201000

SCHOOLS and TEACHERS

A/c Name : Sura Publications A/c Name : Sura Publications

After Deposit, please send challan and order to our address.

DEMAND DRAFT / CHEQUE

Order via Money Order (M/O) to

1620, ‘J’ Block, 16th Main Road, Anna Nagar,

Phones : 044-4862 9977, 044-486 27755

orders@surabooks.com Ph:9600175757 / 8124201000

8. maÅ¢ rkÃiy 168 - 194

10. òw¥gu¥ò ntâÆaš 225 - 249

12. fh®gidš nr®k§fŸ k‰W« fh®gh¡áÈ¡ mÄy§fŸ 286 - 317

14. cÆÇaš _y¡TWfŸ 347 - 372

ntâÆaš brŒKiw 389 - 398

orders@surabooks.com Ph:9600175757 / 8124201000

orders@surabooks.com Ph:9600175757 / 8124201000

1.1 cnyhf§fŸ »il¡f¥ bgWjš 1.4.1 vÈ§f« tiugl«

1.2.3 ntâ¡ fGîjš 1.6.1 thiy to¤jš

1.3.1  j h J ¡ f i s M ¡ i r L f s h f 1.6.4 òy¤ öŒikah¡fš

1.3.2 cnyhf M¡i[Lfis xL¡Fjš 1.7 cnyhf§fË‹ ga‹ghLfŸ

orders@surabooks.com Ph:9600175757 / 8124201000

RuhÉ‹  ntâÆaš  bjhFâ 1  12 M« tF¥ò

jhJ¡fŸ òÉ<®¥ò Kiw

jhJ¡fis M¡i[Lfshf kh‰Wjš

cU¡Fjš NHÈš tW¤jš

bt¥g ïa¡fÉaš Ä‹ntâ

thí Ãiyik Kiw j¤Jt§fŸ

öa cnyhf« Al, Cu, Zn, Fe & Au

RuhÉ‹  ntâÆaš  bjhFâ 1  12 M« tF¥ò

f£lha« bjÇªJ bfhŸs nt©oa tiuaiwfŸ

cnyhf¤â‹ cUFÃiyia Él mâf bt¥gÃiyÆš xU cU¡F ciyÆš

 MÉahdJ FË®É¡f¥g£L öa cnyhf« bgw¥gL»wJ.

MÉ :   nyhf¤Jl‹ nr®ªJ vËâš MÉahF« nr®k¤ij cUth¡ftšy xU

KiwfŸ  ã ‹ vËâš MÉahF« nr®k¤ij áijtila¢ brŒJ öa cnyhf«

RuhÉ‹  ntâÆaš  bjhFâ 1  12 M« tF¥ò

3. ã‹tU« ÉidfËš, v›ÉidahdJ jFªj bghU¤jkhd xL¡F«

fh‰¿šyh NHÈš tW¤jiy¡ fhuÂfshF«.]

ï) MgCO3  → MgO + CO2

fh®gid¡ bfh©L cnyhfkhf xL¡f B Eiu Äj¤jš (ii) ZnS jhJit

ï) ZnO <) FeO xL¡Fjš

ãÇ¤bjL¡f¥gL« cnyhf« (v) Ni I¤

RuhÉ‹  ntâÆaš  bjhFâ 1  12 M« tF¥ò

 [Éil: ï) nrhoa«] ã‹d® ášt® Ûs¥ bgw¥gLjš.

m) jhJ¡fis áÈ¡nf£Lfshf kh‰w ïl¥bga®¢á Éid

fiuí« khR¡fshf kh‰w] vªj cnyhf¤âid¥ ga‹gL¤j Koí«?

KiwahF«? [m.kh.É. 19]  [Éil: ï) Mg]

ï) fädh <) nfá£liu£ ã‹tU« ÉidfŸ ga‹gL»‹wd.

ghl¥gFâÆš cŸs mid¤J Édh¡fS¡F« ÉilfŸ

uR khâÇ Édh¤jhŸ [Govt. MQP-2019] fhyh©L¤ nj®î [QY-2019]

uR Jiz¤nj®î br¥l«g® 2020 Édh¤jhŸ ÉilfSl‹

1.1 cnyhf§fŸ »il¡f¥ bgWjš 1.4.1 vÈ§f« tiugl«

1.2.3 ntâ¡ fGîjš 1.6.1 thiy to¤jš

1.3.1 j h J ¡ f i s M ¡ i r L f s h f 1.6.4 òy¤ öŒikah¡fš

1.3.2 cnyhf M¡i[Lfis xL¡Fjš 1.7 cnyhf§fË‹ ga‹ghLfŸ

MÉ :  nyhf¤Jl‹ nr®ªJ vËâš MÉahF« nr®k¤ij cUth¡ftšy xU

KiwfŸ  ã ‹ vËâš MÉahF« nr®k¤ij áijtila¢ brŒJ öa cnyhf«

[Éil: ï) nrhoa«] ã‹d® ášt® Ûs¥ bgw¥gLjš.

KiwahF«? [m.kh.É. 19] [Éil: ï) Mg]

(i) 1350 K bt¥gÃiy¡F Ñœ (iv) ï¢braš KiwfËš, cnyhf c¥òfŸ

v.fh : Éil. (i) ZnO k‰W« CO cUthtj‰fhd ne®¡nfhLfŸ

ga‹gL¤Jtj‹ mtáa« ahJ? [PTA - 1]

[PTA - 3] ÉÇthf ÉilaË 5 Marks

fÅk¡ fÊîfis Él cnyhf¤ jhJ¤ JfŸfŸ ãÇ¤bjL¡F« Kiwia És¡F. [PTA - 5]

2FeS(l) + Cu2S(l) + SO2(g) Ag+(aq) + 1e– 

k£oÆš fhz¥gL« FeS KjÈš FeO bghUshf ga‹gL« cnyhf« : [Sep-2020]

cŸsl¡»aJ vJ? 8. T‰W (A) : ïa‰ifÆš jÅ nr®kkhfnth