Ochrona własności intelektualnej

Podstawowy akt prawny:

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i
prawach pokrewnych ( zwana w dalszej części prezentacji:
ustawą)
●
Tekst ujednolicony można znaleźć w programie
komputerowym LEX, znajdującym się w zasobach
internetowych Biblioteki Uniwersyteckiej
 Informacje organizacyjne
●
dr Paweł Mazur, Wydział Filozoficzny UAM
●
Dyżury poniedziałek 13.30-15.00, pokój nr 3
budynek AB, środa 14.30-16.00 MS Teams
●
pawelmn@amu.edu.pl
 Przedmiot ochrony prawa
autorskiego
Co stanowi przedmiot ochrony prawa autorskiego?
Przedmiotem rzeczonej ochrony są dobra niematerialne, niezależne od
przedmiotu materialnego, na którym dobro dane dobro zostało utrwalone. Może
być przyporządkowane określonej osobie
Ochroną prawa objęty jest wyłącznie sposób wyrażenia myśli. Innymi słowy,
konstrukcja ludzkich myśli i wyobrażeń ( M.Poźniak-Niedzielska, A.
Niewęgłowski w : Prawo autorskie ( red. J. Barta, Warszawa 2017, s.
23).
Prawo autorskie nie chroni idei, procedur, metody i zasad działania oraz
koncepcji matematycznych ( art. 1 ust.2 ustawy) ( red J. Sieńczyło-Chlabicz,
Prawo własności intelektualnej. s. 53)
Przykład: egzemplarz książki jest rzeczą podlegająca ochronie prawa cywilnego
( rzeczowego). Normy prawa autorskiego chronią natomiast treści zawarte w
książce. W przeciwieństwie do książki ( rzeczy), z utworu może korzystać w tym
czasie wiele osób.
 Definicja legalna utworu
●
Co to jest utwór? Odpowiedzi należy szukać w art. 1 ust. 1 ustawy
●
Definicja legalna-jej przedmiotem jest znaczenie słów użytych w tekście aktu
prawnego. Można je traktować jako nakaz rozumienia w dany sposób terminów
znajdujących się w tekście prawnym ( zob. Stanisław Kaźmierczyk w : A. Bator ( red).
Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon tematyczny. Warszawa 2016, s. 223).
●
Art. 1. 1. ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw
działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w
jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i
sposobu wyrażenia (utwór).

●
 Utwór- uwagi ogólne
Nie ma znaczenia jakość utworu tj. czy jest mierny, czy istotnie wyróżnia się na tle innych.
●

●
Utwór to wyłącznie działalność człowieka, niezależnie od jego wieku, wykształcenia,
umiejętności, czy uznania społecznego
●
W orzecznictwie sądowym przedstawiany jest pogląd, że twórczość, która legła u podstaw
utworu jest odmienna od pracy, jako działalności opartej na dających się z góry przewidzieć
wynikach, mającej charakter powtarzalny
Pozbawione znaczenia jest to, czy utwór jest użyteczny, czy nie
●

Utworem jest również nieukończone dzieło

●

Nie jest istotne, ile wysiłku włożył autor

●

Nie ma znaczenia status autora, jego wiek, obywatelstwo czy wykształcenie

●

(zob. M.Poźniak-Niedzielska, A. Niewęgłowski w : Prawo autorskie ( red. J. Barta, Warszawa

●

2017, s. 21-22)
 Analiza definicji utworu
Dlaczego ustawa posługuje się zwrotem” twórczy” ( od tworzenia)”?
Autor nie stwarza utworu od zera, ex nihilo. Opiera się na czyjś pomysłach, stylu, tematyce.
Współcześnie, wobec wielości dzieł, wielowiekowej historii kultury nie sposób tworzyć utworów bez
nawiązywania do innych dzieł czy czerpania z nich inspiracji.
(M. Jankowska, Autor i prawo do autorstwa utworu. Warszawa 2011, s. 101).

Indywidualny charakter utworu stwierdzany jest po dokonaniu oceny, czy ma właściwości

związane z niepowtarzalną osobowością człowieka. Indywidualność dzieła można stwierdzić jedynie
na podstawie jego analizy. ( zob. J. Barta. R.Markiewicz, Prawo autorskie, s. 39)
Co oznacza „ twórczy charakter” ? Jest to subiektywnie nowy wytwór intelektu Istotne jest to,
czy z punktu autora widzenia powstaje nowy wytwór, odróżniający się od innych. ( J. Barta. R.
Markiewicz, Prawo autorskie.., s. 39).

Co z twórczością paralelną? Czy można uznać za utwory chronione prawem autorskim

identyczne utwory. Nie jest wykluczona w wyjątkowych wypadkach ochrona dwóch podobnych, czy
identycznych utworów pochodzących od różnych osób. Kluczowe jest to, aby w przekonaniu autorów
były to utwory oryginalne. ( W. Machała: R.M. Sarbiński (red.) Komentarz do art. 1 ustawy. LEX).
 Definicja utworu. Analiza.
Uwaga: przejaw działalności twórczej człowieka musi zostać ustalony
- ustalenie-uzewnętrznienie utworu umożliwiające jego percepcję przez osoby inne, niż
twórca np. improwizacja muzyczna, przekaz ( J. Barta, R. Markiewicz, Prawo
autorskie,... s. 26).
Wyróżniamy rozmaite formy ustalenia: zaśpiewanie piosenki, odegranie utworu,
recytacja wiersza, umieszczenie felietonu na portalu internetowym

Ustalenie, a utrwalenie utworu-różnice.

Utrwalenie jest rodzajem ustalenia. Polega na wyrażeniu jego treści na nośniku

materialnym, umożliwiającym wielokrotne odtwarzanie i percepcję tych samych treści.
Może być dokonane różną techniką (H. Przybysz w :Leksykon własności przemysłowej i
intelektualnej red. A. Szewc. Kraków 2003, s 276, za: Prawo własności intelektualnej
( red. J. Sieńczyłło-Chlabicz.... s. 47)
 Ochrona własności intelektualnej
Ochronie prawnoautorskiej podlega jedynie sposób wyrażenia, nie są objęte
ochroną odkrycia, idee, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne?
Dlaczego?
Odkrycia, zasady i koncepcje matematyczne są odtwarzaniem poprzez
rekonstrukcję zasad istniejących w przyrodzie ( D. Flisak, Przedmiot prawa
autorskiego w: Prawo autorskie i prawa pokrewne.red. J. Barta, R. Markiewicz.
Warszawa 2011, s.41.
●
Procedury i metody działania są algorytmami służącymi do osiągnięcia
określonego rezultatu ( D. Flisak, Przedmiot prawa autorskiego w: Prawo
autorskie i prawa pokrewne.red. J. Barta, R. Markiewicz. Warszawa 2011, s.41.
●
Istotne jest, aby nie blokować rozwoju kultury, poprzez stosowanie ograniczeń
prawa autorskiego do idei, pomysłów, czy koncepcji naukowych
 Ochrona własności intelektualnej
Przykłady utworów w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów
powszechnych:
slogan reklamowy
●

utwór choreograficzny
●

strona internetowa
●

plan trasy maratonu

●

repliki historycznych żaglowców

●

remiksy
●

kompozycje kwiatowe
●

●
instrukcje BHP
 Domniemanie autorstwa
Domniemanie autorstwa.
●
Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze
zostało uwidocznione na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do
publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z
rozpowszechnianiem utworu ( art. 8 ust.2 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych)
●
Domniemanie nakazuje uznać, że jeśli stwierdzamy fakt w postaci
uwidocznienia nazwiska na egzemplarzu, bądź podania autorstwa w inny sposób
w związku z rozpowszechnianiem utworu, to uznajemy, iż zaszedł również fakt w
postaci stworzenia utworu przez osobę o uwidocznionym nazwisku, bądź której
autorstwo wskazano w związku z rozpowszechnieniem utworu
●
Domniemanie ma charakter wzruszalny. Można je obalić w toku procesu
sądowego poprzez przeprowadzenie przeciwdowodu
 Nabycie praw autorskich
Nabycie praw autorskich majątkowych i osobistych następuje w momencie stworzenia utworu.
●

Pierwotnym podmiotem tych praw jest twórca

●

Od tej zasady spotykamy dwa wyjątki. Dotyczą nabycia autorskich praw majątkowych:
●

a)utwory zbiorowe. Autorskie prawa majątkowe nabywa w tym wypadku producent bądź
●

wydawca. ( art. 11 ustawy)

●
b)programy komputerowe stworzone przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków
ze stosunku pracy, chyba, że strony tej umowy postanowią inaczej w umowie o pracę ( art. 74
ust. 3 ustawy)
Nabycie pochodne- jest rezultatem przeniesienia autorskich praw majątkowych
●

●
Waga zasady nemo plus iuris ad alium transfere potest quam ipse habet ( nikt nie może
przenieść na drugą osobę więcej praw, aniżeli posiada). Ta zasada jest bezwzględnie
obowiązująca przy przenoszeniu autorskich praw majątkowych. Podmiot nie posiadający
autorskich praw majątkowych nie może ich skutecznie zbyć.
 Autorskie prawa osobiste

Autorskie prawa osobiste- podstawa prawna

Art. 16. ustawy Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią
nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem,
a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go
anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
 Charakterystyka autorskich praw
osobistych
chronią intymną więź łącząca autora z utworem
●

są niezbywalne
●

nie wchodzą do spadku

●

nie można się ich zrzec. Tego rodzaju czynności są bezskuteczne

●

nie można ich przenieść w drodze darowizny

●

ochrona prawnoautorska nie wygasa

●

●
mogą je wykonywać po śmierci autora również organizacje
zajmujące się ochroną interesów twórców
 Prawo do integralności utworu.

Prawo do nienaruszalności formy i treści utworu polega na zapewnieniu twórcy wyłączności

decydowania o postaci, w jakiej dzieło ma się ukazać ( zob. Prawo własności intelektualnej. Red. J.
Sieńczyłło-Chlabicz....,.s.128). Przykłady naruszeń prawa do integralności utworu:
barwienie czarno-białych filmów
●

skróty utworu
●

Nierzetelne wykorzystanie utworu wiąże się z niewłaściwym udostępnieniem utworu

publiczności, która narusza więź twórcy z utworem. ( Prawo własności intelektualnej. Red. J.
Sieńczyłło-Chlabicz.., s. 131
Przykłady naruszenia prawa do rzetelnego wykorzystania utworu
●

przedstawienie utworu w niewłaściwym kontekście

●

przedstawienie fragmentów utworu w sposób wypaczający jego sens

●

przerywanie utworu reklamami

●

nierzetelne cytowanie. Cytowanie niereprezentatywnych fragmentów utworu, cytowanie niepełne

●
 Prawo do odstąpienia lub
wypowiedzenia umowy
●
Art.56 ust.1 ustawy Twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na
swoje istotne interesy twórcze.
●
2. Jeżeli w ciągu dwóch lat od odstąpienia lub wypowiedzenia, o którym mowa w ust. 1,
twórca zamierza przystąpić do korzystania z utworu, ma obowiązek zaoferować to
korzystanie nabywcy lub licencjobiorcy, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin.
●
3. Jeżeli odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie następuje po przyjęciu utworu,
skuteczność odstąpienia lub wypowiedzenia może być przez drugą stronę umowy
uzależniona od zabezpieczenia kosztów poniesionych przez nią w związku z zawartą
umową. Nie można jednak żądać zwrotu kosztów, gdy zaniechanie rozpowszechniania
jest następstwem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności.
 Prawo do odstąpienia od umowy
Odstąpienie od umowy powoduje skutek od razu, natomiast
●

wypowiedzenie umowy rodzi skutek w przyszłości.

●
Odstąpienie od umowy może nastąpić zarówno po przyjęciu, jak i przed
przyjęciem utworu
Co oznaczają „istotne interesy twórcze”?
●

●
Zmiana światopoglądu, zmiana poglądów, zmiana stanu wiedzy, zmiana
koncepcji naukowej. Istotne interesy twórcze mogą polegać na
wstrzymaniu rozpowszechniania utworu opartego na nieaktualnych
wynikach badań. Powodem może być również zmiana poglądów
politycznych przez autora ( J.Barta w : R. Markiewicz ( red) Komentarz
do art. 56 ustawy LEX).
●
 Charakterystyka autorskich praw
majątkowych
są zbywalne
●

●
podmiot posiadający te prawa może się ich zrzec
wchodzą do spadku
●

można przenieść je w drodze darowizny

●

●
ochrona wynikającą z autorskich praw majątkowych jest
ograniczona czasowo ( o czym więcej w kolejnym slajdzie)
●
Doznają ograniczeń z uwagi na interes indywidualny (np.
dozwolony użytek osobisty) i społeczny (np. prawo cytatu)
●
 Kiedy wygasają autorskie prawa
majątkowe?
Regułą jest to, że autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat liczonych od:
●

●
od śmierci twórcy w wypadku utworów współautorskich od śmierci ostatniego ze współtwórców

Od daty pierwszego rozpowszechnienia w wypadku utworu, którego autor nie jest znany
●

Od daty rozpowszechnienia utworu w w przypadku utworów zbiorowych, także programów

●

komputerowych stworzonych przez pracownika

„Niedopuszczalne jest skracanie lub wydłużanie czasu ochrony autorskich praw majątkowych, jak
●

również zmienianie wskazanych w ustawie sposobów liczenia długości tejże ochrony w drodze czynności
prawnej” (S. Tomczyk, w: Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. komentarz, red. E. Ferenc-
Szydełko, Warszawa 2014, s. 304; J. Barta, R. Markiewicz, w: Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz,
2011, s. 293; D. Flisak, w: Prawo autorskie i prawa pokrewne, red. D. Flisak, s. 604 za Marcin Barański
Komentarz do art. 36 ustawy Prawo autorskie, Legalis ( red. ).
 Ochrona własności intelektualnej
Korzystaniem z utworu określamy czynności zmierzające do
utrwalenia lub zwielokrotnienia dzieła oraz jego
rozpowszechnienia ( Prawo własności intelektualnej, red. J.
Sieńczyło-Chlabicz, s. 97)
Przykłady korzystania z utworu:
●
reprodukcja
●
wprowadzenia egzemplarzy utworu do obrotu
●
wykonanie utworu
●
wystawienie obrazu
●
recytacja wiersza
●
udostępnienie utworu muzycznego w Internecie
●
 Pola eksploatacji
Pola eksploatacji utworu-sposoby gospodarczego korzystania z
utworu, jak w szczególności utrwalenia, zwielokrotnianie określoną
techniką, wykorzystanie utworu, wyświetlenie ( A. Szewc, w :
Leksykon własności przemysłowej i intelektualnej, red. A. Szewc)
Kraków 2003, s. 165-166).

Opis pól eksploatacji

w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu- wytwarzanie
egzemplarzy określoną techniką
w zakresie obrotu oryginałem wprowadzenie do obrotu, użyczenie
Inne: publiczne wykonanie, wyświetlenie
Pola eksploatacji są zależne od poziomu rozwoju technologicznego.
 Dozwolony użytek osobisty
Art. 23. 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie
korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie
własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do
budowania według cudzego utworu architektonicznego i
architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z
elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że
dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem
zarobkowym. - Uwaga! Zawężenie zakresu dozwolonego
użytku osobistego
2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z
pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w
związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa
lub stosunku towarzyskiego.
 Dozwolony użytek osobisty
Dozwolony użytek osobisty jako ograniczenie monopolu
prawnoautorskiego:
Podstawa prawna:
●

Art. 23. 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z

już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku
osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego
utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do
korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba
że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem
zarobkowym.
2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych
egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w
szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
 Dozwolony użytek osobisty
●
Co oznacza krąg osób pozostających w związku osobistym?
Zaliczamy do niego rodzinę, kolegów, przyjaciół. Wykluczona
jest zaliczenie do tego grona osób, które są związane
instytucjonalnie ( np. studenci tego samego roku, pracownicy
zakładu pracy). Musi istnieć więź nieformalna oparta na
spotkaniach, rozmowach. ( J. Barta, R. Markiewicz, Prawo
autorskie…, s. 185)
●
Dozwolony użytek osobisty jest dozwolony jedynie wobec dzieł
już rozpowszechnionych, to znaczy udostępnionych publicznie za
zgodą twórcy ( art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o prawie autorskim i
prawach pokrewnych)
●
 Plagiat- uwagi ogólne
Plagiat jest naruszeniem prawa do autorstwa utworu
●

●
Plagiat jest przywłaszczeniem sposobu, w jaki autor wyraził
swoją myśl ( pewnej konstrukcji myśli). Przywłaszczenie
pomysłu, idei jest również bezprawne, ale nie jest plagiatem.
Kradzież pomysłów, koncepcji naukowych jest naruszeniem
dóbr osobistych,a także czynem ściganym w postępowaniu
dyscyplinarnym.
●
Plagiat jest zachowaniem intencjonalnym. Sprawca musi mieć
świadomość, że przywłaszcza autorstwo cudzego utworu
 Plagiat
W jakiej postaci występuje plagiat?
Plagiat jawny- podpisanie cudzego utworu bądź jego fragmentu
własnym imieniem i nazwiskiem, przejęcie znacznej części bądź
całego utworu
Plagiat ukryty- własne elementy splatają się z elementami
innych utworów ( J. Barta Plagiat muzyczny, ZNUJ PWIOWI
1978, s. 47/.
Plagiat redakcyjny- polega na odpowiedniej selekcji treści z
innego dzieła według kryteriów przyjętych przez sprawcę
Plagiat adaptacyjny- przeniesienie utworu na inną technikę
artystyczną. Adaptacja książki, komiksu ( J. Sieńczyło-Chlabicz,
Prawo własności intelektualnej, Warszawa 2015)
 Przestępstwo plagiatu
Art. 115. 1. ustawy kto przywłaszcza sobie autorstwo albo
wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego
utworu albo artystycznego wykonania,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do lat 3.
Charakterystyka:
• przestępstwo wieloodmianowe
• występek umyślny
• okres przedawnienia karalności plagiatu wynosi 5 lat od jego
popełnienia
„Dla odpowiedzialności karnej z art. 115 ust. 1 bez znaczenia jest to,
czy w czasie popełnienia czynu upłynął okres trwania majątkowych
praw autorskich do utworu będącego przedmiotem oddziaływania
sprawcy.” ( J. Raglewski w Prawo własności intelektualnej, red. D.
Flisak LEX)
 Przestępstwo plagiatu
Odmiany przestępstwa plagiatu:
Przywłaszczenie- bezprawne przypisania sobie autorstwa cudzego utworu.
Plagiator przedstawia się jako autor części, bądź całości cudzego utworu
To przestępstwo może zostać popełnione wyłącznie z zamiarem bezpośrednim w
wyniku działania sprawcy.
Wprowadzenie w błąd wytworzenie niezgodnego z obiektywnym stanem
rzeczy wyobrażeniem o autorskie utworu. Uwaga: plagiator w tym wypadku
wskazuje, że autorem utworu jest inna osoba, niż w rzeczywistości, lecz nie
wskazuje siebie, jako autora utworu
-może nastąpić zarówno w wyniku działania, jak i zaniechania. Sprawca może
działać zarówno w zamiarze bezpośrednim ( sprawca chce popełnić przestępstwo),
jak i ewentualnym ( plagiator nie chce popełnienia przestępstwa, ale godzi się to).
( za J. Sieńczyłło-Chlabicz ( red. Prawo własności intelektualnej. Warszawa,.. s.
226, J. Raglewski w: Komentarz do art. 115 ust. 1 ustawy ( red. D. Flisiak), LEX.)
 Ocena prawnokarna prac pisanych
na zlecenie
Osoba przedkładająca pracę napisaną na zlecenie, a zatem przygotowaną przez
tzw. ghostwrittera popełnia przestępstwo plagiatu, ponieważ przedstawia się,
jako autor cudzej pracy. Nie ma znaczenia zgoda autora pracy na wykorzystanie
jego pracy. Taka zgoda jest prawnie nieskuteczna.
Plagiator popełnia również przestępstwo wyłudzenia poświadczenia nieprawdy (
art. 272 k.k.). Wprowadza bowiem w błąd organy uczelni, aby uzyskać dyplom
poświadczający przedłożenie pracy i uzyskanie pozytywnej oceny
Osoba oferująca takie prace dopuszcza się podżegania do popełnienia
przestępstwa plagiatu ( nakłania do popełnienia tego czynu) , a także
pomocnictwa, jeśli przygotuje pracę i przekaże plagiatorowi ( zob. Z.
Cwiąkalski, Komentarz do art. 115 k.k. , LEX, J. Błachut, Prawne konsekwencje
tworzenia prac na zlecenie. Prokuratura i Prawo 2005, nr 5, s. 153-161).
 Autoplagiat
Co z tzw. autoplagiatem?
Tzw. autoplagiat nie stanowi faktycznie plagiatu. Polega on
wielokrotnym publikowaniu tego samego utworu w całości przez
twórcę, który nie dokonał w nim zmian, bądź wprowadził jedynie
niewielkie zmiany.
Autoplagiat ( autopowtórzenie) nie stanowi naruszenia autorskich praw
osobistych.
Jeśli autor przeniósł autorskie prawa majątkowe w zakresie pól
eksploatacji, na których w ramach autopowtórzenia wykorzystuje
utwór, może ponosić odpowiedzialność z tytułu naruszenia autorskich
praw majątkowych ( art. 78 ustawy).
(J. Sieńczyłło-Chlabicz, Prawo własności intelektualnej. Warszawa
2018, s. 341)
Autoplagiat jest przeszkodą do uzyskania awansu naukowego.