m

:m
ερίοδος B', τεύχος 278, Παρασκευή 4 Ιανουάριου 1985 ΑΡΧ. 70

)/ πολίτικες καταιγίδες τον 1985

αι η ομπρέλα του εκλογικού νόμον

ο ί ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΠΑ ΤΟ 1985

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ «ΕΞΙ»
m ι ­ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ
ΑΙΘΙΟΠΙΑ
 - Τ ό β ιβ λ ίο
ντο κ ο υμ έντο
ΜΑΡΙΑΣ ΡΕΖΑΝ
ΣΥΗΕΜΤΕΥΞΕΙΣ

...ΧΩΡΙΣ Π ΡΟ ΓΡΑ Π Μ Α Ι
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ!
Η γνωστή Κυριακάτικη ραδιοφωνική εκπομπή της Μαρίας Ρεζάν
με συνομιλητές τους πρωταγωνιστές των ελληνικών εξελίξεω ν...
• Ασημάκης Πανσέληνος · Γιάννης Τσαρούχης · Ηλίας Ηλιού
• Παναγιώτης Κανελλόπουλος · Γιώργος Ράλλης · Λεωνίδας
Κύρκος · Γεράσιμος Αρσένης ·_Κω ν/νος Μητσοτάκης
• Μανόλης Ανδρόνικος · Ιάνης Ξενάκης · Κυρία Κατερίνα
• Μίμης Φωτόπουλος · Σοφία Παπανδρέου · Γεώργιος Α.
Παπανδρέου · Ανδρέας Παπανδρέου · Νίκος Παπακωστας
• Λαοκράτης Βάσης · Μαρία Ιορδανίδου · Χάρρυ Κλυνν
• Διδώ Σωτηρίου · Τάσος Μαρίνος · Γιάννης Τσέγκος
• Διονύσης Τσιχριτζής · Μίκης Θεοδωράκης
• Νανά Μούσχουρη · Μάνος Χατζιδάκις ΦΥΤΙΚΗΣ

ΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΑΙΝΕ...

■ It Διαφ ημ ίσεις

ΦΥΊΙΆΚΗΣ
ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ
ΚΑΙ Μ ΕΝΑ ΤΗΛΕΦΩΝΗΜΑ ΣΠΙΤΙ ΣΑΣ: ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΤΕ: Θ 36.19.083-85 ή 36.09.109
ΚΕΝ ΤΡΙΚΗ ΠΩ ΛΗ ΣΗ : 1) ΒΙΒΛΙΑΓΟΡΑ, Γραβιάς 3-5, 106 78 ΑΘΗΝΑ
2) Α. ΧΡΙΣΤΑΚΗΣ, Μαυρομιχάλη 15, 106 79 ΑΘΗΝΑ
3) ΕΜ. ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΑΚΗΣ, Αριστοτέλους 4, ΘΕΣ/ΝΙΚΗ
• Περίοδος B'
• Χρόνος 12ος
• Τεύχος 278
Παρασκευή 4 Ιανουάριου 198^
δρχ. 70
ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
Δημοχάρους 60
115 21 ΑΘΗΝΑ
Τηλ: 72.32.713 - 72.32.819
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ
Αμυντικού Δόγματος συνέχεια ______
ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ Μ ΙΧ ΑΗ Λ
Συναινετικοί και συναινούντες____________ ΙΟ
ΑΚΗΣ ΚΟΣΩΝΑΣ
«Ν .Δ »: Τέλος στους πολιτικούς ελιγ­
μούς ________________________________
ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ
Η «πρωτοβουλία των έξι» κλιμακώνε­
ται __________________________________
Διάλογος καλών δημοσιογράφων __
ΒΑΓΓΕΛΗΣ Π Α Χ Ν Η Σ
Το σκάφος ταξιδεύει με χαλασμένες μη­
χανές ___________________________ __
Α ΝΝ Υ ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΥ
Συνέντευξη με τον Παντελή Βούλγαρη
ΒΑΣΙΛΗΣ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ
Από τη διαχείριση της δυσαρέσκειας
στη δυναμική της αυταρχικότητας____
ΑΚΗΣ ΚΟΣΩΝΑΣ - ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΟΥ-
ΛΟΓΛΟΥ
Ο καζαμίας που περιμέναμε __________ ’ 29
ΑΝΤΕΙΑ ΦΡΑΝΤΖΗ - ΚΩΣΤΑΣ ΠΙΤ-
ΤΑΚΗΣ
Οι πλατείες των συναντήσεων ________
ΓΙΑΝΝΗΣ Π Α Π Α Μ ΙΧ Α Η Λ
Ένα άρθρο, έτσι, χωρίς τίτλο ________
ΧΑΓΚΕΝ Φ Λ Α Τ Σ Ε Ρ
“'Το ξεκίνημα του αντιστασιακού αγώνα
στην κατεχόμενη Ελλάδα ____________
— Το κιτς μπήκε στη ζωή μας ________
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜ ΑΝΟΣ
Ο απαρομοίαστος Παύλος Παλαιολό-
γ ο ς ____________________________________ 46
ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΗΛΙΩΝΗΣ
«Sym phonia»___________________________ 48
ΣΠ ΥΡΙΔΩ Ν ΔΙΟΣΚΟΥΡΓΔΗΣ
Διδακτικά βιβλία ___________________
ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΟ
ΑΝΤΗΝΩΡ
1985: Συναινέσεις και αποσαφηνίσεις_
ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ _ _ _____________________ 6
ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
Γ. ΙΩ Α Ν Ν Ο Υ ____________________________ 8
Α Ν ΔΡΕ Α Σ ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗΣ
Μια εκδοχή _____________________________ 44
ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΕΣ _______________
Ε Π ΙΣ Η Μ Α ΙΝ Ο Υ Μ Ε ____________
ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ
ΣΑΚΗΣ Π ΑΠ Α ΔΗ Μ Η ΤΡΙΟ Υ
Κρίστοφερ Σμωλ: Μουσική, κοινιυνία,
εκπαίδευση________________________
Β ΙΒ Δ ΙΟ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Σ Η ___ ____
Δ Ι Α Λ Ο Γ Ο Σ ____________________________54
ΕΞΩΦ ΥΛΛΟ: Μ ΙΛ Τ Ο Σ Σ Κ Ο Υ Ρ Α Σ
1985: ΕΤΟΣ ΠΗΣ
ΤΟ 1985 εγκαινιά ζετα ι υπό την φ αντασμαγορία φαιών εκλογικών
« σ τιγμώ ν»: την ανάδειξη Π ροέδρου της Δημοκρατία^ ις βουλευτικές
εκλογές.
Π Ο Λ Λ Ε Σ Ε ΙΝ Α Ι οι ενδ είξεις ότι οι δύο κορυφ αίες εκλογικές διαδικασίες,
θα απ οδειχτούν τελικά οι διαφ ορετικές όψ εις μ ια ς και μόνης συμφωνίας
κορυφής: η μ ία εκλογή θα συμπληρώ σει και θα επισφ ραγίσει την άλλη.
Δ ιό τι αν η «συμφωνία» για την προεδρική εκλογή ισχύσει και το Π Α Σ Ο Κ
ψηφίσει τον κ. Καραμανλή, τότε, οι βουλευτικές εκλογές, είτε πρόδρομες
είναι, είτε ακολουθήσουν τις προεδρικές, θα μεταφ έρουν στο λαϊκό
επίπεδο την επικύρωση της κίνησης κορυφής.
ΥΠ Ο Κ Α Ν Ο Ν ΙΚ Ε Σ δηλαδή συνθήκες σ ’ αυτό το επίπεδο δεν πρόκειται το
1985 να μ α ς επιφ υλάξει κάποια ιδιαίτερη έκπληξη.
Π Α Ρ Ο Α ’ ΑΥΤΑ, αν κανείς δεν πιστεύει ότι οι εκλογές είναι μ ια λιγότερο
9 ή περισσότερο καλά στημένη «φάρσα», αν θεωρεί ότι και στις εκλογές
υπάρχει ένα πεδίο έκφ ρασης κάποιων κοινωνικών συσχετισμώ ν και μ ια ς
πολιτικής διαπάλης, τότε, η υπόθεση των βουλευτικώ ν εκλογών,
ανεξάρτητα από την «ο μ π ρ έλ λα » ή «καπέλο», αν θέλετε, των προεδρικών,
12 διατηρεί πάντοτε ένα ειδικό ενδιαφέρον.
Κ Α Ι Α Π ’ Α Υ Τ Η τη σκοπιά, το ενδιαφ έρον δεν βρίσκεται μόνο στο
14 εκλογικό αποτέλεσμα ή στους γενικότερους όρους που το διαμορφώνουν,
16 αλλά στο θέμα - κλειδί του εκλογικού νόμου, όπου μ ε μεγαλύτερη
σαφ ήνεια καταγράφ ονται όχι τόσο οι «κανόνες» του παιχνιδιού όσο τα
ζητούμενα του από όσους φυσικά ρ υθ μίζουν ρυτούς τους κανόνες.
18
Η Α Ρ Θ Ρ Ο ΓΡ Α Φ ΙΑ , μακρ ά και επίπονη του Α Ν Τ Ι για το θέμα του
21 εκλογικού νόμου είχε πάντοτε ένα σταθερό σημείο αναφοράς: την
υποστήριξη δηλαδή της απλής αναλογικής ως παγίου εκλογικού
συστήματος.
24
Δ Ε Ν ΘΑ επαναλάβουμε την επιχειρηματολογία, η οποία στηρίζει σε
επίπεδο α ρ χ ή ς αυτή, τη θέση. Θα υποστηρίξουμε όμως, πως η ίδια η
συγκυρία μετατρέπ ει το θέμα της απλής αναλογικής σε «λυδία λίθο» των
κυβερνητικών (και άλλων) επιλογώ ν στο θέμα της ψήφισης του κ.
32 Καραμανλή.
ΕΞ Η ΓΟ Υ Μ Α Σ Τ Ε όσο μπορ ούμε πιο απλά: αν η ψήφιση του κ. Καραμανλή
34 συνοδευτεί μ ε εκλογικό νόμο που από τα π ρ άγ ματα θα πριμοδοτεί τα δυο
πρώτα κόμματα, τότε η ψήφιση του κ. Καραμανλή από το Π Α Σ Ο Κ δ ε ν είνα ι
37 μ ια αναπόφευκτη — έστω — κίνηση, ω ς προς το προεδρικό αξίω μα και
45 μόνο, αλλά η επί της ουσίας συναίνεση στη «δομική ακινησία» του
πλαισ ίου επιλογώ ν μ ια ς διευρυμένης αστικής οπτικής εκσυγχρονισμού,
πολιτική που εισήγαγε ο κ. Καραμανλής, και συνεχίζει — μ ε τα δικά του
μ έ σ α — το ΠΑΣΟ Κ.
ΑΝΤΙΘΕΤΑ, η επιβολή της απλής αναλογικής, θα «άνοιγε» εντελώς
διαφ ορετικά το πολιτικό «παιχνίδι», δηλαδή τις δυνατότητες του. Θα
51 επέβαλε μ ια διαπραγμάτευσ η των προβλημάτω ν της ελληνικής κοινωνίας
«επί της ουσίας». Θα αποσαφ ήνιζε το πραγματικό κοινωνικό βάθος των
διάφ ορω ν πολιτικών προτάσεων, θα εξανάγκαζε τις πολιτικές στρατηγικές
να δοκιμαστούν «επί του συγκεκριμένου».
4 Κ Α Ι ΚΥΡΙΩΣ, επειδή ακριβώ ς η απλή αναλογική θα εμφ άνιζε στο
κοινοβουλευτικό προσκήνιο όλες τις δ υ νάμεις και θα υποχρέωνε όχι σε
σ υ μ μ α χ ίες τίτλων αλλά σε σ υ μ π ρ ά ξεις επί των προτάσεων, θα έθετε
αναπόφευκτα σε κίνηση τις κοινωνικές δυνάμεις, οι οποίες στην άλλη
περίπτωση, μ ια ς μονοπ αγούς κυβέρνησης, οφείλουν, όπως και τώρα, να
26
42 διαθλαστούν μ έσ α από τις σ υμπλη γάδες των κρατικών ρυθμίσεων.
ΕΤΟΣ ΤΗΣ Κ Α Λ Π Η Σ λοιπόν το 1985. Και παρόλο που δεν περιμένουμε
ούτε αυτή τη φορά την Α λλαγή ως Φασουλή από την κάλπη, πιστεύουμε *
ότι είναι πολύ άσχημο — και για την κάλπη την ίδ ια — να μη ν αφήνει χώ ρο
52
53 για εκπλήξεις, παρά μόνο για τα όρια του « εκσυγχρονισμού» μας.
ΕΥΤ ΥΧ ΕΣ το Ν έον Έτος.
αντί
 1985: Συναινέσεις και αποσαφηνίσεις
Ε Τ Ο Σ «συναινετικών διαδικασιών» — σε 6,τι αφορά τις σχέ­
σεις του Π Α Σ Ο Κ με τη Νέα Δ η μ ο κ ρ α τία — χαρακτηρίζει ο
πρώην υπουργός κ. I. Μ πούτος, το 1984. Και δεν πέφτει, νομί­
ζουμε έ ξω , καθώ ς όλες οι ενδείξεις πείθουν ό τι τ ο κυβερνητικό
και το κόμμα τη ς αξιω μ α τικ ή ς αντιπολίτευσης «τα βρήκαν» σε
τρία μεγάλα θέματα: Σ το θέμα της εκλογής του προέδρου της
Δημ οκ ρα τία ς, σ το θέμα του εκλογικού νόμου και σ το μέγα ε­
θνικό θέμα τη ς Κύπρου.
Κ Α Ι ΣΕ Ο ,Τ Ι αφορά τη ν εκλογή του προέδρου τη ς Δ η μ ο κ ρ α ­
τίας, είναι πια κοινό μυστικό ό τι Π Α Σ Ο Κ και Ν έα Δ η μ οκ ρα τία
θα υποδείξουν — και, φυσικά, θα στη ρίξου ν— τη ν υποψηφιότη­
τα του σημερινού Προέδρου, κ. Κ. Καραμανλή, ο οποίος, κατά
τις διατυπ ώ σεις του ίδιου του πρωθυπουργού, «δεν έχει παρεμ­
βάλλει εμπόδια στην προώθηση του προγράμματος του Π Α ­
Σ Ο Κ » και — ακόμα ση μ α ντικ ότερο— «<5εν έχει χρησιμοποιή­
σει τις δυνατότητες που του παρέχει το Σύνταγμα, για ν' ανακό­
ψει την πορεία του κυβερνητικού έργου ».
Τ Ο Π Α Σ Ο Κ φ ρόντισε, ά λ λ ω σ τε, να καλύψει και « ιδεολογι­
κά » τη ν επιλογή του αυτή, με αναφορές σ το ν σημερινό συσχε­
τισμ ό δυνάμεων και στη ν ανάγκη ισορροπιών. « Χρειάζεται
— τό νισ ε ο πρωθυπουργός, μ ιλώ ντα ς σε πρόσφατη σύσκεψη
σ τε λ εχ ώ ν του κινήματος— οξυδέρκεια, θάρρος και σύνεση, για
να μη θυσιάσουμε τις κατακτήσεις του παρόντος, εν ονόματι κά­
ποιου αορίστου μέλλοντος ή το μέλλον και την προοπτική, εν ο-
νόματι της αυτάρκειας κάποιου παρόντος». Και σ τη ν απ λοελ­
ληνική: Για να κατοχυρώσουμε τις « κατακτήσεις του παρόν­
το ς » ψηφίζουμε Καραμανλή.
Α Α Λ Α Κ Α Ι Σ Τ Ο θέμα του εκλογικού νόμου, όλες οι πληρο­
φορίες συγκλίνουν σ το ό τι ο νέος νόμος — που δεν θα αφίστα-
τα ι και πολύ από το ισχύον σύστημα τη ς ενισχυμένης
αναλογικής— θα τυγχάνει τω ν ευλογιών τη ς Ν έα ς Δ η μ οκ ρ α ­
τίας. Ο νέος εκ λογικ ός νόμος αναμ ένεται να κα τατεθεί στη
Βουλή, σ το τρ ίτο δεκαήμερο του Ιανουάριου. Α λ λ ά ο αρχηγός
τη ς Ν έα ς Δ η μ οκ ρα τία ς, κ. Κ. Μ η τσοτά κ η ς, φ ρόντισε, από τ ώ ­
ρα, να καθησυχάσει τους βουλευτές του κόμματος: « Η κυβέρ­
νηση — είπε— δεν πρόκειται να ακρνιδιάσει, φέροντας εκλογικό
νόμο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της».
Οι «κανόνες του παιχνιδιού»
Η Δ Η Α Ω Σ Η Μ Η Τ Σ Ο Τ Α Κ Η δεν εξέπλη’ξε. Και δεν εξέπλη-
ξε, γιατί ο αρχηγός τη ς Ν έα ς Δη μ οκ ρα τία ς ήξερε (κα ι όχι μό­
νον α υ τός...) ότι ο πρωθυπουργός είχε, τελικά, δεχθεί τους
«κανόνες του παιχνιδιού», όπ ω ς τους καθόρισε ο ρυθμιστής
του Π ολιτεύμ ατος. Και οι κανόνες έλεγαν: Η προεδρία τη ς Δ η ­
μ οκρατίας ούτε επεμβαίνει, ούτε προτίθεται να επέμβει, στη ν
επ εξεργασία ή το περιεχόμενο του νέου εκλογικού νόμου. Ό ­
ρος απ αράβατος, όμως, του « παιχνιδιού» — μια και το κοινο­
βουλευτικό μας σύστημα είναι, κατά βάση, δικομ ματικό— πα­
ραμένει, π ά ντοτε, η συναίνεση του δεύτερου κόμματος. Α λ ­
λω ς... Τ ο «ά λ λ ω ς » αυτό, εμπεριείχε μια συγκεκριμένη υπό­
μνηση: « Αλλως, ο ρυθμιστής του Πολιτεύματος, θα υποχρεω­
θεί είτε — πρώτη εκδοχή— να αναπέμψει τον εκλογικό νόμο (αν
υποτεθεί ό τι ευνοεί, υπέρμετρα και αποκλειστικά, το κυβερνών
κόμμα), είτε — δεύτερη εκδοχή— να υποβάλει την παραίτησή
του».
4 /
Η Σ Υ Ν Ε Χ Ε ΙΑ είναι γ νω σ τή : κάποια « ροκαμβολικά » εκ λ ο γ ι­
κά νομοσχέδια που είχε ετοιμ ά σει ή ήθελε να ετο ιμ ά σ ει ο υ­
πουργός Ε σ ω τερ ικ ώ ν, κ. Μ. Κ ο υ τσ ό γιω ρ γα ς, εγκαταλείφ θη-
καν, για να π αραχωρήσουν τη θέση του ς σ τις « συναινετικές
διαδικασίες», που κάλυψ αν όχι μόνο το ν εκ λ ο γ ικ ό νόμο, αλλά
και κάποιες τη λ εοπ τικ ές ρυθμίσεις, σε ό ,τι αφορά τα δύο μεγά­
λα κόμματα. (Κ ά π οιες π ερ ισσότερ ες λεπ τομ έρ ειες για το ν ε­
κλογικό νόμο, σ το άρθρο του Δ . Μ ιχαήλ σε ά λ λ ες σελίδες).
Ο λόγος περί «αυτοδυναμίας»
« Σ Υ Ν Α ΙΝ Ε Τ ΙΚ Ε Σ » διαδικασίες, όμ ως, καθόλου δεν θα πει
ότι. το Π Α Σ Ο Κ απεμπολεί τη βασική του επ ιδίω ξη , δηλαδή,
την εξα σφ ά λιση , σ τις προσεχείς εκ λογές, τη ς διακη ρυ σσόμ ε­
νης « αυτοδυναμίας». Τα πράγματα, βέβαια, δεν είναι, τώ ρα ,
τό σ ο εύκολα, όπ ω ς ή σα ν λ.χ. το ν Ο κ τώ β ρ ιο του 81. Ο μ ω ς, αν
όλα εξελιχθούν ομαλά, και με αρχηγό τη ς Ν έα ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς,
το ν κ. Κ. Μ η τσ ο τά κ η , οι επ ιτελείς του Π Α Σ Ο Κ υ π ολογίζουν ό­
τι τ ο κυβερνών κόμμα θα εξα σφ α λίσει, σ τη νέα Βουλή, 155-160
έδρες (απ ό τις 178 που είχε το 1981) και ότι, κ α τά συνέπεια, δεν
θα χρειά ζετα ι τη βοήθεια κα νενός άλλου κ όμ μ α τος, προκειμέ-
νου να επιτύχει τη ν « δεδηλωμένη ». Ό σ ο για τα λογή ς «σ ε ν ά ­
ρ ια » που .βλέπουν, κάθε τό σ ο το φ ω ς τη ς δ η μ οσ ιότη τα ς
— όπ ω ς λ.χ. « Τ ο Π Α ΣΟ Κ μεθοδεύει μετεκλογική συνεργασία με
ΚΚΕ» (Καθημερινή) ή « Μποναμά 10 εδρών προσφέρει το Π Α ­
ΣΟ Κ σ το Κ Κ Ε » (Α π ογευμ ατινή), κ .ά .— δεν επ αληθεύονται α­
πό πουθενά. Τ ο Π Α Σ Ο Κ εμμένει στη γραμμή τη ς «αυτοδυνα­
μίας». Και όχι μόνον αυτό, α λλά και ελεεινολογεί τα κόμματα
της « παραδοσιακής Α ριστεράς» (βλέπε και σ χ ετικ ό άρθρο σ το
τελευ τα ίο φύλλο τη ς «Ε ξό ρ μ η σ η ς ») που, α ν τί να κ α τανοή σου ν
την « ιστορική αναγκαιότητα» τη ς αυτοδυναμ ίας αυτής, βάλ­
λουν ευθέως κ α τά του Π Α Σ Ο Κ . Ο αρθρογράφ ος τη ς «Ε ξό ρ μ η ­
σ η ς », μ άλιστα, βεβαιώνει π ω ς οι ηγεσίες τ ω ν δύο ΚΚ Ε, πά­
σχουν από πλέγμ ατα ψ υχοπαθολογικά — και, πιο συγκεκριμ έ­
να, από το πλέγμα τη ς «άγονης γραμμής».... — με τη ν έννοια
ό τι τα στελέχη του ΚΚΕ και του ΚΚΕ Ε σ ω τερικ ού επ είγονται
να... ξαναμπούν σε κάποιους γνώ ριμους « σκυλοπνίχτες», με
κουβέρτες υπομάλης, «για τα νησιά της άγονης γραμμής»! ( Ο­
πως αναμ ενόταν, το άρθρο αυτό τη ς «Ε ξ ό ρ μ η σ η ς » π ροκά λεσε
κάποια καυστικά σχόλια, από πλευράς « Α υ γ ή ς » και « Ρ ι ζ ο ­
σ π ά σ τη »).
Κυπριακό και παρέμβαση Ρέηγκαν
Α Α Λ Α Ο Ι «συναινετικές διαδικασίες» εκ δ η λ ώ θ η κ α ν και σ το
Κυπριακό, όπου κυβέρνηση και α ξιω μ α τικ ή αντιπ ολίτευση,
Κυπριανού και Π απανδρέου, φ έρο ντα ι να συμφωνούν ό τι, σ το ν
τρ ίτο γύρο τ ω ν συνομ ιλιώ ν τη ς Ν έα ς Υ όρκ η ς, σημειώθηκαν
« ενθαρρυντικές εξελίξεις», που δικαιολογού ν «συγκρατημένη
αισιοδοξία». Φυσικά, ο βαθμός τη ς « αισιοδοξίας», διαφέρει, α­
πό π α ρά γοντα , σε π α ρά γοντα . Η α π όστα ση λ.χ. ανά μ εσα σ το ν
Ε ζεκία Π απ αϊω άννου, το ν γενικ ό γρα μ μ α τέα του Α Κ Ε Α , που
αισθάνθηκε τη ν ανάγκη να συγχαρεί το ν Ραούφ Ν τε ν κ τά ς ,
«για τις παραχωρήσεις που έκανε» και το ν Β άσο Λ υσαρίδη, το ν
πρόεδρο του Σ οσια λιστικ ού κόμ μ α τος Ε Δ Ε Κ , είναι μεγάλη.
Α λ λ ά και οι εκτιμ ήσεις, ανάμ εσα λ.χ. σ το ν πρωθυπουργό Α.
Π απανδρέου και το ν πρόεδρο τη ς Κυπριακής Δ η μ οκ ρ α τία ς,
Σπ. Κυπριανού, ω ς προς τις π ροοπ τικ ές που διανοιγονται, με­
τά το ν τρ ίτο γύρο τ ω ν συνομιλιών τη ς Ν έα ς Υόρκης, δεν (ραίνε­
τα ι να συμπίπτουν απ όλυτα, και σε όλα τα σημεία, παρά την,
κ α τά βάση, «κοινή γραμμή».
Ο Π Ρ Ω Θ Υ Π Ο Υ Ρ Γ Ο Σ Α . Π απανδρέου, με επανειλημμένες
δη λώ σεις του, α π έδω σε τη ν « πρόοδο » που ση μ ειώ νεται σ το
Κυπριακό, σ τις «άοκνες προσπάθειες » τω ν κυβερνήσεων Ελ­
λ ά δα ς και Α ευ κ ω σ ία ς, καθώ ς και σ τις κα λές υπηρεσίες του γε­
νικού γρα μ μ α τέα του Ο Η Ε , Ξαβιέ Π ερ έζ ντε Κουεγιάρ. Ω σ τ ό ­
σο, αν υπάρχει κ ά τι σ τ ο οποίο απέφυγαν, μέχρι στιγμ ής, ν' α ­
ναφερθούν ο π ρόεδρος Κυπριανού και ο πρωθυπουργός Α . Π α ­
πανδρέου, είναι η αμερικανική παρέμβαση σ τις συνομιλίες της
Ν έα ς Υ όρκ η ς και, πιο συγκεκριμένα, η παρέμβαση Ρέηγκαν
σ το ν Εβρέν, από το ν οποίο ο Α μ ερικ α νός π ρόεδρος ζή τη σε
« συναντίληψη » — διάβαζε « μετριασμό » τω ν του ρ κ ικ ώ ν απ αιτή­
σεω ν.
Γ ΙΑ Τ Η Ν παρέμβαση αυτή του Ρέηγκαν, οι « Λ ο ς Α ν τζε λ ε ς
Τ ά ιμ ς » έ δ ω σ α ν ήδη α ρ κ ετά στοιχεία από το σ χ ετικ ό π αρασκή­
νιο: Κάποια στιγμή, οι επ ιτελείς του Αευκού Οίκου, δ ια π ισ τώ ­
νουν ό τι η ανεπιφύλακτη αμερικανική στή ριξη τω ν του ρκ ικ ώ ν
θέσεω ν σ τη ν Κύπρο, δεν βοηθάει στη ν « σταθεροποίηση » της
περιοχής, η οποία ήδη γνω ρ ίζει κάμψη τη ς αμερικανικής επιρ­
ροής. Μ ε τη Συρία εχθρική απ έναντι σ τις Η Π Α , με το Λ ίβανο
ε κ τό ς αμερικανικού ελέγχου, με το Ισρα ή λ κλυδω νιζόμ ενο α­
πό το ν πληθωρισμό, και με τη ν Α ίγυπ το και Ιορδανία ν ’ αμφι­
σβητούν, τώ ρ α , τη ν α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τα τω ν συμφωνιών
Καμπ Ν ταίηβιντ, οι επ ιτελείς του Λευκού Οίκου έκ ρινα ν ότι
δεν θα έπρεπε να δημιουργήσουν και μια εχθρική Κύπρο.
Η Τ Ο Υ Ρ Κ ΙΑ , βέβαια, είναι μια πιστή και αφοσιωμένη σύμ­
μαχος. Και η ηγεσία Ν τεν κ τά ς πρόθυμη να δώ σει και τα «μάτια
του Προφήτη», σ τις Η Π Α (αεροδρόμια, βάσεις, «διευκολύν­
σ ε ις » διάφ ορες...) προκειμένου ν ’ αναγνωρισθεί το ψ ευτοκρά­
το ς της. Α π ό τη ν άλλη, οι Η Π Α σκέφθηκαν πω ς δεν θα ή τα ν
πράξη σοφή, η αύξηση του αντιαμερικανισμού, σ τη ν Κύπρο
και σ τη ν Ε λλάδα. Α λ λ ω σ τε , είναι κοινό δόγμα ό λ ω ν τω ν
σ τρ α τιω τικ ώ ν εμ π ειρογνω μόνω ν, πω ς μια βάση ή ένα αερο­
δρόμιο — όπ ω ς είναι λ.χ. το τουρκοαμ ερικανικό αεροδρόμιο
του Α ευκόνοικου, σ τη ν τουρκοκρατούμ ενη Κύπρο— θ' αντιμ ε­
τω π ίζει συνεχώ ς προβλήματα, ό τα ν η πλειοψηφία του πληθυ­
σμού που το περιβάλλει, δεν είναι φιλική. Οι επ ιτελείς του Ρέ­
ηγκαν σκέφθηκαν, ακόμα, πως μια «συμβιβαστική λύ ση » του
Κυπριακού, θα μπορούσε να βοηθήσει σ τη ν α π οκ α τα σ τα σ η
του διαλόγου Π απανδρέου - Ο ζά λ και, κ α τ' επ έκ ταση , σ τη ν α­
π ο κ α τά σ τα σ η τη ς εν ό τη τα ς της νο τιο α να το λικ ή ς πτέρυγας
του Ν Α Τ Ο , που τό σ ο έχει ανάγκη η α τλα ντικ ή συμμαχία.
Ο Α Ο Ι Α Υ Τ Ο Ι οι π α ρά γοντες συνέβαλαν σ τη ν απόφαση του
Ρέηγκαν να πεμψει γραφή σ το ν Εβρέν, ζη τώ ν τα ς του να ε ξ α ρ ­
θεί σ το ύψος τω ν «ευ ρ ύ τερ ω ν σ υ μ φ ερ ό ντω ν» της συμμαχιας.
Και ο Εβρέν δεν είχε λόγους να μην ανταποκριθει στη ν «έκ κ λη ­
σ η » του Α μερικανού προέδρου, ο οποίος, επιτέλους, δεν του
ζη τού σ ε «θ υ σ ίες » (του τύπου: «Παραιτηθείτε απο την κτησιν
σας εκείνη» ή « Παραιτηθείτε από την πρόσοδον α υτή»...) αλλά,
απ λώ ς, κάποιο «σ κ ο ν τ ο » σ τις τουρκικές απαιτήσεις: Οχι 37%
του κυπριακού εδάφους υπό τουρκικό έλεγχο, αλλά 29%, οχι
50% τουρκική εκπροσώ πηση και σ τις δύο Βουλές αλλά 50%
σ τη ν Α ν ω Βουλή και 30% σ τη ν Κ ά τω Βουλή, κ.ο.κ.
Ψευδαισθήσεις και αποσαφηνίσεις
ΜΕ Α Υ Τ Α σ α ν δεδομένα, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι
θα φέρει η συνάντηση κορυφής Κυπριανού - Ν τεν κ τά ς της 17ης
Ιανουάριου. Κ α τά την συλλογιστική τω ν « Λ ο ς Α ντζελ ες
Γ αιμ ς», το παρασκήνιο πρέπει ν' αποδώσει. Τ ο ερώτημα, ω ­
σ τό σ ο , παραμένει ένα: Σε τι βαθμό, η Αγκυρα «κατανόησε»
τις οδηγίες Ρέηγκαν και — προπαντός αυτό— πως ο Ρέηγκαν
αντιλα μ β ά νεται τη «συμβιβαστική λύση» του Κυπριακού. Για­
τί, παρα την « πρόοδο» που σημειώθηκε σ το ν τέ τα ρ το γύρο των
συνομιλιών της Νέας Υόρκης, παραμένουν « εκκρεμή» τερά­
στια θέματα, όπιυς είναι η αποχιυρηση τω ν τουρκικών σ τρ α ­
τευ μ ά τω ν από το νησί και η «αμετάκλητη» αξύυση του Ντεν-
κ τα ς το νέο διζω νικ ό, δικοινοτικο, ομοσπονδιακο κυπριακό
κ ρ ά το ς, να «εγγυηθεί» — πέραν οποκυνδηποτε άλλίον
εγγυήσεω ν— και η Αγκυρα.
Ε Γ Γ Υ Η Σ Η , όμως, του κυπριακού κράτους από την Αγκυ­
ρα, συνεπάγεται — εκ τω ν π ραγμ ά τω ν— και εγγύηση του από
την Ελλάδα. Και το ερώτημα που αυτόματα αναπηδά, είναι:
Π όσο είναι διατεθειμένη η σημερινή κυβέρνηση του Π Α Σ Ο Κ να
θεσει την υπογραφή της κατιο απο μια λεόντεια — σε βάρος τιυν
ελλη νικ ώ ν συμ φ ερόντω ν— συμφωνία. Και αν υποτεθεί πως ε­
κεί που έφ τα σ α ν τα πραγματα, δεν υπάρχει άλλη διέξοδος, το
δεύτερο ερώτημα είναι: Κατα πόσο, εν οψει μιας τέτοια ς συμ­
φωνίας, την οποία θα κληθεί να προσυπογράψει και η ελληνική
κυβέρνηση, θα εχουμε επίσπευση του χρόνου τω ν βουλευτικών
εκλογίυν.
Ο Λ Α Τ Α παραπάνω αυτά, βέβαια, είναι ακόμα πολύ ρευστά
και κανείς δεν ξέρει ποια θα είναι η κατάληξη τους. ΙΙανπος,
όσοι επιμένουν να χαρακτηρίζουν, γενικότερα, το 1984, σαν έ­
το ς «συναινετικών διαδικασιών», δεν πρέπει να πέφτουν έξω,
καθώς η συναίνεση πέρα απο τα θέματα της προεδρικής εκλο­
γής, του εκλογικού νόμου και το Κυπριακό, κάλυψε και ευρύ­
τερα θέματα της εξω τερ ικ ή ς μας πολίτικης. Τώρα, ολοι είναι
βέβαιοι πως η κυβέρνηση του Π Α Σ Ο Κ θα δώσει «τη μάχη για
την προάσπιση των εθνικιυν συμφερόντων», παραμενοντας
σ το N A T O , παραμένοντας στη ν ΕΟΚ. Και η αποσαφήνισή εί­
ναι προτιμότερη απο τις ψευδαισθήσεις...
Λ N I I I Ν ί 21*
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΙΑΧΝΗΣ
Το τέλος
της μικροαστικής
ευδαιμονίας
ΤΟΜΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΒΛΠΤΛΜ’ ΜΛΑ :
□ Ιοτορικα χαρακτηριστικά
της ελληνικής οικονομίας
□ Γενικά προβλήματα
Το τέλος
της μικροαστικής ελληνικής οικονομίας
ευδαιμονίας
□ Ορυκτός πλούτος
□ Βιομηχανία
□ Ναυτιλία
□ Δημόσια γη
□ ΕΟΚ και παγκόσμια
οικονομία
□ Γεωργία
ΚΑΙ Α Π Ο Κ Λ Ε ΙΣ Τ ΙΚ ΕΣ ΣΥ Ν ΕΝ Τ ΕΥ Ξ ΕΙΣ
Γ. ΑΡΣΕΝΗ, Β. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, Α. ΤΡΙΤΣΗ,
Γ. ΚΑΤΣΙΦΑΡΑ
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:
ΑΘΗΝΑ ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ «ΕΞΑΝΤΑΣ»Τζαβελα 1 - Εξαρχεια.Τηλ 36 04 885
Θ ΕΣΣΑΛΟ Ν ΙΚΗ Γ. ΧΡΟΝΑΚΗΣ, Λασσανη 9. Τηλ 237.463
s
 \ ___________________________________________ ^

των, θα υπήρχε πολλαπλάσια ωφέλεια, και δεν εννοούμε φυσικά

Τεράστια πρωτοσέλιδα συνοδέυσαν και πάλι τις εξόδους των ε­
ορτών για τον « φόρο αίματος» στον « Μολώχ της ασφάλτου». Οι
36 νεκροί του χριστουγεννιάτικου τριημέρου συνοδέυσαν με τις
φωτογραφίες τους το εορταστικό τραπέζι-των επιβιωσόντων.
Έτσι, μετά από σύντομες αμπελοφιλοσοφίες για το «τι είναι ο
άνθρωπος; ένα τίποτα» ή για το ρόλο της τύχης, η γαλοπούλα ε-
πισφράγισέ ότι η « ζωή συνεχίζεται».
Ένα εύστοχο ρεπορτάζ στο « Βήμα» όμως, απέδειχνε ότι η ει­
κόνα αυτή είναι κατασκευασμένη για λόγους αποκλειστικό εντυ­
πωσιασμού και προφανώς αντίστοιχης κυκλοφοριακής απόδο­
σης.
Απέδειξε λοιπόν ο συντάκτης κ. Γεωργίου ότι στην πραγματι­
κότητα οι 36 νεκροί του τριήμερου αντιστοιχούν στον μέσο όρο ε­
νός week end ή της τυπικής ελληνικής καθημερινότητας, ότι δη­
λαδή ο υποτιθέμενος γιορτινός εφιάλτης είναι ο καθημερινός ε­
φιάλτης στο οδικό δίκτυο όλης της χώρας.
Είναι φανερό λοιπόν πως η διεσταλμένη προβολή των δυστυ­
χημάτων των γιορτών, συνδέεται με τις πολύ βαθιές ανάγκες και
τις αρχέγονες επιβιώσεις να συνδέονται οι « σταθμοί» της συλλο­
γικής ζωής με το σημείο του αίματος, που επικυρώνει το « καλώς
έχειν» των υπόλοιπων.
Παρόλα αυτά όμως, οι Έλληνες συγκοινωνιολόγοι, ασκώντας
ορθολογικά την επιστήμη τους διαπιστώνουν πως αυτή η θυσία
είναι κάτι πολύ παραπάνω από « κόκορας στα θεμέλια» της νεο­
ελληνικής μας (υπ)ανάπτυξης. Σε έρευνά τους που ήρθε πρόσφα­
τα στο φως της δημοσιότητας αποδείχνουν πως σε εφτά χρόνια,
από το 1978 ως το 1983, οι νεκροί από αυτοκινητιστικά δυστυχή­
ματα ξεπέρασαν τις 10.000 και οι τραυματίες τις 200.000!
Οι συνολικές απώλειες της εθνικής οικονομίας (νοσηλεία, α­
πώλεια παραγωγικού δυναμικού κτλ.), υπολογίζονται στα 400 δι­
σεκατομμύρια δραχμές σ ’αυτά τα εφτά χρόνια.
Είναι εξαιρετικά απλοί κάποιοι στοιχειώδεις συλλογισμοί με
βάση αυτά τα στοιχεία: ότι δηλαδή ένα αισθητά μικρότερο ποσό
αν διατίθενταν για έργα σήμανσης και υποδομής, για κυκλοφο-
ριακή αγωγή, για πιο σύγχρονο σύστημα χορήγησης διπλωμά-
μόνον οικονομικής τάξεως.
Έχουμε όμως την υποψία, ότι το θέμα έχει και την άλλη του
πλευρά. Ό τι δηλαδή ο Έλλην οδηγός που η ζωή του τον στριμώ­
χνει και τον πιέζει από χίλιες μεριές γίνεται, όταν μπαίνει στο
αυτοκίνητο, ένας ανεπίγνωτος ταυροκαθάπτης, ένας συμμέτο­
χος του παιχνιδιού της αρχαίας τελετουργίας.
Γι’ αυτό άλλωστε, ακόμα όταν ξέρει και μπορεί δεν θέλει να
αλλάζει την οδηγική του συμπεριφορά, το μόνο χώ ρο όπου ξα­
ναβρίσκει λίγο ρίσκο και περιπέτεια ή έστω μια « νόμιμη » εκδή­
λωση των ποικιλώνυμων συμπλεγμάτων που αλλιώς δεν μπο­
ρούν να « κοινωνικοποιηθούν».
Σωστά τα λένε λοιπόν οι συγκοινωνιολόγοι ακόμη σωστότερα
οι κοινωνιολόγοι. Αλλά όλα αυτά θα λείψουν μόνο αν βρούμε έ­
ναν τρόπο στην Ελλάδα να αναπτυχθούν οι ανθρώπινοι λόγοι,
που αυτοί πια έχουν χαθεί —και όχι μόνο στην καθημερινότητα.
ΕΛΛΗΝΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΜ ΗΘΕΙΩΝ
Είναι τέτοιο το γενικό « μπάχαλο» της πολιτικής του ΠΑΣΟΚ, ώ­
στε πολλές φορές να διαφεύγουν ειδικότερες πλευρές της που
δεν στερούνται ενδιαφέροντος.
Για παράδειγμα η ρητορεία περί « ελληνοποίησης » των προμη­
θειών, συνδυασμένη με αντιφατικότητες, με αυτοδιαψεύσεις
στην πράξη, με λαϊκίστικες « κορώνες» και άλλα παρόμοια, υπο­
σκελίζει ορισμένες φορές κάποια θετικά πρακτικά βήματα σε
συγκεκριμένους τομείς.
Συγκεκριμένα, η κοινοπραξία που συγκροτήθηκε με την επο-
πτεία και ενίσχυση του ΕΟΜΜΕΧ και κατασκεύασε το πρώτο ελ­
ληνικό τηλέφωνο, είναι ένα θετικό βήμα, μη κλασικής πασοκικής
πομφολυγιάδας. Δηλαδή σε αντίστοιχες περιπτώσεις θα είχαμε
αναγγελίες για τη σύσταση « εθνικού φορέα τηλεφώνου» και
συμπεριφορές που θα τροφοδοτούσαν κανονικά την επιθεώρη­
ση.
Πρακτικά και συγκεκριμένα όμως, αντί κάποιοι να εξαγγέλουν
κρατικές βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας κτλ. που «θ α » αντιμε­
τωπίσουν το πρόβλημα, ο ΕΟΜΜΕΧ αξιοποίησε την υπάρχουσα ι­
διωτική πρωτοβουλία και « προβληματικές» επιχειρήσεις, συγ­
κροτώντας μια κοινοπραξία, που φαίνεται έδ ω σ ε και ένα τηλέ­
φωνο το οποίο μπορεί να «χτυπήσει» με κάποια αξιοπρέπεια την
PHILIPS, την ITT, την SIEMENS που λυμαίνονται παγκόσμια τη
σχετική αγορά.

«Βάλαμε» ή «φάγαμε» γκολ;

Μόνο σ ’ αυτό το επίπεδο πια μπορεί να αντι­
μετωπιστεί η παρουσίαση από τη μεγαλύτερη
μερίδα του Τύπου της επίσκεψης Τίχονωφ
στην Τουρκία. Στο ίδιο επίπεδο κινήθηκαν οι
αντιδράσεις της «Ν Δ », και αυτή τη φορά
—ίσως λόγω της καταφανούς σοβαρότητας
του θέματος— σοβαρότερος υπήρξε ο κ. Μα-
ρούδας.
Μιας και πάλι η «υποτέλεια» έγινε της μό­
δας, θα ισχυριστούμε ότι δεν υπάρχει πιο «υ­
ποτελής» οπτική από εκείνη που δεν μπορεί
να αναγνωρίσει τον «αντικειμενικό» χαρα­
κτήρα των διεθνών σχέσεων και μετατρέπει
την ανάλυση σε ένα είδος απλουστευτικής
προβολής επιθυμιών και ψυχαναλυτικού χα­
ρακτήρα ερμηνειών.
Ή τα ν «πονηρός» λοιπόν ο Οζάλ και «οργι­
σμένος» ο Τίχονωφ; «Φιλέλλην» ή «ανθέλ-
λην» ο Σοβιετικός πρωθυπουργός; «Φιλοπα-
σόκ» ή «αντιπασόκ» η ...σοβιετική εξωτερι­
κή πολιτική; Να κάποιες απλουστεύσεις των
προβλημάτων που δημιούργησε η επίσκεψη
Τίχονωφ στη γειτονική μας χώρα.
Χωρίς να είμαστε «ειδικοί» σε θέματα διε­
θνούς διπλωματίας, και θεωρώντας ότι κάθε
χώρα ρυθμίζει την εξωτερική της πολιτική
Σύμφωνα με τα συμφέροντα και τις επιδιώ­
ξεις της σε ένα δοσμένο πλαίσιο δεδομένων,
θιεωρούμε ότι η Σοβιετική πολιτική δεν είναι
εξ ορισμού παρά μόνο φιλοσοβιετική.
Έτσι, η αυτονόητη σημασία της Τουρκίας
για τα ειδικότερα σοβιετικά συμφέροντα δεν
μπορεί παρά να εκδηλωθεί και με πρακτικό
τρόπο. Από τον έλεγχο των Στενών που έχει
η Τουρκία, από τις τουρκμενικές μειονότη­
τες στις σοβιετικές δημοκρατίες, από τη θέ­
ση -κλειδί της Τουρκίας μεταξύ της ΕΣΣΔ
και των νοτιότερων περιοχών στρατηγικού
ενδιαφέροντος της ΕΣΣΔ, όλα άύτ«-δημιουρ-
γούν την ανάγκη κάποιων «ενεργών» σχέσε­
ων, ώστε να αντιρροπηθεί η αμερικάνικη
διείσδυση στην Τουρκία.
Η στάση αυτή της Σοβιετικής Ένωσης δεν
έχει διαταραχθεί από την επιβολή του-στρα­
τιωτικού καθεστώτος, που άλλωστε άργησε
πολύ να το καταδικάσει, έστω και με τον πιο
ανώδυνο δημόσιο τρόπο. Και αν αυτή τη
στιγμή με τις συμφωνίες π'ου υπογράφτηκαν
η Σοβιετική Ένωση ξεπερνάει και τις ΗΠΑ
σε επενδύσεις στην Τουρκία, αυτό οφείλεται
ακριβώς στην πάγια επιδίωξή της να επιβά­
λει στην Τουρκία, παρά τη συμμετοχή της
στο ΝΑΤΟ, ένα «ειδικό καθεστώς» αντιμε­
τώπισης της ΕΣΣΔ.
Αν λοιπόν θεωρήσουμε ότι οι διεθνείς σχέ­
σεις παίζονται έτσι απλοϊκά, σε μια ζυγαριά,
ας το πούμε έτσι, η Τουρκία είναι σαφώς βα­
ρύτερη ιός προς τη σημασία της στην εξω τε­
ρική πολιτική της ΕΣΣΔ.
Αυτό όμως δεν σημαίνει καθόλου ότι η α­
νάπτυξη αυτών των σχέσεων στρέφεται κατά
της Ελλάδας. Αντίθετα μάλιστα, για τους ί­
διους λόγους συμφέροντος, η ΕΣΣΔ δεν θα ή­
θελε διαστολή του ρόλου της Τουρκίας με ε­
πιβράβευση των επεκτατικών της διαθέσεων
εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου.
Διότι π.χ., ο έλεγχος του Αιγαίου από την
Ελλάδα μειώνει την αποκλειστικότητα της
Τουρκίας επί των Στενών, περιορίζει δηλαδή
κάπως αυτό τον ασφυκτικό δακτύλιο που έ­
χει η Σοβιετική Ένωση στην έξοδό της στη
Μεσόγειο.
Γι’ αυτόν και για άλλους λόγους που συν­
δέονται με τις γενικότερες ισορροπίες στα
Βαλκάνια και στη Μ. Ανατολή, οι όποιοι Σο­
βιετικοί ιθύνοντες δεν θα παίξουν ποτέ με την
Ελλάδα και την Τουρκία στη λογική «Ολυμ­
πιακός» - «Παναθηναϊκός», όπως περίπου
προκύπτει από ορισμένες αναλύσεις σε διά­
φορα σημεία του πολιτικού φάσματος.
Από κει και πέρα βέβαια, στο μεγάλο και
σύνθετο παιχνίδι της διαμόρφιοσης διεθνών
ερεισμάτων, η μόνη σίγουρη συνταγή είναι η
κατοχύρωση του εθνικού ερείσματος. Και ε­
δώ θέλει ακόμα πολύ δρόμο στο «εσωτερικό
μέτωπο».

X
6
 Ας ελπίσουμε ότι το ορθόν της πρωτοβουλίας θα επεκταθεί σε
κάποια σταθερή ποιότητα της κατασκευής, τότε, η «ελληνοποίη-
ση» αυτού του τομέα θα αποφέρει κέρδος δισεκατομμυρίων στην
εθνική οικονομία και θα ανασχέσει μια σοβαρή πηγή συναλλαγ­
ματικής αιμορραγίας —πέρα από τα άλλα αυτονόητα ωφέλη.
Ελπίζουμε όμως τα διδάγματα απ’ αυτή την ιστορία να είναι
αλλού, κυρίως στην πομφολυγική άσκηση της πολιτικής που μας
έχέ$ κατακλύσει με εξαγγελίες διαφόρων « εθνικών φορέων», οι
οποίοι τουλάχιστον, ώσπου να δημιουργηθούν, θα μπορούν να
συζήτούνται από εθνικά τηλέφωνα!

Η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΕΙΡΗΝΗΣ
Θεωρούμε πραγματικά θετική την πρωτοβουλία της κυβέρνησης
για τη σύγκληση της Διεθνούς Διάσκεψης Ειρήνης στο τέλος αυ­
τού του μήνα.
Οι αλλεπάλληλες σχετικές πρωτοβουλίες άλλωστε του ΠΑ-
ΣΟΚ, παρά τις επιμέρους κριτικές ως προς θέματα χειρισμών εγ·
χράφονται στις πιο θετικές πλευρές της κυβερνητικής πολιτικής. Γιαρουζέλσκι. Και όσο για την κυβέρνηση που πανηγυρίζει για
Πράγματι σε μια εποχή που η Δυτική Ευρώπη έχει προσχωρή­ τις επισκέψεις Δυτικών ηγετών στην Πολωνία (που παρουσιάζον­
σει στη ρηγκανική αντίληψη του διπολισμού και ο τρίτος κόσμος ται μάλιστα ως « δεύτεροι » μετά την « πρωτιά » του κ. Παπανδρέ-
έχει χάσει τη συνεκτικότητα που διέθετε στις δεκαετίες του '60 ου) θα έπρεπε να παρατηρήσει πόσο προσεκτικά ισορροπούν αυ­
και του ’ 70, πρωτοβουλίες όπ ω ς αυτή τω ν 6 ηγετών, ή των Συν­ τοί οι ηγέτες, τη σχέση τους με τη δικτατορική εξουσία, τις άλ­
διασκέψεων Ειρήνης, υπενθυμίζουν ότι η μοίρα του κόσμου δεν λες δυνάμεις της Πολωνίας και τα σύμβολα των λαϊκών αγώνων
μπορεί να αποφασίζεται στα κλειστά επιτελεία των δύο υπερδυ- της χώρας αυτής.
νάμεων αλλά πρέπει να γίνει αντικείμενο ενεργητικής παρέμβα­ Διότι θα έπρεπε ίσως να προσέξουν τα κρατικά μέσα ενημέρω­
σης κυβερνήσεων και λαών. σης ότι οι δηλώσεις του κ. Ανδρεότι έγιναν αφού είχε επισκεφθεί
Και αν υποθέσουμε ότι οι πρωτοβουλίες αυτές της κυβέρνη­ όχι μόνο τον Γιαρουζέλσκι, αλλά αφού είχε συναντηθεί και με
σης συνεπάγονται κόστος ως προς τα παραδοσιακά μας «ερεί­ τον Γκλεμπ και προσευχηθεί στον τάφο του Ποπιελούσκο.
σματα», αν υποθέσουμε δηλαδή ότι μπαίνουμε στους « μαυροπί­ Αυτή είναι όμως η διαφορά μιας πραγματικά ανεξάρτητης πο­
νακες» του Ρήγκαν ως « διεθνείς ταραξίες» και « συνοδοιπόροι» λιτικής και μιας μονομερούς οπτικής που με έναν άλλο τρόπο,
και πάλι το κέρδος είναι μεγάλο. μπορεί να εκληφθεί και ως πλήρης αδυναμία που μεταφράζεται
Κέρδος από τη συμβολή —έστω με τις μικρές μας δυνάμεις — σε πλειοδοσία δηλαδή —συν τοις άλλοις — σε αναποτελεσματι­
στην ύφεση, κέρδος άμεσα εθνικό, επίσης, γιατί δεν υπάρχει αμ­ κότητα.
φιβολία ότι η διεθνής ένταση κάνει πιο επίφοβη την εξέλιξη των
εθνικών μας θεμάτων, από την Κύπρο, το Αιγαίο μέχρι και τα πα­
ράδοξα της ταραγμένης Βαλκανικής. Φ Τ Ω Χ Ο Ι Π Α Η Ν Τ ΙΜ ΙΟ Ι Α Λ Λ Α Α Κ Ρ ΙΒ Ο Τ Ε Ρ Ο Ι
Αντίθετα λοιπόν απ’ ό,τι πιστεύει η « Νέα Δημοκρατία», ακόμα Α π ’ αυτό το τεύχος ανατιμηθήκαμε, επειδή δεν θέλουμε να
και σε στενό εθνικό ορίζοντα, η πολιτική που προωθεί την ύφεση διαπραγματευτούμε την τιμή μας! Α π ' τη στιγμή δηλαδή που
και την ειρήνη είναι σκόπιμη και βαθιά δικαιολογημένη.
θεωρούμε πω ς απ αράβατος όρος της α νεξαρτησίας του Α Ν ­
ΤΙ είναι η οικονομική του αυτοτέλεια, δεν έχουμε άλλη δυνα­
Η ΠΟΛΩΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ τό τη τα παρά να στηριχθούμε « σ τ ις δικές μας δυνάμεις» δη­
Ό σο προχωράει η δίκη των φυσικών αυτουργών της κτηνώδους λαδή σ το Α Ν Τ Ι με τους α να γνώ σ τες του.
δολοφονίας του Ποπιελούσκο, τόσο αποδείχνεται πως δεν πρό­ Ό π ω ς εξηγήσαμ ε από το προηγούμενο τεύχος, η διαρκής
κειται καθόλου για « τυχαίο συμβάν» ή για «προβοκάτσια των μυ­ άνοδος ό λ ω ν τω ν σ υ ν τελ εσ τώ ν της έκδοσης έκανε επιβεβλη­
στικών υπηρεσιών της Δύσης» (ναι, γράφτηκε κι αυτό). Αποδεί­ μένη μια αύξηση που ανεβάζει την τιμή του περιοδικού απο
χνεται, από τις ομολογίες των ίδιων των κατηγορούμενων, ότι οι 50 σε 70 δρχ. το τεύχος.
εντολές δόθηκαν από τα ανώτατα κυβερνητικά κλιμάκια (που ό­
μως δεν κατονόμασαν) και πως τους δόθηκε η υπόσχεση ότι η δο­
λοφονική δράση τους θα θεωρηθεί κίνητρο προαγωγών και λαμ­
πρής σταδιοδρομίας.
Προκύπτει δηλαδή με σαφήνεια η αλήθεια για την πραγματική
φύση του καθεστώτος Γιαρουζέλσκι, ενός καθεστώτος κλασικά
δικτατορικού, ενός καθεστώτος που στηρίζεται αποκλειστικά
στην κρατική βία και την αστυνομική τρομοκρατία.
Και είναι μεγάλο λάθος να θεωρηθεί η δίκη ως απόδειξη ότι το
καθεστώς Γιαρουζέλσκι διαφοροποιείται από τη βία και την τρο­
μοκρατία. Αντίθετα, η δίκη αποδείχνει τόσο τη σύγκρουση των
φατριών μέσα στους κόλπους της πολωνικής χούντας όσο και
κυρίως ότι ο Γιαρουζέλσκι απευθύνει το μήνυμα στους κατα­
σταλτικούς μηχανισμούς ότι δεν μπορούν να αυτονομούνται από
τα όρια που θέτει η δίκιά του εξουσία.
Πρόκειται για δίκη που επικυρώνει τη φύση του καθεστώτος Επειδή οι α ν α γ ν ώ σ τες του Α Ν Τ Ι είναι γ νω σ το ί βιβλιοφάγοι
και όχι για δίκη που αναιρεί τις συνέπειές του. και περιοδικοφάγοι, ξέρουν καλά πως αυτή η τιμή είναι πάν­
Από την άλλη μεριά, όσο πληθαίνουν οι αποκαλύψεις για τη τα πολύ χαμηλή σε σχέση με τα δεδομένα της αγοράς.
δομή του αστυνομικού καθεστώτος της Πολωνίας (που θυμίζει Α λ λ ά και το Α Ν Τ Ι ά λ λ ω σ τε δεν θα μπορούσε ποτέ να εί­
εκπληκτικά τη δομή των υπηρεσιών ασφαλείας στη δική μας ναι αγοραίο, παρά μόνο μια ανεξάρτητη δεκαπενθήμερη πο­
χούντα) τόσο περισσότερο ενισχύεται η πεποίθηση ότι η λύση
λιτική επιθώρηση της Α ρισ τερ ός.
του « πολωνικού » δεν μπορεί να βρεθεί παρά μόνο μέσα από την
Και αυτό θα παραμείνουμε, δηλαδή Α ντί, παρά τον πλη­
δικαίωση των βασικών αιτημάτων που έθεσε το πολωνικό κίνημα
και η « Αλληλεγγύη». θωρισμό, την ακρίβεια τα μονοπώλια κτλ., αν όχι εξαιτία ς
Και είναι γι' αυτό πάντα άστοχη η κάλυψη των ενεργειών του τους.

j T
 \

.. ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

TOÜ I3 S 3, Η KüSEPWH£f| a u -
ϋ2ΡΟ ΣΤΟΚ) ΕΛΛΗΝΙΚΟ M O , Τ&μ
ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜ Ο TEN ΠΡΟΣφπΓΟι ι
ïù l'.'iïiin ^ T o y p o w M T oviÿei
7H ® H,w ΜηκέλΡΜΉ
'"τη χ ο β λ ' ^ ΦΕΤείΜΗ Î1P2.70XF0/ÜIA
ε ^νλΤ *υ6εΡΜΗ2* ε

Ο
Ο ,Ο ΰ ο,

q
*#■
ιΟ

ΌΙ £!
ο

S & **

y Kr?

Tb

> 4

1 Y *5
θ
Ιωάνν ou
 Αμυντικού
δόγματος
συνέχεια
του Ρεπόρτερ
Τις τελευ τα ίες εβδομάδες η φιλολογία για
το αμυντικό δόγμα έδ ω σ ε και πήρε. Α φ ε­
τηρία όλου αυτού του θορύβου, που τρ ο ­
φοδοτήθηκε από π ρω τοσέλιδα ρεπορτάζ,
αναλύσεις, δη λώ σεις της κυβέρνησης και
της αντιπολίτευσης, αντιδράσεις της Ουά-
σιγκτον, του ΝΑΤΟ και της Ά γκυρας, σ τά ­
θηκε η αναφορά του πρωθυπουργού στην
Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ.
Ωστόσο, π ερισσότερο από ένα μήνα
πριν, στις 9 Νοεμβρίου, το ΑΝΤΙ είχε δη­
λώ σει στους α να γνώ σ τες τις σχετικές
πληροφορίες. Στη στήλη «Α ντιθ έσ εις» και
με τίτλο «Αμυντικό δόγμα εκτός ΝΑΤΟ», έ­
γραφε: «Φαίνεται πως σύντομα θα έχουμε
αμυντικό δόγμα... Ο κ. Παπανδρέου φ έρ ε­
ται να δίνει μεγάλη προτεραιότητα στο
θέμα, επιδιώκοντας την ολοκλήρωση αυ­
τώ ν τω ν διαδικασιών, καθώς και τω ν σχε­
τικών συ ζη τή σεω ν σ το ΚΥΣΕΑ εν τό ς του
1984... Η Αθήνα εγκατέλειψ ε στην πράξη
το παραδοσιακό και ευθυγραμμισμένο με
τις νατοϊκές προδιαγραφές δόγμα που
στηριζόταν σ το ν από Βορρά κίνδυνο, για
να αντιμετωπίσει την τουρκική απειλή. Η
μετατόπιση του κέντρου βάρους από το
Βορρά στην Ανατολή, εκτός του ότι δη­
μιουργεί μια σοβαρή αντίφαση λ όγω της
παραμονής μας σ το ΝΑΤΟ, έκανε κάτι πε­
ρισσότερο από αναγκαία την εκπόνηση ε­
νός νέου δόγματος, στη βάση του οποίου
να χαράσσεται όχι μόνο η αμυντική, αλλά
και η εξωτερική πολιτική της χώρας. Ελπί­
ζουμε ότι έσ τω και καθυστερημένα, η προ­
σπάθεια που γίνεται σήμερα με εντολή
του πρωθυπουργού, θα δώ σει συγκεκρι­
μένες και επ εξερ γα σμ ένες κατευθύνσεις
και δεν θα περιοριστεί σε μια γενικόλογη
ανάλυση χωρίς πρακτική σημασία».
Το παραπάνω απόσπασμα δίνει το μέ­
τρο της αποκλειστικότητας του ΑΝΤΙ στην
είδηση για το νέο αμυντικό δόγμα και πα­
ράλληλα στοιχειοθετεί μια πρώτη, γενική
βέβαια, και ισορροπημένη τοποθέτηση
τού ζητήματος.
Δ εν υπάρχει αμφιβολία ότι από το 1974
οι ελληνικές κυβερνήσεις φρόντισαν να
θωρακίσουν τα ανατολικά μας σύνορα.
Παρά το νατοϊκό τους προσανατολισμό, η
αμεσότητα της τουρκικής απειλής τις υπο­
χ ρ έω σε να κινηθούν προς αυτή την κατεύ­
θυνση. Το νέο αμυντικό δόγμα λοιπόν, δεν
συνεπάγεται κάποια ριζική αναδιάταξη
τω ν ενόπ λω ν δυνάμεων, γιατί απλούστα-
τα αυτή έχει ήδη πραγματοποιηθεί. Απ’
αυτή την άποψη είναι αδικαιολόγητα τα
μεγάλα λόγια που ακούσαμε και διαβάσα­
με.
Εντούτοις, η εκπόνηση νέου αμυντικού
δόγμ ατος είναι επιβεβλημένη. Κι αυτό
γιατί είναι καιρός πια να ξεπ εραστεί ο δι­
χασμός ανάμεσα σ τις παραδοσιακές αρ­
χές της αμυντικής πολιτικής και στην τρ έ ­
χουσα πρακτική της τελευταίας δεκαε­
τίας.
Είναι καιρός να μεταβούμε από τα απλά
μέτρα αμυντικής θωράκισης τω ν ανατολι­
κών συνόρων, σε μια επεξεργασμένη και
ολοκληρωμένη στρατηγική, η οποία λαμ-
βάνοντας υπόψη τις διεθνείς πολιτικο-
στρατιω τικές ισορροπίες και τις επιπτώ­
σεις του ς στην ευρύτερη περιοχή, οφείλει
να παρέχει έγκυρες απαντήσεις σ ’ όλα τα
δυνατά σενάρια εξελ ίξεω ν που άπτονται
της εθνικής μας ασφάλειας. Είναι μ’ άλλα
λόγια καιρός να ξεπ εραστεί η μέχρι σήμε­
ρα επ ικ ρα τού σα απ οσπ α σμ α τικ ότη τα
προς την κατεύθυνση του σφαιρικού και
του ενιαίου της εθνικοαμυντικής πολιτι­
κής.
Αυτό το νόημα έχει το δύσκολο έργο
της εκπόνησης νέου αμυντικού δόγματος.
Και είναι πράγματι θλιβερό ένα τέτοιο ζή­
τημα να αντιμετωπίζεται με την ανευθυνό-
τητα και την εξαλλοσύνη που επέδειξε η
αξιωματική αντιπολίτευση και ο φιλικός
της Τύποο
Η κρίσιμη πλευρά του επίμαχου θέμα­
το ς βρίσκεται κυρίως στο κατά πόσο η κυ­
βέρνηση θα καταφέρει να ανταποκριθεί
στις μεγάλες απαιτήσεις μιας τέτοιας ερ­
γασίας. Ο περιορισμός σε γενικόλογες α­
ναλύσεις που απλά θα κωδικοποιούν τις
διακηρυγμένες θέσεις της σημερινής κυ­
βέρνησης, είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος.
Σε μια τέτοια περίπτωση θα δικαιωθούν οι
κατηγορίες περί προεκλογικού πυροτε­
χνήματος σε βάρος της κυβερνητικής α­
ξιοπιστίας. Η επισήμανση αυτού του κιν­
δύνου έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί οι του­
λάχιστον μέχρι πρόσφατα υπάρχουσες ε­
πεξεργασίες δεν αντιστοιχούν στην έκτα­
ση που έδωσαν στο θέμα τα κυβερνητικά
στελέχη.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η τουρκική
πλευρά εκτός από τη δημιουργία της
«στρατιάς του Αιγαίου», έχει πραγματο­
ποιήσει και θεωρητικά τον αναπροσανα-
τολισμό της εθνικοαμυντικής πολιτικής
της. Ο τό τε τούρκος πρωθυπουργός
Μπουλέντ Ετσεβίτ, σε ομιλία του στη Γε-
ρουσία (24/3/78) αλλά και σε κατοπινές δη­
λώ σεις του (Μάιος 1978), είχε υποστηρίξει
τα εξής: επειδή η Τουρκία δεν αντιμετωπί­
ζει άμεση απειλή από τη Σοβιετική Έ ν ω ­
ση αλλά από την Ελλάδα, η αμυντική πολι­
τική και η δομή τω ν ενόπλων δυνάμεων
της αλλάζουν ώ σ τε να προσαρμοσθούν
στις ανάγκες αυτού του μετώπου. Για την*
εκπόνηση της νέας πολιτικής εργάζονται
ειδικές ομάδες εμπειρογνωμόνων. Χαρα­
κτηριστικά τω ν τό τε δημοσιευμάτων του
τουρκικού Τύπου ήταν ο τίτλος της
«Γκιουναϊντίν» (17/5/78) «Μ ε το νέο αμυντι­
κό μας σύστημα τα όπλα θα είναι στραμ­
μένα προς την Ελλάδα», καθώς και σχετι­
κό άρθρο του Ιπεκτσί στη «Μ ιλλιέτ» την ί­
δια μέρα.
Κλείνοντας αυτό το κομμάτι, πρέπει να
πούμε ότι η εξαγγελία του νέου ελληνικού
αμυντικού δόγματος εκτός από την Ουά-
σιγκτον, τις Βρυξέλλες και την Άγκυρα,
προκάλεσε αντιδράσεις και στο Βελιγρά­
δι. Οι Γιουγκοσλάβοι που δεν βλέπουν με
καλό μάτι την «αιρετική» πολιτική της Α­
θήνας απέναντι στο ΝΑΤΟ, ανησυχούν ότι
οι νέες ελληνικές κατευθύνσεις αποδυνα­
μώνουν την ασφάλειά τους γιατί αποστα-
θεροποιείται ο παραδοσιακός ρόλος της
Ελλάδας σαν χώρας - αγωγού της δυτικής
βοήθειας προς τη Γιουγκοσλαβία σε περί­
πτωση έντασης στην περιοχή.
9
 Π Ρ Ο Ε Δ Ρ Ο Σ ΚΑΙ Ε Κ Λ Ο Γ ΙΚ Ο Σ Ν Ο Μ Ο Σ
Συναινετικοί και συναινούντες
Α Π Ο Τ Η Ν παλαιότερη διακήρυξή ότι « εκλογικός νόμος, ε­
κλογή Προέδρου και βουλευτικές εκλογές αποτελούν ένα πακέ­
τ ο » φ τάσαμε τελευταία στη ν αντίληψη — όπ ω ς διακηρύχθηκε
στη συνάντηση τω ν 2.000 σ τελ εχ ώ ν του Π Α Σ Ο Κ — ό τι μόνο οι
βουλευτικές εκ λογές αποτελούν το καίριο και κ α θοριστικό πο­
λιτικό γεγονός του 1985.
Γ ΙΑ Τ Ο Υ Σ «κ α λ ά γ ν ω ρ ίζο ν τε ς » η πεποίθηση αυτή υποδηλώ­
νει ακριβώ ς ότι σ το «κ α ίρ ιο γεγονός τη ς εκ λογική ς αυτοδυνα­
μ ία ς» εν τά σ σ ο ν τα ι και πρέπει να το «εξυ π η ρ ετή σ ο υ ν» τό σ ο η
εκλογή του Κ. Καραμανλή στη ν Π ροεδρία τη ς Δ η μ οκ ρ α τία ς ό ­
σο και το περιεχόμενο του νέου εκλογικού νόμου.
ΟΙ Α Ν Τ ΙΦ Α Σ Ε ΙΣ , χάρη σ τις γνώ ριμες ταχυδακτυλουργικές
ικ α νότη τες από το παρελθόν, θα ξεπερασθούν με άνεση. Ή δ η
για το ν εκ λογικ ό νόμο έχει εφευρεθεί εκ τό ς από τη ν «γνήσια
καταγραφή των υπαρκτών κοινωνικών και πολιτικών δυνάμε­
ω ν » και η δυ να τότη τα σχηματισμού αυτοδύναμης κυβέρνη­
σης. Μ όνο που βέβαια τα ίδια ακριβώς έλεγε τό σ α χρόνια ο Κ.
Καραμανλής ω ς Πρωθυπουργός, και κάπως διαφ ορετικά τα
γράφει η διακήρυξη κυβερνητικής πολιτικής του Π Α Σ Ο Κ . Σ τις
σελίδες της δεν είχε εφευρεθεί και προταθεί προεκλογικά για
ψήφιση καμία επινόηση και προϋπόθεση για το ν όρο τη ς κυ­
βερνητικής αυτοδυναμίας.
Ο ΣΟ Γ ΙΑ την επανεκλογή του Κ. Καραμανλή στη ν Π ροε­
δρία της Δ η μ οκ ρα τία ς η αντίφαση ανάμεσα στη στά ση τον
Μάιο του 1981 *α ι το ν ερχόμενο Α πρίλιο (με τις όμοιες σχεδόν
ανακ οινώ σεις υπ οστηρίξεω ς που έχει συμφωνηθεί να υπογρά­
ψουν οι κοινοβουλευτικοί εκπρόσω ποι κ. Α γ. Κ ου τσόγιω ργας
και Κ. Στεφ ανόπ ουλος) θα ξεπερασθεί από την αναγνώριση (ό ­
χι άδικα βέβαια) της θετικής συμβολής τη ς π ρώ της προεδρι­
κής θητείας του.
Ω Σ Τ Ο Σ Ο , ενώ αυτές και άλλες ενδιαφέρουσες εξελ ίξεις έ­
χουν ήδη δρομολογηθεί — ακόμα και με τη ν έννοια τη ς «σ υ μ ­
φωνίας κ υ ρ ίω ν»— δεν φαίνεται ότι γύρω από τα θέματα τη ς ε­
κλογής του Π ροέδρου και του νέου εκλογικού νόμου να δ ιεξά ­
γεται απ λώ ς ένα παιχνίδι εντυπ ώ σεω ν. Υπάρχει και ένα παιχνί­
δι εξουσίας.
Σ Τ Ο Σ Η Μ Ε ΙΟ αυτό οι κοινές βουλήσεις δεν έχουν ακόμα
συμπέσει όχι μόνο γιατί υπάρχουν κάποιες διαφορετικές, α ντι­
λήψεις ανάμεσα σ το ν Κ. Καραμανλή και το ν Πρωθυπουργό,
αλλά επειδή διεκδικεί ένα συμπληρωματικό π ολιτικό ρόλο
σ τις εξελ ίξεις ω ς τρ ίτο ς της παρέας ο πρόεδρος της « Ν Δ » Κ.
Μ η τσ ο τά κ η ς τό σ ο ω ς πρόσωπο όσο και ω ς κομματικά συμφέ­
ροντα.
Ε ΙΝ Α Ι Γ Ν Ω Σ Τ Ο , ά λ λ ω σ τε, στους παροικούντες ότι με την
παρέμβαση του Κ. Καραμανλή έγιναν οι νέες ρυθμίσεις για τον
χαρακτήρα της εκπομπής της Βουλής,· αφού βέβαια πέρασαν
άκαρπες δύο εβδομάδες και ο Κ. Μ η τσ οτά κ η ς διαβίβασε σ το ν
Π ρόεδρο της Δ η μ οκ ρα τία ς «τώ ρα αρχίζουν και κοροϊδεύουν
και σένα Πρόεδρε». Είναι του λά χιστον αναληθής αφ ενός·ο ι-
10
του Δημήτρη Κ. Μιχαήλ
σχυρισμός του Κ. Μ η τσ ο τά κ η ό τι η εκπομπή τη ς Βουλής άλ­
λ α ξε μετά τη ν «καταπληκτική επιτυχία της πορείας μ α ς» και,
αφετέρου του υφυπουργού Τύπου Δ . Μ αρούδα ό τι «η κυβέρνη­
ση αποφάσισε να δεχθεί το σχετικό αίτημα της Ν Δ και του
Κ Κ Ε ».
Τ Ο Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο αίτημα του Κ. Μ η τσ ο τά κ η — που φ αίνεται να
έχει δημιουργήσει κ ά τι π ερ ισ σ ότερ ο από ενόχλη ση σ τη ν οδό
Η ρώ δου του Α ττικ ο ύ — είναι το συ να ινετικ ό περιεχόμ ενο του
νέου εκλογικού νόμου.
Τ Α Α Π Ο Κ Λ Ε ΙΣ Τ ΙΚ Α «σ χ έ δ ια » για τις «φ α υ λ ο κ ρ α τικ έ ς »
δ ια τά ξεις του νέου νόμου που διαρρέουν σ υ σ τη μ α τικ ά από την
ηγεσία του υπουργείου Ε σ ω τε ρ ικ ώ ν δεν έχουν παρά ένα σ κ ο ­
πό. Ν α καταδειχθεί τελικ ά ό τι η κυβέρνηση είναι πολύ δημο­
κρ α τικ ότερη σ τη ν πράξη, α π ’ ό σ α έγρα ψ α ν για τ ο νέο εκ λογι­
κό νόμο φιλίες και μη (α λ λ ά αφελείς α ρ κ ε τά ) γραφ ίδες. Υπο­
δηλώνουν, όμ ως, και τη διάθεση τη ς κυ β ερνή σεω ς για συν­
διαλλαγή γύρω από το θέμα αυτό, το οποίο θα λυθεί απ οκλει­
σ τικ ά σε επίπεδο κορυφής και όχι κ ο ιν ω ν ικ ώ ν δυνάμ εω ν και
φορέων. Καμία συζήτηση δεν π ρόκειτα ι να γίνει πριν τη ν κ α τά ­
θεση του νομοσχεδίου με πολιτικούς αρχηγούς, κ όμ μ α τα και
οργα νώ σεις.
Ο Κ. Μ Η Τ Σ Ο Τ Α Κ Η Σ διαβεβαιώνει όσο υ ς τ ο ν εμ π ιστεύον­
τα ι ό τι ο νέος εκ λ ο γικ ό ς νόμος δ εν θα δίνει π λ εο νεκ τή μ α τα με­
γά λα σ τ ο π ρ ώ το κόμμα, αν η διαφορά του σε ψήφους από το
δεύτερο είναι μικρή. Και υπ οστηρίζει — ό π ω ς υπαινί χθηκε άλ­
λ ω σ τε δημόσια τελ ευ τα ία — πως εγώ <5εν περιμένω εκπλήξεις
από το νέο εκλογικό νόμο. Α π ό το π εριβά λλον του Π ρωθυ­
πουργού δίνετα ι η διαβεβαίωση ό τι ο νέος νόμ ο ς δεν πρόκειται
να κ α τα ρ τισ θ εί ενω ρ ίτερ α από τα τέλη του Ιανουάριου (α ντί
τω ν α ρ χ ώ ν) και π ω ς «αντίθετα απ ’ όσα λέει ο Μ ένιος δεν υπάρ­
χουν σχέδια από τα οποία θα επιλεγεί το τελικό » .
Ω Σ Π Ρ Ο Σ το περιεχόμενό του τη ρ είτα ι πλήρης σιγή, γιατί
δεν υπάρχει ακόμα ξεκα θά ρισμ α επί τη ς αρχής.
Α Π Ο Τ Η Ν Π ροεδρία τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς (α ς πούμε απρ «π ρ ο ­
σκείμενους κ ύ κ λ ο υ ς») δίνετα ι η διαβεβαίωση ό τι απομένει να
πραγματοποιηθεί μια οριστική και τελευ τα ία συ νά ντη ση Π ροέ­
δρου και Πρωθυπουργού για τ ο θέμα αυτό, προκειμένου να α-
ποσαφηνισθούν ορισμένα κρίσιμα σημεία, ό π ω ς η συνένωση
περιφερειών, η εφετειακή βάση, η παραλλαγή του σ υ σ τή μ α το ς
D' Honot κτλ.
Κ Α Τ Α Τ Ο Υ Σ Ι Δ ΙΟ Υ Σ κύκλους, ο Κ. Κ α ρα μ α νλή ς δεν πρό­
κειται να αποδεχθεί, (που σημαίνει πρέπει να δ ώ σ ει τη ν π ροκα­
ταβολική συναίνεσή του) σε πολυμορφία του εκ λογικ ού σ υ σ τή ­
μ ατος είτε αυτό λέγετα ι συνδυασμός μ ονοεδρικής και πολυε­
δρικής είτε «δ ύ ο γύ ροι». Τ ο π ρ ώ το α π ορρ ίπ τετα ι τό σ ο για λ ό ­
γους ιστορικού ς (το μονοεδρικό έχει να εφαρμοσθεί από το
1923) όσο και για λόγους έγκυρης εκ π ρ οσώ π η ση ς (οι επ αρχίες
σ τη ν Ε λλάδα είναι άνισα κατανεμημ ένες και με μ εγάλες δια­
φορές πληθυσμού, ακόμα και μέσα σ το ν ίδιο νομό). Τ ο δεύ τε­
ρο α π ορρίπ τετα ι από το ν Κ. Καραμανλή — όπ ω ς διαβεβαιώ νει
ορισμένους συνομ ιλητές του — για τί σ το δεύτερο γύρο θα διευ­
κολύνει τη συνεργασία τω ν π ροοδευ τικ ώ ν με τους κομμουνι­
σ τές και θα δημιουργεί τις προϋποθέσεις έντο νη ς πολιτικής πό­
λωσης.
Ο Π Ρ Ο Ε Δ Ρ Ο Σ τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς φ έρεται να έχει συ ζητή σει
με το ν Π ρωθυπουργό και άλλους π α ρά γοντες, όπ ω ς ο πρόε­
δρος τη ς Βουλής I. Α λευ ρ ά ς ό τι είναι διατεθειμ ένος να δεχ τεί
δύο άλλα σχέδια εκ λογικού νόμου, με ορισμ ένες προϋποθέ­
σεις.
Τ Ο Π Ρ Ω Τ Ο , που θα αφορά τη ν απλή αναλογική ( ! ) εφ όσον
συμφωνήσουν τα δύο μεγάλα κόμματα.
Τ Ο Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο , για τη ν κατανομ ή τ ω ν 100 εδ ρ ώ ν ανάμ εσα
σ τα δύο μεγάλα κόμμ ατα, ακόμ α και με α ναλογία 70 με 30 και
α ν ε ξα ρ τή τω ς π ο σ ο σ τώ ν , αρκεί να το αποδεχθούν και να το δη­
λώ σουν δημόσια τα δύο μεγάλα κόμμ ατα. Τ ο ύ το α ρνείτα ι να
το δεχθεί ο Κ. Μ η τσ ο τά κ η ς παρά το γεγο νό ς ό τι διαβεβαιώνει
πω ς η « Ν Δ » είναι το π ρ ώ το κόμμα. Έ τ σ ι τα δύο παραπάνω
σχέδια θα μείνουν σ τις «κ α λ έ ς π ρ ο θ έσ εις» του Π ροέδρου της
Δημ οκ ρατίας.
Μ Ε Β Α Σ Η τα δεδομ ένα αυτά είναι βέβαιο ό τι ο νέος εκ λογι­
κός νόμος θα έχει εξα σ φ α λ ίσ ει τη συναίνεση τω ν δύο μ εγάλω ν
κομ μ άτω ν πριν ψηφισθεί από τη Βουλή, κα θώ ς ο Κ. Καραμαν­
λής ω ς σήμερα το υ λ ά χ ισ το ν αυτό θεωρεί ω ς κύριο αναγκαίο
γνώ ρισμ α του εκλογικού νόμου, τη λεγόμενη «διμ ερή συναίνε­
σ η ».
Ο Ι Ε Θ Ε Λ Ο Τ Υ Φ Α Ο Υ Ν Τ Ε Σ , που διαβεβαιώνουν ό τι ο Κ. Κ α ­
ραμανλής « θα ψηφίσει οποιοδήποτε εκλογικό νόμο του Π Α ­
ΣΟ Κ γιατί θέλει να ψηφισθεί από αυτό πρόεδρος» κάνουν το ί­
διο σφάλμα ερμηνεύοντας τις αιχμές τ ω ν λ ό γ ω ν του ό τι είναι
κα τά τη ς «Ν έ α ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς ». Β εβαίως ο Κ. Κ αραμ ανλής θα
ήθελε να ψηφισθεί από το σύνολο τ ω ν βουλευτών του Π Α Σ Ο Κ
αλλά με τη ν ρητή προϋπόθεση και φ ροντίδα ό τι δεν θα είχε α­
πώλειες και αρνήσεις από βουλευτές τη ς « Ν Δ » . Μ ’ ένα λόγο ο
Κ. Καραμανλής δεν πιστεύει — και οι ε ξελ ίξεις θα το δείξουν—
ότι γίνετα ι με τις ψήφους του Π Α Σ Ο Κ υπερκομματικός, αλλά
ότι το πολιτικό έργο του (κ α ι μ άλιστα όχι το π ρ όσφ α το) έχει
τέτο ιο χαρακτήρα και συνεπώς είναι υποχρέωση του Π Α Σ Ο Κ
να του το αναγνωρίσει.
ΓΕ ΓΟ Ν Ο Σ , π ά ντω ς παραμένει, καθώ ς μ ά λιστα ο Α . Παπαν-
δρέου συνάρτησε τη θετική ψήφο του Π Α Σ Ο Κ με ορισμένες
προϋποθέσεις, ό τι ο Κ. Κ αραμανλής προτιμά με βάση τα σημε­
ρινά δεδομένα να εκ λεγεί από το σύνολο τ ω ν βουλευτών της
« Ν Δ » , και από μερίδα μόνο βουλευτών του Π Α Σ Ο Κ .
Χ Ρ Η Σ ΙΜ Ο Π Ο ΙΩ Ν Τ Α Σ σ τα παρασκήνια το ό ν τω ς απόλυτο
ΜΗΝΑ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ
ΣΧΕΣΕΙΣ
ΣΧΟΛΕΙΟΥ· ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
Το δικαιώματα Εκπαιδευτικών,
γονέων μαθητών
ε κ δ ό σ ε ις ε π ικ α ιρ ό τ η τ α
Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λ η 6 0 —τ η λ . 3636083
όπλο του ό τι « μπορεί να παραιτηθώ οποιαδήποτε στιγμή ή να α­
ποχωρήσω και να ιδιω τεύσω » ο Κ. Καραμανλής δεν έχει ακό­
μα συ ζητή σει το θέμα τη ς επανεκλογής του με τον Α. Παπαν-
δρέου.
Η Υ Π Ο Θ Ε Σ Η του «συναινετικ ού κειμένου» που αποδιδόταν
σ το ν καθηγητή Δ . Τ σ ά τσ ο ή τα ν περισσότερο τακτική ιχνηλα-
τή σ εω ς τω ν διαθέσεων κάθε πλευράς (όπ ως επίσης η ομιλία
στη Θ εσσαλονίκ η και η εμπιστευτική προσωπική επιστολή του
Α . Π απανδρέου τη ν επομένη) παρά δρομολόγηση κάποιας συ­
ναινετικής διαδικασίας σ το θέμα το>ν εξουσιώ ν του Προέδρου
τη ς Δημ οκ ρα τία ς.
Α Ν Α Η Φ Θ Ε Ι υπόψη η έλλειψη απαντήσειος από την Προε­
δρία τη ς Δ η μ οκ ρ α τία ς στη ν επιστολή του Προοθυπουργού της
29ης Ο κτωβρίου, αλλά και η κάποια πολεμική ορισμένων κύ­
κ λ ω ν τη ς κα τά του συντάκτη τω ν δύο συνταγμ ατικώ ν γνωμο­
δοτή σεω ν, που συνόδευαν την επιστολή του καθηγητή Γ. Κασι-
μάτη, θα πρέπει να υποθέτει κανείς ότι δεν πρόκειται να δη-
μιοίιργηθούν αισθητοί κραδασμοί σ το μέλλον και πως διαμορ­
φ ώ νετα ι ένα είδος «μ ό ντο υ ς β ιβέντι», ανάμεσα στους δύο πό­
λους εξουσίας.
Ω Σ Τ Ο Σ Ο , υπάρχει ανάγκη να διασωθούν και κι/ποια προ­
σχήματα, αυτά της πολίτικης κατανάλω σης, το «κρυφ τούλι»
τω ν εντυ π ώ σεω ν. Η προεδρική συναίνεση φαίνεται ω ς ένα βαθ­
μό ότι είναι σχετικά εξασφαλισμένη.
Α Α Α Ω Σ Τ Ε , ηδη απόφαση της ηγεσίας του Κινήματος μετά
την δια σιωπής ζύμωση που έχει γίνει σ το «θέμα Καραμανλής»
σ τις κομμ ατικές οργα νώ σεις για το θέμα αυτό δεν θα γίνει ευ­
ρύτερη συζήτηση και θα υπάρξει τις παραμονές της εκλογής α­
πόφαση υ π οστη ρίξεω ς του κ α τ’ εξοχήν αριστερού οργάνου του
Κ ινήματος του Ε κ τελεστικ ού Γραφείου.
Α Α Α Ω Σ Τ Ε , δύο του λά χιστον μέλη του Ε.Γ., μ αρξιστές κα­
τά τα άλλα, έχουν εισηγηθεί την ταυτόχρονη σχεδόν διεξαγωγή
τω ν εκ λογώ ν, με την ρεαλιστική συλλογιστική «ν α επωφελη­
θούμε από την εντύπωση που θα δημιουργήσει η υποστήριξή μας
στον Καραμανλή» και με το ν ισχυρισμό «η επανεκλογή του και
επανεκλογή μας». '
Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ ΙΚ Α η βάση της συναινετικής διαδικασίας
Π ροέδρου τη ς Δη μ οκ ρα τία ς και Πρωθυπουργού επιτρέπει από
τη ν μεν πλευρά του Κ. Καραμανλή την αισιόδοξη διαβεβαίω­
ση, που δίνει τελευταία ότι « ο νέος εκλογικός νόμος δεν θα ôoj-
σει αφορμές για αμφισβήτηση του εκλογικού αποτελέσματος α­
πό τα μεγάλα κόμματα» από δε την πλευρά του Πρωθυπουργού
και Π ροέδρου του Π Α Σ Ο Κ ότι μια ακόμη τετρα ετία ανήκει (α ­
κ όμ α κα ι με α να ιμ ικ ή α υ το δ υ ν α μ ία ) σ τη ν « Α λ λ α ­
γή »...
ΠΕΡΙΚΛΗ ΡΟααΚΗ ΑΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ
ΑΕΚΕΜ ΒΡΗΙ
1944
i|...
Γ,
ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΑΘΗΝΑ Ϊ ΚΑ ΣΠΙΤΙΑ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
ΑΘΗΝΑ: «ΠΟΛΥΤΥΠΟ»,
Δεινοκράτους 131, τηλ. 72.29.237
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: «Μ. KOTZIA ΚΑΙ ΣΙΑ»,
Τσιμισκή 78, τηλ. 279.720
11

Την ανάγκη διάσπ ασης τη ς Ν Δ πολλοί
την έχουν ανακαλύψει, λίγοι όμ ως εργά ­
ζο ν τα ι προς τη ν κατεύθυνση αυτή με τό ­
ση συνέπεια όση ο προηγούμενος πρόε­
δρος του κόμμ ατος Ευάγγελος Αβέρωφ.
Α υ τό δεν σημαίνει ό τι με ή χωρίς το ν κ.
Αβέρωφ, η πα ρά ταξη που δημιούργησε
ο Κων. Καραμανλής θα παραμείνει ενω ­
μένη. Α π λά , ο κ. Α βέρω φ , για μια σειρά
από λόγους, βιάζεται περισσότερο από
τα άλλα ηγετικά στελέχη να συνδέσει τ '
όνομά του με μια κίνηση που θεωρεί ι­
στορική. Κι είναι αξιοση μ είω το το γεγο­
νός ό τι σ τα βήματα για την πραγμάτωση
τω ν επιθυμιών του δεν έχει κάνει λάθη
τέτοια που θα στοιχειοθετούν κατηγορία
για διάσπαση του κόμματος. Σ τις μέρες
μας βέβαια, είναι αμφίβολο το ποιος και
γ ια π ο ιο υ ς λόγους θ ε ω ρ ε ίτα ι
δια σπ α στή ς· η «Ν έ α Δ η μ ο κ ρ α τία » έχει
φθάσει σ το οριακό σημείο ύπαρξης σα ν
ενιαίο κόμμα, κι αυτό, όσο περνά ο και­
ρός γίνεται φανερό σ τα περισσότερα μέ­
λη και στελέχη του κόμματος, αλλά και
στους παρατηρητές. Σ το βαθμό που οι
αντικειμενικές συνθήκες δεν επιτρέπουν
την κοινοποίηση κοινών προθέσεων που
οδηγούν σ τη ν διάσπαση και δημιουργία
δύο ή τρ ιώ ν φορέων, τα ηγετικά στελέχη
νομιμοποιούνται να ερ γά ζετα ι το καθένα
σύμφωνα με τις εκτιμήσεις και τις επι­
λογές του προς αυτή την κατεύθυνση.
Η αποχώρηση Ράλλη
Η διαδικασία τη ς φθοράς για τη Ν Δ
άρχισε με τη ν ή ττα που υπέστη σ τις ε­
κλογές του 1981 από το Π Α Σ Ο Κ , μια ή τ­
τα που δεν λειτούργησε σα ν προειδοποί­
ηση για παραπέρα πορεία του κόμμα­
τος, αλλά προσέλαβε τη ν μορφή πανι­
κού, που έγινε ακόμη μεγαλύτερος ό τα ν
παραιτήθηκε από την ηγεσία ο κ. Γεώρ­
γιος Ράλλης. Με τη ν κίνησή του αυτή,
αλλά και με τη ν μετέπειτα στάση του ο
τ. πρωθυπουργός δρομολόγησε κάποιες
εξελ ίξεις — όχι φυσικά ταχύρρυθμες—
και πέρασε μια φάση αναμονής που χα­
12
«ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ»
ρα κ τη ρίστη κ ε από τη φράση του: «εγ ώ
εδώ είμαι, αν με χρειαστείτε, όχι φυσικά
με τα δεδομένα του παρελθόντος, να με
καλέσετε». Α λ λ ά τι σημαίνει αυτό πρα­
κτικά; Ο κ. Ράλλης, δεν απευθύνθηκε
μόνο στου ς βουλευτές της Ν Δ , η έμμεση
αποχώρησή του από τα κοινά έθετε ηδη
εν δυνάμει την υποψηφιότητά του για
κάτι άλλο: ίσ ω ς την προεδρία της Δ η μ ο ­
κρατίας. Α λ λ ά γ ι’ αυτό ή τα ν πολύ νωρίς
— ο ίδιος δεν είχε «α π ο χ ρ ω μ α τισ τε ί» αρ­
κετά, ώ σ τε να μπορεί να π λα σσα ρ ιστεί
από το Π Α Σ Ο Κ σα ν ένας ά λλος Κ αρα­
μανλής, κι ά λ λ ω σ τε ο σημερινός πρόε­
δρος της Δ η μ οκ ρ α τία ς δεν έδειχνε κα­
μιά ιδιαίτερη επιθυμία να εγκαταλείψ ει
τα καθήκοντά του. Μ οιραία, η περίοδος
αναμονής για το ν Γ. Ράλλη, γινό τα ν α­
κόμη μεγαλύτερη. Έ τσ ι, η συβυλλική
του φράση, άρχισε ν' α π οκτά μεγαλύτε­
ρη εφαρμογή και λειτουργικ ότη τα για
το ν χώρο από το ν οποίο προέρχεται, ει­
δικά μετά την αποχώρηση του Ευ. Αβε-
ρωφ από την προεδρία τη ς Ν. Δ η μ ο κ ρ α ­
τίας. Τ η ρ ώ ντα ς «α υ στη ρ ή ου δετερότη ­
τ α » ο κ. Ράλλης, σ το ν π ροεκλογικό α­
γώ να Μ ητσοτάκη - Στεφανόπουλου, έδι­
νε .τις συμβουλές του μετά την εκλογή:
«βοηθείστε τον Μητσοτάκη να σταθεί».
Μ ε το ν τρόπ ο αυτό, κ α τόρ θω σε να αμ­
βλύνει τις όποιες κακές μνήμες τω ν ε­
σ ω κ ομ μ α τικ ώ ν του αντιπάλίον, που σ το
πρόσωπό του έβλεπαν « τον ηγέτη που
μπορεί να αίρεται υπεράνω προσωπικών
φιλοδοξιών και να στηρίζει το κόμμα».
Η εκλογή Μητσοτάκη
και η στροφή Μπούτου
Α π ό το ν Σεπτέμβριο που εξελέγη πρό­
εδρος της Ν Δ ο κ. Μ η τσοτά κ η ς, πέρα­
σαν πάνω από 4 μήνες. Σ το διάστημα
αυτό, ο εκ μεταγραφής ηγέτης δεν μπό­
ρεσε ν ’ αποκτήσει ερείσματα σ το κόμ­
μα, επ ιβεβαιώνοντας έτσι την εκτίμηση
ότι εξελέγη για έναν πολύ συγκεκριμένο
λόγο: «να νικήσει τον Λνδρέα στις εκλο-
γε~». Ο «Α ν δ ρ έ α ς » όμ ω ς δεν έκανε πρό­
ω ρ ες εκ λ ο γές κι άφησε το ν κ. Μ η τσ ο τά ­
κη έκ θετο σ τα πυρά τα>ν α ν τιπ ά λ ω ν του
(α ν α ν ε ω τικ ώ ν και μη) που δεν δ ίσ τα σ α ν
να το ν σα μ π οτάρου ν α νοιχτά, ν' αμφι­
σβητούν έντο να τις απ οφ άσεις του και ν'
αδιαφορουν για τις επ ιλογές και π ροτε­
ρ α ιότη τες του νέου αρχηγού τους. Έ τσ ι,
έμειναν σ το ν κ. Μ η τσ ο τά κ η οι τρ εις έμ­
μονες ιδέες του για να παίζει:
• ο π ρόεδρος του Αρείου Πάγου, κ.
Κ ώ ν σ τα ς ·
• η «φ α σ ισ τ ικ ή » Ε Ρ Τ ·
• η επαναφορα του σταυρού προτίμη­
σης.
Έ π α ιξε α ρ κ ετά , κ ετέβ α σ ε ο ρ δ ές «α -
γα να κ τισ μ ένω ν π ο λιτά ιν» σ τη Μεσο-
γεκον, βρίστη κ ε με το ν κ. Κ ώ ν σ τα , πέ­
ρασαν τέσ σ ερ εις μήνες, αλλά μέχρι τις
εκ λογές (α ν γίνουν το ν Ο κ τώ β ρ ιο του
85) μένουν άλλοι εννιά. Δ ύ σ κ ο λ α θα τα
καταφέρει να πείσει το κόμμα « τ ο υ » ο
κ. Μ η τσ ο τά κ η ς να παραμείνει «ενω μ εν ο
α γ ω νισ τικ ό κι α ν α ν ε ω μ έν ο » μέχρι τότε.
Α λλά ακόμη κι αν συμβεί αυτό, ο Κρης
ισα - ισα που θα π ροφ τασει να μαζέψει τ'
αναμ νηστικά του από τη Ρηγίλης, την ε­
πόμενη τω ν εκ λ ο γ ώ ν (α ν τις χάσει,
πράγμα σχ εδόν βέβαιο και ευ κ τέο ν από
τους εσ ω κ ομ μ α τικ ού ς του αντιπάλους,
δηλαδή απ' ολους).
Με τη σειρά του ο κ. Γιάννης Μ πούτος
φ ρόντισε ν' ακολουθήσει την τα κτική
Ραλλη, αφού π ρ ώ τα σ τή ρ ιξε τη ν εκλογή
Μ η τσοτά κ η . Y π ο λ ο γ ίξο ν τα : ότι το μειο­
νέκτημα του (έλλειψ η κ α λ ώ ν εσ ω κ ο μ ­
μ α τικ ώ ν δη μ όσιω ν σ χ έ σ εω ν ) μπορεί και
είναι πολύ πιθανό να ξεπ ερ α σ τει από τις
ίδιες τις π ολιτικ ές συνθήκες, α π οστα -
σιοποιήθηκε από τη ν πολιτική Μ η τσ ο ­
τάκη και κ α τό ρ θ ω σ ε να μ ειώ σει σ τ ο ε­
λ ά χ ισ το τις κοινοβουλευτικές του π ρω ­
τοβουλίες και παρουσίες, που ίσ ω ς το ν
τα ύ τιζα ν με το ν νέο αρχηγό τη ς Ν Δ . Ο
κ. Μ π ούτος έχει δίκιο ό τα ν σ κ έφ τετα ι ό ­
τι οι φιλελεύθεροι και α να νεω τικ ο ί βου-
/ ---------------------------------------------- \
λευτές — και κ α τ ’ επ έκ ταση το «π ρ ο χ ω ­
ρη μ ένο» κομμ άτι τη ς Ν Δ — δεν έχουν, η
δεν θα έχουν σε λίγο καιρό, άλλη λύση
από το ν' α να ζη τή σου ν κάποιον ά λλον
εκφ ραστή από το ν σημερινό πρόεδρο,
σ το μέτρο που ο τελευ τα ίος είναι δεμέ­
νος σ το άρμα του αβερωφισμού. Και πού
θ’ αναζητηθεί ο ηγέτης αυτός, αν όχι σ τα
πρόσωπα τω ν κ. Ράλλη («χρ υ σή εφε­
δ ρ εία »), Στεφ ανόπουλου και Μπούτου;
Σ τη ν παρούσα φάση ο κ. Μ π ού τος δεν έ­
χει άλλη επιλογή από το να συμμαχήσει
(ήδη έχουν α π οκ α τα σ τα θ εί οι σχέσεις
τους) με το ν Γεώ ργιο Ράλλη, δεδομένου
ότι γνω ρ ίζει τα αισθήματα που τρέφει γι'
αυτόν (μ ετά την υποστήριξη που προσέ-
φερε σ το ν κ. Μ η τσ ο τά κ η ) ο ά λ λ ο τε φί­
λος και συνεργά της του Κ ω σ τή ς Στεφα-
νόπουλος.
Τις διεργασίες για τη διάσπαση της
«Ν έ α ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς » δεν είναι ανάγκη
να τις αρχίσει κάποιος — έχουν μπει από
μόνες τους σ ' ένα δρομο, αφού είναι φα­
νερό πως δεν μπορεί κανείς να μιλά πλέ­
ον για «τά σ ε ις σ ' έναν χ ώ ρ ο » αλλα για
πολίτικες δυνάμεις που διαφοροποιήθη­
καν μέσα σ το ν ίδιο χώρο. Τ ό σ ο καθορι­
σ τικ ά μ άλιστα που η συνύπαρξή τους γί­
νεται αδύνατη. Ετσι, ο έμπειρος Ευ. Α ­
βέρωφ, βλέπει πολύ βιώσιμη τη λύση της
διάσπασης του χώρου αυτού σε δύο του­
λά χ ιστον κόμματα από τα οποία: το ένα
και μεγαλύτερο του οποίου θα ηγείται
εκφράζει την ακραιφνή Δ ε ξ ιά και διαθέ­
τει ένα π ο σ ο σ τό της τά ξη ς 20-27% και
το άλλο, συγκεντρώ νει τους φιλελευθέ­
ρους εκ συ γχρονιστές της δ εξιά ς με πο­
σ ο σ τό 10-18%. Η λογική αυτή που δεν
απέχει και πολύ απ' τη σχηματική πραγ­
μ α τικ ότη τα . επ ικ ρατεί σήμερα στη
«Ν έ α Δ η μ ο κ ρ α τία » και επιτρεπει σ το ν
καθένα να σφυγμόμετρά τους υπόλοι­
πους, ευ νοώ ντα ς τις κάθε λογής συμμα-
χϊες.
Στην Ο Ν Ν Ε Δ ...
Ό τ ι συμβαίνει σ τη ν Ο Ν Ν Ε Δ δεν είναι
παρά α ντα νά κ λα σ η τω ν τεκ τα ιν ο μ έν ω ν
σ το χώ ρο τη ς Ν Δ . Στη νεολαία του κόμ­
μ ατος τα π ράγματα είναι λίγο πιο βάρ­
βαρα (άρα και πιο καθαρά) και δεν κα­
τα βά λλετα ι καμιά προσπάθεια από τους
νέους υπευθυνους της Ε κ τελ εσ τικ ή ς Ε-
πιστροπής για άμβλυνση τω ν εντυ π ώ σ ε­
ω ν. Ί σ ω ς γιατί η νέα Ε.Ε. δεν διακρίνε-
τα ι για την ομοιομορφία και την ενό τη τα
της παλιάς, με απ οτέλεσμ α να βγαίνουν
σ το ν αέρα οι αντιθέσεις έτσ ι όπ ω ς γεν-
νιώ ντα ι κι όχι όπ ω ς κ α τα σ τελ λ ο ν τα ι
στη συνέχεια.
Είναι προφανές, ό τι δύο του λά χ ιστον
από τα μέλη τη ς ηγεσίας τη ς Ο Ν Ν Ε Δ
δεν έχουν κ α τα λά β ει πώ ς ακριβώ ς βρέ­
θηκαν εκεί, δεν ξέρουν τι πρέπει να κά­
νουν και σε τελευ τα ία ανάλυση δεν νοιά­
ζο ν τα ι και πολύ για το ζήτημα. Ο νέος
πρόεδρος δίνει τη ν εντύπωση — αν μη τι
ά λ λ ο — περαστικού που δεν πρόκειται
να το ξενυ χτίσει. Δ ε ν μπορεί βέβαια να
κα τηγορήσει κανείς το ν κ. Μείμαράκη
για έλλειψη α γω νιστικ ού πάθους (ούτε ο
α γώ να ς ούτε το πάθος του ζητήθηκαν ό ­
τα ν ανέλαβε), αλλα επίσης δεν μπορεί
κανείς να μην παρατηρήσει ότι ο κ. Μεί-
μαράκης χρησιμοποιεί τη ν Ο Ν Ν Ε Δ σαν
διαβατήριο που οδηγεί σ τη ν βουλευτική
έδρα. Ηδη, σ το Η ράκλειο αντιδρούν έν­
τονα πολλοί βουλευτές και πολιτευτές,
με π ρ ώ το το ν κ. Μιχάλη Γαλενιανό, στη
φήμη που θέλει το ν πρόεδρο της Ο Ν ­
Ν Ε Δ δεύτερο στη λ ίσ τα του νομού.
Ο κ. Γα λενια νός δεν εξελέγη το 81,
αλλά σ υ γ κ έντρ ω σ ε 8.500 ψήφους (ο
π ρ ώ το ς κ. Κεφαλογιάννης πήρε περίπου
11.000), πράγμα που σημαίνει ό τι α π οτε­
λεί υπολογίσιμη δύναμη — η οποία αν
στραφ εί ενα ντίον τω ν επ ιλογώ ν του κ.
Μ η τσ ο τά κ η , το έργο του Κ ρητός ηγέτη
τη ς Ν Δ σ τη ν πατρίδα του θα γίνει ακόμη
πιο δύ σλολο απ' ό ,τι είναι σήμερα. Με
δεδομένη την απ ραξία του κ. Μ είμαρά­
κη (π ολλοί το ν κατηγορούν και για ανι­
κ α νό τη τα ), τη ν αδυναμία του άμεσου
συνεργάτη του Μ. Κ οσσίω νη (πολλοί
το ν κατηγορούν για περιορισμένες νοη-
τικ ές ικ α ν ό τη τες) και βέβαια το ν υπαρ­
κ τό κίνδυνο του π άντα εν δυνάμει διδύ­
μου Μ ιχαλολιάκου - Μ ανωλάκου, τα υ­
πόλοιπα μέλη της Ε κ τελεσ τικ ή ς πρα­
κτικά δεν μπορούν να λειτουργήσουν α­
π οφ ασιστικά. Δ ε ν είναι δυνατό να θεω­
ρείται λειτουργία η σύνταξη ανακοινω-
θ έντω ν, ή οι συνεδριάσεις, σ το μέτρο
που η Δ .Α .Κ . (μ α νω λα κ ικ ό δημιούργη­
μα με σύμφωνη γνώμη Α βέρω φ ) ερ γά ζε­
τα ι ανοιχτά για τη διάσπαση του κόμμα­
τος.
Σκληρότεροι κατά σκληρών
Τ ις τελευ τα ίες μέρες έγιναν δύο συ­
σκέψ εις σ τη ν Αθήνα, μία από την ομάδα
Μ ιχαλολιάκου και η άλλη από τους α­
νανεω τικούς. Σ τη ν πρώτη αποφασίστη-
κε η τήρηση σκληρής γραμμής «α π έν α ν ­
τι στου ς το υ ρ ίσ τε ς » που «μ π ήκ αν από
την πίσω π ό ρ τα », και φαίνεται ότι ο Βα­
σίλης Μ ιχα λολιά κ ος δεν ή τα ν απόλυτα
σύμφωνος με όσα ελ έχ θ η σ α ν έτσι, εν τε­
λ ώ ς τυχαία, η εφημερίδα του φ α σ ισ τι­
κού ΕΝΕΚ «Σ υ ν α γ ερ μ ό ς » (σ το φύλλο
της περασμένης βδομ άδας) με π ρ ω το σ έ­
λιδο άρθρο τη ς επετέθη ενα ντίον του τ.
προέδρου τη ς Ο Ν Ν Ε Δ . Η επίθεση απο-
τέλ εσ ε προφ ανώς μια προειδοποίηση
τω ν σ κ λη ρ ώ ν Δ Α Κ ικ ώ ν και του ηγέτη
τους Μ. Μ α νω λάκ ου προς το ν Β. Μιχα-
λολιάκο, για τυχόν «α τα σ θ α λ ίε ς » μι­
κροπ ολιτικές. Π ά ν τω ς ο Β.Μ. διαβε­
βαίωσε τους «σ υ ντρ όφ ο υ ς το υ » ότι είναι
και παραμένει α γω νισ τή ς και δεν συμβι­
βάζεται με μια βουλευτική έδρα.
Οι α νανεω τικοί από τη μεριά τους δια­
π ίστω σα ν για άλλη μια φορά ότι η Ο Ν ­
Ν Ε Δ υπό τη σημερινή της ηγεσία είναι α­
νύπαρκτη και εντόπ ισαν το πρόβλημα
τό σ ο στη ν «αδιαφορία και ανικανόίη-
τ α » του δίδυμου Μείμαράκη - Κοσσιώ-
νη, όσο και σ τις λανθασμένες επιλογές
τω ν δύο προηγούμενων. Για παράδειγμα
αναφέρεται η εξαγορά δια χρημάτων και
θέσεω ν κάποιων «Κ εν τα ύ ρ ω ν » που ο ρό­
λος τους κα τά το πρόσφατο παρελθόν
είναι γ νω σ τό ς. Συζητήθηκε χαρακτηρι­
στικ ά περίπτωση δύο πρωτοπαλλίκα-
ρων του Μ. Μ ανω λάκου που έδρασαν ο
καθένας στη ν περιοχή του. Πρόκειται
για τους Γ. Τραίκοβιτς και Θ. Λιακάκη,
που όχι μόνον απ οκαταστάθηκαν αλλά
μπήκαν στη Γραμματεία του Συνοικια­
κού, της Π Ο Α Π δηλαδή.
ΟΝΝΕΔ = Μιχαλολιάκος...
Οι ανανεω τικοί φέρονται αποφασι­
σμένοι να προχωρήσουν τις δημοκρατι­
κές διαδικασίες στη νεολαία, την οποία
όπ ως και οι ίδιοι λένε «<5εν πρόκειται να
θυσιάσουν στις προσωπικές φιλοδοξίες
κανενός» ούτε είναι πρόθυμοι να στηρί­
ξουν «έναν βελτιωμένο και λουστραρι-
σμένο Μιχαλολιάκο στη θέση του Μιχα­
λολιάκου ». Π ά ντω ς όπως ομολογούν κι
οι ίδιοι οι φιλελεύθεροι κι ανανεωτικοί, η
σημερινή ηγεσία βρέθηκε μπροστά σε
μια σειρά πρακτικά προβλήματα που
κληρονόμησε από την προηγούμενα. Έ ­
τσι, σύμφωνα με καλά πληροφορημενες
πηγές, ο πρώην υπεύθυνος Οικονομικού
της νεολαίας και μέλος της Ε.Ε. Γιάννης
Α γγελίδης έχει εξαφ ανιστεί «και αναζη-
τείται από το κόμμα» και ακόμη δεν βρέ­
θηκε κανένα βιβλίο ταμείου (χρησεως
’84). Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι
(π άντα κατά τους ίδιους κύκλους) οι ο­
φειλές τη ς Ο Ν Ν Ε Δ ξεπερνούν τα
7.0Ϊ10.000 δρχ., ενώ η σημερινή Ε κ τελε­
στική, α σ κ ώ ντα ς και καθήκοντα ντετέ-
κτιβ προσπαθεί ν ’ ανακαλύψει, πως δη-
μιουργήθηκε όλο αυτό το μικροπαζαρο
στη νεολαία, από α τζέντες, αναπτήρες,
στυλό, κτλ. και πώς διακινήθηκαν τα
χρήματα που προήλθαν από το εμπόριο
αυτό...
Γραφικότητες. Καθολου τυχαίες ό­
μως, ό τα ν η πρώτη δήλωση του νέου
προέδρου της νεολαίας είναι: «Ο Ν Ν Ε Δ
σημαίνει Μιχαλολιάκος και αντιστρό-
φω ς», φράση πηγαία, αυθόρμητη και γι'
αυτό ιδιαίτερα γραφική, που οδηγεί στην
παρακάτω απλή σκέψη: Α ν Ο Ν Ν Ε Δ ση­
μαίνει Μ ιχαλολιάκος και α ντίστρο φ ος,
τό τε και σ το μέτρο που Ο Ν Ν Ε Δ σημαί­
νει Νέα Δημ οκ ρατία και α ντίστροφ ος,
Ν Δ σημαίνει Α βέρωφ... και ω ς γνω στόν,
«Αβέρωφ σημαίνει δύναμις»...
Καλή χρονιά...
13
 Η «ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΕΞΙ»

/ - \ _ Γ ί' / Γ Ν S Γ
*

(Γ , α «

του Σταύρου Λυγερού

ΜΕΤΑ από δυο χρόνια κυοφοριας, οι πρόεδροι του Μεξικού Ντέ- ?

λα Μαντρϊτ, της Α ργεντινής Αλφονσίν και της Τανζανίας Νυερέ-
ρε και οι πρωθυπουργοί της Ινδίας Γκάντι, της Σουηδίας Πάλμε
και της Ελλάδας Α. Παπανδρέου, με την κοινή διακήρυξη της 23
Μαίου 1984 εκδήλωσαν και επίσημα την πρωτοβουλία τους ενάν­
τια στους πυρηνικούς εξοπλισμούς. Η εντυπωσιακή κίνηση τω ν έ ­
ξι η γετώ ν αποσκοπεί στη δημιουργία ενός γιγαντιαίου μοχλού
πίεσης στηριγμένου στην κοινή έκφραση όχι μ όνο.των δραστή­ © Ι
ριων κινημάτων ειρήνης, αλλά και στην ενεργοποίηση τω ν αντι-
πυρηνικών αισθημάτων της διεθνούς κοινής γνώμης.
ΤΟ ΑΝΤΙ, με βάση αποκλειστικές πληροφορίες, θα προσπαθή­
σει να δώ σει μια ολοκληρωμένη εικόνα αυτής της βαρυσήμαντης
προσπάθειας, συμπληρώνοντας τα στοιχεία που ήδη έχουν φέρει
κλιμακώνεται
αυτών και τον πρόεδρο της μαχητικής ο ρ γά νω σ η ς Green Peace,
στο φως της δημοσιότητας το «Ποντίκι» και άλλες εφημερίδες.
Μακντάγκερ), στόχευαν στη βαθμιαία σύγκλιση όλου αυτού του
Η ΙΣΤΟΡΙΑ αρχίζει το 1982, όταν π έντε εκπρόσωποι της διε­
δυναμικού κάτω από τη σκέπη μιας π ρωτοβουλίας τό σ ο υψηλού
θνούς οργάνω σης «Κοινοβουλευτικοί για την Παγκόσμια Τάξη» έ­
επιπέδου.
στειλαν επιστολή στο ν Έ λληνα πρωθυπουργό με στόχο να τον
Η ΘΕΤΙΚΗ ανταπόκριση τω ν π έντε η γετώ ν, που με τη ν προσθή­
κάνουν κοινωνό τω ν ανησυχιών και προβληματισμών τους πάνω
κη του Α ργεντινού προέδρου έγιναν έξι, άνοιξε το δρόμο στη ν ε­
στο θέμα τω ν πυρηνικών εξοπλισμών.
πόμενη φάση, κατά τη διάρκεια της οποίας οι εκπρόσωποι τω ν η­
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ αυτή περιλαμβάνει στους κόλπους της βουλευ­
γ ετώ ν ασχολήθηκαν με τη μεθόδευση τη ς εκκολαπτόμενης πρω­
τές από την Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ιαπωνία, Ινδία, Φιλιππίνες,
τοβουλίας. Ο Α. Παπανδρέου όρισε εκπρόσωπό του το σύμβουλό
Ταϊλάνδη, Κένυα, Ζάμπια, Ζιμπάμπουε, Νιγηρία, Ιταλία, Γαλλία, Ι­
του επί εθνικοαμυντικών θεμάτων Νίκο Ανδρικό. Η επιλογή του
σπανία, Δανία, Ιρλανδία, Ισλανδία, Μεγάλη Βρετανία, Ολλανδία,
Ν. Ανδρικού κρίνεται σαν ιδιαίτερα θετική γιατί θεω ρείται ένας α­
Νορβηγία, Ηνωμένες Πολιτείες, Μεξικό, Καναδάς, Κόστα Ρίκα,
πό τους καλύτερους γ ν ώ σ τε ς τω ν θεμ άτω ν που του έχει εμπι-
Βολιβία, Βενεζουέλα, Τζαμάικα και Περού. Η οργάνωση «Κ οινο­
στευθεί ο πρωθυπουργός, όπ ως ά λ λ ω σ τε α π έδειξε και η συμβο­
βουλευτικοί για την Παγκόσμια Τάξη» εκφράζεται και στο Ευρω­
λή του στην προώθηση τω ν ελληνικών θ έσ εω ν στη ν τελευταία
παϊκό Κοινοβούλιο μέσω του γκρουπ τω ν μελών της που συμμε­
σύνοδο της επιτροπής αμυντικού σχεδιασμού του ΝΑΤΟ. Εκπρό­
τέχουν σ ’ αυτό. Πρόεδρος του Συμβουλίου της οργάνω σης είναι
σω πος του Ό λ α φ Πάλμε είναι ο διευθυντής του πολιτικού του
ο Ό λαφ ουρ Γκρίμσον εξέχον μέλος της ισλανδικής Εθνοσυνέ­
γραφείου Χανς Ντάλγκρεην, του Ν υερέρε ο πρέσβης Νιάκι, του
λευσης. Σημαντικό ρόλο παίζουν ακόμα ο Ρέλους Τερμπίκ πρόε­
Αλφονσίν ο υφυπουργός εξω τερ ικ ώ ν Σάμπατο, του Μεξικανού
δρος της επιτροπής εξω τερικώ ν υποθέσεων της ολλανδικής Βου­ k
προέδρου ο Γκαρσία Ρόπλες (Νόμπελ ειρήνης 1982) και του Ινδού
λής και ο Αμερικανός βουλευτής της Ν. Υόρκης Τομ Ντάουνιν.
πρωθυπουργού ο πρέσβης Βινέι Βέρμα. Στο σημείο αυτό αξίζει
ΔΩΣΑΜΕ λεπτομέρειες για την οργάνωση αυτή, όχι μόνο γιατί
να υπογραμμιστεί η απουσία της Ρουμανίας, η οποία γενικά δει-·
σήμερα πια ταυτίζεται με την πρωτοβουλία τω ν έξι ηγετών, αλλά
χνει έντονο ενδιαφέρον γι’ αυτά τα θέματα.
ι και γιατί κατά κάποιον τρόπο λειτουργεί σαν οργανωτικός μηχα­
νισμός της πρωτοβουλίας. Παράλληλα με την επιστολή τους
προς Παπανδρέου, οι εκπρόσωποι τω ν «Κοινοβουλευτικών» ήρ­ Η κοινή διακήρυξη
θαν σε επαφή με τους κ. Πάλμε, Νυερέρε, Ν τελα Μαντρϊτ και ΤΑ ΔΥΟ βασικά ερωτήματα γύ ρω από τα οποία περιστράφηκαν
Γκάντι. Η επιλογή αυτών τω ν η γετώ ν έγινε με αποκλειστικό κρι­ οι διαβουλεύσεις, ήταν π ρ ώ τον η αποτελεσμ ατικότητα τη ς πρω­
τήριο την αταλάντευτη τοποθέτησή τους υπέρ της ειρήνης και τοβουλίας και δεύ τερ ον ο καθορισμός τω ν τακτικών βημάτων μέ­
του αφοπλισμού, καθώς και τη δυνατότητα, με το υψηλό κύρος σω τω ν οποίων οι έξι η γ έτες θα π ρ οσεγγίσο υ ν το υ ς στόχους
τους, να ασκήσουν ουσιαστική πίεση στις πέντε πυρηνικές δυνά­ τους. Οι αρχικές διαβουλεύσεις κατέληξαν, όπ ω ς ήδη σημειώσα­
μεις. με, στο ότι κεντρικός στό χ ος είναι η ενεργοποίηση και σύγκλιση *
όλω ν τω ν αντιπυρηνικών δυνάμεων, ώ σ τε να ασκηθεί δ ιεθ νώ ς μια
Οι προκαταρκτικές επαφές εκτεταμένη και έντονη πίεση αρχικά για το ν έλ εγχ ο και στη συνέ­
ΜΕΤΑ από τη σχετική αλληλογραφία, ο έλληνας πρωθυπουρ­ χεια για τη μείωση τω ν πυρηνικών εξοπλισμών. Εγγύηση α π οτε­
γός συνάντησε στην Αθήνα εκπροσώπους της οργάνω σης και συ­ λεί το γ εγ ο ν ό ς ότι το κύρος τω ν έξι η γ ετώ ν ξεπ ερνά ει κατά πολύ
ζήτησε μαζί τους ένα σχέδιο δράσης που του έθεσαν υπόψη. Πα­ τα όρια τω ν χω ρώ ν τους και κατά κάποιον τρόπο σ το πρόσω πό
ρόμοιες διαβουλεύσεις έγιναν και με τους άλλους τέσ σ ερ ις ηγέ­ και στις απόψεις του ς αντιπροσωπεύονται τα αισθήματα τω ν λα­
τες. Οι «κοινοβουλευτικοί» που έχουν εκτεταμένες διασυνδέσεις ών ευρύτερω ν περιοχών της υφηλίου.
με διάφορες ομάδες πίεσης και αντιπυρηνικά κινήματα (μεταξύ ΚΑΡΠΟΣ ό λω ν αυτών τω ν διεργασιώ ν ήταν η Κοινή Διακήρυξη,

14 I
η οποία έδ ω σ ε πολιτική οντότη τα στην πρωτοβουλία. Στις 16-18
Ιουλίου ’84 συναντήθηκαν στην Αθήνα οι εκπρόσωποι τω ν έξι, για
να επ εξερ γα σ το ύ ν τις επόμενες κινήσεις που όχι μόνο θα απ έτρε­
παν το «ξεφ ούσκω μ α» της πρωτοβουλίας, αλλά θα κλιμάκωναν τη
σημασία της. Στην Αθήνα αποφασίστηκε η πραγματοποίηση συ­
νάντησης κορυφής για να ενισχυθεί το κύρος της πρωτοβουλίας
και να πορθούν αποφάσεις για το μέλλον της. Μια δεύτερη συ­
νάντηση τω ν εκπροσώπων πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη
στις 6-8 Οκτωβρίου για να ρυθμιστούν οι λεπτομέρειες. Α ξίζει να
σημειωθεί ότι πριν τη συνάντηση της Νέας Υόρκης οι εκπρόσω­
ποι συζήτησαν για το θέμα με το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ντε
Κουεγιάρ, ο οποίος έχει ταχθεί και επίσημα υπέρ της πρωτοβου­
λίας τω ν έξι.
ΣΤΙΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ αυτές εκτός από τη σύνοδο κορυφής στο
Νέο Δελχί (26-28/1/85), αποφασίστηκε ακόμα η επίσκεψη είτε η γε­
τώ ν είτε εκπροσώπων τους στου ς προέδρους ή πρωθυπουργούς
τω ν π έντε πυρηνικών κρατών, καθώς και διάφορα μέτρα για την
κινητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης. Μετά το Νέο Δελχί, οι
π έντε από τους έξι (πλην του κ. Γκάντι) θα έρθουν στην Αθήνα
(31/1/85) όπου θα συναντηθούν με 50 περίπου προσωπικότητες
διεθνούς κύρους, μεταξύ τω ν οποίων ο Βίλλυ Μπραντ και πολλά
γνω στά ηγετικά στελέχη ειρηνιστικών κινημάτων. Σκοπός αυτής
της συνάντησης είναι η πλαισίωση της πρωτοβουλίας και η οργα­
νική σύνδεσή της με τις ενεργητικές αντιπυρηνικές δυνάμεις.
Η διεθνής ανταπόκριση
ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ που σημειώθηκαν από το 1982, η μετατόπιση του
κέντρου βάρους από την οργάνω ση «Κοινοβουλευτικοί για την
Παγκόσμια Τάξη» σε η γέτες με κρατικές ευθύνες, έδ ω σ ε μια νέα
ποιοτικά ανώτερη διάσταση. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο ρόλος της
οργάνωσης έχει υποβαθμιστεί. Μια από τις δραστη ριότη τές της
είναι οι ομάδες ειδικών επιστημόνων που ερ γά ζοντα ι συστηματι­
κά πάνω σε ζητήματα αφοπλισμού και πιο συγκεκριμένα πάνω
στις πιθανές επιπτώσεις μέτρων αφοπλισμού καθώς και πάνω σε
σχέδια συνθηκών για τον έλεγχ ο και τη μείωση τω ν πυρηνικών ε­
ξοπλισμών.
Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ «τω ν έξι» ακόμα κι αν δεν καταφέρει τίποτα
π ερισσότερο από το να υπογραμμίσει εμφαντικά τις ανησυχίες
για τις επιπτώσεις μιας ενδεχόμενης πυρηνικής σύγκρουσης στις
τρ ίτες χώρες, διατηρεί αμείωτη την αξία της όχι μόνο στο πεδίο
της ηθικής, αλλά και σ ’ αυτό της πολιτικής. Βεβαίως, οι π ρ ω τερ­
γά τες της έχουν συνείδηση τω ν ορίων που αντικειμενικά υπάρ­
χουν τόσο σ ’ ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητα, όσο και σ ’ ό,τι
αφορά τη συντήρησή της στη διάρκεια του χρόνου. Ελπίζουν, ό­
μως, ότι η κρισιμότητα του προβλήματος και η διογκούμενη ανη­
συχία της διεθνούς κοινής γνώμης αποτελούν εύφορο έδαφος
για τη ραγδαία ανάπτυξη ενός κινήματος, το οποίο αγκαλιάζον­
τας το σύνολο σχεδόν τω ν πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων
θα λειτουργήσει σαν παράγοντας πίεσης, η αγνόηση του οποίου
θα ισοδυναμεί με μεγάλο πολιτικό κόστος.
Η ΜΕΧΡΙ σήμερα ανταπόκριση που βρήκε η πρωτοβουλία ενι­
σχύει τις παραπάνω ελπίδες. Με δήλωσή του (22/5/84) ο Πάπας ε-
ξέφ ρασε την αμέριστη συμπαράστασή του. Με επίσημες ανακοι­
νώ σεις τους τάχθηκαν υπέρ της πρωτοβουλίας ο πρωθυπουργός
της Ισπανίας Γκονζάλες και ο Βασιλιάς της Ιορδανίας Χουσείν. Α­
κόμα η περουβιανή κυβέρνηση με επίσημη δήλωση του Υπουρ­
γού Εξωτερικών Σάντρο Τσιάπε και ο πρόεδρος τ>ων Δυτικογερ-
μανών Σοσιαλδημοκρατών και της Σοσιαλιστικής Διεθνούς Βίλλυ
Μπραντ. Θετικό κλίμα υπάρχει και σε πολλές άλλες κυβερνήσεις
χω ρώ ν όλω ν τω ν ηπείρων.
Σ’ Ο,ΤΙ ΑΦΟΡΑ τις αντιδράσεις τω ν πυρηνικών δυνάμεων, η Σο­
βιετική Έ νω ση επικροτεί ανεπιφύλακτα. Το ίδιο και η Κίνα. Από
την πλευρά τους οι Ηνωμένες Πολιτείες με ανακοίνωσή τους ενώ
γενικά τάχθηκαν υπέρ της ειρήνης, κράτησαν απόσταση από την
πρωτοβουλία τω ν έξι μεταθέτοντας το βάρος στην επανέναρξη
τω ν διαπραγματεύσεων στη Γενεύη.
Ο ρόλος της Αθήνας
Ο ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ρόλος της Αθήνας σ ’ όλη αυτή την ιστο­
ρία είναι επιστέγασμα μιας σειράς προηγούμενων κινήσεων της
κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ στον τομέα τω ν πυρηνικών εξοπλισμών.
Δ εν υπάρχει αμφιβολία ότι η «πρωτοβουλία τω ν έξι» με το εύρος
και τη σημασία της δεν ενισχύει μόνο το κύρος της Ελλάδας, αλ­
λά αναβαθμίζει και το διεθνή ρόλο της σε μια υπόθεση που αφο­
ρά όλους τους λαούς του κόσμου. Κι αυτό είναι εξαιρετικά σημαν­
τικό γιατί προσδίδει στην ελΛηνική εξωτερική πολιτική μια διά­
σταση παγκοσμιότητας, η έλλειψη της οποίας φάνηκε στο παρελ­
θόν.
ΟΠΩΣ συμβαίνει παντού, έτσι και στη διεθνή πολιτική, μια εξω ­
τερική πολιτική, που δεν ενδιαφέρεται παρά μόνο για την προώ­
θηση τω ν σ τενώ ν εθνικών συμφερόντων, δεν μπορεί να οικοδο­
μήσει στέρεα διεθνή ερείσματα. Μια χώρα σαν την Ελλάδα, με ο-
ξυμένα εθνικά θέματα και με αυξημένη ανάγκη διεθνών ερεισμά­
των, οφείλει να εξισορροπεί την υποστήριξη που ζητάει για τα ε­
θνικά της θέμα από τη διεθνή κοινότητα, συμμετέχοντας ενεργά
στις παγκόσμιες υποθέσεις, χωρίς τάσεις μικρομεγαλισμού, αλ­
λά οπωσδήποτε προς την κατεύθυνση της ειρήνης και του εκδη­
μοκρατισμού τω ν διεθνών σχέσεων.
□

I. Φ. Φ ΑΛΜ ΕΡΑΫΕ Ρ
Φ ΙΛΙΠ ΠΟ Σ Φ ΙΛΙΠ ΠΟ Υ
ΠΕΡΙ ΤΗ Σ Κ Α Τ Α ΓΩ ΓΗ Σ ΤΩ Ν ΕΑΛΗ ΝΩ Ν Ηλίας Ν. Μιχάλος

ιδανικοί Π οιος δέν εχει άκούσει γιά

αύτόχειρες τό ν Φ αλμεράϋερ καί τίς ΓΙΑ ΕΝΑ
ΝΕΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟ
I. Φ Φ ΑΛΛΜ-ΚΡΑΫΕΡ άπόψ εις τορ π ερί τής Κα­
ταγωγής των Ελλήνων;
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ Π όσοι όμως έχουν δει αυ­
ΤΩΝ ΣΗΜΕΡΙΝΩΝ
τό τό βιβλίο; Σ τη ν Ε λ λ η ­
ΕΛΛΗΝΩΝ
νική γλώ σσα κανείς. Γιά
πρώτη φορά υστέρα άπό
150 χρόνια έκδίδεται στη
Λ 0
γλώ σ σ α μας. Τ ώ ρ α μπο­ ΚΑΛΕΝΤΗΣ

ρούμε ολοι νά μάθουμε τί

άκριβώ ς είπε ό Φ αλμε­
ράϋερ!
Εκδόσεις ΝΕΦ ΕΛΗ Κεντρική διάθεση
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ
’ Εκδόσεις Νεφέλη Κ Α Λ Ε Ν Τ Η Σ και ΣΙΑ ΕΕ
Μαυρομιχάλη 9
Μαυρομιχάλη 9 Κολοκοτρώνη 15,
Αθήνα τηλ. 3639962 τηλ. 32.34.270
Τηλ. 36.07.744 105 62 Α Θ Η Ν Α

15
 ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΑΛΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΩΝ
Από τον διευθυντή του Έθνους κ. Αλεξ. Φι-
λιππόπουλο πήραμε την παρακάτω επιστολή.
. Πληροφορούμε τον αναγνώστη —αφού δεν το
έκανε, ως όφειλε, ο κ. Φιλιππόπουλος— ότι ο
επιστολογράφος αναφέρεται σε δημοσίευμα
του προηγούμενου τεύχους του Α Ν Τ Ι με τίτλο
«Πλουραλισμός σημαίνει: Αν δεν συμφωνείς
τράβα ρεβόλβερ». Πληροφορούμε επίσης τον
αναγνώστη ότι κριτική στον κ. Φιλιππόπουλο
ασκείται και στο άρθρο «Ο Δεκάλογος του
Καλού Δημοσιογράφου». Ιδού το κείμενο της
επιστολής:
• ση, θέσεις κατά της Αλλαγής. Δηλαδή,
Κύριε Διευθυντά,
Ειλικρινά λυπάμαι γιατί δεν κατάλαβα καλά
από τα κριτικά σας σημειώματα στο τελευ­
ταίο σας τεύχος, για τη διαγωγή του Τύπου,
αν ο στόχος σας ήταν να προστατεύσετε τον
πλουραλισμό (κατά την καπιταλιστική αντί­
ληψη), να υπερασπιστείτε την κ. Μαρία Ρε-
ζάν, ή να διαβάλετε τον υπογραφόμενο. Και
βέβαια δεν θα με απασχολούσε η άποψή σας,
με την έννοια της αντιπαράθεσης σ ’ αυτή των
προσωπικών μου αντιλήψεων, αν δεν δια-
στρέφατε τις θέσεις μου επάνω στο θέμα Ρε-
ζάν και δεν επιχειρούσατε πονηρή αναφορά
—για να διατηρείται και να αιωρείται η
λασπολογία— σε μία δήθεν χουντική βράβευ­
ση.
Δεν επιθυμώ να κάνω κατάχρηση του χώ­
ρου σας γι’ αυτό στέκομαι σε δύο μόνο ση­
μεία του «πονήματος» σας.
1. Χαρακτηρίζει: « ανατριχιαστική στην κυριο­
λεξία την άποψη Φιλιππόπουλου σύμφωνα με
την οποία ο δημοσιογράφος που δουλεύει στα
μαζικά μέσα ενημέρωσης πρέπει να υπηρετεί
το κράτος, δηλαδή το εκάστοτε κόμμα που
βρίσκεται στην εξουσία. Αλλιώς, είναι υπονο-
μευτής και θα πρέπει να αποπέμπεται».
Η διαστρέβλωση των απόψεών μου είναι
διαφανής γιατί στο σχετικό μου άρθρο υπο-
στηρίχθηκε ότι:
Η ΕΡΤ κυβερνάται με βάση το νόμο της δε­
ξιάς, ο οποίος προβλέπει τον απόλυτο έλεγχο
από το κράτος, των μέσων μαζικής επικοι­
νωνίας.
Είτε θέλουμε λοιπόν, είτε δεν θέλουμε, ο­
φείλουμε να κρίνουμε την κατάσταση στην
ΕΡΤ κάτω από αυτό το συγκεκριμένο νομικό
καθεστώς.
Μέσα σ' αυτή την τηλεόραση, που συμβαί­
νει, αυτή τη στιγμή, να βρίσκεται —ευτυ­
χώς— στα χέρια της Αλλαγής, κατάφερε ν’
αποκτήσει μία πλήρη ασυδοσία μία λήπτης
συνεντεύξεων, η κ. Μαρία Ρεζάν.
Τα θέματα που ανακύπτουν από αυτή την
ανώμαλη —κατά την ταπεινή μου γνώμη—
σύζευξη είναι δύο:
Α) αν η ΤΒ πρέπει να λειτουργεί κάτω από το
σημερινό καθεστώς. Αποψή μου είναι: όχι
—με ορισμένες όμως προϋποθέσεις, που θα
εξασφάλιζαν τη λαϊκή αποδοχή, την πρόοδο
του τόπου και τον πλουραλισμό, όχι βέβαια
των συγκρουόμενων αρπακτικών συμφερόν­
των του καπιταλισμού, αλλά της αντικειμενι­
κής παράθεσης των ιδεών. Όμως, το θέμα
αυτό δεν τέθηκε. Εκείνο που τέθηκε είναι ότι
μέσα στο δεδόμενο καθεστώς της ΕΡΤ ανα­
16
πτύχθηκε μια ελεύθερη - ασύδοτη εκπομπή, η
εκπομπή της κ. Ρεζάν. Αυτό υπήρξε το υπό
κρίση θέμα.
Β) αν η δραστηριότητα της κ. Ρεζάν υπήρξε
αντικειμενική και αν επιδέχεται κριτικής αν­
τιμετώπισης.
Από την κ. Μαρία Ρεζάν, δεν ακούσαμε
ποτέ καμία άποψη. Ακούσαμε όμως τις από­
ψεις των φιλοξενούμενών της, τους οποίους η
ίδια επέλεξε χωρίς να ρωτήσει κανένα, ούτε
και να ζητήσει έγκριση.
Οι απόψεις αυτές υπήρξαν, σε μόνιμη βά­
—εφόσον μας επιτρέπεται η άποψη— αν όλη
η σκηνοθεσία των εκπομπών της κ. Ρεζάν
και η επιλογή των προσκεκλημένων δεν γί­
νονταν στην τύχη, δηλαδή δεν ήταν συμπτο)-
ματική, η καταδίκη της Αλλαγής που κατέ­
ληγε σαν γενικό συμπέρασμα και η υπονό­
μευσή της, ήταν μία καλοστημένη υπόθεση.
Αναφαίρετο δικαίωμά μας προασπίζουμε
και κανένας υπαινιγμός, καμία λάσπη και
καμία διαστρέβλωση δεν πρόκειται να μας
το αποκλείσει, όταν επιμένουμε να κρίνουμε
τα δημόσια πράγματα και τις δημόσιες πα­
ρουσίες και εκδηλώσεις. Και δημόσιο πρό­
σωπο υπήρξε η κ. Μαρία Ρεζάν.
Την κρίνουμε λοιπόν σαν απαράδεκτη, α­
κατάλληλη και ύποπτη ιδεολογικά για να
διευθύνει μία εκπομπή πολιτική, που απευθύ­
νεται σ ’ όλο τον ελληνικό λαό, χωρίς καμία
δυνατότητα αντίλογου από μέρους του.
2. Το δεύτερο σημείο του «πονήματος» σας.
αφορά τη «χουντική βράβευση», όπως τη χα­
ρακτηρίζετε.
Με τη μέθοδο αυτή, ενώ στηλιτεύετε από
τις στήλες σας τους πάντες και τους κατηγο­
ρείτε για κακή δημοσιογραφία, επιχειρείτε
—δίνοντας προφανώς δημοσιογραφικό μά­
θημα— μία έντεχνη λασπολογία, προφανώς
γιατί οι απόψεις του υπογραφόμενου δεν είναι
της αρεσκείας σας.
Γιατί αν θέλατε να αντιμετωπίσετε με εντι­
μότητα την αντιπαράθεσή του και πριν κάνε­
τε χρήση έπιχειρημάτων και υπαινιγμών που
χρησιμοποιεί η δημοσιογραφική σαλταδορία
θα μπορούσατε να ενημερωθείτε υπεύθυνα:
Για τον τρόπο δημοσιογραφικής λειτουρ­
γίας της εφημερίδας που διήυθυνα κατά τη
δικτατορία.
Για τον τρόπο αντιμετώπισης του δικτατο-
ρικού καθεστώτος από μέρους μου σαν δη­
μοσιογράφου.
Για την απήχηση της εφημερίδας αυτής,
λόγω ακριβώς της τακτικής της απέναντι
στη δικτατορία, στον ελληνικό λαό ο οποίος
της είχε δώσει την πρώτη κυκλοφορία με
200.000 φύλλα.
Για την άποψη των συντακτών της εφημε­
ρίδας ορισμένοι εκ των οποίων ανήκαν στο
αριστερό κίνημα.
Για ό,τι προέκυψε από τη διαδικασία στη
σχετική δίκη του κ. Λαμπρία, του οποίου επι­
θυμία σεβάστηκα και δεν δημοσίευσα τα
πρακτικά της, που αποτελούν καταπέλτη για
κάθε συκοφάντη.
Αλ. Φιλιππόπουλος
ΤΑ Π Ρ Α ΓΜ Α Τ Α
ΜΕ ΤΟ Ο Ν Ο Μ Α ΤΟΥΣ...
Σ.Σ. Ο κ. Φιλιππόπουλος έχει μια ιδιότητα
που πρέπει, να του αναγνωριστεί: λέει τα
πράγματα με το όνομά τους και τα λέει με τέ­
τοιο τρόπο, που δεν μπορεί να υπάρξει καμιά
αμφιβολία ποια πράγματα εννοεί.
Διαφωνούμε και με τα «πράγματα» του κ.
Φιλιππόπουλου και με τον τρόπο π<φ τα συγ­
κροτεί.
Ανησυχούμε όμως, στο βαθμό που οι από­
ψεις του κ. Φιλιππόπουλου είναι τόσο διαυ­
γείς, στο τι αυτό θα σημαίνει στην περίπτωση
που επικρατήσουν κρατικά, πράγμα που ο κ.
Φιλιππόπουλος δεν κρύβει ότι είναι η ανοιχτή
επιδίωξή του.
Χωρίς υπερβολή φαίνεται πως, πρέπει —σε
τέτοια περίπτωση— να ετοιμάζονται όσοι δεν
συμφωνούν με τις «σ ω σ τέ ς » απόψεις για πα­
ράνομο εκδοτικό μηχανισμό.
Αν αυτό δεν υπάρχει στις δικές σας
—ατομικές— προθέσεις κ. Φιλιππόπουλε,
πάντως αυτή είναι η μόνη λογική συνέπεια
των όσων υποστηρίζετε.
Αν αυτές είναι οι απόψεις σας — και έχετε
προφανώς το δικαίωμα να τις έχετε δεν νομι­
μοποιείται όμως το δικαίωμα να τις εκφέρετε
εν ονόματι του σοσιαλισμού, και μάλιστα για
την προώθησή του.
Γιατί οι απόψεις σας κ. Φιλιππόπουλε είναι
η πιο ευθεία, ριζική και κατηγορηματική σύγ­
κρουση και άρνηση της όποιας εκδοχής του
σοσιαλισμού, εκτός αν η συμβολή σας στο
«Έ θ ν ο ς» είναι να ενώσετε το «εθνικό» με το
«σοσιαλιστικό».
Αλλά και αυτό έχει εκδηλωθεί ως άποψη
ανοιχτά. Γιατί λοιπόν να μη λέμε τα πράγμα­
τα με το όνομά τους;
*
* *
Ο κ. Φιλιππόπουλος, αντίθετα με τα όσα ισχυ­
ρίζεται στην πρώτη παράγραφο της επιστολής
του έχει καταλάβει δύο από τα τρία ζητήματα
για τα οποία δηλώνει με κατανόηση: α) ότι ε­
μείς «προστατεύουμε» τον « καπιταλιστικό
πλουραλισμό» · ενώ αυτό το «κατάλαβε», ό­
μως, δεν μας λέει τι σημαίνει αυτό που μας α­
ποδίδει ως άποψη, δηλαδή τι σημαίνει καπι­
ταλιστικός πλουραλισμός, και, ύστερα, δεν
διευκρινίζει ποιος είναι ο, κατά την άποψή
του, πλουραλισμός. Κατάλαβε επίσης ο διευ­
θυντής του « Έθνους» πως η κριτική μας αφο­
ρούσε και εκείνον, όχι ως πρόσωπο βέβαια
αλλά ως φορέα κάποιας ιδεολογικής αντίλη­
ψης περί Τύπου και ελευθεροτυπίας, δείγμα '
της οποίας δίνει στην επιστολή του, παρέχον­
τας ταυτόχρονα και το μέτρο του πλουραλι­
σμού του. Τονίζουμε εδώ ότι η κριτική που α­
σκήθηκε και στον κ. Φιλιππόπουλο (και στα
δύο άρθρα του Α Ν Τ Ι), δεν έχει καμία σχέση με
« διαστρεβλώσεις», «λ ά σ π η » και «υπαινιγ­
μούς», όπως αυτός, « σαλταδόρικα», προσπα­
θεί να την χαρακτηρίσει.
Γράψαμε ότι η άποψή του είναι «σ τη ν κυ­
ριολεξία ανατριχιαστική», και ο κ. Φιλιππό-
πουλος έρχεται να μας δικαιολογήσει γράφον­
τας σ ' αυτή του την επιστολή ότι η κ. Ρεζάν
(θα μπορούσε να ισχύσει και για άλλους, βέ__ fc
 Τρεις ερωτήσεις για τον κ. Φιλιππόπουλο
Ειλικρινά δεν καταλαβαίνουμε —για Τα άρθρα μας δηλαδή γράφτηκαν και, για λήλου, και μάλιστα κράτος ενός ορισμένου

Ι να ακολουθήσουμε τη σειρά των ση­

μείων του κ. Φιλιππόπουλου —σε ποιο
μείο διαστρεβλώσαμε τα λεγόμενά του, σχε­
ση­
τικά με τη δέουσα δημοσιογραφική λειτουρ­
γία στις ΕΡΤ αφού ο ίδιος φροντίζει να τα ε-
παναλάβει αναλυτικά στην επιστολή του.
Θα το πούμε καθαρά: θα προτιμούσαμε τη
«φιλοσοφία», που εναργώς ξαναεκθέτει εδώ,
να μην την πίστευε, αλλά να την χρησιμο­
ποιούσε ως πρόσχημα, επειδή για κάποιους
—σαφώς μικροπολιτικούς— λόγους ήθελε να
συντελέσει στην αποπομπή της Μ. Ρεζάν. Θα
προτιμούσαμε δηλαδή το ψεύδος, από μια ά­
ποψη, που τη θεωρούμε, και επιμένουμε, α-
νατριχιαστική. Γιατί τι άλλο σημαίνει ότι
«την κατάσταση στην ΕΡΤ», δηλαδή το συγ­
κεκριμένο θέμα της Μ. Ρεζάν και της ελευθε­
ρίας της δημοσιογραφίας, «θα πρέπει να την
κρίνουμε, κάτω από αυτό το συγκεκριμένο
νομικό καθεστώς» το οποίο προβλέπει «το ν
απόλυτο έλεγχο από το κράτος, των μέσων
να υπερασπιστούμε στο πρόσωπο της Μ. Ρε­
ζάν, μια πρακτική που μέσα σε ένα δυσμενές
νομικό — κι όχι μόνο— πλαίσιο, κατάφερε να
ξεπεράσει στην πράξη έναν νόμο και μάλι­
στα της δεξιάς, τον οποίο μας εξομολογείται
ότι δεν θέλει ούτε ο κ. Φιλιππόπουλος. Γιατί
η «Α λλαγή», της οποίας ο διευθυντής του Έ ­
θνους είναι φανατικός εραστής, δεν προκύ­
πτει φυσικά μόνο από τη θεία βούληση, αλλά
από την καθημερινή δράση των ανθρώπων.
Και με την ευκαιρία, ας υποβάλλουμε την
πρώτη ερώτηση στον επιστολογράφο μας: ε­
σείς κύριε Φιλιππόπουλε, ως υποκείμενο —κι
όχι αντικείμενο— της Αλλαγής, πως φαντά­
ζεστε ένα προοδευτικό νόμο για τη ραδιοτη­
λεόραση, που θα αντικαταστούσε αυτόν της
Δεξιάς και πως θα προκύψει αν όχι από τη
συνδυασμένη δράση των ανθρώπων, φορέων
κομμάτων κτλ.;
τύπου που χρησιμοποιεί ο κ. Φιλιππόπουλος.
Γιατί βέβαια η νέα ανατριχιαστική έκφρα­
ση που λανσάρει στο γράμμα του, («ιδεολογι­
κά ύποπτη») δεν αποσκοπεί ακριβώς παρά
* στην παροχή «ιδεολογικών εγγυήσεων», σε
μία εξουσία που επιμένει να μην καταλαβαί­
νει ότι ο εκδημοκρατισμός δεν στρέφεται κα­
τά αλλά υπέρ του σοσιαλισμού.
Και σε ό,τι μας αφορά, εξηγήσαμε στον
προηγούμενο τεύχος του ΑΝΤΙ, πως βλέπου­
με τον πλουραλισμό στη ραδιοτηλεόραση.
Αλλά σε αυτό το σημείο θέλουμε να προκα-
λέσουμε τον επιστολογράφο μας: πώς εννοεί­
τε κ. Φιλιππόπουλε τον «μη καπιταλιστικό
πλουραλισμό»; Θα μπορούσατε να μας δώ­
σετε και κάποιο παράδειγμα;
Αλλα ο κ. Φιλιππόπουλος, μιλάει στο

Ας έρθουμε τώρα στη συγκεκριμένη

μαζικής επικοινωνίας».
Σημαίνει ακριβώς, ότι όσο το νομικό αυτό
πλαίσιο παραμένει ως έχει, τότε τα μέσα ενη­
μέρωσης θα πρέπει να υπηρετούν πιστά και
χωρίς παρασπονδίες το κόμμα που κυβερνά.
Σημαίνει ότι οι δημοσιογράφοι είτε θα πρέπει
να είναι ανεγκέφαλοι φίλαθλοι κάποιου κόμ­
ματος είτε θα πρέπει να αυτολογοκρινονται.
Σημαίνει —το κυριότερο ίσως— ότι οι Δημό­
σιοι Υπάλληλοι γενικότερα, δεν είναι πρώτα
απ’ όλα πολίτες, αλλά εκτελεστές και όργα­
να κράτους και του κόμματος που βρίσκεται
στην εξουσία. Αλήθεια κύριε Φιλιππόπουλε,
έχετε συνείδηση για ποιο κράτος κάνετε λό­
γο, όταν εκθέτετε αυτές τις απόψεις σας;
Φανταζόμαστε όμως τον επιστολογράφο
μας να εφαρμόζει την συλλογιστική του, ως
διευθυντής της «Απογευματινής», στη διάρ­
κεια της δικτατορίας. Υποθέτουμε ότι αφού
υπήρχε το γνωστό «νομικό πλαίσιο» της επο­
χής, ο διευθυντής της «μεγαλύτερης σε κυ­
κλοφορία εφημερίδας» θα υπάκουε σ ’ αυτό
μέχρι κεραίας, έστω κι αν δεν του άρεσε. Εί­
ναι φανερό ότι ο κ. Φιλιππόπουλος έχει αρχί­
σει μόλις τελευταία να διαβάζει Μαρξιστικά
βιβλία, αλλά επειδή η διάθεση προς μάθηση
αξίζει πάντοτε επαίνου (έστω κι αν εκδηλώ­
νεται σε κάποια ηλικία) του προτείνουμε να
συμβουλευθεί το σχετικό εδάφιο του Πούλιτ-
ζερ για τους νόμους και ποια πρέπει να είναι
η στάση των αριστερών απέναντι τους.
3
γράμμα του για πολλά, εκτός ίσως α­
πό την «ταμπακιέρα» της συγκεκριμένης υ­
πόθεσης: δηλαδή το πως, κατάφερε να εντά­
2 εκπομπή, της Μ. Ρεζάν, την οποία ο
κ. Φιλιππόπουλος κατηγορεί ότι «υπονό­
μευε», «καλοστημένα» και καταδίκαζε την
ξει μία εκπομπή, που έστω δεν συμπαθεί, βρί­
σκει υπονομευτική κτλ., σε ένα «μαύρο σχέ­
διο της αντίδρασης», μαζί με τον Δε Πεν, τη
Αλλαγή. συγκέντρωση των φασιστών στον Μακρυ-
Δεν θα μπούμε στον κόπο να τον ρωτήσου­ γιάννη και τις εκρήξεις των βομβών.
με πως για παράδειγμα η συνέντευξη του κ. Ο κ. Φιλιππόπουλος ξέρει καλά ότι το ΑΝ­
Παπανδρέου, υπονόμευε την αλλαγή ή να ε­ ΤΙ, παρ' ότι άσκησε κατά καιρούς δριμύτατη
πιχειρηματολογήσουμε υπέρ της ανεξαρτη­ κριτική στη δημοσιογραφία τού «Έθνους»,
σίας της εκπομπής της «λήπτριας συνεντεύ­ απέφυγε επιμελώς να υιοθετήσει τις καταγγε­
ξεω ν» και συναδέλφου του κ. Φιλιππόπου- λίες άλλων εντύπων, που ήθελαν την εφημε­
λου. ρίδα χρηματοδοτούμενη απο την ΕΣΣΔ. Για­
Αυτό που μας ξενίζει, είναι ότι από όσα τί ούτε στοιχεία υπήρχαν, και το κυριότερο
γράφτηκαν στο «Έ θ ν ο ς» και λέγονται στο αρνούμαστε να εξηγήσουμε τις κοινωνικοπο-
γράμμα, απουσιάζει εντελώς η δημοσιογρα­ λιτικές εξελίξεις με τα κατασκοπευτικά κρι­
φική π ρ ο σ έγγ ισ η του π ρ οβ λή μ α τος τήρια των «συγκρουόμενων συμφερόντων
—εννοούμε η προσέγγιση μέσα από κάποια του αρπακτικού καπιταλισμού» που λέει κι ο
δεοντολογία και όχι από κάποια σκοπιμότη­ επιστολογράφος μας.
τα. Ο κ. Φιλιππόπουλος παραβλέπει ότι η εκ­ Δικαιούμαστε λοιπόν να ρωτήσουμε: με
πομπή αυτή —σε αντίθεση με τις καθημερι­ ποιες εκτιμήσεις και τι στοιχεία η εκπομπή
νές μετριότητες για να μην πούμε τίποτα της Μ. Ρεζάν για την τηλεόραση, ήταν σχέ­
χειρότερο— ήταν η πιο πετυχημένη ενημερω­ διο της μαύρης αντίδρασης; Γιατί τόσο καιρό
τική εκπομπή και αρνείται να αναλύσει τους δεν μας το λέτε κύριε Φιλιππόπουλε; Και για­
λόγους αυτής της πρωτοφανούς επιτυχίας. τί στείλατε στα Δικαστήρια ανθρώπους, που
Δεν γνωρίζουμε βέβαια αν είναι τόσο τυ­ με παρόμοιες αναπόδεικτες αναγωγές όπως
χαίο το γεγονός ότι ο κ. Φιλιππόπουλος δεν η δική σας —ή ακόμη χειρότερα αναδημο­
χρησιμοποιεί κανένα πλαίσιο αναφοράς μιας σιεύοντας απλώς ξένα άρθρα —σας φιλοδώ­
δημοσιογραφικής ή πολιτικής δεοντολογίας ρησαν με τις γνοιστές κατηγορίες; Ο θυμός
αλλά γράφει με τη λογική ενός ανθρώπου που σας ήταν φτιαχτός και κάπου σκεπτόσαστε
οι αντίδικοι σας είχαν δίκιο, ή μήπως θα πρέ­
από την τέταρτη εξουσία θέλει να μεταπηδή-
σει στην τρίτη. Γιατί πράγματι, μόνο έτσι πει, αντί για γράμματα στο ΑΝΤΙ, να μηνύ­
μπορεί να εξηγηθεί η γλώσσα κρατικού υπαλ­ σετε τον εαυτό σας;
Κούλογλου Στέλιος

-► βαια...) είναι « απαράδεκτη», «ακατάλληλη»
και, προσέξτε το αυτό, « ύποπτη ιδεολογικά».
Κε Φιλιππόπουλε με πολιτικό δέος σας φαν­
ταζόμαστε διευθυντή κάποιου καναλιού,
Γραμματέα Τύπου και Πληροφοριών, ή Υ­
πουργό Προεδρίας. Γιατί είμαστε σίγουροι ότι
κάμποσα εκατομμύρια Έλληνες θα 'χαν χαρα­
κτηριστεί «ύποπτοι ιδεολογικά» ή «ακατάλ­
ληλοι» στην παραμικρότερη άσκηση κριτικής
προς την εκάστοτε (και όχι μόνον την τωρινή)
κυβέρνηση που θα υπηρετούσατε.
Εμείς λοιπόν τον καταλάβαμε τον κ. Φιλιπ-
πόπουλο. Εκείνος δεν κατάλαβε ότι ο «πραγ­
ματισμός» του στηρίζει ακριβώς την αστυνο­
μική του αντίληψη περί ελευθεροτυπίας, τον
καθιστά νομοταγή πάσης εξουσίας. Γιατί τι
άλλο από « πραγματισμό» σημαίνει η άποψη
«οφείλουμε να κρίνουμε την κατάσταση στην
Ε Ρ Τ κάτω από αυτό το συγκεκριμένο νομικό
καθεστώς»; Προτείνουμε κάτι: αφαιρέστε το
«σ τη ν Ε ΡΤ» και το « νομικό» και από τη φρά­
ση που θα μείνει θα 'χετε κ. Φιλιππόπουλε α­
κέραια την πολιτική σας φιλοσοφία, αυτήν
που «είτε το θέλετε είτε δεν το θέλετε» την υ­
πηρετείτε πιστά.
Εμείς δεν θέλουμε κ. Φιλιππόπουλε να μας
λένε «είτε το θέλετε είτε δεν το θέλετε» γιατί
πριν από υπάλληλοι και εκτελεστές είμαστε
πολίτες, που δεν συγχέουν το ελεύθερο με το
ασύδοτο, όπως εσείς κάνετε κατ' επιταγή της
ιδεολογίας σας. Αυτά ως προς το πρώτο ση­
μείο σας. Ως προς το δεύτερο, δηλαδή τη
χουντική σας βράβευση, σας παραπέμπουμε
στα όσα γράψαμε μέχρι εδώ. A ποτελεί φυσική
απόρροια.
Σ Σ

17

Το σκάφος ταξιδεύει με χαλασμένες μηχανές...
Κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού
στη Βουλή, επανεμφανίστηκε το σύνηθες
σύμπτωμα της κοινοβουλευτικής υπερβο­
λής. Η μισή Βουλή (κυβερνητική πλειοψη-
φία) υποστήριξε με πάθος τον προϋπολο­
γισμό πλειοδοτώ ντας σε χαρακτηρισμούς
όπως «αναπτυξιακός», «π ρω τόγνω ρο ς»
και «κοινωνικά δίκαιος», ενώ η άλλη μισή
(αντιπολίτευση) επιδόθηκε σε μια άκρατη
και άκριτη καταστροφολογία π ροσεγγί­
ζο ντα ς το φορτισμένο προφητικό λεξιλό­
γιο της «Βίβλου».
Η κατακλυσμιαία δημαγωγική πλημμυ­
ρίδα καλύπτει όλα τα πραγματικά στοι­
χεία και παρασέρνει κάθε νηφάλια και σο­
βαρή προσπάθεια για διάγνωση της κατά­
στασης στην οικονομία. Έ τσι, ακόμα και
έγκριτοι οικονομικοί σχολιαστές αισθάν-
θηκαν την ανάγκη να θέσουν τις γνώ σεις
τους στην υπηρεσία του ενός ή του άλλου
στρατοπέδου, προσδίδοντας μια επιστη-
μονικοφανή διάσταση στο γενικότερο
κομφούζιο. Ω στόσο, επειδή οι εξελίξεις
δεν πρόκειται να υπακούσουν στους εξορ-
κισμους και στις βαρύγδουπες εκφράσεις
είναι χρήσιμο να επιμείνουμε στην αναζή­
τηση της αλήθειας — παρά τις αντιξοό­
τη τε ς — για να κατανοήσουμε το εγχώριο
«οικονομικό γίγνεσθαι» του παρόντος αλ­
λά και του μέλλοντος. Ά λ λ ω σ τε συνηθί­
ζεται αυτές τις μέρες — στη δύση του πα­
λιού και στην αυγή του νέου χρόνου— να
γίνονται διάφοροι απολογισμοί.
Σ υ ν ο π τικ ή επ ισ κ ό π η σ η
Ε ξετά ζοντας γενικότερα τις οικονομι­
κές εξελίξεις της τελευταίας τριετίας θα
μπορούσαμε να διατυπώσουμε ορισμένες
εκτιμήσεις για τη μελλοντική πορεία της
εθνικής οικονομίας. Κατ’ αρχή τα βασικό­
τερα στοιχεία που χαρακτήρισαν την οικο­
νομική ζωή αυτό το διάστημα ήταν η μονι­
μοποίηση του πληθωριστικού δείκτη σε υ­
ψηλά επίπεδα και η καλπάζουσα άνοδος
στα ελλείμματα τω ν τρεχουσών συναλλα­
γών. Η πληθωριστική στασιμότητα οφεί­
λεται — μάλλον— στη γενικότερη κρίση
και στα διαρθρωτικά προβλήματα της ελ­
ληνικής οικονομίας. Η ραγδαία αύξηση
τω ν ελλειμμάτων στις τρέχουσες συναλ­
λαγές καθώς και σ ’ αυτή του δημοσίου εί­
ναι αποτέλεσμα της κυβερνητικής πολίτι­
κης που επιμένει στη λογική της «μικτής
οικονομίας» ή αλλιώς στην αναζωπύρωση
του ενδιαφ έροντος της ιδιωτικής π ρω το­
βουλίας, παραπέμποντας στις «καλένδες»
τη λήψη κάθε ριζοσπαστικού μέτρου. Η
πολιτική αυτή οδηγεί στο διαρκή δανει­
σμό, στη διόγκωση τω ν ελλειμμάτων αλλά
και στον αποκλεισμό της αισιόδοξης προ­
1»
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
σμονής για την ανάδειξη ενός άλλου
— έσ τω "τρ ίτο υ "— δρόμου. Πρόκειται για
μια διαχειριστική πολιτική που η πεμπτου­
σία της συνίσταται στη διατήρηση της ι­
σορροπίας τω ν δεδομ ένω ν συσχετισμών.
Παρ’ όλα αυτά, το 1984 εμφανίσθηκαν θε­
τικές εξελ ίξεις σε ορισμένους δείκτες που
δίνουν κάποια ανάσα στη γενική οικονομι­
κή ασφυξία. Α υτές είναι:
1) Η αύξηση της παραγωγής στη γεω ργία
καθώς και η άνοδος της βιομηχανικής πα­
ραγωγής. Στην πρώτη περίπτωση πρέπει
να παρατηρήσουμε ότι η φετεινή αύξηση
της παραγωγής τω ν αγροτικών προϊόν­
τω ν ισοσκελίζει τις απώλειες του περσι­
νού χρόνου και οφείλεται στις καλές και­
ρικές συνθήκες. Σ’ ό,τι αφορά τη βιομηχα­
νία η παρατηρούμενη βελτίωση εντοπ ίζε­
ται μόνο σ ’ ένα μέρος της, ενώ άλλοι κλά­
δοι συνεχίζουν την καθοδική τους πορεία,
υπογραμμίζοντας την αστάθεια του βιο­
μηχανικού δείκτη. Επειδή, όμως, η γ εω ρ ­
γική παραγωγή καλύπτει ένα μεγάλο μέ­
ρος του συνολικού ακαθάριστου εγχ ώ ­
ριου προϊόντος επηρεάζει σημαντικά το
γενικό δείκτη του ΑΕΠ. Έ τσ ι οι δυο αυτοί
παράγοντες καθώς και η παρέμβαση του
δημοσίου στον κατασκευαστικό τομέα, έ­
δωσαν το τελικό αποτέλεσμα για το 1984
2,5% αύξηση του ΑΕΠ σε σύγκριση με τη
στασιμότητα τω ν προηγούμενων χρόνων.
2) Μια ακόμα θετική εξέλιξη παρουσιά­
στηκε στο δείκτη τω ν εξα γ ω γώ ν που ξε·
πέρασαν τα 5 δις δολάρια. Ευνοϊκοί παρά­
γ ο ν τες στην εξέλιξη αυτή στάθηκαν τόσο
η γενικότερη επίδραση της παγκόσμιας α­
νάκαμψης όσο και ο αποτελεσματικότε­
ρος συντονισμός της εξαγωγικής προ­
σπάθειας. Πρέπει όμως να παρατηρηθεί
ότι η αύξηση τω ν εξα γω γώ ν καθώς και η
σχετική άνοδος του τουριστικού συναλ­
λάγματος δεν κατάφεραν ν ’ αντισταθμί­
σουν το ισοζύγιο τω ν τρεχουσών συναλ­ ί
λαγών.
του Βαγγέλη Γιαχνή
3) Ά ν ο δ ο επίσης παρουσίασε η ιδιωτική
κατανάλωση, ενώ οι καταθέσεις σ τις τρά­
π εζες ήταν το ’84 πάρα πολλές, ανατρέ-
ποντας την πτωτική πορεία τω ν προηγού­
μενων χρόνων. Πρέπει — κι ε δ ώ — να πα­
ρατηρηθεί ότι η αύξηση στη ν κατανάλωση
οφείλεται στη ν ελαστικότερη εισοδηματι­
κή πολιτική που εφαρμόστηκε το ’84 σε
σύγκριση με το ν «ετερ οχ ρ ο νισ μ ό » του ’83,
ενώ η άνοδος τω ν καταθέσεω ν υπογραμ­
μίζει την ανατολή τω ν επ ενδύ σεω ν ακόμα
και στην κλίμακα τη ς μικρής παραγωγής.
4) Σ τον τομέα τρυ πληθωρισμού αν και εί­
ναι αρκετά θετική η κάμψη του από το
25% σ το 18,5%, δεν αρκεί — ω σ τό σ ο —
για την ανακοπή του ανασχετικού του ρό­
λου στις γενικ ότερ ες εξελίξεις.
5) Τέλος, η ανεργία αυξάνεται με ρα­
γδαίους ρυθμούς αποδεικνύοντας την α­
νεπάρκεια τω ν μ έτρω ν που λήφθηκαν για
την αντιμετώπισή της. Α υ τές είναι σε λί­
γ ες γραμμές οι γενικ ές διαπ ιστώ σεις για
την πορεία τω ν βασικότερων μακροοικο­
νομικών μεγεθών.
Επειδή, όμως, οι διαπ ιστώ σεις μπορούν
εύκολα να χαρακτηρισθούν υποκειμενι­
κές και μονομερείς, είναι σκόπιμο να πα­
ραθέσουμε συγκεκριμένα στοιχεία προ-
κειμένου να τεκμηριωθεί η άποψή μας. Δί­
νουμε μεγαλύτερη έμφαση και έκταση
στις επ ενδύσεις γιατί απ οτελούν το «μεί-
ζον πρόβλημα» τη ς εθνικής οικονομίας.
Οι πάγιες επενδύσεις
Αν υπάρχει κάποιο κριτήριο για τη διά­
γνω ση της κατάστασης μιας οικονομίας
(καπιταλιστικής ή σοσιαλιστικής) αυτό δεν
είναι άλλο από τις επενδύσεις. Ό π ω ς εί­
ναι γ ν ω σ τό οι επ ενδύσεις είτε αφορούν
τον κεφαλαιουχικό εξοπλισμό της βιομη­
χανίας είτε την υποδομή άλλω ν τομέων
της οικονομίας αποσκοπούν στη ν αύξηση
της παραγωγής και της π αραγω γικότητας
και συνεπ ώς στη βελτίωση της α ντα γω νι­
στικότητας. Οι επ ενδύσεις στη χώ ρα μας
ακολούθησαν μια πολύ ανώμαλη πορεία.
Πραγματοποιήθηκαν χωρίς προγραμματι­
σμό αδιαφ ορώντας για την ανάπτυξη του
συνόλου της οικονομίας. Το βασικότερο
κριτήριο ήταν η άμεση αποκόμιση μεγά­
λου κέρδους και απομυζηση τραπεζικών
δανείων, γι’ αυτό και οι επιχειρήσεις δια-
κρίνονται για το ν καιροσκοπικό του ς χα­
ρακτήρα, την προχειρότητα και την αναρ­
χία. Η συνδετική κλίμακα που ενώ νει την
παραγωγική διαδικασία δεν υπάρχει. Έ ­
τσι η έλλειψη μακροοικονομικού σχεδια-
σμού υπονόμευσε την αντοχή του ς με α-
ποτέλεσμα την κατάρρευσή του ς ή την έν-
I τάξή τους στην κατηγορία τω ν «προβλη-
ματικών».
Η έλευση τη ς κρίσης είναι φυσικό να
προκαλέσει τη διόγκωση τω ν προβλημά­
τω ν και ιδιαίτερα ν ’ αποθαρρύνει την ε­
πενδυτική δραστη ριότητα του ιδιωτικού
κεφαλαίου. Τα διαρθρωτικά προβλήματα
της ελληνικής οικονομίας και η κρίση εί­
ναι οι ουσιαστικότερες αιτίες που επι­
δρούν ανασταλτικά σ τις επενδύσεις. Οι ι­
σχυρισμοί τω ν βιομηχάνων ότι η αιτία της
επενδυτικής αδράνειας είναι το «α στα θ ές
κλίμα» που δημιουργήθηκε μετά την κυ­
βερνητική αλλαγή, αποτελούν μνημειώδη
παραποίηση τη ς αλήθειας. Ό π ω ς θα δού­
με και από τα στοιχεία που θα παραθέσου­
με, η επενδυτική στασιμότητα δεν είναι
φαινόμενο τω ν τριώ ν τελευ τα ίω ν χρόνων
αλλά της τελευτα ίας δεκαετίας.
Οι συ νολικ ές επ ενδ ύ σ εις
Μέχρι το 1983 λ ό γω τη ς γενικότερης οι­
κονομικής ευεξίας αλλά και τη ς άκριτης
παροχής κινήτρων σ το κεφάλαιο από τη
χούντα, οι επ ενδύσεις είχαν φ τάσει σε κο­
ρυφαία επίπεδα. Οι συνολικές επενδύσεις
πάγιου κεφάλαιου υπολογιζόμενες σε
στα θερές τιμές το 1973 ξεπέρασαν κατά
42% τις αντίστοιχες του 1970. Μετά το
1974 αρχίζει μια απότομη καθοδική πο­
ρεία για να σταματήσει το 1983 σ τα επίπε­
δα του 1970. Έ τσ ι μετά από δεκατρία ολό­
κληρα χρόνια ο δείκτης τω ν επ ενδύσεω ν
βρίσκεται στην ίδια στάθμη. Η καθίζηση
τω ν επενδύσεων δεν αποτελεί στοιχείο α­
πλής στασιμότητας. Σηματοδοτεί την έν­
τονη αποδιοργάνωση τη ς οικονομικής ευ-
ρυθμίας. Γιατί τα ποσά που διατίθενται
στον τομέα του κεφαλαιουχικού εξοπ λι­
σμού όχι μόνο δεν φτάνουν για τη στο ι­
χειώδη τεχνολογική ανανέωσή αλλά ούτε
για την συντήρηση τω ν παλιών μηχανών
και της γενικότερης υποδομής. Οι μόνοι
τομείς που παρουσιάζουν μια σταθερή α­
νοδική πορεία σ τις επ ενδύσεις είναι οι με­
ταφορές και τα ορυχεία - λατομεία. Πράγ­
ματι, οι μεταφορές - επικοινωνίες το 1982
ξεπέρασαν κατά 61% τις αντίστοιχες ε­
πενδύσεις του 1970. Η αναλογία ω σ τό σ ο
τω ν επ ενδύσεω ν σ τις μεταφορές - επικοι­
νωνίες σε σχέση με το σύνολο τω ν επ εν­
δύσεων του πάγιου κεφάλαιου είναι πολύ
μικρή γι’ αυτό και δεν αλλάζει τη γενικό­
τερη εικόνα. Το ίδιο ισχύει και για τις ε­
πενδύσεις στα ορυχεία - λατομεία που α­
ναλογούν μόνο το 4,7% τω ν συνολικών ε­
πενδύσεων πάγιου κεφάλαιου.
Συνεπώς, η αυξητική τάση που παρατη-
ρείται στους προαναφερόμενους τομείς
δεν επιδρά ουσιαστικά στη συνολική πο­
ρεία τω ν επενδύσεων.
Μ εταπ οίησ η - Ενέργεια
Οι επενδύσεις σ το ν τομέα της μεταποί­
ησης - συναρμολόγησης — που αποτελεί
και τον κορμό της ελληνικής βιομηχα­
νίας— παρουσιάζουν την καταθλιπτικότε-
ρη εικόνα τη ς τελευτα ίας δεκαετίας. Πρέ­
πει να σημειωθεί ότι ακόμα και η κορυφαία
τους ένδειξη (το 1974) δεν αρκούσε για
την προώθηση μιας σοβαρής βιομηχανι­
κής ανάπτυξης. Το 1975 οι επενδύσεις στη
μεταποίηση είχαν ξεπεράσει κατά 48%
τις αντίστοιχες του 1970. Η πτώση τους
μετά το 1975 δεν έγινε απότομα. Το 1983
το ύψος τω ν επ ενδύ σεω ν στη μεταποίηση
έφ τα σε στα επίπεδα του 1970. Αυτό ση­
μαίνει ότι η αποβιομηχανοποίηση άρχισε
από το 1975 και συνεχίζεται μέχρι τις μέ­
ρες μας.
Στον τομέα της ενέργεια ς οι επενδύ­
σεις παρουσίασαν μια κατακόρυφη άνοδο.
Το 1973 φ τάνοντα ς σ το 73% τω ν αντίστοι­
χω ν του 1970. Έ κ το τε όμως ακολούθησαν
μια καθοδική πορεία π ρ οσεγγίζοντα ς τα
επίπεδα του 1970. Η κατανάλωση ω στόσο
ηλεκτρικής ενέργεια ς είχε αντίστροφη
κατεύθυνση απ’ αυτή τω ν επενδύσεων με
αποτέλεσμα να καταφύγει το κράτος σε
εισαγω γή ενέργεια ς προκειμένου να κα­
λύψει τις καταναλωτικές πιέσεις.
Γ ε ω ρ γ ία
Η δυσμ ενέστερη εξελιξη — απ’ όλες τις
άλλες κατηγορίες τω ν επ ενδύ σεω ν— πα­
ρουσιάζεται σ το γεω ργικό τομέα. Πράγ­
ματι, ακόμα και το 1973 που θεωρείται «έ ­
το ς ορόσημο τω ν επ ενδύσεω ν» στη γεω ρ ­
γία, η αύξηση είναι πολύ μικρή. Το 1973
φτάνει μόλις το 29% τω ν αντίστοιχων του
1970. Μετά το 1974 ακολουθούν μια συνε­
χή πτωτική τάση για να μειωθούν το 1982
κατά 77% από τις αντίστοιχες του 1979
που βρίσκονταν στο ίδιο επίπεδο μ’ αυτές
του 1970. Η δραστική μείωση τω ν επενδύ­
σ εω ν σ το γεω ργικό τομέα απομακρύνει
τις ελπίδες για το ν εκσυγχρονισμό και τις
αναγκαίες αναδιαρθρώσεις της γεω ρ γι­
κής καλλιέργειας. Αν ληφθεί υπόψη και η
γνω σ τή εμπλοκή τω ν επιδοτήσεων από
την ΕΟΚ για τα γεωργικά προγράμματα
του Νότου η κατάσταση σ ’ αυτό τον τομέα
είναι μάλλον τραγική.
Κατασκευές
Ό π ω ς όλοι σχεδόν οι τομείς της οικο­
νομίας, έτσι και στις κατασκευές ενώ πα­
ρουσιάζεται μια εκρηκτική αύξηση το
1973, στη συνέχεια ακολουθεί η πτώση.
Συγκεκριμένα το 1973 οι επενδύσεις στις
κατοικίες είναι κατά 55% αυξημένες από
τις αντίστοιχες του 1970. Το 1974 σημειώ­
νεται μια κατακόρυφη πτώση. Το 1979 εμ­
φανίζεται μια μικρή άνοδος ενώ το 1982
ξαναπέφτουν στα επίπεδα του 1970. Το
1983 παρουσιάσθηκε πάλι μια μικρή αύξη­
ση που ήταν μάλλον περιστασιακό φαινό­
μενο και αποτέλεσμα της παράνομης και
φοροδιαφεύγουσας οικονομικής δραστη­
ριότητας. Π άντως η μείωση τω ν επενδύ­
σ εω ν στις κατοικίες δεν αποτελεί αρνητι­
κό φαινόμενο γιατί τα προηγούμενα χρό­
νια είχε παρουςπασθεί μια υπερβολική και
αφύσικη αυξητική τάση.
Πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι τα στα­
τιστικά στοιχεία αναφέρονται μόνο στην
κατασκευή τω ν νόμιμων οικοδομών και
δεν συμπεριλαμβάνουν την ευρύτατη πα­
ράνομη οικοδομική δραστηριότητα.
Εκτιμήσεις
Από τη μικρή ανάλυση τω ν στατιστικών
στοιχείω ν που αναφέραμε, προκύπτει ότι
οι επενδύσεις όλων τω ν κατηγοριών, βρί­
σκονται σε μια διαρκή καθοδική πορεία. Η
μικρή αύξηση που παρουσιάστηκε φέτος
(0,5%) δεν αποτελεί στοιχείο αισιοδοξίας.
Αντίθετα το συνεχιζόμενο επενδυτικό
τέλμα εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους
για το σύνολο της εθνικής οικονομίας. Ι­
διαίτερα η καθήλωση τω ν επενδύσεων
στους τομείς της μεταποίησης και της γ ε­
ωργίας — που είναι και οι βασικότεροι—
αποτελεί την αισιόδοξη προοπτική για μια
ουσιαστική οικονομική ανάπτυξη. Ο πα­
λιός τεχνολογικός εξοπλισμός της βιομη­
χανίας καθώς και η κατακερματισμένη και
αναχρονιστική γεωργική καλλιέργεια
προδικάζουν την υποβάθμιση της παρα­
γωγικότητας σε χαμηλότερα επίπεδα. Η
γενικότερη κρίση καθώς και ο αναπόφευ­
κτος α ν τα γ ω ν ισ μ ό ς τω ν ελληνικώ ν
προϊόντων μ’ αυτά της ΕΟΚ — αλλά και
άλλων χω ρώ ν— θα οδηγήσει στη συρρί­
κνωση της παραγωγής, πράγμα που θα
προκαλέσει καταλυτικές επιπτώσεις σ’ ό­
λο το φάσμα της οικονομικής ζωής.
Δυστυχώς, η ατολμία και οι ταλαντεύ-
σεις και της σημερινής κυβερνητικής πο­
λιτικής δεν επέτρεψαν την αντιμετώπιση
του μεγάλου προβλήματος των επενδύσε­
ων. Τόσο ο φ ετινός προϋπολογισμός όσο
και το π ενταετές πρόγραμμα δεν προβλέ­
πουν μεθόδους αναζωογόνησης τω ν ε­
πενδύσεων άμεσης παραγωγικής αποδο-
τικότητας. Οι επενδύσεις στο δημόσιο το­
μέα είναι προσανατολισμένες σε έργα υ­
ποδομής και κοινωνικής ωφέλειας που
δεν μπορούν να αντισταθμίσουν τις απώ­
λειες από τη συρρίκνωση της παραγωγής
καταναλωτικών αγαθών. Η τολμηρή ανά­
ληψη από το δημόσιο τω ν επενδύσεων αυ­
τής της κατηγορίας δεν έγινε αναμένον­
τας την — εν πολλοίς— αμφιλεγόμενη
δραστηριοποίηση της ιδιωτικής πρωτο­
βουλίας. Η τελευταία επιμένει να χειμάζει
στη γλυκειά θαλπωρή τω ν ελβετικών τρα­
πεζών, δικαιολογώντας την αδράνειά της
με το σαθρό επιχείρημα «του δυσμενούς
πολιτικού κλίματος». Έτσι, προς το παρόν
κανένας φορέας δεν επωμίζεται το βάρος
τω ν επενδύσεων με αποτέλεσμα την κο­
ρύφωση της αγωνίας για την προοπτική
τω ν οικονομικών εξελίξεω ν.
Βιομηχανία
Συνολικά η βιομηχανική παραγωγή πα­
ρουσίασε το πρώτο εξάμηνο του 1984 αύ­
ξηση κατά 2,1% συγκριτικά με το αντί­
στοιχο εξάμηνο του ’83. Μια λεπτομερέ­
στερη ανάλυση τω ν στοιχείων δείχνει ότι
η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής
προέρχεται κυρίως από τα ορυχεία
(14,5% έναντι 10,7%) και τον ηλεκτρισμό
(5,4% έναντι-1%). Στη μεταποίηση παρα-
τηρείται ότι η άνοδος είναι έντονη στα υ­
φαντικά είδη, στην ένδυση και στην υπό-
δυση δέρματος που αντιπροσωπεύουν το
19% της μεταποίησης. Επίσης, ανάκαμψη
παρατηρήθηκε και στους κλάδους χάρτου
και εκδόσεων καθώς και στα μεταλλουργι­
κά προϊόντα. Οι κλάδοι όμως μεταφορι­
κών μέσων, ειδών διατροφής, ξύλου και
φελλού, μηχανών και συσκευών, ηλεκτρι-
19
 ÊÊtÊÊÊÊÊ

κών μηχανών και π α ρα γω γώ ν πετρελαίου κό ισοζύγιο για το επτάμηνο Ιανουάριου -

WmKMrJh'ï για άλλη μια φορά παρουσίασαν ζημιές.
, Έ τσ ι η σχετική αύξηση του δείκτη της
Ιουλίου παρουσίασε το θετικό α π οτέλε­
σμα της μείωσης κατά 254 εκ. δολάρια, το
βιομηχανικής παραγωγής πρέπει να θ εω ­ έλλειμμα του ισοζυγίου τω ν καυσίμων αυ­
ρηθεί συγκυριακή και περιστασιακή. Η ε- ξήθηκε κατά 333 εκ. δολάρια. Σ το ισοζύ ­
· ξέλιξη αυτή δεν προδιαγράφει μια συνολι­ γιο τω ν άδηλων πόρω ν η μικρή αύξηση
κότερη ανάκαμψη σ το βιομηχανικό τομέα. του τουριστικού συναλλάγμ ατος δ εν αντι­
σταθμίζει τη συνεχιζόμενη π τώ ση του
Κατανάλωση ναυτηλιακού συναλλάγματος. Οι εξελ ί­
ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ Σημαντική αύξηση της ζήτησης κατανα­
KAI 01 ΑΠΑΡΧΕΣ ξεις αυ τές συ ντελού ν στη ν επιδείνωση
Π Ι Ϊ ΚΑΛΗΝ ΙΚ Η Ϊ
ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑΣ
λωτικών αγαθών σημειώθηκε σε όλη τη του ισοζυγίου τω ν τρ εχ ο υ σ ώ ν συναλλα­
»'HAKl.fciS
*ΑΗ& διάρκεια του 1984. Αν ληφθεί υπόψη η αρ­ γώ ν που προβλέπεται να π ρ ο σ εγγίσ ει το
νητική πορεία της περασμένης δεκαετίας έλλειμμα τω ν 2 δις δολαρίων. Ό σ ο για το
η εξέλιξη αυτή ήταν πραγματικά έκπληξη. εξω τερικό χρ έος είναι πλέον και επίσημα
, Συγκεκριμένα, με βάση τα στοιχεία της Ε- παραδεκτό ότι έχει υπερβεί τα 12 δις δο­
I ΣΥΕ, το πρώτο εξάμηνο του ’84 ο κατανα­ λάρια, ενώ ανεπίσημοι έγκυροι υπολογι­
λωτικός δείκτης αυξήθηκε κατά 5,2% σμοί που βασίζονται σε στοιχεία του Δ ιε­
*ΐΛθϊ·<*ΟΖ
fioÄnriio^:-»2 έναντι-1,6% του αντίστοιχου εξαμήνου θνούς Νομισματικού Ταμείου επιμένουν ό­
του ’83. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ιδιωτι- τι το ποσό π ρ ο σ εγγ ίζει τα 20 δις δολάρια
• κές καταθέσεις τω ν τραπεζών. Το πρώτο και αναλογεί περίπου 50% του ετήσιου α­
εξάμηνο του ’84 υπερδιπλασιάστηκαν (182 καθάριστου εθνικού προϊόντος.
CHARLES KAHN
δις δρχ.) έναντι του αντίστοιχου εξαμήνου
Ο Αναξίμανδρος και οι απαρχές
του ’83 (72 δις δρχ.). Το εξαιρετικά περίερ­
τη ς ελληνικής κοσμολογίας Γενικά σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τα
γο φαινόμενο της εξέλ ιξη ς τω ν προανα-
σελ. 384 δρχ. 480 Με βάση τα στοιχεία αυτά μπορούμε να
φερόμενων σ υ ν τελ εσ τώ ν προκάλεσε με­
γάλη σύγχυση στου ς ειδικούς που προ­ διατυπώσουμε ορισμένα συμπεράσματα
και κάποιες γενικ ές εκτιμήσεις για τη μελ­
σπαθούν να ερμηνεύσουν τις αιτίες. Οι ε­
λοντική πορεία τη ς οικονομίας.
πικρατέστερες ερμηνείες που δόθηκαν εί­
ΠΡΟΚΑΟΥ ναι οι εξής:
Πρώτο: Η αύξηση του ΑΕΠ δεν είναι απο­
ΣΤΟΙΧΕΚ1ΣΙΣ
ΘΕΟΛΟΓΙ ΚΗ τέλεσμ α μιας γενικ ότερη ς β ελτίω ση ς τω ν
iim uni
^ » OODOS α) Η ελαστικότερη εισοδηματική πολιτι­ μακροοικονομικών μ εγεθών, αλλά της
κή που εφαρμόστηκε το ’84 σε σύγκριση συγκυριακής επιρροής που άσκησαν ορι­
με τον «ετεροχρονισμ ό» του ’83. σμένοι α σταθείς π α ρά γοντες όπ ω ς η γ ε­
β) Η αύξηση τω ν εισοδημάτων της παρα­ ωργία και η μικρή αύξηση τη ς βιομηχανι­
οικονομίας και η συνακόλουθη αύξηση κής παραγωγής.
της φοροδιαφυγής. Δεύτερο: Η ανάκαμψη είναι αμφισβητού­
Λ(ΐ:·;ώ
γ) Η επενδυτική πτώση και ο αναπροσα- μενη λ ό γω του συνεχιζόμενου ανασχετι-
■ΙίΟΛϊΤΓ.ΚΙ
; νατολισμός της συμπεριφοράς του κατα- κού ρόλου του πληθωρισμού, τω ν ελλειμ­
! ναλωτικού κοινού. μάτων και τη ς πτωτικής τά ση ς τω ν επεν­
ΠΡΟΚΑΟΥ δύσεων.
Πληθω ρισμός
ΣΤΟΙΧΕΙΩΣΙΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ Τρίτο: Δ εν πρέπει να αναμένονται ουσια­
Τα στοιχεία που αναφέρονται στο ν το ­
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: E.R. DODDS στικές μεταβολές σ το άμεσο μέλλον, κα­
μέα τω ν τιμών δεν είναι αισιόδοξα. Ο Δ εί­
σελ. 269 δρχ. 380 θότι η γενική οικονομική πολιτική που α­
κτης Τιμών Καταναλωτή στο εξάμηνο Ια­
κολουθείται, χαρακτηρίζεται από τη δια­
νουάριου - Au γούστου του 1984 παρουσία­
τήρηση της ισορροπίας τω ν δεδομ ένω ν
σε άνοδο 9,5% έναντι 10,5% της α ντίστοι­
συσχετισμώ ν και μάλιστα ενόψ ει τω ν ε­
χης περιόδου του ’83. Ενώ το μέσο επίπε-
Δ ΙΟ Ν Υ Σ ΙΟ Υ κλογών.
’ δο του δείκτη κατά την ίδια περίοδο εμφα­
ΑΡΕΟΠ ΑΓΙΤΟΥ
ΠΕΡΙ ΜΥΣΤΙΚΗΣ Τέταρτο: Τα μέτωπα του πληθωρισμού και
νίζει μια μείωση κατά 2 εκατοστιαίες μο­
ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
Κ ΧΛΙΏΓΗ της ανεργίας, θα παρουσιάσουν μια όξυν-
ν: ΛΠίΜίΛ
·.rvs'.tν νάδες (18,5% έναντι 20,5%) χωρίς να απο­
ση, γιατί δεν απομονώνονται στη ν αντιμε­
κ λ είοντα ι οι μεταβολές σ το τέλ ο ς του
τώπισή του ς και ακολουθείται η επιλογή
χρόνου. Πάντως, η μικρή αυτή επιβράδυν­
της ταυτόχρονης επίλυσης που είναι μάλ­
ση οφείλεται κυρίως στην τεχνητή συμ­
λον ουτοπιστική.
πίεση που ασκείται στα τιμολόγια τω ν δη­
Πέμπτο: Η ανάδειξη μιας άλλης οικονομι­
μοσίων υπηρεσιών. Ό λ α τα υπόλοιπα κα­
ν;ί κής πολιτικής, δεν είναι πλέον εφικτή
nôATfrnï'-ïÿ ϊϋΐ ταναλωτικά αγαθά έχουν υπερβεί κατά
— λ ό γω της μεγάλης απ όστασης από τις
πολύ το μέσο δείκτη (18,5%) του πληθωρι­
άλλες βιομηχανικές χώ ρες, αλλά και τω ν
σμού. Απόδειξη γι’ αυτό είναι ότι ο δεί­
τερ ά σ τιω ν διαρθρωτικών προβλημάτων—
ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΟΥ κτης τω ν τιμών χονδρικής πώλησης στους
παρά μόνο αν ακολουθηθεί ένα ς γενικ ότε­
ΠΕΡΙ ΜΥΣΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ πρώτους μήνες του ’84 αυξήθηκε κατά
ρος πολιτικός αναπροσανατολισμός σε
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: VLADIMIR LOSSKY 21,6% έναντι 19,4% της αντίστοιχης πε­
φ ιλολα ϊκ ότερες κ α τευ θύ νσεις και με
σελ. 85 δρχ. 130 ριόδου του ’83. Με τις αναμενόμενες αυ­
πραγματικό ριζοσπαστικό περιεχόμενο.
ξήσεις σε βασικά καταναλωτικά είδη τους
Έ κτο : Η πραγματικότητα της οικονομίας
Στην ίδια σειρά πρώτους μήνες του ’85 δεν πρέπει να απο­
δεν δικαιολογεί τις καταστροφ ολογικές
θα κυκλοφορήσουν προσεχώς: κλείεται η υποτροπή στον τομέα του πλη­
δημαγωγίες της δεξιάς, αλλά ούτε και τις
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ θωρισμού.
διθυραμβικές εξά ρ σ εις της κυβέρνησης.
ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ Ελλείμματα Απλά το σκάφος εξακολουθεί να παρα-
Σημαντική θέση στον κατάλογο τω ν σέρνετα ι από τα ρεύματα με μηχανές χα­
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
«προβληματικών» μεγεθών κατέχουν τα λασμ ένες και σε συνθήκες γενικής ά­
ΑΘΗΝΑ: «ΠΟΛΥΤΥΠΟ»,
ελλείμματα του ισοζυγίου πληρωμών κα­ πνοιας.
Δεινοκράτους 131, τηλ. 72.29.237
θώς και το οριακό εξωτερικό χρέος της Σημείωση. Τα σ το ιχ ε ία έχ ο υ ν ληφ θεί από
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: «Μ. ΚΟΤΖΙΑ ΚΑΙ ΣΙΑ»,
χώρας. την ΕΣΥΕ την Τράπεζα Ελλάδος και την
Τσιμισκή 78, τηλ. 279.720
I οικονομική επ ιθεώ ρηση « Ε π ιλογή ».
Σύμφωνα με τα στοιχεία, ενώ το εμπορι­

Παντελής Βούλγαρης: Η ιστορία αυτή ξεκί­
νησε πριν από δυο μήνες. Με ζητήσανε από
τη Unicef και μου προτείνανε να κάνω μια
ταινία πάνω στο πρόβλημα της Αιθιοπίας. Η
Unicef στην Ελλάδα, είχε αναλάβει την παρα­
γωγή μιας ταινίας από τα κεντρικά γραφεία
της Γενεύης, με την υποχρέωση να επιλέξει
κάποια από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου,
που έχει κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης α­
νάγκης.
Η επιλογή ήταν φυσικά η Αιθιοπία.
Συναντηθήκαμε λοιπόν με τον Αντώνη τον
Σαμαράκη, ο οποίος ήταν από την πρώτη
στιγμή μέσα σ ’ αυτή την ιστορία, ενώ η επι­
λογή των υπόλοιπων συνεργατών έγινε με
κριτήριο την καλή τεχνική τους κατάρτιση,
αλλά και το ποιος ήταν διαθέσιμος για μια
τέτοια ιστορία. Αναλάβαμε να δουλέψουμε
χωρίς αμοιβή για την Unicef, ενώ η ΕΡΤ μπή­
κε εκ των υστέρων, για να βοηθήσει με τεχνι­
κά μέσα, δηλαδή με μηχανή λήψεως, μαγνη­
τόφωνο, φιλμ, και εργαστήρια.
Η ταινία που κάναμε τελικά, και η οποία
θα είναι έτοιμη μέσα στο Γενάρη, είναι λοι­
πόν παραγωγή της Unicef, με τη συνεργασία
της ΕΡΤ. Η ΕΡΤ έχει το δικαίωμα να την
προβάλλει πρώτη στην Ελλάδα, και στη συ­
νέχεια η ταινία θα παιχθεί απ’ όλα τα κανά­
λια των χωρών όπου υπάρχει η Unicef. Η ε­
κμετάλλευση δηλαδή θα γίνει από τη Unicef,
ενώ η δίκιά μας συμμετοχή τελειώνει με την
παράδοση της κόπιας.
Ξεκινήσαμε λοιπόν στις 3 Δεκεμβρίου, το
κινηματογραφικό συνεργείο που ήτάν ο
Γιώργος Αρβανίτης οπερατέρ, ο Ά κ η ς Απο-
στολίδης βοηθός οπερατέρ, ο Θανάσης Αρ­
βανίτης ηχολήπτης, ο Γιάννης Χούγιας ηλε­
κτρολόγος, από την ΕΡΤ, ο Κώστας Ρεσβά-
νης εκπρόσωπος της ΕΡΤ, η Νίκη Τυπάλδου
φωτογράφος από την ΕΡΤ, ο Αντώνης Σαμα-
ράκης και εγώ. Μαζί μας ήταν και η Εύη Ρέ-
βα εκπρόσωπος της Unicef από την Ελλάδα.
Το ταξίδι αυτό, είχε προηγούμενα εγκριθεί α­
πό το Υπουργείο Εσωτερικών της Αιθιοπίας,
κι εμείς όταν πήγαμε, είχαμε μαζί μας ένα τέ­
λεξ που έλεγε σε ποια μέρη, και πότε θα πά­
με.
και συνέντευξη του Παντελή Βούλγαρη στην Άννυ Βιτσέντζου
Να σου πω, λοιπόν, τώρα το οδοιπορικό
αυτής της ιστορίας: Καλύψαμε μέσα σε 15
μέρες, γύρω στα 5.000 χλμ. σε 3 αυτοκίνητα,
και πήγαμε σε τέσσερα στρατόπεδα προσφύ­
γων του Βορρά, και συγκεκριμένα, του Κό-
ρεμ, του Μπάτι, του Μίλε και του Ασάια, όλα
στην επαρχία Wolle. Στα δύο τελευταία στρα­
τόπεδα, στο Μίλε και στο Ασάια, περάσαμε
πολύ κοντά από τις περιοχές που ελέγχουν οι
αντάρτες της Ερυθραίας, και υπάρχει φυσικά
στρατός, οχυρωματικά έργα κτλ. κτλ. Αυτό
το πρώτο ταξίδι στο Βορρά το καλύψαμε σε
μία βδομάδα, και στη συνέχεια κατεβήκαμε
στο Νότο, για να δούμε την άλλη πλευρά της
χώρας, και επίσης ορισμένα έργα, ορισμένα
προγράμματα, που κάνει το κράτος με τη συ­
νεργασία της Unicef.
Αοιπόν. Ακούω τώρα τα ερωτήματά σου.
ΕΡ: Ακόμα κανένα. Θα ’θελα μόνο, να
ξεκινήσεις να μου διηγείσαι το ταξίδι από
την αρχή. Τι είδες με το που φτάσατε.
Π.Β.: Ναι. Μόλις φτάσαμε στην Αντίς - Αμ-
πέμπα, φύγαμε αμέσως με τα αυτοκίνητα.
ΕΡ: Η Αντίς - Αμπέμπα πώς είναι;
Π.Β.: Κοίταξε. Υπάρχουν ορισμένα κτίρια
δημόσια, βλέπει κανείς μια αρχή ανοικοδό­
μησης διαμερισμάτων, εργατικών πολυκα­
τοικιών κτλ., αλλά το μεγαλύτερο μέρος της
πόλης, είναι ένας μεγάλος μαχαλάς. Θύμιζε
Δραπετσώνα, της ενοχής του ’50 ξέρω γω.
ΕΡ: Τα καθεστωτικά σύμβολα είναι εμφανή;
Π.Β.: Βέβαια. Σημαίες κόκκινες, σφυροδρέ­
πανα, η τριανδρία, Μαρξ - Λένιν - Ένγκελς,
και ο Μεγκίστου. Αρκετά έντονα αυτά τα
στοιχεία.
Στη συνέχεια λοιπόν, την ίδια μέρα, φύγα­
με για το Βορρά. Μέναμε στο Ντέσι, που το
είχαμε σαν ορμητήριο, κι από ’κει ξεκινάγα­
με κάθε πρωί, για να πάμε στο Κόρεμ, και
στα υπόλοιπα στρατόπεδα.
Αοιπόν: η πρώτη μας εμπειρία ήταν, όταν
φύγαμε την επόμενη μέρα από το Ντέσι, και
μείναμε στο χωριουδάκι Αλαμάτα, στους
πρόποδες του βουνού, όπου βρίσκεται το
στρατόπεδο του Κόρεμ, σε ύψος 3.500 μέ­
τρων. Οι εικόνες ήταν απίστευτες. Κόσμος, ο
οποίος μαζεύεται απ' όλες τις περιοχές του
Βορρά της Αιθιοπίας, συγκεντρώνεται στο
δημόσιο δρόμο, τον κεντρικό, και ανεβαίνει
προς την περιοχή της Αλαμάτας, που από
'κει θα τους πάρουνε τα φορτηγά να τους α­
νεβάσουν πάνω στο οροπέδιο, στο στρατόπε­
δο. Το υπόλοιπο κομμάτι της περιοχής, είναι
σεληνιακό τοπίο: έχει τρία χρόνια να βρέξει,
και δεν υπάρχει τίποτα απολύτως.
Ο κόσμος λοιπόν που μαζεύεται εκεί, τε­
λείως σκόρπιος, χωρίς κανένα μέτρο οργά­
νωσης, περιφέρεται αλαφιασμένος, και μεις
αντικρύσαμε εικόνες βιβλικές... Είχανε ε­
κμεταλλευτεί τις ξεραμένες φραγκοσυκιές:
είχανε ανοίξει χώρο μέσα, είχανε βγάλει τ'
αγκάθια, και με κάτι πανιά επάνω, είχαν κα­
τασκευάσει καταφύγια. Ή το σπίτι τους... ο
χώρος που μένανε ήταν μια σειρά από πετρα-
δάκια και μέσα εκεί ήταν το δικό τους το
κομμάτι. Ε... Η πρώτη επαφή με το θάνατο
ήταν σ' αυτό το χωριό: Ό ταν βγήκαμε, πέσα­
με αμέσως σε τέτοιες στιγμές, όπου όλα είναι
απλά, πρόχειρα, και σύντομα: δηλαδή ο θά­
νατος σύντομος, ο νεκρός μπαίνει επάνω σε
δύο ξύλινα τρίποδα μ' ένα πανί σκεπασμέ­
νος, και φεύγει.
Το πρωί, που ξεκινήσαμε για το στρατόπε­
δο, χάραμα, είδαμε μια εικόνα συγκλονιστι­
κή: όλος αυτός ο κόσμος, επειδή δεν μπορεί
να περιμένει τα φορτηγά, πότε θα ’ρθουν να
τον πάρουν, κι αν θα τον πάρουν —γιατί γίνε­
ται κι εκεί μια επιλογή, ανάλογα με τη φυσι­
κή κατάσταση του καθενός—, λοιπόν, όλοι
αυτοί οι άνθρωποι, αρχίζουν ν' ανηφορίζουν
σιωπηλοί, μέχρι να φτάσουν στο οροπέδιο
του Κόρεμ. Μας γεννήθηκε τότε η απορία,
για ποιό λόγο έγιναν τα στρατόπεδα παροχής
βοηθειών σ ’ αυτές τις άγριες αφιλόξενες πε­
ριοχές, όπου δύσκολα μπορεί να φτάσει βοή­
θεια, κι όχι κάπου πιο κοντά στην Αντίς -
Αμπέμπα...
Εξάλλου, είναι γενική η εντύπωση, απ' όλο
το ταξίδι, ότι δεν είδαμε, αυτό που εμείς λέμε
«έκτακτη ανάγκη». Νομίζαμε συνεχώς, ότι
κάποια στιγμή θα βρεθούμε μπροστά σ ’ έναν
21
άλλο ρυθμό δουλειάς οργάνωσης, βοήθειας,
προσφοράς υπηρεσιών, πιο ταχύ, πράγμα
που δεν έγινε όμως ποτέ.
Ό τα ν φτάσαμε στο στρατόπεδο του Κό-
ρεμ, που είναι σ ’ ένα οροπέδιο, έξω από το
χωριουδάκι Κόρεμ, είδαμε χιλιάδες κόσμο,
κάτι το απερίγραπτο, ριγμένους στα μικρά
στενά δρομάκια που περίμεναν για να μπού­
νε μέσα στο στρατόπεδο.
Στο στρατόπεδο βρίσκονταν 60.000 άν­
θρωποι περίπου, —σύμφωνα με πληροφορίες
του ανθρώπου που μας συνόδευε—, η δε δύ­
ναμη σε γιατρούς ήταν: 4 γιατροί και 3 νοσο­
κόμες! 2 Γάλλοι γιατροί, νέοι, και 2 Αυστρα­
λοί.
ΕΡ: Μ ισό λεπτό. Μιλάς τώρα για
πληθυσμούς της Αιθιοπίας, έτσι; Όχι για
κατοίκους της Ερυθραίας, οπότε και θα ήταν
κατανοήσιμη η τακτική της κυβέρνησης.
Γιατί αφήνει λοιπόν τους δικούς της
ανθρώπους να πεθαίνουν; Μήπως δήλωσαν
ποτέ αλληλέγγυοι με το αντάρτικο της
Ερυθραίας;
Π.Β.: Κοίταξε. Επειδή δεν έχω απόλυτο έ­
λεγχο στο τι ακριβώς συμβαίνει με τους αν­
τάρτες της Ερυθραίας, κι αν αυτός ο κόσμος
που είδαμε είναι συμπαθών ή όχι, εγώ θα σου
περιγράφω ακριβώς την εμπειρία τη δική
μας.
Σ ’ αυτό το στρατόπεδο λοιπόν, που το
πρωί το καίει ο ήλιος, και το βράδυ κάνει
τρομερό κρύο, γίνεται μια προσπάθεια να τα­
ξινομείται κάπως αυτός ο κόσμος, ο οποίος
όμως είναι αμέτρητος. Κάθε μέρα φτάνουν
χιλιάδες άνθρωποι εκεί πάνω... Έχουνε στη­
θεί πρόχειρα ιατρεία, πρόχειροι θάλαμοι για
τους άρρωστους, όπου εκεί πέρα πια, το πλή­
θος του κόσμου είναι κάτι το απίστευτο...
Δηλαδή, σαν να βλέπουμε θαλάμους εργο­
στασίων, που είναι πια χιλιάδες άνθρωποι, ο
ένας πάνω στον άλλο, κυριολεκτικά όμως,
και που το στοιχείο που κυριαρχεί, είναι το
νάυλον: έχουν στήσει πασάλους κατά δια­
στήματα, κι έχουν περάσει ένα χοντρό νάυ­
λον πράσινο ή μαύρο, κι αυτός είναι ο τοίχος
ας πούμε, της χειρουργικής αίθουσας. Τρα­
βήξαμε μια συγκλονιστική σκηνή, μια γυναί­
κα που γεννούσε, όπου χωριζόταν από τον υ­
πόλοιπο θάλαμο αναμονής των εγγύων, των
ετοιμόγεννων του στρατοπέδου, με μία λα­
μαρίνα....
ΕΡ: Μια παρένθεση. Το Γάλλο γιατρό τον
ρωτήσατε γιατί είναι μόνος του εκεί, και δεν
είναι άλλοι 15 απ ’ αυτούς που κάνουν
αιτήσεις, να πάνε εκεί να βοηθήσουν;
Π.Β.: Κοίταξε. Εμείς είχαμε μαζί μας ένα συ­
νοδό της κυβέρνησης, και το τι θα τραβήξου­
με, ή το τι θα ρωτήσουμε, έπρεπε να το συ-
νεννοηθούμε με τον υπεύθυνο που μας ακο­
λουθούσε. Η τοποθέτηση ήταν σαφέστατη:
Μακριά από πολιτικές κουβέντες με τον κό­
σμο, δεν μπορείτε να τους ρωτήσετε τίποτα.
Παρ’ όλα αυτά, αυτός ο ίδιος ο συνοδός μας,
κάποια στιγμή σε κουβέντα, παραδέχτηκε ό­
τι ο κόσμος αυτός εκεί πάνω είναι τελείως εγ-
καταλελειμμένος. Δηλαδή, για 60.000 κό­
σμο, —μας είπε— , έχει μια γεννήτρια μόνο,
που αν σταματήσει να δουλεύει, δεν θα
’χουνε νερό να πιούνε. Ό σο γι’ αυτό που τώ ­
ρα υπάρχει, κάνουν τεράστιες ουρές για να
22
Οι γυναίκες τής ’Ερυθραίας παίρνουν ένεργό μέρος στις διάφορες οργανώσεις τού Μετώπου γιά την
’Απελευθέρωση, άχόμα καί στόν ’Απελευθερωτικό Στρατό (ELA).
πάρουν μισό ντενεκεδάκι. Ή το φαγητό, ένα
είδος στάρι, που μαγειρεύουν, αυτό δεν μαγε-
ρεύεται, δεν βράζει με τα ξύλα, το τρώνε σχε­
δόν ωμό. Αλλά σε λίγο, ούτε αυτό δεν θα γί­
νεται, γιατί δεν έχουν πια ξύλα στην περιοχή.
Ή τα ν μια εικόνα που τη βλέπαμε πριν φτά­
σουμε στο στρατόπεδο, και λέγαμε γιατί αυ­
τός ο κόσμος είναι φορτωμένος με δεμάτια
ξύλα... Κλαίγοντας λοιπόν μας παρακαλού-
σαν οι άνθρωποι να φτάσει κάποια ηλεκτρι­
κή γεννήτρια, ώστε να μπορέσει να λειτουρ­
γήσει το στρατόπεδο. Και μιλάμε για το πιο
οργανωμένο στρατόπεδο τώρα... Γιατί τα
άλλα στρατόπεδα, όπως το Μπάτι και το Μί-
λε, είναι σε πιο άθλια κατάσταση. Το Μπάτι
συγκεκριμένα, το οποίο έχει 25.000 κόσμο,
είναι ένα εργοτάξιο θανάτου. Δεν μπορείς να
διαννοηθείς τι γίνεται. Ό τα ν φτάσαμε μας εί­
παν ότι την προηγούμενη μέρα είχαν πεθάνει
130 παιδιά.
Αρχίσαμε λοιπόν να φιλμάρουμε, και κά­
ποια στιγμή είδαμε ένα πατέρα, Λου είχε πά­
ρει το παιδάκι στα χέρια του, τυλιγμένο μ’ έ­
να πανί, απ’ αυτό που φέρνουν μέσα τη ζάχα­
ρη, κι ανέβαινε το λόφο, που ήταν κυριολε­
κτικά κρανίου τόπος, κι εκεί, γύρω στα 200
άτομα σκάβανε. Σκάβανε κι ανοίγανε λάκ­
κους. Εκείνη την ώρα δεν είχαμε φιλμ στη
μηχανή, και λέω, κοίταξε τώρα μια εικόνα
που θα μπορούσαμε να έχουμε, πού να φαν­
ταστώ ότι μετά από πέντε λεπτά, και με τέ­
τοια συχνότητα γινόταν η ίδια πορεία, η ίδια
διαδρομή.
Κατά τα άλλα, τα καταλύματα ήταν λάκ­
κοι, σκαμμένοι στο χώμα, με μια κουβέρτα
από πάνω, που πέφτανε μπρούμυτα, για να
περάσουνε μέσα να προφυλαχτούνε. Στην
αρχή έβλεπα γυναίκες, που μας καλούσαν με
αργά νοήματα να πλησιάσουμε και νόμιζα
πως θέλουνε βοήθεια, και πώς να βοηθήσεις
εκεί πέρα... αλλά δεν θέλανε βοήθεια. Ή τα ν
απλώς για να ξεσκεπάσουν, να σηκώσουν το
κουρελάκι, και να μας δείξουν τα παιδιά
τους.
Συνεχίσαμε, και πήγαμε στο στρατόπεδο
του Μίλε. Εκεί έχει μαζευτεί μια αρχαία φυλή
νομάδων, οι Αφάρ, ίσως είναι τα πιο όμορφα
πλάσματα που έχω δει ποτέ μου. Γυναίκες,
άντρες και παιδιά, απίστευτα όμορφοι. Το
στρατόπεδο αυτό λοιπόν, έχει «οργανωθεί»
στην έρημο, και είδαμε κάτω από κάτι θά­
μνους, οικογένειες ολόκληρες: Ένα δέντρο,
κατάξερο, φιλοξενούσε, όσο κι αν φαίνεται
απίστευτο, 15-20 ανθρώπους που ζούσαν και
πεθαίνανε εκεί. Αλλά προσπαθώ να βρω τη
λέξη. Γιατί «πεθαίνω», σημαίνει κάτι. Το
«ψ οφάω» είναι ίσως πιο κοντά σ ’ αυτό που
γινότανε. Δεν υπήρχε κανένας άλλος ήχος,
παρά το*|*|ξιμο. Ο βήχας της φυματίωσης.
Και το κλάμα των παιδιών.
Σε ερώτησή μας, σε κάποιον υπεύθυνο της
Unicef από την Ουγκάντα, που δουλεύει 5
χρόνια στην Αιθιοπία, ότι τα έργα που γίνον­
ται για να βοηθήσουν τον κόσμο είναι ανύ­
παρκτα, η απάντησή του ήταν «δεν μπορώ ν’
απαντήσω, αυτή είναι πολιτική ερώτηση».
Δεύτερη ερώτηση: Γιατί είναι τόσο λίγοι οι
γιατροί; Η απάντηση ήταν ότι υπάρχει...
πρόβλημα συνεργασίας των Ιταλών γιατρών
με τους Γάλλους. Τρίτη ερώτηση: εμείς ξέ­
ρουμε ότι στην Ελλάδα υπάρχουν 19 γιατροί
που ζητάνε να βοηθήσουν. Γιατί καθυστερεί
τόσο η βίζα, γιατί δεν τους δίνετε άδεια; Α­
πάντηση και πάλι: «Αυτή είναι πολιτική ερώ­
τηση, δεν μπορώ ν’ απαντήσω».
ΕΡ: Ξέρεις αν κανείς εκεί της Unicef, έκανε
ποτέ καταγγελία στη Γενεύη, ότι η όλη
βοήθεια είναι μπλοκαρισμένη, ώ στε να
τοποθετηθεί ίσως κάποια διεθνής επιτροπή
ελέγχου και να φτάνει η βοήθεια της Unicef
στον προορισμό της;
Π.Β.: Αυτό δεν το ξέρω. Είναι μια υπόθεση.
Δεν μπορώ ν ’ απαντήσω. Δεν έχω στοιχεία
για να υποστηρίξω καν ότι αυτό που λες,
συμβαίνει. Εγώ σόυ μεταφέρω απλώς ντο­
κουμέντα. Ωστόσο, ο ίδιος αυτός άνθρωπος
που σου λέω, ότι ήταν επιφυλακτικός και με­
τρημένος στις απαντήσεις του, κάποια στιγ­
μή, — το βράδυ που μιλούσαμε στο
ξενοδοχείο— , έσπασε: Ομολόγησε πόσο εί­
ναι απογοητευμένος, μου ’πε «είμαι πέντε
χρόνια εδώ, και δεν μπορώ να κοιμηθώ, γιατί
ξέρω ότι υπάρχουν οικογένειες ολόκληρες, οι
X

οποίες ξεκινάνε με τα πόδια, για να καλύ-
ψουν 600 χλμ. διαδρομή και να φτάσουνε
στους χώρους που ελπίζουν ότι θα βρουν κά­
ποια βοήθεια, και τελικά απ’ τα δέκα μέλη
της οικογένειας φτάνουνε δύο, όπου ο πατέ­
ρας θάβει το τελευταίο του παιδί έξω από το
στρατόπεδο. Ασε που συχνά φτάνουν, και
δεν μπορούν να τους βρουν πια φλέβες για να
τους περάσουν τον ορό. Τέτοια εξαθλίωση».
ΕΡ: Πώς κι όλος αυτός ο κόσμος δεν
συρρέει τότε στην Αντίς - Αμπέμπα, να βρει
κάποια καλύτερη περίθαλψη;
Π.Β.: Υποθέτω, ότι δεν μπορεί να κατέβει
στην Αντίς - Αμπέμπα. Η πρόσβαση γίνεται
από τον κεντρικό δρόμο, ο οποίος ελέγχεται.
Και να θέλει ο κόσμος, δεν του επιτρέπεται
να κατέβει προς την πρωτεύουσα, προς τα
κάτω γενικά.
Για κάποιους λόγους, πολιτικούς ή άλ­
λους, ο κόσμος κρατιέται μακριά από τη
βοήθεια. Η βοήθεια είναι στην Αντίς - Αμπέμ­
πα ή στο Νότο. Η εικόνα πάντως της χώρας
και εκεί, φέρνει έντονα τα σημάδια και του
προηγούμενου καθεστώτος. Των αιώνων της
φεουδαρχίας...
Εδώ ας πούμε, το ΠΑΣΟΚ ζητάει άλλη μια
τετραετία για ν’ αλλάξει το νομικό καθεστώς
του Εθνικού Θεάτρου, (γέλια). Πόσο μάλλον
μια χώρα που βρισκόταν στο σκοτάδι.
ΕΡ: Ναι Παντελή, μα οι κτηνωδίες που
γίνονται στην Αιθιοπία από τον Μεγκίστου,
οφείλονται σε συγκεκριμένες πολιτικές
σκοπιμότητες. Δηλαδή η χούντα εκεί, ή
θεωρεί τον πληθυσμό στα βόρεια, ύποπτο
συνεργασίας με τους αντάρτες της
Ερυθραίας, είτε δεν τους βοηθάει για να μη
μπαίνουν οι αντάρτες και παίρνουν τη
βοήθεια, ή επωφελείται το ίδιο από τις
επιχορηγήσεις, τα μεν χρήματα τα δίνει για
τους εξοπλισμούς, τα δε τρόφιμα για να τα
μεταπωλούν οι φαντάροι...
Αφού υπάρχουν συγκεκριμένες
πληροφορίες ότι η ξένη βοήθεια που φτάνει
εκεί, παραμένει αχρησιμοποίητη. Αρα: και
ρωτάω εσένα, επειδή πήγες εκεί, απ' αυτά
που είδες, τι μπορείς να υποθέσεις;
Π.Β.: Εγώ δεν μπορώ να φτάσω σ ’ αυτά τα
συμπεράσματα. Είμαι υπεύθυνος σ ’ αυτά που
θέλω να πω, ειδικά γι’ αυτή τη χώρα. Είναι έ­
νας λαός υπέροχος. Είναι πανέμορφοι οι άν­
θρωποι. Σ’ αυτή την αθλιότητα που έχουν
φτάσει, και δεν ζητιανεύουνε. Υπάρχει μια α­
ξιοπρέπεια κι ένα ήθος απίστευτο. Αυτά που
λες είναι πολιτικά συμπεράσματα, που δεν έ­
χω τα στοιχεία για να φτάσω εκεί. Αυτό ό­
μως που είδα με τα μάτια μου, αυτό που μπο­
ρώ να μεταφέρω είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι
είναι πράγματι εγκαταλελειμμένοι.
Φαντάσου ότι η κρατική αεροπορική εται­
ρεία, δεν κάνει καμιά έκπτωση στο κόστος
μεταφοράς των ειδών πρώτης ανάγκης! Ο
Έλληνας Δεσπότης που ζει στην Αντίς - Αμ­
πέμπα, μας έλεγε ότι είχε τρομακτική δυσκο­
λία να φέρει ρουχισμό που είχε συγκεντρώσει
εδώ στην Ελλάδα, γιατί το κόστος ήταν πά­
ρα πολύ μεγάλο. Δεύτερο πρόβλημα υπάρχει
από τη στιγμή που θα φτάσουν αυτά τα πράγ­
ματα και θα πρέπει να μεταφερθούν στα
στρατόπεδα. Έχει κι αυτό ένα κόστος. Ένα
μέρος λοιπόν της βοήθειας βγαίνει στη μαύρη
αγορά, ώστε να καλυφθούν τα έξοδα αυτά
της μεταφοράς. Εμείς δηλαδή, συναντούσα­
με καθ’ οδόν ανθρώπους, που μας σταμάτα-
γαν να μας πουλήσουν καναδέζικο λάδι σε
μπιτονάκι του Ερυθρού Σταυρού.
Ό πως μας έλεγε και ο Έλληνας πρέσβης
εκεί, η αιθιοπική κυβέρνηση έχει τον απόλυ­
το έλεγχο στη διακίνηση της βοήθειας που
έρχεται απ’ έξω. Έτσι, οι προξενικές,αρχές
των ξένων χωρών, δεν μπορούν να ελέγξουν,
αν φτάνει τελικά η βοήθεια στον κόσμο.
Προχθές ωστόσο, είχε μια άλλη είδηση η
τηλεόραση. Ό τι πολλές χώρες δυτικές,
στέλνουν άχρηστα είδη στην Αιθιοπία, για να
γλιτώσουν από τη φορολογία. Αμερικάνικες
εταιρείες στείλανε παπούτσια ψηλοτάκουνα,
ή αθλητικά για το ράγκμπυ... Ή φτάνουν
φάρμακα που έχει λήξει η προθεσμία τους.
Η Αιθιοπία δηλαδή, και το πρόβλημα αυ­
τό, είναι τόσο σύνθετο, και τόσο μπλεγμένο,
και τόσο εκμεταλλεύσιμο απ’ οποιαδήποτε
πλευρά, που δεν μπορεί να διανοηθεί άνθρω­
πος. Κι αυτό είναι το αίσχος αυτής της ιστο­
ρίας.
ΕΡ: Πάντως, απ' ό,τι μου διηγείσαι, είναι
κάποια στοιχεία πολύ κραυγαλέα, που ναι
μεν κατά τη δική μου γνώμη —απ' τις
πληροφορίες που διάβασα στις ξένες
εφημερίδες δηλαδή—, ερμηνεύονται σαν
σκόπιμη ενέργεια του καθεστώτος, για
επίσης συγκεκριμένους λόγους, όμως εσείς,
δεν μπορέσατε να ρωτήσετε πχ. έναν ξένο
γιατρό στα στρατόπεδα, να σας πει κάποιες
πληροφορίες παραπάνω;
Π.Β.: Όχι. Δεν μπορούσαμε να το ρισκά­
ρουμε αυτό. Το μόνο που μας είπαν οι υπεύ­
θυνοι του στρατοπέδου, ήταν ότι καλούν τον
κόσμο, τη διεθνή συμπαράσταση, σε βοή­
θεια. Σε ορούς, σε γάλα, τέτοια πράγματα.
ΕΡ: Αυτοί δεν ξέρουν ότι υπάρχει κάποιο
υλικό ήδη σταλμένο, που απλώς δεν φτάνει
μέχρι τα χέρια τους;
Π.Β;: Πολύ πιθανό να μην το ξέρουνε. Ο
σκοπός της ταινίας μας, ήταν περισσότερο
να καταγράψουμε όσο γίνεται πιο πιστά τη
φρίκη και το πρόβλημα που έχει ο πληθυσμός
σ ’ αυτό το κομμάτι της γης. Από κει και πέ­
ρα, δεν είχαμε τρόπο, αλλά και δεν ήταν
σκοπός της ταινίας, να γίνει ένα φιλμ για το
πολιτικό πρόβλημα της Αιθιοπίας.
ΕΡ: Ναι μα φωτογραφίες της φρίκης, είδαμε
πολλές. Και η βοήθεια έχει ήδη φτάσει.
Εκείνο που προέχει τώρα είναι να πάψει να
διαιωνίζεται η φρίκη. Να φτάσει η βοήθεια
σ ' όσους τη χρειάζονται. Κι αυτό είναι
πολιτικό πρόβλημα.
Π.Β.: Κοίταξε. Ακόμα κι αν αποδείξεις ότι
το πρόβλημα είναι οι αντάρτες της Ερυ­
θραίας, ποιο είναι το θέμα; Ό τι εδώ τα παι­
διά πεθαίνουν κάθε μέρα και περισσότερα.
Λοιπόν τουλάχιστον, αν μπορούσε η ταινία
να βοηθήσει αυτή τη διακίνηση, να εξαναγκα­
στούν να το κάνουν αυτό, ναι, αυτό είναι μέ­
σα στις προθέσεις μας.
ΕΡ: Αυτό ακριβώς εννοώ. Κατά πόσο είναι
στις προθέσεις της ταινίας να καταγγελθεί
αυτή η κατάσταση.
Π.Β.: Πιστεύω ότι έχει να κάνει πάντως και
με το τι πίεση ασκεί και η κάθε κυβέρνηση
πάνω στο θέμα. Στο Ντέσι π.χ. είδαμε ιταλι­
κή αντιπροσωπεία, με διευθυντή γιατρό ο ο­
ποίος επέμενε να δει, να ελέγξει προσωπικά
τη μεταφορά το πού θα πάει η βοήθεια. Και
τα κατάφερε.
ΕΡ: Τον Ελληνα δεν τον ρωτήσατε γιατί δεν
επιμένει αφού ο άλλος τα κατάφερε;
Π.Β.: Του Έλληνα οι αρμοδιότητες, είναι
αρμοδιότητες πρεσβευτή, και οι πρεσβευτές
δεν μπορούν να φύγουν από την Αντίς - Αμ­
πέμπα πάνω από 150 χλμ. Κατάλαβες; Υπάρ­
χουν μέτρα ασφαλείας, γιατί στο κράτος επι­
κρατεί κατάσταση πολεμικής ετοιμότητας.
Κι ακόμα, μια φοβερά δύσκαμπτη γραφειο­
κρατία.
Εμείς όταν φτάσαμε, μας ξεκαθαρίστηκε
από την πλευρά της Unicef, ότι δεν μπορούμε
να κουβεντιάσουμε πολιτικά με τους ανθρώ­
πους, και ν’ αποφύγουμε κάθε ανάμειξη στα
εσωτερικά πράγματα της χώρας. Θέση σαφέ­
στατη και αρκετά αυστηρή.
Ό σο για μένα, αναρωτιέμαι καλά όλα αυ­
τά που γινόντουσαν επί Χαϊλέ Σελασιέ. Υπο­
τίθεται ότι έγινε και μια επανάσταση μετά...
Δηλαδή τι άλλο πρέπει να γίνει εκεί πέρα για
ν’ αλλάξουν τα πράγματα;.
ΕΡ: Ίσω ς ό,τι πρέπει να γίνει και σε άλλες
« σοσιαλιστικές χώρες». Αλλά πάει μακριά η
συζήτηση... Ασε που πρέπει να βρέξει
κιόλας, και να πάψει να 'ναι χώρα της
Αφρικής.
23
 Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ Κ Ε Σ Σ Χ Ε Σ Ε ΙΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ:

Α πό τη διαχείριση της δυσαρέσκειας

στη δυναμική της αυταρχικότητας
Η συλλογική δράση για βελτίω ση τω ν συνθηκών σ το ν τόπ ο
δουλειάς, ψ ηλότερους μισθούς, μεγαλύτερη ασφάλεια, ευθύνη
σ τη ν παραγωγική διαδικασία αντιβαίνει το «ν ό μ ιμ ο » συμφέ­
ρον του κ α π ιταλιστή να μ εταχειρίζεται τους ερ γά τες σ α ν απλό
συ ντελεστή παραγωγής που θα α γο ρ ά ζετα ι ό σ ο πιο φθηνά και
θα χρησιμοποιείται όσο πιο εν τα τικ ά γίνεται. Η παρέμβαση
του κράτους σ το επίπεδο ερ γα σια κ ώ ν σ χ έσ εω ν α π οσκοπ εί στη
δημιουργία συνθηκών που να επιτρέπουν, ό σ ο το δυνατόν, την
ομαλότερη αναπαραγωγή του κεφαλαίου και τη ν απ ρόσκοπ τη
εφαρμογή του σταθεροποιητικού και νομιμοποιητικού ρόλου
της κα π ιτα λιστικ ή ς εξουσίας.
Βέβαια, η τα ξικ ή πάλη δεν δ ιεξά γετα ι α π οκ λειστικ ά μέσα
στη ν αρένα όπ ω ς θα ήθελε να την είχε οριοθετήσει η κυρίαρχη
τά ξη αλλά μέσα σ ’ ένα ιστορικ ά συγκροτημ ένο κι ακατάπαυ-
σ τα εξελ ισ σ ό μ ενο πλέγμα νομικώ ν και θεσμ ικ ώ ν αρχώ ν, κα­
νόνω ν, συνηθειών και παραδόσεω ν. Γιατί η ίδια η πάλη περι­
κλείει και αποδεσμεύει στη δυναμική τη ς σπ έρμ ατα αστά θεια ς
και α τα ξία ς με απ ρόβλεπ τα α π ο τε λ έ σ μ α τα για τη ν ανεμπόδι­
στη αναπαραγωγή του κεφαλαίου.
Στη Β ρετανία, σε γενικ ές γραμμές, οι κυβερνήσεις του Εργα­
τικού Κ όμ μ α τος απ οσκ οπ ού σαν σ τη συ νερ γα σία με τ ο κεφά­
λαιο σ ε συνδυασμό με κ οινω νικ ά και οικ ονομ ικ ά μ έτρ α αποδε­
κ τά από τα συνδικ άτα . Ε νώ η π α τερ να λ ισ τικ ή π ολιτικ ή τω ν
Σ υ ντη ρη τικ ώ ν κυβερνήσεων στόχευ ε να ξεπ ερ ά σ ει τις τα ξικ ές
αντιθέσεις και να υπονομεύσει τη ν αλληλεγγύη α νά μ εσα στους
ερ γά τες με το να τους συνδέσει α τομ ικ ά με του ς ερ γο δ ό τες
τους που θα εμ φ α νίζοντα ν σα ν χορηγοί και π ρ ο σ τά τες . Α π ό το
1979 οι κυβερνήσεις Thatcher προσπαθούν ν ’ α λ λ ά ξο υ ν τους
«κ α ν ό ν ε ς του παιχνιδιού».
Σ τη συνέχεια παραθέτουμε το κείμενο της συνέντευξης που ε-
δωσε ο Βασίλης Δρουκόπουλος στην ελληνική εκπομπή του
BBC και που μεταδόθηκε από το ραδιοσταθμό του Λονδίνου στις
22.10.1984.

Εισαγωγή συνεργάτη BBC: Στη δεκαετία του
1970 το συνδικαλιστικό κίνημα στη Βρετανία
φαινόταν να είναι ισχυρότατο και μερικοί
πρόβλεπαν πως μέσα σε λίγα χρόνια θα
αποκτούσε μεγαλύτερη επιρροή στη
διαχείριση της βρετανικής οικονομίας και
από αυτή ακόμα που ασκούσε η διευθυντική
τάξη. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο συνιστούσε
απειλή στο οικονομικό σύστημα της χώρας
και φυσικά προκαλούσε ανησυχίες στον
εμποροβιομηχανικό κόσμο, στα τραπεζικά
και πιστωτικά ιδρύματα και άλλους
παράγοντες της οικονομίας καθώς και στο
κοινοβουλευτικό κατεστημένο. Τόσο η
Συντηρητική κυβέρνηση Heath όσο και οι
Εργατικές κυβερνήσεις Wilson και Callaghan
κατέβαλλαν προσπάθειες για να θέσουν
κάποια όρια στην ελευθερία δράσης του
εργατικού κινήματος ή να εφαρμόσουν
πολιτικές που έρχονται σε αντίθεση με τα
συμφέροντά του. Οι προσπάθειες όμως αυτές
τελικά απότυχαν λόγω των έντονων
αντιδράσεων των συνδικαλιστών. Στο τέλος
μάλιστα της δεκαετίας του 70 συζητιόταν <
πλατιά το θέμα του διορισμού στα διοικητικά
συμβούλια των επιχειρήσεων εκπροσώπων
του εργατικού δυναμικού για να καλλιεργηθεί
έτσι στους εργαζόμενους μεγαλύτερη
διάθεση συνεργασίας και ακόμα κάποιο
αίσθημα ταύτισης απέναντι στις επιχειρήσεις
που τους απασχολούσαν. Όλα αυτά
φαίνονται τώρα να ανήκουν σε μια άλλη
μακρινή εποχή. Σήμερα η δύναμη του
συνδικαλιστικού κινήματος έχει συρρικνωθεί
και σχεδόν εξαφανιστεί. Ό πως γράφτηκε
πρόσφατα στον κυριακάτικο Observer «ο ι
εργατικές ενώσεις δεν έχουν πια σχεδόν
καμιά σημασία. Η κυβέρνηση μιλάει απ '
ευθείας στους εργάτες και οι εργάτες
απορρίπτουν τη μαχητική στάση των ηγετών
τους. Οι ενώσεις βρίσκονται στο περιθώριο
που κάποτε επηρέαζαν αποφασιστικά.
Ερώτηση συνεργάτη BBC: Στην αρχή της
συνομιλίας μας θα ήθελα να ρω τήσω αν
συμφωνείτε με την άποψη ότι τα τελευταία
χρόνια μειώθηκε σημαντικά η δύναμη του
συνδικαλιστικού κινήματος και
υποβαθμίστηκε η πολιτική του επιρροή.
Βασίλης Δρουκόπουλος : Αναμφισβήτητα οι
εργατικές ενώσεις, και το εργατικό κίνημα
συνολικότερα, δεν παίζουν το ρόλο που έπαι­
ζαν πριν από το 1979 στην πολιτική, οικονο­
μική και κοινωνική ζωή της Βρετανίας. Ειδι­
κότερα, μπορούν να αναφερθούν τρία στοι­
χεία που υποδηλώνουν αυτήν την αποδυνά-
μωση. Το πρώτο αφορά στον αριθμό των με­
λών των συνδικάτων που ενώ αυξανόταν με
ταχύ ρυθμό από το 1969 έφθασαν το ανώτατο
σημείο το 1979 όταν περίπου 13,5 εκατομμύ­
ρια εργάτες και υπάλληλοι ανήκαν σε εργατι­
κές ενώσεις και από τότε άρχισε μια έντονη
πτωτική πορεία έτσι ώ στε οι προβλέψεις για
το χρόνο που διανύουμε, το 1984, είναι ότι πε­
ρίπου 9,5 εκατομμύρια μέλη θα είναι γραμμέ­
να στα συνδικάτα. Ο αριθμός αυτός είναι και
ο χαμηλότερος για τα τελευταία δεκαπέντε
χρόνια. Το δεύτερο ενδεικτικό στοιχείο, είναι
ο αριθμός των απεργιών, οι μέρες που χάθη­
καν από απεργίες και ο αριθμός τω ν εργαζο­
μένων που συμμετείχαν σ ’ αυτές.
Το 1979 και πάλι είχαμε το ανώτατο ση­
μείο και στους τρεις δείχτες. Σταδιακά μετά
το 1979 οι δείχτες άρχισαν να υποχωρούν και
το 1983 φθάσαν στο χαμηλότερο τους σημείο
εδώ και για πολλά χρόνια. Το τρίτο στοιχείο
έχει σχέση με τη συμμετοχή των συνδικαλι­
στικών ηγετών σε διάφορες κυβερνητικές ε-

24 ί
πιτροπές που επεξεργάζονται οικονομικά και
κοινωνικά θέματα. Η συμμετοχή τους μετά
το 1979 είναι εντελώς ανύπαρκτη και αυτό ο­
φείλεται στην ενσυνείδητη προσπάθεια της
Συντηρητικής κυβερνήσεως ν’ απομονώσει
τους συνδικαλιστές από τα κέντρα, έστω πε­
ριορισμένης, εξουσίας.
ΕΡ.: Η αποδυνάμωση του βρετανικού
συνδικαλιστικού κινήματος μέσα σε λίγα
χρόνια και ο περιορισμός της πολιτικής του
επιρροής χρήζει κάποιας εξήγησης. Τι την
προκάλεσε κατά τη γνώμη σας;
ΑΠ.: Μια πρώτη δέσμη λόγων που εξηγούν
αυτό το φαινόμενο προέρχονται από οικονο­
μικές εξελίξεις που άρχισαν να πρωτοπαρου-
σιάζονται τις περασμένες δεκαετίες, δηλαδή
δεν είναι κάτι που αμέσως ξεπήδησε απότο­
μα μετά το 1979. Πολλές επιχειρήσεις αντα-
ποκρίθηκαν στις κυβερνητικές επιδοτήσεις
και κίνητρα, και αποφάσισαν ν’ απομακρυν­
θούν από τις αστικές περιοχές και να εγκα­
τασταθούν σε άλλες περιοχές όπου το εργα­
τικό δυναμικό ήταν φθηνότερο αλλά και ό­
που επίσης δεν υπήρχε συνδικαλιστική παρά­
δοση και δύναμη. Επιπρόσθετα, υπήρξε μια
σταδιακή αναδιάρθρωση στους βιομηχανι­
κούς τομείς. Οι παλιοί κλάδοι των ναυπη­
γείων, των ανθρακορυχείων και των χαλυ­
βουργείων των οποίων το εργατικό δυναμικό
μειώθηκε δραματικά ήταν και κλάδοι όπου ο
βαθμός του συνδικαλιστικού κινήματος ήταν
ιδιαίτερα αναπτυγμένος. Αντίθετα, αναπτύ­
χθηκαν τα τελευταία χρόνια τομείς, ιδιαίτε­
ρα υπηρεσιών, όπου η συνδικαλιστική οργά­
νωση ποτέ δεν ήταν ιδιαίτερα πυκνή ή και ι­
σχυρή όπως και οι τομείς όπου πλειοψηφού­
σαν γυναίκες και όπου ο βαθμός της συνδι­
καλιστικής οργάνωσης ήταν χαμηλός.
Ένας δεύτερος βασικός λόγος που εξηγεί
την αποδυνάμωση τω ν εργατικών ενώσεων
είναι η βαθύτατη οικονομική κρίση που διέρ­
χεται η βρετανική οικονομία τα τελευταία
χρόνια. Η ανεργία έχει φθάσει σε πρωτοφανή
επίπεδα και βέβαια είναι φυσιολογικό άνερ­
γοι εργάτες να παύουν να είναι μέλη συνδικά­
των. Επίσης, πολλοί εργάτες που εξακολου­
θούν ν’ απασχολούνται είτε φοβούνται να
γραφτούν σε εργατικές ενώσεις είτε νομίζουν
ότι δεν θα κερδίσουν τίποτε με το να ανήκουν
σε συνδικάτα, μια και αυτά δεν μπορούν, μέ­
σα στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης, να
τους προσφέρουν κάτι το συγκεκριμένο.
Ενας τρίτος λόγος είναι η ισχυρότατη επί­
θεση που έχει εξαπολύσει η Συντηρητική κυ­
βέρνηση ενάντια στα συνδικάτα. Η επίθεση
αυτή έχει πάρει πρώτα τη μορφή προπαγάν­
δας που προσπαθεί να πείσει την κοινή γνώ­
μη ότι για την κρίση της οικονομίας υπεύθυ­
νες είναι οι εργατικές ενώσεις με την πρακτι­
κή τους και τις οικονομικές επιλογές που εί­
χαν επιβάλλει στις προηγούμενες Εργατικές
και Συντηρητικές κυβερνήσεις. Και η δεύτε­
ρη μορφή είναι το νομικό πλαίσιο που έχει θε­
σπίσει τα τελευταία χρόνια η Συντηρητική
κυβέρνηση που αφορά στις εργασιακές σχέ­
σεις.
ΕΡ.: Αντιλαμβάνομαι ότι σε προηγούμενες
δεκαετίες το συνδικαλιστικό κίνημα
απολάμβανε μεγαλύτερη ελευθερία δράσης
και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από το
κράτος. Αυτό που θα ’θελα να ρω τήσω είναι
πως και γιατί αναπτύχθηκε τα τελευταία — ΕΚΔΟΣΕΙΣ
χρόνια όλο αυτό το πλέγμα της εργατικής
νομοθεσίας που τουλάχιστον οι ηγέτες του
κινήματος θεωρούν τόσο περιοριστικό για
την ελεύθερη εξάσκηση της κοινωνικής του
αποστολής.
ΑΠ.: Πράγματι, μεταπολεμικά οι κυβερνή­
σεις όλων των αποχρώσεων αποδέχτηκαν το
εργατικό κίνημα σαν το νεότερο εταίρο στην
προσπάθεια για την οικονομική ανασυγκρό­
τηση της χώρας. Τα χρόνια του ’50 και του
’60 είχαμε την πολιτική του κράτους της ευη­
μερίας, την πολιτική της συναίνεσης και την
πολιτική του κορπορατισμού όπου οι εργατι­
κές ενώσεις είχαν κατά κάποιον τρόπο απορ- Αλκής Ράφτης \
ροφηθεί μέσα στο πλαίσιο του κρατικού μη­
χανισμού και της οικονομικής οργάνωσης
της Βρετανίας. Προς το τέλος όμως της δε­
καετίας του ’60 όταν έγινε φανερό ότι η βρε­
τανική οικονομία έχανε τη διεθνή της αντα­
γωνιστικότητα απέναντι σε άλλες χώρες η
πολιτική της πλήρους απασχόλησης αμφι­
σβητήθηκε και θεωρήθηκε ότι οι επιδιώξεις
των εργατικών ενώσεων δεν μπορούσαν πια
να ικανοποιηθούν ανώδυνα από το κυρίαρχο
σύστημα αξιών της καπιταλιστικής οικονο­
μίας. Υπήρξαν προσπάθειες από κυβερνή­
σεις και των δυο κομμάτων να χαλιναγωγή­
σουν τις εργατικές ενώσεις που όμως εκείνα
τα χρόνια δεν πέτυχαν. Την αποδυνάμωση
και τον ευνουχισμό επιδίωξε με μεγαλύτερη
αποφασιστικότητα η Συντηρητική κυβέρνη­
ση μετά το 1979. Πιο συγκεκριμένα, ψηφί­
στηκαν τρεις νόμοι για την απασχόληση (Em­
ployment Acts) το 1980, το 1982 και το 1984
που ανάμεσα στα άλλα, καθιστούν παράνο­
μες τις καταλήψεις εργοστασίων, τις απερ­
γίες αλληλεγγύης και τις πολιτικές απεργίες,
Αλκής Ράφτης
καθιστούν ευκολότερη την απόλυση εργαζο­
μένων και απεργών και εισάγουν τη νομική
ευθύνη των εργατικών ενώσεων για τις πρά­
ξεις και τις παραλείψεις τους. Έτσι, οι εργα­
τικές ενώσεις δυσκολεύονται ιδιαίτερα στο
να εκπροσωπούν ικανοποιητικά τα μέλη Η ΕΡΓΑΣΙΑ
τους στην καθημερινή πρακτική αλλά και α­
ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ
κόμα περισσότερο να προσφέρουν τη μακρο­ ποιήματα m τραγούδα για τη δοϋλεώ σε ελληνική μετάφραση
χρόνια στρατηγική που θα προστατέψει πιο
γερά τα συμφέροντα και τις κατακτήσεις
των μελών τους.
ΕΡ.: Συμπερασματικά, θα λέγατε ότι η
σημερινή Συντηρητική κυβέρνηση έχει
καθηλώσει το συνδικαλιστικό κίνημα της
χώρας;
ΑΠ.: Η ερώτηση αυτή αξίζει τουλάχιστον
μια ολόκληρη εκπομπή από μόνη της. Κοι­
τάξτε, οι εργατικές ενώσεις δεν είναι ένα
προκαθορισμένο φαινόμενο αλλά αναδεί-
χνονται σ ’ ένα συγκεκριμένο θεσμό δηλαδή
παίρνουν μια ορισμένη μορφή στην έκταση
που η δύναμη και η θέληση των εργατών μπο­
ρούν να επιβάλουν την πολιτική τους. Η οι­
κονομική κρίση έχει παρουσιάσει μια μεγάλη
ευκαιρία για το κεφάλαιο να πάρει πίσω τις ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
παραχωρήσεις που έγιναν στο παρελθόν και ΑΘΗΝΑ: «ΠΟΛΥΤΥΠΟ»,
να κερδίσει επιπρόσθετα πλεονεκτήματα. Ο Δεινοκράτους 131, τηλ. 72.29.237
συσχετισμός των δυνάμεων σήμερα στη Βρε­ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: «Μ. ΚΟΤΖΙΑ ΚΑΙ ΣΙΑ»,
τανία αναμφισβήτητα κλίνει προς το μέρος Τσιμισκή 78, τηλ. 279.720
του κεφαλαίου αλλά υπάρχουν κάποιες εν­
δείξεις ότι αυτή η στροφή δεν είναι ανεπανόρ­
θωτη ούτε και τελεσίδικη.
□
25

Με το ζύγι!
Σε μια από τις κλαδικές θεωρήσεις τω ν
προβλημ άτω ν τη ς ελληνικής βιομηχα­
νίας φάνηκε καθαρά ό τι ο τομ έα ς της
κατασκευ ής επ ίπ λω ν είναι κορεσμένος.
Ή τ α ν , φυσικά, λογικ ό οι αρμόδιοι του
Υπουργείου Εθνικής Ο ικονομίας να
προσπαθήσουν να βρουν τις βαθύτερες
αιτίες αυτής τη ς μειωμένης παραγωγι­
κότη τα ς. Δ ια π ίσ τω σ α ν ό τι εκείνο που
μας λείπει — εκ τό ς τω ν ά λ λ ω ν — είναι
και η απουσία τυποποίησης.
Α ς πάρουμε για παράδειγμα τις βι­
βλιοθήκες. Τα βιβλία που κυκλοφορούν
— κ α τά α νεξή γη το τρ ό π ο — έχουν διά­
φορα μεγέθη. Έ τ σ ι δεν είναι δυνατόν οι
βιβλιοθήκες να έχουν όλ ες το ίδιο ύψος
και φάρδος για τα ράφια. Α να γκ α ζό μ α ­
σ τε, λοιπόν, και χρησιμοποιούμε υποδο­
χές για να μπορούν τα ράφια να μ ετακι­
νούνται σε διάφορα ύψη και να μπαίνουν
τα μεγάλα βιβλία χώρια από τα μικρά.
Η διαπ ίστω ση ή τα ν τρομ α κτική. Α ν τα
βιβλία είχαν όλα το ίδιο μέγεθος δεν θα
χ ρ ειά ζοντα ν βιβλιοθήκες μετακινούμε­
νω ν ραφιών και θα μπορούσε το σύστη ­
μα ραφιών να σταθεροποιηθεί. Έ τσ ι, θα
ή τα ν δυνατόν οι βιβλιοθήκες να που­
λιούνται φθηνότερα και ν ’ αυξηθεί η α-
π ο δοτικ ότη τα τη ς Εθνικής Οικονομίας.
Κάθησαν κι έκ αναν εκτιμήσεις και υ­
πολόγισαν ό τι οι βιβλιοθήκες στα θερώ ν
ραφιών θ’ απέφεραν σ τη ν ελληνική οικο­
νομία κέρδος του λά χ ιστον δυο Μ ιράζ.
Τ ο 2% δηλαδή τη ς αγοράς του αιώνα!
Χ ώ ρια η οικονομία που θα έχουμε επει­
δή τα σ τα θερά ράφια δεν πέφτουν κι έτσ ι
θα συμβεί σημαντική μείωση σ τις εισα ­
γω γές δια κ οσμ η τικ ώ ν μπιμπελό, που
σπ άζουν ό τα ν πέφτουν τα ράφια. Εδώ
πρόκειται να κάνουμε και με οικονομία
26
πολύτιμου συ ναλλάγμ ατος.
Ό μ ω ς , οι βιβλιοθήκες σ τα θ ερ ώ ν ρα­
φιών προϋποθέτουν και βιβλία ισομεγέ­
θη. Π οιοι αγοράζουν βιβλία; Οι φ οιτη τές
μας, ή τα ν η περήφανη απάντηση. Α ς
δούμε λοιπόν πως θ’ αντιμετω πισθεί το
πρόβλημα με το Υπουργείο Π αιδείας.
Ο τα ν πήγαν σ το Υπουργείο Π αιδείας οι
αρμόδιοι του Υπουργείου Εθνικής Ο ικ ο­
νομίας, που μόλις είχαν έρθει από τη ν Α ­
μερική, είχαν μια ευχάριστη έκπληξη.
Έ μ α θα ν ότι οι φ οιτη τές μας παίρνουν τα
συγγραμματά τους δω ρεάν! Ε καναν νέ­
ους υπολογισμούς και δια π ίσ τω σ α ν ότι
η τυποποίηση τω ν βιβλίων που μοιρά­
ζο ν τα ι στο υ ς φ οιτη τές θ’ απέδιδε και ένα
φάντομ. Α ν τ ί να ξεχρεώ σουμ ε τη ν α γο­
ρά του αιώνα σε εβδομήντα χρόνια θα
χρειαστούν μόνο 67 χρόνια και 4 μήνες.
( Τ ο θέμα ή τα ν σ ο β α ρ ό τα το και σ τα ­
μ άτησαν επί του π α ρ όντος τις σκέψ εις
για τυποποίηση σ τις κα ρέκλες και τις
πολυθρόνες επειδή προϋποθέτουν ομοιο­
μορφία στου ς πισινούς, κά τι δύσκολο ε­
πί του π α ρόντος ).
Είναι γ ν ω σ τό ότι τα πάντα στη δημό­
σια διοίκηση χαρακτηρίζει συντονισμ ός
και επάρκεια. Κάθησαν, λοιπόν, οι α ρ­
μόδιοι του Υπουργείου Π αιδείας .και
σκέφ τηκαν. Γιατί να μην τυποποιήσου­
με τα βιβλία; Για κάθε ώ ρα εβδομα­
διαίου μαθήματος θα επιτρέπουμε εκ α τό
σελίδες τυπωμένου συγγράματος. Έ τ σ ι
θα κάνουμε και οικονομία χρόνου στου ς
πολλαπλασιασμ ούς με το εκ α τό !
Βέβαια, είναι κάπω ς δύσκολο αυτός
που κάνει δίωρο μάθημα τη ν εβδομάδα
να γράψει ένα βιβλίο δια κ ο σίω ν σ ελίδω ν
ακριβώς. Π ω ς, όμως, ο Ζεράρ ντε Βιλιέ
γράφει βιβλία που είναι ακριβώ ς 196 σ ε­
λίδες; Α ς προσπαθήσουν.
Κάποιος — προφ ανώς χ ο υ ντικ ό ς!—
διαμαρτυρήθηκε στη σύσκεψη. Π ώ ς εί­
ναι δυνατόν να λέμε εκ α τό σελίδες για
κάθε ώρα;* Είτε είναι μαθηματικά, είτε
λατινικά, είτε ανατομία;
Τι ν ’ απ αντήσεις όμ ω ς σ ’ έναν χουντι­
κό;
Η συνέχεια ή τα ν εύκολη, εφ όσον υ­
πήρχε η πολιτική βούληση. Η διαταγή
βγήκε και για τρίτη φορά η Ελλάδα
παίρνει παγκόσμια πρωτιά. Α ς μην ξ ε ­
χνάμε ό τι η πρώτη μας νίκη σ το παγκό­
σμιο στερέω μ α είναι τ ’ αυτοκινητικά
μας δυστυχήματα και τα ντοπ α ρίσμ α τα
στου ς ολυμπιακούς αγώ νες. Ό μ ω ς , ε­
δώ , η νίκη είναι λαμπρή επειδή πρόκει­
τα ι για ευτύχημα. Έ τ σ ι σύμφωνα με την
εντολή του Υπουργείου Π αιδείας όλα τα
βιβλία που θα μ οιράζονται στου ς φ οιτη­
τέ ς μας θα είναι 100, 200 και 300 σελί­
δω ν, όσες οι ώ ρ ες διδασκ αλία ς σ ’ εβδο­
μαδιαίο βάση
Με ρώ τη σ ε κάποιος α ντιδ ρ α σ τικ ό ς
ί
(π ροφ α νώ ς π ρ ά κ το ρ α ς του Ν Α Τ Ο από
το οποίο σύμφωνα με πληροφορίες της
I Ια νσπ ου δα στικ η ς, είχε πάρει υποτρο­
φία δίμηνης διάρκ ειας πριν τρ ιά ν τα χρό­
νια). Μ α, π ω ς είναι δ υ να τόν βιβλία δια­
φ ο ρ ετικ ώ ν α ντικ ειμ ένω ν γραμ μ ένα από
διαφ ορετικ ούς συγγραφ είς να έχουν το ί­
διο μέγεθος; Μ ή π ω ς το ε κ α τό είναι κα­
νένας ιερός αριθμός; Γ ια τί όχι 115 ή 95;
τι ν ’ α π α ντή σ εις ό μ ω ς σ ’ ένα αμερικανό-
δουλο π ρ ά κ τορ α ;
Τ ο επόμ ενο, φ α ντά ζο μ α ι, βήμα θα εί­
ναι η δημιουργία σ τ ο Υπουργείο Παι­
δείας ειδικής α γορανομ ίας, που θα με­
τρ ά τις σ ελίδ ες τ ω ν βιβ λίω ν μία μία (το
καθηγητικό κ α τεσ τη μ έν ο μπορεί να βά­
ζει μόνο το υ ς ζυγούς αριθμούς σ τις σελί­
δες...) και η ορ γά νω ση υπηρεσίας διατί­
μησης που α ντί να μ ετρά τις σελίδες θα
ζυγίζει τα βιβλία.
Θ α με ρ ω τή σ ει, βέβαια, κάποιος εκ­
π ρ όσω π ος του καθηγητικού κ α τεσ τη μ έ­
νου. Πο'κ θα με υποχρείόσετε να «δ ιδ ά ­
ξ ω » βιβλίο που μου δίνει η συνέλευση με
το οποίο διαφ ω νώ ; Τι θα κ ά νω εγώ , α­
παγγελία; Πού είναι η ελευθερία στη δι­
δα σκ α λία που προβλέπει το σύνταγμα;
Σ ’ αυ τόν θ ’ α π α ντή σ ω μ ’ επιχειρήματα
σοβαρά γ ια τί πρέπει τέ το ια κρούσματα
σκ οτα δ ισμ ού να χτυπ ιούνται κ α τακ έφ α­
λα. Α ν νομίζεις, θα του πω, ό τι θα σαμ­
π οτάρεις τη ν αναβάθμιση τ ω ν σπουδών
— που ήδη είναι φ ανερή— με προσφυγές
σε δικ α στή ρια τ ω ν οπ οίω ν οι δικ α σ τές
έβγαλαν το διαζύγιο του Παπαδόπουλου
σε δέκα μέρες είσαι γελ α σ μ ένος. Α ν
τολμ ήσεις να ξα να μ ιλή σεις κάηκες. Εί­
σαι κ α τα δ ικ α σμ ένος. Είσαι μασονος
και τρ α β εσ τί. Στη συνέχεια θα το ν φτύ-
σοι!
Ξ εκαθαρίσαμε λοιπ όν — με χρησιμο­
ποίηση δημ οκ ρα τικ ού δια λόγου — μ’ αυ­
τούς που νομίζουν ό τι δεν μπορούν να
διδάξου ν με π α ρα γγελία τη ς γενικής συ­
νέλευσης.
Π α ρ ’ ό λα τα 'παραπάνω π ιστεύ ω ότι ^
δεν πρέπει ν ’ αναπαυθούμε σ ’ αυτή την
επιτυχία μας. Υ π άρχουν ακόμη μέθοδοι
που θα μας βοηθήσουν να καθήσουμε
σ τη ν π ρώ τη θέση του τρ ένου τη ς τεχ νο ­
λογικής επ α νά σ τα σ η ς. Γ ια τί ά ραγε οι δι­
δ ά σ κ ο ν τε ς να μην περάσουν όλ οι από έ­
να σεμινάριο ομοιόμορφης απ αγγελίας
για να μπορούν να τελειώ νο υ ν ακριβώ ς
σε 45 λεπ τά , ό σ ο μια διδα κ τικ ή ώ ρα,
τη ν εκφ ώνηση του μ αθήματος του ς τω ν
5,7 σ ελίδω ν;
Γ ια τί άραγε να μην π ροχω ρήσουμε σ ’
εγγραφή κ α σ ε τώ ν — έ το ς του Ό ρ γ ο υ ελ
γρά φ ετα ι η σημερινή α ν τισ τρ ο φ ή — με
το κείμενο του μαθήματος; Π ου θα τις
μαθαίνουν οι φ ο ιτη τές μας με υπνοπαι-
δεία;
Ν .Σ . Μ άργαρης

Από τη νεότερη
ιστορία
επαρχιακής πόλεως
«... και κ ά π οτε έφ τα σ εν η είδηση: έρ­
χονται οι λ έξεις! Και κανείς δεν είχεν ι­
δέα περί τίνο ς α κ ριβώ ς π ράγμ ατος ε-
πρόκειτο, επειδή σε τούτη την επαρχια­
κή πόλη κάθε ομιλία ή τα ν σαρκική. Κι
άρχισαν τ ό τ ε όλοι να σ υ λ λ ο γίζο ντα ι κι
ανάμεσά τους οι πιο π ρ ακ τικ οί ν' ανησυ­
χούν. Γιατί, απ' ό σ ο μπορούσαν να θυ­
μηθούν οι γερ ο ντό τερ ο ι, τίπ ο τε δεν ήρθε
ποτέ σ ' αυτήν τη ν πόλη. Γ ι’ αυτό και τί­
ποτα δεν έψυγε ποτέ. Επειδή σε κείνα τα
μέρη της επαρχίας όλα Η σα ν — και Γί­
νονταν. Η σα ν χω ρίς να έρ χ οντα ι και Γί­
νονταν χω ρίς να φεύγουν. Και οι άνθρω ­
ποι ζούσαν ανάμ εσα σε πράγματα που
βρίσκονταν στη θέση τους, κι ό τα ν τύ-
χαινε να τα περιγράφουν, έλεγα ν απλά:
αυτό είναι έτσι. Εκείνο είναι αλλιώ ς.
Και ήρθε το γένο ς τω ν λ έ ξε ω ν και κα ­
τέλαβε τη ν πόλη ν ικ ώ ν τα ς κ α τά κ ρ ά το ς
την α ντίσ τα σ η τω ν σ ω μ ά τω ν. Κι εγκ α ­
τα στά θ η κ α ν λ έξεις σ τη ν πόλη και την
κατοίκησαν. Και σ ή κ ω να ν οι άνθρωποι
το κεφάλι τους ψηλά — όπ ω ς και παλια
έκαναν— κι έβλεπαν τώ ρ α πια μονάχα
«ο υ ρ α ν ό ». Τ ο κ α τέβ α ζα ν και κοιτούσαν
κάτω κι έβλεπαν τώ ρ α πια μονάχα
«γ η ». Και με την επικράτηση τω ν λ έ ξε ­
ω ν μπήκε το κάθε πράγμα σε θέση και­
νούργια. Κι από τό τ ε έπρεπε συνεχώ ς να
βάζει κάποιος το κάθε τι στη θέση του.
Και το είπαν αυτό «φ ιλ ο σ ο φ ία ».
Κι ολοένα έρ χ οντα ν λ έξεις καινοφα­
νείς και π ρ ω τά κ ο υ σ τες σ τη ν πόλη, κι
άλλες έφευγαν και κανείς πια δεν τις θυ­
μόταν. Και γέμισεν ο τόπ ος πρόσωπα
νέα. Και σώ μ α τα έρ χ οντα ν κι α γόρ α ζα ν
λέξεις, και οι λέξεις π ά λιω να ν γρήγορα
ΠΕΤΡΟΣ
ΜΑΡΤΙΝΙΔΗΣ
ΣυνηγορΙα της
παραλογοτεχνίας
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
κι έφευγαν και χ ά νο ντα ν για πάντα. Και
το πήγαινέλα αυτό τ ' ονόμ ασα ν «εμ π ό ­
ριο».
Κι ό τα ν τίπ ο τα πια δεν Ή τ α ν και τί­
ποτα πλέον δε Γ ινότα ν, γέμισεν ο τόπ ος
πλήξη. Και πήραν ν ’ αυ ξά νοντα ι ταχύ­
τα τα οι λέξεις. Και να τις μετρούν άρχι­
σ α ν « κ α τ ά κ εφ α λή ν». Και σχολειά χτί­
σ τη κ α ν αμ έτρη τα, μικρά και μεγάλα, ό­
που οι λέξεις μ οιρ ά ζοντα ν χωρίς οίκ το
κανένα, δεξιά κι αριστερά. Και προσφέ-
ροντα ν λέξεις σε βιβλία, και οι εφημερί­
δες έγιναν απαραίτητες. Κι ό λ ’ αυτά τα
έλεγα ν «δ η μ ο κ ρ α τία ».
Και περπατούσαν οι λέξεις σ τα πεζο­
δρόμια και σ τις πλατείες. Και κάθε φο­
ρά α λ λ α ζα ν τη σημασία τους. Έμπαινε
η λέξη « γ η » στη ν πόλη και την καλού-
ΔΗΜΗΤΡΗΣ
ΔΗΜΗΤΡΗΓ ΨΥΧΟΓΙΟΙ.
ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Μεροληπτική κατάθεση Μεροληπτική
Κατάθεση
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
σα ν «ο ικ ό π εδ ο ». Γύριζε ξανά σ το σπιτι­
κό της και την έλεγαν «χ ω ρ ά φ ι». Κι έπι­
νε τον καφέ τη ς η λέξη «ά νθ ρ ω π ο ς» σε
καφετέρια, κι επροσφωνείτο «Κ ύ ριος».
Έ π ινε το ν καφέ της σ το καφενείο και
την φ ώ ναζαν «ρ ε » . Κι άλλαζεν έτσι η ση­
μασία τω ν λ έξεω ν στη ν πόλη εκείνη, την
επαρχιακή. Κι ονόμασαν «σ η μ α σ ία » τον
τόπο όπου κάθε φορά σ τεκ ό τα ν μια λέ­
ξη.
Κι έγιναν οι δρόμοι της πόλης προτά­
σεις, κι έγιναν οι πλατείες της πόλης
φράσεις ολάκερες. Και σ ’ άλλες προτά­
σεις έσμιγαν μονάχα οι λέξεις της γειτο­
νιάς, και σ ’ άλλες κυκλοφορούσαν λέ­
ξεις ά σχετες μεταξύ τους, σε περισσότε­
ρες λωρίδες κυκλοφορίας, τρέχοντας
μάλιστα με διαφορετική ταχύτητα. Και
είπαν τις προτάσεις αυτές, τις μεγάλες
και κα τά φ ω τες, «λ εω φ όρ ο υ ς». Και πε­
ριέβαλλαν οι λεωφόροι τις πλατείες, και
οι λέξεις οι ά σχετες μεταξύ τους ξεχύ­
νοντα ν από τις λεωφόρους με διαφορετι­
κήν ταχύτητα προς όλες τις κατευθύν­
σεις. Και απορούσε κανείς για το που ή­
τα ν δυνατό να συνυπάρχουν σε φράσεις
τροχοφόρα τό σ ο ανόμοια, και για το
που κολλούσαν αλλοπρόσαλλα το ένα
σ τ ’ άλλο κι έκ αναν με την εξαλλοσύνη
τους την Ομιλία πορνείο. Γιατί στην πό­
λη τούτη την επαρχιακή συνευρίσκον­
τα ν τώ ρ α λέξεις, εκεί που κάπ οτ’ έσμι­
γαν σώ ματα.
Και συνέχιζαν οι λέξεις να κινούνται
μέσα σ ’ ολοένα και πιο πλατειές φρά­
σεις: ένα ρεύμα κυκλοφορίας ν ’ αφήνει
την πόλη, ένα άλλο να κατευθύνεται
προς αυτήν. Κι έτσ ι κατά ρεύματα έμ­
παιναν κι έβγαιναν οι λέξεις συνεχώς
στη ν πόλη. Και καθώς κινούνταν οι λέ­
ξεις κι ά λλα ζα ν τόπους, άλλαζαν τα υ τό­
χρονα και τη σημασία τους. Και ήταν
τ ό π ο ς η σημασία τω ν λέξεων. Και οι
σημασίες έμπλεκαν σα ν τύχαινε σ το ν ί­
διο τόπ ο να συνευρίσκονται λέξεις που
έρχονταν ή προ-έρχονταν από μέρη δια­
φορετικά. Και ήταν το μπλέξιμο αυτό
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
ΑΘΗΝΑ: «ΠΟΛΥΤΥΠΟ»,
Δεινοκράτους 131, τηλ. 72.29.237
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: «Μ. KOTZIA ΚΑΙ ΣΙΑ»,
Τσιμισκή 78, τηλ. 279.720
27
που έφερε τις λ έξεις γρήγορα στη μονα­
ξιά. Και στη ν πόλη όπου κάθε ομιλία ή­
τα ν φ ραστική, έφ τα σε κάποτε η είδηση:
«έρ χ ετα ι! η μ ο ν α ξιά !» Και οι λέξεις όλες
κατάλα βαν πως η μοναξιά ή τα ν ο λαβύ­
ρινθος της σημασίας τους.
Κι ό τα ν το απόλυτο μπλέξιμο τω ν λέ­
ξε ω ν οδήγησε στη ν απόλυτη μοναξια,
τρελάθηκαν οι λέξεις. Και σ το ν γενικό
αυτό πανζουρλισμό απ όκ τη σεν η κάθε
λέξη το κ α τα δικ ό τη ς περιεχόμενο. Και
ή τα ν η τρ έλα που έσ τρεψ ε λέξεις κι ο λ ό ­
κληρες φράσεις σ τη ν απόλυτη υποκει­
μενικότητα. Η τρ έλα απελευθέρωσε τα
πάντα από τη σημασία τους, κι έδ ω σ ε
σε κάθε λέξη τη δυ να τότη τα να διακτινί-
ζετα ι εν ριπή οφθαλμού σ ’ οποιονδήποτε
τόπ ο: του παρελθόντος, του π α ρόντος ή
του μ έλλοντος. Κι έγινε ο χρόνος διαφο­
ρετικά παραθύρια απ’ όπου έβλεπε κα­
νείς το ν ίδιο τόπ ο. Και κ ο ίτα ζα ν οι λ έ­
ξεις κάθε φορά τη σημασία τους από τα
παραθύρια του χρόνου.
Κι ό τα ν απελευθερώθηκαν με το ν τρ ό ­
πο αυτό οι λέξεις από τόπ ο κι από χρό­
νο, έγιναν απόλυτα υποκειμενικές. Κι
ό ν τα ς απόλυτα πλέον υποκείμενα, μπο­
ρούσαν να βρεθούν αυτοστιγμεί σε κάθε
χρόνο οποιουδήποτε τόπου. Και οι λ έ­
ξεις έγιναν αθάνατες, επειδή πανταχου
παρούσες. Και ανακάλυψαν, τό τε μονά­
χα, πως επειδή β ρίσκοντα ν παντού δεν
μπορούσαν πλέον να πάνε πουθενά. Και
μεμιάς σώ π α σα ν. Και σ τα μ ά τη σ ε το πή-
γαινέλα τους στη ν πόλη τούτη τη ν επαρ­
χιακή, και μονομιάς κόπασε η κυκλο­
φορία τους σ τις φράσεις. Και ήρθε η σ ιω ­
πή τους και πλήρωσε τα πάντα. Και με
τη σιωπή ξα νά ρχισα ν όλα στη ν πόλη να
Είναι και να Γίνονται — επειδή σ τα μ ά τη ­
σαν να έρχονται, να φεύγουν. Και τις α­
σέληνες νύχτες του Μαγιού γέμιζεν η
σιωπή τα περιβόλια. Και πήραν από τό τε
οι λέξεις να βγαίνουν δειλά, και σα ν ψί­
θυροι να περπατούν σ τα μ ονοπ ά τια...».
Νίκος Λίβος
Απορία ψάλτου,
m Κ άτι τα ντεσιμ π έλ τη ς καμ π άνας (το
I Ο μως, είναι σα φ ές ό τι με τη ν απ οδο­
I μπορούν να κινητοποιηθούν α ντίστοιχ α
I σ τα να συμπήξουν συ λλόγου ς τα κ τικ ώ ν
Σύμφωνα με τις εφημερίδες, το συνδικα­
λιστικ ό όργανο τω ν ιεροψ α λτώ ν διατύ­
πω σε το αίτημα να κ α τα τα γεί το επάγ­
γελμα σ τα ανθυγιεινά και, άρα, να παίρ­
νουν και επίδομα ανθυγιεινής εργασίας.
Ο λόγος: το λιβάνι, που χρησιμοποιείται
κα τά κόρο σ τις εκ κλη σίες είναι, λέει,
καρκινογόνο.
ΙΙρ οφ α νω ς, αν γίνει δ εκ τό το αίτημα,
νέοι λαμπροί δρόμοι α νοίγοντα ι σ ’ ένα
σ ω ρ ό ενδιαφερομένους. Π ρ ώ τα - πρώ τα
στους παπάδες. Α ν το λιβάνι είναι ανθυ­
γιεινό για τους ψ άλτες μία φορά, για
τους παπάδες είναι δέκα, αφού δεν έχει
πάντα ψ άλτες μια εκ κλησία που λει­
τουργεί ενώ έχει π άντα παπά. Α φ ή σ τε
που η γειτνίαση του λιβανιού προς το ν
παπά είναι σ α φ ώ ς αμ εσώτερη από αυτήν
προς τους ψ άλτες.
Εξαλλου σίγουρα θα ωριμάσει ένα
καινούργιο αίτημα για μια νέα διακλαδι-
κή σπουδή, τη ν εκ κ λ η σ ια σ τικ ή ιατρική.
"μ π ελ " του ντεσιμ π έλ π ά ν τω ς είναι από
το ν μ ακαρίτη το ν Bell όχι από τη ν καμ­
πάνα), κ ά τι τα μικρόβια σ τα εικ ονίσ μ α ­
τα, τώ ρ α το λιβάνι, νάτη η ειδίκευση.
χή του α ιτή μ α το ς τ ω ν ψ α λ τώ ν ασφ α λώ ς
οι τα κ τικ ο ί π ιστοί. Θ α μπορούσαν μάλι-
π ισ τώ ν κ α τά ενορία και μ ετά βέβαια την
πανενοριακή ομ οσπ ονδία. Τ ο αίτημα: ε­
πίδομα λ ό γ ω ανθυγιεινής λ α τρ εία ς. Σ το
κ ά τω κ ά τω αν είναι να κινδυνεύει η υ­
γεία τους σ τη ν προσπάθεια να σω θεί η
ψυχή τους, λ ο γικ ό δεν είναι να πάρουν
κάποια απ οζημ ίω ση; Ε κ τό ς και αν κι
αυτή παραπεμφθεί σ τη ν επόμενη ζωή.
Βέβαια, θα μπορούσαν οι ψ ά λ τες να
διατυπ ώ σουν το αίτημα να καταργηθεί
το λιβάνι σ τις εκ κ λη σίες. Θ α μπορού­
σα ν να υπ οστηρίξου ν ό τι το λιβάνι δια-
τα ρ ά σ σ ει τη ν οικολογικ ή ισορροπία
(βρε σε ποιο λογοπ α ίγνιο μπλέχτηκα)
μια και έχει βλαβερές συνέπειες σε βασι­
κό είδος του ο ικ ο σ υ σ τή μ α το ς, σ ’ αυτό
που λέγετα ι άνθρω π ος και μ ά λισ τα ψ άλ­
της. Ό μ ω ς , αυτού του α ιτή μ α το ς είναι
μ άλλον απίθανη η ικανοποίηση, γ ια τί το
λιβάνι σ τις εκ κ λ η σ ίες είναι πα ρα δοσια­
κό, άρα διατηρητέο.
Ό μ ω ς ας π ρ οσέξου ν οι ψ ά λτες. Έ τ σ ι
και πολυμαθευτεί το σ κ επ τικ ό του αιτή­
μ α τος του ς μπορεί οι π ιστοί να φοβη­
θούν σα ν το ν διά ολο το λιβάνι και ν ’ α­
ραιώ σουν από τις εκ κ λη σίες. Α μ α α­
ραιώσουν θα υπάρχουν λ ιγ ό τερ ες δου­
λειές για τους ψ άλτες. Λ ιγ ό τε ρ ε ς δου­
λειές σημαίνει — υ π οθέτω — λ ιγό τερ ες α­
ποδοχές. Η κ α τα κ λ είδ α μιας τέτο ια ς
διαδικασίας είναι η απορία. Α σ ε που έ­
τσ ι και εισπνεύσεις λιβάνι σου φέρνει
και βήχ α ··· Σπύρος Καβουνίδης
Λ

Συνολική θεώρηση ·σε τρεις

τόμους-όλου του Σεφερικού
κόσμου με σχόλια και
παρεκβάσεις.

A. Κ. Χριστοδούλου
Η ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΣΕΦ ΕΡΗ *

Κεντρική διάθεση
ΚΑΛΕΝΤΗΣ & Σια ΕΕ
Κολοκοτρώνη 15
Τηλ. 32 34 270 4
105 62 ΑΘΗΝΑ

28 X
Ο Καζαμίας που περιμέναμε
Α ντα πόκρ ισ η από το Αστεροσκοπείο, των Ακη Κοσώνα και Στέλιου Κουλογλου.
λόγια ο αρχιεπ ίσκοπ ος Σεραφείμ ρίχνει
το στα υρό στη θ ά λ α σ σ α και οι κ. Πα-
πανδρέου και Μ η τσ ο τά κ η ς, που παρα­
κολουθούν από κοινού τη ν τελετή ύ σ τε­
ρα από προτροπή του προέδρου για τη
διατήρηση του ήπιου κλίμ α τος, πέφτουν
με τα ρούχα του ς για να πιάσουν το
σταυρό. Α γρ ια υπ οθαλάσσια μάχη διε­
ξά γετα ι, ενώ οι φ α να τικ οί οπαδοί της
αλλαγής και τη ς Δ ε ξιά ς , υποστηρίζουν
με συνθήματα τους αρχηγούς τους. « Ο
αγώνας τώρα καταδύεται» κραυγάζουν
οι π α σοκ τζή δες, οι δεξιοί απαντούν:
« Πούντα είναι θα περάσει» , ενώ παρευρι-
σκόμενοι οπ αδοί του ΕΚΚΕ λανσάρουν
το σύνθημα « Των Θεοφανείων ένας μι­
κρός λαός έδειξε πόσο είναι δυνατός».
Σύμφωνα με πηγές τη ς Π ροεδρία ς ο κ.
Καραμανλής α κ ούστη κ ε να μουρμουρί­
ζει « ... το σταυρό σ α ς » και « Πέτρο, πέσε
δίπλα τους » . Σ το δ ελ τίο ειδή σεω ν τ ω ν 9
μ εταδίδεται ό τι « ο πρωθυπουργός και οι
άλλες υποβρύχιες δυνάμεις κατήγαγαν
περήφανη νίκη επί της δεξιάς » , ενώ η Ν Δ
με ανακοίνω σή τη ς υποστηρίζει ό τι « ο
κ. Παπανδρέου χρησιμοποίησε ύπουλα
μέσα για να νικήσει τραβώντας από το
σπασουάρ τον κ. Μ ητσοτά κη».
• Νέα κρίση ξεσπ ά ει σ τη ν ΕΡΤ-1 μετά
την παραίτηση του κ. Μ αθιόπουλου ο ο­
ποίος δηλώνει ό τι « τελευταία άρχισε να
υποψιάζεται ότι η κυβέρνηση παρεμβαί­
νει στο έργο του ». Ν έος γενικ ός Διευθυν­
τής αναλαμβάνει ο α ντα π οκ ρ ιτή ς του
συγκροτήμ ατος Λαμπράκη σ τη ν Κουά-
λα Λουμπούρ. Σ τις π ρ ώ τες δηλώ σεις
του υπογραμμίζει: « Τ ο λάθος του κ. Μα-
θιόπολου ή τα ν ό τι ήθελε να κάνει τη ν ελ ­
ληνική τηλεόραση σα ν τη ν ελβετική. Ε­
γ ώ θα τη ν κά νω σ α ν τη ς Ο υ γκ ά ντα ».
. ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ: Ο κ. Κ ουτσόγιω ργας
κ α τα θ έτει το σχέδιο εκλογικού νόμου το
οποίο προβλέπει σημ αντικές κ α ινοτο­
μίες. Σ τα πλαίσια τη ς π ά τα ξη ς του πολι-
τικα ντισμ ού που ή τα ν μια από τις βασι­
κές επ αγγελίες τη ς αλλαγής ο αριθμός
τω ν βουλευτικών εδρώ ν αυξάνεται σε
1.200. Α π αγορεύ εται να θέσουν υποψη­
φ ιότη τα υποκείμενα τω ν οποίω ν το όνο­
μα τελειώ νει σε -ακης και -ωφ. Ο « Ρ ιζ ο ­
σ π ά σ τη ς » αποκαλύπτει ότι πρόκειται
για σχέδιο που αποσκοπεί σ το ν απο-
. κλεισμό από την ενεργό πολιτική δράση
του σ. Ο ρέστη Κ ολοζώ φ . Σ το μεταξύ με­
γάλη αναταραχή εκ δη λώ νετα ι στους
κόλπους του Π Α Σ Ο Κ από α γω νιστές
που τα ονόμ ατά τους τελειώ νουν σε -
ακης (Βερυβάκης, Βαλυράκης, Παπα-
δονικ ολά κ η ς), ενώ από το μέτρο εξα ι­
ρείται η κ. Κυπριωτάκη - Περράκη, για­
τί δύο αρνήσεις κάνουν μία κατάφαση.
Α π α ν τώ ν τα ς σε ερ ω τή σεις δημοσιογρά­
φ ω ν για το θέμα τη ς επαναφοράς του
σταυρού, ο π ρόεδρος του Π Α Σ Ο Κ απαν­
τά «η μάχη του σταυρού δόθηκε των Θε­
οφανείων και κερδήθηκε». Ο κυβερνητι­
κός εκ π ρ όσω π ος Δημ ήτρης Μ αρούδας,
διαψ εύδοντας τις πληροφορίες για ανα­
ταραχή σ το Π Α Σ Ο Κ δηλώνει ό τι « σ τ ο
κίνημα δεν υπάρχουν φέουδα και οικο­
γενειοκρατία, ο καθένας καλείται να
παλαίψει για τη ν αλλαγή από το μετερίζι
το υ ». Π ληροφορίες από το ν Π αρνασσό
αναφέρουν ό τι ο γηραιός πολιτικός
Ευάγγελος Α βέρω φ έχει συστήσει αν-
τα ρ τικ ές ομάδες που καθοδηγούνται ι­
δεολογικά από το νέο του βιβλίο « Φωτιά
στα μπατζάκια σα ς». Ο ίδιος (σύμφωνα
με τις πηγές μας) έχει το α ντά ρτικ ο πα­
ρα τσού κ λι «Β ά γ γ ο ς ».
ΜΑΡΤΙΟΣ: Τ ο θέμα του εκλογικού νο­
μού εξακολουθεί ν ’ απασχολεί σύσσωμο
τον πολιτικό κόσμο. Ενώ ο κ. Μαρού­
δας διαψεύδει τις πληροφορίες για τρ ο ­
ποποίησή του, ο πρωθυπουργός ανακοι­
νώνει ότι «τ ο -ακης ήταν πράγματι λίγο
υπερβολικό» και θ’ αποκλείονται μόνο
όσοι τ ’ όνομά τους τελειώνει σε -τάκης.
Συγχρόνως διευκρινίζεται ότι 500 από
τις 1.200 έδρες πηγαίνουν σ το κόμμα
που θα πρωτεύσει σ το νομό Λασηθίου.
Οι υπόλοιπες μοιράζονται με το σύστη­
μα τη ς γνήσιας και ανόθευτης αναλογι­
κής σε όλα τα κόμματα. Ο κ. Μαρούδας
που είχε διαψεύσει την τροποποίηση υφί-
σ τα τα ι καρδιακό επεισόδιο σ το ασαν­
σέρ της οδού Ζ α λοκ ώ στα . Λίγο πριν,
στη διάρκεια του «μ πρήφινγκ» είχε δη­
λώσει: «ε ά ν σας λέω ψέματα να μην προ­
λάβω να κατέβω τις σκάλες».
• Μ ετά την πρόσφατη αλλαγή ηγεσίας
στη ν ΕΡΤ-1, νέος άνεμος πνέει στο κα­
νάλι του οποίου η ακροαματικότητα α­
νεβαίνει σε ύψη ρεκόρ. Π ιστός στις ε­
ξαγγελίες του ο νέος διευθυντής κ. Πα­
νούργος Ντομίνης, έχει δώ σει πραγματι­
κά ένα νέο πρόσωπο σ το πρόγραμμα.
Τ ο δελτίο ειδήσεων μεταδίδουν εκφωνη­
τές ντυμένοι με τοπικές ενδυμασίες της
Κεντρικής Αφρικής, ενώ το προηγούμε­
νο άχαρο φ όντο έχει αντικατασταθεί α­
πό μια αυθεντική σκηνή ζούγκλας: ο
πρωθυπουργός Α νδρέα ς Παπανδρέου
εμφανίζεται ω ς Τα ρζάν, πηδώντας από
το ένα δέντρο σ το άλλο, φ ωνάζοντας:
«Π οιος π... έβαλε σαπούνι στο σκοινί».
Την Τζένη υποδύεται η κ. Μ άργκαρετ,
ενώ σ το ρόλο του Ποκοπίκο ο κ. Μη­
τσοτά κ η ς.
ΑΠΡΙΛΙΟΣ: Ξεκινάνε οι διαδικασίες
για την εκλογή.νέου προέδρου της Δ η ­
μοκρατίας, με ά γνω σ τες τις προθέσεις
του κ. Καραμανλή, οι οποίες αποτελούν
αντικείμενο 3.485 αναλύσεων από τις
στή λες του αθηναϊκού Τύπου. Τ ο «Π ο ν ­
τίκ ι» φέρνει στη δημοσιότητα τις επι­
σ το λές που αντηλλάγησαν μεταξύ τω ν
κ. Καραμανλή και Παπανδρέου. Το
γράμμα του τελευταίου αναφέρει: «Λ ντι-
παθέστατε Κώστα, είσαι όπως έχω επα­
νειλημμένα δηλώσει ο βασικός εκπρό­
σωπος του ιμπεριαλισμού της ξένης
πλουτοκρατίας και της ντόπιας αντίδρα­
29
σης. Με τη βία και τη νοθεία τον 1961 έ­
γραψες ιστορία. Με τις υπερεξουσίες που
σου δίνει το αντιδραστικό σύνταγμα του
1975, έχεις φρενάρει πολλές φορές την υ­
πόθεση της αλλαγής. Δεν μπορώ λοιπόν
παρά να σε ψηφίσω. Μαζοχιστικά δικός
σου, Ανδρέας».
Ε ξάλλου σ τη ν απάντησή του ο πρόε­
δρος της Δ η μ οκ ρ α τία ς τονίζει.
« Μικρέ Ανδρέα, με τους τυχοδιωκτι­
σμούς στην εξωτερική πολιτική και τα
αλλοπρόσαλλα μέτρα στο εσωτερικό, έ­
χεις πάει τη χώρα 20 χρόνια πίσω. Στη
μακρόχρονη πολιτική μου καριέρα, δεν έ­
χω συναντήσει άλλον που ν' αποτελεί τό­
σο μεγάλο κίνδυνο για το έθνος, όσο εσύ.
Δεν μπορώ λοιπόν, παρά να δεχθώ τις
ψήφους σου. Ειλικρινά αηδιασμένος,
Κ ώ στας ».
• Σ τις φ οιτη τικές εκ λογές η Π ανσπου­
δαστική (Κ Ν Ε ) κ α τα κ τά το 80% τω ν
ψήφων, με καθοδήγηση λαμπρή του
σ τρ α τη λά τη μας του Σ τά λ ιν ξεψυχάει ο
α γκ υ λω τός του φασισμού.
Ο κ. Μ η τσ ο τά κ η ς αναφερόμενος σ το
συνέδριο τη ς Ο Ν Ν Ε Δ δηλώνει: « τ ο συ­
νέδριο θα γίνει σίγουρα, αν δεν γίνει να με
πουν αποστάτη ».
Μ Α Τ Ο Σ : Ο σ. Κ ω ν σ τα ν τίνο ς Καρα­
μανλής εκ λέγετα ι παμψηφεί πρόεδρος
της Δημ οκ ρα τία ς. Μ ε την ανακοίνωση
τω ν α π ο τελεσ μ ά τω ν οι βουλευτές του
Π Α Σ Ο Κ χειροκροτούν όρθιοι το ν νεοε-
κλεγέντα φ ω νά ζο ντα ς το σύνθημα «εμ ­
πρός στο δρόμο που χάραξε ο Καρδά-
ρας». Ο κ. Γιάννης Κάτρης, του οποίου
η πρόταση να εκλεγεί πρόεδρος κάποιος
από τους κ. Ν τεγιάννη, Γ λέζο και Μάρ-,
κο Βαφειάδη, δεν βρήκε τό σ ο ευνοϊκή α­
πήχηση, διορίζεται πρεσβευτής στη ν Α ­
βάνα.
• Υψηλού επιπέδου και γεμάτη ζω ν τ ά ­
νια η συζήτηση που διεξά γετα ι σ το συνέ­
δριο του ΚΚΕ εσωτερικού, περιστρέφε­
ται γύρω από το κρίσιμο για τις πλατιές
λαϊκές μάζες ερώτημα, αν το κόμμα
πρέπει να έχει πρόεδρο ή όχι. Η απόφα­
ση του συνέδριου που πραγματοποιήθη­
κε σ το ν κινηματογράφο «Έ μ π α σ σ υ »
χαράζει σα ν κατευθυντήρια γραμμή την
μπολσεβικοποίηση και τη στροφή προς
την εργατική τά ξη . «Θ α χτυπήσουμε
τους δογματικούς κατακούτελα» εξηγεί
στους δημοσιογράφους ο γ.γ. Γιάννης
Μ πανιάς, που ανακοινώ νει την με κο-
π τά τσια είσοδο σ το Π ολιτικ ό Γραφείο
του Γιάγκου Π εσμ ατζόγλου. Χ ολω μ ένος
ο Α εω νίδ α ς Κύρκος αποχωρεί μαζί με
μερίδα τη ς νεολαίας από το κόμμα συγ­
κροτεί τη ν οργάνω ση Γ' Π ανελλαδική κι
εκδίδει το περιοδικό «Χ ο λ ια σ τή ς ».
30
ΙΟ Υ Ν ΙΟ Σ : Σύμφωνα με δημοσιογραφι­
κές πληροφορίες ο κ. Π αγορόπουλος ε­
ξακολουθεί ν ’ α σ χ ολείτα ι με το όργανό
του.
Ο καθηγητής Βασίλης Φ ιλίας για την
προσφορά του σ τη ν ελεύθερη διακίνηση
τω ν ιδεώ ν αναλαμβάνει διευθυντής της
ενοποιημένης Ελληνικής Α στυνομ ίας.
Ευθύς αμ έσω ς, «επ ιχειρήσεις α ρ ετή ς »
ξετυ λ ίγο ντα ι α τα λ ά ν τευ τα σ ’ όλη την
Ε λλάδα με χιλιάδες συλλήψεις, βασα νι­
στήρια και κανά δυο εκ τελέσεις. Επιθέ­
σεις ενα ντίο ν γραφ είω ν α ρ ισ τερ ίσ τικ ω ν
ο ρ γα νώ σεω ν, οδηγούν το ν κ. Κ. Τ σ ολά -
κη, μέλος του Π Γ τη ς ΚΕ του ΚΚΕ, να
παρασημοφορήσει το ν κ. Φιλία με το
βραβείο «Μ π έ ρ ια ». Δ εκ ά δ ες χιλιάδες α­
πογοητευμένοι α ρ ισ τερ ισ τές που είχαν
πάει σ τα σπίτια τους, κατεβαίνουν σε
διαδηλώ σεις. Τ ο Υπουργείο Ν έα ς Γενιάς
που σύμφωνα με έγκυρες πηγές αντιτίθε-
τα ι π τις αστυ νομ ικές επιθέσεις τονίζει
σε ο ι/κοίνωσή του τα π α ρα κ ά τω : «Ο ι
θλιβι οι : απομιμήσεις του φασίζοντος
χου/ ,γκανισμού της παρακμάζουσας Δυ­
τική, I νρώπης, πρέπει ν ’ αντιμετωπι-
στου\ -ί ; κοινωνικό φαινόμενο που έχει
τις ριμ:ς του στην καπιταλιστική αλλο­
τρίωση της εξουσιαστικής δομής του
κοινωνικού μας είναι. Σε κάθε περίπτω­
ση, η σοσιαλιστική κυβέρνηση ως ποιο­
τική διαφορά των προηγούμενων που ή­
θελαν ν' ακινητοποιήσουν το λαό, είχε υ-
ποσχεθεί ότι θα παράξει κίνημα και το
πράττει καθημερινά». Εξάλλου στου ς κ.
Καραμπελιά και Κ α τίντζα ρ ο , προτείνε-
τα ι ν ’ αναλάβουν ειδικοί σύμβολοι του
κ. Φιλία, πρόταση, την οποία οι παρα­
πάνω α γ ω νισ τές απορρίπτουν μετά βδε­
λυγμίας. A απολαμβάνει τη συντροφ ιά του κ. Γερά ­
ΙΟ Υ Λ ΙΟ Σ : Σε επιχείρηση αρετής στη Ν.
Ιωνία, συλλαμ βάνεται η σ. Ρούλα Κου-
κούλου - Ζαχαριάδη ντυμένη Π ανκ τη
στιγμή που μοίραζε το περιοδικό «Κ ρ ά ­
ξιμ ο ». Α π ό το ν κ. Φιλία αφαιρείται το
βραβείο «Μ π έ ρ ια » ενώ οι σ. Μ πορίς Πο-
νομαριώφ, Μπόυ Τ ζ ω ρ τ ζ , Ν τέη β ιντ
Μπόουί, Γκ α ς Χ ω λ , Ν τουράν - Ντου-
ράν, Βιτάλι Β ορότνικω φ και Μ άικλ
Τ ζά κ σ ο ν , κάνουν διπ λω μ ατικό διάβη­
μα, για τη ν απελευθέρωση τη ς συντρόφι-
σας. Ο κ. Δ α ν ίκ α ς π ροσφ έρεται να πάει
ο ίδιος στη φυλακή, αρκεί ν ’ αποφυλακι­
σ τεί η σ. Ρούλα «ώ σ τε να συνεχίσει την
I
ανεκτίμητη προσφορά της στα π ολιτιστι -„
κά-πράγματα της χιλιοβασανισμένης μας
πατρίδας».
• Σ το μ ετα ξύ ο κ. Μ α ρούδας που έχει
α να ρ ρώ σει από τη ν καρδιακή κρίση,
π ρ ο σ β ά λ λ ετα ι από νέα ασθένεια. Μ ετά
από κάθε «μ π ρ ή φ ιν γ κ » σ τ ο πρες - ρουμ
η μύτη του α υ ξά ν ετα ι κ α τά τρ εις πόν­
τους. Ο γ.γ. Τύπου και Π λη ρ οφ ορ ιώ ν κ.
Σ ω τή ρη ς Κ ω σ τό π ο υ λ ο ς κυκλοφ ορεί και
νέο βιβλίο με τίτ λ ο « Ο Μαρουδισμός -
παιδική ασθένεια του Μυνχαουζενσι-
σμού».
• «Φ ω τ ιέ ς ξεσ π ο ύ ν σ ’ όλη τη ν Ε λλά­
δ α ». Ο κ. Ρ ά λ λ η ς εμ φ α νίζετα ι σ τη ν τη ­
λεόραση, γ εγ ο ν ό ς που προς στιγμή ε­
κλαμ βάνεται σ α ν π ροσέγγιση με το Π Α ­
ΣΟ Κ. Σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα , ο κ. Ρ ά λ ­
λης εξηγεί ω ς ειδικός, ό τι « ο ι κουκουνά-
γες εκσφενδονίζονται με ταχύτητα βλη­
μάτων πγος τις αγγοτικές και τις κατω-
κημένες πεγιοχές».
Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ : Σύμφωνα με α π ο κ λ εισ τι­
κές πληροφορίες του περιοδικού μας, οι
π α ρ α κ ά τω φίλοι παραθερίζουν σ τα εξή ς
νησιά:
Κουφονήσια: ο κ. Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς Κ α ρα­
μανλής με το ν κ. Α αμ π ρία και το ν κ.
Κάτρη.
Γυάρος: Ο Σ τέλ ιο ς Κ ούλογλου φ ιλ ο ξε­
νείται από το ε κ δ ο τικ ό τμήμα του «Ο δη -
γ η τή ».
Κέρκυρα: Ο κ. Γ εώ ρ γιο ς Ρ ά λ λ η ς με το ν
Ά κ η Κ ο σ ώ ν α και ο Γιάννης Φ λ ώ ρ ο ς με
το ν Λ εω νίδ α Κύρκο.
Σ τη ν Σκύρο ο Π έτρ ο ς Ευθυμίου δια σκ ε­
δά ζει με το ν Α ν τώ ν η Μ αούνη και τη ν εκ ­
δοτική ομ άδα του « Χ ο λ ια σ τ ή » , δενδρο-
φ υτεύοντας το νησί.
• Α λ λ ω σ τε , αργά χθες το βράδυ έγινε
γ ν ω σ τό , ό τι σ τη ν Αιθιοπία β ρ ίσ κ ο ντα ι ο
Χ ρ ή σ το ς Β α κ α λόπ ου λος με τη ν Ά ν ν υ
Β ιτσέντζου , ενώ ο Γ ιώ ρ γ ο ς Μ α σ σ α β έτα ς
σιμου Α ρ σένη σ τη ν Ιερουσαλήμ. Επίσης
έγινε γ ν ω σ τ ό ό τι σ τη ν Τ α σ κ ένδ η περ­
νούν τις διακοπ ές του ς οι κ. Ρήγκαν,
Ρομανώ φ , Μ π όμ π ολας, Φιλιππόπου-
λος, Μ πλαχίν, Κομίνης, Γ ά το ς , αδελφοί
Κουρή, Γ εφ το υ σ ένκ ο και Ουάινμπερ-
γκερ.
• Η αφρικανοποίηση τη ς τη λεόρ α σ η ς
σύμφωνα με τις υγιείς εξα γ γ ελ ίε ς του κ.
Π ανούργου Ν τομ ίνη έχει φθάσει σ τ ο α­
ποκορύφωμά τη ς. Ο κ. Μ η τσ ο τά κ η ς
κ α τα γ γ έλ λ ει τη φ α σιστικ ή αφρικάνικη
Ε Ρ Τ και τη ν εκπομπή «α ν ο ιχ τά τα μ -
τ α μ » γ ια τί καλούν εκ π ρ οσώ π ου ς ά λ λ ω ν
φ υλών κι όχι από τη δική του. Τ α πράγ­
μ ατα εκ τρ α χ ύ ν ο ν τα ι ό τα ν ο δημ οσιο­
γρά φ ος Μ ά κ η ς Γ ιομ π α ζολιά ς καρφ ώ νει
με α κ ό ν τιο σ τη ν καρδιά το ν Α ν τώ ν η
Α μ π α τιέλο, επειδή ξεπ έρ α σ ε το χρόνο
του.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ: Α π ολύ ετα ι από τη θέ­
ση του Γενικού Διευθυντή τη ς ΕΡΤ-1 ο
Πανούργος Ν τομ ίνη ς επειδή σ τ ο δ ελτίο
ειδήσεων, η λέξη πρωθυπουργός αντικα-
ταστάθηκε με τη λέξη «φ ύ λ α ρ χ ο ς», α λ ­
λά και επειδή ο κ. Π απανδρέου δεν είχε
δει ποτέ με κα λό μάτι το σκ ηνικό με το
σκοινί και το σαπούνι. Σ ά λο προκαλει
δήλωση του κ. Μ αρούδα ό τι «τη ν τηλεό­
ραση πρέπει ν ' αναλάβουν οι ίδιοι οι δη­
μοσιογράφοι», δήλω ση που εκ λα μ β ά νε­
ται σαν πρόθεση τη ς κυβέρνησης για εκ ­
δημοκρατισμό τ ω ν μ έσω ν ενημέρωσης.
«Εμείς είμαστε οι δημοσιογράφοι» συμ­
πληρώνει ο κ. Μ αρούδας, ο οποίος και
αναλαμβάνει π ροσω π ικά τη σύνταξη
και παρουσίαση τω ν ειδή σεω ν και σ τα
δύο κανάλια. Σ το βάθος τη ς εικόνα ς ο
κ. Σ ω τήρης Κ ω σ τό π ο υ λ ο ς αναλαμβάνει
την ενημέρωση τω ν κω φ α λά λω ν.
• Μ έσα σ ε ήπιο π ο λιτικ ό κλίμα η προε­
κλογική περίοδος. Τ η ν πρώτη βδομάδα
έχουμε 10 νεκρούς και 1.032 τραυματίες.
Μ ιλώ ντα ς για του ς θανάτους, ο υπουρ­
γός Σ υγκοινω νιώ ν κ. Π εράκ η ς διευκρι­
νίζει ό τι κ α τά τις Π α σχ α λινές και Χ ρ ι­
στουγεννιά τικ ες εξόδου ς (όπ ω ς ά λ λ ω ­
σ τε και στη ν έ ξο δ ο του Μ εσολογγίου ) οι
νεκροί είναι π ερισσότεροι. Ε ξάλλου ο υ­
πουργός Υ γεία ς Γ ιώ ρ γο ς Γ εννή μ α τος
τονίζει ό τι με το νέο Εθνικό Σύστημα Ϋ-
γείας οι τραυμ ατίες θα τύχουν άμεσης
περίθαλψης. Α ρχίζου ν οι συ γκ εντρ ώ σ εις
τω ν φυλών, όπου οι φύλαρχοι παρουσιά­
ζουν το επόμενο τε τρ α ε τέ ς π λάνο κυνη­
γιού στη ν άγρια ζούγκλα. Σ τις συγκεν­
τρ ώ σ εις τω ν Παπούα το π α ρα δοσιακό
τραγούδι « θα τον σηκώσουμε τον ήλιο
σίγουρα ναι» έχει α ν τικ α σ τα σ τα θ εί από
το ιθαγενές άσμα « τ α ταμ - ταμ στην Α ­
θήνα ηχούνε κι οι Ζουλού φεύγουν μόλις
τ ' ακούνε, αρχηγέ μας Ανδρέα τσακάλι,
νικητής θα γυρίσεις και πάλι». Σ τις συγ­
κεντρώ σεις τ ω ν Ζουλού κυριαρχεί το
τραγούδι του αστεριού τη ς ρέγγε Ρόμ-
περτ Ουίλιαμς «Μ π λα κ ιζ δε νάιτ ιν δε
μάουνταινς», ενώ σ τις ίδιες σ υ γκ εντρ ώ ­
σεις εμφανίζεται περίεργος Ευρωπαίος
με κ οντό π α ντελονά κ ι που λέει «δεν θέ­
λω ου». Τ ο ΚΚΕ εσ. προβάλλει το σύν­
θημα «δεν είμαστε Παπούα δεν είμαστε
Ζουλού, Κάπα Κάπα Έψιλον Εσω τερι­
κού». Π αράξενη αν μη τι ά λλο χα ρα­
κτηρίζεται από του ς πολιτικούς παρα­
τη ρ η τές η σιγή που τηρεί το ΚΚΕ.
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ: Α ίγες μέρες πριν τις ε­
κλογές συ λλαμ β άνετα ι από τις δυνάμεις
ασφ α λεία ς ο κ. Π ά νος Α ου κά κος, επει­
δή συμμετείχε σ τη ν εκπομπή τη ς Μ α­
ρίας Ρεζάν. Ο κ. Α υκούργος Κομινης με
π ρ ω το σ έλ ιδ ο άρθρο του στη ν εφημερίδα
« Τ α Ν έ α » α ν α ρ ω τιέτα ι γιατί δεν έχει
συλληφθεί ακόμη ο διευθυντής του «Ο ι­
κονομικού Τα χυδρόμ ου» κ. Γιάννης
Μ αρίνος.
Αιφνίδια φθάνει στη ν Αθήνα ο Π ο λ ω ­
νός κομμουνιστής ηγέτης στρ α τη γός
Β όυτσεχ Γιαρου ζέλσκ ι για 15νθήμερη ε­
πίσημη επίσκεψη. Γίνεται γ ν ω σ τό ότι ο
σ τρ α τη γ ό ς είχε γιαγιά Ελληνίδα που το
1910 είχε πάει σ το Καλπάκι. Έ κ το τε α­
γνοείτα ι η τύχη της. Αφού παρακολουθεί
με προσοχή τις συ γκεντρώ σεις και α ντι­
δράσεις τω ν φυλών, ο σ τρ α τη γό ς Για-
ρου ζέλσκι δηλώνει: «Είμαι βαθιά συγκι-
νημένος από το νέο πείραμα αυτοδιαχεί­
ρισης της ζούγκλας, που είδα με τα μάτια
μου». Σε μια βαθιά ανθρώπινη τελετή, κι
ενώ ο δήμαρχος ,· Α θήνας Δημήτρης
Μ πέης προσφέρει σ το ν Π ο λ ω νό ηγέτη
το χρυσό κλειδί τη ς πόλης, ο Βόυτσεχ
Γιαρου ζέλσκ ι χαρίζει τα γυαλιά του
σ το ν δήμαρχο. Ε κπληρώνεται η επιθυ­
μία του στρ α τη γού να συναντηθεί με τον
κ. Θ ανάση Π όπ ω τα , σ το ν οποίο προ­
σφέρει τη ν αρχισυνταξία της «Τριμπού-
να Δ ο ύ ν το υ ». Σ τους διαδρόμους τω ν φυ­
λ α κ ώ ν Κορυδαλλού συναντάει και τον
διάσημο ηθοποιό Γιάννη Γκιωνάκη σ το ν
οποίο λέει: «Βλάκα, εμείς δεν αστοχούμε
ποτέ».
• Τ ’ α π οτελέσ μ α τα τω ν εκ λ ογώ ν δεν
δίνουν σε κανένα κόμμα τη δυ νατότη τα
να σχη μ ατίσει κυβέρνηση.
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ: Λ ό γ ω του εκρρύθμου της
κ α τα σ τά σ ε ω ς , σχη μ α τίζεται μ εταβατι­
κή κυβέρνηση «Ε θνικ ής α νά γκ η ς» υπό
το ν κ. Γεώ ργιο Μαύρο, ο οποίος εξα κ ο ­
λουθεί να παραμένει και Ευρωβουλευτής
για λόγους εθνικού συμφέροντος. Έ ξ ι
μόλις μέρες αργότερα, η κυβέρνηση κα­
ταρρέει κ ά τω απ ’ την πίεση του ρωμαλέ­
ου λαϊκού κινήματος μ’ επικεφαλής το ν
κ. Ιωάννη Ζίγδη. Μ έσα στη γενική ακυ­
βερνησία, το ΚΚΕ ρίχνει το σύνθημα
« Κου Κου Ε — πρωτοπορία, εργάτες α­
γρότες στην εξουσία». Με το άκουσμα
του συνθήματος εκ α το ντά δ ες χιλιάδες
ξεχύ νονται στου ς δρόμους. Οι κα τα να ­
λ ω τέ ς γκρεμίζουν τα σούπερ - μάρκετ ε­
νώ έγχρωμ ες τηλεορά σεις και βίντεο εκ-
σ φ εδο νίζο ντα ι από παράθυρα πολυκα­
τοικ ιώ ν. Η περήφανη νεολαία καίει τα
φ α σ τ - φουντάδικα και οι δημόσιοι υ­
πάλληλοι με τους τραπεζικούς κ α τα ­
στρέφουν τα εξοχικά τους στη Λούτσα
και σ τα Παλούκια, στή νοντα ς και τ ’ αυ­
τοκ ίνη τά τους στους δρόμους για οδο­
φράγματα. Τις ίδιες ώρες, η ηρωική α­
γροτιά μ’ υψωμένα τα δρεπάνια, πολιορ­
κεί την πρωτεύουσα με τρακτέρ, Ντά-
τσουν, Ισούζου και Μιτσουμπίσι. Έ χ ο ν­
τα ς επικεφαλής ο λαός τούς κ. Φαράκο
και Κ οτζια κατευθύνεται προς το Τα τόι
(όπου και τα χειμερινά ανάκτορα) αλλά
την τελευταία στγιγμή ύστερα από επέμ­
βαση τω ν α να νεω τικ ώ ν στελεχώ ν του
κόμματος, το πλήθος στρέφεται στη
Βουλή. Ο κ. Καραμανλής δίνει εντολή
για σχηματισμό επ αναστατικής κυβέρ­
νησης σ το ν κ. Φλωράκη. Π ρώ το μέλη-
μα της επ ανασταστικής κυβέρνησης, η
απελευθέρωση του αγωνιστού Π. Λου-
κάκου. Ο τέω ς πρωθυπουργός κ. Μαύ­
ρος αναλύοντας την κατάσταση τονίζει:
«Δ Ε Ν Ε ΙΝ Α Ι Δ Υ Ν Α Τ Ο Ν ». Ο κ. Μη-
τσοτά κ η ς, σε μια πράξη πολιτικής υπευ­
θυνότητας και ρεαλισμού προσχωρεί
σ το ΚΚΕ μαζί με το ν κ. Θανάση Κανε-
λόπουλο, ενώ ο κ. Μ πούτος προτιμά την
παρανομία και περνάει στις γραμμές
της οργάνω σης που αυτοαποκαλείται
«Ν έ α Δ η μ οκ ρ α τία ». Σ το μεταξύ, σύγχυ­
ση επικρατεί σ τις τά ξεις του Π Α Σ Ο Κ ό­
τα ν ο κ. Π αγορόπουλος διαγράφει τον
κ. Α νδρέα Παπανδρέου και αντιστρό-
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ: Στην πλατεία Συντάγ­
ματος εκ τελούντα ι για παραδειγματι­
σμό οι προγραφέντες από τον κ. Δημή-
τρη Δ α νίκ α (λ όγω της εκπομπής για τον
Κορνήλιο Κ αστοριάδη) υπεύθυνοι του
«Π α ρ α σ κ ή νιο υ » Δ . Παπαστάθης, Τά-
κης Χ α τζόπ ου λος και Τ έτα Παπαδο-
πούλου. Τ ο ΚΚΕ εσ ω τ. με την ευκαιρία
αυτή τονίζει ότι « είναι υπέρ του σοσιαλι­
σμού αλλά με άνθρώπινο πρόσωπο». Σε
συνέντευξή του σ το μέγαρο Μάξιμ(ου)
Γκόρκι ο πρωθυπουργός Χ αρίλαος
Φ λω ράκης διαλύει τις ανησυχίες περί
εγκαθιδρύσεως ενός δογματικού μονο­
κομματικού κράτους, τονίζοντα ς ότι
«τ α κόμματα που θα λειτουργούν θα είναι
τουλάχιστον δύο, δηλαδή το ΚΚΕ και το
Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας του κ. Νάση »,
κι ότι, «ο ι εκλογές με τη συμμετοχή των
δύο αυτών κομμάτων θα διεξάγονται με
απλή αναλογική». Τέλος σε ερώτηση
σχετικά με την παραμονή ή όχι του κ.
Καραμανλή στην προεδρία της Δημ ο­
κρατίας ο κ. Φ λωράκης απαντάει: « Νο­
μίζω ότι με τις παρούσες συνθήκες είναι
ο πιο κατάλληλος. Βλέπετε εσείς κανένα
καλύτερο».
31
 Η πλατεία της περιοχής με τα
ζαχαροπλαστεία και τα τραπεζάκια
γύρω γύρω. Η πλατεία με το
συντριβάνι. Η πλατεία με τις κούνιες. Η
πλατεία με τη βόλτα στον περιφερειακό
δρόμο.

Πλατεία. Χ ώ ρος συνάθροισης. Ζω τικός

- αναγκαίος σε μια πόλη σ το μέτρο του

Η πλατεία ανθρώπου. Η καρδιά μιας τέτοιας

πόλης. Εκεί όπου ανταλλάσσονται οι

των συναντήσεων παλμοί, τα αισθήματά της. Ο χώ ρος

όπου καλλιεργείται η βεβαιότητα των
συναντήσεων, δημόσιων και ιδιωτικών.

Ολοι οι δρόμοι οδηγούσαν κάποτε στην πλατεία. Της πόλης, του χωριού. Εκεί Η πλατεία τω ν συναντήσεων. Εκεί
συγκεντρώνονταν οι δραστηριότητες —επαγγελματικές και δημόσιες. Εκεί ο όπου εκτός από την κοινωνική
κοινός χώρος ανάπαυλας. Εκεί κάποτε η μπάντα. Εκεί τα παιδιά τις Κυριακές. συμβατικότητα, την πολιτική ζύμωση,
Εκεί το πέρασμα μετά το σχόλασμα της εκκλησίας. Εκεί, κάποτε, στο χρόνο τον παίζεται το αιώνιο παιχνίδι τω ν
«ειδυλλια κό» του παρελθόντος. ερώτων, τω ν βλεμμάτων. Η πλατεία
αυτή ανήκει πια σ το παρελθόν της
Αθήνας, μιας πόλης που ο γιγαντισμός
της μετέτρεψε τους κατοίκους της σε
μυρμήγκια. Γιατί, όταν μια πόλη χάνει
το μέτρο αναλογίας της με τον
άνθρωπο, μικραίνει στην ουσία και ο,τι
·. jjt>Mr ■ περιέχει. ν

Ετσι, οι μικροσκοπικοί άνθρωποι της

- «ppμ ;M-
J: " ’■%œgrTi w'. Αθήνας κλείνονται όλο και περισσότερο
στα σπίτια τους, περιμένοντας
καθοδήγηση από την τηλεόραση, ακόμη
και σε ώρα κινδύνου. Τρυπώνουν στα
κλειστά μαγαζιά και διασχίζουν την
πόλη μέσα σ το κινητό τους σπίτι, το
αυτοκίνητο. Ε τσ ι οι πλατείες γίνονται
περάσματα, μικρά στεφάνια
κυκλοφοριακά, μεγάλες διασταυρώσεις.
Με οδηγό - ευαγγέλιο τον Κώδικα
Οδικής Κυκλοφορίας, ο Αθηναίος ζει
πια στον μικρόκοσμο της
μεγαλούπολης. Γιατί, ας μη γελιόμαστε.
Η εικόνα που μπορεί να αποκομίσει
ένας άνθρωπος μέσα σ ' ένα τέτοιο
πλαίσιο ζω ής είναι όλο και περισσότερο
μικροσκοπική. Τα φωτεινά σήματα, οι
ενδείξεις δρόμων και κατευθύνσεων, οι
στάσεις των λεωφορείων.

Και δεν είναι αλήθεια ότι οι Αθηναίοι

δεν αγαπάνε πια την πόλη τους.
Αντίθετα, η Αθήνα δεν αγαπά πια τους
ανθρώπους της, δεν περιέχει πια
ανθρώπους γι' αυτήν. Και δεν είναι
παραδοξολογία αυτό. Είναι μια πόλη
που προκαλεί τον έρωτα χω ρίς η ίδια
να μπορεί να ανταποκριθεί, έτσι
αλωμένη που είναι από χιλιάδες
βλέμματα θαυμασμού. Θαυμασμού για
το παρελθόν της, θαυμασμού για τις
διαστάσεις της, θαυμασμού
φαντασιακού.
Οι πλατείες του κέντρου της Αθήνας.
Σύνταγμα, Κολωνάκι, Εξάρχεια,
Ομόνοια. Και οι ενδιάμεσοι κρίκοι:
Πλατεία Κολοκοτρώνη, πλατεία

32
Κλαυθμώνος, πλατεία Κοτζιά, πλατεία
Κάνιγγος. Μ ε τα κοινά γνωρίσματα:
στάσεις λεωφορείων, αφετηρίες και
τέρματα συγκοινωνίας, κάποια
καφενεία, ζαχαροπλαστεία ή
καφετέριες, με ή χωρίς σνντριβάνια.
Σ Υ Ν Τ Λ ΙΜ Α : πλατεία δημοσίου
θεάματος, ίία να βλέπουμε τη Βουλή,
τα πολυτελή μας ξενοδοχεία και κυρίως
τους τουρίστες μας. Μια πλατεία
συγκροτημένη για να προκαλεί το
θαυμασμό των ξένων. Η πλατεία των
μεγάλων πολιτικών συγκεντρώσεων. Η
πλατεία στην οποία κανείς δε συναντά
κανέναν. Εκτός από όσους
— Ελληνες ; — συνηθίζουν να δίνουν
ραντεβού στην American Express, ή
στον Παπασπύρου.

ΚΟΛΩ ΝΑΚΙ: Η πλατεία της

κοινωνικής αναβάθμισης όλων των
Αθηναίων. Οι οποίοι συρρέουν για να
χαζέψουν και να « μπολιαστούν» το σικ παραμένει χαριτωμένο. Η πλατεία αυτή επιβιώσει θραυσμένη στη γύρω περιοχή.
της περιοχής. Με τα παπουτσάδικα να θα μπορούσε να ή τ α ν , αλλά Η πλατεία που κρύβει τον κόσμο των
την περιβάλλουν, με τα δεντράκια στο ακυρώθηκε από το γεγονος και μόνο ανθρώπων κάτω από αυτήν.
κέντρο, που προσέχουν μόνο τα ότι μ ε τ α β λ ή θ η κ ε σε μία Γιατί η μόνη αληθινή πλατεία των
γεροντάκια, με το « μπιντέ» και τα περιφέρεια κυκλου. Μια ζωηρή συναντήσεων, που ακόμη λειτουργεί
πολλά ζαχαροπλαστεία, όπου όλοι εμπορική κίνηση την ημέρα διαστελλει μες στην Αθήνα, μέσα στην αθλιότητα
κάθονται για να τους δουν. Χωρίς τον θύλακα, που είναι αυτή η πλατεία, και παρά τη μιζέρια, είναι ο υπόγειος
καμιά ποιότητα στη συνάντηση, παρά στη γύρω περιοχή. Ο «επαρχιώτης σταθμός της Ομόνοιας. Οχι στο πρώτο
μόνο στην τρέχουσα κοσμικότητα του στην Ο Μ Ο Ν Ο ΙΑ » μόνιμος κάτοικος επίπεδο, αλλά πιο κάτω, εκεί που
πιο ευτελισμένου τύπου ζωής. Η ενός συνεχούς κύκλον σημάδεψε την φεύγει το τρένο. Εκεί που η ατμόσφαιρα
«αριστοκρατική» πλατεία της Αθήνας, πλατεία και σημαδεύτηκε. Η πλατεία με βαριά απο τον άθλιο εξαερισμό,
μιας πόλης -πρωτεύουσας μιας χώρας, την « περιθωριακή νύχτα», η πλατεία με κακοφωτισμένη και στραπατσαρισμένη,
που μόνο αριστοκρατία δεν μπορεί να τα «πηγαδάκια», τις νυχτερινές πρώτες εκεί που συγκεντρώνονται —στο βάθος
ισχυριστεί ότι διαθέτει. Α ς είναι. εκδόσεις του ημερησίου Τύπου και τα της μυρμηγκοφωλιάς τους οι Αθηναίοι
Αφθονούν οι νεόπλουτοι, οι οποίοι κουλούρια. Η πλατεία με τις κασετες κι οι επαρχιώτες. Εκεί, στη χειρότερη
συναγωνίζονται σταθερά τους «ποικίλης ύλης», τα γαλατάδικα και εκδοχή της, υπάρχει ακόμη η ζωή της
νεόφτωχους και τους τραπεζικούς τον απόηχο από τα πατσατζίδικα της παλιας, μακρινής και ξεχασμένης
υπαλλήλους. Κεντρικής Αγοράς. Η μόνη που κρατα πλατείας των συναντήσεων.
ΕΞ Α Ρ Χ Ε ΙΑ : η μόνη πλατεία που κάτι κάτι από την παλιά ζωντάνια, που όμως Αντεια Φραντςή
πήγαινε να κάνει και να πει στους φανερά διώκεται και προσπαθεί να
θαμώνες της. Με τον κόσμο να Φ ωτογραφίες: Κ ώ στα ς Πιττακής
στριμώχνεται στα τραπεζάκια και στα
πεζοδρόμια. Τώρα σιωπηλη και έρημη.
Μεταβλήθηκε σιγά σιγά και
ανεπαισθήτως σε γκέτο —αληθινό ή
ψεύτικο, αδιάφορο— των
περιθωριακών. Τώρα άδεια πλατεία και
επομένως πεθαμένη. Μια πλατεία που
την εμψύχωναν οι φοιτητές και οι
οικογένειες της περιοχής, που πήγαιναν
με τα πιτσιρίκια τους για ένα σουβλάκι.
Με τους ποδοσφαιρόφιλους σ το
«Τ σα φ », τα μαθητικά ραντεβουδάκια -
κοπάνα στη «Μ α ρω νίτα ». Μια πλατεία,
που ζέσταινε τους ανθρώπους της,
πέθανε πρόσφατα, μέσα στον
ασφυκτικό αποκλεισμό που ορίζει κάθε
γκέτο.
Ο Μ ΟΝΟ ΙΑ: Εδώ το θέαμα
παραχωρείται στα συντριβάνια. Ναι, το
περίφημο « λοξό » του Καραμανλή επί
υπουργείας του Δημοσίων Εργων,
*
33
 Έ ν α άρθρο, έτσι, χωρίς τίτλο
του Γιάννη Πατταμιχαήλ

Μ έσα σ ’ ένα ή π ιο κ λ ίμ α ψ ε υ δ ο ύ ς ρ ε α λ ι σ μ ο ύ , κ υ ν ισ μ ο ύ και

σ κ ε π τ ικ ισ μ ο ύ ο ι δ υ τ ικ έ ς κ ο ιν ω ν ί ε ς υ π ν ο β α τ ο ύ ν κ α ι
π ε ρ ιφ έ ρ ο ν τα ι π ά ν ω σ τ α σ υ ν τ ρ ίμ μ ια τ ω ν ο δ υ ν η ρ ώ ν ε μ π ε ιρ ιώ ν
το υ 2 0 ο ύ α ιώ ν α : ο ι α π ο τ υ χ η μ έ ν ε ς ε ξ ε γ έ ρ σ ε ις κ α ι τα
π ρ ο δ ω μ έ ν α κ ιν ή μ α τ α δ ε ν α π ο τ ε λ ο ύ ν π ια π α ρ ά τα π λ α ίσ ια
μ ια ς κ α τ α δ ικ α σ μ έ ν η ς δ ή θ ε ν α υ τ α π ά τ η ς , α υ τ ή ς τ η ς
α π ο φ α σ ισ τ ικ ή ς ε π έ μ β α σ η ς τ ω ν μ α ζ ώ ν σ τ ο χ ώ ρ ο π ο υ
δ ια δ ρ α μ α τ ίζ ο ν τ α ι τα π ε π ρ ω μ έ ν α τ ο υ ς .

Α Ν Κ Α Τ Ι τρομάζει τους Ευρωπαίους και κ α τ’ επ έκταση τους
Έ λλη νες προοδευτικούς, αυτό δεν είναι τό σ ο η επιτάχυνση
τω ν εξοπ λισμ ώ ν, η σιωπηλή παραδοχή του πυρηνικού ενδεχό­
μενου, ούτε ακόμα η εντυπωσιακή άνοδος της άκρας Δ ε ξιά ς ή
η αδιαφορία μπροστά σ το ν αφανισμό με την πείνα ή με τα ό­
πλα λαώ ν και κινημάτων. Είναι κυρίως το κλίμα απάθειας που
τα περιέχει, η ανησυχητική εντύπωση της α ν τικ α τά σ τα σ η ς της
ιστορίας από μια διάρκεια που θυμίζει έντονα κώμα: ένα α κ α ­
θόριστο σύνολο επεισοδίων, μια νεκρή αιωνιότητα.
ΜΕ Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Ο ιδεολογικό άξονα την «ε π ισ το φ ή » σ το ά το ­
μο με θεωρητικό υπόβαθρο την πάλη ενάντια σ το ν ουρανισμό
, της ισότη τα ς, με τρία ρευστά οικονομικο-κοινωνικά μ οντέλα
(τις Η Π Α του Ρήγκαν, την Ιαπωνία και την Ελβετία) και με το
ιδεολογικό άλλοθι, του πλουραλισμού ή «νεο-φιλελεύθερη επα­
ν ά σ τα σ η » της δεκαετίας του ογδόντα, αφού κ α τέκ τη σε τη Δ ύ ­
ση, κάνει δειλά τα πρώτα βήματά της στη ν Ελλάδα.
Σ ΤΟ Ε Π ΙΠ Ε Δ Ο του μοντέλου της κοινωνικής οργάνω σης, ή
λειτουργία του νεο-φιλελευθερισμού είναι απλοϊκή: κ α τα δικ ά ­
ζο ν τα ς το σοβιετικό πρότυπο σοσιαλισμού, στηρίχτηκε σ το α­
πειλητικό φάσμα τω ν σιβηρικών σ τρ α το π έδ ω ν για να απ οτρέ­
ψει κάθε αντικαπ ιταλιστική προοπτική. Ταυτόχρονα, το σουη­
δικό μοντέλο έχασε την αίγλη που διατηρούσε σ τα μάτια του
φιλελεύθερου σοσ ια λίζοντο ς κόσμου. Ο κρατισμ ός της σουηδι­
κής σοσιαλδημοκρατίας θεωρήθηκε υπευθυνος για το ν διαρκή
έλεγχο τω ν εισοδημάτων, την αυστηρή φορολογική του πολιτι­
κή. Έ γινε ύποπτος ολοκληρω τισμ ός, ένοχος της δέσμευσης
του ατόμου σ τα προστατευτικά κελεύσματα της συλλογικότη-
,τας.
ΣΤΟ Θ Ε Ω Ρ Η Τ ΙΚ Ο Ε Π ΙΠ Ε ΔΟ , ο κυνισμός τω ν θεωρειών
της ανισότητα ς κέρδισε έδαφος. Οι σοσ ια λισ τές — και κατά
μείζονα λόγο, οι κομμουνιστές— κατηγορήθηκαν για την τάση
τους να ισοπεδώνουν τις ατομικές διαφορές, να «κ όβ ου ν ότι
περισσεύει» κά τω από το πρόσχημα της κοινωνικής τους πολι­
τικής και της ισότητας. Ενάντια σε κάθε κεκτημένο δικαίω ­
μα, ο νεο-φιλελευθερισμός, στη ν πολιτική του αποδοχή, προω ­
θεί την ιδέα της σκοπιμότητας μιας κοινωνίας που θ α 'εξό ρ ιζε
κάθε μέριμνα κοινωνικής δικαιοσύνης για να μην παρεμποδί­
σει τους μηχανισμούς της αγοράς. Η οικονομική βία που υπο­
θάλπει μια τέτοια αντίληψη (αυτή λόγου χάρη του Χ άγιεκ ή της
νέας γαλλικής δεξιάς), δεν ενοχλεί: γλυ σ τρ ώ ντα ς σ τη ν επιφά­
νεια τω ν φαινομένων, οι θεωρητικοί της μη ισ ό τη τα ς αποκα-
λούν «ελευθερία» το ν οικονομικό πειθαναγκασμό και κ ά τω α­
πό το φλάμπουρο του πλουραλισμού, πολεμούν την «α νελευ θ ε­
ρία του κρατισμ ού» αυτού του Λένιν ή εκείνου του Κέυνς, στη ν
οικονομία ή στη ν κοινωνία, και στη ν πληροφόρηση φυσικά.
Ο Π Λ Ο Υ Ρ Α Λ ΙΣ Μ Ο Σ , ταυτισμένος με την κα τά πολύ μυθι­
κή ιδιαιτερότητα του ατόμου σαν εκφ ραστή πολύμορφων επι­
λ ο γώ ν και υ π ερ το νίζο ντα ς τη διαφ ορά (σ α ν π ο λιτικ ό δικαίωμα
και σ α ν επ ιστη μ ονικό δεδομ ένο) λειτου ργεί π ολλα π λά σα ν αρ­
νη τικ ός κ α τα λ ύ τη ς του συνόλου τη ς σύγχρονης σκέψ ης. Υπο­
σ τη ρ ίζο ν τα ς τη ν ελεύθερη έκφ ραση α π ένα ντι σ το ν απολυταρ-
χισμό και τη ν σ τρ α τιω τικ ή ομοιομορφία του (πλουραλισμού
που δεν αμφισβητήθηκε π οτέ από κ α νένα π ροοδευ τικ ό), ξεχεί­
λισε και έτεινε σ τη ν θεω ρητική τα ύ τιση τη ς ισ ό τη τα ς με το ν α-
πολυταρχισμό (κ α τα χ ρ η σ τικ ή γενίκευση σ τ ο π ολιτικ ό επίπε­
δο) και του ντετερμ ινισμ ού με τη μηχανιστική προδιαγραφή
τη ς εξέλ ιξη ς (κ α τα χ ρ η σ τικ ή γενίκευση σ τ ο ισ το ρ ικ ό και επι­
στη μ ονικό επίπεδο). Ό μ ω ς , α κ ριβ ώ ς ό π ω ς δεν μπορεί να υ­
πάρξει μια μη ντετερ μ ινισ τικ ή επ ιστημονική σκέψ η, έτσ ι και η
ανελευθερία δεν μπορεί να α νά γετα ι σ τις προσπάθειες εξισορ-
ρόπησης τ ω ν κ ο ινω νικ ώ ν α ν ισ ο τή τω ν .
Π Α Ρ ’ Ο Λ Ε Σ τις ιδ εολογικ ές του π α ρ α σ τά σ εις, ο νεο­
φιλελευθερισμός είναι εκ είνος που κ α τα δ ικ ά ζει π ρ ώ το ς το βα­
σικό νόημα του πλουραλισμού, υ π ο τιμ ώ ντα ς ό σ ες διαφορές
δεν ε ν τά σ σ ο ν τα ι στη λογική τη ς κ α π ιτα λ ισ τικ ή ς ανάπτυξης. Ο
νεο-φιλελευθερισμός τείνει π ρ άγμ α τι π ρ ώ το ς σ τ ο διαχωρισμό
τη ς κοινω νίας, όχι βέβαια στη βάση τη ς κ οινω νικ ή ς προέλευ­
σης τω ν π ο λιτώ ν, μα στη βάση τη ς ιδεολογικ ή ς του ς «ισ ο ρ ρ ο ­
π ία ς». Ε π ιλέγοντα ς τη ν α το μ ικ ό τη τα σ ε αντιπαράθεση με τη
σ υ λλογικ ό τη τα η νεο-φιλελεύθερη π λουραλιστικ ή ιδεολογία
τεμ αχίζει το κ ο ινω νικ ό σ ώ μ α σε «ε κ τε θ ε ιμ έ ν ο υ ς » και «προ-
σ τα τευ μ ένου ς». Σ τη ν πρώτη κ α τη γορία ανήκουν εκείνοι που
παίρνουν (επ ιχειρημ ατικά) ρίσκα, π ρ ω τοβ ου λίες, εκείνοι που
επενδύουν, που κερδίζου ν χρήματα, που πληρώ νουν μεγάλους
φόρους. Είναι οι «δ ια λ ε χ τ ο ί», αυτοί που αγαπούν τη ν περιπέ­
τεια, τη ζω ή , αυτοί σ το υ ς οποίους απευθύνονται οι διαφημίσεις
π ρ οϊό ντω ν για «λ ίγ ο υ ς ». Σ τη ν άλλη κα τη γορία, οι ηττημένοι,
οι δειλοί, οι υπ οταγμ ένοι στη μοίρα τους, οι κακομ οίρηδες, γέ­
ροι, γυναίκες, μαύροι (σ τ ις Η Π Α ), όλοι αυτοί που επωφελούν- .
ται, από τη ν κοινωνική πολιτική, ό λα εκ είνα τα «π α ρ ά σ ιτ α » μ’
ένα λ όγο που σπεύδουν να οργα νω θού ν και να συνδικαλιστούν
για να διαχειριστούν συ λλογικ ά τη μιζέρια τους.
Ο Π Λ Ο Υ Ρ Α Λ ΙΣ Μ Ο Σ του νεο-φιλελευθερισμού προσπαθεί
να οδηγήσει τη μεγάλη μάζα τ ω ν π ο λ ιτώ ν σ τη φ α ντα σ τικ ή ταύ­
τιση με το κομμ άτι τω ν « ε κ λ ε κ τ ώ ν » και σ τη ν περιφρόνηση
τω ν υ π ολοίπ ω ν1, σ τη ν παραγνώ ριση κι εξάλειψ η κάθε δυνατής
α ντικ ειμ ενικ ό τη τα ς τη ς σύλληψ ης και τη ς κ α τα νό η σ η ς των
συνθηκών ύπαρξης τη ς κοινω νίας. Ο φ α ν τα σ ία κ ό ς ιδεολογι­
κός κύκλος α υ τός κλείνει με τη ν πολιτική αλλοτρίω ση " τω ν ε-
Γ. Παρατηρήθηκε έτσι ότι όσο πιο ακριβό είναι ένα προϊόν, τόσο πιο
πολύ αγοράζεται —αρκεί η διαφήμιση να έχει συνδυάσει την τιμή του
προϊόντος με την σπανιότητα της κατανάλωσής του, έτσι ώστε ο κα­
ταναλωτής να έχει την εντύπωση ότι η αγορά του αυτή τον κάνει να ξε­
χωρίζει.

34
ξα τομ ικ ευ μ ένω ν κ ο ινω νικ ώ ν συνόλω ν, τη ν έλλειψη ανοχής α­
πέναντι σ τις διαφορές, τη ν πλουραλιστική μ’ ένα λόγο αδιαφο­
ρία.
Σ Τ Ο Ε Π ΙΠ Ε Δ Ο τη ς πληροφόρησης ιδιαίτερα, η πλουραλι-
στική αντίληψ η ισχυ ρίζετα ι ό τι μια πληροφορία δεν μπορεί πο­
τέ να είναι αντικειμενική. Η π ο λλ α π λ ό τη τά τη ς γίνετα ι έτσ ι η
μόνη εγγύηση δη μ οκ ρα τία ς, επ ιτρ έπ οντα ς σ το ν καθένα να κά­
νει τη δική του επιλογή. Σχετικοποιημένη, η έννοια τη ς α ν τι­
κειμ ενικότητας, γίνετα ι γρήγορα ύποπτη απολυταρχισμού και
συ γκ εντρω τισμ ού τη ς εξου σία ς. Ό μ ω ς , αν μια λανθασμένη
πληροφορία δεν δίνετα ι σκόπιμα (πρόβλημα που ά π τετα ι πια
της χρήσης τ ω ν μ έσω ν πληροφόρησης κι όχι τη ς ίδιας τη ς πλη­
ροφόρησης), α υ τός που τη δίνει έχει π άντα το συναίσθημα της
α ντικ ειμ ενικ ότη τα ς, τη ς α ντισ το ιχ ία ς δηλαδή, τη ς πληροφο­
ρίας με το π ραγματικό.
Μ Ο Ν Ο Π Ο Υ , ενώ αυτή η α ντισ τοιχ ία προϋποθέτει τη δυνα­
τό τη τα τη ς σφ αιρικής σύλληψ ης του πραγματικού, όπ ω ς συμ­
βαίνει με ό λ ες τις ιδ εολογικ ές προσεγγίσεις, σ τη ν περίπτωση
της μη εσκεμ μ ένης λανθασμ ένης πληροφορίας, ο καθορισμός
τους αντικειμενικού γίνετα ι από το ν πομπό με μια «ψ ευδή συ­
νείδηση» του πραγματικού. Τ ο γεγονός όμ ω ς ό τι ποτέ, καμιά
πληροφορία δεν είναι ο ρ ισ τικ ά και σφαιρικά τεκμηριωμένη (η
αλήθεια είναι π ά ντα πολύπλευρη με α τελ είω τες σ υ ν ισ τώ σ ες)
θεωρήθηκε από το ν π λουραλιστικ ό φιλελευθερισμό σ α ν συ νώ ­
νυμο τη ς εξίσ ω σ η ς τ ω ν « ε ξ ’ ορ ισμ ού » πια ψευδών πληροφο­
ριών και ειδήσεω ν. Η καταργημένη έτσ ι αντικ ειμ ενικ ότη τα ,
μπορεί, σύμφωνα μ’ αυτή τη ν αντίληψη, να α ν τικ α τα σ τα θ εί με
μια πιραντελικού τύπου π ο λλα π λότη τα : «μ ια αλήθεια για κάθε
π ολίτη». Είναι σ α φ έ σ τα το ό τι η μηχανιστική θεώρηση του
«μαύρο - ά σ π ρ ο » οδηγεί σε λογικ ά α δ ιέξοδα — που προοδευτι­
κά όπο^ς επικρατούν. Σ το όνομα του αδιανόητου και του ασύλ­
ληπτου τη ς απ όλυτης αλήθειας ο π λου ρ α λιστικ ός ο δ ο σ τρ ω τή ­
ρας εξισ ώ νει ό λ ες τις π ολιτικ ές και ιδεολογικ ές αντιφ ά σεις
που ενέχονται σε δύο α ντίθ ετες μα συναφείς πληροφορίες.
Μ ’ Ε Ν Α Λ Ο Γ Ο , το «π ιο κ ο ν τ ά » η «π ιο μ α κ ρ ιά » από το
πραγματικό παύει να απασχολεί. Χ ά ν ο ν τα ς το ν μ ο νο δ ιά σ τα το
χαρακτήρα τους, η αλήθεια και το π ραγμ ατικό έχ α σα ν κάθε
νόημα, τεμ α χ ίστη κ α ν σε μυριάδες κομμάτια, καθένα από τα ο ­
ποία έχει μια αυτούσια ο ν τό τη τα : ένα θραύσμα αλήθειας για
κάθε εξατομ ικευμ ένο πολίτη. Κάθε προσπάθεια σύνδεσης είναι
ύποπτη απολυταρχισμού (για τί κάθε σύνδεση επανασυνθέτει
τον κοινωνικό ισ τό και συγκεκριμενοποιεί τις τα ξικ έ ς του ρ ω γ­
μές). Είναι ενδιαφέρον όμως, ό τι κανένας αξιοπ ρεπής πλουρα-
λιστής δεν διατύπ ω σε ακόμα αμφιβολίες για τη ν αντικειμ ενι­
κότητα τη ς πληροφορίας 1 + 1 = 2 που δίνει ο δ ά σ κ α λ ο ς σ τα
παιδιά. Τ ο σύνδρομο του πιραντελισμού δεν πέρασε τη ν πόρτα
του σχολείου και η αλήθεια εκεί δεν διαμ ελίστηκε σε π ολλα ­
πλότητες. Λειτουργεί ο μύθος τη ς προοδευτικής ω ρίμ ανσης: ε ξ
ορισμού ανώριμα, τα παιδιά φ τάνουν στη δ υ να τό τη τα υπεύθυ­
νης επιλογής μ εγα λώ νοντα ς. Τι είναι όμιος «ω ρ ιμ ό τ η τ α » σ το ε ­
πίπεδο της πολιτικής και κοινω νικής πράξης; Π οια η διαπαι­
δαγώγηση και με τι κριτήρια επ ιτελού νται οι επιλογές; Ο νεο­
φιλελευθερισμός αποφεύγει συστη μ α τικ ά αυτά τα ερ ω τή μ α τα .
Α ντίθετα, λειτουργεί κοινωνικά, κ α τα σ κ ευ ά ζο ν τα ς μια σειρά
εξατομικεύσεω ν.
Π Ο Λ Λ Α Π Λ Α Σ ΙΑ Ζ Ο Ν Τ Α Σ τους ψ ευδοπρωτότυπους λ ό ­
γους, μια «ση μ ειοδό τη ση που ξε χ ω ρ ίζε ι», το π ρ ω τότυ π ο και το
ειδικό κ α τα κ τά τα μεγάλα α σ τικ ά κέντρα τη ς Δύσης, εκείνους
δηλαδή τους χώ ρους σ τω ν οπ οίω ν τα ομογενοποιημένα κι α ν ώ ­
νυμα θεμέλια απωλέσθη παν τι προσω πικό. Η κρίση του προ­
σωπικού α ιτή μ α το ς οδηγεί κατευθείαν σ τη ν αναζήτηση τη ς χα­
μένης τα υ τό τη τα ς — είτε προς τις «χ α μ έν ες ρ ίζε ς », είτε προς
την αντιπαράθεση προς το ν ά λ λ ο — αντιπαράθεση τη ς οποίας
οι πιο συνήθεις εκ φ ράσεις είναι η εκ κ εντρ ικ ό τη τα και η βία. Ε­
κεί όπου η πρώτη αποτυχαίνει, η παρουσία τω ν ά λ λ ω ν γίνεται
αφόρητη, για τί μειώνει την εξεζητημένα κατασκευασμένη
«π ρ οσω π ικ ή ιδιομ ορφ ία» σ ’ ένα απλό ενδεχόμενο, μια πιθανό­
τη τα ανάμεσα σε τό σ ες άλλες, ένα επ ιπ λςον-«για^ίόχι;» Για να
αναδειχτεί και να αναγνω ριστεί, η ατο^ικότητοΝ ί^ιπ λουραλι-
στικ ή ς κοινωνίας τείνει στη ν κατάργηση τω ν άλλο^ΐατομικο-
τή τω ν , μέσα σ τις οποίες χάνεται. fôppiç α ντικ εΐϋ Ε Μ ές αξίες,
η βία χάνει τους πλουραλιστικούς δΝ^ή^χμους^^ Μ Τ εκ τικ ό τη -
τα ς και βρίσκει άμεση έκφραση σ το κ ^ φ ^ φ ^ Ή β ίΐε δ ο . Ό π ω ς
ακριβώ ς δεν είναι ο θεός που επισκέφτηκε Τό^αββόπουλο, έ­
τσ ι δεν είναι ούτε η «ανθρώπινη τρ έ λ α » που οδηγεί στη ν παγίω-
ση του πολεμικού λόγου: ούτε θεός, ούτε σα τανάς, οι «ρ ίζ ε ς »
και η βία είναι παράγωγα του νεο-φιλελευθερισμού και της ιδε­
ολογίας του. Η επιστροφή σ τα ιδεώδη τη ς ελεύθερης επιχείρη­
σης δεν είναι παραλήρημα του ρηγκανισμού, είναι επιστροφή
κι αυτή σ τις ρίζες της αμερικάνικης κοινωνίας, ο βασικός μύ­
θος τη ς οποίας ή τα ν η ελευθερία του ατόμου και της αγοράς.
Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του Ρήγκαν απέναντι σ ’ άλλους
υποψήφιους είναι ό τι αυτός είναι και καουμπόης...
Ε Λ Λ Ε ΙΨ Ε Ι π ραγματικώ ν κοινωνικών εκπλήξεων, ο σύγχρο­
νος βιομηχανικός πολίτης απ οζητά (για το ν εαυτό του) το α­
πρόσμενο και χωρίς να το θέλει, χωρίς καν να μπορεί να το λο­
γιστεί, εν τά σ σ ει τη «μ ό δ α », το « σ τ ι λ » του σ το πολιτικό δίλημ­
μα «δη μ οκ ρ α τία - απ ολυταρχισμός». Η εξατομίκευση σ το επί­
πεδο τη ς συνείδησης και της ιδεολογίας δημιουργεί τα ερεί­
σμ ατα μιας υπεραπολυταρχικής κοινωνικής «έκ π λ η ξη ς» που
τείνει στη συνάθροιση της αφόρητης κοινοτυπίας τω ν τό σ ω ν ε­
ξεζη τη μ ένω ν π ρω τοτύ π ω ν σ ’ ένα σύνολο κοινωνικών μικρό-
α ντα γω νισ μ ώ ν λειτουργεί ενα λλα κτικά στη ν ταξική αντιπαρά­
θεση. Μ έσα σ ’ ένα ήπιο κλίμα ψευδούς ρεαλισμού, κυνισμού
και σκεπτικισμού οι δυτικές κοινιονίες υπνοβατούν και περιφέ­
ρονται πάνω σ τα συντρίμμια τω ν οδυνηρών εμπειριών του 20ού
αιώνα: οι αποτυχημένες εξεγέρσεις και τα προδωμένα κινήμα­
τα δεν αποτελούν πια παρά τα πλαίσια μιας καταδικασμένης
δήθεν αυταπάτης, αυτής της αποφασιστικής επέμβασης τω ν
μ αζώ ν σ το χώ ρο που διαδραμ ατίζονται τα πεπρωμένα τους.
Π Ρ Α Γ Μ Α Τ Ι, η κυρίαρχη ιδεολογία άντλησε κάποια διδάγ­
ματα τη ς μ αρξιστική ς μεθόδου και σήμερα επιχειρεί να δώσει
μαθήματα. Μ ε τη μηχανιστική της λογική, η νεοφιλελεύθερη
και πλουραλιστική Δ εξιά μοιάζει να ισχυρίζεται ότι έφτασε το
τέ λ ο ς τη ς ιστορίας, γιατί σήμερα «ξέρου μ ε να κάνουμε το ν α­
πολογισμό τη ς ». Κάθε γεγονός, κάθε κατάκτηση του λαϊκού
'κινήματος και τη ς Α ρ ισ τερ ά ς προβάλλεται σ το μέλλον της. Η
ανατροπή τη ς βασιλείας καταλήγει σ το Ροβεσπιέρο, όπ ως και
η ανατροπή του Τσάρου σ το Σ τά λιν και το ν Τσερνιένκο, του δε
Σάχη σ το Χομεινί. Τ ο ελεύθερο Βιετνάμ καταπ ατά την Καμ­
πότζη. Οι αδυναμίες και οι αντικειμενικές συνθήκες που οδή­
γησαν τις επ α να στά σεις σ τα αδιέξοδα και τα λάθη δεν λαμβά-
νονται υπόψη. Α π ενα ντία ς μάλιστα, τα αδιέξοδα αθωώνουν εκ
τω ν υ στέρ ω ν τους πρώην δικτά τορες, σατράπες, φασίστες, τύ­
ραννους και εκμ εταλλευτές. Ο πολιτικός ορ ίζοντα ς είναι έτσι
εκ τω ν π ροτέρω ν κλειστός. Τα κοινωνικά κινήματα της ισότη­
τα ς όπ ω ς αυτό τω ν γυναικών, με τη σειρά τους υποχωρούν.
Π ρ ώ τα απ’ όλα σ τις Η Π Α βέβαια, όπου ο αντρισμός ξαναγεν-
νήθηκε τό σ ο σ το ν κινηματογράφο όσο και τις διαφημίσεις. Τα
επιθετικά αντρικά στερεότυπα του καταχτητή (Σούπερμαν,
Ρόκυ κ τλ .) αναδεικνύουν το ρετρό μοντέλο του αντρισμού: α­
π οφ α σιστικός, π ροστάτης, ανδροπρεπής ο νέος άντρας είναι
πάνω απ ’ όλα αρσενικός και ξέρει να εκτιμά την κρυφή γοη­
τεία τη ς γυναικείας υποταγής. Δ ε ν είναι λοιπόν ο πολιτικός μό­
νο ο ρ ίζο ν τα ς μα λίγο - λίγο κι αυτός τω ν κοινωνικών δημοκρα­
τικ ώ ν μεταρρυθμίσεων που άρχισε επίσης να κλείνει. Η εικόνα
δεν κάνει παρά ν ’ αντανακλά, επιταχύνοντας αυτή τη διαδικα­
σία. Ο ποιαδήποτε εικόνα: φωτογραφία, κινηματογράφος, δια­
φήμιση. Και ιδιαίτερα, βέβαια, η τηλεόραση. Είναι λογικό λοι­
πόν τα πολιτικά κόμματα να ενδιαφέρονται για το ν έλεγχο τω ν
35
τη λεοπ τικ ώ ν μέσων. Τ ο ενδιαφέρον τη ς Δ ε ξ ιά ς δεν είναι τυ­
χαίο: γνω ρίζει καλά ο κ. Μ η τσ οτά κ η ς ό τι στη σημερινή κρίση
ιδεών και θεσμών σ τις Η Π Α και στη Γαλλία, η τηλεόραση έ­
παιξε ένα ρόλο α ρκ ετά σημαντικό. Μ ε την εχθρική τους προ­
κατάληψη ενα ντίον κάθε προοδευτικής κίνησης, α ν τιδ ρ α σ τι­
κές ειρω νικές νύξεις κι απ αράδεκτες «σ π ό ν τ ε ς », α σύ δοτοι λ ό ­
γ ω πλουραλισμού, οι «α δ έσ μ ευ το ι» Γάλλοι δημοσιογράφοι της
τηλεόρασης εξά σ κ η σ α ν κακόπ ιστα μια ανελέητη κριτική σ το
κυβερνητικό έργο και συνέβαλαν απ οφ ασιστικά στη διαμόρ­
φωση της σημερινής γαλλικής ρηγκανολατρείας.
Α Ν Κ Α Τ Ι ενοχλεί στη σημερινή ελληνική τηλεόραση, αυτό
είναι η φ τώχεια τω ν προγραμμάτων της. Μα σ ' αυτή τη φ τώ ­
χεια της η Ελλάδα δεν έχει να ζηλέψει τίπ οτα από τις ά λλες ευ-
ριοπαικές χώρες. Α κόμ α, παρά τους μύθους, κι αυτό το B.B.C.
επί Θ ά τσερ θατσεροποιήθηκε. Α ν κάτι, λοιπόν, εξοργίσει, αυ­
τό δεν είναι η έλλειψη πολυφωνίας μα ο θόρυβος που άρχισαν
να δημιουργούν οι «π λ ο υ ρ α λ ισ τές ». Π ράγματι, ό τα ν η Δ ε ξιά
μονοπωλούσε την τηλεόραση, η Α ρ ισ τερ ά εξα σ κ ο ύ σ ε κριτική
πάνω στη ν ποιότητα τω ν προγραμμάτιον και τη ν ατελή πληρο­
φόρηση. Σαν αντιπολίτευση, όμως, η Δ ε ξιά ανακάλυψ ε το ν
πλουραλισμό. Ο λος ο κόσμος που ενδιαφέρεται ξέρει πόσο
θανάσιμα η Δ εξιά μισούσε την ιστορική αλήθεια και την α ν τι­
κειμενικότητα. Ο λος ο κόσμος ξέρει — ή υποψ ιάζεται— ότι
αντίθετα με τη ραδιοφωνία, η δημιουργία ιδιω τικ ώ ν καναλιώ ν
είναι τό σ ο πολυέξοδη που αυτόματα μ ετα τρέπ εται σε χόμπυ
πλουσίων ή πολιτική επέμβαση του μεγάλου κεφαλαίου. Ό λ ο ς
ο κοσμος διαισθάνεται ότι η περιβόητη «ελευ θερία » τω ν δημο­
σιογράφων χαροποιεί περιέργως τη Δ εξιά . Οχι, βέβαια, γιατί
οι δημοσιογράφοι μας είναι «α ν τιδ ρ α σ τικ ο ί», ούτε γιατί θα κά­
νουν απευθείας προπαγάνδα υπέρ της Ν Δ . Πιο υπόγεια, πιο λε­
πτά, στη ν πολιτική ηθική, όπ ως και στη ν καθωσπρέπει κοσμι-
κοτητα, ο μοντερνισμός επιβάλλει μια γνήσια αντα λλα γή ση­
ΚΡΛΡΠΤ - NFFT FKAOFFTF
ΤΟ ΤΡΕΛΟ
ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Ί ψ .-Ϊ
ΓΙΑΝΝ Η Σ ΡΙΤΣΟΣ Σ Π Υ Ρ Ο Σ Π Λ Α Σ Κ Ο Β ΙΤ Η Σ Φ ΙΛΙΠΠ Ο Σ Δ. Δ Ρ Α Κ Ο Ν Τ Α Ε ΙΔ Η Σ
ΤΑΝΑΓΡΑΙΕΣ ΤΟ ΤΡΕΛΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Ποίηση Διηγήματα
ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΦΙΣΕΣ ΑΝΕΜΟΣΚΑΛΑ, ΣΗΜΑΔΟΥΡΕΣ
ΛΕΥΚΩΜΑ ΧΩΡΙΣ ΑΝΕΜΟΣΚΑΛΑ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ Ζαλόγγου 6 - Αθήνα - Τηλ. 36.15.783
μ ά τω ν χειραφετημ ένω ν από τη ν υποχρέιοση να α ντισ το ιχ ο ύ ν
σε κάποιο αντικειμ ενικά τεκμ ηριω μ ένο γεγονός. Τ ίπ ο τα δεν εί­
ναι απόλυτο: όπιος το νόημα τη ς φ ράσης «χ α ίρ ω π ο λ ύ » μετά
τις σ υ στά σεις δεν δηλώ νει καμιά ιδιαίτερη χαρά, έ τσ ι και σ το ν
π λουραλιστικό π ολιτικ ό λόγο, οι λ έξεις α ν τα λ λ ά σ σ ο ν τα ι μ ετα ­
ξύ τους πληθω ριστικά, χω ρίς ν' α ντα λλα χ θο ύ ν με τη ν περιορι­
στική π ραγμ α τικ ότη τα . Η γ λ ώ σ σ α και το ήθος του ν ε ο φ ι λ ε ­
λευθερισμού δημιουργεί έτσ ι μια «α ισ θ η τικ ή παραίσθηση της
π ρ α γμ α τικ ό τη τα ς». Κινούνται συνειδητά πέρα απ ' τα όρια του
αντικειμενικού, εξισ ώ ν ο ν τα ς με κυνισμό θύτες κα ι θύματα, ε­
κμ ετα λλευ τές και εκμ εταλλευόμ ενους. Ω ς ένα βαθμό, η τρ ο ­
μ οκρατία του νεο-εισαχθέντος αυτού σ τη ν Ε λλάδα λόγου μένει
περιοριπιιένη
Ο Ι Δ Η Μ Ο Σ ΙΟ Ι Ρ Α Φ Ο Ι της ευρω παϊκής τη λ εό ρ α σ η ς και του
ραδιοφώνου, ά ξιοι α ντιπ ρόσω π οι του πλουραλισμού, οφείλουν
να χαίρουν τη ς ίδιας απ εριόριστης εκ τίμ η ση ς που ο καθένας
διατηρεί για τη συμπαθέστατη κι ευγενική επ α γγελμ α τικ ή τά ξη
τω ν τα ξιτ ζή δ ω ν τη ς Αθήνας. Α λ λ ω σ τ ε , ο Ε υρω παίος τη λ εο­
π τικός και ρα διοφ ω νικός δημ οσιογράφ ος, που άνευ ουδεμίας
επιφύλαξης κάποιοι μας προτείνουν για παραδειγμ ατισμ ό,
συμπεριφέρεται α κ ριβώ ς όπ ω ς ο τ α ξ ιτ ζή ς μας: όχι τ ό σ ο γιατί
φυσικά, διαλέγει τις πληροφορίες που του αρέσουν και πηγαί­
νει τη ν πληροφόρηση όπ ω ς το ν βολεύει κι εκεί που θέλει αυτός
(πράγμα που δεν κάνουν μεν όλοι οι τα ξιτζή δ ε ς , κάνουν όμως
πολλοί δημοσιογράφοι) όσο κυρίως γιατί, όπ ω ς κάθε τα ξιτζή ς
της πρωτεύουσας, ο Ευρωπαίος δημ οσιογράφ ος του ραδιοφώ­
νου και τη ς τη λεόρα ση ς είναι π άντα έτοιμ ος να εκ νευ ριστεί α­
πέναντι σε κάθε διαμαρτυρία, να υπερασπίσει τ ο «λειτού ργη μ ά
το υ », να υπεραμυνθεί τη ς ελευθερίας του να δρα όπ ω ς αυτός
νομίζει, να συγκρουστεί προκειμένου να εξα σ φ α λ ίσ ει τη ν ασύ­
δοτη χρήση τω ν μ έσω ν που ανήκουν σ το κοινω νικ ό σύ νολο και
όχι σε προνομιακούς διαχειριστές τους.
□
Ε Μ Β Α Τ Η Ρ ΙΑ
ΥΠΝ ΟΣ Θ Α Ν Α ΤΟ Σ
Ν ΙΚ Ο Σ Μ Π Α Κ Ο Λ Α Σ
ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΜΒΑΤΗΡΙΑ
Μυθιστόρημα ΥΠΝΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ
ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Άπόλογος για τον Μάρξ ΚΑΙ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ
. και λόγος γιά τόν Καστοριάδη _ ____ (Α ν ώ δ υ ν ο ς τ ο κ ε τ ό ς ) ____
 Το ξεκίνημα του αντιστασιακού αγώνα
στην κατεχόμενη Ελλάδα
I
Κ Α Τ Α Β Ο Λ Ε Σ
Τέσσερις δ εκ α ετίες έχουν ήδη περάσει από τη ν απελευθέρωση
της Ε λλάδας από τη φ ασιστικ ή κατοχή, και ακόμα δεν έχει ξε-
περαστεί η αντιπαράθεση με τη ν εποχή αυτή, τό σ ο αποφασι­
στικής σημ ασίας για τη διαμόρφωση τη ς μ εταπολεμικής σκ η ­
νής τη ς Ε λλάδας.
Η σημαντική αυτή καθυστέρηση — σε σύγκριση με άλλες
χώρες— αφορά π ρ ώ τα τη ν ηθική κάθαρση, αφού πριν από με­
ρικά χρόνια ίσχυε ακόμ α η ξέφρενη α ντιστροφ ή τω ν αξιώ ν.
Συγκεκριμένα, ο περιβόητος νόμος «Π ε ρ ί Εθνικής Α ν τ ισ τ ά σ ε ­
ω ς » κω δικοπ οίησε μια ν τε φ ά κ το ήδη καθιερωμένη πρακτική,
α να γνω ρ ίζο ντα ς τα μέλη τ ω ν Τ α γ μ ά τω ν Α σ φ α λ εία ς σ α ν « Α ν τ ι ­
στα σ ια κ ού ς», εφ όσο ν «α ν τισ τά θ η κ α ν » σ το Ε Α Μ -Ε Α Α Σ , δη­
λαδή σ τις «Ο ρ γ α ν ώ σ ε ις α ντεθνικ ώ ς δρ ά σα σα ι και αποσκοπού-
σαι εις τη ν επιβολήν εν τη χώ ρα κ α θ ε σ τώ το ς διαφόρου του νό­
μιμου το ιο ύ το υ ...»1.
Με το ν νόμο 1285/1982 έχει επ ιτέλους α να γνω ρ ισ τεί ο εθνι-
κοαπελευθερωτικός α γώ να ς σε όλη του τη ν έκ τα σ η , χω ρίς να
εξαιρεθεί πλέον η κ α τά πολύ μεγαλύτερη οργά νω ση .
. Ω σ τό σ ο αυτή η καθυστέρηση εξηγεί και τη ν υστέρηση σε
σχέση με τη ν επιστημονική θεώρηση τη ς περιόδου εκείνης. Εί­
ναι π ά ντω ς παρήγορο, ό τι η εκ δοτικ ή έξα ρ σ η για τα θέματα
αυτά που παρατηρείται μετά τη ν μ εταπολίτευση του 1974, δεν
περιλαμβάνει μόνον πληθώρα π ρ οσω π ικ ώ ν και κα τά συνέπεια
υποκειμενικών α να μ νή σεω ν — ενδια φ ερ όντω ν κ α τά τ ' άλλα
πηγών, όμως συχνά α π ολογη τικ ώ ν και όχι σπάνιά ακόμα πα­
ραπλανητικώ ν— α λλά και πιο «ψ ύ χ ρ α ιμ ες» π ροσεγγίσεις, σ τις
οποίες έχω αναφερθεί α λλού 2.
Σήμερα θα θελα να π εριοριστώ σε ορισμ ένες προύποθέσεις
και γεγονότα τη ς πρώ της, κ α τοχικής περιόδου που απ οτελούν
σταθμούς για την κατοπινή εξέλ ιξη του α ντισ τα σ ια κ ο ύ αγώνα.
Θ εω ρώ κ ά π ω ς ά σ κ οπ ο να επιχειρήσω συγκεκριμένη χρονο­
λογική οριοθέτηση τω ν κ α τα β ο λ ώ ν του α γώ να αυτού. Επανει­
λημμένα π ά ντω ς έχ ω χα ρακ τη ρίσει το κ α θ εσ τώ ς τή ς 4ης Αυ-
γούστου σα ν «ε σ ω τε ρ ικ ή κ α το χ ή ». Αφού ο Γεώ ργιος ο Β' είχε
επανέλθει σ τ ο θρόνο « Τ ο υ » με τη βοήθεια ενός νόθου δημοψη­
φίσματος, που ακόμα και ο πρέσβης της «σ υ γ γ εν ικ ή ς » Δ α νία ς
Το άρθρο αυτό βασίζεται εν μέρει σε ομιλία του υποφαινόμενου, στο Σύλλογο Φοι­
τητών Πανεπ. Κρήτης, με ευκαιρία τις εκδηλώσεις για την Επέτειο του Γοργοπό-
ταμου και γενικά την Αντίσταση (1982).
Κ Α Ι Σ Τ Α Θ Μ Ο Ι
του Χ6γκεν Φλάισερ
το θεωρεί «αναμφ ίβολα τη μεγαλύτερη κωμωδία που εχει ήδη
παιχθεί στη ν Ευρωπαϊκή Σκηνή από πολύ κ α ιρ ό »5. Ακολουθεί
ενα σύντομο μόνον ιντερμ έτσο δημοκρατίας. Ή δη την 4-8-36
επιβάλλει με ψευδή επιχειρήματα («κομ μ ουνιστικός κίνδυ­
ν ο ς », «χ ρ εο κ ο π ία του κοινοβουλευτισμού») μια δικτατορία
που η «φ ιλ ο σ ο φ ία » της υπερφαλαγγίζει τουλάχιστον φραστικά
ακόμα και εκείνην τω ν απριλιανών διαδόχων του. Α ντίθετα με
το ν Γ. Π απαδόπουλο, που το 1967 «α ρ κ έ σ τη κ ε » να βάλει τη
δημοκρατία σ το γύψο, ο Γεώργιος Β' θα δικαιολογήσει την εγ­
καθίδρυση της δικής του δικ τα τορία ς σ το ν αντίθετο Σουηδό
πρέσβυ με την εξή ς καταπληκτική παρομοίωση: ισχυρίζεται ό­
τι δυστυχώς βρισκόταν με τον ελληνικό λαό και τους πολίτι­
κους αντιπροσώπους του ακριβώς στην «ίδια μοίρα όπως ένας
άνθρωπος μ’ ένα πόδι που έχει προσβληθεί από τη γάγγραινα,
και το οποίο πρέπει να κοπεί, είτε το θέλει ο ίδιος, είτε ό χ ι»4.
Α υ τός ο «α κ ρ ω τη ρ ια σ μ ό ς» της πολιτικής βούλησης τω ν Ελ­
λήνων απ οτελεί όχι μόνο παραβίαση του βασιλικού όρκου στο
Σύνταγμα, αλλά δημιουργεί και την αναφερόμενη κατάσταση
εσωτερικής κατοχής. Και ταυτόχρονα δημιουργεί τις ιδανικές
προϋποθέσεις, ώ σ τε η κατοπινή εξωτερική κατοχή να μπορέ­
σει, μετά από ορισμένες αλλαγές «π ρ οσ ω π ικ ού » να χρησιμο­
ποιεί « τ ο αυταρχικό κα θεστώ ς στη μέχρι τώ ρα μορφή του », ό­
πως ικανοποιημένα θα σχολιάσουν οι ειδήμονες τω ν γερμανι­
κώ ν αρχώ ν κ α τοχ ή ς5.
Ό τ α ν τελικά, το ν Ο κτώβριρ του 1940, από ένα «κ απ ρίτσιο
της ισ το ρ ία ς » το β ασιλομ εταξικό καθεστώ ς συστρατεύεται
σ το α ντιφ α σιστικ ό στρατόπ εδο, βρίσκεται σε μια Sui generis ε­
φήμερη «εθνική ε ν ό τη τα » με την συντριπτική πλειοψηφια του
λαού6. (Δ ια φ ω νού ν μόνον οι ελάχιστοι της — ιδεολογικής ή α­
π λώ ς καιροσκοπικής— πέμπτης φάλαγγας καθώς και, από εν­
τε λ ώ ς άλλους λόγους, μια μικρή μερίδα της Α ρ ισ τερ ός που θε­
ωρεί την εξω τερ ικ ή απειλή ευνοϊκή προϋπόθεση για την ανα­
τροπή τη ς ντόπ ιας τυραννίας).
Η α ντίσ τα σ η τω ν Ελλήνων έχει λοιπόν τώ ρα πρωταρχικό
σ τό χ ο τους επιδρομείς του φασιστικού άξονα, Ιταλούς και
Γερμανούς· ω σ τό σ ο , η αντίσταση του επίσημου καθεστώ τος
και εκείνη του λαού συμπίπτουν απλώς στην εξωτερική διά­
στα ση , ενώ δεν είναι και ταυτόσημες. Τ ο φανερώνουν όχι μόνο
οι διευκρινίσεις τω ν κυβερνούντων, πως δεν πολεμούσαν εναν­
37
τίο ν του φασισμού, αλλά κ α τά τω ν Ι τ α λ ώ ν το δείχνουν επίσης
ξεκάθαρα οι σχ ετικ ές εκ δη λώ σεις τω ν Ε λλήνω ν δη μ οκ ρα τώ ν
σ το εξω τερ ικ ό , που αρκετά συχνά διαφέρουν από την στά ση
τω ν ελλη νικ ώ ν διπ λω μ α τικ ώ ν αρχών.
Ε νδεικτικό είναι, ότι και η αυθόρμητη ατομική α ντίσ τα σ η
αρχίζει από πολύ νωρίς, ακόμα πριν από την κατάληψη της
χώρας. Δυ στυ χ ώ ς, η πρώτη μ άλλον σημαντική πράξη μεμονο)-
μένης α ν τίσ τα σ η ς έχει μείνει ω ς σήμερα ακόμα π α ντελ ώ ς ά­
γνω σ τη . Έ γινε ήδη, αρχές του 1941, ό τα ν οι φ άλαγγες τη ς Βέρ-
μαχτ διασχύουν τη Ρουμανία, π ρ οω θώ ντα ς τις θέσεις τους για
την εισβολή που θα ανακουφίσει τους πλευροκοπημένους Ιτα ­
λούς συμμάχους τους. Τ ό τε ένας Έ λ λ η ν α ς ομογενής, διαβλέ­
π οντα ς τις προθέσεις τους, σ κ ο τώ νει με δύο πυροβολισμούς το
διοικητή τη ς Υπηρεσίας Μ εταφ ορώ ν, ο οποίος ή τα ν σ ' εκείνη
τη φάση, μ άλλον το ση μ αντικότερο μέλος του γερμανικού επι­
τελείου7.
Μ ετά τη ν εισβολή τη ς πανίσχυρης τό τε Βέρμαχτ, και ακόμα
μετά τη ν κατάρρευση του επίσημου μετώπου υπάρχουν ενδεί­
ξεις ό τι η α ν τίσ τα σ η θα συνεχιστεί — σ τη ν ανάγκη και χωρίς ή
ενάντια σ τη ν συγκατάθεση τω ν σ τρ α τιω τικ ώ ν προϊσταμ ένω ν.
Τ έτοια π εριστα τικ ά συνέβηκαν σε ορισμένα οχυρά τη ς «Γ ρ α μ ­
μής Μ ε τα ξ ά », σ το ν σ τό λ ο όπου μερικά πλοία αποπλέουν προς
τη Μ έση Α να τολή παρά τις αντίθετες δια τα γές λιγόψ υχων κυ­
βερνητών και, τέλο ς, κατά τη ν οπισθοχώρηση από το μέτωπο,
ό τα ν επανειλημμένα κρύβεται οπλισμός για να χρησιμοποιηθεί
μελλοντικά. (Τ έτο ιες ενέργειες γίνονται με πρωτοβουλία και
προτροπή π ατρκοτώ ν α νεξά ρ τη τα από πολιτική τοποθέτηση.
Επειδή όμ ως το ΚΚΕ συχνά έχει κατηγορηθεί οτι εξα ιτια ς της
συμφωνίας Ρίμ π εντροπ -Μ ολω τω φ «λ ο ύ φ α ξ ε » μέχρι τη γερμ α­
νική εισβολή στη ν Ε Σ Σ Δ (22-6-41), ας αναφερθει οτι π.χ. στη ν
Καβάλα βρέθηκαν ήδη το ν Απρίλη τετο ιες «α ν α τρ ε π τικ έ ς »
προκηρύξεις κομμουνιστικής προέλευσης8.
Μ ετά από τη ν οριστική κατάληψη τη ς ηπ ειρώτικης Ε λλά­
δας επ ίλεκ τα τμ ήμ ατα γερμ ανώ ν α λ ε ξιπ τω τισ τώ ν και αλπινι­
σ τώ ν κυριεύουν σ τα τέλη Μαίου με βαριές απ ώλειες και την
Κρήτη. Επωφελούνται εν μέρει από το γεγονός ό τι η μεγαλόνη-
σ ο ς δεν είχε οχυρωθεί α ρ κ ετά εξα ιτια ς του φόβου και τη ς δυ­
σπ ιστία ς του Μ ε τα ξά για το « ά π ισ τ ο » εκείνο νησί. Κ α τά τη
διάρκεια τ ω ν μαχών οι Κ ρητικοί δικ α ίω σα ν τη μακραίωνη πα­
ράδοσή τους. Μ εγά λα τμ ήμ ατα του Δαού, ανάμεσά τους πολ­
λές γυναίκες, ακόμα και παιδιά, α ν τισ τέκ ο ν τα ι απ εγνωσμ ένα
ενά ντια στους εισβολείς. Ε ξα ιτια ς αυτής τη ς ένοπλης δράσης
«ά τ α κ τ ω ν π ο λ ιτώ ν », οι νικητές ισοπεδώνουν τις επόμενες βδο­
μάδες αρκετά χωριά και τουφεκίζουν εκ α το ντά δ ες Κρήτες.
Α π ό τα π ρ ώ τα αυτά αντίποινα ξεφεύγουν πολλοί άνδρες σαν
α ν τά ρ τες σ τα βουνά. Π αρόλο που αποκτούν μόνο περιορισμέ­
νη στρατη γική σημασία, εξα ιτια ς τη ς διάσπ ασής τους και της
περιορισμένης έκ τα σ η ς του νησιού, πρέπει π ά ντω ς να τους α-
ναγνωρισθεί ο αδιαφιλονίκητος απόηχος που είχαν σ τη ν ηπει­
ρωτική Ελλάδα. Εκεί, όπ ω ς αποδείχνουν οι π ρ ώ τες παράνο­
μες προκηρύξεις ό λ ω ν τω ν π α ρα τά ξεω ν, θεω ρείται η Κρήτη
σα ν το ζω ν τα ν ό σύμβολο της συνέχισης του εθνικού και συμ­
μαχικού αγώνα.
Π ραγματικά, οι π ρ ώ τες ζυμώσεις για την ίδρυση νέω ν «Φ ιλ ι­
κώ ν Ε τα ιρ ειώ ν» αρχίζουν α ρκ ετά νω ρίς σ το βενιζελογενή χ ώ ­
ρο, στη μη — δοσίλογη πλειοψηφία τω ν εθ νικ ιστώ ν και κυρίως
σ το χώ ρο τη ς ευρύτερης αριστερά ς όπου, μετά από τη σ τα δ ια ­
κή ανασυγκρότηση του επί 4ης Α υγούστου σχεδόν διαλυμένου
ΚΚΕ, ο κομμουνιστικός π αράγοντας αποκτάει όλο και περισ­
σ ό τερ ο βάρος.
Ω σ τό σ ο , η α ντίστα σ η που εκ δη λώ νετα ι στου ς πρώτους μή­
νες τη ς κατοχή ς είναι κ α τά κανόνα αυθόρμητη — χω ρίς ορ γά ­
νωση ακόμα και χωρίς οργανώ σεις. Αυτή η α ν τίσ τα σ η έχει
πολλές πτυχές: Οι διαβάτες που χειροκροτούν τους μεταφερό-
μενους βρετανούς αιχμαλώτους, που τους ρίχνουν λουλούδια,
τσιγά ρα ή δώρα. Στους φυγάδες παρέχεται πρόθυμα καταφύ­
38
γιο. Σκόρπια όπλα κρύβονται για το μ έλλον, παρά τη ν απειλή
τη ς θανατικής ποινής.
Ε νώ οι μάχες μ αίνονται σ τη ν Κρήτη, οι αυθόρμητες αυτές ε­
νέργειες παίρνουν μια άλλη διά στα ση . Ε τσ ι σ τις 30 Μαίου
σ το ν Π ειραιά α ν α τιν ά ζο ν τα ι δυο βουλγαρικά πλοία με πολεμο­
φόδια. Την επομένη νύχτα δύο σπ ου δα σ τές, ο Μ . Γ λ έ ζο ς και ο
Α. Σ ά ντα ς, σκ α ρφ α λώ νου ν σ το ν ιερό βράχο τη ς Α κ ρ ό π ολη ς
και κ α τεβ ά ζου ν τη μισητή σημαία με τ ο ν α γ κ υ λ ω τό σταυρό
— μια πράξη που εγκ ω μ ιά ζετα ι από όλους του ς συμμαχικούς
σταθμούς σ α ν σύνθημα α ν τίσ τα σ η ς για ολόκ λη ρη τη σ κ λ α β ω ­
μένη Ευρώπη. Α κ ό μ α και ο επ ιτετρα μ μ ένος τη ς από τ ο 1940 ε­
πίσης κατεχόμ ενης Δ α ν ία ς ενημερώνει, με κρυφή α λ λ ά έκδηλη
ικανοποίηση, τους π ροϊσταμ ένους του σ τη ν Κοπεγχάγη για το
κατόρθω μ α αυτό κα θώ ς και για τη ν πικρόχολη γερμανική αν­
τίδ ρ α σ η ...9.
Μ ακροπρόθεσμ α τη ν ίδια αν όχι π ερισσότερη σημ ασία έ­
χουν οι ενέργειες με «π ο λ λ α π λ α σ ια σ τικ ό » α π ο τέλεσ μ α , δηλα­
δή π.χ. το β ρετανικ ό σήμα τη ς ν ίκ η ς ("ν " ) ή και ά λ λ α α ντιφ α σι­
στικ ά συνθήματα γραμμένα σ το υ ς τοίχους· το σχίσιμ ο τ ω ν α­
να κ ο ινώ σ εω ν του Α ξ ο ν α · τα γυμνασιόπαιδα που αρ νού ντα ι να
μάθουν τις νέες υ π οχρεω τικές ξέ ν ε ς γ λ ώ σ σ ε ς , τα γερμανικά
και τα ιταλικά* τα γεμ ά τα τραμ όπου κ α νένα ς δεν θυμάται πια
τις τυχόν γ νώ σ εις του σ τα γερμ ανικά και σ ’ ό λ ες τις ερ ω τή σεις
ακούγεται η στερεότυπη και προκλητική απ άντηση : «English
spoken». Τ ελικ ά πρέπει να μνημονεύσουμε και τη ν πλήρη α­
διαφορία και άρνηση σχεδόν ό λ ω ν τ ω ν γυ να ικ ώ ν α π ένα ντι σ τις
γερμ α νοίταλικές π ροσεγγίσεις και του ς βαρείς χα ρακ τη ρι­
σμούς σ τις π όρτες τω ν λ ίγω ν εξα ιρ έσ εω ν.
Τη μεγαλύτερη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα α να π τύ σσου ν τα παιδιά και
οι νέοι που κ α τα σ τρέφ ο υ ν λ ά σ τιχ α α υ το κ ινή τω ν, ρίχνουν άμμο
σε κινητήρες κ τλ. Οι περίφημοι σ α λ τα δ ό ρ ο ι συνδέουν τ ο πα­
τρ ιω τικ ό με το ωφέλιμο: πηδούν, « σ α λ τ ά ρ ο υ ν » π ά νω σε κινού­
μενα φορτηγά τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς επ ιμ ελητείας και ρίχνουν
στους σ τρ α τη γικ ά τοπ οθετημ ένους φίλους το υ ς τρόφιμα. Α ­
μ ούστακα παιδιά οργα νώ νου ν κ α νο νικ ές ε κ σ τρ α τε ίε ς σ ε βά­
ρος τω ν κ α τα κ τη τώ ν και τρέφ ουν έ τσ ι τις οικ ογένειές τους.
Τ έτοιες εμπειρίες ενισχύουν τα υ τόχ ρ ονα τη ν αυτοπεποίθηση
και επιτυγχάνουν τη ν πρώιμη ω ρ ιμ ότη τα , γεγ ο ν ό ς που φ αίνεται
το 1943/44. Η α ν τίσ τα σ η σ τη ν πόλη και σ το βουνό β α σ ίζετα ι
σε μεγάλο μέρος στη γενιά τω ν (μ όλις) εικ ο σ ά χ ρ ο νω ν.
\
 Ω ς μια μαρτυρία έχω στη διάθεσή μου π.χ. το χειρόγραφο
μιας ομ ιλίας που έκ α νε η Π χρονη τ ό τ ε μαθήτρια Ν αυσικά
Φ λέγγα τ ο 1942 σ τη ν επ έτειο τη ς 25ης Μ αρτίου συ γκ ρ ίνοντα ς
την άθλια κ α τά σ τα σ η του λαού με π α λα ιότερ ες εποχές, κα-
λ ώ ν τα ς του ς συμ π ολίτες τη ς να δείχνουν έμπρακτη α λλη λεγ­
γύη για τα πεινασμ ένα παιδιά και όλους του ς άπορους. Π ροχω-
ράει ω σ τ ό σ ο ακόμ α πιο πέρα με το έναυσμα να θυμηθούν το
παράδειγμα τ ω ν π ρ ογόνω ν και τους αιματηρούς α γώ νες τους
για τη λευτεριά, τώ ρ α μ ά λιστα «μ ε το πλά κω μ α τη ς νέας
σκλαβιάς, τη ς πιο φοβερής σκ λα β ιά ς που γνώ ρ ισ ε π οτέ ο τ ό ­
πος μας, τη ς φ α σ ισ τικ ή ς σ κ λ α β ιά ς ». Η μαθήτρια αυτή α ρ γό τε­
ρα οργα νώ θη κε σ τη ν Ε Π Ο Ν , και ανέλαβε μ ά λιστα υπεύθυνη
θέση. Α ς σημειωθεί όμ ως, ό τι η ομιλία αυτή σ το σχολείο του
Καρπενησιού έγινε νω ρ ίτερα , πολύ πριν τα μηνύματα τη ς ορ γα ­
νωμένης α ν τίσ τα σ η ς φ τά σουν σ τα δύσβα τα μέρη τη ς ορεινής
Ελλάδας.
Σε αντίθεση με το ν ενθουσιασμό τ ω ν νέω ν, οι π ερισσότεροι
ενήλικοι δεν είχαν συνέλθει από το σοκ ενός σχεδόν π εντα ε­
τούς πολιτικού κενού. Σ το μ ετα ξύ η γενιά τους είχε συνηθίσει
κάπως σ το ν μ ετα ξικ ό έλεγχο τη ς ελεύθερης γνώ μ ης και ελεύ­
θερης δράσης. Και απ,’ αυτό επ ω φ ελού ντα ι τώ ρ α οι ξένο ι κατα-
κτητές. Έ τ σ ι η α ν τίσ τα σ η χάνει μόνο σ τα δ ια κ ά το ν παθητικό
της χα ρακ τήρα. Επιπλέον χω ρίζου ν τα πνεύματα σ χ ετικ ά με
τον ε ξό ρ ισ το βασιλιά και τη ν κυβέρνησή του. Π άρα πολλοί δη­
μοκράτες φ οβούνται ό τι με το ν α γώ να ενά ντια σ το ν ε ξω τερ ικ ό
εχθρό θα διευκολύνουν τα υ τόχ ρ ονα τη ν επιστροφή στου ς πα-
ραμονεύοντες ντόπιους κ α τα π ιεστές.
Εδώ, αναμ φ ισβήτητα, οι κ α τεσ τη μ ένες π ολιτικ ές δυνάμεις
είχαν το καθήκον να επέμβουν, να διαφοροποιήσουν το δίλημ­
μα, να δ ώ σου ν κατευθυντήριες γραμμές σ τις μ άζες τ ω ν κομμα­
τικώ ν οπ α δώ ν τους. Μ ε ελ ά χ ισ τες εξα ιρ έσ εις ω σ τό σ ο π ροτι­
μούν μια «α ξιο π ρ επ ή σ ιγή », μερικοί μ άλιστα π ρόκειται να επι-
λέξουν ακόμα και το δρόμο τη ς εθνικής μειοδοσίας.
Η μομφή τη ς π α θη τικ ότη τα ς βαραίνει ιδιαίτερα τα παραδο­
σιακά α σ τικ ά κόμματα και τους η γέτες τους που καταφεύγουν
σε αφορισμους. Έ τ σ ι π ολιτικ ός η γέτης υπογραμμίζει ακόμα το
1942: «πριοτη αρετή του πολιτικού η σωφροσύνη, και δεύτερα
η γ εννα ιό τη ς»... Έ ν α ς ά λ λ ο ς αρχηγός είναι πιο εύ γλ ω ττο ς:
«Γ ια τους καλούς π α τρ ιώ τες θα ή τα ν καλύτερα να κοιμηθούν
και να ξυπνίσουν ό τα ν θα μας έχουν απελευθερώσει οι μεγάλοι
μας σύμμαχοι». Μ ερικοί πολίτικοι, ακόμα και αριστεροί φιλε­
λεύθεροι υπολογίζουν μ αλιστα με τη νίκη του Α ξο ν α , χωρίς να
στενοχωρηθούν αρχικά ιδιαίτερα γι' αυτήν την προοπτική α­
φού θεωρουν τη ν «α π ελ ευ θ έρ ω σ η » απ σ την προηγούμενη δι­
κτατορία σα ν κάποιο θετικό απ οτέλεσμ α τη ς ξένη ς κ α το ­
χής...10. Π αρόλο που τετο ιες α υ τα π α τες διαλύονται γρήγορα,
ελάχιστοι μιμούνται το παράδειγμα του Π. Κανελλόπουλου,
που από την πρώτη στιγμή είχε κ α τα β ά λλει σύ ντονες προσπ ά­
θειες για τη δημιουργία και προώθηση α ν τισ τα σ ια κ ώ ν πυρήνων
(π.χ. Π Ε Α Ν ), ώ σπ ου — απ ομ ονω μ ένος και κ α τα ζη τού μ ενος α­
πό τη Γ κ εσ τά π ο — α ν α γ κ ά ζετα ι να φύγει το Μ ά ρ τιο του 1942
για τη Μέση Α ν α το λ ή . Ο ι π ερισσότεροι συνάδελφοί του, ω σ τ ό ­
σο, επιμένουν σ τη ν ιδεολογία τη ς αναμονής.
Έ τσ ι, ό τα ν το ΚΚΕ με τη ν απόφαση τη ς ολομ έλειας της ΚΕ
(1-7-41) καλεί « τ ο ν Ε λληνικό Λ α ό, όλα τα κόμμ ατα και τις ορ­
γανώσεις του, σ 'έν α εθνικό μέτωπο της απελευθέρωσης », η α­
πήχηση σ τις κ α τα σ τη μ ένες π ολιτικ ές δυνάμεις είναι πενιχρή.
Παρά τις συνεχείς εκ κ λή σεις του ς για ένα ευρύτερο α ν τισ τα ­
σιακό συνασπ ισμ ό συ γκροτούν τελικ ά , σ τις 27/28-9-1941, μό­
νον τρεις σ ο σ ια λ ισ τικ ές μικροομάδες από κοινού με το ΚΚΕ το
ΕΑΜ . Μ ά τα ια αποφεύγουν ά λ λ ω σ τε τα ιδρυτικά μέλη σ το κα­
τα σ τα τικ ό τα επ α ν α σ τα τικ ά ή τα ξικ ά χρω μ ατισμ ένα συνθήμα­
τα, για να διευκολύνουν έ τσ ι μια διεύρυνση προς τα δεξιά , α κ ό­
μα και μέχρι του ς «τίμ ιο υ ς β α σιλόφ ρ ονες».
Έ ν α ν ά λ λ ο δρόμο ακολουθεί η δεύτερη σε μέγεθος ελληνική
οργάνω ση, ο «Ε θ ν ικ ό ς Δ η μ ο κ ρ α τικ ό ς Ε λληνικός Σ ύ νδεσμ ος»,
ο Ε Δ Ε Σ . Ο συνταγμ ατάρχης Ν απολέων Ζέρβας, ένας έμπειρος
πραξικοπημ ατίας και — κατά την κρίση τω ν Α γ γ λ ω ν — «γ ο η ­
τευ τικ ός κ α τε ρ γ ά ρ η ς »11, γνω ρίζο ντα ς την κακή του προσωπι­
κή φήμη, κάνει κατάχρηση του ονόμ ατος του στρατηγού Πλα-
στή ρα που ζει στη γαλλική εξορία. Με το ν ανύποπτο Πλαστή-
ρα σ α ν ονομ α στικ ό αρχηγό ο Ζέρβας συντάσσει, επίσης τον
Σεπτέμβριο του 1941, ένα κραυγαλέο σοσιαλιστικ ό αντιμοναρ-
χικό ιδρυτικό, που όμως αντίθετα από κείνο του Ε Α Μ , απο­
φεύγει να παίρνει θέση ενα ντίον τω ν κ α τα κ τη τώ ν και ακριβώς
για το ν λόγο αυτό παρουσιάζει ορισμένα σημεία επαφής με τα
πολιτικά κόμματα.
Τ ο χειμώνα ο Ζέρβας όμως συνδέεται με απεσταλμένους
τω ν βρετανικ ώ ν μυστικιύν υπηρεσιών (SOE κ τλ.) και αυτό δεν
μένει χωρίς συνέπειες. Ή δη το Μ άρτιο του 1942 ο ευέλικτος
συνταγμ ατάρχης στέλνει κρυφά σ το Γεώργιο Β' μια πρώτη
«π ρω σω π ικ ή δήλωση νομιμοφροσύνης», για να κερδίσει έτσι
και τους Α γ γ λ ο υ ς12. (Σ ε αντίθεση με το τηλεγράφημα ένα χρο-
νο αργότερα, η προσέγγιση αυτή έχει μείνει ω ς τώ ρα άγνωστη
στη ν Ελλάδα).
Τ ο τέχνασμ α πετυχαίνει. Μ έσα σε λίγες εβδομάδες κα τα­
φθάνουν 24.000 λίρες για το ν ηγέτη του Ε Δ Ε Σ 13. Ό τ α ν όμως
συνεχίζει να απαιτεί όλο και νέες πληρωμές χωρίς αντάλλαγμα
ο σύνδεσμος του Κάιρου (Κουτσογιαννόπουλος) το ν απειλεί τε­
λικά με δημόσια καταγγελία μέσω του BBC. Μ ετά από αυτό ο
Ζέρβας ξεκινά βιαστικά το ν Ιούλιο του ’42 με τέσσερις έμπει-
στου ς για τα βουνά του Βάλτου για να οργανώσει εκεί το αν­
τά ρτικ ο.
Δ ε ν είναι όμ ως ο πρώτος. Το 1941 κιόλας είχαν δημιουργηθεί
σ ’ ολόκληρη τη χώρα ένοπλες μικροομάδες που αποτελούνταν
συνήθως από φυγάδες της κατοχικής «δικα ιοσύνης». Έ τσ ι
πλαισιομένοι ανακαλύπτουν ακόμα και παραδοσιακοί ζω ο ­
κλέφ τες το π α τριω τικό τους φρόνημα. Α ν και οι κυνηγημένοι
επιζούν αρχικά μόνο με μεγάλες δυσκολίες, προσφέρουν ξαφ­
νικά σ το ν κα τατρεγμ ένο λαό της υπαίθρου μια εναλλακτική
λ ύ σ η ,έν α άσυλο.
Στη φάση αυτή μόνο λίγες ομάδες κατέχουν κάποια ιδεολο­
γική υποδομή· εκείνες είναι ω σ τό σ ο οι μοναδικές που αποφα­
σίζουν να εγκαταλείψ ουν την αρχική παθητική στάση.
Έ τ σ ι το Γραφείο της Μ ακεδονίας - Θράκης του ΚΚΕ είχε α­
ποφασίσει ήδη το ν Ιούνιο του 1941 τη δημιουργία α ντά ρτικω ν
μονάδων. Τ ο καλοκαίρι συγκροτήθηκαν δυο ομάδες με ονομα­
σία η ρ ώ ω ν του ’21 (του Αθ. Διάκου και του Οδ. Ανδρούτσου).
Σε λίγο οι α ν τά ρ τες αποτολμούν μικρές δολιοφθορές καθώς
και επιδρομές ενα ντίω ν χωριών, όπου αφοπλίζονται χωροφύ­
λακες και παραβιάζονται κρατικές αποθήκες σιτηρών, που τα
λαφυραγωγημένα αποθέματα διανέμονται ανάμεσα στους κα­
τοίκους. Ό τ α ν τελικ ά σ τις 22-9-41 ένα αυτοκίνητο του γερμα­
νικού στρ α το ύ δέχεται επίθεση κοντά στη Θεσσαλονίκη και
δυο επιβάτες σ κ ο τώ νο ντα ι, η προΐσταμένη αρχή αποφασίζει να
α ντα π οδώ σει α μ έσω ς το κτύπημα, σύμφωνα με τις εντολές του
Χ ίτλερ, «μ ε τα αυστηρότερα διαθέσιμα μ έτρ α » — γιατί κατά
τους ίδιους ένας τέτο ιο ς τρόπ ος «είνα ι πιο απλός και αναίμα­
κ το ς (για τους Γερμανούς φυσικά) παρά να προκληθεί με ημί­
μετρα μια απειλητική εξέλ ιξη ». Α ρ κ ετά χωριά καταστρέφον-
ται σαν επακόλουθο, 400-500 άντρες μεταξύ 16 και 60 χρόνων
εκ τελούντα ι, οι υπόλοιποι μεταφέρονται σ ’ άλλες περιοχές. Ό ­
πως εξυμνούν οι Γερμανοί, τουλάχιστον ένα μέρος τω ν ελληνι­
κώ ν αρχώ ν παρέχει σ τις ενέργειες αυτές μια εξαιρετική «νομι-
μόφρονη υ π οστή ριξη »... Οι αντάρτες, όσοι επέζησαν, δια­
σκ ορπ ίζοντα ι και περιμένουν καλύτερες επ οχές14.
Σχεδόν ταυτόχρονα, τέλη Σεπτεμβρίου του 1941, ένα φιλό­
δ ο ξο στέλ εχ ος του ΚΚΕ, ο « Α λ έ κ ο ς » Χαμαλίδης, διοργανώνει
στη βουλγαρική ζώνη την — όπως ονομ άστηκε— «π ρώ τη εξέ­
γερση σ τη ν κατεχόμενη Ευρώπη». Στην περιοχή της Δράμας,
του Δ ο ξά το υ κτλ. γίνονται επιθέσεις εναντίον τω ν βουλγαρι­
κών υπηρεσιών, εξω ν τό νο ν τα ι φ ασίστες χωροφύλακες και δή-
39
Πάνω: εκτελέσεις στο Αγρίνιο. Δεξιά: ο συνταγ­
ματάρχης Παύλος, αρχηγός του πρώτου τάγμα­
τος Ασφαλείας στην Μακεδονία και τοπικός αρ­
χηγός της φασιστικής ΕΕΕ που συνεργάστηκε
με τους Γερμανούς από το 1941.
μαρχοι. Η βουλγαρική μυστική υπηρεσία Ο χράνα είχε βέβαια
προειδοποιηθεί π ρωτύτερα αφού μπόρεσε να μπάσει π ρ ά κ το ­
ρες σ τις τά ξεις τω ν συνω μ οτώ ν. Κι όμ ως η Ο χράνα αφήνει να
ξεσπ ά σει η εξέγερση ανεμπόδιστα, γιατί ανα ζη τεί μία πρόφαση
για αντίποινα ενα ντίον του ελληνικού πληθυσμού με σκ οπ ό την
αραίωσή του και την εκβουλγαροποίηση της Μ α κ εδονία ς -
Θ ράκης. Τ ο επόμενο πρωί κιόλας αρχίζει για το λόγο αυτό μια
φοβερή εκ σ τρ α τεία αντιποίνων. Οι ε π α ν α σ τά τες που μάχονται
γενναία αλλά χωρίς επιτελικό σχέδιο συντρίβονται μέσα σε λί­
γες μέρες. Α ρ κ ε τέ ς χιλιάδες αμέτοχοι έλληνες π ολίτες εκτε-
λούνται, δεκάδες χιλιάδες εκδιώ χνονται.
Έ τ σ ι και σ τις δύο ζώ ν ες κατοχής το 1941 η μαγιά τη ς μελ­
λοντικ ή ς α ν τίσ τα σ η ς έχει κ α τα στρα φ εί σε μεγάλο βαθμό, οι
κ ά τοικοι έχουν τρομοκρατηθεί. Α λ λ ά και στη ν τρίτη ζώνη δια­
π ισ τώ νετα ι σοβαρό πλήγμα ό τα ν η α ντα ρ τοο μ ά δα σ τη ν περιο­
χή Αλμυρού διαλύεται αιματηρά μετά από εκβιασμό και παρα­
σπονδία τω ν Ιτα λ ώ ν. Έ τ σ ι δεν είναι π α ρά ξενο που και οι υπο-
σ τη ρ ικ τές του α ντά ρτικου στη ν Αθήνα απορρίπτουν κάθε πρό­
ωρη δραστηριοποίηση με τη σκέψη, ό τι π ρώ τα πρέπει να δη-
μιουργηθούν οι ο ρ γα νω τικ ές προϋποθέσεις.
Εδώ βέβαια, δεν πρέπει να ξεχ α σ τεί ό τι το ν χειμώνα του 41-
’42 φοβερή πείνα απ οδεκα τίζει κυρίως τους κατοίκους της
πρωτεύουσας.
Μ π ροσ τά σ ’ αυτό το τρομερό σκηνικό ο Γ. Σ ιά ντος, γραμ­
ματέας του ΚΚΕ, α να γκ α στικ ά θέτει π ροτερα ιότη τες: θεωρεί
το ν α ντα ρτοπ όλεμ ο αναγκαίο, όμ ω ς μόνο δεύτερο μετά το ν α­
γώ να για τη φυσική επιβίωση τω ν Ελλήνων. Επειδή, όπ ω ς υπο­
γραμμίζει στη 8η Ο λομέλεια, «μ ε την κουμπούρα δεν τρ ώ ει ο
Λ α ό ς ψ ω μ ί!».
Σ τη ν π ραγμ α τικ ότη τα το ξεκίνημα του ένοπλου αγώ να κα­
θυστερεί εξα ιτία ς τω ν διστα γμ ώ ν τω ν α ξιω μ α τικ ώ ν — κυρίως
τω ν α νω τέρ ω ν. Σχεδόν ανεπηρέαστα από τη ν πολιτική τους
τοποθέτηση οι σ τρ α τιω τικ ο ί με ελ ά χ ιστες εξα ιρέσεις προβά­
λουν τη ν άποψη ό τι ένα «ν έ ο 1821» δεν είναι εφικτό. Τ ό τε ο ε­
ξοπ λισμ ός τω ν επ α ν α σ τα τώ ν Ε λλήνω ν και εκείνος τω ν Τούρ­
κω ν παρουσίαζαν ελ ά χ ιστες μόνον π οιοτικές διαφορές που ά λ­
λ ω σ τε μπορούσαν να εξισορροπηθούν με τη δοκιμασμένη τ α ­
κτική τη ς κλεφτουργιάς. Τ ώ ρ α όμ ω ς το α ν τά ρ τικ ο μπροστά
στη ν ανώ τερη τεχνολογία εξοπλισμού (κυρίω ς την αεροπορία)
τω ν κ α τα κ τη τώ ν — θα ή τα ν ένα μάταιο και αναχρονιστικό
τόλμημα.
Η ηττοπάθεια αυτή π ολλώ ν επ αγγελμ α τιώ ν σ τρ α τιω τικ ώ ν α ­
νοίγει το ν δρόμο σε έναν ερασιτέχνη, σε έναν τύπο «κ λ έ φ τη ».
Ο Θ ανάσης Κ λάρας, μεσαίο σ τέλ εχ ο ς του ΚΚΕ, «δ η λ ω σ ία ς »
μ άλιστα απ’ τα μ ετα ξικ ά μπουντρούμια, γίνεται — με το ψευ­
δώνυμο Α ρη ς Β ελουχιώτης— ο μεγάλος α ντίπ α λος του Ζέρ-
βα. Ό π ω ς εκείνος ξεκινάει και ο Ά ρ η ς — μ άλιστα μερικές ε­
βδομάδες νω ρ ίτερ α — με λίγους μόνο συντρόφους που εμφανί­
ζο ν τα ι α ρ κ ετά α ισιόδοξα ω ς Ε Λ Α Σ , δηλαδή «Ε λ λ η ν ικ ό ς Λ α ϊ­
κός Α π ελευθερω τικ ός Σ τρ α τό ς ». Τις π ρ ώ τες δάφνες δρέπει ο
40
Πάνω: αναμνηστική φωτογραφία Γερμανων
φαντάρων κάτω απ’ την Ακρόπολη (1941). Κάτω:
οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τη Λήμνο.
Ε Α Α Σ , όπ ω ς και ο Ε Δ Ε Σ , α ιφ νιδ ιά ζοντα ς μ ικρές Ιτα λ ικ έ ς μο­
νάδες που α π οδείχνονται σε σύγκριση με του ς Β ουλγάρους και
τους Γερμανούς σ α ν πιο ά νετο ι αντίπαλοι.
Τ ο Νοέμβρη του 1942 οι δύο ο ρ γα νώ σ εις συ μ π ράττου ν για
την πρώτη και μοναδική, πραγματικά κοινή ενέργεια, η οποία
συ γκ α τα λ έγετα ι μ ά λιστα σ τις εξέχ ο υ σες π ρ ά ξεις τη ς ευρωπαϊ­
κής α ν τίσ τα σ η ς σ το Β' π αγκόσμ ιο πόλεμο: Η από στρατηγική
άποψη σ η μ α ντικ ότα τη γέφυρα του Γοργοπ ότα μ ου α να τινά ζε­
τα ι μετά από σκληρή μάχη με τη ν Ιτα λικ ή φρουρά. Η μοναδι­
κή σιδηροδρομική σύνδεση Βορρά - Ν ότου δ ια κ ό π τετα ι έτσι
για π ολλές εβδομάδες. Μ έχρι σήμερα, ω σ τ ό σ ο δεν έχει λήξει η
διαμάχη για τη «μ ο ιρ α σ ιά » τη ς δ ό ξα ς. Τ ό σ ο ο Ε Δ Ε Σ ό σ ο κ α ιό
Ε Α Α Σ έχουν φθάσει επανειλημμένα ω ς το σημείο ν ’ απ οσιω ­
πούν ή το υ λ ά χ ισ το ν να ελα χιστοπ οιού ν τη ν συμμετοχή (και
προσφ ορά) τη ς ά λλη ς ορ γά νω ση ς. Π ρ ο σ ω π ικ ά δεν θα ’θελα να
λάβω μέρος σ ’ αυτήν τη ν διελκυστίνδα- τελευ τα ία , όμ ω ς, ο τό ­
τε υπαρχηγός τη ς βρετανικής α π οσ το λή ς, « Κ ρ ι ς » Γούντχαουζ,
σε διάλεξή του για τη ν «α ν α το μ ία τη ς α ν τ ίσ τ α σ η ς », προσπά­
θησε πάλι να «α π ο σ τ ο μ ώ σ ε ι» του ς (ομ ολογου μ ένα επίσης συ­
χνά υπερβολικούς) υμνητές του Ά ρ η Β ελουχιώτη, υπερβάλ­
λ ο ν τα ς τα υ τόχρ ονα ο ίδιος τη ν συμβολή του Ζ έρβα ω ς «γ εν ι­
κού αρχηγού» κ α τά π ο λύ ...15 Για να α π ο κ α τα σ τα θ εί όμως
πραγματικά «η αληθινή ισ το ρ ία τη ς επ ιχ ειρ ή σ εω ς», ο Γούν­
τχα ου ζ δεν θα ’πρεπε να ξεχ ά σ ει τη ν επίσημη έκθεση του επικε-
φαλή τη ς α π οστολή ς, Έ ν τυ Μ άυερς, η οποία σ α ν πιο αυθεντι­
κή πηγή, ενσω μ α τώ θη κ ε και σ το ν τελ ικ ό α π ολογισμ ό τη ς SOE
για την Ε λ λ ά δ α 16, ένα σ π ο υ δ α ιό τα το ν το κ ο υ μ έντο που, ω σ τό ­
σο, δεν είναι ακόμα π ρ οσιτό σ τα Κ ρ α τικ ά Β ρ ετα νικ ά Αρχεία
(«P R O »)..Θα αναφ έρω τ ό τ ε εγ ώ ένα χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό απόσπα­
σμα από τη ν έκθεση του Έ ν τυ : «Ο ρ ισ μ έν α ενδια φ έρ οντα ση­
μεία αναδείχθηκαν σ ’ αυτήν τη ν επιτυχή επιχείρηση. Μ ο λο νό τι
ο Ζέρβας, ω ς σ τρ α τιω τικ ό ς , ή τα ν κ α τά πολύ πιο έμπειρος, μό­
νο χάρη σ τη ν παρέμβαση του Ά ρ η , (...) δεν επέμενε να ξεκ ινή ­
σει η επίθεση μία ώ ρ α νω ρ ίτερα , δηλαδή π ρω τού ή τα ν δυνατό
τα τμ ήμ ατα να κα ταλά β ου ν τις θέσεις τους. Ευτυχώς είχα πλή­
ρη υπ οστήριξη από το ν Α ρη, ώ σ τ ε ν ’ αλλαχθεί αυτό.
Κ α τά τη διάρκεια τη ς επιχείρησης, από τους δύο ο Α ρ η ς ή­
τα ν κ α τά πολύ πιο ψύχραιμος. Ό τ α ν τα πράγμ ατα δεν πήγαι­
ναν κ α λά, ο Ζ έρ β α ς κ α ταπ τοή θη κ ε πολύ — κ ά τι το χα ρα κ τη ρ ι­
στικ ό για του ς Έ λ λ η ν ες σ τρ α τιω τικ ο ύ ς (sic!). Ο Α ρη ς τα ρ ά ­
χθηκε πολύ λ ιγ ό τε ρ ο ».
Σ το τέ λ ο ς επισημαίνει ο Μ άυερς κάποια υπεροχή τ ω ν Ελασι-
τώ ν σε α γ ω ν ισ τικ ό τη τα και πειθαρχία.
Α υ τά για τη ν «ισ το ρ ικ ή α λή θ εια »!
Επειδή ό μ ω ς ο ό ρ ο ς αυτός είναι πολύ μεγάλη (κ α ι επικίνδυ­
νη) έννοια, είμαι υπ οχρεωμ ένος να επισημάνω ένα ά λλο δεδο­
μένο. Ο ύτε ο Ε Α Α Σ ή τα ν σε θέση να κάνει μόνος του το ν άθλο
του Γοργοπ όταμ ου. Π ροϋπόθεση για να πετύχει ή τα ν η σύμ­
πραξη και τ ω ν τρ ιώ ν π α ρ α γόντω ν: τ ω ν Β ρ ετα νώ ν σα μ π οτέρ
(με τη ν πείρα κ α θώ ς και τη γενική π ρωτοβουλία τους), του Ε-
Λ Α Σ (που προσέφερε το μεγαλύτερο π ο σ ο σ τό σε έμψυχο υλικό
— και οπ λισμ ό ά λ λ ω σ τε ) κα θώ ς και του Ε Δ Ε Σ (π ρ οσφ έρ οντα ς
λιγότερο α λλά επίσης α π α ρ α ίτη το έμψυχο υλικό).
Επιπλέον υπάρχει α ρ κ ετά μεγάλη δόση αλήθειας σε μια πα-
λαιότερη διατύπ ω ση του « Κ ρ ι ς » που υ π οστή ριζε ό τι χω ρίς την
συμμετοχή του Α ρ η δεν θα μπορούσε να πετύχει η ανα τίνα ξη
της γέφυρας, χω ρίς το ν Ζέρβα ό μ ω ς δεν θα είχε λάβει χώρα
καθόλου.
Π ραγμ ατικά, ο Α ρη ς αρχικά δ ίσ τα ζε πολύ να «μ π λ ε χ τε ί»
με τα αγγλικά σχέδια, ενώ η άφιξη τω ν Ε δ εσ ιτώ ν στη ν περιοχή
του επέβαλλε κα τα κάποιο τρ όπ ο και τη δίκη του συμμετοχή.
Είναι πολύ αμφίβολο αν είχε πάρει τη ν απόφαση αυτή χιορίς
την εμφάνιση του νέου π α ράγοντα στη σκηνη.
Οι δ ιστα γμ οί ό μ ω ς του Αρη οφ είλονται κυρίως σ τη ν π ρ οσ ω ­
πική του δυσπ ιστία α π ένα ντι σ τις β ρετανικ ές προθέσεις και όχι
σε τάχα εν το λ έ ς τη ς Κ.Ε., όπ ω ς ο Γού ντχαου ζ και οι π ερισσό­
τεροι μη — Εαμικοί συγγραφείς επιμένουν. (Συνήθω ς ισχυρίζε­
ται ρητά, ό τι ο Α ρ η ς με τη συμμετοχή του σ τη ν επιχείρηση
«π αραβίασε τις ν τιρ εκ τίβ ες τη ς κομματικής η γ ε σ ία ς »— γεγο­
νός που δήθεν δεν του συ γχώ ρεσα ν ποτέ, π α ρόλο που «σ φ ε τ ε ­
ρίστη κ ε» τη ν σ τρ α τη γικ ή επιτυχία ...).
Η π ρ α γμ α τικ ότη τα όμ ω ς είναι άλλη. Ό τ α ν , το ν Νοέμβριο
του 1942, ο Β. Π α π α δά κ η ς με ψευδώνυμο (« Τ ά σ ο ς Λ ευ τε ρ ιά ς»)
φεύγει σα ν εκ π ρ ό σ ω π ο ς του κόμ μ ατος σ το βουνό για να α ν τι­
καταστήσει το ν Α ρη (εξα ιτία ς «δ ια φ ό ρ ω ν ε ξτρ ε μ ισ τικ ώ ν πρα-
ξεών του, που εξέθ εσ α ν τη ν πολιτική του κ ό μ μ α το ς»), έχει ρη­
τή εντολή, να διεξα χθεί « ο πόλεμος κ α τά του κα τα χ τη τή με
συνεργασία του Ζέρβα και τω ν Ε γ γ λ έζω ν ».
Εδώ συμφωνούν απ όλυτα και ά λλες μαρτυρίες, όπ ω ς εκείνη
του Α νδρέα Τζήμ α, κομματικού υπεύθυνου τ ό τ ε για το α ν τά ρ ­
τικο και α ρ γό τερ α — ω ς «Β α σ ίλ η ς Σ α μ α ρ ιν ιώ τη ς»— πολιτικού
καθοδηγητή σ τ ο Γ .Σ . του Ε Α Α Σ 17.
Ό τ α ν ο Λ ευ τεριά ς φθάνει σ τ ο βουνό, έχει γίνει η επιχείρηση.
Η επιτυχία ό μ ω ς αυτή — σύμφωνη με τη γραμμή τη ς η γεσίας—
είναι ακριβώς μια από τις αιτίες γ ια τί ο α π εστα λμ ένος με δική
του πρωτοβουλία δεν κοινοποιεί, προς το παρόν, σ το ν Αρη
την απόφαση να «α π ο σ π α σ τε ί ε ν τε λ ώ ς από το ν τομ έα της αν­
τάρτικης δ ρ ά σ η ς » και να γυρίσει σ τη ν Αθήνα.
Μ ετά από αυτή τη ν αναγκαία διευκρίνιση θα ’θελα να πω με­
ρικά μόνο λόγια για τη ν κατοπινή εξέλ ιξη τη ς α ντίσ τα σ η ς. Σ το
ενδιάμεσο διάστη μ α είχαν ξεπηδήσει α ρ κ ετές ορ γα νώ σ εις και
άλλες εξακολουθούν να συ γκροτούντα ι, κυρίως σ τη ν Αθήνα.
Π ολλές δεν θα παρουσιάσουν καμία δράση, ε κ τό ς από τη ν έκ ­
δοση κάποιας εφημεριδούλας.
Α λ λ ες πάλι, κυρίως ομ άδες κ α τα σ κ οπ εία ς και δολιοφθο­
ράς, παρόλο που είναι ολιγομ ελείς, έχουν σημαντική συμβολή
στο ν συμμαχικό α γώ να . Και π ολλοί από τους α γ ω νισ τές α υ τώ ν
τω ν ο ρ γα νώ σ εω ν προσφέρουν και τη ζω ή του ς ακόμα. Α ό γ ω
του περιορισμένου χώρου αναφ έρω σα ν ελ ά χ ισ το φόρο τιμής
μόνον μερικές από τις πιο α π οτελεσμ α τικ ές: Π Ε Α Ν , Α π ό λ ­
λων, Προμηθεύς Β, Μ ΙΔ Α Σ , Μπουμπουλίνα κ τλ.
Επίσης ξεπηδούν και άλλες αντά ρτικ ες οργανώ σεις — μερι­
κές δυστυχώ ς είναι αμφίβολου χαρακτήρα, ενώ ανάμεσα στις
π α τριω τικ ές συ γκ α τα λέγοντα ι οπωσδήποτε η Ε Κ Κ Α (με το
5/42 Σύνταγμα Ε υζώ νω ν) καθώς και η Εθνική Ο ργάνωση Κρή­
της (ΕΟ Κ ). Θα εξακολουθήσουν ακόμα πολλά σαμποτάζ, αμέ­
τρ η τες ενέδρες και μάχες, ώσπου το 1944 μόνον οι κεντρικές
συνοικίες τω ν α σ τικ ώ ν κέντρω ν βρίσκονται υπό σχετικά πλή­
ρη και μόνιμο έλεγχο τω ν κ α τα κ τη τώ ν — γεγονός για το οποίο
συμφωνούν, εκ τό ς από τις ελληνικές πηγές και εκείνες τω ν
γερμανικών, βρετανικών, αμερικανικών και τω ν ουδέτερων
αρχείων.
Α ντίθ ετα , σ τη ν Ορεινή Ελλάδα, αλλά με έντονες και αυξα­
νόμενες επιδράσεις σ ’ όλη την επικράτεια, έχει δημιουργηθεί έ­
να νέο, ιδιόμορφο κράτος. Σ ’ αυτή τη φάση κύριος μοχλός για
τη λειτουργία αυτής της «Ελεύθερης Ε λ λ ά δ α ς» δεν είναι πλέον
το σ ο η ένοπλη παρουσία τιον α ντα ρ τώ ν αλλα ιδίως η αυτοδιοί­
κηση με πρωτοβουλία τω ν α ντισ τα σ ια κ ώ ν οργανώ σεων, δηλα­
δή πρωταρχικά του Ε Α Μ , καθώς και — πιο χαλαρά— σ τις ζ ώ ­
νες επιρροής ορισμ ένων εξω-εαμ ικών οργανώ σεω ν, κυρίως του
Ε ΔΕ Σ
Θ α ’θελα να τελ ειώ σ ω ω σ τό σ ο την επισκόπιση αυτή με τον
άθλο του Γοργοπόταμου που κλείνει την πρώτη, την «κ λ έφ τι­
κ η » φάση του αντάρτικου. Και έτσι δεν χρειάζεται καν να προ­
χω ρήσω σ τα ορισμένα μελανά σημεία — εμφύλιες συγκρού­
σεις, ακ ρότη τες, καθώς και εφήμερες επαφές με το ν εξω τερικό
εχθρό— σημεία που ά λ λ ω σ τε δεν έλειπαν ούτε από τον συχνά
εξω ραϊσμ ένο εθνικό αγώνα του ’21. Για τα θέματα αυτά έχω
λάβει θέση αρ κ ετές φ ο ρ ές18. Οι «π α ρα λείψ εις» αυτές δεν έχουν
λοιπόν άλλο σκοπο παρά να τιμήσουν την σημερινή επέτειο
που αφιερώνεται σ το κοινό α ντιστα σ ια κ ό αγώνα ολόκληρου
του ελληνικού λαού— ένα κίνημα που αποκτάει διαστάσεις ό­
πως ελά χιστα άλλα στη σκλαβωμένη Ευρώπη.________________
1. Κώδιξ Νομικού Βήματος XVI I (1969), σ. 628-638 (Ν.Δ. 179 της 25/26-4-69). Για
τα Τ .Α . γενικότερα βλ: και X. Φλάισερ, «Νέα Στοιχεία για τη σχέση γερμανικών
αρχών κατοχής και Ταγμάτων Ασφαλείας». Μνήμων, τομ. VIII (1980-82), σ. 189
κ.έ.
2. Π.χ. σε «βιβλιογραφικό οδηγό»: X. Φλάισερ, «Η Ελλάδα υπό την κατοχή
των δυνάμεων του άξονα», σ. 13-181 στο Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, ΐομ.
Β' )Αθήνα: Θεμέλιο, 1984). Στο προκείμενο άρθρο θα αναφερθώ —λόγω περιορι­
σμένου χώρου— στις πιο σημαντικές μόνο παραπομπές, όπου μπορεί να βρει κα­
νείς περισσότερα στοιχεία. Μια λεπτομερέστατη τεκμηρίωση θα περιέχεται στην
υπό έκδοση τρίτομη «Ιστορία της Κατοχής» τουγράφοντα (Αθήνα: Παπαζήσης,
1985).
3. Αρχεία Υπουργείου Εξωτερικών Κοπενχάγης: εμπιστευτική έκθεση Δανέζι­
κης Πρεσβείας, 5-12-1935, κ.ά.
4. Αρχεία Υπ. Εξωτερικών Στοκχόλμης, εκθέσεις Σουηδικής Πρεσβείας 19-1-37
και 4-2-38.
5. Π.χ. ο «σύμβουλος στρατιωτικής διοίκησης» Parisius στο επίσημο Reichsver­
waltungsblatt. 19-2-42.
6. Βλ. π.χ. και το πρώτο «ανοιχτό γράμμα» του Ν. Ζαχαριάδη στις εφημερίδες
της 2-11-40.
7. Στρατιωτικά Αρχεία Γερμανίας, Φράιμπουργκ: Πολεμικό Ημερολόγιο του
XL Σώματος Στρατού, 18-1-41.
8. Αρχεία Φράιμπουργκ: Πολ. Ημερολόγιο XXX. Σώματος Στρατού, 19-4-41.
9. Αρχεία Υπ. Εξωτερικών Δανίας: έκθεση 4-6-41.
10. Παν. Κανελλόπουλος, Ημερολόγιο 7-5-43. Αν. Πεπονής, Προσωπική Μαρτυ­
ρία (Αθήνα 1970), σ. 86. Χρ. Χρηστίδης, Χρόνια Κατοχής 1941-1944 (Αθήνα 1971),
σ. 21-22. Συνέντευξη G. Altenburg κ.α. —Τον ξέχωρο ρόλο του Κανελλόπουλου υ­
πογραμμίζουν πολλές ελληνικές, αγγλικές αλλά και γερμανικές πηγές.
11. Report on SOE A c tiv itie s in Greece and the Islands of the Aegean Sea. 27-6-45 (α­
δημοσίευτο). 1
12. Στο ίδιο. 13. Στο ίδιο.
14. X. Φλάισερ, «Η κατάπνιξη της εξέγερσης στη γερμανοκρατούμενη Ελληνική
Μακεδονία, Σεπτ. - Οκτ. 1941», Μνήμων VII (1979), σ. 182 κ.έ. Για το γενικότερο
πρόβλημα του ξεκινήματος του αντάρτικου, βλ. X. Φλάισερ, «Πως έβλεπε το
ΚΚΕ την αντίσταση», Αντί, 3-5-75.
15. Βλ. και ανακεφαλαίωση στην «Καθημερινή», 11/15-11-84.
16. Έκθεση SOE (πρβλ. υποσημ. 11). Η SOE (κατά καιρούς «Μ 04» κ.ά.) ήταν η
επιτελική βρετανική οργάνωση για την προώθηση και τον συντονισμό της αντί­
στασης στην κατεχόμενη Ευρώπη.
17. Επιστολή Β. Παπαδάκη, 8-4-75, στο γράφοντα· προσωπική μαρτυρία Α. Τζή­
μα, Απρίλη 1971 κ.ά.
18. Π.χ. X. Φλάισερ, «Επαφές μεταξύ των γερμανικών αρχών κατοχής και των
κυριοτέρων οργανώσεων της ελληνικής αντίστασης —Ελιγμός ή συνεργασία»
στο Η Ελλάδα στη δεκαετία τον 1940-1950, τόμ. Α', σ. 91-115.
 Σημειωματάριο ειδήσεων
Εορταστικά και πολύ μοναχικά
Είθισται πλέον, σ τα αριστερά έντυπα να έχουν α ναπ τύ ξει τρυ­
φερές σχέσεις με τη μοναξιά. Ό χ ι ότι η μοναξιά δεν ανήκει
στη ν επικράτεια μιας ζητούμενης νέας ανθρώπινης επ ικ οινω ­
νίας. Ο ύτε πάλι ό τι η μοναξιά θα συμπεριληφθεί σε κάποια νέα
αναμέτρηση τω ν επ α να σ τα τικ ώ ν κεφαλαίων. • Τέλος της χρονιάς... και τι
Η Α ρ ισ τερ ά πρέπει να α σχολείται με τη μοναξιά για τί το πε­ δεν άκουσε το απελθόν 1984.
Έ τος Όργουελ θεσπισμένο.
δίο τη ς είναι η ανθρώπινη κοινότητα, είναι οι όροι και οι τρόποι
Έ τος συμφορών, λιμών και
συγκρότηση ς αυτής της κ οινότη τα ς. Και ό τα ν η Α ρ ισ τερ ά α- καταποντισμών. Λέτε να φταίει
σχολείτα ι με τη μοναξιά, δεν ξα να ανακ αλύ π τει την μ οναδικό­ ο Όργουελ που το
τη τα τη ς ανθρώπινης ύπαρξης. Δ ε ν περνάει σ το «π εδ ίο του αν­ «γουρσούζεψε» προ 35ετίας;
Ό πως και να ’χει το πράγμα,
τιπ ά λου », δεν ξεχνάει τα μεγάλα που την γέννη σαν και τα με­
συσσωρευτικά ή συμβολικά, η
γαλύτερα που θα έπρεπε να την περιμένουν. χρονιά που πέρασε θεωρήθηκε
Α λ λ ά επειδή πια ξέρει ότι τίπ οτε δεν τη ν περιμένει που δεν πως συγκέντρωσε στο
θα το φ τιά ξει η ίδια, και επειδή ξέρει επίσης καλά ό τι οι κοινό- δωδεκάμηνό της όλες τις
δυστυχίες: εθνικές, οικονομικές,
τη τές τη ς δεν θα είναι κάποιες ανώνυμες μ άζες αλλά η οργανι­
προσωπικές, και πάει λέγοντας.
κή συνένωση ανθρώπινων π ροσώ πω ν, αναγνω ρίσιμ ω ν και ο νο­ Τόσο που μερικοί κόντεψαν να
ματισμένων, α σχολείται με τη μοναξιά όχι για να τη ν εξορκί- αυτοανακηρυχτούν
σει, ούτε για να την αθροίσει, αλλά για να τη βιώσει. Για να προληπτικοί. Γιατί, συν τοις
άλλοις, το ’84 ήταν και
μπορέσει δηλαδή, μέσα απ’ τη μοναξιά, να ξα να βρεί τους νέ­
δίσεχτο«,. Προσχωρώ και γω
ους όρους για νέες κοινω νικ ότητες. στην άποψη, αλλά προληπτικός
Και είναι γΓ αυτό που θα γράψουμε για τη μ οναξιά το ύ τω ν δεν γίνομαι. Βάζω στοίχημα με
τω ν «ε ο ρ τ α σ τ ικ ώ ν » ημερών. Για τί μπορέσαμε να δούμε, για όλους που θα διατηρήσετε τη
μνήμη —και την υπομονή να
άλλη μια φορά, πως έχουν πια οριστικά αποπτωχευθεί όλοι οι
μας διαβάζετε ως τότε— ότι το
παλιοί κώ δικες που συγκροτούσαν και ο νομ ά τιζα ν τη ν ανθρώ ­ 1988 (το επόμενο δίσεχτο) θα
πινη επικοινωνία μέχρι πριν κάποιο καιρό. πάει καλά. Με τούτα και με τ ’
Και είδαμε, μέσα απ’ τις παγερές λεωφόρους τω ν π όλεω ν με άλλα και από το πολύ
φορτσάρισμα, έχουν όλοι
τις εο ρ τα σ τικ ές περικοκλάδας τω ν λαμπονιών, μέσα από την
υποσχεθεί ότι το 1985 θα είναι
κατίσχυση του γειτονικού σκυλάδικου σ τα χωριά, μέσα από καλύτερο.
τη ν « ρ ε τ ρ ό » εκ τέλεση τω ν κ ά λ α ν τω ν από χορωδίες, π ω ς κανέ­ Στο κάτω κάτω έτσι πρέπει.
νας κ α λ λικ ά ντζα ρ ο ς ôeV κινείται πια στη φ α ντα σία μας ή κα­ Δεν είναι πως παίρνουμε τοις
μετρητοίς όσα διαλαλούν οι
νένας père Noël δεν μπολιάστηκε πραγματικά σ τις δεκ τικ ότη -
ηγέτες μας με τα διαγγέλματα
τέ ς μας. και τις πανομοιότυπες ευχές
Τ ώ ρ α όλα αυτά γιατί; Τ ι ζητά μ ε δηλαδή, να κάνουμε κ ά τι ό ­ τους, αλλά μετράει κυρίως η
λοι μαζί ν τε και καλά; δική μας θέληση, η δική μας
«πολιτική βούληση» για να
Ό χ ι βέβαια, Α ρ ισ τερ ά δεν σημαίνει χ ω ρ ο τα ξία τη ς αγέλης.
μιλήσουμε σύμφωνα με το
Ο ύτε όμ ω ς είναι ατομικό αντηχείο η ζωή μας. συρμό... Πάντως όπως
Α ν μπορείς να ξα να σ τή σ εις δρόμους, πίσω απ ’ τα λαμπιό­ παρατήρησε και ένας φίλος
νια, τους κουραμπιέδες και την πλήξη τω ν ειδικών προγραμ­ μου, που σέβομαι τη γνώμη του
και εμπιστεύομαι την κρίση του,
μάτων, αν τη μοναξιά τη ν αναγνω ρίσεις στη ν ευαισθησία του
ό,τι κυρίως ενοχλεί είναι η
άλλου, όπ ως και στη δική σου, έκ ανες το εο ρ τα σ τικ ό σου χρέ­ τυποποίηση που παίρνει τις πιο
ος ω ς αριστερό άτομο, δηλαδή ω ς δημιουργός κοινωνίας.
Α υ τά και οι ευχές μας.
ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΙΣ
Στο προηγούμενο τεύχος προα­
ναγγέλλοντας την αύξηση της τι­
μής ισχυριζόμαστε ότι η αύξηση
της τιμής επιβάλλεται μεν από
οικονομικές αναγκαιότητες, θα
δικαιωθεί όμως και απ’ τη συνο­
λική βελτίωση του τεύχους.
Ω του παραδόξου όμως, το
προηγούμενο τεύχος έσπασε κά­
θε ρεκόρ του ΑΝΤΙ ως προς μι­
κρές και μεγάλες παραλείψεις.
Συγκεκριμένα:
• Τα άρθρα της σ. 16 με τίτλο
«Πλουραλισμός σημαίνει...» και
της σελ. 18 με τίτλο ο «Δ εκάλο­
γος του Καλού Δημοσιογράφου»
υπογραφόντουσαν από τον Στέ­
42
εξωφρενικές διαστάσεις κυρίως
με τις επετειακές αφορμές.
Έ τσι, παρατηρούμε να
επαλαμβάνονται πληκτικά, όχι
τόσο οι χιλιοειπωμένες ευχές
που, στο κάτω κάτω, μπορεί
και να είναι ειλικρινείς εξ αιτίας
της γιορταστικά φορτισμένης
ατμόσφαιρας, αλλά διάφορα
άλλα που θα μπω στον κόπο να
σας τα υπενθυμίσω: στην
τηλεόραση θεωρείται
υποχρεωτικό λ.χ. να ετοιμαστεί
όπως όπως ένα γιορταστικό
«σόου». Οι εφημερίδες κάνουν
έναν ημερολογειακό
απολογισμό των «κυριοτέρων
συμβάντων» του έτους, το
αμερικανικό «TIME» δημοσιεύει
και φέτος τα πιο σημαντικά
φωτογραφικά ντοκουμέντα της
χρονιάς που πέρασε ενώ το
«Βήμα» και πάλι φέτος, συνιστά
δια στόματος εγκύρων
συνεργατών τα καλύτερα βιβλία
και η Ακαδημία επιβραβεύει τις
«άκρως ανθρωπιστικές»
συμπεριφορές.
Δεν ξέρω γιατί, αλλά κάτι με
ενοχλεί με αυτές τις βιασμένες
αναδρομές που, του χρόνου πια,
θα αρνηθούμε να τις
συζητήσουμε.
Με αυτά στο μυαλό μου
θυμήθηκα έναν σεβάσμιο
γέροντα ενός χωριού στις ρίζες
των Λευκών Ορέων που μου
είπε σ ’ ένα πανηγύρι «Κοίτα
παιδί μου. Οι καλοί οι χορευτές
είναι κείνοι που φέρνουν σάλτο
κάθε μέρα κι όχι οι
πανηγυριώτες του
Δεκαπενταύγουστου». Η
παρατήρησή του, έτσι σοφή που
λιο Κούλογλου, αλλά το όνομα
του συντάκτη υπήρχε μόνο στη
στήλη περιεχομένων και όχι στα
ίδια τα άρθρα.
• Στο «Δεκάλογο του Καλού
Δημοσιογράφου» στη δεύτερη
στήλη, μια θεία ή δαιμονική πα­
ρέμβαση ανέτρεψε τη σειρά στην
αρίθμηση (και μόνο) της δεύτε­
ρης στήλης (όπου 7 βάλε 4, όπου <
 είναι, μπορεί να κολλά παντού,
αλλά εμένα τώρα μου φαίνεται
πως σχολιάζει σωστά, όλα
εκείνα,τα καμώματα που
βρίσκουν αφορμές με τις
γιορτάδες ή τις επετείους για να
επιχειρήσουν την ανασκόπηση.
Αλίμονο σ ’ αυτούς, που το
κλείσιμο της ήμέρας είναι η
αρχή του ύπνου τους και όχι η
ώρα των ισολογισμών —όχι
« βεβαίως των μπακαλίστικων—
και η ώρα των ονειροπολήσεων
—καθόλου βέβαια των
φυγομαχικών— αλλά των
μαχόμενων. Να όμως που και
γω, κάπως ασυναίσθητα, μπήκα
στο κλίμα των επετειακών
αναφορών. Αλλά, ελλείποντος
του καθ’ ύλην αρμόδιου
συντάκτη, ζήτησα την άδεια να
δοκιμάσω στο γράψιμο αυτής
της στήλης. Έ τσ ι και πάρω την
έγκριση θα με διαβάζετε για
κάμποσο καιρό — μέχρι τότε
δηλαδή που, ως άλλη Ρεζάν, θα
εξαναγκαστώ από τα πράγματα
'■ σε παραίτηση. Πού ξέρετε... Και
στο ΑΝΤΙ συμβαίνουν αυτά,
ΐ Και μια και ήρθε ο λόγος για
το δικό μας το περιοδικό,
ι πρέπει να σας πω μερικά δικά
μας. Έτσι, εν είδει εσωτερικού
£ —και καταργημένου από καιρό
! — εσωτερικού μονόλογου: Δεν
• είχαμε Βασίλη κανέναν. Έχουμε
όμως Χρήστους και Γιάννηδες.
Καθιερώνεται όπως φαίνεται
—αν και οι ψήφοι είναι
!: μοιρασμένοι —το καλό χαρτί
r για το εξώφυλλο. Και ακριβαίνει
η τιμή του περιοδικού από 50
γίνεται 70 δρχ. Και άλλο ένα
ημερολογιακό: μπαίνουμε στον
t δωδέκατο χρόνο της έκδοσης
Ε του ΑΝΤΙ. Σε 22 τεύχη θα
C συμπληρωθεί ο αριθμός 300 στα
νούμερά του και, δεν μπορεί,
κάτι πρέπει να σκαρφιστούμε
φέτος - θύματα και μεις τω ν
επετειακών αναδρομών για να
fi το γιορτάσουμε. Αυτά είναι τα
« προφανή και όσα έχουν σχέση
3 με αριθμούς. Ό σο για τα άλλα,
ρ- τα αναμενόμενα και μέλλοντα
ni: να συμβούν ερήμην ημών, θα τα
χειριστούμε με αγωνιστικό
πάθος και επαγγελματική
επάρκεια —αυτήν που
f. διαθέτουμε και που παραπαίει
* ρας, βάθαιναν την επικοινωνία
Φ 6 βάλε 5, όπου 5 βάλε 6, όπου 4
ίί βάλε 7).
f · Στη σελ. 29 στο άρθρο με τί­
τλο «Κιτς και στην Ιερά Ο δό» η
Ht δεύτερη στήλη δεξιά πρέπει να
φ μεταφερθεί στην πρώτη αριστερά
φ και αντιστρόφως. Έ τσ ι αποκαθί-
,ί σταται και η πολλαπλώς τραυ-
ματισθείσα Ιερά Οδός.
Κ Η εξήγηση τώρα αυτών των
μπερδεμάτων για τους παλιούς
αναγνώστες του ΑΝΤΙ είναι σα­
φής: κάνοντας αυτά τα λάθη σε
τεύχος των 50 δρχ. και λιγότερα
σε τεύχος των 70, αποδείχνουμε
την άμεση ποιοτική βελτίωση του
περιοδικού χάρη στην αύξηση
της τιμής του!
Οι ακόμα παλιότεροι αναγνώ-
μεταξύ ερασιτεχνισμού και
αφηρημάδας.
Να απόψε, έτσι που ξενυχτάμε
για να κλείσουμε το τεύχος που
θα φυλλομετράτε τώρα εσείς, θα
κόψουμε μια πίττα που μας
έστειλε φίλος αναγνώστης από
την επαρχία— ζυμωμένη λέει,
στο σπίτι και ψημένη στο
σπιτικό φούρνο σύμφωνα με την
παραδοσιακή πρακτική... Ποιος
τα πιστεύει αυτά. Από το
ζαχαροπλαστείο της γωνιάς
μοιάζει να ’ρχεται. Να μου το
θυμηθείτε... Δεν θα μου τύχει το
φλουρί. Ό χι πως με νοιάζει,
αλλά να, θα ’χω να το λέω για
δυο τρεις μέρες και θα σκάσει
απ’ το κακό του ο αντικρινός
μου που όλη την ώρα καρβέλια
και πίτες ονειρεύεται. Καλό και
ευλογημένο λοιπόν το 1985 και
όχι μόνον αυτό. Εγώ, σας το
είπα από την αρχή: έχω βάλει
πλώρη για το 1988 και όποιος
από σας αντέξει — και δεν το
’χει στο μεταξύ ξεχάσει—
ραντεβού στο ίδιο στέκι. Και για
αναγνώριση μήπως και δεν τον
γνωρίσω, να κρατά στο ένα χέρι
το 450 τεύχος του ΑΝΤΙ —που
θα κυκλοφορεί κείνες τις
μέρες— και στο άλλο, ένα
κόκκινο γαρύφαλο. Εγώ, τι θα
κρατώ; Σας αφήνω να το
μαντέψετε: δεν είναι δύσκολο...
Πάντως, ούτε το ’να ούτε τ ’
άλλο. Εγώ θα κρατώ —αλλά
αφήστε με τέλος πάντων. Έχω
και εγώ ένα μυστικό και θέλω
να σας το κρύψω. ΚΑΑΗ
ΧΡΟ ΝΙΑ για φέτος και να
καλλιεργείτε άνθη και
πρασινάδες. Ο αστερισμός σας
βρίσκεται κάτω από την
ευνοϊκή επιρροή του..., πως τα
λένε αυτά, δεν σκαμπάζω γρυ
παιδιά απ’ αυτά, αλλά,
πιστέψτε με είναι όπως σας τα
λέω και φτάνουν οι φλυαρίες.
Είμαστε σοβαροί άνθρωποι και
οι υπεύθυνοι μου αρπάζουνε το
χειρόγραφο από τα χέρια. Και
ήμουν στο τσακ να σας πω...
στες μπορούν να σηκώσουν ό­
πως και εμείς τους ώμους, γεμά­
τοι κατανόηση για τον πιο παλιό
και σταθερό μας φίλο, τον οικο­
γενειακό δαίμονα του περιοδι­
κού.
Χρόνος μπαίνει, χρόνος βγαί­
νει, ο δαίμων μας ακλόνητος α­
λωνίζει τα γραφεία μας. Του ευ­
χόμαστε δυσάρεστη σταδιοδρο­
μία στο (μη δίσεκτο) 1985.
Ο Τ ρ ο β α δ ο ύ ρ ο ς τ η ς Λ α τ ιν ικ ή ς Α μ ε ρ ικ ή ς
Η εμφάνιση του Αταγουάλπα
Γιουπάνκι τον περασμένο Οκτώ­
βριο στη Ρόδο και την Αθήνα, υ­
πήρξε αναμφισβήτητα ένα από
τα σημαντικότερα πολιτιστικά
γεγονότα της χρονιάς.
Παρόλο που καμιά διαφημιστι­
κή καμπάνια δεν προηγήθηκε, ο
κόσμος που έτρεξε να ακούσει το
μεγάλο καλλιτέχνη, ήταν πολύ
περισσότερος από τις δυνατότη­
τες χωρητικότητας της αίθουσας
της Γαλλικής ακαδημίας στην ο­
δό Σίνα, με επακόλουθο τα γων-
στά παρατράγουδα που παραλί­
γο να ματαιώσουν την εκδήλω­
ση.
Ο Γιουπάνκι είναι ένας από
τους λίγους εναπομείναντες,
ζωντανούς μύθους της Λατινικής
Αμερικής, μιας χώρας που η φύ­
Ο Αταγουάλπα. Γιουπάνκι έ­
ση, η ιστορία, ο πολιτισμός, αλ­
παιξε. λίγες από τις δικές του
λά και η σύγχρονή της πραγματι­
συνθέσεις (που φτάνουν περίπου
κότητα, μας συγκινούν και μας
τις 1.500) και αφιέρωσε ένα μεγά­
ελκύουν. Έζησε μια μυθιστορη­
λο μέρος του κοντσέρτου του
ματική, περιπετειώδη ζωή που
στην παραδοσιακή μουσική της
την αφηγείται έμεσα στο πολύ­
στιχο ποίημά του «Payador Per- πατρίδας του, όπου μας οδήγησε
σε ένα μουσικό ταξίδι, με τους
seguido» (σε ελεύθερη μετάφρα­
ρυθμούς της Μιλόνγκα, της Βι-
ση: «Ο Καταδιωγμένο^ Περιπλα-
δάλα και της Μπαγκουάλα.
νώμενος Τροβαδούρος»), Συνθέ­
Νοσταλγικές και μελαγχολι­
της, φιλόσοφος και ποιητής, ο
κές οι μελωδίες του Αταγουάλπα
Γιουπάνκι, γνώρισε τις μεγάλες
μορφές της Λατινικής Αμερικής, Γιουπάνκι, πλημμυρισμένες ό­
μως από αγάπη για τη ζωή και
τις επαναστάσεις και τα κινήμα­
τα, για να καταλήξει στο Παρίσι τους ανθρώπους. Μιάμιση ώρα
περίπου μας μιλούσε, απάγγειλε
όπου ζει σήμερα, «πάντα έτοιμος
να γυρίσει στη γη του, όταν στίχους και τραγουδούσε σε μια
γλώσσα μαγική που δεν γνωρίζα­
χρειαστεί να ποτίσει το δέντρο
του». με την ακριβή σημασία των φθόγ­
γων της, αισθανόμαστε ωστόσο
Γεννήθηκε το 1908 στα βόρεια
του Μπουένος Ά ιρες από μητέρα; τις μυστικές πηγές της: τη νο­
σταλγία, τη γη, το δρόμο, τη μο­
Βάσκα και πατέρα criollo και στα
έξη χρόνια του άρχισε να μαθαί­ ναξιά, την περιπέτεια, τον έρω­
τα, την επανάσταση, τη συνα­
νει βιολί και αργότερα κιθάρα
κοντά στον don Bautista Almirôn. δέλφωση. Τα ασκημένα ευαίσθη­
τα δάκτυλα του μεγάλου κιθαρί-
Από πολύ νεαρή ηλικία ήρθε σε ε­
παφή με την παραδοσιακή Αρ- στα, παρά την παραμορφωτική
αρθρίτιδα και τα ίχνη του χρό­
γεντίνικη μουσική, και μαθήτευ-
σε κοντά σε λαϊκούς μουσικούς νου, πότε χαϊδεύοντας και πότε
χτυπώντας τις χορδές της κιθά­
που έπαιζαν κιθάρα, άρπα και
μπόμπο.
μας με αυτή την παγκόσμια
Ο Αταγουάλπα Γιουπάνκι ήταν γλώσσα της αρμονίας και της τέ­
ένας από τους πρωτοπόρους μου­ χνης, που με σοφία και γνήσιο
σικούς που κατάφεραν να συν­ πάθος έχει υπηρετήσει.
δυάσουν με επιτυχία την ποιητι­
Κλείνουμε το σημείωμα αυτό,
κή και μουσική παράδοση της
πολύ μικρό για ένα καλλιτέχνη ε­
Λατινικής Αμερικής με τη σύγ­
νός τέτοιου διαμετρήματος, υ­
χρονη πραγματικότητα.
πενθυμίζοντας στους αναγνώ­
Ο μεγάλος κιθαριστής, μπήκε
στες ότι οι δίσκοι του Αταγουάλ­
στη σκηνή διακριτικά, αγκαλιά­
πα Γιουπάνκι που έχουν εκδοθεί
ζοντας απαλά το αγαπημένο
στην Ευρώπη, κυκλοφορούν στη
«σώ μ α » της κιθάρας του και με
σειρά «Le Chant du Monde», και
μια τρυφερά αγέλαστη έκφραση
υπάρχουν στις προθήκες κά­
στο πρόσωπό του, έκφραση που·
ποιων κεντρικών δισκάδικων της
διατήρησε ως το τέλος του κον­
Αθήνας.
τσέρτου, όταν οι επευφημίες και
X. Ν.
τα χειροκροτήματα τον προ^ά-
λεσαν να ξαναπιάσει την κιθάρα
του για ένα τελευταίο τραγούδι.
43
, ΜΙΑ ΕΚΔΟ ΧΗ του Ανδρέα Πετρουλάκη
 To K ite μπήκε στη ζωή μας_____ να συνεχίσεις με τέτοιες αφυπνιστικές πρω­
Πληθώρα επιστολών, όπως σας έχουμε ήδη πει, εξακολουθούν να φτάνουν στα γρα­ τοβουλίες.
φεία μας, καθυστερημένα, μαζί με τις γιορταστικές κάρτες. Πληθώρα αντιδράσεων. Μπράβο και για το αυτοσαρκαστικό σου ε­
Αλλοτε για να μας ενισχύσουν στην προσπάθειά μας, άλλοτε θέτοντας προβλήματα ξώφυλλο!
Νομίζω, όμως, ότι θα ’πρεπε οι στήλες σου
και ερωτήματα σε σχέση με το εγχείρημά μας και άλλοτε με σχετική γκρίνια και αμ­
πιο συστηματικά να επισημαίνουν, να σχο­
φισβήτηση. Πάντα και όλα ευπρόσδεκτα. Το γεγονός και μόνο της συνεχιζόμενης λιάζουν και να σατιρίζουν την καθημερινή
συζήτησης είναι το θετικό στοιχείο. μας μικροαστική πρακτική. Δυστυχώς κα­
I
Έτσι και σ ’ αυτό το τεύχος επιχειρούμε μια μερική — έσ τω — δημοσίευση επιστο­ μιά «πολιτιστική αποκέντρωση» και κανένα
λών, σχετικών με το θέμα. Και, ώ του θαύματος, δίχως να το καταλάβουμε ανακαλύ­ «σύστημα απλής αναλογικής» δεν φαίνονται
ψαμε ότι οι περισσότερες από τις επιστολές που λάβαμε έχουν γραφτεί από γυναίκες. ικανά να διαλύσουν τη μόνιμη χυδαιότητα
που μας περιβάλλει και —να μην το πω;— το
• Το πρόβλημα που θέτει η αναγνώστριά μας • Αβέβαιη ακόμη και για το... όνομά της, η φασισμό που εμπεριέχεται συχνά στη συμπε­
Δ. Ανδριτσάνου είναι σ τ ' αλήθεια ένα από τα αναγνώστριά μας, όλο αγωνία, διεκτραγωδεί ριφορά ημών των νεοελλήνων (ατόμων, μαζι­
σοβαρότερα και δεν κρύβουμε πως το αντιμε­ «τα πάθη του κ ιτς», που η ίδια τραβάει. Και κών φορέων και βέβαια πολιτικών κομμά­
τωπίσαμε ήδη. Όμως, η δυσχέρεια εύρεσης ε­ μεις, τραβάμε τα μαλλιά μας! των).
νός ελληνικού ομόλογου όρου με το γερμανι­ Ζητείται ήθος. Δεν συμφωνείς;
Αγαπητοί φίλοι του ΑΝΤΙ,
κό kitsch παραμένει. Να ένα θέμα που αξίζει Φιλικά
Τι θα πει «κ ιτς»; εξηγείστε μου στα γρήγο­
πολλή η επισήμανσή του, γιατί μόνον έτσι εν­ Βύρων Β. Χαρίτσης
ρα. Χάνομαι και δεν ξέρω γιατί. Νιώθω μια
δέχεται και η ευαισθητοποίηση ειδικότερων σ ' Υ.Γ. Εκείνος ο πανέξυπνος τίτλος —του «δη­
y καθολική επίθεση στη ζωή μου και δεν ξέρω
αυτά τα ζητήματα, οι οποίοι και είναι πιθανόν μοκρατικού» ΕΘΝΟΥΣ αν δεν κάνω λάθος—
να προτείνουν μια ελληνική αντίστοιχη λέξη. από πού να προφυλαχτώ. Σιχάθηκα τα μπιμ­
«ΚΙΤΡΙΝΗ ΚΑΡΤΑ ΣΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ» δεν
Μας γράφει, λοιπόν η φίλη μας: πελό μου, σιχάθηκα τα ρούχα μου, σιχάθηκα
φαντάζομαι να σας έχει ξεφύγει.
τη μουσική που ακούω, σιχάθηκα τα φαγητά
Μέσα στον απόηχο που άφησε η ωραία προ- που τρώω, δεν πατάω σε σπίτι γνωστού μου • Η αναγνώστριά μας Μαργαρίτα Κοτζαμά-
σπάθειά σας για μια πρώτη και πολύπλευρη για να μην βλέπω τα αντικείμενά του, μέχρι νη μας στέλνει «ένα κάγκελο αλλιώτικο από
σπουδή της κακογουστιάς μας δεν μπορώ, και οι φάτσες τους πολύ «κ ιτς » άρχισαν να τ ' άλλα». Πρόκειται για τη φωτογραφία την ο­
φίλη κι εγώ από μακριά του «Α ν τί», να μη μου φαίνονται. Τι θα πει «κ ιτς»; Από που αρ­ ποία δημοσιεύουμε εδώ, και που ενισχύει τη
χίζει και πού σταματάει; Γιατί δεν μας το ε­ « συλλογή κιτσοντατσούν», ειδική κατηγορία
σας γράψω μερικές σκέψεις που στηρίζουν
ξηγήσατε από την αρχή, να ’χουμε το κεφάλι στη μεγάλη σειρά των διακοσμημένων αυτο­
μια ένσταση. Σημείο εκκίνησης ένας ορισμός
μας ήσυχο; Αυτό δεν είναι απλώς κάποιος ό­ κινήτων.
του ωραίου, που εδώ κι ένα χρόνο που τον
διάβασα έχει καρφωθεί στο μυαλό μου: «Ε ί­ ρος της καλής μας κοινωνιολογίας όπως εί­
Αγαπητό «Α ντί»,
ναι ωραίο ό,τι είναι αρνητικά εντροπικό», πατε, αυτό είναι μια πανούκλα, ένα καινούρ­ Καθώς αντίκρισα το φορτηγό που εικονίζε-
που περιέχει νομίζω και τον ετυμολογικό ε­ γιο κόμπλεξ που μπήκε στη ζωή μας. Τι δεν ται στη σελίδα 30 του τεύχους σου 275, θυμή­
κείνο, του Γιάννη Ρίτσου αν δεν κάνω λάθος, είναι «κ ιτς», τέλος πάντων; Και πως θα τα θηκα ότι έχω κι εγώ απαθανατίσει ένα ημι­
πως είναι ωραίο ό,τι είναι στην ώρα του (νέο, ξεχωρίσω; Και τι θα κάνω μ’ αυτά που ήδη εί­ φορτηγό που μπορεί να μην είναι Volvo, turbo
εύλογο, λειτουργικό κτλ.). Μ’ αυτή την έν­ ναι «κ ιτς»; Γρήγορα, γιατί άρχισα να βλέπω και τόσων κυβικών σαν το «δικό σου» αλλά
νοια θεωρώ ωραία την προσπάθειά σας, γε­ εφιάλτες και στα όνειρά μου ακόμα εισέβαλε δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από πλευράς κι-
μάτη ζωντάνια και σίγουρα στην ώρα της. το «κ ιτς». τσοδιακόσμησης: ανθρωπάκια, πτηνά, χάν­
Αλήθεια —επειδή δεν μπόρεσα να παρακο­ Μια αναγνώστρια είμαι τρες, αυτοκόλλητα πονηρά γαλάζια μάτια,
λουθήσω τις συζητήσεις— ειπώθηκε άραγε το όνομά μου δεν το γράφω σήματα του κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας.
ξεκάθαρα πόσο θάνατο περιέχουν όλ’ αυτά γιατί μου φαίνεται πολύ «κ ιτς» Το εντυπωσιακότερο όμως μέρος της διακό-
τα αντικείμενα και τα κείμενα, που όλα τους σμισης που κάνει το κιτσοντατσούν αυτό μο­
κάτι νεκρό κουκουλώνουν ή κάτι ζωντανό υ- • «Ζητείται ήθος», αναφωνεί ο αναγνώστης
ναδικό είναι ότι κοσμείται από ένα είδος
ποκαθιστούν απατηλά και τρισάθλια; μας Βύρων Β. Χαρίτσης, ο οποίος και συντάσ- κάγκελου αλλιώτικο από τ ’ άλλα!
Επιστρέφω όμως στην ένστασή μου: kitsch σεται «μ εθ ’ ημών» ως προς την προσπάθειά
Η φωτογραφία θα σε πείσει.
μας ν ’ αντισταθούμε στην κιτσοπληξία της
i είναι για μένα και η πρόταξη της γερμανικής Φιλικά
αυτής λέξης ως τίτλου και όρου -κλειδιού της ζωής μας. Μαργαρίτα Κοτζαμάνη
εκδήλωσής σας και ομολογώ πως τη βρίσκω Αγαπητό ΑΝΤΙ Κηφισιά
'¥ ασυγχώρητη για σας ειδικά. Τόσο μάλιστα Μπράβο για την καινούργια σου έμπνευση. ΥΓ. Πρόκειται για φωτογραφία, που τραβή­
περισσότερο, όσο βλέπω πως έγινε κιόλας Θαυμάσια ιδέα η έκθεση του KITSCH. Μακάρι χτηκε στο Μέτσοβο τον φετινό Απρίλη.
(kitsch) μόδα κι επιβλήθηκε πια οριστικά.
Και είναι, τι κρίμα, τόσο αντιαισθητική κα­
θώς γράφεται κιτς και προφέρεται λανθασμέ­
να. (κιτς - κιτς φωνάζουν στις Κυκλάδες στα
κατσικοπρόβατα). Το πως έχει γίνει πια διε­
θνής όρος δεν ξέρω αν μπορεί σ τ’ αλήθεια ν’
αποτελέσει άλλοθι.
Είναι πια κοινός τόπος η απαίτηση της ε­
ποχής μας για μονολεκτικούς, πολυσήμαν­
τους κι εύστοχους όρους. Δεν έχει άραγε η
ελληνική γλώσσα τη δυνατότητα να μας τους
προσφέρει; Με το kitsch ουσιαστικά η απάν­
τησή σας είναι αρνητική κι αυτό επιτρέψετέ
μου να μην το βλέπω «ω ραίο» (παραπέμπω
στον παραπάνω ορισμό), γιατί δε χρειάζεται
να είναι κανείς γλωσσολόγος ή φιλόλογος
για να υποπτευθεί μια τέτοια αδυναμία της
γλώσσας τι σημαίνει...
Φιλικά
Δ. Ανδριτσάνου
Νομικός
45
 σ τερα ξα νά ρθε η σιωπή, ακολούθησε ο
θάνατος και την ημέρα της κηδείας του
— τι τραγική ειρ ω νεία !— εκείνος ο άχα­
ρος λόγος του επαληθεύτηκε. Συγκεν­
τρώ θηκα ν γύρω σ τα εκ α τό ν πενήντα ά­
τομα. Α π ό πλευράς δε τη ς γυναίκας,
που τό σ ο τη ν ύμνησε και τη ν ανέβασε, η
αναλογία της ή τα ν ένα προς δέκα.
— Κοίτα κατάντημα.... α κ ού στη κε σ το
πλάι μου, ο Α ση μ ά κ η ς Γιαλαμάς.
Εκεί μαζί, και ο Π ά νος Π απ αδούκας
παρενέβη με τούτη την... παρήγορη υ-
πενθύμιση.
— Στην κηδεία του Σπ. Μελά δεν ξεπερ-
νούσανε τους τριάντα! Ενώ στου Λντώνη
μερικά από το ύ τα τα γράμ μ ατα . Σ ’ ένα
δε α π ’ αυτά θυμάμαι — χ ο ν τρ ικ ά — τού­
το το περιεχόμενο:
«... εσείς, ο τόσο ευαίσθητος στη λε­
πτομέρεια, σ το χρώμα, και στα θαύμα­
τα της φύσης, πως είναι δυνατόν ν ' α­
γνοείτε την καυτή πραγματικότητα; Α ­
κόμη και οι πέτρες ξεσηκώθηκαν με τα
Ιουλιανά κι εσείς νομίζετε πως προ­
σφέρετε με χρονογραφήματα της κρε­
βατοκάμαρας; Ευλογημένο το χάρισμά
σας να δημιουργείτε τέχνη από το.τίπο­
τα. Ό μω ς να συμβαδίζουν και οι κα­
τάλληλοι καιροί ώ σ τε αυτή η λεπτή
ευαισθησία σας ν ' αποβαίνει, για τον α­

Ο απαρομοίαστος Παύλος Παλαιολόγος

Ο Παύλος Παλαιολόγος στην Ύδρα το 1961.
Σ τη ν τελευταία του συνέντευξη, που έτυ-
χε να παραχωρήσει σ το ν υπογραφόμενο
το ν περασμένο Μ άρτη, μεταξύ τω ν ά λ ­
λ ω ν είχε πει και τούτη τη φράση:
«Δ υ σ τυ χ ώ ς δεν έφτιαξα όνομα με πέ­
ραση. Έχω ξεχαστεί ήδη πριν με θά­
ψουνε. .. ».
Φυσικά, δε συμφωνούσα μαζί του και
όλα εκείνα τ ’ απ οκαρδιω τικά, που μου
αράδιαζε, τ ' απέδιδα σ το γεγονος που
δεν μπορούσε να γράψει. Σ τη ν πίκρα
του που δεν χτυπούσε το τηλέφ ω νό του
καθώς και σ τη ν αδυναμία του να κυκλο­
φορήσει ό ξ ω και να ’ ρθει σ ’ επαφή με
το ν κόσμο.
Μ ετά τη δημοσίευση της συνέντευξης
φάνηκε να παίρνουν κάποια διαφορο­
ποίηση τα πράγματα. Τ ο τηλέφ ω νο άρ­
χισε να χτυπάει και μερικοί μετρημένοι
φίλοι του και γ ν ω σ το ί κάνανε το ν κόπο
ω ς τη ν Α μ ύντα 4 που έμενε ο Π αλαιολό-
γος. Ό μ ω ς αυτό κράτη σε πολύ λίγο. Ύ ­
Βώττη (του γνω σ το ύ γελοιογράφου - επι-
θεωρησιογράφου) ήσανε μόνον δύο: Ε­
γώ, κι ένας άλλος!
Π α ρ ’ ό τι δεν είμαι ο ειδικός, για να ε­
ξη γήσω το φαινόμενο, υποπτεύομαι ω ­
σ τό σ ο π ω ς σ τη ν περίπτωση του Π αλαιο-
λόγου παραμένει ακόμη εκείνη η παρε­
ξήγηση: Ό τ ι τά χ α δεν σ τά θη κε σ το πλάι
του λαού με τη μ αχητικ ότη τα που έπρε­
πε. Κ ά τι που του το παρατηρούσα και ο
ίδιος μερικές φ ορές σ ’ αυτό τ ο διάστημα
τη ς 25ετίας, περίπου, που είχαμε συνδε­
θεί με φιλία. Ό τ ι σε χρόνια που έβραζε
το καζάνι της πολιτικής ο Π αλαιολό-
γος, επέμενε σ το δικό του «π εριθώ ριο
της ζ ω ή ς » κι εκεί διαφωνούσαμε. Μ ερι­
κοί δε, από τους α ν α γ ν ώ σ τες του, το ν
βρίζανε χυδαία, άλλοι απειλούσανε πως
δεν θα το ν ξαναδιαβάσουν, κι άλλοι του
δηλώ νανε με οργή πω ς θα ζη τού σα νε α­
πό το ν διευθυντή του να το ν... καθαιρέ-
σει!
Κ α τά καιρούς μου 'δίνε και διάβαζα
ναγνώστη, χρήσιμη κι ευχάριστη...
Ύστερα, αν έχετε αντιρρήσεις με τη
γραμμή της εφημερίδος σας — γιατί το
υποδηλώνετε κι αυτό — τι αποσκοπεί­
τε; Ελπίζετε πως κάποτε θα δικαιωθεί­
τε από τον διευθυντή σας ή δεν γνωρί­
ζετε ότι τέτοιου είδους τερτίπια <5εν τα
σηκώνουνε οι άλλες εφημερίδες;
Ο Π α λ α ιο λ ό γο ς, α τά ρ α χ ο ς στη στα­
θ ερότη τά του, δε δ ίσ τα ζε να επαναλά-
βει:
« Το είπαμε και άλλοτε: Χρονογράφη­
μα και Π ολιτική είναι δυο έννοιες α­
συμβίβαστες. .. ».
Και η α ντα π ά ντη ση :
«κ ι όμως, αυτή η δήθεν αποχή σας, ε-
πιβεβαιώνει πολιτική του χειρίστου εί­
δους!».
Και το ξέσ π α σ μ α του Π. Παλαιολό-
γου:
— Μ όνο σ ' αυτόν τον κω λότοπο συμβαί­
νουν αυτά! Δεν μπορούσα να μουνα στο
σπέρμα ενός Σουηδού;

ΣΠ ΥΡΟ Σ Κ ΑΒΟ ΥΝ ΙΔΗ Σ

Λ επ τομέρ ειες
Λεπτομέρειες
Λεπτομέρειες, ναι! Που κάνουν τη ζωή μας δύσκολη, εκνευριστική. Ο Σπύρος
Καβουνίδης χρονο - εικονογραφεί μια γνωστή σε όλους μας καθημερινότητα, που
μας περιβάλλει και μας ταλαιπωρεί. Μ ε χιούμορ πάντα και μια διάθεση
συμπάθειας καταγράφει τη μικροκλίμακα των ημερήσιων μαρτυρίων του
νεοέλληνα. Και σχολιάζει.
Στην έκδοση περιλαμβάνονται 28 κείμενά του. Τα σκίτσα είναι του Δημήτρη
Χαντζόπουλου.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

m ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Δεινοκράτους 131 · Αθήνα 115 21 · Τηλ. 72.29.237 & 72.32.819.

46
 Ω σ τό σ ο , αυτή η «α π α θ ή ς ου δετερότη ­
τ α » που του αποδίδανε, δεν ή τα ν και η
αλήθεια. Ε κ τό ς κι αν το πάμε κι εδ ώ με
π οσοστά , με βάση τη ν πολιτικ ολογία,
και βγάλουμε τελ ικ ά το «μ ε ίο ν ». Γιατί
μέσα σ τις τρ ιά ν τα χιλιάδες κομμάτια
του — τό σ α υ π ο λο γίζο ντα ι τα κείμενα
του Π α λ α ιολ όγου — είναι υπεραρκετά
και κείνα που γρ ά φ τη κ α ν για τα σ τ ρ α τ ο ­
δικεία (σ το ν εμφύλιο και μ ετά), για τους
εξόριστου ς και φυλακισμένους, ενώ
— όπως έλεγε και ο Ν. Π απαπερικλής
την ημέρα τη ς κηδείας του Π αλαιολο-
γου— όσα υπομνήματα του πηγαίναμε
τα υπέγραφε όλα. Και είναι χα ρακ τη ρι­
στικό το παράδειγμα, π ω ς ανάμ εσα σ τα
στεφάνια που ρίχτηκαν σ το ν τάφο του
Π αλαιολόγου (που αυτά, περιέργως, ή-
σανε π ολλά ) ή τα νε κι ένα από τους α­ Στο Ναύπλιο με τον πρόωρα χαμένο γιό του Δημήτρη. Φωτ. Γ. Καραμάνου
ξιωματικούς τη ς δίκης τω ν αεροπ όρω ν
που έλεγε: « Σ τ ο ν α γω νιστή του Δ ι­
καίου». να μας αναγουλιάζουν κι εμάς σήμερα; λεπ τό και ραφιναρισμένο πνεύμα του;
Κι αύτό το θάρρος του Π αλαιολόγου Γιατί έρ χοντα ι κάποια γεγονότα που σε Υπήρξε άραγε, άλλος χρονογράφος μας
στους πιο δύσκολους καιρούς. Τ ό τε που υποχρεώνουν να κάνεις περίεργες συγ­ που να σπ ατάλησε τόση ευγένεια ψυχής,
ο Λουντέμης σ ερ ν ό τα ν ε από δικαστή ριο κρίσεις. Ό π ω ς , να πούμε, με την περί­ τόση αγάπη και κατανόηση για τον α­
σε δικαστήριο και ο Π α λα ιολόγος του π τω ση του Γκ α τζογιά ννη όπου για την πλό και ταπεινό πολίτη;
π α ρα στεκ ότα νε, όχι σα ν συνάδελφος, «Ε λ έ ν η » του δημοσιεύτηκαν οι πιο α ντι­ Και πώς προσδιορίζεται, τέλος πάν­
αλλά σαν αδερφός. Του ’γράφε ο Λ ο υ ν­ φ ατικές απόψεις, σ το ν ίδιο χώρο εφημε­ τω ν, αυτή η έννοια του χρονογραφήμα­
τέμης υμνητικά και συγκινητικά γράμ ­ ρίδων και περιοδικών, πράγμα που άλ­ τος; Ποια στοιχεία πρέπει να συνθέτουν
ματα κι όπ οτε γιν ό τα ν το θαύμα να φ τά ­ λ ο τε ούτε να το διαννοηθούμε δεν θα την ύλη του κι από ποιους παράγοντες ε­
σει ω ς το γραφείο του το ν α γκ ά λια ζε δα- μπορούσαμε. Και αναρρω τιέμ αι τώ ρα: πιβάλλεται αυτό;
κρυσμένος. Π ώ ς άραγε να σ κ έπ το ντα ι σήμερα εκεί­ Π ροσωπικά, αδυνατώ να χαράξω ό­
Γεγονότα που βγαίνουν από τα ίδια τα νοι οι παλιοί α ν α γ ν ώ σ τες του Π αλαιολό- ρια μέσα σε πλαίσια ειδικών κανόνων.
χρονογραφήματα του ΙΙα λα ιολόγου α λ ­ γου που το ν έβριζαν με ασυγκράτητη ορ­ Ξέρω μόνον πως ο Π αλαιολόγος είχε έ­
λά κι από τις σ χ ετικ ές επ ισ το λ ές που γή επειδή συνέβαινε μερικές φορές να ναν ιδιότυπο δυναμισμό, μια μοναδική
πρέπει να υπάρχουν σ το αρχείο του. ξεφεύγει από τη βασική γραμμή της εφη­ τρυφερότητα και μια αποφθεγματική
* μερίδας του; σοφία για όλα τα θέματα που χειριζότα­
* *
Α λ λ ά , πέρα από τούτα τα χτυπητά, νε. Υπάρχουν λέξεις, μέσα σ τα κείμενά
Ό μ ω ς ξέχ ω ρα , από τα παραπάνω, για τί πρέπει να ’ναι κατοιτκρης αξία ς του, τό σ ο όμορφες που δόκιμοι λογοτέ­
μήπως πρέπει να κάνουμε κι αυτή τη και κείνα τα άλλα — τα αμ έτρητα— χνες δεν τις κατάφεραν ποτέ τους. Κι
σκέψη: ότι ο Π. Π α λ α ιο λ ό γο ς είχε τ έ ­ χρονογραφήματά του που πιάνουν όλο αυτό γιατί ο Π αύλος Π αλαιολόγος ήτα­
τοια προωθημένη αντίληψη και καθαρή το κοινω νικό φάσμα και επιβεβαιώνουν νε απαρομοίαστος. Έ ν α μοναδικό τα ­
σκέψη ώ σ τε εκείνα που το ν ενοχ λού σα ­ την καταπ ληκτική αίσθηση του δη­ λέντο που δεν μπορείς να το εντάξεις
νε και το ν αή δια ζα ν τ ό τ ε έχουν αρχίσει μιουργού, το απαράμιλλο ύφος, και το πουθενά.
Γιώργος Καραμάνος

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ it ö N ir J liß ] ΑΘΗΝΑ: «ΠΟΛΥΤΥΠΟ»,
Δεινοκράτους 131, τηλ. 72.29.237

ΝΙΚΟΣ, ΠΟΥΛΛΝΤΖΑΣ, Λ 0 Υ Τ AAT0VXEP ΐ Λ Λ Φ ΜΙΛΛΙΜΙΪΑΝΤ Ι1ΙΕΤΡΟ ΙΝΓΚΡΑΟ

ΓιατονΓκράμσι Στοιχεία
Το Κρότος
Η κρίση
Μίταίμίι Σαρτρ
και Αλταικτέρ αυτοκριτικής στην καπιταλιστική και ο τρίτος δρόμος
ΠΑΡΕΜΒΛΕΚη.
κοινωνία

EßtPA. tvntPO N « fS&MtlKH

'mMmznmnvm·

47
 οίτα λοιπόν πώς τα ’φερε ο καιρός· ένα τουριστικό ταξίδι,
Κ α π ’ αυτά που κι η κουτσή Μ αρία σήμερα δε δυσκολεύεται
να κάνει — αυτή μάλιστα ευκολότερα θα ’λεγα— με ξανάφερε χανές.
λικά σε τούτη την ερειπωμένη σκάλα, χωρίς την κρεβάτα της με
τε­
ξαφνικά, αγρίεψαν και όρμησαν στους πάγκους τω ν καταστημά­
των. Κ ι έτσι βρέθηκα μονάχος και τράβηξα κατά το Δούναβη.
την παλιά κεραμιδένια στέγη, που τη σκέπαζε άλλοτε, και το χει­
ρότερο χωρίς καν το σπίτι πια. Μ ια σκάλα δηλαδή που δεν ανεβά­
ζει πουθενά.
Τ ο περασμένο καλοκαίρι κάτι φίλοι — τι φίλοι δηλαδή; Γ ν ω ­
στοί πες καλύτερα— μου γίνανε φόρτωμα να ταξιδέψω κι εγώ μαζί
τους στις σοσιαλιστικές χώρες — να ιδούμε, μου λέγανε, πως είναι
εκεί το σύστημα, πως περνάει ο κόσμος· να βγάλουμε μόνοι μας
συμπέρασμα κι όχι ν ’ ακούμε λόγια, άλλος το κοντό κι άλλος το
μακρύ του.
Στην αρχή είχα τις αντιρρήσεις μου. Κ αι δηλαδή; Τ ι θα γίνει,
αν μας αρέσει; Σάμπ ω ς θα κάνουμε επανάσταση; Ή μήπως θα
διώξουμε τις πολυεθνικές και θα μας αφήσει το κεφάλαιο ν’ α λ λ ά ­
ξουμε σύστημα; Κι αν, δηλαδή δεν μας αρέσει, θα πούμε πως μια
χαρά είμαστε εδώ, μες στις μιζέριες μας, κι ας καίγεται η καρδιά
μας;
Εκείνοι όμως επιμένανε. Σ τ ο κάτω - κάτω να γνωρίσουμε κό­
σμο, να ιδούν τα μάτια μας τόπους. Ό λ ο ι αυτό κάνουν, εμείς τι εί­
μαστε δηλαδή;
Και τελικά δήλωσα κι εγώ συμμετοχή και συμπληρώθηκε το
γκρουπ.
Περιττό να μιλήσω για κείνο το ατέλειωτο ταξίδι με το πούλμαν
όπου όλοι κοιτούσαν έξω από το παράθυρο με το ένα μάτι μισοσβη-
σμένο και με το άλλο κοιμόντουσαν, για κείνο το λίγω μα στο στο­
μάχι, για τις δεκάλεπτες στάσεις, όταν πήγαινε πια να σπάσει η
φούσκα μας, για τα προγραμματισμένα εστιατόρια με όλες τις φυ­
σικές συνέπειες. Περιττό ακόμη να μιλήσω και για τα ανέκδοτα
και τα σχόλια που κάνανε κάτι τύποι, κάτι ανόητοι απόστρατοι
— α χ , θε μου, αυτή η φάρα— με κρεμασμένα προγούλια και κον­
τομάνικα άσπρα πουκάμισα, μαρκαρισμένα στο αριστερό τσεπάκι:
«Μ π άμιες βρε παιδιά! Δεν είδαμε πουθενά μπάμιες».
Φτάσαμε βράδυ στη Βουδαπέστη και μας εγκαταστήσανε σ ’ ένα
ξενοδοχείο, κοντά, λέει, στη Μ όσκβα Τερ, που λεγότανε κι αυτό
«Βουδαπ έστη». Ψ ηλό, καμιά δεκαριά π ατώ ματα, ολοστρόγγυλο,
δηλαδή ένας ογκώδης κύλινδρος.
Την άλλη μέρα, ύστερα από μια ξενάγηση σ τ’ αξιοθέατα ■— στα
παλάτια και στον Ά γ ιο Μ ατθία, που καθρεφτίζεται στα φουμέ
κρύσταλλα του Χίλτον, και, αφού φάγαμε στην ταβέρνα των Ψ α ­
ράδων, στο νησί Μ αργαρίτα, το νησί των ερωτευμένων— καταλή­
48
ξαμε κατά το δειλινό στην περίφημη Βάτσι Ο ύτσα, στον εμπορικό
δρόμο με τα κρύσταλλα, τις φαγιάντσες και τις φωτογραφικές μη­
Ό π ο υ όλο εκείνο το χαυνωμένο ως τότε κοπάδι, ζωντάνεψε
Εκεί βρέθηκα μπροστά στο ά γ α λμ α του Πέτοφι, το περιεργά­
στηκα και κάθισα στο βάθρο του. Θυμήθηκα τότε και τον άλλον
ποιητή, τον Γιόζεφ ’Α ττίλ α , που πέθανε κι αυτός νέος, μες στα ο-
ράματά του, και σκεφτόμουν πως δεν μπορεί, κάπου θα ’ναι κι ε­
κείνου το ά γα λμ α στημένο, και πως έπρεπε να ρω τήσω , μα δεν ή­
ξερα πως. Είδα τότε να ’ ρχεται προς το μέρος μου ένας ψηλός άν­
τρας, γεροδεμένος κι ασουλούπωτος, που κούτσαινε, και σκέφτηκα
πως ήταν ευκαιρία, α λλά πριν ανοίξω το στόμα μου, «D ollars;
D o lla rs;» με ρώτησε με μια φωνή τραχιά, μπάσα. Δολλάρια ήθελε
ν’ αγοράσει. Ε ίχ α κιόλας πληροφορηθεί από κείνους τους τύπους
στο πούλμαν γ ι’ αυτό το εμπόριο κι είχα πικαριστεί — όχι γ ι’ άλλο
λόγο, α λλά μόνο που το λέγαν εκείνοι. « Ά ε π αράτα μ α ς » του α­
πάντησα στα ελληνικά. — « Ρ ε πατριωτάκι είσαι;» έκανε εκείνος
και μου φούχτωσε το χέρι. Ακούμπησε δίπλα μου στο κιγκλίδωμα
και πιάσαμε κουβέντα. Είχε ρίξει μια σύντομη βροχή κατά το από­
γευμα και τώ ρα όλα ήταν γλύκα, όλα χρυσίζανε: το ποτάμι που
κυλούσε ήρεμα, ot κρεμαστές γέφυρες, οι μεγάλοι θόλοι, κι αντί­
κρυ ο πράσινος λόφος με το μνημείο στην κορφή του. — « Ο λόφος
της Ελευθερίας» μου είπε ο πατριώτης. «Ε κ ε ί σκοτώθηκαν τριάν­
τα χιλιάδες σοβιετικοί». Τ ον ρώτησα για την αναπηρία του.—
«Α λ β α νικ ό » είπε. «Α λβανικό και Γ ρ ά μ μ ο ς ». Ή τ α ν από τα χωριά
της Φλώρινας. Τ ον ρώτησα ύστερα για τους πρόσφυγες, πόσοι
ζουν εκεί, τι σκέφτονται για μας εκεί κάτω . Κ α ι ξαφνικά μ ’ έπιασε
μια σιγαλή διαβρωτική επιθυμία, μια νοσταλγία θα ’λεγα, να πάω
να τους δω, στην Τ αταμπ άνια, που μου ’λεγε, στο Μ ίσκολτς, στο
χωριό Μπελογιάννης. Συμφωνήσαμε για το χω ριό. Μ ου το υπο-
σχέθηκε να μου στείλει το πρωί ένα ταξί, κι αυτός θα μου κανόνιζε
καλή τιμή.
Έ τσ ι το άλλο πρωί, την ώρα που το γκρουπ συνάζονταν για το
πούλμαν μπροστά στο ξενοδοχείο — το πρόγραμμα ήταν για τη λί­
μνη Μ π άλλατον— , κατέφθασε κι ο ταξιτζής μου, με τ ’ όνομά μου
γραμμένο σ ’ ένα χαρτάκι, και με ζητούσε. Δεν τους είπα βέβαια τί­
ποτε για τον προορισμό μου — καλύτερα να φυλάγεται κανείς, σκέ­
φτηκα— , χρειάστηκε όμως να απολογηθώ που δε θα πήγαινα μαζί
τους: περνάμε βέβαια τόσο ωραία όλοι μαζί, με τ ’ αστεία μας,
— τι τα θέλεις, εμείς οι Έ λληνες όπου πάμε κουβαλάμε μαζί μας
την Ε λλάδα— , αλλά να με συγχωρούν, πρέπει να κάνω ένα τσε-
I
κάπ, βλέπεις — όχι, όχι, τίποτε το σημαντικό, αλλά να, είναι ευ­
καιρία για μένα, να ιδώ πού βρίσκομαι. Κ αι ξαφνικά το θέλανε κι
εκείνοι, όλοι μαζί, κι ήταν ευκαιρία και για κείνους να ’ρθούνε με
το ίδιο ταξί, θα μου κόστιζε λιγότερο κι εμένα. Ασφάλισα από μέ­
σα την πόρτα και ξεκινήσαμε, ενώ εκείνοι μιλούσαν ακόμα από το
κλειστό παράθυρο στον οδηγό.
Ύ στερα από μιας ώρας διαδρομή — το βρεγμένο χόρτο μύριζε
ευχάριστα μια πιπεράτη μυρουδιά που ακόμα τη σέρνω μαζί μου—
φτάσαμε στο χωριό με τα ισόγεια σπίτια και τις ψηλές στέγες, που
το χτίσανε πριν τριάντα χρόνια οι πρόσφυγες. Σ τη ν πλατεία κατέ­
βηκα. Κ ι ενώ ο οδηγός μου μου ’δείχνε στο ρολόι του πως έπρεπε
σε μια ώρα να είμαι εκεί, στο ίδιο σημείο, εγώ προχώρησα μονά­
χος και στάθηκα στη μέση της πλατείας. Αρχισαν τότε να βγαί­
νουν από τις πόρτες γύρω κάτι φιγούρες σιωπηλές, με γκρίζα μ α λ ­
λιά, με σκαμμένα πρόσωπα, γερασμένα. Δ ε θέλω να μιλήσω για
πράγματα που δεν κουβεντιάζονται, για τα βλέμματα με την κα­
χυποψία και τον πανικό παραμέσα. Μ ο νά χ α να πω για κείνο το
νεκροταφείο, πέρα από το δασάκι με τις ακακίες και τα κυπαρίσια.
Πάνω στις όρθιες μαρμάρινες πλάκες οι φωτογραφίες, γέροι με
κρεμασμένα μουστάκια, γριές με μαύρα τσεμπέρια, σφιγμένα κά­
τω από το πηγούνι: Δημήτριος Ράπτης. Ευανθία Ράπ τη . Γύρω η
απέραντη πεδιάδα.
Δύο πρόσφυγες με συνόδεψαν στο καφενείο για ένα ρακί, ενώ
στους δρόμους παίζανε τα ελληνόπουλα και φλυαρούσαν ουγγαρέ-
ζικα. Ο ι άντρες άφησαν το τάβλι και τα χαρτιά και μαζεύτηκαν
γύρω στο τραπέζι μας. Μ ο ν ά χ α ένας γέρος, πετσί και κόκαλο, ε­
τοιμόρροπος, δεν έλεγε ν’ αφήσει την καρέκλα του μπροστά στο
παραθύρι. Καθόταν εκεί ασάλευτος όλη την ώρα, με τα χέρια του
ακουμπισμένα σ ’ ένα χωριάτικο μπαστούνι, κι αγνάντευε μακριά,
κατά το Δούναβη, που δε φαινόταν — μονάχα η πεδιάδα. Κ α τα λ ά ­
βαινες πως ήταν κουραστικό γ ι’ αυτόν να συγκρατεί το σαγόνι του,
γιατί κάθε τόσο έκανε μια προσπάθεια να το κλείσει, κι ύστερα το
σκούπιζε με μια μικρή βρώμικη πετσέτα μαγειρείου, από εκείνες
τις παλιές με τα καρουδάκια, που είχε ριγμένη στα γόνατά του.
Ρώτησα ποιος είναι.
« Α » , μου κάνουν. « Ο μπαρμα-Μ ήτσος ο Ν τού λια ς». Δεν πί­
στευα στα μάτια μου. Πλησίασα κι έβαλα το χέρι μου στον ώμο
του.
«Τ ι κάνεις, θείο;» τον ρώτησα.
Κούνησε το κεφάλι του και κατάφερε να πει: « Δ ε σε γνω ρίζω ».
Του είπα το όνομά μου. «Μ ε γ ά λ ω σ ε ς » είπε.
Ό σην ώρα ύστερα πίναμε ρακί, στο μυαλό μου εμένα τριγυρ-
νούσε η κρεβάτα του Ν τούλια, το κεφαλόσκαλο όπου καθόμουν
μαζί του κι αγνάντευα.
Και δεν θυμάμαι πως, καθώς αγνάντευα, έφερνα στο νου ’μου
αυτά που λέγανε, πως πίσω από κείνο το μακρύ βουνό ήταν η θά­
λασσα, όλο γαλάζιο — ένας αναποδογυρισμένος ουρανός, για να
καταλάβεις. Μ ου φαινόταν πως λέγανε για κόσμους πολύ μακρι­
νούς, πραγματικά πίσω από τον ήλιο, που εκείνη την ώρα βασί­
λευε κι ακουμπούσε στην κορυφή του βουνού. Κ ι ο Ντούλιας ξα­
πλωμένος εκεί στο ντιβάνι του, το καλοκαίρι, μισόγερτος στο μαξι­
λάρι, με το χέρι ακουμπισμένο στην παλάμι του, όλο αγνάντευε.
«Γιατί, θείο, ο ήλιος κοκκινίζει, όταν κατεβαίνει στο βουνό;»
«Γιατί εκεί είναι η Α λβανία, που είναι οι κόκκινοι». Και συμ­
πλήρωνε. « Ό χ ι σαν και μας εδ ώ ».
Προσπαθούσα τότε να φέρω στο νου μου κάτι χωριανούς μας,
που ήξερα πως είχαν έρθει από την Αλβανία, τα παλιά τα χρόνια.
Έβρισκα πως τα πρόσωπά τους είχαν πραγματικά κάτι το κοκκι­
νωπό, όμως πάλι όχι και μεγάλη διαφορά. Τ ι διαφορά άλλωστε;
Ο λω νώ ν τα πρόσωπα ήταν ψημένα από τον ήλιο και την κακοπέ­
ραση, σωστά τηγάνια. Τ ο ’λεγα του Ντούλια. « Ά σ ε τους αυτούς»
μου απαντούσε, «αυτοί έχουν τόσα χρόνια εδώ, μπαστάρδεψαν,
μαύρισαν σαν κι εμάς».
«Κ α ι τι σημαία έχει η Αλβανία, θείο;»
« Ε μ , τι σημαία! Κόκκινη τι ά λλο ;»
« Α , ώστε γ ι’ αυτόοο».
Γ ι’ αυτό κι εγώ έβλεπα μια μεγάλη κόκκινη σημαία, μεταξωτή,
απλωμένη πέρα πέρα σ’ όλο το δυτικό ουρανό, κι απάνω της είχε
τον ήλιο, ακόμα πιο κόκκινο. Του το ’πα κι ευχαριστήθηκε.
«Μ ό ν ο , ξέρεις;» είπε. «Μ η ν το λες στους άλλους, δεν καταλα­
βαίνουν αυτοί».
Και πού να το ’λεγα; Ποιος είχε την όρεξη να κάθεται να κοιτά­
ζει την ήλιο και τον ουρανό; Δεν είχε κλείσει χρόνος ακόμα που εί­
χαν φύγει οι Γερμανοί κι όλοι παλεύανε να συμμαζέψουν τα καμέ­
να τους, να βάλουν από κάτω το κεφάλι τους. Μόνον εγώ κι ο
Ντούλιας. Τ ο σπίτι του, στην άκρη του χωριού καθώς ήταν, είχε
γλιτώσει από τη φωτιά. «Ο ύτε οι Γερμανοί δεν το καταδέχτηκαν»
έλεγε εκείνος.
Πριν από τον πόλεμο δούλευε αρτεργάτης στην Αθήνα, κι ήταν,
λέγανε, πρώτος συνδικαλιστής, η αστυνομία τον είχε σταμπαρι-
σμένο. Ο Μεταξάς τον είχε στείλει στην Ικαρία, λέγανε, κι εκεί
μορφώθηκε. Π ω ς είχε στο χωριό μια μάνα γριά, τόσο σκυφτή που
έτρωγε η μύτη της χώ μα. Κάθε Σάββατο που ερχόταν ο ταχυδρό­
μος, να ’την εκείνη στο καφενείο, ακουμπώντας σ’ ένα ξύλο στρα­
βό, που το ’χε μπαστούνι. « Ο Μήτσος μου, λέλε μου, θα φέρει την
ισιότητα». Και κοροϊδεύανε βάναυσα οι χωριανοί, πως θα ισιώσει
και το κορμί της γριάς του. Ό τ α ν όμως ήρθε ο Ντούλιας στο χ ω ­
ριό, όπως τόσοι άλλοι Αθηναίοι τον καιρό της Κατοχής, ήβρε το
σπίτι του κλειστό, δεν την πρόλαβε.
Αυτά λέγανε, κι ότι ήταν άνθρωπος μυστήριος. Εκείνη η ξύλινη
κρεβάτα με την κεραμιδένια στέγη, είχε γίνει για τους χωριανούς
κάτι σαν ημερολόγιο που έδειχνε τις δυο μεγάλες εποχές, χειμώνα
και καλοκαίρι, τις μόνες άλλωστε που είχαν ενδιαφέρον εδώ πέρα
και ξεχώριζαν. Μόλις χινοπώριαζε και συννέφιαζε η Μουργκάνα,
ο Ντούλιας κάρφωνε την πόρτα του σπιτιού, που ήταν η κρεβάτα,
και κατέβαινε στο μαντζάτο, για να ξεχειμωνιάσει, στο ισόγειο.
Μπαινόβγαινε πια από την είσοδο που βρισκόταν κάτω από τη
σκάλα, αν και, για ν ’ ακριβολογούμε, σπάνια τον έβλεπε κανείς να
μπαινοβγαίνει το χειμώνα. «Π άει ο Ντούλιας, λέγανε, ναρκώθη­
κε σα ρούσικη αρκούδα».
Ή τα ν όμως κι άλλοι που λέγανε άλλα, πως μην κοιτάς, λέγα­
νε, που δε βγαίνει την ημέρα από το σπίτι του. Είναι η ταχτική,
για να μη δίνει στόχο. Τις νύχτες όμως, όταν φυσάει και βρέχει, ε­
κεί που δε βλέπεις τη μύτη σου απ ’ το σκοτάδι, και ψυχή ανθρώ­
που δεν κοτάει να ξεμυτίσει, αυτός ανταμώνει με τ ’ άλλα στελέχη
της Λάκας, στο Μ εγάλο Ρέμα, στο μύλο του Αλιούση, και κάνουν
τις συσκέψεις. Και πως όλα αυτά τα χρόνια αυτός τελικά ο κομμα­
τικός του Ε Λ Α Σ , αυτός έδινε τις κατευθύνσεις. Κι άλλα τέτοια.
Πάντως, μόλις έμπαινε η άνοιξη, εκείνος κουβάλαγε τα συμ­
πράγκαλά του στο ξάγναντό του: ένα παλιό σιδερένιο ντιβάνι με
λάμες, ένα γιατάκι με τζίβα και άχερο και μια πετσέτα δίπλα στο
πατικωμένο μαξιλάρι, μαύρη από τη λέρα. Και παραδίπλα, στο
π άτω μα με τα χοντροπελεκημένα σανίδια, ο μαστραπάς με το
κρύο νερό. Αγγάρευε όποιο παιδί έβλεπε να διαβαίνει στο δρόμο:
« Ε , φιλαράκο! Πιάσε το μαστραπά να τον γεμίσεις στη βρύση».
Τις πιο πολλές φορές βέβαια έστελνε εμένα, και το ’κανα με ευχα­
ρίστησή μου, γιατί με άφηνε ύστερα να καθήσω στο κεφαλόσκαλο
και μου ’λεγε για τον Τζίμη τον Λόντο, που είχε κερδίσει την αδα-
49
μαντοκόλλητη ζώνη. Τ ζίμη Λόντο λέγανε κι εμένα, κατά παράδο­
ξο τρόπο, γιατί ήμουν το πιο αχαμνό παιδί στο χωριό μας. Κ α τ ο ­
χή είχαμε περάσει και λίγο - πολύ είχαμε τα κακά μας τα χάλια,
αλλά τα δικά μου παραήταν. Τον είχε λοιπόν το Τ ζίμη Λόντο σ ’ έ­
να μεγάλο περιοδικό κιτρινισμένο, και μου τον έδειχνε που είχε α ­
πλωμένα στα πλάγια τα μπράτσα του, με φουσκωμένα μούσκου-
λα, σαν να σήκωνε δυο μεγάλους βαριούς κουβάδες, μα τίποτε δε
σήκωνε. Είχε ακόμα εκείνο το περιοδικό τους πρώτους αεροπό­
ρους, τον Ίκαρο που έπεφτε στη θάλασσα, ανάμεσα σε σκόρπια
φτερά, και παρακάτω το Δαίδαλο, με το πρόσωπο στις χούφτες
του. « Ε γ ώ έχω πάει, Ικάριον Π έλαγος» μου ’λεγε ο Ντούλιας.
«Δ ε ν είναι παραμύθια αυτά, αυτοί ήτανε πρωτοπόροι. Έ τσ ι γίνε­
ται, χάνονται αυτοί κι έρχονται ύστερα άλλοι και βρίσκουν το δρό­
μο ανοιχτό».
Τ ο ευχαριστιόμουνα λοιπόν να του φέρνω κρύο νερό και να το
πίνει με λαχτάρα. Ό λ ο έπινε νερό κι όλο ίδρωνε, και πάντα από
τη μια μεριά του προσώπου. Κι όλο σκούπιζε τον ίδρο με την πε­
τσέτα.
Ύ στερα άκουσα πως ήταν πειραγμένα τα πλεμόνια του, δηλαδή
το ένα του πλεμόνι, από κείνη τη μεριά που ίδρωνε. «Μ ω ρ έ χ α μ έ­
νε, μην πηγαίνεις σ ’ αυτόν, είναι χτικιάρης και θα κολλήσεις», μου
είπε εκείνος ο Καφίρης με το κοκοράκι και το μαύρο γυαλί, ο
Ζουμπάς που τον λέγανε. Και πρόσθετε: «Ε ίναι και μαρξιστής».
Ωστόσο δεν θα μπορούσε να πει κανείς πως ήταν άρρωστος.
Ά λ λ ω σ τ ε όλο το πρωινό — δηλαδή από την άνοιξη ως το φθινό­
πωρο— δούλευε στους κήπους. « Η δουλειά η δική μου είναι επο­
χιακή» έλεγε. Ξεχέρσωνε με τον κασμά μικρά πεζούλια στο Μ ε ­
γάλο Ρ έμ α, τους έφτιαχνε ξερολιθιές, για να στεριώσουν, άνοιγε
αυλάκι για να πηγαίνει το νερό, κι ύστερα τα πουλούσε ή τα νοί­
κιαζε για ζαρζαβατικά. Έπιανε δουλειά τα χαράματα, νύχτα ακό­
μα, και κατά το μεσημέρι γυρνούσε στο χωριό, με μια παλιά τρα­
γιάσκα φορεμένη στραβά, και την πετσέτα ριγμένη στον ώ μο του.
«Ο χ τ ά ω ρ ο » έλεγε, «δεν το χαλά ω εγώ το οχτάωρο. Χύθηκε αί­
μ α ». Και μου ’λεγε για την πρωτομαγιά στο Σικάγο και για τα
τρία οχτάρια, οχτώ ώρες δουλειά, οχτώ ψυχαγωγία, οχτώ ώρες
ύπνος. «Α υ τή είναι η δική μου ψυχαγωγία» έλεγε, «τ ο διάβασμα
κάί τ ’ αγνάντιο». Αργότερα σκεφτόμουν πως αν δεν μου κόλλησε
τελικά το χτικιό — μολονότι για μια περίοδο είχα και μια τέτοια
υποψία— , πάντως από κείνον φαίνεται πως πήρα κι εγώ αυτές τις
συνήθειες. Διάβαζε κάτι φυλλάδες κιτρινισμένες, που τις έχωνε κά­
τω από το στρώμα του. Κάτι «η διαρκής επανάστασις», «το π α γ ­
κόσμιο προλεταριάτο», «όταν οι λαοί ξυπνούν», όλο τέτοια. «Α ν
δεν μορφωθεί ο λαός, μην περιμένεις προκοπή. Τ ι προκοπή να κά­
νεις με τον Ζορμπά; Αυτός άλλο από δαντελωτά βρακιά δε βλέπει.
Α λ λ ά το κεφάλαιο δεν μας αφήνει ν’ ανοίξουμε τα μάτια μας, για
να μας έχει του χεριού του».
« Τ ι είναι θείο το κεφάλαιο;»
«Τέρας. Σ α ν τη Λερναία Ύ δρα , για να καταλάβεις». Κ ι ύστερα
μου εξήγούσε: «Τ ο ν ξέρεις τον καταρράχτη στο Μ εγάλο Ρέμα;
Γραφτείτε συνδρομητές στο (XVΤΙ
θα έρχεται σπίτι σας και θα ενισχύετε έτσι το περιοδικό
50
Θησαυρός, λευκός άνθραξ — ξέρεις τι θα πει λευκός άνθραξ; Η λ ε ­
κτρικό για όλα τα χω ριά της Λάκας, να λάμψει ο τόπος. Κ αι τα
πετρέλαια της Λάβδανης, γιατί λες δεν τα βγάζουν; Γ ια να μας έ­
χουν του χεριού τους με τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Κ ι οι
Ιταλοί το είπαν, έχετε εδώ πετρέλαιο, είπαν, να πνίξετε την Ευρώ ­
πη. Και γιατί, νομίζεις, τον κάνανε τον πόλεμο οι Ιταλοί; Γ ια τα
πετρέλαια της Αλβανίας και της Λάβδανης. Σ τη ν Α λβ ανία πρόλα­
βαν και τα βγάλανε, και τώ ρα βάλανε και ηλεκτρικό. Τ α βλέπεις
τα χωριά της Δερόπολης το βράδυ; Ό λ α ηλεκτροφωτισμένα».
Δεν μπορώ να βεβαιώσω πως εκείνα τα χω ριά είχαν ηλεκτρικό
από τότε. Ό π ω ς είπα, ήταν ο καιρός αμέσως μετά την Κατοχή
και μάλλον είναι αμφίβολο. Δ ηλαδή αμφιβάλλω σήμερα, όμως
τότε δεν είχα καμιά αμφιβολία — όπως φαντάζομαι δεν είχε ούτε
εκείνος. Τ α φώτα τους λαμπίριζαν γοητευτικά σε όλον τον κάμπο
της Δερόπολης, σωστοί αστερισμοί που τους είχε αδειάσει εκεί ο
ουρανός.
Π άντω ς, με όλα αυτά που μου ’λεγε και με όλα που άκουγα για
κείνον, έβγαλα τελικά το συμπέρασμα πως ο Ντούλιας δεν ήταν
άνθρωπος σαν τους άλλους. Γ ι ’ αυτό, κι όταν μια μέρα ακούστηκε
πως εξαφανίστηκε — ήταν εκείνες τις μέρες που κυκλοφορούσαν
φήμες για κάτι ομάδες που φάνηκαν κατά τον Κασιδιάρη και τρά­
βηξαν για τη Μ ουργκάνα— , μου φάνηκε ολότελα φυσικό, σαν κά­
τι που ήταν να το περιμένει κανείς, «πάει αυτός» είπαν, «διάβηκε
με τους άλλους». Κ αι μερικοί είπαν: «μ α ς ξέφυγε ο Ντούλιας,
μεσ’ από τα χέρια μ α ς ». Ο Καφίρης μάλιστα το φώναζε στο μεσο-
χώρι.
Α π ό κει και ύστερα όλα ήρθαν άνω κάτω . Κ ι αν με ρωτούσες
ποιος ζει και ποιος πέθανε, δε θα ’ξέρα να σου π ω . Σκόρπισαν οι
άνθρωποι και ρήμαξε ο τόπος. ’Ωσπου ήρθε εκείνο το ταξίδι μου,
και να ’τος ο Ντούλιας, ένα φάντασμα δηλαδή, δίπλα στο παραθύ­
ρι. Εν τω μεταξύ η ώρα φαίνεται πως είχε περάσει κι ο οδηγός μου
μπήκε στο καφενείο μουτρωμένος και με ζητούσε. Καθώ ς έπιασα
το παγωμένο του χέρι για να τον αποχαιρετήσω, ο γέρος κατάφερε
να με ρωτήσει:
« Τ ο σπίτι μου; Είναι τ ο ;»
Τ ι να του ’λεγα; Τ ον βεβαίωσα πως με την πρώτη ευκαιρία θα
πάω στο χωριό μας, μόλις γυρίσω, θα καθήσω στην κρεβάτα του
και θα τον περιμένω. Κούνησε το κεφάλι του. Συμφώνησε.
Κ αι να με τώ ρα εδώ στο «σπίτι τ ο υ », σ ’ αυτή την ερειπωμένη
πέτρινη σκάλα, χωρίς την κρεβάτα της και χωρίς το σπίτι πια
— μια σκάλα δηλαδή που δεν ανεβάζει πουθενά, όπως είπα. Κάθο­
μαι στο κεφαλόσκαλο, μονάχα για ν ’ αγναντέψω και να καπνίσω
ένα ουγγαρέζικο τσιγάρο, από το πακέτο που μου χάρισαν στο κα- ·*
φενείο, την ώρα που με ξεπροβοδούσαν. Η μυρουδιά του μου θυμί­
ζει εκείνη την πιπεράτη μυρουδιά του βρεγμένου χόρτου. Είναι ένα
πακέτο άσπρο, με φέτες κόκκινες και μαύρες, με μια λύρα επάνω.
ARA 9,60, τιμή δηλαδή 9,60 φιορίνια, πες είκοσι δραχμές δικές
μας. Μ άρκα SYMPHONIA. Κ α ι δίπλα μου ο Ντούλιας που τον
ξανάφερα στην κρεβάτα του και τον έβαλα να ξαπλώσει στο ντιβάνι
— το μόνο που περνούσε από το χέρι μου να κάνω . Ü

Αξιότιμε Κύριε Διευθυντά,
φίλος παλαιός των ημερών, υπη­
ρετών την «Αλλαγήν» εις τον Οργα­
νισμών Εκδόσεως Διδακτικών Βι­
βλίων, ου μην αλλά και τον κομματι­
κόν Μαμωνάν, και επιθυμών να αιφ-
νιδιάσει εμέ τον «άπιστόν της» μου
απέστειλε δέσμην βιβλίων («Ανα­
γνωστικών» όπως ελέγοντο το πά­
λαι - νυν δε η «Γλώσσα μου» επι-
γραφόμενα) όλων των τάξεων του
Δημοτικού Σχολείου, εκδοθέντα
μ.Α. (= μετά την Αλλαγήν).
Ομολογώ ευθαρσώς ότι εντυπω­
σιάστηκα τα μέγιστα από την εξαι-
ρετικως επιτυχή εικονογράφησιν,
την μεθοδικότητα της διδασκόμε­
νης ύλης και την εκδοτικήν φιλοκα­
λίαν των βιβλίων αυτών.
Η μοναδική αντίρρησίς μου την
οποίαν θεωρώ ουσιώδη αναφέρε-
ται εις την κακήν μεταχείρησιν την
οποίαν επεφύλαξαν οι συντάκται
των εν θέματι βιβλίων εις την ελλη­
νικήν ποίησιν, ήτις και από της νεό­
τητάς μου αποτελεί την αδυναμίαν
μου.
Επειδή θεωρώ τας φλυαρίας πε­
Α ’ τάξη
«Η γλώσσα μου», τεύχη 2,3. Συγ­
γραφή: Α. Βελαλιδης, Κ. Καλα­ , Ανθολογούνται 10 ποιήματα 5
πανίδας, Ν·. Κανάκης. Καθοδήγη­
ση - εποπτεία: Α. Βουγιούκας, Δ. ! 1. Κ. Χωρεάνθης (Το μεθυσμένο
Μελάς. Αθήνα 1983, β' έκδοση. ί αμάξι, Το τρένο, Ανοίγω τα πορ­
Ανθολογούνται 11 ποιήματα 7
ποιητών με σύνολο 126 στίχων:
1. Ν. Κανάκης (Η νερατζούλα. Το
αλογάκι. Το Μαρουσάκι, Ο παπ­
πούς και η γιαγιά) 4/43
2. Κ. Καλαπανίδας (Η γιαγιά κι η
εγγονή, Εγώ, εσύ κι εμείς) 2/33
3. Γ. Κρόκος (Ο μικρός μου α­
δερφός) 1/16
4. Γ. Μ. Μαρίνος (Ειρηνη) 1/12
5. Θ. Χορτιάτης (Τα παιδιά της
γης) ι/8 «Η γλώσσα μου», I. Συντακτική ! του μαντιλιού)
6. Κ. Παλαμάς (Το καλοκαί­
ρι) _ 1/8 Μελάς, Γ. Περπιράκης, X. Σα­
7. Γ. Βιζυηνός (Το φεγγαράκι) 1/6
Β' τάξη
«Η γλώσσα μου», τεύχη α,β.
Συντακτική ομάδα: Α. Βελαλί-
δης, Α. Βουγιούκας, Κ. Καλαπα­
νίδας, Ν. Κανάκης. Αθήνα 1983,
α' έκδοση.
Ανθολογούνται 12 ποιήματα 8
ποιητών με σύνολο 190 στίχων:
1 .· Β. Ρώτας (Που’ ναι πιο καλά;,
Ο Φακής) 2/36
2. Κ. Καλαπανίδας (Η γιορτή του
όχι, Το δικό μου χωριό) 2/30
3. Ν. Κανάκης (Το ποτάμι, Το ρη-
μοκκλήσι) 2/25
4. Ν. Χατζηνικολάου (Πο'ίς να
χαρούμε; Συννεφάκια) 2/24
5. Ζ. Παπαντωνίου (Τσιριτ-
ρό) 1/24
6. X. Σακελλαρίου (Η γαϊδουρί-
τσα) 1/21 Ανθολογούνται
7. Κ. Χωρεάνθης (Κρύο) 1/18 ητών με σύνολο στίχων 157:
8. Ρ. Καρθαίου (Η σακαρά­
κα) 1/12 2. Όμηρος ( Αργος, ο σκύλος
Γ τάξη
«Η γλο>σσα μου», τεύχη 1,2. Συν­
τακτική ομάδα: Δ. Μελάς, Θ.
I
_ Δ ΙΔ Α Κ Τ ΙΚ Α Β ΙΒ Λ ΙΑ ___
Ο προσεκτικός και φιλόπονος αναγνώστης μας Σπυρίδων Διοσκουρί-
δης, με πολύ εύγλωττο τρόπο μας παρουσιάζει το θέμα της μεταχείρισης
της ποίησης στα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου. Πρόκειται, βέ­
βαια, για τα πρόσφατα « σοσιαλιστικά» αναγνωστικά. Ό σο για τους
συντάκτες τους, που άδραξαν την ευκαιρία για να μετατρέψουν εαυτούς
σε ποιητές, δεν είναι μόνον εκ του προχείρου, αλλά και εκ του πονηρού.
ριττός σας επισυνάπτω αναλυτικόν
πίνακα των βαρβαροτήτων που διε-
πράχθησαν και τον οποίον είχον
την υπομονήν να συντάξω χάριν
των ευγενών αναγνωστών σας, με
τας εξής παρατηρήσεις:
1. Τέσσαρες εκ των συντακτών των
βιβλίων (Χωρεάνθης, Κανάκης, Σα-
κελαρϊου, Καλαπανίδας) εκάλυψαν
το 24% των ποιημάτων και το 22%
των στίχων καταλαβόντες την 2αν,
3ην, 4ην και 5ην θέσιν, ϊνα πληρω­
θεί το ρηθέν υπό του προφήτου ότι
«ο παπάς ευλογεί πρώτον τα γένεια
του»!
2. Εξαιρουμένου του Παπαντωνίου
που διεσώθη εις την 1ην θέσιν με
ποσοστά 6,5% και 11,6% αντιστοί-
χως η πλειονότης των κορυφαίων
μας ποιητών περιορίσθη εις τον ρό­
Μπλούνας, X. Σακελλαρίου, Κ.
Χωρεάνθης. Αθήνα 1983, α' έκ­
δοση.
ποιητών με σύνολο στίχων 177:
τοπαράθυρα, Στον ύπνο μου) 4/72
2. X. Σακελλαρίου (Ειρήνη, Η
πάστα της Αλίκης) 2/48
3. Ζ. Παπαντωνίου (Το εγγονάκι
του τσαγκάρη) 1/22
4. Γ. Νεγρεπόντης (Το τραγούδι
της αγάπης) 1/19
5. Τ. Αγρας (Καιρός για παρα­
μύθια, Χριστούγεννα) 2/16
Δ ' τάξη
επιτροπή: Α. Λαμπρινίδης, Δ.
κελλαρίου, Κ. Χωρεάνθης, Ν.
Κουμέντος (συνεργασία). Αθήνα
1984 α' έκδοση.
Ανθολογούνται 4 ποιήματα 4 ποι­
ητών με σύνολο στίχων 79:
1. Ο. Ελύτης (Η Μάγια) 1/22
2. Ν. Σφυρόερας (Ελληνικός όρ-
θρος) 1/22
3. Γ. Αθάνας (Στου σπιτιού μου
την αυλή) 1/21
4. Ζ. Παπαντωνίου (Σύννε­
φα) 1/14
Ε’ τάξη
«Η γλώσσα μου», πρώτο μέρος.
Συντακτική επιτροπή: Α. Βελαλί-
δης, Α. Βουγιούκας, Κ. Καλαπα­
νίδας, Ν. Κανάκης, Α. Μπλού­
νας, X. ‘Παπαδημητρίου (συνερ­
γασία). Αθήνα 1984, α' έκδοση.
8 ποιήματα 8 ποι­
1. Α. Π άλλης(0 κυνηγός) 1/36
τουΟδυσσέα) 1/29
3. Τ. Ά γρ α ς (Περίπατοι) 1/26
4. Ο. Ελύτης (Παιδί με το γρα­
τσουνισμένο γόνατο) 1/17
5. Γ. Κρόκος (Το σύννεφο) 1/16 * 20. Κ. Παλαμάς (Του βιολιστή
λον «κομπάρσου», ή «τσόντας» αν
θέλετε, ως κάτωθι προκύπει: α) Ε-
λύτης 3,9% των ποιημάτων και
3,1% των στίχων, β) Βρεττάκος
2,6% και 4% γ) Παλαμάς 2,6% και
1,6%, δ) Σολωμός 2,6% και 1,3%,
ε) Ρϊτσος 1,3% και 3,6%, στ) Πανα-
γιωτόπουλος 1,3% και 1,2%.
3. Δια τους Μαβίλη, Αγρα, Κρυ-
στάλλη, Ρώτα, Πάλλη, Μόντη, Κα-
βάφη, Εμπειρικό, Βιζυηνό κ.ά. τα
ποσοστά δεν ξεπερνούν το 0,5-1%.
4. Αγνοήθηκαν παντελώς οι ποιη­
τές μας Στασινόπουλος, Σπεράν-
τζας, Πολέμης, Κοτζιούλας, Σικε-
λιανός, Σκαρίμπας, Σεφέρης, Ανα-
γνωστάκης, Λειβαδίτης, Μπούμη -
Παπά, Μαυροειδή - Παπαδάκη, Κα-
ρέλλη, Μελισσάνθη, ενώ δεν παρε-
λήφθησαν ήσσονες ή ασήμαντοι ή
6. Ν. Βρεττάκος (Μάνα και
γιος) 1/16
7. Κ. Φίλος (Το λαφάκι) 1/9 . ρα)
8. Α. Εμπειρικός (Υπερωκεάνει-
ον) 1/8
ΣΤ' τάξη
Π. Νικόδημος, Α. Βαρελλά, I.
Θεοχάρης, X. Σακελλαρίου, « Α ­ j λαφάκι)
ναγνωστικό». Αθήνα 1983, α' έκ­ ! 25. Σ. Παυλέας (Πάτριο)
δοση.
Ανθολογούνται 31 ποιήματα 28
ποιητών με σύνολο στίχων 723
1. Ζ. Παπαντωνίου (Το τραγού­
δι στο νέο καράβι. Η κατάρα του
πεύκου) 2/111
2. Γ. Ρϊτσος (Ξύπνησες κορι-
! τσάκι;) 1/54
3. Κ. Κρυστάλλης (Το κέντημα
1/51
4. Ν. Βρεττάκος (Γράμμα στον
Τσάρλυ Τσάπλιν) 1/43
5. Τ. Δόξας (Το φως της Ολυμ­
πίας) 1/41
6. Σ. Μπολέτσης (Η πείνα) 1/36
7. Ρ. Καρθαίου (Ελλάδα, Τα χέ­
ρια του πατέρα) 2/36
8. Δ. Ζευγώλη - Γλέζου (Βουβοί
δρόμοι) · 1/30
9. Φ. Βαρελής (Ευαγόρας Παλ-
ληκαρίδης) 1/27
10. Γ. Γεραλής (Ο θεός είναι παν­
τού) 1/24
11. Ν. Χατζηνικολάου (Μόχ­
θος) 1/24
12. Ν. Καζαντζάκης (Κ. Παλαιο-
λόγος) 1/23
13. Δ. Σολωμός (Ύμνος εις την
Ελευθερίαν, Η ημέρα της Ααμ-
πρής) 2/20
14. Μ. Αυγίζος (Αναρρίχη­
ση) 1/18
15. Τ. Βαρβιτσιώτης (Στην Πα­
ναγιά) 1/18
16. Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος (Ο
ταχυδρόμος του διαστήμα­
τος) 1/18
17. Γ. Δροσίνης (Το ψωμί) 1/17
18. Τ. Ολύμπιος (Δ ω σ ’ μου το χέ­
ρι σου) 1/17
19. Π. Κριναίος (Η αληθινή πα­
τρίδα για τον ξενητεμένο) 1/16
γνωστοί μόνον εις τους συντάκτας
στιχοπλόκοι.
5. Οι γυναίκες ποιήτριες (επειδή ο-
μιλούμεν διαρκώς περί ισότητος)
αντιπροσωπεύουν το 9% μόνον του
συνόλου των ποιητών με συμμετο­
χή 10,5% των ποιημάτων και 9,1%
των στίχων.
Βεβαίως με αρκετήν καλήν θέλη-
σιν θα ημπορούσε κανείς να συγ­
χωρήσει πολλά εκ των ανωτέρω κα-
ταμαρτυρουμένων εκτός δύο: Την
υποβάθμισιν της νεοελληνικής ποι-
ήσεως (... και της νοημοσύνης των
μαθητών) της διδασκομένης εις τα
σχολεία της Δημοτικής Εκπαιδεύ-
σεως, που αν μη τι άλλο δεικνύει ά­
γνοιαν των επιτευγμάτων της. Και
την περιφρόνησιν του διατυμπανι-
ζομένου «σοσιαλιστικού ήθους» το
οποίον οι συντάκται των βιβλίων έ­
γραψαν κυριολεκτικώς εις τα πα-
λαιά των υποδήματα καταχρώμενοι
της ιδιότητός των δια να εξασφαλί­
σουν εις εαυτούς την μερίδα του
λέοντος.
Διατελώ μετά τιμής
Σπυρίδων Διοσκουρίδης
συνταξιούχος ιατρός
του Μπαταριά το εγκώμιο) 1/16
21. Α. Μαβίλης (Καλλιπάτει-
1/ 15
22. Κ. Π. Καβάφης (Σπίτι με κή­
πον) 1/14
23. Α. Δημουλάς (Στο μουσείο)
1/14
24. Ν. Κανάκης (Το διψασμένο
1/13
1/11
26. Κ. Μόντης (Τουρκική εισβο­
λή) 1/9
27. Π. Σπάλας (Δοξάζω το θεό)
1/9
28. Ο. Ελύτης (Πάει καιρός) 1/7
Συγκεντρωτικός πίνακας ποιη­
τών, ποιημάτων και στίχων. Αν­
θολογήθηκαν 76 ποιήματα 44
ποιητών με σύνολο στίχων 1.471:
1. Ζ. Παπαντωνίου 5/171, 2. Κ.
Χωρεάνθης 5/100, 3. Ν. Κανάκης
7/81, 4. X. Σακελλαρίου 3/69,
5. Κ. Καλαπανίδας 4/63, 6. Ν.
Βρεττάκος 2/59, 7. Γ. Ρϊτσος
1/54, 8. Κ. Κρυστάλλης 1/51,
9. Ρ. Καρθαίου 3/48, 10. Ν. Χατ-
ζηνικολάου 3/48, 11.0. Ελύτης
3/46, 12. Τ. Άγρας 3/42, 13. Τ.
Δόξας 1/41, 14. Β. Ρώτας 2/36,
15. Σ. Μπολέτσης 1/36, 16. Α.
Πάλλης 1/36, 17. Γ. Κρόκος
2/32, 18. Δ. Ζευγώλη - Γλέζου
1/30, 19. Όμηρος 1/29, 20. Φ.
Βαρελής 1/27, 21. Κ. Παλαμάς
2/24, 22. Γ. Γεραλής 1/24, 23. Ν.
Καζαντζάκης 1/23, 24. Ν. Σφυ­
ρόερας 1/22, 25. Γ. Αθάνας 1/21,
26. Δ. Σολωμός 2/20, 27. Γ. Νε­
γρεπόντης 1/19, 28. Τ. Βαρβι-
τσιώτης 1/18, 29. Μ. Αυγίζος
1/18, 30. I. Μ. Παναγιωτόπου-
λος 1/18, 31. Γ. Δροσίνης 1/17,
32. Τ. Ολύμπιος 1/17, 33. Π.
Κριναίος 1/16, 34. Α. Μαβίλης
1/15, 35. Α. Δημουλάς 1/14,
36. Κ.Π. Καβάφης 1/14, 37. Γ.
Μ. Μαρίνος 1/12, 38. Σ. Παυλέ­
ας 1/11, 39. Κ. Μόντης 1/9,
40. Π. Σπάλας 1/9, 41. Κ. Φίλος
1/9, 42. Α. Εμπειρικός 1/8,
43. Θ. Χορτιάτη 1/8, 44. Γ. Βιζυ­
ηνός 1/6.
51
Ο Σάκης Παπαδημητρίου
γράφει για το βιβλίο του
Κρίστοφερ Σμωλ: «Μουσική,
κοινωνία, εκπαίδευση»
μετάφραση Μιχάλης
Γρηγορίου, εκδ. Νεφέλη,
1983
Κοντεύει χρόνος που κυκλοφόρη­
σε αυτό το πολύ σημαντικό βι­
βλίο και δε βλέπω να προσέχτη­
κε ιδιαίτερα από τις στήλες βι-
βλιοπαρουσίασης ή από τα μου­
σικά περιοδικά. Κι αυτό το λέω
γιατί συνήθως γκρινιάζουμε ότι
τίποτε δε γίνεται στη μουσική, ό­
τι μας λείπουν βασικές πληροφο­
ρίες, ή πάλι ότι οι εκδόσεις που
βγαίνουν είναι πολύ ειδικές και
άλλα παρόμοια. Να λοιπόν τώρα
που κυκλοφορεί ένα βιβλίο το ο­
ποίο θεωρείται και διεθνώς σαν έ­
να από τα 3-4 έργα που έχει προ­
σφέρει πρωτότυπες ιδέες στο χώ­
ρο της μουσικής στη δεκαετία
του ’70.
Προσωπικά πιστεύω ότι για τα
ελληνικά βιβλιογραφικά δεδομέ­
να είναι ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ
βιβλίο που έχει κυκλοφορήσει
στη δεκαετία που μας πέρασε
(μια και γιορτάζουμε κι αυτήν
την επέτειο). Ένα έργο που απο­
κλείεται να αφήσει ανεπηρέαστο
όποιον το διαβάσει, ακόμα κι αυ­
τόν που διαφωνεί έντονα — και
κάτι μου λέει ότι θα ’ναι πολλοί
στη χώρα μας. Γι’ αυτό και το
προτείνω ανεπιφύλακτα σε νέ­
ους, μεσήλικες και ηλικιωμένους
παντός φύλου, σε ειδικούς και
μη, σε φιλόμουσους και φιλότε­
χνους (καλύτερα), σε εκπαιδευτι­
κούς (ναι, πολύ εξαιρετικά γι’ αύ-
τούς), ανανεωτικούς, πραγματι­
στές, αυτοσχεδιαστές και λαϊκο-
έντεχνους, κλασικοκλασικούς κι
αβαντγκαρντίστες τη σάρα και
τη μάρα. Ναι, κάνει για όλους
και μπορεί να γίνει κατανοητό
απ’ όλους τους αναγνώστες που
δεν χρειάζεται να έχουν μελετή­
σει προηγουμένως τις διάφορες
πολύτομες ιστορίες της μουσι­
κής, τις βιογραφίες των κλασι­
κών αστέρων με τους αρραβώνες
και τα οικογενειακά τους, τις
θείες εμπνεύσεις τους, τις αυτο-
κρατορικές επιχορηγήσεις τις
πενταγραμμικές αναλύσεις των
ορατόριων τους, τις αυλικές πα-
ραγγελιές, τις οργανολογίες που
αγνοούν τα μισά όργανα της γης
γιατί δεν χωρούν στη συμφωνική
ορχήστρα, τα εγχειρίδια του κα­
λού ωδείου κτλ. κτλ.
Γραφτείτε συνδρομητές στο (XVΤΙ
θα έρχεται σπίτι σας και θα ενισχύετε έτσι το περιοδικό
Μιλάμε για αναγνώστες που θα
στρώσουν τον κώλο τους να το
διαβάσουν και όχι να το φυλλο­
μετρήσουν τηλεφώντας και «όλα
γνωστά», ή να τοποθετήσουν στη
διακοσμητική μουσική γωνιά της
βιβλιοθήκης τους.
Από δω και κάτω ό,τι βλέπετε
προέρχεται σχεδόν αυτούσιο από
το βιβλίο του Κρίστοφερ Σμωλ.
Γι’ αυτό το λόγο αποφεύγω να α­
νοιγοκλείνω συνέχεια εισαγωγι­
κά —έτσι κι αλλιώς οι δικές μου
προσθήκες είναι ελάχιστες.
Ο Σμωλ υποστηρίζει ότι η pou"-
σική παράδοση της δυτικής κοι­
νωνίας έχει χρεωκοπήσει. Ό τι η
μουσική ακούγεται σε τεχνητές
συνθήκες και χάνει την επαφή
της με τη σύγχρονη ζωή. Σ’ αντί­
θεση μ’ αυτά που συμβαίνουν στη
μεταβιομηχανική κοινωνία μας,
ο συγγραφέας εξετάζει τον πολύ
διαφορετικό ρόλο που έχει η μου­
σική στους Ανατολικούς, στους
Αφρικανούς και στους λιγότερο
βιομηχανοποιημένους πολιτι­
σμούς. Εκεί όπου ολόκληρα χω­
ριά και κοινότητες συμμετέχουν
άμεσα στη μουσική δημιουργία.
Εκεί όπου η μουσική δεν αποτε­
λεί, μια τεχνητή όαση έξω από
την υπόλοιπη ζωή, αλλά ένα ου­
σιαστικό τμήμα της καθημερινής
εμπειρίας. Βασικό επιχείρημα
του βιβλίου ότι η κοινωνία, ο μου­
σικός πολιτισμός κι η εκπαίδευ­
ση είναι αδιαχώριστα συνδεδεμέ-
νες κι αλληλοκαθρεφτίζουν κάθε
μεταβολή.
Στον πρόλογό του γράφει ότι
βάσισε τις αναζητήσεις του σε
δύο αξιώματα: α) ότι η τέχνη εί­
ναι κάτι περισσότερο από την
παραγωγή όμορφων, ή ακόμα
και, εκφραστικών αντικειμένων
που φτιάχνονται με σκοπό να
θαυμάζονται απ’ τους άλλους. Η
Τέχνη είναι βασικά μια διαδικα­
σία, μέσω της οποίας διερευνού­
με το εσωτερικό και εξωτερικό
μας περιβάλλον και μαθαίνουμε
να ζούμε μ’ αυτά· β) το δεύτερο
αξίωμα είναι ότι η τέχνη, ανεξάρ­
τητα από την υποτίμηση που έχει
υποστεί στην κοινωνία μετά την
Αναγέννηση, είναι μια τόσης ζω ­
τικής σημασίας δραστηριότητα
όσο και η επιστήμη, και μάλιστα
αγγίζει σφαίρες δραστηριότητας
που η επιστήμη δε μπορεί να φτά­
σει. Κάνει τη διάκριση ότι στό­
χος της τέχνης είναι να μας κάνει
ικανούς να ζήσουμε στον κόσμο,
ενώ στόχος της επιστήμης είναι
να μας κάνει ικανούς να κυριαρ-.
χήσουμε πάνω του. Το βασικότε­
ρο εργαλείο της τέχνης είναι το
ανεπανάληπτο της εμπειρίας.
Από την ιστορία της μουσικής
των τελευταίων 400 χρόνων, ο
συγγραφέας οδηγείται στα δικά
του συμπεράσματα δείχνοντας ό­
τι ο τωρινός χαρακτήρας, αλλά
και το μέλλον μιας κοινωνίας
μπορούν να φανούν από τη μου­
σική της και πως οι αλλαγές των
μουσικών πεποιθήσεων συνδέον­
ται άμεσα με τις κοινωνικές αλ­
λαγές. Εξετάζει συνθέτες και
μουσικές σχολές που συνήθως α­
γνοούνται από τους μουσικολό-
γους και τους φιλόμουσους, ό­
πως η πρώτη αμερικανική μουσι­
κή του William Billings, οι πειρα­
ματισμοί του Hary Partch και η
μουσική του Μπαλί και της Α ­
φρικής. Κριτικάρει τις αδυναμίες
της δυτικής κοινωνίας, τους σύγ­
χρονους μουσικούς θεσμούς που
έχασαν τους στόχους τους και
πάνω απ’ όλα κρίνει ιδιαίτερα
σκληρά τα παιδαγωγικά συστή­
ματα και το ρόλο της μουσικής
εκπαίδευσης στη σημερινή επο­
χή.
Ειδικά για τα σχολεία γράφει
δεν ενδιαφέρονται σχεδόν απο­
κλειστικά για την αφηρημένη
γνώση, την οποία οι μαθητές υ­
ποτίθεται ότι πρέπει να την αφο­
μοιώσουν και να την επιδεικνύ­
ουν σε πρώτη ζήτηση. Οι μαθητές
μαθαίνουν όλοι τους ένα βασικό
μάθημα: ότι θα είναι καταναλω­
τές και όχι παραγωγοί γνώσης,
ότι η μόνη γνώση που έχει αξία
είναι αυτή που τους προσφέρεται
μέσα από το σχολικό σύστημα.
Και συνεχίζει, ότι στο σημερινό
πολιτισμό μας ξέρουμε τα περισ­
σότερα πράγματα για τον κόσμο
κι όμως έχουμε τις λιγότερες εμ­
πειρίες από οποιαδήποτε προη­
γούμενη γενιά στην ιστορία. Το ί­
διο συμβαίνει και στη μουσική.
Χάρη στη μουσικολογία έχουμε
αποκτήσει περισσότερες γνώσεις
από κάθε άλλη εποχή, κι όμως η
μουσική μας εμπειρία είναι ξεθυ-
μασμένη σε μεγάλο βαθμό, ακρι­
βώς επειδή παρεμβάλλεται η
γνώση των ειδικών ανάμεσα σε
μας και στη μουσική. Φοβόμα­
στε τις νέες μουσικές εμπειρίες
γιατί εκεί η γνώση και η εξειδί-
κευση δεν μπορούν να μας βοη­
θήσουν, γιατί εκεί ο μόνος οδη­
γός θα είναι η προσωπική μας αν­
τίληψη, γι’ αυτό και καταφεύγου­
με στη ασφάλεια του παρελθόν­
τος, όπου τουλάχιστον ξέρουμε
τι περιμένουμε.
Ο Κρίστοφερ Σμωλ, στη μελέ­
τη του, ισχυρίζεται ότι η καλλιτε­
χνική δραστηριότητα, αν κατα­
νοηθεί σωστά, μπορεί να προσφέ­
ρει όχι μόνο μια απάντηση σ ’ αυ­
τό το αδιέξοδο της μουσικής α­
ξιολόγησης, αλλά και μια απάν­
τηση για την αναμόρφωση της
εκπαίδευσης, και ίσως και της ί­
διας της κοινωνίας μας. Ο καλλι­
τέχνης θέτει τους δικούς του στό­
χους και εργάζεται με όλο του
τον εαυτό. Χρησιμοποιεί τη λογι­
κή του, τη διαίσθησή του, ασκεί
την πιο αυστηρή αυτοκριτική, ε­
νώ ταυτόχρονα σταθμίζει ρεαλι­
στικά τα αποτελέσματα των επι­
λογών του, κι όλα τούτα τα κάνει
ελεύθερα, χωρίς εξωτερικούς κα­
ταναγκασμούς αλλά με αγαπη.
ΓΓ αυτό το λόγο ακριβώς η Τέ­
χνη αποτελεί ένα μοντέλο για το
τι θα μπορούσε να είναι η εργα­
σία στην καθημερινή μας ζωή, αν
γινόταν ελεύθερα και με αγάπη
και όχι όπως είναι δυστυχώς σή­
μερα για τους περισσότερους,
δηλαδή μονότονη και καταπιε­
στική.
Από όλες τις καλλιτεχνικές
δραστηριότητες του ανθρώπου,
γράφει ο Σμωλ, η μουσική είναι ε­
κείνη που μας φέρνει σε πιο στε­
νή επαφή με τις πρωτογενείς πη­
γές του μύθου, της μαγείας, της
τελετουργίας και της θρησκείας,
που όλες τους δίνουν ένα περί­
γραμμα τω ν πιθανών μορφών αυ­
τής της μελλοντικής κοινωνίας
που δεν μπορούμε ακόμα να αγ­
γίξουμε. Δυστυχώς η σημερινή
κοινωνία νοιάζεται περισσότερο
για το τελικό προϊόν και λιγότερο
για την ποιότητα της εμπειρίας.
Ο συγγραφέας καταλήγει ότι ί­
σως αν επιζήσουμε από τις διά­
φορες θανατηφόρες παγίδες που
στήσαμε στον ίδιο μας τον εαυτό
και στις μελλοντικές γενιές, ίσως
να μπορέσουμε να κάνουμε δικό
μας το απόφθεγμα του Μπαλί:
«δεν έχουμε Τέχνη, κάνουμε α­
πλώς διάφορα πράγματα όσο
μπορούμε καλύτερα». Και να
προσθέσουμε δίπλα σ ’ αυτό και
το δικό μας αφορισμό: «δεν έ­
χουμε επιστήμη, προσπαθούμε α­
πλώς να γνωρίζουμε όσο μπορού­
με καλύτερα».
Αυτά είναι μόνο μερικά σημεία
από το βιβλίο που αριθμεί τρια­
κόσιες κάτι σελίδες. Ένα εκ βα-
θέων εύγε στον Μιχάλη Γρηγο­
ρίου για την επιλογή και τη μετά­
φραση του βιβλίου.
ΒΙΒΛΙ0-ΠΑΡ0¥3ΙΑΙ!Η
Ζ. ΣΜ ΙΤ
Οι δάσκαλοι σύντροφοι
και οι σχολικές κοινότητες
Εκδ: Ανδρομέδα, Αθήνα 1984
Στην επιτυχημένη σειρά των
εκδόσεων «Ανδρομέδα» «Π αι­
δεία και Αυτοδιαχείριση» εκδίδε-
ται τώρα το βιβλίο του Ζ. Σμίτ
που παρουσιάζει ένα από τα με­
γαλύτερα πειράματα της σύγχρο­
νης παιδαγωγικής δηλαδή τις ε­
λεύθερες σχολικές κοινότητες
του Αμβούργου που λειτούργη­
σαν από το 1919 ως το 1924, και,
(σε μια περίπτωση), ως το 1933,
που το ναζιστικό καθεστώς έδω­
σε οριστικό τέλος σ ’ αυτούς τους
πειραματισμούς.
Όπως ορθά επισημαίνει ο επι­
μελητής της γαλλικής έκδοσης,
το πείραμα του Αμβούργου είναι
η πιο ριζοσπαστική παιδαγωγική
εμπειρία του εικοστού αιώνα, ση­
μαντικότερη ακόμα και από το
Σάμμερχιλ, μια και πρόκειται για
εμπειρία σε κοινοτικά σχολεία
που μπορούσαν να πηγαίνουν ό­
λα τα παιδιά, χωρίς διάκριση.
Το ενδιαφέρον του βιβλίου του
Ζ. Σμίτ, βρίσκεται επίσης στο γε­
γονός ότι ενώ πρόκειται για μια
εξαιρετικά συστηματική παρου­
σίαση του παιδαγωγικού αυτού
πειράματος, γράφεται από έναν
επικριτή αυτών των αντιλήψεων,
επιτρέποντας έτσι να λάμψουν
περισσότερο οι αρχές των παιδα­
γωγών του Αμβούργου.
Στα πολύ θετικά στοιχεία του
βιβλίου πρέπει να σημειωθεί η συ-
σχέτιση αυτού του πειράματος με
το γερμανικό κίνημα νεολαίας
πριν και μετά τον Α' Παγκόσμιο
Πόλεμο, κίνημα που στην παρου­
σίασή του ο συγγραφέας δεν πα­
ραλείπει την κριτική αποτίμησή
του.
Με λίγα λόγια, ένα πολύ ενδια­
φέρον βιβλίο και όχι μόνο για ει­
δικούς.
ΝΕΟ ΛΕΞΙΚΟ ΟΛΗΣ
ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩ ΣΣΑΣ
Εκδ: Χρ. Γιοβάνης, Αθήνα 1984
Να μια νέα προσπάθεια στο
χώρο των λεξικών, που κινδυνεύ­
ει από τον εκδότη της. Πράγμα­
τι, η πολύ σοβαρή προσπάθεια
της σύνταξης και του επιτελείου
της έκδοσης πριν φτάσει στα χέ­
ρια του αναγνώστη, περνάει από
ένα «μεγαλοπρεπές» εξώφυλλο
με την σεμνή ένδειξη «Π αγκό­
σμιος Εκδοτικός Οργανισμός»
(sic )! Χ ρ ή σ το ς Γ ιοβ ά νη ς
Α.Ε.Β.Ε. διαβάζει τον πρόλογο
του εκδότη (μετά της φωτογρα­
φίας του), πριν φτάσει στο «ψη­
τό», δηλαδή σε μια πολύμορφη
λεξικογραφική προσπάθεια.
Αν λοιπόν ξεχάστε το εξώφυλ­
λο κτλ., κρατάτε στα χέρια σας
ένα πολύ καλά συγκροτημένο
σώμα ενός λεξικού που πρωτοτυ­
πεί στα περιεχόμενά του. Πράγ­
ματι, πέρα από τη λημματογρά­
φηση στο λεξιλόγιο των πιο δόκι­
μων αρχαίων, εκκλησιαστικών
και μεσαιωνικών συγγραφέων,
το βάρος δόθηκε στη συγκρότη­
ση ενός ζωντανού λεξιλογίου της
νεοελληνικής γλώσσας.
Και παρόλο που η έκδοση είναι
«μονοτονική» οι συντάκτες της
έκδοσης —και ορθά— διατηρούν
στα κύρια λήμματα και υπολήμ-
ματα το πολυτονικό σύστημα, ό­
πως το ίδιο ισχύει —φυσικά— για
τις αρχαίες και μεσαιωνικές φρά­
σεις. Τα ερμηνεύματα τώρα και
οι νεοελληνικές φράσεις στο κυ­
ρίως λεξικό είναι γραμμένα σύμ­
φωνα με τις απλοποιήσεις του το-
νικού συστήματος που καθιερώ­
θηκαν πρόσφατα και επίσημα.
Η σύνταξη του λεξικού στηρί-
χθηκε σε δυο λειτουργικά επίπε­
δα: το καθαρά γλωσσικό και το
εγκυκλοπαιδικό. Κάθε λήμμα δη­
λαδή αναπτύσεται τόσο σε σχέση
με τις καθαρά γλωσσικές χρή­
σεις τω ν λέξεων, το ιστορικό και
σημασιολογικό τους ενδιαφέρον
όσο και σε σχέση με το εγκυκλο­
παιδικό - πραγματολογικό ενδια­
φέρον τους.
Πρόσθετη ενδιαφέρουσα όψη
αυτής της έκδοσης είναι η συμπε-
ρίληψη επιμέρους «λεξικ ώ ν» εγ­
κυκλοπαιδικού χαρακτήρα και
ενδιαφέροντος: λεξικό ιστορικών
και πολιτικών γεγονότων, λεξικό
του διαστήματος, των διεθνών
και εθνικών βραβείων, αρχαίων
τοπωνυμιών, λεξικό της υδρο­
γείου, ελληνικών και διεθνών ορ­
γανισμών, λεξικό γαστριμαργι-
κό, λεξικό Αγίας Γραφής, κτλ.
Συνοπτικά βρισκόμαστε μπρο­
στά σε μια καλή προσπάθεια στο
χώρο αυτό.
Μ ΑΡΙΑ ΗΛΙΟΥ
Εκπαιδευτική και κοινωνική δυ­
ναμική
Εκδ: Πορεία, Αθήνα 1984
Το σύγγραμμα της Μαρίας Ηλιού
έχει το διπλό χάρισμα, αφ’ ενός
μεν να κινείται στα σημεία δια­
πλοκής και αλληλοσυνάρτησης
της κοινωνιολογικής σκέψης και
της θεσμικής κριτικής του εκπαι­
δευτικού φαινομένου, αφ’ ετέρου
δε να ανάγει την εμπειρική παρα­
τήρηση και ανάλυση των, καθ’ η­
μάς, εκπαιδευτικών δομών, δια­
δικασιών και λειτουργιών στις
θεωρητικές συναρτήσεις του.
Ο τόμος στοιχειοθετείται από
κείμενα - εισηγήσεις σε εκπαιδευ­
τικά συνέδρια και συμπόσια και
από άρθρα δημοσιευμένα σε επι­
στημονικές επιθεωρήσεις, που
καλύπτουν μία περίοδο δέκα
σχεδόν χρόνων (1975-1984). Το
γνωστικό αντικείμενο του έργου
έχει μεθοδολογικά αναχθεί σε
τρεις ενότητες. Η πρώτη αφορά
την έννοια της ισότητας ευκαι­
ριών και τις εμπειρικές επαλη­
θεύσεις - εκδοχές της στην εκ­
παιδευτική πραγματικότητα της
Ελλάδας. Η δεύτερη ενότητα α­
ποτελεί ολοκληρωμένο δείγμα -
πρόταση θεσμικής κριτικής του
εκπαιδευτικού φαινομένου στην
Ελλάδα με κεντρικούς άξονες τις
αμφισημίες της μεταρρύθμισης
του 1976, τον αναπαραγόμενο α­
ναλφαβητισμό, το πείραμα της ε­
ναλλακτικής εκπαίδευσης μέσω
του θεσμού της λαϊκής επιμόρ­
φωσης, τους όρους και τις προϋ­
ποθέσεις ανάπτυξης της έρευνας
στα ΑΕΙ, την περιθωριοποίηση
μέσο) της εκπαίδευσης, κ.ά.
Στην τρίτη ενότητα τίθεται το
πρόβλημα της κοινωνικής δυνα­
μικής και της ανάπτυξης στη συ­
νάρτησή του με το γυναικείο φύ­
λο και με άψογη τεκμηρίωση κα-
ταδείχνεται η αναίρεση της αρ­
χής της ισότητας των δύο φύλο)ν
μέσο) του ανδρικού λόγου και
πρακτικής που διέπει πολλούς α­
πό τους κλάδους της (εκπαιδευ­
τικής) παραγωγής γνο)σης.
Το πόνημα της Μαρίας Ηλιού
πέρα από την ακαδημαϊκή αρτιό­
τητα θα μπορούσε να αποτελέσει
και εγχειρίδιο προσανατολισμού
της εκπαιδευτικής (και όχι μο-
νον) δράσης πολλών κοινωνικών
φορέων, και οδηγό ανασύνταξης
και επανατοποθέτησης πολλών
από τις μονοσήμαντα προσανα­
τολισμένες εργασίες (αλλά και
συνειδήσεις) στο χώρο της εκπαι­
δευτικής και πολιτισμικής κριτι­
κής.
ΝΙΚΟΥ Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Μελέτες πάνω σε θέματα μετά­
φρασης
Εκδ: Μπαρμπουνάκη, Θεσσαλο­
νίκη 1984
Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για
ένα θέμα αρκετά παρθένο ακόμα
στον τόπο μας, που αφορά την
εργασία του μεταφραστή, και
χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώ­
το μέρος («Προβλήματα της λο­
γοτεχνικής μετάφρασης», περι­
λαμβάνονται απόψεις γύρω από
τη θεωρία και τη διαδιασία της
μετάφρασης, ενώ στο δεύτερο
«Έ ν α γράμμα - πέντε μεταφρά­
σεις», ο συγγραφέας σχολιάζει
μεταφράσεις πέντε διαφορετικών
ελλήνων μεταφραστών, που αφο­
ρούν ένα τμήμα του πρώτου
γράμματος, από τα γράμματα σ ’
ένα νέο ποιητή του Ράινερ Μαρία
Ρίλκε, ενώ ταυτόχρονα παρου­
σιάζει μια νέα μεταφραστική εκ­
δοχή, δική του.
ΑΝΤΙΧΑΡΗ
Αφιέρωμα στον καθηγητή Σταμά-
τη Καρατζά
Εκδ: Ελληνικού Αογοτεχνικού
και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα
1984
Ένας καλαίσθητος τόμος, στον
οποίο συνεργάστηκαν παλιοί
φοιτητές, συνεργάτες και φίλοι
του Γλωσσολόγου και Νεοελλη­
νιστή καθηγητή Σταμάτη Καρατ­
ζά και αφιερώνουν στη μνήμη του
ως «μια μικρή απόδειξη σεβα­
σμού στο φωτισμένο δάσκαλο
και αγάπης στον εκλεκτό φίλο».
Το βιβλίο πριλαμβάνει βιογρα­
φία και εργογραφία του καθηγη­
τή Στ. Καρατζά και σαρανταο-
κτώ μελέτες πάνω σε θέματα κυ­
ρίως λογοτεχνίας και γλώσσας,
από ισάριθμους Έλληνες και ξέ­
νους μελετητές. Ενδεικτικά ανα­
φέρουμε τις μελέτες του Αίνου
Πολίτη για «τη χρήση των επιθέ­
των στο Σολωμό», του Γιάννη
Δαλλα για την ποίηση του Βάρ-
ναλη, του Ερατοσθένη Καψωμέ­
νου για τον Καβάφη, του Ιωάννη
Κακριδή για τη χρήση της «ανορ­
θόδοξης τελικής πρότασης» στη
γλώσσα του Ομήρου και στη νεο­
ελληνική, του Γιώργου Κεχαγιό-
γλου για τον «Απόκοπο» του
Μπεργαδή, του Γ. Π. Σαββίδη
για τους Αριστοτέλη Βαλαωρίτη
και Παύλο Λάμπρο, του Μ. Σε-
τάτου για «το γένος και τη νεοελ­
ληνική κλίση» και του Κώστα
Στεργιόπουλου για την πεζογρα­
φία του Καρκαβίτσα.
ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΗ
Βιβλιογραφία Βασίλη Βασιλικού
1949-1982
Εκδ: Δωρικός, Αθήνα 1984
Μια εξαντλητική βιβλιογραφία
γύρω από το έργο του Βασίλη Βα­
σιλικού, που δεν περιορίζεται μό­
νο στα έντυπα που κυκλοφορούν
στην Ελλάδα, αλλά περιλαμβά­
νει και εκδόσεις, άρθρα και μελέ­
τες που έχουν εκδοθεί ξενόγλωσ­
σα.
Ο κ. Γιώργος Γιάνναρης εργά­
στηκε συστηματικά για να μας
δώσει τελικά μια απλή, χρηστι­
κή, οδηγητική, ενδεικτική και
κριτική ταξινόμηση του έργου -
μυθιστόρημα, άρθρα, χρονογρά­
φημα, ποίηση, θέατρο, μεταφρά­
σεις και συνεντεύξεις —του Βα­
σίλη Βασιλικού, σε όλες τις
γλώσσες που έχουν γραφτεί, με­
ταφραστεί, εκδοθεί.
Ενα βιβλίο ενδιαφέρον και
χρήσιμο, όχι μόνο για τους φιλο­
λόγους και ερευνητές, αλλά και
για τους απλούς φιλαναγνώστες.
ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΚΟΥΜΑΝΟΥΔΗ
Η ελληνική αρχαιολογία
Εκδ: Τυπογραφείο ΚΕΙΜΕΝΑ, Α ­
θήνα 1984
Ο Στέφανος Κουμανούδης εκθέ­
τει πολλά από τα χρόνια, αλλά
και τα πρόσφατα προβλήματα
της αρχαιολογικής έρευνας στην
Ελλάδα με αμεσότητα και οξύ,
συχνά ειρωνικό τόνο.
Το βιβλίο περιέχει, στο πρώτο
μέρος του δύο κεφάλαια: Την
«Ηρωική εποχή» όπου επιχειρεί-
ται μια σύντομη ανασκόπηση της
ιστορίας της ελληνικής αρχαιο­
λογίας, κυρίως στο 19ο αιώνα,
και τη «Δημοσιοϋπαλληλική ε­
ποχή», όπου ο Σ. Κουμανούδης,
εκφράζει την άποψή του για τη
σημερινή κατάσταση και τη θέση
των Ελλήνων αρχαιολόγων.
Στο δεύτερο μέρος περιέχεται
ενδιαφέρον Ανθολόγιο με κείμε­
να των «εν αρχαιολογία διαλαμ-
ψάντων Ελλήνων, που υπήρξαν
ερμηνευτές και η δράση τους ή το
έργο τους δεν ενδιαφέρουν μόνο
τους ειδιούς, αλλά αγγίζουν γενι­
κότερα προβληματισμούς της ε­
πιστήμης και της ζωής».
53
 ΔΙΑΛΟΓΟΣ
ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜ ΟΣ
• Σε μια εκτεταμένη επιστολή
του ο Τάσος Δύσπνρος από την
Αυγόρου - Αμμοχώστον της Κύ­
πρου αναφέρεται στις χώρες του
υπαρκτού σοσιαλισμού και εκ­
φράζει την αντίθεσή του με\ την
στάση του Α Ν Τ Ι απέναντι τους με
αφορμή σχετική αρθρογραφία του
συνεργάτη μας Στ. Κούλογλου για
τη Λ.Δ. Γερμανίας, την Τσεχοσ­
λοβακία και την Ουγγαρία, τα κι­
νήματα ειρήνης εκεί και την κατά­
σταση στο χώρο της νεολαίας
(Α Ν Τ Ι τχ. 268 και 269). Να ποιες
είναι μεταξύ άλλων οι απόψεις
του Κύπριου αναγνώστη μας:
... Κατ’ αρχήν θα ’θελα να παρα­
τηρήσω πως άρθρα τέτοια δεν έ­
χουν σα σκοπό την παρουσίαση
μερικών αρνητικών φαινομένων
ή προβλημάτων που πιθανόν να
συναντιούνται στις σοσιαλιστι­
κές χώρες, με διάθεση καλόπι­
στης κριτικής (δηλαδή από σο­
σιαλιστικές θέσεις), αλλά αντίθε­
τα έχουν σα σκοπό τη δυσφήμιση
του σοσιαλιστικού συστήματος.
Συχνά πυκνά στο περιοδικό
«Α Ν Τ Ι» φιλοξενούνται άρθρα
για τις σοσιαλιστικές χώρες (την
πρώτη θέση κατέχουν φυσικά τα
άρθρα για την Πολωνία). Το «πα­
ράξενο» (ας πούμε) είναι, πως το
«Α Ν Τ Ι» —σαν «ανεξάρτητο» πε­
ριοδικό της Αριστερός, όπως θέ­
λει να παρουσιάζεται— ουδέποτε
έχει γράψει και δυο καλά λόγια
για τις σοσιαλιστικές χώρες, λες
και ο υπαρκτός σοσιαλισμός εί­
ναι ένα σύστημα λαθών και προ­
βλημάτων. Και αν καμιά φορά
μέσα στα πλαίσια της δημοσιο­
γραφικής δεοντολογίας παρου­
σιάζεται και η άποψη της άλλης
πλευράς (και τούτο πολύ σπά­
νιο), όπως π.χ. με τη συνέντευξη
του ROF WUNCHE (ανώτατου
κρατικού λειτουργού της Α.Δ.
της Γερμανίας), τότε με τα ανά­
λογα εισαγωγικά σχόλια γίνεται
κάποια προδιάθεση του αναγνώ­
στη για να δεχτεί με επκρυλακτι-
κότητα και δυσπιστία τις αντίθε­
τες απόψεις...
Δεκάδες είναι οι προτάσεις της
Σοβιετικής Ένωσης και των άλ­
λων σοσιαλιστικών χωρών για
τον αφοπλισμό. Αλλά δυστυχώς
ή δεν απαντώνται ή δεν γίνονται
δεκτές. Και πραγματική προσφο­
ρά του «Α Ν Τ Ι» στην υπόθεση
της ειρήνης θα ’ταν η προβολή
τούτων των προτάσεων ή τουλά­
χιστον η απλή παρουσίασή τους,
γιατί πολλές φορές ο αστικός Τύ­
πος τις κρατεί μυστικές από τους
λαούς, παρά «να γυρεύει ψύλ­
λους σ τ’ άχυρα» προβάλλοντας
κάποια «ανεξάρτητα» κινήματα
ειρήνης στις σοσιαλιστικές χώ­
ρες...
Δεύτερο σημείο της αναφοράς
μου είναι η νεολαία των σοσιαλι­
στικών χωρών. Κι εδώ ο συγγρα­
φέας των άρθρων αδυνατεί να δει
μια μεγάλη αλήθεια: Τις μεγάλες
προσπάθειες που καταβάλλουν
54
οι αστοί ιδεολόγοι, με τα πάρα
πολλά μέσα που έχουν στη διάθε­
σή τους, για διάβρωση της συνεί­
δησης των νέων στις σοσιαλιστι­
κές χώρες, δηλαδή να τους επη­
ρεάσουν ιδεολογικά, πολιτικά, η­
θικά και ακόμα ψυχικά και έτσι
να τους απομακρύνουν και να
τους αποξενώσουν από την κομ­
μουνιστική κοσμοθεωρία και τα
ιδανικά, τη ζωή και τα προβλή­
ματα του σοσιαλισμού.
Κανείς δεν αμφιβάλλει πως
στις σοσιαλιστικές χώρες υπάρ­
χουν ατέλειες και προβλήματα
και πως γίνονται λάθη. Αλλά για­
τί σ τ’ όνομα αυτών των ατελειών
ή λαθών να απορρίπτουμε τον υ­
παρκτό σοσιαλισμό στο σύνολό
του και να ξεγράφουμε το σοσια­
λιστικό σύστημα. Ο συντάκτης
του περιοδικού επισκέφτηκε με­
ρικές σοσιαλιστικές χώρες και
είχε μια «εμπειρική» γνωριμία με
τον υπαρκτό σοσιαλισμό, η ο­
ποία όμως είναι επιφανειακή. Και
μάλιστα μας παρουσιάζει τα γε­
γονότα με τέτοιο τρόπο που δίδει
την ευκαιρία στην αστική προπα­
γάνδα να τα εκμεταλλευτεί (ε­
κτός φυσικά αν τέτοια πρόθεση
είχε και ο αρθρογράφος που ως
φαίνεται ηήγε σε τούτες τις χώ­
ρες και είδε μόνο ό,τι ήταν προ­
διατεθειμένος να δει). Ζητήματα
όπως η «μαύρη αγορά», το «λ ά ­
δωμα», διάφορες περιπτώσεις
κοινωνικού παρασιτισμού (π.χ.
τα ναρκωτικά), η ανάπτυξη περι­
θωριακών κινημάτων κτλ. γίνον­
ται στερεότυπα μοτίβα που τυπώ­
νονται στο μυαλό και κρύβουν
την πραγματικότητα. Τα διάφο­
ρα προβλήματα της νεολαίας πα­
ρουσιάζονται επιφανειακά, δε γί­
νεται ούτε καν προσπάθεια να α­
ναζητηθούν οι ρίζες και οι αιτίες
τους —οικονομικές, κοινωνικές,
πολιτικές, ιστορικές που γεννούν
τα διάφορα αρνητικά φαινόμενα.
Και ο αναγνώστης μας τελειώ­
νει με τα παρακάτω εκφράζοντας
ταυτόχρονα και τη γνώμη του για
το πως το Α Ν Τ Ι θα προσφέρει
στον αγώνα για το «ξεπέρασμα
της καπιταλιστικής κο-ινωνίας».
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει
πως η καπιταλιστική κοινωνία έ­
χει στα χέρια της πάρα πολλά μέ­
σα (χιλιάδες έντυπα, ραδιόφωνο,
τηλεόραση κ.ά.) που της επιτρέ­
πουν τη διάδοση της ιδεολογίας
της σ' όλο και πιο μεγαλύτερο
μέρος των μαζών, σ ’ αντίθεση βέ­
βαια με τις δυνάμεις εκείνες που
παλεύουν για το ξεπέρασμά της.
Το «Α Ν Τ Ι» θα μπορούσε να προ­
σφέρει σ ’ αυτή την πάλη μειώνον­
τας την «Α Ν Τ Ι» - ΚΚΕ, την «Α Ν ­
Τ Ι» - ΑΚΕΑική και την «Α Ν Τ Ι» -
σοσιαλιστική αρθρογραφία του ή
τουλάχιστον παρουσιάζοντας
και τις απόψεις των άμεσα θιγο-
μένων (στο τεύχος 270 στο άρθρο
για το κίνημα των στρατκοτών,
γιατί δεν παρουσιάζονται και οι
απόψεις της ΚΕΕΔ στα σχετικά
εραηήματα;)
Κλείνοντας θα ’θελα να τονίσω
πως σήμερα ο αριστερός όταν
σταθμίζει τα προβλήματα και τις
προοπτικές μιας σοσιαλιστικής
χώρας, είναι όποια προβλήματα
και όποιες δυσκολίες και αν υ­
πάρχουν ιστορικά αισιόδοξος και
όχι να καλλιεργεί την απαισιοδο­
ξία και να προσπαθεί να κλονίσει
την πίστη των εργαζομένων προς
τα ιδανικά του σοσιαλισμού.
Φιλικά,
Τάσος Δυσπυρος
Αυγόρου - Αμμόχωστος
Κύπρος
Σ.Σ. Σε ό,τι αφορά ένα θέμα δεον­
τολογίας του περιοδικού που θίγει
ο αναγνώστης μας, την παρουσία­
ση της άποψης της ΚΕΕΔ δηλα­
δή, για το κίνημα των Στρατιω ­
τών, το Α Ν Τ Ι ζήτησε από την
ΚΕΕΔ τη γνώμη της για τη συν­
διάσκεψη της ECCOKai το κίνημα
γύρω από το Στρατό, αλλά δεν
πήρε απάντηση μέχρι που τυπώ­
θηκε το τεύχος, αλλά ούτε και για
το επόμενο. Για τις υπόλοιπες πα­
ρατηρήσεις του αναγνώστη μας
θέλουμε να επισημάνουμε ότι τα
προβλήματα που θίγει έχουν τεθεί
από τις στήλες του Α Ν Τ Ι και η
συζήτηση γύρω από αυτά συνεχί­
ζεται. Όσον αφορά την άποψή
του για τις «α τέλειες» και τα «λ ά ­
θη» των καθεστώτων των χωρών
του υπαρκτού σοσιαλισμού, οφεί­
λουμε να πούμε ότι μας βρίσκει
αντίθετους. Δεν είναι τυχαίο λοι­
πόν που τα άρθρα για την Π ολω ­
νία στο Α Ν Τ Ι « κατέχουν» την
πρώτη θέση...
ΤΡΟΤΣΚΙ - ΚΚΕ εσ. ΚΑΙ ΕΔΕ
• Από το Σάββα Μιχαήλ Γ.Γ.
της ΕΔΕ πήραμε μια εκΐεταμένη
επιστολή που αναφέρεται στη μη
δημοσίευση ενός γράμματός του
στην εφημερίδα «Α υ γ ή » με αφορ­
μή το άρθρο του Τζανφράνκο
Μπεράντι «Τ α μυστικά γράμματα
του Τρότσκι», που δημοσιεύτηκε
στην ίδια εφημερίδα στις 14-10-84.
Να τι γράφει στο γράμμα του στο
Α Ν Τ Ι μεταξύ άλλων, ο Σ. Μ ι­
χαήλ εκ μέρους της ΕΔΕ, με τίτλο
« Γιατί σωπαίνει η Αυγή».
Στις 17 Οκτώβρη έστειλα, σαν
γραμματέας της ΕΔΕ, ένα γράμ­
μα στην «Αυγή» με ερωτήματα
που ανακύπταν από την αρθρο­
γραφία της για τον Τρότσκι. Πιο
συγκεκριμένα, τα ερωτήματα
προκλήθηκαν από την αναδημο­
σίευση του άρθρου του Τζαν­
φράνκο Μπεράρντι, με τίτλο «Τ α
μ υ στικ ά γ ρ ά μ μ α τα του
Τρότσκ ι», στην κυριακάτικη
«Αυγή» στις 14 του Οκτώβρη.
Πώς γίνεται —ρωτούσαμε— η
εφημερίδα του ΚΚΕ εσωτερικού,
με τα δημοσιεύματά της, να θέλει
να δείξει ότι δεν θεωρεί τον Τρό-
τσκι επικατάρατο ταμπού κι ότι
αναγνωρίζει έμμεσα τη συνεισφο­
ρά του στην Οκτωβριανή Επανά­
σταση, κι από την άλλη, το ίδιο
το ΚΚΕ εσωτερικού, 16 χρονιά
μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ και
μετά από 3 Συνέδρια να αρνείται
μέχρι τώρα να αποκαταστήσει
πολιτικά τον Τρότσκι και τους
συντρόφους του, τον παλιό γραμ­
ματέα του ΚΚΕ κι αργότερα τρο-
τσκιστή Π. Πουλιόπουλο κι ό­
λους τους τροτσκιστές που συκο­
φάντησαν ή και δολοφόνηραν οι
σταλινικοί του ΚΚΕ και της Ο-
ΠΑΑ;
Το γράμμα στην «Α υγή » κατό-
ληξε ως εξής:
«Δ ε ν μπορείται να έχετε και
τον σκύλο χορτάτο και την πίττα
σαιστή.
Δεν μπορείται από τη μια να
γράφετε για τον «ρώ σο επανα­
στά τη » Τρότσκι και από την άλ­
λη να αρνείστε την πολιτική απο­
κατάστασή του και την αποκα­
τάσταση των συντρόφων του.
Δεν μπορείτε να ζητάτε εύσημα
«δημοκρατικότητας» δημοσιεύ­
οντας άρθρα σαν αυτό της περα­
σμένης Κυριακής και από την
άλλη να διατηρείται την πολιτική
κληρονομιά του σταλινισμού.
Δεν υπάρχουν περιθώρια υπεκ­
φυγής στα παραπάνω ερωτήμα­
τα. Περιμένουμε τη δημοσίευσή
της στην «Α υ γή » και την απαραί­
τητη απάντηση».
Το γράμμα παραδόθηκε αυθη­
μερόν, στις 17 του Οκτώβρη, από
τον αρχισυντάκτη της «Σοσιαλι­
στικής Αλλαγής» σ. Θ. Κου­
τσουμπό στα χέρια του υπεύθυ­
νου της «Α υ γή ς» κ. Γιάνναρου
—που διαβεβαίωσε ότι οπωσδή­
ποτε θα δημοσιευθεί. Από τότε,
άκρα σιωπή. Ο κ. Γιάνναρος
βρήκε καιρό να γράψει επαινετι­
κά σχόλια για τα άρθρα του Αν-
δρουλάκη στον «Ριζοσπάστη»
για την ΕΣΣΔ αλλά τίποτα για τα
ερωτήματά μας. Στις 25 του Ο­
κτώβρη, καθώς ήταν αδύνατο να
επικοινωνήσουμε με τον πάντοτε
πολυάσχολο κ. Γιάνναρο, ο σ.
Κουτσουμπός συνάντησε τον αρ­
χισυντάκτη της κυριακάτικης
έκδοσης της «Α υγής» κ. Ματ-
ζουράνη. Ο τελευταίος δήλωσε
πλήρη άγνοια του γράμματος κι
αναρμοδιότητα, παραπέμποντας
στον... κ. Γιάνναρο.
Η πολιτική υπεκφυγή είναι πια
ολοφάνερη. Η σιωπή της «Αυγής»
κάτι περισσότερο από εύγλωττη.
Είναι καιρός τώρα να δώσουμε ε­
μείς την απαραίτητη πολιτική ε­
ξήγηση, μπροστά σ ’ όλο το εργα­
τικό κίνημα, όπως και στα μέλη
και στους υποστηριχτές του ΚΚΕ
εσωτερικού και της πολυθρύλη­
της «ανανέωσης».
Γιατί προσκρούει σε προληπτι­
κή λογοκρισία ένα γράμμα από
τους τροτσκιστές; Γιατί είναι α­
παγορευμένο ταμπού; Τι τους φο­
βίζει;

Η στάση αυτή δεν δείχνει, ό­
πως θεωρούν ορισμένοι και ελπί­
ζουν ακόμα στο ΚΚΕ εσωτερι­
κού, τα «όρια της ανανέωσης»
(το ότι κάποια βήματα γίνονται
αλλά δεν προχωρούν παραπέρα,
μένουν στη μέση του δρόμου
κτλ., κτλ.). Δείχνουν τη φύση
της «ανανέωσης» που επαγγέλ­
λεται το ΚΚΕ εσωτερικού. Από
τη μια θέλει να κερδίσει την υπο­
στήριξη ενός πλατύτερου χώρου
δυσαρεστημένων κι «ανέντα-
χτων της Αριστερός», πράγμα
που το υποχρεώνει να δείχνει ότι
κρατάει απόσταση από πιο
κραυγαλέες και δυσφημισμένες
πλευρές του «παραδοσιακού»
σταλινισμού, όπως είναι οι στα­
λινικές συκοφαντίες ενάντια
στον Τρότσκι. Από την άλλη,
φροντίζει να περιφρουρεί στα
καίρια σημεία της η σταλινική
κληρονομιά και να μη θηγούν οι
θεματοφύλακές της μέσα στον
κομματικό μηχανισμό. Μ ’ αυτή
την «πολυσυλλεκτική» τακτική,
ελπίζει ότι θα κερδίσει υποστήρι­
ξη και ψηφοφόρους από κάθε κα­
τεύθυνση, θα αξιοποιήσει το
3,4% των τελευταίων ευρωεκλο­
γών, θα το εκμεταλλευτεί απέ­
ναντι στο «αντίπαλο δέος» του
ΚΚΕ και θα προωθήσει, από ένι-
σχυμένες θέσεις, τις προτάσεις
συνεργασίας με το κυβερνητικό
ΠΑΣΟΚ.
Από τη μια τα άρθρα περί Τρό-
τσκι. Από την άλλη, η συνεχής
αρθρογραφία, ιδιαίτερα στην
«Αυγή» της Κυριακής, για την α­
νάγκη της συμμαχίας «σοσιαλι­
στών του ΠΑΣΟΚ και κομμουνι­
στών της ανανέωσης», η συνέν­
τευξη Κύρκου στη «Θεσσαλονί­
κη» για τη δυνατότητα κοινού
ψηφοδελτίου ΠΑΣΟΚ - ΚΚΕ ε­
σωτερικού στις επόμενες εκλο­
γές κτλ. Αυτές είναι οι δύο αντί­
θετες όψεις του ίδιου νομίσμα­
τος. Ενός νομίσματος με βαθιά ε­
πάνω του τη σφραγίδα του στα­
λινισμού, ή, αν θέλετε, του ευρω-
σοσιαλισμού...
...Δεν αποτελούν έκπληξη για
μας η εκκωφαντική σιγή της
«Αυγής», η λογοκρισία του
γράμματός μας ή η άρνηση του
ΚΚΕ εσωτερικού να αποκατα-
στήσει πολιτικά τον Τρότσκι,
τους συντρόφους του κι όλα τα
θύματα του σταλινισμού. Οι πρά­
ξεις αυτές πηγάζουν άμεσα από
τον ιστορικό δεσμό του ΚΚΕ ε­
σωτερικού με το σταλινισμό.
Φυσικά ο Τρόσκι δεν έχει α­
νάγκη να αποκατασταθεί πολιτι­
κά από το ΚΚΕ εσωτερικού. Η
στάση, όμως, του ΚΚΕ εσωτερι­
κού, πολλά έχει να διδάξει στα
μέλη και στους αναγνώστες της
«Αυγής».
Οι ευρωσταλινικοί δεν δυσκο­
λεύονται να φλυαρούν περί Τρό-
τσκι, να καλούν αποστάτες του
Τροτσκισμού σαν τον Πάμπλο
στο Φεστιβάλ της «Αυγής», και
να διαφημίζουν στην εφημερίδα
τους το (αντί) «Μ αρξιστικό Δελ­
τίο » της ψευτοτροτσκίζουσας
ΟΚΔΕ. Ό τα ν όμως, οι πραγματι­
κοί τροτσκιστές τους βάζουν τα
σημαντικά ερωτήματα της ιστο­
ρίας, τότε καταπίνουν τη γλώσ­
σα τους, και θάβουν το γράμμα
της ΕΔΕ.
Το ανέχονται αυτό τα μέλη και
οι υποστηριχτές του ΚΚΕ εσωτε­
ρικού; Έχουν, τώρα, οι ίδιοι τον
λόγο. Η τροτσκιστική εφημερίδα
η «Σοσιαλιστική Αλλαγή», θα
δημοσιεύσει ελεύθερα την άποψή
τους.
1/11/84
Σάββας Μιχαήλ
Γ.Γ. της ΕΔΕ
ΝΕΑ ΔΙΕΘΝΗΣ;
• Συμμετοχή στη «διεθνή» των
«προοδευτικών και δημοκρατι­
κών δυνάμεων» διαβλέπει για το
Α Ν Τ Ι ο αναγνώστης μας Αευτέ-
ρης Τσάγγαρης. Στην επιστολή
που ακολουθεί αναφέρεται σε
σχόλιο του Α Ν Τ Ι για το μήνυμα
του Κολ προς τη «Ν Α » και με α­
φορμή αυτό και στη στάση του πε­
ριοδικού για αντίστοιχες κατα­
στάσεις. Δημοσιεύουμε την επι­
στολή του αναγνώστη μας, με την
παράκληση \<ι ξανα δια βάσει την
αρθρογραφία του περιοδικού για
τα θέματα που θίγει, γιατί άλλη
και διαφορετική ήταν η θέση και η
επιχειρηματολογία των σχολίων
του Α Ν Τ Ι στα θέματα για τα ο­
ποία θεωρεί μειωμένη την « ευαι­
σθησία» του περιοδικού. Εκτός
και αν ο ίδιος είναι ιδιαίτερα
« ευαίσθητος» προς μία και μονα­
δική πλευρά...
Κύριε Διευθυντά,
Με έκπληξη διάβασα στο τεύ­
χος 274, της 9ης Νοεμβρίου 1984,
ότι εκδηλώσεις συμπαράστασης,
όπως το μήνυμα του Κολ προς τη
Νέα Δημοκρατία, «έχουμε να
δούμε από την εποχή της κομ­
μουνιστικής διεθνούς».
Σε ποια κατηγορία «συμπαρά­
στασης» εντάσσει λοιπόν το πε­
ριοδικό σας τα λόγια του πρωθυ­
πουργού της Λιβύης προς τον
πρωθυπουργό μας, κατά την επί­
σκεψή του στη χώρα αυτή; (Σας
δοκιμάσαμε, σας εγκρίναμε, θα
κάνουμε το παν για να παραμεί­
νετε στην εξουσία κτλ.) (Εδώ άλ­
λωστε ταιριάζει και το όμοιος ο-
μοίω αεί πελάζει, για να μην ανα­
φέρουμε και τις νεοελληνικές πα­
ραλλαγές του με τα λάχανα, ή το
φτυάρι).
Ή την επέμβαση της ελληνι­
κής κυβερνήσεως κατά την προε­
κλογική περίοδο στη Δυτική Γερ­
μανία, όταν εκφράσθηκε η προτί­
μηση προς το Σοσιαλδημοκρατι­
κό Κόμμα και η εκτίμηση ότι αν
Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ π Μ - Χ τ Ζ
κερδίσει τις εκλογές ο Κολ ο γερ­
μανικός λαός θα γνωρίσει «πισω-
γυρίσματα»;
Σύμφωνα με τη λογική του άρ­
θρου σας αυτό μάλλον πρέπει να
θεωρηθεί προπέτεια και μήνυμα
«προτεκτοράτου» προς «κρα-
ταιά χώρα».
Φαντάζομαι ότι η εμφάνιση
στα μπαλκόνια των προεκλογι­
κών συγκεντρώσεων του ΓΤΑ-
ΣΟΚ ξένων σοσιαλιστών ηγετών
θα πρέπει να κατατάσσεται σε
άλλη κατηγορία συμπαράστα­
σης.
Θα πρέπει δε να κατασκευά­
σουμε και κάποια άλλη κατηγο­
ρία συμπαράστασης για να εντά­ βιβλία τού
ξουμε τα λόγια του εκπροσώπου
του Κομμουνιστικού Κόμματος
ΝΙΚΟ Υ ΔΗΜ ΟΥ
σέ όριστική τυποποιημένη έκδοση
της Σοβιετικής Ένωσης κατά το
τελευταίο Συνέδριο του ΠΛΣΟΚ.
1
Φαίνεται λοιπόν από τα παρα­
Ο ΔΡΟΜ ΟΣ
πάνω λίγα παραδείγματα ότι η
μόνη ενεργός διεθνής δεν είναι η Τ Η Σ Ε Π ΙΚ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ Σ
διεθνής της «αντίδρασης» αλλά Φιλοσοφία. Τέταρτη έκδοση.
υπάρχει και διεθνής των «προο­ 2
δευτικών και δημοκρατικών δυ­
Τ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ Τ Ω Ν Γ Α Γ Ω Ν
νάμεων». Μόνο που η συμπαρά­
Ποίηση. Τρίτη έκδοση.
σταση των τελευταίων δεν μπο­
3
ρεί να χαρακτηρισθεί «χοντρή»,
Ν ΙΚ Ο Δ Η Μ Ο Υ Α Π Α Ν Τ Α
κατά τη λογική σας, ενώ της
Σάτιρα. Τέταρτη έκδοση.
πρώτης είναι πράγματι «χον­
τρή». 4
Αυτά, με την ελπίδα ότι η ευαι­ Π Α Ρ Ό Λ Α ΑΥΤΑ
σθησία σας θα ενισχυθεί και προς Πεζά. Δεύτερη έκδοση.
την άλλη πλευρά ώστε να μην
5
κατηγορείσθε για ημιπληγία.
Ε Γ Χ Ε ΙΡ ΙΔ ΙΟ Ν
Λεύτερης Τσάγγαρης
Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ Σ
ΔΕΙΓΜ ΑΤΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ Φιλοσοφία. Τρίτη έκδοση.
Από την Ομάδα Τύπου του 6
Α.Κ.Ο.Ε. (Απελευθερωτικό Κίνη­
μα Ομοφυλόφιλων Ελλάδας) λά­ Π Ρ Ο Σ Ε Γ Γ ΙΣ Ε ΙΣ
Δοκίμια. Δεύτερη έκδοση.
βαμε την παρακάτω επιστολή,
: που είναι και μαρτυρία, για τα ό­ 7
σα, επί των ημερών μας, « ολισθή­ Η Δ Υ Σ Τ Υ Χ ΙΑ
ματα» όιαπράττονται από μερίδα Τ Ο Υ Ν Α ΕΙΣΑΙ
του Τύπου.
ΕΛΛΗΝΑΣ
Το... έγκυρο «Βήμα» απέδειξε Σάτιρα. Δέκατη τρίτη έκδοση.
για άλλη μια φορά ότι δια κρίνε -
8
ται από ανευθυνότητα και έλλει­
ψη σοβαρής αντιμετώπισης των Σ Κ Ε Ψ Ε ΙΣ
πραγμάτιον. Συγκεκριμένα, στο ΠΑ ΤΗΝ
! «Βήμα της Κυριακής» (21/10/84) ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ
δημοσιεύτηκε άρθρο με τίτλο ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
«Τ ο "τρίτο φύλο" στο Κογκρέ- Φιλοσοφία. Τέταρτη έκδοση.
1 σο...». Το κείμενο αυτό είναι 9
ανυπόγραφο· υπάρχει μόνο η έν­ Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α
δειξη «Ο υ ά σ ιγκ το ν, Οκτώ- 1950-1980
! βριος». Αλλά εκείνο που ενδια-
10
i φέρει δεν είναι η πηγή, αλλά το
I περιεχόμενο. Πρόκειται για κεί­ Î E N A Π Ο ΙΗ Μ Α Τ Α
Μεταφράσεις 1957 -1982
μενο που οδηγεί τοσο τον Τύπο,
! όσο και την αντίληψη για την ο- 11
1μοφυλοφιλία, πολλά χρόνια πί­ ΟΙ Ν Ε Ο Ι Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ
σω. Πέμπτη έκδοση.
Πρωτ’ απ’ όλα, από τον τίτλο 12
και μόνο αντιλαμβάνεται κανείς
: την ανευθυνότητα του δημοσιεύ­
ΚΟΙΝΟΤΟΠΙΕΣ
Δεύτερη έκδοση.
ματος, αφού πλέον ο χαρακτηρι­
σμός «τρίτο φύλο» θεωρείται κά­ 13
τι περισσότερο από αντιεπιστη­ Ο Ε Λ Λ Η Ν Α Σ ΒΟΥΥΔΑΣ
μονικός. Παραθέτουμε ορισμένα Ιστορία.
ενδεικτικά αποσπάσματα για να
φανεί η γελοιότητα αλλά και ο ε­
πικίνδυνος ρόλος την απόψεων ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ
που δημοσιεύονται: «Επειδή ελά­ Μαυρομιχάλη 9 - Τηλ. 3607.744
χιστα είναι τα πράγματα που, α-
55
 πό πολιτικής ή κοινωνικής πλευ­
ΕΚΔΟΣΕΙΣ TÛWAWj ράς, μπορεί να κάνει κανείς μέσα
σε μια τουαλέτα, οι ομοφυλόφι­
λοι έχουν αρχίσει δειλά δειλά να
Κατερίνα Σαιν-Μαρτέν εμφανίζονται στη δημόσια ζωή
UOV Η Π Α ». Δηλαδή, οι ομοφυλό­
Λ α μ π ρ ά κ η δ ε ς . Ι σ τ ο ρ ί α μ ια ς γ ενιά ς φιλοι είναι η κατηγορία εκείνη
τίον ανθροόπων που προορίζεται
για τις... τουαλέτες, αλλά τώρα
οι αναιδείς σήκωσαν κεφάλι και
θέλουν να εμφανιστούν και στη
δημόσια ζωή. Κι όχι μόνο αυτό,
αλλά ευνοούνται και από το νό­
μο: «Οι ομοφυλόφιλοι, πάντως,
ευνοούνται πολύ από την αμερι­
κανική νομοθεσία. Και η κυβέρ­
νηση ξοδεύει αυτή τη στιγμή α­
φειδώς, προκειμένου να βρεθεί η
θεραπεία της φοβερής αρρώ-
στειας AIDS που τους εξολοθρεύ­
ει». Τη στιγμή που οι εφημερίδες
η μια μετά την άλλη σταμάτησαν
ν’ αποκαλούν την ασθένεια AIDS
ως «νόσο των ομοφυλόφιλων»,
αφού αποδείχτηκε πια ότι μπορεί
ο καθένας να προσβληθεί απ’ αυ­
τήν, είτε ομοφυλόφιλος, είτε ετε­
ροφυλόφιλος είναι, το «Βήμα»
συνεχίζει το παλιό βιολί. Αλλά το
πιο... ωραίο είναι παρακάτω: «Ε ­
κτός απ’ αυτά, οι ομοφυλόφιλοι
έχουν δια νόμου εξασφαλίσει το
δικαίωμα να πηγαίνουν και να
μένουν όπου θέλουν και δεν διώ­
χνονται από τη δουλειά τους α­
κόμα κι όταν αντιληφθούν οι άλ­
λοι το... βίτσιο τους. (βλ. Ν.Π.
Ανδριώτη, «Ετυμολογικό λεξικό
της Κοινής Ν εοελλη νικ ή ς»2,
Το ιστορικό χρονικό των Λαμπράκηδων, της νε- I 1967, σ. 52: «βίτσιο το, κακή συ­
νήθεια, πάθος· μεσν. βίτσιον I-
ολαιίστικης οργάνωσης, που σημάδεψε μια ολό- I ταλ. vizio ή λατιν. vitium». Να
κληρη γενιά, για πρώτη φορά αποτελεί αντικείμενο I δούμε πότε το «Βήμα» θα κόψει
συστηματικής μελέτης. I τις κακές συνήθειες και τα πάθη
του... Παρόλο όμως που είναι ο­
Με πλούσιο όσο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό I λοφάνερα τα βίτσια του, κυκλο­
και δυσεύρετα ντοκουμέντα η κοινωνιολόγος-ιστο- I φορεί ελεύθερα όπου θέλει).
Γενικά το δημοσίευμα είναι γε­
ρικός Κατερίνα Σαιν-Μαρτέν περιγράφει την οργα- I ; μάτο από αντιομοφυλόφιλες ανα­
νωτική δομή, την πολιτική παρέμβαση και τις πολι- I φορές με αποκορύφωμα τα εξής
τιστικές δραστηριότητες της «Νεολαίας Λαμπρά- I σπουδαία: «Σ τη Νέα Υόρκη, ο
δήμαρχος Έντουαρντ Κοχ (γνω­
κη». I στός ομοφυλόφιλος) προσπάθη­
’Αγνωστες πτυχές αλλά και αποσιωπήσεις ή και I σε να επιβάλει στις ιδιωτικές επι­
διαστρεβλώσεις γύρω απ’ τα πραγματικά περιστα- I χειρήσεις που έχουν πάρε δώσε
με τις δημοτικές αρχές, να κα­
τικά φωτίζονται μέσα από πλήθος συνεντεύξεων I ταργήσουν τις διακρίσεις εναν­
που η συγγραφέας πραγματοποίησε με μέλη της I τίον των ομοφυλόφιλων. Ή τα ν
Νεολαίας Λαμπράκη, αλλά και μια*αδημοσίευτη I τόση η κατακραυγή, όμως, που
αναγκάστηκε ν ’ αποσύρει τη
συνέντευξη με τον πρόεδρο της Νεολαίας τον Μίκη I σχετική πρόταση. Καλοί οι ομο­
Θεοδωράκη, δημοσιεύεται αυτούσια. I φυλόφιλοι, αλλά δεν μπορούν ν'
Είκοσι χρόνια μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη I απολαμβάνουν ιδιαίτερης προ­
στασίας μεγαλύτερης από αυτήν
Λαμπράκη, η ιστορία αρχίζει να φωτίζει τα «πραγ- I που τους παρέχουν οι νόμοι του
ματικά» της οργάνωσης που υπερέβη τα κομμάτι- I κράτους, επικυρωμένοι από το
Κογκρέσο». Η κατάργηση λοι­
κά πλαίσια και έδρασε ως ο καταλύτης για μια σει- I πόν τιον διακρίσεων σε βάρος
ρά από πολιτικές και πολιτιστικές αλλαγές. I τω ν ομοφυλόφιλων σημαίνει
Τη’μετάφραση και την επιμέλεια της έκδοσης εί- I και... προνομιακή μεταχείριση
τους. Σε τέτοιες όμως ρατσιστι
χε η Χαρά Ντάλη. I κές απόψεις δε χρειάζεται ούτε ν
απαντάει κανείς, αφού από μό­
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ I νες τους αποδεικνύουν ότι είναι
αστήρικτες.
Α Θ Η Ν Α : « Π Ο Λ Υ Τ Υ Π Ο » , Δ εινο κ ρ ά του ς 131, I Και τώρα το μικροπολιτικό
τηλ. 72.29.237 I ματα; Γιατί είναι πολιτικό δι­
ΐμς υπόθεσης: Στο κείμενο του
Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η : «Μ . Κ ο τζιά και Σ ία », Τσιμισκή 78 I «Βήματος» γίνεται αναφορά μό­
I Ένα είναι βέβαιο ότι ο νέος θε­
νο στους ρεπουμπλικάνους ομο­
φυλόφιλους βουλευτές. Αγνοούν­
ται μήπως οι αγώνες των ομοφυ­
λόφιλων βουλευτών του δημο­
κρατικού κόμματος, καθώς και
όσων αγωνίζονται έξω απ’ τα
κόμματα, ή μήπως συμβαίνει κά­
τι άλλο; Για όποιον έχει την ίδια
απορία ας τηλεφωνήσει στο «Βή­
μα» ή ας περάσει από τα γραφεία Ε
του. Αμφίβολο όμως αν θα πάρει
απάντηση. Γιατί εμείς τηλεφωνή­
σαμε τη Δευτέρα, 22/10/84, μας
είπαν να περάσουμε από τα γρα­
φεία την επομένη, αλλά όταν πή­
γαμε ο θυρωρός δε μας άφησε να
μπούμε. (Πρέπει να σημειωθεί ότι
αυτό δεν μας έχει συμβεί σε κα­
μιά άλλη εφημερίδα που επισκε-
φτήκαμε, παρά μόνο στο «Βήμα»
που υποτίθεται ότι σέβεται τη δη­
μοκρατία και το διάλογο). Τηλε­
φωνήσαμε από κάτω και μας εί­
παν ότι ο κύριος Διευθυντής α­
πουσιάζει. Μετά πέντε λεπτά ο
κύριος Διευθυντής... κατέβηκεκι
όταν τον πλησιάσαμε μας είπε ό­
τι αρνείται να μιλήσει στο δρόμο.
Τηλεφωνήσαμε στο σπίτι του,
αρνήθηκε να μιλήσει κι εκεί. Στο
γραφείο όχι, στο δρόμο όχι, στο
σπίτι οχι, που επιτέλους μιλάτε
κύριε Ψυχάρη;
Ομάδα Τύπου
του Α.Κ.Ο.Ε.
ΕΠΑΙΝΟΣ ΚΑΙ ΨΟΓΟΣ
9 Για τη Δ ημόσια Δ ιυικηση και
τον τρόπο πρόσληψης των Δημο­
σ ίο υ Υπαλλήλων οι δύο επιστο­
λές που ακολουθούν. Η πρώτη α­
πό την Τερέζα Πρωτογέρου, που
θεωρεί την πρόσληψη με το μηχα­
νογραφικό σύστημα σωστή, πα­
ρατηρεί μεταξύ άλλων για τις αν­
τιρρήσεις και την κριτική σ ' αυτό
το σύστημα:
...Γράφτηκε ακόμη ότι έμειναν
έξω οι αριστούχοι, και ερωτώ
ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι οι α­
ριστούχοι θα είναι και άριστοι υ­
πάλληλοι; Απ’ ό,τι διάβασα στον
Τύπο πέρσι και φέτος, πολλοί
δεν κατάφεραν να μπουν ούτε σε
κάποιο ανώτατο εκπαιδευτικό ί­
δρυμα, πώς θα μπορούσαν να
διαπρέψουν στη Δημόσια Διοί­
κηση που είναι μια διαδικασία
τελείως διαφορετική από το σχο­
λείο;
Και έρχομαι στην αξιοκρατία,
στα μεταπτυχιακά προσόντα.
Από πού θα μπορούσε κανείς
να συμπεράνει ότι όποιος έκανε
μια εργασία παραπάνω σε κά­
ποιο συγκεκριμένο θέμα και πήρε
το master ή το doctora θα είναι
και άξιος υπάλληλος· που μάλι­
στα αυτό το προσόν το απέκτησε
με την οικονομική ενίσχυση των
γονιοόν του.
Δηλαδή όσοι δεν έχουν πλού­
σιους μπαμπάδες να τους στεί-
λουν στο εξωτερικό, πρέπει να έ­
χουν μειωμένα πολιτικά δικαιώ­
καίωμα μια θέση στο δημόσιο.
σμός είναι πολύ καλός, θα απαλ-
 λάξει τον κόσμο από ένα μεγάλο I Κώστας Γεωργουσόπουλος γρά- ται με τιμιότητα. Πλαστογρα- δαιμονοκρατική, μοναρχική και
άγχος, να τρέχει από διαγωνισμό ! φει, στις 8-10-84, τα εξής: φούνται ανενδοίασα. Τακτική απολυταρχική παράδοση της
σε διαγωνισμό και από πολιτικό που ξεπερνά σε θρασύτητα αυ­ προεπιστημονικής κοινωνίας
σε πολιτικό, με τις μελλοντικές
δε εφαρμογές του, θα αποδειχθεί
άριστος.
I θαιρεσίας τη συμβατική λογοκρι­
σία. Κι ακόμη πιο πέρα. Ξεχνά
(σελ. 24).
Στον Αριστοτέλη, με μια ριζι­
κάποτε ο συγγραφέας, κ. Ευαγ. κή εκτομή κάθε ίχνους μεταφυσι­
Ό σοι δεν περιέχονται στους Ρούσσος, προηγούμενες επεμβά­ κής και θεολογίας, με ένα απρο­
καταλόγους των διοριστέων να ! «ΕΠΑΙΝΟΣ. Τα καλά πρέπει σεις του στην ταυτότητα φιλοσό­ κάλυπτα ωμό ψεύδος (σελ. 41)
μην επηρεάζονται από προσωπι­ j να λέγονται. Επιτέλους ένα σύγ­ φων, με συνέπεια αξεπέραστες ε­ και με μια παραπλανητική γενί­
κά αισθήματα και γράφουν απε­ χρονο βιβλίο στην εκπαίδευση. σωτερικές αντιφάσεις. κευση, (σελ. 44) αποτολμάται η
ρίσκεπτα πράγματα, οι δε διορι- Πρόκειται για τη «Φιλοσοφία» Φοβάμαι ότι ο κ. Γεωργουσό­ τελική προβολή ως αριστοτελι­
στέοι καλά θα κάνουν να πάρουν της Γ' Λυκείου. Έχει και στόχο πουλος υπέπεσε στο σφάλμα, κής, μιας φιλοσοφίας που βρί­
επιτέλους κάποια θέση και να και μέθοδο και γλώσσα. Καλοτυ- που δυστυχώς δεν απέφυγαν και σκεται στους αντίποδες εκείνης.
μην δέχονται αβασάνιστα τα όσα πωμένο, ελκυστικό και ευπρόσω- άλλες προσωπικότητες με ανά­ Εκπληρώνεται έτσι η ευγενική
τους κατηγορούν με τη σκέψη ότι ; πο. Καιρός ήταν. Είναι γραμμένο λογη αξία και προβολή. Έκαμε πρόθεση να συμπιεστεί ο Αριστο­
τώρα πια βολεύτηκαν. ' από ανθρώπους που ξέρουν το κριτική χωρίς να διαβάσει το βι­ τέλης στο ασφυχτικό καλούπι
Τερέζα Πρωτογέρου αντικείμενο και γνωρίζουν τη βλίο. Επειδή είναι σοφία η απλή των «προοδευτικών δυνάμεων».
σχολική πράξη. Ένας καινούρ­ αναγνώριση του λάθους, τον πα­ Σταματώ ως εδώ περιμένοντας
Στη δεύτερη επιστολή από τον γιος αέρας στο σχολικό κενό αέ- ρακαλώ να ξανατοποθετηθεί στο την επανατοποθέτηση του κ. Γε-
'Ε.Γ. που θεωρεί ότι το μηχανο­ ρος. Προβλήματα βέβαια θα υ- θέμα, προκαλώντας με ενδεχο­ ωργοσόπουλου ή την αντίδραση
γραφικό σύστημα εγκαινιάζει μια I πάρξουν και φοβάμαι πολλά. μένως να στηρίξω οποιονδήποτε όποιου άλλου κρίνει πως η μαρ­
πολιτική «υποβιβασμού της προ­ Ποιος θα το διδάξει, όταν η ύλη από τους παραπάνω χαρακτηρι­ τυρία της επιστολής αυτής δεν ε­
σ ω π ικ ότη τα ς και αναξιοκρα- του είναι δυσπρόσιτη για τους σμούς, για τη βαρύτητα των ο­ πιτρέπεται να τον αφήσει αδιά­
τίας», ο αναγνώστης μας γράφει παλιούς εκπαιδευτικούς που δεν ποίων έχω πλήρη επίγνωση. φορο».
μεταξύ των άλλων: έκαναν ποτέ τίποτα πέρα από Για μια στοιχειώδη ενημέρωση Την επόμενη μέρα, (31 Οκτω­
τον Πλάτωνα και για τους νεότε­ του αναγνώστη. Φετινός στόχος βρίου) ενώ {I επιστολή διατηρεί­
Ο νόμος εκβιάζει εκ τιον προ- ρους που δεν αποφοίτησαν από του συγγραφέα, ο οποίος έχει ται στην αφάνεια, δημοσιεύεται
τέρων ένα άτομο, που θέλει να τα ειδικά Τμήματα των Φιλοσο­ συντάξει το αντίστοιχο μέρος και το ακόλουθο κείμενο του κ. Γε-
προσληφθεϊ σε δημόσια θέση, να φικών σχολών. Αν ο εκπαιδευτι­ στο προηγούμενο σχολικό εγχει­ ωργουσόπουλου:
έχει παντρευτεί, να έχει κάνει κός δεν έχει προσωπικό μεράκι ρίδιο, είναι η απλουστευτική κα­
παιδιά «όσο πιο πολλά τόσο πιο για ενημέρωση στο φιλοσοφικό τάταξη των φιλοσόφων σε δύο «Π Α Λ ΙΝ Ω Δ ΙΑ . ΕΣΠ Ε ΥΣΑ
καλά ( = σίγουρη θέση)» χωρίς στοχασμό (και η φιλοσοφία είναι κατηγορίες: επαναστάτες - προο­ και πρέπει να ζητήσω συγνώμη
να σεβαστεί την ελεύθερη επιλο- «πετριά») πως θα διαπλεύσει θέ­ δευτικοί απ’ τη μια, αντεπανα- από τους αναγνώστες μου. Του­
, γή του ατόμου και χωρίς να εξε­ σεις και κείμενα που εξαντλούν στάτες - μοναρχικοί κτλ. απ’ την λάχιστον κατά το ήμισυ. Τις
τάσει τις απαραίτητες οικονομι­ (κυριολεκτικά) όλα τα σύγχρονα άλλη. Οι προβαλλόμενες σταθε­ προάλλες επαίνεσα τη νέα «Φι­
κές προϋποθέσεις. Πώς ο άνερ- ρεύματα; Να περιγράφω και μια ρές στις φιλοσοφικές κατευθύν­ λοσοφία» της Γ' Λυκείου. Παγι­
f γος θα κάνει παιδιά; Αντίστρο­ άλλη δυσχέρεια; Διδάσκοντας με
φα: γιατί να έχουν προτεραιότη­ σεις των πρώτων είναι ο εντοπι­ δεύτηκα. Επειδή αποτελείται α­
επάρκεια στην αρχαία φιλοσοφία σμός της έρευνας στην αισθητή πό δύο μέρη και το πρώτο («ιστο­
τα διορισμού όσοι έχουν παιδιά, που αγνοούν τη σύγχρονη και δι­
αφού αυτό σημαίνει και οικονο­ πραγματικότητα, η αντιμεταφυ- ρία της αρχαίας ελληνικής φιλο­
δασκόμενοι (ευάριθμοι, αλλά α­ σική, η απομάκρυνση από τη σοφίας») έχει γραφεί από τον ίδιο
μική ευχέρεια; Τι θα απογίνουν οι παιτητικοί) που γνωρίζουν (έστω
πραγματικοί προλετάριοι με πτυ­ θρησκεία, ενώ οι δεύτεροι ανα­ συγγραφέα του παλιού εγχειρι­
και ακροθιγώς) τη σύγχρονη α­ χαιτίζουν την έρευνα, βλάπτουν δίου νόμισα πως ξανατυπώθηκε
χίο... ζητιάνοι πολυτελείας;
γνοούν παντελώς το φιλοσοφικό την επιστήμη και προπαντός θεο­ εκείνο το κείμενο. Έ τσι μελέτη­
Ποιους παραγκωνίζει λοιπόν λόγο από τον Έγελο και πίσω. λογούν. σα τη νέα ύλη, γραμμένη από τον
το σύστημα; Όσους δεν προβα- Χρειάζεται ενημέρωση των δα­ Για να χωρέσουν οι φιλόσοφοι κ. Κυρ. Κατσιμάνη. Οι εντυπώ­
τοποιούνται και προσπαθούν να σκάλων και τάχιστα, γιατί υπάρ­
περισώσουν μέσα στη δίνη της στα δύο πεποιημένα σχήματα, ή­ σεις μου ήταν από αυτό το κείμε­
χει κίνδυνος το μάθημα να περι- ταν αναγκαίος ο ακρωτηριασμός νο. Τώρα όμως που ενέκυψα στο
σύγχρονης ζούγκλας στοιχειώδη
πέσει σε αδιέξοδο και να χαθεί τους. Ο Ηράκλειτος για παρά­ πρώτο μέρος βλέπω πως ο συγ­
αξιοπρέπεια.
μια, πράγματι, έσχατη ευκαιρία δειγμα, ήταν ως τα πέρσι συνεχι­ γραφέας έχει αλλάξει απόψεις.
Και συνεχίζει ο αναγνώστης να ανοίξει νέος ορίζοντας στα στής της θεολογίας του Ξενοφά- Χωρίζει τους αρχαίους φιλόσο­
‘ μας: I
μυαλά των παιδιών. Ας μη χαθεί,
....Ποιος φοιτητής θα σκεφτό- νη (σελ. 164 του περυσινού εγχει­ φους σε προοδευτικούς και αντι­
γιατί χαθήκαμε». ριδίου). Φέτος ο κ. Ρούσσος, α­ δραστικούς, σε δημοκράτες και
ταν κάποτε ότι τα ξενύχτια, η α-
Στις 14 Οκτωβρίου, η εφημερί­ φού αποφάσισε να τον κατατάξει απολυταρχικούς μυστικιστές, θε­
ί γωνία, οι στερήσεις για τις σπου- δα παρέλαβε, με τέλεξ από το
: δές, θα εκμηδενίζονταν μπροστά εν σκηναίς προοδευτικών, απο­ ολόγους και τα ρέστα. Μέσα σ ’
Γραφείο της στο Ηράκλειο, επι­ κρύπτει τη θεολογία του (ολοφά­ αυτά τα καλούπια, κόβει και ρά­
στην δίνη της παιδοπαραγωγής; στολή μου —σχόλιο στο παρα­
Μήπως πρέπει να πάψουν να νερη βέβαια στα σωζόμενα απο­ βει αναστήματα όπως ο Πυθαγό­
πάνω κείμενο. Λίγες μέρες μετά, σπάσματα) ενώ, δίκην αρχηγού ρας, ο Παρμενίδης, ο Ζήνων, ο
- μελετούν οι υποψήφιοι ανωτέρων
με βεβαίωσαν ότι η επιστολή δό­ ποδοσφαιρικής ομάδας, διαγρά­ Πλάτων, ο Αριστοτέλης ήρθε
;■ και ανωτάτων σχολών και να θηκε στο τυπογραφείο για δημο­ φει από τη χορεία των φιλοσόφων στα μέτρα του συγγραφέα. Το πε­
.·■ στραφούν με ζέση στη δημιουρ­ σίευση, ενώ αρκετές μέρες αργό­ τον Ξενοφάνη, του οποίου την ύ­ ρίεργο είναι πως στο παλιό βιβλίο
γία οικογένειας; Α π’ ό,τι αποδεί­
τερα, στις 30 Οκτωβρίου, ότι χά­ παρξη έκρινε σκόπιμο να μην ο ίδιος άνθρωπος δεν είχε τις ί­
χτηκε πιο σίγουρος είναι αυτός ο θηκε και για να δημοσιευθεί είναι πληροφορούνται στο εξής οι μα­ διες απόψεις. Τι να υποθέσει κα­
J;, δρόμος.... ανάγκη να την ξαναστείλω. Έγι­ θητές. νείς; Πώς τότε λογοκρίθηκε; Και
Ευχαριστώ θερμά νε κι αυτό με τέλεξ αυθημερόν. Η
για τη φιλοξενία Ο Παρμενίδης, ως τα πέρσι δέχτηκε εννιά χρόνια να παρα­
επιστολή έχει ως εξής: πρωτοπόρος στο δρόμο που είχε ποιείται η σκέψη του; Υπέγραφε
|ί;" Ε.Γ.
«Κύριε Διευθυντή, θέλω να εκ- ανοίξει ο πριν απ’ αυτόν στοχα­ κάθε χρόνο τη σύμβαση; Ή μή­
1 Ένας 30άρης αδιόριστος και
J’: πειναλέος φράσω την έντονη αμηχανία που σμός, (σελ. 166) με τα νέα αξιο­ πως άλλαξε απόψεις στο μεταξύ;
I μου προκάλεσε η υμνητική πα­ κρατικά κριτήρια εγγράφεται φέ­ Και ποιος αποφάσισε πως οι τω ­
Η «Φ ΙΛ Ο Σ Ο Φ ΙΑ » ρουσίαση του βιβλίου «Φιλοσο­ τος στη μαύρη βίβλο και, για τις ρινές είναι εγκυρότερες; Στις δυ­
lS ΤΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ φία» της Γ' Λυκείου από τον κ. ίδιες φιλοσοφικές κατακτήσεις, σχέρειες που έχουν οι εκπαιδευτι­
ί0 ί · Από τον κ. Στέφανο Γοντικά- Γεωργουσόπουλο. (Τα Νέα, 8-10- του καταλογίζεται «πρωτόγονη κοί, όπως σημείωνα στο προη­
κη πήραμε την επιστολή που ακο- I 84). Το πρώτο μέρος του νέου εγ- συλλογιστική» (σελ. 23). Το α­ γούμενο, προστίθεται τώρα και
f λουθεί και η οποία αναφέρεται σε ' χειριδίου, αναφερόμενο στην αρ­ διάβλητο της νέας αξιολόγησης μια άλλη. Σκεφτείτε έναν ενημε­
■ί: επιστολή του - απάντηση σε σχό- χαία ελληνική φιλοσοφία, αποτε­ βεβαιώνεται με την ακόλουθη εκ- ρωμένο στα φιλοσοφικά δάσκα­
λιο δημοσιευμένο στην εφημερίδα λεί ακραίο σύμπτωμα αδίστα- κωφαντική ομοβροντία: Το Ον λο που θα υπερασπιστεί, φιλοσο­
«Τ α Νέα». I κτης λογοκρισίας του αρχαίου του Παρμενίδη, στη σύλληψή του φικά εννοώ, τον Πυθαγόρα ή τον
‘f Προς το περιοδικό Αντί, ελληνικού στοχασμού. Κι όχι μό- γενικά σαν έννοια μεταφυσικής Ζήνωνα (ποιος άραγε θα τολμού­
^ Στη στήλη «ο τόνος του πνεύ- I νο αυτό. Ούτε όσα γλιτώνουν α- αρχής, έχει ρίζες στη γενικότερη σε να του το απαγορεύσει;) θα έ­
|{ι. ματος» της εφημ. «Τ α Νέα», ο κ. i πό το ψαλλίδισμα παρουσιάζον­ μυστικιστική, θεοκρατική και χει να αντιμετωπίσει από τους

57
ντοπαρισμένους μαθητές του τη
ρετσινιά του αντιδραστικού. Μα
είμαστε καλά; Ζητώ πάλι συγνώ­
μη για το γενικευμένο έπαινο. Πί­
στευα πως στοιχειώδης συνέπεια
θα υπήρχε σ ’ αυτό τον τόπο».
Απόκειται στον αναγνώστη να
συναγάγει τα δικά του συμπερά­
σματα, αφού παραβάλλει τις η­
μερομηνίες και τα κείμενα. Δυο
λόγια μόνο πάνω στην «παλινω­
δία». Θα προτιμούσα βέβαια να
τα απευθύνω στα «Ν έα», αλλά ο­
μολογώ τη δυσκολία μου να κα­
ταλάβω ποιες αρχές δημοσιογρα­
φικής δεοντολογίας ασκούνται
στην πρακτική της εφημερίδας
αυτής.
Στο σχέδιο της επιστολής μου
μιλούσα για «απροφάσιστη ανα­
γνώριση του λάθους». Θεώρησα
όμως τον χαρακτηρισμό βαρύ, α­
φού απευθυνόταν σε προσωπικό­
τητα με σεβαστή πνευματική
προσφορά. Αντικατέστησα με τη
λέξη «απλή». Λυπάμαι τώρα που
αναγκάζομαι να πω ότι οι προφά­
σεις μείωσαν την αξία της ανα­
γνώρισης και οδήγησαν σε νέα α­
τοπήματα που αποφεύγω να τα ε-
πισημάνω. Οπωσδήποτε, έδειξαν
ότι ο κ. Γεωργουσόπουλος δεν έ­
χει διαβάσει ούτε την προηγούμε­
νη έκδοση, στην οποία μεταθέτει
τον έπαινο για το πρώτο μέρος.
Μόνη σοφή λύση παραμένει
και τούτη την ώρα η απλή ανα­
γνώριση του (νέου έστω) λάθους,
όσο κι αν το κύριο ζητούμενο δεν
είναι η ακρόαση κάποιας άλλης
πάλιν ωδής προερχόμενης από
τον κριτικό ή τον συγγραφέα του
βιβλίου.
Στέφανος Γοντικάκης
ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ
• Από τον εκδότη και βιβλιοπώ­
λη Δ. Παπαδήμα πήραμε την επι­
στολή που ακολουθεί, η οποία α-
ναφέρεται στην προβολή βιβλίων
από τα κρατικά μέσα ενημέρω­
σης.
Κύριε Διευθυντά,
' Με την επιστολή αυτή διαμαρ­
τύρομαι σαν εκδότης και Έλλη­
νας φορολογούμενος για την συ­
στηματική προβολή και με όλα
τα κρατικά μέσα ενημέρωσης ε­
νός εκδοτικού οίκου για βιβλία
που συμπτωματικά κυκλοφο­
ρούν την παραμονή των γιορτών
που αρχίζει η κίνηση και η αγορά
βιβλίων. Η προβολή αυτή έχει
αρχίσει από παλιά και συνεχίζε­
ται μέχρι σήμερα με αφορμή την
παρουσίαση από επιστήμονες
συγγραφείς και πολιτικούς των
έργων τους.
Εμείς οι εκδότες τιμούμε όλους
τους συγγραφείς και επιστήμονες
μικρούς και μεγάλους για το επι­
στημονικό και πολιτιστικό έργο
τους και τους προβάλλουμε με
τις εκδόσεις και καταβάλουμε
μεγάλα ποσά για την προβολή
σε όλα τα μέσα ε-
^τηλεόραση, ραδιό-
^ριοδικά.
^μαι στο γεγονός
τρεις μερες-μετά τα εγκαίνια
της 13ης Πανελλήνιας Εκθεσης
στο Ζάππειο στην αίθουσα της
Αρχαιολογικής Εταιρίας στις
27.11.84 ο διαπρεπής αρχαιολό­
γος κ. Μαν. Ανδρόνικος παρου­
σίασε το έργο του ΒΕΡΓΊΝΑ της
Εκδοτικής Αθηνών.
Και ενώ για ένα εκδοτικό οίκο
με άξιο έργο απασχολήθηκαν ό­
λα τα κρατικά μέσα ενημέρωσης
και παρουσίασαν το βιβλίο και
στην εκδήλωση παρεβρέθηκαν
Υπουργοί, Ακαδημαϊκοί* Λογο­
τέχνες, Πολιτικοί, στην έκθεση
του Ζαππείου που εκατό και πλέ­
ον εκδότες και διαπρεπείς συγ­
γραφείς και επιστήμονες, μικροί
και μεγάλοι παρουσίασαν τις τε­
λευταίες εργασίες και εκδόσεις
των που πολλές απ’ αυτές συνα-
γιονίζονται επάξια σε ποιότητα
τις καλύτερες ξένες, δεν εγινε η
ανάλογη προβολή και παρουσία­
ση.
Και για πρώτη φορά στα εγκαί­
νια δεν παραβρέθηκε η ηγεσία
του Υπουργείου Πολιτισμού που
ασχολείται με το βιβλίο.
Έργο εθνικό και πολιτιστικό
για μας, προσφέρει τόσο ο μι­
κρός ποιητης, συγγραφέας, και
εκδότης, όσο και ο μεγάλος και
θα πρέπει να υπάρχει ίση μετα­
χείριση και υποχρέωση της πολι­
τείας για όλους.
Μετά τιμής
Λημήτρης Ν Παπαδήμας
ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΔΩΡΟ...
• Ο Β. Πανόπουλος μας έστειλε
το γράμμα που ακολουθεί με τίτλο
« Στο πατάρι κάτω από τις βαλί­
τσες». Μια μαρτυρία «κάτι σαν
δώ ρο» όπως μας γράφει, το αφιε­
ρώνει εξαιρετικά στον Λουκιανό
Κηλαηδόνη.
Ό ,τι συνέβη στο Μεγάλο Β.Β.
King συνέβη και σε μένα, αργότε­
ρα βέβαια στις 16 Μαρτίου στον
αστερισμό των Ιχθύων ημέρα
Πέμπτη γύρω στις δώδεκα και
κάτι το μεσημέρι.
Την είχαν πιάσει τη μαμά οι
πόνοι από το πρωί. Βγήκα λένε
από τη μαμά μ’ ανοιχτά τα χέρια,
λες και περίμενα κάτι. Δεν τα
’ κλεινά. Να! κάπως έτσι. Οι για­
τροί αναποφάσιστοι μπροστά
στην έκπληξη, μετά από πολύω­
ρα συμβούλια με τη συμμετοχή
και του οικογενειακού μας για­
τρού που είχαν εμπιστοσύνη, κα­
θώς και του μπαμπά, μου ’βαλαν
μια μικρή κιθάρα αγορασμένη α­
πό το περίπτερο σ τ’ ανοιχτά μου
χέρια. Δεν έκλαιγα.
Προς γενική κατάπληξη σε η­
λικία 2 χρόνων έπαιξα την πρώτη
μελωδία.
Μιλούσα κιόλας. Η ομιλία μου
ήταν κατανοητή και πλήρης. Οι
εφημερίδες, το ράδιο, η τηλεόρα­
ση, τα επιστημονικά έντυπα, μας
έδειχναν All Together και μας έ­
παιρναν συνεντεύξεις. Διακεκρι­
μένοι επιστήμονες προσπαθού­
σαν να εξηγήσουν το ανεξήγητο.
Απεσταλμένος από το Παιδαγω­
γικό Ινστιτούτο Ψυχοσωματικής
Έρευνας της Ελβετίας μου ’κάνε
ερωτήσεις (Tests) και έμεινε άφω­
νος από το υψηλό I.Q.
Ό τα ν έφυγε του χάρισα κι ένα
αυτόγραφο με τη φωτογραφία
μου «Σ το κύριο... με αγάπη. Ο
μπέμπης από την Ελλάδα». Ή ­
μουν αβάπτιστος. Πού να βρεθεί ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΗ
χρόνος. Η μαμά σε μία συνέντευ­ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
ξη καμαρώνοντας μίλησε για τον Δημοχάρους 60
εαυτό της κι είπε ότι όντας κλη­ 115 21 Αθήνα
Τηλ. 72.32.713 — 72.32.819
ρονομικός φορέας των προγόνων
της έφερε στον κόσμο εμένα. Το
θαύμα. Η μαμά τραγουδούσε* • Εκδότης:
τραγουδούσε ωραία. Ο μπαμπάς ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗΣ
Δεινοκράτους 131
πια!!! Ε! ! ! Ή τα ν ο καλός μου 115 21 Αθήνα
σπορέας. Είπε, ότι από τον καιρό • Υπεύθυνη τυπογραφείου:
της Σύλληψης περίμενε κάτι πα­ ΑΛΕΚΑ ΣΗΜΑΝΤΗΡΑ
ράξενο από το επερχόμενο νεο­ Δεσποτικού 33
γνό. Την ημέρά της εισβολής ή­ Πετρούπολη
ταν μεθυσμένος. Ό τα ν εξομολο­ • Δημόσιες σχέσεις
γήθηκε στο γιατρό για το μεθύσι Διαφημίσεις:
του, αυτός κατηφής απάντησε ό­ ΤΑΚΗΣ ΜΩΡΑΤΤΗΣ
τι υπήρχε κίνδυνος. Κίνδυνος!!! • ΜΟΝΤΑΖ
Φαντάσου να ’βγαινα μεθυσμέ­ ΤΑΣΙΑ ΛΕΒΟΝ
νος κι εγώ. Επίσης είχε παρατη­ • Φωτοστοιχειοθεσία:
ρηθεί στη μαμά έλλειψη ιωδίου «ΠΟΛΥΤΥΠΟ» ΕΠΕ
και υπήρχαν πιθανότητες για το Δεινοκράτους 131
Τηλ. 72.29.237
σύνδρομο του Down. • Αναπαραγωγή φιλμς:
Θυμάμαι η μαμά τηγάνιζε
«ΠΟΛΥΤΥΠΟ» ΕΠΕ
αυγά-μάτια και τραγουδούσε: Δεινοκράτους 131
«Τώρα τα πουλιά, τώρα τα χελι­ Τηλ. 72.29.237
δόνια ...» και παρακαλούσε. • Εκτύπωση:
Παίξε αγοράκι μου κιθάρα, παίξε «ΛΙΘΟΤΥΠ» Α.Ε.
καμάρι μου, έλα γιόκα μου, κα­ Ιάσιου 5 - Περιστέρι
Τηλ. 57.22.201
νακάρη μου. Παίξε, κι εμείς θα
σου πάρουμε ρολόι. Τ ’ άλλα παι­
• Κάθε ενυπόγραφο άρθρο εκ­
διά δεν θα χόυν, όμως εσύ θα κα­ φράζει την προσωπική άποψη
μαρώνεις. Παίξε να σε χαρώ.
του συγγραφέα του.
Εσύ μια μέρα θα καυχιέσαι για • Χειρόγραφα δεν επίατρέ-
φονται.
μας. Να είσαι υπερήφανος για
τους γονείς σου...
ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ
Εγώ στο μεταξύ έπαιρνα επι­
στολές από παιδιά ξένων χωρών,
Εσωτερικού
όπου γι’ αυτά ήμουν το σύμβολο
Εξαμ. 600 δρχ. - Ετήσια 1.200
της ειρήνης, της χαράς.
Ετήσια Οργανισμών
Η φωτογραφία μου με την κι­
Τραπεζών, κτλ.: 4.000 δρχ.
θάρα στόλιζε τα δωμάτιά τους. Φοιτητική έκπτωση 15%
Μάλιστα είχε κυκλοφορήσει και
μια αφίσα με τη φωτογραφία μου Εξωτερικού
που έγραφε: The baby of the future.
Ευρώπη - Μεσογ. χώρες:
Κιθάρα σταμάτησα να παίζω στα εξάμηνη:............αεροπ.δολ. 13
πέντε μου χρόνια. Ρολόι δεν μου ετήσια:............... αεροπ.δολ. 26
Η.Π.Α. · Καναδάς · Αν. Ασία:
πήραν. Μου ’λεγαν να βγάλω το
εξάμηνη:........... αεροπ.δολ. 15
Δημοτικό. Το ’βγαλα. Μου ’παν,
ετήσια:............... αεροπ.δολ. 30
να πετύχω στο γυμνάσιο. Πέτυ-
Αυστραλία - Ωκεανία:
χα. Ό τα ν βγάλω με καλό βαθμό εξάμηνη:.............αεροπ.δολ. 15
την Γ' Γυμνασίου που την έβγα­ ετήσια:............... αεροπ.δολ. 30
λα. Ό τα ν θα τελείωνα την ΣΤ'
και θα πετύχαινα στο Πανεπι­ • Εμβάσματα, επιταγές:
στήμιο. Πέτυχα και μου το πή­ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗΣ
ραν. Automatic. Μπορούσα και έ­ Δημοχάρους 60
115 21 ΑΘΗΝΑ
κανα μπάνιο χωρίς να βρέχεται.
Τότε ξανάρχισα να παίζω κι­
• ΤΙΜΗ ΤΕΥΧΟΥΣ: δρχ. 50
θάρα αλλά δεν θυμόμουνα τίπο­
• ΠΑΛΙΑ ΤΕΥΧΗ: δρχ. 100
τα. Κι ούτε είχα δική μου. Η πα­
λιά ήταν σκεβρωμένη στο πατάρι ΚΕΝ ΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘ ΕΣΗ
κάτω από τις βαλίτσες. Τους πα- • Για τα βιβλιοπωλεία
ρακάλεσα να μου πάρουν μια της Αθήνας:
καινούρια για να ξαναρχίσω κι α­ Περιοδικό «ΑΝΤΙ»
πάντησαν: Δημοχάρους 60
— (κι οι δυο μ’ ένα στόμα, μια τηλ.: 72.32.713 - 72.32.819
φωνή). Τώρα πια μεγάλωσες. • Για τα βιβλιοπωλεία
Κοίταξε να φτιάξεις τη ζωή σου
Β. Ελλάδας: Βιβλιοπωλείο
κι άσε τ ’ αστεία. Εμείς υποφέ­ Μ. Κοτζιά και Σια Ο.Ε.
ρουμε για σένα... Τσιμισκή 78, τηλ. 279.720
Βασίλης Πανόπουλος 546 22 Θεάσαλονίκη
Δάσκαλος
I
 στο 3ο τεύχος
της ΝΕΑΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ

• Φάκελος Union Carbide: Φυτοφάρμακα και θάνατος. Γρά­

φουν, Η. Ευθυμιόπουλος, Μ. Μοδινός, Θ. Βαλαβανίδης
• Περί βίας και φασισμού. Συνέντευξη με τον Γ. Καραμπελιά
• Η κρίση της τεχνολογίας. Η. Ευθυμιόπουλος
• Η Μήλος χωρίς την Αφροδίτη. Μ. Μοδινός
• Αθληση ή πρωταθλητισμός; Γ. Σχίζας
• Η αλλαγή που δεν έγινε. Λ. Λουλούδης
• Ρεαλισμός ή ουτοπία; (Το συνέδριο των Πρασίνων). Δ. Πα-
παϊωάννου
• Τα δέντρα στις πόλεις. Γ. Μαλαμίδης
• Η χρεωκοπία της παραδοσιακής πολιτικής. Σ. Κούλογλου
• Oeuvre au blanc. (Η οικολογία στο έργο της Μ. Γιουρσενάρ)
Σ. Τσαγκαρουσιάνος
• Για το βιβλίο του Γ. Καραποστόλη «η καταναλωτική συμπε­
ριφορά του νεοέλληνα». Σ. Παπασπηλιόπουλος
Πληροφορίες, συνδρομές: Μαυρομιχάλη 39, τηλ. 3619837
 κυκλοφόρησε f
« κάτι το ωραίον »!
Επιτέλους, ένα βιβλίο για την ελληνική κακογουστιά (κιτς), ένα βιβλίο «περιήγηση» στον
κόσμο του φτηνού γούστου όπως διαμορφώνεται μέσα στην καθημερινή ζωή, την ελληνική ζύ)ή,
τη δική μας ζωή. Με κείμενα και φωτογραφίες που παρουσιάζουν ανάγλυφα το «κιτς» >
ένα φαινόμενο «γραφικό» αλλά και επικίνδυνο. Ωραίο βιβλίο!

«Κάτι το ωραίον» «Κάτι το ω ραίον»

Μέσα στις σελίδες του θα δείτε να παρελαύνουν... η Πατρίς, η Με φωτογραφικό υλικό που βασίζεται σε ρεπ ορ τά ζ τω ν Χρ. Βλά­
Θρησκεία, η Οικογένεια, η Κοινωνία, η Επικοινωνία, η Πολιτική, η χου, Τ. Β ρεττού και Λ. Μιαούλη και εμπλουτίστηκε από αρχειακό υ­
Τέχνη. Το κιτς υπάρχει γύρω μας, σ ’ όλη την Ελλάδα: από το Διδυ­
λικό π ολλώ ν επ αγγελμ α τιώ ν και ερ α σ ιτεχ νώ ν φ ωτογράφων.
μότειχο μέχρι τα Φιλιατρά και από τα Γιάννενα μέχρι τη Λάρισα και
— φυσικά— την Αθήνα.
Ωραίο βιβλίο!
Ειδικά άρθρα και πάνω από 1.000 φωτογραφικά θέματα, αποκαλύ­
πτουν, διακωμωδούν και καταγγέλλουν το κιτς δημιουργώντας ένα «Κάτι το ω ραίον»
μοναδικό λεύκωμα επίκαιρο, ενδιαφέρον, απολαυστικό.
Ω ρ α ίο βιβλίο!
Ενα βιβλίο ντοκουμέντο!
Μια έκδοση τω ν «Φ ίλω ν του περιοδικού ΑΝΤΙ»
«Κάτι το ωραίον» • 360 σελίδ ες · 1059 έγχρ ω μ ες και μαυρόασπρες φωτογραφίες
• Σε σχήμα 21 χ 28 π ανόδετο
Η παρέλαση του κιτς συνεχίζεται. Ανακαλύψτε το κιτς
ζες, γκομπλέν, μπιμπελό, χαλκοτεχνήματα, χόμπι, το υ ρ ισ τικ ά ™ !'
βενίρ, εικονίτσες, προσκηνητάρια, τάφους, πλαστικά λο. λ λ
εκκλησίες, είδη για γόμους και βαφτίσια, φωτιστικά Tn u A ° UÔia’
κάτίτο
ξώφυλλα βιβλίων, αθλητικό και πολιτικό Τύπο παιδικάλεφωνα, ε-
ποστάλ, ντίσκο, φαγάδικα, ταβέρνες, πιτσερίεο υόδπ εΐόη*. καρτ
μαγαζιά, σπίτια, έπιπλα... Αλλά κιτς υπάρχει καί στο π αυτοκίντ1τα > ΜΙΑ ΠΕΡ)ΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΚΟΓΟΥΣΤΙΑ.
θλητικό ή πολιτικό πανηγύρι, στο τραγούδι, το σ ιν ε ιΠΟΡνθ’ ° το α' :
την τηλεόραση, τη διαφήμιση... Το κιτς υπάονπ τ TO θ έα τΡθ,
μονεύει... Ω ρ α ίο βιβλίο! αντου και παρα- O o Q lO
«Κάτι το ωραίον
Για το κιτς σε όλες του τις μορφές γράφουν οι·
Χρ. Βακαλόπουλος, Χρ. Γιανναράς, Περ. Γιαννόπη.,χ
σενόρ, Γ. Καλιόρης, X. Καμπουρίδης, Λ. Κ η λ α η δ ό ν Α° ς ’ Μ. Που
ττούλου, Δ. Κούτσικου, Α. Κυριακίδου - Ν έστοοο η’ Α ' Κ ολτσιδο
Μ. Μ ποσταντζόγλου, Δ. Πικιώνης, δ . Ρ α υτόπ οι.χϊ Π' ΜαΡτινΐδπ0
Δ. Σκάλος και ν . Χατζηκυριάκος - Γκΐκας ΛΟ<' 1
Προλογίζει η υπουργός Πολιτισμού
και Επιστημών Μελίνα Μερκούοη „
Ω ρ α ίο ß.pAior .^ Τ ν ά ν α λ on « P C * » « « ,
. ένενΝεΡ^ανν^ ηί>«ου or\Uawev «πασαΧεν^ω

> τπιΐ

ΕΚΔΟΣΗ:
«ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΑΝΤΙ».

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

tô k i'jm
Δεινοκράτους 131, Αθήνα 115 21
Τηλ. 72.29.237