Chudzicki J. - Instalacje Kanalizacyjne. Projektowanie, Wykonanie, Eksploatacja.

Jarosław Chudzicki
Stanisław Sosnowski
Instalacje
kanalizacyjne
projektowanie
wykonanie
eksploatacja
Wydawnictwo „Seidel-Przywecki" Sp. z o.o.

Warszawa 2004
\
Przedmowa
W książce omówiono zasady projektowania, konstruowania i działania instalacji kanali-

zacyjnych w budynkach niskich i wysokich, mieszkalnych i niemieszkalnych. Wykorzy-
stano w tym celu zalecenia aktualnych norm polskich i europejskich, przyjętych do
zbioru Polskich Norm, obowiązujące usta\Y}' i rozporządzenia oraz najnowsze publika-
cje krajowe i zagraniczne. Na wyróżnienie zasługuje sposób przedstawienia takich za-
gadnie6 jak projektowanie instalacji grawitaC)inych, rozwiązania materiałowe oraz
urządzenia i przybory sanitarne, warunki techniczne wykonania instalacji, analiza po-
równawcza wyników obliczeń hydraulicznych oraz prezentacja przykładów obliczenio-
wych o charakterze projektowym .
. Książka uwzględnia nowe zagadnienia z dziedziny instalacji sanitarnych, takie jak
projektowanie i wykonanie instalacji podciśnienio\vych i ciśnieniowych oraz nowocze-
sne technologie i materiały instalacyjne. Obok nowych rozwiązań materiałowych,
w publikacji zamieszczono również informacje o materiałach i instalacjach stosowanych
dotychczas, które są niezbędne dla eksploatatorów istniejących i modernizowanych
obiektów. W książce zamieszczono przykłady różnych rozwiązań instalacji kanalizacyj-
nych wraz ze szczegółmvymi obliczeniami. Opracowano także nowe nomogramy
niezbędne do projektowania i hydraulicznych obliczeń sprawdzających istniejące in-
stalacje.
Praca odznacza się wymkim poziomem meryro rycznym. Zawiera duży zbiór infor-
macji technicznych i wiedzy naukowej niezbędnej ..:!o rozwiązywania problemów pro-
1ekto\Y}'ch. ·
Książka zalecana jest jako niezbędna pomoc zarówno dla projektantów jak i studen-
tów wydziałów inżynierii środowiska. Ponadto książkc; powinni posiadać właściciele
różnych rodzajów nieruchomości i administratorzy obiektów niemieszkalnych.
Publikacja ta, p ierwsza poświęcona \Y}'łącznie instalacjom kanalizacyjnym, stanowi
kompendium wiedzy reorerycznej i prakrycznej niezbędnej dla inżyniera sanitarnego.
Prof. nzw. dr hab. int. Zbigniew Heidrich

\
Autorzy
Jarosław CHUDZICKI, dr inż., absolwent Wydziału Inżynierii Sanitarnej i Wodnej P\V,

obecnie pracuje na stanowisku adiunkta w Inscyrucie Zaopatrzenia w Wodę i Budow-
nictwa Wodnego Politechniki Warszawskiej. Jest rzeczoznawcą PZiTS ·i członkiem Ko-
mitetu Technicznego nr 278 ds. Wodociągów i Kanalizacji Polskiego Komitetu Norma-
lizacyjnego oraz członkiem Komiteru Technit.-we~u c.b. Certyfikacji Wycobów pn:y CO·
BRTI „INSTAL''. Autor i współautor prac naukowych, projektów, ekspertyz, publikacji
książkowych, artykułów i referatów z dziedziny wodociągów i kanalizacji.
Stanisław SOSNOWSKI, dr inż., absolwent Wydziału Inżynierii Sanitarnej i Wodnej

Politechniki Warszawskiej. Pracując na różnych stanowisk;ich, jako nauczyciel akade-
micki, od czterdziestu łat prowadzi działalność dydaktyczną i naukową. Od 1994 roku
przewodniczący"Normalizacyjnej Komisji Problemowej, a od 2003 roku wiceprzewod-
niczący Komitetu Technicznego nr 278 ds. Wodociągów i Kanalizacji, Polskiego Komi-
tetu Normalizacyjnego. Rzeczoznawca PZITS. Autor lub współautor książek, skryptów
akademickich oraz około sześćdziesięciu artykułów i referatów.
Spis treści
1 Wiadomości ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . .. . . . . 13

1.1 Podstawy prawne projektowania, wykonania i eksploatacji . . . . . . ... . . . .. . . . . 13
1. 2 Rodzaje ścieków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . .. . . . . 13
1.3 Rodzaje systemów kanalizacyjnych i ich elementy . . . . . . . . . . . . . ... . . . .. . . . . 16
1.3.1 Kanalizacja grawitacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . .. . . . . 16
1.3.2 Kanalizacja ciśnieniowa i podciśnieniowa . . . . . . . . . . . . . . ... . . . .. . . . . 18
1.4 Oznaczenia graficzne na rysunkach . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . .. . . . .. . . . . 20
2 Rodzaje budynków i ich wyposażenie sanitarne . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.1 Rodzaje budynków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.2 Wyposażenie sanitarne budynków mieszkalnych i niemieszkalnych ..... : . . . . . . . 24
3 Materiały, urządzeniasanitarne i uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych . . . . . . . . . . . . . 33

3.1 Zagadnienia pr;twIJ.e , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.2 Marerialy . ............... ..... .......... ..... ... .'. . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.2.1 Kamionka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.2.2 Żeliwo . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.2.3 Nieplascyfikowany polichlorek winylu (PVC-U) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.2.4 Polipropylen PP • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.2.5 Polietylen PE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.3 Urządzenia sanitarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
3.4 Uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.4.1 Studzienki kanalizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . 67
3.4.2 Urządzenia przeciwzalewowe . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . 71
3.4.3 Wpusty kanalizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3.4.4 Syfony kanalizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3.4.5 Zamknięcia pneeiwpoiarowe pionów kanalizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . 75
3.4.6 Rury wywiewne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
3.4.7 Zawory napowietrzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . n
3.5 Prefabrykacja ścianek instalacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . n
4 Obliczenia hydraul iczne przewodów kanalizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

4.1 Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.2 Wzory stosowane dorychczas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . 83
4.3 Wzory zalecane w normach europejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
4.4 Analiza porównawcza wyników otrzymywanych wg wzoru
Manninga i Colebrooka-White'a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
10 Spis treści
5 Projektowanie grawitacyjnych instalacji kanalizacyjnych ................ . .. :·. . . 97

5.1 Wst~p .... .. .... . ................. . ......... . . .. .. ..... . ...·.... . . 97
5 .2 Wymagania ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . 98
5.3 Insta lacje dla ścieków bytowo-gospodarczych .. . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5 .3 .1 Systemy instalacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5.3.2 Układy wentylowania instalacj i ... .. . ... . ...... . . , ... ......... .. . 100
5.3.3 Zmienność ciśnienia w pionach i podejściach kanalizacyjnych .......... 104
5.3.4 Obliczanie natężenia przepływu ścieków ...... . . ..... .............. 107
5.3.5 Wymiarowanie instalacji ...... .... ....... . ... . . • . . ... . .... . . ... 109
5.3.5.1 Podejścia kanalizacyjne . . ...................... .... ..... 109
S.3.5.2 Piony kanalizacyjne . ........ .... .... .. ... . .......... . .. 116
S.3.5.3 Przewody odpływowe kanalizacji bytowo-gospodarczej
i ogółnosplawnej ...... ... ....... ... . .. .... . . .... ...... 125
5 .4 Instalacje dla ścieków deszczowych .... ..... .... . . ..... ....... ....... ... 133
5 .4.1 Obliczanie natężenia przepływu ścieków deszczowych ................ 133
5.4.2 Wymiarowanie instalacji ... . .... . ..... . .. . ....... . ........... .. 139
5.4.2.1 Wstęp .... ...... ........... . ...... . ....... . ..... .... 139
5.4.2.2 Rynny ...... ..... ... .......... . ............ .. ....... 139
5.4.2.3 Wyloty z rynien ............................. . .. .. . . .. . . 146
5.4.2.4 Wpusty i piony spustowe ... ...... ..... ........ ... ...... 149
5 .4.2.5 Przewody odpływowe kanalizacji deszczowej .............. . . 152
5.5 Przykanaliki dla ścieków byrowo-gospodarczych i deszczowych ............. . . 152
6 Projektowanie podciśnieniowych instalacji kanalizacyjnych . . . ................... 157
6.1 Instalacje dla ścieków bytowo-gospodarczych ........ . ............. .. ..... 157
6.1.1 Wiadomości ogólne ... ............ ...................... .. .... 157
6.1.2 Obliczanie naręienia przepływu ścieków ..................... . ... . . 162
6.1.3 Obliczanie strat ciśnienia w przewodach podciśnieniowych ... ....... .. 163
6.1.4 Wymagania w projektowaniu . ....... . .......... . ..... .. . . ....... 164
6.1.4.1 Automatyczne urządzenia opróżniające .... ..... .. ........ .. 164
6.1.4.2 Podciśnieniowe miski ust~powe .................. .. ...... 166
6.1.4.3 Przewody . . .. . ... . .................................. 166
6.1. 4 .4 Stacja podciśnieniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
6.2 Instalacje dla ścieków deszczowych .. ... ........ ........... . ....... . .... 168
6.2.1 Wiadomości ogólne ......... .......... . .................... ... 168
6.2.2 Obliczanie natętenia przepływu ścieków i wymiarowanie przewodów .... 169
7 Projektowanie elementów ciśnieniowych w instalacjach kanalizacyjnych ... . ........ 173
7 .1 Wiadomości ogólne ........ : . ........ .. ........ . . ..... .. . .. . .. . ..·. . . 173
7 .2 Charakterysryka przepompowni ścieków . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
7 .3 Obliczanie elemenców instalacji ciśnieniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
7 .3 .1 Przepływ obliczeniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
7.3.2 Obliczenia hydrauliczne przewodów ciśnieniowych .......... . ... ..... 179
7.3.3 Dobór przepompowni ścieków .... . . . ........ .. .... • .... ........ 183
7.4 Zabezpiec:ienie przed pnepływem zwrotnym ..... • . .. . ...... , . • . . . . . . . . . . 184
8 Wykonanie instalacji ..... ...... ...... ..... ...... ... ....... ........ ... .. . 187
8.1 Warunki techniczne wykonania instalacji grawitacyjnych .... . ............... 187
8.1.1 Wst~p ...... . ... . . . .................... ... ................. 187
8 .1.2 Dobór materialów ... .. ...... ... . ... ... .... . . ....... .. . .. ..... 187
Spis treści 11
8.1.3 Montaż przyborów i urządzeń sanitarnych ............ ..... ...... .. 188
8.1.4 Prowadzenie przewodów ... ... ...... ..... .. ................. . .. 188
8.1.5 Momaż przewodów ... . .. .... • . . . . .. . ..... ... ........ .. ... . .. . 189
8.1.6 Badanie szczelności .... . ..... . . .. ........ . .................. . . 191
8.2 Warunki techniczne wykonania instalacji podciśnieniowych ................. . 192
8.2.1 \Vstęp ....... .... .... ... .. . . . . . ................. . ... .... .. . 192
8.2.2 Aspekty energeryczne .. ..... ..... . . • . . .. . ... • ... • ............. . 192
8.2.3 Montaż urządzeń i przewodów .... .. ...... .. . . ....... . ... . ...... 192
8.2.4 Badanie szczelności ..................... . ................... . . 193
8.3 Warunki techniczne wykonania instalacji ciśnieniowych ... .......... . • ...... 194
8.3.1 Wymagania dla przepompowni ścieków ... .... ............... • ... . 194
8.3.2 Montaż przewodów cifoieniowych ........... .. ....... .. ......... 194
8.3.3 · Wentylacja przepompovlni . ...... ..... . . .... .. . .. .. ........... .. 195
8.3.4 Podłączenia ele ktryczne . .... ...... . ..... • . ... ..... ...... ..... .. 195
8.3.5 Próby cifaieniowe ..... . .. ......... .. ..... ... .... ... . : . • .. ... . 195
8.4 Odbiór instalacji kanalizacyjnych . ..... ... .. . ...... . ....... .. ... • .. .... 196
8.4.1 Zalecenia ogólne ......... . .. ..... .............. . .. ........ .. . 196
8.4.2 Odbiór instalacji grawitacyjnej .... .. ........ .. ...... ... ..... .. ... 196
8.4.3 Odbiór iJlStała.cji ciśnieniowej .. .. .. .. .. • .... . .. . . . • . .. ....... . . . 197
9 Eksploatacja instalacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . 199

9.1 Pojęcia podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
9.2 Podstawy teoretyczne eksploatacji . . ....... . ........ . ......... . ....... . . 200
9.3 Ogólne z.a.sady eksploatacji .. ..... .... . ... ...... ........ • . ... .. ....... 201
9.4 Analiza Stanu technicznego ............ .... ...... . ......... .... ..... .. 202
9.5 Przeglądy robocze instalacji ..... ...... . .... ... .. . . ................... . 202
9.6 Analiza stanu technicznego instalacji kanalizacyjnych .. ... .. • .... .. ..... .... 202
10 Odprowadzanie i unieszkodliwianie ścieków w obrębie posesji ....... .... ....... 205

10.1 Zagadn ienia prawne .... . .. ................. . . ............ . ....... . 205
10.2 Zbiorniki bezodpływowe ....... ..... . .. . ..... . ... .. .... . . .. ..... ... 206
10.3 Przydomowe oczyszczalnie ~cieków ............... ... ...... .... ...... . 209
10.3.1 Wstęp ............ ... .... ·................ . ................ 209
10.3.2 Osadniki gnilne .... .... ....... . .......... . ..... ... ......... 210
10.3.3 Drenaż rozsączający .. ... ..• .. ... ....... . . .... ............... 212
10.3.4 Złoża filtracyjne ...................... . .......... . ......... . 214
10.3.5 Złoża biologiczne .... ..... • ... .. ........................... . 214
10.3.6 Urządzenia osadu czynnego . . . ...... .. • .. . . ........ .. ......... 214
10.4 Wytyc.rne do projektowania oczyszczalni .. ..... , .. . . .. ............ .. ... 217
10.5 Wykonanie ............... . ........ . .. . .... . .......... . . ....... .. 218
10.6 Eksploatacja . ... . ....... .... ...•... . ........ ·.. . .................. 221
11 Przykłady obliC7.eniowe .................. . ... .. .... ........ .. . ... . , . ... 225

11.1 Insralacja kanalizacyjna w pomies~c;zeniu sanicarnym . . ............ .. .... .. 225
11.2 lnsca.Jacja kanalizacyjna dla rrzech mieszkań w budynku . ............. ... ... 227
11.3 Instalacja kanalizacyjna dla niskiego budynku mieszkalnego ...... . ........ . . 229
11.4 Instalacja kanalizacyjna dla średniowysokiego budynku mieszkalnego ....... . . 233
12 Spis treści
11.5 Pion kanalizacyjny dla usr~pów ogóloodoStępoych w budynku biurowym ...... 236
11.6 Instalacja kanalizacyjna dla budynku jedn orodzinnego z odprowadzeniem
ścieków do zbiornika bezodpływowego .. . . .. .... .... .... .... ... ... . .. . 236
11.7 Przydomowa oczyszczalnia ścieków . ... .... . ...... .. . . . ........... .. . . 239
Literatura .... . .. . .... . . ..... ... . .. .... ~ .... .. „ . .... •. .... ...•• ••. .... .• 241
Wykaz norm z dziedziny kanalizacji (wg stanu na 31 grudnia 2003 r.) ...•....•.. . ... 244
Zewnęcrzne systemy kanalizacyjne . .. . .... ..... .... .. . .. .... . .......... . .. . 244
Wewnętrzne syStemy kanalizacyjne ... ........ •.. .... ........ • .. . . .. ........ 245
Rury, kształtki i połączenia .. .. .. . ... ... .... • .. . ........ .. .... . • ...• .. .... 245
Urz.ądzenia i armatura odpływowa ..... . ..... . . .......... . .. . ... .. .. . .. ... . 245
Urządzenia sanitarne .. . . . .. .. .. . ........ .. • . ........... . . • ...... . . .. .... 246
Rury- i elemenry kanalizacyjne ... .... .... . . .... .. . . .... ..... . . ... ...... . .. . 24 7
Małe · oczyszczalnie ścieków . ... .. .. ... . ... .. ... ...... ..... .. .. . ..... . • .. . 248
1 Wiadomości ogólne
1.1
Podstawy prawne projektowania, wykonania i eksploatacji
Realizację inwestycji dokonuje się na podstawie wymagań sformułowanych w odpo-

wiednich aktach prawnych. Dla pocrzeb projektowania, wykonania i eksploatacji obiek-
tów budolwanych wykorzystuje się w kraju zarówno obowiązujące przepisy prawa jak
również niższej rangi informacje techniczne.
W Polsce obowiązującymi przepisami prawa są:
- ustawy,
- rozporządzenia,
oraz z pewnymi ograniczeniami:
- zarządz:enia1•
Poza obowiązującymi przepisami prawa są wykorzyscywane informacje zawarte w:
- Polskich Normach,
- wyrycznych projektowania, wykonania i eksploatacji,
- patentach i wzorach użytkowych,
- literaturze technicznej.
Obowiązujące i ważne z punktu widzenia instalacji kanalizacyjnych ustawy i wydane

na ich podstawie rozporządzenia podano w tabl. 1.1.
1.2
Rodzaje ścieków
Pod ogólnym poj ęciem ścieki rozumie się wody zużyte lub zanieczyszczone na skutek
ich wykorzystania oraz wody odprowadzane przewodami kanalizacyjnymi (np. odpły
wy z gospodarsrw domowych, zakładów usługowych i przemysłowych, skropliny, wody
deszczowe). Wody powierzchniowe pochodzące z opadów atmosferycznych (deszcz.,
śnieg, szadź, szron, grad), które nie przesiąkn~ do gruntu i zostały odprowadzone do
systemu kanalizacyjnego z połaci dachowych i powierzchni terenu są często określane
mianem ścieków deszczowych (lub opadowych), ponieważ w trakcie spływu zabierają
ze sobą nagromadzone zanieczyszczenia.
1 Zarz~dzenie minisrra obo....,iązuje cylko organizacje danego resorni.
14 1 Wiadomości ogólne
Tablica 1.1. PrawodawStWo krojowe doryczące projekiowania, wykonywania i eksploacatji wewnętrznych

inscalacji kanalizacyjnych.
Akiy prawne Miejsce
Ustawy Ustaleoia zawarte w akcie prawnym opublikowania
Rozporząd"Zeoia łub "Zarządzenia
aktu prawnego
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. Postanowienia usrawy docyczą zagadnień Dziennik Ustaw
o zakładach opieki zdrowotnej prawnych związanych z zakładami opieki nr 91 z 1991 r.
zdrowotnej.
Rozporządzenie Minima Zdrowia Rozporz;ądzenie zaw.iera wymagania d la Dziennik Usiaw
i Qpieki Społecznej z 21 wrzcfoio 1992 r. [>(lmieszczeń sanitarnych w obiektach nr 74 z 1992 r.
w sprawie wymagań jakim powinny sluiby zdrowia
odpo~adać pod względem fachowym
i saniiarnym pomieszczenia i unądzenia
zakładu opieki zdrowoinej
Ustawa z dnia 13 maja 2001 r. Prawo Podsiawowy akt prawny stanowiący, te Dziennik Ustaw
o miarach ' . legalnymi jednostkami mia~ są fednostlci . .nr 63, nt 154,
Międzrnarodowcgo Układu Jednoscek ni 155 z 2002 r.
.. ·. Miar (SI) oraz ich dziesiętne poi:lwielkości
i wiei.koki. .. " ' '.
..
Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 Rozporządi:enie zawiera zestawienie Dziennik Usraw
marca 2003 r. w sprawie dopuszczenia do jednostek nie naleiących do układu SI nr 59 z 2003 r.
scosowania jednoscck miar nic nalciących a dopwzczonych do Stosowania.
do Międzynarodowego Układu Jednostek
M.iax SI
Ustawa z dnia 7 lipca .1994 r. POStanowieoia Usrawy docyczą.-,,r·-- · .. D~erinik Ustaw
Ustawa z dnia 27 m~rc~; 2q93 r. „
' projektowania; budowy, eksp)oaracji · .ńr 89 F~9~4· r., ·
Prawo budowlane i rozbiórki obiektów budowlai1i~ oraz· im/Dżiehnik
„ .,
-okT~ zasiidy dzialaniaóriiallów"°,: t.JSiiw or' 74 ·.
.. . adminisaaqi ]>3ństwowej w tych~
i 106 z 2002 r.
Rozporządzenie Ministra Spraw Rozporządzenie co określa Dziennik Uscaw
Wewnętrznych i Adminisrracji z dnia szczegółowe zasady i tryb postępowania ru. 107 z 1998 r.
5 sierpnia 1998 roku w sprawie aprobat aprobacyjnego, mającego na celu
i kryteriów technicznych dotyczących stwierdzenie przydatności wyrobów
materiałów budowlanrch budowlanych do zamienonego
seosowania
Rozporządzenie Ministra Inframuktury Rozporządzenie zawiera podstawowe Dziennik Unaw
z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie wymagania w zakresie wyposażenia nr 75 z 2002 r.
warunków technicznych jakim powinny sanicamego budynków oraz instalacji zm. Dziennik
odpowiadać budynki i ich usyruowanie kanalizacyjnych i innych instalacji Usraw nr 33
z 2003 r.
Rozpo!"l4dzenie Rady Ministrów z 19 Rozpon'łdzenie zawiera wymagania dla Dziennik Ustaw
m:ija 1999 r, w sprawie warunków ścieków wprowadzanych do instalacji nr 50 z 1999 r.
wprowadzania §cieków do urządzeń i sieci kanalizacyjnych
kanaliiacyjnych Stanowiących mienie
komunalne
Rozporządzenie Ministra Spraw Rozporządzenie zawiera podstawowe Dziennik Ustaw
Wewnęm:nych i Administracji z 16 wymagania w zakresie cksploaracj~ nr 74 2 1999 r.
sierpnia 1999 r. w sprawie wa.ruoków konserwacji, uiytkowania wyposatenia
technicznych użytkowania budynków sanirarncgo budynków oraz insralacji
mieszkalnych kanalizacyjnych i innych inscalacji
Rozporządzenie Ministra Infrasrrulctury Zarządzenie zawiera wymagania dorycząc" Dziennik Ustaw
z dnia 3 lipca 2003 r. zawanościi formy wykonania projekru or 120 z 2003 r.
w sprawie szczegółowego "l3kresu budowlanego
i formy projektu budowlanego
1.2 · Rodzaje ście ków 15
Akiy prawne Miejsce
1Jscawy Ustalenia uwarte w :ikcie prawnym opublikowania
Rozporządzenia lub znrządzenia aktu prawnego
Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. Postanowienia Ustawy dotyczą Duennik Ustaw
o zbiorowym zaopatneniu w wodę z.aopacrzenia w wodę i odprowadzania nr nz 2001 r.
i zbiorowym odprowadzaniu ścieków Kieków, w tym zasad diialalności
prndsiębiorsrw wodociągowych
i kanalizacyjnych a rakże ochrony
interesów odbiorców usług z
uwzględnieniem wymagań ochrony
.środowiska i oprymaliz.acji kosztów
Rozporządzenie Minima lnfrasttukrury Rozporządzenie zawiera jednostkowe Dziennik Usraw
z 14 siycmia 2002 r. w sprawie wartości zut ycia wody na rótnc ecie nr 8 z 2002 r.
określe.nia przeci~ych norm zużycia Uwaga: Wielkość odpływu ścieków często
wody usrała się na podsrawie norm zużycia
wody.
Ustawa z. dnia 18 lipca 20Ql r. Prawo Podstawowy akt prawny określający ·. Dziennik Ustaw
wodne zasady. korzystania z wód oraz ,zasady nr 115 z 2001 r„
- odprowadzania ścieków. zm. Dz.iennik
- Ustaw nr 154
z 2001 r.
Rozporządzenie .Ministra Infrastruktury Rozporządzenie zawiera zasady Dziennik Ustaw
z 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu wprowadzania do zewnętrznych sieci nr 129 z 14
realizacji obowiązków dostawców kanalizacyjnych ścieków prumyslowych sierpnia 2002 r.)
ścieków przemysłowyc.h oraz warunków i warunk~ jakim powinny one
wprowadUlflia §cieków do w:ządzeń odpowiadać.
kanalizacyjnych
Rozporządzenie Ministra Srodowiska z 29 Rozporządzenie zawiera informacje Dziennik Ustaw
lipca 2002 r. w sprawie warunków, jakie o warunkach poboru wody nr 212 z 16
n:tleiy spełnić przy wprowadzaniu i odprowadzania ścieków oczysczonych grudnia 2002 r.
fcicków do wód lub do ziemi oraz i n ieoayszczonych d o gruntu i innych
w sprawie substancji szczególnie odbiorników ścieków
szkodliwych dla środowiska wodnego
Ustawa z dnia 12 ·września 2002 r. Zgodnie.z u=leniami zawartym.i Dz.iennik Ustaw
o nornWiżacji > w llst3"".ic stosowanie Polskich Norm jest nr 169 z 2002: r.
.. ·dobrowolne z zastrzeżeniem, ·i e norma · .
". . •·; „ . •
..."':~· ..i ' .. ····'
' .. '. „
~
· st~je się 'obowiązująca,· jcteli i,ÓSta.la' ' " ·
.• ·.'
•.. •. . przywołana w ustawie lub rozporządzeniu .
Ścieki bytowo-gospodarcze powstają w wyniku bezpośredniej aktywności i bytowa-

nia człowieka podczas zużywania wody na cele higieniczne, gospodarcze i do spłukiwa
nia ustępów. Zalicza się do nich ścieki odprowadzane z kuchni, pralni, umywalni, łazie
nek, ustę pów i innych urządzeń sanitarnych.
Ze względu na zawartość i rodzaj ładunku zanieczyszczeń ścieki bytowo-gospodar-
cze można sklasyfikować jako ścieki czarne, zawierające fekalia i mocz oraz ścieki szate,
nie zawierające tych substancji.
Ścieki pnemysłowe powstają podczas prowadzenia działalności przemysłowej lub
rzemieślniczej. Powstają one w zakładach przemysłowych w wyniku wykorzystania
wody w prowadzonych tam procesach produkcyjnych. Sciekami przemysłowymi nazy·
wa się ścieki produkcyjno-technologiczne (a rakże wody chłodnicze) wraz ze ściekami
bytowo-gospodarczymi powstającymi w obiektach przemysłowych.
Ścieki deszczowe
Ścieki bytowo-gospodarae Ścieki tcchnologianc
Ścieki szare
.. . Ścieki czarne
Rys. 1·1. Klasyfikacja ścieków odprowadzanych do instalacji i sieci kanaliU1cyjnych.
W literarurze z dziedziny kanalizacji mieszaninę ścieków bytowo-gospodarczych

i przemysłowych określa się często jako ścieki komunalne lub miejskie (8). Na rys. 1-1
przedstawiono klasyfikację §cieków odprowadzanych do instalacji i sieci kanalizacyj-
nych.
1.3
Rodzaje systemów kanalizacyjnych i ich elementy
1.3.1
Kanalizacja grawit acyjna
Systemy odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków składają się z szeregu powiąza·

nych ze sobą elementów takich jak:
- wewnętrzne instalacje kanali2acyjne zlokalizowane w budynkach i ich najbliżs2ym
otoczeniu,
- przykanaliki łączące instalacj ę wewnętrzną z zewnętrzną siecią kanalizacyjną,
- zewnętrzne sieci kanalizacji grawitacyjnej zlokalizowane na terenach zurbanizowa-
nych (miasta, osiedla, wsie),
- pompownie i p rzewody przesyłowe (ciśnieniowe),
- oczyszczalnie ścieków,
- przewody odprowadzające ścieki z oczyszczalni wraz z wylotami kanalizacyjnymi
wprowadzającymi ścieki do odbiornika.
1.3 Rodzaje systemów kanalizacyjnych i ich elementy 17
W grawitacyjnych sieciach kanalizacyjnych transport ścieków odbywa się w przewo-
dach (kanałach) częściowo wypełnionych ściekami i ułożonych z odpowiednim spad-
kiem':. ~adaniem kanalizacji jest przyjmowanie i odprowadzanie ścieków bytowo-gospo-
darczych, deszczowych lub przemysłowych z terenów zurbanizowanych z tym, że ścieki
bytowo-gospodarcze i ścieki deszczowe mogą być odprowadzone wspólnym lub od-
dzielnymi systemami kanalizacyjnymi. Powstają wtedy dwa podstawowe systemy kana-
lizacji grawitacyjnej: ogólnospławny i rozdzielczy [1, 2].
System kanalizacji ogólnospławnej stanowi·jeden wspólny układ sieci odprowadzają
cy różne rodzaje ścieków. w· systemie rozdzielczym istnieją dwa niezależne od siebie
układy kanalizacyjne, z których jeden jest przeznaczony do przyjmowania i odprowa-
dzania ścieków opadowych (deszczowych), a drugi odprowadza pozostałe rodzaje ście
ków miejskich (komunalnych) Podstawowe schematy kanalizacji ogólnospławnej i roz-
dzielczej przedstawiono na rys. 1-2.
a)
7 1
~
1
1
1
8 8
4 4
--- - - -
--- -
b)
2
16 16
- - --
I
- - -- .-
Rys. 1-2. Schematy kanalizacji grawitacyjnych: a) kanalizacja ogólnospławna, b) kanalizacja rozdzielcza.
1 - kanały ogólnospławne, 2 - oczyszczalnia ścieków, 3 - odpływ do odbiornika, 4 - kanały
bu rzowe, 5 - kanały ściekowe, 6 - kanały deszczowe, 7 - przykanaliki, 8 - przelewy burzowe.
1.3.2
Kanalizacja ciśnieniowa i podci śn ien i owa
Kanalizacja ciśnieniowa i podciśnieniowa to systemy niekonwencjonalne rozwijające się

od połowy lat siedemdziesiątych XX wieku. W systemach tych przepływ ścieków spo-
wodowany jest wytworzeniem różnicy ciśnień przez zastosowanie odpowiednich pomp
(6) (40). W kanalizacji ciśnieniowej stosuje się pompy zatapialne wywołujące nadciśnie
nie w przewodach kanalizacyjnych. W kanalizacji podciśnieniowej używa się pomp
próżniowych wywołujących podciśnienie. Systemy kanalizacji niekonwencjonalnych
stosuje się najczęściej do odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych. Wybór kana-
lizacji niekonwencjonalnych należy rozpatrzyć w następujących przypadkach:
- braku naturalnych spadków terenu, umożliwiających prowadzenie przewodów kana-
lizacji grawitacyjnej,
- wysokiego poziomu wód gruntowych,
niekorzystnych warunków gruntowych,
- ścieki odprowadzane są okresowo (np. z ośrodków wczasowych, pól namiotowych),
- występowania specjalnych wymagań odnośnie ochr ony środowiska.
Zasadę działania kanalizacji cifoieniowej pokazano na rys. 1-3 i 1-4. Scieki grawita-
cyjnie dopływają wewnętrznymi przewodami odpływowymi do zbiorników, skąd są
3
Rys. 1-3. Elementy systemu kanalizacji ciśnieniowej [6]. 1 - grawitacyjny odplyw ścieków z budynku,
2 - urządzenie zbiomikowo - tlocme, J - pompa ściekowa, 4 - przewody ciśoieniowe,
S ,- studzienka przed oczys~czalnią ~cieków.
Rys. 1-4. Schemat kanalizacji ciśnieniowej (6). 1 - stacja

płucząca, 2 - przyknnnlild, 3 - urZ'\dzenie
zbiornikowo-tłoczne, 4 - przewód tłoczny
przyłącza domowego, 5 - rurociąg zbiorczy
kanalizacji ciśnieniowej, 6 - oayszczalnia
kieków, 7 - odbiornik ścieków.
1.4 Oznaczenia graficzne na rysunkach 19
przetlaczane przewodami ciśnieniowymi do kolektorów kanalizacyjnych (grawitacyj-
nych) lub bezpośrednio do oczyszczalni ścieków. Rurociągi zbiorcze sieci ciśnieniowej
mogą tworzyć sieć pierścieniową (rys. 1-4) lub roigałęzioną.
Zasadę pracy kanalizacji podciśnieniowej pokazano na rys. 1-5 i 1-6. Ścieki są trans·
portowane przewodami podciśnieniowymi (próżniowymi), a następnie przepływają do
zbiorników próżniowych znajdujących się w budynku głównej stacji próżniowej. Stąd
zgromadzone ścieki są przetłaczane pompami do najbliższego kanału grawitacyjnego
lub bezpośrednio do oczyszczalni ścieków. Wewnętrzne instalacje kanalizacyjne w bu-
dynku (instalacje grawitacyjne) łączy się z siecią kanalizacji podciśnieniowej przez stu·
dzienki zbiorcze wyposażone w zawory opróżniające. Przewody zbiorcze projektuje się
jako układ rozgałęziony z centralną stacją próżniową. Zasięg działania stacji próżniowej
nie powinien przekraczać 4 km.
Rys. l·S. Elemenry sysremu kanalizacji podciśnieniowej [6). 1 - grawitacyj ny odplyw ścieków z budynku,
2 - sruchienka z zaworem opróini~jącym, 3 - przewód podciśnieniowy, 4 - orwór rev.-iiyjny,
5 - budynek stacji prótniowej, 6 - ibiornik próżniowy do gromadzenia ~icków, 7 - pompa
próżniowa, 8 - pompa ściekowa pnetłaczająca ścieki do sieci przewodów grawitacyjnych lub
boZpośrednio do ocz.ynczolni.
Rys. 1-6. Schemat kanalizacji podciśnieniowej (6].

1 - przyłączony budynek z przykanalikiem
i studzienką z zaworem oprótniającym,
2 - przewód magistralny, 3 - przewód odga·
łęzieniowy, 4 - Stllcja próiniowa, S - oaysz·
aa!nia ścieków, 6 - odbiornik ścieków.
\
.:
1.4
Oznaczenia graficzne na rysunkach
Projektowaną instalację kanalizacyjną nanosi się na rysunki konstrukcyjne budynku sto-

sując odpowiednie oznaczenia graficzne. Średnice przewodów kanalizacyjnych zgodnie
z PN-92/B-01707 [16] nale:iy podawać w metrach [m], natomiast w normie europej-
skiej PN EN-12056:2002 średnice podawane są w milimetrach [mm]. '
W Polsce istnieje norma PN-84/B-01701 (67) dotycząca oznaczeń graficznych na
rysunkach, natomiast w normie europejskiej PN-EN-12056:2002 brak jest specjalnego
arkusza, który by zawierał oznaczenia graficzne, opis stosowanych oznaczeń podany
jest w legendach pod przykładowymi rysunkami, zamieszczonymi na końcu normy.
W doku mentacji projektowej instalacji wewnęrrznych przyjmuje się często symbole
graficzne wyposażenia sanitarnego budynków i mieszkań stosowane na planach archi-
tektonicznych [11]. Symbole re nie są jednorodne - ich kształt, wygląd i wielkość a tak-
że stopień uproszczenia pochodzi z różnych wytycznych, przepisów i publikacji stoso-
wanych zwyczajowo w różnych krajach (najczęściej w Niemczech, Wielkiej Brytanii
i USA). W praktyce można się zetknąć z odmiennymi wyobrażeniami tego samego ele-
mentu instalacyjnego w różnych publikacjach i opracowaniach projektowych.
Wybrane oznaczenia graficzne elementów instalacji kanalizacyjnych zestawiono
w tabl. 1.2.
Tabli~ 1.2. Wybrane ozna~eni;i oa rysunkach.

.
Pncdmio1 oznaczeni::! Oznaczenie l'N/B-01701 . . Uwagi
ł
Średnice w m (lub mm)
Przewód kanałizacyjn)' I
I
0, 15 oznaczenie w kolorze: sepia
palona
I
Połączenie
kielichowe kielichy zaznaczone
przewodów
! CE w charakterystycznych węzłach
Ruro deszczowa z osadnikiem
l kielichy zaznaczone
w charakterystycznych miejscach
--~--· ~
StOSOwanc
Po mpa odśrodkowa w projektach
instalacyjnych
Rura wywiewna
V 'VĄ
/I'-
I
I
stosowane
w tej książce
stosowane
Zawór napowie1rzający -- I I w tej książce
I I
Pralka automatyczna ..
o -{QJ wg EN
Zmywarka do naczyń
D -{Q] wg EN
1.4 Oznaczenia graficzne na rysunkach 21
Tablica 1.2. c.d. Wybrane oznaczenia na cysunkacb.
.„ .· Symbol przyboru sanitarnego (urządzenia)
Przedmiot oznaczenia
w rzucie poziomym w nucie pionowym
Miska usrępowa z wylotem

prostym [QJ \7
Miska ustępowa z wylotem
skośnym
[QJ \A
llide-r
o y
Zlewozmywak dwukomorowy
11 I ,,
EtJ
Zlewozmywak dwukomorowy
z rusztem ociekowym
Im L%J
Umywalka pojedyncza
I I C7
Umywalka podwójna
I I I
i
vo I
Basen płytki pod natrysk

D I
I
I
Wanna jo I I il
Wpu.s t podłogowy
D \ I
Wpust podwórzowy
n \
I
I
I
\
2 Rodzaje budynków
i ich wyposażenie sanitarne
2.1
Rodzaje budynków
Sposób rozwiązania układu insraJacji kanalizacyjnych z.a.równo dla ścieków bytowo-

gospodarczych jak i deszczowych z.a.leży od wysokości i przeznaczenia budynku, nato-
miast standard wyposażenia pomieszczeń sanirarnych zależy wyłącznie od przeznacze-
nia budynku i indywidualnych wymagań inwestora.
W rozporządzeniu dotyczącym warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki [18] podano podział budynków na grupy zależnie od ich wysokości:
- niskie (N) - do 12 m włącznie nad poziomem terenu lub budynki mieszkalne do
4 kondygnacji nadziemnych włącznie,
- średniowysokie (SW) - od 12 m do 25 m włącznie nad poziomem terenu lub budyn-
ki mieszkalne o wysokości od 4 do 9 kondygnacji nadziemnych włącznie,
- wysokie (W) - od 25 m do SS m włącznie nad poziomem terenu lub budynki miesz-
kalne o wysokości od 9 do 18 kondygnacji nadziemnych włącz.nie,
- wysokościowe (WW) - powyżej 55 m nad poziomem terenu.
Wysokość budynku liczona jest od poziomu terenu do wierzchu stropu nad najwyż
szą kondygnacją użytkową, natomiast jako liczbę kondygnacji przyjmuje się kondygna-
cje nadziemne, bez piwnic i poddaszy nieużytkowych.
Budynki ze względu na przeznaczenie dzieli si ę na:
- mieszkalne, ·
- uiyteczności publicznej,
- przemysłowe.
Budynkami mieszkalnymi są budynki jednorodzinne i wielorodzinne. Specyficznym
rodzajem budynków mieszkalnych są budynki zamieszkania zbiorowego, tj. hotele,
motele, domy studenckie, pensjonaty, domy letniskowe itp., czyli wszelkiego rodzaju
budynki przeznaczone do okresowego pobytu ludzi poza stałym miejscem za-
mieszkania.
Budynkami użyteczności publicznej są obiekty przeznaczone do wykonywania funk-
cji administracyjnych, oświatowych, leczniczych, handlowych, usługowych, sporto-
wych, itp. Do wykonywania funkcji produkcyjnych przeznaczone są budynki
przemysłowe.
24 2 Rodzaje budynków i ich wyposażenie sanitarne
2.2
Wyposażenie sanitarne budynków mieszkalnych ·
i niemieszkalnych
Wyposażenie sanitarne budynków. stanowią przybory sanitarne oraz urządzenia rakie
jak pralki automatyczne i zmywarki do naczyń. \Vymienione elementy instalacji monto·
wane są w łazienkach, kuchniach i wydzielonych ustępach oraz w pomieszczeniach
użytkowania zbiorowego (pralniach) i pomieszczeniach technicznych takich jak hydro·
fornie i węzły cieplne.
Wyposażenie standardowe lub ponadstandardowe zestawiono w tabl. 2.1. W pralni
należy zainstalować co najmniej dwie wanny i zlewozmywak, a w hydroforni i węźle
cieplnym zlew lub zlewozmywak. W budynkach zamieszkania zbiorowego należy prze-
widzieć odpowiednie wyposażenie łazienek i kuchni (jeżeli występują) oraz zaprojekto·
wać ustępy ogólnodostępne przy recepcji i na każdej kondygnacji mieszkalnej.
Wielkość pomieszczeń z wyposażeniem sanitarnym (łazienek, kuchni) zależy od licz-
by i rodzaju zainstalowanych przyborów sanitarnych i urządzeń oraz od niezbędnej
przestrzeni ruchowej człowieka, o której decydują anatomiczne i czynnościowe wymia-
ry ciała. Niezbędne wielkości powierzchni uiytkowych przed wybranymi przyborami
i urządzeniami sanitarnymi pokazano na rys. 2-1.
Tablica 2.J. Wyposażenie sanitarne w mieszkaniach.
Pomieszczenie Wyposaicnic
Srandard podstawowy
Lazienka z ustępem wbudowanym - wanna lub natrysk
- umywalka
- miska ustępowa
- pralka
Łazienka - wanna
- wnywalka
- pralka
Ustęp - miska ustępowa
- umywalka mała
Kuchnia - zlewozmywak
Srandard podwyższony
ł..tzienka z ustępem wbudowanym - wanna
- umywalka
- qiiska ustępowa
- bidet
- pralka
Łazienka - wanna lub wanna + natrysk
- 1 lub 2 umywalki
- bidet
- pralka
Usręp - miska usrępowa
- umywalka mała
Kuchnia - zlewozmywak
- zmywarka do naczyń
2.2 Wyposażenie sanitarne budynków mieszkalnych i niemieszkalnych 25
a)
..
~ ~1
.
E
E
16"
·> "'
o
8
~
EJ ~
'
i ..
"
o
"'
"' o+
.... „ ., 40+50 ! i
. >:70
b)
I
.· ··~ I
·.1 I
'>·. :
·. ··~: I
·-·: ·. I
I
. I
t
·"··' :·. I
I
„. .. ···. ·.... . I
.·..· :-. ,,
;,
.:;: _.-' ':· · ·~ I
: : I
I
I
I
I
I -70
140+ 170
min. 70
Poż.adane 100
c)
62 -..100
142 +162 em
Rys. 2· 1. Wielkości powiei;zchni użytkowych dla wyb:anych przyborów i urządzeń sanimmych: a) umywal-
ka, b) wanna, c) pralka automaryczna.
Niezbędnapowierzchnia użytkowa dla zlewozmywaka wynika z potrzeby swobod-

nego 'wykonywania pracy przy obu komorach (ok. 0,7 m 2), natomiast powierzchnia
przed umywalką (ok. 0,7 m2) wynika z wymiarów człowieka pochylonego do przodu
w czasie mycia tw.~rzy.
Powierzchnia użytkowa przed wanną zależy od długości wanny i nie powinna być
mniejsza od 0,7 m2. Dla miski ustępowej wymagana powierzchnia wynosi 0,5 mZ, a dla
bidetu, pralki automacycznej i zmywarki po 0,6 rn 2 [22].
Armatura czerpalna stanowiąca końcowy element układu instalacji wodociągowych
oraz przybory sanitarne będące początkowym elementem układu instalacji kanalizacyj-
nej są rraktowane jako komplet wyposażenia sanitarnego łazienki lub kuchni. O wygo-
dzie korzystania z przyborów sanitarnych decyduje, poza wymienioną wcześniej po-
wierzchnią użytkową, rodzaj przyboru sanitarnego, jego wielkość i wysokość zawiesze-
nia oraz rodzaj armatury czerpalnej, która może być mocowana na ścnanie lub na
obrzeżu przyboru sanitarnego. Wysokość zawiesunia przyborów sanitarny<:h i armatu-
ry czerpalnej zestawiono w tabl. 2.2.
Tabli"" 2 .2. Wysokość poloierria krawędzi przyborów sanitarnych nad p.odlogą oraz
wysokość zawieszenia armatury czerpaln ej.
Wyposażenie sanitarne Przybór Armatura czerpalna

[cm) [cm)
Zlewozmywak 80~90 105+125
Umywalka 75 + 80 100+1 20
Wanna 60 70 + 75
Natrysk
- brodzik 20.;.30
- baceria 100
- wylewka prysznica 160+170
Bidet 40 40
Pisuar 55.;.65
Miska ustępowa
- zawór ciśnieniowy 9+ 100
- zbiornik zespolony z miską 79
- zbiornik nisko zawieszony 90+100
- zbiornik wysoko zawi~szony 230
Zawór zmywarki lub pralki automatycznej 100
Na powierzchnię (wielkość) łazienki ma wpływ liczba i rodzaj urządzeń sanitarnych

oraz sposób ich rozmieszczenia. W dużych pomieszczeniach łazienkowych, określanych
często jako pokoje kąpielowe, znajdują się również odpowiednie meble łazienkowe,
sprzęt rekreacyjny i kwiaty.
Przykładowe wyposażenie sanitarne pokazano na rys. 2-2. Przy zainstalowaniu pod-
grzewacza gazowego do przygotowania wo.dy ciepłej kubatura łazienki nie może być
mniejsza niż 8 m3. Przy zastosowaniu podgrzewacza elektrycznego lub centralnego
podgrzewania wody w węźle cieplnym kub atura łazienki powinna być nie mniejsza
.. 6 5
DlZ, m3.
Przykład wyposażenia łazienki, z której korzysta osoba niepełnosprawna poruszająca
sięna wózku inwalidzkim pokazano na rys: 2-3.
W dużych mieszkaniach projektuje się dodatkowo wydzielony ustęp zlokalizowany
w innej części mieszkania niż łazienka [9]. Przykłady wydzielonego ustępu w mieszka-
niu pokazano na rys. 2-4.
W budynkach zamieszkania zbiorowego (hotele, akademiki) przy pokojach mieszkal-
nych powinny być zlokalizowane łazienki z umywalką, wanną lub natryskiem i miską ustę-
a) 200 b) 170
CJ
E 1
"
o,..... N
2
o
80 • "3
>8 m3 200
ó
4
00
t)
c:o No
o
~
6 CJ)
o
3 "3
c)
290cm
o
\ 2
5 3
E
o
o
N
"'
oo
c:o No
Rys. 2-2. Przykładowe wyposażenie sanitarne pomieszczań sanitarnych w budynk u mieszkalnym: a) wypo-
sażenie małej łazienki z podgrzewaczem gazowym; b) standard podwyższony (z wydzielonym
ustępem); c) pokój kąpielowy. 1 - umywalka, 2 - wanna, 3 - miska ustępowa, 4 - bidet,
5 - pralka, 6 - brodzik, 7 - podgrzewacz gazowy.
2 Rodzaje budynków i ich wyposażenie sanitarne
b)
D \
\
„. .„
'-....... ~·„
·· ........... „ •. „ ......„·
...
.;/
f
215 cm
c) d)
. . ..
·
'
\
---„.\. :
{;...
Rys. 2-3. Łazienka dla osoby niepełnosprawnej: a) wymiary wewnęmne łazienki umotliwiające korzystanie
z przyborów sanitarnych prz.ez oso~ poruszającą się na wózku inwalid:r.lcim (9); b) umywalka
z baterią bezdocykową, poręaami i cofniętym syfonem kanalizacyjnym; c) natrysk z poręc:r.ami,
siedziskiem i specjalnie ukształtowaną poS3dzką zimiast brodzika; d) miska ustępowa z opustcza-
ną poręczą i siedziskiem dla dziecka niepełnosprawnego.
2: 105 290
....
o 80
E
<.>
o
(')
IV
200
-
IV
"'
o
()
3
"'
o
Rys. 2-4. Ustęp wydzielon)'.
pową (rys. 2-5). Natomiast w budynka.ch, w których nie ma łazienek obok pokoju, np.
w schroniskach młodzieżowych, należy na każdej kondygnacji umieścić umywalnie i ustępy
przeznaczone do wspólnego użytku. Wyposażenie cych pomieszczeń powinny stanowić:
- 1 miska ustępowa na 20 osób,
1 natrysk na 15 osób,
1 umywalka na 5 osób,
1 pisuar na 20 mężczyzn .
a) 180cm b)
o
E
<.>
o
------
CIO
~
[J
o o
~
"'
Rys. 2-5. Łazienka hotelowa: a) przykładowy nur

pomieszczenia; b) pomiem;:ienie łazienki
z podstawowymi przyborami sanitarnymi
(umywalka, miska ustępowa, narrysk)
i wpustem podłogowym w szczelnej po·
sadzce zamiast wydzielonego brodtika.
Do grupy budynków niemieszkalnych zalicza się budynki użyteczności publicznej

takie jak: biura, szkoły, domy handlowe, przychodnie lekarskie, obiekty sportowe i in-
ne oraz budynki przemysłowe. Zależnie od przeznaczenia budynku przewiduje się od-
powiednie wyposażenie sanitarne, z rym że ustępy ogólnodostępne muszą znaleźć się
we wszystkich rodzajach budynków. Jeżeli przewiduje się, że z ustępu będzie korzystało
nie więcej niż 5 osób, to można przewidzieć jedno współne pollłieszczenie dla męż~
czyzn i kobiet, w przeciwnym razie muszą być zaprojektowane dwa odrębne pomiesz-
c'zenia. (18).
a) c)
120cm 120 cm
E 60
"
o 200
"'
E
"
o
"'
E
o"
C1>
b) d)
120 cm 200cm
E
g"
E
o
o
"'
E
"
o
"'
Rys. 2-6. Ustępy ogólnodosrępne: a) dla kobiet; b) dla rn~żczyzn; c) rozmieszczenie umywalek; d) rozmiesz-
czenie pisuarów. 1 - umywalka, 2 - miska ustępowa, 3 - pisuar.
Ustępy składają się z dwóch pomieszczeń, tj. przedsionka izolującego, w którym
umieszczone są umywalki oraz pomieszczenia z kabinami ustępowymi lub kabinami
· i pisuarami, jeżeli ustęp przeznaczony jest dla mężczyzn . Kabina ustępowa powinna
mieć wymiary nie mniejsze niż 0,9 x 1,15 m. Przykłady rozmieszczenia przyborów sani-
tarnych w ustępach pokazano na rys: 2-6. ·
W ustępach ogólnodosrepnych należy przewidzieć co najmniej:
- 1 miskę ustępową i 1 pisuar na 30 mężczyzn,
- 1 miskę ustępową na 20 kobiet,.
- 1 umywalka na każde 20 osób.
W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 1992 r. [19) zawarte są wymagania dla po-
mieszczeń sanitarnych w obiektach służby zdrowia. Minimalna liczba przyborów sani-
tarnych dla pacjentów powinna wynosić:
- 1 miskę ustępową na 20 mężczyzn,
- 1 miskę ustępową na 15 kobiet.
W budynkach przemysłowych, w których są prowad~one prace brudne dla persone-
lu oprócz ustępów ogólnodostępnych projektuje się także pomieszczenia z natryskami.
Kabina natryskowa niezamknięta stanowiąca część pomieszczenia natrysków powin-
na mieć powierzchnię nie mniejszą niż 0,9 m2, natomiast kabina zamknięta, wydzielona
ścianami na całą wysokość pomieszczenia musi mieć powierzchnię nie mniejszą niż 1,5
m2 . Przykłady rozmieszczenia kabin natryskowych pokazano na rys. 2-7. Obok kabin
natryskowych przeznaczonych dla kobiet powinny być wnęki z wieszakami na ubrania.
Ilość kabin natryskowych określa się zależnie od liczby osób zatrudnionych na jednej
najliczniejszej zmianie roboczej przyjmując )eden natrysk na 8 osób i czas kąpieli 1 oso-
by ok. 5 min, czyli czas kąpieli zmiany roboczej nie powinien przekraczać 40 min.
W sytuacji, kiedy liczba natrysków przekracza 30 sztuk, należy projekrować specjalne
kąpieliska przemysłowe.
a) b)
Rys. 2-7. Natryski: a) dla mężczyzn; b) dla kobiet. I - wieszaki na ubrania, 2 - kabina narryskowa.
'3 Materiały, urządzenia sanitarne
j„uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych
3. 1
Zagadnienia prawne
Możliwość stosowania różnych materiałów w instalacjach kanalizacyjnych regulują po-

stanowienia Ustawy Prawo Budowlane [66) oraz Rozporządzenie w sprawie aprobat
i kryteriów technicznych dotyczących materiałów budowlanych (70). Rozporządzenie
to określa. szczegółowe zasady i tryb postępowania aprohacyjnego, mającego na celu
stwierdzenie przydatności wyrobów budowlanych do stosowania. Wymóg posiadania
aprobaty technicznej, wydawanej w przypadku wyrobów z zakresu inżynierii środowi
ska przez Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Instalacyjnej „Instal"
w Warszawie, doryczy rylko tych wyrobów, na które brak jest ustanowionej Polskiej
Normy. Aprobaty techniczne są udzielane dla w-yrobów, których właściwości użytkowe
i techniczne zapewniają prawidłowo projektowanym i wykonywanym obiektom bu-
dowlanym, w których wyroby te mają być użyte, spełnianie stawianych im wymagań
podstawowych. Na podsrawie udzielonej aprobaty technicznej dostawca wyrobu na
rynek polski wystawia deklarację zgodności importowanego wyrobu z udzieloną mu
. aprobatą techniczną na ten wyrób.
3.2
Materiały
2
3.2.1
Kamionka
Kamionka jest najstarszym znanym materiałem, z którego wykonywano rury [10]. jest
ona produkowana z gliny z dodatkiem szamoru, a po wypaleniu zewnęrnne i we-
wnętrzne ścianki rur są często szkliwione. Do zalet rur kamionkowych, stosowanych do
budowy przewudów kanalizacyjnych można zaliczyć: trwałość, odporność na agresyw-
2 Podane w rym rozdziale dane te1thniczne o rurach i kszraltkach stosowanych do budowy instalacji
kanalizacyjnych nie obejmują wszystkich dostąpnyeh systemów, wymiarów i ksztoltów. Podane w tablicach
informacje odnoszą się do typowych średnic rur, rodzajów kształtek i złączy. Szczegółowe dane techniczne
i handlowe są dostępne w materiałach firmowych producentów i dosrawców.
34 3 Materiały, urządzenia sanitarne i uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych
Tablica 3.1. Wybrane włakiwości faycznc kamionki.

Właściwof~ Jednostka Wartość
Ciężar objętokiowy kN/m3 22

Wytrzymałość na rozciąganie MPa 10 + 20
Wytrzymałość na ściskanie MPa 100 + 200
Twardość wg skali Mohsa ,,,7
Moduł spr~ystości E MPa „so ooo
K wasoodpomość pH 2+ 12
Wytrzymałość na remperotury •c od-10 do +70
Chropowatość ścian mm 0,02+ 0,05
(dla rur kamionkowych szkliwionych)
Współczynnik r02Szerzalnoki cieplnej l/K s x1 0-'
Współczynnik pruwodno:ki cieplnej W/(m·K) „1,2
ne działanie substancji chemicznych, szcze~ność, dużą wytrzymałość, małą chropowa-

tość ścianek rur i odporność na ścieranie (tabl. 3.1). Wadą kamionki jest jej kruchość.
Rury i kształtki kamionkowe mogą występować w wersji szkliwionej, częściowo
szkliwionej (szkliwione są tylko powierzchnie wyrobu stykające się z cieczą) oraz nie-
szkliwione (4). Produkowane dotychczas w kraju rury i kształtki kamionkowe występo
wału w dwóch odmianach: z uszczelkami w kielichu rury i na bosym końcu - typ U,
i w wersji bez uszczelek (49].
Wybrane wielkości średnic i podstawowe wymiary rur kamionkowych wg normy
PN-68/B-12751 (48] stosowanych w istniejących instalacjach kanalizacyjnych wewnątrz
budynków i na terenie posesji przedstawiono w tabl. 3.2 do 3.5.
Wymagania i metody badań rur i kształtek kamionkowych stosowanych w obecnie
projektowanych i wykonywanych systemach kanalizacyjnych są opisane w kolejnych
arkuszach normy PN-EN 295 [12)[13)[14] (tabl. 3.6 do 3.8).
Tablica 3.2. Prostki kamionkowe (wg PN-68/B-12731).

rednica nominalna (DN) Długo§ć (L)
(mm) [mm)
600
100 1000
1250
1000
150 1250
1500
200 jak wyżej
250 jak wyżej

300 jak wyżej
l
3.2 Materiały 35
Tablica 3.3. Kolana kamionkowe (wg PN-68/B-12751).
DN a
[mm) [0 )
22° 30'
250 30°
45°
22° 30'
300 30•
45°
22° 30'
400 30°
45•
Tablica 3.4. Trójniki skośne kamionkowe (wg PN-68/B-12731).

DNl DN2 11 [, L
[mm) (mm] [mm] [m~) [mm]
100 100 250 250 600
100 290 280 600
150 150 . 330 330 600
100 350 350 600
200 150 370 380 600
200 390 400 600
150 390 410 600
250 200 440 450 600
150 430 480 600
300 200 500 500 600
;;; .
o
Tablica 3.5. Zwę:tki kamionkowe (wg PN-68/ B-12751 ).

DNl DN2
[mm] [mrn]
150 100 .
!OO
200 150
150
250 200
200
300 250
Tablica 3.6. Średnice rur kamionkowych wg PN-EN 295-1:1999 [12).

Srednica nominalna Minimalna ~rednfoa
(DN) w ewn ętrzna
[mm) (mm)
100 96,0
ISO 146,0
200 195,0
225 219,0
250 244,0
300 293,0
- ·- - - ·- ·- -·-·- - - - ----- ·- ·- ·- - - ·- - ·- · - il
a) b)
Rys. 3-l. Rury kamionkowe szkliwione: a) widok, b) rodzaje stosowanych uszczelek (Keramo-Steinzeug).
3.2 Materiały 37
Tablica 3.7. Łuki kamionkowe (wg PN-EN 295).

DN a
0
[mm] [ )
1s•
30°
100 45°
90°
1s•
30°
125 45•
90°
is·
30°
150 45°
90°
1s 0
30°
200 45°
90°
1s·
30°
250 45°
90°
15°
30°
300 45°
900
Przewody i kształtki kamionkowe łączy się najczęściej przy pomocy złączy kielicho-
wych. Do niedawna stosowano uszczelnienia połączeń kielichowych w postaci sznura
konopnego lub pakuł impregnowanych materiałami bitumicznymi oraz kitu asfaltowe-
go lub zaprawy cementowej. Obecnie stosuje się uszczelki z elastomeru EPD1'1 i poli-
uretanu PU, które gwarantują trwałość i szczelność połączeń (rys. 3-1).
Wyroby kanalizacyjne z kamionki są znakowane na powierzchni zewnętrznej (rur
lub kształtek}: Oznaczenia powinny zawierać następujące informacje:
- norm<( wyrobu (np. EN 295),
- nazwa producenta,
- data produkcji,
średnica nominalna,
wytrzymałość fN3 (w kN),
system połączeń.
a w przypadku łuków i trójników należy podawać takie wartość kąta.
3 FN - symbol oznaczenia wytrzymałości na zgniatanie wg PN·Et'ł 295·1:1999 [12).
38 3 Materiały, urządzenia sanitarne i uzbrojenie instalacj i kanalizacyjnych
Tablica 3.8. Trójniki skośne kamionkowe 45• (w-g PN-EN 295).

DNI DNl 11 (L4) 12 (L5) L (Ll)
[mm] [mm] [mm] [mm] [mm)
100 100 290 280 400
100 300 300 400
125 125 300 400 400
'100 300 ~ 300 400
150 150 316 293 500
100 370 360 500
200 150 373 366 500
200 380 370 600
150 393 394 500
250 200 420 420 600
150 428 440 500
300 200 490 490 600
......
z
o
Ll
L
3.2.2
Żeliwo
J:?o produkcji rur kanalizacyjnych stosuje się dwie odmiany żeliwa: szare i sferoidalne.
Zeliwo sferoidalne charakteryzuje się znacznie lepszymi właściwościami ~mało
ściowymi w stosunku do żeliwa szarego. Do zalet żeliwa, jako materiału stosowanego
do budowy przewodów kanalizacyjnych można zaliczyć: trwałość, szczelność, dużą
wytrzymałość (szczególnie żel iwo sferoidalne) i odporność na ścieranie (tabl. 3.9).
Wadą żeliwa szarego jest jego kruchość i duża masa.
Produkowane w kraju rury i kształtki bezciśnieniowe łączone są ze sobą przy po-
mocy połączeń kielichowych, zgodnie z PN-82/H-74002 [51]. Jako uszczelnienie połą
czenia kielichowego stosuje się sznur smołowany konopny (wypełnienie 2/3 długości
kielicha) oraz zaprawę cementową lub folię aluminiową (wypełnienie pozostałej 1/3
kielicha). Połączenie rur żeliwnych kielichowych pokazano na rys: 3-2. Średnice i pod-
stawowe wymiary rur i kształtek żeliwnych kielichowych stosowane w instalacjach ka-
nalizacyjnych zamieszczono w tabl. 3.10+3.13.
3.2 Materiały 39
Tablica 3.9. Wybrane właściwości fizyczne teliwa sferoidalnego stosowanego do
produkcji rur.
\Vłaściwośł Jednostka Wartość
Wy1rzymałość na rozciąganie MPa >420

Wyrrzymałość na ściskanie MPa >550
Moduł spr~ystości E GPa >170
Współczynnik rozszerzalności cieplnej l/K lOx to-'
Wspólnynnik pnewodności cieplnej W/(m K) 42
Ciepło właściwe J/(kg Kl 550
Tablica 3.10. Rury kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe (wg PN-82/H-74002).

Srednica nominalna Srednica zewn~trma Grubość ścianki Długości rur
DN (mm) Dz[mm] c [n1111] [mm]
SO S7 3 150
250
70 77 3 315
750
100 109 3 1000
1250
125 133 3 1500
1750
l.SO ISS 4 2000
2500
200 208 s 3000
L
<2.1
,__ __ ~!
- - ----·-li--- z
o --- o...
;;
- :;. ..
I I
I i
i .
! .
-r·-L·- ·- - ·-·--·-· ·--·-·-- - rI
Rys. 3-2. Połączenie kielichowe rur źeliwnych : 1 - kielich, 2 :- bosy koniec rury, 3 - s:znur konopny smoło-
wany, 4 - zaprawa cementowa. ·
40 3 Materiały, urządzenia sanitarne I uzbroj enie instalacji kanalizacyjnych
Tablica 3.11. Kolana kanalizacyjne t eliwne kielichowe bezciśnieniowe (wg PN-82/H-74002).

Srednica nominalna · Kąt Wymiary
(DN) a
{mm] 0
[ ] X 1 [mm] Xi [mm]
1s· 95 2S
30° 101 32
4S 0
107 38
SO 60° 115 4S
. 700 120 St
800 126 57
87° 131 62
is· 100 28
30° 107 3S
45° 117 43
70 60° 125 52
700 132 59
800 139 67
87° 145 73
is· 112 32
300 122 41
45° 132 SI
100 60° 145 62
70° 152 72
80° i62 81
87° 170 89
is· 120 36
30° 130 47
45° 14S 59
125 60° 165 73
700 170 83
80" 180 94
87° 195 103
15° 125 41
30" 135 54
4S 0
155 68
150 60" 180 84
70° 185 9S
so• 200 108
87° 217 119
1s· 158 48
30" 172 64
45° 190 82
200 60° 225 lt6
70° 240 133
so· 250 146-
87° 2SS 150
/ .
.
...._ __
~"~/ i-1.
x,
3.2 Materiały 41
Tablica 3.12. Trójniki kanaliucyjne ieliw~ lcielichowe beu:iśnieniowe (wg PN-82/H-74002).
Średnica nomin:i.lna Kąc odgałęzienia a
45° 70° 87"

DNl DN2
L x. X2 L X1 X2 L x. X2
[mm) [mm) [mm) [mm) [mm) [mm) [mm) [mm) [mm] [mm) [mm)
SO 50 189 105 84 170 120 SO 167 130 37
50 197 102 100 175 120 63 171 134 46
70 70 225 117 108 195 130 65 191 144 47
50 210 98 122 185 125 80 181 143 61
100 70 238 112 133 208 138 82 201 152 63
100 285 137 148 245 157 88 235 189 66
50 213 87 142 192 125 93 193 153 76
70 242 102 152 212 136 96 215 165 77
125 100 290 126 169 248 153 104 245 179 78
125 327 145 182 277 169 108 275 195 80
50 220 80 160 195 123 107 200 159 88
70 250 96 170 220 138 110 220 168 88
150 100 295 118 187 255 156 116 255 187 90
125 330 135 200 280 168 120 280 200 90
150 365 153 212 310 184 126 310 217 93
50 350 140 240 300 190 160 300 230 160
70 390 160 250 ' 330 210 160 330 250 160
100 430 180 260 360 2.20 170 280 210 117
200 125 470 200 280 400 240 180 300 217 118
150 385 150 245 360 220 160 330 232 120
200 460 180 280 400 230 170 380 260 120
· -- - <::
...
Cl
x,
L
Oprócz rur i kształtek kielichowych w instalacjach kanalizacyjnych stosuje się także

rury i kształtki bezkielichowe łączone przy pomocy różnego rodzaju obejm zacisko-
wych (rys. 3-3.). Typoszereg rur i kształtek w tym systemie· oparty jest na niemieckiej
normie DIN 19522 [50) (tabl. 3.14+3.17). ·
Średnice rur żeliwnych sferoidalnych stosowanych .w instalacjach kanalizacyjnych
pokrywają się (dla zakresu średnic: DN 100, 125, 200, 250 i 300 mm) w wymiarach
nominalnych DN z rurami i kształtkami kanalizacyjnymi wykonanymi z żeliwa szarego
(tabl. 3.10 +3 .13). Wymiary, wymagania i mecody.badań dla przewodów kanalizacyj·
nych wykonanych z żeliwa sferoidalnego zawiera norma PN-EN 598:2000 [3].
·'
Tablica 3.13 . Zw>żlci kanalit.acyjnc icliwnc kielichowe bezciśnieniowe (wg PN-82/H-74002).
Średnica nominalna Wymiary

DN2 ON l L, l2
[mm] [mmJ [mm] [mm]
70 180 95
100 180 105
SO 125 180 108
150 180 113
100 180 105
70 125 180 108
150 180 113
125 180 108
100 150 180 ll3
200 270 95
150 180 113
125
2 00 270 95
150 200 250 95
~
Cl
- .
- ~ · - . >--·- · - ,_. 2·- -
(,
L1
Tablica 3.14. Rury kanalit.acyjnc betkielichowc źcliwnc (wg DIN 19522).

Średnica nominalna Srcdnica zcwn~trma Grubość ścianki Długość
DN [mm] Dz (mm] e [mm) l [mm]
40 48 3,0 3000
1000
50 58 3,5
3000
70 2000
78 3,5
3000
100 2000
110 3,5 3000
us 2000
135 4,0
3000
150 4,0 2 000
160
3000
200 2 10 5,0 2000
250 274 5,5 3000
300 3 26 6,0 3000
t--·---~--1·-·~ ~
3 .2 Materiały 43
Tablica 3.15. Kolana kanalizacyjne bt:zkielichowe żeliwne (wg DIN 19522).
Srednica nominalna (DN) Ką1 a X
(mm) [°] (mm)
15' 40
30' 45
50 45' 50
70' 65
38,5' 75
15' 45
30' 50
70 45' 60
70' 75
88,5' 90
15' 50
30' 60
100 45° 70
70' 90
88,5' 110
15' 60
JO' 70
125 45' 80
70' 105
88,5° 125
15° 65
30' 30
150 45° 90
70° 120
88,5° 145
15° 80
30° 95
200 45° 110
70' 145
s.s,s· 175
IA~\
- ~ · ~~
I. )(
Wyroby kanalizacyjne z żeliwa są znakowane na powierzchni zewnętrznej (rur lub

kształtek).
Oznaczenia powinny zawierać następujące informacje:
- nazwę normy wyrobu (np. DIN 19522),
- nazwa lub symbol producenta,
data produkcji,
- średnica nominalna,
a w przypadku łuków i trójników należy podawać także wartość kąta.
44 3 Materiały, urządzenia sanitarne i uzbrojenie Instalacji kanallzacyj11ych
Tablica 3.16. Trójniki kanalizacyjne bezkiclichowe żeliwne (wg DIN 19522).

Srednica nominalna Kąt od23lczicnia a
45° 70" 88,5° (kąt wlo1owv 45j
DNl DN2
L X1 X2 L X1 X2 L X1 X2
(mm) (rrim] [mm) (mm) [mm) (mm) [mm] [mm] (mm) [mm] [mm)
50 50 160' 45 115 135 55 80 145 79 80
70 SO 170 40 130 145 55 90 155 83 90
70 200 55 145 170 70 100 180 97 95
50 180 30 150 155 55 110 170 94 105
100 70 215' 45 170 180 70 120 190 102 110
100 260 70 190 215 85 130 220 115 115
SO 190 20 170 165 55 120 180 98 120
125 70 225 40 185 190 70 130 200 107 125
100 270 60 210 225 85 145 235 125 130
125 305 75 230 2SS 100 155 260 137 135
70 235 30 205 - - - 215 115 140
15·0 100 280 SS 225 235 85 155 245 130 145
125 315 70 245 265 100 170 275 147 150
150 355 90 265 295 115 180 300 158 155
70
100
250
300
15
40
240
260
-
225 85
- -
185
-
-
-- --
200 125
150
335
375
50
75
280
300
285
310
100
115
195
205
-- -
- -
-
200 455 115 340 - - - - - -
1- «
rL ~~/'
h I
I ~
x,
Rys. 3-3. System bezkielichowych rur i kształtek :teliwnych (Koneckie Zakłady

OdJewnicze&MEFA).
3.2 Materiały . 45
Tablica 3.17. Zwężki kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne (wg DIN 19522).
l Średnica nominalna Wymiary

DNl DN2 A ~
L
[mm] [mm] (mm] [mm]
70 50 10 75
50 25 80
100 70 16 85
SO 38,5 85
125 70 28,5 90
100 12,5 95
50 51 95
70 41 100
150 100 25 105
'
125 12,5 110
100 50 115
200 125 37,5 120
150 25 125
HO 57 135
250 200 32 145
150 83 150
300 200 58 160
250 26 170
~~~' :1
I I !
-IA~
3.2.3
Nieplastyfikowany polichlorek w inylu (PVC-U)
Polichlorek winylu (PVC) jest produktem polimeryzacji chlorku winylu, gazu otrzymy-
wanego z przerobu acetylenu lub erylenu. Do produkcji rur srosowany jest polichlorek
winylu niepłastyfikowany, odznaczający się wysoką odpornością na chemiczne i mecha-
niczne działanie wody i roztworów wodnych oraz na większość bezwodnych kwasów,
tłuszczów, olejów mineralnych i gazów przemysłowych. Do zalet tego materiału można
zaliczyć mały ciężar w stosunku do rur sztywnych (kamionkowych i żeliwnych), dużą
elastyczność, dobre właściwości hydrauliczne, dużą odporność na ścieranie, łatwość
obróbki mechanicznej, odporność na chemiczną agresywność ścieków, szczelność i od-
proność na prądy błądzące. Jako wady tego materiału można wymienić kruchość w ni-
skich temperaturach i dużą rozszerzalność termiczną. Polichlorek winylu jest stosowany
powszechnie do produkcji rur kanalizacyjnych, zarówno do instalacji wewnątrz budyn-
ków jak i do sieci zewnętrznych. z uwagi na ograniczony zakres dopuszczalnych tem-
peratur (0+60°C) materiał ten jest stopniowo wypierany z wewnętrznych instalacji ka-
nalizacyjnych przez polipropylen PP.
Tablica 3.18. Prostki z nieplascyfikowanego polichlorku winylu PVC (wg PN·80/C -89205 i PN·74/C-89200).
Srednica zewn~trznn Srednica wewnętrina Grubość ścianki Długość kielicha Długości rur
(DZ) (DW) (e) (H) (L)
[mm] [mm] (mm) ( mm) (mm)
50 46,2
. 1,8 48
250
315
500
7SO
50 HT 43,4 3,2 48 1000
2000
75 71,2 1,8 54 250

3 15
75 HT 68,4 3,2 54 500
750
110 105,4 2,~ 66 1000
llOHT 103,2 3,2 66 2000
3000
160 153,6 3,2 67,8 4000
5000
160HT 152,0 4,0 67,8 6000
!.
- I I
-- .OJ
e1
HT - system rur z PVC o pogrubionych ściankach, który pozwala na odprowadzanie ścieków o temperaturze
do 9 s•c
podczas przepływu chwilowego do 1 min.
Do budowy instalacji kanalizacyjnych odprowadzających. ścieki bytowo-gospodarcze

stosuje się rury PVC odpowiadające normom PN-80/C-89205 (52], PN-81/C-89203
(53, 54]. W przypadku instalacji kanalizacyjnych odprowadzających ścieki deszczowe
pionami zlokalizowanymi wewnątrz budynków do budowy stosuje się rury i kształtki
z PVC ciśnieniowe klasy PN6 i PNlO.
Rury są łączone za pomocą kształtek kielichowych, klejonych klejem agresywnym
w stosunku do polichlorku winylu (przygotowanym na bazie acetonu} lub przy pomocy
połączeń kielichowych wyposażonych w uszczelki elastomerowe (rys. 3-4}.
Rury i kszcahki z PVC stosowane w kanalizacji wewnętrznej występują w dwóch
odmianach: o pogrubionych ściankach (system HT4 ) oraz o normalnej grubo.śd ścianki.
System HT pozwala na odpr owadzanie ścieków o temperaturze do 95°C podczas prze-
pływu chwilowego trwającego nie dłużej niż 1 minuta. Podstawowe wielkości średnic
i wymiary kształtek z PVC podano w tabl. 3.18 .;-3.21.
Rury kanalizacji wewnętrznej z PVC są znakowane na powierzchni zewnętrznej,
w odległościach około. 1 m w następujący spo~ób :
NA-ZWA PRODUCENTA= (PV C-U)=50X1 ,8 • 2002/07/1 4 11:02 = L311 = PN-80/C-89205 = B
4
HT - skrór od ang. High Temperarure, niem. Hohe Temperatur.
3.2 Materiały 47
Z naczenie poszczególnych napisów jest następujące:
NAZWA PRODUCENTA - nazwa producenta (logo), ew. miejsce produkcji,
PVC-U - symbol surowca (nieplascyfikowany polichlorek winylu),
50xl,8 - wymiar (średnica nominalna zewnęrrznaxgrubośe ·ścianki),
2002/07/14 - data produkcji,
11 :02 - godzina i minuta produkcji,
Ll 11 - numer linii produkcyjnej,
PN-80/C-89205 - oznaczenie normy, spełnianej przez wyrób,
·B - znak „B" dopuszczenia do stosowania w budownictwie.
Tablica 3.19. Kolana 2 nieplasryfikowanego polichlorku wi.nylu PVC (wg PN-81/ C·89203).
-Średnica zewnętrzna Wymiary
(DZ) Długość bosego końca (L) Z1 Z2
(mm] [mm] (mm] [mm)
a= 1s•
SO 41 s 9
75 47 7 11
110 62 9 14
160 87 23 19
a= 30°
50 41 9 12
75 67,5 12 15
110 62 17 21
160 87 34 29
a= 45•
50 41 12 16
75 50 18 21
110 61 25 29
160 78 33 42
a = 67° 30'
50 41 20 23
75 50 28 31
110 61 40 44
160 80 58 64
a= 87° 30'
50 41 28 31
75 SO 40 43
110 75 57 61
160 121 84 89
/\1-'
,, 7
/ (t'l
iZ1
I QZ.
l
I
48 3 Materiały, urządzenia sanitarne i uzbrojenie inst alacji kanalizacyjnych
Tablica 3.20. Trójniki :z. niepłasryfikowanego polichlorku winylu PVC wg PN·81/ C·89203.
Srednica zewnętrzna Wymiary
O:z.naczenie
wymiaru DZ1 DZ2 L1 u Zl Z2 Z3
(mm] (mm) [mm) (mm] [mm) (mm) [mm)
a = 45°
soxso 50 SO 1S8 38 12 61 61
75x50 SO 170 45 1 79 74
75x75 75 46
75 207 18 91 91
110X50 50 189 44 17 104 91
110x75 110 75 229 ' 64 1 116 109
11ox110 110 275 61 15 134 134
160x110
160
110 303 74 o 168 158
160x 160 160 381 74 36 193 193
a~ 67° 30'
soxso 50 50 143 38 20 41 41
75x50 SO 164 55 14 54 46
7Sx7S 75 57
... 75 170 19 61 60
110X50 50 177 61 8 73 54
llOxllO 110 110 244 61 40 86 86
DZl
i I -----i
,,,,;:
J
1J
<fi
.(.
.,/
" "
.,,
~
_1J
a) b)
. .
t· +- . ·-+
Rys. 3-4. Połączenia cur i PVC: a) połączenie kielichowe. z 11$ZC?Clką elastomerową, I>) połącienie klejone.
Oprócz wymienionych oznaczeń producent może zamieszczać dodatkowe oznacze-

nia, np. znaki jakościowe wyst~pujące w danym kraju w branży budowlanej i sanitarnej,
oznaczenie zmiany produkującej, numery katalogowe lub magazynowe, itp.
Kształtki kanalizacyjne wykonane z PVC są znakowane na powierzchni bocznej kie-
licha. Oznakowanie powinno zawirać następujące informacje:
3.2 Materiały 49
Tablica 3.21. Zwężki z nicplascyfikowanego polichlorku winylu PVC wg
PN-81/C-89203.
Srednica zcwnęrrzna Wymiary
Oznaczenie
wymiaru DZ1 OZ2 L1 u Zl
[mm) [mm) [mm) [mm] [mml
75xSO 75 SO 43 48 22
110x 50 50 40,5 61 43
110x 75 110 28
75 45,S 61
160x110 160 110 172 78 37
I ou I
---.
I !i'
...... i
~
~
./
-'-
•
. 'c i
I''
I QZ.i j
-·-·
PRODUCENf (LOGO) - nazwa producenta (logo),

KOLANO - nazwa wyrobu,
PVC-U - symbol surowca (nieplasryfikowany polichlorek winylu),
50-67,5° - wymiar (średnica nominalna zewnętrzna, kąt łuku kolana),
PN-80/089205 - oznaczenie normy, którą spełnia wyrób,
»A - zakodowana data i godzina produkcji.

nia, op. znaki jakościowe wyst~pujące w danym kraju w branży budowlanej i sanitarnej,
numery linii tech nologicznych, na których został wyprodukowany wyrób, oznaczenie
zmiany, numery katalogowe lub magazynowe, itp.
3.2.4
Polipropylen PP
Polipropylen charakteryzuje się wśród poJj olefinów stosowanych do wyrobu rur naj-
wyższym zakresem topliwości krystaliru, a w związku z rym wyróżnia si~ dobrą odpor-
nością oa temperaturę. Przez kopolimeryzację uzyskuje się poprawę udarności w niż
szych temperaturach. Na rury do instalacjj wewnętrznych stosowany jest przeważnie
kopolimer randomowy (PP-R) o wyższej elastyczności, dobrej charakterystyce zgrzewał·
ności i wysokiej trwałości.
Polipropylen zaliczany jest do produktów trudnopalnych. Charakteryzuje się dużą
odpornością na różnego rodzaju agresywn·e substancje chemiczne zawarte w ściekach
(np. pochodzące z laboratoriów, pralni, szpitali). Ograniczenia w stosowaniu tego ma-
teriału odnoszą się do ścieków zawierających substancje silnie utleniające, rakie jak
stężony kwas siarkov.'Y, kwas azotowy, chlor, brom i pochodne.
Tablica 3 .22. Wlakiwośei mcchaniane i tcrmiane wyrobów z polipropylenu.

Wlakiwo$t Metoda pomiaru WartoU
~!OŚĆ DIN 53479 0,9 g/cm 3
Wytnymalość na rozcii\g:lnie przy płyni~iu ISO 527 27 MPa
Wydłużenie względ nc przy rozciąganiu ISO 2039 800%
Moduł elascycznoki ISO 178 1200 MPa
Wytrzymałość na zginanie ISO 178 25 MPa
Udarność z karbem wg metody Charpy' ego ISO 179 25 k]/m2
Twardość wg metody Rockwella ISO 2039 40 N/mm2
Współczynnik chropowatości bezwzgl~dnej DIN 4060 0,007 mm
Tcmpcrarura mięknienia wg metody Vicara ISO 306 146 ·c
Współczynnik rozszerzalno$ci liniowej DIN 53752 0,1410·3 Kl
Przewodność cieplna DIN 52612 0,2 W/ mK
Ze względu na specyficznie dobrane właściwości materiału rury i kształtki do kana-

lizacji wewnętrznej wykonane z polipropylenu PP-HT5 mogą być stosowane zarówno
w budownictwie mieszkaniowym jak i w instalacjach przemysłowych oraz w rolnictwie,
szczególnie tam, gdzie występuje konieczność zapewnienia wysokiej odporności na
środki chemiczne oraz wysokie i niskie temperatury (tabl. 3.22). Połączenia kielichowe
cur .z PP-HT pokazano na rys. 3-5.
Typoszereg średnic i zakres kształtów kolan, trójników i zwężek (patrz norma
PN-EN 1451 [55]) jest taki sam, jak w systemie instalacji kanalizacyjnej produkowanej
z PVC-(tabl. 3.23). Różnice występują jedynie w głębokości kielicha, która w rurach
z poliproplenu PP jest większa z uwagi na konieczność kompensowania zmian długości
rur podczas pracy w szerszym zakresie temperatur niż dopuszczalny dla PVC (tabl.
3.24).
Rury wchodzące w skład systemu kanalizacji wewnętrznej z PP-HT są znakowane na
powierzchni zewnętrznej, w odJegło~ciach około 1 m. Sposób znakowania jest następujący:
NAZ.WA PROOUCENTA ,,,520 = PP= B =AT / XXXX-XX-XXXX = = SOX 1,8 = 26.02.03 11 :02
Znaczenie poszczególnych napisów jest następujące:

NAZWA PRODUCENTA - nazwa producenta (logo), ew. miejsce produkcji,
S 20 - seria grubości ścianki rury,
PP - symbol surowca (polipropylen),
B - symbol obszaru stosowania (wewnątrz budynków)6,
AT/XXXX-XX-XXXX - numer aktualnej aprobary technicznej (lub normy PN),
50xl,8 - wymiar (średnica nominalna zewn~trzna x grubość ścianki),
26.02.03 - data produkcji,
11:02 - godzina i minuta produkcji.
s Oznakowanie sysremu wykonanego z polipropylenu (PP) symbolem HT (ang. High Temperature, niem.
Hohe Tempuatur) oznacza, że wyroby re moina Stosować w przypadku występowania stałych, wysokich
waności temperatur ścieków (do 95°C).
6
Poza budynkiem w ramach ismiejącej struktury budynku (np. na terenie posesji, w poblitu budynku) należy
storowa~ rury z oznao.enicm "BD".
3.2 Materiały 51
Tablica 3.23. Podstawowe wymiary rur do kanalizacji wewnęrrznej PP-HT (wg PN-EN 1451).
seria S 20 (SDR 41) seria S 16 (SDR 33) seria S 14 (SDR 29)
Nominalna
średnica Nominalna Nominalna Nominalna Nominalna Nominalna Nominalna
grubość średnica grubość średnica grubość średnica
zcwn~tnna
ścianki wewnętrzna ścianki wewnęcnna ścianki wewnętrzna
DN/OD en DN!ID •n DN/ID e. DN/ID

[mm) [mm] [mm) [mm] (mm] [mm] [mm]
32 1,8 28 ,4 1,8 28,4 1,8 28,4
50 1,8 46,4 1,8 46,4 1,8 4 6,4
75 1,9 71,2 2,3 70,4 2,6 69,8
110 2,7 104,6 3 ,4 103,2 3,8 102,4
Rury z PP-HT są produkowane w następujących długościach:
150 mm, 250 mm, 315 mm, 500 mm, 750 mm, 1000 mm, 2000 mm, 3000 mm, 5 000 mm, 6000 mm.
Tablica 3.24. Wymiary kielichów rur kanalizacyjnych z polipropylenu przystosowanch do połączeń

z uszczelką elastomerową:
Nominalna Wewnętrzn"1 Długość Długość Szerokość Długość
średnica średnica kielicha kielicha wgłębienia bosego końca
zewnętrzna rury kielicha poniżej uszczelki powyżej uszczelki na uszczelkę rury
DN/OD d. A.,,m BmUt c..„
(mm] (mm] [mm) (mm) (mm)
32 32,3 24 5 13 42
50 50,3 28 5 13 46
75 75,3 33 5 13 51
3 ;-r
110 110,4 36 6 16 58
~ ?ZZ ~
r-
:/' •
I
~ ~
L n c:i
,., c ~
i "'.::.,. ;:
.L ___~ - ·- ·--· -·- ·- ·- ·-

nia, np. znaki jakościowe występujące w danym kraju w branży budowlanej i sanitarnej,
numery linii technologicznych, na których został wyprodukowany wyrób, oznaczenie
zmiany, numery katalogowe lub magazynowe, itp.
Kształtki wchodzące w skład systemu kanalizacji wewnętrznej z PP-HT są znakowa-
ne na powierzchni bocznej kielicha. Sposób znakowania jest następujący:
PRODUCEN T
(LOGO)
KOLANO PP 50-67,5°
PN-N 1451 (D ...::9
BD
52 3 Materiały, urządzenia sani tarne i uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych
Znaczenie poszczególnych napisów jest następujące:

PRODUCENT (LOGO) - nazwa producenta (logo),
KOLANO - nazwa wyrobu,
PP - symbol surowca (polipropylen), '
50-67,5° - wymiar (~rednica nominalna zewnętrzna, kąt łuku kolana),
PN-EN 1451 - oznaczenie normy, którą spełnia wyrób,
„BD" - symbol obszaru stosowania (wewnąrrz budynków i poza nimi)7 ,
» A - zakodowana data i godzina prqdu.kcji.
nia, np. znaki jakościowe występujące w danym kraju w branż.y budowlanej i sanitarnej,
numery linii technologicznych, na których został wyprodukowany wyrób, oznaczenie
zmiany, nu.mery katalogowe lub magazynowe, itp.
a)
b)
c)
Rys. 3·5. Polączenie rur z PP·HT: a) prickr6j przez kielich; b) widok połączenia o wydłużonym kie lichu;
c) połączeniekielichowe rury z PP-HT z rurą żeliwną.
7
Poza budynkiem w ramach ismiejącej struktury budynku (np. na rerenie posesji, w pobliżu budynku) należy
srosowa~ rury z oznaczeniem .BD".
3.2 Mate riały 53
3.2.5
Polietylen PE
Polietylen jest tworzywem, które dzięki swym właściwościom jest powszechnie stoso-
wane do produkcji przewodów instalacji zewnętrznych i wewnętrznych, sieci przesyło
wych wody oraz substancji ciekłych i gazowych. W zależności od rypu polimeryzacji
rury polietylenowe produkowane są w kilku odmianach:
- niskiej gęstości (LDPE - Low Density Poliethylen),
- średniej gęstości (MDPE - Medium Densiry Poliethylen),
- wysokiej gęstości (HDPE - High Densit)· Poliethy!en).
Do instalacji kanalizacyjnych najczęściej stosuje się polietylen HDPE.
Rury produkowane z wymienionych odoian polietylenu od.znaczają się wysoką od-
pornością chemiczną, niskim ciętarem właściwym oraz dużą gładkością ścianek, co
skutkuje małymi oporami prLc::plywu. Ni~ki moduł spr~ysrości tego materiału umożli
wia pomimo dużej rozszerzalności liniowej, budowę instalacji bez kompensatorów -
daje to również zabezpieczenie przed pęknięciem w przypadku powstania korków lo-
dowych przy ewentualnym zamarzaniu wody w przewodzie (tabl. 3.25).
Tablica 3.26. Właściwości mechaniczne i cermiczne wyrobów z polccylcnu wyso·

kiej g~scości (HDPE).
Wlaściwo~t Jednos tki Wartośt
Gęstość kglm3 951 +955

Wspóiczynnik chropowatości bezwzględnej mm 0,05
Współczynnik rouunalności liniowej mm/ml< 0,17
Pruwodno§t cieplna W/ml< 0,43
Zakres stosowania remperarur ·c -40+80
W przypadku instalacji kanalizacyjnych najczęściej stosuje się połączenia kielichowe

z uszczelką wykonaną z elastomerów (rys. 3-6a). Rury można również łączyć przez
zgrzewanie czołowe (termiczne) lub za pomocą specjalnych elektrozłączek.
Połączenia kielichowe z uszczelką ""Ykonywane są przez wsunil;cic:: bosego koru::a
rury w kielich stanowiący fragment przyłączonej rury, kształtki lub innego elementu
instalacji. W kielichu znajduje się rowek o kształcie odpowiednim do zastosowanej
uszczelki.
Połączenia zgrzewane wykonywane są przez połączenie rozgrzanych i nadtopionych
powierzchni łączonych materiałów. Można rozróżnić następujące rodzaje zgrzewania:
- zgrzewanie elektrooporowe: do połączeń stosuje się specjalne elektromufy, w któ-
rych zatopine są spirale grzejne z drutu o wysokiej rezystancji. Po wsunięciu końca
rury do wnętrza mufy i przyłączeniu napięcia do elektrod fragmenty łączo nych ele-
mentów są podgrzewane do temperatury topnienia polietylenu i łączone ze sobą
przez przeropienie materiału mufy i rury (rys. 3-6b),
- zgrzewanie doczołowe: ucięte prostopadle (lub przygotowane w inny wymagany
sposób) końce łączonych elementów nagrzewane są przez określony czas elementem
grzejnym zgrzewarki, a następnie są dociskane doczołowo za pomocą specjalnego
oprzyrządowania, aż do wystąpienia odpowiedniej wielkości nadlewu na zewnętrz
nej powierzchni połączenia (rys. 3-6c).
Oprócz wymienionych rodzajów połączeń rury z polierylcn u moina łączyć takie

przy pomocy połączeń rozłącznych takich jak:
- połączenia śrubunkowc (rys. 3-6d),
- połączenia kołnierzowe (rys. 3-6e).
a) b) c) d) e)
Rys. 3·6. Rodzaje połączeń rur polier:ylcnowych PEHD: a) połączenie kielichowe; b) połączenie zgrzewane
elelmooporowo; c) połącze.nie zgrzewane doczolowo; d) połączenie śrubunkowe; e) połączenie
kołnierzowe (Gcberit).
Tablica 3.26. Rury z polier:ylenu HDPE bezkiclicbowe do instalacji kanalizacyjnych wg DIN 8075 (DIN
19535, 19537).
Srednica Srednic::a Grubość Ciłnienie
zewnętrzna wewnę1nna kianki nominalne Seria
(DZ) CDWJ (e) (PN) (S)
[mm] [mm) [mm] (bar] [-}
32 26 3 10 5
40 34 3 6 6,3
SO 44 3 6 8,3
56 50 3 6 -
63 57 3 6 12,5
75 69 3 6 12,5
90 83 3,5 6 12,5
110 101,4 4,3 6 12,5
125 115,2 4,9 6 JŻ,5
160 147,6 6,2 6 12,5
200 187,6 6,2 3,2 16
250 234,4 7,8 3,2 16
315 295,4 9,8 3,2 16
~Boz
Uwaga: Długości rur wynoszą 5 m.
3.2 Materiały 55
Połączenia te są szczególnie przydame do podłączeń zbiorników i innych urządzeń
sanitarnych mających odpływ do kanalizacji. · ·
Rury i wybrane kształtki bezkielichowe, przystosowane do zgrzewania doczołowego
lub elektrooporowego, zgodne z wymaganiami norm niemieckich DIN 8075 [56], DIN
19535 [57) i DIN 19537 (58) przedstawiono w tabl. 3.26-;-3.29.
Rury i kształtki z polietylenu HDPE stosowane do kanalizacji wewnętrznej są znako-
wane na powierzchni zewnętrznej, w odległościach około 1 m. Sposób znakowania jest
zbliżony jak dla rur i kształtek z nieplastyfikowanego polichlorku winylu PVC i poli-
propylenu PP.
Tablica 3 .27, Kolana z połiecylenu HDPE bezkielichowe do insralacji

k;m~liz<>.cyjny~h wg DIN SO?S (DIN 19S3S, 19S37).
Średnica zewnętrzna Wymiary
DZ X K
[mm] (mm] [mm)
a= 45°
40 40 20
50 45 20
56 45 20
63 50 20
75 50 20
90 55 20
110 60 25
125 65 25
160 69 25
a= 88°
50 60 20
56 65 20
63 70 20
75 75 20
90 80 20
110 95 25
125 100 25
160 120 . ·-·· 25
X:~
I
I I~
-1
X --
oz
K
Tablica 3.28. Trójniki z policrylenu HDPE bezkielichowe do insmlacji kanalizacyjnych wg DIN 8075 (DIN
19535, 19S37).
Om~acnie: Srednica zewnętnna Wymiary
wymiaru DZI DZ2 Xl X2 • X3 L
[mm) [m.m] [mm) (mm] (mm]
Cl = 45
32x32 32 32 3S 70 105
40X32 40 32 45 90 135
40X40 40 45 90 135
50X40 40 55 110 165
so xso SO 50 55 110 165
56x50 50 60 120 180
S6x56 56 56 60 120 180
63X40 40 65 130 195
63x50 50 65 130 195
63X56 63 56 65 130 195
63x63 63 65 130 195
75x40 40 70 140 210
75 x 50 50 70 140 210
75X56 75 56 70 140 210
75x63 63 70 140 210
7S x7S 75 70 HO 210
90X40 40 80 160 240
90X50 SO 80 160 240
90xS6 56 80 160 240
90x63 90 63 80 160 240
90x75 75 80 160 240
90X90 90 80 160 240
110X40 40 90 180 270
11oxso 50 90 180 270
110x56 S6 90 180 270
110X63 110 63 90 180 270
110X75 75 90 180 270
110x90 90 90 180 270
11ox 110 110 90 180 270
125x50 50 100 200 300
125x56 56 100 200 300
125X63 63 100 200 300
125 x75 12S 75 100 200 300
115 X90 90 100 200 300
125x110 110 100 200 300
U5X125 125 100 200 300
160x7S 75 125 250 375
160 X90 90 125 250 375
160x t10 160 110 125 250 375
160x 125 125 125 150 375
160X 160 160 125 250 375
„r DZ2
Q
.
~
I /
'
j")
DZI
3.2 Materiały 57
Tablica 3.29. Zwężki niesymmyczne krótkie z polietylenu HDPE bez-
kielichowe do instalacji kanalizacyjnych wg DIN 8075
:,..":· (DIN 19535, 19537).
Oznaczenie Srednlca zewnętrzna Wymiar
wymiaru DZ1 DZ2 A
[mm] [mm] [mm]
5óx40 50 40 5
56x40 40 8
56x50 50 3
63X40 40 115
63x50 63 50 6
63x56 56 3
75x40 40 175
75X50 50 12
75
75x56 56 10
75x63 63 6
90x50 40 20
90X56 50 16
90
90x63 56 13
90x75 63 7
110X40 4-0 337
110x50 SO 29
110X56 56 26
110X63 110 63 22
110X75 75 16
110x90 90 9
125X50 50 36
125X56 56 33
125X63 . 63 29
125
125X75 75 23
125x90 90 16
125X110 110 7
160x110 110 23
160X125 160 125 16
160X140 160 10
Df2
'N / I
/// ///I
OZl
A- -
3.3
Urządzenia sanitarne
Urządzenia sanitarne stanowią pierwszy eiement instalacji kanalizacyjnej i są miejscem,

gdzie powstają, gromadzą się łub przepływają ścieki byrowo-gospodarcze łub ścieki np.
z łaboraroriów. Pojęcie ro obejmuje zarówno urządzenia mechaniczne takie jak pralki.
automatyczne i zmywarki oraz przybory sanitarne. Przyborami sanitarnymi są:
- zlewy, zmywaki lub zlewozmywaki,
- umywalki,
- wanny,
- brodziki pod natryski,
- bidety,
- miski ustępowe,
- pisuary.
Zlewy - przybory jednokomorowe bez możliwości gromadzenia w nich wody wykona-

ne są z żeliwa, blachy emaliowanej łub d la specjalnych potrzeb (np. laboratoria)
z kamionki lub tworzywa sztucznego (rys. 3-7}.
Zmywaki (jednokomorowe} lub zlewozmywaki (dwukomorowe) wykonane są z blachy
nierdzewnej albo stalowej emaliowanej lub z tworzywa sztuczego imitującego
kamień naturalny (np. marmur). Przykładowe zmywaki i zlewozmywaki poka-
zano na rys. 3-8.
Umywalki wykonane są ze szkliwionego fajansu lub szkliwionej porcelany sanitarnej.
Wielkość umywalek dostosowana jest do przeznaczenia (rys. 3-9).
Wanny kąpielowe wykonywane są z żeliwa, blachy emaliowanej lub tworzywa sztucz-
nego, mają kształt prostokątny o długościach od 1,0 m do 1,7 m (rys. 3-10).
Wanny wykonane z tworzyw sztucznych (najczęściej z akrylu) produkowane są
także w innych kształtach, jako narożnikowe, wyposażone w urządzenia do hy-
dromasażu, przeznaczone dla kilku osób (rys. 3-11). Te ostatnie mają różne
wymiary i są zazwyczaj przeznaczone jako wyposażenie dużyĆh łazienek lub
pokoi kąpielowych.
Tace lub brodziki natryskowe są to zbiorniki umożliwiające gromadzenie w nich wody
(rys. 3-12}.
Bidety, tak jak umywalki wykonane są ze szkliwionej porcelany sanitarnej. Mogą być
wyposażone w baterię do natrysku bez możliwości gromadzenia wody. lub z za-
mknięciem pozwalającym na gromadzenie wody w komorze bidetu (rys. 3-13).
Miski ustępowe wykonane z porcelany sanitarnej mają wbudowany syfon o wysokości
zamknięcia wodnego równej 75 mm (rys. 3-14).
Pisuary wykonane są ze szkliwionej porcelany fajansowej , z wbudowanym syfonem lub
bez (rys. 3-15}.
W przyborach sanitarnych, w kt órych jest możliwość gromadzenia wody, np. wanny,
umywalki, zlewozmywaki, można wyznaczyć objęto§ć całkowitą wody do przelewu
oraz objętość użytkową, która w wannie uwzględnia objętość kąpiącego się człowieka,
a w :z:mywaku objętość zgromadzonych naczyń do zmywania. Pojemności całkowite
i użytkowe dla typowych przyborów sanitarnych zestawiono w tabl. 3.30.
3.3 Urządzenia sanitarne 59
Tablica 3.30. Pojemności całkowite i uiy rkowe wybraaych przyborów sanitarnych.
Objętość całkowita Objętość użytkowa
Przybory sanitarne
[drn 3] [dm 3]
Zmywak lub 1 komora zlewozmywaka 16+ 18 8+9
Umywalka 6+12 4+6
Wanna o długości 1,4 +1,7 m 150+250 80+150
Do spłukiwania misek ustępowych służą zawory spłukujące lub zbiorniki płuczące.

Zawory spłukujące o średnicy 15, 20. i 25 mm montowane są na przewodzie wodocią
gowym nad miską ustępową. Zakres wydajności zaworu o średnicy 20 mm przy ciśnie
niu od 0,1 do 0,5 MPa wynosi od 0,9 do 1,4 dm 3/s. Zbiorniki płuczące służą do
magazynowania wody przeznaczonej do płukania wnętrza misek ustępowych. Stosowa-
ne są zbiorniki wysoko zawieszone (1,6 do 1,8 m nad miską ustępową), zbiorniki nisko
zawieszone (około 0,3 m nad miską) i zbiorniki ustawione na· tylnej krawędzi miski
ustępowej.
Zbiorniki wysoko zawieszone wykonane są z żeliwa, tworzywa sztucznego lub po-
rsanitu. Ich pojemność wynosi od 9 do 12 dm 3. Zbiorniki nisko zawieszone wykonane
są z tworzywa sztucznego, pojemność użytkowa tych zbiorników wynosi od 6 do 9
dm3. Zbiorniki konstrukcyjnie połączone z miską ustępową są zbiornikami ceramiczny-
mi wykonanymi z tego samego materiału co i miska. Zasadnicza różnica konstrukcyjna
polega na sposobie rozwiązania rury przelewowej. Zbiorniki żeliwne mają rurę przele-
~ i /
-~„.~--·-> ~
'-
/i~
'- I ~
.
: ~
'
S09 i 5Cl0ro
Rys. 3-7. Zlew czworokątny ieliwny z syfonem.

a) b)
800
800mm
.
/ I "\ ~1 i
r
l ot„. ;zs IP
1~5
" ,
2 o/w. us lt~u
I
I
•
~!
' '
I. @) I! E
-·1·
E
~ .
E
e
-~- ; ---+---- ..,
:§! ·~
- <:>
"'
"'
. ! i '
'-
I
I
I
I '-
720
-1
I
37Smm
c)
.. 1400
1.t" ~·1s_,,s- ~s ~
i ~' ! "~ · '

J'
--,· q-->
I
~
1"5
\. I J • \. J
'
'
~fnwun
Rys. 3-8. Zlewozmywaki: a) dwukomorowy; b) jednokomorowy z plyą ociekową; c) dwukomorowy z ply-

cą ociekow+
wową stałą (nieruchomą), przykrytą kloszem żeliwnym (tzw. dzwonem), narom.iast

zbiorniki nisko zawieszone mają ruchomą (podnoszoną) rurę przelewową. Po podnie-
sieniu klosza w zbiorniku żeliwnym występuje zjawisko lewarowe, powodujące odpro-
wadzenie do miski ustępowej całej obję.tości wody. Natomiast ze zbiornika z ruchomą
rurą przelewową moi.na odprowadzać dowolną objętość wody zależnie od potrzeb.
Napełnianie zbiornika wodą następuje przez zawór pływakowy umieszczony wewnątrz
zbiornika płuczącego. Intensywność odpływu ścieków z miski ustępowej zależy od ilo-
ści wody zgromadzołlej w zbiorniku i czasu jego opróżniania. Schematy zbiorników
płuczących powszechnie stosowanych w budownictwie .mieszkaniowym pokazano na
rys. 3-16.
\ 3.3 Urządzenia sanitarne 61
a) L = 350+ 700 mm
145mm
I i
G)
I
I
Przelew - powierzchnia 450 mm2
_,
"'o
·@ ·
E
E li
...
o al
"'
+
o
"'I
:i:
b)
Rys. 3-9. Umywalki: a} podstawowe wymiary; b) widok dwóch umywalek narożnych połączonych ze sobą.
Vc - objętość całkowita, Yu - objętość użytkowa.
Przelew
. '
.--
\
\ - ---- -- -- -- - -- ·-- -- -- -- - -- v-c_- -- -- -- -- - -- - -- - -
'
'-.- - E
E
- - - - - -
~- - - - - - - -- - - - - - - - - "'
O>
---- "'
..... - - ----
---- ----
- - ----- - - - - ·vu.- - - - - - - - - - --;/
.... - :..;..
I
I
62+87 cm
120, 140, 150, 170 cm 'V '*-o"'
. c-,;i."'o
·c"'
Rys. 3-10. Wanna blaszana emaliowana. V< - obj~tość calkowica, Yu - objętość użytkowa.
a) t 150 cm t
E
u
T ~·-~~~~~~~'-+
._,,.~~~~~~~~--...-~-.-!TT"~~~~~rrr ---+-
IO I
o
tJ:)
37
150 cm
23
E
o"
O'>
1
b)
;;t
~
..
Rys. 3-11. Wanna z hyd~omasaiem: a) przykładowe wymiary, b) hydromasaż w trakcie użytkowania.

;
'
\ 3.3 Urządzenia sanitarne 63
165
~
I-
I-
-
g ~"
I
~
<:>
Rys. 3-12. Brodzik natryskowy.
580 mm 145
~
r Ó·
~I
N
E
E
240 o
165 .,.
o
!
i--
I „,
:'': i !!
:.,'
I I
_A !: ::
'f
~- ~
. ... „
\\ ' '\
I
' ,
J/
I
\ ', ~ ,." ,'
'--::;.:>'
I
Rys. 3-13. Bidet. 340mm
Norma PN-77/B-75700 [68] podaje czas opróżniania zbi9rnika równy 5 s, z inten- .

sywnością odpływu od 1,6 do 2,0 dm3/s ze zbiornika wysoko zawieszonego, natomiast
dla zbiornika nisko zawieszonego o pojemności 10 dm3 czas opróżniania wynosi 6 s, ·
a intensywność odpływu około 1,5 dm3/s. W normach DrN 1986 [30]i PN-92/B-01707
[16] przyjęto intensywność odpływu z miski ustępowej równą 2,5 dm3/s. Jest to naj-
większa intensywność odpływu w przedziale czasu wynoszącym 2 s, wybrana z całego
czasu (równego 5 s) odpływu wody z płuczki ustępowej.
64 3 Materiały, urządzenia sanitarne i uzbrojenie instalacj l kanalizacyjnych
a)
455 lfle'I
! ~
;s; il
8
• ''
b)
•8~
0 101
c)
4&() mm
Rys. 3-14. Miski ustępowe: a) i c) z zewnęrrznym odpływem skośnym; b) z wewnętrznym odpływem piooo·
wym.
3.3 Urządzenia sanitarne 65
a)
280 mm
110 mm
b)
290 mm
Rys. 3·15. Pi.suary: a) z płaską tylną kia~ i z wysuniętym dzio~m; b) z plask~ tylną ścianą bez dzioba.
66 3 Materiały, urządze nia sanitarne i uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych
a) 410 mm , 128 b)
330 I/)
<O
E
E
o
o
o
....
+
o
o
CXJ
38-•S em
42 cm 12
d)
O•
I
E
u
I
r--
0)
'·-
E
u
o
<T
I Jj_
18/ 23 5
Rys. 3·16. Rodzaje zbiorników płuczqcych: a) zbiornik nisko zawieszony; b) zbiornik fajansowy osadzony na
misce ~stępowej (typu "kompakt"); c) motliwe sposoby połączeń zbiornika płuczącego z miską
ustępo..,ą; d) zbiornik płuczący zatynkowy pnysiosowany do miski ust~powej wiszącej (Geberit).
3.4 Uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych 67
3.4
Uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych
3.4.1
Studzienki ka nalizacyjne
Studzienki kanalizacyjne lokalizuje się na przewodach odpływowych i przykanalikach

ułożonych na zewnątrz budynków, na terenie posesji lub na przewodach należących do
zewnętrznych sieci kanalizacyjnych. \Y/ przypadku kanalizacji podciśnieniowych lub ci-
śnieniowych w studzienkach kanalizacyjnych często instaluje się urządzenia służące do
transporru ścieków, jak zawory opróżniające czy przepompownie ścieków.
Zgodnie z normą PN-87/B-01070 (75] można wyróżnić wiele rodzajów studzienek
kanalizacyjnych w zależności od funkcji spełnianej w systemie odprowadzania ścieków:
- studzienki przelotowe (rewizyjne) - lokalizuje .się je na załamaniach trasy przewo-
dów kanalizacyjnych, spadku lub zmiany średnicy (rys. 3-17),
- studzienki połączeniowe - służą do włączania przewodu bocznego do kanału głów-
nego, odprowadzającego ścieki (rys. 3-18), :
- studzienki rozgałęzieniowe - służą do rozdziału ścieków dopływających jednym
przewodem pomiędzy co najmniej dwa przewody odpływowe (sytuacja taka wystę
puje np. przy rozdziale strumienia ścieków na poszczególne ciągi drenażowe w przy-
domowych oczyszczalniach ścieków - rys. 3-19),
- studzienki kaskadowe lub przepadowe - umożliwiające podłączenie przewodów do-
prowadzających ścieki do studzienki z różnych wysokości i zamianę energii poten-
cjalnej na kinetyczną dopływających ścieków (rys. 3 -20).
Norma PN-EN 752-1:2000 [76], dorycząca zewnętrznych sieci kanalizacyjnych oraz
normy [89] i [71], zawiera oprócz wymienionych rodzajów studzienek również podział
na studzienki kanalizacyjne włazowe i niewłazowe:
- studzienka niewłazowa - ze zdejmowaną pokrywą, zlokalizowana na przewodzie
kanalizacyjnym, umożliwiająca dostęp do przewodu z powierzchni terenu, nie przy-
stosowana do wejścia osób z personelu obsługującego,
-B- B
Rys. 3-17. Studzienka kanalizacyjna przelotowa (rewizyjna).

68 3 M ateriały, urządzenia sanitarne i uzbrojenie Instalacji kanalizacyjnych
·+ Dopływ prawy
Odpływ
~--'
+- -+
+-J.- -1
+ Dopływ lewy
Rys. 3-18. Studzienka kanalizacyjna połączeniowa.
Rf$. 3-19. Studzienka kanalizacyjna rozga-

łęzieniowa.
'Maz
Komora
robocza
~
lwsoomilt
Odpływ
Rys. 3-20. Studzienka kanalizacyjna pncpadowa z dwiema kaskadami.
- studzienka włazowa - ze zdejmowaną pokrywą, umieszczona na przewodzie kanali-

zacyjnym, umożliwiająca wejście personelowi obsługującemu.
\V/ cytowanej normie europejskiej uściślono i rozgraniczono pojęcia studzienek ka-

skadowych i przepadowych:
- srudzienka kaskad owa - z połączeniem wykonanym w formie pionowego przewodu
(kaskady), którego wylot znajduje się przy dnie studzienki lub tuż nad nim, stosowa-
na na przewodach kanalizacyjnych położonych na wyższym poziomie niż kanał od-
prowadzający ścieki ze studzienki,
- studzienka przepadowa - do której podłączony jest przewód kanalizacyjny na znacz-
nej wysokości nad dnem srudzienki. Przewód cen jest jednocześnie ułożony z dużym
spadkiem w kierunku srudzienki.
Typowa studzienka kanalizacyjna składa się z następujących elementów:
- pierścienia wyrównującego, na którym jest osadzony właz,
płyty pokrywowej,
- jednego lub kilku elementów składających się na komin włazowy studzienki,
- zwężki, dopasowuj ącej średnicę komina do komory robóczej studzienki,
- komory roboczej studzienki,
- podstawy studzienki, w której znajduje się odpowiednio ukształtowana kinera stu-
dzienki.
Studzienki kanalizacyjne włazowe budowane są częściowo lub w cało§ci z żelbeco
wych elementów prefabrykowanych lub z tworzyw szrucznych. W celu zabezpieczenia
betonu przed agresywnymi ściekami kinecy srudzienek wykłada się połówkami rur ka-
mionkowych lub specjalnie ukszcałtowanymi wykładzinami z cworzyw sztucznyc:h
(rys. 3-21).
Rys. 3-21. Przekrój kinety studzienki kanaliz:icyjncj z wykładziną z cworzyw situcznych.
Srudzienki niewłazowe są budowane w całości z elementów prefabrykowanych, naj-

częściejz tworzyw sztucznych, takich jak żywice poliestrowe, twardy polichlorek winy-
lu czy polietylen (rys. 3-22).
;.' ··.
*.
·f:\
~;. ·.? o;
!'
.
~· ~
..
.'i. .
"; .
I I I
Rys. 3-22. Studzienki rewizyjne niewłazowe (Wavin).
3.4.2
U rządzenia przeciwzalewowe
Przy odprowadzaniu ścieków

z budynku do niezbyt głęboko ułożonego kanału sieci
ogólnospławnej może z.aisrnieć niebczpieczeńsrwo zalewania piwnic w czasie ulewnych
deszczy. W takiej sytuacji zaleca się moncowanie na przewodach odpływowych urzą
dzeń przeciwzalewowych, potocznie nazywanych zamknięciami burzowymi (rys. 3-23).
Są co klapy działające samoczynnie lub ręcznie zamykane zasuwy. Urządzenia te należy
instalować na połączeniach do przyborów sanitarnych znajdujących się w piwnicach
tak, aby nie srwarzały przeszkody dla ścieków odprowadzanych z. wyżej położonych
przyborów.
a) b)
Rys. 3-23. Urządzenia pneciwzalcwowc: a) widok; b) sposób iainstalowania (KESSEL).
W pomieszczeniach węzłów cieplnych lub kotłowni, gdzie znajduje się studzienka

retencyjna do wody gorącej (studzienka schładzająca) zawsze należy instalować urzą
dzenie przeciwzalewowe na przewodzie odpływowym ze studzienki. Urządzenie to
otwiera się dopiero po odpowiednim schłodzeniu wody.
Z godnie z normą prPN-EN 13564 [72] [73] [74] urządzenia przeciw-zalewowe dzieli
się na różne rypy w zależności od budowy i zastosowania:
Typ O: Urządzenie przeciwzalewowe do zabu dowy w przewodach poziomych, wyposa-
żone jedynie w mechanizm automatycznego zamknięcia.
Typ 1: Urządzenie przeciwzalewowe do zabudowy w przewodach poziomych, wyposa-

żone w mechanizm automatycznego zamknięcia i mechanizm awaryjnego z.a-
mknięcia. Obydwa re mechanizmy mogą być połącz~>ne ze sobą.
żone w dwa mechanizmy automarycznego zamknięcia i jeden mechanizm awa-
ryjnego zamknięcia. łv1echanizm awaryjnego zamknięcia może być połączone
z jednym z mechanizmów automarycznego zamkiiięcia.
żone w mechanizm auromaryczncgo zamknięcia uruchamiany za pośrednie-
twem energii zewnętrznej (elektrycznie, pneumatycznie lub inne) i w mecha-

nizm awaryjnego zamknięcia niezależny od mechanizmu automa rycznego za-
mknięcia.
Typ 4: Urządzenie przeciwzalewowe wbudowane w kształtki kanalizacyjne lub wpusry
podłogowe, wyposażone w mechanizm auromarycznego zamknięcia i mecha-
nizm awaryjnego zamknięcia. Mechanizm awaryjnego zamknięcia może być
połączony z mechanizmem automarycznego zamknięcia.
Typ 5: Urządzenie przecivn:alewowe wbudowane w kształtki kanalizacyjne lub wpusry
podłogowe, wyposażone w dwa urządzenia zamykane automatycznie i w jedno
urządzenie zamykane w przypadku niebezpieczeństwa. Urządzenie zamykane
w przypadku niebezpieczeństwa jest połączone z jednym z urządzeń zamyka-
nych ·automatycznie.
Urządzenie przeciwzalewowe powinno zamknąć się automatycznie w przypadku
wystapienia przepływu zwromego, ro znaczy w momencie gdy przewód zostanie całko
wicie wypełniony ściekami. W syruacji, gdy przepływ zwromy ustanie, urządzenie po-
winno umożliwić ponowny normalny przepływ ścieków w przewodzie. Mechanizm
auromarycznego zamknięcia, który znajduje się w urządzeniu nie powinien hamować
przepływu w przewodzie przy małych napełnieniach.
3.4.3
Wpusty kanalizacyj ne
Odprowadzanie do kanalizacji ścieków opadowych z powierzchni terenu przylegające
go do budynku odbywa się za pomocą wpustów podwórzowych. Na powierzchni tere-
nu osadzony jest żeliwny wpust ściekowy z kratką, oparty na kamionkowym osadniku.
Powyżej dna osadnika umieszczony jest króciec służący do połączenia przewodu odpły
wowego o średnicy 0,15 m.
Dachy w budynkach wysokich mogą mieć połacie dachowe ze spadkami skierowany-
mi do środka budynku. W takim wypadku piony spusrowe prowadzi się wewnątrz
budynku w środkowej jego części. Na powierzchni dachu pion deszczowy zakończony
jest wpustem dachowym, który powinien być osadzony w konstrukcji dachu w sposób
uniemożliwiający zalewanie wodą niżej położonych pomieszczeń użytkowych. Średnica
podejścia dla połączenia wpustu dachowego z pionem kanalizacyjnym wewnętrznym
powinna wynosić minimum O, 15 m. Dopuszcza się połączenie kilku wpustów dacho-
wych do jednego pionu spustowego. Wpusty dachowe powinny być wyposażone w ko-
sze ochronne, zabezpieczające pion spustowy przed zapychaniem. Odległość między
wpustami dachowymi nie powinna przekraczać 25 m. Odcinek pionowy łą!=~cy wpust
dachowy z pionem spustowym wewnętrznym należy izolować termicznie w przestrzeni
stropodachu, a w przypadkach szczególnych należy przewidzieć dodatkowe podgrze-
wanie przewodu odpływowego. Różne rodzaje wpustów kanalizacyjnych przedstawio-
no na rys. 3-24.
3.4.4
Syfony kanalizacyj ne
Syfon kanalizacyjny ro element instalacji, w którym znajduje się zamknięcie wodne,
uniemożliwiające przedostawanie się gazów i przykrych zapachów z instalacji kanaliza-
cyjnej do otoczenia. Przybory sanitarne powinny być łączone z instalacją kanalizacyjną
z użyciem syfonów. Do zlewów można stosować syfony żeliwne natomiast do zmywa-
a) b)
c)
: -1- - .
- 1-
- .-
d) e)
'b .. .
.• •• • o .
o·:·.·o··~ o
;.
..• ·o·...
E •o ' o o .„ · ·
~
o..-ee.
E
~ C() o • ot
·-·-·-·-· -
8
. 210 mm
Rys. 3-24. Wpusty kanalizacyjne: a) podwórzowy z odstojnikiem i syfonem; b) podłogowy z przegubem

kulowym na odpływie; c) dachowy (Geberit); d) desiczowy (Kessel); e) sposób insralowania wpu-
s~u deszczowewgo (Kessel).
ków i zlewozmywaków - z rworzywa szrucznego, a do umywalek stosowane są syfony

stalowe niklowane lub z tworzyvra sztucznego. Do wanien stosuje się syfony z tworzyw
sztucznych lub syfony żeliwne nadstropowe. Woda z wanien może być również odpro-
wadzana p rzez wpust podłogowy umieszczony pod wanną.
Wysokość zamknięcia wodnego h w syfonach pod umywalkami \\ynosi 50 mm,
a w pozostałych syfonach 75 mm (rys. 3-25). W normie europejskiej EN 274-1:2002
[38] doryczącej wymagań dla elementów odpływowych zróżnicowano wysokość za-
mknięcia wodnego w zależności od rypu systemu insra1acyjnego8: dla typu I i II wyso-
kość zamknięcia wodnego powinna być nie mniejsza niż 50 mm, a dla rypu III - nie
mniejsza niż 75 mm. Różne rozwiązania syfonów umywalkowych pokazano na rys. 3-
26, a na rys. 3-27 specjalny syfon podrynkowy do odprowadzania ścieków z pralek
automarycznych i zmywarek.
a) b)
2
- -- -
„_ - -
-
H
--
-:-:·.:
Rys. 3-25. Syfon 2 zamknięciem wodnym: a) syfon klasyczny; b) syfon z pnegrodą. l - odpływ z przyboru
sanicarnego; 2 - odpływ do przewodu kanalizacyjnego; H - wysoko§ć zamknięcia wodnego.
a) b) c)
Rys. 3-26. Rodzaje syfonów kanalizacyjnych: a) umywalkowy ze stali chromowej; b) um}walkowy z rworzy-
wa szrucznego dosuniecy do ściany; c) umywal kowy schowany umozliwiająq podjazd wózkiem
osobie niepełnosprawnej (Ceberic).
• Typy systemów instalacyjnych opisano w rozdz. S.3 .1.

3.4 Uzbrojenie instalacji kanalizacyj nych 75
Rys. 3-27. Syfon podtynkowy do odprowadzania ścieków i pralek

i zmywarek auromarycznych.
3.4.5
Zamknięcia przeciwpożarowe pionów kanalizacyjnych
Zamknięcia przeciwpoźarowe zapobiegają rozprzeStrzenianiu się w czasie pożaru ognia,

dymu i trujących gazów do innych ko~dygnacji lub pomieszczeń przez piony kanalizacyj-
ne wykonane z tworzyw sztucznych. Ich zastosowanie ma szczególne znaczenie w budyn-
kach wysokich i wysokościowych, użyteczności publicznej, np. hotelach, szpitalach, itp.
Zamknięcie (mufa) przeciwpożarowe składa się z otwieranej obudowy, połączonej
zawiasami, wyłożonej od wewnątrz sprasowanym materiałem przeciwogniowym na ba-
zie grafitu (rys. 3-28). Mufy wyposażone są w kołnierz i uchwyty umożliwiające ich
montaż w istniejących już instalacjach lub bezpośrednio w ścianie lub stropie. Przy
temperaturze otoczenia 115°C materiał przeciwogniowy znajdujący się w mufie gwał
t9wnie zmienia swoją konsystencję („eksploduje") zaciska rurę kanalizacyjną i zamyka
przepływ, co uniemożliwia rozprzestrzenianie się ognia, dymu i trujących gazów. Naj-
częściej mufy przeciwpożarowe są montowane w miejscach przejścia pionów kanaliza-
cyjnych przez st.ropy (rys. 3-29).
76 3 Materiały, urządzenia sanitarne I uzbroj enie instalacji kanalizacyjnych
Rys. 3-29. Sposób zamonrowania mufy przeciwpożarowej na pionie kanalizacyjnym.
3.4.6
Rury wywiewne
Rura wywiewna jest to przedłużenie pionu kanalizacyjnego ponad najwyżej położonym

podejściem kanalizacyjnym, stanowiące jego zakończenie i mające połączenie z atmos-
ferą. Rury wywiewne mogą być wyprowadzane ponad połać dachową oddzielnie, przy
U!Stosowaniu odpowiednich kształtek lub we wspólnym ciągu z murowanymi kanałami
wentylacyjnymi. Zależnie od konstrukcji rury wywiewnej, jej średnica może być równa
lub większa o jeden 'vymiar od średnicy pionu (rys. 3-30).
E
E
o
o
o
,...
o+
o
I()
Rys. 3-30. Z!ikończenie pionu kanalizacyjnego w posraci rury wywiewnej: 1 - pion kanalizacyjny; 2 - rura
wywiewna; 3 -, połać dachowa.
3.5 Prefabrykacja ścianek instalacyjnych 77
3.4.7
Zawory n apowietrzaj ące
Zawory napowierrzające instaluje się najczęściej na zakończeniach podejść lub pionów

kanalizacyjnych. Pod względem konstrukcyjnym są podobne do zaworów zwrotnych:
umoiliwiają dopływ powierrza do instalacji kanalizacyjnej z atmosfery, jednocześnie
zabezpieczając przed wydostawaniem się powietrza i nieprzyjemnych zapachów z wnę
trza instalacji kanalizacyjnej na zewnątrz (rys. 3-31 ).
Zasady doboru zaworów w zależności od ich przepustowości podano w rozdz.
5.3.5.2, a wymagania montażowe zawarto w wzdz. 8.1.4.
a)
b)
Rys. 3-3 1. Zawory na powiecrzaj,ce: a) widok zaworo napowietrzającego; b) przekrój przez zawór napowie-
trzający (strzalkami zaznaaono kierunek przepływu powicma w chwili zasysania do pionu kana-
lizacyjnego)„
3.5
Prefabrykacja ścianek instalacyjnych
Roboty instalacyjne w budynkach charakteryzują się znaczną pracochłonnością i dużym

kosztem. Tradycyjne systemy montażu insralacji od dawna sprawiały wiele kłopotów
wywołanych przede wszystkim dużą pracochłonnością. Stąd też zaczęto podejmować
próby wprowadzenia innej organizacji montażu, polegające na przeniesieniu najbardziej
pracochłonnych robót na b.udowie do specjalistycznych firm wytwarzających prefabry-
katy instalacyjne. Pierwszym etapem prefabrykacji instalacji było produkowanie blo-
ków sanitarnych, które wykonane na zapleczu przedsiębiorsrw instalacyjnych obejmo-
wały pełną instalację wodociągową i kanalizacyjną dla jednego piętra, zmontowaną
i zalaną betonem. Wadą bloków była ich znaczna masa i trudności w eksploatacji wyni-
kające z braku możliwości usuwania przecieków w zalanych betonem przewodach. Dal-
szym krokiem w rozwoju prefabrykacji było opracowanie i wdrożenie węzłów sanitar-
nych, a następnie kabin .sanitarnych. Następnym etapem rozwoju prefabrykacji było
opracowanie i wdrożenie węzłów sanitarnych, a następnie kabin sanitarnych.
Węzeł sanitarny jest to zespół przewodów instalacji wodociągowych wody zimnej,
ciepłej i cyrkulacji oraz przewodów kanalizacyjnych przygotowanych dla potrzeb jednej
78 3 Materiały, urządzenia sanit arne i uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych
kondygnacji. Elemenry węzła są mocowane do konstrukcji wsporczej w}'konanej z kształ

towników stalowych i przytwierdzonej do ściany budynku. Stosowane w kraju węzły
sanitarne były opisane w pracach [90] [91). Przykładowy schemat typowego węzła sani-
tarnego srosowanego w uprzemysłowionych systemach WS-1 pokazano na rys. 3-32.
Jl ł3 om 172 tli\
4
'
Rys. 3-32. W~el sanitarny rypu WS-1 w układzie buenkowo-lruchennym: 1 - zlewozmywak, 2 - baceria
zlcwozm)"'-akowa, 3 - gazomierz, 4 - zbiornik płucili usr~powcj, S - miska ust~powa, 6 - pion
kanalizacyjny, 7 - konstrukcja wsporcza, 8 - pion gazowy, 9 - pion cyrkulacyjny, 1O- pion ciepłej
wody, 11 - pion wody zimnej, 12 i 13 - przewody centralnego ognewania, 14 - bateria wanno-
wa, 15 - natrysk, 16 - grzejnik łazicokowy, 17 - umywalka, 18 - bateria umywalkowa,
19 - zawór u złączką do pralki automarycznej.
Kabina sanitarna była obudowanym przestrzennym elementem i jako zespół instala-

cyjny stanowiła całość. Były one srosowane w systemach mieszkaniowego budownictwa
uprzemysłowionego w latach siedemdziesiątych (rys. 3-33).
14 .
L2
Rys. 3-33. Kabina saoirama KS-1: 1 i 3 - piony cencralnego ogrze·

wania, 2 - pion wody zimnej, 4 - pion wody ciepłej,
, l2 !
5 - pion kanalizacyjny, 6 - pion cyrkulacyjny ciepłej
• • • l&D '""" wody, 7 - grzejnik łazienkowy.
- 3.5 Prefabrykacja ścianek instalacyj nych 79
Obecnie w budownictwie mieszkalnym i ogólnym stosuje się różnego rypu prefabry-
kowane ścianki instalacyjne. ·
Ścianka instalacyjna jest to zespół przewodów wodociągowych i kanalizacyjnych
połączony stalową konstrukcją spinającą i jako wyrób prefabrykowany dostarczana na
budowę i ustawiana w miejscu przez naczenia. Po przytwierdzeniu ścianki do konstruk-
cji budynku i po wykończeniu zewnętrznej powierzchni płytkami ceramicznymi, mon-
tuj~ się baterie czerpalne i przybory sanitarne (rys. 3 -34).
Scianki instalacyjne stosuje się w budynkach nowych oraz w modernizowanych.
W trakcie remontu starego budynku i zmiany funkcji pomieszczeń (np. zmiana spiżarni
na łazienkę) celowe jest stosowanie ścianek instalacyjnych dzięki którym w znaczący
sposób można skrócić czas montażu nawet o około 40% (36)(22).
Zależnie od potrzeb stosuje się ścianki o wysokości pomieszczenia, w którym będą
ustawiane i mocuje się je do podłogi, ściany i sufitu oraz ścianki niskie o wysokości
połowy wysokości pomieszczenia, mocowane są do podłogi. Taka ścianka może być
ustawiona przy ścianie zewnęrrznej łazienki lub może być ustawiona w środku pomiesz-
czenia i dzielić na części pomieszczenie dużej łazienki (pokoju kąpielowego) .
Rys. 3-34. Konsrrukcja ścianki instalacyjnej.

80 3 Materi ały, urządzenia sanitarne i uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych
15 .;.19
55
Rys. 3-35. Srelai stalowy do montaiu miski ustępowej wiszącej z spłukiwaczem podtynkowym (Gebcrir).
'-
~
42 cm -.
17-28 -
·1
" ._. I 'J ~j
i
,_ :-z1: .;;!"'". 34
't -
I
..,l
I 7 5
I()
oo
r-~5
I
~ 50
Rys. 3-36. Stelaż do montażu umywalki (Gebeńt) .

.:;.zrr
I.()
N 42 cm 12 .... 16
+ 18/23
co
,.-
32
.
Rys. 3-37,. 'EJemem montażowy bideru (Geberit).
~
3.5 Prefabrykacja ścianek instalacyjnych 81
42cm
;.3
75
E
(.)
LO
~I
r/> 50 mm CD
Rys. 3-38. Element moncatowy do pisuaru (Geberic).
...
Cl
w
o
1
_,
\ ' „
H+IM~1-·~·4"·~
Mo!lł•F.---..i.-
160 cm 64 60
NWol~
__, ·
:_-:±--
-~-J::· .
340 cm
' --~--
Rys. 3-39. Przykład modernizacji łazienki w syste-

mie .lcianek instalacyjnych ,,PRETEC".
1 - ścianka instalacyjna, 2 - wanna,
3 - miska ustępowa, 4 - umywalka.
82 3 Materiały, urządzenia sanl:tarne i uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych.
Elementy ścianek instalacyjnych dostosowane są do różnego rodzaju przybotów sa-

nitarnych. Na rys. 3-35 pokazano stelaż stalowy do montażu miski ustępowej wiszącej
z spłukiwaczem podtynkowym, na rys. 3-36 stelaż do montażu umywalki, na rys. 3-37
element montażowy bidetu a na rys. 3-38 stelaż do montażu pisuaru. W elementach
prefabrykowanych, płuczka ustępowa jest zainstalowana wewnątrz ścianki instalacyjnej,
a na zewnątrz widoczny jest tylko przycisk służący do opróżniania płuczki. •
Systemy elementów montażowych .dla !Przyborów sanitarnych przeznacżone są do
wmurowania w ściany, lub do ustawienia przy ścianie konstrukcyjnej, a następnie obu-
dowania np. płytami gipsowo-kartonowymi (rys. 3-39).
W przypadku wymiany lub modernizacjrinstalacji wewnętrznych w istniejących bu-
dynkach mieszkalnych można wykorzystać systemy ścianek instalacyjnych, np. :,,Kombi-
fix" firmy Geberit lub „FRIABLOC" firmy FRIATEC, które umożliwiają montaż prze-
wodów wody zimnej, ciepłej, podejść kanalizacyjnych i szerokiego asortymentu przybo-
rów sanitarnych [J6]. ·
\
'
.~ .:
4 Obliczenia} hydraqlic..zrie przewodów
kanalizacyjnych ··· .; / ·
4.1
Wstęp
W latach 2000-2002 usranowiono normę PN-EN 752 [76] docyc~cą zewnętrznych gra-
·witacyjnych s:ieci kanalizacyjnych. W roku 2002 ustanowiona została norma EN 12056
[25), obejmująca swoim zakresem problemarykę wewnętrznych instalacji kanalizacyjnych.
Na podstawie tych norm zostały opracowane polskie wersje norm PN-EN.
Poniżej przedstawiono porównanie wzorów do obliczania parametrów hydraulicz-
nych zawarrych w normach EN z wzorami dotychczas stosowanymi w kraju.
4.2 .
Wzory stosowane dotychczas ·
Obliczenia hydrauliczne przewodów kanalizacyjnych, zarówno w przypadku sieci ze-

wnętrznych jak i przewodów odpływowych inStalacji wewnętrznych i przykanalików
przeprowadza się w oparciu o projekt normy PN/B-10710 [15) oraz literaturę mono-
graficzną z dziedziny kanalizacji [l]. Obliczenia hydrauliczne polegają najczęściej na
sprawdzeniu prędkości przepływu i napełnienia w kanale prą znanym (założonym)
spadku dna kanału, jego średnicy i przepływie.
Średnią prędkość przepływu ścieków w poprzecznym przekroju kanału można obli-
cz;yć przy pomocy wzoru Manninga w postaci:
I 1 .4
v= - ·Rf·c· (4-1)
n.
i'
gdzie: .
v - średni~ prędkość przepływu ścieków w przekroju czynnym w kanale; [mis],
n - wsp6łczynnik szorsrkości, [-],
R,,- promień hydrauliczny [m],
1 - spądek dna kanału [-].
I
\Ylzór powyższy został wyprowadzony_na podsrawie równańBernoulliego dla dwóch
przekrojów kanału, oddalonych od siebie o pewną odległość L. We wzorze tym współ-
84 4 Obliczenia hydrauliczne przewodów kanallzacyjnych
czynnik szorstkości Manni nga n stanowi miarę ni.erÓwności i . jakości wewnętrznych

powierzchni ·kanału. ]ego.wartość prŹyjqiuje się w zależności od materiału kanału, jego
wieku. oraz fazy przepływów ścieków.. W normie (15) zaleca się .przyjmowanie współ
czynnika szorstkości n ::;: 0,013 przy całkowitym napełnieniu kanału ściekami i liczbie
Reynoldsa Re ;;:: 20 G OOO. · ·
W normie (15) zaprezentowano także wzór Błaszczyka, jednak jest on rzadko stoso-
wany w obliczeniach inżynierskich ze względu na bardziej skomplikowaną · postać
i utrudnione kórzystanie [17).
Wzory Manninga oraz Błaszczyka umożliwiają obliczanie strat hydraulicznych na
długości kanału. Ze względu na uwikłaną postać wzorów praktyczne obliczenia prowa-
dzi się z. wykorzystaniem tablic i nomogramów. Dla potneb instalacji kanalizacyjnej
stosuje się krzywe sprawności dla przekrojów kołowych oraz tablice przepływów
i prędkości przy całkowitym napełnieniu kanałów.
4.3
Wzory zalecane w normach europejskich
\
Do obliczeń przepływów. burzliwych w przewodach kanalizacyjnych są zalecane dwa

równania: Colebrooka-Wbite'a9 i ManningalO.
Dla przewodów o przekroju kołowym przy całkowitym. napełnieniu prędkość prze-
'; pł}rwu v jest Wyrażona wzorem Colebrooka-White'a11 : .
v - - 2·J2gDJE ·log(~+--. 2
,,...S=l·=ii=)
- 3,71D D)2gDJE
(4-2)
gdzie:
v - średnia prędkość stiumienia w przekroju poprżecznym przewodu, [mis],
g - stała grawitaćji, fm/s2] , · · ·
· D - średnica wewnętrzna przewodu, [m),
fE.- spadek.hydrauliczny (strata energii ha jednostkę długości), [-],
k - współczynnik chropowatości· bezwzględnej przewodu, [m],
n - kinematyczny współczynnik lepkości cieczy, [m2/s].
Dla przewodów o częściowym napełnien iu lub dla kanałów o przekroju niekołowym

prędko§ć przepływu jest wyrażona morem (4-2) poprzez zastąpienie średnicy D przez
wyrażenie 4Rh, gdzie ~jest promieniem hydraulicznym:
'Równ~nie ro we francuskiej węr;ji normy EN 75i jest nazywane wiorem Co/ebrooka, natomiast
w niemieckiej wersji rej normy jesr ruizywa."\e WU>rem Prandtla-Colelmioluz. .
io Równanie to w '".e.rsji funaiSkitj i. niemieckiej niniejszej normy )esr nazyw.iri~ "wzorem Manninga-.
Stricklera. · ·
11 W cytowanych wzorlch znchow;mo orygin3łne symbole_pochodzące z norm PN-EN 752 i PN-EN 12056.
4.3 Wzory zalecane w nonnach europejskich 85
(4-3)
oznaczenia jak we wzorze (4-2) .
.W normach europejskich [25) i [76] podana· również wzór Manninga, który zaleca
się stosować zarówno dla przekroju kołowego, jak i niekołowego przy napełnieniu aił
kowitym lub częściowym w postaci:
(4-4)
gdzie:
K - współczynnik Manninga, [m113 s·1],
Ri.- promień hydrauliczny, [m],
h. - spadek hydrauliczny (strata energii na jednostkę długoki), [-].
Współczynnik chropowatości bezwzględnej k .zastosowany we wzorze Colebrooka-

White'a uwzględnia straty ciśnienia w zależności od materiału, z jakiego jest wykonany
przewód, przerwy na połączeniach i osad powstający na wewnętrznej powierzchni
przewodu poniżej poziomu przepływających ścieków. Jeżeli nie można uniknąć odkła
dańia się osadów, do obliczeń strat ciśnienia powinien być brany pod uwagę zmniejszo-
ny przekrój poprzeczny kanału.
Przy stosowaniu zalecanych wartoki współczynnika chropowatości bezwzględnej k
przewodu należy ustalić, czy została uv.'Zględniona poprawka dla strat miejscowych.
Zwykle używa się wartości współczynnika chropowatości bezwzględnej k z zakresu od
0,03 mm do 3,0 mm. W przypadku współczynnika Manninga K zalecane wartości wa-
hają się od 70 mli3s·1 do 90 ml/ls-1.
Ze względu na brak wartości współczynnika Manninga K dla kanałów wykonanych
z różnego rodzaju tworzyw sztucznych lub włókna szklanego, obecnie często stosowa-
nych w budowie sieci i instalacji kanalizacyjnych, w normie PN-EN 752-4:2001 [79)
zamieszcżono wzór do przybliżonego przeliczania tego współczynnika w zależności od
współczynnika chropowatości bezwzględnej k: · ·
K = r:: (32)6
4·vc· - ·log(3,7·D.)
-- (4-5)
D k
gPzie:
K - współczynnik Manninga, [m1l3 s·1],
g - stała grawitacji, [m!s2],
D - wewnętrzna średnica przewodu, [m],
k - wsp?Iczynnik chropowatości bezwzględnej przewodu, [m].
·/
86 4 Obliczenia hydrauliczne przewodów kanalizacyjnych
4.4 .
Analiza porównawcza wyników otrzymywanych
wg wzoru Manninga i Colebrooka-White'a
Ze względu na to, że wzór Colebrooka-White'a w postaci. umożliwiającej obliczenia
przewodów i kanałów bezcifaieniowych przy ~owitym lub niecałkowitym napełnie-·
niu nie był dotychczas rozpowszechniony w kraju, opracowano· zestaw nomogramów
dla typowych średnic przewodów i kanałów z różnych materiałów, stosowanych wsie-
ciach i instalacjach kanalizacyjnych przy n.apełnieniach zalecanych przez normy [25)
i [76) do celów projektowych, tzn. dla wartości napełnień h/D=l,O, h/D=0,7
i h/D=0,5 (rys. od 4-1 do 4-6). Zgodnie z intencją zawarą w normie [25) napełnienia
te stosuje się w przypadkach wymienionych w tabl 4.1.
Tablica 4.1. Stopień napełnienia przewodów odpływowych w insralacjach kan3lizacyjnych [is].

Rodzaj instalacji Stopień napełnienia b/D
Instalacje wcwnącrz budynków Kanalizacja sanicarna. (},5
' Kanalizacja deszczowa (},7,
' Kanalizacja ogólnosplawna (},7
Instalacje na zewnątrz budynków Kanalizacja sanitarna (},5
C>,7
' Kanalizacja deszczowa i ogólnosplawna C>,7
1,0
Aby porównać wyniki ze wzorów (4-1), (4-3) i (4-4) należy

przede wszystkim usci.lić
warto~ci współczynników chropowatości bezwzględnej k i ·odpowiadających im warto-
ści współczynnika Manninga K. Oo celów porównawczych przyjęto współczynnik chro-
powatości bezwzględnej k równy 1,0 mm, jako wartość zalecaną w normie europejskiej
[25], a także wartość 1,5 mm, zalecaną pri:ez normę polską [15] 12. · ·
Dla wzoru Manninga można rozróżnić dwa przypadki stosowania .współczynnjka K:
a) przyjęcie stałego współczynnika · Manninga · K, odpowiadającego współczynnikowi
szorstkości n=0,013 ialecanego przez normę krajową [15): "
K = 1/n = 1/0,013 = 76,923 [m113 s·l];
b) przyjęcie zmiennego współczynnika Manninga K, obliczanego dla każdej średnicy

kanału na podstawie stałego współczynnika chropowatości bezwzględnej k, oblicza-
nego z Z:l.leżności (4-5).
Do obliczeń przyjęto zakres §rednic przewodów od 100 do 300 mm, który pokrywa
średnice typowe dla przewodów odpływowych wewnętrznych instalacji kanalizacyj-
12 Producenci rur pÓdają często bardzo małe warcości wspó!Czynnika chropowatości bc:zw:zględnej k; które
odpowiadają ~fabrycznej" chropowatości wcwnętn:nej powierzchni ~danek rur. Należy pnmi~ć; ie
w przypadku przepływu ścieków WŚpólC2yonik chroj:>owacości bezwzględnej' k stosowany we wzorze"
Colabrookn-White ·a uwzględnia roicie uderzenia hydrouliczne. zmiany kierunku przepłylru, dopływ)'
boc:zne, zaburunia przepływu w srudzienkJch kanalizoc~inych 3 uktc os:idy w bnabch [8].
1000 ~
·' ' :,..
·-
.
.
~-;:,~
.,3„
~,~;.i
·w•..,~.'. •h/0• 1.0
f,(.,~l ;\\"
. ."$ ~··
· ~ , ;>. „I 30
• ~ ...-
4,0 mis
........ ~
i'
I'
f>,O ml$
,_ i--.;: -
- - -- -
~
~
i..-
._ -1-
S-
Ai·
[ .
. .. 25mls
1,4m/s tSm/s
1 8 mis 2 O I ····"'-· -
• , ms ---
_ _.. I......_ -
' a.- - ""-.
......
_::::;. l---
I"-. ._
_... "O
...oO• ·
1,2 ml~
~
: ~
r--.... -
""'"...
. :._...., ' i..-"" ~ ~
100
~
- ·--
1,0 ml• ~ ~ .... ~
- ..... ....
~
0,6 mis ....
'iii'
::::.
~
;:::= 0,6mls
- - ...... - ~
..... ....
...... '
......
....
- ... ...... -
,......
......
....
-- ..... I
a
r.l
E
~ 300mm ....
_.- 2501MJ .............
- .....
_i...- l'C t..
......
i
.......
~ i'.. I'.
....... ....... ~
~
-
..... - ""-.
-.-.;;;:
" ~
...-
......
- "' - ~~
- -' -
..;:... .--
>.
,_~
c
L..---- 200~ ' ._ .......
r--... ......... ~~
--.............. ~ - ~
~
L.-
~ O•
1 10 150mm
""' -- i..~ t.... ............
'
- - '"
~
r-..
~
- -
;;)
--
....
-- -- --
a. 12~ mm
o
---
V ....... .....
_ ioomm ' ..... .....
i.o-
łI:!
~
~
Q.
..,_. J,..- i -
70mm
1 - 1--'
L--
Nomogram do określania warunków
....„ ...
t t:
hy<lraulicznych w przewodach kanalizacyjnych
odpływowych, teliwnych I kamionkowych na
„„...
.....
podstawie wzoru Colebrooka-White'a . „...
Napełnienie: h/D=1 „ ...
Chropowatość k 2 1,0 mm
opracował J . Chudzicki
„ ...
0.1 .
0.1 1 10 100
Spadek kanału J [%]
Rys. 4-1. Nomogmm do określnnio warunków hydraulicznych w pr<cwodnch kannlizacyjnych odpływowych, ieliwnych lub kamionkowych pny napełnieniu oo
h/D~ 1,0 wg wzoru Colebrooka-White'a (wspólczynnik chropowaroSci bezwzględnej k= l ,0 mm). '-l
nych, przykanalików a także najczęściej stosowanych' średnic w zewnętrznych sieciach

kanalizacyjnych. Dla każdej średnicy i dla wybranego zakresu spadków łcina~ów obli-
czono średnie prędkości przepływu ścieków, stosując kolejno wzór Manninga a następ-
nie Colebrooka-White'a. Obliczenia wykonano przy współczynnikach chropowatości . ,
bezwzględnej i Manninga określonych wcześniej w punktach a) i b). Dla każdej serii·~~~"'
obliczeń porównano wyniki z poszczególnych wzorów poprżez określenie .bezwzględ-
nej i względnej - wyrażonej w procentach - różnicy pomiędzy prędkościami obliczony-
mi przy pomocy obydwu wzorów: · ·
Wyniki obliczeń zamieszczono w tabl. od 4.2 do 4.5, przy czym przedstawiono tylko
obliczenia dla napełnień h/D = 1,0 i h/D = 0,7. Wyniki obliczeń dla napełnienia
h/D = 0,5 są identyczne jak dla całkowitego napełnienia kanału, co wynika z charaktery-
styki hydraulicznej przekroju kołowego, dla którego. wykonywano wszystkie obliczenia.
Dla ułatwienia obliczeń projektowych, w tabl. 4.6 i 4.7 podano wartości przepusto-
wości wyznaczone na podstawie wzoru Colebrooka-White'a przy uwzględnieniu współ
czynnika chropowa.tości k. = 1,0 mm i współczynnika lepkośd k.i.nemarycz:nej jak dla
wody czystej n= i,31Xl0-6 m2/s dla napełnień 50 i 70%. Dla podanych danych prży
gotowano nomogramy do sprawdzania przepustowości przewodów kanalizacyjnych dla
\ średnic stosowanych w instalacjach kanalizacyjnych, wykonanych z · różnych materiałów
i dla .różnych wartości napełnienia (rys. od 4-1 tło 4-6).
Na podstawie przeprowadzonych obliczeń porównawczych można stwierdzić, że dla
WZOFÓW Manninga i Colebrooka-White'a inaczej są sformułowane założenia co do war-
tości i znaczenia współczynników określających gładkość kianek przewodów - stąd
trhdności w porównaniu wyników uzyskiwanych przy pomocy tych wzorów. Wyniki
orizymywane przy pomocy analizowanych wzorów Manninga i Colebrook:z-White'a dla ·
Tablica 4.2.. Porównanie prędkości przepływu obliczonej wg wzoru Mamringa i ColebrooJIJJ-White'a dla na·
pełnienia hlD= 1,0 i sta!ych wspólczynników:Manninga K=76,923 mU3/s i chropowatokfbez-
wiględncj k=l,5 mm. · '
Prędkość przepływu Róia.ia
~rcdnica Spadek wg Mamtinga wg Colebrooke'a-
bezwzględna względna
(4-1) -White'a (4-2) i (4-3) ,
(mm) [%) [mis) [mis] [mis] [%]

100 20 2,94 2,99 0,0496 1,66
100 10 2,08 2,11 0,033 1. 1,57
100 5 1,47 1,49 0,0214 1,43
100 1 0,66 0,66 0,0058 0,88
100 0,5 . 0,47. 0,47 0,0022 0,47
100 0,1 0,21 0,21 0,0025 1,20
200 20 4,67
- 4,n 0,0970 2,03
200 10 3,30 3,37 0,0665 1,98
200 5 2,33 2,38 . 0,0450 1,89 '·
200 1 1,04 1,06 0,0164 1,54

200 0,5 0,74 0,75 0,0096 1,28
200 0,1 0,33 0.33 0,0007 '0,22 .
300 10 6,12 6,1.2 0,1026 1,65
.300 10 4,33 4,40 0,0705 1,60
300 5 3,06 3,11 0,0478 1,54
300 1 1,37 1,3.9 0,0176 1,27
300 0,5, 0,97 0,98 0,0105 . 1,07
300 0,1 0,43 0,43 0,0011 0,24
:'!~'
1000 ·~ " .,..
·- - „ "„.
' ' '
., ""~
--.,--
:~
·-
/' ' '\.
. ~„~,i~~S'
,:;,: ,.~r-i
. ... ."il'
. o.hlD• 0,7
...:t~„~ ł· . .,..
k,'i,r'\:\
·' ··· · · ~-· ...
h•ł
,.
I
·.·1 I 3,0~
-
5,0m/s
4,0 mis__._ - ...:.
..... "
------ .-
i.----
- -- ~
' ·' i· --
i- -- "'
t
'&„ ...
100
1•4 m1s_
1,8 mis 2 0 m/s
1,6'rnis ' - ·-
2.sm1.
.-.::(' '-
- - i - >.; -
'
-~
~
L...-- i---
L--
--: '"'.'
i
1,0 inls
1.2 mis
- ... -- ... ' - '
"'
~ 0,8 mis
-
-- - ..... .....
... . -- - - a
~
" '
""
~
5
· 0,6ml~
OOmn1
~ i---
........
. ~
"
......
~
~
........ ~ -.....
........
.......
...
.....
........ .......
I~ -
..,. „ ...........
.......
__.........
..:::>-< ......... - - ---
.......
- :
- ""'
' ~
-"
300
-..... '
i-..
' '
--
:I
~ . 250mm ~ . ..... ..... .....
~
~ ........ ;<: .
-K - ~~ ~-
i" ' - " '-
......... ~
10
_2oomm r--.. ::::i"' ..... ~
k ~
t
..
-
150mm
• 125mm
~
' ...
- - ..... ... .....
--
I ----
~
~
_ 101 mm
- ~
;,
....
""' ~ --
........ ->-
1 - ~
i-- 70mm-
Nomogram do określania warunków

hydraulicznych w przewodach .kanalizacyjnych
-=
--
odpływowych, teliwnych I kamionkowych na
-_.
podstawie wzoru CoJebrooka-Whila 'a:
Na pełnienie: h/D=0,7
· Chropowatość k=1 ,Qmm
opracował J. Chudzlckl
-...
- I
0.1 .
0.1 1 10 100
Spad&k kana.lu J [%]
Rys. 4-2. Nomogram do określania warunków hydraulicznych w przewodach kanalizacyjnych odpływowych, żeliwnych lub kamionkowych przy napełnieniu oo
· h/D =0,7 wg wzoru Colebrooka-White'n (współczynnik chropowatości bezwzględnej k=l,O mm). \O
90 4 Obliczenia hydraulicme przewodów kanalizacyjnych
Tablica 4.3. Porównanie prędkości pn:cpływu obliczonej wg wzoru Manninga i Colebroolta-White'a dla na-
pełnienia h/D=0,7 i srałych wspó!czynnik6w: Manninga K=76,923 mVl/s i chropowarość:i"bez
~ędnej k= l,S mm.
Prędkość pnepływu Rói:nica

-
Średnica Spadek wgManninga wg Colebrooke'a- be?:wzgłędna względna .
(4-1) -White'a (4-2) i (4-3
[mm) [%) (mis) (mis] [mis) [% ]
100 20 3,29 3,36 0,0633 1,89
100 10 2,33 2,37 0,0427 1,80 .
100 5 1,65 1,68 0,0282 1,68 ..
100 1 0,74 0,75 0,0089 . 1,19
100 0,5 O,S2 0,53 0,0043 0,82
100 0,1 0,23 0,23 0,0015 0,66
200 20 5,23 5,33 0,1025 1,92
200 10 3,70 3,77 0,0704 1,87 .
200 s 2,61 2,66 0,0478 1,79 ;
200 1 1,17 1,19 0,0176 1,48
200 o,s 0,83 0,84 0,0105 1,25
. .
200 0,1 0,37 0,37 0,0011 0,29
\ 300 20 6,85 6,95 0,0953 1,37 .•
300 10 4,84 4,91 0,0653 1,33
: 300 5 3,43 3,47 0,0442 1,27
300 1 1,53 1,55 0,0159 1,03
300 0,5 1,08 1,09 0,0093 0,85 .
\ 300 0,1 0,48 0,49 0,0005 0,11
Tablica 4.4. Porównanie prędkości pn:cpływu obliczonej wg 'W-ZOru Manninga i Colebroolta-White'a dla na-
pełnienia h/D=l,0 i współczynnika Manninga K zaleinego·od średnicy Di cbropowatości"bez-
wzglę.dnej k= 1,0 mm. · ': ·
Prędkołć pn:epływu Różnica
Średn.i ca Spadek wg Manninga wg Colebrooke'a
bezwzględna względna
. (4-1) -White''! (4-2) i (4-3
[mm] . [%) . [m/sJ [mis] [mis] (%)
100 20 3,22 3,21 O,Q090 Ó,28
100 10 2,28 2,27 0,0094 0,41
100 5 1,61 1,60 0,0096 0,60
100 1 0,72 0,71 0,0098 1,38
100 0,5 O,Sl 0,50 . 0,0097 1,95
100 0,1 0,23 0,22 0,0092 4,23
- 5,07 .
200
200
20
10
5,08
3,S9 3,59
0,0084
0,0090
0,17
o,-
,LJ
-
200 5 ··2,54 2,53 0,0094 0,37
200 1 1,14 1,13 0,0098 0,87
200 0,5 0,80 0,79 0,0098 1,23
2, .., ~
200 0,1 0,36 0,35 0,0095 ·-
300 20 6,61 6,60 0,0080 0,12
300 10 4,67 4,66 0,008~ 0,19 ..
300· 5 3,30 3,29 0,0092 · . 0,28
300 1 1,48 1,47 0,0097 0,66
300 0,5 1,05 1,04 0,0098 0,95
300 0,1 0,47 0,46 0,0096· 2,10
1000
'
'
' .' ""
~
..
.•
( ~: \ I h!O• O.s - ;>· .
-- -
~,
i..--
:: ~~~~1 1 . 4,0 mis --

---r>< e,Om/s
i.----
l...--
........
...- --~
...- ...... .... ....
[
"O
„oO•
100
I 1.8 mis.
2,5 mis 3.0 ml~ - - ~ .... ~
2,0 mis ~
~
1,4 mis„ : 1,6 mis
' - ......
- ' ......
- ...... - ......
- ~
---
1,2 ml•
..... ...... ...... ...... ......
_ 1,0 mia
- -
~ ~
.....
j... -
-.
0,6m/s
0,8m/s ---
i - - - ............. ~ ("
......
....
'
' .....
........ .....
' ...... ... r":.
_.-.;;
- k__,_....
.....
....... ..... --- ~~
' ' !'....
............
- -
~ ~
-... ... ~~
;: 300 nun , ....
:> F:
~ ~ ..........
c ~~ ' !'....
§„
.
_....2'50mm i"-..... --
..........
"---
...... .... "s.. t>. ...... ~ r-.... . .
O•
~
:J
a.
10
200mm
-- ...... - - .... - - - --
o
'O
ł -- 150mm
-....
~
-- ....
~'
......
........
....
....... ' .....
........
.... ' ....
... ,...- · ~
_L.-- -
--- -- I"
........
125mm·
~ '<'.
...... ........
............ .......... >-
1oomm
Cl..
1
i---
--
~
i----
':-..
70mm
~
. ...... ~
Nomogram do określania warunków .

hydraulicznych w przewodach kanaliŻacyjnych
odpływowych, tetlwnych I kamionkowych na
-_,_
_,_
~
~
i=
....
....
...-- podstawie wzoru Colabrool<ll·Whlte'a. I-
Napełnienie : h/D=0,5 ~~
Chropowatość k•1,0 mm
I-~
opracował J. Chudzicki
0.1
0.1 10 100
Spadek kanału J (%)
Rys. 4-3. Nomosram do określania warunków hydraulicznyd1 w pruwodach kanalizacyjnych odplywowych, icliwnych lub kamionkowych przy napełnieniu
hlD = O,S wg wioni Colel>rooka-White'a (współczynnik chropowatoki be2w~ględnej k=l ,O mon). ....
\O
. '
Tablica 4.5. Porównanie prędkości przepływu obliczonej wg wzoru Manninga i Colebrooka·White'a dla na-
; pełnienia h!D'?0,7 i wspókżynnika Manr.inga K zależnego od średnicy_ D i chropowatości bez-
względnej le= 1,0 .mm.
Prędkość przeplywu Róinica
Srednica Spadcle wg Manninga wg Cokbrooke'"" óezwzględna · względna ·
(4-1) -Wbiu'a (4-2) i (4-3
[mm) [%) [mis] (mis] . [mis) (%]
100 20 3,60 3,59 0,0088 0,2S
100 10 2,55 . 2,54 0,0093 0,37
100 5 1,80 l,79 0,0096 0,53
100 1 0,81 " 0,80 o,oo9s . 1,23
100 0,5 0,57 0,56 0,0097. 1,74
100 0,1 0,26 0,25 0,0093 3,79
200 20 5,69 S,67 0,0248 0,44
200 10 4,03 4,00 0,0106 • 0,51
200 5 2,85 2,83 0,0176 0,62
200 1 1,27 1,26 0,0135 1,07
200 0,5 0,90 . 0,89 0,0124 1,40
200 0,1 0,40 0,39 0,0107 2,74
300 20 7,40 7,36 0,0400 0,54.
'. 300 10 . "5,23 . 5,20 0,0313 0,60
.300 5 3,70 3,67 0,0252 0,69
· 300 1 1,65 . 1,64 0,0169 1,03
300 o,s 1,17 1,16 . 0,014~ 1,29
I 300 0,1 0;52 0,51 0,0119 2,34
Tablic2 4 .6. Przepustowość przewodów odplywowych przy stopniu napełnienia 50% (h!D=0,5). ·
Spadek DN 100 DN 125 DN 150 DN200 DN250 DN 225
DN 300
i Q,_ V Q.,,„ V Q._ · v Qmax V Q,_ ". Q...,. V Q,,,„ v.
· (cmlm (%)] [lis) [m/s] [Vs] [mis) [lis) (mis] [lis) [mis] [lis) [i.nls] {Vs] [mis] [lis] [mis)
0,5 1,8 0;5 2,8 0,5 5,4 0,6 10,0 0,8 15,9 0,8 18,9 0,9 34,1 l,0
1,0 2,5 0,7 4,1 . 0,8 7,7 0,9 14,2 1,1 22,5 1,2 26,9 1,2 48,3 1,4
1,5 3,1 0,8 5,0 ·1,0 9,4 1,1 17,4 1,3 27,6 1,5 32,9 1,5 59,2 1,8
2,0 3,5 1,0 5,7 1,1, 10,9 1,3 20,1 1,5 31,9 1,7 38,1 1,8 68,4 2,0
2,5 4,0 1,1 6,4 1,2 12,2 1,5 22,S 1,7 35,7 1,9 42,6 2,0 76,6 2,3
3,0 4,4 1,2 7,1 1,4 13,3 i,6 24,7 1,9 38,9 2,1 46,7 2,2 83,9 2,5
3,5 4,7 1,3 7,6 1,5 14,4 1,7 26,6 2,0 42,3 2,2 50,4 2,3 90,7 2,7
4,0 5,0 1,4 8,2 1,6 15,4 1,8 28,5 2,1 45,2 2,4 53,9 2,5 96,9 2,9
4,5 · 5,3 1,5 8,7 1,7 16,3 . 2,0 30,2 2,3 48,0 2,S 57,2 2,7 102,8 3,1
5,0 5,6 1,6 9,1 1,8 17,2 2,1 31,9 2,4 50,6 2,7 60,3 2,8 108,4 3,2
Qm•x - przepusrowo!ć przewodu ooi>łYwowcgo (lis),
v - prędkość przepływu (mis)•
. prtcwodów wykonanych z tradycyjpych m:iteriałów, czyli dla współczynnika s1.orstko-

ści n=0,013 i odpowiadającego mu współczynnika chropowatości bezwzględI;1ej k=l,5
mm są prawie identyczne.,. względne różnice wahają się od 0,11% do 2,03% dla róż
nych wartości napełnień, średnic i spadków. \V przypadku innych wartości współczyn-.
nika szorstkości . n wzór Manninga daje mi:iimalnie różniące się wyniki (względne róż
nice wahają się w granicach od Q,23% do 4,23%) od wzoru Colebrooka-White'a pod·
warunkiem stosowania współczynnika MaNninga K zależnego od średnicy D i \vspół
czynnika chropowatości bezwzględnej k ("wykorzystanie zależności (5)).
·,
:
j.:
1000 ·, .. .,.
I
,' ' "
-
-et·'.
~·
~
I
- ---- -- -- -
"
--- ---- -
5,0mla
Cl
4,0mts ~ ~
.... N' :'

3.0 ~
- ......
"'
-
.. Cl
2.5 mll !'-.
1 8 mia .
~
2.0 ~ ~ ... 'O .

- ....o().
'-'...... .........
• " ...... .....
~.4mla 1,~ ~ ~ ~- ......... i-- i -
~
100 1.2 m/S !'-... -
'
- --
' 1,o··m1s :J
~
..___ o .u mis
..... ..... -.... -... - ....
....
.....
Cl
~
a
,,___ 0,6 mis
. ..... -., -........ .... ........ .....
- '
-- '
~ ~ ~
~ . ......
3151299,6
' ~
l'C"
. . ><-
~
' ·' ....

' ' ~
~:J
~
........._
~ Po<"" ~
'~ '~ - ',
250/237,6,,..,, ~ ............ i"-. ._.
-- '
....... ;;:
"'
c:
ea
I
200/190.2 mm
_;
f'- --
........
~
~~-....... !'--...... . . . .
' I......,. "I;
~~ --: > ...... ().
~
10 ---- '' !'-...
- - -
160/1 52 mm
:i
-'
---- -- --
a. ...
o .....
'O
'
~
1101104 mm
łI:!
....
I ,__...
I'-.~ ' ~
. ·75171,4 mm
--
a.
L--
~
1 Nomogram do określania warunków ~~
hydraulicznych w p!Zewodach kanallzacyjnych ........
~-
odpływowych z PVC na podstawie wzoru ........
~-
Prandtl&·Colebrooke'a . .... ....

Napalnlenle: h/0=1 ~-
Chropowatość k=1.0 mm
opracował J. Chudzicki
........
0.1 . . . .
0.1 o.'2.. o.~ 1. 10 100
Spadek kanału J rJ.J
Rys. 4-4 . Nomogram do okr~lania warunków hydraulicznych w przewodach kanaliucyjnych odpływowych i PVC przy napclnicniu h/D = l ,O wg wwru \O
(współczynnik chropownrości bezwzględnej k s 1,0 mm).
Colebrooka-W/Jite'a w
··•··
~- ,' -- I __,
1000 \O
EW] -
~
- -
I--
I-- I . h o . 5,0 mis
. t
·ł . 1... ' -
~, I~
. · . · · · 4,0m/s -
~ ~
· . .. 1,8 mrs 2,5 mis 3.o mis ' - I I
100
·•
·'
I
~ I
1.0mls
1,2mfs
I 1,4m!s 1 I I
i,am/s
~ ~
2,0mfs .
'-..
........ '"'"
""'
'-
~ -
.0,6m/s 0.6
, mis • -' ~ ....
. ~-. ' ....- ...
.""" • , . - -
~~
." - .-
"'""-'~
. .......
„ -~
-
)( .
315/,299,6 ............... ' .._.. .... ......... ..... .... :"' . • ...... . - .
E ' '
'- '- ' '" -~ " " --
~
o '• '- '- ,...._- I,_-- '
~
~
" - "'- -....... ..,_ __ -
""
c o
ii
tl 10 +- 200/190,2,mm-.;;::_ . !'.... · (-. ,,.._ ."'-. ' ' -......... ( ' ""-" '"- ." -.. . . . !;!:.
~ ~-
"
! ,...;.
·- •
.
·160/152 mm
I
.
I
,
' .....
., ,
~ .
...... : ~ .....-..
,_
V
I .....
T~
I
.......
~
:I
a;·
I ::r
ł„
I:!
n.
-- ~6171 ,4 m.:.4'"
I I I
Nomogram do określania warunkćw

hydraulicznych w przewodach kanaliŻacyjnych
l
E.
~-
co
"O
~
0 .1
I I I 111 li II
I · I I ·I I .I I ' I I I
'
I I I I I 11~5~:7m~·~~
I I I I I I I I I I
opracował J.
I ·I
Chudz1ck1
I I I I
~'
o
~
:
Cl. .
O•
:o:- ··
11)
:I
.
!!!.
0.1 10 ~·
(')
Spadek kanału J (%] ~.
:I
Rys. 4-5. Nomogram do określania warunków by~raulic-LnY,ch w -prżewodach kanalizacyjnych Ódplywowych 2 PVC przy napelnieniu h1D=0,7 wg wzoru ~
. ." Colc/Jrooka-\Y/hite'a (wspólt:zynnik chropowarości bezwzględnej k=l,O mm). · ·· · ::r.
1000
. "
~
:,,.
,____
-~ ~
·„„
·· ~ . hlD"(),5
~ ~
Dl
,___- - +
~
o
L--- ._ i- i.-~
- ·- ...
--
h ..
.....__ . 5,0m/s ~
I 4,0ml&
L..
-~
~~ i - - i.-- i.-
...._ "8...
3,0 mis .....,i-~ I- O•
i--i-:
100 1,e mis 2.0 mis
2,5ml• ~
"' ~
:s
~ 1,2 m/~ _
· 1,4 m/a. 1.6 mis
-' ....
....
- ....
.... -- .......
~
- """ - " - -- "' ... ,
c:. ........ ....... .......
~
__.......
---"'- '
1,0m/s "
'__...... ....
a~
.......
---
...... K
~::J
0,6 m/s
~
"'
0,6m/~ ,..i.- ""-... r--.
-
. '( ~ .........
-- ~~
~
. -->
>.
..... i'.
' ..........
315/299,6 '
"'
c: O•
' "-~
"'
~
i).c
~
"
~
] 25!l/237 .6 m> < - ~ ~ I""-. ~ ....

-- -
-
:i
„
Q.
o
10
200/100,2 mm
- ......
. - - - - „ ....
......
~
.....
~
.... ....
~
"" ......
1o.
160/152 mm
"- '
.......
r-...
'-
"' '
„~
~
- ....... .>? ~
~
-
l::. ..... ""-... ' [:>.. ........
~
1
~
L---
........-110/104 mm
I 75171,4 nun
"'~
i.-- "" Nomogram do określania warunków t:
L'--
hydraulicznych w przewodach kanalizacyjnych L'--
. L'--
odpływowych z PVC na podstawie wzoru L~
~
~
PrandUa-Colebrooke'a. L L.
Nepelnlenle: h/0;0,5 L L.
Chropowato$ć k=1 ,0 mm ~
opracował J . Chudzicki
0.1 .
0.1 1 10 100
Spadek k• nału J [%]
Ry•. 4-6. Nomogram do określania warunków hydroułicznych w przewodach kanalizacyjnych odpływowych z PVC ptty napełnieniu b/D=0,5 wg wwru . \O I
Colrhrooka-White'a (wspólc:zynnik chropowatości bc1Względncj k - 1,0 mm). V.
96 4 · Obliczenia hydrauliczne przewodów kanalizacyjnych.
Tablica 4.7. Przepustowość przewodów odpływowych przy stopniu napełnienia 70% (b/D=0,7). :
Spadek DN 100 DN 125 DN 150 DN200 DN225 DN250 DN 300
i Q„„ V Q„.,. V Q„... V Q...,. V Q„„ V Q„„ V Q„„~ V
[cIDlrit (%)) [Vs] . [mis) (Vs] [mis] [l/s] [mis] (Vs] [mis] [Vs) [mis] [Vs] [mis) [lis] [in/s]
0,5 2,9 0,5 4,8 0,6 9,0 0,7 16,7 0,8 26,5 0,9 31,6 1,0 56,8 1,1
1,0 4,2 0,8 6,8 0,9 12,8 1 23,7 1,2 37,6 1,3 44,9 1,4 80,6 1,6
1,5 5,1 1,0 8,3 1,1 15,7 1,3 29,1 1,.5 46,2 1,6 55,0 1,7 98,8 2,0
2,0 5,9 1,1 9,6 1,2 18,2 1,5 33,6 1,7 53,3 1,9 63,6 2,0 114,2 2,3
2,5 6,7 1,2 10,8 1,4 20,3 1,6 37,6 1,9 59,7 2,1 71,1 2,2 127,7 2,6
3,0 7,3 1,3 11,8 1,5 22,3 1,8 41,2 2,1 65,4 ' 2,3 77,9 2,4 140,' 2,8
3,S 7,9 1,5 12,8 1,6 24,1 1,9 44,S 2,2 70,6 2,5 84,2 2,6 15},2 3,0
4,0 8,4 1,6 '13,7 1,8 25,8 2,1 47,6 2,4 75,5 2,7 90,0 2,8 t'61,7 3,2
4,:5 8,9 1,7 14,S 1,9 27,3 2,2 50,S 2,5 80,l 2,8 95,5 3,0 171,5 3,4
5,0 9,4 1,7 15,3 2,0 28,8 2,3 53,3 2,7 84,S 3,0 100,7 3,1 180,8 3,6
Q.,.. - przepuscowość przewodu odpływowego (Vs),

v - prędko~ć przepływu (mis).
W prakrycznym stosowaniu analizowanych wzorów istome zn~czenie ma znajomość

współczynników chropowatości i szorstko§ci dla -różnych materiałów stosowanych do
budowy przewodów kanalizacyjnych. Współczynnik chropowatości bez.względnej k
· wyrażony w mm jest znany dla każdego materiału - stąd bardziej uniwersalny wydaje
się wzór Colebrooka-White'a. Wartości współczynnika szorstkości n odnoszą się do tra-
dycyjnych materiałów i rur i nie odpowiadają ja.kości nowej generacji ryqi wyrobów.
I
Brak jest wartości współczynników Manninga K i szorstkości n dla rur wykonanych
' .z tworzyw termoplasrycznych (PCV, PP, PE) i duroplastycznych (rury kompozytowe}.
W normie [79] podano wzór do przybliżonego określania wartości \vspółczynnika
Manninga K na podstawie znajomości współczynnika chi:opowatości k oraz średnicy
przewodu. Wzór ten z wystarczającą dokładnością umożliwia prowadżenie obliczeń
przy pomocy wzoru Manninga dla kanałów i przewodów kanalizacyjnych w}'konanych
przy wykorzystaniu nowoae5nych technologii i materiałów. .
W normach europejskich z. dziedziny kanalizacji preferuje się wzór ColebrOoka-Whi-
te'a. Porównując wyniki oblicień hydraulicznych wykonariych za pomocą wzoru Man-
. ninga z zasrosowaniem zmiennego współczynnika Manninga K można stwjerdzić, że
różnice wyników w stosunku do wzoru Colebrooka-White'a są pomijalne i nie wpływa- ·
ją znacząco na dobór średnicy kanału [32]. ·
Krzywą sprawności dla przekrojów kołowych zamieszczono w p. 5.3.5.3 na rys.
5.21.
. .
5 Projektowanie grawitacyjnych instalacji
kanalizacyjnych
5.1
Wstęp
Instalacje kanalizacyjne zarówno dla ścieków bytowo-gospodarczych jak i deszczowych

(zgodnie z definicjami zawartymi w p. 1.2 oraz rozporządzeniem [20) i normą
PN-92/B-01707 (16]) składają się z z przewodów i urz.ądzeń zlokalizowanych we-
wnątrz budynku lub na zewnątrz w bezpośrednim jego otoczeniu oraz z przykanalików.
Lokalizację instalacji wewnętrznych i przykanalików pokazano na rys. 5-1. W skład
przykanalika wchodzi studzienka kanalizacyjna przelotowa lub połączeniowa.
''
f...... ••••••••••••-•- ••·-•·O~ H . . . . O 00
' O
OOO O·~ Or· O O OO._.. - O 0 O OO O -· o oo o o oo o o ----••·-·•••·•••-•••••• •-~
; ~
:~ Instalacje kanalizacyjne i:
j· wewnętrzne j
:~
InS131acjo ko naliz.>eyjno
no ~trt budynków
. :.
! / ''
·t.„.....'. ./„... „ „ .... .. „ „ „ .... „ .. . .•• . .• „....„„„„. . „. . ,„„..„.d0~ LI- ---z..,...·/"'----~
• / . Pnykana~k dla ścieków Przykanalik dla ścieków
' · bytowo.gospodarczych deszczowych
·--'.-.•V
Rys. 5-1. Obszar zasięgu działania instalacji.

98 5 Projektowanie grawitacyjnych Instalacji kanalizac yjnych
5.2
Wymagania ogólne
Ścieki bytowo-gospodarcze oraz deszczo~e należy odprowadzić do zewnę~znych sieci

kanalizacyjnych. W przypadku braku takich sieci ścieki bytowo-gospodarcze należy
odprowadzić do lokalnej oczyszczalni 'ścieków lub do zbiornika bezodpływowego, na-
tomiast ścieki deszczowe można rozsączać w gruncie lub kierować do rowów oqwad-
niających (melioracyjnych) po uzyskaniu zgody właściciela ' tych urządzeń. Należy za-
pewnić takie warunki odpływu wód opadowych, aby nie występowało zalewanie po-
wierzchni sąsiednich nieruchomo~ci. Instalacja kanalizacyjna powinna zapewnić stałe
odprowadzanie ścieków w sposób zabezpieczający instalację i obiekt budowlany przed
ich działaniem termicznym, mechanicznym i agresywnym. W celu zabezpiecz!!nia
obiekru budowlanego i gruntu przed skażeniem należy stosować materiały i urządzenia
zapewniające utrzymanie szczelności instalacji. ·
Każda nieruchomo~ć powinna mieć własne podłączenie l<analizacyjne do istniejącej
zewnętrznej sieci kanalizacyjnej. W przypadkach uzasadnionych względami techniczny-
. mi lub ekonomicznymi dopuszcza się budowę wspólnego podłączenia kanalizacyjnego
" dlą ,kilku nieruchomości .
. · W przypadku zewnętrznej sieci kanalizacyjnej rozdzielczej należy stosować przewo-
dy 6d~vowe i podłączenia kanalizacyjne oddzielnie dla ścieków bytowo-gospodar-
czych i deszczowych.
'podłączenie instalacji kanalizacyjnej do sieci zewnętrznej powinno odpowiadać wa-
runkom ustalonym z przedsiębiorstwem eksploatującym sieć kanalizacyjną.
· Dopuszcza się wykorzystanie ścieków deszczowych di;> płukania. przewodów"instala
cji kanalizacyjnej ·odprowadzającej ścieki bytowo-gospodarcze.
Skanalizowanie piwnic i innych pomieszczeń położonych poniżej maksymalne.go
poziomu ścieków w zewnętrznej sieci kanalizacyjnej, wymaga uzgodnienia z przedsię
biorstwem eksploatującym sieć kanalizacyjną.
Do instalacji kanaliZ<tcyjnej nie wolno odprowadzać [23):
- odpadów stałych, które mogą powodowa zmniejszenie przepustowości przewodów
·. · kanalizacyjnych, a . w - szczególności - żwiru, piasku, popiołu , szkła, wytłoczyn, .
drożdży, szczeciny, ścinków skór, tekstyliów, włókien nawet jeżeli znajdują się one
w stanie rozdrobnionym, ·
- odpadów płynnych nie mieszających się z wodą, a w szczegóhlości sztucznych.żywic,
lakierów, mas bitumicznych, smół i ich emulsji, mieszanin cementowych,
- substacji palnych i wybuchowych, których punkt zapłonu znajduje się w temperatu- ·
rze poniżej 85°C, a w szczególności benzyn, nafty, oleju opałowego, karbidu, ttójni-· ·
troroluenu, · '
- substancji żrących i toksycznych, a w szczególności mocnych kwasów i zasad, forma- .
liny, siarczków, ·cyjanków oraz roztworów amoniaku, siarkowodoru i cyjanowodoru,
- odpadów i ś'cieków z hodowli zwierząt, a w ·szczegól:ności gnojówki, gnojoWicy,
obornika, ścieków z kiszonek, .. ,
- niezdezynfekowanych ścieków ze szpitali i sanatoriów oraz z zakład~w .wi:teryn;u-yjnych.
Dla ścieków, których jakość nie odpowiada warunkom określonym w przepisach,
przed wprowadzeniem icb do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej należy zastosowac. urzą
dzenia do wstępnego oczyszczania.
5.3 Instalacje' dla ścieków bytowo-gospodarczych
Materiały stosowane w·instalacjach kanalizacyjnych, przybory sanitarne, urządzenia

· i elementy instalacji powinny odpowiadać \vymaganiÓm odn'ośnych norm i aprobat.
Dobór materiału uzależniony jest od temperatury odprowadzanych §cieków I stopnia
· ich agresywności.
5.3
Instalacje dla ścieków bytowo-gospodarczych
5.3.1
Systemy instala.cji
W krajach europejskich stosuje się wiele różnych rozwiązań konstrukcyjnych służących

do odprowadzania ścieków z budynków. W normie europejskiej PN-EN 12056 wyróż
niono cztery cypy systemów kanalizacyjnych zależnie od projektowanego napełnienia
podejść kanalizacyjnych lub rodzaju odprowadzanych ścieków (podział na ścieki szare
i czarne):
System I. System pojedynczego pionu kanalizacyjnego z podejściami częściowo wy-

pełnionymi. Urządzenia sanitarne są podłączone do podejść częściowo wy-
pełnionych. Podejścia re są projektowane na częściowe napełnienie 0,5 ·
(50%) i są podłączone do pojedynczych pionów kanalizacyjnych.
System II. System pojedynczego pionu kanalizacyjnego z podejściami częściowo wypeł
nionymi o mniejszej średnicy. Urządzenia sanitarne są podłączone do podejść
o mniejszej średnicy. Podejścia re są projektowane przy stopniu napełnienia
0,7 (70%) i są podłączone do pojedynczego pionu kanalizacyjnego.
System III. System pojedynczego pionu kanalizacyjnego z podejściami całkowicie wy-
pełnionymi. Urządzenia sanitarne są podłączone do podejść całkowicie wy-
pełnionych. Podejścia te są projektowane przy stopniu napełnienia 1,0
(100%) i każde podejście jest podłączone oddzielnie do pionu kanali- ·
zacyjnego.
System IV. System oddzielnych pionów kanalizacyjnych. Każdy system kanalizacyjny
cypu I, II i III może być również podzielony na pion kanalizacyjny odpro-
wadzający ścieki czarne z ustępów spłukiwanych i pisuarów oraz na pion
kanalizacyjny odprowadzający ścieki szare z pozostałych urządzeń sani-
.t:µ-nych 13.
W Polsce, Niemczech [45), [46] i w większości krajów europejskich stosuje się naj-
częściejsystem I. Przykładowe rozwiązania poszczególnych systemów kanalizacyjnych
przedstaw!ono na rys. 5-2.
IJ W literarurze technicznej [22) system IV znany jest rahe jako system dualny (instalacja kanaliza,yj11a
d11a/11a) do odrrowadzania ścieków czarnych i kieków szarych oddzielnvmi przewodami.
100 5 · Projektowanie grawitacyjnych instalacji kanalizacyjnych
U kol'łdygnac}• li kondygnf"ia •
7 7
'~ I .!JI !!!I}

„ f.lł I.
\ 7 SI 110 7
\
~
n:•-
7 i
.!!.J ';;'
.,.I
,. y
... „ J! Oli 110
~~
DN 169 UO
Rys. 5-2. Przykładowe rozwiązania typów systemów kanalizacyjnych: a) system I lub Il; b) system ID;
c) system IY. 1 - wanna, 2 - umywalka, 3 - ntiska ustępowa, 4 - zlewozmywak, 5 - wpust
podłogowy, 6 - pion bnalizacyjoy, 7 - podejście, 8 - przewód odpływowy, 9 - wywi=nik,
10 - czę§ć wentylacyjna pionu. ·
5.3.2
' Układy w entylowania instalacji
Każdy z systemów kanafuacyjnych może być odmiennie ukształtowany zależnie od ob-

ciążenia hydraulicznego i niezbędnej regulacji ciśnienia lub podciśnienia w pionach,
Dla zabezpieezenia. pomieszczeń użytkowych przed przedostawaniem się zapachów
z kanalizacji należy zapewnić przepływ powietrza w pionie kanalizacyjnym i rurze wy-
wiewnej oraz odpowiednie zamknięcia wodne w syfonach pod przyborami i urządze
niami sanitarnymi.
Syfon kanalizacyjny stanowi . urządzenie zabezpieczające przed przepływem zanie-
czyszczonego powietrza przez zastosowanie w rurze zamknięcia wodnego o wymaganej
wysokości H (rys. S-3). Wysokość zamknięcia wodnego stańowi ta część wody, kr9ra
musiałaby być· usunięta z całkowicie wypełnionego syfonu, żeby zapachy mogły się
przedostać przy ciśnieniu atmosferycznym z instalacji kanalizacyjnej do pomieszczeil
sanitarnych.. ·
5.3 lns1alacje dl.a ście~ów bytowo-gospodarczych 101
,
L-.A-
. ·-:
-r- I 'I ,!
.
.J L+.J.
._ ./ .
Rys. 5-3. Schemat zamknięcia wodnego w syfonie kanali?acyjnym. H -wysokość zamknięcia wodnego.
Przepływ powietrza w podejściach i pionach kanalizacyjnych zapewnia się stosując

odpowiednie rozwiązania wencylagi demenc6w kanalizacji. I tak, w zależności od po-
trzeb stosuje się piony z wentylacją główną lub z wentylacją obejściową (boczną), po-
dejścia kanalizacyjne (przewody łączące pqybory i urządzenia sanitarne z pionem lub
przewodem odpływowym) wentylowane lub niewentylo;yane.
Część wentylacyjna pionu stanowi przedłużenie części odpływowej pionu od najwy-
żej położonego podejścia kanalizacyjnego do rury wywiewnej mającej połączenie z at-
. mosferą. Piony wentylacyjne stosuje się w celu ograniczenia zmian. ciśnienia w części
odpływowej pionu.
b)
li-
a)
/
'"
no
.·~l
3 '
ł
. 1 ł
ł
! .
.. i
7" :
,,~
B 7
1 Rys. 5-4. Piony z wentylacją główną;
t a} system I lub Il; b) system
3 .iś
m. 1 - wanna, 2 - umywalka,
3 ·- miska ust~powa, 4 - zle-
wozmywak, 5 - wpust podło
gowy, 6 - zawót· napowietrza-
jący, 7 · - pion kanalizacyjny,
8 - podejście, 9 · - przewód
DN 110 odpływowy, 10 - ru ra wy-
wiewna, 11 - cz~ wenryla-
cyjnl pionu.
102 5 Projektowanie grawitacyjnych instalacji kanalizacyjnych
Rozwiązanie systemu kanalizacyjnego z wentylacją główną z zastosowaniem ruty

wywiewnej lub zaworu napowietrzającego pokazano na rys. 5-4, natomiast rozwiązanie
systemu z wentylacją obejściową (boczną) pokazano na rys. 5-5. W tym ostatnim przy-
padku regulacja ciśnienia w pionie kanalizacyjnym odbywa się przez oddzielne (boczne)
przewody wentylacyjne, zakończone rurą wywiewną.
Ili kondygr.acja
....„ .
,_.,.,.
T
Rys. 5-5. Pion kanalizacyjny z wentylacją boczną (obejściową).

1 - wanna, 2 - umywa.l ka, 3 - miska usrępow.a,
4 - połączenie pionów, 5 ~ zwcrżka, 6 - pion kanaliza·
cyjny, 7 ~ podejście, 8 - przewód odpływowy, 9 - Wy·
wietrznik, 10 - część wentylacyjna pionu kanaliucyj-
nego, 11 - pi.o n wencylacyjny.
W niektórych przypadkach zamiast pionu wentylacyjnego. z rurą wywiewną można

zastosować zawór napowietrzający, który umożliwia dopływ powietrza do systemu ka-
·nalizacyjnego i jednocześnie uniemożliwia jego wypływ. Dla części pionów kanalizacyj-
nych pokazanych na rys. 5-2, 5-4 i 5-5 można . zastosować zawory napo\vietrzające: .
Należy przy tym przestrzegać zasady, że ostatni z pionów kanalizacyjnych podłączo
nych do· przewodu odpływowego (oraz minimum co piąty z pozostałych pionów) po-
winien być zakończony rurą wywiewną (18). Ja!< z tego wynika, stosowanie. z.aworów
napowietrzających na zakończeniach pionów kanalizacyjnych jest ograniczone. Zawory
napowietrzające pokazano w rozdz. 3.4.7 na rys. 3-31, a sposób ich doboru opisano
w rozdz . .5.3.5.2. Zawory napowietrzające stosowane do wentylacji podejść .kanaliża
cyjnych lub uriądzeń sanitarnych powinny być zgodne z PN-EN 12380 [31).
Podejścia kanalizacyjne, zależnie od obciążenia hyd~~ulicznego (ilości przepływają
cych ścieków) mogą być projektowane bez dodatkowych przewodów wentylacyjnych
lub z zastosowaniem takich priewodów. Regulację ciśnienia zapewnia się przez umożli-·
wienie przepływu powietrza w podejściu kanalizacy,jnyrn. Schematy podej.ść niewenty-
lowanych pokazano na rys. 5-2, ą wentylowanych na rys. 5 -6. Wentylację podejść moi -
5.3 .Instalacje dla ścieków bytowo-gospodarczych . . 103
~ „ 6
$~
/-------.....
'JO
.
ml
'
I z l
óL'l
1 •
I
s I
I
I
I
--'--- '
____ .AI
Rys. 5-6. Podejścia wentylowane: a) z odgałęzieniami wen-
tylacyjnymi; b) z dodatkowym pionem wentylacyj-
nym współpracującym z pionem kanalizacyjnym i
· z dodatkową wen tylacją podejść; c) z dodatkowym
pionem wentylacyjnym i z wentylacją podej~ pr2y
pomocy zaworów napowietrzających. 1 - wo.nn2,
2 - um,Wallci, 3 - miska ustępowa, 4 - zawór na·
powietrzaj~cy, 5 - wencyhcja podejścia kanaliza-
cyjnego, 6 - pion kanalizacyjny, 7 - podejście, 8 -
zlewozmywak, 9 - wywietrzruk, 10 - cz~ wenty·
lacyjna pionu hnalizacyjnego, 11 - pion wentyla-
cyjny.
na zapewnić przez zast0sowanfe zaworów napowietrzających na zakończeniach części

wentylacyjnych podejśt lub przez zastosowanie dodatkowych przewodów (odgałęzień)
wentylacyjnych łączących podejścia kanalizacyjne z pionem wentylacyjnym lub z częścią
wentylacyjną pionu kanalizacyjnego.
104 5 Projektowanie grawitacyjnych instalacji kanalizacyJnych
5.3.3
· Zmienność ciśnienia w pionach i podejściach kanalizacyjnych
Przepływ ścieków powoduje w pionach i podejściach kanalizacyjnych zmiany ciśnienia,

które wahają się ' od wartości mniejszej od ciśnienia atmósferycznego Pa (podciśnienia) . "~:;:
do wartości większej od Pa (nadciśnienia). Wahania ciśnienia, ~zyli tworzenie się nadci-
faienia lub podciśnienia w przewodach kanalizacyjnych, zależy od:
obciąiell.ia hydraulicznego ~rzewodu (ilości odpływających §cieków),
- średnicy paewodu,
- spadku przewodu, ..
- ukształtowania połączeń podejść kanalizacyjnych do pionu (V.'Ykonywanych przy
pomocy trójnika połączeniowego).
Podejścia kanalizacyjne mogą być wypełnione częściowo tak, :ieby nad poziomem
ścieków w przewodzie był_ możliwy przepływ powietrza. Piony kanalizacyjne również
powinny być wypdnione tylko częściowo ~ciekami. Problem zmian ciśnienia w instala-
cjach kanalizacyjnych był opisany w szeregu pracach [34)(35]{33](36][37](22].
, " PrzepłyW ścieków pionem kanalizacyjnym według prowadzonych badań i obserwacji
· jes~.; następujący: w pierwszej fazie dopływu ścieki spływają po wewnętrznej ściance
.pióriu. W miarę wzrostu natężenia przepływu strumień ścieków obejmuje coraz v;iększą
częśc, obwodu przekroju poprzecznego pionu, tworząc pierścien wodny poruszający się
w dól wzdłuż osi pionu. Przy nadmiernej ilości ścieków mogą tworzyć się tzw. korki
\
I
wOdne, to znaczy że na pewnej dJugości cały przekrój pionu jest wypełniony ściekami.
Przy częściowym wypełnieniu pionu ścieki spływają po obwodzie w dół, a gazy kanało
we środkiem pionu z dołu do rury wywiewnej. z chwilą powstania korka wodnego
następuje zmiana kierunku przepływu powietrza, a mianowicie rurą wywiewną do pio-
nu. Przepływ §cieków w pionie kanalizacyjnym powoduje występowanie zmian ciśnie-
\
a) b)
Rys. 5-7. Schemat przepływu ścieków w podcikiu i w pionie kanali~nym: a) niewłaściwe ukształtowa
nie podejścia kanalizacyjnego; b) wiafow1e rozwiązane podejście kanalizacyjne. 1 - pion,
2 - podej~e,3 - ~eli z prżyborów, ~ - śticki \„ pionie kanalizacyjnym, S - syfon, 6 - zamknię·
cie wodne. •
„ „ ·. .....
5.3 Instalacj e dla ścieków bytowo-gospodarczych 105

nia, ·k tóre oddziah,ije na zamknięcia wodne w syfonach przy przyborach i urządzeniach
sanitarnych na· poszczególnych kondygnacjach. Sytuację taką pokazano na rys. 5-7a.
Przy zbyt małej średnicy podejścia może dojść do jego całkowitego wypełnienia, co
może spowodować wyssanie wody z syfonu (zlikwidowanie zamknięcia wodnego). Przy
., _popra~nie dobranej średnicy podejścia taka sytuacja nie powinna wy'srąpić (rys. 5-?b).
Na rys. 5-8 pokazano fragmenty modelowej ~<:ala1.:ji, wykonanej z paeiroczystych rur
kanalizacyjnych. Przepływ ścieków w modelu jeSt pokazany przy użyciu zabarwionej na
czerwono cieczy. Na ilustracjach widoczne są rzeczywiste przepływy przez obydwa
rodzaje podejść · kanalizacyjnych, właściwie i niewłaściwie ukształtowanego. Zmiany
ciśnienia w pionie kanalizacyjnym wykazane w trakcie wielu badań pokazano na rys.
5-9 .. Wynika z niego, że na znacznej długości pionu występuje w trakcie · przepłyWu
ścieków podciśnienie (p < p 0 ), a w dolnej części,'na wysokości około 2 m przed połą
czeniem pionu z przewodem występuje nadciśnienie (p > p1 ).
Badania wielkości podciśnienia prowadzono również w budynku mieszkalnym o wy-
sokości 5 kondygnacji [33). W pierwszej serii badań odprowadzono do pionu wodę
z przyborów sanitarnych na IV piętrze, gdzie były zainstalowane: zlewozmywak, wanna
a)
·I
I
·l.:
I
"
;!
l
I
!:> :
· Rys. 5-8. : Pmplyw §cielców w podejkiach kanaliw·

· .ćyjnych w insmlacji moddow~j: a) prze-
: pływ przez niewłaściwie ukszt:1ltowane
podejście kanafi„.;yjne; b) przepływ
przez wlak iwie rozwiązane podejście
lunali23qi ne (Gebmt Polsb).
. .
106 5- Projektowanie grawitacyjnych instalacji kanalizacyjnych
~I~~:: · · ·-· · · ·-· · · p < pa
P>Pa
Rys. S-9. Schemat zmian ciśnieni.n (p) w pionie .kanalizacyj-

nym. 1 - rura wywiewna, 2 - pion kanalizaq.jny,
3 - przewód odpływowy.
I
--- ' '
.. ,· ' -- ,,.. .· ..·.·-
I
' \' ' ..
Iii -
, I
I
I I
I
li -
o
Rys. S-10. Wyniki badań ·podciśnic,

nia w piorue kanalizacyj-
nym: 1 - rozkład podci·
śnienia przy odpływie
I ścieków q=2,3 dml/s;
2- rozkład podciśnienia
przy ą=4,6 dm;is; 3 -
rozkład podciśnienia przy
o· ·10 ·20 ·30 _--60 mm
q=2,3 dml/s i z.ąmkniętej
Parter rurze wywiewnej.
5.3 Instalacje dla ścieków bytowo-gospodarczych · 107 ·.
i miska ustępowa. Natężenie odpływu z przyborów sanitarnych Qww wynoszące

2,3 dm3/s wywołało podciśnienie p o wysokości 20 mm, natomiast jednoczesny odpływ
z dwu kondygnacji Qww = 4,6 dm3/s wywołał podciśnienie o wysokości p = 30 mm.
· W drugiej serii badań zdjęto rurę wywiewną, uszczelniono przewód wentylacyjny i od-
prowadzono wodę z najwyższej kondygnacji w ilości Qww = 2,3 dm 3/s. Tak niewielki
przepływ przy zamkniętej rurze wywiewnej wywołał trzykromie większą zmianę ciśnie-
~ia, a mianowicie I' ;= - 60 mm. Wyniki badań zilustrowano na
rys. 5-10. . .
5.3.4 .
Obliczani~ natężenia przepływu ścieków
Dla projektowania instalacji kanalizacyjnych niezbędne jest wyznaczenie natężenia
przepływu ścieków służącego do sprawdzenia hydraulicznych warunków pracy
instalacji.
Natężenie przepływu ścieków ustala się oa podstawie sumy jednostkowych odpły
wów z urządzeń sanitarnych przy uwzględnieniu niejednoczesności (nierównomierno-
ści) ich działania. Metodę wyznaczania przepływu ścieków dla celów projektowania
układu instalacji podano w normie DIN 1986 [30), a następnie włączono do treści
normy PN-92/B-01707 [16]. Obecnie wzór w nie zmienionej postaci został zapisany
w normie PN-EN 12056-2:2002 [26).
Obliczeniowe natężenie przepływu ścieków w całej instalacji lub w jej części odpro-
wadzającej ścieki bytowo-gospodarcze z urządzeń ·sanitarnych wyznacza się że wzoru:
(5-1)
gdzie:
.Q,vw - natężenie przepływu ścieków, [dm3/s],
K - współczynnik częstości, zależny od przeznaczenia budynku, [-],
DU - odpływ jednostkowy z urządzeń sanitarnych, [dm3/s].
14
Wartości K i DU podano w tabl. 5.1 i 5.2, przy czym wartości w~półczynnika K

podane w normie PN-EN 12056-2:2002 [26] są podobne jak w normie PN-92/B-01707
[16], natomiast odpływy jednostkowe DU zależą od typu systemu instalacji (rozdz.
5.3.1) i mają nieznacinie różniące się wartości od podanych w noiniie PN-92/B-01707
(16) i w literatune (22]. Obliczeniowe natężenie przepływu wyrażone wzorem (5-1)
można także odczytywać z tablicy 5.3. Graficzne przedstawienie zależności (5-1) dla
typowych ro.dzajów budynków pokazano na rys. 5-11.
Tablica 5.1. Współo:ynniki częstości K.

Charakter budynku K
Budynki mie~;:kalne, pensjonari, biura 0,5
Szpitale, szkoły, restauracje, hotele 0,7
Ustepy publiczne, natryski zbiorowe 10
Laboratoria w budynkach przemysłowych
"
1,2
1-i DU - skrót od ang:. Discharge Unit.

····- „.
I OU,00 -· - - ·„-
·- „ ....
o
- oo
.
·- -· ·--- · -
-
,_ __ '
·-··'-· ·„--„ -·-- - ·- >-- - -· ,------ -·- -- --- ·- -~·•«

_...____ _-
,
- ·- - '-
. : ·'
. ..,i.o
... -
' '
"' . -I,;
;;;-
-o
E ' .
~ """"
~
„ i,..
/
:,... ,,.
' .J' i.o
f v ·V
·-·~V' / ~ ... i.-"'
! Ul
O' „ I-'·
~ I 4'
\ ... -~ /
'0 ' ,,. , K=t,O I
~ .2.
~ I-' CD
·o
""
l
JIJ,00.
.
'
- Iii-' -
iol!! 1-
~ ;;;i i.o · ~
- „
.Jll'
i
O>
... - ,
:::s
-a. -- ' ~ l .J'
,..,,,, '~
15'
[„ __
...__......... _„
....,,.
~
~ ....... -,.,,.. ""' ' " ~ łD
I,; ...
'
'-'
~~ ...- ~
I·
·a„ I
\ n
...„.
·~
......"/ ' / _,... ~.
„
z .
'
"
...... ....... -- \ IK-0,71
~
.
- · l..-'
~ """" ~
...- ~ ;~
...
·/
:... . .J'
/ \ .,K=O,S
;s'
:;·
&
y V. ~
~
... Io" ~
;
iii
.~
.. •.!?.
~ " ... . -·
V i,;.. i:l'
...-
1,00 /
-- '
10 100 1000
:::s
O>
~
1
g
I:
•: Suma odpływów jednostkowych DU, dm3/s :::S·
'<
n
Rys. S-11. Zalcżno~ć Qww od ·L OU przy zmiennej wartości współczynnika K. ;s'
:,.
5.3 Instalacje dla ścieków bytowo-gospodarczych 109
Tablica S.2. OdplyJoy jednostkowe DU.
Synem I System ll System W System IV
Unądnnic
DU (dm3/s] ·D u [dm'/sJ DU (dm>/s] DU (dm3/s]
•, Um)(Walka, bidet 0,5 0,3 0,3 0,3
Nacrysk bez korka . 0,6 0,4 0,4 0,4
Natrysk z korkiem 0,8 0,5 1,3 0,5
. Pojedynczy pisuar ze zbiornikiem 0,8 0,.5 0,4 0,5
PiŚuar :t utworem spłukującym 0,5 0,3 - 0,3
Pisuar płytowy 0,2• o,i• 0,2" 0,2"
W•nna 0,8 0,6 1,3 0,5
Zlew kuchenny 0,8 0,6 1,3 0,5
Zmywarka {gospodarstwo domowe) 0,8 0,6 0,2 0,5
Pralka aucomaryczna do 5 kg 0,8 0,6 0,6 0,5
Pralka automa.ryczna do 12 kg
Ustęp spłukiwany ze zbiornikiem 4,0 dml ..
1,5 1,2
1,8
1,2
•• ..
1,0
Ustęp spłukiwany ze zbiornikiem 6,0 dml 2,0 1,8 1,2 + 1,1••• 2,0
Ustęp spłukiwany ze zbiornikiem 7,5 dmJ 2,0 1,8 1,4+ 1,8.„ 2,0
Ustęp spłukiwany ze zbiornikiem 9,0 dml 2,5 2,0 1,6+2,o· · • 2,5
Wpust podłogowy. DN SO 0,8 0,9 - 0,6
Wpust podłogowy DN 70 1,5 0,9 - 1,0
Wpust podłogowy DN 100 2,0 1,2 - 1,3
Objaśnienia:
• na osobę
• • nie ?.:tlec:i si~
••• w zależności od rypu (rylko dla ustępu spłukiwanego ze zbiornikiem spłukuj~cym z syfonem)
- nie stosowane łub brak danych
W sytuacji, kiedy w budynku zaprojektowano przepompownię ścieków oraz inne

urządzenia, z których należy odprowadzać ścieki w sposób ciągły (np. wody pochłodni
cze), należy obliczyć całkowite natężenie odpływu ścieków swnując odpływy cząstkowe:
Qror = Q,vw + Qc + Qp . (5-2i
gdzie: ..
Q,0 , - całkowite natężenie przepływu, [dm3/s],
Qww - natężenie przepływu jak we wzorze (5-1), [dm3/s],
Cle - ciągłe natężenie przepływu, rdm3/s],
QP - natężenie przepływu §cieków z przepompowni, [dm 3/s].
5.3.5
Wymia rowanie insta lacji
5.3.5. 1
Podejścia kanalizacyj ne
Podejściem kanalizacyjnym nazywa się przewody łączące urządzenia sanitarne (np.
umywalki; w:inny lub pralki :iuromatyczne) z pionami lub przewodami odpływowymi.
Srednica podejścia nie może być mniejsza od średnicy •,vyloru z przyboru sariitarnegq.
Dla pojedynczych przyborów sanitarnych przyjmuje się następuj ące średnice podejść:
. .
110 5 Projektowanie grawitacyjnych instalacji kanalizacyj nych
.Tablica 5 .3. Warrości natężenia .Przepływu ścieków bytowo-gospodarczych Qww.

Suma odpływów jcdnoslkowycb K = 0,5 K = 0,7 . K = 1,0 K = 1,2
IDU [dm3/s] Qww (dm3/s] Q..,. [dm3/s) Q..,.. [dml/s) Q,... [dml/s)
10 1,6 i.;z. 3.2 3,8
12 1,7 2,4 3,5 4,2
14 1,9 2,6 3,7 4,5
16 2,0 2,8 4,0 4,8
18 2,1 3,0 4 ,2 5,1
20 2,2 3,1 4,5 5,4
25 2,5 3,5 5,0 6,0
30 2,7 3,8 5,5 6,6 .
35 3,0 4,1 5,9 7,1
40 3,2 4,4 6,3 7,6
45 3,4 4,7 6,7 8,0
50 3,5 4,9 7,1 8,5
60 3,9 S ,4 7,7 . 9,3
70 4,2 5,9 8,4 10,0
80 4,5 6,3 8,9 .. 10,7
\ \
90 4,7 6,6 9,5 11,4
'
100 5,0 7,0 10,0 12,0
110 S,2 7,3 10;5 12,6
.. '
120 5,5 7,7
- .11,0
„ 13,1
130 S,7 8,0 11,4 . 13,7
140 S,9 8,3 11,8 14,2
150 6,1 8,6 12.;l 14,7
lóO 6,3 8,9 12,6 15,2
170 6,5 9,1 13,0 15,ó
180 6,7 9,4 13,4 16,1
190 6,9 9,6 13,8 16,5
200 7,6 9,9 14,1 17,0
220 7,4 10,4 _14,8 17,8
. 240 7;7 10,8 15,5 18,6
260 8,1 11,3 16,1 19,3
UIO 8,4 11,7 16,7 20,1
300 8,7 12,1 17,3 20,8
320 8,9 12,5 17,9 21,l
..
340 9,2 12,9 18,4 22,1
360 9,5 13,3 19,0 22,8
380 9,7 - 13,6 19,5 23,4
400 10,0 14,0 20,0 24,0
- d la umywalki i bidetu - 0,04 m,

- d la zlewozmywaka i wanny - 0,05 m,
- dla miski ustępowej - 0,1 m.
Połączenia przyborów sanitarnych do pionów w rozwiązaniach indywidualnych. o~az

stosowane od początku lat siedemdziesiątych w prefabrykowanych węz.lach sanitarnych
pokazano na rys. 5-12. Szczegółowe wymagania dory.czące projektowania instalacji
5.3 Instalacje dla ścieków bytowo-go~p<:idarczych 1,11
Rys. 5-12. Schematy podejść kanalizacyjnych: a) wy.konywanych indywidualnie; b) typowych. 1 - podejście,

· 2 - pion .kanalizacyjny.
kanalizacyj n ych w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych zawiera norma

PN-92/B-01707 (16).
Pojedyncze podejścia do umywalek, .zlewów i bidetów o średnicy 0,04 m nie powin-
ny mieć więcej niż 3 zmiany kierunku trasy do miejsca włączenia w pion kanalizacyjny.
Gdy warunek ten nie jest spełniony. należy średriicę zwiększyć do 0,05 m. Długość
podejścia L nie powinna przekraczać 3 m dla średnic 0,04 i 0,05 m oraż 5 m dla
średnic 0,07 (przy różnicy wysokości między syfonem a punktem podłączenia .d o pionu
H mniejszej od 1 m), jak pokazano na rys. 5-13 a, b. Przy większych długościach
podejść L lub wartościach H wynoszących od 1 do 3 m należy zwiększyć średnicę
podejścia o jeden wymiar· ~rys. 5-13 c, d) lub wykonać dodatkową wentylację (rys.
5-13 e). P<Xlejścia do misek ustępowych o średnicy 0,10 m, nie wentylowane, nie mogą
być oddalone od pionu więcej niż 1 m, za.ś różnica wysokości H nie może przekraczać
3 m (rys. 5-13 f). Podejścia o większej różnicy wysokości H niż 3 m należy wyposa'żyć
w dodatkową wentylację.
Tablica 5.4. Wartość równoważników odpływu dla pisuarów zbiorowych

oraz ~rednice podejść-
~·~· . .. · Równow32ilik odpfywti · -Srednici podejścia
Liczba miejsc·
AW, zbiorowego [m]
do 2 0,5 0,07
do 4 1,0 0,07
do 6 1,5 0,07
ponad 6 2,0 0,10
Tablica 5'.s. Dopusza:ilne długo.ki podejść zbiorowych i doszczana sumy współc~nników AW.-
Średnica podej§cia Długość dopuszczalna Dopuszczalne wartość AW,
,zbioro,vego L Podejfoe Podej§cie •
' / (m] (m] niewentylowane wentylowane
! 0,05 6 I 1,5 '
0.07 10 3 4,5
0,10 10 I 16 25,0
112 5 Projektowanie grawitacyjnych Instalacji kanalizacyjnyci\":,, .•- -
.,
a) L s 3 m; H < 1 m b) Ls5m;H<1m
' d d
L L
d = 0,04 lub 0,05 m d = 0,0lm
c) L<3mlubH=1+3m d) L > 3mlubH = 1+3m
d d
L L
' '
d = 0,04-+ 0,05 m; d = 0,05 „ 0,07 m d = 0,07-+0,tOm
e) L>3m;L>3m f) pojedyncza miska ustępowa

(dla d = 0,04 i 0,05 m) Hs3m ·
oraz L > 5 m (d = 0,07 m)
s Tm
c szczak
'
wentylowane niewentylowane
dla d = 0,04 do 0,10m
Rys. S-13. Schematy podejść do przyborów saniuroych.
Długie podejście do przyboru sanitarnego można wentylować przez. przewód. (obej-

ście) połączonyz pionem kanaljzacyjnym pod stropem kondygnacji lub prżez zainstalo-
wanie specjalnego _zaworu napowietrzającego o średnicy 0,05; 0,07 i O, 1 m. Wentylację
dłu~iego podejścia kanalizacyjnego' pokazano na rys. 5-14. ·
Srednice podejść zbiorczych (np. w umywalniach zbiorowych, ustępach ogófoodo-
stępnych) należy dobierać posługując się tabł. 5.4 i 5.5. Długość podejścia Lnie wenty- ·
lowanego·nie powinna przekraezać 6 m dla średnicy 0,05 m oraz 10 m dla średnic 0,07
i 0,10 m (przy różnicy wysokości H<l m), jak pokazano na rys. 5-15 a, b, c.
. . .
" .·. 5,3_,, Instalacje dla śc_ieków bytowo".9ospodarczych 113
Tablica S.6. Pnepustowość hydraulic-.roa Qmax i średnice DN po-
dejść niewencylowanych wg PN-EN 12056.
Przepu.stowość
liydrauliczna System I System II
Qmax [dm3/s] DN [mm] DN [mm]
0,40 • . 30
0,50 40 40
0,80 50 •
1,00 60 50
·1,50 70 60
2,00 80„ 70„
2,25 90•„ 80lł'•••
2,.50 100 90
Objaśnienia:
• nie zaleca się.
„ bez ustępów spłukiwanych
„. nie więcej nit 2 ustępy spłukiwane i całkowita zmiana
kierunku nie większa niż· 900
••„ nie więcej nit jeden ustęp spłukiwany
Tablica 5.7. Wymagania konstrukcyjne dla podejść niewentylowmycb ~PN-EN 12056.

SCf";,
Ogranicrenia System I System Il
Maksymalna długość przewodu L 4,0 m 10,0 m
Maksymalna liczba luków o kącie 90" 3• 1·
Maksymalna różnica wysokości H (45" lub większe odchylenie) 1,0 m •• 6,0 m DN>70
0
3,0 m DN•70
Minirnal:ny spadek 1,00% 1,50%
Objaśnie-nia:
• Bez łuku łącznikowego
DN< 100 i do podejścia kanalizacyjnego jest włąciony ustęp spłukiwany, powyżej
• • Jeśli
1 m nad włączeniem do systemu wentylującego nie można podłączać żadnych innych urządzeń.
- · · · · '-. -·· k:oiand lącmikowe ·· ..

-~/
.
: ":-
'L_)
I~
I -
.,
/"!'-~;~• ...
L :) -.
n_. ~
pion kanalizacyjny
DN50 ~
~ \m_
50
Jeśli d la przypadków wymienionych wyżej, ·wysokość H \vynosi od 1 do "3 m należy

. i;większyć średnicę podejścia o jeden wymiar (rys. 5-15 d, e) lub wykonać dodatkową
wentylację. Podejścia do misek ustępowych o średnicy O, 1O m należy zaopatrzyć w do-
datkową wentyiację, gdy różnica wysokości H jest większa od 1 m _(rys. 5-15 f).
114 5 .. Projektowanie grawitacyjnych Instalacji kanalizacyjnych
. 4
·.· t~ Rys. 5-14. Wentylacja długiego po·

· dejścia kanalizacyjnego:
a} z obejściem wentylacyj-
nyrn; b) z zaworem napo-
wietrzającym. 1 - p ion,
2 - podejście, 3 - prze-
wód wentylacyjny, 4 - za-
wór napowiemający.
Ls6miHstm- l s 10mi Hs 1 m
d
L
a) c)
= 0,05m = 0,07m
.
'l
d d d = 0,.TOm
Ls6miHs1m L s 10 mi H =1 + 3 m L > 1Om i wentylacja
L
... : , .. d) .. e) .•.. - „ _ .• . f)
d = 0,04 -+ 0, 05 m d =0,05 -+ 0,07 m d = 0,07-+ 0, 10m
L-> 6 m (dla d = 0,05m)

l > 10m(dla d = 0,07 i 0, 10m)lubH>3mlubAW5 > 16
g) !-J h)
wentylowane
Rys. 5-15. Dop uszczalna· długość podejść zbiorowych: H - różnica wysokości punktu pofączenia podejścia
z pionem i najwyżej położonego odp~ z syfonu,- L - długość podejścia mierzona po trasie
przewodu podejścia.
Tablica 5.8. PrzepustowOOt hydrauliczna Qmax i średnice DN po·
dejść wentylowanych wg PN-EN 12056.
Pn„pustowość
System I System Il
hydraulicwa
Q,,,„ [dm3/s] DN [mm) DN [mm)
0,6 • 3~30
0,75 50/40 4~30
1,5 60/40 50(30

2,25 70150 60/30
3 80150„ 70/40„
3,4 90/60. „ 80/40„„
3,15 100/60 90/50
Objaśnienia;
• nie .zaleca się
• • bez UStępu spłukiwanego
• •• nie więcej niż 2 ustępy spłukiwane i całkowita zmiana
kierunku nie większa nit 900 ·
•• • • nie więcej niż jeden ustęp spłukiwany
Tablica 5.9. Wymagania konstrukcyjne dla podejść wenrylowanych wg PN-EN 12056.

Ograniczenia System I System ll
Maksymalna
.. . dluge>U pncwodu L 10,0 m bez ograniaetl
Maksymalna liaba łuków o kącie 90° bez ograniaeó bez ograniaeń
Maksymalna różnica wysokości H (4'5° lub więksu: odchylenie) 3,0 m 3,0 m
Minimalny spadek O.SO% 1,50%
Objaśnienia: .
• Bez luku przylączen iowego.
.
.----~kolano łącznikowe
'-- pion kanalizacyjny
-,-1--"'r"O-'. . . ~
~) IH /:odejśc~kan;::~ne ~<
1
przewód wentylujący
podejście L
'----------=----- 110
~
Podejkia ~ średnicy 0,05 m i długości L > 6 m oraz o średnicy 0,07 i długości

L> 10 ma ponadto o wysokości H > 3 m i większej sumie wsp6lczynnik6w odpływu
DU>16 d~3/s należy zaopatrzyć w dodatkową wemylację (rys. 5-15 g, h, i).
Spadki podejść powinny wynosić od 2 do 3%.
Powyższe wymagania zawiera norma PN-92/B-01707 (16), krórej rreść w znacznej
części op'a rta jesr o wymagania zawarte w normie niemieckiej DIN 1986 (30). :
Norma europejska PN-EN 12056-2:2002 [26] zawiera wymagania zebrane z róż
nych krajów i niektóre z nich mogą się różnić od stosowanych w Polsce. Podejścia
kanalizacyjne podzielono na wentylowane i niewentylowane, przy czym wymagania dla
Tablica 5.10. Minimalne natężenia przepływu dla zaworów napowieuzających

w podtj~iach kanalizacyjnych wg PN-EN 12056.
Typ systemu Q0 [d m'/s)

System I lXQ.,.
System Il 2XQ""
.
Objaśnienia: .
Q, - -minimalne nar;żcnic przepływu powietrza w litrach na sekundę [dm3/s],
Q.01 - calkowite nat~ie przepływu ścieków w litrach na sekundę, [dm3/s].
podejś_ć zależą od systemu omówionego w rozdz. 5.3.1. W Polsce systemy III i fV nie
były do tej pory stosowane, wobec ciego szczegółowe wymagania podano dla syste-
mów I i Il.
Wymagania dla podejść niewentylowanych zestawiono w tabl. 5.6 i 5.7, a dla po-
dejść wentylowanych w tabl. 5.8 i 5.9. Długie podejkia można wentylovrać stosując
obejście wentylowane lub zawór napowietrzający, co pokazano na rys. 5-14. Zawory
napowietrzające instalowane na podejściach kanalizacyjnych należy dobierać w zależ
ności od wymaganego przepływu powietrza w podejściu (tabl. 5.10).
. Można stwierdzić, że wymagania zawarte w Polskiej Normie {16) obecnie obowiązu
\ jąc~j i Normie Europejskiej [25) n.ie są ze sóbą sprzeczne i w wielu miejscach uzupełnia
". ją si,ę.
5.3.5.2
Piony kanalizac yjne
Pion ka11alizacyjny jest to główny przewód, do którego odprowadza się ścieki z podejść ·
kanalizacyjnych. Pion na całej wysokości powinien mieć jednakową średnicę, przy czym
jego średnica powinna być co najmniej równa największej średnicy podejścia połączo
nego do pionu. Jeżeli do pionu połączon\} jest miska ustępówa, z podejściem o średriicy
0,1 m, to pion musi mieć również średnicę 0,1 m. Piony o średnicy 0,05 m można
stosować wyjątkowo przy odprowadzaniu ścieków z pojedynczej umywalki lub zlewu
czy zlewozmywaka.
Zależnie od rodzaju połąezonych przyborów sanitarnych ·i obciążenia hydrauliczne-
. go stosuje się piony o średnicach od 0,07 do 0,15 m, najczęściej stosuje się piony
o średnicach 0,07 i 0,1 m. Nad połacią dachową pion jest zakończony rurą wywiewną
o średnicy równej lub większej od średnicy pionu. W dolnej części, przed przejściem
· w przewód odpływowy, powinna być umieszczona w pionie kształtka rewizyjna (rewi-
zja), niezbędna dla eksploatacji instalacji. ·
Schematy pionów kanalizacyjnych pokazano na rys. 5-16. Pion najłarwiej jest pro-
wadzić na całej jego długości, tj. od rury wywiewnej do przewodu odpływowego ułożo
nego pod podłogą w piwnicy, bez zmian kierunku przepływu ścieków (rys. 5-16 a). Nie
zawsze jednak jest to możliwe. jeśli część piwnic zajmują pomieszcienia ta*ie jak np.
magazyny lub garaże, może zajść konieczność podwieszenia części przewodów pod
stropem w piwnicy i w dogodnym miejscu usyruowania przewodu zbiorezego pod pod-
łogą w piwnicy, do którego odpływają ścieki z kilku pionów. Taki sposób rozwiązania
sieci pokazano na rys. 5 -16 b.
Pion kanalizacyjny przeznaczony do odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych
składa się z części wentylacyjnej i części odpływowej, do której p9błczone są podejścia
kanalizacyjne. Zale'i.nie od konstrukcji (rozdz. 5.3.2) rozróżnia się piony z wentylacją
główną lub z wentylacją boczną. Schematy wentylacji pionów kanalizacyjnych pokaza-
5.3 Instalacje dla ścieków bYtowo-gospodarc:zyc:h . 117
a) . r b)
'i' -
~
1
t
~·
I
„·,· . „. ~
- I I
zz~z222zzkzzzzz4zz .
I 2 I I I
~H'
I/"'""" .
'ZJ ~J ~
Rys. 5·16. Piony kanalizacyjne: a) bez zmiany kierunku; b) z podwieszonym przewodem odpływowym.
1 - rura wywiewna, 2 - pion kannlizacyjny, 3 - rewizja, 4 - przewód odpływowy.
no na rys. 5-5 i 5-6. W budynkach niskich i średniowysokich, gdzie liczba przyborów

sanitarnych, z których odpływają ścieki do pionu jest niewielka stosuje się piony z wen-
tylacją główną, natomiast w wyższych _ budynkach - piony z dodatkową wentylacją
boczną.. Rodzaj pionu zależy od ilości odpływających ścieków, czyli od obciążenia hy-
draulicznego pionu. W pionach o średnicy od 0,07 do 0,15 m można dopuścić odpływ
ścieków w granicach odpo:wicdnio od 1,5 do 10,1 dm3/s. Dopuszczalne obciążenie
hydrauliczne pionu. z wentylacją główną zestawiono w tabl. 5 .11. Dla zwięk,szenia prze-
Tablica 5.11. Dopusi:culne obciąienia pionów z wenrylacją główną wg PN-92/B-01707.
Średnica pionu Dopuszczalne obciążenia pionów
DN IAW,
.. Liczba misek ustępowych Odpływ ścieków
[m] [m) Q, [dm3/s)
0,07 9 . 1,5
0,10 64 13 4,0
0,125 154 Jl 6,2
0,15 408 82 10,1
Tablica·S.12. Dopuszczalne obcią.Unia pionów z wen:ylacją boczną (obejściową} wg PN-92JB-Ol70i.

' Dopuszczalne obciąienia pionów
Średnica pionu
' DN Liczba misek usiępowych Odpfyw ścieków
[m)
IAW, [szt] Q, [dm 3/s]
'
:
;
I 0,07 18 - 2, 1
0,10 125 25 5,6
'
0,125_ .. . 300 ' . 60 8,7
'
0,15 795 159 14, I
pustowości pionu, a więc zapewnienia odpływu większej ilości ścieków, należy stoso-
wać pion z wentylaĆją boczną. Dopuszczalne obciążenie pionu z wentylacją boczną
zawiera tabl. 5.12. ~zczegółowe wymagania dotyczące wentylacji pionów kanalizacyj-
nych zawiera norma PN-92/B-01707 [16].
Do pionu kanałizacy)nego··crwrsokości powyżej 10-m, na odcinku o długości dwóch
metrów przed połączeniem pionu z przewodem ądpływoW}'m, nie należy łączyć prze-
wodów odprowadzających ścieki z przyborów sanitarnych (podejść). W takiej syruacji,
dla odprowadzania ścieków należy wykonać dodatkowr przewód (obejście) lub odpro-
wadzić ścieki bezpośrednio do przewodu odpływowego. Takie rozwiązanie układu ka-
nalizacyjnego pokazano na rys. 5-17. Jeżeli na najńiższej kondygnacji (np. w piwnicy)
nie ma przyborów sanitarnych, to przybory umieszczone na parterze można połączyć
bezpośrednio z przewodem odpływowym (rys. 5-17 a} lub wykonać specjalne obejście
wencylowai;ie (rys. 5-17 b}. Jeżeli na najniższej kondygnacji (np. w piwnicy) są przybory
sanitarne, vłówczas należy wykonać dodatkowe . obejście kanalizacyjne z _przewodem
wentylacyjnym połączonym do.pionu (rys. 5-17 ci d}. ·
,.
' a>' I b)
'. t-377
i
E
i ~u
tl.,...,..__C_,fli. -~ 1
m;n. 1 m mln. 1 m
. zzzzzzzzzzzzzzzzzzzz~zz
. .. . . !>----
. c} d)
,1
45• ,----·--------------...',,
'
••
i
i!
I
I
N I •
.ć
~
SL
'\• ..,2,...2....2""'~....,_,,...z-rz..,,...,z,...z....z.....,z...z,,..z""".
' ' :>-----~1·>---
min.. 1,Sm f
Rys. 5·17. Schematy połączeń wysokich pionów kanalizacyjnych 7. przewodami odpływowymi: a) i b) jeżeli
n:i najniższej kondygiucji nie m:i przyborów s:rnitlmvch; c) i d) jeżeli na n:ijnitszei kondygnacji są
przybory s:in!r:irne.
5.3 Instalacje dla ścieków bytowo-gospodarczych
.
119
W normie europejskiej EN 12056:2000 zawarto podobne wielkości obciążenia hy-
draulicznego pionów kanalizacyjnych jak w normie krajowej, przy czym wprowadzono
dwa pojęcia: „wlot kątowy „ i „wlot skośny". Przy zastosowaniu trójnika z „wlotem
skośnym" można zwiększyć obciążenie hydrauliczne pionu bez zmiany jego średnicy.
Wloty „skośny" i „kątowy" dotyczą konstrukcji trójnika łączącego podejście kanaliza-
cyjne z pionem. „Wlot kątowy" stanowi trójnik równoprzelotowy, którego podłączenie
boczne (odnoga) znajduje się pod kątem większym niż 45° w stosunku do osi głównej.
„Wlor skośny" stanowi trójnik równoprzelotowy, którego podłączenie boczne (odnoga)
znajduje się pod kątem równym lub mniejszym niż 45° (rys. 5-18). Dopuszczalne obcią
żenia hydrauliczne pionów kanalizacyjnych zestawiono w tabl. 5.13 i 5.14.
Tablica 5.13. Prupustowo§ć hydrauliczna Qmax i §rtdaice nominalne DN

pionów kanalizacyjnych z wencylatją główną wg PN-EN 12056.
Pion lcanalizacyjny System I i li

i rura wenrylacyjna · Wlot lqtowy Wlot skośny
DN [mm] Q„"' [dm3/s] Q111.,. [dm3/s]
60 0,5 0,7
70 1,5 2,0
so· 2,0 2,6
90 2,7 3,S
100„ 4,0 ś;i.
125 5,8 7,6
150 9,5 12,4
200 16,0 21,0
Obja§nicnia:
• 11-linimalna średnica jeśli ustępy spłukiwane są podłączone w systemie n
•• Minimalna średnica jeśli UStępy spłukiwane są podłąc:zone w systemach I, Il
Tablica S.14. Prtepusrowość hydrauliczna~ i średnice nÓminalnc DN pionów karuiliza.cyjnych

z wem:ylacją obejściow.t wg PN-EN 12056.
Pion k.anali?acyjny Obejkie System I i ll

i rura wentylacyjna . wentylacyjne · Wlot kątowy Wlot skośny
DN [mm] DN [mm] Q...,. [dm3/s] Gm„ [dm3/s)
60 50 0,7. 0,9
70 50 2 2,6
so· 50 2,6 3,4
90 50 ·3,5 4,6
100„ 50 5,6 7,3
125 70 . 7,6 10
.. i' '
150 80 12,4 18,3
200 100 21 27,3
Objaśnienia:
• . Minimalna średniC3 jeśli ust~py spłukiwane S<\ podJ:iczone w S)'"$ttmie n
• • Minimalno średnic jeśli ustępy spłukiwane są podJ:iczone w SJ--Sfemach I, II
120 5 Projektowanie grawitacyjnych instalacji kanalizacyj nych
a) b)
Rys. 5-18. Schemat połąaenia podejścia .z pionem bruilizacyjnym: a) wloc kącowy; b) wlot skośny. 1 - pion
kanalizacyjny, 2 - podejście kanaljzacyjn·c, 3 - miska w;t~powa.
Przepustowość zaw.orów napowietrzających stosowanych na zakończeniach pionów

kanalizacyjnych powinna speiniać następujący warunek: ·
(5-3)
.gdzie:
Q, · - minimalne natężenie przepływu powietrza, (dm3/s],
Q'°'.- całkowite natężenie przepływu ścieków, (dm3/s], (wg wzoru 5-2).
W edu. porównania zaleceń zawartych w normie PN-92/B-01707, według której .
projektuje się instalacje kanalizacyjne w Polsce w ciągu ostatnich dziesięciu łat ór'a z
zaleceń normy europejskie;' PN-EN 12056, którą projektanci będą stosować w najbliż
szym czasie, dokonano obliczeń średnic pionów kanalizacyjnych. Porównano natężenia
przepływu ścieków oraz średnice pionów w budynkach o ·różnej wysokości .w doniach
mieszkalnych i w hotelach. Dla wykonacia odpowiednich porównań przyjęto następu
jące, standardowe wyposażenie mieszkań w przybory i urządzenia sanitarne:
umywalka,
- zlewozmywak,
- wanna,
: ·-~ ·- - · miska ·ustępowa;
. - pralka automatyczna.
Posługując się 'normą PN-EN 12056. przeanalizowano instalacje kanalizacyjne systemu I
i Il przyjmując, że do płukania miski usrępowej stosuje się zbiorniki o objętości 9 lub 6 dm3.
Natężenie przepływu ścieków obliczone dla liczby mieszkań od 1 do 100 wyniosło
. od 1 do 12 dm3/s. Największe natężenie przepływu obliczono stosując zalecenia pol-
skiej normy z 1992 r, mn.iejsze dla systemu [, a najmniejsze dla systemu U wedlug
normy europejskiej PN-EN 12056. Wyniki obliczeń zilustrowano na rys. 5-19.
Różnice w natężeniu przepływu wynoszą:
- dla . 1 mieszkania - 0,2 dm3/s,
- dia JO. mieszkań . - 0,7 dm 3/s,.
- dla 50 mieszkań - 1,7 dml/s,
- dla 100 mieszkań - 2,4 dml/s.
Zm~iejszenie natężenia przepływU waha się w granicach od 20 do 22%.
~
wo ·!.:
t.>
---. 5"
en
----- - -- -----------·-~--! -----· -- - - I - - - -- - - -!-- --· --1- ·- ! -- : i . ? '
s-
iii
·~---"------ ~__......c~ .!?.
~
o.
30 ..____ - ~.............-~
i»
ci..
n
ii'
~e
~ 20 „ - -- -- - ·-·- - - - -·-------- - - -- 1-- 2---- t
•Q
J2
~
-~
. "
10
8 --
l:::::::::::::::::::::::::::::::::ll:::::::::::::::S~:::::j::;;;~~~~~======::;:±:::::::t::::::::l::::::::t::::::t:;:::::I
1-=-======:================:l::==:r:::=======~~~~~==t======l 1 - P~_-92/B-01707
lo
~5 7 2 - PN-EN-1 2056 system I "'
"O
~ 56 · - - -- ust~p.
(miski . . „ w. zb. o
wypos. 12.2i:.J-'
. 1. &.
Il>
4 ·•·----·- - -- ---
3 i---~-- ~~
~~=---+-----+------! 3 - PN-EN-12056 system I
I I ~- ~ PN:EN-12056 system li
.
(miski ustęp. wypos. w zb. o poj. 6 I) ~
:7
(miski ustęp. wypos. "'. zb. o poj. 9 I)

2 ·ł·----··
5 _: PN-EN-1'2056.systcm Il
w
(miski ustęp. wypos. zb. o poj. 6 I)
1 I ~ <""' ~------------1-----------+--------1------+-----!----.!-----1---1--.:__j
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Natężenie przepływu ścieków Q ww [dml/s]
Rys. 5-19. Załetn~śc natężenia pneplywu kiek6w od liczby mieszkań dla r6inycb systemów instalacji kanalizacyjnych. t -wg PN-92/B-01 707; 2- wg PN-EN
12056 dla systemu I z płuczkami ustępowymi o poj. 9 dml; J - wg PN-EN 12056 dla systemu I z płuczkami ustępowymi o poj. 6 dml; 4 - wg
PN-EN 12056 dla systemu II z pluczkami us1ępowymi o poj. 9 dml; 5 - wg PN-EN 12056 dla sysremu n z pluczkami ustępowymi o poj. 6 dnI' .
....
....
N
...
.....
N
- N
Tablica 5.15. Średnice pionów z wentylacją główną dla budynków mieszkalnych (miest.ktlnia wyposaione w pralki amomatyczne),
PN-92/B-O1707 PN-EN-12056 PN-EN-12056 l'N-EN-12056 PN·EN-12056 l'N·EN-12056 PN ·EN-12056
system I system I system II system I system 1 system Il ·
Liczba - płuC21ci ustępowe płu02ki ustępowe płuczki ustępowe plu02ki ustępowe płuczki ust~powc pluc-tl<i u11g>owe
kondygnacji o p<>j. 9. dm3 o poj. 6 dm3 o poj. 9 dml o poj. 9 dm 3 o poj. 6 dm 3 o poj. 9 dm 3 .
- . wloty „kątowe
11
wloty .skofoe"
Ul
'
-o
DN [mm] DN (m111] DN [mm] DN [mlY!l DN [mm) DN [mm] DN [mm] o
';;;'
1+10 100 tOÓ 100 100 100 100 100
l!t
~
12 125 100 100
14
' 125 125 t :I
16 '
100
iD'
~·
18 ., 125 . ~ ·
~
;
20 !OO .
22
. 125 I 100
~
::i .
'<
n
I
24 125 125 125 =
5'
I
I
26 150 150 125 100
~
28
30
i
150
. r!
150 :
150
150 125 125 125
125
125
iii
.!!.
i::'
...
::i
!!!.
~·
n
~.
..
,; ::i
'<
n
=
ioo ~~~~~3===:;:E:=+===i===r=-7~-..:----.--
- --·-i-------.,.-1- -- ---+ - - - - I
ut
w
"'S'5'.
..c·,
V ~. . Miesikania, [mk]
~~ · ~t= l--T-t--------+--'--- - -1
1 -- 1-„~„~·~r!..--11
--+1---.i-1- --11---1-
_g 50 . _
.
.J - - .~ . Hotele, fjmkl
I I I I . . . -1"' I ~ ii°
.!l
~"
E
Cl>
o.
ii°
= .. ·····- -- „ - --·· ---~---- - · · - - ·- - - -- - ·-- --·-- · - - -·
-"'
u
>.
"''
n·
;;·
..." 71:
O•
~ ~
·e"
_,.·
B
g 10
].
„
..o
· - - ---· I ~ 11
g
Jl Ili
j 5 •I wg PN mieS7.kania
;:;
:;;" ~ .
!.
wg PN-EN miesikania sysrem I, pl. 9 I g.
·c:: wg PN-EN micsikania S)'Sl!'lll Il, pl. 9 I
~ - ---„1- --- „ H 4 wg l'N·EN mieszkania system Il, pl. 6 I
5 s - wg PN hotele
·e
ij"' ,.,,., 6
7
-
-
wg PN-EN hocele sy1<1em I, pl. 9 I
wg PN-EN hocele system li, pl. 9 I
::i . ,., 8 - wg PN-EN hotele sysrem Il, pl. 6 I
„ ""'.
)ł:--.....C.""""~~--'--~~~~-+-~~~~~-ł:--~~~-1-~-~-+-~--+-~·--l~~-1--~ł:----ł
1~ 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 . 10,0

Natężenie p rzeply v:u ścieków Qww, [dm3/s]
llys. 5-20. Z.1le:i.no~ć norężenia przepływu kieków od liczby mieszkań i liczby jednostek mieszblnych w budynkach mieszkalnych i hotelowych dla róinych
sysrcmów inSlalacji kanalizacyjnych: 1 - wg PN-92/B-01707, 2 .- wg PN·EN 12056 dla systemu I 1 pluakami uStępowymi o poj. 9 dm3, 3 - wg PN-
EN .12056 dk1 systemu I z pluczkami ustępowymi o poj. 6 dm3 , 4 - wg PN-EN 12056 dla systemu Il z pluczhmj ustępowy1ni o poj. 9 d1n3, 5 - wg
PN-EN 12056 d la sysrcmu fi z płuczkami ustępowymi o poj. 6 dml.
Iwj::;
Tablica 5.16. Średnice przewodów z wencylacją główną dla budynków mieszkalnych i hoteli.
Liczba kondygnacji
Metoda oblicu niowa
!
8 I 10 I 12 l 14 16 : 18 ! 20 i 22 I 24 l 26 28 i 30
I. H otele (jednostki mieszkalne w hotelach, jmk)
I
W$ PN-921'8-01707
(płuczki ustępowe o poj. 9 dml) [1] I
-1--1·---~-
'.
. 1 !
Il.;,Budynki mieszkalne (mieszkao.ia 'wyposażone w p ralki automatyczne, mk)
~PN-EN 12056 system I :

\ (płuczki us1ępowe o poj. 9 dm3> Kl] [
!
\Y$ PN-EN 12056 syscem I ,..
(płu1>1ki ustępowe o poj. 6 dml) (K.3) ~
~w-g-PN- - EN--12_0_5_6-sy-s-te_m_l_l_ _ _ _ -11
(płuczki usiępowe o poj. 9 dmJ) [K:4]
wg PN-EN 12056 system I
(płuczki ustępowe o poj. 9 dml) [S2J
:
...c
':"S PN-EN 12056 system I ]
(płuczki usiępowe o poj. 6 dml) [S3) "!.
wg PN-EN 12056·sysrem U .,
o
~
(płuciki.uscępowe o poi, 9 dml) {54) i)~,!
III. Budynki mieszkalne (mieszkan.ia nie wyposażone w pralki automatyczne, mk)
wg PN-92/S-01707
(płuczki ustępowe o poj. 9 dml) (t]
Ustalono również średnice pionów dla budynków o wysokości do 30 kondygnacji

przyjmując "kątowe" i ,,skośne" połączenia pionu z podejściem. kanaliŻacyjnym. Wyniki
obliczeń zamieszczono w tabl. 5.15.
Jak wynika z zestawienia, posługując się zaleceni~mi zawartymi w normie europej-
. --~_, ski~j, można projektować nieco mniejsze średnice pionów kanalizacyjnych riiż obecnie.
Porównano również natężenie przepływu ścieków i ·dobrano średnice pionów w bu-
dynkach mieszkalnych i hotelach, przyjmując następujący standard wyposażenia po-
mieszczeń sanitarnych:
• w mieszkaniach:
- zlewozmywak,
- umywalka,
- wanna,
•
- miska ustępowa ze zbiornikiem 9 i 6 dm3,
• w hotelowych jednostkach mieszkalnych:
umywalka,
- natrysk,
- miska ustępowa ze zbiornikiem 9 lub 6 dm3 .
Jednostkę mieszkalną w hotelu stanowi zespół pomieszczeń składający się (w zależ
noki od klasy komfortu) z pokoju, przedpokoju i łazienki.
Natężenie przepływu ścieków pokazano na rys. 5-20. Jak wynika z obliczeń, natęże
nie przepływu ścieków w hotelach jest większe od natężenia przepływu w budynkach
mieszkalnych. Wynika to przede wszystkim z wartości współczynnika K (tabl. 5.1),
który dla budynków mieszkalnych wynosi 0,5, a dla hoteli 0,7.
Średnice pionów dobrano według podanych wyżej zasad, uwzględniając połączenia
„kątowe" i. „skośne" i zestawiono w tabl. 5.16.
5.3.5.3
Przewody odpływowe kanalizacj i bytowo-gospodar czej i 096/nospławnej
Przewody odpływowe kanalizacji bytowo-gospodarczej i ogólnospławnej są to przewo-
dy odprowadzające ścieki z pionów kanalizacyjnych lub urządzeń zlokalizowanych na
najniższej kondygnacji, ułożone z odpowiednim spadkiem w obrębie budynku lub
w gruncie poza budynkiem. _. . ·
Wymiarowanie przewodów odpl}wowych kanalizacji bytowo-gospodarczej lub
ogólnospławnej (w przewodach odpływowych można łączyć ścieki bytowo-gospodar-
cze i ~eszczowe) wykonuje się po uprzednim wyznaczeniu natężenia przepływu ście
ków. Srednicę przewodu określa się na· podstawie nomogramów zamieszczonych
w rozdz. 4 lub na podstawie krzywej sprawności.
Znając p~zepływ obliczeniowy ścieków bytowo-gospodarczych Qww lub sumę jedno-
stek odpływu DU (patrz rozdz. 5.3.4) z tabl. 5.17 dobiera się średnicę DN i spadek
przewodu ódpływowego i. Następnie z nomogramu (rys. 4-1 do 4-6) dla określonego
napełnien.\a granicznego (h/D=0,5 7 1,0) i przyjętego rodzaju rur (żeliwne, kamionko-
we, PVC)' można odczytać wartośC przepływu dopuszczalnego Qmax i odpowiadającej
remu .pr;teplywowi prędkości vm•x· Jeśli jest spełriiona z:i.leźność
!
'' Q\}'\t.' S QfntL'<

: (5-4)
to dobór średnicy DN .dla danego natężenia przepływu Qww przy spadku przewodu
i uważa się za popravmy.
. .· :
126 5 Projektowanie grawitacyjnych i!'lstalacji kanalizacyjnych·
Tablica 5.17. Wymiarowanie przewodów odpływowych i przykanalików kanalizacj.i bytowo-gospodarczej.
i= 2% . i = 1,5% i~1% i = l:DN/2

Średnica
dopusu:z. dopuszcz. dopuszcz. dopuszcz. dopuszcz.; dopuszcŻ. dopuncz.
DN
Q,... ,LDU Qww ,l;DU Q„~ ,l;DU Qww
[m) [dm3/s] [dm3/s) [dm3/s] (dm3/s] . [dm3/s)
0,07 1,5 9 - - - - -
0,10 4 64 3,4 46 2,8 31 -
0,125 7.,2 207 6,2 154 5,1 104 -
0,15. 11,7 548 10,1 408 8,2 269 9,5
0,20 25,1 2520 21,7 1884 17,7 1253 17,7
0,25 45,4 - 39,2 - 32 - 28,6
0,30 73,5 - 63,6 . 51,9 . - ·- 42,3 •
.
0,35 111 - 95,6 - 78 - 58,8

0,40 157 . 136 - 111 „
- 78,3
0,50 283 - 245 . 200 " - 126
„
\
Tablica 5.18. Przepływy i prędkości w całkowicie Wypełnionych kanałach
o przekroju kołowym ułożonych ze spadkiem i = l %.
DN [m] Qo [dm 3/s) vo [mis]
\ 0;10 5;2 0,66
' 0,125 9,2 0,75
0,15 15,2 0,86
0,20 33,0 1,00
0,25 59,0 1,20
Dla potrzeb instalacji kanalizacyjnej stosuje się krzywą sprawności dla przekrojów
kołowych (rys.5-21) oraz tablice przepływów i prędkości przy całkowitym napełnieniu
kanałów (rabL 5.18). Obliczenia· z zastosowaniem krzywej . sprawności prowadzi się
następująco:
1. Pr2yjmuje się .dane:

Qww - przepływ ścieków w obliczanym.przewodzie [dm3/s],
i - spadek dna kanaru [%],
DN - średnica przewodu [mm].
2. Z tablic przepływów i prędkości przy całkoWitym napelTiieniu kanałów odczyt11je_si~:.

Q0 - wartość przepływu dla kanału· o średnicy DN,
v0 - wartość prędkości przepłyW1.1 dla: kanału o średiJ..icr DN.
. . .
Wartości Q0 i v 0 dotyczą kanału o średnicy DN,.ułożonego ze spadkiem i= 1%, zaś
analizowany przewód ma zwykle inny spadek;w związku z czym otrzymane wartości ·
należy skorygować:
(5-5)
..
% h/d.
100
....
107J
'l 109.•
'\li 4
90
106,<
,
" /
80
." . ' I U,9
I / 97,8 ,~,9
/
70
/
83,7
~
. '
llU
60 I '
_/I "
J
Jfo; 13
,,,../3.
V 67.J
I
50,0 / < '/
50
,,, / -- ł
I / 100,(
'
40 I I
'
33,9· /i i 1' I
I /
I/ ·-- '
I I
V 90,4 I
30
/
19,6
/
/
a / i7,6
-/
8,8 V I i-- / i I
20
,/ i ; :.---i61,6 I'
10
J I ,,.
_,,, V I
12· v 4-0.J I• i
..__ ---
o i
o
-
10 20 30 40 50 60
I.
70 80 90 100 110 120%
a{J
Rys. 5-21. Krzywa sprawności dla pnekroju kołowego według wzoru Manninga.
(5-6)
Otrzymane wartości stanowią przepływ i prędkość w kanale o średnicy d, ułożonym

ze spadkiem i, przy całkowitym napełnieniu kanału.
, I
3. Ustala 'się rzeczywistą prędkość przepływu i napełnienie kanału:
W tym c~lu hależy obliczyć wartość {3:
''\. a .Q
p=- .
' . (5-7) .
QI
Wanoś~ fJ należy odłożyć na osi odciętych krzywej sprawności (rys. 5-21) i odczytać
wartość a· i hi'd.
Po~zukiwana wielkość prędkości będzie wynosić:
. I .
v = v1 • a [mis] (5-8)
Napełnienie h ustala się na podstawie odczytanego wcześniej stosunku h/d z osi .

rzędnych krzywej sprawności i znanej średnicy DN.
128 5 Projektowanie grawitacyjnych Instalacji kanalizacyjnych
Tablica S.19. Wymiarowanie pruwodów odpływowych i przykanalików~
i-2% i ~ 1,5% i=1% i= l:DN/2 i= l :DN

Sredriica dopus-zaalne dopuszczalne dopuszc:zalne dopus=alne dopuszczalne
DN [m] Q,„ [dm3/s] Q,01 [dm3/s] Q'°' [dm3/s) Q', 01 [dm 3/s] Q.01 {dm3/s] ·.
0,07 2,4 2,1 1,7 . .
0,10 6,4 5,5 4,S . .
9,9. 8,6 7,0 . .
0,125 . .
11,6 . 10,0 8,1 .
0,lS 18,8 16,3 13,3 15,3 10,8
0,20 4'0,4 34,9 28,5 28,5 20,1
0,25 73,0 63,2 51,5 46,0 32,4
0,30 118,0 102,0 83,5 68,0 48,0 ; ,:
0,35 178,0 154,0 126,0 94,7 66,7 J,:.
0 ,40 253,0 219,0 179,0 126,0. 88,8 2,r
0,50 456,0 394,0 322,0 .203,0 143,0 2'.
Wymi'arowarue pnewodów odpływowych kanalizacji ogólnospławnej wykonuje się
1
"
.na 'p 9dstawie obliczonej sumy przepływu ścieków bytowo-gospodarczych i deszczo-
\vych, czyli ogólnej ilości śćieków. Srednicę oraz spadek przewodu określa się na pod-
stawie danycl.} zestawionych w tabl. 5.19.
W tabl. 5 .17 i 5.19 wartości zapisane powyżej krzywej dotyczą zewnętrznej (miej-
skiej) sieci kanalizacyjnej.
· Minimalne spadki przewodów odpływowych i przykanalika dla ścieków bytowo-
gospodarczych lub dla ogólnej ilości ścieków (Qww+Q0 ) w kanalizacji ogólnospławnej
powinny być zależne od średnicy przewodu (tabl. 5.20). Minimalne spadki przewodów
odpływowych i przykanalika w kanalizacji deszczowej przedstawiono w tabl. 5.21.
Tablica 5.20. Minimalne spadki dla przewodów odpływowych

kąnamacji byrowo-gospodarczej i ogólnospławnej.
Srednica pn:ewo<;fu odpływowego Spadek minimalny

DN [mm] i„"' (%]
100 2,0
125 2,0
150 1,5
200 l ,O
. . .-
250 0,8
300 - 0,67
Tablica 5.21. Minimalne spadki dla przewodów odpływowych

kanalizacji deszczowej. ·
Srednica pn:ewodu odpływowego Spadek minim~lny
DN[mm] imin [%]
l25 1,0
ISO o,s
' . 200 . „
0,5 „
' 250 . . 0,4
5.3 Instalacj e dla ścieków bytowo-gospodarczych 129
· W uzasadnionych przypadkach, np. przy zapewnieniu płukania przewodów, można
zastosować spadki mniejs?e.
Maksymalne spadki przewodów kanalizacyjnych nie powinny przekraczać, zależnie
· ,o.d.'.materiału i średnicy rur; wa.rtości podanych w tabl. 5.22. · ·
Tablica S.22. Maksymalne dopus=alne spadki przewodów kanalizacyjnych.

· ~ednica pnewodu Spadek maksymaln y
Rodz:ij mateńału
odpływowego DN [mm) i.n.. [o/o]
Rury kamionkowe; s 150 · 15,0
beronowe 200 10,0·
.i z tw. szrucznych 2 250 8,0
Rury żeliwne
s 150 40,0
~ 200 25,0
Stałe tworzenie się osadów.w kanałach może znacząco zwiększać ryzyko podtapiania
lub zan:eczyszczania terenu objętego działaniem instalacji kanalizacyjnej. Przewody ka-
nalizacyjne powinny być tak projektowane aby zapewnić występowanie odpowiednich
wartości naprężeń stycznych pomiędzy wewnętrzną ścianką przewodu a przepływa
jąc}'rni ściekami. Ogranicza to ~orzenie się osadów w kanale i jest związane z wystę
powaniem prędkości przepływu ścieków równej lub większej od prędkości samo-
oczyszczania. ·
Dla średnic przewodów kanalizacyjnych poniżej DN 300 samoocŻyszczanie można
osiągać pnez zapewnienie prędkości przepływu ścieków przynajmniej O, 7 mis występu
jącej przynajmniej raz na dobę, albo spadku minimalnego określanego w zależności od
średnicy przewodu:
. 1
t. = - (5-9)
mm DN
gdzie:
Imin . -minimalny spadek hydrauliczny, [-},
DN - średnica przewod~
kanalizacyjnego, [mm].
. .. . ..
W przypadkach, gdzie nie można osiągnąć prędkości samooczyszczania, powinny
być pnewidziane (zaplanowane) .i przeprowadzane odpowiednie czynności eksploata-
cyjne. ,
Przewody odpływowe powinny być układane w odcinkach prostych równolegle lub
prostopadle do fondamenróW: Przy prowadzeniu prze:wodów równolegle do ławy fun-
damentowej,; należy je odsunąć rak, aby w czasie icłi wykonywania lub naprawy nie
została naruszona stateczność fundamentu. Odległość ta zależy od głębokości ułożenia
przewodu w.' stosunku do głęboko§ci posadowienia fundamentu. Uproszczony sposób
ustalenia odległoki przewodu od fundamentu pokazano na rys. 5-22. Kierunek prowa-
dzenia przewodów odpływowych poza obręb budynku powinien być prostopadły do
ławy fundamentowej, przy czym pnewody mogą być prowadzone nad lub pod ławą.
Prowac46nie przewodu w rurze osłonowej umieszczonej w fundamencie wymaga uzy-
sk;mia akceptacji konstruktopa. Minimalna głębokość ułożenia pnewodów odpływo
wych .pod podłogą piwnicy wynosi 0,3 m, licząc od wierzchu podłogi do wienchu ruty.
Jeżeli początek przewodu wypada w poblizu fundamentu, to jego początkowe zagłębie-
nie .wyznacia fundament„ przy czym odległość · pomiędzy wierzchem rury i spodem
fund;imentu powinna być nie mniejsza niż 1O cm.
Minimalne wysokości h przykrycia przewodów odpływowych ułożonych poza .bu-
dynkiem zależą od strefy przemarzania gruntu~ [69] licząc od powierzchni terenu do
wierzchu rury (rys. 5-22) i zostały podane w cab!. 5.23. · ·
L
'
_J) 3
2 . _/·1
~ ~
o /.
, //.._"$•
,,
\ / .
\ /
Rys.:S-22. Orientacyjne wyznaczenie minimalnej odległości L przewodu od ściany konstrukcyjnej budynku:

1 - ściana oparra na fundamencie, 2 - prz·ewód odplywowy, 3 - wykop.
Tablica 5.23. Minimalne wysokości h przykrycia przewodów od·

\ pływowy~h ułomnych p.oza budynkiem
'
Minimalna Strefa przemarzania gruntu
wysokość przykrycia wg PN-81/B-03020 [69]
h [m). h, [m)
1,0 0,8
1,2 1,0
1,4 1,2
1,6 1,4
· Przy prowadzeniu równoległym na zewnątrz budynku, odległość przewodów odpły

wo'\\TYch lub przykanalika powinna wynosić co najmniej [22]:
- 1,5 m od przewodów gazowych i wo.dociągowych,
- 0,8 rn od kabli energetycznych,
- 0,5 m od kabli telekomunikacyjnych.
W celu zapewnienia dogodnej eksploatacji, prz~wody odpływowe powinny mieć
przewidzianą możliwość czyszczenia. Przewody układane pod podłogami piwnic bu-
dynku muszą mieć wbudowane czyszczaki (rewizje) w odległościach nie vi'1ękscych niż
15 m dla przewodów o średnicy DN równej 0,1 mi 0,15 mi 25 m dla średńicy DN nie·
mniejszej niż 0,2 m.
Na przewodach układanych poza budynkiem powinny być uscavvione srndzienki re-.
wizyjne co 35 m db przewodów".z rnr o średnicy 0,15 m i co sq ·m dla przewodów
z rur o średnicy większej od 0,15. m. Zmiany spadku i kierunku oraz połączenia prze-
wodów odpływowych ułożonych poza budynkiem po\vinny odbrwać się ·w studzien-
kach. Średnice studzienek rewizyjnych włazowych nie powinny być mniejsze 1 m. od
5.3 Instalacje d la ścieków bytowo-gospodarczych 131
Przy znacznym· zagłębieniu p iwnic budynku, płytko położonym kanale ulicznym

i poprowadzeniu przewodów odpływowych pod podłogą piwnicy może się zdarzyć, że
nie będzie możliwe grawitacyjne odprowadzanie ścieków. Dopuszcza się wówc-zaS pro-
wadzenie przewodów odpływowych nad podłogą (najczęściej wzdłuż ścian) w piwnicy,
z ruezbędnym spadkiem, w sposób umożliwiający poruszanie się w podziemiach budyn-
ku. Przy ódprowadzaniu ścieków z budynku do niezbyt głęboko ułożonego kanału sieci
ogólnospławnej może zaistnieć niebezpieczeńsrwo zalewania piwnic w czasie ulewnych
.deszczy. . W takiej sytuacji z.aleca się ,montowanie na przewodach odpływowych za-
mknięć burzowych (są to klapy działające samoczynnie h,1b ręcznie zamykane zasuwy).
Zamknięcia te należy inStalować na połączeniach do przyborów sanitarnych znajdują·
cych się w piwnicach tak, aby nie stwarzały przeszkody dla ścieków odprowadzanych
z wyżej położonych przyborów.
Zamknięcia burzowe muszą być instalowane jeżeli poziom podłogi w piwnicy znaj-
duje się do 2,5 m nad wpustem do kanału ogólnospławnego. Przy różnicy rzędnych
wpustu i podłogi piwnicy od 2,5 .do 3,5 m zaleca się scosowanie zamknięć, natomiast
powyiej tej granicy można nie instalować zamknięć burzowych. Wymagania ce są zwy-
kię ustalane przez eksploatatora zewnętrznej sieci kanali.zacy)nej i są przedmiotem
uzgodnień w fazie wykonywania dokumentacji projektowej instalacji kanalizacyjnej
i przykanalika. . .
W pomieszczeniach węzłów cieplnych lub kotłowni, gdzie pod podłogą znajduje się
srudzienka retencyjna dla wody gorącej, zawsze należy instalować zamknięcie burzowe
na przewodzie odpływowym ze studzienki. Zamknięcie co otwiera się po odpowiednim
schłodzeniu wody przetrzymywanej w studzience.
W sytuacjach kiedy konieczne jest ciągłe odprowadzanie ścieków z nisko usytuowa-
nych„przyborów sanitarnych należy przewidzieć przepompownię ścieków. Schemat od-
prąwadzania ścieków z budynku z zastosowaniem zamknięcia burzowego oraz zastoso-
waniem urządzenia do podnoszenia ścieków pokazano na rys. 5-23.
Zgodnie z wymagania.mi zawartymi w normie PN-EN 12056 średnice przewodów
odpływowych należy dobie.rać zależnie od ich przepustowości i spad.ku z jakim są one
układane posługując się tabl. 5 .24 lub 5.25.
Rys. 5-23„ 'Odprowadzanie ścieków z budynku: a) z z:i.srosow<tniem zomk11ięch1 burzowego, b) z ustosowa-

: niem unądienfa do podnoszenia ścieków. l - pion dla ścieków byrowo-gospodarczych, 2 - pion
dla ścieków deszczowych, 3 - zamknięcie burzowe, 4 - un.1dzenia do podnosienia ścieków,
S - kwa.I ogólnosplawny poniżej lawy fundamentowej. 6 - luno.I ogólnosphwny uloiony powyżej
pcxiiogi piwnicy.
132 5 Projektowanie grawitacyj nych instalacji kanalizacyjnych
Tablica 5-24. Przepusrowość przewodów odpływowych przy sropoiu· napdnienia 50% (h/d = 0,5) wg
PN-EN 12056. · .
Spadek DN 100 DN 125 . DN 150 DN200 DN225 PN250 DN 300 ~
i Qmu: V Qmu V Qm;.,. V Q...,. V Q"""' V Omax V Qm•x V

(crn/m) [lis) {mis) [l/s] [mis) [lis] [mis] [J/s) [ro/s] [lis) [mis] (lis] [mis) [lis] [m,ls]
0,5 1,8 0,5 2,8 0,5 S,4 0,6 10,0 0,8 15,9 0,8 18,9 0,9 34,l 1,0
1,0 2,5 0,7 4,1 0,8 7;7 0,9 14,2 1,1 22,5 1,2 26,9 1,2 48,3 1,4
1,5 3,1 0,8 5,0 1,0 9,4 1,1 17,4 1,3 27,6 1,5 32,9 1,5 59,2 1,8
2,0 . 3,5 1,0 5,7 1,1 10,9 1,3 20,i 1,5 31,9 1,7 38,1 1,8 68,4 2,0
2,5 4,0 1,1· 6,4 1,2 12,2 1,5 22,5 1,7 35,7 1,9 42,6 2,0 76,6 2,3
3,0 4,4 1,2 7,1 1,4 13,3 1,6 24,7 l,9 . 38,9 2,1 46,7 2,2 83,9 2,5
3,5 4,7 1,3 7,6 1,5 14,4 1,7 26,6 2,0 42,3 2,2 50,4 2,3 90,7 2,7
4,0 5,0 1,4 8,2 1,6 15,4 1,8 28,5 2,1 45,2 2,4 53,9 2,5 - 96,9 2,.9
4,5 5,3 1,5 8,7 1,7· 16,3 2,0 30,2 2,3 48,0 2,5 57,2 2,t 102,8 3,1
5,0 5,6 1,6 9;1 1,8 17,2 2,1 31,9 2,4 50,6 2,7 .60,3 2,8 108,4 3,2
Objaśnienia:
Q,,,.... - przepustowość przewod1,1 odpływowego [l/sj
v - pręclkoś~ [mis]
'' \
" S-25.
Tablica Przepusrowość przewodów odpływowych przy stopniu napełnienia 70% (bid 0 0,7) wg
· PN-EN U056.
\
I
- Spadek DN 10-0 DN 125 DN 150 DN200 ON225 DN2SO DN 300
i Qmax V Qmax V Qmax V Qmax V Q„„ V Q„•• V Qma.< V
[cm/m] [lis] [mis] [lis] [mis] [l/s] [mis) [lis] [ąi/s] [lis] [mis) [l/s] [mis] [l/Ś] [mis]
0,5 2,9 0,5 4,8 0,6 9,0 0,7 16,7 0,8 26,5 0,9 31,6 1,0 56,8 1,1
1,0 4,2 0,8 6,8 0,9 12,8 1,0 23,7 1,2 37,6 1,3 44,9 1,4 80,6 1,6
1,5 5,1 1,0 8,3 1,1 15,7 1!3 29,l 1,5 46,2 1,6 55,0 1,7 ~s.s 2,0
2,0 5,9 1,1 9,6 1,2 18,2 1,5 33,6 1,7 53,3 1,9 63,6 2,0 114,2 2,3
2,5 6,7 1,2 10,8 1,4 20,3 1,6 37,6 1,9 59,7 2,1 71,1 2,2 127,7 2,6
3,0 7,3 1,3 11,8 1,5 22,3 1,8 41,2 2,1 65,4 2,3 77,9 2,4 140,0 2,8
.3.S „ 7J .1,S. ..12,8 1,6 24,1 1,9 44,5. 2,2 70,6 2,5 84,2 2,6 151,2 3,0
4,0 8,4 1,6 13,7 1,8 25,8 2,1 47,6 2,4 75,S 2,7 9Ó,o 2,8 161,7 3,2
4,5 8,9 1,7 14,5 1,9 27,3 2,2 50,5 2,5 80,1 2,8 95,5 3,0 171,5 3,4
s,o 9,4 1,7 15,3 2,0 38,8 2,3 53,3 2,7 84,5 3,0 100,7 3,1 180,8 3,6
Objaśnienia: ·
Q.,.. - przepusrowÓść pnewodu odplywoweg9 [l/s]
v - prędkość [mis]
W normie PN-92/B-01707 średnice i przepustowości przewodów odpływowych dla

określonych spadków i napełnień zalecano dobierać z tabl. 5.17 i 5.19. Różnice pomię
dzy wartościami przepusrowo§ci {wartości dopuszczalnych natężenia przepływu ście
ków bytowo-gospodarczych lub dla ogólnej ilości ścieków (Qww+Q 0 ) w kanalizacji ·
ogólnospławnej) podanymi w tabL 5 .17 i 5 .19 a tabl. 5 .24 i 5 .25 są niewielkie (różnica
poniżej 10%). Nieco mniejsze przepustowości dla tych samych średnic, spadków i na-
pełnień-granicznych · są zamieszczone w tablicad 1. opracowanych na podstawie normy
PN-EN 12056.
5.4 Instalacje ścieków deszczowych 133
W ·zależności od materiału stosowanego do budowy przewodów kanalizacyjnych od-
. pływowych można t:ikie sprawdzać'przepuitowo§ć korzystając z nomogramów przedsta-
"', >~"V.ig_nych na rys. od 4-1 do 4-6, opracowa,nych na podstawie wżoru Colebroolu+-White'a
'· · Zariiieszczonego w norniie PN-EN 12056-2 [26] i dokładnie opisane w rozdz. 4.·
Do odprowadzania ścieków z pomieszczeń w budynkach służą wpusty podłogowe
(rozdz. 3.4.3). Wpusty umieszcza się wtakich pomieszczeniach jak:
- ustępy ogólnodostępne,
- kuchnie żywienia zbiorowego,
pralnie, hydrofornie i węzły cieplne,
inne pomieszczenia gdzie do zmywania ·podłogi używa się bieżącej wody.
Ścieki deszczowe z powierzchni terenu przylegającego do budynku (terenu posesji)
odprowadza się do przewodów odpływowych ustawiając w odpowiednich miejscach
wpusty podwórzowe (rozdz. 3.4.3). Na powierzchni terenu osadzony jest żeliwny ruszt
oparty na rurze z osadnikiem. Powyżej dna osadnika umieszczony jest króciec do połą
czenia przewodu odpływowego. Średni(ą wpustu z osadnikiem jest niewielka i wynosi
0,3 m, a króćca do przewodu odpływowego 0,15 m, co umożliwia połąqenie odpływu
z wpustu z przewodami odpływowymi instalacji kanalizacyjnej na terenie posesji. Sche-
maty wpustu podłogowego i podwórzowego pokazano na rys. 3-24 (rozdz. 3.4.3).
5.4
Instalacje dla ścieków deszczowych
5.4.1
Obliczanie natężenia przepływu ścieków deszczowych
Opad atmosferyczny stanowią: deszez, śnieg i grad, przy czym śnieg i grad po zmianie
stanu skupienia łącznie z deszczem spływają do kanalizacji jako ścieki opadowe.
Przepływ obliczeniowy qd .w przewodach. kanalizacyjnych zgodnie z normą
PN-92/B-01707 należy obliczać ze wzoru:
I
. qd =tp _- A~ -
10000- [dm3/s] (5-10)
gdzie: . ! ,
tjJ - współczf-nnik spływu, [-],
A .,.. powierzchnia odwadniana, [m2],
I - miarodajne narężenie deszczu, [dm3/(s ·ha)).
Wartość' współcŻynnika spływu zależy od rodzaj~ powierzchni na ktÓrą pada deszcz

i należy/go przyjmować zgodńie z tabl. 5.26. Współczynnik 'lf ujmuje zmniejszenie
ilości odpływającvch do kanału ścieków deszczowych ze względu na parowanie i wsią
kanie w teren, może on być zdefiniowany jako stosunek ilości ścieków, które spłyną do
kanału qspl· do ifości deszczu, który spadł na daną powierzchnię q0 P [1].
Tablica 5.26. Wartości ' PN-92/B-01707).

wspólciynników spływu (wg
Rodzaj powierzchni Wspóiczynoik spływu IJI
Dachy o nachyleniu powyżej lS' 1,0
Dachy o nachyleniu poniżej 15° 0,8
Pachy żwirowe 0,5
Ogrody dachowe 0,3
Rampy i myjnie samochodowe 1,0
Płyty z zalewanymi spoinami, pokryte . 0,9
papą lub betonem
ChQdniki pokryte płyt:imi 0,6
Chodniki nie pokryte płytami, podwórza i aleje. 0,5
Place do gier i place sportowe 0,25
Ogrody 0,10+0,15
Parki 0,05
·'"" (5~11)
'•.
.Miarodajne natężenie deszczu zgodnie z PN-92/B-01707 [16) można przyjmować
. jako· równe 150, 200, 300 i 400 dm3/(s ·ha), dla Polski zaleca się przyjmować natężenie
nie qiniejsze niż I = 300 dm3/(s ·ha). W Polsce do roku 1992 przyjmowano do projek-
tO'(\'ania instalacji odprowadzających ścieki deszczowe według "Wytycznych" natężenie
opMln równe 130 cfm3/(s · h:i) (O,OH dm3/(s·m2)), a według Prawa Budowlanego
150 dm3/s· ha (0,015 dm3/(s·m2 )) . . . · . . .
· Według n9rmy PN-EN 12056-3 [27] natężenie spłyWu wody opadowej z dachu Q0
wyznacza się ze wzoru:
(5-12)
gdzie: .
r - natężenie opadów atmosferycznych, [dm3/s · m 2],
·A - efekcywna powierzchnia .dachu, [m2],······:· ·.·= ··,·· ·- ···· :: ·:-.·. • •. ·.:. „ · •. - .
C - współczynnik spłyvv.u, bezwymiarowy; (przyjmowany w normie PN-EN 12056-3
(27) jako 1,0, chyba że krajowe i lokalne przepisy i wytyczne .stanowią inaczej) 15.
W przypadku, gdy istnieją wystarczające dane .statystyczne o opadach atmosferycz-

nych (dotyczące częstotliwości występowania deszczy nawalnych o określonym natęże
niu i czasie trwania) natężenie opadów r; stosowane w równaniu (5-12), powinno się
przyjmować z uwzględnieniem charakter u i sposobu wykorzystania budynku, a także
powinno być odpowiednie · do· inożliwego do zaakceptowania stopnia ryzyka. Ocena
możliwego do zaakceptowahia stopnia ryzyka związana jest z · niezawodnością pracy
instalacji odprowadzającej ścieki opadowe. Kryterium oceny niezawodności pracy in-
stalacji deszczowej związane jest z możliwością występowania przepełnienia przewo-
dów i .zalewania powierzchni terenu .. bądź pomieszczeń w budynkach, z których są .
odprowadzane wody opadowe.
•-„- ···'·· ~ •.:.~ .. . ,„ ..: ·...,..;- .„..•... '.
„ ' ::.•;.,..i:;.' .. „ .. , .. ,. .
is W Polsce zalecane ~varrości współczynnika spływu z różm·ch rodzajów powierzchni ptzedsrawiono w tabl.
5.26, zgodnie z normq krajową do projektowania instabcji kaaalizacyj11ych PN-9·2J,B,Q1707 [16].
Tablica 5.27. Wielkości nar~nia opadów r.
Natężenie opadu dm3/ (s·m2)
0,010
0,015
0,020
0,025
, 0,030
0,040
0,050
0,060
Jeieli brak jest danych statystycznych o opadach atmosferycznych, minimalne natę

żenie opadów traktowane jako podstawa do obliczeń projektowych, powinno być wy-
bran e spośród wartości wyszczególnionych w tabl. 5.27, odpowiednio do warunków
klimatycznych w miejscu usytuowania budynku oraz zgodnie z krajowymi· i lokalnymi
przepisami i wytycznymi.
Tablica 5.28. Współczynniki ryzyka S.

. Współczynnik
Rodzaje rynien
ryzyka S
Rynny okapowe 1,0
Rynny okapowe, gdzie prze.lanie się wody spowodowałoby szczególną uciążliwość,
1,5
np. nad wej~ciami do budynków użyreano§ci publicznej
Rynny uicok~JJuwc urn we wszysrldcb innych syruacjacb.
gdzie wyjątkowo ulewny deszcz lub zator w systemie odprowadzania wody z dachu 2,0
mogłyby spowodować przelanie się wody do budynku
Dla rynien nieokapowych w budynkach, w których niezbędny jest wyjątkowy stopień

zabezpieczenia, np.: sale operacyjne w szpitalach, szczególnie ważne pomieszczenia
3,0
komunikacyjne; miejsce składowania subsmncji, któ re po zwilżeniu wydzielają rrujqcc
lub łatwopalne opary,budynki mieszczące wybir:ne dzida sztuki
W celu uzyskania natężenia opadów r minimalne natężenie opadów rmin powinno

być pomnożone przez współczynnik ryzyka S podany w tabl. 5·.28 (do zastosowania
w równaniu S-12): ·
r - s. rmin (5-13)
Wartość współczynn ika spływu C, podobnie jak we wzorze 5-11, zależy od rodzaju
powierzchni, na którą pada deszcz, należy go przyjmować zgodnie z tabl. 5.26. ·
(5-14)
Dla Niemiec, Szwajcarii i Holandii zaleca się przyjmowanie natężenia opadów atinos-
=
fcrycznych 'r 0,03 dm3/(s · m 2). Dla innych krajów europejskich stosuje się różne warto-
ści natężęÓia opadów, zależne od wymagań i przepisów lokalnych a także od strefy kiima-
cycznej r warcości norowanych opadów miarodajnych, np. we Francji natężenie opadu
przyjmuje się równe 0,05 dm3/(s· m2) (dla terenów Polski, zgodnie. z PN-92/B-01707 [16]
z<1leca się prz~·jmować natężenie opadu nie mniejsze niż 0,03 dm'/(s · m2)).
Przyjmując nachylenia dachu większe od 15°, mniejsze od ;1.5~ oraz natęż.t!nie deszczu
rod 0,015 do 0,04 dm3/s · m 2 i powierzchnię spływu A od 100 do 10 OOO m 2 obliczo-
no natężenie spływu wód opadowych ·z dachu. Wyniki obliczeń zestawiono w tabl.
5 .29 i zilustrowano na rys. 5-24. ,
Analizując wyniki przedstawione w tabl. 5.29 można zauważyć, że obliczeniow.~;-;,", ..:,
natężenie deszczu, wyznaczane w projektach instalacyjnych. przed 1992 .r. było 2-kro~-' ..
nie mniejsze od wyznaczanych obecnie według norm PN-9UB-01707 (16] lub PN-EN
12056-3 (27]. . .
W normie PN-EN 12056-3 [27) podano szczegółowe zalecenia do ókreślania efek-
rywnej powierzchni dachu, pó której spływa opad atmosferyczny. . Rozróżniono sytu-
acje, w których należy u\lngliidniać poprawki na wpływ wiatru i Sytuacje, w których
można takiej poprawki nie uwzględniać.
Jeżeli nie wprowadza się poprawki na wpływ wiatru, efektywna powierzchnia dachu
po\vinna być wyliczana .z następującego wzoru (rys. 5-25):
A = LR · BR (5-15)
gdzie:
\ A . - efekrywna powierzchnia dachu, [mZ],
L11: - długość dachu, z którego odprowadza się wodę, [m),
·BR: - szerokość dachu od rynny do jego szczyru, [m].
T~bli.ca S.29. Zaldność odpływu deszczu od natęienia 1, powicnchru A oraz nachylenia połaci dachowej.
Odpływ ścieków deszczowych [dm'/s)
Powierzchnia I = 0,015 I = 0,020 I = 0,030 I =·0,040
do odwodnienia [dm3/(s·m2] (dm3/(s · m1 ] [ dm3/(s · m2J {dml/(s · m2]
[ml ] 1/J = 1,0 "' = 0,8 l/J = 1,0 "' = 0,8 "' =3,01,0 "' ~2,40,8 "' =4,01,0 "' - 0,8
100 1,S 1,2 2,0 1,6 3,2
200 3,0 2,4 4,0 3,2 6,0 . 4,8 8,0 6,4
500 7,5 6,0 10,0 8,0 15,0 12,0 20,0 16,0
1000 15,0 i2,0 20,0 16,0 30,0 24,0. 40;0 ,32,0
2000 30,0 i4,0 40,0 32,0 60,0 48,0 80,0 64,0
,
5000 -··- - ?S,O · 60,0 . 100,0 80,0 150,0.:: " 120,0 "- ".1.00,0c. -~160,0
10000 150,0 120,0 200,0 160,0 300,0 240,0 400,0 320,0
Tablica 5.30. Obli=nie efektywnej llierui.siąldiwej powierzchni dachu.

Poprawka na wpływ wi:uru , :Efektywna nienasiąkliwa powicnchnia dachu A [mi]
Deszcz padający z wiatrem pod k.1tcm

od 26° do 90' do poxiomu A ~ LR·( 8 + ~·)
1
Deszcz padający prosropadle ,

do powienchni dachu A=.i.R ·TR
-
· Objaśnienia (patrt talde rvs. 5-23):
4. - długość dachu, z którego odprowadza się wodę [m]
B;t - szerokość dachu w nucie poziomym, od rynny do jego szciyru [m]
HR - wyso~oś~ dac!iu od rynny do jego SZ<."Z)'tu (m]
TR - odleg!~ć między rynną a SZC:Z)'tem cbchu mierzoną wzdłuż dachu [mj
A :.. efcktvwn~ nienasiąkliwa .powienchrua dachu [m2]
~ --~
·'
„J
··':
.'~ .,.
..
. <'~ . :,..
ooo ·- ,
10
·..
.·ft"/
„ /. ~
/ "
,
, „, '
_,. /
.,
5"
~
..
.' . - .
I
, .,/ r „ ,: /
--
s-
-- ~-..-.- ..-·- - ·-
.. . ' 0,015 ~
. ./ r--:. . 'L.„_, - iii
.!?.
5 ooo
'
- ·· ..... . ·-- ···- ·- ~-=:i:...--=-:. --····- . , __,___ _ _„ _
·-·-- -
. „ __ _
~ · -
/ ·- ~·- --· . ......... - -· -
=-i ' ,/, ~ ~ '-· ·-, -~- /
.:.~~
·-· · ···-· -- · ·~·
;) <li
'In-
·- ---·- _ c _ t -- ~
--· ,_ ~
~-- n
D i'
~
M
··- ----·-- ·------
...':..' Q3,
.
= 9.1
1\\
~2
--'·- i::-1~ ---- --·'-· "
V/ V / k
,,_
\"' I I~ I/ c l ..I. ~ ,_,, Ił'

„ I- I/ i , •
bL --·
:.:-
:e0 •
o.
(I)
ś - - ~
·- ~
<(.
=o, 4
~ 'i ~ / (- V
I/ i:l
~V
ł
c ..
~ ~
..c:
V I\ /
.,,,"' /i
.!! 1 ooo
i:
·- ·- - - · ---
-·
- - ~-
\
.\~ /..-.;„ .-" ·-;-""_; [L
•;..,,_
~?
/ -
„.I-
---
---I-.-
..c \. ~- - .1
u --;//',
„t: ·- --·-· 1-\-\- - ~ -ł-- ··r-, • /
·~
~ '„ .:: ,.)(..,; r--. /
500
y
I; • ., ,„ v-ł\Z~
(. ,
.- I) ~li
---· - --- ____.J.
,,.' I~ I/
hl-
'//
" V IL ~k
>;I
/
.,J
I ł..
,
bL-·-
_!)(
,, 1,,.
- -- ~ - .. -
·-·---·- -·„·-··-i__,- --·L..-·- '-- -
I- nar~nie desze-; u [dm>/s · m2)
I..... L...
~I-
-
I/ - '1'=1
V ~ V I/
, / /'-
~
/ ('-
- - 'I' 0,8
„/~ ~II~ I/
/ m
100
1,0 5,0 10,0 50,0 100,0 500,0 1 000,0
Natężenie przepływu qd [dm3/s]
Rys. 5-24. Zależność odpływu od natęienia desu:iu, powierzchni dachu i jego nachylenia. ....
w
"
138 5 Projektowanie grawitacyjnych instalacjl kanalizacyjnych
Rys. 5-25. Charakterysryczne wymiary dachu: LR - długość dachu, z którego odprowadza się :wodę,
BR - surokość dachu w rzucie poziomym, od rynny do jego =ytu, HR - wysokość dachu od
rynny do jego sżczyru, TR - odleglos.! między rynną a szczytem dachu mierzoną wzdlut dachu.
.. ,,,, , ,, , ,,,,,,,,,
Spływ deszczu
po ścianie
wysokiego budynku
Powierzchnia
tarasu
J.. ~· •••
Rys. 5-26. Spływ deszczu po ścianie wysokiego budy_nku.

Jeżeli wprowadza się poprawkę na wpływ wiatru, efekcywna powierzchnia dachu
powinna być _obliczana zgodnie ze wzorami zamieszczonymi w tabl. 5.30. Dodatkowo,
jeśli na dach lub -Oo projektowanej rynny może ·spływać opad kierowany wiatrem na
ścianę budynku, efekcywną powierzchnię .dachu powinno się zwiększyć o 50% po-
wierzchni ściany. Sytuacje takie mogą mieć miejsce w przypadku odwadniania. szczel-
n'ych powierichni tarasów, balkonów łub połaci dachow}'ch połączonych z zewnętrzny
mi ścianami wyższych kondygnacji innego lub tego samego budynku (rys. 5-26).
5.4.2
Wymiarowanie instalacji
5.4.2. 1
Wstęp
Dorycbczas w krajo\vych normach i przepisach brak było szczegółowo określo~ego

podejścia do obliczania i projektowania odprowadzania wód opadowych z połaci da-
chowych. W normie PN-92/B-01707 [16] podano jedynie wielkości sugerowanych na-
tężeń opadu dla terenu Polski, przyjmowanych do obliczania instalacji kanalizacyjnych
odprowadzających ścieki opadowe. Do bardziej szczegółowych obliczeń przepustowo-
ści rynien i przewodów spustowych stosowano metodyki opisane w krajowej literaturze
technicznej po~więconej ogólnym obliczeniom hydraulic;inym.
Szczegółowe zasady projektowania układów rynno,vych zawiera norma PN-EN
12056-3 (27). W arkuszu 3 tej normy opisano metodę obliczania przepustowości hy-
draulicznej oraz wymagania użytkowe systemów odprowadzania wody z połaci dacho-
wych. Ponadto norma zawiera wyryczne do projektu układu i instalacji odprowadzania
wody z połaci dachowych.
5.4.2.2
Rynny
Sposób odprowadzania ścieków opadowych z dachów zależy od konstrukcji · dachu
i wysokości budynku (rys. 5-27). Przy tradycyjnej konstrukcji budynku z dachem jedno-
lub dwuspadowym rynny są mocowane pod okapem połaci dachowej, ze spadkiem
a) b) <) d)
,,..-/I
Rys. S-27. Sposoby odwadniania dachów: a) jednospadowego, b) dwuspadowego, c} czterospadowego,

d) dwuspadowego z odprowadzeniem ścieków do wewnątrz budynku.
około, 0,5% w kierunku rur spustowych mocowanych na ścianie budynku. Rynny oraz
rury SP,ustowe (piony) są wykonane z blachy ocynkowanej lub tworzyw sztueznych,
0
natomiast w budynbch zabytkO\vych wykonywane są z blachy miedzianej.

W zależności od sposobu konstrukcji i mi ejsca zainstalowania rynny można podzielić
na następujące rodz:ije (rys. 5-28):
140 5 Projektowanłe grawitacyjnych instalacji kanalizacyjnych
- rynna okapowa, mocowana jest poniżej krawędzi' połaci dachowej i zbiera woC!y
opadowe spływające z całej powierzchni połaci dachowej (rys. 5-28 a), .
- rynna koszowa, odbiera wodę opadow(\ z dwóch schodzących się połaci dachowych·;
. . <'-"·' ••
(rys. .5-28 b)" . " . . . "'- .„
- rynna gzymsowa, instalowana jest bezpośrednio przy ścianie zewnętrznej budynku
· (rys. 5-28 c), .
- rynna leżąca, mocowana jest powyżej linii okapu połaci dachowej (rys. 5-28 d).
Rynny s-ą produkowane w różnych kształtach i przekrojach (rys. 5-29). Najczęściej

spotykane wymiary rynien podano w tabl. 5.31. · .. ·
Zgodnie z normą PN-EN 12056-3 (27] do celów projektowania i obliczeń hydrau-
licznych rynien stosuje się następujące parametry:
długość odpływowa rynny·-jest to długość rynny od końca (Cfyli od miejsca zatrzyma-
nia wody) do wylotu (np. do rury spustowej), lub połowa odległosci między
sąsiednimi wylotami z rynny,
dn o płaskie rynny - dno rynny, które w przekroju poprzecznym j~st poziome przynaj-
mniej na szerokość wylotu z rynny, ·
\ po~iom' przclcwowy - jest to poziom, przy którym woda przeleje się przez rynnę,
. wofua przestrzeń rynny - jest to - różnica pomiędzy całkowitą głębokością rynny a głę
bokością obliczeni~wą wody w rynnie.
'·.
\
' b)
d)
Rys. 5:28.
. '·
Rodzaje rynien: a) Qkapowa, . ..' d) leżąca.
. b) koszo.wa, c) gzymsowa, :._.,,.
5.4 Instalacje ścieków deszczowych
b)
- c)
141
.: .
d) . e)
Rys. 5-29. Typowe prz~krojc rynien: a) p61okrągly, b) półeliptyczny, c) trapezowy, d) prostokątny,

e) w ksnałcie gzymsu.
Tablica S.31. Wymiary rypowych rynien.

Wymiary
Pnekrój rynn y Schemat szerokość wysokość
[mm] [mm]
50
75
80
100
półokrągły 125
150
180
190
117 75
p61clipryc:zny
125 80
125 95
prostokąmy ·
150 125
110 75
124 91
aapczowy
130 70
L 136 100
65 65
kwadratowy 112 112
120 ·120
i
i
' !28 : 98
gzymfuwy 151 . 98
165 127
. '
·Przy obliczeniach przepustowości rynien pod względem hydraulicznym rozróżnia się

rynny „długie", w których długość odpływu jest większa niż 50-kroma obliczeniowa
głębokość .wody, oraz rynny .„krótkie", w któręj długość odpływu jest rnnieJsza lub
równa 50-kromej obliczeniowej głębokości wody w rynńie. ..
Rynny okapowe są układane ze spadkiem w zależności od kształtu dachu, kąta na-
chylenia połaci dachowych a. także od kształtu rynny. Rynna Ułożona z nachyleniem
3 mm/m lµb mniejszym je~t określana jako „nominalnie pozioma". Rynny układane
z więk~zymi spadkami określa się jako rynny nachylone. . ·. .. ·
Przepustowość rynien okapoW}'ch o kształcie 'półokrągłym lub podobnym, zaprojek-
towanych jako nominalni~ poŻiome, z wylótem umożliwiającym ~obodny· odpływ,
powinna być obliczana na podstawie powierzchni ich przekroju poprzecznego i jego .
kształtu, zgodnie z z równaniem: ·
(5-16)
gdzie:
QL - przepustowość oblicŻeniowa „krótkiej" rynny, ułożonej p_oziomo, [d rnl/s],
0,9 - współczynnik bezpieczeństwa, [-],
, QN - nominalna przepustowość rynny, [dm3/s], obliczona ze \vzoru:
\
: • ?. {5-17)
1'
vi którym
AE- pełna powierzchnia przekroju poprzecznego rynny, [mm2].
I
12,00 .,-------r------..,------....------~-----'-~
0,00 .jc!:::..._ _ _ _...;.__ _ _ _ _..J-_ _ _ _ _.J..-_ _ _ _ _.:___ _ _ _ --1

o 5 ooo 10-000 . 15 ooo 20000 is ooo·
Przekrój poprzeczny rynny AE, J
Aw [mm2
Rys. 5-30. .PnepusrowoŚć nominalna rynien okapowych - półokrągłych i kwadratowych oraz gzymsowych ..
i koszowych. · . ." · „ · · · . •
5.4 Instalacj e ścieków deszczowych 143
Pelna powierzchnia przekroju poprzecznego rynny jest powierzchnią przekroju po-

przecznego poniżej poziomu przelewu. Na rys. 5-30 pokazano zależność ~od AE.
Dla rynien okapowych o kształcie prost<>kątnym, trapezowym lub podobnym, za-
projektowanych jako poziome, z wylotami umożliwiającyqii swobodny odpł}n.\; przepu-
stowość obliczeniowa QL jest obliczana ze wzoru (5-16). Przepustowość nominalna
QN, wyrażona w [dm3/s], obliczana jest ze wzoru: ·
(5-18)
gdzie: ·
Fd - współczynnik głębokości, określony na podstawie rys. 5-31, (-],
F5 - współczynnik kształtu, określony
na podstawie rys. 5 -32, [-].
QsE - przepustowość równoważnej kwadratowej rynny okapowej, wyrażona w [dm 3/s],
obliczona ze wzoru (rys. 5-30):
Qse • 3,48·10-s · A~25 (5-19)
gdzie:
AF. - pełna powierzchnia przekroju poprzecznego rynny, [mm 2],
Przepustowość rynien o kształcie półokrągłym, prostokąmym, trapezowym lub po-
dobnym, można określić obliczonymi wartościami ~- Do~wiadczalnie określona war-
tość QN powinna być pomnożona przez współczynnik bezpieczeństwa 0,9, aby uzyskać
wartość QL stosowaną do celów projektowych.
1,4
1,2
.,;: l_---
..
~
>-
"„
~ l
. '""""„ '
o · il •8
., ' " „
... ...... ....
~ ~ I
I
------ .~ .-
If
-e.
...·2
Co
0,6
/ I ;
c
>.
tl
I
:oo. 0,4
~
~
I.
0,2
i
o . I I '
o 0,5 1,5 2,S 3
Stosunek wrr,
(W - Glębok~ rynny poniiej projekco~vanego poziomu zwierciadła wody,
/ T - szeroko~ rynny na poziomie projekiowancgo zwierciadla wody)
Rys. 5-31. Zależność współczynnika głębokości rynny Fd od stosunku ~erokości rynny na poziomie projek-
. rowaoego zwierdadła wody do głębokości wody przy rym poziomie wrr.
Tablica 5.32. Współczynniki pnepU$10woki FL dla hydraulicznie dlugich rynien, nominalnie poziomych lub
nachylonych w kierunku wyloru.
Współczynnik przepustowości ft [-]
Rynny nominalnie Rynn y Rynny Rynny Rynny
I.IW "
poziome, nachylenie o ~~cbyleoiu o nocbyleniu o n • cbyleoiu o nachyleniu
od O do 3 mm/m 4 mm/m . 6 mm/m 8 mm/ru 10 mm/m
50 .1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
75 0,97 1,02 1,04 1,0t 1,09
100 0,93 1,03 1,08 1,13 1,18
125 0,90 1,05 1,12 1,20 1,27
150 0,86 1,07 1,17 1,27 1,37
175 0,83 1,08 1,21 1,33 1,46
200 0,80 1,10 1,25 1,40 1,55
225 0,78 1,10 1,25 1,40 1,55
250 0,77 1,10 1,25 1,40 - 1,55
275 0,75 1,10 1,.2,5 1,4 0 1,55
300 0,73. ; 1,10 1,25 1,40, 1,55
325 0,72 1,10 1,25 1,4.0 1,55
350 0,70 1,10 1,25 1,40 1,55
\ 375 0,68 1,10 1,25 1,40 1,55
\
~oo 0,67 1,10 1,25 1,40 1,55
425
,• 0,65 . 1,10 1,25 1,40 1,55
450 0,63 1,10 1,25 1,40 1,55
475 0,62 1,10 1,25 l ,40 1,55
•500 0,60 1,10 1,25 1,40 1,55
Objunicnia: L - długość części pncplywowej rynny [mm]; W - oblicz.eniowa gł~bokość wody w rynnic, tzn.
całkowia głębokość rynny do poziomu pn.clewu dla rynien okapowych łub głębokość rynny do
poziomu p rulewu pomniejs2oll:l o woln'l pnes=eń dla rynien kosiowych i gzymsowych [mm].
1,02
:
1
I
.„
si:
.... _..;..-L..----
· C 0,98
~ ~. .. .
-
•'
~
~
a
.„
!:! 0,96
.•
.l2
~
..
./
/
0,94
...2
lj
/
.
<;
Q. o,.9 2
/
/
~
0,90
/
/
0,88
I
o,s '
o 0,1 0,2 0,3 0,4 0,6 0,7 0,8 0,9
Sto sunek SIT,
(S - szerokość dna rynny, T-mrokość rynny na poziomie projekcowanego zwierciadła wody)
Rys. 5·32. Zależność wsPółczynnika k:szrałru rynny FS od stosunku szerokości dna rynny do głębokości wody
pny rym poziomie srr.
5.4. Instalacje ścieków deszczowych 145
Dla rynien nachylonych lub poziomych, które ze względów hydraulicznych klasyfi-

kowane są jako „długie", przepustowość obliczeniową QL ze wzoru (5-16) należy po-
mnożyć przez odpowiedni współczynnik przepustowości, FL (tabl. 5 .32), tzn. przepu-
.,,, .. c.St_pwość rynny będzie wtedy wynosić Qv FL. · · ·
· Współczynniki przepustowości FL, dla rynien nachylonych,. podane w tabl. 5.32,
mają zastosowanie tylko wtedy, kiedy każda sekcja rynny na ciągłym odcinku jest na-
chylona w dół w Stronę wylotu, który odprowadza z niej wodę. Jeśli rynna o ciągłym
spadku ma więcej niż jeden wylot, wzrost przepustowości na odcinku o korzystnym
nachyleniu będzie w przybliżeniu zrównoważony zmniejszeniem przepustowości na
odcinku o przeciwnym nachyleniu. w takich przypadkach wszystkie odcinki rynien
powinny być zaprojektowane tak, jakby były nominalnie poziome.
W przypadku, gdy na długości rynny znajduje się jeden lub więcej odcinków o kącie
nachylenia wynoszącym powyżej 10°, wartości obliczeniowej przepustowości rynny Q'-'
otrzymane wartości z równania (5-16), powinny być pomnożone przez współczynnik
redukcji 0,85.
Dla rynien koszowych i gzymsowych o kształcie prostokątnym, trapezowym lub
podobnym _(rys. 5-33), ·zaprojektowanych jako poziome, z wylotami umożliwiającymi
swobodny odpływ, przepustowość powinna być określona na podstawie równania
· (5-16). Nominalna przepustowość rynny koszowej lub gzymsowej ~ oblicza się na
, podstawie wzoru: ·
(5-20)
gdzie:
Fd - współczynnik· głębokości, określony na podstawie rys. 5-31, [-],
F5 ~ współczynnik kształtu, określony na podstawie rys. 5-32, [-],
Q5y - przepustowość równoważ.nej kwadratowej rynny koszowej lub gzymsowej, obli-
czonej ze wzoru (rys. 5-30): ·
QSV - 3,89 ·10-S · Ą~lS (5-2 1)
Aw - pełna powierzchnia przekroju poprzecznego rynny poniżej wolnej przestrzeni, [mm2] .
Minimalna wolna przestrzeń na górnym końcu rynny koszowej lub gzymsowej po-
:v.viona mieć ..wyrniar- Iiie- .mniejszy._ 1li7 podany.w, tabl..:5.33 ..·~ :.. _ ·· _. _. _ .-„ ...... ··- -- -
..
i
'
'
I
s
.'
Rys. 5-33/ Charakcerysf!«:zne wymiary rynien koszowych i gzymsowych o kształcie prostokątnym, crapezo-
/ wym lub podobnym: a - wolna prxescneń; b·- przedlużenia bocznych ścianek rynien koszowych,
które nie wpływają na przepustowość rynny; d - poziom przelewu rynny; S - sz~rokość dna
rynny; T - !li?erokość rynn}' n:i poziom ie 7.aprojekt('l\Vanego Z\,·i~n:i<.ld~a \vody: \V/ - głębokość
rynny poniżei poziomu projek-rowanego iwietciadla wo dy: Z - całkowita wysokość rynny.
Tablica 5.33. Minimalna wolna przemień dla rynien

koszowych i ·gzymsowych.
Głębokość rynny Minimalna
wraz z wolną przestrzenią wolna przesrrzeń
Z [mm] • [mm]
< 85 25
85 + 250 .. 0,3 . z
> 250 75
Dla rynien nachylonych lub poziomych, które ze wzgledów hydraulicznych klasyfi-

kowane są jako "długie", przepustowość obliczeniową QL ze wzoru (5-16) należy po-
mnożyć przez odpowiedni współczynnik przepustowości, FL (tabl. 5.32), podobnie jak
dla rynien okapowych.
5.4.2.3
. Wyloty z rynien .. •
Plzep.ustowość wylotów z rynien powinna być nie mniejsza od przepustowości rynien,
z których wody OP.adO\ye będą odprowadzane do przewodów spusto'Wych. Dokładne
ustalenie przepustowo~ci Wylotów z rynien o różnym kształcie i wielkości nie jest moż
liwe i zgodnie z normą PN-EN 12056-3 (27] zaleca się ich przepustowość ustalać do-
świadczalnie. · ·
T:iblic2 5.34. Obliczanie przepustowości wylotów z rynien.

:
Rodzaj
wypływu Wyloty z rynien o kształcie okrągłym kształcie nieokrągłym
z rynny
.
Wyloty z rynien o .
..„. k 0 • D· h'.s ·. ko · Lw · h'.s

Przepływ ~=
7500 Q0 = „ ·2400() ·
nad przelewem
obowiązuje w przypadkach, gdy h s _D obo~iąz~)e w przypadkach, gdy h s ~ Ao
. .· . 2 .. .. 4,
. ... . . ..
. O _ k_o_·n
_2 _ 05
· h_
..
Qo a k_p_·Jlo·h
_._
05
Przepzyw „
l;<-0 - 15000 . 12000 2· Ao
przy wylocie
obowiązuje
. . '~ przypadkach, gdy h>D
2
obowiązuje w przypadkach, gdy h> -z;,--
.„·.
Objaśnienia:
q0 .:. całkowity przepływ przy ~locie z rynny (oblicŻony na podstawie wielkooci powierzchni odwadnianej
. i natężenia opadu) [dm3/s]
D ·- efekcywn2 średnica w}>)otu (patrz: rysunek 9) [min}
h ..: wysokość rynny przy .;rylocie [mm]
ko - współczynnik wylotu f·], przyjmowany następująco: 1,0 - dla wylorów pozbawionych przeszkód; 0,5 -
· · dla wylotów wyposaiqnych w filrry lub kratki.
I.w - długość przdewti', pri~z:który woda opadowa mote przeplywać [mm]
Ao - powierzchnia wylotu 'j; .rzucie poziomym [mm1].
Równania na przepływ ·prze~j>J;iclew można stosować pod wo runkiem isrnipnia odsrępu po,między krawędzią
o
vi'ylotu a boczną ścianką rynny,. wielkości conajmniej 5%. średnicy wylort).
Wysokość przy wylocie ry.nnv h, o kszt:1kie rr:ipe~owym. rmsro~ąmym lub rró ik:1mym jesr przyjęrą
maksymalną głębokością prżeplywu ·w, pomnożoną przez współczynnik wysokości wylotu, Fb (rys. 5-xx10),
uzależniony od stosunku S1T (rys. S -~,,-1), nn . n = Fh • \Y./..
. 5.4 Instalacje . ścieków deszczowyc h 147
Jeżeli wylot z rynny o dnie innym niż płaskie jest wyp'osażony w filtr łub osadnik,
przepustowości rynien odprowadzających wody opadowe do wylotu powinny być po-
mnożone przez współczynnik 0,5.
Przepustowość wylotu z ryD11y o płaskim dnie szerszym od średnicy wyloru powinno
się obliczać stosując równania podane w tabl. 5.34.
Jeżeli wylot z rynny jest usytuowany pod odbiornikiem komorowym (rys. 5-34), mini-
malna długość przelewu z rynny do komory powinna być obliczona na podstawie wzoru:
(5-22)
gdzie
Qw- odpływ z przelewu rynnowego [dm 3/s),
Lw - długość przelewu [mm],
h - wysokość napełnienia wody w rynnie przy wylocie z przelewu [mm].
a)
/_,.,,-· ~ - ·- ·- ·- ·- -- - ·1h
/ r-i:;z:.:z:Czzx:az========cW.-1.
-·-···oąs_~· b) .
!2smm
·- ·- ·- -- ·- . . . . ./ ·- ·- ·- ·- ·- · w
."'.
--..;;--~
"'
___\ - ---
/
/--- /
--~:-=-
25mm
Rys. 5-3~. Odbiorniki komorowe: :i) odbiornik komoro-

wy 03' końcu rynny koszowej lub wylocu gzym-
<owe~<'. !-) odl>iornik komnmwy w rynnie ko-
szowtj, c) ";dok przykbdowego rozwiąuin~
ocibiorn1k:i komoro,vego.
6.oo - ·-
1
~"
~ 5.00
c
:2.
.
--·~---------,--·--·· - - ~·-----„·---1 ~
'
j
~·.oo ·1- · f··· -·-- - ·l- · - - -·-·--·----·--·1
1
;
~ i' .i
------·-·„„--„--+------·-·~----„-------··~---·----! ~
.: l. I ~
I ..·
;; M O
g,
~
i
I
I II 1
~ 2,00 _ ___ _J,I .;..

! „____-+1-------+---'-- - !
~
i. oo ______ L_ ------L- ----1-----+------1

I i
0.00·'""":::;_- - - -l-- -- - -+-- - - ---------1------1--------<

o 20 40
I SO 100 120
Wysokość napełnieni::a pnelewu rynny h (mm)
Rys. 5-35. Zależność przepływu prze'l przelew o ostrych krawędziach o długości 100 mm od wysokości
napełnienia przelewu_
Na podstawie wzoru (5-22) sporządzono wykres (rys. 5-35), ilustrujący .zależność

odpływ Z: przelewu ry nnowego od wysokości napełnienia rynny przy wylocie z przele-
wu dla założonej długości przelewu Lw= 100 mm. Wykres ten można stosować do
określania przepustowości przelewów z rynien koszowych, orworów przelewowych
w gzymsach i rynnach zlewowych odprowadzających wodę przez otwory w gzymsach
dachów płaskich do nisz deszczowych. Wysokość przelewu h nie powinna przekraczać
wielkości, przy której występują warunki swobodnego odpływu z rynny.
a) b) c)
Lr
q, d; q, d; q, d;
Rys. 5-36. Typowe rodzaje wylotów z rynien do pruwodów spustowych lub odbiorników komorowych:
a) wylot stożkowy; b) wylot o zaokrąglonych krawędziach; c) wylot o ostrych krawędziach.
0 0 - średnica wloru; d; - średnica wylotu; Lr - długość części stożkowej wyloru; R - promień
zaokrąglenia otworu-wlotowego.
Długości przelewów można określać na podstawie obwodu odbiornika komorowe-
go, przez który woda może się przelewać. W przypadku wylotów okrągłych długość
przelewu wynosi
Lw =n . Do {5-23)
gdzie D0 jest średnicą wylotu z rynny, [mm].
Średnice efekcywne D wylotów z ryi:iien można określać w zależności od kształtu wylotu:
- wylot stożkowy (rys. 5-36 a):
D0 2: 1,5 · d;; Lr 2: D0 ; D = Do (5-24)
- wylot o zaokrąglonych krawędziach (rys. 5-36 b):
D0 2: 1,5 · d;; R 2: Drf6; D = 0,9 · D 0 {5 -25)
- wył?t o ostrych krawędziach (rys. 5-36 c):
D = D 0 = d; (5-26)
gJ~ie:
D - średnica efektywna wyloru [mm],
D0- średnica górnej części wylóru [mm],
di - średnica dolnej części wyloru [mm],
R - promień zaokrąglenia otworu wlotowego [mm],
Lr- długość części stożkowej wlotu [mm].
Przy projekcowaniu wylotów z płaskich dachów należy wziąć pod uwagę wytrzyma-
łość i konstrukcję połaci dachu. Każdy wylot, przelew lub rynna powinny być tak za-
projektowane, aby ich poziom roboczy nie powodował spiętrzenia wody, ciężar której
przewyższałby obliczeniowe obciążenie dachu lub nasrępowałoby wnikanie wody w po-
krycie dachu, np. przez połączenia.
5.4.2.4
Wpusty i piony spustowe
Ści~ki opadowe mogą odpływać z rur spustowych bezpośrednio na powierzchnię tere-
nu łub przewodami odpływowymi do kanalizacji. Schemary zewnętrznych pionów
deszczowych pokazano na rys. 5-37. W przypadku odprowadzania ścieków do kanali-
zacji, około 2 m nad terenem w pionie spustowym zamienia się rurę blaszaną łub
z tworzywa szruczego na żeliwną rurę kielichową z osadnikiem wyposażonym w ruszt,
na którym zatrzymują się grubsze zanieczyszczenia (np. gałęzie, liście) spfukiwa11e z po-
wierzchni dachu. Piony deszczowe łączy się przewodami odpływowymi ka."lalizacji
deszczowej lub ogółnospławnej. Piony deszczowe powinny być rozstawione w odległo-
ściach od 1O do 25 m. ·
Przy odprowadzaniu wód deszczowych z balkonów i tarasów stosuje się zazwyczaj
średnice przewodów spustowych od 0,05 do 0,07 m. Przewodem spustowym o średni
cy 0,05 m można odprowadzić ścieki opadowe z powierzchni około 25 m 2 , a przewo-
dem 0,07 z powierzchni 50 m2. Rury spustowe o średnicy 0,1 i 0,15 m projektuje się
d la odprowadzania ścieków z. połacj dachowych.
Zewnętrzne rynny i rury spustowe projektuje się zwykle dla budynków niski:h i śre
dniowysokich, natomiast dla ·budynków V1ysokich i wysokościowych należy przewi-
dzieć instalację z pionami umieszczonymi wewnątrz budynku. Miejsce ustawienia pionu
a) b)
.-
Rys. 5-37. Schematy zewnęrnnych pionów do odprowadzania kicków deszczowych: a) bezpośrednio na

powierzchnię terenu ; b) do zewnętrznej sieci kanalizacyjnej. 1 - rynna, 2 - rura spustowa blasza-
na, 3 - rura żeliwna, 4 - osadnik, 5 - pruwód odpływowy.
na zewnątrz czy wewnątrz budynku zależ od konstrukcji dachu i w syruacji, gdy połacie
dachowe mają spadki skierowane do środka budynku, w najniższej części dachu
umieszcza się wpust dachowy podłączony do rury spustowej. Wpust dachowy powinien
być osadzony w konstrukcji dachu w sposób uniemożliwiający zalewanie wodą niżej
położonych pomieszczeń użytkowych (rys. 5-38). Rury spustowe należy instalować
wewnątrz budynku w ten sposób, aby nie były prowadzone przez pomieszczenia miesz-
kalne (najczęściej prowadzi się je klatkami schodowymi lub korytarzami). Wewnętrzne
piony deszczowe powinny być ustawiane w odległości nie większej niż 25 m. Piony
deszczowe wewnątrz budynku powinny być wykonane z materiału, który zapewni ich
szczelność przy wysokości ciśnienia wody nie mniejszej niż 1,5-krotna wysokość bu-
dynku. Zazwyczaj piony wykonuje się z rur wodociągowych (c~nicniowych) żeliwnych
lub z r:wonyw :i:tmanych. l'newody spustowe powinny mieć wykonaną izolację d:Zwię
kochłonną w celu zabezpieczenia mieszkań przed hałasem powstającym w czasie prze-
pływu pionem znacznej ilości wód opadowych.
Maksymalny przepływ w pionach spustowych o przekroju kołowym zestawiono
w tabl. 5.35. W przypadku pionów spustowych o niekołowym przekroju poprzecznym
(np. kwadratowym, prostokąmym, eliptycznym) ich przepustowość w przybliżeniu jest
równa przepływowi w przewodzie o przekroju kołowym o takiej samej powierzchni
przekroju poprzecznego.
Jeżeli rura spustowa ma odsadzkę z odchyleniem większym niż 10° od poziomu,
odsadzkę tę można pominąć w obliczeniach przepustowości. .
Przepływ w odsadzkach odchylonych mniej niż 10° od poziomu powinien być oblicza-
ny jak dla przewodu rurowego o stopniu wypełnienia nie większym niż 70% (rys. 5-39).
5.4 Instalacj e ścieków deszczowy:ch 151
Rys. 5-38. Schemat wewnętrznego pionu do odprowadzania wody z dachu: 1 - wpust dachowy, 2 - rura
spustowa, 3 - kielich wpustu, 4 - warsrwa izolacyjna, S - masa uszczelniająca.
Tablica 5.35. Przepustowość pionowych rur spustowych.
Przepustowość QRWP Przepustowość QRwr

Wewnętrzna Wewnętrzna {dm3/s]
[dm3/s]
średnica średnica
rury spustowej Stopień Stopień rury spustowej Stopień Stopień
d; (mm] wypełnienia wypełnienia d ; [mm] wypełnienia wypełnienia
f = 0,20 f = 0,33 f = 0,20 f = 0,33
SO 0,7 1,7 140 11,4 26,3

55 0,9 2,2 150 13,7 31,6
60 1,2 2,7 160 16,3 37,5
65 1,5 3,4 170 19,1 44,1
70 1,8 4,1 180 22,3 51,4
75 2,2 s,o 190 25,7 59,3
80 2,6 S,9 200 29,5 68,0
85 3,0 6,9 220 38,1 87,7
90 3,5 8,1 240 48,0 110,6
95 4,0 9,3 260 59,4 137,0
100 4,6 10,7 280 72,4 166,9
110 6,0 13,8 300 87,1 200,6
120 7,6 17,4 > 300 stosować stosować
130 9,4 21,6 równanie równanie
Wyly'ego-Eatona Wyly'ego-Eatona
Objaśnienia: PrzepuŚtowość pionów deszczowych okre,ślono na podstawie równania Wyly'ego-Eacona:
QKWP 0 2,5 . 10'"' . kb--0,167 . d?·667 • jl,667
gdzie: QRWP - przepustowość rury spustowej [dm3/s] ·
kb - chropowatość bez?.Gględna przewodu, przyjęta 0,25 mm [mm)
d; ' - wewnęcrzna średnica rury
spustowej [mm)
f - stopień wypelnienia pionu spustowego wodą [·]
152 5 Projektowanie grawitacyjnych Instalacji kanalizacyjnych
b)
I
•.l
vt-~====~::;
:?Tl
\
Rys. 5 -39. Odsadzki w pionach spuscowych: a) przepustowość obliczać jak dla pionu spustowego, b) przepu·
srowość obliczać jak db przewodu odpływowego.
Podobnie jak dla przewodów odpływowych pracujących bezciśnieniowo określa się sto-
pień napełnienia ścieków w przekroju poprzecznym kanału, w przypadku przewodów pio-
nowych (spustowych) określa się stopień wypełnienia f, zdefiniowany jako względna część
przekroju poprzecznego wypełnionego wodą. Współczynnik ten jest bezwymiarowy.
Sropień wypełnienia pionu ściekami f przyjmuje się w granicach od 0,2 do 0,33 .
W Niemczech według normy DIN 1986 [30] i w Polsce według normy PN-92/B-01707
(16) dopuszczalne przepustowości pionów przyjmuje się zgodnie z tabl. 5.35 dla stop·
nia wypełnienia f = 0,2. W Szwajcarii zaleca się przyjmowanie stopnia wypełnienia
równego f = 0,33. Przepustowość pionów spuscowych, zależnie od przyjętego współ·
czynnika f zilustrowano na rys. 5-40. Przepustowość pionów zgodnie z zaleceniami
zawartymi w normie PN -92/B-01707 [16) można ustalić posługując się wartościami
w kolumnach 1 O i 11 w tabl. 5 .19.
5.4.2.5
Przewody odpływowe kanalizacji deszczowej
Przepusrowość przewodów odpływowych należy ustalić zgodnie z rozdz. 4 oraz według
danych z tabl. 5 .36. Średnica przewodu odpływowego nie może być mniejsza niż śred
nica rury spustowej i nie mniejsza niż 100 mm. Minimalne spadki przewodów odpły
wowych kanalizacji deszczowej są takie same jak stosowane dla odpowiednich średnic
w kanalizacji bytowo-gospodarczej (rozdz. 5.3.5.3).
5.5
Przykanaliki dla ścieków bytowo-gospodarczych
i deszczowych
Przykanalik jesr ro przewód odprowadzający ścieki z nieruchomości (budynku lub jego

otoczenia) do przewodu kanalizacji zewnętrznej (miejskiej) lub do innego odbiornika
(np. zbiornika bezodpływowego lub przydomowej oczyszczalni ścieków). W skład przy-
kanalika zgodnie z rozporządzeniem (18] wchodzi główna studzienka połączeniowa
i przewód kanalizacyjny.
Wewnętrzna sieć kanalizacyjna znajdująca się w budynku i na terenie posesji aż do
głównej studzienki stanowi własność użytkownika instalacji, natomiast przykanalik po-
winien stanowić własność odbiorcy ścieków i być przez niego eksploatowany (napra-
wiany, czyszczony itp.) (5, 7, 24).
Tablic:i 5.36. Wymiarowanie przewodów kanalizacji deszczowej.
Dopuszczalna powierzchnia spływu
A [ml] Odpływ Spadek przewodu Spadek przewodu Spadek pr<1ewodu
przy maksymalnym opadzie odpływoweg() odpływowego odpływowego
i=2% i = 1,5% i= 1%
r [dm3/(s · ha)) [dm3/sl
150 200 300 400 qd

DN dop. qd DN dop. qd DN dop. qd
{m] [dm 3/s] [m] (dm 3/s] [ml [dm3/s]
47 35 23 17 0,7 0,05 1,0 0,05 0,9 0,05 0,7
73 55 37 28 1,1 0,06 1,1
107 80 53 40 1,6 0,05 1,6 0,06 1,4
113 85 57 43 1,7 0,07 1,7
160 120 80 60 2,4 0,07 2,4 0,07 2,1
167 125 83 63 2,5 0,08 2,5
233 175 117 88 3,5 0,08 3,5 0,08 3,0
300 225 150 113 4,5 0,10 4,5
367 275 183 138 5,5 0,10 5,5
427 320 213 160 6,4 0,10 6,4
467 350 233 175 7,0 0,118 7,0
540 405 270 203 8,1 0,125 8,1
573 430 287 215 8,6 0,118 8.6
660 495 330 248 9,9 0,118 9,9
667 500 333 250 10,0 0,125 10
n3 580 387 290 11.6
887 665 443 333 13.J 0,15 13,3
1087 815 543 408 16.3 0.15 16,3
1253 940 627 470 18,3 0,15 18,8
1900 1425 950 713 28S 0.20 28.5
2327 1745 1163 873 34,9 0.20 34.9
2693 2020 1347 1010 40.4 0.20 40.4
3433 2575 1707 1288 51.5 0.25 51.5
4213 3 160 2107 1580 63.2 0.25 63.2
4867 3650 2433 1825 73 0.25 73
5567 4175 2783 2088 83.5 0.30 83.5
6800 5100 3400 2550 102 0.30 102
7867 5900 3933 2850 118 0,30 118
Zgodnie z wymaganiami normy PN-92/B-01707 [16] przykanalik powinien mieć

średni cę nie mniejszą niż 0,15 m (150 mm) i spadek co najmniej 2%.
Sposób włączenia przykaoalika do kanału miejskiego zależy od miejsca łączenia, mate-
riału, z którego jest wykonany kanał oraz od średnicy kanału. Przykanalik może być
włączony do studzienki rewizyjnej ustawionej na kanale lub bezpośrednio do kanału mię
dzy sruclzienkami. Przy włączeniu przykanalika do studzienki różnica rzędnych między
dnem przykanalika i studzienki nie powinna przekraczać 0,5 m. W kanałach kamionko-
wych dla podlącenia przykanalików ustawia się trójniki z wpustami o średnicy 0,2 ro.
Odległości między wpustami zaleią od średnicy kanału ulicznego i długości użytych rur.
....
.,,,
.I:>
:_:
300
290
280
270
.
'
j
: '
! =:j. LLJ_e
: '-1-j:j '1
'
- -- ~
II-
·J.-=r=- J=t~
-=t=-=:t„:~ ~f
' --- ·
-~--=-~=!=~•· / L - '''
,.~~
I ~ 260
250
,I
.
stopień wypełnieni~ pru~odu
. A
l=I-a·-1
-
-
"O :, I - ipusrowego splywa1ącym , ·'7- -
240 ---ł-l·--1
~ 1-l ~ _
„:;,~ ~
230 wodomi opadowymi '? - -
~ 220
' ' ' . U1
_,~
~
210 I I • • • • ' • - - -·
:I
.,,....
~
~ 200
:I 190 ;
,
i
'
· j , :
I
1
;
I
I
I
'
I
'
I -l--1
1 1
j
I - •"'-
I" - ..._ - ---
___ ,<. '. _ . _
o- •-·
o
"'8 180 •I •' • --, 1' 1 --1 1 ' r 020 - ,_ __ ___ - ,,,. _ _._.,___,_____ -·- ·'
(;'
?t
~
..-
...
• ; : ' • l--+-1-1- '\ .;'_;. '.,,-- - - - ---- -- - o
~-
170 . ' . . . •--1 . ' ,_ --- --
~
o. 160
. .
1------·---+------1----+---·~---i--„„·-·
: • I I -. --.------- - · - -, :i
i 150 i'
·- '„ •• .'_ -1
~
ii-
'
~ • - · - - - -1-
l ·I : ··-+-·+
I
' -,FL
----' ,7 '"' • ___ -- - '" ··- I,
140
__,__ -
to
c 130 ~· .
I -- -
,__"' ~ - --~
Ol
~ ~
•J<... -
.- .L-1~---
---=r - ··:. ~,~ ~-- ----- .ye..~-
=""...--./!'[-~~~. ~-·-··-t
- :;.~......~- ~------
120
110 - f • 0.33 -----ł---1----1--1-- 1 ·- o
~
:§ 100 :- . -1- ·---· --·
--'- -
:::5.
:i
'<
-
1 ---·---·
:: 90 o
'"" 80E ~
...:. ,,,-- &
___
- · - - · - - - -.. ;..; •
, ..... -
·- -
- --- -
- __„ .......
-- -·
':f'
:i
70 - -
60 .
SO
CS--
ł-
~ -.....
- „
I--
I --
I
--F
_ _- . - -- i-'
ł--·---
I
.„
1-1--1 1 - - --1-
·-- ---
-1--1-+- -•
"'
!U
i»
..!2.
2 3 4 5 6 7 8 10 20 30 40 60 80 100 :ot" .
Dl
Natężenie przepływu Q0 [dm3/s] :i
Dl
Rys. S-40. Pnepusrowość dcsu:iowych rur spustowych.

[
~
~·
'<
o
':f'
"
5.5 Przykan aliki d la ś cieków bytow o-gospodarczych I deszczowych 155
\_f
pnvunalll< l siet W!Wnftl!:na siać wewnttnna
I
Rys. S-41. Przykanaliki; a) odprow;idzenie ścieków do kanaru ogólnospl:iwnego; b) odprowadzenie ścieków
do kanału sanitarnego. 1 - pion kanalizacyjny; 2 - przewód odpływowy; 3 - studzienka polączc·
niowa; 4 - p rzewód przykanalika; 5 - kanał zewnęrrznej sieci kanalizacyjnej.
Łączenie przykanalików z kanałami murowanymi kanalizacji zewnętrznej wykonuje

się przez wstawienie specjalnych kształtek (wpustów) kamionkowych lub betonowych
w boczne ściany kanału. Zaleca się [1], aby przykanaliki były łączone z kanałem na
wysokości od 20 do 4 0 cm nad dnem kanału o p rzekroju kołowym i od 30 do 40 cm
nad dnem kanału o przekroju jajowym. Taki schemat połączenia zapobiega podtapianiu
przykanalika ściekami płynącycmi kmałem sieci zewnętrznej.
Do studzienki połączeniowej umieszczonej na przykanaliku można dołączyć kilka
przewodów, przy aym przewody deszczowe można łączyć pod spad, ale tylko wówczas,
gdy wylot przewodu jest umieszczony co najmniej 20 cm nad dnem studzienki, ale nie
wyżej niż 50 cm. Liczba przykanalików zależy od systemu kanalizacji zewnętrznej . Przy
ogólnospławnym systemie kan alizacji może być jeden przykanalik odprowadzający
wszystkie ścieki (bytowo-gospodarcze i opa.d owe). Przy rozdzielczym systemie kanalizacji
ścieki opadowe i bytowo-gospądarcze są odprowadzane osobnymi przykanalikami. Sche·
macy odprowadzania §cieków z budynku do kanalizacji pokazano na rys. 5 -41, a na rys.
5-42 przedstawiono szkic sytuacyjny przykanalika odprowadzającego ścieki bytowo-go·
spodarcze z p osesji wraz z przekrojem po t rasie. Przy prowadzeniu równoległym przewo·
dów odległości przykanalika od innych połączeń podano w rozdz. 5 .3.5.3.
156 5 Projektowanie grawitacyjnych instalacj i kanalizacyj nych
a)
IQ2.30
100.80 99.60
b)
102.20
98.40
,I J I . .
~L l.
--
RZĘDNA TERENU
1: 2(0
-UOł...,__ 1
~ ~
I ~
RZĘDNA Of'IA KANAW iP .„ t
ZAGtĘBIENIE DNA KANAW ~ ! !
SPADKI. DWGOŚC! I~
L • O.Sm
lll!I n: n 'r llitz\1"'
Rys. 5-42. Podłączenie przykanalika do ka· M.ATERIAf.. ŚREDNJCA. DWGOŚĆ l -"-~-
nału w ulicy: a) szkic sytuacyjny; ODLEGŁOŚCI ~ !! :l

b) przekrój po trasie pr:zykanalika. o
...
6 Projektowanie podciśnieniowych
instalacji kanalizacyjnych
6.1
Instalacje dla ścieków bytowo-gospodarczych
. 6.1.1
Wiadomości ogólne
System podciśnieniowej instalacji kanalizacyjnej przeznaczony do odprowadzania ście

ków bytowo-gospodarczych z budynków stanowi nowe rozwiązanie techniczne i do rej
pory nie był w Polsce stosowany. Wymagania dotyczące tego systemu zawarto w nor-
mie europejskiej EN 12109:1999 (41] i przejętej do zbioru polskich norm jako PN-EN
12109:2003 (42).
System kanalizacji podciśnieniowej (omówiony również w p. 1.3.2) działa przy ciś
nieniu niższym od atmosferycznego (rys. 6-1). Ścieki wpływają do systemu przez fawo-
ry opróżniające. System można podzielić na cztery elementy:
- podciśnieniowe miski ustępowe,
- sieć przewodów kanalizacyjnych,
POMPOWNIA
ZBIORCZA
Rys. 6-1. Schemar ideowy kanalizacji podciśnieniowej.

158 6 Projektowanie podciśnieniowych Instalacji kanalizacyjnych
- automatyczne urządzenia opróżniające (AIU16),

- stacje podciśnieniowe.
Podciśnieni owe miski ustępowe zawierają część opróżniającą

i urządzenia płuczące.
Automatyczne urządzenia opróżniajace stanowią
zestaw składający się z zaworu
opróżniającego, zbiornika buforowego, czujnika i sterownika, przy czym konstrukcja
zaworu opróżniającego pozwala na przepływ ścieków lub mieszaniny ścieków z powie-
trzem. Stacja podciśnieniowa .stanowi obiekt wyposa.żony w wytwornicę podciśnienia,
punkty wypływowe i urządzenia sterujące. Może też zawierać zbiornik podciśnieniowy
lub retencyjny (rys. 6-2).
Zespolone miska ustępowe z umywalką ,.....+!"! · f~-

~
Pnycisk spłukujący
(zawiera zawory próżniowe i panel spłukujący) ·:. l·
f
t
f
t
Do kenołu
odpływowego
Rys. 6-2. Scbem3t instalacji podciśnieniowej ze 'Zhiomilóem retencyjnym (Acom Vae).
Kiedy zawór opróiniajacy jest otwarty, różnica między ciśnieniem atmosferycznym

a ciśnieniem w przewodzie głównym powoduje przemieszczanie się objętości ścieków
z wielokrotnie większą (od ilości transponowanych ścieków) ilością powietrza przez
przewód podłączeniowy do rurociągu głównego. Podczas tego przepływu powstają
duże lokalne różnice ciśnień, które powodują zwiększenie prędkości przepływu ście
ków. Podczas gdy ciśnienie wyrównuje si~ a powietrze przepływa przez instalację, na-
stępuje cykliczne przemieszczanie się kilkunastu oddzielnych porcji ścieków, które były
nagromadzone w najniższych punktach sieci. Przepływ zachodzi w obydwu kierunkach,
ale ko~cowy kierunek przepływu zależy od kierunku spadku.przewodu. Dla systemów
16
AIU - ang. auromatic interface unir.
podciśnieniowych prowadzonych wewnątrz budynków długość transportowa ścieków

pokrywa się zwykle z zasięgiem działania każdego urządzenia opróżniającego. Dla sys-
temów podci§nieniowych o większej długości przewodów poszczególne zawory opróż
niające muszą ze sobą współpracować w celu zapewnienia właściwych warunków hy-
draulicznych t ransportu ścieków.
System kanalizacji podciśnieniowej w porqwnaniu z systemem grawitacyjnym wy-
różnia się możliwością: · · ·
- oszczędzania wody koni ecznej do spłukiwania misek ustępowych,
- stosowania małych średnic ru r,
- poziomego (bez utraty wysokości) transportu ścieków.
Wybór kanal izacji podciśnieniowej do odprowadzania ścieków bytowo-gospodar-

czych z budynku i terenów posesji należy rozważyć w następujących okolicznokiach:
- braku wody lub konieczności jej oszczędzania,
ograniczenia przepustowości systemu kanalizacji grawitacyjnej,
przy konieczności oddzielenia ścieków szarych od czarnych, np. w miejscach gdzie wyso-
ka zawartość części organicznych poprawia pracę oczyszczalni ścieków lub tam, gdzie są
ponownie wykorzyStyi.\'lllle ścieki sżare (np. do spłukiwania misek uscępowych),
w szpitalach, hotelach, budynkach biurowych lub innych, gdzie wymagany jest wy-
soki poziom higieny i wysoka sprawność spłukiwania misek ustępowych,
w miejscach, gdzie jest wymagana elascyczność w wyznaczaniu trasy rurociągów do
skanalizaowania urządzeń sanitarnych lub tam, gdzie są spodziewane częste zmiany
układu rurociągów,
przy remontach starych budynków (w których nie przewidziano zainstalowania gra-
witacyjnej instalacji kanalizacyjnej), ·
w miejscach, gdzie kanalizacja grawitacyjna staje się niewykonalna i nieopłacalna,
w kompl.:ksach budynków,
w miejscach, gdzie powinna być uniemożliwiona komunikacja głosowa przez prze-
wody kanalizacyjne, np. w więzieniach.
Wyróżnia się dwa systemy kanalizacji podciśnieniowej:

- system jednoprzewodowy,
- system dwuprzewodowy.
W systemie jednoprzewodowym wszystkie rodzaje ścieków są odprowadzane wspól-
nym układem przewodów. Natomiast w systemie dwuprzewodowym oddzielnymi ukła
dami przewodów są odprowadzane ścieki szare i ścieki czarne. Automatyczne urządzenia
opróżniające są wówczas zainstalowane przy miskach ustępowych, skąd są odprowadzane
ścieki czarne i na pionach lub pąykanalikach odprowadzających ścieki szare [47).
Typowy system jednoprzewodowy pokazano na rys. 6-3. W większych budynkach
można zastosować mniejsze podsystemy (zamiast jednego dużego), połączone ze sobą
w cen sposób, że każdy podsystem może pełnić rolę rezerwowego dla systemu będącego
aktualnie w eksploatacji.
Schemat systemu dwuprzewodowego pokazano na rys. 6-4. Przewody poziome
umieszcza się pod stropem konstrukcyjnym osłaniając je stropem podwieszonym.
Jeśli wcześniej został zamontowany przewód pionowy (pion kanalizacyjny), to
wszystkie przewody poziome mogą być układane równocześnie na wszystkich kondy-
gnacjach budynku.
160 6 Projektowanie podc iśnien iowych instalacji kanalizacyjnych
a)
Odpowietrzenie
Ustęp
podciś nieniowy
Odpływ do kanału
grawitacyjnego
-
Urządzen ie opróżniające Stacja podci śnieniowa
Rys. 6-3. Jednopr2ewodowy syscem kanalizacji podciśnieniowej: a) schemat instalacji; b) przykład aksono·
mecrii insralacji podciśnieniowej w budynku więziennym.
Powietrze dostające się do systemu przez zawory opróżniające jest uwalniane z syste-
mu kanalizacji podciśnieniowej w odpowiednim punkcie dolnej części wytwornicy
podciśnienia.
Przewody skierowane do góry na trasie głównego przewodu odpływowego ~ą zwykle
pionowe. Wieksze różnice wysokości rurociągu powinny być podzielone na kilka stopni.
Przewody wznoszące się pionowo na trasie rurociągu odpływowego są zwykle
podłączane do przewodów poziomych od góry.
Sieć przewodów powinna być odpowiednio podparta i usztywniona. Podparcie jest
konieczne, jak w każdym układzie przewodów kanalizacyjnych, w celu utrzymania
odpowiedniego profilu rurociągu wymaganego do jego prawidłowego funkcjonowania
(rys. 6-5). Usztywnienie przewodów jest konieczne do przejęcia naprężeń i sił reakcji
występujących podczas przesuwania się osadów wewnątrz przewodu. Naprężenia i siły
reakcji występują wszędzie tam, gdzie następuje zmiana kierunku w dowolnej płasz
czyźnie odniesienia.
Ustęp
podciśnieniowy
I ~
I
\\
Zbiornik retencyjny
Zawór na przewodzie Wvtwomica podciśnienia
łą czącym dwa podsystemy z wbudowanymi
pompami tłocznymi
Rys. 6-4. Schemat systemu dwuprzewodowego instalacji podciśnieniowej
- Kierunek przepłyW'!
Rys. 6-5. Ułożenie przewodów kanalizacji podciśnieniowej (40).
z
W przypadku przewodów tworzyw sztucznych odstęp między podporami może
wynosić maksymalnie 2 m. Dla przewodów wykonanych z metalu odstęp między pod-
porami może wynosić w granicach od 3 do 4 m. Przy lokalizowaniu podpór należy
brać pod uwagę rozszerzalność i kurczliwość rurociągów.
162 6 Projektowanie podciśnieniowych instalacj i kanalizacyjnych
6.1 .2
Obliczanie natężenia przepływu ścieków
..·
Natężenie przepływu ścieków bytowo-gospodarczych oblicza się tak jak dla systemu
kanalizacji grawitacyjnej (patrz rozdz. 5.3.4):
6-1
.• gdzie:
Qww - natężenie przepływu ścieków, [dm3/s],
K - współczynnik częstości, zależny od przeznaczenia budynku, [-],
DU - odpływ jednostkowy z urządzeń sanitarnych, [dm3/s].
W systemie insralacji grawitacyjnych czas odpływu ścieków z przyboru sanitarnego

zależy od rodzaju przyboru, konstrukcji odpływu, .sposobu korzystania i rodzaju układu
instalacji. W systemie kanalizacji podciśnieniowej automatyczne urządzenia opróżniają
ce są wyposa.żone w zbiorniki buforowe, które umożl iwiają wyrównywanie rych różnic.
Z rego względu w systemie kanalizacji podciśnieniowej przybory sanitarne można po-
dzielić na dwie grupy:
- grupa A, do której zalicza się przybory o odpływie jednostkowym DU=0,3 dm3/s,

- grupa B, do której zalicza się przybory o odpływie jednostkowym DU=0,5 dm 3/s.
Do grupy B zaliczono przybory o dużej pojemności i dużym natężeniu odpływu,
a mianowicie:
- wanny,
- zlewozmywaki,
- pralki,
- wpusry ściekowe.
Pozostałe przybory (umywalki, brodziki natryskowe, pisuary, bidety, miski ustępowe)
zaliczono do grupy A.
Do obliczania natężenia przepływu w przewodach podciśnieniowych automatyczne
urządzenia opróżniające traktuje się jako przepływowe, ponieważ dopływ do urządze
nia jest równy odpływowi.
Współczynnik K (wzór 6-1) zależy od rodzaju budynku i charakteryzuje intensyw-
ność korzystania z przyborów sanitarnych. Wartości tego współczynnika należy dobie-
rać zgodnie z rabl. 5 .1. . .
Jednostki odpływu DU dla misek ustępowych i pisuarów podciśnieniowych jak rów-
nież zapotrzebowanie powietrza na spłukiwanie powinny być określone przez produ-
centa tych przyborów.
Natężenie przepływu ścieków z misek ustępowych i pisuarów podciśnieniowych jest
zwykle niewielkie, natomiast zapotrzebowanie powietrza jest stosunkowo duże. Wpływ
na wymiarowanie przewodów ma przepływ powietrza i konieczność odrwarzania pod-
ciśnienia w tych przewodach. W tabl. 6.1 zamieszczono podstawowe parametry projek-
towe charakteryzujące miski ustępowe i pisuary podciśnieniowe.
6.1 Instalacje dla ścieków bytowo-gospodarczych 163 .
6.1.3
·Óbiiczanie strat ciśnienia w przewodach podciśnieniowych
Przy obliczaniu strat ciśnienia w przewodach kanalizacji podciśnieniowej bierze się pod
uwagę straty statyczne i dynamiczne (42). Staryczne straty ciśnienia zależą od różnicy
rzędnych początku i końca przewodu, kiedy sysremjest w sranie spoczynku. Na dyna-
miczne straty ciśnienia składa się suma strat spowodowanych bezwładnością, tarciem
i wzniesieniem przewodu podczas przepływu mieszaniny ścieków z powietrzem. Całko
wita dynamiczna strata ciśnienia jest sumą strat wywołanych tarciem, różnicą wysoko-·
ści wzniesień przewodów i strat wywołanych przyspieszeniem. Straty ciśnienia powstałe
w wyniku tarcia są zwykle obliczane na podstawie wielkości strat tarcia przy przepły
wie całym przekrojem przewodu, przy uwzględnieniu dwufazowego współczynnika
przepłyv.'ll. Współczynnik ten wzrasta wraz ze wzrostem stosunku objętości powietrze-
woda. Straty ciśnienia W}'\Vołane różnicami rzędnych przewodów i wielkością przy'spie-
szenia zmniejszają się wraz ze wzrostem stosunku objętościowego powietrze-woda.
System przewodów podciśnieniowych powinien być tak zaprojektowany, aby dyna-
miczne straty ciśnienia dla przewodu przy przepływie obliczeniowym, liczone od stacji
podciśnieniowej do końca przewodu były mniejsze niż dostępna różnica podciśnienia.
Ponieważ trudno jest określić na etapie projektowania systemu dynamiczne Straty ciśnie
nia, do celów obliczeniowych przyjmuje się prawdopodobne Statyczne straty ciśnienia. Są to
teoretyczne statyczne straty ciśnienia pomnożone przez współczynnik prawdopodobieństwa.
Układ przewodów kanalizacji podciśnieniowej powinien być tak zaprojektowany,
aby prawdopodobne statyczne straty ciśnienia podczas całego czasu pracy instalacji byly
mniejsze od dostępnej różnicy podciśnienia, tj. różnicy między podciśnieniem instalacji
a podciśnieniem początkowym potrzebnym do działania urządzeń opróżniających.
Jeżeli teoretyczne statyczne straty ciśnienia na drodze od stacji próżniowej do do-
wolnego urządzenia opróżniającego są większe niż dostępna różnica podciśnienia,
a prawdopodobne statyczne straty ciśnienia są mniejsze, to przy projektowaniu systemu
powinno się zwrócić szczególną uwagę, aby system działał na całej długości przy
wszystkich możliwych warunkach przepływu. Może się okazać, że są potrzebne specjal-
ne pomiary w celu upewnienia się, że system będzie mógł zawsze zadziałać ponownie
w sposób automatyczny i mieć zdolność do odtworzenia podciśnienia, np. po awarii
elektrycznej lub mechanicznej (jak przy pierwszym uruchomieniu).
Prawdopodobne staryczne straty ciśnienia oblicza się na podstawie zależności (42):
n
ó./J,, a a•g·p·~(h-d) 6.2
,_,
gdzie:
D.p5, - prawdopodobne statyczne straty ciśnienia [Pa),
a - współczynnik prawdopodobieństwa 17 [· ], ·
g - przyspieszenie ziemskie [m/s2],
p - gęstość ścieków [kg/m3 ) (można przyjąć 1000 kg/m3),
h - wysokość wzniesienia przew. (różnica pomiędzy początkiem a końcem przew.) [m],
d - średnica wewnętrzna przewodu [m),
n - liczba v.rzniesień rurociągu, [-).
l7 Wspólczynnik prawdopodobicńsrwa a jest podawany przez producenta lub dostawcę systemu.

164 6 Projektowanie podciśnieniowych instalacji kanalizacyjnych
Statyczne straty ciśnien ia nie są odzyskiwane podczas grawitacyjnego przemiesz·

czania się ścieków. Teoreryczne staryczne straty ciśnienia można obliczyć, kiedy w rów-
naniu (6-2) współczynnik prawdopodobieństwa a = 1, a wszystkie wzniesienia prze-
wodów są napełnione do ich poziomu przelania. Przypadek raki zdarza się niezwykle
rzadko.
Współczynnik prawdogodobieństwa a wskazuje do jakiego poziomu spodziewane
jest napełnienie wzniesienia przewodu wodą. Zwykle a S 1 i zmniejsza się wraz ze
wzrostem stosunku powietrze-ścieki.
Projekt systemu kanalizacji podciśnieniowej powinien uwzględniać nieustalony cha-
rakter przepływu w przewodach. Dlatego średnice i profile rurociągów (wzniesienia)
oparte na obl!czeniach starycznych i dynamicznych strat ciśnienia mogą być zmieniane
w celu osiągnięcia krótszych czasów odtwarzania podciśnienia. Ostateczna korekta
opiera się na doświadczeniu projektanta.
Oczekiwany czas odtwarzania podciśnienia w instalacji powinien być znacznie krót-
szy niż obliczony czas zatrzymania cieczy w objętości buforowej automatycznych urzą
dzeń opróżniających, przy projektowych warunków przepływu. Scosowana zwykle \Var-
tość czasu odtwarzania podciśnienia wynosi l/3 czasu zatrzymania cieczy przy szcŻyto
wej wartości przepływu.
6.1 .4
Wymagania w projektowaniu
6.1.4.1
Automatyczne urządzenia opróżniające
Automatyczne urządzenie opróżniające powinno być tak zaprojektowane, aby uniemoż
liwić przedostanie się do wnętrza instalacji podciśnieniowej przedmiotów, które z po-
wodu swojego rozmiaru lub kształtu nie są odpowiednie do transportu przewodami
podciśnieniowymi. Kiedy zawór opróżniający jest otwarty, droga przepływu nie powin-
na być w sposób znaczący przesłonięta przez tr:zpień zaworu lub membranę zamykającą
(rys. 6-6).
Auromaryczne urządzenie opróżniające powinno zapobiegać przepływovr.i zwrotne-
mu ścieków przy wszystkich wielkościach podciśnienia lub podczas wystąpienia fali
powrotnej. Wymaganie to może być spełnione przez samo urządzenie lub przez od-
dzielny zawór zwrotny.
Projekt instalacji podciśnieniowej powinien uwzględn iać zapobieganie powstawaniu
przykrego zapachu przez wentylację urządzeń opróżniających. W rym celu . mogą być
zastosowane zawory napowietrzające, które nie powinny zakłócać pracy (przez dostar-
czanie dodatkowych porcji powietrza do wnętrza układu podciśnieniowego) ale równo-
cześnie nie może występować podwójny cykl pracy zaworu opróżniającego.
Automatyczne urządzenia opróżniające umożliwiające wprowadzenie do przewodu
podciśnieniowego tylko ścieków {bez powietrza) powinny być stosowane tam, gdzie
wzniesienie rurociągu w przewodzie podłączeniovrym jest mniejsze niż dostępne podci-
śnienie w przewodzie głównym. Zaleca się, aby przewód główny był usytuowany poni-
żej części opróżniającej.
a)
I .
I. I. I.
• • oo
b)
Rys. 6·6. Aucomacycznc urządzenie opróżniające:

a) przekrój; b) widok.
6.1.4.2
Podciśnieniowe miski ustępowe
Wymagana wielkość dostępnego podciśnienia powinna być stała i zabezpieczona przed
możliwością jego zmiany p~zez osoby niepowołane.
Przedmioty nie nadające się do transportu przewodami podciśnieniowymi z powodu
swojego rozmiaru lub kszrałtu powinny być zatrzymywane w misce ustępowej. Z tego
względu średn ica wylotu z miski powinna być mniejsza nii średnica zaworu odpływo
wego i mniejsza. od średnicy przewodu podłączeniowego (dodatkowo może być wypo-
sażona w odpowiednie sitka lub inne elementy zabezpieczające) .
Miska ustępowa nie powinna działać, jeżeli podciśnienie początkowe jest niższe od
wartości zadanej. Wartość ca jest róina dla każdego typu przyboru i typu zaworu
opróżniającego (odpływowego) i powinna być ustalona indywidualnie (tabl. 6.1).
T•blica 6.1 Podst:iwowe parametry projektowe misek uscępowych i pisuarów podciśnieniowych.

Parametr Wartość
ObjęcoU odpływających ścieków od 1,5 do 3 dm'Jsplukanie

Scosunck mieszaniny powicrrzc·woda w normalnych waunkach od 20 do 30
tcmperarury i ci§nienia
Projekrowa C'4$tOśt korzrsrania z przyborów:
- usc~y publiczne (podciSnicniowe miski ustępowe) IS spłukań/godzinę
- ustępy publiczne (pisuary podciśnieniowe) 60 spłukań/godzinę
- podciśnieniowe miski ustępowe w pokojach horelowych 1,5 spłukań/godzinę
6. 7.4.3
Prze wody
System przewodów podciśnieniowych powinien być tak zaprojektowany, aby działał
bez możliwości zatkania:
- nie powinny być stosowane trójniki i kolana o kącie 90°; powinny być natomiast
wykorzysrywane odgałęzienia typu Y i łuki (o kątach maksymalnie 45°),
- powinny być stosowane zawsze łuki o dużych promieniach,
- nie należy stosować zmian kierunku lub wymiaru przewodu w miejscu zainstalowa-
nia zaworu odcinającego będącego w pozycji otwartej.
Najmniejsze przewody powinny mieć średnic<; większą od średnicy wylo.tu części
opróżniającej . Nie należy zmniejszać średnicy nominalnej przewodów w kierunku prze-
pływu ścieków. Przewody powinny być tak projektowane, aby wytrzymywały przewidy-
wane naprężenia, ciśnienia i temperatury w układzie podciśnieniowym.
Minimalne ciśnienie przyjęte dla rur z tworzyw sztucznych wynosi 0,6 MPa, ale
mogą być przyjęte także inne wartości. Jeżeli rurociąg ma owalność początkową (prze-
krój poprzeczny nie jest dokładnie kołowy), to postępujące odkształcenie spowodowa-
ne występowaniem naprężeń długookresowych (wysokie temperatury otoczenia lub
ścieków), powinny być uwzglę<lnione przez przyjęcie wyższych wartości ciśnień.
Gdy do jednego automatycznego urządzenia opróżniającego pnyłączonych jest kilka
przyborów, przewód powinien być tak ułożony, aby w przypadku wadliwego działania
użytkownik dowolnego przyboru spostrzegł zalanie najniżej położonego przyboru.
Projekt instalacji kanalizacji podciśnieniowej powinien zawierać opisy sposobów
wyodrębniania odcinków przewodów kanalizacji podciśnieniowej lub podsystemów
w celu umożliwienia naprawy lub wykrywania i usuwania uszkodzeń.
6. 1.4.4
Stacja podciśnieniowa
Stacja podciśnieniowa jest to obiekt wyposażony w jedną lub kilka wytwornic podci-
śnienia, punkty wypływu i urządzenia sterujące. Może także zawierać zbiornik podci-
śnieniowy lub retencyjny. Zbiorniki podciśnieniowe są stosowane tylko w tych ukła
dach instalacji podciśnieniowej, w których powietrze i ścieki są przesyłane za pomocą
oddzielnych urządzeń (rys. 6-7).
' / J J . / / / / / / / _/ . / / / / / / / / / / / _ / / _ / f , _/ , , , " " ' " ' " / /
~ t\
rzewód .kanalizacji
podciśnieniowej
~
~
(
~
Pompy
prć~~we ~ -
l
. -~
\}
Jl (
Komp~
tt. -
1'
\ -
,)
!
~
~
r-
I . ,;"/A
' ., „ ,„
:: yt Jl
/
„
'////~/ ,/ / / ;' , / I l / / / 1 ,• .,,///_/////
N
-" :I
~ l
-= !I
PIZewód
tt~ny - [_.-- Zbiorniki retęncyjne ścieków --._
odprowadzanych
do kanalizacji zewnętrznej
~ r--
~
,:;;;I
=-1 ,,,,„„,,, • • , i , , • "

.~
/
I
"'
I
-
b)
Rys. 6·7. Stacja podciśnieniowa: a) schemat, b) widok.

Wytwornice podciśnienia powinny charakreryzować się odpowiednią wydajnością

niezbęd ną do wyrworzenia wymaganego podciśnienia i przepływu powierrza w instala·
cji, a także możliwością pnesyłania ścieków, jeżeli takie fu nkcje spełnia wyrwornica.
Najczęściej do wytwarzania podciśnienia stosuje się instalacje kompresorowe.
Wytwornice podciśnienia powinny być dostosowane do pompowanego medium, ja-
kim jest mieszanina ścieków z powietrzem. Producent powinien dostarczyć dane tech·
niczne urządzenia zawierające v-1ymagane informacje.
Wytwornice podciśnienia powinny spełniać wymagania do pracy przy założonej
maksymalnej liczby włączeń na godzinę, a także były zdolne do pracy ciągłej bez prze·
grzewania lub występowania innych proble mów podczas ich pracy.
Zbiornik podciśnieniowy, wchodzący w skład stacji podciśnieniowej, powinien być
odporny na korozję przez zastosowanie o dpowiedniego materiału lub przez odpowied·
nie zabezpieczenie. Zbiornik podcifoieniowy powinien umożliwiać oddzielenie powie-
trza z dopływającej mieszaniny ścieków z powietrzem oraz mógł czaso wo przetrzymy-
wać ścieki.
Pompy tłoczne, jeśl i są zainstalowane w stacji podciśnieniowej, powinny zapewniać
dostateczną wydajność, aby obsłużyć system pod względem wielkości przepływu, wyso·
kości ssania i tłoczenia. Pompy powinny przetłaczać ścieki bez zmniejszania wydajności
kanalizacji podciśnieniowej. Pompy tłoczne powinny spełniać wymagania oczekiwanej
maksymalnej liczby włączeń na godzinę i wymagania pracy ciągłej.
6.2
Instalacje dla ścieków deszczowych
6.2.1
Wiadomości ogólne
W omówionej wcześniej (p. 5.4) grawiracyjnej instalacji kanalizacji deszczowej przyj·

muje się duże średnice przewodów w tym celu, żeby ich napełnienie częściowe nie
przekroczyło całkowitego przekroju poprzeczego przewodu. Natomiast w systemie ka-
nalizacji podciśnieniowej należy dążyć do całkowitego wypełnienia przekroju przewodu
(h/D = l ) i wytworzenia podciśnienia w przewodach kanalizacyjnych„ Całkowite wypeł·
nienie przewodów uzyskuje się przez zastosowanie specjalnej konstrukcji wpustów da-
chowych lub ta rasowych oraz stosowania odpowiednio małych średnic przewodów.
Instalacja podciśnieniowa składa się z wpustów dachowych, przewodów ~~ierających
ścieki z poszczególnych wpustów podwieszonych pod stropem oraz z pionów odpro·
wadzających ścieki do przewodu kanalizacji grawitacyjnej. Przewody podwieszone pod
stropem mogą być prowadzone bez spadków (poziomo), a przy ich niewielkiej średnicy
i dużej prędkości przepływu wody opadowej uzyskuje s ię pewność, że zanieczyszczenia
zawarte w wodzie zostaną przeniesione do kanalizacji grawitacyjnej_ Energię potrzebną
do wytworzenia ciśnienia mniejszego od .atmosferycznego (podciśnienia) uzyskuje się
przez zapewnienie odpowiedniej różnicy wysokości pomiędzy rzędną ustawienia wpu·
stów i rzędną przejścia kanalizacji podciśnieniowej w grawitacyjną.
Jako zalety systemu podciśnieniowego wymienia się małą liczbę wpustów dacho·
wych, lub tarasowych, małe średnice przewodów ułożonych poziomo, a więc także
łatwiejszy ich montaż (44]. Instalacja podciśnieniowego odprowadzania wód opado-
6.2 Inst alacj e ścieków deszczowych 169
wych zosrała praktycznie opracowana i zrealizowana przez firmę Geberit jako system
Pluvia (łac. deszcz), stosowany przede wszysrkim do odwadniania dachów płaskich lub
tarasów o dużej powierzchni (np. dachy ha.I fabrycznych, magazynów, hipermarketów,
irp.) (43). Schemat instalacji podciśnieniowej do odwadniania dachów pokazano na
rys. 6-8.
Przew~
kanalizacji grawitacyjnej
Rys. 6-8. Schemat deszczowej innalacji podciśnieniowej „Pluvfa" (43).
6.2.2
Obliczanie natężenia przepływu ścieków i wymiarowanie przewodów
Przepływ obliczeniowy deszczu w przewodach kanalizacyjnych instalacji podciśnienio

wej należy wyznaczyć z zamieszczonego w p. 5 .4 w-zoru:
I
q =tjJ· A·-- · [dm3/s] 6-3
d 10000
gdzie:
'!Jl - współczynnik spływu,
[-],
A - powierzchnia odwadniana, [m2 ],
I - miarodajne natężenie deszczu, [dm3/(s ·ha)].
Miarodajne natężenie deszczu przyjmuje się od 150 do 400 dm 3/(s· ha), dla terenu
Polski zaleca się I = 300 dml/(s ·ha) (patrz rozdz. 5.4.1).
Na rys. 6-9 i 6-10 przedstawiono wykresy, z których można orientacyjnie dobrać

średnicę rury deszczowej znając powierzchnię dachu lub przepływ obliczeniowy ście
' ków deszczowych. Wykresy te opracowano dla przyjętych następujących danych (zesra-
. . wionych w tabl. 6.2):
- powierzchnia dachu A od 100 do 1500 m2,
- miarodajne natężenie deszczu I zm ieniające się od 150 do 400 dm3/(s· ha),
- współczynn i k spływu 'l' = I dla dachu o nachyleniu powyżej 15°.
Tablica 6.2. Ś rednice zewnętrzne rur dla odpływu deszczu z połaci dachowych o nachyleniu powytej 15°,
przy prędkości przepływu ścieków 2,0. 4,0 mis.
Powienchnia Pr:icplyw oblicz.eniowy deszczu qd, (dm3/s]

dachu A I= 150 DZ I= 200 DZ I= 300 DZ I= 400 DZ
[m2] [dm3/s ·ba] (mm] [dm3/s· ha] [mm] [dm3/s · ha] (mm] [dmJ/s·ha} [mm]
100 1.S 40 2,0 40 3,0 50 4,0 SO
200 3,0 SO 4,0 50 6,0 56 8,0 63
300 4,5 SO 6,0 56 9,0 63 ' 12,0 75
400 6,0 ' 56 8,0 63 12,0 75 16,0 90
500 7,5 63 10,0 75 15,0 90 20,0 110
600 9,0 63 12,0 75 18,0 90 24,0 110
700 10.S . 75 14,0 90 21,0 110 28,0 110
800 12,0 75 16,0 90 24,0 110 3 2,0 125
'
900 13,5 90 18,0 90 27,0 llO 36,0 125
1000 15,0 90 20,0 110 30,0 125 40,0 125
1100 16,S 90 22,0 110 33,0 125 • 44,0 160
1200 18,0 i 90 24,0 110 36,0 125 48,0 160
1300 19,S 90 26,0 110 39,0 125 ·. 52,0 160
:
1400 21,0 ' 110 28,0 110 42,0 160 56,0 160
1500 22,5 110 30,0 125 45,0 160 60,0 160
Dla powyższych zakresów wartości obliczono przepływ obliczeniowy-·deszczu qd

wyrażony w dm 3/s i dobrano średnice przewodów deszczowych przy założonych pręd
kościach przepływu ""w granicach od 2 do 4 mis.
Przyjmując dane z obliczeń zamieszczonych w rozdz. 5 i 6 porównano średnice rur
przyjmowanych w kanalizacji deszczowej grawitacyjnej i· podciśnieniowej (rys. 6-11).
Dla kanalizacji grawitacyjnej zamieszczono dwa wykresy zależności średnicy przewodu
od wielkości natężenia~ przepływu ścieków deszczowych dla stopnia wypełnienia f = 0,2
i f=0,3. Z przedstawi011ych zależności wynika, że przepustowość przewodu o tej samej
średnicy w kanalizacif J?odciśnieniowej jest znacznie większa niż w kanalizacji grawita-
cyjnej. Wynika to z teg,o; że w kanalizacji podciśnieniowej stosowane są znacznie więk
sze prędkości przepływu niż w kanalizacji grawitacyjnej a także częściej wykorzysrywa-
ny jesr całkowity przekrój przewodu.
Przyjmując maksymalne odległości wpustów dachowych w systemie Pluvia wynoszą
ce 20 m, można do jednego wpustu odprowadzić ścieki z powierzchni 400 m 2 . Należy
tak rozmieszczać i dobierać rodzaje wpustów, aby do jedner,o wpustu o średnicy 56
mm odpływało nie mniej niż 1 dml/s i nie więcej niż 12 dm /s (rys. 6-12).
2,0 3,0 4,0 s.o 6.0

P'r:r:epływ oblieuniowy w dml / 11
Rys. 6-9. Przepustowość przewodów dcszaowych.
160
I
•' ./ .....„.....-···
!
140
L,./" „ .. ~··
i .... ······
/
I •4.Q4dmllc· m.2
„.
I .......·····
E'
.§.
120
I •0,03dm3/$·""
"
~.„„... „...„„···
I
„. ;
„. . „„„„„
... „„„-·
„„„„„„-.... „„„„.„
__ „
P<„
1()()
ćf ...··········" „. „„„
~ .. ....
I „„„„„„„„„„... „„
- _..---- „
/ ....-····(· „„„- .........

l• ··· .t···· -1·--
80
„
~ ~.„.„„.„.„ "'„„„ ...„... „„.„ „•._„„.... ,,,.------ -
3 / „..;
..,,l
60
•.••„••- ····
.•.••••
„__„.-·
.„„„.
.,,. .
„ --.~ - '\. I • 0Jl15 dm'-'s·m
I
I
-- --
„„„.„„„„„
„„ I • 0.02omlłs • tn2
40
.................
I• ~ dmo'łs· ha
1 • 300~s · ha
-
„ .... „„„„„ •••• I • 200 dmlfs ·łla
20 ,___
l ------ I • 150 dm3/S'11a
IV'= 1 ! I
o
o 200 400 GOO 1000 1200 1400
Powitnchnia dachu (mt)
Rys. 6-10. Średnice przewodów odpływowych dla dachu o nachyleniu powyżej 15°.
200 I
e 190 I I
I i i ! /
' I
I I
...śo 160 I - stCQie<i wyoelnieoia pt?Al••OCllJ I i' I , /

! i/'
„
•ł 170
spuslowe90
wooanu opodowymi H
splywoj~yml
1 i i
'
! ł II
A~
' - / .f
/ l
i
g
! 160
'I
""'- '
/
i
Il-
...• 150 I I
!
t:ą.20 /
,,___ "'-- , ,
/
V
•„~~ 140 I . ) f • 0,33
'· / I
„,„
130
I . / "-../
/ / i
§ ,,, "" V I
;. 120 y „
•ł „ I I ,,, ,,L- !-- 9
•ł 110
,,, , ! I „ V
: 100 I,,, , ,.. ..
·;:
...• " ' --
I
I
/ l
..;;
go
,,, ,..
„ 1.-
/ i
I
80 „ .„ „ i„v
10
60 c;;
„ „ - . 'I'
„ „
L.. „
„
.v !
50
. _,,. !.-" I I
.'
1,0 2,0 3,0 4,0 s.o 6Al a.o 10.0 20 30 40 50 60
N otęten ie Pr1:~pływu Oo (dml/o)
Rys. 6-11. Porównanie priepuscowo$ci przewodów w kanalizacji deszaowej: A - grawiracyjnej, B - podci-

śnieniowej.
20m
-
Wpust
E
o
N ~
A = 400 m 2
E
o
N
~
~----~-- -------- .;
""„
E
•
A= 400 m 2
'--
Rys. 6·U. Maksymalna powierzchnia do odwodnienia przypisana do jednego wpustu dachowego (średnica
wpustu d ; 56 mm).
7 Projektowanie·
el.e mentów ciśnieniowych
w instalacjach kanalizacyjnych
7.1
Wiadomości ogólne
Instalacje ciśnieniowe kanalizacji wewnętrznej stosuje się najczęściej w miejscach, gdzie

nie można odprowadzić ścieków w sposób grawitacyjny. Odpływ z pionów kanalizacyj-
nych, przez przyłącze, powinien znajdować się zawsze powyżej najwyższego poziomu
ścieków w miejscu ich odbioru (kanalizacja, lokalna oczyszczalnia). Często warunek ten
nie może być spełniony przez całą instalację kanalizacyjną, a cylko przez jej część. Do
takich miejsc należą pomieszczenia położone niżej niż przykanalik grawitacyjnie odpro-
wadzający ścieki do przewodu zewnętrznej sieci kanalizacyjnej, np. piwnice, sutereny,
itp. lub pqmieszczenia, w których pierwotnie nie były przewidziane urządzenia sanitar-
ne (rys. 7 -1).
Rys. 7-1. Schemat odprowadzania ścieków instalacją ciśnieniową z p iwnicy budynku. 1 - kompaktowa
przepompownia ścieków, 2 - przewody odpływowe z przyborów saniiarnych, 3 - przewód tłocz
ny, 4 - pompa zarapialna do· odwadniania pomies=enia piwnicy, 5 - kanał grawitacyjny kanaliza-
cji zewnętrznej.
174 7
. I
Proj ektowanie elementów ciśnien i owych w instalacjach kanalizacyjnyc~
W przypadku z.nacznych różnic terenu, lub położenia budynku w dużej odleglośJi

od miejskiej czy osiedlowej sieci kanalizacyj~ęj, występuje konieczność przepompowd-
nia całej ilości ścieków. Wtedy w pobliżu budynku, lub zespołu budynków, lokalizujb
się centralną pompownię, wyposażoną w pompy z urządzeniami rozdrabniającymi. 'I
Do głównych elementów ciśnieniowych instalacji kanalizacyjnych należą pnepo1~
pownie ścieków i przewody tłoczne. Do przepompowni zlokalizowanej wewnąrn bJ-
dynku dopływają grawiracyjnie ścieki z przyborów sanitarnych. Po osiągnięciu poziomh
maksymalnego w zbiorniku retencyjnym przepompowni, ścieki są automatycznie prz -
rłaczane do punktu odbioru ścieków, którym jest najczęściej przewód lub srudzien a
kanalizacyjna instalacji grawitacyjnej.
Szczegółowe informacje o projektowniu, wymaganiach przy montażu i eksploatac i
instalacji ciśnieniowych znaj dują się w normie PN-EN 12056-4:2002 (28]. Wymagan 'a
i badania dla przepompowni ścieków instalowanych wewnątrz budynków i w ich ·or -
czeniu zawiera norma PN-EN 12050:2002 (85).
7.2
Charakterystyka przepompowni ścieków
Urządzenia do rozdrabniania i przepompowywania ścieków mogą być dostosowane cJ:o

odprowadzania ścieków z jednego lub kilku przyborów. Ich zasada działania, niezależnie
od firmy produkującej, jest podobna, różnią się jedynie rozwiązatiiami konstrukcyjnyn{i.
Urządzenie składa sic; ze zbiornika, pompy wyposażonej w wirnik z elementem roidra~
niającym oraz zespołu sterującego. Scieki spływają grawitacyjnie do zbiornika, następu1e
automatyczne włączenie zespołu rozdrabniająco-przepompowującego i przepompowanle
ścieków do kanalizacji. Scopień rozdrobnienia zależy od rodzaju zastosowanego w po 1-
pie wirnika, którego charakterystyczną cechą jest wolny przelot (rys. 7-2).
Rys. 7-2. Miska ustępowa z pompą rozdrabnia-

jącą(Lomac).
7.2 Charakterystyka przepompowni ścieków 175
Ścieki z miski usrępowej doprowadzane są przewodem o średnicy 100 mm, z innych
przyborów 50 mm (może być kilka). Rozdrobnione części stałe mogą być przepompo-
wane przez rurę o bardzo małej średnicy. Najczęściej są to przewody o średnicach 22,
32, 40 mm. ·
Zespół rozdrabniająco-przepompowujący może być umieszczony bezpośrednio
w misce usrępowej, wtedy określa się go dodarkowo jako urządzenie typu compact.
Czas przepompowywania jest bardzo krótki i wynosi najczęściej od kilku do kilkunastu
sekund i zależy od mocy zainstalowanej pompy oraz odległości i wysokości na jaką
przepompowywane są ścieki (rys. 7-3). ·
f '
i ~
I •
!
~: .
Rys. 7-3. Widok instalacji do przepompowywania ścieków z umywalki, miski ustępowej i brodzika.
Urządzenia do rozdrabn iania i przepompowywania ścieków dostosowane są do ich

odprowadzania z następujących przyborów:
- z miski ustępowej zblokowane z przyborem,
- z miski ustępowej usytuowane niezależnie,
- z miski usrępowej, zmywarki, zlewozmywaka, wanny, brodzika i umywalki,
- z zlewozm}'\vaka, wanny, brodzika, umywalki.
Ścieki nie zawierające zanieczyszczeń stałych (fekaliów) powinny być przepompo-
wywane przez instalacje nie zawierające rozdrabniarki (rys. 7-4).
Urządzenia większe przeznaczone do odprowadzania ścieków z całych budynków lub
osiedli wyposażone są w duży zbiornik z tworzywa szrucznego oraz więcej niż jedną pom-
pę. Duże przepompownie ścieków wykonuje się najczęściej w zbiornikach żelbetowych.
Małe urządzenia do rozdrabniania i przepompowywania ścieków powinny być lo·
kalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie przyborów z których odprowadzają ścieki, naj-
lepiej w tym samym pomieszczeniu.
176 7 Projektowanie elementów ciśnieniowych w instalacjach kanalizacyjnych
b)
Rys. 7-4. Małe przepomp ownie ścieków sanitarnych.

a) firmy WILO; b) firmy Salmson.
Urządzenia duże przeznaczone do odprowadzania ścieków z całych budynków lub

osiedli lokalizuje się poniżej najniższej kondygnacji lub poza budynkiem (rys. 7-5). Mogą
to być zbiorniki wykonane z tworzyw sztucznych zbrojonych włóknem szklanym, żelbe
towe prefabrykowane lub betonowe wylewane na miejscu. Najważniejszym elementem
w takim rozwiązaniu jest zespół pompowy oraz automatyczne sterowanie (rys. 7-6).
Rys. 7-5. Przepompownie ścieków lokalizowane poza budynkiem. a) z jedną pompą; b) z dwiema pompami
(ABBUD).
7.2 Charakterystyka przepompowni ścieków 177
a) 8
b)
Rys. 7-6. Przepompownia ścieków ze zbior-

nikiem ielberowym: a) przekroje;
b) widok wnętrza komory zbio r-
B aej. 1 - pompy zatapialne do
ścieków; 2 - zasuwy kołnierzowe;
3 - zawory zwrocne kołnierzowe;
4,5,6 przewody tłoczne;
7 - drabina opuszczana; 8 - właz
żeliwny; 9 - zawór przelotowy;
1O - sygnalizatory pmiomu ście- .
ków w komorze; 11 - sonda hy-
drostatyczna; 12 - pomost stalowy.
178 7 Projektowanie elementów ciś nieniowych w Instalacjach kanalizacyjnych
Pompy przeznaczone do przepompowywania ścieków zawierających substancje stałe

mają specjalnie skonstruowany wirnik pozwalający na przelot substancji stałych bez
zablokowania wirnika. W przypadku konieczności zapewnienia wymaganej prędkości
przepływu (0,8 mis), co powoduje konieczność stosowania małych średnic przewo4u
tłocznego (DN 32; 40), należy stosować pompy z urządzeniem tnącym. Pompy do
ścieków wykonywane są z materiałów bardzo odpornych na korozję, o dużej wytrzy-
małości mechanicznej - najczęściej z scali nierdzewnej i tworzywa. Materiały te gwaran-
tują bezawaryjną pracę w bardzo trudnych warunkach eksploatacji - pompa zanurzona
jest w ściekach (pompy zatapialne).
Wolny prześwit w przepompowni fekaliów w każdym punkcie pomiędzy wlotem
fekaliów do przepompowni i urządzeniem pompowym powinien być nie mniejszy niż
40mm.
Tablica 7 .1 Minimalne średnice przewodów tłocznych odprowad:i.ających kieki.

Minimalna średnjca
Typ przepompowni ścieków przewodu tłocznego
DN [mm]
Przepompownia ścieków fekalnych bez urządzeń rozdrabniających zgodnie
z PN-EN 12050-1:2002 80
Przepompownia kieków feka.lnych z urządzeniami rozdrabniającymi zgodnie

z PN-EN 12050-1:2002 32
Przepompownia ścieków nie zawierających fekaliów ?godnie z PN-EN 12050-2:2002 32

Przepompownia §cieków fekalnych bez urządzeń rozdrabniających do okrdlonych
25
zasrosowań zgodnie z PN-EN 12050-3:2002
Przepompownia §cieków fekalnych z urządzeniami rozdrabniającymi do okre~lonych

zasrosowa6 zgodnie z PN-EN 12050-3:2002 20
Przewody tłoczne w przepompowniach fekaliów bez urządzenia rozdrabniającego nie

powinny być mniejsze niż DN 80. Przelot w zaworze zwrotnym nie powinien być mniej-
szy niż 60 mm. Tam gdzie jest to wymagane, przyłącze na odpływie nie powinno być
mniejsze niż DN 50 oraz przelot w zaworze zwrotnym nie powinien być mniejszy niż
50 mm (tabl. 7.1). Połączenia, przewód odpływowy i zawory zwrotne w przepompow-
niach fekaliów z urządzeniem rozdrabniającym nie powinny być mniejsze niż DN 32.
7.3
Obliczanie elementów instalacji ciśnieniowej
7.3. 1
Przepływ obliczeniowy
Przepływ obliczeniowy ścieków bytowo-gospodarczych w instalacji ciśnieniowej okre-

śla się tak samo jak dla instalatji grawitacyjnych (rozdz. 5 .3 .4 ). W systemie instalacji
grawitacyjnych czas odpływu ścieków z przyboru sanitarnego zależy od rodzaju przybo-
ru, konstrukcji odpływu, sposobu korzystania i rodzaju układu instalacji. W systemie
kanalizacji ciśnieniowej przepompownie instalowane przy odpływach z poszczególnych
7.3 Obliczanie elementów instalacji ciśnieniowej 179
urządzeń sanitarnych są wyposażone w zbiorniki retencyjne, które umożliwiają pracę

cykliczną pomp przetłaczających ścieki. Należy uwzględnić dodatkowo, że prędkość
w przewodzie odpływowym (tłocznym) powinna być nie mniejsza niż 0,7 m/s i nie
powinna przekraczać 2 +3 rrl/s. Wydajność pompowni Qp powinna być równa przynaj-
mniej wielkości przepływu obliczeniowego ścieków QW\v·
7.3.2
Obliczenia hydrauliczne przewodów ciśn ieniowych
W celu zapewnienia ustalonej prędkości przepływu wewnątrz przewodu przy zadanej
geometrycznej różnicy położenia początku i końca przewodu tłocznego hst (rys. 7-7)
wymagane jest uzyskanie odpowiedniej wysokości podnoszenia he przepompowni:
h, ""hSI + h, (m] (7-1)
gdzie:
hsr - geometryczna wysokość podnoszenia, [m],
hs - wysokość strat ciśnienia w przewodzie tłocznym, [m).
Rys. 7-7. Zabezpieczenie przewodu tłocznego przed przepływem zwrotnym w postaci syfonu. Hg- geome-
tryczna wysokoś<: podnu>unia 11um11y.
Georoerryczna różnica położenia początku i końca przewodu tłocznego hs,, nazywa-

na jest geometryczną wysokością podnoszenia i jest obliczana jako pionowa odległość
między najniższym poziomem wody w przepompowni ścieków a najwyższym punktem
rurociągu odpływowego. Dla uproszczenia dopuszcza się ·pomiar odległości pionowej
od podłogi pomieszczenia, w l<tórym jest zlokalizowana pompownia ścieków do najniż
szej części syfonu przepływu zwrotnego.
Straty ciśnienia w przewodach kanalizacyjnych, którymi są przetłaczane ścieki byto-
wo-gospodarcze oblicza się przy założeniu (zgodnie z PN-EN 12056-4:2002) lepkości
kinematycznej zbliżonej do wody czystej o temperaturze 10°C przy całkowitym wypeł
nieniu przekroju poprzecznego przewodu.
18.0 7 Projektowanie elementów ciśnieniowych w insta lacjach kanalizacyjnych
Wielkość hs we wzorze (7-1) jest stracą ciśnienia, na którą składają się straty ciśnie
nia wywołane tarciem hr i straty ciśnienia wywołane oporami miejscowymi hm:
hs = h, +hm [m] (7-2)
Straty ciśnienia opisane są wzorem:
v2 v2
J... • l
h = - ·- +{; · - (7-3)
s d 2g 2g
gdzie: .
A - współczynnik strat liniowych (tarcia) obliczany przy pomocy wzoru Colebrooka-
·White'a, zależny od liczby Reynoldsa i. chropowatości przewod~, [-],
d - wewnętrzna średnica przewodu, [m),
g - przyspieszenie ziemskie, [m/s 2] ,
I - długość przewodu, [m],
v - prędkość przepłyv,ru ścieków, [mis],
t; - współczynnik strat miejscowych w przewodzie, [-].
..
Przy obliczaniu strat miejscowych należy uwzględnić wszystkie zawory i kształtki
przewodu odpływowego aż do lewaru przepływu zwrornego. Wartości współczynnika
oporów miejscowych ~ dla zaworów i kształtek podano w tabl. 7.2.
Współczynnik strat liniowych, charakteryzujący opory tarcia przepływających ście-
Tablica 7.2. Współczynnik oporów miejscowycb. ~dla zawo-

rów i kszcalrek.
Typ oporu miejscowego ~
Zawór odcinojący• 0,5
Zawór zwrotny• 2,2
Kolano 90• 0,5
Kolano 45• 0,3
Swobodny wypływ 1,0
Trójnik 45• na przdocie przepływu 0,3
Trójnik 90• na przelocie przepływu 0,5
Trójnik 45° na odgałęzieniu przepływu 0,6
Trójnik 90° na odgałęzieniu przepływu 1,0
Trójnik 90° przy przepływie przeciwnym 1,3
Zwiększenie średnicy 0,3
• Należy kierować się wymaganiami rechnicznymi ustalonymi
przez producenta
ków o wewnętrzne ścianki przewodu tłocznego jest określany wzorem Colebrooka-

White'a, tym samym który jest stosowany do obliczeń strat liniowych w ciśnieniowych
przewodach wodociągowych:
_1_=_2 . 100
.fJ:. 0
( 2,51
Re·.JJ:.
+-e- )
3,71
(7-4)
7.3 Obliczanie elementów instalacji c iśn ien iowej 181
gdzie:
). - współczynnik strat liniowych, (-],
D - średnica wewnętrzna przewodu, (m],
L - długość przewodu, [m],
g - przyspieszenie ziemskie, [m/s 2] .
Re - liczba Reynoldsa, [-],
e - chropowatość względna wewnętrznych ścianek przewodu, [-].
Liczbę Reynoldsa wyznacza się z zależności :
v ·D
Re= - - (7-5)
v
gdzie
v - prędkość przepływu, [mis),
D - średnica wewnętrzna przewodu, [m],
v - kinemaryczny współczynnik lepkoki, {m2/s].
Chropowarość względną wewnętrznych ści anek przewodu wyznacza się na podsta-

wie znajomości chropowatości bezwzględnej ki średnicy przewodu D:
k
E= - (7-6)
D
Chropowatość bezwzględna przewodu k jest zazwyczaj określana przez wytwórcę
dla nowych rur. Zmienia się ona w czasie i po kilku łatach eksploatacji może osiągnąć
wartość pomiędzy 0,1 a 1,0 mm.
Z uwagi na uwikłaną zależność współczynnika ). we wzo rze (7-4), do obliczeń
prakrycznych można wykorzystać metodę iteracyjną najmniejszych kwadratów, a w celu
uzyskania szybkiej zbieżności tej metody do obliczenia pierwszego przybliżenia współ
czynnika A. często wykorzystuje się wzór Waldena :
(7-7)
oznaczenia jak we wzorze (7-4).

Podczas obliczania wysókosci strat ciśnienia Il,; dla różnych wartości przepływów
przedstawia się wyniki ra wykresie zależności ciśnienia od przepływu. Otrzymana
charakteryscyka jest zazwyczaj nazywana charakterystyką systemu. ·
Podstawowe równanie charakterystyki dla systemu ciśnieniowych przewodów ka-
nalizacyjnych jest następujące:
+i=+-'d- ·l.)
2
hc - ~ h'11
n { (
'=>1. ' ·-
2'
).. v }
(7-8)
• g I
gdzie:
di - średnica wewnętrzna i-tego przewodu, [m],
g - przysp ieszenie ziemskie, [m/s 2],
h„i - statyczna (geometryczna) wysokość ciśnienia w i-cym przewodzie, [m],
he - całkowita wysokość ciśnie nia, (m),
182 7 Projektowanie elementów ciśnieniowych w instalacjach kanalizacyjnych
I; - długość i-cego przewodu, [m],

v; - prędkość przepływu w i-rym przewodzie, (mis], .
~i - współczynnik strat miejscowych (współczynnik strat lokalnych) w i-tym przewodzie,[·],
A; - współczynnik strat liniowych (tarcia) w i-rym przewodzie, [-].
Czynniki zmienne takie jak jakość wykonania i warunki działania mają również
wpływ na efekt końcowy. Z powodu niewystarczającej prędkości przepływu będącej .
przyczyną występowania sedymentacji, może się zmienić z biegiem czasu oporność
przewodu i w pewnych warunkach może zmniejszyć się jego średnica wewnęrrzna (zja-
wisko niezwykle rzadkie w przypadku dobrze zaprojekcowanych systemów kanalizacji
ciśnieniowej). Należy także wziąć pod uwagę wpływ czynników zmiennych i nieokre-
ślonych, takich jak zawartość związków chemicznych i części stałych w transportowa-
nych ściekach. Oprócz tego należy uwzględnić problemy związane z występowaniem
powietrza w przewodach, ponieważ mogą one zwiększać straty ciśnienia i sprawiać, że
przepłukiwanie przewodów sprężonym powietrzem może być niewskazane.
e 200
i
~
o
i.i'
c: 150
N
g
„"o
Prędkość
it:! 100
samooczvszczanla
o. =
v 0.7 mis
!
t:!
;;.
~~
50
„"c
.!!
f o
"" o 5 10 15 20 25 (<fm3/•I
o 10 20 30 40 SO GO 70 go jm3/h)
Przepływ ścieków O
Rys. 7-8. Zaleiność między priepływem i wcwnętrzml ~rednicą priewodu tłocznego.
Przy doborze średnicy przewodu tłocznego należy się upewnić (tabl. 7.1), czy jest
zachowana minimalna prędkość przepływu, wynosząca zgodnie z normą 0,7 mJs. Pręd
kość samooczyszczania powinna być osiągana przynajmniej raz na dobę w celu ograni-
czenia możliwości występowania sedymentacji i osadzania się części stałych. Jeżeli prze-
pompownia ścieków nie zapewnia występowania prędkości samooczyszczania przy
podanych warunkach, powinno się rozważyć zastosowanie sprężonego powietrza w ce-
lu okresowego przepłukiwania przewodów.
Minimalną wiełko~ć przepływu, gwarantującą występowanie prędkości samo-
oczyszczania należy obliczyć zgodnie z równaniem:
(7-9)
7.3 Obliczanie elementów instalacj i ciśnieniowej 183
gdzie:
Qmin -minimalna wielkość przepływu, (dm 3/s],
v - minimalna prędkość przepływu w przewodzie odpływowym, wynosząca v = 0,7 mis,
d; - wewnętrzna średnica przewodu odpływowego, [mm).
Na rys. 7-8 zamieszczono wykres służący do doboru średnicy przewodu tłocznego w za.
łeżności od przepływu ścieków przy zachowaniu prędkości samooczyszczania w przewo-
dzie. Z wykresu tego można także określać przepustowość przewodów o różnych średni
cach wewnęrrznych. Całkowita strata ciśnienia jest obliczana przy przyjęciu zmodyfikowa-
nej średnicy przewodu i· przepływu. Znając przepływ Q i całkowitą stratę ciśnienia he
można dobrać odpowiednią pompę. Następnie należy przeprowadzić obliczenia systemu
wykorzysrując charakterystykę pracy pompy w celu upewnienia się, czy są nadal spełnione
kryteria projektowe np. projektowana wydajność pompy i prędkość minimalna.
7.3.3
Do bór przepompowni ścieków
Przepompownie ścieków dobiera się na podstawie obliczeń całkowitego dopływu ście
ków bytowo-gospodarczych Qww i całkowitej wysokości podnoszenia h, . Przepompow-
nia ścieków o punkcie pracy Qp i Hp powinna być dobrana z wydajnością Qp większą
niż Qww i wysokością podnoszenia Hp bliską he. W celu dokładnego doboru pompy do
układu przewodów tłocznych należy porównać ze sobą charakterystyki hydrauliczne
tych elementów. Punkt przecięcia charakterystyki układu kanalizacyjnego z charaktery-
styką hydrauliczną dobieranej pompy będzie punktem pracy tego układu (rys. 7 -9). Pła
wyznaczonego punktu pracy (w przewodach całkowicie wypełnionych ściekami) wiel-
kość wydajności pompy powinna być wykorzystana do obliczenia prędkości w przewo-
dzie tłocznym, zgodnie ze wzorem (7-9).
Podczas pracy przepompowni z przewodami częściowo wypełnionymi ściekami
mogą pojawiać się przestrzenie powietrzne w górnych węzłach instalacji. Zjawisko to
będzie zwiększać Straty ciśnienia i powinno być uwzględnione podczas obliczeń w celu
uniknięcia wysrępowania małych prędkości w przewodach.
W celu optymalizacji pracy i zużycia energii przepompowni ścieków należy określić obję
tość uiyteczną zbiornika retencyjnego, z którym będzie współpracowała pompa ze wzoru:
V- TxQ, (7-10)
gdzie:
V - objętość użytkowa zbiornika retencyjnego, [dm3),
T - minimalny czas pracy pompy (tabl. 7.3), [s),
Qp- wydajność pompy, [dm 3/s).
Tablica 7.3. Zaletność mi~dzy mocą silnika a minimal-

nym czasem pracy pompy T. ·
Moc silnika Minimalny czas pracy
[kW] T (s)
do 2,5 2,2
od 2,5 do 7,5 5,5
powytej 7,5 8,5
184 7 Projektowanie elementów ciśnien iowych w instalacjach kanalizacyjnycl)
charakterystyka ·hydrauliczna pompy

r---.._/
punkt pracy
układu
:i:
«1
'C
charakterystyka hydrauliczna
ciśni enjowego przewodu kanalizacyjnego I
ł (układu /zewodów) i---::::~"f""~~l
~ ~~--====::::==::::=-~~~~--=.J'--l-~..:i.-~
~
Natężeni e przepływu Q
Rys. 7-9. Wyznaczanie punkru pracy pompy i przewodem ciśnieniowym.
Pro·ducent pompowni ścieków może ustalić inne wartości minimalnego czasu pra-
cy T. Objętość użytkowa V powinna być większa niż objętość przewodu odpływowego
pomiędzy zaworem zwrotnym a syfonem przepływu zwrotnego. W celu upewnienia
się, że objętość przewodu odpływowego zostanie całkowicie przetłoczona podczas każ
dego cyklu pracy pompy, minimalna objętość czynna powinna wynosić 20 dm3 .
7.4
Zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym
Podczas projektowania elementów kanalizacji ciśnieniowej należy wziąć pod uwagę

możliwość przeciążenia przykanalików i systemu kanalizacji wewnątrz budynku. Sytu-
acja taka może być spowodowana przez nieplanowane dopływy ścieków, zatkania kana-
łów, przepełnienia lub zmniejszenia przekroju poprzecznego przewodów. Pi:teciążenie
kanalizacji może powodować dodatkowo awaria przepompowni ścieków. Z cych wzglę
dów przybory sanitarne usyruowane poniżej poziomu zalewania powinny być odpo-
wiednio zabezpieczone przed przepływem zwrotnym.
Zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym może być zrealizowane przez zastoso-
wanie pompowni ścieków z syfonami przepływu zwrotnego (rys. 7-7), który stanowi
wysoki stopień zabezpieczenia przed przepływem zwrotnym.
Innym rodzajem zabezpieczenia przed przepływem zworrnym może być zawór prze-
ciwzalewowy (rys. 7-10), który można stosować w następujących przypadkach:
- przewód odpływowy (tłoczny) z przepompowni ścieków jest ułożony ze spadkiem
w kierunku kanalizacji grawitacyjnej odbierającej ścieki,
7.4 Zabezpieczenie przed przepływem zwrotnym 185
- przepompownia obsługuje pomieszczenia o mni~jszym znaczeniu, tj. takie, w któ-
rych nie znajdują się żadne wartościowe obiekty a w przypadku ich zalania nie jest
narażone na niebezpieczeństwo zdrowie mieszkańców,
- liczba użyrkownik6w, których obsługuje przepompownia jest niewielka a toalery są
zainstalowane powyżej poziomu zalewania,
- przybory sanitarne nie muszą być używane podczas wystąpienia zalania pomieszczenia.
Rys. 7-10. Zabezpieczenie przewodu tłocznego przed przepływem zwrotnym ścieków za pomocą iaworu
przeciwzalewowego.
8 Wykonanie instalacji
8.1
Warunki techniczne wykonania instalacji grawitacyjnych
8.1 .1
Wstęp
Instalacje kanalizacji wewnętrznej powinny odpowiadać przepisom i normom aktual-

nym i obowiązuj ącym PN-92/B-01707 [16). W przypadku instalacji wykonanych
z tworzyw sztucznych szczegółowe informacje podano w warunkach technicznych wy-
kÓnania i odbioru rurociągów z tworzyw sztucznych [86). Wyrycme montażu i instala-
cji dla rur, przyborów i innych urządzeń wykonanych z materiałów nietypowych po-
winny być podane przez producentów. ·
8.1.2
Do b ó r m ateriałów
Materiały i wyroby (przybory, urządzenia, rury itp.) do budowy instalacji kanalizacyj-

nych powinny być zgodne z odpowiednimi normami, a w przypadku ich braku, powin-
ny mieć świadectwo dopuszczenia do powszechnego stosowania w budownictwie.
Dla przewodów kanalizacyjnych odprowadzających ścieki przemysłowe dobór mate-
riałów oraz sposób ich zabezpieczenia przed przedwczesnym zniszczeniem powinien
odpowiadać przewidywanym warunkom ich pracy i być określony w dokumentacji.
Wewnętrzne przewody kanalizacyjne (z wyjątkiem wewnętrznych pionów deszczo-
wych) należy wykonywać z rnr żeliwnych bezciśnieniowych, z tworzyw sztucznych bez-
ciśnieniowych, kamionkowych zwykłych lub kwasoodpornych. Dobór materiału jest
uzależniony od temperatury i sropnia agresywności ścieków. Przewody (podejścia) od-
prowadzające ścieki z przyborów sanitarnych lub urządzeń przemysło,vych. do pionów
spustO"l')'ch powinny być "l')'konane w zasadzie z tych samych materiałów co piony
spustowe. Podejścia odprowadzające ścieki o pod"l')'ższonej temperaturze (np. z pralek
automatycznych, zmywarek do naczyń, zlewów kuchennych, itp.) powinny być \'l')'ko-
nane z materiału odpornego na temperaturę 100°C.
Zewnętrzne piony deszczowe należy wykonywać .z rur żeliwnych bezciśnieniowych
do wysokości 2 m nad poziomem terenu. Po\'l')'iej można stosować rury z blachy stalo-
wej ocynkowanej lub cynkowej, miedzianej oraz rury z tworzyw o wymaganej odpor-
ności na uderzenia i temperaturę zewnętrzną.
Wewnętrzne piony deszczowe nale-i.y "l')'konywać z żeliwnych rur wodociągowych, rur
ciśnieniowych z tworzywa sztucznego lub stalowych odpowiednio zabezpieczonych przed
korozją. Dopuszcza się wykonywanie pionów 0 wysokości do 10 m z rur żeliwnych kana-
lizacyjnych. Przewody spustowe powinny mieć osłony dźwiękochłonne dla zabezpieczenia
mieszkań przed hałasami powstającymi w czasie przepływu pionem znacznej ilości ścieków.
188 8 Wykonanie instalacji
Ścieki odprowadzane do komunalnych urządzeń kanalizacyjnych powinny odpowia·

dać warunkom określonym w odpowiednich przepisach. Dla ścieków, których jakość
nie odpowiada określonym przepisom, przed odprowadzeniem do sieci zewnętrznej
należy stosować urządzenia do wstępnego ich oczyszczania18 .
·'
8.1.3
Montaż przyborów i urządzeń sanitarnych
Wymagania dotyczące usytuowania elementów wyposażenia sanitarnego i powierzchni

funkcjonalnych niezbędnych do ergonomicznego korzystania z przyborów zawiera nor·
ma PN-88/B-01058 [87], patrz również (11], [22].
Warunki montażu przyborów i urządzeń sanitarnych są następujące:
- zlewozmywaki należy umieszczać na wysokości 0,80-:-0,90 m gdy są prieznaczone
do pracy stojącej oraz na wysokości 0,60 m, przeznaczone do pracy siedzącej,
miski ustępowe i bidety należy mocować do posadzek lub ścian w sposób zapewnia·
jący łatwy demontaż,
przybory i urządzenia łączone z instalacją kanalizacyjną należy wyposażyć w za·
mknięcia wodne (syfony) o wysokości min. 50 mm, dostępne w celu ich czyszczenia,
umywalki należy umieszczać na wysokości 0,75-:-0,80 rn nad podłogą, licząc od
górnej krawędzi przyboru, a w przedszkolach na wysokości 0,60 m,
przelewy z wanny, umywalki, zbiorników spłukujących itp. należy łączyć z podej-
ściem kanalizacyjnym powyżej zamknięcia wodnego,
przybory Vl'}'konane z blachy (np. zlewozmywaki, wanny) należy ustawiać na ela-
stycznych podkładkach w celu zmniejszenia hałasu i drgań,
na odpływie ścieków z kuchni żywienia zbiorowego należy montować odtłuszczacze
(centralne, na zewnątrz budynku lub indywidualne przy przyborach),
na odpływie ścieków pochodzących z obsługi i mycia pojazdów mechanicznych nale-
ży montować odbenzyniacze i łapacze błota,
na odpływie ścieków agresywnych należy montować neurralizacory,
do odprowadzania ścieków z przewodów znajdujących się poniżej poziomu ze·
wnętrznej sieci kanalizacyjnej należy stosować przepompownie. ·
8.1.4
Prowadzenie przewodów
Przewody należy prowadzić po ścianach wewnętrznych. Dopuszcza się prowądzenie ich

po ~cianach zewnętrznych pod warunkiem zabezpieczenia przed przemarzaniem.
Zeliwne przewody odpływowe (poziome) prowadzone pod posadzką pomieszczeń,
w których temperatura nie spada poniżej 0°C powinny być ułożone w ziemi na takiej ,
głębokości aby przykrycie przewodu Vl'}'nosiło co najmniej 30 cm, a dla rur kamionko-
wych, betonOVl'}'ch lub z PVC minimum 50 cm.
Przy układaniu przewodów równolegle do ścian konstrukcyjnych poniżej ław funda-
mentowych wymaga się zabezpieczenia przed naruszeniem stateczności budowli.
18 W różnych regionach kraju lokalnie obowiązują różne zalecenia poszczególnych przedsiębiorstw
komunalnych, które są dołączane do umów zawieranych z właścicielami posesji, spółdzielniami
mieszkaniowymi lub zakładami przemysłowymi na odprowadzanie §cieków do miejskiej kanalizacji
sanitarnej.
8.1 Warunki techniczne wykonania instalacji grawitacyjnych 189
Przy montażu przewodów spusrowych (pionowych) dopuszcza się stosowanie odsa-
dzek w celu ominięcia przeszkód. Przy długości odsunięcia pionu ponad 0,9 m odcinek
odsadzki powinien być nachylony do pionu pod kątem nie mniejszym niż 45°.
Przewody spustowe prowadzone przez pomieszczenia lub szyby instalacyjne przyle-
gające bezpośrednio do ·pokoi w budynkach mieszkalnych, szpitalach i domach wypo-
czynkowych należy izolować akustycznie.
Instalacje wykonane z rur z r:worzyw sztucznych powinny być prowadzone w odle-
głości conajmniej 10 cm od rurociągów cieplnych (mierząc od powierzchni rur). Gdy
odległo~ć ta jest mniejsza, należy stosować izolacj ę cieplną. Izolacja jest niezbędna także
gdy działanie dowolnego źródła mogłoby spowodować podwyższenie temperatury
ścianki przewodu kanalizacyjnego powyżej 45°C.
Nie wolno prowadzić przewodów kanalizacyjnych powyżej przewodów gazowych
i elektrycznych.
8.1 .5
Montaż przewod ów
Połączenia kielichowe rur żeliwnych bezciśnieniowych i kamionkowych zwykłych nale-
ży uszczelniać przy ~życiu sznura czarnego, dokładnie ubitego.i kitu trwale plastyczne-
go (np. asfaltowego) jako zabezpieczenia szczeliwa. Uszczelnienia rur żeliwnych bezci-
śnieniowych sznurem konopnym smołowanym, folią lub wełną z metali miękkich nale-
ży stosować w następujących przypadkach:
w rurociągach poziomych podwieszonych pod stropem lub na ścianach,
- w rurociągach hal fabrycznych narażonych na drgania,
- w rurociągach narażonych na działanie par kwasów,
- w innych uzasadnionych przypadkach.
Połączenia kielichowe rur żeliwnych ciśnieniowych w wewnętrznych pionach desz-
czowych należy uszczelniać sznurem czarnym i białym, dokładnie ubitym oraz folią lub
wełną z metali miękkich.
Połączenia rur kielichowych kamionkowych kwasoodpornych należy uszczelniać
sznurem czarnym, dokładnie ubitym oraz kitem trwale plastycznym, odpornym na
działanie agresywnych ścieków. W przypadku przewodów mocowanych do konst rukcji
budynku połączenia kielichowe można uszczelniać żywicą epoksydową.
Połączenia kielichowe rur z PVC i PP należy wykonywać przy użyciu pierścienia
gumowego o średnicy dostosowanej do zewnętrznej średnicy rury.
Dopuszczalne odchylenia przewodów odpływowych od spadków założonych w pro-
jekcie technicznym mogą wynosić ±10%.
Odgałęzienia przewodów odpływowych powinny być wykonane przy pomocy trój-
ników o kącie rozwarcia nie większym od 45°.
Na przewodach spustowych (pionach) należy stosować na każdej kondygnacji co najmniej
jedno mocowanie stałe, zapewniające przenoszenie obciążeń rurociągów, a dla przewodów
Tabliea 8.1. Maksymalne odstępy ·uchwytów dla przewodów odpływowych.

Materia! Srednice [mj Odstęp [m)
PVC, PP i PE 0,05 + 0,11 1,0
powyżejO, 11 1,25
Pozostałe wszystkie 2,0
190 8 Wykonan ie instalacji
wykonanych z PVC i polipropylenu PP dodarkowo co najmniej jedno mocowanie pnesuwne.

Wszystkie elementy pruwodów spuscowych powinny być mocowane niezależnie. Maksymal-
ne odstępy uchwytów dla poziomych przewodów kanalizacyjnych podano w tabl. 8.1.
Kompensacja wydłużeń termicznych przewodów v.;ykonanych z PVC i polipropyle-
nu PP łączonych przy pomocy połączeń rozłącznych powinna być zrealizowana przez
pozostawienie w kielichach podczas montażu rur i kształtek luzu kompensacyjnego
oraz poprzez właściwą lokalizację podpór stałych i przesuwnych.
Przewody kanalizacyjne w ziemi pod podłogą należy układać na podsypce z piasku,
której grubość powinna wynosić 15 + 20 cm. Dno wykopów powinno znajdować się
w gruncie rodzimym lub powinno być podsypane warstwą odpowiedniego materiału
zabezpieczającego przed osiadaniem trasy przewodu kanalizacyjnego. W gruntach kate-
gorii l)V przewody można układać bez podsypki. W razie niemożności układania
przewodów kanalizacyjnych w ziemi pod podłogą piwnic dopuszcza się w wyjąrkowych
przypadkach montaż ich nad podłogą. Przewody te należy układać na odpoY.<iednich
wspornikach w sposób uniemożliwiający powstawanie załamań w miejscach połączeń.
Studzienki rewizyjne włazowe powinny mieć średnicę co najmniej 1,0 m, a przy
głębokości większej niż 1,5 m - §rednicę 1,2 m. Srudzienki rewizyjne na zewnąrrz
budynku należy umieszczać:
- na podłączeniu kanalizacyjnym (przykanaliku),
- przy zmianie kierunku, średnicy lub spadku,
- na połączeniu przewodów odpływowych,
- na odcinkach proscych przewodów odpływowych w zależności od średnicy (tabl. 8.2).
Tablica 8.2. Dopusu:zalne odległości między srudzienlwni rewizyjnymi.

Srednica pnewodu Odległości mi~dzysrudzienbmi
[m) rewizyjnymi [m)
0,15 35
powyżej 0,15 SO
Skrzynki rewizyjne na pionach instalacji deszczowej podłączone do pr-1.ewodów odpływo

wych należy umieszczać na wysokości około 0,5 m nad terenem. Skrzynka rewizyjna powin-
na być wyposażona w kratkę i zamykany otwór rewizyjny do usuwania zanieczyszczeń.
Czyszczaki instalacji kanalizacyjnej dla ścieków bytowo-gospodarczych należy
umieszczać:
- na przewodzie odpływowym przy wyjściu z budynku,

- gdy brak jest możliwości wykonania studzienki rewizyjnej między budynkiem a ze-
wn~trzną siecią kanalizacyjną,
- przed uskokiem (kaskadą) przewodu odpływowego,
- na przewodach spustowych (pionach) przed przejściem ich do przewodów od-
pływowych,
- na podejściach o długości większej niż 2,5 m,
- bezpośrednio przed włączeniem do przewodu spustowego, na prostych odcinkach
przewodów odpływowych w zależności od średnicy (tabl. 8.3).
Nie należy umieszczać czyszczaków w pomieszczeniach o szczególnych wymaga-
niach sanitarno-higienicznych, np. w pomieszczeniach żywienia zbiorowego, magazy-
nach produktów spożywczych.
8.1 Warunki techniczne wykonania instalacji grawitacyjnych 191
Tablica 8.3. Dopuszczalne odległości między czyszczakami.
Odlcglości międzyczyszczakami
Średnica przewodu w przewodach na ścieki
[m)
sanitarne [m] przemyslowc (m)
0,10+0,15 15 20
0,20+ 0,30 25 30
Wpusty podłogowe należy umieszczać:

- w pomieszczeniach higieniczno-sanitarnych ogólnodostępnych,
- w kuchniach żywienia zbiorowego,
- w pralniach,
- w innych pomieszczeniach, gdzie niezbędne jest używanie bieżącej wody dla ut rzy-
mania czystości posadzki. ·
Wpusty podwórzowe należy podłączać do sieci kanalizacyjnej deszczowej lub ogól-
nospławnej. Dopuszcza się podłączenia do instalacji kanalizacyjnej dla ścieków bytowo-
gospodarczych wpustów (zasyfonowanych) zbierających wody opadowe z powierzchni
zewnętrznych zejść do piwnic, wjazdów do garaży, itp.
Przewody spustowe należy wyprowadzić ponad połać dachową (jako rury wentyla-
cyjne wywiewne) powyżej okien i drzwi prowadzących do pomieszczeń znajdujących
się w odległości nie mniejszej niż 4 m od tych przewodów. Rura wywiewna powinna
być wyprowadzona ponad dach na wysokość 0,5+1,0 m. Niedozwolone jest wpro-
wadzanie rur wentylacyjnych instalacji kanalizacyjnej do przewodów wentylacyjnych
z pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz do przewodów dymowych i spali-
nowych.
Nie jest wymagane wyprowadzanie ponad dach wszystkich przewodów wentylują
cych piony kanalizacyjne, pod warunkiem zastosowania na pionach kanalizacyjnych nie
wyprowadzonych ponad dach zaworów napowietrzających te piony. Urządzenia te jed-
nocześnie powinny zapewniać dostateczną szczelność, uniemożliwiając przedostawanie
się gazów kanałowych z kanalizacji do pomieszczeń. Przy stosowaniu zaworów napo-
wietrzających należy przewidzieć wyprowadzenie ponad dach przewodów wentylują-·
cych ostami pion, licząc od podłączenia kanalizacyjnego na każdym przewodzie odpły
wowym oraz co najmniej co piąty z pozostałych pionów kanalizacyjnych w budynku.
8.1.6
Badanie szczel ności
Podczas badania szczelności instalacji kanalizacyjnej należy dokonać następujących
sprawdzeń :
- pionowe przewody deszczowe wewnętrzne należy poddać próbie na szczelność
przez zalanie ich wodą na całej wysokości,
- wewnętrzne piony deszczowe powinny być wykonane ż materiału, który wytrzyma
wysokość ciśnienia wody równą 1,5-krornej wysokości budynku,
- podejścia i przewody spustowe (piony} kanalizacji ścieków bytowo-gospodarczych
należy sprawdzić na szczelność w czasie swobodnego przepływu przez nie wody,
- kanalizacyjne przewody odpływowe odprowadzające ścieki bytowo-gospodarcze
sprawdza się na szczelność przez oględziny po napełnieniu ich wodą powyżej kolana
łączącego pion z poziomem.
192 8 Wykonanie instalacj i
8.2
Warunki techniczne wykonania instalacji podciśnieniowych
8.2.1
Wstęp
W projekcie powinny być zawarte następujące elementy, wpływające na montaż instalacji

i jej poźniejszą eksploatację:
- dostęp do części opróżniających, zaworów odcinających, rewizji itp„
- harmonogram użytkowania części opróżniających w powiązaniu z częstotliwością
cykli i trWałością,
- oszacowanie liczby napraw i wymian części opróżniających,
harmonogram użytkowania wyposażenia stacji podciśnieniowej,
- oszacowanie liczby napraw i wymian wyposażenia stacji podciśnieniowej .
Łatwość utrzymywania w ruchu instalacji podciśnieniowej wywiera wpływ nie tylko
na koszty użytkowania, ale także na gotowość do działania. ·
8.2.2
Aspekty energetyczne
Zużycie energii, nawet na normalnym poziomie, powinno być uwzględniane podczas
planowania i projektowania systemu. Można je zmniejszyć przez:
unikanie wysokich wzniesień rurociągu,
- unikanie wysokich proporcji powietrze/woda,
- zastosowanie systemów kontroli wykrywających ulatnianie się powietrza,
- wybór elementów systemu o wysokiej sprawności.
8.2.3
Montaż urządzeń i przewodów
Przed rozpoczęciem montażu urządzeń powinna być dostarczona szczegółowa doku-

mentacja, np. rysunki, wykazy części, instrukcje montażu.
Jeżeli odcinek przewodu nie jesr odcinkiem jego wzniesienia, jakiekolwiek odstępstwa
od zaprojektowanego profilu przewodu nie powinny wywoływać przepływów zwrotnych.
Umocowania powinny być trwale osadzone na przewodzie. i zakotwiczone do kon-
strukcji budynku celem zapobieżenia występowaniu wibracji i hałasu. Wszystkie prze-
wody powinny być pewnie umocowane w następujących miejscach: · ·
- we wszystkich punktach, gdzie przewód zmienia kierunek,
- przy odgałęzieniach przewodów i przy rurociągach połączeniowych,
- w odstępach, które zapewnią odpowiednie podparcie, przy uwzględnieniu rodzaju
konstrukcji przewodu i okresowych naprężeń dynamicznych występujących w kana-
lizacji podciśnieniowej.
Należy przewidzieć dostęp dla obsługi zaworów odcinających, rewizji, zaworów

zwrotnych i części opróżniających.
Sieć przewodów powinna być podparta i uszcywniona. Podparcie jest konieczne, jak
w każdym systemie przewodów kanalizacyjnych, w celu utrzymywania odpowiedniego
\ 8.2 Warunki techniczne wykonania instalacji podciśnieniowych 193
profilu rurociągu wymaganego do prawidłowego funkcjonowania. Usztywnianie jest
kon ieczne ze względu na naprężenia i siły reakcji występujące podczas przesuwania się
osadów wewnątrz przewodu.
Naprężen ia i siły reakcji występują wszędzie ram, gdzie następuje zmiana kierunku
w dowolnej płaszczyźn ie odniesienia. Podobnie można się spodziewać, że siły te będą
występować w sytuacjach, gdzie przewody się przecinają.
Przewody kanalizacji podciśnieniowej powinny być mocowane przy użyciu uch\vy-
tów dwukierunko\vych. W przypadku przewodów z nvorzyw sztucznych odstęp mię
dzy podporami · może wynos ić maksymalnie 2 m. Dla przewodów stalowych odstęp
między podporami może wynosić w granicach od 3 do 4 m.
Należy brać pod uwagę rozszerŻalność i kurczliwość rurociągów.
8.2.4
Badanie szczeln ości
Próba szczelności systemu powinna być przeprowadzona zgodnie z procedurami testo-
\vymi zawartymi w normie PN-EN 12109:2003 [42).
Przed przystąpieniem do badania szczelności należy zamknąć wszystkie otwarte pod-
łączenia do instalacji odpowiednimi zamknięciami. Jeżeli próbie szcze lności poddawana
jest rylko część przewodów, powinna być ona odłączona od reszty instalacji.
Podczas przeprowadzania badania szczelności instalacji należy wykonać następujące
czynności:
opróżnić badaną instalację lub jej fragment z powietrza do wartości podciśnienia
występującego podczas normalnej pracy z odchyłką +:OO%,
- należy rejestrować ciśnieniana zewnątrz instalacji, temperaturę i podciśnienie we-
wnątrz przewodów,
temperatura powinna być mierzona w rrzech lub więcej mia.rodajnych miejscach
wzdłuż przewodu i na tej podstawie powinna być obliczon jej wartość średnia,
- pod koniec okresu badań należy ponownie zarejestrować zewnętrzną cemperarurę,
ciśnienie i podciśnienie wewnątrz przewodu - jeżeli wystąpiła zmiana temperamry
na leży obliczyć korektę podciśnienia zgodnie z równaniem stanu gazu doskonałego.
Przy badaniu szczelności przewodów podciśnieniowych wykonywanym podczas prac

montażowych podciśnienie nie powinno zmniejszyć się o więcej niż 10% wartości zare-
jestrowanej w czasie (30:t2) min.
Podczas końcowego badania szczelności dla ca,łej instalacji podciśnieniowej
powinno być spełnione jedno z dwóc h kryte riów:
- dla całego układu instalacji oprócz zaworów opróżniających podciśnienie nie powinno
zmniejszyć się o więcej niż 20% wartości zarejestrowanej w czasie 180:t2 min dla
instalacji ze zbiornikiem podciśnieniowym (zbiornikami podciśnieniowymi) lub 60:t2
mi.n. dla instalacji bez zbiorn ika podciśnieniowego (zbiorników podciśnieniov;ych),
- dla całego systemu wraz z za worami opróżniającymi podciśnienie nie powinno zmniej-
szyć się o więcej niż 20% wartości zarejestrowanej w czasie 120:t2 min dla systemu ze
zbiornikiem podciśnieniowym (zbiornikami podciśnienioW}'mi) lub 40±2 min d la sys-
temu bez zbiornika podciśnieniowego (zbiorników podciśnieniowych).
Jeżeli
instalacja podciśnieniowa budowana jest etapami, stacja podciśnieniowa jest
badana tylko po zakończeniu pierwszego etapu.
194 8 Wykona nie instalacji
8.3
Warunki techniczne wykonania instalacji ciśnieniowych
8.3.1
Wymagania dla przepompowni ścieków
Pomieszczenia, w których znajdują się pompownie ścieków powinny mieć dpowiednie

wymiary, aby zapewnić wokół urządzenia przestrzeń roboczą przynajmniej 0,6 m, w ce-
lu umożliwienia konserwacji wszystkich części roboczych i elementów. Pomieszczenia
te powinny być odpowiednio oświetlone i dobrze przewietrzane. Wszystkie podłącze
nia przewodów do przepompowni ścieków powinny być wykonane w sposób pochła
niający hałas.
Zbiorniki na ścieki zawierające fekalia nie powinny być trwale związane z budyn-
kiem. Jeżeli wewnątrz budynku znajduje się przepompownia ście ków fekalnych, to
musi być zastosowany zbiornik retencyjny wolnostojacy.
Zgodnie z normą PN-EN 12050-1 jeieli nie może zostać zamknięty dopływ ścieków,
powinna zostać zainstalowana dodatkowa przepompownia ścieków lub pompa awaryj-
na o takiej samej wydajności, która włączy się automatycznie.
8.3.2
Montaż przewodów ci śnieniowych
Wszystkie przewody kanalizacji ciśnieniowej należy instalować w ten sposób, aby za-
pewnić ich samooczyszczanie. Nie należy zmniejszać średnicy przewodu w kierunku
przepływu. Minimalny wymiar przewodu tłocznego odprowadzającego ścieki z prze-
pompowni należy przyjmować zgodnie z tabl. 7.1.
Wszystkie przewody kanalizacyjne podlączonć do przepompowni scieków powinny
być tak insralowane, aby nie podl egały naprężeniom i były odpowiednio podparte.
Zawór odcinający powinien być montowany na przewodzie dopływowym do prze-
pompowni ścieków, a także po stronie odpływu na przewodzie tłocznym za zaworem
zwrotnym. Dla przepompowni ścieków odpowiadających wymaganiom norm PN-EN
12050-2 lub PN-EN 12050-3 na przewodach tłocznych odpływowych o średnicy
mniejszej niż DN 80 mm zawór odcinający może być pominię ty pod warunkiem, że
zawór zwromy ma odwodnienie lub są przewidziane inne sposoby opróżniania przewo-
du dopływowego do zbiornika retencyjnego przepompowni.
Przewód odpływowy z przepompowni ścieków powinien być zamontowany w ten
sposób, aby tworzył syfon przepływu zwrornego powyżej poziomu zalewania (i:ys. 7-6).
Do przewodu odpływowego nie powinno się wykonywać żadnych innych pod-
łączeń. Przewody odpływowe powinny być podłączone do kanalizacji w raki sam spo-
sób jak przewody grawitacyjne. Należy zapewnić dostęp do przewodu w celu jego
czyszczenia.
Przewód tłoczny odpływowy powinien wyrrzymać 1,5-krome ciśnienie robocze wy-
twarzane przez przepompownię ścieków. Na przewodzie odpływowym nie należy insta-
lować zaworów odpowietrzających.
Wnętrze zaworów zwromych o średnicy DN ~ 80 mm, przeznaczonych do stoso-
wania w przepompowniach fekaliów powinno być dostępne poprzez otwory zaopa-
trzone w pokrywę wodo- i gazoszczelną. W zaworach zwromych o średnicy DN<80
mm otwory rewizyjne nie są konieczne.
8.3 Warunki techniczne wykonania instalacji ciśnieniowych 195
8.3:3
Wentylacja przepompowni
Przepompownie ścieków zawierających fekalia odpowiadające normie PN-EN 12050-1

powinny być wenrylowane powyżej poziomu połaci dachowych. Przewody wenrylacyj-
ne mogą być podłączone do pionu wenrylacyjnego lub do rury wywiewnej wewnętrznej
instalacji kanalizacyjnej w budynku.
Zbiornik rerencyjny współpracujący z przepompownią ścieków powinien być odpo-
wiednio wenrylowany. Wyprowadzenie wenrylacji ze zbiornika powinno być wykonane
w sposób uniemożliwiający przedostawanie się zapachów z wnętrza instalacji kanaliza-
cyjną
8.3.4
Podłączenia elektryczne
Podłączenia elekrryczne które nie są wodoodporne, takie jak szafki sterownicze i urzą
dzenia alarmowe powinny być montowane w suchych i dobrze wentylowanych po-
mieszczeniach usytuowanych powyżej poziomu zalewania.
W przypadku, gdy jest wymagane zastosowanie urządzenia ostrzegawczego, powin-
no być ono tak zainstalowane, żeby ostrzegać każdy lokal obsługiwany przez przepom-
pownię ścieków, jeżeli spodziewana jest możliwość wystąpienia awarii.
Podłączenia elekt ryczne powinny być wykonywane przez odpowiednio wykwalifiko-
wanych elekrryków.
8.3.5
Próby ciśnien iowe
Zawory zwrorne, zarówno w sranie otwartym jak i zamknięrym, po.winny być wyrrzy·
małe na ciśnienie próbne nie mniejsze niż 6 bar. Dla zaworów zwrotnych, które są
zintegrowane z przepompownią, ciśnienie próbne powinno wynosić 1 ,5-krotność mak-
symalnego ciśnienia pompy zastosowanej w urządzeniu. W czasie próby trwającej 10
minut nie powinien wystąpić widoczny przeciek.
Jeżeli zamonrowane są . urządzenia spustowe, ro należy je sprawdzić w celu stwier-
dzenia, czy nasrępuje otwarcie przy cifaieniu Z\\rromym w wysokości 1 bar.
Badanie szczelności powinno być przeprowadzone podczas wodnej próby ciśnienio
wej. Podczas rego badania przepompownia ścieków napełniona wodą o temperaturze
nie wyższej niż 20°C, powinna być szczelna i nie wykazywać widocznych przecieków
podczas działania nadciśnienia o wielkości 0,50 ±0,01 bara w czasie 10 minut.
W celu sprawdzenia szczelności samego zbiornika przepompowni, należy napełnić
zbiornik wodą o temperaturze nie wyższej niż 20°C do poziomu, do którego mogą
dopływać ścieki. Poziom wody nie powinien w sposób widoczny zmienić się w czasie
24 godzin od momentu zalania.
196 8 Wykonanie instalacji
8.4
Odbiór instalacji kanalizacyjnych
8.4.1
Zalecenia ogólne
Rozróżnia się następujące rodzaje odbiorów instalacji [88] :

- międzyoperacyjny,
- częściowy,
- końcowy.
W ramach odbioru międzyoperacyjnego należy skonrrolować sposób prowadzenia

przewodów, elementy kompensacji oraz lokalizacje przyborów sanitarnych. Odbiorowi
częściowemu należy poddać te elementy instalacji, które ulegają zakryciu lub zabudo-
wie w wyniku postępu robót, jak np. wykonanie bruzd, przebić, wykopów i inne,
których sprawdzenie jest niemożliwe lub utrudnione w fazie odbioru końcowego. Każ
dorazowo po przeprowadzeniu odbioru częściowego powinien być sporządzony proto-
kół i dokonany zapis w dzienniku budowy. Przy odbiorze końcowym należy przedłożyć
protokoły odbiorów częściowych i prób szczelności, a także sprawdzić zgodność stanu
ismiejącego z dokumentacją oraz według warunków technicznych wykonania i odbioru
robót budowlano-montażowych [88], warunków technicznych wykonania i odbioru
rurociągów z tworzyw sztucznych [86) oraz wymaganiami odpowiednich norm lub
innych warunków technicznych (np. szczegółowe wymagania montażu zalecone przez
producenta elementów wchodzących w skład insralacji).
8.4.2
Odbiór instalacji grawitacyjnej
W przypadku instalacji kanalizacji grawitacyjnej odbiór międzyoperacyjny obejmuje

kontrolę następujących elementów:
- przebieg tras przewodów kanalizacyjnych,
- spadki oraz szczelność połączeń rur kanalizacyjnych,
- przebieg przewodów poziomych i pionowych,
- kompensacja wydłużeń (w przypadku rurociągów z tworzy;v sżtucznych),
- lokalizacja przyborów sanitarnych.
Odbiór częściowy obejmuje te elementy instalacji, które w trakcie budowy ulegają
zabudowie w trakcie postępu robót, np. przejścia przez ściany, wykopy itp. Z odbiorów
częściowych musi być sporządzony pro~okół.
Odbiór końcowy powinien obejmować protokoły odbiorów części owych i prób
szczelności. Należy sprawdzić zgodność stanu istniejącego z dokumentacją, warunkami
wykonania instalacji, oraz wymaganiami odpowiednich norm lub innych warunków
technicznych (np. szczegółowe wymagania montażu zalecone przez producenta elemen-
tów wchodzących w skład instalacji). W szczególności należy skontrolować:
- użycie właściwych materiałów i elementów wchodzących w skład instalacji kanaliza-

cyjnej,
8.4 Odbiór instalacji kanalizacyjnych 197
- prawidłowość wykonanych połączeń,
- jakość zastosowanych materiałów uszczel niających w połączeniach,
- rodzaje, wymiary, przebieg tras i wi-elkość spadków przewodów kanalizacyjnych (po-
dejść pod przybory oraz pn;ewodów odpływowych - poziomych),
- prawidłowość wykonania podpór przewodów kanalizacyjnych oraz odległo§ci mię
dzy tymi podporami,
prawidłowość zainstalowania przyborów sanitarnych,
zgodność wykonania instalacji z dokumentacją.
8.4.3
Odbiór instalacji ciśnieniowej
Przepompownia powinna być odebrana przez odpowiednio wykwalifikowaną osobę.
Dostawca urządzenia do podnoszenia ścieków jest odpowiedzialny za dostarczenie wy-
maganych dokumentów (atestów, instrukcji uruchamiania i użytkowania, itp.).
Podczas odbioru wymagane jest przeprowadzenie badania przy użyciu wody dla mi-
nimum dwóch kolejnych cykli włączenia. Podczas badania powinno się unikać suchych
przebiegów.
· .Przed, podczas i po badaniu powinny być sprawdzone:
- bezpieczeństwo elektryczne zgodnie z wymaganiami !EC,
- kierunek obrotu silnika,
- zawory (działanie, otwarcie, uszczelnienia),
- włączanie i usytuowanie poziomów kontrolnych w zbiorniku, w przypadku gdy nie
są wcześniej ustalone przez producenta urządzenia,
- szczelność urządzenia, zaworów i przewodów,
- sprawdzenie wartości napięcia i częstotliwości prądu zasilającego urządzenia elek-
tryczne w przepompowni,
- sprawdzenie działania zaworów zwrotnych,
- kontrola działania· urządzeń ostrzegawczych oraz automatycznego uruchamiania
urządzenia rezerwowego w instalacjach, gdzie są one wymagane,
- pewność mocowania przewodów odpływowych (tłocznych),
- kontrola zabezpieczenia silnika przy wyłączeniu jednej fazy,
- kontrola poziomu oleju Geśli w wyposażeniu urządzenia jest zbiornik oleju),
- sprawdzenie działania wskaźników kontrolnych, manome:rów i przyrządów pomia-
rowych,
- sprawdzenie działania pomp ręcznych, jeśli są one na wyposażeniu przepompowni.
Odbiór instalacji i przepompowni §cieków powinien być udokumentowany pisemnie
i powinien zawierać dane takie jak: nastawa wyłącznika przeciążenia silnika pompy,
odczyty z licznika przebiegu godzinowego zużycia energii elektrycznej. .
9 Eksploatacja instalacji
9.1
Pojęcia podstawowe
Podstawowymi pojęciami z dziedziny eksploatacji są pojęcia: obiektu technicznego,
użytkowania i eksploatacji. Rozumie się je następująco:
- obiekt techniczny - stanowi umownie wyodrębnione urządzenie techniczne, lub ze-
spół powiązanych ze sobą urządzeń technicznych służących do zaspokajania określo
nych potrzeb użytkowników,
- element - jest obiektem, który traktuje się jako niepodzielną całość.,
- system - stanowi zorganizowany zbiór (zespół) elememów, w którym zachodzą rela-
cje między elementami składowymi.
Istotą tworzenia obiektów technicznych jest chęć zaspokojenia potrzeb użytkowni
ków. Stosowane tu pojęcia są rozumiane następująco:
- użytkowanie - ogół czynności podejmowanych dla osiągnięcia celu obiektu,
- efekt użytkowy - wynik użytkowania obiekru technianego w sposób przewidywany
dla jego przeznaczenia,
- użytkownik - osoba fizyczna lub prawna, której potrzeby zaspokaja efekt użytkowy obiektu.
Biorąc pod uwagę możliwość osiągania efektu użytkowego, obiekt techniczny może
znajdować się w następujących stanach funkcjonalnych:
- stan sprawności (zdamości) - stan, w którym obiekt może być użytkowany z osią
gnięciem oczekiwanego efektu użytkowego,
- stan niesprawności (niezdatnoki) - stan, w którym osiągnięcie efektu użytkowego
jest niemożliwe, lub osiągany efekt użytkowy odbiega od planowanego.
Czynności podejmowane dla zapewnienia stanu ciągłej sprawności określane są mia-
nem eksploatacji. Eksploatacja obejmuje ogół czynności podejmowanych dla. utrzyma-
nia stanu technicznego i funkcjonalnego, pozwalającego aa użytkowanie obiektu z osią
ganiem efektu użytkowego na zadanym poziomie od chwili przejęcia obiektu do chwili
zakończenia jego użytkowania [39, 83].
Z podanych wyżej definicji użytkowania i eksploatacji wynika, że odbywają się one
równolegle, w tyra samym czasie, lub jedynie z niewielkim przesunięciem względem
siebie. Przedział czasu jest ograniczony chwilami: przejęcia obiektu do użytku oraz za-
kończeniem użytkowania. Chwila przejęcia obiektu do użytkowania i eksploatacji może
być określona technicznie - jako moment, w którym, w wyniku oceny technicznej,
stwierdzono uzyskanie przez obiekt zdolności do osiągania efektu użytkowego.
Użytkowanie i eksploatacja mogą być ze sobą zintegrowane w różnym stopniu -
poczynając od całkowitego rozdziału, a na pełnej integracji kończąc. Przykładowo moż
na porównać lokatora mieszkania, który nie chce, albo nie potrafi, wykonać żadnych
czynności eksploatacyjnych przy swoich instalacjach w mieszkaniu - powierzając ich
100 9 Eksploatacja instalacji
wykonywanie personelowi rechnicznemu administratora budynku - z właścicielem bu-

dynku jednorodzinnego, zapalonym majsterkowiczem, wykonującym samodzielnie
wszystkie (czasami nawet złożone technicznie) czynności eksploatacyjne. W pierwszej
z przedsrawionych sytuacji "''Ystępuje wyraźny rozdział użytkowania (lokator) od eksplo-
atacji (administracja budynku), w drugiej - pełna integracja użytkowania i eksploatacji.
Z powyższego przy,k,ładu płynie jeszcze jeden iscomy wniosek - cen mianowicie, że
gdyby instalacje w mieszkaniu nie były użytkowane, a miałyby pełną zdatność technicz-
ną - to powinny być eksploatowane. Dotyczy to wszystkich obiektów technicznych.
9.2
Podstawy teoretyczne eksploatacji
Uiyckowan.ie i eksploatacja polegają na wy konywaniu trzech grup czynności:
a) nadzorowania
b) obsługiwania
- przygocowawczego
- operacyjnego - użytkowanie
- diagnostycznego
- regulacyjnego
- konserwacyjnego
- eksploatacja
c) napraw (remontów )
- okresowych
- bieżących
Pod pojęciem nadzorowania rozumie się zespół czynnok i związanych z uzyskiwa-

niem informacji o bieżącym scanie obiektu. Wymaga ono realizacji następujących czyn-
ności: dozorowania, diagnozowania i prognozowania. Dozorowanie - to czynność
stwierdzenia zmiany stanu obiektu. Diagnozowanie polega na ustaleniu czynnika
sprawczego zmiany stanu w obrębie elementu. Prognozowanie - to określenie skutków
zmiany stanu dla pracy obiektu.
Pod pojęciem obsługiwania obiektu rozumie się zespół czynności . zmierzających do
uzyskania optymalnych efektów uiytkowych z jednoczesnym ucrzymaniem ·zdolności
eksploatacyjnej obiekru. Obsługiwanie może być: przygotowawcze, operacyjne, diagno-
styczne, regulacyjne i konserwacyjne. Obsługiwanie przygotowawcze to czynności wy·
konywane dla przygotowania obiektu do uzyskania efektu użytkowego (użytkowania).
Obsługiwanie operacyjne polega na wykonywaniu czynności skutkujących uzyska-
niem efektu użytkowego. Obsh1giwanie diagnostyczne, nazywane także przegl ądem, to
zespół czynności zmierzających do określenia aktualnej zdolności użytkowej obiektu
zakończonych sformułowaniem wniosków co do konieczności podjęcia obsługiwania
regulacyjnego, konserwacyjnego lub naprawy.
Obsługiwanie regulacyjne obejmuje czynności zmierzające do optymalizacji zdolne·
ści użydcowej obiektu:
9.2 Podstawy teoretyczn e eksploatacji 201
Obsługiwanie konserwacyjne ro zespół czynności polegających na utrzymaniu zdol-
ności użytkowej obiektu na aktualnie możliwym poziomie.
W czasie użytkowania obiektu stopniowo zmniejsza się, zdolność użytkowa obiektu
na skutek naturalnego zużywania się urządzeń. Zespół czynności podejmowanych dla
przywrócenia zdolności użytkowej obi'ekcu nazywa się naprawą. Jeżeli utrata zdolności
użytkowej obiektu była wynikiem jego naturalnego zużycia, to wówczas planuje się
wykonanie czynności naprawczych w ramach naprawy okresowej, nazywanej jeszcze
dorychczas remonrem planowym.
Przeciwstawnym zdarzeniem jest utrata zdolności użytkowej obiektu na skutek zda-
rzenia losowego. \Vówczas należy dla przywrócenia zdatności użytkowej obiektu (wy-
prowadzenia ze stanu niesprawności) dokonać naprawy bieżącej obiektu, nazywanej
także naprawą doraźną. Utrata zdolności użytkowej obiektu na skutek zdarzenia loso-
wego jest określana w dotychczas stosowanej termi nologii - awarią, zaś naprawa bieżą
ca - usuwaniem (likwidacją) awarii. Używane są także w tej sytuacji terminy: niespraw-
ność nieplanowana i jej usuwanie.
Prakrykowane obecnie modele eksploatacji urządzeń technicznych mieszczą się mię
dzy dwoma skrajn ymi: modelem napraw bieżących (rylko usuwanie niesprawności nie-
planowanych) oraz· modelem napraw zapobiegawczych - okresowych, w którym wy-
chodzi się od profilakryki nie dopuszczającej do niesprawności losowych.
9.3
Ogólne zasady eksploatacji
Podstawowe zasady użytkowania i eksploatacji instalacji wodociągowych i kanalizacyj-

nych zawiera rozporządzenie (20]. Inscalacja kanalizacyjna powinna w okresie jej użyt
kowania być utrzymywana w pełnej sprawności technicznej zapewniającej możliwość
odprowadzania ścieków.
Jakość ścieków odprowadzanych instalacją kanalizacyjną powinna odpowiadać wy-
maganiom określonym przepisami [23].
W okresie użytkowania instalacji kanalizacyjnej należy zapewniać:
- ochronę przed wprowadzeniem do inscalacji ścieków zawierających substancje, które
mogą spowodować uszkodzenie instalacji i sieci kanalizacyjnej lub substancje wyma-
gające neutralizacji przed wprowadzeniem ich do tej instalacji,
- ochronę przed wydostawaniem się ścieków na zewnątrz instalacji i pełną jej droż
ność,
- realizację planu napraw i wymian oraz robót konserwacyjnych,
nadzór nad realizacją robót konserwacyjnych, napraw i wymian oraz nadzór nad
wykonawstwem usług związanych z realizacją zaleceń wynikających z okresowych
kontroli w lokalach, .
realizacj ę zaleceń pokontrolnych wydawanych przez upoważnione organy,
- w razie uzasadnionej potrzeby - kontrolę stanu technicznego tej instalacji.
202 .-·· 9 Eksploatacja instalacji
9.4
..'.'··'
Analiza stanu technicznego
.
Analizę stanu technicznego instalacji kanalizacyjnych należy przeprowadzać na p·odsra-
wie ich kontroli okresowych. Obowiązek przeprowadzania co najmniej raz w roku
kontroli okresowej obciąża właściciela lub zarządcę każdego budynku mieszkalnego.
w
Do przeprowadzania kontroli instalacji sanitarnych budynku wymagane jest posiada-
nie uprawnień do kierowania robotami budowlanymi w specjalności instalacje i sieci
sanitarne.
Celem kontroli okresowych instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych jest:
- określenie sropnia zużycia poszczególnych elementów instalacji,
- okreslenie potrzeb w zakresie napraw głównych, napraw bieżących i konserwacji
instalacji,
oraz wyeliminowanie nieprawidłowości w zakresie:
- warunków ochrony środowiska,
- warunków racjonalnego użytkowania nośników energii oraz wody.
9.5
Przeglądy robocze instalacji
Oprócz kontroli okresowych właściciel łub zarządca budynku może przeprowadzać

przeglądy robocze instalacji. Przeglądy robocze mogą być przeprowadzane przez służby
eksploatacyjne (konserwatorów) lub służby wykonawstwa własnego właścicela lub za-
rządcy albo zlecane osobom posiadającym kwalifikacje zawodowe uprawniające do
wykonywania robót budowlanych w specjalności instalacyjnej.
Przeglądy robocze mogą mieć na celu: ·
- wykrywanie i usuwanie na bieżąco wszelkich uszkodzeń i nieprawidłowości wystę
pujących w procesie użytkowania instalacji,
- kontrolę funkcjonowania instalacji i urządzeń stanowiących wyposażenie budynku,
- ocenę przygotowania instalacji do okresu zimowego.
Przeglądy robocze mogą być przeprowadzane z dowolną częstotliwością ustaloną
przez właściciela lub zarządcę budynku. .
Efektem przeprowadzanych kontroli okresowych i przeglądów roboczych ·instalacji
jest analiza stanu technicznego tych instalacji, wchodząca w skład procesu diagnozowa-
nia stanu instalacji.
9.6
Analiza stanu technic~ nego instalacji kanalizacyjnych .
W analizie stanu tech~icznego instalacji kanalizacyjnych powinny znaleźć się następują

ce zgadnienia:
9.6 Analiza s tanu technicznego ins talacji kana lizacyjnych 203
- określenie stanu mareriałów, z kr6rych wykonana została instalacja kanalizacyjna
(np. sropień skorodowania rur i kształtek żeliwnych, scan połączeń, itp.),
- kontrola odpływu ścieków, w celu określenia przepustowości instalacji,
- kontrola stanu mocowania rur i przyborów sanitarnych,
- kontrola występowania zalewania piwnic ściekami, w celu określenia stopnia zamu-
lenia przewodów odpływowych,
- kontrola występowania hałasów w instalacji, w celu określenia występowania podci-
śnienia w instalacji (np. niedrożność wentylacji pionów kanalizacyjnych),
- kontro la czyszczenia rynien i przewodów spustowych w kanalizacji deszczowej,
w celu określenia jej przepustowości,
- kontrola wysychania zamknięć wodnych we wpustach podłogowych w pomie.szcze-
niach piwnicznych (np. pralnie, węzły wodomierzowe, węzły centralnego ogrzewa-
~aj. .
1O Odprowadzanie i unieszkodliwianie
ścieków w obrębie posesji
10.1
Zagadnienia prawne
Przydomowe oczyszczalnie ścieków można i zaleca się scosować wówczas, gdy obiekty
skanalizowane znajdują się na terenach zabudowy rozproszonej i stosowanie zbiorczego
układu kanalizacyjnego jest nieuzasadnione ze względów technicznych i ekonomicz-
nych [59]. Jest to możliwe wówczas, gdy w najbliższym sąsiedztwie oczyszczalni znaj-
duje się odbiornik zdolny do przyjęcia ścieków oczyszczonych. Odbiornikiem takim
może być środowisko wodne (rzeki, strumienie, rowy melioracyjne, jeziora, stawy) lub
gruntowe (górne warstwy gruntu, zazwyczaj o głębokości do 3 m, które w określonycłi
warunkach mogą przyjmować odpowiednio oczyszczone ścieki).
Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków, podobnie jak i infrastruktury tech-
nicznej wymaga spełnienia szeregu warunków oraz etapów działania, z których naj-
istotniejsze to [63]:
- opracowanie dokumentacji technicznej kanalizacji indywidualnej w zagrodzie lub
posesji, w cym planu zagospodarowania działki budowlanej,
- uzyskanie pozwolenia na budowę19,
- uzyskanie pozwolenia wodno-prawnego na wykonanie urządzeń zabezpieczających
przed zanieczyszczeniem środowiska oraz urządzeń służących wprowadzaniu ście-
ków do wody lub do ziemi2o, ·
- budowa tych urządzeń przez podmioty gospodarcze posiadające odpowiednie
uprawnienia, a w przypadku budowy t'{ch urządzeń tzw. systemem gospodarczym -
koniecznie z udziałem odpowiedniego inspektora nadzoru, legitymującego się
uprawnieniami budowlanymi.
Do najważniejszych krajowych przepisów doryczących budowy i eksploatacji przy-

domowych oczyszczalni ścieków należą:
- Prawo wodne [65],
- Prawo budowlane [66],
- ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym [64],
oraz rozporządzenia wydane na podstawie wymi.enionych ustaw. Najważniejsze z nich to:
- rozporządzenie w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usy-
tuowanie [18),
19
Zgodnie ze znowelizowanym Prawem Budowlanym nie jest wymagane uzyskania pozwolenia na budowę
indywidualnych przydomowych oczyszczalni ścieków o wydajności do 7,50 m 3 na dobi;.
• 20 W przypadku, jeśli dobowa ilość ścieków odprowadzanych do odbiornika przekracza 5 m 3/d.
206 10 Odprowadzanie I unieszkodliwianie ścieków w obrębie posesji
- rozporządzenie w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpo-

wiadać ścieki wprowadzane do wód łub do ziemi [62). -., '·
Zgodnie z Prawem Budowlanym budowę przydomowej oczyszczalni ścieków należy

zgłosić organowi właściwemu w sprawach pozwoleń budowlanych (w starostwie po-
wiatowym lub urzędzie gminy lub miasra). Zgłoszenia rrzeba dokonać przed rozpoczę
ciem prac budowlanych. W zgłoszeniu należy określić rodzaj, zakres i sposób wykony-
wania robót oraz termin ich rozpoczęcia i załączyć dowód stwierd:zający prawo do
dysponowania nieruchómością na cele budowlane oraz - decyduje o tym urząd - odpo-
wiednie szkice łub rysunki, a także pozwolenia wymagane odrębnymi przepisami. Prace
moi.na rozpocząć, jeśli w ciągu 30 dni od dnia doręczenia :zgłoszenia urząd nie wniesie
sprzeciwu.
10.2
Zbiorniki bezodpływowe
Ścieki bytowo-gospodarcze powstające w budynkach położonych na terenie nieuzbrojo-

nym w sieci kanalizacyjne odprowadzane są systemem kanalizacji bezodpływowej. Taki
układ _składa się z wewnętrznej instalacji kanalizacyjnej i zbiornika bezodpływowego
(ZB). Scieki ze zbiornika wywożone są taborem asenizacyjnym do :zbiorczej oczyszczal-
ni ścieków (ZOŚ) [59]. Schemat kanalizacji bezodpływowej poka:zano na rys. (10-1).
== !J
I
I
I
I
I
I
ł
I
I
__ ,I
I
:i
,„
,„
•li
:~
·~
·~
[8-@l---lr
Rys. 10-1. Schemat kanalizacji bezodpływowej [59].
Ścieki deszczowe z połaci dachowych budynków rozsączane są na powierzchni terenu.

Zgodnie z rozporządzeniem [18), odległo§ć zbiorników na nieczystości ciekłe (zbior-
ników bezodpływowych, osadników gnilnych itp.), o pojemności do 10 m3, zlokalizo-
wanych na nieskanalizowanych terenach zabudowy jednorodzinnej powinna wynosić
co najmniej:
10.2 Zbiorniki bezodpływowe 207
- 15 m od studni,
5 m od okien i drzwi zewnętrznych do pomieszczeń przeznaczonych na srały pobyt
ludzi,
- 2 m od granicy działki sąsiedniej, drogi (ulicy} lub ciągu pieszego.
Dla zbiorników· o pojemności od 10 do 50 m3 minimalna od ległość wynosi:
- 30 m od drzwi i okien budynków mieszkalnych,
- 15 m od granicy działki,
- 10 m o d drogi (ulicy) lub ciągu pieszego.
Schemat instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych w budynku mieszkalnym poło
żonym na terenie nieuzbrojonym z wymaganymi odległościami elementów układów
instalacyjnych pokazano na rys. 10-2.
Droga
~1l
"]
06'!dnik gniln
Sm 2m
~
....
Orenai rozs.ączający
- - - - - ~
!
O"'
Studnia
Rys. 10-2. Wymagane odległości urządzeń kanalizacyjnych od elementów zagospodarowania przestrzennego

działki.
Zbiorniki bezodpływowe przeznaczone do gromadzenia ścieków mogą być wykona·

nez kręgów żelbet0wych o średnicy 1,5 lub 2 m z V1-ylewanym na budowie betonowym
dnem, mogą to być zbiorniki żelbetowe wykonane na miejscu budowy lub dostarczone
na budowę kompleme zbiorniki v.iykonane z tworzywa sztucznego. Zbiornik żelbet0v.iy
o pojemności użytkowej Vu = 9 m3 oraz zbiornik z żywicy poliestrowej o pojemności
użytkowej 10 m3 pokazano na rys. 10-3.
208 10 Odprowadzanie i unieszkodliwianie ścieków w obrębie posesji
a)
I
b)
Rura wyvJiewna Właz kan ałowy
0,05/0.125 typ lekki

I
•I109,00
I
ab
„"'<>
o
~1
I
I. 200
Rys. 10-3. Zbiorniki bezodpływowe na ścieki: a) żelbetowy, b) z tworzyw sztucznych.
Objętość użytkową zbiornika bezodpływowego Vu można obl iczyć ie wzoru:

v„ = Q ·t ·M [m 3] (10-1)
gdzie:
Q - średnie dobowe zużycie wody, [m3/(Mxd)], przyjmuje się Q równe od 0,12
do 0,15 m3/M·d
t czas gromadzenia ścieków, przyjmuje
- się t = od 10 do 15 dni,
M - liczba mieszkańców.
Znając objętość użytkową zbiornika, można obliczyć czas gromadzenia ścieków r:

v.-
t-- [dni] (10-2)
Q·M
10.3 Przydomowe oczyszczalnie ścieków 209
10.3
Przydomowe oczyszczalnie ścieków
10.3.1
Wstę p
Na terenie nieuzbrojonym, zamiast zbiornika bezodpływowego, można zaprojektować

i wykonać przydomową oczyszczalnię kieków. Oczyszczalnia taka składa się z o;adnika
gnilnego oraz urządzeń do biologicznego oczyszczania ście ków wykonanyc h jako
(rys. 10-4):
- drenaż rozsączający,
- filtr piaskowy poziomy lu b pionowy,
- złoże biologiczne,
- urządzenia osadu czynnego.
~ Slvdnio
plynqca chlOflno
b-0-
Osadnik ni/n
I. I'
-- f / I '
l'bdo S/udnlO
plynqca ch/onna
1
l-0- / I '
o.od 05otJ
l\bda . Slvd<>a
flOd. ~wany
plynąca ch/oMO
mierny
1~ -'6-
Koo-...u
osodv
<2J<!ł!c'90
t>I*> .
obdqtOf>Q/ ( ł ' Jl
Rys. 10-4. Schemary 1echnologiczne priydomowych oaynczalni ścieków (59).

W uakcie procesu biologicznego oczyszczania zachodzą również procesy fizyczne

i chemiczne. Adsorbcja ścieków na cząsteczkach gruntu powoduje rozwój mikroorgani-
zmów, które rworzą tzw. błonę biologiczną . .Mikroorganizmy rozkładają zanieczyszcze-
nia organiczne a w gruncie nasr~pują chemiczne procesy strącania zanieczyszczeń nie-
organicznych.
Prawidłowo zaprojektowana i wykonana oczyszczalna umożliwia redukcję zanie-
czyszczeń:
po osadniku gnilnym - 60%,
- po biologicznym oczyszczaniu - 90%.
W czasie oczyszczania biologiczn.ego następuje redukcja, a nawet likwidacja bakterii
choroborwórczych i wirusów. Następuje również zdecydowana redukcja związków azo-
towych i fosforanów.
10.3.2
Osadniki gnilne
Schemat instalacji kanalizacyjnej z odprowadzaniem ścieków do oczyszczalni przydo-
mowej składającej się z osadnika gnilnego i drenażu rozsączającego pokazano na rys.
10-5. W przydomowej oczyszczalni §cieków, osadnik gnilny pełni rolę urządzenia do
wstępnego oczyszczania ścieków. W osadniku zachodzą tr:zy podstawowe procesy tech-
nologiczne:
a)
Pods ze twiru
OsaOni< gnilny Z - • Wonty!aci! nisl<a ~ ~
·~m~~~~=~~~t
b)
RU<Y dreoatowe o<az g - a
Sludzienlta ~zaia.ca
Przepompownia
Rys. 10-5. Schematy instalacji kanalizacyjnej z drenażem rozsączającym. :i.) grawitacyjny układ ro2sączania
ścieków oczyszczonych do gruntu; b) układ rozsąaania z pn~pompowni'ł ścieków w przypadku
podwyższonego poziomu wód grunrowych [60).
- flotacja zanieczyszczeń o gęstości mniejszej od gęsrości cieczy (np. tłuszcze),

- sedymentacja zanieczyszczeń łatwo opadająq·ch,
- stabilizacja beztlenowa {fermentacja psychrofilowa) osadów ściekowych.
Buduje się osadniki gnilne jedno, dwu i trzykomorowe. Schemat osadnika gnilnego
jednokomorowego z tworzywa sztucznego pokazano na rys. 10-6. Pojemność takiego
osadnika zależnie od jego długości waha się w granicach od 3 do 10 m3 . Schemat
osadnika żel_betowego dwukomorowego pokazano na rys. 10-7.
Osadnik jenokomorowy
. Osadnik dwukomorowy
Osadnik trzykomorowy
Rys. 10-6. Osadniki jedno- dwu- i trzykomorowe [60].

Przekrój A - 8
Wypływ
J
Przekrój C • D
A _ja
Rys. 10-7. Osadnik gnilny telbecowy dwukomorowy, wg DIN 4261.
10.3.3
Drenaż rozsączający
Drenaż rozsączający służy do biologicznego oczyszczania ścieków wstępnie oczyszczo-

nych w osadniku gnilnym, natomiast w gruncie następuje ostateczne doczyszczanie
i rozprowadzanie ścieków. Warunkiem stosowania dren_ażu jest warstwa przepuszczalna
gruntu (żwir, piasek) na terenie działki budowlanej oraz odpowiednio niski poziom
zalegania wód gruntowych. Przyjmuje się, że wysokość przykrycia drenów ,powinna
wynosić w granicach od 0,5 do 0,8 m, a wiosenny poziom wód gruntowych powinien
układać się co najmniej 1,5 m poniżej ułożenia drenów. Dodatkowym problemem jest
odpowiednio duża powierzchnia działki budowlanej, pozwalająca na ułożenie drenów
w odległości co najmniej 30 m od studni (tabl. 10.1).
Ścieki po osadniku gnilnym dopływają do studzienki rozdzielczej, z której rozprowa-
dzane są do rur rozsączających (drenów). Rury rozsączające rozprowadzają równomier-
nie ścieki na całe złoże. Ciągi rur drenarskich układane są w wykopach o szerokości 50
do 80 cm, w obsypce żwirowej· o granulacji 16-32 mm, oddzielonej od gleby geowłók
niną (rys. 10-8). Rury drenarskie mogą mieć otwory umieszczone pod różnym kątem
co pozwala na właściwe ich dobranie do różnych obciążeń drenażu. Dreny zakończone
są rurami wentylacyjnymi. ·
Tablica 10.1. Minimalne """Ymagane odległości przy projekcowaniu urz~dzeń przydomowych oarszczalni
ścieków na terenach zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej.
Minimalna odległość [m]

Element zagospodarowania Zbioroiki Zbiorniki
Drenai
przestrzennego działki na nieczystości ciekłe na n ieczystości ciekłe
rozsączQjący
o poj. do 10 ml o poj. od 10 do SO m 3
Studnia stanowiąca ujęcie
wody pitnej 15 15 30 1, 70 2
Okna i drzwi do pomieszczeń

5J 30 5
przeznaczonych na pobyc ludzi
Granica działki 2 7,5 2
Droga (ulica) lub cia.g pieszy 2 10 2
Najwyiny poziom wody
gruntowej
- - 1.s•
1
Jetcli do przewodu roisączającego •'I doprowadzane ścieki oczyszczone biologicznie w stopniu określonym w przepisach
dotyczących ochrony wód.
1 Jeteli do prze"•odu roz.sączającego są doprow2dune ~deki nieoczyszczone biologicznie.
J Priepływowe, szczelne osadnikj podt:iemnc stanowiące aęść indywidualnego urz.ądzcnia do bioJog_k"Zncgo octystczania
!cieków bytowo-gospodarczych , służące do w"ępoego ich oczyszczania, mogą by~ syruowane w bezpośrednim "!Siedzrwie
budynków jednotodzinnych, pod warunkiem wyprowodienio ich odpowietrzenia przet instalację kan•lizacyjną co najmniej
0,6 m powyiej górnej krawędzi okien i drzwi zewnętcinyeh w tych budynkach.
a) b) c)
•
---50cm---
Rys. 10-8. Układanie ciągów drenarskich: a) schemat; b) rura drenażowa z nacięciami; c) przykrycie drenażu
geowłókniną.
Przyjmuje się [59] jednostkową (na 1 mieszkańca) długość drenów w granicach od

12,5 do 37,5 rn/M, w związku z czym, w przecięmych warunkach, długość drenażu dla
domu jednorodzinnego wynosi od 100 do 150 m. Długość ciągu drenarskiego nie powin-
na przekraczać 30 m, a odległość między drenami nie powinna być mniejsza od 1,5 m.
Do budowy drenażu stosuje się rury perforowane· o średnicy od 100 do 125 mm.
.. .-
214 10 Od pr.owadzanie i unieszkodliwianie ścieków w obręb ie posesji
10.3.4
Złoża filtracyjne
W przypadku grumów o małej przepuszczalności (np. gliny, iły) lub wysokiego pozio-
mu wody gruntowej, można wykonać filtr piaskowy (rys. 10-9). Rozwiązanie takie pod
względem technologicznym jest połączeniem drenażu rozsączającego i złoża biologicz-
nego. Ścieki po osadniku gnilnym kierowane są do drenażu rozprowadzającego, prze-
chodzą przez filtr piaskowy i odprowadzane są drenażem zbierającym do odbiornika.
Złoże filtracyjne musi być wydzielone od otaczającego gruntu szczelną folią lub war-
stwą tłustej gliny. Filtr piaskowy ma grubość od 0,7 do 0 18 m i powinien być wykonany
z piasku o granulacji od 0,5 do 8,0 mm. Drenaż rozsączający należy przykryć geowłók
ni ną a następnie warstwą gleby rodzimej.
PocSsypata ze twiru płuł<anego

Stodzienka roz o ,-ó:tnych frak.cjach
......
dtena:owe rozp<owadZa· ce ~
....................................„ il.I-.._
Rury drenażowe zbiera· ce:
Rys. 10-9. Filtr. piaskowy (60].
10.3.5
Złoża biologiczne
Zasadniczym elementem złoża biologicznego jest jego wypełnienie. Ścieki równomier-

nie rozdzielone na całą powierzchnię złoża przepływają z góry ku dołowi. Od dołu ku
górze przepływa przez wypełnienie powietrze. Wypełnienie złoża może być z materia-
łów ceramicznych (puzzolana), drobno pocięrych rurek z tworzyw sztucznych, specjal-
nych kształcek, siatek poliecylenowych irp. Na ściankach wypełnienia osadzają się mi-
kroorganizmy tworząc błonę biologiczną (rys. 10-10). Tlenowe procesy rozkładu zanie-
czyszczeń zachodząc na powierzchni złoża powodują zwiększenie grubp~ci błony
biologicznej aż do momentu samocŻynnego jej odrywania się. Błona biologiczna zatrzy-
mywana jest w osadniku wtórnym. Złoże biologiczne jest od porne na nierównomierno-
ści w dopływie ścieków. Złoża biologiczne zanurzone w ściekach muszą mieć doprowa-
dzone od dołu powietrze z dmuchawy lub kompresora.
10.3.6
Urządzen i a osadu czynnego
Osad czynny tworzy zespół organizmów roślinnych i zwierzęcych, takich jak: bakterie,
glony, pierwotniaki, grzyby, drożdże, pleśnie i stawonogi. Organizmy te tworzą kłaczki
osadu unoszącego się w komorach osadu czynnego. Do komór osadu czynnego dopro-
wadzane jest dyfuzorami powietrze z dmuchawy lub kompresora. Organizmy osadu
a) Widok z boku
-
~~-
o
'""'"""
$1 OG P1 Zl>1 S2 R
Widok z góry
- o o
~~:ww ~O<>::""""""':!::::"""'<:::t/
bJ
Rys. 10-10. Złoże biologiczne: a) schcmai technologiczny (Wobet·Hydrct); b) pnekrój (Ekofinn-Bioderc).

Sl - srud:z.ienka rewizyjna, OG - osadnik gnilny dwukomorowy, Pl - pompownia, Zbl - złoże
biologic:z.nc, R - rów melioracyjny, 52 - studzienka rewizyjna do poboru prób.
czynnego rozwijają się w warunkach tlenowych, zwiększając swoją· objętość przy jedno-
czesnym obumieraniu. Czas zatrzymania §cieków w komorze napowietrzania wynosi
od 4 do 16 godzin. Ścieki po przejściu przez komory osadu czynnego kierowane są do
osadników wtórnych gdzie następuje sedymentacja osadu oraz jego recyrkulacja. tak
oczyszczone ścieki mogą być odprowadzane bezpośrednio do odbiornika (rys. 10-11).
216 10 Odpr owadzanie i unieszkodliwianie ścieków w obrębie posesji
a) PR
./
\li.I============ ~
OWI
Zbiornik 1 Zbiornik 2
PON
osaa nadmiemy
Oof)ł'fw •
r9Cyl'kulacja łciek6w
b)
Rys. 10-11. Przydomowa oczyszcialnia ścieków z osadem czynnym typu TURBOJET (ECOPARTNER):
a) schemat technologiczny; b) przekrój: OWs - osadnik wst~pny, PR - plywak retencyjny,
SP-spr~iarka powietrza., KN - komora napowierrzania, OWr - osadnik wt9rny, DN - dyfuzo-
ry napowietrzające, KO - korytko odplywowe, SK - studz.ienka konttolna, PON - pompa do
usuwania osadu nadmiernego, PRS - pompa do recyrkulacji ścieków.
10.4 Wytyczne do projektowania oczyszczalni 217
10.4
Wytyczne do projektowania oczyszczalni
Mimo faktu, że w przypadku budownictWa jednorodzinnego nie jest wymagane uzyska-

nie pozwolenia na budowę dla przydomowych oczyszczalni odprowadzających ścieki
do gruntu poprzez drenaż rozsączający (a co z rym się wiąże nie jest rejestrowana
dokumentacja projektowa), to w interesie własnym Inwestora leży wykonanie lub zle-
cenie wykonania takiej dokumentacji na własny użytek.
W sytuacji odprowadzania ścieków przez drenaż rozsączający do gruntu należy zle-
cić wykonanie wierceń geologicznych na obszarze planowanej oczyszczalni ścieków.
Wyniki wierceń umożliwią dokład ne określenie rodzaju gruntu (przepuszczalny, słabo
przepuszczalny, nieprzepuszczalny), miąższość poszczególnych warstw geologicznych
a także pozwolą ustalić poziom zalegania wód gruntowych. Dla typowej domowej
oczyszczalni ścieków (osadnik gnilny, drenaż o długo§ci ok. 50+ 70 m) najczęściej wy-
starczy wykonanie 4+7 odwiertów do głębokości 3 m. Na podstawie wyników wierceń
oraz doku01enracji hydrogeologiczn'ej sporządzonej przez wykonującego wiercenia
uprawnionego geologa projektant oczysz,-zalni będzie mógł dobrać optymalny układ
technologiczny oczyszczalni (np. czy będzie to układ gra\vitacyjny czy pompowy, ko-
nieczny w przypadku występowania wysokiego poziomu wód gruntowych) i będzie
mógł dokonać szczegółowych obliczeń parametrów hydraulicznych, takich jak współ
czynniki filtracji, obciążenie hydrauliczne drenażu, wymagana długość drenażu, dobór
obsypki żwirowej. ·
Projekt przydomowej oczyszczalni ścieków należy w'ykonać w oparciu o aktualny
plan zagospodarowania działki budowlanej, wymagany zwykle przy uzyskiwaniu po-
zwolenia na budowę dla budynku mieszkalnego, lub na podstawie aktualnej mapy sytu-
acyjno-wysokościowej w skali 1:500 opracowanej do celów projektowych. Na takiej
mapie powinny być zaznaczQne wszystkie obiekty trwałe istniejące na terenie posesji
oraz elemenry infrast ruktury podziemnej, np. przewody energetyczne, wodociągowe,
gazowe i inne (aktualna inwentaryzacja). Przy planowaniu układu przydomowej oczysz-
czalni ścieków na terenie posesji muszą być zachowane minimalne odległości od innych
elementów zagospodarowania działki, podane w tabl. 10.1.
Po przeanalizowaniu danych zawartych w tablicy można stwierdzić, że nie wszędzie
jest możliwe wybudowanie przydomowej oczyszczalni ścieków. Jeśli działka budowlana
ma niewielką powierzchnię (około 400.;-SOO m2) i znajduje się na terenie nie wyposa-
żonym w wodociąg publiczny, cŻyli na posesji i na sąsiednich działkach znajdują się
studnie stanowiące źródło wody pitnej, wydaje się niem.ożliwe wykonanie przydomo-
wej oczysżczalni ścieków. Negacywne wskazania będą miały także działki, które znajdu-
ją się na terenac~ gdzie występuje wysoki stan wód gruntowych lub występują grunty
nieprzepuszczalne, unie możliwiające filtrację ścieków do gruntu.
W najlepszej sytuacji do budowy przydomowych oczyszczalni ścieków są właściciele
posesji o dużych powierzchniach (1500+2000 m 2 i więcej) na terenach zaopatrywa-
nych w wodę z .zewnętrznych sieci wodociągowych, gdzie występują grunty przepusz-
czalne, a poziom wody gruntowej znajduje się stosunkowo nisko.
218 10 Odprowadzanie i unieszkodliwianie ścieków w obrębie posesji '.\:<.:.
10.5
Wykonanie21
Przed rozpoczęciem prac ziemnych należy dokładnie wytyczyć miejsce zainstal~wania

osadnika gnilnego, studzienk.i rozprowadzającej ścieki do poszczególnych ciągów dre-
narskich i - jeśli została przewidziana w projekcie - przepompowni ścieków.
Prace ziemne rozpoczynają się od pi:zygotowania wykopu pod przykanalik, czyli
przewód kanalizacyjny, którym będą odpr9wadzane ścieki z budynku mieszkalnego do
osadnika gnilnego (rys. 10-12). W następnej kolejności należy wykonać wykopy pod
zbiornik gnilny, studzienki rozprowadzające i poszczególne ciągi drenów. Wykopy moż
na wykonywać mechanicznie, przy użyciu koparki samojezdnej, lub ręcznie.
Rys. 10-12. Uloienie przykanalika.
Wykop pod zbiornik osadnika należy oczyścić z korzeni, kamieni i inny~h eleme.n-
tów mogących uszkodzić ścianki zbiornika. W przypadku posadowienia zbiornika
w gruntach gliniasto-piaszczysrych należy na d nie wykopu przygorować warstwę pod-
sypki z piasku o miąższości około 10 cm. Osadnik należy ostrożnie opuścić do wykopu
na linach. Następnie zbiornik należy dokładnie wypoziomować (wlot i wylot ze zbior-
nika jest tak skonstruowany, że przy poziomym ustawieniu osadnika następuje grawita-
cyjny przepływ ścieków przez osadnik). Po ustawieniu zbiornika na dnie wykopu nale-
ży podłączyć przewód przykanalika do odpowiedniego króćca osadnika gnilnego.
21
W niniejszym rozdziale podano zalecenią i uwagi prakryczne dotyczące montażu przydomowych
oczyszczalni ścieków, w których zbiornik osadnika gnilnego jest wykonany z tworzyw szrucznych.
10.S Wykonanie 219
Podczas zasypywania osadnika gnilnego należy wlewać do jego wnętrza wodę w cen
sposób, aby w każdej chwili poziom napełnienia wochł był wyższy od poziomu warsnvy
obsypującej zbiornik. Zbiornik należy obsypywać równomiernie z każdej strony war-
stwami gruntu o grubości około 20 cm, króre należy po kolei zagęszczać.
Jeśli zbiornik osadnika jest posadowiony w gruntach ciężkich, np. gliniastych, lub
istnieje ryzyko okresowego podwyższenia się poziomu··wód gruntowych należy wyko-
nać wokół zbiornika opaskę betonową, która będzie go stabilizowała (rys. 10-13).
Rys. 10-13. Opaska betonowa osadnika gnilnego.
Podczas montażu poszczególnych elementów przydomowej oczyszczalni ścieków na-

leży zwrócić uwagę na sposób wentylacji poszczególnych jej elementów. Jest to cym
bardziej istome, że przepływ ścieków przez poszczególne elementy oczyszczalni nastę
puje w sposób grawitacyjny. Instalacja dodatkowych przewodów wentylacyjnych zwięk
sza także przepustowość przykanałika i pozostałych przewodów doprowadzających
ścieki do drenażu rozsączającego (rys. 10-14 ). Instalacja wentylacyjna oczyszczalni ście
ków powinna być połączona z instalacją kanalizacyjną wewnątrz budynku i wyprowa-
dzona ponad poziom połaci dachowej (czw. wentylacja wysoka). Zastosowanie takiego
rozwiązania umożliwi uniknięcie nieprzyjemnej woni w pomieszczeniach i na zewnątrz
budynku.
W układach oczyszczalni z przepompownią ścieków należy zwrócić uwagę na właści
wy dobór pompy oraz na objętość retencyjną zbiornika przepompowni (rys. 10-15).
Wydajność pompy powinna być większa o 10+20% od maksymalnego obliczeniowego
dopływu ścieków bytowo-gospodarczych do oczyszczalni z budynku mieszkalnego.
Zbyt duża wydajność pompy rakże nie jest wskazana z uwagi na zbyt krótki cykl pracy
pompy (krótkie okresy pracy, częste włączania i wyłączania pompy). Waina jest także
pojemność zbiornika pompowni. Jest ro istotne w sytuacjach awaryjnych, np. przy za-
niku energii elektrycznej, gdy zbiornik pompowni musi przyjąć wodę i ścieki które
pozostały w przyborach sanitarnych wewnątrz budynku, np. w wannie, zlewozmywaku
czy w płuczce ustępowej. Jeśli pojemność rerencyjna zbiornika pompowni będzie zbyt
mała, ismieje ryzyko wylania się ścieków na powierzchnię terenu lub podcopienia przy.
kanalika i instalacji kanalizacyjnej w piwnicy lub na parterze budynku.
1 - dopływ ścieków
2 - Qdpływ śclek(r.N z oudnik.o
3 - odprowadzenie gazó·..,. fermentaeyj.nych
4 - Studzienka rmdlłelcz.a '
5 „ drooai rozsąaający
6 - kominek wentylacyjny {Wentylacja niska}
7 - wentyt3cjo w1rM1ętrznej instalacji kanalizacyjnej
(wentylacja wysoko}
Rys. 10-14. Wencylacja ociyszcialni ścieków z drenażem roisąciającym.
W trakcie układania poszczególnych ciągów drenarskich należy zwrócić uwagę na:

długość jednego ciągu drenarskiego nie powinna przekroczyć 20 m,
minimalna odległość pomiędzy ciągami nie może być mniejsza niż 1,5 m,
najwyższy poziom wód gruntowych musi znajdować się co najmniej 1,5 m poniżej
poziomu przewodów drenażowych,
warstwa rozsączająca (licząc od dna wykopu do górnej powierzchni rury) powinna
wynosić dla gruntu przepuszczalnego około 25 cm, a dla gruntu słabo przepuszczal-
nego - 30+ 60 cm,
wypełnienie warstwy rozsączaj ącej stanowi żwir płukany o granulacji 16+32 mm,
szerokość dna wykopu ciągu drenarskiego powinna wynosić około 0,5 m (lub wię
cej, w zależności od gruntu i wybranego wariantu oczyszczalni),
spadek drenów powinien wynosić około 0,5%,
bezpośrednio nad obsypanym żwirem drenem należy ułożyć geowłókninę, która za-
bezpiecza warstwę filtracyjną wraz z drenem przed zanieczyszczeniem grumem ro-
dzimym, którym będzie przykryty drenaż,
końce ciągów drenarskich powinny być połączone ze sobą i zakończone kominkami
wentylacyjnymi, wyprowadzonymi około 0,6 m ponad powierzchnię terenu (tzw.
wentylacja niska).
10.6 Eksploatacja 221
a) b)
1.-
f
I
I,
I
.~ ~
....;.
„..'
.N „ ;:·
} .
•.•· ·.'· „ .....
• ~.!.-.
Rys. 10-15. Pr,epompownia ścieków: a) widok zbiornika przepompowni, b) wn~tne przepompowni w cza·
sie pracy.
10.6
Eksploatacja
W osadnikach gnilnych w stanie naturalnym występuj ą drobnoustroje przyspieszające

procesy rozkładu biologicznego ładunku zanieczyszczeń dostarczanych wraz ze ścieka
mi do zbiornika. Wielkość tego ładunku zwykłe przewyższa hydrauliczne możliwości
namralnego rozkładu zanieczyszczeń w danej objętości zbiornika w określonym czasie.
Dbając o właściwą pracę osadnika gnilnego należy stosować biopreparaty, które wspo-
magają naturalny rozkład zan,ieczyszczeń.
W biopreparatach wykorzystuje się :
- specjalnie wyselekcjonowane szczepy bakterii i enzymy,
- środki powierzchniowo czynne,
- środki zapewniające właściwy rozwój bakterii - pożywka (związki organiczne i mi-
neralne oraz mikroelementy).
Bakterie powodują tlenowy rozkład substancji organicznej, enzymy rozkładają tłusz
cze a środki powierzchniowo czynne zmniejszają przyczepność osadów do ścianek
zbiorników, rur.ociągów lub przewodów kanalizacyjnych. Zadaniem pożywki. jest uzu-
pełnienie składu chemicznego ścieków o substancje, które powodują szybki rozwój bak-
terii, co powoduje przyspieszenie procesów utylizacji związków organicznych.
Skład biologiczny i chemiczny nie jest ujawniany przez producenta, dlatego należy
ś~le przesrrzegać zasad stosowania dołączony do każdego opakow."1flia. Biopreparary
mogą mieć formę sypką z zaleceniem rozpuszczenia w wodzie lub ściekach oraz płynną.
Wszystkie urządzenia w których następuje oczyszczanie ścieków: przydomowe
oczyszczalnie ścieków, zbiorniki bezodpływowe, odbiorniki o dużej koncentracji leków
(szpitale, szamba) wymagają zastosowania specjalnych środków wspomagających biolo-
giczny rozkład substancji organicznych. Srymulują one rozwój mikroorganizmów -
bakterii tlenowych co pozwala na przebieg procesów uryliz.acji bez uciążliwych zapa-
chów. Scosowane z innymi środkami pomocniczymi umożliwiają całkowity rozkład
związków organicznych.
Z zastosowania biopreparatów w przydomowych oczyszczalniach ścieków ·wynikają
następujące korzyści:
- przyspieszenie rozkładu zanieczyszczeń,
- zmniejszenie intensywności nieprzyjemnych zapachów,
- zapobieganie zbyt dużego wytrącania się osadów na dnie zbiornika,
- poprawienie jakości oczyszczanych ścieków, co wpływa korzystnie na proces ich dal-
szego rozsączania w gruncie.
Biopreparaty są sprzedawane najczęściej w postaci proszków lub tabletek, które cy-
klicznie - co miesiąc, lub co tydzień, w zależności od rodzaju środka - należy wrzucać
do instalacji kanalizacyjnej w budynku, np. przez muszlę klozetową. Informacje o ro-
dzaju biopreparatu, który należy stosować w danym typie oczyszczalni ścieków podaje
najczęściej sprzedawca lub producent.
Rys. 10-16. Kontrola ilo!ci osadu w osadniku

gnilnym.
10.6 Eksploatacja 223
Przynajmniej raz w roku należy skontrolować stan osaqaika gnilnego. W rym celu
należy otworzyć wszystkie włazy i oprycznie ocenić Stan wnętrza. W pierwszej komo-
rze, licząc od kierunku dopływu ścieków do osadnika, powinna wytworzyć się aa po-
wierz;chni ścieków warstwa kożucha, składającego się z głównie z tłuszczów i substancji
lżejszych od wody. W kolejnych komorach osadnika ~cieki powinny być coraz bardziej
klarowne. Zjawisko narastania kożucha i wytrącania się osadów na jego dnie jest natu-
ralne, świadczy o właściwej pracy osadnika.
Podczas oględzin należy skontrolować ilość osadu w osadniku. W rym celu należy
włożyć do pier\vszej komory osadnika listwę lub pręt, którym będzie można dosięgnąć
dna zbiornika. Jeśli po wyciągnięciu zauważymy na nim warstwę ciemnego osadu, któ-
ra zajmuje 1/3 •.vysokości zanurzeńia, oznacza co że należy wybrać osad i opróżnić
osadnik (rys. 10-16). Opróżnienie osadnika należy wykonać w ten sam sposób jak
wybiera się zawartość zbiornika bezodpływowego na ścieki (szamba). Zgromadzony
osad przepompowywuje się do zbiornika asenizacyjnego i wywozi do najbliższej oczysz-
a)
b)
Rys. 10-17. Czyszczenie wkładu filtracyjnego: a) wyjmowanie, b) czyszczenie strumieniem wody.

224 10 Odprowadzanie I unieszkodliwianie ścieków w ob rębie posesji
czalni lub do punktu zlewnego zlokalizowanego na obszarze działającej sieci kanaliza-

cyjnej. Osady należy usuwać raz lub dwa razy w roku, w zależności stopnia ich na-
gromadzenia.
Ostatnią czynnością podczas oględzin osadnika jest czyszczenie wkładu filtracyjnego,
znajdującego się zwykle w ostatniej komorze osadnika. Wkład fi ltracyjny ma za zadanie
zapobiegać przedostawaniu się do studzienki rozprowadzająćej i drenaźu rozsączające
go części stałych znajdujących się w ściekach. Należy wyjąć wkład filcracyjny (znajdują
cy się najczęściej w koszu lub specjalnym pojemniku z uchwytami) z osadnika i prze-
transportować w miejsce, gdzie bezpiecznie będzie można go \V}'CZyścić przy pomocy
np. silnego strumienia wody (rys. 10-17). Po oczyszczeniu wkład filcracyjny naleźy po-
nownie umieścić w końcowej części osadnika gnilnego.
Podczas czyszczenia lub remontu osadnika gnilnego należy przestrzegać zaleceń za-
wartych w przepisach BHP.
11 Przykłady obliczeniowe22
11.1
Instalacja kanalizacyjna w pomieszczeniu sa.n itarnym
Należy zaprojektow:ać instalację kanalizacyjną dla ścieków bytowo-gospodarczych
w pomieszczeniu wydzielonego ustępu w lokalu mieszkalnym. Wyposażenie pomiesz-
czenia stanowią: umywalka, bidet i miska ustępowa.
Pion kanalizacyjny umieszczono w narożniku pomieszczenia a przybory sanitarne
ustawiono szeregowo wzdłuż jednej ściany pomieszczenia. Ścieki z przyborów sanitar-
nych będą odpływały do wspólnego połączenia kanalizacyjnego. Ustawienie przyborów
i schemat instalacji kanalizacyjnej pokazano na rys. 11-1. Srednica pionu kanalizacyjne-
go wynosi 0,1 m ponieważ w pomieszczeniu ustawiono miskę ustępową. Średnica po-
dejścia do miski ustępowej wynosi 0,1 m, do bidetu 0,05 m a do pojedynczej umywalki
0,04 m (patrz rozdz. 5.3 .5.1) . Instalację podzielono na odcinki obliczeniowe a dla
4 3
a)
b)
c) 2.J/1 .0
11.2/0.0S
. odcinekl1;AWs
Oznaczeme: L (mVd (ml
Rys. 11-1. Instalacja kanalizacyjna z przyborami sanitarnymi uscawionymi wzdlut jednej ściany: a) rzut,
b) przekrój, c) schemat obliczeniowy. l - umywalka, 2 - bidet, 3 - mi$ka ustępowa, 4 - pion
kanalizacyjny, 5 - podejście kanalizacyjne.
2l Przy.kłady zostały opracowane zgodnie z obowiązującą, przywołaną w rozponącluniu, normą PN-92/B-10707.

226 11 Przykłady obliczeniowe
poszczególnych przyborów przyjęto z normy (16] wartości jednostek odpływu AWs.

Dla ułatwienia na rys. 1-lc pokazano schemat obliczeniowy gdzie zamieszczono nie-
zbędne dane do projektowania, a mianowicie: nazwę odcinka obliczeniowego, sumę
jednostek odpływu AWs, długość odcinka oraz jego średnicę.
W przedstawionym pomieszczeniu moina ustawić przybory sanitarne wzdłuż dwóch,
pwstopadłych do siebie ścian (rys. 11-2a). W celu graficznego przedstawienia zaprojckto·
wanej instalacji kanalizacyjnej w rym pomieszczeniu należy wykonać jej rozwinięcie, któ-
re powstaje przez obrót (przesunięcie) instalacji na jedną płaszczyznę i wówczas (rys.
11-2b) można pokazać rzeczywiste długości, spadki i średnice wszystkich przewodów
kanalizacyjnych. Schemat obliczeniowy instalacji pokazano na rys. 11-2c.
W celu zilustrowania rozmieszczenia punktów czerpalnych w instalacjach wodocią
gowych wykonuje się rysunek aksonometryczny. W przypadku instalacji kanalizacyj-
nych wygodne jest pokazanie na jednej płaszczyźnie połączeń przyborów sanitarnych
usuwionych przy różnych ścianach i na różnej wysokoki w pomie$z;czeniu łązienki,
ustępu lub kuchni.
b)
c)
• odcinclc/IAW<.
Oznoc„n1t: L (mYd (m]
Rys. 11-2. Instalacja kanalizacyjna z pczyborami sanitarnymi ustawionymi wzdłuż dwóch ścian: a) r2Ur,
b) przekrój, c) schemat obliczeniowy. 1 - umywalka, 2 - bider, 3 - miska ustępowa, 4 - pion
lcanaliz.acyjny, 5 - podejście kanalizacyjne.
11 .2 Instalacja kanalizacyjna dla trzech mieszkań w budynku 227
11 .2
Inst alacja kanalizacyjna dla t rzech mieszka ń w budynku
Zaprojektować ins1alację kanalizacyjną dla ścieków bytowo-gospodarczych w budynku

mieszkalnym o wysokości 3 kondygnacji. Wyposażenie sanitarne miszkania stanowią:
- zlewozmywak AWs = 1,0,

- miska ustępowa AWs = 2,5,
- wanna AWs = 1,0,
umywalka AWs = 0,5,
- pralka automatyczna AWs = 1,0.
Przybory sanitarne ustawiono w łazience, ustępie i w kuchni. Pion kanalizacyjny
znajduje się w szachcie instalacyjnym pomiędzy łazienką a ustępem. Ustawienie przybo-
rów sanitarnych i lokalizację pionu pokazano na rys. 11-3 .
. -
~
DJ o
_J}
~ BD [[J \
\2
Kuchnia DB -7 Łazienka
go
Ustęp
-
r
IT I I
Rys. 11·3. Rozmieszaenie przyborów sanitarnych w mieszkaniu: 1 - zlewozmywak, 2 - miska ustępowa,

3 - wanna, 4 - umywalka, 5 - pralka, 6 - pion kanaliuicyjny, 7 - kandy wecylacyjne.
Średnice podejść kanalizacyjnych przyjęto zależnie od rodzaju przyboru sanitarnego

według normy [16, 61). Ścieki z przyborów będą odprowadzane do wspólnego pionu,
którego średnicę należy ustalić na podstawie obliczeń hydraulicznych. Wyniki obliczeń
zestawiono w tabl. 11.1. Przyjęto dla budynku niskiego pion z wentylacją główną.
Przepływ obliczeniowy ścieków wyznaczono ze wzoru:
[dm3/s]
Do wzoru podstawiono kolejno sumę jednostek obliczeniowych AWs z jednego,

dwóch i trzech mieszkań na poszczególnych kondygnacjach budynku. Średnicę pionu
wynoszącą 0,1 m na całej jego długości, wyznaczono na podstawie obciążenia hydrau-
".
228 11 Przykłady obliczeniow e
licznego q=l,2 do 2,1 dm3/s z normy [16] (patrz rozdz. 5.3.5.2). Jak wynika z tablicy,
obciążenie pionu o średnicy 0,1 m z wencylacją główną n:oże wynosić do 4 drn3/s.
Schemat połączeń przyborów sanitarnych do pionu pokazano na rys. 11-4. Na rysunku
zaznaczono odcińki obliczeniowe - punkty od 1 do 4.
Tablica 11.1. Zestawienie wyników bydraulicinego obliczania pionu kanalizacyj-

nego z wenrylacją główną.
Suma AW, Suma AW, Przepływ Srednica
Odcinek na odcinku od poci. pionu obliczeniowy pionu
l;AW, (odc) 2;AW, q [dm3/s] D (m)
1-2 6,0 6,0 1,2 0,1
2- 3 6,0 12,0 1,7 0,1
3-4 6,0 18,0 2,1 0,1
15
Rys . 11-4. Schemar połączeń przyborów sanitarnych do pionu kanalizacyjnego z wenrylacją główną.
11.3 Instalacja kanalizacyjna dla niskiego budynku mieszk alnego 229
11 .3
Instalacja kanalizacyjna dla niskiego budynku mieszkalnego
Dla wielorodzinnego budynku mieszkalnego zaproj ektować: instalację kanal izacyjną dla
ścieków bytowo-gospodarczych. ·
Dane o części budowlanej

Budynek mieszkalny .o wysokości trzech kondygnacji jest podpiwniczony, na każdej
kondygnacji są trzy mieszkania, w których obok siebie zlokalizowano łazienkę, ustęp
i kuchnię. Wysokość kondygnacji wynosi 2,8 m, w tym wysokość mieszkań oraz piwni-
cy w świetle stropów jest równa 2,5 m. Ponadro ustalono:
- rzędna terenu wokół budynku + 50,00 m,
- rzędna podłogi w piwnicy + 48,20 m,
- rzędna podłogipierwszej kondygnacji + 51,00 m,
- rzędna spodu ławy fundamentowej + 47,.6 0 m,
- głębokość przemarzania gruntu h2 = 1,4 m.
Odprowadzenie ścieków
Ścieki bytowo-&ospodarcze będą odprowadzane do kanału ściekowego miejskiej sieci
kanalizacyjnej. Srednica kanału jest równa 0,5 m, a rzędna dna kanału w miejscu połą
cz.enia przykanalika wynosi 46,80 m.
Obliczenia instalacji kanalizacyjnej

Rozmieszczenie przyborów sanitarnych w mieszkaniu oraż miejsce usytuowania pionu
kanalizacyjnego pokazano na rys. 11-3. Usytuowanie przyborów sanitarnych w mieszka-
niu pozwala na podłączenie ich do jednego pionu, wobec tego w budynku będą zaprojek-
towane trzy piony kanalizacyjne o średnicy 0,1 m każdy. Połączenie przyborów sanitar-
nych do pionu pokazano na rys. 11-5. Średnice połączeń od przyborów do pionu wyno-
szą 0,1 m dla miski ustępowej i po 0,05 m dla pozostałych przyborów. Schemat pionów
kanalizacyjnych nr 1, 2 i 3 pokazano na rys. 11-6, a przekrój po trasie przewodu kanali-
zacyjnego od najdalej położonego pionu nr 1 do przewodu kanalizacji miejskiej pokaz.ano
na rys. 11-7. Spadek kanału na odcinku 1-4 przyjęto równy 2%. Rzędną dna kanału
w p. 1 obliczono przyjmując położenie kanału o 40 cm poniżej powierzchni podłogi
w piwnicy. Rzędne punktów 2, 3 i 4 obliczono przyjmując stały spadek kanału i = 2%.
Różnica wysokości 6.h = i x L [m], z tym, że długość odcinka L w m przyjmuje się z rzutu
piwnic budynku. Spadek kanału na odcinku 4-5 obliczono znając rzędne w p. 4 i w p. 5,
przy czym rzędna w p . 5 została zamieszczona w danych do projektowania. Wyniki obli-
czeń zestawiono w tabl. 11.2. Sieć przewodów kanalizacyjnych w budynku składa się z po-
łączeń (podejść) od przyboru sanitarnego do pionu, pionów kanalizacyjnych, przewodów
odpływowych pod budynkiem (odcinki 1 do 4) oraz przykanalika od głównej rewizji. w bu-
dynku (R) do kanału sieci miejskiej (p. 5). Spadek przykanalika obliczono:
i= ~=~~·100%=5%
L 12
gdzie:
L = 12 m,
6.h = 47,40 - 46,80 = 0,6 m .
IAWs=6
q=1.2dm 31s
Rys. 11·5. Schemat połączenia przyborów sanirarnycb do pionów. 1, 2 i 3.
0,05
oT
.EAWs = 12
ą ~ " 7 t!trr3/$
.......
.EAWs • 18
q a 2, 12 dm3/$
o., ą. 2.12 < "dtrr3/$
Rys. 11-6. Schemat pionów nr 1, 2 i 3.

11 .3 Instalacj a kanalizacyjna dla niskiego budynku m ieszkalnego 231
I •50,00
'
~h
L
I +47.60
2" <<X 0.1
0.1
()< ......„
J"'' ...„~
2
....
...
„2 „
„ o.oo 1J 24. o
$ 4 3 z f
Rys. 11·7. Przekrój po trasie przewodu kanalizacyjnego.
Tablica 11.2. Zesrawienie spadków i rzędnych punktów durakteryscycz.nych głównego przewodu odpływo·
wcgo i pnykanalika.
Długość Różnica Rzędne Rzędne
Odcinek odcinka Spadek wysokości punk ru punk1u Średnica
L [m] i [%) Ah [m] początkowego końcowego O [m]
1- 2 8 2 0,16 47,80 47,64 0,1
2-3 6 2 o, 12 47,64 47,52 0,1
3-4 6 2 o, !:? 47,5 2 47,40 0,1
4-5 12 5 0,60 47 ,4-0 46,80 0,15
'
Dla wyznaczenia średnic przewodów odpływowych pod budynkiem oraz średnicy

przykanalika należy wyznaczyć przepływ obliczeniowy ścieków ze wzoru:
gdzie:
AW, - równoważnik odpływu, zależny od rodzaju podłączonego przyboru.
Równoważniki odpływu dla mieszkania:
- zlewozmywak 1,0
- wanna 1,0
- umywalka 0,5
- miska ustępowa 2,5
- pralka automacyczna 1,0
.2:AWs= 6,0
Przepływ obliczeniowy ścieków z jednej (najwyższej) kondygnacji wynosi:
q = 0,5 · J6 = 1,2 [dm3/s]
z rrzech kondygnacji, czyli z całego pionu (rys. 11-6):
q = 0,5 · ./18 = 2,12 [dm3/s]
T•blica 11.3. Zestawienie wyników hydraulicznego obliczania głównego przewodu odpływowego i pnybnalika.
Odcinek Odcinek Suma AW, Suma AW, Przepływ Srednica Spadek
przewodu przykana- na odcinku od poct. pionu oblicieniowy przewodu przewodu
odpływowego li ka 2,AW, 2,AW, q (dm3/s] D (m] i (%]
1-2 18 18 2,1 0,1 2
2-3 18 36 . 3,0 0,1 2
3-4 18 54 3,7 0,1 2
4-5 - 54 3,7 0,15 5
Wyniki hydraulicznego obliczenia przewodu odpływowego i przykanalika zestawio -

no w tabl. 11.3. Średnicę kanal:u na odcinku od 1 do 4 (rys. 11-8) przyjęro zgodnie
z wymaganiami podanymi w rozdz. 4, a mianowicie dla 2,AWs i spadku 2% średnica
przewodu wynosi O, 1 m, natomiast przykanalik (odcinek 4-5) ma średnicę 0,15 m [16].
VII plęJro
IAWs=6
0,1
l"A1Vs=48
q= 3,,dlJi'ls
-
Rys. 11-8 . Schemat pionu kanalizacyjnego.
·~
0.1 Pvc
11.4 Insta lacja kanalizacyj na dla śred niowysokiego budynku m ieszkalnego 233
11 .4
Instalacja kanalizacyjna dla średniowysokiego budynku
mieszkalnego
Dla wielorodzinnego budynku mieszkalnego zaprojektować instalację kanalizacyjną dla

ścieków bytowo-gospodarczych i dla ścieków deszczowych.
Dane o części budowlanej

Budynek o wymiarach 25x15 m i wysokości 8 kondygnacji jest podpiwniczony i wy-
posażony w 5 mieszkań na każdej kondygnacji o wysokości 2,5 m w świetle stropów.
Dla potrzeb projektowania przyjęto rzędne:
- terenu + 50,00 m,.
- podłogi w piwnicy + 48,40 m,
- spodu ławy fundamentowej + 47,60 m,
- dna kanału ogólnospławnego + 46,60 m.
Odprowadzenie ścieków:
Na terenie miasta zaprojektowano kanalizację ogó lnospławną, wobec tego ścieki byto-
wo-gospodarcze i deszczowe będą odprowadzane do kanału ogólnospławnego o średni
cy 0,5 m ułożonego w odległości 14 mod budynku.
Obliczenia instalacji kanalizacyjnych:

Wyposażenie mieszkań w przybory sanitarne oraz ich połączenia do pionu kanalizacyj-
nego przyjęto tak jak w przykładzie 11.3. Schemat pionu kanalizacyj nego o średnicy
0,1 m pokazano na rys. 11-8, :a przekrój po najdłuższej trasie przewodu kanalizacyjne-
go od pionu nr 1 do kanału ogólnospławnego sieci miejskiej pokazano na rys. 11-9.
Schemat rozmieszczenia pionów kanaliiacyjnych od nr 1 do nr 5 oraz trasy przewodów
odpływowych i przykanalika pokazano na rys. 11-10. Przykanalik na odcinku 5 _,_ 7
będzie odprowadzał ścieki bytowo-gospodarcze z budynku, a w czasie deszczu również
ścieki deszczowe z trzech rur spustowych (Rd1 ..;- Rd 3) .
•5000
...„„
:g
:::.... i "'....
„"'
:li
......
... ~
o. 12.0 22. 24,C 3'1.0 3 o

7 6 5 4 3 2 f
Rys. 11-9. Pnekrój po tra.~ie przewodu kanalizacyjnego.

25m
///z
I0 0
0o-)
1
~)-v~ 1
[0
11
„~
•o
OR
Rd1 Rd2
0.15
li~
a 1s
- Q~
~X
~~~"-~~~~~o_.s_m_1_•_s_%_•~~~~~~~~~:i--~~~~~~~~~~-
7
Rys. 11-10. Przewody odpływowe instalacji kanalizacyjnej.
Spadek kanału na odcinku 1 +5 przyjęto i = 2%,.natomiast spadek przykanalika na

odcinku 5-6 obliczono znając rzędne spodu kanału w pumktach 5 i 6. Rzędna dna
kanału w punkcie 5 jest wyższa od danej rzęd.nej w punkcie 7 o 0,2 m. Wyniki obliczeń
zestawiono w tabl. 11.4.
Tablica 11.4. Zestawienie spadków i rzędnych punktów charakterystycznych głównego przewodu odpływo
wego i ptzykanalika.
Długość Różnica Rzęd.oe Rzędne
Odcinek odcinka Spadek wysok()ści punktu punktu Średnica
L (m] i[%) óh fm) początkowego końcowego D [m)
1-2 8 2 0,16 47,80 47,64 0,1
2-3 6 2 0,12 47,64 47,52 0,15
3--4 2 2 0,04 47,52 47,48 0,15
4-5 lO 2 0,20 47,48 47,28 0,15
5-6 11 s 0,51 47,28 46,80 0,15
6-7 1 - 0,20 46,80 46,60 0,20
Tablica 11.5. Zestawienie wyników hydraulicznego obliczania głównego przewodu odpływowego.

Odcinek Suma AW, Suma AW, Pnepływ Średnica . Spadek
przewodu na odcinku od pocz. przew. obliczeniowy pl"Zewodu przewodu
odpływowego L,AW, ~AW, q (dm3fs] D (m] i [O/o]
1-2 48 48 3,5 0,1 2
2-3 96 144 6,0 0,15 2
3-4 48 192 7,0 0,15 2
4-5 48 240 7,7 0,15 2
11.4 Ins talacja kan alizacyjna dla średniowysokiego budynku mieszkalnego 235
Instalacja kanalizacyjna będzie wykonana z rur i kształtek z PVC.

Suma równoważników odpływu z jednego mieszkania wynosi 2,AW. = 6,0, nato-
miasc z całego pionu, co jesr z 8 mieszkań L;AWs = 48,0, wobec tego odpływ ścieków
z jednego pionu wynosi:
q ... 0,5 · J48 - 3,5 (dm3/s]
Przepływ obliczeniowy ścieków bytowo-gospodarczych w głównym przewodzie od-

pływowym na odcinku 1+5 zescawiono w tabl. 11.5. Dla spadku i = 2% średnica
pr7.ewodn na odcinku 1-2 mo7.e hyć równa 0,1 m, ponieważ odpływ z pionu nr 1 jest
mniejszy od 4 drn3/s, natomiast na odcinku 4-5 średnica powinna być równa 0,15 m,
ponieważ przepływ ścieków z pięciu pionów wynosi q = 7,7 dm3/s, a przepływ do-
puszczalny dla d = 0,15 m oraz i = 2% wynosi q = 11,7 dm3/s.
Przepływ obliczeniowy ścieków deszczowych ustalono ze wzoru:
I
q =1.JJ·A·-- [dm3/s]
a 10000
gdzie:
\V - współczynnik spływu [-),
A - powierzchnia odwadniana [m 2],
I - miarodajne natężenie deszczu [dm3/(s· ha)].
Natężenie deszczu przyjęto I= 300 dm3/sxha. Powierzchnię do odwodnienia stano·

wi dach jednospadowf o wymiarach 25x15 m, czyli A = 25x15 = 375 m2• W spół·
czynnik spływu dla dachu o nachyleniu poniżej 15° wynosi W = 0,8. Po podstawieniu
wartości do wzoru otrzymujemy:
300
qd =0,8·375· 1 ,,,9 [dm3/s]
0000
Oznaczając przepływ ścieków bytowo-gospodarczych jako q., a deszczowych qd,

w przykanaliku w porze bezdeszczowej przepływ będzie wynosił
q. = 7,7 dm3/s,
a w czasie deszczu q5 + qd, czyli
q = 7,7 + 9 = 16,7 dm3/s
Dla ustalonego przepływu ścieków q = 16,7 dml/ s średnica przykanalika wynosi
0,15 m. Zgodnie z normami [16] (26] dla średnicy 0-,15 m i minimalnego spadku
przykanalika 2% przepływ dopuszczalny wynosi 18,8 dm3/s.
11.5
Pion kanalizacyjny dla ustępów ogólnodostępnych
w budynku biurowym
Zaprojektować instalację kanalizacyjną w usrepach ogólnodostępnych w budynku o wyso-

kości 15 kondygnacji. Wyposażenie sanitarne pomieszczeń na kondygnacji powtarzalnej:
ustęp męski: 2 miski ustępowe (AWs = 2,5),

2 pisuary (AWs = 0,5),
2 umywalki (AWs = 0,5),
ustęp dainski: 2 miski ustępowe,
2 umywalki.
Przepływ obliczeniowy ścieków dla budynków biurowych (K = 0,5, tabl. 5.1) wy-
. .
znaczono ze wzoru:
gdzie:
AWs - równoważnik odpływu, zależny od rodzaju podłączonego przyboru.
Dla podanego wyposażenia sanitarnego d la jednej kondygnacji }:AWs = 13,0

a przepływ obliczeniowy dla całego pionu kanalizacyjnego wyniesie:
Dla obliczonego obciążenia hydraulicznego wynoszącego q = 7,0 drn3/s należy za-

projektować pion kanalizacyjny z wentylacja główną o średnicy DN = 150 mm (tabl.
5.4), albo pion z wentylacją boczną o średnicy DN= 125 mm (tabl. 5.5).
11.6
lnsta1acja kanalizacyjna dla budynku jednorodzinnego
z odprowadzeniem ścieków do zbiornika bezodpływowego
Dla jednorodzinnego budynku mieszkalnego zamieszkiwanego przez 5 mie~zkańców
zaprojektować instalację kanalizacyjną dla ścieków bytowo-gospodarczych. Budynek
jest parterowy, podpiwniczony, wysokość kondygnacji mieszkalnej w świetle stropów
wynosi 2,8 m, wysokość piwnicy 2,2 m, a grubość stropów 0,3 m. Charakterystyczne
rzędne wynoszą:
- rzędna terenu wokół budynku + 109,00 m,

- rzędna wierzchu podłogi parteru + 110,05 m,
- rzędna wierzchu podłogi w .piwnicy + 107,55 m.
Teren działki budowlanej stanowi grum piaszczysty, drobnoziarnisty do głębokości
3,5 m, niżej zalega glina o grubości (miąższości) warstwy 9,5 m, a niżej znowu warstwa
piasku średnioziarnistego o miąższości 10 m.
11 .6 Instalacja kana lizacyjna .dla budynku jednorodzinnego ... 237
Rozwiązanie instalacji kan~lizacyjnej

Ścieki byrow~-gospodarcze będą odprowadzane do ryp.owego dołu bezodpływowego
(rys. 11-11). Scieki deszczowe z połaci dachu będą odprowadzane do rynien, rur spu-
stO\'V}'Ch i następnie rozsączane w gruncie.
A- A
Rura wywiewna \Mor k8flalowy
0,()51!), 125 typ lel<kJ
iso
Przewód
0. 15
- - · -·-·- · „
15
ł"
~
o
"
270
-A -
A
15 11 200 11 f:5
Rys . 11-11. Zbiornik bezodpływowy.
Na parterze budynku zaprojektowano łazienkę oraz w pewnym od niej oddaleniu

kuchnię i obok ustęp. Wyposażenie pomieszczeń stanowią:
- w łazience; wanna,
natrysk,
umywalka,
bidet,
pralka auromatyczna,
- w kuchni: zlewozmywak,
zmywarka do naczyń,
- w ustępie: umywalka,
miska ustępowa.
Obliczenia instalacji kanalizacyjnej

Przepływ obliczeniowy ścieków bytowo-gospodarczych wynosi:
q = 0,5 · J7,5 = 1,4 dm3/s
Zaprojektowano średnicę pionu nr 1, d = 0,07. m; średnicę pionu nr 2, d = 0,1 m

oraz średnicę przewodu odpływowego z budynku do dołu bezodpływowego d = 0,1 m
przy spadku przewodu i = 2%. Schemat instalacji kanalizacyjnej pokazano na rys. 11-12.
2
V=9m
1+105.30
9
Rys. 11-12. Schemat instalacji kanaliuicyjnej w budynku jednorodzinnym.
W budynku mieszka 5 osób. Zużycie średnie dobowe wody wynosi

q = 120 dm3/Mxd,
wobec tego odpływ ścieków w ciągu doby wyniesie
Q = 120 x 5 = 600 dm3/d = 0,6 m3/d.
Przyjęto objętość czynną zbiornika bezodpływowego V = 9 m3.
Znając objętość użyteczną zbiornika bezodpływowego można obliczyć, że wywóz
ścieków będzie się odb}"vał co 15 dni:
T = V : Q = 9 : 0,6 = 15 dni.
11,7 Przydomowa oczyszczalnia ścieków 239
11.7
Przydomowa oczyszczalnia ścieków
Zaprojektować priydomową oczyszczalnię ścieków, do której będą odprowadzane ście

ki z budynku jednorodzinnego, zamieszkiwanego przez 6 osób, położonego na terenie
nieuzbrojonym. Powierzchnia całkowita działki wynosi 2651 m 2 (27 arów). Na terenie
działki przewiduje się następujące uzbrojenie terenu: przyłącze elektroenergetyczne
wykonane linią kablową, przewód doprowadzający wodę ze studni wierconej do we-
wnętrznej instalacji wodociągowej, przykanalik odprowadzający ścieki powstające
w obrębie budynku mieszkalnego do projektowanej oczyszczalni ścieków. Na podsta·
wie wykonanych odwiertów kontrolnych w miejscu lokalizacji drenażu stwierdzono
występowanie do głębokości 1,9 m piasków drobnoziarnistych, a najwyższy poziom
wód gruntowych występował na głębokości 2,5 m ppt.
Projektuje się odprowadzenie ścieków bytowo-gospodarczych z kanalizacji we·

wnętrznej do przydomowej oczyszczalni ścieków zlokalizowanej w północnej części
działki, w odległości 6 m od projekrowanego budynku mieszkalnego (rys. 11-13). Ście
ki do oczyszczalni będą doprowadzone grawitacyjnie, z wykorzystaniem naturalnego
spadku terenu w kierunku północnym.
i
Rys. 11-13. Plan zagospodaro,~ania działki budowlanej z przydomową oczyszczalnią ścieków: 1 - budynek
mieszkalny jedorodzinny, 2 - ogrodzenie działki, 3 - brama w~azdowa, 4 - cia_gi komunikacyjne
na terenie posesji.
Oczyszczalnia ścieków będzie się składała z osadnika gnilnego zbiorczego z wbudo-

wanym filtrem doczyszczającym. W osadniku gnilnym o pojemności 3 m3 będą zacho-
dziły procesy dekantacji, fermentacji beztlenowej i odtłuszczania ścieków, natomiast
filer doczyszczający pozwoli zatrzymać resztki zawiesiny odpływającej z osadnika gnil-
nego.
Oczyszczone biologicznie ścieki będą odprowadzane grawitacyjnie poprzez studzien-
kę rozdzielczą do drenażu rozsączającego o długości całkowitej 60 m, projektowanego
w postaci 4 drenów o długości 15 m każdy, zlokalizowanego wzdłuż drogi dojazdowej
w północnej części działki.
Odległości drenażu i oczyszczalni ścieków od elementów zagospodarowania działki
wynoszą:
- od studni - 33,5 m,
- od najbliższych okien projektowanego budynku mieszkalnego - 6 m,
- od najbliższej granicy działki - 10 m,
- od drogi dojazdowej do działki - 13 m.
Do doboru oczyszczalni ścieków przyjęto następujące ilości ścieków:

- jednostkowa wielkość odprowadzanych ścieków dla zabudowy jednorodzinnej, dla
mieszkań wyposażonych w łazienkę z wodą ciepłą podgrzewaną gazem z sieci i kana-
lizację lokalną w przeliczeniu na jednego mieszkańca:
qi = 120 dm3/dxM
- przewidywana liczba mieszkańców w budynku jednorodzinnym:
LM= 6
Stąd dobowa ilość ścieków odprowadzanych do oczyszczalni:
Q = 720 dm3/d = 0,72 m3/d
Do doboru drenażu rozsączającego przyjęto następujące dane wyjściowe:
- na podstawie wykonanych badań terenowych gruntu w miejscu lokalizacji drenażu
stwierdzono występowanie do głębokości 1,9 m piasków drobnoziarnisrych; dla tej
kategorii gruntu przyjęto jednostkowe obciążenie drenażu rozsączającego qd (patrz
rozdz. 10.3.3):
qd = 12 dm3/ mxd
Stąd wymagana długość drenów wynosi:
LD = Q/qd = 720 dm3/d I 12 dm3/mxd = 60 m
W trakcie wykonywania badań gruntu w postaci punktowych odwiertów w miejscu
lokalizacji drenażu rozsączającego napotkano wodę gruntową na poziomie -2,5 m od
powierzchni terenu. Głębokość zalegania wód gruntowych umożliwia odprowadzenie
biologicznie oczyszczonych ścieków do ziemi przy zachowaniu wymaganej odległości
od poziomu wprowadzania ścieków do poziomu zwierciadła wód podziemnych wyno-
szącej 1,5 m (ą2) pod warunkiem ułożenia drenów nie głębiej niż 0,7 m pod po·
wierzchnią gruntu.
Literatura
(1] Błas=yk W., Roman M„ Sramarello H Kanalizacja. Tom I. Sieci i pompownie. Wyd. Arkady, ~szawa 1983.
(2) Szpindor A. Zaopatrzenie w wodę i kanalizacja wsi. Wyd. Arkady, Warszawa 1992.'
[3) PN-EN 598 : 2000. Rucy, kształtki i wyposażen ie z żeliwa sferoidalnego oraz ich połączenia do odprowa·
dzania ścieków. Wymagania i merody badań.
[4) Ja recka U. Instalacje i urządzenia sanirar ne. lnsralacje kanalizacyjne. Wyd: Politechnika Krakowska, Kra-
ków 2000.
[5] Sosnowski S. Zmiany w polskich przepisach dorycuicych insralacji wodociągowych i kanalizacyjn ych. Kon-
ferencja pt: Wdrafanie ustawy o zbiorowym zaopameniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.
PZiTS, IZ\VtBW Politechnika Warszawska, Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie,Warszawa 2003.
(6) Heidrich z. Kanalizacja. Podręcznik dla rechnikum. Tom 2. Wyd. Szkolne i Pedagogiczne S.A., Warszawa
1999.
[7) Skupiewski Cz., Taff Al. Co kaidy wl~ciciel nieruchomości winien wiedzieć o insralacjach wodociągo
wo- kanalizacyjnych w swojej posesji. Technik Polski, Warszawa 1938.
(8] lmhoff K„ lmhoff K. Kanalizacja miast i oczyszczanie ścieków. Poradnik. Oficyna Wydawnicza Proj-
p rzem-EK, Bydgosicz 1996 r.
(9] Remonry i modern izacje budynków. Verlag Dashofer. Warszawa 2003.
(1O] Mad ryas C„ Kolonko A., Wysocki L. Konmukcje przewodów kanalizacyjnych. Oficyna Wydawnicza
Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2002. •
(11] Neufen E. Podręcznik projekrowania architekton iczno-budowlanego. Wyd. Arkady, Warszawa 1995.
(12) PN EN 295-1: 1999. Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieciach kanalizacyjnych. Wymagania.
(13] PN EN 295-2:1999. Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieciach kanalizacyjnych. S1erowa·
nic jakością i pobieranie próbek.
[14J PN EN 295-3: 1999. Rury i ksztahki kamionkowe i ich połączenia w sieciach kanalizacyjnych. Metody badań.
(15] PN/B-10710. Kanalizacja. Obliczenia hydrauliczne kanałów ściekowych. Projekt normy.
(16] PN-92/B·I0707. Instalacje kanalizacyjne. Wymagania w projektowaniu.
[1 7) Poradnik - Wodociągi i Kanalizacja. Praca zbiorowa pod redakcją M. Romana. Arkady. Warszawa 1991.
(181 Rozporządzenie M inis1ra Infrastruktury z dnia 12 kwiemia 2002 ._w sprawie warunków, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie {Di.U. nr 75 z 15 czerwca 2002 r., zm. Dz.U. nr 33 z 2003 r.).
(19) Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 21 września 1992 r. w sptawie wymaga.ń jakim
pow'inny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki
zdrowotnej (Dz.U. nr 74 z 1992 r.).
(20] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warun·
ków· techn icznych uiytkowania budynków mieszkalnych (Dz.U. nr 74 z 1999 r.).
[21J Schulz i<. Sanirare Haustechnik. Wemer-Verlag, Diisseldorf 1981.
(221 Sosnowski S„ Taberoacki J„ C hudzicki]. Instalacje wodociągowe i kanalizacyjne. Wyd. Instalator Polski,
Warszawa 2002.
(231 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19.05.1999 r. w sprawie warunków wprowadzania ścieków do
urządzeń kan.alizacyjnych stanowiących mienie komunalne (Dz. U. nr 50 z 2.06.1999 r.).
(24] Usra:wa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowad~niu ścieków z ·dnia 7 czerwca
200J r. (Dz. U. nr 72 z 2001 r.).
(25] PN-EN 12056-1:2002. Systemy kanalizacji grawiracyjnej wewnątt7. budynków. Ar kusz 1: Wymagania
ogólne i uiyrkowe.
(26] PN -EN 12056-2:2002. Sysremy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynków. Arkusz 2: Kanalizacja
sanitarna, projektowanie ukladu i obliczenia.
242 Literatura
(27] PN-EN 12056-3 :2002. Systemy kanalizacji growiracyjnej wewnąm budynków. Arkusz 3: Odprowadza·
nie wody z dachów, projckrowanie układu i obliczenia.
(28} PN-EN 12056-4:2002. Systemy kanalizacji grawitacyjnej wewnąrrz budynków. Arkusz 4: Pompownie
ścieków - projektowanie ukbdu i obliczenia.
(29] PN-EN 12056-5 :2002. Systemy kanalizacji grawitacyj nej wewnącrz budynków. Arkusz 5: Moncai i bada-
nia, instrukcje działania, uiyrkowania i eksploaracji.
(30} DIN 1986:1988. Enrwasserungsanlagen fUr Gebaiide und Grundsrilcke.
(31] PN-EN 12380. Zawory napowietrzające do systemów kanalizacyjnych. Wymagania, metody badań i oce·
na zgodności.
(32} Chudzicki J. Obliczenia hydrauliczne przewodów kanalizacyjnych w świetle norm EN 752 i EN 12056.
Gaz, Woda i Technik3 Sanirama nr 3/2003 r.
(33 J Popławski A„ Sosnowski S. Problem zmian ciśnienia w wewnęcrznych instalacjach kanalizacyjnych. Gaz,
Woda i Technika Sanic:am:a nr 311976.
(34] Mohr W. Uncersuchungen an Abflussleirungen und Geruchverschliisscn. Sanicare Technik nr 1, 2
i 3/ 1973.
[351 Spryszyński Z„ T0ton B. Przepływ !cieków sanicamych w pionach kanalizacyjnych wielokondygnacyj-
nych budynków mieszkalnych. Gaz, Wod:>. i Technika Sanitarna nr 3 i 511973.
(36] Ammon J. Ścian.ki instalacyjne. Wyd. Euro-Media, Warszawa 1997.
(37] Grasmeier K. Rohmetze der Grundsdlckscnrwasscrung. Wyd. Udo Pfriemcr Vcrlag GmbH, Milnchen
1968 r.
(38] PN-EN 274 -1:2003. Zestawy odpływowe do ufU\dzeń sanitarnych. Część l: Wymag<10ia.
[39} Chudzicki J., Sosnowski S. Trwałość i :zabiegi konserwacyjne. Remonry i moderniiacja budynków. Wyd.
Verlag Dashofcr, Warszawa 2003.
[40) Bień J. B„ Cholewińska M. Sysremy kanalizacji podciśnieniowej i ciśnieniowej. Wyd. Politechniki Czę·
stochowskiej, C~ocbowa 2001.
(41 ) EN 12109:1999. Vacuum drainage syscems insidc buildings.
[42) PN-EN 12109:2003. Wewnęrrzne systemy kanaliuitji podciśnieniowej.
[43] Gcłxrit Pluvia. System podciśnieniowego odwadniania dachów. Informacja techniczna 1/2001. Wyd.
Gcberit Sp. z o.o.
[44] Piechurski F. Róine sposoby odprowadzania wód deszczowych z budynków. Rynek Instalacyjny
nr 212000.
[45] Dannemann H.·J. Neue rechnische Regeln nach der DIN EN 12056. IKZ-Praxis, 4/2002.
[46] Feurich H. Bitte neue Erkentnisse berilcksichtigen. Kritik am Enrwurf -der DIN 1986 Teil 100. Sa-
nitilr+ Heizungstechnik, 7/2001.
(47) Kanclerz A. Wybór systemu kanalizacji. Rynek lnst3lacyjny nr 5/2003 r.
!48) PN-68/B-12751. Kamionkowe rury i kształtki. Kszralry i wymiary.
(49) PN-80/B-06751. Wyroby kanalizacyjne kamionkowe. Rury i kształtki. Wymagani:>. i badania.
[50] DIN 19522 Teil 1. Gu&iscrne AbfluBrohre und Formsńlcke ohne Mufle (SML). Teil 2. Technische
Liefcrbcdingungen.
(51) PN-82/H-74002. Żeliwne rury kanalizacyjne.
(52} PN-80/C-89205. Rury kanalizacyjne z nieplasryfikowanego polichlorku winylu.
(53] PN-81/ C-89203. K.szcaltki kanalizacyjne z nieplasryfikowanego polichlorku winylu.
(54] PN-88/C-89206 Rury wywiewne 2 nieplasryfikowanego poli(cblorku winylu).
[55] EN 1451. Systemy przewodowe i tworzyw mucznych. Systemy przewodowe z polipropylenu {PP) do
odprowadzania nieczystości i ścieków (o niskiej i wysokiej cemperarurze) wewnątrz konsrrukcji budowli.
(56} DIN 8075. Rohre aus Polyethylen (PE) - PE 63, PE 80, PE 100, PE-HD - Allgemeine Gll1eanorderun·
gen, Pti!fungen.
(57) DIN 19535. Rohre und Formsctlckc aus Polyechylen hoher Dichte (PE-HD) fUr heillwasserbestllndige
Abwasserleirungen (HT) innerhalb von Gcbauden.
[58] DIN 19537. Rohre und Formstllcke aus Polyethylen bober Dicbre (PE-HD) fUr Abwasserkanale und -
leirungen: Teil 1: Malle, Teil 2: Technische Licferbedingungen, TeiJ 3: Fertigschachte; Ma&, Technische
Lieferbedingungen . .
l,.iteratura 243
(59) Heidrich Z.: Przydomowe oayszculnie ścieków. Poradnik. Wyd. COii!, Warszawa 1998.
[60) Materiały techniczne firmy .WOBET·HYDRET".
[61 ) Chudzicki J., Sosnowski S. lnsmlacje wodociągowe i kanalizacyjne. Oficyna Wydawnicza Polirechniki
Warszawskiej, War:nawa 2001. ·
[62) Rozporządunie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2002 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić
przy wprowadzaniu ściekó'N do wód lub do ziemi o raz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla
środowiska wodnego (Dz.U. Nr 212 z 16 grudnia 2002 r.).
(63] Sikorski M. Wymagania dorycz.ące budowy i eksploaracji oczyszczalni ścieków dla domów jednorodzin·
nych na terenie posesji i zagród wiejskich oraz małych zakładów przetwórstwa rolno·spofywczego na
wsi. „Rynek Instalacyjny" Nr 11, su. 6·10, Warszawa 1998.
(64) Ustawa o planowaniu i ugospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz.U. Nr 80
z 2003 r.). ·
(65] Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prowo wodne (Dz. U. Nr 115 i 154 i 2001 r.).
(66) Ustawa z dnia 7.07.1994 - Prawo Budowlane (Dz.U. Nr 106 z 2002 r.).
[67) PN-84/B-01701. Instalacje wewn~rzne wodociągowe i kanalizacyjne. Oinaczenia na rysunkach.
[68] PN-77/B-75700. Urządzenia spłukujące do misek ustepowych i pisuarów. Zbiorniki spłukujące. Wspólne
wymagania i badania.
[69] PN 81/B 03020. Crunry budowlane. l'o•adowicni< bcipoxcdn.ic budo„li. Ol:ili,<cui• ""'Y".LIC i vrvjck.·
towanic.
(70] Rozporządzenie Miniscra Spraw Wewn~rrznych i Administracji z dnia 5 sierpnia 1998 r. w sprawie
aprobat i kryteriów technicznych dotyczących materiałów budowlanych (Dziennik Ustaw Nr I 07
z 1998 r.).
(71) PN-EN 1917:2003. Betonowe studzienki włazowe i niewłazowe, niezbrojone, zbrojone włóknem sra.Io·
wym i żelbetowe.
[72) PN-EN 13564-i. Urządzenia przeciwzalewowc w budynkach-Część 1: Wymagania.
[73) PN-EN 13564-2. Urządzenia przeciwu.lcwowc w budynkach-Część 2: Metody badań.
[74) PN-EN 13564-3. Urządzenia przeciwzalewowc w budynkach-Część 3: Konrrola jakości.
[75] PN-87/B-01070. Sieć kanalizacyjn3 zewnętrzna. Obiekry i elementy wyposażenia. Terminologia.
(76) PN-EN 752·1:2 000. Zewnerrine systemy kanalizacyjne. Część" 1: Pojęcia ogólne i definicje.
[77) PN-EN 752-2:2000. Zewnmzne systemy kanalizacyjne. Część 2: Wymagania.
[78) PN-EN 752-3:2000. Zewn~trtne systemy kanalizacyjne. Część 3: Planowanie.
L7lłJ t'N-t:N 752-4:2001. Zewnerrzne systemy kanalizacyjne. Część 4: Oblicz.enia hydrauliczne i oddziaływa-
nie na środowisko.
(801 PN-EN 752·5:2001. Zewnecrzne systemy kanalizacyjne. Część 5: Rtnowacja.
(81] PN-EN 752-6:2002. Zcwnetrzne systemy kanalizacyjne. Cz,$ć 6: Układy pompowe.
[82) PN-EN 752-7:2002. Zewnetnne systemy kanaliżacyjne. Część 7: Obsługa i eksploatacja.
(83] Kwietniewski M„ Leśniewski M.: Niezawodność przewodów kanalizacyjnych w świetle badań eksplo·
aiacyjnych. U Konferencja naukowo-rechniczna pt.: Bezpieczeńsrwo, niezawodność, diagnosryka urzą·
dzcń i systemów gazowych, wodociuowych, kanalizacyjnych , grzewczych. Zakopane-Kościelisko 2001.
(84) Korzeniewski W Ocłleglości w zabudowie i z.agospodarowaniu terenu. Wyd. COIB, Wuszawa, 2002.
(85) PN·EN 12050:2003. Przepompownie ścieków w budynkach i ich otocz.~niu - zasady budowy i badania.
(86] Praca ibiorowa. Warunki techniczne wykonania i odbioru rurociągów z tworzyw sztucznych. Wyd Pol·
ska Korporacja Techniki Sanitarnej, Grzewczej, gazowej i Klimaryzacji, Warszawa 1996 r.
[87] PN-88/8-01058. Budownictwo mieszkaniowe. Pomieszczenia sanira.rne.,, mieszkaniach. Wymagania ko·
ordynacyjne elementów wyposażenia i powierzchni funkcjonalnych.
(88 J Warunki rcchnicz.ne wykonania i odbioru robót budowlano-monrażowych. Tom Il, Instalacje sanitarne.
Wyd. Arkady, Warszawa 1988.
(89) PN·B·10729: 1999. Kanalizacja. Studzienki kanalizacyjne.
(90) Poradnik. Instalacje wodociągowe, kanalizacyjne i gazowe. Arkady. Wa1s:uiwa 1976.
[91] Tabernacki J„ Sosnowski S:, Heidrich Z.: Projekrowanie instalacji wodoci~gowych i kanalizacyjnych.
Arkady, Warszawa 1985.
Wykaz norm z dziedziny kanalizacji
(wg stanu na 31 grudnia 2003 r.)
Zewnętrzne systemy kanalizacyjne

I. PN·B 01700:1999 Wodociągi i kanalizacja - Urządzenia i sieć zewn~tnna - Oznaczenia
graficzn.e
2. PN-85/BO L705 Obiekty i urządzenia ujęć wody - Tenninologia
3. PN·7VB 02710 Kanalizacja zewnętrzna - Prze ktoje poprzeczne zamkniętych kanałów
ściekowych
4. PN·90/B02711 Kanalizacja - Pomiar ciągły natężenia przepływu objęrościowcgo ście
ków w przewodach kanalizacyjnych bezciśnieniowych - Wycyczne pro·
jektowania
5. PN-86/B 09700 Tablice orientacyjne do oznaczania uzbrojenia na przewodach wodo ·
ciągowych
6. PN·B 10702:1999 Wodociągi i kanalizacja - Zbiorniki - Wymagania i badania
7. PN·91/B 10703 Wodociągi - Przewody z rur :icliwnych i stalowych układanych w ziemi
- Ochrona lmodowa - Wymagania i badanie
8. PN/B·1071 O Projekt Kanalizacja - Obliczenia hydrauliczne kanałów ściekowych
9. PN-92/B 10727 Kanalizacja - Przewody kanalizacyjne na terenach górniczych ·Wymaga·
nia i badanie przy odbiorze
IO. PN-91/ B 10728 Srudzienl:i wodocia.gowc
11. PN-99/B I 0729 Kanalizacja - Sru&zienki kanalizacyjne
12. PN·B 10736:1999 Roboty ziemne - Wykopy otwacce dla przewodów wodociągowych
i kanalizacyjnych - Warunki techniczne wykonania
13. PN-EN 752· 1:2000 Zewnętrzne sysremy kanalizacyjne - Pojęcia ogólne i de finicje
14. PN-EN 752·2: 2000 Zewnętrzne systemy kanalizacyjne - Wymagania
15. PN·EN 752·3 :2000 Zewnętrzne systemy kan alizacyjne - Planowanie
16. PN-EN 752·4:2001 Zewnętrzne systemy kanalizacyjne - Obliczenia hydrauliczne i od·
działywanie na §rodowisko
17. PN-EN 752·5:2001 Zewn;trzne systemy kanalizacyjne - Modernizacja
18. PN-EN 752-6:2002 Zewnęmne systemy kanalizacyjne - Część 6 : Układy pompowe
19. PN-EN 752·7:20"02 Zewnęrnnc systemy kanalizacyjne - Część 7: Elcsploaracja i użytkowanie
20. PN·EN 1085:2001 Oczyszcunic ścieków - Terminologia
21. PN-EN 1091:2002 Zewnętrzne systemy kanalizacji podciśnieniowej
22. PN-EN 1295-1:2002 Obliczenia staryczne rurociągów ułotonych w ziemi w rótnych warun-
kach obciątenia - Część I: Wymagania ogólne
23. PN-EN 16 10:2002 Budowa i badania przewodów kanalizacyjnych
24. PN-EN 1671:2001 Z~wnęmne systemy kanalizacji ci§nieniowej
25. PN-EN 12889:2003 Bezwykopowa budowa i badanie s ieci kanalizacyjnych
Wykaz norm z dziedziny kanalizacji 245
Wewnętrzne systemy kanalizacyjne
26. PN-84/BOl 701 Instalacje' wewnętrzne wodociągowe i kanalizacyjne - Oznaczenia na
rysunkach
27. !'N-92/B 01707 Instalacje kanalizac}'jne -Wymagania w projektowaniu
28. PN-$1/B 10700.00 lnsralacje wewnęezne wodociągowe i kanalizacyjne - Wymagania i ba·
dania przy odbiorze - Wspólne wymagania i badan ia
29. PN-SllB 10700.01 Instalacje wewnęrrzne wodociągowe i kanalizacyjne ·Wymagania j bada·
nia przy odbiorze -lnsralacje kanalizacyjne
30. PN-EN 12056-l :2002 Systemy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynków - Część l: Posra·
nowienia ogólne i wymagania
31. PN-EN 12056-2 :2002 Systemy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynków - Część 2: Ka·
naliz.acja sanitarna - Projektowanie układu i obliczenia
32. PN· EN 12056-3 :2002 Sysremy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynków - Część 3:
Przewody deszczowe - Projektowanie układu i obliczenia
33. PN-EN 12056-4 :2002 Systemy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynków - Część 4:
Oczyszczalnie ścieków - Projektowanie i obliczenia
34. PN-f.N 12056-5 :2002 Systemy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynków - Część 5: Mon·
taż i badania, instrukcje działania, użytkowania i eksploaracji
35. PN-EN 12109:2003 Wewnęrrzne systemy kanalizacji podciśnieniowej
Rury, kształtki i połączenia

36. PN-EN 295-1 :1999 +'A3:2002 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej i kana·
lizacyjnej - Wymagania
37. PN-EN 295-2:1999 +Al:2002 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej i kana·
lizacyjnej - Sterowanie jakością i pobieranie próbek
38. PN-EN 295-3:1999 + Al:2002 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenaż-Owej i kana·
lizacyjnej - Merody badań
39. PN-EN 295-4:2000 +AC.·2002 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej i kana-
lizacyjnej - Wymagania doryczące specjalnych kształtek, łączników i za·
miennych elementów
40. PN-EN 295 ·5 :2000 +Al:2002 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej i kana·
lizacyjnej - Wymagania dotyczące perforowanych rur kamionkowych
i kształtek
41. PN-EN 295-6:2001 Rury i·kmałtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenaiowej i kana-
lizacyjnej - Wymagania dotyczące studzienek kamionkowych
42 . PN-EN 295-7:2 001 Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej i kana-
lizacyjnej - Wymagania dotyczące kamionkowych rur i złączy przezna·
czonych do przeciskania
43. PN-EN 476:2001 Wymagania ogólne dotyczące elementów stosowanych w systemach ka·
nalizacji grawitacyjnej
44. PN-EN 588·1:2000 Rury włókno-cementowe do kanalizacji - Rury, złącz.a i kształtki do sys-
temów grawitacyjnych
45. PN-EN 598:2000 Rury, kształtki i wyposażenie z żeliwa sferoidalnego oraz ich połączenia
do odprowadzania ścieków - Wymagania i metody badań
Urządzenia i armatura odpływowa

46. PN-57.'H75210 Syfony zlewowe bezkiclichowe żeliwne o średnicy 50 mrn
47. PN-55./H75219 Syfon klozerowy i kielichem 100/45'
48. PN-551H 75220 Syfon klozetowy i kielichem 100/70'
49. PN-64.IH 75221 Żeliwne rury kanalizacyjne - Syfony ustępowe do misek stopowych
50. PN-57/H 75223 Syfony wannowe stropowe o średnicy 50 mm
51. PN-77/H 75224 Żeliwny syfon wannowy nadstropowy
52. PN-64/H 75225 Syfony źeliwne kanalizacyjne - Ko.rkj rewizyjne
53. PN-85/M 75178-00 Armarura odpływowa inscala~i kanalizacyjnej - Wymagania i badania
54. PN-89/M 75178-01 Arinarura odpływowa inscalacji kanalizacyjnej - Syfon do umywalki
55. PN-79/M 75178-03 Armarura sieci domowej - Armatura odpływowa - Syfon do pisuaru
56. PN·90/M 75178·04 Am1arura odpływowa iosralacji kanalizacyjnej - Syfon do bidetu
57. PN-89/M 75178-05 Armatura odpływowa inscalacji kanalizacyjnej - Przelewy i spusry
58. PN-89/M 75178-07 Armatura odpływowa instalacji kanalizacyjnej - Syfon nadsrropowy do
wanien
59. PN-64/H 74086 Stopnie żeliwne do studzienek koncrolnych
60. PN-EN 124:2000 Zwieńczenia wpustów i studzienek kanalitacyjnych do nawierzchni dla
ruchu pieszego i kołowego - Zasady konstrukcji, badania typu, znako·
wanie, sterowanie jakością
61. PN-EN 274:1996 Armarura sanitarna -Zestawy odpływowe umywalek, bidetów i waruen
kąpielowych - Ogólne wymagania techniczne
62. PN-EN 329: 1998 Armarura sanitarna - Zestawy odpływowe do brodzików podprysznico-
wych - Ogólne wymagania techniczne
63. PN-EN 411:1999 Armarura sanirarna - Zestawy odpływowe do zlewozmywaków ·Ogólne
wymagania techniczne
63. PN-EN 476:2001 Wymagania ogólne docyczące elementów stosowanych w systemach
kanalizacji grawiracyjnej
64. PN-EN 773:2002 Wymagania ogólne dotyczące elementów srosowa:nych w syscemach
kanalitacji ciśnieniowej
65. PN-EN 1293:2002 Wymagania ogóln e dotyczące elementów stosowanych w systemach ci·
śnieniowej kanalizacji pneumarycznej'
66. PN-EN 1253-1 :2002 Wpusey !citkowt w budynkach - Część l: Wymagania
67. PN-EN 1253·2:2002 Wpusty ściekowe w budynkach - Część 2: Metody badań
68. PN-EN 1253-3:2002 Wpusry ściekowe w budynkach - Część 3: Sterowanie jakością
69. PN-EN 1253-4:2002 Wpusry ściekowe w budynkach - Część 4: Zwieńczenia
70. PN-EN 12050-1 :2002 Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu - Zasady budowy
i badania - Część I: Przepompownie ścieków z.awierających fekalia
71. PN-EN 12050·2 :2002 Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu - Zasady budowy
i badania Część 2: Przepompownie ścieków bez fekaliów
72. PN·EN 12050-3 :2002 Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu - Zasady budowy
i badania - Część 3: Przepompownie ścieków zawierających fekalia do
ograniczonego zakresu zastosowania
73. PN-EN 12050-4 :2002 Przepompownie ścieków w budynkach i ich otoczeniu - Zasady budowy
i badania - Ctęść 4: Zawory zwrorne do przepompowni ścieków bez
fekaliów i z fekaliarru
Urządzenia sanitarne
74. PN-77/B 75700-00 Urządzenia spłukujące do misek ustępowych i pisuarów - Wspólne
wymagania i badania
75 . PN-85/B 75700-01 Urządzenia spłukujące do misek ustępowych i pisuarów - Zawory spłu·
kujące ciśnieniowe - Wymagania i badania
76. PN-77/B 75700·02 Urządzenia spłukujące do misek ustępowych .i pisuarów - Zawory spłu
kujące ciśnieniowe - Wspólne wymagania i badania
77. PN-84/B 75701 Urządzenia spłukujące do misek ustępowych i pisuarów - Zbiorniki
spłukujące z tworzyw szrucznych
78. PN-83/B 75702 Urządzenia spłukujące do misek ustępowych i p isuarów - Rury płuczne
i nieplascyfikowanego polichlorku winylu)
79. PN-84/B 75703 Urządzenia spłukujące do misek ustępowych i pisuarów - Zawory na·
pdniające z tworzyw sztucznych
Wykaz norm z dziedziny 'kanalizacji 247
.80. PN-86/B 75704/01 Sedesy z tworzyw nrucznych tetmoplascycznych - Ogólne wymagania
i badania
81. PN-90/B 75704/02 Sedesy z tworzyw szrucinycb cecmoplastycznych - Sedesy do misek
ustępowych standardowych - Główne wymiary
82. PN-88/B 75704/03 Sedesy z rwoczyw mucznych cermoplascycznych - Sedesy do misek
ustępowych kompakt - Główne wymiary
83. PN-88/B 75704/04 Sedesy z rworziw nrucznycb termoplasrycznych - Sedesy do misek
ustępowych dziecięcych - Główne wymiary
84. PN-C 73001:1996 Urządzenia sanitarne z tworzyw sztucznych - Wymagania i badania
85. PN-75/H 75001 Zlewy czworokątne żeliwne emaliowane
86. PN-79/875010 Zlewozmywaki icliwne emaliowane
87. PN-82/H 75070 Wanny kąpielowe żeliwne emaliowane
88. PN-75/H 75115 Miska ustępowa stopowa żeliwna emaliowana
89. ·PN-80/H75120 Żeliwne płuczki uscępowe
90. PN-75/ H 75301 Umywalki teliwne emaliowane szeregowe do mycia zbiorowego
91. PN-91/M 77560 Wanny lu;pielowe 2 blachy nalowej cm..Uowanc
92. PN-91/M 77561 Brodziki z blachr stalowej emaliowane
93. PN-91/M 77570 Sprzęt gospodarsrwa domowego - Zlewozmywaki z blachy stalowej
emaliowane
94. PN-EN 198:2000 Wymagania docyczące wanien do uiytku domowego wykonanych
z tworzyw akrylowych ·
95. PN-EN 232:1994 Wanny kąpielowe - Wymiary przyłączen iowe
96. PN-EN 251:1996 Brodziki podpryszn icowe - Wymiary przyłączeniowe
97. PN-EN 263:2000 Wymagania dory~ące płyt akrylowych odlewanych na wanny i brodziki
do użyrku domowego
98. PN·EN 695:2002 Zlewozmywaki kuchenne - Wymiary przyłączeniowe
Rury i elementy kanalizacyjne

99. PN-EN 877:2002U Rury i kszrałtki zieliwa, złącza i elemenry wypo"saienia instalacji odpro-
wadzania wód z 'udynków - Wymagania, metody badań i z.a pewnienie
jakości
100. PN-EN 588·2:2002U Rury włókno-cemenrowe do kanalizacji - Część 2: Studzienki włazowe
i nicwtazO\VC
101. PN-EN 12842:2002U Ksz.ta!tki z tełiwa sferoidalnego do systemów pruwodowych z PVC-U
lub PE - Wymagania i merody badań
102. PN-EN 1123-J.:2002U Rury i ks:uahki kanalizacyjne kielichowe z rur stalowych ze szwem
wzdłuinym ocynkowane ogniwo - Czę~ 1: Wymagania, badania, stc·
rowanie jakością
103. PN-EN 1123·2:2002U Rury i kształtki kanalizacyjne kielichowe z rur stalowych ze szwem
wzdlut nym ocynłowane ogniwo - Część 2: Wymiary
104. PN·EN 1124-1:2002U Rury i kształtki kanalizacyjne kielichowe z rur Stalowych nierdzewnych ze
szwem wzdłużnym - Część 1: Wymagania, badania, sterowanie jakością
105. PN-EN 1124·2:2002U Rury i kszra!tki kanalizacyjne kielichowe z rur staloy,-ych nierdzewnych
ze szwem wzdłużnym - Część 2: System S; Wymiary
106. PN-EN 1124·3:2002U Rury i kszcałtki kanalizacyjne kielichowe z rur stalowych nierdzewnych
ze szwem wzdłutnym - Część 3: System X; Wymiary
107. PN-EN 1444:2002U Przewody włókno-<:emenrowe - Wytyczne doryczące układania i wyko-
nywania na budowie
108. PN·EN 12763:2002U Rury i kmałtki włókno·cemenrowe do systemów kanalizacyjnych w bu·
dynkach - Wymiary i warunki techniczne dostawy
109. PN-EN 13380:2002U Wymagania ogólne doryczące elementów stosowanych do renowacji
i naprawy zewnętrznych systemów kanalizacyjnych
248 Wykaz norm z dziedziny kanalizacji
110. PN-EN 274-1 :2002U Zesrowy odplywo"•e do urządzeń s:ini1:1mych - Część l: Wymagania
Il I. PN-EN 274-2:2002U Zcsrawy odpływowe do urządzeń sanitarnych - Część 2: Metody badań:
I 12. PN-EN 274-3:2002U Zestawy odpływowe do urządzeń sanitarnych - Czi;ść 3: Srerowanic
jakością
Małe oczyszczalnie ścieków
l 13. PN-EN 12566-1 :2002U Male systemy oczyszczania ścieków do 50 O LM - Część 1: Prefabry·
kowanc osadniki gnilne
114. PN-EN 858· l :2002U lnsmlacjc oddzielaczy lekkich płynów (np. olej benzyna) - Część 1: Za·
sady projckrowania wyrobu, wlaściwości utyrkowe i badanie, znakowa·
nie i sterowanie jakością
115. PN-EN 1825-2:2002U Oddzielacze rłuszciu - Część 2: Dobór wymiarów nominalnych, insta·
lowanic, utytkowanie i eksploatacja

Chudzicki J. - Instalacje Kanalizacyjne. Projektowanie, Wykonanie, Eksploatacja.

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chudzicki J. - Instalacje Kanalizacyjne. Projektowanie, Wykonanie, Eksploatacja.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jarosław Chudzicki

Wydawnictwo „Seidel-Przywecki" Sp. z o.o.

W książce omówiono zasady projektowania, konstruowania i działania instalacji kanali-

Prof. nzw. dr hab. int. Zbigniew Heidrich

Jarosław CHUDZICKI, dr inż., absolwent Wydziału Inżynierii Sanitarnej i Wodnej P\V,

Stanisław SOSNOWSKI, dr inż., absolwent Wydziału Inżynierii Sanitarnej i Wodnej

1 Wiadomości ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . .. . . . . 13

2 Rodzaje budynków i ich wyposażenie sanitarne . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

3 Materiały, urządzeniasanitarne i uzbrojenie instalacji kanalizacyjnych . . . . . . . . . . . . . 33

4 Obliczenia hydraul iczne przewodów kanalizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

5 Projektowanie grawitacyjnych instalacji kanalizacyjnych ................ . .. :·. . . 97

9 Eksploatacja instalacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . 199

10 Odprowadzanie i unieszkodliwianie ścieków w obrębie posesji ....... .... ....... 205

11 Przykłady obliC7.eniowe .................. . ... .. .... ........ .. . ... . , . ... 225

Realizację inwestycji dokonuje się na podstawie wymagań sformułowanych w odpo-

Obowiązujące i ważne z punktu widzenia instalacji kanalizacyjnych ustawy i wydane

Tablica 1.1. PrawodawStWo krojowe doryczące projekiowania, wykonywania i eksploacatji wewnętrznych

Ścieki bytowo-gospodarcze powstają w wyniku bezpośredniej aktywności i bytowa-

Ścieki bytowo-gospodarae Ścieki tcchnologianc

Rys. 1·1. Klasyfikacja ścieków odprowadzanych do instalacji i sieci kanaliU1cyjnych.

W literarurze z dziedziny kanalizacji mieszaninę ścieków bytowo-gospodarczych

Systemy odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków składają się z szeregu powiąza·

Kanalizacja ciśnieniowa i podciśnieniowa to systemy niekonwencjonalne rozwijające się

Rys. 1-4. Schemat kanalizacji ciśnieniowej (6). 1 - stacja

Rys. 1-6. Schemat kanalizacji podciśnieniowej (6].

Projektowaną instalację kanalizacyjną nanosi się na rysunki konstrukcyjne budynku sto-

Tabli~ 1.2. Wybrane ozna~eni;i oa rysunkach.

Ruro deszczowa z osadnikiem

Miska usrępowa z wylotem

Basen płytki pod natrysk

Sposób rozwiązania układu insraJacji kanalizacyjnych z.a.równo dla ścieków bytowo-

Tablica 2.J. Wyposażenie sanitarne w mieszkaniach.

Niezbędnapowierzchnia użytkowa dla zlewozmywaka wynika z potrzeby swobod-

Wyposażenie sanitarne Przybór Armatura czerpalna

Na powierzchnię (wielkość) łazienki ma wpływ liczba i rodzaj urządzeń sanitarnych

Rys. 2-4. Ustęp wydzielon)'.

Rys. 2-5. Łazienka hotelowa: a) przykładowy nur

Do grupy budynków niemieszkalnych zalicza się budynki użyteczności publicznej

Możliwość stosowania różnych materiałów w instalacjach kanalizacyjnych regulują po-

Tablica 3.1. Wybrane włakiwości faycznc kamionki.

Ciężar objętokiowy kN/m3 22

ne działanie substancji chemicznych, szcze~ność, dużą wytrzymałość, małą chropowa-

Tablica 3.2. Prostki kamionkowe (wg PN-68/B-12731).

250 jak wyżej

Tablica 3.4. Trójniki skośne kamionkowe (wg PN-68/B-12731).

Tablica 3.5. Zwę:tki kamionkowe (wg PN-68/ B-12751 ).

Tablica 3.6. Średnice rur kamionkowych wg PN-EN 295-1:1999 [12).

Tablica 3.7. Łuki kamionkowe (wg PN-EN 295).

Tablica 3.8. Trójniki skośne kamionkowe 45• (w-g PN-EN 295).

Wy1rzymałość na rozciąganie MPa >420

Tablica 3.10. Rury kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe (wg PN-82/H-74002).

Tablica 3.11. Kolana kanalizacyjne t eliwne kielichowe bezciśnieniowe (wg PN-82/H-74002).

Średnica nomin:i.lna Kąc odgałęzienia a

45° 70° 87"

Oprócz rur i kształtek kielichowych w instalacjach kanalizacyjnych stosuje się także

Tablica 3.13 . Zw>żlci kanalit.acyjnc icliwnc kielichowe bezciśnieniowe (wg PN-82/H-74002).

Średnica nominalna Wymiary

Tablica 3.14. Rury kanalit.acyjnc betkielichowc źcliwnc (wg DIN 19522).

Wyroby kanalizacyjne z żeliwa są znakowane na powierzchni zewnętrznej (rur lub

Tablica 3.16. Trójniki kanalizacyjne bezkiclichowe żeliwne (wg DIN 19522).

Rys. 3-3. System bezkielichowych rur i kształtek :teliwnych (Koneckie Zakłady

l Średnica nominalna Wymiary

75 71,2 1,8 54 250

Do budowy instalacji kanalizacyjnych odprowadzających. ścieki bytowo-gospodarcze

kondygnacji. Elemenry węzła są mocowane do konstrukcji wsporczej w}'konanej z kształ