Η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ 5o ΔΙΕΘΝΕΣ

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΕΤΩΡΙΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΠΡΟΗΔΡΕΥΣΕ

5TH INTERNATIONAL PHILOSOPHY CONFERENCE
30ΤΗ APRIL - 3RD MAY 2008
ETHICS IN THE PUBLIC AND PRIVATE SPHERE
ANCIENT GREEK AND MODERN PERSPECTIVES

5ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

30 ΑΠΡΙΛΗ ΕΩΣ 3 ΜΑΗ 2008
Η ΗΘΙΚΗ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΒΙΟ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ
ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΔΙΑΝΟΗΣΗΣ

UNDER THE AEGIS OF THE EMBASSY OF GREECE, THE CYPRUS HIGH

COMMISSION AND THE WORLD COUNCIL OF HELLENES ABROAD IN
PRETORIA

ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ, ΤΗΣ ΥΠΑΤΗΣ

ΑΡΜΟΣΤΕΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΠΟΔΗΜΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΕΤΟΡΙΑ

UNIVERSITY OF PRETORIA
THURSDAY, 1 MAY 2008
SESSION 3: BUSINESS, LAW AND POLITICS
DR VASSILIKI PANAGIOTOPOULOU
DR PHILOLOGY AND GREEK CULTURE
UNIVERSITY OF ATHENS
COORDINATOR OF EDUCATIONAL AND CULTURAL TELEVISION
PROGRAMMES
DIRECTOR OF THE CIVIC RESPONSIBILITY AHEPA
« THE VALUE OF WORK IN GREEK PROVERBS »
SOCIOLOGICAL ANALYSIS AND PEDAGOGIC PERSPECTIVE OF WORK
IN GREEK PROVERBS

ΔΡ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΩΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΩΝ ΑΧΕΠΑ
« Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ «
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

SUMMARY

Proverbs and sayings express common wisdom truths in all cultures.

Since antiquity the Greeks use proverbs of remarkable simplicity which
unclose much valued wisdom stemming form trial and error, the
experience of living through the centuries.

These express an entire philosophy of living carried down from

generation to generation. The objective is to teach future generations to
avoid mistakes by drawing lessons from proverb wisdom. Proverbs of
the centuries ancient Hellenic tradition can be seen as having two
aspects: One is the moral command for day to day living. The other is a
decoded message in the form of an allegory. They warn of evil things to
be avoided and encourage that which is useful, good and morally
correct.

We give emphasis to those Greek proverbs which praise work as an

element of progress and well- being for individuals, families and entire
communities, the safest way to reach prosperity. This category of Greek
proverbs presents the negative way in which some people view hard
work ( p.e. the rich, the lazy, the indifferent).

In conclusion the message conveyed by proverbs constitute maxims

of life. The popular wisdom of our people as captured and recorded in
proverbs for thousands of years retains as value in today’s modern world
and for the future to come. Especially it solidifies the value of work as a
cornerstone for progress.

« Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ »

KOIΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Οι παροιμίες και τα γνωμικά αποτελούν γνωμολογία που εκφράζει

αλήθειες του Ελληνικού λαού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Οι
αρχαίοι μας πρόγονοι συνήθιζαν να γράφουν τέτοια παραγγέλματα στις
Ερμές, προτομές του Ερμή, τοποθετημένες στους δρόμους ως
οδοδείκτες.

Είναι σύντομες σε απλή γλώσσα φράσεις, που κλείνουν αλήθειες

τεράστιας σημασίας από την πολύτιμη πείρα του λαού και των
έμπειρων ανθρώπων, τεκμηριωμένες στο πέρασμα των αιώνων.
Εκφράζουν με λίγες λέξεις αξίες, συμβουλές, ολόκληρη φιλοσοφία
ζωής και κατευθύνσεις στις νεότερες γενιές από εκείνους που έπαθαν κι
έμαθαν, χαράζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο πορεία για όσους θέλουν να
τις ακολουθήσουν αποφεύγοντας τα λάθη των προηγούμενων. Zουν
πάντα στο στόμα του λαού έχοντας διπλή υπόσταση. Είναι ηθικές
προτροπές για πρακτικά θέματα της ζωής ή αξιώματα αλληγορικά, που
άλλα λένε και άλλα εννοούν. Αναφέρουν αισθητά πράγματα
δηλώνοντας πράγματα νοητά και τονίζουν παράλληλα μια αλήθεια.
Προτρέπουν πάντα σε κάτι χρήσιμο ή αποτρέπουν από κάτι που θα
αποδειχθεί στο μέλλον οδυνηρό.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σχετικές με την αξία της

εργασίας παροιμίες, καταστάλαγμα της πείρας αιώνων.

Με την εξαιρετικά προσφιλή διαλεκτική των παροιμιών ο λαός μας

τονίζει την αξία της εργασίας, δίνει τα διαχρονικά του μηνύματα, και τη
θεωρεί:

ΕΥΛΟΓΙΑ ΘΕΟΥ

Η δουλειά έν προσευκή. Κύπρος.

Η δουλειά είναι αρεστή στον Θεό, όσο και η προσευχή. Παρόμοιες

είναι η Ιταλική: η δουλειά είναι μισή προσευχή και η Γερμανική: όποιος
δουλεύει με επιμέλεια δυο φορές προσεύχεται.

Όποιος δουλεύει έχει το Θεό βοηθό. Φολέγανδρος

Όποιος δουλεύει

ο Θεός του πεύει. Λακωνία, Ζάκυνθος.

Παρόμοιες οι Ιταλικές: όποιος δουλεύει, ο Θεός τον βοηθάει και

όποιος δουλεύει ο Θεός του δίνει, όποιος δε δουλεύει, ψείρες και
ψώρα, η Γαλλική: όποιος δουλεύει ο Θεός του παραδίνει, η
Ισπανική: όποιος σηκώνεται νωρίς ο Θεός τον βοηθάει, η
Πορτογαλική: ο Θεός βοηθάει κείνους που δουλεύουν, η Ισλανδική: οι
άνθρωποι δουλεύουν κι ο Θεός βλογάει, η Δανέζικη: ο Θεός βλογάει το
προκομμένο χέρι, η Νορβηγική: τον δραστήριο άνθρωπο βοηθάει ο
Θεός, οι Γερμανικές: ο Θεός βοηθάει τον εργατικό και στον εργατικό τα
δίνει ο Θεός όλα και η Αραβική: δούλευε με προθυμία κι ο Θεός θα σ’
ευλογήσει.

Έργατα και δουλείαις. Πόντος.

Λέγεται για σπουδαία αλλά παράλληλα δύσκολα έργα.

Η βελόνη κι η κλωστή

κάνουν τη δουλειά χρυσή. Χίος.

Η εργατικότητα φέρνει πάντα άριστα αποτελέσματα.

ΧΑΡΑ

Η δουλειά δεν χρήζει μούτρα. Κεφαλονιά.

Δεν ταιριάζουν στην εργασία σκυθρωπά πρόσωπα. Για να επιτευχθεί

μια εργασία πρέπει οι εργαζόμενοι να είναι πρόθυμοι για την
πραγματοποίησή της. Μοιάζει με την αρχαία: αθυμούντες άνδρες ούπω
τρόπαιον έστησαν, δηλαδή άνδρες δύσθυμοι δεν έστησαν ακόμη
κανένα τρόπαιο.

Παρόμοια είναι η λεγόμενη στο Ζαγόρι παροιμία Μ’ αγγάρεια δουλειά

δε γένεται.

Η δουλεία θέλει μαχαίρι. Κεφαλονιά.

Μεγάλη ευκολία παρέχει στον χειρώνακτα η χρήση μαχαιριού, γιατί

τον διευκολύνει στην ταχύτερη εξέλιξη της δουλειάς του. Υποδηλώνει
πως πολλές εργασίες είναι αδύνατον να περατωθούν μόνο με τα χέρια
μας.
ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

Αφέντης είν’ εκειός, οπού δουλεύει.

Βρες δουλειά να βρεις βασίλειο.

Ο εργαζόμενος δεν έχει την ανάγκη κανενός ανθρώπου, είναι

αυτάρκης και ευτυχισμένος ως άρχοντας και βασιλιάς.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ

Ά θε να ζήσης, δούλευε.

Ο δουλευτής ποτέ του δεν πεινάει.

Την εργασία για αποτροπή της φτώχειας συμβουλεύει ο Ησίοδος

λέγοντας πως η πείνα μισεί τον εργαζόμενο, ενώ τον αγαπάει η
ομορφοστεφανωμένη θεά της γεωργίας Δήμητρα. Εργ. 299: « Εργάζευ
όφρα σε λιμός εχθαίρη, φιλέη δε σ’ εϋστέφανος Δημήτηρ ».

Παρόμοια είναι και τα πολυθρύλητα λόγια του Νέρωνα: « το τεχνίον

πάσα γη τρέφει ». Όμοιες παροιμίες είναι οι Ιταλικές: όποιος έχει τέχνη,
δε μπορεί να χαθεί, όποιος έχει τέχνη από πείνα δε χάνεται, όλες οι
τέχνες δίνουν ψωμί, όποιος δουλεύει δε στερεύεται, η φαμίλια του
προκομένου ανθρώπου δεν υποφέρει ποτέ από πείνα, σ’ όποιον ξέρει
καλά να δουλέψει δε θα λείψει το ψωμί, όποιος έχει μια τέχνη στο χέρι,
παντού έχει ψωμί, όποιος έχει τέχνη, στέκει πάντα στα πόδια του,
όποιος έχει τέχνη, βρίσκει ψωμί παντού, όποιος έχει την τέχνη στα
χέρια δεν έχει φόβο, η Νορβηγική : η δουλειά τρέφει τον άνθρωπό της,
η Ολλανδική: η δουλειά δεν αφήνει το μάστορά της, οι
Γερμανικές: όποιος είναι προκομμένος, δεν έχει να φοβηθεί καμιά
ανάγκη, η ανάγκη φοβάται αυτόν, η δουλειά δεν αφήνει το μάστορά της
να χαθεί, όποιος βρίσκει μια τέχνη, βρίσκει παντού ψωμί, η τέχνη πάγει
για ψωμί και το βρίσκει και οι Τουρκική: όποιος δουλεύει δεν θα
πεινάσει πουθενά και όποιος δουλεύει δε στερεύεται.

Που κοιττάζει τη δουλεία του

καλοζή τη φαμιλιά του. Μεγίστη

 Όποιος είναι αφοσιωμένος στη δουλειά του, εξασφαλίζει την
ευημερία της οικογένειάς του.

Έκατσ’ η δουλειά ‘ς την πόρτα

κι εκυνήγησε τη φτώχεια. Κεφαλονιά.

Η εργασία εξασφαλίζει στον άνθρωπο τα προς το ζην και καλύπτει

τις βιοτικές του ανάγκες. Με πολύ πρωτότυπο τρόπο εκφράζεται η ιδέα
αυτή με την προσωποποίηση της εργασίας και της φτώχειας.

Η πείνα πιρνά απί του κατώφλιου τ’ δουλευτή, τσι μέσα δεν

μπαίνι. Λέσβος.

Πολλές φορές ο εργαζόμενος περνάει στερήσεις, αλλά ποτέ δεν

πεινάει.

Παρόμοια η Ισπανική: στο σπίτι του δουλευτή παρουσιάζεται η πείνα,

αλλά δεν τολμά να μπει μέσα και η Πορτογαλική: η πείνα έρχεται στη
θύρα του δουλευτή, μα δε μπορεί να έμπει μέσα, η Ρουμανική: η πείνα
κοιτάζει στην πόρτα του δουλευτή και δεν τολμά να έμπη, η Δανέζικη: η
πείνα κοιτάζει καμιά φορά από το παράθυρο στου προκομμένου μέσα,
αλλά μέσα στην πόρτα δεν πάγει ποτέ, καθώς και οι παρόμοιες
παραλλαγές τους από την Ολλανδία και τη Γερμανία.

Η δουλειά νικάει τη φτώχεια. Καρδίτσα

Ο εργαζόμενος ποτέ δεν είναι φτωχός

Η προκοπή νικάει όλες τις αντιξοότητες.

Η δουλειά ντροπή δεν έχει. Κρήτη, Ζάκυνθος, Φολέγανδρος,

Μεγαλόπολη νομού Αρκαδίας.

Αποτελεί επιβίωση της ρήσης του Ησιόδου ( Έργ. 311.) : « Έργον δ’

ουδέν όνειδος, αεργίη δε τ’ όνειδος ». Βλ. και Ξενοφ. Απομνημ. Α΄, β΄,
57).

Όμοιες είναι και οι Γερμανικές:

« Η δουλειά δεν ντροπιάζει» και « κανείς δεν πρέπει να ντρέπεται για
τη δουλειά που έχει ».

Η καλουργιά και η γιολιά οσπίτια θεμελιώνει. Κάρπαθος

Η καλλιέργεια της γης και η εργασία θεμελιώνουν σπίτια. Πρβλ. το

του Ησιόδου ( Έργ. 312): « Ει δε κεν εργάζη, τάχα σε ζηλώσει αεργός
πλουτεύντα, πλούτω δ’ αρετή και κύδος οπηδεί ».

Που φοβάται ο Αράπης τη δουλειά!

Για ανθρώπους φιλόπονους, που αγόγγυστα αναλαμβάνουν βαριές

εργασίες.

Γιατί δούλευα ς’ τις μαύραις; Για να ‘χω ς’ τις άσπραις. Λακωνία

Ο άνθρωπος πρέπει να δουλεύει όταν έχει ακμαίες τις δυνάμεις του

για να απολαμβάνει τους καρπούς των κόπων του σε μεγαλύτερη ηλικία
ή να επωφελείται τις ευνοϊκές για εργασία και πλουτισμό περιστάσεις
για να αποταμιεύσει χρήματα για τις δύσκολες μέρες.

Παρόμοιες: Δούλευε ς’ τ’ άσπρα, να ‘χης στα μαύρα. Μύκονος

Δούλευι νιός να έχης γέρους. Πλωμάρι Λέσβου

Δούλευα κ’ ήτρωγα,

ευχαριστώ τα χέρια μου. Αθήνα.

Τονίζει την αξία της προσωπικής δουλειάς.

Χέρια δουλέψετε, μάτια ζηλέψετε. Γύθειο.

Η προσωπική εργασία παράγει αξιοθαύμαστα αποτελέσματα.

Δουλεμένοζη λεμένο.

Ήπειρος, Λάστα Γορτυνίας νομού Αρκαδίας , Κέρκυρα.

 Τα καλοδουλεμένα χωράφια επαινούνται και ευχαριστούν αυτούς
που τα βλέπουν. Με τον ίδιο τρόπο και κάθε έργο με επιμέλεια
δημιουργημένο προκαλεί το θαυμασμό.

Όποιος δουλεύει σαν δούλος, κοιμάται σαν αφέντης. Γιάννενα.

Παρόμοια: Ωσάν το σκλάβο δούλευε, κι ωσάν τον άρχο τρώγε.

Να δουλεύεις σαν σκλάβος και να τρως σαν άρχοντας.

Ηύρες δουλειά; Δούλεψε. Ηύρες φα'ί' ; Φάει. Ηύρες ραβδί; Φεύγα.

Προτροπή για να βιώνει ο άνθρωπος όλα τα καλά που του προσφέρει

η ζωή και ν’ αποφεύγει τα επώδυνα. Εδώ η δουλειά θεωρείται, όπως
και το φαγητό απόλαυση της ζωής.

Όποιος καταγίνεται ‘ς τη δουλειά, δεν έχει ανάγκη κληρονομιάς. Σύρος.

Αφέντης είναι ο δουλευτής, κ’ οι ακαμάται, σκλάβοι του.

Αυτός που ζει από τη δουλειά του δεν έχει την ανάγκη κανενός
ανθρώπου, είναι ελεύθερος και κύριος του εαυτού του, ενώ οι οκνηροί
σαν σκλάβοι αναγκάζονται να ζητούν τη βοήθειά του. Παρόμοια είναι η
Αλβανική: Ο ακαμάτης στερεύεται, ο δουλευτής πορεύεται.

ΚΟΠΟΣ

Αβούτο η δουλεία νεστείαν και αγρυπνίαν θέλει. Πόντος

Η δουλειά θέλει νηστεία και αγρύπνια. Λέγεται για έργα που

απαιτούν μεγάλο κόπο και προσοχή.

Δουλεύει σαν το σκυλί. Κεφαλονιά.

Μοχθεί πολύ ή δουλεύει πιστά και άγρυπνα

Δουλεύει ς’ το διαμάντι. Κεφαλονιά.

Δουλεύει ακριβέστατα και προσεκτικά. Η μεταφορά προέρχεται από

τα ρολόγια ακριβείας , που έχουν μηχανή από διαμάντι.
Παρόμοια: δουλεύει στο ρολόι.

Το δουλευτή σου πλέρωνε και ψυχικά μην κάνης. Θήρα, Ήπειρος,

Κέρκυρα, Μεσσηνία, Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Φολέγανδρος, Πάτμος.
 Πρέπει να ανταμείβουμε τον εργάτη ή τον υπηρέτη μας δίνοντάς του
τον κανονισμένο μισθό και όχι στερώντας του τον μισθό να του δίνουμε
μικρό ποσό ως χάρη ή ελεημοσύνη. Παρόμοια του Ησιόδου ( Έργ.
370): « Μισθός δ’ ανδρί φίλω ειρημένος άρκιος έστω », δηλαδή ο
συμφωνημένος μισθός με αγαπητό μας άνθρωπο πρέπει να είναι ο
κανονικός, του Ψευδοφωκυλίδου 19: « Μισθόν μοχθήσαντι δίδου », να
δίνεις τον μισθό του σε αυτόν που κουράστηκε και στ. 224 κε : «
Γαστρός οφειλόμενον δασμόν παρέχειν θεράπουσιν. Δούλω τακτά
νέμοις ίνα τοι καταθύμιος είη » και το του Παύλου προς Ρωμαίους δ΄,
4: « Τω δε εργαζομένω ο μισθός ου λογίζεται κατά χάριν, αλλά κατά το
οφείλημα».

Η καλλιέργεια της γης και η εργασία θεμελιώνουν σπίτια. Πρβλ. το του

Ησιόδου ( Έργ. 312): « Ει δε κεν εργάζη, τάχα σε ζηλώσει αεργός
πλουτεύντα, πλούτω δ’ αρετή και κύδος οπηδεί ».

Τη δουλειά που θα πιάσης να συλλογιστής πολύ καλά. Ανδριανούπολη.

ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

Η δουλειά γάιδαρος έν’ να τσιμπίγης άτο και πάει

εμπροστά. Κερασούντα

Η δουλειά είναι γάιδαρος, που αν τον τσιμπήσεις πάει μπροστά.

Όταν αρχίζουμε ένα έργο πρέπει χωρίς διακοπή να ασχολούμεθα με
αυτό.

Η δουλειά η καμωμένη την ακάμωτη ανιμένει. Κρήτη.

Είναι απολύτως απαραίτητος ο συντονισμός στην εργασία για την

ταχύτερη περάτωσή της, γιατί οι δουλειές ποτέ δεν τελειώνουν, αλλά
πάντα μετά το πέρας του ενός έργου άλλο παρουσιάζεται.

Αποβραδυσινό φα΄ί ΄φύλαε,

αποβραδυσινή δουλειά μη φυλάς. Κεφαλονιά.

Ό,τι μπορείς να κάνεις σήμερα, μην το αναβάλεις για αύριο. Το

φυλάττω έχει τη σημασία του αναβάλλω. Παρόμοια είναι η Γερμανική:
Ό,τι έχει κανείς να φάει σήμερα, μπορεί να το φυλάξει για αύριο, κι ό,τι
είναι να γίνει αύριο, καλύτερα να το κάνει σήμερα.

Αποβραδύς ‘ς το σπίτι σου, τη νύχτα ‘ς τη δουλειά σου. Πύργος Ηλείας.

Ο καλός εργάτης αρχίζει τη δουλειά του απ’ τα βαθιά χαράματα και

με το σουρούπωμα γυρίζει στο σπίτι του για να ξεκουραστεί και να
ξυπνήσει νωρίς την άλλη μέρα. Τονίζει την αξία της πρωϊνής εργασίας,
όταν ο άνθρωπος βρίσκεται σε πλήρη ζωτικότητα. Παρόμοια είναι η
παροιμία:« Της νύχτας τη δουλειά, τη βλέπει η μέρα και γελάει » καθώς
και η λεγόμενη στη Λάστα Γορτυνίας και στην Κεφαλονιά. « από
μπονώρα ς’ τη δουλειά κι απ’ ανωρίς στο σπίτι».

Ακόμη η Ολλανδική:

«Πριν της νύχτας μέσα, πριν της ημέρας έξω », η οποία στη Γερμανία
συνεχίζει με τη φράση: «…έτσι πάγει καλά το σπίτι », τονίζοντας την
αξία της πρωινής ιδιαίτερα δουλειάς για την προκοπή της οικογένειας.
Και η Τουρκική: «σηκώνου το πρωί και κοιμού το βράδυ».

Θέλεις όνομα καλό;

Τη δουλειά σου νυχατό. Κάρπαθος

Αν θέλεις ν’ αποχτήσεις καλό όνομα, πρέπει ν’ αρχίζεις τη δουλειά

πριν ακόμη ξημερώσει.

Της νύχτας τη δουλειά το πρωί μη την αφήνεις. Αδριανούπολη

Τη σημερινή δουλειά μην αφήνεις το πρωί. Σύρος
Τη σημερινή δουλειά σου μην αφήνεις γι αύριο. Ήπειρος, Πάτμος.

Στην Τραπεζούντα με την παροιμία αυτή συνδέεται παράδοση με τη

μονή της Σουμελάς. Διηγούνται ότι ο Σουλτάνος Σελίμ ο Β’,
διαβαίνοντας το 1570 δια μέσου της Τραπεζούντος στον πόλεμο κατά
των Περσών πέρασε απ’ αυτό το μοναστήρι, έμεινε έκθαμβος από την
άριστη τάξη των γεωργικών εργασιών και ρώτησε τον ηγούμενο πως
πέτυχε όλα αυτά τα έργα. Αυτός του απάντησε πως μια αρχή
ακολούθησε: ποτέ δεν άφησε τη βραδινή εργασία για αύριο. Η γνώμη
αυτή έκανε τόση αίσθηση στο Σουλτάνο, ώστε διέταξε να χαραχτεί
τουρκιστί στη χάλκινη λεκάνη που νιβόταν. Όταν έφτασε στο Βαγδάτιο
οι πολιορκημένοι εχθροί ζήτησαν προθεσμία να παραδοθούν
ελπίζοντας σε βοήθεια απ’ έξω. Ήταν βράδυ, όταν έφτασε η πρόταση, κι
ενώ ετοιμαζόταν να νιφτεί, διάβασε την επιγραφή: τη βραδινή δουλειά
μην αφήνεις γι’ αύριο. Αμέσως διέταξε έφοδο και κυρίεψε την πόλη.
Μετά την άλωση του αναγγέλθηκε ότι έφτασαν από παντού ενισχύσεις
για την πόλη, ώστε, αν δε γινόταν από το βράδυ η έφοδος, όχι μόνο θα
ήταν αδύνατη η άλωσή της, αλλά και ο ίδιος θα εκινδύνευε. Στην
επιστροφή του πλουσιοπάροχα φιλοδώρησε τη μονή, φρόντισε να
προστατεύεται και την κατέστησε σεβαστή στους περίοικους
Οθωμανούς ( Ιωαννίδου Ιστορία και στατιστ. Τραπεζούντος σ. 128-129).

ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

Δ’λεύουν τα βόιδα,
κι τρων τα γομάρια. Γιάννενα.

Οι πλούσιοι εκμεταλλεύονται τον κόπο των φτωχών και φιλόπονων ή

οι φαύλοι την εργασία των χρηστών. Παρόμοια η Ιταλική και Γαλλική: τ’
άλογο, που έβγαλε με τον κόπο του το βρόμι παίρνει λίγο απ’ αυτό, οι
Ρουμανικές: τα βόϊδα οργώνουν και τ’ άλογα τρων και τα βόιδα
οργώνουν το κριθάρι και τ’ άλογα το τρων, η Δανέζικη: τ’ άλογο, που
έβγαλε με τον κόπο του το περισσότερο βρόμι, παίρνει το λιγότερο, η
Νορβηγική: τ’ άλογο που κουβαλεί το βρόμι, παίρνει το λιγότερο απ’
αυτό, η Σουηδική: το βόιδι δεν παίρνει όλα, όσα σέρνει, η Ολλανδική: οι
γάιδαροι κουβαλούν το κριθάρι και τ’ άλογα το τρων, η
Γερμανική: αυτός έχει την προκοπή, εκείνος παίρνει το βραβείο και η
Αραβική: δούλευε κακορίζικε, γι’ αυτόν τον ακαμάτη, το χαροκόπο.

Ας δουλεύει η μούλα μας κι ας βογγάη. Κεφαλονιά

Για άρχοντες πλεονέκτες, που αδιαφορούν για τις ταλαιπωρίες και

τις διαμαρτυρίες των εργατών, των οποίων καρπούνται τους μόχθους.

Δούλευέ με, κακορίζικε, να μη γίνω σαν κι εσένα. Ήπειρος, Κυνουρία,

Καρδίτσα.

Λόγια αισχρότατου πλούσιου σε φτωχό εργαζόμενο.

Παρόμοιες:

Δουλεύουν κακορίζικοι
για τους καλορίζικους. Μεσσηνία
Δουλεύουν οι μανικωμένοι για τους αμανίκωτους. Κύπρος
Δουλεύουν τ’ άλογα να φάνε τα γα΄ι΄δούρια. Αθήνα, Λάστα Γορτυνίας
Ή δουλεύουν τα μουλάρια και τρώνε τ’ άλογα. Αθήνα
Δούλεψε , όσο θέλεις, θα σου δώσω όσο θέλω εγώ. Κέρκυρα

Υποτίθεται ότι αυτά τα λέει ο Θεός. Λέγεται όμως η παροιμία αυτή και
για πλούσιους, που περικόπτουν τον οφειλόμενο στον εργαζόμενο
μισθό.

Αν δεν έχεις δουλειά, πήγαινε στ’ αρχοντικά να βρεις.

Παρόμοια: Θέλεις δουλειά να ιδής;

Σύρε στ’ αφεντικά να βρης. Δημητσάνα, Ζάτουνα Γορτυνίας.

Ο άνεργος είναι σίγουρο ότι θα βρει δουλειά πηγαίνοντας σε σπίτια

πλουσίων, οι οποίοι απασχολούν τους φτωχούς αμείβοντάς τους με
ελάχιστα χρήματα ή ακόμη περικόπτουν και τους κανονισμένους
μισθούς.

Σαν ξεζεύουν δουλευτάδες, τότες ζεύουν οι αγάδες. Αθήνα.

Την ώρα που γυρίζουν στα σπίτια τους κατάκοποι οι εργαζόμενοι

αρχίζουν οι αφέντες τη διασκέδασή τους. Τονίζει την ανισότητα των
ανθρώπων.

Κάλλια διανεύτρα,[5] παρά δουλεύτρα. Θήρα.

Η γυναίκα είναι προτιμότερο να παντρευτεί και να είναι κυρία του

σπιτιού της, ακόμη και φτωχού, κι ας ασχολείται με όλες τις οικιακές
εργασίες, παρά να υπηρετεί σε ξένο σπίτι και να δουλεύει με μισθό.

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Από το θέρο ως τοις ελιαίς,
ποτέ δε σώνοντ’ οι δουλειαίς. Ηπείρου, Λέσβου.

Οι κύριες και βαρύτερες γεωργικές εργασίες συμπίπτουν τους έξι

μήνες του καλοκαιριού και του φθινοπώρου. Από τον Μάιο μέχρι τις
αρχές του Δεκέμβρη αδιάλειπτες είναι οι γεωργικές εργασίες. Αρχίζουν
οι γεωργοί με το μάζεμα των αραποσιτιών, ακολουθεί ο θερισμός των
κριθαριών και των σιταριών, το αλώνισμα και το λίχνισμα, η συγκομιδή
των σύκων, ο τρύγος, το πάτημα των σταφυλιών και η παραγωγή
κρασιού, η αποξήρανση της σταφίδας, το όργωμα , η σπορά, το μάζεμα
της ελιάς και η παραγωγή λαδιού.

ΑΔΙΚΙΑ

Επήρες τη δουλειά μου, επήρες και τη δαγκασιά μου.

Η αφαίρεση της εργασίας έχει φοβερές συνέπειες για τη ζωή του

εργαζόμενου, συνεπάγεται ακόμη και τη στέρηση των απαραιτήτων για
τη διατροφή και την επιβίωσή του αγαθών.

Όποιος αρπάζει τη δουλειά μ’, τρώει και τα δοντιά μ’. Τήνος

Όποιος μου αφαιρέσει τη δουλειά, μου αφαιρεί και τα δόντια,

δηλαδή μου στερεί τα αναγκαία προς το ζην. Τονίζει παράλληλα με την
αδικία, την αξία της δουλειάς για την εξασφάλιση των απαραίτητων για
τη ζωή αγαθών.

Ποιος πήρε το φαγί απ’ το στόμα μου;

Όποιος πήρε τη δουλειά απ’ τα χέρια μου. Χίος

Είναι αδικία να αναλαμβάνει κάποιος δουλειά , που άλλος

επρόκειτο να εκτελέσει, γιατί τον στερεί από το κέρδος.

ΠΑΡΑΠΟΝΟ

Όταν ήμουν νιος εδούλευα τους γέρους. Και τώρα γέροντας δουλεύω
τα παιδιά. Ήπειρος.

Παράπονο ανθρώπου που σε όλη του τη ζωή υπηρετεί άλλους και

καμιά βοήθεια δεν έχει ούτε από τα παιδιά του.

Σαράντα χρόνια δούληυα στα στρείδια τσι στα μύδια,

μήτε του σπίτι μ’ έκανα, μήτε τα τσιραμίδια. Λέσβος.

Λέγεται για εργασία κοπιαστική και χωρίς κέρδος.

Δουλευτής περήφανος πάντα πεινασμένος.
 Αυτός που από ντροπή αποφεύγει χειρωνακτικές ή ευτελείς , κατά
την άποψή του εργασίες, ή ντρέπεται να ζητήσει δουλειά, με δυσκολία
εξασφαλίζει τα προς το ζην αναγκαία.

ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΣΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ

Γύρευε αγά μου τη δουλειά σου κι ο Γιάννης δεν είναι για χαράτσι.

Άλλους να απειλείς, γιατί εμένα δε με τρομάζουν οι απειλές. Είναι

φανερό ότι αυτά είναι τα λόγια κάποιου γενναίου Έλληνα την εποχή της
τουρκοκρατίας σε Τούρκο εισπράκτορα φόρου, τα οποία λόγω της
λεβεντιάς που εκφράζουν έμειναν παροιμιώδη.

ΠΡΟΣΟΧΗ

Τη δουλειά κ’ οι μικροί την κάνουν, κ’ οι μικροί τη χαλούν. Στερεά

Ελλάδα.

Αναθέτοντας την εκτέλεση κάποιου έργου σε παιδιά πρέπει

αδιαλείπτως να τα επιβλέπουμε, γιατί υπάρχει πιθανότητα και να το
φέρουν σε πέρας σωστά, αλλά μπορεί και να το καταστρέψουν.

ΚΑΚΗ ΑΡΧΗ

Σαν αρχινίξη μια δουλειά κακά, κακά θα ξετελέψη. Κρήτη.

Παρόμοια: Κακής απ’ αρχής γίνεται τέλος κακόν.

Συμπερασματικά διαπιστώνουμε ότι οι παροιμίες για την εργασία

εκφράζουν λακωνικά τη λαϊκή θυμοσοφία, δίνουν μηνύματα ζωής
επαληθευμένα στο πέρασμα των αιώνων, έχουν διαχρονικό κύρος και
επιβεβαιώνουν την αξία της ως κύριου παράγοντα ατομικής και
κοινωνικής προόδου, παροντικής και μελλοντικής ευημερίας. Δείχνουν
πως η εργασία δίνει νόημα στη ζωή, αποτελεί θεμέλιο ατομικής,
οικογενειακής και κοινωνικής ευημερίας, καλύπτει τα βιοτικά
προβλήματα, δίνει διέξοδο στη δημιουργικότητα του ανθρώπου, τον
καθιστά ανεξάρτητο και αυτάρκη, αποτελεί το λιμάνι του στις δύσκολες
στιγμές, του χαρίζει αυτοπεποίθηση και σιγουριά.

Άλλες τονίζουν την αξία της παρουσιάζοντας τον αρνητικό τρόπο

αντιμετώπισής της από ορισμένους. Αναφέρονται στην εκμετάλλευση
της εργασίας των φτωχών από τους πλούσιους, στην αναβλητικότητα
και νωθρότητα των οκνηρών, στην αδυναμία των γερόντων να
δουλέψουν, στις νυχτερινές δουλειές, που αποτελούν εμπαιγμό της
έννοιας της εργασίας, στη σπατάλη κόπου με τις άσκοπες δουλειές και
στη ματαιοπονία όσων ασχολούνται με ανώφελες εργασίες. Πολλές
ακόμη παροιμίες είναι προτρεπτικές και τα μηνύματά τους αποτελούν
κανόνες ζωής, που, αν τους ακολουθήσουν οι άνθρωποι θα
αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής, θα έχουν θεϊκή ευλογία και θα
δικαιωθούν για τους κόπους τους.

Η δουλειά όμως για να φτάσει στην απόλυτη τελειότητα και για να

έχει άριστα αποτελέσματα πρέπει να συνδυάζεται αρμονικά με τον
έρωτα, όπως τόσο χαρακτηριστικά τονίζει το υπέροχο για τα μηνύματα
και τους συμβολισμούς του δημοτικό μας τραγούδι που υμνεί τον
έρωτα μετά τον τρύγο και το πάτημα των σταφυλιών!!

Μπαίνω μεσ΄στ΄αμπέ- μωρέ μπαίνω μεσ΄τ' αμπέλι

μπαίνω μεσ' στ' αμπέλι σα νοικοκυρά
μπαίνω μεσ' στ' αμπέλι σα νοικοκυρά
να κι ο νοικοκύ- μωρέ να κι ο νοικοκύρης

να κι ο νοικοκύρης που 'ρχεται κοντά...

- Έλα νοικοκύ- μωρέ έλα νοικοκύρη

έλα νοικοκύρη να τρυγήσουμε

κόκκινα σταφύ- μωρέ κόκκινα σταφύ-
κόκκινα σταφύλια να πατήσουμε
μωρέ να πατήσουμε
με γλυκό κρασά- μωρέ με γλυκό κρασάκι
με γλυκό κρασάκι να μεθύσουμε, μωρέ να μεθύσουμε...

Το τραγούδι καθρεφτίζει το ερωτικό κάλεσμα της αρχοντονοικοκυράς

στον νοικοκύρη να απολαύσουν με φλόγα, πάθος και γλυκασμό το
απόλυτο ερωτικό μεθύσι μέσα στο ειδυλλιακό σκηνικό του
φρεσκοτρυγημένου αμπελιού εκστασιασμένοι απ' το μεθύσι με τα
κόκκινα σταφύλια μετά του τρύγου τη γιορτή.....