ÖZET Tyt Cografya Konu Anlatimi PDF Ozet Ders Notlari Tyt PDF

PDF in kodlamalı ve animasyonlu ücretsiz konu anlatım videosu Youtube ‘’Coğrafyanın Kodları’’ kanalında.
Doğa ve İnsan www.cografyaninkodlari.com
Coğrafya: Doğa (Fiziki) ve İnsan (Beşerî) arasındaki etkileşimi

inceleyen bilim dalıdır.
Doğal Ortamlar
Atmosfer (Hava küre) ‘’Coğrafya’’ Kavramını ilk kez
Hidrosfer (Su küre) Eratosthenes kullanmıştır.
Litosfer (Taş küre)
Biyosfer (Canlı küre)
Doğa İnsan Etkileşimi
İnsanın Doğaya etkisi Doğanın İnsana etkisi

- Süveyş kanalının yapılması. - Tarlaların nadasa bırakılması.
- Rüzgâr santrallerinin kurulması - Karadeniz’de evlerin Ahşaptan yapılması.
- Bataklıkların kurutularak tarım - Erzurum-Kars çevresinde büyükbaş
arazisine dönüştürülmesi. hayvancılığın yapılması.
Coğrafyanın Bölümleri
Fiziki Coğrafya Beşerî Coğrafya
Nüfus Coğrafyası
Jeomorfoloji Hidrografya
(Yer Şekilleri Bilimi) (Sular Coğrafyası) Yerleşme Coğrafyası
➢ Jeoloji (Yer bilimi) ➢ Hidroloji (Su bilimi)

➢ Jeofizik (Yer fiziği) ➢ Limnoloji (Göl bilimi) Tarım Coğrafyası
➢ Petrografi (Taş b.) ➢ Oseonografya(Okyanus b.)
➢ Pedoloji (Toprak b.) ➢ Potamoloji (Akarsu b.) Sanayi Coğrafyası
➢ Hidrojeoloji(Yer altı suları)
Ulaşım Coğrafyası
Biyocoğrafya Kartoğrafya Turizm Coğrafyası

(Canlılar Coğrafyası) (Harita Bilimi)
Siyasi Coğrafya
➢ Biyoloji (Canlılar b.) ➢ Matematik
➢ Botanik (Bitki b.) ➢ Geometri
Zooloji (Hayvan b.) Enerji Coğrafyası
➢ ➢ Astronomi
➢ Tıp
Coğrafyanın ilkeleri
Klimatoloji
(İklim Bilimi) ➢ Dağılış ilkesi
➢ Meteoroloji (Hava olayları) ➢ Nedensellik ilkesi
➢ Fizik ➢ Bağlantı ilkesi ‘’Titre ve kendine gel ‘’
Coğrafya Biliminin Tarihi Gelişimi www.cografyaninkodlari.com
İlk Çağ’da Coğrafya
✓ İlk coğrafi düşünürler Mezopotamya, Mısır

ve Doğu Akdeniz Havzası’nda yaşamıştır.
➢ Coğrafyanın isim babasıdır.
✓ İlk Çağ’da coğrafya basit gözlemler ve
Eratosthenes tasvirler çevresinde şekillenmiştir.
Strabon
➢ Amasyalı Strabon
Anaximander
➢ 17 Ciltlik ‘’ Geographika ‘’
Batlamyus
Strabon Aristoteles
Heredot
➢ Eseri: ‘‘Coğrafya Klavuzu’’ Tales

➢ Ptoleme olarak bilinir. Eratosthenes
Batlamyus Platon
Orta Çağ’da Coğrafya
✓ Avrupa’da kilisenin baskıyla bilim gerileme

Dönemine girmiştir. Bu dönemde bilim adına ➢ Eseri: Kanun el Maksudi
çalışmalara İslam Dünyası öncülük etmiştir.
El-Biruni
➢ Eseri: Kitap-ür Rüşandi ➢ Eseri: Kitap Suret el Arz
İdirisi El-Harezmi
➢ Eseri: Seyahatname ➢ Eseri: Mukaddime
İbn Batuta İbn Haldun
➢ Eseri: Divan-ü Lügat-it Türk

➢ Bu eserde Orta Asya’nın coğrafi özelliklerinden bahsedilmekte.
➢ Eserde Türklerin bulunduğu bölgeleri gösteren bir harita vardır.
Kaşgarlı Mahmut
Yeni Çağ’da Coğrafya
✓ Yeni Çağ’da Rönesans ile birlikte Avrupa’da bilim tekrar önem kazanmıştır.
✓ Hindistan ve Çin ticaret yollarının Türklerin elinde olması Avrupalıları
➢ Yeni ticaret yolları arayışına ve
➢ Keşfedilmemiş bölgelerdeki zengin kaynakları bulmaya itti.
✓ Dünyanın etrafının dolaşılmasını:
➢ Ümit Burnu keşfi.
Macellan başlatmış
Sebastian Del Cano tamamlamıştır
Bartelmi Diyaz
➢ Amerika’nın keşfi. ➢ Hindistan’a denizden ulaştı.
Kristof Kolomb Vasko Dö Gama
➢ Eseri: Cihannüma ➢ Eseri: Seyahatname
Kâtip Çelebi Evliya Çelebi
➢ Kitabı-ı Bahriye :Akdeniz kıyılarını gösteren denizcilik kılavuzu.

✓ Piri Reis’in Ceylan derisi üzerine çizilmiş haritası.
Piri Reis
Yakın Çağ’da Coğrafya
✓ Modern coğrafyanın temelleri bu dönemde atılmıştır.

✓ Alman coğrafyacılar döneme öncülük etmiştir.
✓ Coğrafyanın metodolojisi bu dönemde oluşmuştur.
✓ Coğrafyanın konuları ve bölümleri şimdiki şeklini almıştır.
✓ Seyahatler bilimsel amaçlı yapılmaya başlanmıştır.
✓ ➢ Fiziki coğrafyanın ➢ Beşerî coğrafyanın

Kurucusudur. Kurucusudur.
Eseri: COSMOS
A. Von Humboldt Carl Ritter
‘’Tırmanmayı göze alanlar zirvenin hazzını yaşar’’
Aşağı
1. Divan-ü Lügat-it Türk’ün yazarı.
3. Cihannüma eserinin yazarı.
6. A.Von Humboldt’un eserinin ismi.
8. Amasya’da heykeli olan coğrafyacı.
Yana
2. İbn Haldun’un eseri
4. Piri Reis hangi çağ coğrafyacılarındandır.
5. Bartelmi Diaz’ın keşfettiği yer neresi.
7. Carl Ritter Coğrafyada hangi bölümün kurucusu.
9. Coğrafyanın isim babası kimdir.
10.Evliya Çelebinin eserinin ismi nedir.
Dünya’nın Şekli ve Sonuçları
www.cografyaninkodlari.com
Geoid: Dünya’nın kutuplardan basık ekvatordan şişkin şekline verilen isimdir. Videoda söylediğim çizimleri burada
Dünya üzerine çizerek pekiştir.
Basık Dünya’nın Geoid Şeklinin Sonuçları
Şişkin
✓ Ekvator çevresinin uzunluğu (40.076 km) meridyen
çevresinin (40.009 km) uzunluğundan fazladır.
✓ Ekvatorun yarıçapı kutupların yarıçapından fazladır.
✓ Yer çekimi Ekvator’da daha azken kutuplarda daha

fazladır.
Aydınlık Karanlık
Dünya’nın Küresel Şeklinin Sonuçları
✓ Gece ve Gündüz oluşur. Dünya’nın bir tarafı aydınlıkken

Diğer tarafı karanlık olur. (Şekil 1)
✓ Paralel boylarının uzunluğu Ekvator’dan kutuplara

gidildikçe kısalır.
Şekil 1
✓ Meridyenler arasındaki mesafe Ekvator’dan kutuplara
0 km/h gidildikçe daralır.
800 km/h
✓ Çizgisel hız Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır ve

1400 km/h
kutup noktasında 0 km/h düşer. (Şekil 2)
1600 km/h
✓ Tan ve grup süresi kutuplara gidildikçe uzar.
✓ Ekvator’dan kutuplara gidildikçe güneş ışınlarının geliş

açısı küçülür. (Şekil 3)
Şekil 2
✓ Ekvator’dan kutuplara gidildikçe buharlaşma azaldığı için

10°
denizlerin tuzluluk oranı düşer.
✓ Ekvator’dan kutuplara gidildikçe tarım ürünlerinin

90°
olgunlaşma süresi uzar.
✓ Gölge boyu Ekvator’dan kutuplara gidildikçe uzar.
✓ Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol Ekvator’dan

Şekil 3 kutuplara gidildikçe uzar.
✓ Termik basınç kuşaklarının oluşur.
✓ Kalıcı kar sınırı Ekvator’da yüksektir (yüksektedir)

Kutuplara gidildikçe azalır (alçalır, alçaktır, alçaktadır)
✓ Harita çizimlerinde bozulmalar olur.
‘’ En büyük başarı hiçbir zaman düşmemek değil

her düştüğünüzde tekrar ayağa kalkmaktır.
Dünya’nın Günlük Hareketi ve Sonuçları
Dünya’nın kutup noktalarından geçtiği varsayılan

eksen çevresinde batıdan doğuya doğru dönerek 24
saat içinde tamamladığı harekete günlük hareket
Dönüş
Yönü
(eksen hareketi) denir.
Dünya’nın Günlük Hareketinin Sonuçları
✓ Çizgisel hız ve açısal hız oluşur.
➢ Çizgisel hızın oluşmasının nedeni Dünya’nın Günlük

hareketidir ama Ekvator’dan kutuplara gidildikçe
90°
azalmasının nedeni Dünya’nın küresel şeklidir.
30° 30° ➢ Açısal hız Dünya’nın her yerinde aynıdır.
Şekil 1
✓ Gece ve gündüz birbirini takip eder.
✓ Gün içinde Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. (Şekil 1)
✓ Gün içinde sıcaklık değişir.
Şekil 2 ✓ Gün içinde gölge boyu ve yönü değişir. (şekil 2)
✓ Güneş’in tutulma oranı gün içinde değişir.

Alçak Basınç
Yüksek Basınç
✓ Günlük sıcaklık farkları oluşur.
✓ Fiziksel parçalanma oluşur.
Şekil 3
✓ Gün içinde basınç farkları oluşur. (şekil 3)
✓ Dinamik basınç kuşaklarının oluşur. (şekil 4)

Termik
Dinamik
➢ Termik basınç kuşakları Dünya’nın Küresel
Dinamik şekli sonucunda oluşurken Dinamik basınç
kuşakları Günlük hareket sonucunda oluşur.
Termik
Dinamik
Dinamik
✓ Yerel saat farkları oluşur.
Termik
Şekil 4
✓ Yön kavramı oluşur.
✓ Okyanus akıntıları ve
Rüzgarların yönlerinde
Sapmalar meydana gelir
Okyanus akıntıları genel dolaşım sistemi
Dünya’nın Elips Yörüngesi ve Sonuçları www.cografyaninkodlari.com
Dünya’nın güneş etrafında dönerken izlediği elips şeklindeki yola yörünge denir.
Yörüngenin oluşturduğu düzleme ise yörünge düzlemi (ekliptik) denir.
3 Ocak
Günberi
Günöte
4 Temmuz
Günöte (4 Temmuz) Günberi (3 Ocak)
✓ Dünya’nın güneşe uzaklaştığı tarih ✓ Dünya’nın güneşe yaklaştığı tarih
✓ Uzaklaşınca çekim etkisi azalır ve ✓ Yakınlaşınca çekim etkisi artar ve

hızı da yavaşlar. hızı da artar.
✓ Bu 4 Temmuz tarihinde gerçekleşir ✓ Bu 3 Ocak tarihinde gerçekleşir ve

Günöte (Afel) olarak adlandırılır. Günberi (perihel) olarak adlandırılır.
✓ 23 Eylül ekinoksunun 2 gün ✓ Şubat ayının 28 gün sürmesine

gecikmesine neden olur. neden olur.
Aşağıda verilen olguların hangisinin sonucunda Günlük Elips

Geoid Küresel
oluştuğunu karşısına işaretleyiniz. Yörünge
Hareket
Fiziksel parçalanmanın oluşumu
23 Eylül ekinoksunun 2 gün gecikmesi
Termik basınç kuşaklarının oluşumu
Yer çekiminin kutuplarda fazla olması
Rüzgarların yönlerindeki sapmalar
Gece ve gündüzün birbirini takip etmesi
Haritalarda bozulmalar meydana gelmesi
Dünya’nın güneşe yaklaşması, uzaklaşması
Eksen Eğikliği ve Yıllık Hareketin Sonuçları www.cografyaninkodlari.com
Dünya’nın Eksen Eğikliği

Ekvator düzlemi: Ekvator çizgisinin geçtiği düzlem.
Yörünge düzlemi: Dünya’nın güneşin çevresinde

Yörünge düzlemi
66°33’
dönerken izlediği elips yörüngenin düzlemidir.
(Ekliptik düzlem)
Yer ekseni: Bir kutup noktasından diğer kutup

noktasına uzanan Dünya’nın merkezinden geçtiği
varsayılan hayali çizgidir.
Eksen eğikliği: Ekvator düzlemi ile Yörünge

düzlemi arasındaki 23°27’lik açı farkıdır.
Yengeç dönencesi: KYK’da Ekvator'un 23° 27'

K.K. Dairesi 66°33’
kuzeyinden geçtiği varsayılan enlemdir.
Yengeç D. 23°27’
Oğlak dönencesi: GYK’da Ekvator’un 23° 27'

güneyinden geçtiği varsayılan enlemdir.
Oğlak D. 23°27’
Kutup daireleri: Kuzey ve Güney Yarım Küre’de

G.K. Dairesi 66°33’
66°33’ enlemlerinden geçen hayali çizgilerdir.
Eksen eğikliği ve yıllık hareketin sonuçları
✓ Mevsimler oluşur.
✓ Matematiksel iklim kuşakları oluşur.
✓ Aydınlanma çemberi yıl içinde yer değiştirir.
✓ Güneş ışınlarının geliş açısı yıl içinde değişir.
✓ Yıllık sıcaklık farkları oluşur.
✓ Mevsimler arasında basınç farkları oluşur.
✓ Yıl içinde gece ve gündüz süresi değişir.
✓ Güneşin ufuk düzlemindeki konumu değişir.
✓ Gölge boyu yıl içinde değişir. ‘’Başarı sadece bir adım uzaklıktadır.
Adımın büyüklüğünü sen belirlersin ‘’
Mevsimler ve Özellikleri www.cografyaninkodlari.com
21 Mart
21 Haziran 21 Aralık
23 Eylül
21 Aralık
21 Aralık (Solstis)
✓ Kuzey Yarım Kürede Kış mevsiminin başlangıcıdır.

✓ Güney Yarım Kürede Yaz mevsiminin başlangıcıdır.
✓ Güneş öğle vakti oğlak dönencesine dik açılarla düşer.
✓ Oğlak dönencesinde öğle vakti gölge oluşmaz.
✓ Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer.
✓ GYK’da gündüzler uzun geceler kısadır.
✓ KYK’da gündüzler kısa geceler uzundur.
✓ Bu tarihte GYK’da en uzun gündüz yaşanır.
21 Haziran
21 Haziran (Solstis)
✓ Kuzey Yarım Kürede Yaz mevsiminin başlangıcıdır.

✓ Güney Yarım Kürede Kış mevsiminin başlangıcıdır.
✓ Güneş öğle vakti Yengeç dönencesine dik açılarla düşer.
✓ Yengeç dönencesinde öğle vakti gölge oluşmaz.
✓ Aydınlanma çemberi dairelerinden geçer.
✓ KYK’da gündüzler uzun geceler kısadır.
✓ GYK’da gündüzler kısa geceler uzundur.
✓ Bu tarihte KYK’da en uzun gündüz yaşanır.
23 Eylül
23 Eylül (Ekinoks)
✓ Güneş ışınları ekvatora dik açıyla düşer

✓ Ekvatorda öğle vakti gölge oluşmaz.
✓ Aydınlanma çizgisi kutup noktalarından teğet geçer.
✓ Dünya’nın her yerinde gece-gündüz süresi eşittir.
✓ KYK için Sonbahar mevsiminin başlangıcıdır.
✓ GYK için İlkbahar mevsiminin başlangıcıdır.
✓ Aynı meridyen üzerinde güneş aynı anda doğar ve batar.
21 Mart
21 Mart (Ekinoks)
✓ Güneş ışınları ekvatora dik açıyla düşer

✓ Ekvatorda öğle vakti gölge oluşmaz.
✓ Aydınlanma çizgisi kutup noktalarından teğet geçer.
✓ Dünya’nın her yerinde gece-gündüz süresi eşittir.
✓ KYK için İlkbahar mevsiminin başlangıcıdır.
✓ GYK için Sonbahar mevsiminin başlangıcıdır.
✓ Aynı meridyen üzerinde güneş aynı anda doğar ve batar.
Koordinat Sistemi www.cografyaninkodlari.com
Paraleller
90°K ✓ Ekvatora paralel olarak çizilen yatay çizgilerdir.

✓ Ekvator başlangıç paralelidir. Derecesi 0 dır.
✓ En büyük paralel Ekvator çizgisidir.
✓ Ekvator dünyayı KYK ve GYK olarak ikiye böler.
✓ Paraleller çember şeklindedir.
0° Ekvator
✓ 90 kuzeyde 90 güneyde 180 paralel bulunur.
✓ Kuzeydeki paralellere kuzey paralelleri denir.
✓ Güneydeki paralellere güney paralelleri denir.
✓ Paraleller doğu-batı yönünde uzanırlar.
✓ Paralellerin boyları kutba gidildikçe kısalır.
90°G ✓ Paraleller arası mesafe eşittir. (111km)
Enlem: Dünya üzerindeki bir noktanın Ekvator çizgisine olan uzaklığının açı cinsinden
değeridir. Derece (°), dakika ('), saniye (") cinsinden ifade edilir. Örneğin
Ergene Anadolu Lisesi (21°12'31"K) 21 derece 12 dakika 31 saniye kuzey enlem-
inde bulunur.
Enlemin etkisi: Ekvator’dan kutuplara gidildikçe değişen özellikleri ifade eder.

Enleme bağlı olarak
✓ Güneş ışınlarının düşme açısı değişir.
✓ Sıcaklık azalır.
✓ Okyanusların ve denizlerin tuzluluk oranları değişir.
✓ Bitki örtüsü kuşaklar oluşturur.
✓ Haritalarda bozulmalar meydana gelir.
✓ Ekonomik faaliyetler değişir. Vb.
Meridyenler
✓ Kutup noktalarını birleştiren dikey çizgilerdir.
✓ Meridyenler kutup noktalarında birleşirler.
✓ Başlangıç meridyeni İngiltere’de Greenwich ’den geçer.
✓ Meridyenler Kuzey-Güney doğrultuda uzanır.
✓ Meridyenler yarım çember şeklindedirler.
Greenwich
✓ 180 doğuda 180 batıda toplam 360 meridyen bulunur.

✓ Meridyenlerin boyları eşittir.
✓ Aralarındaki mesafe kutba gidildikçe daralır.
✓ Doğudaki Meridyenlere doğu meridyenleri denir.
✓ Batıdaki meridyenlere batı meridyenleri denir.
✓ İki meridyen arası zaman farkı 4 dk’dır.
Boylam: Dünya üzerinde bir yerin başlangıç meridyenine uzaklığının açı cinsinden
değeridir. Derece (°), dakika ('), saniye (") cinsinden ifade edilir.
Boylamın etkisi: Boylam yerel saatler üzerinde etkilidir.
Yerel Saatler www.cografyaninkodlari.com
Gün: Dünya’nın kendi ekseni etrafında 360° dönerek başladığı yere gelmesi 24 saat ‘’Sorularda bunlar karşına çok
sürer. Bu zamanı 1 Gün olarak ifade ederiz. çıkacak bunları bilmelisin ‘’
Yerel saat: Güneşin ufuk düzlemi üzerindeki konumuna göre belirlenen zamana denir. ✓ Aynı meridyen üzerinde bütün
noktaların öğle vakti aynıdır. Yani
Saat 12:00 dır.
Nasıl çözülür? ➢ Fakat güneşin doğuş ve batış

saatleri aynı değildir. (21
1.Adım: Çizerek somutlamak Mart 23 Eylül tarihi hariç.
, Çünkü bu tarihte güneş
2.Adım: Boylam farkını bulmak / Saat farkını bulmak
Ekvatora dik açılarla vurur ve
3.Adım: Boylamı 4 ile çapmak / Saat farkını 4’e bölmek
her yerde 12 saat gece 12
4.Adım: Verilen saate eklemek – çıkarmak saat gündüz yaşanır.
Soru 1: 40° D boylamında saat 14:40 iken 30° D boylamında saat kaçtır? ➢ Gün uzunlukları da aynı olamaz
(21 Mart-23 Eylül hariç )
? 14:40
1.Adım 2.Adım 3.Adım 4.Adım 14:40 ✓ Doğudaki meridyenler güneşi
40-30:10 Boylam 10x4: 40 Dk 00:40 batıdaki meridyenlerden önce görür.
14:00 Bu yüzden doğuda yerel saat daha
0° 30°D 40°D
ileridir.
Soru 2: 20° B boylamında saat 15:30 iken 20° D boylamında saat kaçtır? ✓ Aynı meridyen üzerinde bütün
15:30 ? noktaların yerel saati aynıdır.
1.Adım 2.Adım 3.Adım 4.Adım 15:30
2:40
✓ İki meridyen arası 4 dk’dır.
20+20:40 boylam 40x4:160 dk.
18:10
20°B 0° 20°D
Soru 3: 20° B boylamında saat 15:10 iken 55° B boylamında saat kaçtır?
? 15:10
1.Adım 2.Adım 3.Adım 4.Adım 15:10
2:20
55-20:35 boylam 35x4:140 dk.
55°B 20°B 0°
12:50
Soru 4:40° D boylamında saat 11:22 iken saatin 09:30 olduğu boylam hangisidir?
09:30 11:22
1.Adım 2.Adım 3.Adım 4.Adım
11:22
09:30 112/4:28 Boylam 40-28:12 D
0° ? 40°D
01:52
Soru 5:Aralarında 2 saat fark olan iki merkezden daha doğudaki 50 D meridyeninde
ise diğer merkez hangi meridyendedir?
1.Adım 2.Adım 3.Adım 4.Adım
00:00
2 saat
120/4:30 Boylam 50-30:20 D
00:00
0° ? 50°D
02:00
Soru 6:21 Mart tarihinde 10 D boylamında 06:00 da doğan güneş 20 B

boylamında kaçta doğar ve kaçta batar?
1.Adım 2.Adım 3.Adım 06:00 08:00
02:00 12:00
20+10:30 Boylam 30X4:120 dk
08:00 20:00
20°B 0° 10°D
Ortak Saat / Uluslararası Saat www.cografyaninkodlari.com
Hangi saat dilimindeyiz nasıl

30°D 45°D Ortak Saat: Ülkelerin sınırları içindeki bir buluruz? Videoyu izle ve notunu
meridyenin yerel saatinin ülke genelinde ortak buraya al.
Iğdır
İzmit olarak kabul edildiği saattir.
➢ Türkiye’de 2016 yılına kadar kışın 30° doğu

meridyeninin saati, yazın 45 doğu meridyenin
saati ortak saat olarak kullanılıyordu. 2016’da
+2 Kış +3 Yaz bu son buldu ve tüm yıl Iğdır’ın yerel saati tüm
ülkede ortak saat olarak kullanılmaya başlandı.
Rusya
✓ Doğu-Batı yönünde genişliği
fazla olan ülkeler birden çok
ortak saat kullanır. (Rusya)
✓ Doğu-batı yönünde genişliği

az olan ülkeler tek ortak saat
kullanır. (Şili) Şili
Uluslararası saat: Ülkelerin ulusal saatlerindeki

zaman farklılıklarından dolayı aralarında
oluşabilecek problemleri ortadan kaldırmak için
Dünya 15’er derece aralıklarla 24 saat dilimine
bölünmüştür. (360°/15:24)
✓ Doğudakiler +1, +2 , +3 …
✓ Batıdakiler -1, -2, -3 … şeklindedir.
✓ Türkiye +3. saat dilimini kullanır.
180°
Türkiye
Pazar Cumartesi
Tarih değiştirme çizgisi
Tarih değiştirme çizgisinin batısında tarih

daha ileridir. Tarihin doğuda daha ileri olması
Tarih değiştirme çizgisi: Başlangıç meridyeni Greenwich ’in Antimeridyeni gerekirken neden böyle bir durum olmuştur?
Ders videosunda öğrendin buraya yaz ki kalıcı
olan 180° meridyenidir.
olsun.
✓ Tarih değiştirme çizgisi düz uzanmaz , zikzaklar çizer. Bunun nedeni
üzerinden geçtiği ülkelerin siyasi sınırlarının dikkate alınmasıdır.
✓ Doğusu ile batısı arasında 1 gün zaman farkı vardır. Batı daha ileridir.
✓ Bering boğazından geçerek Büyük okyanusu takip eder.
Coğrafi Konum www.cografyaninkodlari.com
Mutlak Konum: Dünya üzerindeki bir yerin başlangıç

Konum
paraleli (ekvator) ve başlangıç meridyenine (Greenwich)
göre konumudur. Yani paralel, meridyen, enlem , boylamın
Mutlak Konum
etkilerini ifade eder.
(Matematik Konum)
Göreceli Konum: Dünya üzerindeki bir yerin sadece

Göreceli Konum
kendine ait olan özelliklerini ifade eder. Ülkenin yükseltisi,
(Özel Konum)
iklimi, ekonomisi, yer şekilleri, ulaşımı gibi ülkeye özgü
özelliklerdir bunlar.
Türkiye’nin Coğrafi Konumu
Türkiye’nin Mutlak konumu ve sonuçları
✓ Türkiye, 36° kuzey ile 42° kuzey

enlemleri arasında ve 26° doğu ile 45°
doğu boylamları arasındadır.
✓ Ekvator’un kuzeyinde Greenwich ‘in
doğusunda yer alır.
✓ Türkiye’ye güneş ışınları hiçbir zaman
90°açı ile gelemez.
✓ Gölge boyu hiçbir zaman 0 olamaz. 26 D 45 D
✓ Kuzeyden gelen rüzgarlar soğuk güney- 42K
den gelen rüzgarlar sıcak karakterlidir.

✓ Türkiye orta kuşakta yer alır bu yüzden
4 mevsim belirgin olarak yaşanır.
✓ Sıcaklık kuzeye gidildikçe azalır.
✓ Deniz tuzluluğu kuzeye gidildikçe azalır.
✓ Meridyenler arasındaki mesafe kuzeye 36K
gidildikçe daralır.
✓ Paralel boyları kuzeye gidildikçe kısalır.
✓ Türkiye’nin bakı yönü güneydir. 76 dk
✓ Türkiye, 2 ve 3. saat dilimlerinde yer alır.
✓ Türkiye’nin kuzeyi ile güneyi arasında 6
paralel vardır. (6x111:666 km )
✓ Türkiye’nin doğusu ile batısı arasında 19
meridyen bulunur. (19x4:76 dk)
Türkiye’nin Göreceli konumu ve sonuçları
✓ Türkiye dağlık, engebeli bir ülkedir.

✓ Akarsuların akış hızı ve aşındırma gücü
fazladır.
✓ Sıcaklık kısa mesafelerde değişir.
✓ Bitki çeşitliliği fazladır.
✓ Yükselti batıdan doğuya doğru artar.
✓ Aynı anda 4 mevsim yaşanır.
✓ Kuzey ve güneydeki dağlar denize paralel
Jeopolitik: Bir devletin coğrafyası ile uyguladığı uzanırken batıdaki dağlar dik uzanır.
politika arasındaki ilişkiyi ifade eder. Etkileri: ✓ Ülkemiz Alp- Himalaya dağ kuşağındadır.
➢ Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında köprü
✓ Ülkemiz genç oluşumludur.
görevi görmemiz. ✓ Tarım ürünü çeşitliliği fazladır.
➢ İstanbul ve Çanakkale boğazına sahip olmamız. ✓ Ülkemizin üç tarafı denizlerle çevrilidir.
➢ Petrol, doğalgaz yataklarına yakın olmamız.
➢ Sıcak çatışma bölgelerine yakın olmamız.
Harita Bilgisi www.cografyaninkodlari.com
Kartoğrafya: Haritacılık bilimine verilen isimdir.
Harita: Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün

kuş bakışı görünümünün belirli bir oranda küçültülerek
düzleme aktarılmasıdır.
Bir çizimin harita olması için gerekli olanlar;

Harita 1: Kroki
➢ Kuş bakışı
➢ Ölçek
➢ Düzlem
Kroki: Bir alanının kuş bakışı görünümünün ölçek

kullanılmadan düzleme aktarılmasına denir. Ölçek
olmadığı için harita sayılmazlar. (Harita 1)
Plan: 1/20 000’den büyük ölçekli haritalara plan

denir. Planlar haritadır. (Harita 2) Harita 2: Plan
Türkiye’nin Platoları Başlık
Haritanın Unsurları Yön oku
➢ Başlık Lejant
➢ Yön oku
Volkanik Plato
➢ Lejant Aşınım Plato
➢ Koordinat Sistemi Karstik Plato
➢ Ölçek Yatay duruş P.
Ölçek
30 D°
Koordinat
Meridyeni
Projeksiyon Yöntemleri
Projeksiyon: Küresel şekle sahip olan Dünya düz bir zemine aktarılırken bozulmalar olur.
Bu bozulmaları en aza indirmek için kullanılan özel çizim yöntemlerine projeksiyon denir.
Silindirik Projeksiyon: Dünya’nın silindirik projeksiyona temas

eden bölgesi ekvator olduğu için en güzel Ekvator bölgesini
gösterir. Buradan uzaklaşıldıkça bozulmalar artar.
Konik Projeksiyon: Dünya’nın konik projeksiyona temas eden

bölgesi orta kuşak olduğu için en güzel Orta Kuşağı gösterir.
Buradan uzaklaşıldıkça bozulmalar artar.
Düzlem Projeksiyon: Dünya’nın düzlem projeksiyona temas

eden bölgesi kutuplar olduğu için en güzel Kutup çevresini
gösterir. Buradan uzaklaşıldıkça bozulmalar artar.
Ölçek Türleri www.cografyaninkodlari.com
Harita Çeşitleri www.cografyaninkodlari.com
Ölçeklerine Göre Haritalar

Büyük Ölçekli Haritalar: 1/200.000’den daha büyük ölçekli
Büyük Ölçekli
haritalardır. Planlar ve Topoğrafya haritaları böyledir.
Orta Ölçekli Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200.001 ile 1/500.000

arasında olan haritalardır.
Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500.001’den küçük

Küçük Ölçekli
olan haritalardır.
Büyük Ölçekli haritaların özellikleri Küçük Ölçekli haritaların özellikleri
✓ Ölçek paydasındaki sayı küçüktür. ✓ Ölçek paydasındaki sayı büyüktür.

✓ Küçültme oranı azdır. ✓ Küçültme oranı fazladır.
✓ Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır. ✓ Ayrıntıyı gösterme gücü azdır.
✓ Hata payı daha azdır. ✓ Hata payı daha fazladır.
✓ Daha fazla yer kaplar. ✓ Daha az yer kaplar.
✓ Dar alanların gösteriminde kullanılır. ✓ Geniş alanların gösteriminde kullanılır.
Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar
Genel Haritalar
Tematik Haritalar
Genel Haritalar: Bölgenin Doğal ve Beşerî Tematik Haritalar: Özel bir amaçla kulla-
özellikleriyle alakalı bilgiler gösteren harita- nılmak için hazırlanan haritalardır. Bu hari-
lardır. Türkiye Fiziki Haritası, Türkiye Beşerî talar hazırlanırken genel haritalar altlık
Haritası, Dünya Ülkeler Haritası, Topoğrafya olarak kullanılır. Örneğin Türkiye Demir
ve atlas haritaları bunlara örnek olarak gös- Madenleri haritası.
terilebilir.
Uzunluk Hesaplamaları www.cografyaninkodlari.com
Gerçek Uzunluk: Arazide iki nokta arasındaki gerçekte

olan uzunluğu ifade eder. Km ile gösterilir.
Harita Uzunluğu: Harita üzerinde iki nokta arasındaki G.U

harita uzunluğunu ifade eder. Cm ile gösterilir.
Ölçeğin Paydası: Harita yapılırken kullanılan ölçeğin Ö.P X H.U

paydasını ifade eder. Cm ile gösterilir.
Gerçek Uzunluk Hesaplamaları

1/700.000 ölçekli bir haritada iki nokta G.u = Ö.P x H.u
arası uzunluk 6 cm ise bu iki nokta ara-
G.u = 700.000 x 6
sındaki gerçek uzunluk ne kadardır?
G.u = 4200000 cm
Gerçek Uzunluk: ?
Harita Uzunluğu: 6 cm G.u =42 km
Ölçeğin Paydası: 700.000
Harita Uzunluğu Hesaplamaları

H.u = G.u / Ö.P
1/5.000.000 ölçekli Türkiye haritasında
Yozgat ile Sivas arası kuş uçuşu uzunluk H.u = 150 km/ 5.000.000 cm
150 km olduğuna göre bu iki nokta arası
haritada kaç cm ile gösterilmiştir?
H.u = 15.000.000/5.000.000
Gerçek Uzunluk: 150 km
H.u = 150 / 50
Harita Uzunluğu: ?
Ölçeğin Paydası: 5.000.000 cm H.u = 3 cm
Ölçek Bulma Hesaplamaları

Ö.P = G.u / H.u
Türkiye haritasında Uşak ile Ankara
arası kuş uçuşu uzunluk 250 km ve bu iki Ö.P = 250 km/ 5 cm
nokta arasında uzunluk haritada 5 cm ile
gösterilmiştir. Bu haritanın ölçeği nedir? Ö.P = 25.000.000 / 5 cm
Gerçek Uzunluk: 250 km

Ö.P = 5.000.000
Harita Uzunluğu: 5 cm
Ölçeğin Paydası: ?
İkili Hesaplamaları
2
1/200.000 ölçekli bir haritada 6 cm ile Gerçek Uzunluk: 12 km
gösterilen iki şehir arasındaki mesafe, Harita Uzunluğu: ?
1/600.000 ölçekli başka bir haritada kaç Ölçeğin Paydası: 600.000
cm ile gösterilir?
Gerçek Uzunluk: ? H.u = G.u / Ö.P

1
Harita Uzunluğu: 6 cm
H.u = 1200000 /600000
Ölçeğin Paydası: 200.000
H.u = 12/6
G.u = Ö.P x H.u G.u = 1200000 cm

H.u = 2 cm
G.u = 200.000 x 6 G.u = 12 km
Haritacılığın Tarihsel Gelişimi
➢ Dünya’nın bilinen en eski harita benzeri

kalıntısı MÖ 6200’lerde Konya/Çumra
ilçesinde Çatalhöyük şehir planıdır.
✓ Heredot: Enlem ve Boylam kavramlarının

temelini oluşturan bir dünya haritası çiz-
miştir. Bugün kullanılan koordinat sistem-
lerinin temeli bu haritaya dayanır.
Heredot
✓ Batlamyus: ilk Dünya haritasını çizmiştir.

Coğrafya adlı eseriyle matematik coğraf-
yanın kurucusu olmuştur.
Batlamyus
Türk ve Müslüman Haritacılar
➢ Eseri: Kitap Suret el Arz
➢ Eseri: Suwar Al-Akalim

El Harezmi Belhli Ebu Zeyd
➢ Eseri: Kitap-ür Rüşandi
➢ Eseri: Divan-ü Lügat-it Türk

İdrisi ➢ Kaşgarlı Mahmut
➢ Kitabı-ı Bahriye :Akdeniz kıyılarını gösteren

denizcilik kılavuzu.
✓ Piri Reis’in Ceylan derisi üzerine çizilmiş

haritası.
Verilerin Haritaya Aktarılması

Alansal
Alan Yöntemi: Alan şeklinde gösterilebi-

lecek ova, orman, deniz, plato gibi alanla-
rın gösterilmesinde kullanılır.
Çizgi Yöntemi: Çizgi şeklinde gösterile-

bilecek fay hatları, akarsular gibi alanla-
rın gösterilmesinde kullanılır.
Noktasal
Çizgisel
Nokta Yöntemi: Nokta şeklinde gösteri-
lebilecek dağ, şehir merkezi gibi alanların
gösterilmesinde kullanılır.
Yeryüzü Şekillerini Haritaya Aktarma Yöntemleri www.cografyaninkodlari.com
1. Renklendirme Yöntemi: Bu yöntemde renkler

yükselti değerlerini gösterir.
Y eşil : 0-500
S arı : 500-1000
T uruncu : 1000-1500
K ahverengi : 1500+
✓ Koyu yeşil 0-200 arasını açık yeşil 200-500 arasını gösterir.

✓ Okyanus ve denizlerde derinlere gidildikçe mavi renk koyulaşır.
✓ Beyaz renk buzulları ve kalıcı karları gösterir.
2. Kabartma Yöntemi: 3 boyutlu maketlerdir.

✓ Yapımı en pahalı haritalardır.
✓ Gerçeğe en yakın haritalardır.
✓ Yapımı ve taşınması zor olduğundan
kullanım alanı sınırlıdır.
3. Tarama (Çizgi) Yöntemi: Eğimin fazla olduğu

yerlerde çizgiler kısa, sık ve kalındır. Eğimin
azaldığı yerlerde ise çizgiler uzun, ince ve
seyrektir.
4. Gölgelendirme Yöntemi: Bu yöntemde eğimli

yerler koyu renklerle gösterilir. Daha az
eğimli yerlerde ise daha az koyuluk verilir.
5. İzohips Yöntemi (Eş yükselti): Deniz seviye-

sinden itibaren yükseltileri aynı olan nokta-
ların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerin
kullanıldığı yöntemdir.
İzobat Yöntemi (Eş derinlik): Denizlerde

ve göllerde aynı derinlikteki noktaların
birleştirilmesiyle oluşan eğrilerdir.
İZOHİPSLER www.cografyaninkodlari.com
İzohips Yöntemi (Eş yükselti): Deniz seviyesinden itibaren yükseltileri aynı olan noktaların
birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerin kullanıldığı yöntemdir.
İzohipslerin Özellikleri
✓ İzohipsler iç içe kapalı eğrilerdir.
✓ İzohipsler birbirlerini kesmezler.
✓ En geniş izohips eğrisi en alçak yeri gösterir.

0
✓ En dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir.
✓ İzohisp eğrilerinin yükseltisi kıyı çizgisinden

başlar. Yükselti değeri ‘’0’’ dır.
✓ Aynı izohips eğrisi üzerinde bulunan nokta-

ların yükseltileri eşittir.
✓ İki izohips arasında kalan yerlerin yükselti-
leri bilinemez.
✓ İzohips eğrilerinin seyrek geçtiği yerler

eğimin az olduğunu alanlardır.
✓ İzohips eğrilerinin sık geçtiği yerler eğimin
fazla olduğunu alanlardır.
✓ Eküidistans (eş aralık) değeri bir haritanın her

yerinde eşittir. İzohipsler arasındaki yükselti
farkını ifade eder.
✓ Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohips eğrisinin
yükseltileri aynıdır.
✓ Haritadaki düz mavi çizgiler sürekli, devamlı

akarsuyu gösterir.
✓ Haritadaki kesik çizgiler ise mevsimlik akarsuyu
gösterir.
✓ İzohips eğrilerinin sıklaştığı deniz kenarlarında

kıta sahanlığı dardır.
✓ İzohips eğrilerinin seyrekleştiği yerlerde ise

kıta sahanlığı geniştir.
coğrafyanınkodları
‘’ Bu şekilleri Animasyonlu şekilde 3 boyutlu halini Youtube

ders anlatım videosundan ücretsiz izleyebilirsiniz ‘’
İzohipslerle Yer Şekillerinin Gösterilmesi
Tepe: En içte kalan, yükseltinin en

fazla odluğu izohips eğrisini ifade
eder.
Boyun: İzohips haritalarında iki yük-

sek tepe, alan arasında kalan alçak
yerlere verilen isimdir.
Zirve (Doruk): En yüksekte bulunan

izohipsin içindeki nokta, üçgen, artı
işaretiyle gösterilen yerdir.
Kapalı Çukur (çanak): İzohipslerde

içe doğru oklarla gösterilir. Okların
başladığı yerden bittiği yere kadar
yükselti azalır.
Vadi: Akarsuyun aşındırmasıyla olu-

şan şekildir. İzohipsler dağın iç kıs-
mına doğru girinti oluşturur.
Sırt: İki yamacın birleştiği izohips-

lerin dağın dışına doğru çıkıntı yaptı-
ğı şekildir.
Ova: Yüksek yerlerle çevrelenmiş, az

eğimli düzlüklerdir. İzohipsler burada
birbirinden uzaklaşır.
Plato: Akarsular tarafından yarılmış

yüksek düzlüklerdir.
Haliç: Gelgit etkisiyle beraber akar-

suyun ağız kısmında denizin karaya
doğru girinti yapmasıdır.
Falez: Dalgaların aşındırması sonucu

oluşan kıyı çizgisindeki dik uçurumla-
ra denir. İzohipslerin kıyı çizgisinde
birbirine sık geçtiği yerde görülür.
Şelale: İzohipslerin kara içinde akar-

su vadisinde birbirine sık geçtikleri
yerde görülürler.
Delta: Akarsuyun denize döküldüğü

yerlerde taşıdıklarını biriktirmesiyle
oluşmuş denize doğru çıkıntıdır.
Önemli Ayrıntı
✓ Kapalı çukurda ok işareti tam çizgiden değil de ortada
başlıyorsa veya ortada bitiyorsa bir önceki ve bir sonraki
çizginin yükseltisi eşittir. Yandaki örnekte okun başladığı
yer ortada o yüzden önceki izohips ve sonraki izohips yük- Bu PDF notunu 16.11.2021 tarihinde gece 02.00 da
yazmayı bitirdim. Şöyle bir not düşelim buraya yıllar
seltisi eşittir. Bittiği yerde de ortada bitmiş. O yüzden sonra bu geceye dönüp hatırlarım.
bittiği izohipsin öncesi ve sonrası da eşit olmuştur. ‘’ Tutkusu için çalışanlar para için çalışanlardan
daima daha zengindir ‘’
İzohips Haritalarında Profil Çıkarma
A B
400 400
300
300
200
100 0
0
500
400
300
200
100
İzohips Haritasından Profil Çıkarma
✓ İlk olarak hangi hattın profili çıkarılacak belirlenir. ( A-B Hattı)

✓ Haritanın izohips değerleri belirlenir ve üzerine yazılır. Bu haritada izohipsler 100’er metre
aralıklarla çizilmiştir. Deniz seviyesinden itibaren değerler yerine yerleştirilmiştir.
✓ Bu hattın alt tarafına yükselti grafiği çizilir ve bu grafik üzerine haritadaki yükselti kade-
meleri hesaplanarak yerleştirilir. Harita 0 ve 400 arasındadır. Yükselti grafiğimizin sol
tarafına 0’dan başlayıp 400’ü geçecek şekilde sayıları yerleştirilir.
✓ Verilen hat ile izohipslerin kesiştiği yerlere noktalar koyulur. Bu noktaların yükseltisi ne ise
aşağıdaki grafikte aynı yere indirilir. Örneğin A’nın ilk noktası 0 m yüksekliğinde. İlk nokta
aynı hizada aşağıya 0’a indirilir ve bu şekilde diğer noktalarda aşağıda grafiğe indirilir.
✓ Grafikte oluşan noktalar birleştirilerek ortaya bu arazinin profili çıkarılmış olur.
✓ Profil oluşturma işlemi bu şekilde yapıldığında uzun sürer. Asıl yapılması gereken izohips
haritasına bakıldığında zihnimizde bu şekli görebiliyor olmaktır. Bu şeklin üç boyutlu
tasarımını zihnimizde yapabilmemiz gerekir.
‘’ Hayatınız kötü bir yola girmişse unutmayın direksiyonda olan sizsiniz ‘’
Atmosfer ve Özellikleri www.cografyaninkodlari.com
Atmosfer: Dünya’yı ve diğer gök cisimlerini saran

Farklı gazlardan oluşan hava küreyi ifade eder.
Azot %78 Oranı Değişen Gazlar

Diğer
%1
 Karbondioksit
Oksijen
%21  Su buharı
Atmosferin kalınlığı Ekvator’dan ku-

Atmosferin yoğunluğu yük-
tuplara gidildikçe azalır. Nedenleri
seklere çıkıldıkça azalır.
 Sıcaklık
 Yer Çekimi
 Çizgisel Hız
Atmosferin Katmanları
Termosfer
 En dış katmandır.
Ekzosfer  Uyduların bulunduğu katmandır.
 Haberleşme sinyalleri ve radyo dalgalarının

İyonosfer
iletildiği katmandır.
Mezosfer
 Meteorların parçalandığı katmandır.
Stratosfer
 Yatay hava hareketleri vardır.,
 Ozon tabakasının bulunduğu katmandır.
OZON ➢ Güneşten gelen zararlı

ışınların tutulduğu katmadır.
Troposfer
 Yeryüzüne en yakın katmandır.
 Su buharının %99’u buradadır.
 Troposferin kalınlığı Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır.
 Gazların %75’i Troposfer katmanındadır.
 Sıcaklık yükseğe çıkıldıkça 200 metrede 1 C azalır.
Atmosferin Etkileri
 Aşırı ısınıp aşırı soğumayı engeller.
 Canlıların yaşam alanını oluşturur.
 Güneşten gelen zararlı ışınları engeller.
 Meteorların parçalanmasını sağlar.
 Gölge yerlerin aydınlık olmasını sağlar.
 Sürtünmeyi engeller.
 Hava olaylarının oluşmasını sağlar.
 Sesin ve ışığın iletilmesini sağlar.
İklim Elemanları - SICAKLIK
Isı: Cisimlerde var olan potansiyel enerjidir.

Sıcaklık: Cisimlerdeki potansiyel enerjinin ortaya çıkmış halidir.
‘’Güneşten enerji (ısı) olarak gelen ışınlar yere çarparak sıcaklığa
dönüşür. Bu yüzden Dünya yerden yansıyan ışınlarla ısınır’’
Sıcaklığı Etkileyen Faktöreler Güneş Işınlarının Yere Düşme Açısı

 Güneş ışınlarının yere düşme açısı Güneş ışınlarını dik açılarla
• Dünya’nın şekli (enlem etkisi) alan yerler daha sıcak olur.
• Dünya’nın günlük hareketi
• Eksen eğikliği ve yıllık hareket
• Bakı ve Eğim
 Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol
 Yükselti
 Okyanus akıntıları
 Nem
 Bitki örtüsü
 Kara ve denizlerin dağılışı a) Dünya’nın Şekli: Dünya’nın Küresel şeklinden
 Güneşlenme süresi dolayı güneş ışınları Ekvator ve çevresine dik ve
dike yakın açılarla gelir. Buralar daha sıcaktır.
 Bulutluluk
Kutup bölgelerine gidildikçe güneş ışınlarının ge-
 Atmosfer liş açısı küçülür. Bu yüzden sıcaklık azalır.
b) Dünya’nın Günlük Hareketi: Dünya’nın günlük

hareketi ile beraber gün içinde farklı saatlerde
güneşin geliş açısı değişir. Sabah ve akşam eğik
açılarla gelen güneş öğlen saatlerinde dik ve dike
yakın açılarla gelir.
c) Eksen Eğikliği ve Yıllık Hareket: Eksen eğik-

liği ve yıllık hareket sonucunda 21 Haziran’da gü-
neş KYK’da yengeç dönencesine dik açılarla vuru-
ken 21 Aralık tarihide GYK’da oğlak dönencesine
dik açılarla vurur. Güneşin bu şekilde yıl için geliş
açısının değişmesi eksen eğikliği sonucundadır.
d) Bakı ve Eğim: KYK’da yengeç dönencesi ku-

zeyindeki alanlarda Güney cepheler güneşi göre-
bilir. Bu yüzden kuzey cephelere göre daha sıcak
olurlar. GYK’da ise oğlak dönencesinin güneyinde
kalan yerlerinde kuzey cepheler güneşi görebilir.
Bu yüzden kuzey cepheler daha sıcaktır. Güneşe
bakan bu cephelere bakı denir. Ayrıca Eğimli ya
da düz alanlara güneş ışınlarının düşme açısı de-
ğişir bu da sıcaklık üzerinde etkilidir.
uzun
Güneş Işınlarının Atmosferde Aldığı Yol

Güneş ışınları Ekvator’da atmosferde daha az mesafe
kısa kat eder. Bu yüzde tutulma azalır ve daha fazla sıcaklık
oluşur. Kutuplara gidildikçe atmosferde alınan yol uzar,
tutulma arta ve sıcaklık azalmaya başlar.
Yükselti www.cografyaninkodlari.com
Dünya yerden yansıyan ışınlarla ısınır. Bu yüzden
yükseltinin az olduğu, aşağı yerler daha sıcaktır. Yük-
seklere çıkıldıkça sıcaklık 200 m’de 1°C azalır.
Ayrıca yükseltisi az olan yerlerde nem oranı faz-
ladır. Yükselti arttıkça nem oranı azalır. Bu da yüksek
yerlerin daha hızlı ısınıp daha hızlı soğumasına neden
olur.
Okyanus Akıntıları
Ekvator’dan gelen okyanus akıntıları sıcak, kutuplar
dan gelen okyanus akıntıları ise soğuk karakterlidir. Bu
karakterlerinden dolayı gittikleri yerde sıcaklık deği-
şimine neden olurlar. Ayrıca dünya üzerindeki sıcaklığın
dağılmasını ve dengelenmesini sağlarlar. Okyanus akın-
tılarının oluşmasının asıl nedeni sürekli rüzgarlardır.
Nem
Nemin fazla olduğu yerlerde hava yavaş yavaş ısınır
ve yavaş yavaş soğur. Nemin az olduğu alanlarda ise ha-
va hızlı ısınıp hızlı soğur. Suya yakın yerlerde nem (su
buharı) daha fazladır. Kara içlerine ve yükseklere çıkıl-
dıkça nem oranı azalır.
Bitki Örtüsü
Bitki örtüsünün yoğun olduğu alanlar yavaş yavaş ısı-
nır ve yavaş yavaş soğurlar. Bitki örtüsünden yoksun a-
lanlar ise hızlı ısınıp hızlı soğurlar. Bu yüzden bitki ör-
tüsü sahip alanlar, bitki örtüsünden yoksun alanlara gö-
re daha düzenli sıcaklık dağılımına sahiptir.
Kara ve Denizlerin Dağılışı

Karalar hızlı ısınır ve hızlı soğur. Denizler ise yavaş
yavaş ısınır ve yavaş yavaş soğurlar. Kuzey Yarım Küre-
de karalar Güney Yarım Küreye göre daha fazladır. Bu
yüzden Kuzey Yarım Kürenin sıcaklığı Güney Yarım Kü-
reye göre 2°C daha fazladır.
Güneşlenme Süresi
Yıl içinde eksen eğikliği sonucunda mevsimler oluşur.
Mevsimlere göre güneşlenme süresi değişir. Diğer fak-
törlerin aynı olduğu düşünülürse güneşlenme süresi u-
zun olan yerin sıcaklığı daha fazla olur.
Günün en sıcak anı 12:00 değil de 14:00’dır. Bunun
nedeni ısı birikiminin hala devam etmesidir.
Bulutluluk
Bulutlu kış geçelerinde sıcaklık içeride hapsolur, bulutsuz gecelerde ise Dünya sıcaklık
kaybeder ve ayaz denilen soğuk geceler yaşanır.
Atmosfer
Güneş'ten Dünya'mıza atmosferin üst kısmına 1 cm2 ye 1 dakikada yaklaşık 2 kalori e-
nerji gelir. Buna güneş sabitesi denir. Bu enerjin bir kısmı atmosfer tarafından tutulur
bir kısmı dağılır, bir kısmı uzaya geri yansır %27’lik kısmı ise yeri ısıtır.
Sıcaklığın Yeryüzünde Dağılışı
İzoterm (eş sıcaklık): Aynı sıcaklığa sahip noktaların birleştirilmesiyle oluşan eğrilerdir.
Gerçek izoterm haritası: Gerçekte Ölçülen sıcaklık değerinin yansıtıldığı haritalardır. Yükselti, engebe gibi faktörler göz
önünde bulundurulur.
İndirgenmiş izoterm haritası: Yükselti ve engebe kısa mesafelerde değiştiğinde gerçek sıcaklık haritası hazırlamak zorlaşır.
Bu yüzden yükseltinin olmadığı var sayılarak sıcaklık deniz seviyesine göre hesaplanır. Yeryüzünün yükseltisi 0 metre kabul
edilerek indirgenmiş izoterm haritaları oluşturulur.
Dünya Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı
✓ Ekvator’dan kutuplara gidildikçe enlemin etkisi so-

nucunda sıcaklık değerleri azalır.
✓ En yüksek sıcaklıklara Dönenceler çevresinde
rastlanır. Bunun nedeni nemin az olmasıdır.
✓ İzoterm eğrileri KYK’da fazla sapmalara uğrarken
GYK da daha az sapar. Bunun nedeni GYK’da karaların
daha az yer kaplamasıdır.
✓ Gulf Stream sıcak su akıntısı KYK’da Avrupa’nın
batı kıyılarının doğu kıyılarına göre daha sıcak
olmasına neden olur ve buradaki izotermlerin kuzeye
kaymasını sağlar.
Dünya Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı
✓ Temmuz ayında KYK’da yaz mevsimi yaşandığı için

en yüksek sıcaklıklar KYK’da dönenceler çevresinde
çöllerde rastlanır.
✓ KYK’da eğriler kara üstünde kuzeye kayar. Bunun
nedeni karaların daha sıcak olmasıdır. Denizler üze-
rinde ise güneye kayar bunun nedeni denizlerin daha
geç soğuması ve hala soğuk olmasıdır.
✓ GYK’da kış mevsimi yaşanır ve okyanuslar burada
daha fazla olduğu için KYK’ya göre kış sıcaklığı daha
yüksek olur.
Dünya Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı
✓ Ocak ayında KYK’da kış mevsimi yaşanır ve en dü-

şük sıcaklıklar Sibirya bölgesinde karasallığın etkisi
ile gözlemlenir.
✓ En yüksek sıcaklıklar ise yaz mevsiminin yaşandı-
ğı GYK’da dönencelerdeki çöllerde gözlemlenir.
✓ Burada sıcak ve soğuk su akıntıları izotermlerin
kuzeye ve güneye kaymasına neden olmuştur.
✓ Haritada kırmızı ve mavi renklerle okyanus akın-
tılarını gösterdim. Okyanus akıntılarının izotermleri
nasıl kuzeye ve güneye kaydırdığını inceleyin.
İklim Elemanları - BASINÇ www.cografyaninkodlari.com
Atmosfer Basıncı: Atmosferdeki gazların yeryüzüne uyguladığı ağırlık ifade eder.
YB AB
Barometre
Atmosfer basıncını ölçen alet.
Yüksek Basınç Yüksek Basınç
Fazla Gaz Az Gaz 1013 mb Normal Basınç 760 mm

Fazla Baskı Az Baskı
Fazla Basınç Az Basınç
Alçak Basınç Alçak Basınç
İzobar: Aynı basınca sahip eğrilerin birleş-

tirilmesiyle oluşan iç içe kapalı eğrilerdir.
Yandaki haritada 1020 mb merkezi 1013 YB

ün üstünde olduğu için YB alanıdır. 1010 mb
merkezi 1013’ün altında olduğu için AB’dır.
AB
İzobar (eş basınç) eğrilerine bakı-
larak yükselti yorumu yapılamaz.
Basıncı Etkileyen Etmenler
Yer çekimi: Atmosferdeki gazların bir ağırlığı vardır ve Yer çekimi: + Basınç: +
yer çekimi etkisiyle yüzeye çökerler. Ekvator Dünya’nın
merkezinden daha uzak olduğu için gazlar burada daha
az çekilir ve az gaz olur (AB). Kutuplar merkeze daha
yakındır. Gazlar daha fazla çekilir ve YB oluşur.
Yükselti: Yüksek alanlara çıkıldıkça gazların yoğunluğu

Yükselti: +
azalır, az gaz yani alçak basınç oluşur. Yeryüzüne yakın
Basınç: -
yerlerde ise gazlar daha yoğundur. Fazla gaz vardır. Bu
yüksek basıncın oluşmasına neden olur.
Yoğunluk: Gazların yoğun olduğu alanlarda fazla gazdan Yoğunluk: +

dolayı yüksek basınç oluşur. Gaz yoğunluğunun azaldığı Basınç: +
alanlarda az gaz olduğu için alçak basınç oluşur.
YB AB
Sıcaklık (termik): Sıcaklığın fazla olduğu yerlerde hava
ısınır ve yükselir böylece az gaz, alçak basınç oluşur. Sı-
caklığın düştüğü yerlerdeyse hava soğur ve alçalır. Fazla
gaz yani yüksek basınç oluşur. Sıcaklıktan dolayı oluşmuş
basınçlar Termik basınç olarak adlandırılır. TYB (Termik
Sıcaklık: +
yüksek basınç), TAB (Termik alçak basınç) bu şekilde
Basınç: - Termik kavramını gördüğümüzde bunun sıcaklık sonucun-
da oluştuğunu anlarız.
Dinamik: Dünya’nın günlük hareketi sonucunda gazlar

bazı yerlerde yukarı itilir az gaz olur, alçak basınç o- Dinamik kökenli oluşan
luşur ve buna DAB (dinamik alçak basınç) denir. Bazı basınçlara sıcak ya da soğuk
yerlerde ise gazlar aşağı itilir. Fazla gaz, yüksek ba- yorumu yapamazsın
sınç oluşur ve buna DYB (dinamik yüksek basınç) denir.
Yeryüzündeki Sürekli Basınç Alanları www.cografyaninkodlari.com
Termik Basınçlar: Kutuplar soğuk, Ekvator ise

sıcaktır. Bu yüzden buralarda oluşan basınçlar
Termik karakterlidir. Yani sıcaklıkla alakalıdır.
Bundan dolayı burada oluşan basınçlara sıcaktır
ya da soğuktur yorumu yapabiliriz.
Dinamik Basınçlar: 30 ve 60 enlemlerinde Dün-

ya döndüğü için gazların yığılması ve seyrelmesi
gerçekleşir. Bu şekilde Dünya’nın dönmesi ile
oluşan basınçlara Dinamik basınçlar denir. Bun-
lara sıcaktır ya da soğuktur yorumu yapamayız.
Basınç Merkezlerinin Özelliklerini Yorumlama
YB
✓ Alçak basınç alanıdır. ✓ Yüksek basınç alanıdır.

✓ Yükselici hava hareketi görülür. ✓ Alçalıcı hava hareketi görülür.
✓ Hava hareketi çevreden merkezedir. ✓ Hava hareketi merkezden çevreyedir.
✓ Rüzgâr alır. ✓ Rüzgâr verir.
✓ Hava bulutlu, kapalıdır. ✓ Hava açıktır.
✓ Ayaz olma ihtimali azdır. ✓ Ayaz olma ihtimali fazladır.
Verilen bu şekillerde karşılıklı iki ok

birleştirildiğinde ‘’S’’ oluşuyorsa bu KYK’da
Karşılıklı iki ok birleştirildiğinde ‘’ ‘’ olu-
şursa bu GYK’da olduğunu gösterir. KYK GYK KYK GYK
Dünya Ocak Ayı Basınç Haritası Dünya Temmuz Ayı Basınç Haritası
✓ Kuzey Yarım Küre’de karaların içinde kış ✓ GYK’da 30. Enlemler çevresi YB alanının
mevsiminin etkisiyle Mevsimlik YB alanı hakimiyetine girer. Buna orada kış mev-
oluşumu gözlemlenir. siminin yaşanması etki eder.
✓ GYK’da 30. Enlemler çevresi sürekli YB ✓ KYK’da yaz mevsimi yaşandığı için Asya
alanı olması gerekirken yaz mevsimi ne- kıtasının Güneyine doğru mevsimlik al-
deniyle kara içleri AB olmuştur. çak basınç alanı oluşmuştur.
İklim Elemanları- Rüzgâr
Rüzgâr: Yüksek basınç merkezinden Anemometre

alçak basınç merkezine hareket eden Rüzgâr hızını ölçer.
yatay yönlü hava hareketidir. Rüzgâr
YB AB
Rüzgâr Yönünü Etkileyen Etmenler
Basınç Merkezlerinin Konumu: Rüzgâr Yüksek Dünya’nın Günlük Hareketi: Dünya’nın

basınçtan alçak basınca doğru eser. Bu basınç günlük hareketi sonucunda rüzgarlar KYK
merkezlerinin konumu rüzgarında yönünü be- da hareket yönünün sağına; GYK’da hare-
lirler. ket yönünün soluna saparlar.
YB
YB
AB AB
Yer Şekilleri: Rüzgarlar yer şekillerine göre

hareketlerine yön verirler. Rüzgarların esme
sıklıklarını rüzgâr gülleri gösterir. Rüzgâr
güllerine bakarak;
➢ Rüzgârın hangi yönde estiğini
➢ Rüzgârın ne kadar estiğini
➢ O bölgenin yer şekillerini anlayabiliriz.
Rüzgâr Hızını Etkileyen Etmenler
Basınç farkı: Basınç merkezleri arasındaki Basınç Merkezleri Arasındaki Mesafe

fark ne kadar fazlaysa rüzgâr o kadar hızlı Basınç değerleri aşağıdaki resimdeki gibi
eser. Aşağıdaki şekilde 600 mb farka sa- aynıysa eğer mesafesi uzun olan yerde
hip yerde rüzgâr daha hızlı eser. rüzgâr daha yavaş eser (1). Mesafe kısa
ise rüzgâr daha hızlı eser.
50 mb
600 mb
Dünya’nın Günlük Hareketi: Dünya’nın Sürtünme: Rüzgârın sürtünmesi engebe-

günlük hareketi sonucunda rüzgarların li alanlarda daha fazla olduğu için hızı
yönünde sapma meydana gelir. Bu sapma yavaşlar. Düz ve açık alanlarda rüzgârın
sonucunda yol uzadığı için rüzgârın hızı- sürtünmesi azaldığı için hızı da artar.
da yavaşlar.
‘’ Mutluluğun anahtarı başarı değildir.

Başarının anahtarı mutluluktur’’
İklim Elemanları- Rüzgâr 2
Sürekli Rüzgarlar
Alize Rüzgarları
 30. Enlemlerde Dinamik yüksek basınç alanların-

dan Ekvator’a esen rüzgarlardır.
 Başlangıçta kurudurlar ama denizden geçtiğinde

karaların doğu kıyılarına yağış bırakırlar. Doğu
kıyılarına yağış bıraktığı için Doğu rüzgarları o-
larak bilinirler.
 Avrupa’dan Amerika’ya giden tüccarların eskiden

bu rüzgarları kullanmasından dolayı bu rüzgarlar
Ticaret Rüzgarları olarak bilinirler.
Ters Alizeler: Ekvatordan

yükselen alizeler 3 km yükseklerde
30. enlemlere yönlenirler. Atmosfer-
Batı Rüzgarları in üstünden esen bu rüzgarlara ters
alizeler denir.
 30. enlemlerde Dinamik yüksek basınç
alanlarından 60. enlemlerde Dinamik Kutup Rüzgarları
alçak basınç alanlarına eserler.
 90. enlemlerde Termik yüksek basınç alanların-
 60.enlemlerde Kıtaların batı kıyıları- dan 60. enlemlerde Dinamik alçak basınç alanla-
na bol yağış bırakırlar. rına eserler.
Mevsimlik Rüzgarlar
Muson Rüzgarları: Güneydoğu Asya’da görülen mevsimlik rüzgarlardır.
AB YB
YB AB
Yaz Musonları Kış Musonları
➢ Yaz mevsiminde görülürler. ➢ Kış mevsiminde görülürler.

➢ Karalar sıcak denizler soğuktur. ➢ Karalar soğuk denizler sıcaktır.
➢ Karalar AB denizler YB alanıdır. ➢ Karalar YB denizler AB alanıdır.
➢ Denizlerden karaya rüzgâr eser. ➢ Karadan denize rüzgâr eser.
➢ Denizden getirdiği nemi karaya ➢ Karadan denize estiği için Güney
bırakır ve Güneydoğu Asya kıyı- doğu Asya’da yağış oluşturmaz.
larında yağışlara neden olur.
Yerel Rüzgarlar
Fön Rüzgarları: Bir dağ boyunca yükselen hava küt-
leleri 200 m’de 1° C soğuduğu için belirli bir yüksel-
tiden sonra yağış oluşturur. Bu kuru hava dağın arka
kesimine inmeye başladığında 100 m’de 1° C ısınmaya
başlar. Ortaya çıkan sıcak ve kuru bu rüzgarlara fön
rüzgârı denir.
Meltem Rüzgarları (Günlük): Bu rüzgarlar günlük basınç farkları sonucunda oluşurlar.
Kara Meltemi
➢ Deniz alçak basınç Kara yüksek basınçtır. AB YB
➢ Karadan denize doğru rüzgâr eser.
➢ Karadan geldiği için yağış oluşturmaz.
➢ Geceleri oluşan bir rüzgardır.
Deniz Meltemi
➢ Deniz Yüksek basınç kara alçak basınçtır. YB AB
➢ Denizden karaya doğru rüzgâr eser.
➢ Denizden nem getirip yağış oluşturabilir.
➢ Gündüzleri oluşan bir rüzgardır.
YB
Dağ Meltemi
➢ Dağdan vadiye esen rüzgardır.
➢ Dağ yüksek basınç vadi alçak basınçtır. AB
➢ Geceleri oluşan bir rüzgardır.
Vadi Meltemi AB
➢ Vadiden dağa esen rüzgardır.

➢ Vadi Yüksek basınç dağ alçak basınçtır.
➢ Gündüzleri görülen bir rüzgardır. YB
Akdeniz Havzasında Etkili Yerel Rüzgarlar
Soğuk Yerel Rüzgarlar

➢ Mistral
➢ Bora
➢ Krivetz
Sıcak Yerel Rüzgarlar

➢ Sirokko
➢ Hamsin
Tropikal Rüzgarlar
Tropikal bölgede okyanus üzerinde ısı-
nan havanın yukarıya doğru yükselmesiyle
oluşurlar. Bu rüzgarlar yıkıcı etkilere sa-
hiptirler. Bunlara:
➢ Orta Amerika’da : Hurricane
➢ Kuzey Amerika’da: Tornado
➢ Doğu Asya’da: Tayfun denir.
İklim Elemanları – Nem
Nem: Atmosferdeki su buharına verilen isimdir.

Nem hızlı ısınmayı ve
Higrometre: Nemi ölçen alete verilen isimdir. soğumayı engeller
Mutlak Nem
10 gr
Bir m³ hava içinde bulunan su buharının gram
cinsinden ağırlığına mutlak nem denir. Mutlak
nemi bir kabın içinde var olan, kesin olan su 5 gr Mutlak Nem
olarak düşünebiliriz.
10 gr
Maximum Nem
Maximum Nem
Birim hacimdeki havanın, belirli bir sıcaklıkta
bulundurabileceği en fazla nem miktarıdır.
5 gr
Maximum nemi kabın büyüklüğü olarak düşü-
nebiliriz.
Bağıl Nem 10 gr
Hava kütlesinin sahip olduğu su buharı basıncının Yağmur yağma
aynı sıcaklıktaki doymuş su buharı basıncına ora- ihtimali %50’dir.
nına bağıl (nispi) nem adı verilir. Bağıl nemi yağ- 5 gr
mur yağma ihtimali olarak düşünebiliriz.
20 gr 5 gr
Kabımızı sıcak yere götürür- Kabımızı soğuk yere götürür-
sek kabımız yani maximum 5 gr sek kabımız yani maximum nem
nem büyür ve yağmur yağma küçülür ve yağmur yağma ihti-
ihtimali azalır. Bağıl nem a- mali artar. Bağıl nem artar yani
zalır yani. Burada bağıl nem burada bağıl nem %100’dür.
5 gr
%25’dir.
➢ Bu şekildeki soruları çözerken ilk

olarak şekillerini çizmeliyiz. Ma-
%100 ximum nemi kabımızın büyüklüğü
olarak belirleyip mutlak nemi bu
%50 kabın içine yerleştirmeliyiz. Böy-
lece bağıl nemlerini kendimiz ra-
%25
hatlıkla bulabiliriz.
Maximum-Bağıl Nem İlişkisi

Maximum nem: +
Maximum nemi arttırırsak yani kabımızı büyü- Bağıl Nem: -
türsek yağmur yağma ihtimali azalır.
Mutlak-Bağıl Nem İlişkisi

Mutlak nem: +
Mutlak nemi arttırırsak yani kabımızın içindeki Bağıl Nem: +
suyu arttırırsak yağmur yağma ihtimali artar.
Bağıl Nemin Yüksek Olduğu Yerlerin Ortak Özellikleri

✓ Bitki örtüsü fazladır.
✓ Bulutluluk fazladır.
✓ Güneşli gün sayısı azdır.
✓ Kimyasal çözülme fazladır.
✓ Hava doyma noktasına yakındır.
✓ Nem açığı daha azdır.
İklim Elemanları – YAĞIŞ
Yoğuşma: Havadaki su buharının Oluşumlarına Göre Yağışlar

sıvı veya katı hâle dönüşmesine ✓ Konveksiyonel yağışlar
Yoğuşma denir. ✓ Orografik yağışlar
✓ Frontal yağışlar
Konveksiyonel (Yükselim) Orografik (Yamaç) Frontal (Cephesel)

Isınan havanın yükselmesi Nemli havanın bir dağ ya- Nem ve sıcaklıkları farklı
ile oluşan yağışlardır. macı boyunca yükselmesiy- hava kütlelerinin karşılaş-
le oluşan yağışlardır. ma alanlarında oluşurlar.
Dünya Yağış Dağılışı
1. Ekvator Çevresi: Yükselim yağışları.

2. Güneydoğu Asya: Yamaç yağışları.
3. 60. Enlemler: Cephesel yağışlar.
Yoğuşma Çeşitleri
Bulut: Hava kütlesinin yerden yüksekte yoğuşmasıyla bulut oluşur.
Alçak Bulutlar Orta Bulutlar Yüksek Bulutlar
Yere 0-2 km arasında oluşan Yere 2-6 km arasında oluşan Yere 6-12 km arasında oluşan
tabakalı, yağış bırakan bulut- yün çuvalı şeklindeki bulutlar- ince tüy gibi görünen bulutlar-
lardır. Örnek: Stratüs dır. Örnek: Kümülüs. dır. Örnek: Sirüs.
Sis: Sıcak ve nemli bir havanın soğuk bir

zemine temas etmesiyle ya da soğuk ve
sıcak hava kütlelerinin birbiriyle karşılaş-
ması sonucunda sis oluşur.
Çiy: Su buharının 0° üstünde kendinden daha
soğuk bir zemine temas etmesiyle ortaya çı-
kan yoğuşma türüdür.
Kırağı: Su buharının 0°C altında kendinden

daha soğuk bir zemine temas etmesiyle or-
taya çıkan buz kristali şeklindeki yoğuşma
türüdür.
Kırç: Su buharının 0°C altında bir cismin

üzerinde aşırı soğuması sonucunda oluştur-
duğu buz katmanı şeklindeki yoğuşmadır.
Yağmur: Sıcaklık 0°C’nin üzerinde iken ne-

min su damlacıkları şeklinde yoğuşması ve
yeryüzüne düşmesine yağmur denir.
Kar: Sıcaklık 0°C’nin altında iken nemin su

damlacıkları şeklinde yoğuşması ve yeryü-
züne düşmesine yağmur denir.
Dolu: Güçlü dikey hava hareketlerinin ol-

duğu bulutlarda donmuş damlaların bulut
içinde yükselip alçalırken büyümesiyle çapı
5 mm’den büyük şekilde oluşan buz parça-
larına verilen isimdir. İlkbahar ve Yaz
mevsiminde daha sık görülür.
Yüzeyde oluşanlar Yüksekte oluşanlar 0°C Altında 0°C Üstünde
✓ Kırç ✓ Yağmur ✓ Kırç ✓ Yağmur

✓ Kırağı ✓ Kar ✓ Kırağı ✓ Çiy
✓ Çiy ✓ Dolu ✓ Dolu ✓ Sis
✓ Sis ✓ Bulut ✓ Kar ✓ Bulut
‘’ 25.11.2021 Bu Pdf notunu bitirirken saat 00:53. 1 saat önce öğretmenler

günüydü ve yüz yüze bir kere bile görmediğim öğrencilerim, birbirlerini bile
görmemiş öğrencilerim, bir araya gelip harika bir kutlama videosu yapmışlar
bana. Bir kere daha anladım ki MEB’den istifa etmem doğru bir karardı. İnsan
hayallerinin peşinde gitmeli. Hayalleriniz varsa asla peşini bırakmayın risk alın,
dibine kadar risk alın. Risk alacak kadar cesur olmayan biri hayatta hiçbir şey
başaramaz çünkü ‘’
Büyük İklim Tipleri
Sıcak İklimler: 0 ve 30 enlemleri arasında

görülen iklimlerdir. Yıllık sıcaklık ortalama-
sı 20°C üstündedir.
Ilıman İklimler: 30 ve 60 enlemleri arasın-

da görülen iklimlerdir. Dört mevsim belir-
gin olarak yaşanır.
Soğuk İklimler: 60 ve 90 enlemleri arasın-

da görülen iklimlerdir. Sıcaklık ortalamaları
düşüktür.
Ekvatoral İklim
✓ 10 kuzey 10 güney enlemlerinde Ama-
zon havzası, Kongo havzası, Endonezya
ve çevresinde görülür.
✓ Güneş ışınlarını dike yakın açılarla alır.
✓ Yıl boyu yükselen hava vardır bu yüz-
den yağışlar fazladır.
✓ Konveksiyonel yağışlar görülür.
✓ Kimyasal çözülme görülür.
✓ Geniş yapraklı, yaprak dökmeyen ama-
zon ormanları vardır.
✓ Bitki çeşitliliği fazladır.
✓ Yıllık yağış 2000 mm üstündedir.
✓ Yağışlar ilkbahar ve sonbaharda artar.
✓ Yıllık sıcaklık ortalaması 25° üstündedir.
✓ Yıllık sıcaklık farkı 2-3°C civarındadır.
✓ Nüfus 1000 m altında bataklık, sıcak ve
nemin fazla olmasından dolayı seyrektir.
Savan İklimi
✓ 10-20 K / 10-20 G enlemlerinde Ekva-

tor’un altında ve üstünde görülür.
✓ Güneş ışınları bir dönem kuzeye bir dö-
nem güneye dik açılarla düşer. Dik açı-
larla düştüğünde mevsim yağışlı geçer.
✓ Yazları yağışları kışları kuraktır.
✓ Savanlar yazları yeşerir kışları sararır.
✓ Yağışlar Konveksiyonel şeklindedir.
✓ Yıllık yağış 1000-1500 mm civarındadır.
✓ Yıllık sıcaklık ortalaması 20° üstüdür.
✓ Yıllık sıcaklık farkı 6-7°C civarındadır.
✓ Nüfus bu bölgelerde seyrektir.
✓ Sıcak kuşak iklimlerindendir.
Muson İklimi
✓ Muson Rüzgarları bu iklimin oluşmasını

sağlayan etkendir.
✓ Güneydoğu Asya çevresinde görülür.
✓ Yaz musonları nedeniyle yazları bol ya-
ğışlı geçer.
✓ Yağışlar Orografik şeklindedir.
✓ Kışın yapraklarını döken yazın yeşeren
muson ormanları vardır
✓ Yıllık yağış miktarı 2000 mm civarında.
✓ Yağışlar sellere neden olur.
✓ Dünya nüfusunun 1/3’ü bu iklim bölge-
sinde yaşar.
✓ Yıllık sıcaklık ortalaması 15-20° C civa-
rındadır.
✓ Yıllık sıcaklık farkı 10°C civarındadır.
Çöl İklimi
✓ 30° Dönenceler çevresinde görülür.
✓ Oluşumunda 30° enlemlerindeki DYB
alanı etkilidir.
✓ Yıllık yağış miktarı 250 mm altında o-
lan yerlere çöl denir.
✓ Tropikal çöl, soğuk çöl, karasal çöller
olarak ayrılırlar.
✓ Yıllık sıcaklık ortalaması 30° C üstün-
dedir.
✓ Bitkiler kurakçıl otlar ve kaktüslerdir.
✓ Günlük sıcaklık farkı en yüksek olan
iklim tipidir.
✓ Fiziksel çözülme fazladır.
✓ Nüfus vaha çevrelerinde yoğundur.
Muson iklimi ve Savan ikliminin grafikleri birbirine yakındır. Bu iki grafiği

birbirinden ayırmanın yolları:
✓ Savan ikliminde sıcaklık ortalaması 20°C üstündedir. Muson ikliminde

ise 20°C altına düşebilir.
✓ Savan ikliminde yaz mevsimi dışında kurak dönem fazladır. Muson
ikliminde ise az olsa da yağış vardır.
Muson İklimi Savan İklimi
Büyük İklim Tipleri-2
Akdeniz İklimi
✓ 30-40 Enlemlerinde görülür.
✓ Akdeniz kıyıları (Mısır yok), Kaliforni-
ya çevresi, Güney Afrika’nın ucu (kap
bölgesi), Avustralya’nın güney uç ke-
simleri, Şili’nin orta kesimleri.
✓ Akdeniz,Kızılçam,Maki,Çalı,Kış,Cephe
✓ Kızılçam ormanları vardır.
✓ Kızılçam tahribi ile Makiler oluşur.
✓ Makiler daime yeşil kalan bodur çalı
topluluklarına verilen isimdir.
✓ Kış mevsimi yağışlıdır.
✓ 600-1000 mm arası yağış alır.
✓ Yağışlar cephesel olarak oluşur.
✓ Yıllık sıcaklık 15-20° C civarındadır.
✓ Yıllık sıcaklık farkı 20°C’dir.
Ilıman Okyanusal İklim

✓ 30-60 enlemleri arasında görülür.
✓ Oluşumunda okyanus akıntıları ve Batı
rüzgarları etkilidir.
✓ Her mevsim yağış alır.

✓ Yıllık yağış 1000-1500 mm civarında.
✓ Yağış rejimi düzenlidir.
✓ Yıllık sıcaklık 13-15° C civarındadır.
✓ En soğuk ay 5° C’lere kadar iner.
✓ Bitkiler Karışık yapraklı ormanlardır.
✓ Yerleşim için uygun bir iklimdir.
Step İklim
✓ Ilıman karasal iklim.
✓ Geçiş iklimi özelliği gösterir.
✓ Karaların iç kısımlarında görülür.
✓ Step (Bozkır) bitki örtüsü bulunur.
✓ Yıllık yağış miktarı 300-600 mm.
✓ En fazla yağış İlkbahar’da düşer.
✓ Sıcaklık 0°C altına düşmeye başlar.
Sert Karasal İklim
✓ Karaların iç kısımlarında, Yüksek dağ-

larda görülür.
✓ Bitki örtüsü iğne yapraklı ormanlardır.

✓ Bu ormanlara Tayga ismi verilir.
✓ Yağışlar yaz mevsiminde düşer.
✓ Sıcaklıklar -10, -15° C kadar düşer.
✓ Yıllık sıcaklık farkı 30/40°C’yi bulur.
✓ Don olayının yaşandığı gün sayısı faz-
ladır.
Tundra İklimi
✓ Kıtaların tam bittiği yerde 65-80 en-
lemlerinde Grönland’ın güney kesimle-
rinde görülür.
✓ 9 ay donmuş toprak yaz ayında biraz

olsun eriyerek bataklık oluşturur.
✓ Bitki örtüsü yosun ve çalılardır.

✓ Minsk öküzü, samurlara rastlanır.
✓ Sıcaklık -30, -35°C kadar düşer.
✓ Sıcaklık yaz mevsiminde 0°C üzerine
biraz olsun çıkabilir.
Kutup İklimi
✓ Grönland’ın kuzeyi, iç kesimleri ve
Antarktika’da görülür.
✓ Bitki örtüsü yoktur.

✓ Sıcaklık 0°C altındadır.
✓ Sıcaklık -40, -50, -60°C kadar düşer.
✓ Yağış miktarı düşüktür.
Türkiye’nin İklimini Etkileyen Faktörler www.cografyaninkodlari.com
Mutlak Konum: Ülkemiz 26-45 Doğu meridyenleriyle

36-42 Kuzey paralelleri arasında bulunur.
➢ Türkiye ılıman kuşak içinde bulunur.

➢ Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
 Türkiye Mutlak konumun etkisiyle Akdeniz iklim

kuşağında bulunur fakat her yerde Akdeniz ikli-
mi hâkim değildir. Özel konumun etkileriyle bera-
ber iklim ülkemizde çeşitlenir.
 Mutlak konumun etkileri sorulduğunda paraleller

ve meridyenlerin etkileri düşünülür. Paralellerin
ve meridyenlerin etkisi varsa mutlak konumun et-
kili olduğu söylenir.
Göreceli Konum
Yer Şekilleri: Ülkemiz dağlık ve engebeli bir ülkedir.
➢ Dağların kuzey ve güneyde doğu batı doğ-

rultuda uzanması nemin içerilere girmesini
engelleyerek iklimlerin kıyı ve iç kesimler-
de farklılaşmasına neden olmuştur.
Yükselti: Türkiye’nin ortalama yükseltisi 1132 metre-

dir. Yükseklere çıkıldıkça sıcaklık azaldığı için iklimde
farklılıklar oluşur.
Türkiye’de İklim Elemanları
Sıcaklık
Yıllık sıcaklık ortalaması
➢ Yıllık sıcaklık ortalaması en fazla güney

kesimlerdedir. Bu enlemin etkisidir.
➢ Yıllık ortalama sıcaklığın en düşük oldu-
ğu yer Kuzeydoğu Anadolu’dur. Bunda
enlemin etkisi, yükselti ve karasallık et-
kili olmuştur.
➢ Sıcaklıklar kıyı kesimlerinde daha den- Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası
gelidir. Kıyılarda nem sıcaklığın fazla
düşmesinin önüne geçer.
Ocak Ayı Sıcaklık Dağılışı
➢ Yılın en soğuk ayı Ocak ayıdır.

➢ En soğuk yer Kuzeydoğu Anadolu’dur.
➢ En yüksek sıcaklık en güney kesimlerdir.
Ocak Ayı Sıcaklık Haritası
Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı
➢ Yılın en sıcak ayı Temmuz ayıdır.

➢ En sıcak yer Güneydoğu Anadolu’ya kay-
mıştır. Bunun nedeni burada nemin azal-
ması ve güneyden gelen sıcak hava küt-
leleridir.
➢ Sıcaklığın en düşük olduğu yerler dağla-
rın yüksek kesimleridir.
Temmuz Ayı Sıcaklık Haritası

Basınç
İzlanda DAB Sibirya TYB www.cografyaninkodlari.com
➢ Genelde kış mevsiminde etkisi- ➢ Kış mevsiminde etkilidir.
ni gösterir. ➢ Kuzeydoğudan ülkemize girer.
➢ Yağış getirir. ➢ Soğutucu bir etki yapar.
➢ Ilıman hava getirir. ➢ Kar yağışına neden olur.
➢ Yıl boyu etkisini gösterir. ➢ Yaz mevsiminde etkilidir.

➢ Genelde yazın etkilidir. ➢ Güneydoğudan ülkemize girer.
➢ Yazın etkili olduğunda sıcak ve ➢ Isıtıcı bir etki yapar.
kurutucu etki yapar. ➢ Havayı kurutucu etki yapar.
Asor DYB Basra TAB
Rüzgarlar
Karayel: Kuzeybatıdan gelerek Yıldız: Kuzeyden gelen soğuk ve Poyraz: Kuzeydoğundan gelir. So-
kar yağışlarına neden olur. yağış getiren rüzgardır. ğuk, kuru ve kar yağışlıdır.
 Denizden gelen rüzgarların

yağış getirme ihtimali daha
yüksektir.
 Karadan esen rüzgarların ya-

ğış getirme ihtimali düşüktür.
Lodos: Sıcak ve nemlidir. Kışın Kıble: Sıcak ve nemlidir. İç kesim- Samyeli: Güneydoğudan gelir ve
kar erimelerine neden olur. de sıcak ve kuru karakter kazanır. sıcak kurutucu etki yapar.
Nem
➢ Maksimum nem en fazla Güneydoğu Anadolu.

➢ Bağıl nem en fazla Karadeniz kıyılarındadır.
➢ Bağıl nem en az Güneydoğu Anadolu.
➢ Mutlak nem en fazla Akdeniz kıyılarındadır.
Bağıl Nem Haritası
Yağış
➢ En fazla yağış Doğu Karadeniz’dedir.

➢ Yağışlar dağlarla paralellik gösterir.
➢ İç Anadolu bölgesinde nemin iç kesimlere
sokulamamasından dolayı yağışlar azdır.
➢ Karadeniz ve Akdeniz’de dağların kıyıya
paralel uzanmasından dolayı yamaç yağış-
ları görülür.
Yağış Haritası ➢ Ege, Akdeniz ve Marmara kıyılarında cep-
hesel yağışlar görülür.
➢ Karanın iç kesimlerine girildiği zaman kon-
veksiyonel yağışlar görülür.
➢ En fazla yağışlar:
İç Anadolu: İlkbahar
Doğu Anadolu: Yaz
Karadeniz: Sonbahar
Ege: Kış
Marmara: Kış
Akdeniz: Kış
Türkiye’nin İklimleri
Akdeniz İklimi
➢ Gaziantep, Kilis, Akdeniz kıyı kesimi, Ege

ve iç kesimleri ile kuzeyde Çanakkale’de
görülmektedir.
➢ Akdeniz, Kızılçam, Maki, Çalı, Kış, Cephe

➢ Kızılçam ormanları vardır.
➢ Kızılçam tahribi ile Makiler oluşur.
➢ Makiler daime yeşil kalan bodur çalı
topluluklarına verilen isimdir.
➢ Kış mevsimi yağışlıdır.
➢ 600-1000 mm arası yağış alır.
➢ Yağışlar cephesel olarak oluşur.
➢ Yıllık sıcaklık 15-20° C civarındadır.
➢ Yıllık sıcaklık farkı 20°C’dir.
Karadeniz İklimi
➢ Doğu Karadeniz kısmında yağışlar yüksek

dağlardan dolayı fazladır. Batı Karadeniz
kısmı da bol yağışlıdır. Bu iki kesime yağış-
lar sonbaharda düşer.
➢ Orta Karadeniz kısmında dağlar daha geri-
dedir ve daha alçaktır. Rüzgarların geliş a-
çısı da paralelleşir. Bu yüzden yağışlar bu-
rada azalır. En fazla yağışını kışın alır.
➢ Her mevsim yağış alır.

➢ Yıllık yağış 1000-1500 mm civarında.
➢ Yağış rejimi düzenlidir.
➢ Yıllık sıcaklık 13-15° C civarındadır.
➢ En soğuk ay 5° C’lere kadar iner.
➢ Bitkiler Karışık yapraklı ormanlardır.
Karasal İklimler
İç Anadolu Karasal İklimi

➢ Dağların uzanışı yağışların düşük olmasına
neden olmuştur. Yağışlar ilkbaharda düşer.
➢ Alçak yerlerde 300-400 mm yağış yüksek
yerlerde 500-600 mm yağış vardır.
➢ Sıcaklık 0° C’lere yaklaşır.
➢ Bitki örtüsü bozkırdır.
➢ Konveksiyonel yağışlar görülür.
➢ Küçükbaş hayvancılık yapılır.
Doğu Anadolu Karasal İklimi Güneydoğu Anadolu Karasal İklimi

➢ Yükselti burada artmaya başlar ve sıcaklık- ➢ İç Anadolu karasal iklimi gibidir.
lar -10° C’lere kadar düşmeye başlar ➢ Yağışlar kış mevsiminde düşüş yapar ve cep-
➢ Donlu gün sayısı artmaya başlar. hesel yağışlar şeklindedir.
➢ Bitki örtüsü çayırlardan oluşur.
➢ En fazla yağışlar yaz mevsiminde düşer. Trakya Karasal İklimi
➢ Diğer karasal iklimlere göre daha fazla ya- ➢ İç Anadolu karasal iklimi gibidir.
ğış alır. ➢ Güneydoğu Anadolu gibi yağışlar kış mevsi-
➢ Büyükbaş hayvancılık yapılır. minde düşer ve cephe yağışları şeklindedir.
Geçiş İklimleri www.cografyaninkodlari.com
Marmara Geçiş İklimi

➢ Güney kesimlerinde hem Akdeniz hem
karasal iklim özellikleri görülmektedir.
İstanbul’da kuzey kesim Karadeniz Gü-
ney kesim Akdeniz iklimini yansıtır.
Göller Yöresi Geçiş İklimi

➢ Hem Akdeniz hem karasal iklimin gö-
rüldüğü bu alan geçiş özelliği gösterir.
Mikroklima İklim Alanları
➢ Rize ve çevresi: Çay üretimi

➢ Artvin vadileri: Zeytin, Turunçgil üretimi.
➢ Iğdır ve çevresi: Pamuk üretimi
➢ Anamur-Alanya: Muz üretimi.
Yerleşmeler
İlk Yerleşmeler ve Yerleşmelerin Gelişimi
➢ İlk insanların yaşadığı dönemlerde insanlar avcılık

ve toplayıcılıkla uğraşmış bundan dolayı mağara ve
ağaç kovuklarında yaşamışlardır.
➢ Tarım keşfedilince insanlar tarım arazilerine yakın

olmak için yerleşik hayata geçmişlerdir.
İlk Yerleşmelerin ortak özellikleri
✓ Elverişli iklim şartları olması.
✓ Verimli tarım arazilerinin varlığı.
✓ Su kaynaklarının varlığı.
Yerleşim yeri seçiminde en önemli

faktör iklimdir. İklimin uygun oldu-
ğu yerlerde insanlar su kenarlarına
yerleşmeyi tercih etmiştir.
Önce köyler kurulmuş sonra köyler

büyüyerek şehirlere dönüşmüştür.
Haritanın Büyük halini Coğrafyanınkodları.com sitesinden indirebilirsiniz.
➢ Şehirlerin büyümesi ve tarımın gelişmesiyle ihtiyaç

fazlası ürünler ortaya çıkmış ve bu ürünlerin takas
edilmesi sonucunda Ticaret şehirleri doğmuştur.
➢ Ticari faaliyetlerin büyümesi ulaşım yollarının önem

kazanmasına neden olmuştur. Bu durum insanların
deniz kenarlarında şehir ve limanlar kurmasına yol
açmış ve Liman şehirleri doğmuştur.
Mekke – S. Arabistan
➢ Şehirlerin büyümesi yazılı kuralların oluşmasına ve

bunları uygulayacak bir grubun ortaya çıkmasına ne-
den olmuştur. Bu gruplar zamanla gücü eline geçirin-
ce krallıklar doğmuştur ve İdari şehirler oluşmuştur.
➢ İnsan nüfusunun artması çeşitli dini inançların belirli

kutsal yerlerde yoğunlaşmasına neden olmuş ve orta-
ya Dini şehirler çıkmıştır.
Liverpool-İNGİLTERE
➢ Madenlerin kullanılmaya başlanmasıyla Maden şehir-

leri doğmuş. Sanayi devriminin gerçekleşmesi sonucu
enerji kaynaklarının bulunduğu şehirler Sanayi şehir-
lerine dönüştür.
➢ Sanayi sonucu gelişen üretim, refah seviyesinin art-

ması, iletişimin ve ulaşımın kolaylaşması insanları baş-
ka yerleri görmeye itmiş ve Turizm şehirleri doğma-
ya başlamıştır.
➢ Günümüzde iletişim ve ulaşım ciddi anlamda artmıştır. Bilgi birikimi uç noktalara ulaşmış ve
artık teknolojik gelişmeler her şeyin önüne geçmiştir. Teknolojinin önem kazanması bazı
şehirlerin teknoloji merkezi haline gelmesine neden olmuş ve Teknoloji şehirleri doğmuştur.
Çöller Su Kaynakları Dağlar
Amazon Havzası ve Kongo Havzası
Yerleşmeleri Etkileyen Faktörler İklim: Yerleşim yeri seçilirken iklim en önemli

sınırlayıcı etkendir. Dünya üzerinde yerleşme-
lerin az olduğu alanlar:
Doğal Beşerî
➢ Çöller: Sıcaklık koşulları yüksek olması.
Faktörler Faktörler
➢ Kutuplar: Soğuk iklim koşullarının olması.
➢ İklim ➢ Ekonomi ➢ Ekvator çevresi: Sıcaklık ve yağışın bol
➢ Su Kaynakları ➢ Ulaşım olduğu alanlardır. Buralarda yerleşme
➢ Yer Şekilleri ➢ Göç sınırlıdır. Örnek olarak Ekvator
➢ Toprak yapısı ➢ Bilimsel üstündeki Amazon ve Kongo havzası veri-
➢ Bitki Örtüsü gelişmeler lebilir. Ekvator’da yerleşim alanı olarak
➢ Kara ve Deniz yüksek yerler tercih edilir.
Dağılışı
Su kaynakları: Su kenarlarına yerleşim kurma ilk uygarlık Machu Picchu / PERU
lardan günümüze kadar tercih edilmiştir. Bu yer seçiminde

suyu hem yaşamsal hem de ekonomik faaliyetlerimizde kul-
lanmamız etkili olmuştur.
Yer Şekilleri: Yüksek dağlık alanlarda yerleşmeler sınırlı-

dır. Dünya’da Kayalık, And, Alp ve Himalaya dağları buna
örnek gösterilebilir. Düz yerlerde yerleşme daha fazladır.
Toprak Yapısı: Verimli toprakların olduğu araziler yerleş-

me açısından her zaman yoğundur. Delta alanları, Volkanik
araziler bunlara örnek olarak gösterilebilir.
Nil Deltası
Bitki örtüsü: Bataklıklar ve Gür Ormanlar yerleşme için MISIR
sınırlı yerlerdir. Ekvator’da Amazon ve Kongo havzası buna
örnek gösterilebilir.
Kara ve Denizlerin Dağılışı: Dünya’nın %71 ini denizler

oluşturur. Denizlerin varlığı insan yaşamını sınırlandırır.
Kuzey Yarım Kürede denizler daha fazla olduğu için bura
yerleşme açısından daha uygundur.
Önemli Ulaşım güzergahları üzerinde olan yerler yerleşme açısında talep görmüş. Buralarda
çeşitli Ekonomik faaliyetlerin gelişmesi, iş imkanlarının artması Göçü arttırmış ve bu sahalar
yoğun yerleşim yerlerine dönüşmüştür. Teknolojinin ciddi anlamda ilerlemesi ve büyük bir eko-
nomik pasta oluşturması teknolojinin ön planda olduğu şehirlerin yerleşim yeri açısından tercih
edilmesini sağlamıştır.
Yerleşme Dokuları www.cografyaninkodlari.com
Dağınık Yerleşmeler: Evlerin birbirine uzak Yerleşme Dokuları

Galyan/ TRABZON
olduğu yerleşme tipidir. Karadeniz’de görülür.
➢ Dağınık
Dağınık olmasının nedenleri:
➢ Toplu
➢ Su kaynaklarının bol olması
➢ Çizgisel
➢ Yer şekillerinin engebeli olması
➢ Dairesel
➢ Tarım arazilerinin az olması
➢ Kıyı Boyu
➢ Tarım arazilerinin parçalı olması
➢ Evlerin tarlaya yakın olması isteği
Toplu Yerleşmeler: Evlerin birbirine yakın ol-

duğu yerleşme tipidir. İç Anadolu, Güneydoğu
ve Doğu Anadolu’da görülür. Neden toplu?
➢ Su kaynaklarının sınırlı olması
➢ Yer şekillerinin düz olması
Maçka / TRABZON
Çizgisel Yerleşmeler: Akarsu vadileri ya da yol
kenarları boyunca çizgisel olarak uzanış göste-
ren yerleşmelerdir. Birçok yerde bu yerleşme-
lere rastlamak mümkündür. Özellikle Karadeniz
dere kenarlarında ilçe yerleşmelerinde görülür.
Son zamanlarda yaşanan sel felaketlerinin ne-
denlerinin başında bu yerleşme türü gelir.
Dairesel Yerleşmeler: Daire görünümlü bu

yerleşmelerde:
✓ Yerleşmede okul, cami gibi birimlerin

olduğu bir merkez bulunur.
✓ Düz arazilerde gözlemlenir.

✓ Köye birkaç farklı yerden giriş vardır.
Mesken Tipleri
Kıyı boyu Yerleşmeleri: Deniz ve Göl kıyısında
kıyı boyunca uzanan yerleşmelerdir. Mesken malzeme seçiminde: Mesken Tipleri
✓ İklim Ahşap, Taş, Toprak, Kar
Perşembe / ORDU
✓ Çevredeki malzemeler Betonarme, Saz ve Kamışlar
✓ Gelir düzeyi etkilidir.
Ahşap: Yağışın fazla olduğu yerlerde görülür.

Dünya’da Ekvator, Muson ve Batı Avrupa’da
Ülkemizdeyse Karadeniz’de rastlanır.
Taş: Taşların yoğun olduğu arazilerde

Taş: Taşların yoğun olduğu arazilerde kullanılır.
kullanılır.
Ülkemizde iç kesimlerde volkanik araziler çev-
Kar: Eskimoların sıkıştırıl- Ülkemizde iç kesimlerde volkanik araziler
resinde ve Akdeniz kıyı kuşağında rastlanır.
mış kardan yaptığı evlere çev-resinde ve Akdeniz kıyı kuşağında
igloo ismi verilir. rastlanır.
Toprak: Toprak
Toprak: Toprak ve
ve samandan
samandan yapılan
yapılan kerpiç
kerpiç ev-
Gelişmişlik seviyesi arttıkça doğaya olan ba- lerdir. Kurak
evlerdir. KurakveveYarı
Yarıkurak
kuraksahalarda
sahalardataş
taş ve
ve a-
ğımlılık azalır. Şehirlerde imkanlar olduğu ğacın olmadığı
ağacın olmadığı yerlerde
yerlerde kullanılır.
kullanılır. Türkiye’nin iç
için betonarme evler yapılır. Köylerde de kesimlerinde
iç yaygındır.
kesimlerinde Dünya’da
yaygındır. Dünya’daOrta Asya
Orta AsyaAf-
evler betonarmeden yapılmaya başlanmıştır. rika kuzeyi
Afrika gibi
kuzeyi kurak
gibi yerlerde
kurak gözlenir.
yerlerde gözlenir.
Yerleşme Türleri
Yerleşme Türleri Yerleşmelerin sınıflandırılma kriterleri
✓ Nüfus miktarları
Kır Yerleşmeleri ✓ Ekonomik faaliyet türleri
✓ İdari statüleri
Şehir Yerleşmeleri ✓ Çalışan nüfusun sektörel dağılımı
Kır Yerleşmeleri Şehir Yerleşmeleri

➢ Tarım, Hayvancılık, Ormancılık ön plandadır. ➢ Sanayi, ticaret ön plandadır.
➢ Nüfusu 10.000’in altında olan yerlerdir. ➢ Nüfusu 10.000 üstünde olan yerlerdir.
➢ Gelişmişlik seviyesi düşük yerlerde yoğundur. ➢ Gelişmişlik arttıkça şehir yerleşmesi artar.
➢ Kapladığı alan dardır. ➢ Kapladığı alan geniştir.
➢ Köylerde taş, toprak, ahşap binalara rastlanır. ➢ Evler betonarme yapılardan oluşur.
➢ Genelde göç veren yerlerdir. ➢ Göç alan yerlerdir.
➢ Mesken ve mesken kat sayısı azdır. ➢ Mesken ve mesken kat sayısı fazladır.
➢ Devlet binaları az ya da hiç yoktur. ➢ Devlet binaları yoğun olarak bulunur.
Köy Altı Yerleşmeleri Nüfusuna Göre Kentler
Geçici Devamlı ✓ Küçük Kent: 10.000-100.000

✓ Orta Büy. Kent: 100.000-500.000
✓ Yayla ✓ Mahalle ✓ Büyük Kent: 500.000-1.000.000
✓ Oba ✓ Divan ✓ Metropol Kent: 1.000.000 fazla
✓ Ağıl ✓ Mezra ✓ Mega Kent: 10.000.000 fazla
dscd
✓ Dam ✓ Çiftlik
✓ Kom
 Köy altı yerleşmelerinde ana ekonomik

faaliyet Hayvancılıktır. Fonksiyonlarına Göre Kentler
Köy Yerleşmeleri ➢ Tarım kenti

➢ Sanayi Kenti
✓ Nüfusu 2.000 altında olan yerleşmelerdir. ➢ Ticaret Kenti
✓ Genel olarak Tarım ve Hayvancılık yaygındır. ➢ Liman Kenti
Turizm, Ormancılık ve Balıkçılıkla uğraşan
➢ Turizm Kenti
köylerde bulunur.
➢ Maden Kenti
➢ Ulaşım Kenti
➢ Dini Kent
Kasaba (Belde)
➢ İdari Kent
✓ Nüfusu 2.000 fazla 10.000’den az olan

yerlere verilen isimdir.
✓ Tarım ve Hayvancılığın dışında küçük sanayi
kolları gelişmeye başlamıştır. Bunlar genelde
tarıma dayalı sanayi kollarıdır.
‘’
Önüne çıkana engel dersen,
takılıp düşersin. Basamak dersen,
bir basamak daha yükselirsin ‘’
Bölge ve Bölge Türleri
BÖLGE SINIFLANDIRILMASI
Şekilsel Bölgeler İşlevsel Bölgeler
➢ Yönetim Bölgeleri
Doğal Bölgeler Beşerî Bölgeler
➢ Hizmet Bölgeleri
➢ Yer şekilleri B. ➢ Nüfus B. ➢ İstatistik Bölgeleri
➢ İklim B. ➢ Yerleşme B. ➢ Kalkınma Bölgeleri
➢ Hidrografik B. ➢ Kültür B.
➢ Bitki B. ➢ Sanayi B. Bölge: Kendi içinde çeşitli benzerlikler
gösteren fakat çevresinden çeşitli özel-
➢ Toprak B. ➢ Hammadde B.
liklerle ayrılan coğrafi birimdir.
➢ Doğal Afet B. ➢ Siyasi, Askeri ve
ekonomik B.
Şekilsel Bölgeler: Doğal ve beşerî özelliklerine gö- ✓ İşlevsel bölgeler ekonomik ve kültürel yön-
re somut verilerle oluşturulan bölgelerdir. den diğer bölgelerle etkileşim gösterir.
✓ İşlevsel bölgeler Belirli bir merkeze sahip-
İşlevsel Bölgeler: Mekânsal yapıyı ve mekân üzerin-
tir. Buradan uzaklaşıldığı zaman işlevsel
deki ekonomik ve kültürel işleyişi daha iyi organize
etki azalır.
edebilmek amacıyla oluşturulan bölgelere
DOĞAL BÖLGELER
Yer Şekillerine Göre Bölgeler: Ovalar, Dağlar İklim Özelliklerine Göre Bölgeler: İklim kuşakla-
gibi yer şekillerine göre oluşturulan bölgelerdir. rı veya iklim tiplerine göre oluşturulan bölgelerdir.
Türkiye’nin Dağları Haritası
Dünya İklim Haritası
Su özelliklerine Bölgeler: Göller, Akarsular, de- Bitki Örtüsüne Göre Bölgeler: Bitkilerin dağılışı-
nizler gibi sulara göre oluşturulan bölgelerdir. na göre oluşturulan bölgelerdir.
Dünya Önemli Akarsular Haritası
Doğal Afet Bölgeleri: Doğal afetlerin yaşandı- Toprak Tiplerine Göre Bölgeler: Toprak tipleri-
ğı alanları gösteren bölgelerdir. nin sınıflandırılmasıyla oluşturulan bölgelerdir.
Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası
BEŞERî BÖLGELER
Nüfus Özelliklerine Göre Bölgeler: Nüfusun özel-

liklerine oluşturulan bölgelerdir. Nüfus artış hızı
bölgeleri, göç alan bölgeler vb.
Yerleşme Özelliklerine Göre Bölgeler: Yerleşme

tipleri ve dokularına göre oluşturulan bölgelerdir.
Türkiye’de çizgisel yerleşmeler.
Nüfus Yoğunluk Haritası
Ham Madde Üretim Bölgeler: Tarım, Hayvancılık, Sanayi Bölgeleri: Sanayi faaliyetlerinin dağılışına
petrol gibi ham madde üretim alanlarına göre oluş- göre oluşturulan haritalardır.
turulmuş bölgelerdir.
Dünya Sanayi Bölgeleri

Dünya Doğal Gaz Rezervleri
Kültür Bölgeleri: Dil, din, ırk gibi özelliklere göre Siyasi, Askeri ve Ekonomik İş Birliği Bölgeleri
hazırlanan haritalardır. NATO, AB, BM gibi birliklerdir.
İŞLEVSEL BÖLGELER
Yönetim Bölgeleri: Ülke içinde yönetimi kolaylaş-

tırmak için oluşturulan bölgelerdir.
 Merkezi yönetim: Kaymakam ve valilik.
 Yerel Yönetim: Büyükşehir, İl, İlçe,

Muhtarlık.
Büyük Şehir Olan İller
Hizmet Bölgeleri: Özel veya resmi kuruluşların

verdikleri hizmetleri kolaylaştımak için oluştur- ✓ Doğal bölge sınırlarını kesin hat-
dukları bölgelerdir. larla ayırmak daha zordur. Beşe-
ri bölgelerin sınırları ise biraz
 Devlet Su işleri
daha belirgin olabilir.
 Meteoroloji Genel Müdürlüğü ✓ Bölge sınırları zamanla değişebi-
 Ck Yayınları dağıtım bölgesi lir. Tamamen ortadan kalkabilir,
Devlet Su İşleri Bölgeleri yeni bölgeler oluşabilir. Doğal
bölgelerin değişmesi daha uzun
İstatistik Bölgeleri: Ülke planlamaları için gerek- zamanda gerçekleşir.
li olan istatistikleri sağlamak için ekonomik, kül- ✓ Bölge sınırları birbiriyle örtüş-
türel ve sosyal açıdan oluşturulan bölgelerdir. meyebilir. Özellikle doğal ve be-
Kuzeydoğu Anadolu
Ege şeri bölge sınırlarının örtüşmesi

Kalkınma Bölgeleri: Bölgeler arası ekonomik ve zordur. Askeri, Siyasi ve bölge-
sosyal farklılıkları gidermek için oluşturulan kal- lerin sınırları örtüşebilir.
kınma projeleridir. GAP (Güneydoğu Anadolu Pro- Türkiye İstatistik Bölgeleri ✓ Bir bölge başka birçok bölge i-
jesi, KOP (Konya Ovası Projesi) gibi projelerdir. çinde yer alabilir.
PDF ’in kodlamalı ve animasyonlu ücretsiz konu anlatım videosu Youtube ‘’Coğrafyanın Kodları’’ kanalında.
Dünya’nın Tektonik Oluşumu www.cografyaninkodlari.com
Yer Kabuğu
✓ Litosfer (Taş küre) olarak bilinir.
✓ Yoğunluğu, sıcaklığı ve Kalınlığı en az olan katmandır.
✓ Okyanuslarda kalığı az karalarda fazladır.
Sima: Okyanusal kabuk olarak bilinir. Silisyum ve
magnezyumdan oluşur.
Sial: Karasal kabuk olarak bilinir. Silisyum ve
alüminyumdan oluşur.
Manto
✓ Yer kabuğunun altında çekirdeğe kadar uzanır.
✓ En fazla hacme sahip katmandır. (%84)
✓ Konveksiyonel (yükselim) lav akıntıları nedeniyle yer
kabuğunda tektonik olaylara neden olur.
Çekirdek
✓ İçinde Demir ve Nikel vardır.
✓ Yoğunluğu, sıcaklığı ve kalınlığı en
fazla olan katmandır. İkiye ayrılır:
Dış çekirdek: Sıvı haldedir.
İç çekirdek: Katı haldedir.
Konveksiyonel lav akıntısı
Levha Tektoniği
Kıtaların kayması kuramı
Alfret Wegener 1915 yılında ortaya attığı bu kuramda
kıtaların geçmişte Pangea adı verilen tek bir kıtadan ve
etrafını çevreleyen Panthalassa denizinden oluştuğunu
söylemiştir. Daha sonra bu kıta ikiye ayrılmış, levha
hareketleri devam etmiş ve dünya bugünkü görünümünü
almıştır.
Levha Tektoniği Kuramı

Kıtaların kayması kuramı 1950 yılında geliştirildi ve
Levha tektoniği kuramı ismini aldı. Kıtaları hareket
ettiren gücün çekirdeğin ısıtarak akışkan hale getirdiği
mantonun yaptığı Konveksiyonel (yükselim) hareketler
olduğu söylenmiştir.
➢ Kıta kenarları puzzle parçası

gibi birbiriyle uyumludur. Bu-
ralarda benzer yaşlı kayalara,
benzer sürüngenlere ve benzer
tortul tabakalara rastlanması
kıtaların önceden birleşik oldu-
ğunun kanıtlarındandır.
Jeolojik Zamanlar
Zaman Temel olaylar

Önemli: Jeolojik zamanları 4 zaman olarak
öğretebilirler sana ancak MEB iki kitabında da
➢ İlk insanlar ortaya çıkması. üç zaman olarak almıştır. Bu şekilde bilmelisin.
Kuvaterner ➢ Günümüz iklim koşulları oluşması. Fosil:

➢ Kıtaların günümüzdeki şeklini alması.
Senozoyik
III. Zaman ➢ Türkiye’nin oluşumu.
Tersiyer ➢ Alp-Himalaya dağ kuşağının oluşumu.
➢ Petrol, Linyit, Bor, Tuz yataklarının oluşumu.
➢ Dinozorların yaşadığı dönem.

Mesozoyik ➢ İlk memeli hayvanların ortaya çıkışı.
II. Zaman ➢ Pangea tek kıtanın ikiye ayrılması ve Tetis
Denizi’nin oluşumu.
➢ Hersiniyen-Kaledoniyen dağ sıraları oluşumu.

Paleozoyik ➢ İlk ağaçlar ve sık ormanların oluşumu.
I. Zaman ➢ Taş kömürü yataklarının oluşumu.
➢ Pangea tek kıtanın oluşumu.
➢ Su oluşumu.
➢ İlk canlıların oluşumu.
Prekambriyen ➢ Atmosferin oluşumu.
İlkel Zaman ➢ Kıta çekirdeklerinin oluşumu.
Türkiye’nin Jeolojik Geçmişi

Masif:
1.Paleozoyik: 1.Zaman arazileri
yani eski araziler ülkemizde fazla
1
yoktur. Ülkemizin büyük çoğunluğu 2
Türkiye’de etkili olan levhalar:
bu dönemde Tetis denizi altıdadır.
Bu döneme ait eski masif araziler:
➢ Yıldız dağları (1) 5
➢ Zonguldak ve çevresi (2)
➢ Menteşe dağları (3) 3
4 4
➢ Anamur ve Alanya arası (4)
➢ Bitlis çevresi (5)
Avrasya Levhası 2.Mesozoyik: Bu dönemde Türkiye sular altındadır. Anadolu’da

birçok yerde bu döneme ait deniz canlısı fosillerine rastlanır.
3.Senozoyik
Tersiyer: Anadolu bu dönemde deniz yüzeyine çıkarak kara
halini almaya başlamıştır. Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları
oluşmuştur.
Arabistan levhası Kuvaterner: Ege denizi, İstanbul ve Çanakkale boğazları o-
luştu ve buradaki tatlı sular Karadeniz’in tatlı sularına karışarak
Karadeniz sularını tuzlu hale getirdi. Anadolu günümüz şeklini
almaya başladı.
İç Kuvvetler
Orojenez Volkanizma İç Kuvvetler: Yer kabuğunun şekillenmesi iç

ve dış kuvvetlerle gerçekleşir. Şekillenmede
güç, kaynağını içerden alıyorsa bunlar iç kuv-
vetlerdir. İç kuvvetlerin güç kaynağı magma-
daki Konveksiyonel lav hareketleridir. İç kuv-
Epirojenez Deprem
vetler dörde ayrılır.
1.Orojenez
Orojenez (Dağ oluşumu): Aşınan ve biriken malzeme-
ler levhaların hareketleri sırasında yan basınçlara uğ-
rayarak yükselir ve dağları oluştururlar. Basınca uğ-
rayan bu malzemelerin sertlikleri farklıdır. Bu fark-
lılık iki tür dağ oluşumunu gerçekleştirir.
➢ Kırık
➢ Kıvrım
Kırık Dağlar: Sert yapıdaki tortullar yan Kıvrım Dağlar: Yumuşak yapıdaki tortullar
basınçlara uğradığında kırılırlar. yan basınçlara uğradığında kıvrılırlar.
✓ Yüksekte kalan kısımlar Horst ✓ Yüksekte kalan kısımlar Antiklinal
✓ Alçakta kalan kısımlar Graben ✓ Alçakta kalan kısımlar Senklinal
Horst Antiklinal
Senklinal
Graben
Kıvrım
Kırık hattı
2.Epirojenez
Kıtanın yükselmesine ve
Dünya üzerinde kıvrım dağları örnekleri
alçalmasına neden olan
olaylar nelerdir?
Epirojenez (Kıta oluşumu): Geniş kara
kütlelerinin yükselip-alçalması hareket-
lerine denir. Yer kabuğu manto üzerinde
belirli bir izostatik dengeyle yüzer hal-
dedir. Yer kabuğunda ağırlık değişimi ol-
duğu zaman bu denge bozulur ve epiro-
jenez faaliyetleri gerçekleşir. Kıta olu-
şumu faaliyetlerini iki başlık halinde in-
celeyeceğiz.
Transgresyon: Kara kütlesinin ağırlaşıp çökmesi Regresyon: Kara kütlesinin hafifleyip yük- Transgresyon ve Regresyona
ve denizin karaya ilerlemesi hareketidir. selmesi ve denizin karadan geri çekilmesidir. Dünya üzerinden örnekler yaz.
Kara yükselmesi
Deniz ilerlemesi Ağırlaşma
Hafifleme
Kara Alçalması
3.Volkanizma www.cografyaninkodlari.com
➢ Yüzey Volkanizması
Volkanizma
➢ Derinlik Volkanizması
1) Yüzey Volkanizması
Magmanın kırıklar yardımıyla yüzeye ulaşarak bura da soğuması sonucunda oluşur.
Yüzey volkanizması sonucu oluşan şekiller:
Volkan konileri: Lavların yüzeye çıktığında

üst üste birikmesi sonucunda oluşurlar. Kül
konileri, Kalkan ve Tabakalı volkanalardır.
Kalkan Volkan Tabakalı Volkan
Kaldera: Kratere göre daha da

genişlemiş ve büyümüş çukur.
Krater: Volkan konisinin
ağız kısmında, lavların çıkış
yerinde oluşan çukurlardır.
Tüf: Patlama sonucu yüzeye çıkan

volkan külleridir.
Volkan Bombası: Volkan bacasından

sıvı halde çıkmış ve havada soğumuş
büyük boyutlu lav topudur.
Maar: Magmadan çıkan gazların

Lapilli: Patlama sonucu yüzeye çıkan
patlaması sonucu oluşmuş çukur.
küçük malzemelerdir.
2) Derinlik Volkanizması
Magmanın yüzeye ulaşamadan ye-
rin derinliklerindeki çatlak ve boş-
luklara sokularak soğuması sonu-
Sill: Magmanın tortul tabakalar
cunda oluşan şekillerdir.
arasına tabakalara paralel biçimde
Batolit: Magmanın yerin derinlerinde
yatay sokulması ile oluşan şekildir.
yavaş yavaş soğumasıyla oluşmuş kubbe
Lakolit: Magmanın yer altında bulduğu
biçimindeki büyük şekillerdir.
boşluklara sokulup soğuyarak oluşturdu-
ğu mantar biçimindeki şekildir.
Dayk: Magmanın tortul tabakalar arasına

tabakalara dik şekilde sokulması ile oluşan
şekillerdir.
‘’En büyük başarı hiçbir zaman düşmemek değil

her düştüğünüzde tekrar ayağa kalkmaktır’’
4) Depremler
Sismograf: Yer hareketlerini kaydederek sarsıntıların büyüklü-

ğünü, süresini, merkezini ve saatini ölçen alettir. SİSMOGRAF
Deprem (Seizma): Yer kabuğunda çeşitli nedenlerle ortaya çıkan

ani sarsıntılara denir. Oluşumuna göre 3 çeşit deprem vardır:
✓ Çöküntü Depremleri: Karstik arazilerde mağaraların, Deprem dalgaları nelerdir? Hangileri

galerilerin çökmesi sonucunda oluşurlar. Yakın çevrede daha fazla yıkıcı etkiye sahiptir?
etkisini gösterirler. Küçük çaplıdırlar.

✓ Volkanik Depremler: Volkanizma sırasında ortaya çıkan
deprem türüdür. Yakın çevresini etkileyebilir.
✓ Tektonik Depremler: Konveksiyonel lav hareketlerinin
neden olduğu levha sıkışmaları ve gerilmeleri sırasında
oluşan kırıklar boyunca görülen depremlerdir. Bunlar:
➢ Etki alanı en geniş depremlerdir.
➢ En fazla zarar veren depremlerdir.
➢ En fazla görülen deprem çeşididir.
Deprem Ölçeği
Fay (Kırık): Yer kabuğu hareketleri sonucunda oluşan kırık

hatlarına fay denir. Hareket yönlerine göre üçe ayrılırlar:
Ters Fay Yanal Atımlı Fay Normal Fay Fay Hattı
3
2 1
Son 20 Yılda Dünya üzerinde 5.0 şiddetinin üstünde oluşmuş depremler.
Yeryüzünde önemli deprem alanları Deprem bölgeleri ile paralellik gösteren durumlar
7) Pasifik Deprem Kuşağı ➢ Levha sınırları
8) Alp-Himalaya Deprem Kuşağı ➢ Fay (kırık) hatları
9) Atlantik Deprem kuşağı ➢ Volkanizma alanları
➢ Sıcak su kaynakları
Yeryüzündeki depremlerin yaklaşık 4/5’i
➢ Genç oluşumlu araziler
Pasifik Deprem Kuşağında gerçekleşir.
Verilen ülkelerin hangi deprem bölgesine girdiğini karşılarına yaz. Bu ülkelerin yerini öğren.
Endonezya: İzlanda:
Şili: Afganistan:
İran: Japonya:
Kayaçlar ve Topoğrafya
Püskürük Kayaçlar Püskürük Kayaçlar

(Magmatik, Volkanik, Katılaşım)
➢ İç Püskürük
➢ Dış Püskürük
Granit Siyenit
İç Püskürük
✓ Yer altında yavaş soğumayla oluşurlar. Tortul Kayaçlar
✓ İri kristallidirler.
✓ Zamanla üstündeki tabakalar aşınınca
➢ Fiziksel Tortul
Diyorit Gabro yüzeye çıkarlar. ➢ Kimyasal Tortul
➢
➢ Organik Tortul
➢ Granit, Siyenit, Diyorit, Gabro ➢
Başkalaşım Kayaçlar
Obsidyen Tüf Dış Püskürük
✓ Yüzeyde soğuma sonucu oluşurlar.
✓ İnce kristallidirler.
✓ Yüzeyde soğuma olduğu için hızlı
Bazalt Andezit soğuma gerçekleşir.
➢ Obsidyen (Volkan camı), Tüf (Kül)

Andezit (Ankara taşı), Bazalt
Tortul Kayaçlar
(Sedimenter)
Fiziksel Tortul
Çakıl taşı Kum taşı
✓ Fiziksel ayrışma oluşumunda etkilidir.
✓ Doğal çimento ile birleşirler.
✓ Dayanıklı kayaçlar değildir.
Kil taşı Mil taşı
➢ Çakıl taşı (Konglomera), Kil taşı
Kum taşı, Mil taşı
Kimyasal Tortul Kireç taşı Alçı taşı
✓ Kimyasal ayrışma oluşumunda etkilidir.

✓ Suda eriyebilen kayaçlardır.
✓ Dayanıklı kayaçlar değildir. Kaya tuzu
➢ Kireç taşı (Kalker), Kaya tuzu

(Halit) Alçı taşı (Jips)
Kömür Tebeşir
Organik Tortul
✓ Bitki ve Hayvan kalıntılarının birikmesi

sonucunda oluşurlar. Mercan
➢ Kömür, Mercan, Tebeşir
Başkalaşım Kayaçlar www.cografyaninkodlari.com
(Metamorfik)
✓ Başkalaşım kayaçları yüksek
sıcaklık ve yüksek basınç
Kalker Mermer
altında başkalaşıma uğrarlar.
Kum taşı Kuvarsit
Kil taşı Şist
Granit Gnays
Kömür Elmas
Kayaçların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri
Tor Topoğrafyası
✓ Etrafı aşınan granitlerin yüzeyde bloklar
halinde oluşturduğu şekillerdir.
✓ Ülkemizde Aydın-Çine arasında görülür.
✓ Oluşumunda etkili olan kayaç:
➢ Granit
Peri Bacaları
✓ Volkanik arazilerde sel sularının tüflerden

oluşan araziyi aşındırması sonucunda oluşur.
✓ Kapadokya güzel örneklerinden biridir.
✓ Oluşumunda etkili olan kayaç:
➢ Andezit, Bazalt ve Tüf
Traverten
✓ Su içindeki kalsiyum karbonatın çökmesi

sonucunda oluşan şekillerdir.
✓ Denizli Pamukkale travertenleri ülkemizde
önemli örneklerinden biridir.
Türkiye’de İç Kuvvetler
Türkiye’de Epirojenez Ergene
✓ Anadolu Senozoyik (3.zaman) Tersiyer ’de

levhaların sıkıştırması sonucunda yükse-
lerek kara haline gelmiştir.
✓ Dış kuvvetlerle aşınan Türkiye hafiflemiş
ve Epirojenez sonucu yükselmiştir.
Çukurova
Türkiye’de Epirojenez Örnekleri
➢ Anadolu yarımadasının yükselmesi. ➢ Toros ve Kuzey Anadolu dağlarının her
➢ Karadeniz ve Akdeniz çanaklarının yıl birkaç mm yükselmesi
Çökmeye uğraması. ➢ Ege denizi, İstanbul ve Çanakkale bo-
➢ Çukurova’nın çökmesi ğazlarının oluşması.
➢ Ergene Havzasının çökmesi ➢ Platoların geniş yer kaplaması.
Türkiye’de Orojenez
✓ Türkiye’de dağlar Alp-Himalaya dağ kuşağı

sonucunda 3.zamanda oluşmuştur. Bunlar:
Kıvrım Dağları: Kuzey Anadolu Dağları

Toros Dağları
Yukarıdaki haritanın dolu ve boş halini coğrafyanınkodları.com
Sitesinden indirebilirsiniz.
Kırık Dağları: Batı Anadolu dağları
Türkiye’de Volkanizma
✓ Ülkemizde Aktif volkanlar bulunmaz.
Volkanik Araziler
Volkanik Dağlar
Güneydoğu Anadolu: Karacadağ

Doğu Anadolu: Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı
Kula Volkanları: Manisa sınırları içindedir.
Ülkemizdeki en genç volkanik arazidir. İç Anadolu: Erciyes, Melendiz, Hasan,
Karacadağ, Karadağ
Türkiye’nin ilk jeopark alanıdır.
Türkiye’de Depremler
KAF
✓ Ülkemiz Alp-Himalaya dağ kuşağında
oluşmuştur yani genç oluşumludur. Tüm
bunlar ülkemizin önemli bir deprem sa-
BAF
hası olmasına yol açmıştır.
➢ Çöküntü Depremleri ülkemizde

Karstik arazinin yoğun olduğu
➢ Tektonik Depremler Ülkemizde yoğun görülür Akdeniz bölgesinde görülür.
Kuzey Anadolu Fay hattı (KAF) ➢ Volkanik Depremler aktif vol-

Batı Anadolu Fay Hattı (BAF) kanlarımız olmadığı için ülke-
Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF) mizde görülmez.
Dış Kuvvetler- Akarsular
Akarsular en geniş etki alanına sahip dış kuvvettir. Karaların %70’inde etki edebilirler.
Denge Profiline ulaşmamış akarsu özellikleri
✓ Yatak eğimi fazladır.

✓ Aşındırma gücü fazladır.
✓ Enerji potansiyeli fazladır.
✓ Akış hızı fazladır.
Taban Seviyesi
✓ Akarsuda ulaşım yapılamaz.
Denge Profili: Akarsuyun aşındırma yapması ✓ Tarım arazilerini sulama zordur.
ile arazinin 1.profilden 6.profile gelmesi, ta- ✓ Derine aşındırma fazladır.
ban seviyesine yani denizle aynı seviyeye ✓ Taban seviyesinden uzaktır.
yaklaşmasıyla yatak eğiminin aldığı şekildir.
Aşınım Şekilleri Akarsuyun Aşındırmasını Arttıran Faktörler Plato

Şelale
✓ Akış hızının artması.
✓ Eğimin artması. Dev Kazanı
✓ Su miktarının artması. Kırgıbayır
✓ Dirençsiz kayaçların fazlalığı. Peneplen
✓ Akarsu yatağının daralması. Peribacaları
Vadi
Plato: Akarsular tarafından yarılmış yüksek
düzlüklere plato denir.
Şelale: Arazideki eğim kırıklıklarından dolayı

yüksekten düşen sulara verilen isimdir. Daha
küçük olanlarına çağlayan denir.
Dev Kazanı: Yüksekten düşen suların düştü-

ğü yeri oymasıyla oluşan çukurlardır.
Kırgıbayır: Kurak ve yarı kurak alanlarda bit-

ki örtüsünün seyrek olduğu yerlerde, birbi-
rinden keskin sırtlarla ayrılmış yarıntılardır.
Peneplen: Akarsu aşınımının son evresinde o-

luşan deniz seviyesindeki yüzeyi az engebeli
geniş düzlüklerdir.
Peribacaları: Üst kısmında Bazalt ve Andezit

gibi sert kayaçların alt kısmında tüf gibi aşı-
nabilir kayaçların bulunduğu, selinti sularıyla
oluşmuş sütun biçimindeki yükseltilerdir.
Vadi: Akarsuyun yatağını aşındırması sonucunda oluşan çanaklardır.
Çentik Vadi: Akarsuyun aşındırma gücünün

fazla olduğu yerlerde profili ‘V ‘şeklinde
olan vadilerdir.
Asimetrik Vadi: Farklı dirençlerde kaya-

lardan oluşan arazide dirençsiz kayaçların
olduğu tarafın daha fazla aşınmasıyla
oluşmuş vadilerdir. Dirençli taraf daha dik
kalır.
Kanyon Vadi: Farklı dirençteki tabakaların

özellikle kolay aşınan malzemelerin farklı a-
şınması sonucunda oluşmuş yamacı dik, ta-
raçalı vadilerdir.
Tabanlı Vadi: Akarsuyun aktığı yatağı za-

manla genişletmesi sonucunda oluşan vadi-
lere verilen isimdir.
Boğaz Vadi: Dağ sıralarının enine yarılması

Sonucunda oluşan vadilerdir. Yarma vadiler
olarak da adlandırılırlar.
Birikim Şekilleri
Birikinti Konisi
Birikinti Yelpazesi
Birikinti Konisi: Akarsuyun getirdiği malze- Dağ eteği ovası
melerin yamaçta birikmesi sonucunda olu - Dağ içi ovası
şurlar. Birikinti yelpazesi de denir. Taban seviyesi ovası
Irmak adası
Delta
Vadi
Dağ Eteği Ovası: Birikinti konilerinin dağ
eteğinde zamanla birleşip büyümesiyle
oluşmuş şekillere verilen isimdir.
Dağ İçi Ovası: Akarsuyun taşıdığı malze-

meleri eğimin azaldığı yerde biriktirmesi
sonucunda oluşan ovalardır.
Taban Seviyesi Ovası: Akarsuyun taşıdığı

malzemeleri eğimin azalmasıyla beraber ta-
ban seviyesine yakın yerlerde biriktirmesi
sonucunda oluşurlar.
Irmak Adası: Yatak eğiminin azaldığı yerde malzemelerin
akarsu içinde birikmesi sonucunda oluşan şekillerdir.
Delta ovası: Akarsuyun taşıdığı malzemeleri denize bo-

şalttığı yerde oluşan ‘D’ harfine benzeyen çıkıntılardır.
Delta ovası oluşumu için:
➢ Sığ bir deniz olmalı.
➢ Akarsu bol Alüvyal taşımalı.
➢ Kıyıda güçlü dalgalar olmamalı.
➢ Gelgit etkili olmamalı.
➢ Kıta sahanlığı geniş olmalı.
Aşınım ve Birikim Şekilleri Menderes

Seki (taraça)
Menderes: Akarsular eğimin az olduğu yerlerde önüne çı-
kan engebeleri aşamaz, yön değiştirerek büklümler oluş-
turur ve menderes şekli ortaya çıkar.
Menderes oluşan akarsuda:

➢ Aşındırma gücü azalır.
➢ Yatak eğimi azalır.
➢ Akarsuyun boyu uzar.
➢ Biriktirme artar.
➢ Derine aşındırma azalır.
➢ Yana aşındırma artar.
Seki: Yatağına Alüvyal yaymış akarsuyun yeniden canlana-

rak derine aşındırma yapması sonucunda etrafında basa-
maklar oluşturduğu şekillere verilen isimdir.
Taraça
Akarsu Kavramları
Kaynak: Akarsuyun doğduğu yüksek yerleri ifade eder.
➢ Akış hızı fazladır
➢ Eğim fazladır.
➢ Aşındırma fazladır.
Ağız: Akarsuyun döküldüğü yeri ifade eder.
➢ Akış hızı yavaşlamıştır.
➢ Eğim azalmıştır.
➢ Aşındırma azalmıştır.
➢ Biriktirme artmıştır.
Havza
Havza: Akarsuyun sularını topladığı alandır.

Açık Havza: Sularını denize ulaştırabilen akarsu.
Kapalı havza: Sularını denize ulaştıramayan akarsu.
Su Bölümü Çizgisi: İki akarsu havzasını birbirinden

Su Bölümü Çizgisi
Ayıran sınıra verilen isimdir.
Taban Seviyesi: Akarsuların göle, denize döküldüğü

en alçak yeri ifade eder. Genel kaide seviyesi ya da
deniz seviyesi olarak ifade edilebilir.
Akım (Debi): Akarsu yatağının herhangi

bir bölümünden bir saniye içerisinde geçen
su miktarını ifade eder.
Akımı etkileyen faktörler:
➢ Yağış miktarı.
➢ Havza büyüklüğü.
➢ Zemin geçirgenliği.
➢ Kaynak büyüklüğü.
➢ Bitki örtüsü.
Akarsu Rejimi: Akarsu akımının yıl içinde Biriktirme kesiti: Akarsu fazla aktığı dönem-
gösterdiği değişimi ifade eder. de büyük malzeme taşır. Az aktığı dönemde
Düzensiz Rejim: Akarsu akımında yıl içinde ise küçük malzemeler taşır.
ciddi değişimlerin olduğu rejimdir.
Düzenli Rejim: Akarsu akımında yıl içinde

Ciddi değişimlerin olmadığı rejimdir.
Yaz
İlkbahar
Kış
Sonbahar
Düzenli Rejim Düzensiz Rejim
Karstik Şekiller
Karstik Şekiller: Kalker, Jips, kaya tuzu gibi kolay aşınabilen kayaçların
üzerimde oluşurlar. Ülkemizde Akdeniz bölgesinde sıkça gözlenebilirler.
Lapya: Suların etkisiyle karstik kayaçların

erimesi sonucunda oluşmuş en küçük şekildir.
Dolin: Erime devam ettiğinde ortaya çıkan

tava biçimindeki oyuklardır.
Uvala: Dolinlerin birleşmesi sonucunda oluş-

muş daha geniş çukurlardır.
Polye: Dolinler ve Uvalaların birleşmesi ve geniş-

lemesi sonucunda oluşmuş daha geniş çukurlardır.
Karstik şekillerin en büyüğüdür. Karstik yerlerde
ovalar Polye ovası olarak adlandırılır ve tarım ge-
nelde burada yapılır.
Mağara: Yer altına sızan suların buraları aşındır-

ması sonucunda oluşturduğu boşluklara denir.
Düden: Yüzeydeki suları yer altına nakleden kuyu-

lara, çukurlara verilen isimdir.
Kör Vadi: Çıkmaz vadiler ağız kısmı kapalı olan va-

dilerdir. Bu sular düden yardımıyla yer altına gider.
Obruk: Mağara tavanlarının çökmesi sonucunda o-

luşan büyük derin çukurlardır.
Traverten: Karstik sahalarda yer altından çıkan su-

ların içindeki eriyik kirecin yamaçlarda merdiven bi-
çiminde oluşturduğu şekillerdir.
Sarkıt: Kirecin mağara tavanında birikmesi
Dikit: Kirecin mağara tabanında birikmesi
16.10.2021 Bu notu bitirdiğimde saat 22:45 ve bugün

Sütun: Sarkıt ve dikitlerin zamanla birleş- Youtube’da biraz sitemli bir yazı yazdım. İçimi dök-
mesiyle oluşurlar. tüm diyelim Gelen güzel yorumlarla titreyip ken-
dime geldim ve gelecek güzel günler için çalışmaya
devam ediyorum. Güzel günleri birileri getirmeyecek
bize. Biz söke söke alacağız. Durma çalışmaya devam.
140.400
Dış Kuvvetler- Rüzgarlar
Rüzgarların etkili olduğu yerlerin özellikleri:
✓ Kurak ve Yarı kurak sahalardır.

✓ Yağışın, nemin az olduğu alanlardır.
✓ Bitki örtüsü seyrek ya da yoktur.
✓ Arazi gevşek yapılıdır.
✓ Rüzgâr hızı fazladır.
✓ Fiziksel çözülme yaygındır.
Kurak ve Yarı kurak sahalar
Mantarkaya: Rüzgarların taşıdığı mal-

zemeleri kayanın alt kısmına çarptıra-
rak alt kısmını çok üst kısmını az aşın-
dırması sonucunda ortaya çıkan mantar
biçimindeki şekillerdir.
Tafoni: Rüzgarların kayaçların çözü-

nebilen kısımlarını aşındırması sonucun
da ortaya çıkardığı oyuklardır.
Yardang: Rüzgâr yönüne paralel olarak

uzanan, birbirlerinden keskin sırtlarla
ayrılmış "U" profil gösteren oluklardır.
Şahit Tepe: Farklı dirençteki kayaç-

ların aşınmasıyla oluşmuş tepelerdir.
Hamada: Rüzgârların çöllerde ince ya-

pılı materyalleri taşıması sonucunda ge-
ride kalan kayaçların oluşturduğu kal-
dırıma benzeyen şekillerdir.
Birikim Şekilleri
Barkan: Rüzgarların taşıdığı kumul-

larla oluşturduğu Hilal biçimindeki
kumullardır.
Lös: Rüzgârların taşıdığı ince yapıdaki malzemeleri hızının

azaldığı yerlerde biriktirmesiyle oluşan ince yapıdaki toprak
depolarıdır.
Kumullar: Rüzgârların taşıdığı malzemeleri hızının azaldığı yerde biriktirmesiyle oluşan kum
tepelerine verilen isimdir. Bu kum tepeleri yer değiştirebilir.
Dış Kuvvetler-Buzullar
Takke Buzulu: Dağların yüksek kesimleri-

ni külah gibi kaplayan buzullardır.
Vadi Buzulu: Belirli bir vadi boyunca uza-

nan buzullara verilen isimdir.
Örtü buzulu: Karaları geniş bir şekilde örtü halinde kaplayan ku -

tuplara yakın yerlerde görülen kalın buz örtüleridir.
Sirk buzulu: Dağların yüksek kesimlerinde buzulların aşındırması

sonucunda oluşmuş çukurları dolduran buzullardır.
Sirk Çukuru: Dağların yüksek ke-

simlerinde buzulların kazarak oluş-
turduğu çukurlardır. Bu çukurların
içindeki buzlar eridiğinde sirk göl-
leri oluşur.
Buzul Vadisi: Hareket halindeki buzulların bir yatağa gö-

mülmesiyle oluşan ‘’U’’ profilli çukura verilen isimdir. Ta-
banlarında girinti ve çıkıntılar bulunur.
Hörgüç kaya: Buzullar hareket esnasında yumuşak kayaç-

ları kolay aşındırır ve taşır. Sert kayaçlarsa aşınamaz ve
deve hörgücüne benzeyen bir çıkıntı oluşturur. Oluşan bu
çıkıntıya hörgüç kaya denir.
Moren: Buzulların taşıdığı materyalleri eridiği yerde bırakması so-

nucunda oluşan taşlı topraklardır.
Drumlin: Moren toprakların bir kayanın etrafında tepeler şeklinde

birikerek oluşturduğu balina sırtına benzeyen şekillerdir.
‘’ Bu notu yazarken şimdi 142.000 öğrencim var ve canlı yayında Pomodoro yapıyoruz. Tam 15 ay önce açtım kanalı. Şimdi koca bir okula
dönüştük. Her gün günde 10 saat çalışıyorum hedeflerim için. Bir gün inanıyorum 1 milyon olacağım. Bunun için her gün 10 saat fedakârlık
yapıyorum. Çünkü biliyorum ki kimse bana bu hedefi getirip sunmayacak. Ben söke söke alacağım. Çünkü biliyorum ki hayatta gerçekten
ölümüne emek vermeden asla başarı gelmez, Gelse de değeri bilinmez. Bu yazıyı okuyan sen sor kendine bakalım geleceğini başkalarının
mı belirlemesini istiyorsun yoksa kendinin mi? İstediğin hayali kimse sana vermeyecek sen söke söke alacaksın. Titre ve kendine gel.
Hayallerin için mücadele etmeyi öğren artık ‘’ 18.10.2021
Dış Kuvvetler – Dalgalar ve Akıntılar
Kıyıların şekillenmesinde:
✓ Epirojenez ✓ Buzullar
✓ Rüzgarlar ✓ Dalgalar
✓ Akarsular ✓ Akıntılar etkilidir.
Falez: Dalgaların kıyıları aşındırması sonucunda kıyının ge-

risinde oluşan dik kayalıklardır. Diğer bir ismi yalıyardır.
Dağların kıyıya paralel uzandığı alanlarda yoğundur.
Aşınım Düzlüğü: Falezlerin gerilemesiyle beraber falez ö-

nünde oluşan düzlüklerdir.
Doğal Köprüler: Dalgaların aşındırması sonucunda kıyıda o-

luşan doğal oluşumlu körülerdir.
Plaj: Dalgaların taşıdığı materyalleri kum

ve çakılları kıyı boyunca biriktirmesi so-
nucunda oluşan yığınaklara verilen isimdir.
Kumsal olarak da bilinirler.
Kıyı Oku: Dalga ve akıntıların taşıdığı mal-

zemeleri kıyıdan açığa doğru biriktir me-
siyle oluşan yığınaklardır.
Kıyı Kordonu: Dalga ve akıntıların taşıdı-

ğı malzemeleri kıyıya paralel olarak bi-
riktirmesi sonucunda oluşan yığınaklardır.
Lagün: Kıyı kordonlarının bir koy ya da

körfezin önünü kapatması sonucunda ar-
kada oluşan göle verilen isimdir.
Tombolo: Kıyı oklarının adaları karaya

doğru bağlaması sonucunda oluşan şekil-
lere verilen isimdir.
Aşınım Düzlüğü
Lagün Falez
Kıyı Oku
Plaj
Tombolo
Kıyı Kordonu
Kıyı Tipleri
Dalmaçya Kıyı: Deniz seviyesinin yükselmesiyle

kıyıya paralel uzanan dağların arasına giren suların
oluşturduğu girintili çıkıntılı şekildir. Dağların yük-
sek kesimleri adacıklar halinde görünür.
✓ Türkiye’de Finike-Kaş arasında görülür.

✓ Dünya’da Adriyatik kıyılarında görülür.
Ria Kıyı: Akarsuların oluşturduğu vadilerin

sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
✓ Türkiye’de Çanakkale, İstanbul boğazı

haliç ve Güneybatı Ege kıyıları.
Kalanklı Kıyı: Kanyon vadilerin sular altına kal-

masıyla oluşmuş dar ve derin kıyı tipidir.
✓ Türkiye’de Mersin-Silifke arasındadır.
Limanlı Kıyı: Koy ve körfezlerin önlerinin kıyı

oku ya da kıyı kordonuyla kapanması sonucunda olu-
şan korunaklı alanlardır.
✓ Türkiye’de Büyük çekmece ve küçük

çekmece kıyılarında görülür.
Haliçli Kıyı: Akarsu vadilerinin Watt Kıyı: Gelgit sonucunda Fiyortlu Kıyı: Buzul vadileri-
gelgit sonucunda sular altında kal- suların geri çekilmesiyle deniz dip- nin deniz suları altında kalmasıyla
masıyla oluşan kıyılardır. lerinin ortaya çıktığı kıyılardır. oluşan kıyılardır.
Londra Kıyıları / İngiltere Manş Kıyıları / Fransa İskandinav yarımadası / Norveç
Finlandiya kıyıları
Mercanlı Kıyılar: Mercan adı verilen canlıların iskeletle-
rinin birikmesiyle oluşan kıyılardır. Mercanlı kıyılar tropi-
kal bölgelerde görülür. Avustralya büyük set resifi bu
kıyılara örnek olarak gösterilebilir.
Skayer Kıyı: Hörgüç kaya, mo-

ren gibi birikimlerin sular altında
kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
Türkiye’de Dış Kuvvetler www.cografyaninkodlari.com
Yandaki haritayı en ince ayrıntılarına kadar incele.

Yüksek ve düz yerleri zihnine kazı. Türkiye hari-
tasında en önemli şey bunu bilmektir.
Akarsuların Oluşturdukları Şekiller
Peri Bacaları: Ülkemizde volkanik arazilerimizin olduğu

alanlarda rastlanır.
Kapadokya (Nevşehir, Ürgüp, Göreme)

Vanadokya (Van)
Kuladokya (Manisa)
Kırgıbayır: Ülkemizde bitki örtüsünden yoksun iç kesim-

lerde bulunurlar. Kapadokya (Nevşehir, Ürgüp, Göreme) Türkiye’de Volkanik Araziler
Çentik Vadi: Karadeniz, Doğu Anadolu gibi e-

ğimin fazla olduğu alanlarda görülürler.
Tabanlı Vadi: Akarsu eğiminin azaldığı alanlar

da görülürler. Ege bölgesindeki nehirler ile Kı-
zılırmak, Yeşilırmak’ın bazı alanları.
Kanyon Vadi: Kalkerli arazinin bulunduğu Ak-

deniz bölgesinde görülür.
Kalkerli Akdeniz Arazileri
Köprüçay Nehri: Köprüçay Kanyonu
Göksu Nehri: Göksu Kanyonu
Eşen Çayı: Saklıkent Kanyonu
Boğaz Vadi: Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Ak-

deniz’de görülür.
Kızılırmak nehri Köroğlu dağlarını

Yeşilırmak nehri Canik dağlarını yarar.
Şelale ve Dev Kazanı: Ülkemizdeki örnekleri:
Van: Muradiye şelalesi

Erzurum: Tortum şelalesi
Kayseri: Kapuzbaşı Şelalesi
Antalya: Manavgat, Düden, Kurşunlu şelalesi
Tunceli: Kırkmerdiven şelalesi
Menderes: Eğimin azaldığı yerlerde akarsula-

rın büklüm yapması sonucu oluşurlar. Ülkemiz-
deki önemli örnekleri:
Büyük ve Küçük Menderes Nehirleri
Platolar: Akarsular tarafından yarılmış yüksek

düzlüklerdir. Yandaki haritada platolarımızı in-
celeyebilirsiniz. Bu haritanın büyük halini site-
den indirebilirsiniz.
Delta: Ülkemizin delta ovaları:
1-Kızılırmak Nehri: Bafra Ovası

2-Yeşilırmak Nehri: Çarşamba Ovası
3-Göksu Nehri: Silifke Ovası
4-Seyhan-Ceyhan Nehirleri: Çukurova
5-Bakırçay Nehri: Dikili Ovası
6-Gediz Nehri: Menemen Ovası
7-K. Menderes: Selçuk- Efes Ovası
8-B. Menderes: Balat Ovası
Karstik Arazide Oluşan Şekiller
Toros dağlarında kalker üzerinde oluşan şekillere rast-

lanır. Çankırı, Kayseri, Sivas, Erzurum çevresindeyse
Jips üzerinde oluşan karstik şekiller görülür.
✓ Karstik şekillenmeler daha çok Akdeniz bölgesin-

de yoğunlaşmıştır. Burada irili ufaklı birçok lapya
dolin, uvala şekillerine rastlanır.
✓ Polye Karstik ovalarımız:
Muğla, Kızören, Elmalı, Kestel, Korkuteli Karstik Ovalar
Acıpayam, Tefenni, Burdur.

✓
✓ Obruklar son yıllarda ülkemizde Konya ve

çevresinde fazla oluşmaktadır.
Mersin: Cennet-Cehennem obrukları
Konya: Timraş- Kızören Obrukları
Cennet ve Cehennem Obrukları
Pamukkale Travertenleri
✓ Traverten: Ülkemizdeki en güzel örnekleri
Denizli Pamukkale Travertenleri
Denizli Karahayıt traverteni
✓ Mağara oluşumlarına ülkemizden örnekler:

İstanbul: Yarımburgaz
Antalya: Damlataş
Mersin: Narlıkuyu
Tokat: Ballıca
Gümüşhane: Karaca
Rüzgarların Oluşturduğu Şekiller
Rüzgarlar Kurak ve yarıkurak alanlarda etkilidirler.

Ülkemizde İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da
rüzgâr aşınım ve birikim şekillerine rastlanabilir.
✓ Konya Karapınar çevresinde
✓ Kıyı kesimlerde kıyı kumulları üzerinde

de şekillenmelerde rüzgâr etkilidir.
‘’ Hangi limana yelken açtığını bilmiyorsan, hiçbir rüzgâr işe yaramaz ‘’
Buzulların Oluşturduğu Şekiller
Ülkemizde Buzul aşınım ve birikim şekillerine

yüksek dağların yüksek kesimlerinde 3000 m
yüksekliklerde rastlanmaya başlanır. Dünya’nın
soğuk dönemlerinde geçmişte oluşmuş buzul
şekillerine de ülkemizde rastlanır.
Kaçkar, Buzul, Bolkar ve Aladağlar.

Uludağ, Erciyes ve Ağrı dağında.
Dalgaların Oluşturduğu Şekiller
Falez: Ülkemizde dağların kıyıya paralel uzandığı

Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında görülür.
✓ Antalya Falez üzerine kuruludur.
Antalya
Kapıdağ Boztepe
Tombolo: Ülkemizde en güzel örnekleri:
✓ Balıkesir: Kapıdağ Yarımadası

✓ Sinop: Boztepe
Lagün: Ülkemizde en güzel örnekleri:
✓ İstanbul Durusu (Terkos)

✓ İstanbul Büyükçekmece Gölü
✓ İstanbul Küçükçekmece Gölü
✓ Ölüdeniz: Fethiye
‘’ Hedefine sadece güneşli günlerde yürüyerek ulaşamazsın.

Bazen yorulacaksın, bazen olmuyor bitti tükendim diyecek-
sin ama o günlerde bile hedefine yürüyebiliyorsan o hedefe
ulaşırsın işte. Yorulduğun zamanlarda yavaşta olsa ilerleme-
ye devam et. Pes edenler kaybeder çünkü ‘’
rki
Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri www.cografyaninkodlari.com
Türkiye’de yeryüzü şekillerinin genel özellikleri
✓ Türkiye’nin ortalama 1132 m yükseltisi vardır. ✓ Yeryüzü şekilleri doğu-batı doğrultuda uzanır.
✓ Yükselti kıyıdan iç kesimlere ve batıdan doğu- ✓ Topoğrafya genel olarak dağlık ve engebelidir.
ya gidildikçe genel olarak artar. ✓ Kısa mesafede yükselti değişimleri fazladır.
Türkiye’nin Dağları
Kırık Dağlar
✓ Ege bölgesinde ve Hatay’da bulunur.

✓ Ege’deki dağlar Kaz, Madra, Yunt, Boz
Aydın kıyıya dik uzanır.
✓ Menteşe dağları kıyıya paralel uzanır.
✓ Amanos dağları kıyıya paralel uzanır.
✓ Horst ve Graben sistemlerine bu dağ-
ların olduğu yerlerde rastlanır.
Volkanik Dağlar
✓ Doğu Anadolu: Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı dağı.

✓ Güneydoğu Anadolu: Karacadağ
✓ İç Anadolu: Erciyes, Melendiz, Hasan Karadağ, Karacadağ.
Kula volkanları: Manisa sınırları içindedir. Ülkemizdeki en genç volkanik arazidir. Türkiye’nin ilk
jeopark alanı olma özelliğine sahiptir.
Uludağ volkanik bir dağ değildir. Magmanın sokulmasıyla oluşmuş iç püskürük bir dağdır.
Kıvrım Dağları
✓ Kuzey Anadolu Dağları: Yıldız, Küre

Ilgaz, Bolu, Köroğlu, Canik, Giresun
Kaçkar, Yalnızçam, Allahuekber,
Mescit dağları.
✓ Güney Anadolu Dağları: Bey, Dedegöl
Geyik, Bolkar, Tahtalı, Güneydoğu To-
roslar.
✓ Kuzey ve Güney’de bulunan kıvrım dağ-
ları kıyıya paralel uzanırlar.
✓ Antiklinal ve Senklinal oluşumları bu
dağ sıralarının olduğu yerde görülür.
rki
Türkiye’nin Ovaları www.cografyaninkodlari.com
Önemli: Antalya ovası bir kıyı ovasıdır ama

Delta Türkiye’de Ovaların genel özellikleri
Delta sonucu oluşmamıştır. Traverten ovasıdır.
Oluşumuna Göre Ovalar
Karstik ✓ Yükseltileri batıdan doğuya genel olarak artış gösterir.

✓ Türkiye’nin ovaları tarıma elverişlidir.
Tektonik ✓ Yerleşim alanı ve ulaşım amacıyla da kullanılırlar.
✓ Alüvyallerle kaplı olduklarından verimlidirler.
Göl Tabanı
✓ Özelikle kıyı bölgesindeki delta ovalarımız çok verimlidir
ihraç edilen tarım ürünlerinin çoğu buralarda yetişir.
Lav Örtüsü
Delta Ovaları: Akarsuların taşıdığı Alüv-

yalleri deniz kenarına biriktirmesi sonu-
cunda oluşurlar. Verimli alanlardır.
1-Kızılırmak Nehri: Bafra Ovası

2-Yeşilırmak Nehri: Çarşamba Ovası
3-Göksu Nehri: Silifke Ovası
4-Seyhan-Ceyhan Nehirleri: Çukurova
5-Bakırçay Nehri: Dikili Ovası
6-Gediz Nehri: Menemen Ovası
7-K. Menderes: Selçuk- Efes Ovası
8-B. Menderes: Balat Ovası
Karstik Ovalar: Polye olarak bilenen bu

ovalar eriyebilen kayaçlar üzerinde oluşur.
✓ Akdeniz’de görülürler.
✓ Muğla, Elmalı, Kestel, Korkuteli
Acıpayam, Tefenni, Burdur.
Tektonik Ovalar
✓ Yer kabuğu hareketleri sonucunda oluşurlar. Balıkesir, Adapazarı, Düzce, Bolu, Niksar
✓ Ülkemizde fay hatlarıyla paralellik gösterirler. Erbaa, Erzincan, Erzurum, Pasinler, Iğdır
✓ Genel olarak ilçe ve il isimleriyle bilinirler. Malatya, Bingöl, Muş ve Amik
✓ En yaygın olarak görülen ova oluşumudur.
Lav Örtüsü Ovaları: Volkanik hareketlerle Göl Tabanı Ovaları: İç Anadolu’da göllerin
ortaya çıkan ovalardır. kurumasıyla oluşan ovalardır.
✓ Muradiye, Çaldıran, Malazgirt. ✓ Konya (Ereğli), Aksaray, Akşehir.
rki
Türkiye’nin Platoları www.cografyaninkodlari.com
Önemli: Obruk platosu karstik plato değildir.

Üzerinde obruk oluşumları fazla olduğu için bu
ismi almıştır. Karstik bir şeklin ismini alması onu
karstik plato yapmaz
Plato: Akarsular tarafından yarılmış yüksek düzlüklere verilen isimdir. Ülkemiz dağlık, engebeli ve
genç oluşumlu bir ülke olmasına rağmen platolar fazla yer kaplar. Bu 3. Ve 4. Jeolojik zamanda ger-
çekleşen toplu yükselmenin sonucudur.
Volkanik Platolar: Lav tabakalarının akarsular

tarafından yarılmasıyla oluşurlar.
✓ Verimli toprak vardır fakat iklim elve-

rişsizdir. Bu yüzden tarım sınırlıdır.
✓ Çayır bitki örtüsü vardır.
✓ Büyükbaş hayvancılık yapılır.
✓ Çernezyom topraklar yaygındır.
Erzurum, Kars, Ardahan Platoları.
Karstik Platolar: Kalker, Jips gibi eriyebilen ka-

yaçların akarsular tarafından yarılmasıyla oluşur.
➢ Akdeniz’de görülür.
➢ Tarım ve yerleşme yoktur.
Teke ve Taşeli Platoları.
Teke ve Taşeli Platoları.
Aşınım Platoları: Aşınma sonucu düzleşen alanla-

rın akarsular tarafından yarılmasıyla oluşurlar.
➢ Yükseltisi düşüktür.
➢ Yoğun nüfus ve sanayi alanıdır.
➢ Tarım ve Hayvancılık yoktur.
Çatalca Kocaeli platosu.
Tabaka Düzlüğü Platoları: Tabaka uzanışı yatay

duruşlu olan tortulların akarsular tarafından ya-
rılmasıyla oluşurlar.
➢ Bozkır alanlarıdır.
➢ Küçükbaş hayvancılık yaygındır.
➢ Tahıl üretimi yaygındır.
Yazılıkaya, Haymana, Cihanbeyli
Obruk, Bozok, Uzunyayla, Adıyaman
Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır.
rki
Okyanus-Deniz ve Körfezler www.cografyaninkodlari.com
Atlas Okyanusu: Atlantik okyanusu olarak

da bilinir. Dünya'nın en büyük ikinci okya-
nusudur. Avrupa, Afrika ve Amerika kıta-
ları arasındadır.
Hint Okyanusu: Dünya’nın üçüncü büyük

okyanusudur
Büyük Okyanus
Büyük Okyanus: Pasifik okyanusu olarak da
bilinir. Dünya’nın en büyük okyanusudur.
✓ Dünya’da suların %97’sini tuzlu sular oluşturur.

✓ Okyanus: Kıtalar arasında çukurları dolduran su kütlelerine
verilen isimdir.
✓ Kenar Deniz: okyanus ile bağlantısı olan ve geniş boğazlarla
okyanusa bağlanan denizlerdir.
✓ İç Deniz: Okyanuslara boğazlar aracılığıyla bağlanan kara
içlerine sokulmuş denizlere denir
✓ Ekvator’dan kuzeye gidildikçe deniz ve okyanusların tuzluluk
oranı düşer. Ekvatora yakın deniz ve okyanuslar daha fazla
tuzluluğa sahiptir.
✓ Okyanusların tuzluluğu denizlere göre daha az değişir.
✓ Dalga, gelgit ve akıntılar okyanuslarda daha belirgindir.
%29 %19
%39
%71 %61
%81
✓ Yer yüzünün %71’ini ✓ Güney Yarım Küre’de ✓ Kuzey Yarım Küre’de

denizler ve okyanus- sular %81, karalar %19 sular %61, karalar %39
lar oluşturur. orana sahiptir orana sahiptir.
rki
Göller
Göl: Karalar üzerindeki çukur yerlerin sularla dolmasıyla o-

luşan denizle doğrudan bağlantısı olmayan su kütleleridir.
✓ Göllerin Kimyasal Özelliklerini etkileyen faktörler:

• Gölün gideğeninin olup olmaması.
• İklim özellikleri.
• Arazideki kayaçların cinsi.
• Gölün büyüklüğü ve derinliği.
✓ Göllerin büyüklükleri farklıdır. En büyük göl Hazar gölü

✓ Göllerin derinlikleri farklıdır. En derin göl Baykal Gölü
✓ Gölden dışarı akış gösteren akarsular gideğendir.
✓ Göle su getiren akarsular geleğendir.
✓ Dünyadaki tatlı yüzey sularının %87 si göllerdedir.
✓ Çad Gölü'nün yüz ölçümü, yıl içerisinde 10.000-26 000
km²ler arasında değişmektedir. Bunun nedeni gölün Ku-
Heyelan Set
zey Afrika’da kurak sahada bulunmasıdır.
Alüvyal Set
Kıyı Set Karstik: Kolay aşınabilen kalker gibi kayaçların bulunduğu

arazilerde aşınma sonucu oluşan çukurlara suların girmesi
Volkanik Set
sonucunda oluşurlar. Hırvatistan, Karadağ ve Arnavutluk’
ta yaygın olarak görülür.
Nemrut Kalderası
Tektonik: Yer kabuğu hareketleri ile meydana gelen
çukurlara suların dolmasıyla oluşurlar.
➢ Baykal ➢ Victoria ➢ Balkaş

➢ Lut ➢ Tanganika
➢ Aral ➢ Malavi
Volkanik: Volkanik sahalarda oluşan krater, kaldera,

maar gibi çukurlara suların girmesiyle oluşurlar.
Buzul: Buzul aşındırması sonucu oluşan çukur-

ların (sirk) sularla dolması sonucunda oluşurlar.
Kanada, Norveç, Finlandiya gibi kutba yakın ül-
kelerde yoğun olarak görülürler.
Karma: Oluşumunda birden çok faktörün etkili

oluğu göllerdir.
Heyelan Set Gölü: Akarsu önlerinin bir heyelanla kapanması sonucunda oluşan göllerdir.
Alüvyal Set Gölü: Akarsuların taşıdığı alüvyonlarla akarsu yatağını, koy veya körfezin önünü kapatması
sonucunda oluşan göllerdir.
Kıyı Set Gölü: Deniz kıyılarında, koy önlerinin kıyı setleri veya kordonlarıyla kapanmasıyla oluşurlar.
Volkanik Set Gölü: Volkanik olaylar sırasında çıkan lavların bir çukurluğun önünü kapatmasıyla oluşurlar.
Akarsular
Dere: Akarsuların en küçüğüne denir.
Çay: Derelerin daha büyüğüne denir.
Irmak: Çayların daha büyüğüne denir.
Nehir: Irmaklara verilen diğer isimdir.
Nil Nehri
• Nehirlerin uzunlukları farklıdır. Bu bulundukları
iklim ve yer şekilleri ile ilgilidir. Dünya üzerinde en
uzun nehir Nil nehridir.
• Gür kaynaklarla beslenen, her mevsim yağış alan
akarsuların rejimleri düzenlidir. Buna Amazon ve
Kongo nehirlerini örnek verebiliriz.
• Bir dönem yağış alan bir dönem almayan yerdeki
akarsular düzensiz rejime sahiptir. Buna Muson
iklim bölgesinde yer alan İndus ve Ganj nehirleri-
ni örnek olarak verebiliriz.
• Yağmur sularıyla beslenen akarsular Akdeniz, Mu-
son ve Ekvator bölgesindeki akarsulardır.
• Kar ve buz sularıyla beslenen akarsular daha çok
kutba yakın yerlerde ve yüksek dağların olduğu
yerlerde görülür.
• Birçok kaynaktan beslenen akarsulara karma re-
jimli akarsular denir. Amazon, Nil ve Mississippi
nehirlerini buna örnek verebiliriz.
• Denize ya da okyanusa dökülen akar-

sular açık havza özelliği gösterirler.
Mississippi, Tuna, Fırat gibi birçok
akarsuyu buna örnek verebiliriz.
TUNA Karadeniz
• Denize ya da okyanusa ulaşamayan
akarsular kapalı havza özelliği gös-
terir. Hazar gölüne dökülen Volga
nehrini buna örnek verebiliriz.
Tuna nehri Avrupa kıtasında 10 ülkeden

geçtikten sonra Karadeniz’e dökülür.
Kaynak: Suların yeryüzüne çıktığı yerlere denir.
Akifer: Yer altı suyunun depolandığı alanlardır.
‘’ Başarı’’ en güzel intikamdır! Çünkü seni sevmeyen herkesi üzer…
Ölümüne çalışmak zorundasın. Sen çalışmazsan eğer senden çok çalışan senin hedefini
elinden alır. 20 ay önce girdiğim Youtube platformunda şimdi 322.000 aboneye ulaştım.
Şimdi bu PDF notu yazarken bile canlı yayında öğrencilerimle çalışıyorum. Bir buçuk se-
ne daha ölümüne çalışacağım bu mağarada. Çünkü ben bir hedef koyduysam ölümüne ça-
lışır ve gider istediğimi alırım. Sen hedeflerin için ölümüne çalışıyor musun? İşin hakkını
vermiyorsan eğer hakkını veren gelir o hedefini elinden alır. Titre ve Kendine gel…
15.02.2022
Türkiye’nin Su Kaynakları www.cografyaninkodlari.com
Türkiye’nin Denizleri
Karadeniz
✓ Ülkemizin üç tarafı denizlerle çevrilidir. Marmara
✓ Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz

Tuzluluk: Ekvatora yakın olan denizlerin tuz-
luluk oranları daha fazladır.
Ege
• Ülkemizin en tuzlu denizi Akdeniz’dir.
• En az tuzlu denizimiz Karadeniz’dir. Akdeniz
Karadeniz (1695 km) Sıcaklık: Ekvatora yakın olan denizler daha sıcak olur.
• Ülkemizin en sıcak denizi Akdeniz’dir.

•
Ege (2805 km)
Sıcaklığın en düşük olduğu denizimiz Karadeniz’dir.
Kıyı uzunlukları: Kıyılarımızın uzunlukları farklılık gösterir.
• En uzun kıyı uzunluğu Karadeniz değil Ege denizine

aittir. Bunun nedeni Ege kıyılarının girinti ve çıkın-
Akdeniz (1577 km)
tılarının fazla olmasıdır.
Kıta Sahanlığı: Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde kıta sahanlığı dar olur. Dağların kıyıya dik uzan-
dığı yerlerde kıta sahanlığı geniş olur.
• Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında kıta sahanlığı dardır.

• Ege kıyılarında kıta sahanlığı geniştir.
Balıkçılık: Ülkemizde balıkçılığın yarıdan fazlası Karadeniz’de yapılır. Karadeniz’e dökülen akarsuların bol
miktarda besin taşıması, düşen yağışlarla oksijen alması, suyun daha serin olması gibi faktörler burada ba-
lıkçılığın daha fazla olmasını sağlamıştır.
Türkiye’nin Boğazları
Karadeniz
İstanbul Boğazı: Karadeniz ve Marmara denizi-
ni birleştirir. Karadeniz’in seviyesi yüksektir bu
yüzden üstten Marmara üzerinden Akdeniz’e a-
Marmara
kış vardır. Akdeniz’in tuzluluk oranı Karadeniz
den fazladır. Bu boğazın alt kısmından Karade-
nize doğru dip akıntının olmasını sağlar.
Çanakkale Boğazı: Ege denizi ile Marmara de-

nizinin bağlantısını sağlar. Marmara denizinin
suları üstten Ege denizine akar. Ege denizinin
suları ise alttan Marmara denizine akış gösterir.
Türkiye’nin Yer Altı Suları
Karstik Kaynaklar: Ülkemizde karstik kaynaklara

daha çok kalkerin yoğun olduğu Akdeniz bölgesinde
rastlanır.
Artezyen Kaynaklar: Ülkemizde birçok yerde son-

daj kuyuları bulunur. Konya ve Trakya kesiminde yo- Karstik
ğun olarak kullanılır.
Fay Kaynakları: Ülkemiz deprem bölgesi olduğu için

fay hatları yoğundur. Fay hatlarının bulunduğu yer-
lerle fay kaynakları paralellik gösterir. Yandaki hari-
tada kırmızı kısımlar 1.derece fay hattı kuşaklarını
gösterir. Sıcak sulara buralarda rastlarız.
Yamaç Kaynakları: Yamaç kaynaklarına Dağ yamacı

olan birçok yerde rastlanır.
Gayzer Kaynakları: Gayzer kaynakları aktif volkan-

ların olduğu için ülkemizde bulunmazlar.
Türkiye’nin Akarsuları www.cografyaninkodlari.com
Çoruh
Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri
• Genel olarak rejimleri düzensizdir.

• Genel olarak rejimleri düzensizdir.
• Hidroelektrik enerji potansiyelleri yüksektir.
• Denge profiline ulaşmamışlardır.
• Ulaşıma elverişli değildirler.
• Boyları genel olarak kısadır. (Fırat-Dicle hariç)
• Debileri genel olarak düşüktür.
• Akış hızları fazladır.
• Bol alüvyon taşırlar.
• Aşındırma güçleri fazladır.
Akdeniz’e Karadeniz’e Ege’ye Marmara’ya Hazar’a

Dökülenler Dökülenler Dökülenler Dökülenler Dökülenler
Dalaman Sakarya Meriç Susurluk Kura

Eşen Çayı Filyos Bakırçay Aras
Aksu Kızılırmak Gediz
Köprü çay Yeşilırmak K.Menderes
Manavgat Çoruh B.Menderes Basra’ya
Göksu Dökülenler
Seyhan
Ceyhan Fırat
Asi Dicle
Kaynağını Ülkemizden alıp başka ülkede denize dökülen akarsular:

Aras, Kura, Fırat, Dicle, Çoruh.
Kaynağını ülke dışından alıp ülkemizden denize dökülen akarsular:
Asi, Meriç.
Aras ve Kura nehirleri birleşerek Hazar gölüne dökülürler. Denize
ulaşamadıkları için kapalı havza özelliği gösterirler.
Fırat ve Dicle nehirleri ülkemiz topraklarından çıktıktan sonra bas-
ra körfezine dökülmeden önce birleşirler.
Sınır oluşturan nehirler:
➢ Yunanistan-Türkiye: Meriç ➢ İran-Türkiye: Karasu D. (Aras)
➢ Bulgaristan-Türkiye: Mutlu D. ➢ Irak-Türkiye: Hezil Çayı (Dicle)
➢ Ermenistan-Türkiye: Aras ➢ Suriye-Türkiye: Asi
➢ Nahcivan-Türkiye: Aras
Türkiye’nin Gölleri www.cografyaninkodlari.com
Van Gölü
Türkiye Göllerinin Genel Özellikleri
• Genişlikleri ve derinlikleri farklıdır.

• Deniz seviyesinden yükseklikleri farklıdır.
• Su seviyeleri mevsimlere göre değişim gösterir.
• Yükseklikleri genel olarak batıdan doğuya artar.
• Kimyasal özellikleri farklıdır.
• Kurak bölgelerdeki göllerin seviyelerinde yıl için
de değişimler gözlemlenir.
Tektonik Karstik Buzul Volkanik Heyelan Alüvyal

Göller Göller Gölleri Set Gölleri Set Gölleri Set Gölleri
Kuş Salda Mal Çıldır Tortum Uzungöl

Manyas Kestel Gelyana Balık Sera Eymir
İznik Avlar Kilimli Haçlı Abant Mogan
Sapanca Timraş Karagöl Nazik Yedigöller Bafa
Hazar Kızören Aynalı Erçek Sülüklü Köyceğiz
Tuz Marmara
Beyşehir
Eber Volkanik Karma Kıyı Set
Akşehir Kovada Göller Göller Gölü
Burdur Eğirdir
Nemrut Durusu
Van
Suğla Meke Küçük ve Büyük Çekmece
 Beyşehir, Eğirdir, Kovada ve Suğla göllerinin oluşumunda hem tektonik hem karstik etkiler olduğu için karma yapıda
göllerdir. Van gölü oluşumunda Tektonik ve Volkanik lav setleri etkili olduğu için karma yapılı bir diğer göldür.
 Uzungöl birçok kaynakta heyelan set gölü olarak gösterilse de aslında Alüvyal set gölüdür.
Çıldır Gölü
✓ Göllerin kimyasal özellikleri çeşitlilik gösterir.

Gölün gideğeni varsa yani sularını denize ulaş-
tırabiliyorsa tatlı olur. Gideğeni olmayan göl-
lerse tuzlu, sodalı ve acıdır. Van gölü çevresin-
deki volkanik arazinin de etkisiyle sodalı, tuz
gölü ise tuzludur. Uluabat, Manyas, Beyşehir
gölleri ise tatlı özelliğe sahiptir.
Topraklar www.cografyaninkodlari.com
Toprak
Toprağın Katmanları
✓ Kayaçların parçalanmasıyla oluşurlar.
0 Katmanı: Organik maddelerden oluşan birkaç cm bo- ✓ Yer kabuğunun en dış katmanıdır.
yunda toprağın en üst katmanıdır. ✓ İçinde mineraller ve humus bulunur.
✓ Canlıların yaşam alanını oluşturur.
A katmanı: Organik madde ve mineral karışımından o-
luşan yıkanma katmanıdır. Humus: Topraktaki çürümüş ve parçalarına
0 ayrılmış bitki ve hayvan kalıntılarına denir.
B katmanı: A katmanında yıkanan tuz, kireç gibi mine-
rallerin biriktiği katmandır. Bu yüzden genel olarak a- A
çık renklidir.
B
C katmanı: Anakayanın parçalanmaya başladığı iri par-
çalardan oluşan ayrışma katmanıdır. C
D katmanı: Toprağı oluşturan Anakayanın bulunduğu D
katmandır.
Fiziksel Parçalanma: Sıcaklık farkı gibi nedenler-

den dolayı toprağın kimyasal yapısında bir değişim
olmadan gerçekleşen parçalanmadır.
✓ Sıcaklık farkının fazla olduğu alanlarda

✓ Yüksek kesimlerde
✓ Çöllerde
✓ Karasal iklim alanlarında görülür.
Kimyasal Parçalanma: Toprağın suyun etkisi sonu-

cunda kimyasında değişim olarak gerçekleşen par-
çalanmayı ifade eder.
✓ Sıcaklık ve nemin fazla olduğu alanlarda

✓ Ekvator, Akdeniz, Okyanusal iklimlerde
Biyolojik Parçalanma: Canlıların kayaçları parçala-

masıyla oluşur. Bunu bitki köklerinden çıkan asitler
ve toprakta yaşayan hayvanlar gerçekleştirir.
Toprak Oluşumunu Etkileyen Faktörler
Yeryüzü Biyolojik
İklim Anakaya Zaman
Şekilleri Faktörler
Zonal Azonal İntrazonal

Topraklar Topraklar Topraklar
✓ Laterit ✓ Alüvyal ✓ Hidromorfik

✓ Terra Rossa ✓ Lös ✓ Halomorfik
✓ Kahverengi Orman ✓ Moren ✓ Kalsimorfik
✓ Kestane rengi Bozkır ✓ Kolüvyal ✓ Vertisol
✓ Kahverengi Bozkır ✓ Litosol ✓ Rendzina
✓ Podzol ✓ Regosol
✓ Çernezyom
✓ Çöl
✓ Tundra
‘’Yorgunluk Sadece Zihindedir’’
Aylardır çalışmışsındır ve ilerleyemeyeceğin duygusuna kapılırsın bazen. Pes etme-

ye hazır hale gelirsin, yorgunluk iliklerine kadar işler. İşte o anda şunu düşün. Bu
yorgunluğu sadece ben yaşamıyorum. Rakiplerimde tam şimdi yoruluyor. O zaman
ben devam etmeliyim ki rakiplerimden bir adım önde olayım. Ben her düşmeye ha-
zır olduğumda bunu yaparım. Rakiplerimin de yorulduğunu düşünürüm ve daha bir
hevesle çalışırım. Yorgunluk sadece zihindedir unutma. Yorulduğunda titreyip ken-
dine gelmeyi öğren.
Laterit
✓ Ekvatoral iklimde görülür. www.cografyaninkodlari.com

✓ Yıkanma fazladır.
✓ Mineral bakımından fakirdir.
✓ Humus oranı düşüktür.
✓ Verimsiz topraklardır.
✓ Oksitlenmeden dolayı kırmızı renkli topraklardır.
✓ Sıcaklık ve yağış koşulları iyi olduğu için toprak oluşumu
hızlıdır.
Terra Rossa
✓ Akdeniz iklim bölgesinde görülürler

✓ Oksitlenmeden dolayı renkleri kırmızıdır.
✓ Kalker üzerinde oluştukları için kireç fazladır.
✓ Organik madde miktarı azdır.
✓ Ülkemizde Akdeniz ikliminin görüldüğü güney kesimler
de görülür.
Podzol
✓ Nemli ve soğuk iklimin olduğu alanlarda görülür.
✓ İğne yapraklı ormanlar altında oluşur.
✓ Kül renkli topraklardır.
✓ Mineral azdır.
✓ Verim oranı düşüktür.
Kahverengi Orman Toprakları
✓ Ilıman Okyanusal iklim bölgelerinde görülür.

✓ Yaprak döken ormanlar altında oluşur.
✓ Humus bakımından zengindir.
✓ Kireç oranı düşüktür.
✓ Verimli topraklardır.
Kahve ve Kestane Bozkır Toprağı

✓ Step iklim alanlarında yoğundur.
✓ Kurak iklim koşulları hakimdir.
✓ Yağışlar yetersiz yıkanma azdır.
✓ Kireç birikimi fazladır.
✓ Organik madde az humus oranı düşüktür.
Çöl Toprağı
✓ Kurak bölgelerde oluşurlar.
✓ Yağış yetersiz, Kireç birikimi fazladır.
✓ Fiziksel ayrışma yoğundur.
✓ Bitki örtüsü cılızdır.
✓ Humus oranı düşüktür.
Tundra
✓ Kutup altı iklimde görülür.

✓ Yılın 9 ayı donmuş 3 ayı çözünerek bataklık halini
almış topraklardır.
✓ Tarıma elverişli değildir.
✓ Üzerinde yaz mevsiminde liken ve çalılar bulunur.
Çernezyom Toprak
✓ Sert karasal iklim alanlarında oluşurlar.
✓ Çayır bitki örtüsü altında oluşur.
✓ Humus oranı yüksektir.
✓ Kara topraklar olarak bilinirler.
✓ Verimli topraklardır.
Alüvyal Toprak Lös Toprak Moren Toprak
✓ Akarsu tarafından taşınan topraklardır. ✓ Rüzgarların taşıyıp biriktirdiği ✓ Buzulların taşıyıp biriktirdiği
✓ Mineral bakımından zengindirler. topraklardır. topraklardır.
✓ Horizonları yoktur. ✓ Mineral bakımından zengin ve- ✓ Mineral bakımından fakir, taş-
✓ Verimli topraklardır. rimli topraklardır. lı, verimsiz topraklardır.
✓ Delta ovalarında yoğun olarak rastlanır.
Kolüvyal Topraklar Litosol Topraklar Regosol Topraklar
✓ Dağların eteklerine biriken topraklardır. ✓ Taşınma ile dağın eteklerine gi- ✓ Volkanlardan çıkan kumlu top-
✓ Kumlu, Çakıllı yapıları vardır. den topraklardan geriye kalan raklardır.
taşlı topraklardır.
Hidromorfik Topraklar
✓ Bataklık, sazlık gibi sulu topraklardır.

✓ Taban su seviyesi yüksektir.
✓ Drenaj kötüdür.
Halomorfik Topraklar
✓ Tuzlu toprakları ifade eder.
✓ Kurak ve yarıkurak bölgelerde görülür.
✓ Suyun buharlaşmasıyla tuzun toprağın
yüzeyinde birikmesiyle oluşur.
Kalsimorfik Topraklar
✓ Anakayanın kalkerden oluştuğu alanlarda görülen kireçli topraklardır. İkiye ayrılırla.
Vertisol Rendzina
✓ Dönen toprak, Taş doğuran topraklardır. ✓ Yumuşak kireçtaşı üzerinde oluşan topraklardır.
✓ Killi, kireçli eski göl tabanlarında oluşurlar. ✓ Üst kısmı koyudur.
✓ Yazın oluşan çatlaklara dolan parçalar kışın ✓ Alt kısmı ise kireçten dolayı beyaz renktedir.
su ile şişerek yüzeye hareket eder.
 Zonal topraklar iklim ve bitki örtüsüne göre şekillenir. İntrazonal topraklar ise topoğrafya ve kayaçların
özelliklerine göre şekil alırlar. Azonal topraklarsa taşınmış topraklardır.
Dünya Toprak Tipleri Haritası
Çöl Toprakları Terra Rossa Kahverengi Orman Toprakları Tundra
Laterit Podzol Kestane ve Kahverengi Bozkır Toprakları

Toprakları
Türkiye Toprak Tipleri
Terra Rossa Kahverengi Orman Toprağı

Kireçli Orman Toprağı
Kahve ve Kestane renkli step Rendzina Vertisol
Çernezyom
Regosol Topraklar
Bitkiler www.cografyaninkodlari.com
Ağaç Formasyonları
Ekvatoral Yağmur Ormanları
✓ Yıl boyu sıcak ve yağışlı bir iklime sahiptir.

✓ Geniş yapraklı ağaçlardan oluşurlar.
✓ Her mevsim yeşildirler.
✓ Ağaçlar yaprak dökmez.
✓ Boyları 40-60 metreye ulaşabilir.
✓ Biyoçeşitlilik fazladır.
✓ Ekvator’da 10 K ve 10 G enlemlerindedir.
Muson Ormanları
✓ Güneydoğu Asya’da muson ikliminde görülür.
✓ Yazlar yağışlı kışlar kurak geçer.
✓ Geniş yapraklı ağaçlardan oluşur.
✓ Ağaçlar yapraklarını döker.
✓ Ekvatoral yağmur ormanlarına göre tür çe-
şitliliği daha azdır.
✓ Ormanların tipik ağacı Teak ağacıdır.
Orta Kuşak Karışık Yapraklı Ormanlar

✓ Ilıman Okyanus ikliminin olduğu yerde görülür.
✓ Her mevsim yağışlıdır.
✓ Karışık ormanlardan oluşur. Hem iğne yaprak
hem geniş yapraklı ağaçlar vardır.
✓ Yaprakları döken ağaçlardan oluşur.
✓ Ilıman kuşak karma ormanlar da adlandırılırlar.
Tayga Ormanları
✓ Sert karasal iklimin görüldüğü yerdedir.
✓ İğne yapraklı ormanlardan oluşur.
✓ Yapraklarını dökmezler.
✓ Soğuğa karşı dayanıklıdırlar.
✓ 50-60 enlemlerinde görülürler.
✓ Ağaçların kökleri fazla derine gidemez.
✓ Boreal ormanları olarak da bilinirler.
Çalı Formasyonları
Maki
✓ Akdeniz ikliminde görülür.
✓ Kızılçamların tahribiyle oluşurlar.
✓ 1 metreyi bulan bodur çalılardır.
✓ Daime yeşil kalırlar.
✓ Yapraklı sert ve reçinelidir.
 Defne  Sakız Ağacı  Zakkum

 Funda  Yabani Zeytin  Keçi Boynuzu
 Katran Ağacı  Mersin
 Sandal Ağacı  Kocayemiş
Psödomaki
Garig
✓ Ilıman okyanus iklimin olduğu yerde ağaçların
✓ Makilerin tahribiyle oluşurlar.
tahrip edilmesiyle oluşurlar.
 Lavanta  Kekik  Nane  Yasemin
 Yabani Fındık  Yabani Elma  Böğürtlen
 Yabani Erik  Kızılcık
Ot Formasyonları www.cografyaninkodlari.com
Savan
✓ Ekvatorun bir üstü ve bir altında 10-20
kuzey ve güney enlemlerinde görülür.
✓ Yaz yağışlarıyla yeşerip kış kuraklığıyla
sararan uzun boylu otlardan oluşurlar.
Bozkır
✓ Ilıman karasal iklim alanlarında görülür.

✓ İlkbahar mevsiminde yeşeren yazın sa-
raran bitki topluluklarıdır.
✓ Step olarak da adlandırılabilirler.
Savan Bozkır
 Yavşan otu  Gelincik  Sığır kuyruğu
 Gelincik 
Antropojen Bozkır
✓ İnsanlar tarafından ormanların tahrip
edilmesiyle oluşan bozkırlardır.
Çayır
✓ Sert karasal iklim alanlarında görülür.

✓ Dağların yüksek kesimlerinde görülür.
✓ Yaz yağışlarıyla yeşeren otlardır.
✓ Orman üst sınırından sonra yetişen ça-
yırlar Alpin Çayırlar olarak bilinir.
Tundra
✓ Tundra ikliminde görülür.
✓ Yılın dokuz ayı donmuş üç ayı çözünmüş
topraklar üzerinde oluşurlar.
Çayır Tundra ✓ Üç aylık çözünmede büyüyen ot, liken ve
yosunlardan oluşurlar.
Çöl Formasyonları
✓ Çöl bölgelerinde görülürler.

✓ Kuraklığa dayanıklı bitkilerdir.
✓ Su depolayabilirler.
✓ Kökleri ince ve uzundur.
✓ Kaktüsler, Çalılar, Kurakçıl otlardır.
✓ Çöllerde yağış yıllık 200 mm altındadır.
Çayır Savan Ekvatoral Yağmur Ormanları Çöl Karışık ormanlar
Tundra Bozkır Muson Ormanları Tayga Akdeniz
Bitkilerin Dağılışını Etkileyen Faktörler www.cografyaninkodlari.com
İklim
Bitkilerin Dağılışını Etkileyen

İklim
➢ Sıcaklık, Yağış, Işık ve Rüzgarların etkisidir. İğne Yapraklı
Her bitkinin istediği sıcaklık koşulları farklı-

Karma Ormanlar
lık gösterebilir. Kendine uygun sıcaklık orta- Toprak
Faktörler
mında iyi gelişir ve yayılırlar.
➢ Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sıcaklık deği-
Geniş Yapraklı
şiminden dolayı bitkiler kuşaklar oluşturur. Bu Biyolojik
yatayda dağılıştır.
➢ Sıcaklık koşulları dışında su da bitkiler için Yer Şekilleri
önemlidir. Yağış ve nemin yetersiz olduğu a-
lanlarda bitkiler cılız olurlar.
➢
➢ Rüzgarlar bitkilerin tohum taşımasını dağlar.
Şiddetli rüzgarlar bitkilere zarar verir. Sü-
rekli esen rüzgarlar bitkinin büyüme yönünde
bile etki eder.
➢ Bitkilerin ışık ihtiyaçları da farklılık gösterir.
Kimi bitkiler ışık isterken kimi bitkiler gölge
alanlarda gelişim gösterir.
Orman Alt Sınırı: Ormanların başladığı noktayı ifade eder. Orman alt sınırını Yağış belirler.
Orman Üst Sınırı: Ormanların bittiği noktayı ifade eder. Orman üst sınırını sıcaklık belirler.
Yer Şekilleri
➢ Yükselti, engebe ve bakı yönünden etki eder.

➢ Yükselti arttıkça sıcaklık düşer. Bu da bitki-
lerin kuşakları oluşturmasına neden olur. Bu
şekilde dağılışa dikeyde dağılış denir.
➢ Bakı güneşe dönük olup olmamayı ifade eder.

Güneşe dönük taraflarda bitki tür ve çeşitli-
liği fazladır. Güneşe bakmayan yamaçlar ise
bitki türleri bakımından fakir kalır.
➢ Kuzey Yarım Küre’de Yengeç dönencesinin ku-
zeyindeki yerlerin Bakı yönü güneydir.
➢ Güney Yarım Küre’de Oğlak dönencesinin gü-
neyinde kalan yerlerde bakı yönü kuzey ya-
maçlardadır.
Toprak
➢ Toprak bitkiler için yaşama yeridir. Aynı za-

manda mineral ve su toprak sayesinde bitki-
lerin kullanımına sunulur.
➢ Toprakların mineral ve yapıları farklıdır. Bit-
kilerin istediği mineraller farklılık göstere-
ceği için toprak istekleri de farklıdır.
Biyolojik
➢ İnsanlar bitki örtüsünü genelde olumsuz yön-

de etkiler. Savaşlar, yangınlar, tarım alanı aç-
ma, yakacak gibi nedenlerle tahrip eder.
➢ Hayvan ve insanlar bitkilerin başka yerlere
taşınmasını da sağlamaktadır.
Türkiye’nin Bitki Örtüsü www.cografyaninkodlari.com
Türkiye Orman Haritası

 Şehir Orman Oranı  En az Orman
 Bitki çeşitliliği bakımından zengindir. 12.000’e Karabük %71 Iğdır
yakın bitki bulunur. Bunun nedeni: Muğla %68 Ağrı
Kastamonu %65 Nevşehir
➢ İklim çeşitliliğinin fazla olması.
➢ Yeryüzü şekillerinin çeşitli olması ve kısa
 En fazla Orman  Ülkemizde en fazla
mesafelerde değişmesi.
Antalya Bulunan ağaç
➢ Coğrafi konum. Kastamonu Meşe
➢ Jeolojik zaman iklim değişimleri. Muğla Kızılçam
➢ Toprak türleri. Mersin Karaçam
Kayın
Türkiye Endemik Bitkiler Haritası  Bölgelere Göre Orman Varlığı

Karadeniz: %25
Endemik: Yalnızca belirli bir bölgede yaşayan, dünyanın Akdeniz: %24
Ege: %17
başka yerinde yaşama imkânı bulunmayan, yöreye özgü
Marmara: %13
bitkilerdir. En fazla endemik bitki Toros dağlarında ö-
Doğu Anadolu: %11
zellikle güneye bakan cephelerde görülür. İç Anadolu: %7
Güneydoğu Anadolu: %3
 Kazdağı Köknarı  Kasnak Meşesi
(Kaz Dağları) (Göller Yöresi)
Relikt: Kalıntı, eskiden kalma. Değişen iklim koşullarına

ayak uydurarak yaşamayı başarmış bitkilerdir.
 Datça Hurması  İspir Meşesi
 Sığla Ağacı (Köyceğiz Gölü) (Datça) (Yozgat-Kastamonu)
 Kayın Ağacı (Amanos Dağları)
 Sedir Ağacı (Kelkit Vadisi)
 Ihlamur Ağacı (Bey Dağları)
 Kocayemiş (Çoruh Vadisi)
Sığla Ağacı Hem Endemik

Hem Relikt Bitkidir.
Karadeniz Ormanları
1000 metreye kadar yükseltide geniş yapraklı ağaç-

lar bulunur. Bunların bazıları:
 Kayın  Gürgen  Kızılağaç
Kayın, Gürgen, Kızılağaç
Doğu Karadeniz kısmında bu renkle gösterilen alanda

Ladin, Göknar, Sarıçam ağaçlarından oluşan iğne yap-
raklı ormanlar vardır.
 Doğu Ladini: Türkiye-Gürcistan

sınırından başlayarak Ordu ili ya-
kınlarına kadar uzanan alanda ya-
yılış gösteren yerel bir ağaçtır.
Avrupa’da süs bitkisi olarak de- Ladin, Göknar, Sarıçam
ğerlendirilir.
Sarıçam, Göknar, Karaçam ağaçlarının yaygın olduğu

iğne yapraklı ormanları gösterir.
 Sarıçam: Soğuk iklimlere ve rüz-

gara karşı dayanıklıdır. Bol güneş
ışık isteyen bir yapısı vardır. İs-
mini gövdesindeki sarı renginden
alır.
Sarıçam, Göknar Karaçam
Akdeniz Ormanları
Denizden itibaren başlayan Kızılçam ağırlıklı ağaçlar-

dan oluşan ormanlardır.
 Kızılçam: Akdeniz ormanlarının tipik

ağacıdır. Kızıl renkli gövdesinden alır
ismini. En geniş yayılışı Türkiye üze-
rindedir. Türk Çamı olarak da bilinir.
Akdeniz ve Ege’de deniz seviyesinden
1000-1500 m kadar ulaşabilirler.
Kızılçam, Maki, Garig
1000-2000 m arasında sıcaklık düşer ve yağış artma-

ya başlar kızılçam ağaçları yerini Sedir, Ardıç, Göknar
Karaçam ağaçlarına bırakır.
 Sedir  Ardıç  Göknar
Sedir, Ardıç
Göknar, Karaçam
İç Bölgedeki Ormanları
Bu bölgelerde daha çok meşe ve karaçam ağaçlarının

oluşturduğu ormanlar bulunur.
 Meşe: Türkiye’de birçok yere ya-

yılmıştır. Her mevsim yeşil kalan
türleri ve yaprak döken türleri de
vardır. En fazla yayılış alanına sa-
hip ağaçtır.
 Karaçam: İğne yapraklı soğuğa da-

yanıklıdır. Ülkemiz ormanlarının
çoğunda yetişir. 400-2100 metre-
ler arasında yayılış gösterir.
Çalı Formasyonları
Maki
✓ Akdeniz ikliminde görülür.
✓ Deniz seviyesinden 800 m kadar çıkarlar.
✓ Kızılçamların tahribiyle oluşurlar.
✓ 1 metreyi bulan bodur çalılardır. Kızılçam
Maki
✓ Daime yeşil kalırlar. Garig
✓ Yapraklı sert ve reçinelidir.
 Defne  Sakız Ağacı

 Funda  Yabani Zeytin Garig: Makilerin tahribiyle oluşurlar.
 Katran Ağacı  Mersin
 Sandal Ağacı
Psödomaki: Ilıman okyanus iklimin olduğu yerde ağaçların tahrip edilmesiyle
 Kocayemiş
 Zakkum  Keçi boynuzu oluşurlar. Karadeniz kıyılarında rastlanır. Türleri:
Ot Formasyonları
Çayır
Bozkır: Ilıman karasal iklim alanlarında görülür. İlk- ✓ Kuzey Anadolu Dağları, Erzurum, Kars,
bahar mevsiminde yeşeren yazın sararan bitki toplu- Ardahan platoları, Toros dağlarında az
luklarıdır. Ülkemizde iç kesimlerde görülürler. Küçük- miktarda bulunur.
baş hayvancılığın besin kaynağını oluştururlar. ✓ Sert karasal iklim alanlarında görülür.
✓ Dağların yüksek kesimlerinde görülür.
✓ Yaz yağışlarıyla yeşeren otlardır.
Antropojen Bozkır: İnsanlar tarafından ormanların ✓ Büyükbaş hayvancılık için besin kaynağıdır.
tahrip edilmesiyle oluşan bozkırlardır. Bozkır alanla- ✓ Orman üst sınırından sonra yetişen ça-
rında ormanlara da rastlanabilir. yırlar Alpin Çayırlar olarak bilinir.
Nüfus www.cografyaninkodlari.com
Nüfus: Belirli bir zamanda sınırları tanımlı bir bölgede yaşa-

yan insan sayısıdır.
Demografi: Sınırları belirli bir coğrafyada bulunan nüfusun

yapısını, özelliklerini ve değişimini inceleyen bilimdir.
Nüfus Sayımları: Demografik, sosyal ve ekonomik verilerin

toplanması, değerlendirilmesi ve analiz edilmesidir.
✓ Dünya’da İlk nüfus sayımları: Çin, Sümer ve

Mısır’da yapılmıştır (MÖ 3000-2750).  Amaç: Vergi miktarı ve Asker
sayısı belirlemek.
✓ Osmanlı’da ilk sayımlar: II. Mahmut 1831.
✓ Modern İlk Sayımlar: 1749 İsveç, 1760 Nor-

veç, 1769 Danimarka (İskandinav ülkeleri)
✓ Türkiye’de ilk sayımlar: 1927 yılında.
Nüfus sayımları
De Facto: Yüz yüze yapılan sayımdır. İnsanların yaşadıkları yerlerde belirli günlerde sayılırlar.
De Jure: İnsanlar ikametgâh kayıtlarına göre sistemden sayılırlar. 2007’de kullanmaya başladık.
Nüfusun Özellikleri
Kadın nüfusun fazla olduğu ülkeler.

2) Nüfusun Cinsiyet Yapısı: Kadın ve erkek nüfus oranıdır.
Erkek nüfusun fazla olduğu ülkeler.
➢ Göç veren yerlerde kadın sayısı daha fazladır.
Kadın-Erkek nüfusunun yakın olduğu.
➢ Göç alan yerde erkek sayısı fazladır.
➢ Kadın-Erkek sayısına bakarak ülkelerin gelişmişlik
seviyeleri hakkında yorum yapamayız.
2) Ortalama Yaşam Süresi: Bir insanın ortalama ne kadar yaşadığını

ifade eder. Ülkeler arasında farklılık gösterir.
➢ Ortalama yaşam süresi fazla olan ülkeler hakkında gelişmiş

ülkedir yorumu yapılabilir. Japonya, İsviçre gibi.
➢ Ortalama yaşam süresi az olan ülkeler hakkında az gelişmiş
ülkedir yorumu yapılabilir. Somali (56), Çad (59) gibi.
3) Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılışı:

➢ Genç nüfus az gelişmiş ülkelerde fazladır. Geliş-
 0-14 Genç (Bağımlı)
miş ülkelerdeyse azdır.
 15-64 Yetişkin (Aktif)
➢ Yaşlı nüfus gelişmiş ülkelerde fazladır. Az geliş-
 65+ Yaşlı (Bağımlı)
miş ülkelerdeyse azdır.
4) Okur yazar oranı: Nüfus sayımları sonucunda ülkelerin okur yazar

verilerine de ulaşırız.
➢ Gelişmiş ülkelerde okur yazar oranı yüksektir.

➢ Az gelişmiş ülkelerde bu oran düşüktür. Afganistan (%28)
5) Doğum ve Ölüm Oranları: 7) Nüfusun sektörlere dağılışı

➢ Az gelişmiş ülkelerde doğum ve ölümler fazladır. 1. Ekonomik Sektör: Tarım
➢ Gelişmiş ülkelerde doğum ve ölümler azdır. 2. Ekonomik Sektör: Sanayi
3. Ekonomik Sektör: Hizmet
6) Şehir kır nüfusu:
➢ Tarım sektöründe çalışanların oranı faz-
➢ Şehirleşme oranı yüksekse gelişmiş ülkedir. laysa o ülke az gelişmemiştir.
➢ Şehirleşme oranı düşükse az gelişmiştir. ➢ Hizmet sektöründe çalışanlar fazlaysa o
ülke gelişmiş bir ülkedir.
Nüfus Artışı www.cografyaninkodlari.com
Doğal Nüfus Artışı: Doğumlardan ölümlerin çıkarılmasıyla ortaya çıkan nüfus artışıdır.
Gerçek Nüfus Artışı: Doğum ve ölümlerin yanında göçlerinde hesaplanmasıyla oluşur.
Nüfus Artış Hızı Grafiği Yorumlama
➢ Yanda Nüfus Miktarı en fazla 2010 değil 2015 yılındadır. 2010’da

yüksek olan nüfus miktarı değil nüfus artış hızıdır. Nüfus artış hı-
zı grafiklerinde nüfus miktarı en fazla en son yılda olur.
➢ Nüfusun en az olduğu yıl nüfus artış hızı grafiğinin en düşük oldu-
ğu 2015 yılı değil, nüfus artış hızı grafiğinin başladığı ilk yıldır.
➢ Bu dediklerimiz grafik 0’ın altında düşmediğinde geçerlidir.
Dünya Nüfus Artış Hızı Haritası
✓ Bu harita nüfus miktarı haritası değil nüfus artış hızı haritasıdır.

✓ Nüfus artış hızı en fazla Afrika ülkelerindedir. Bunda doğum oranlarının fazla olması etkilidir.
Afrika’da doğal nüfus artışı fazladır.
✓ Haritada sarı renkler nüfus artış hızının eksilere düşmeye başladığı anlamına gelir. Doğu Avrupa
ülkeleri bu durumdadır.
Nüfusu Artıran Etmenler Nüfusu Azaltan Etmenler
➢ Doğum oranlarının fazla olması. ➢ Savaşlar

➢ Sağlık hizmetlerinin gelişmesi. ➢ Doğal Afetler
➢ Ülkelerin nüfus artırıcı politikaları. ➢ Kadının iş hayatına atılması
➢ İş imkanlarının artması. ➢ Göçler (giden göçler)
➢ Gelenekler ➢ Eğitim seviyesinin artması
➢ Din ➢ Ülkelerin izlediği nüfus azaltıcı
➢ Göçler (Gelen göçler) politikaları.
Nüfusu Artış Hızının Düşmesinin Nüfusu Artış Hızının Artmasının
Olumlu Sonuçları Olumlu Sonuçları
➢ Kişi başına düşen milli gelir artar. ➢ Mal ve hizmetlere talep artar.
➢ Sağlık, Eğitim kalitesi artar. ➢ Üretim artar.
➢ Yatırımlar artar. ➢ Vergi gelirleri artar.
➢ İş gücü maliyeti azalır.
Olumsuz Sonuçları
➢ Yaşlı nüfus artar. Olumsuz Sonuçları

➢ Nüfus dinamizmini kaybeder. ➢ Kişi başına düşen milli gelir azalır.
➢ Emekliler sıkıntı olmaya başlar. ➢ Eğitim, sağlık imkanları yetersiz kalır.
➢ Göç almak zorunda kalır. ➢ İşsizlik artar. ➢ Çevre sorunları artar.
➢ Tasarruflar azalır. ➢ Doğal kaynaklar tükenir.
➢ Suç oranları azalır. ➢ Demografik yatırımlar artar.
Dünya Nüfusunun Tarihsel Süreçteki Değişimi
Nüfusun İkiye Katlanma Süresi: Belirli bir zamanda nüfusun iki katına çıkmasını ifade eder.
 Nüfus artış hızının düşük olduğu Almanya,  Nüfus artış hızının yüksek olduğu Somali, Af-
Japonya gibi gelişmiş ülkelerde nüfusun i- ganistan gibi az gelişmiş ülkelerde nüfusun i-
kiye katlanma süresi uzundur. kiye katlanma süresi kısadır.
Nüfusun Sıçrama Dönemleri
1) Alet Yapımı: Yaklaşık bir milyon yıl önce insanlar toplayıcılık

yaparak yaşamlarını sürdürüyorlardı. Vahşi yaşama karşı sa-
vunmasızdılar. Alet yapımının keşfedilmesiyle beslenme ola-
nakları atmış ve vahşi yaşama karşı kendilerini savunabilmiş-
lerdir. Bu durum insan ömrünü uzatmış ve nüfusta sıçrama ya-
şanmasına neden olmuştur.
2) Tarım-Yerleşik Hayat: 10.000 yıl önce Neolitik dönemde

insanların tarımı keşfetmesi sonucunda yerleşik hayat baş-
lamıştır. İnsanların gıdaya ulaşma imkanları artmış ve hayat
şartları, beslenme koşulları iyileşmiştir. Bu nüfusun ciddi bir
sıçrama yapmasına neden olmuştur.
3) Sanayi Devrimi: En büyük sıçrama sanayi devrimiyle bera-

18. ve 19. Yüzyıllar arasında başlamıştır. Seri üretim başla-
mış, insanların besinlere ulaşması kolaylaşmış, tıpta gelişme-
ler yaşanmıştır. Tüm bunlar yaşam koşullarını iyileştirmiş ve
ortalama insan ömrü uzamıştır. Nüfusta ciddi artışlar olmuş-
tur. Nüfusun ikiye katlama süresi 400 yıllardan 70 yıllara
kadar düşmüştür.
Dünya Nüfusunun Geleceği
✓ Nüfus artış hızı 1920’lerde %0,6 olan nü-

fus artış hızı, 1970’lerde %2,1’lere çıka-
rak zirve yapmıştır.
✓ 1970 sonrasında nüfus artış hızımız düşme-

ye başlamış ve bu düşüş devam etmektedir.
✓ 2100 yılında nüfus artış hızının %0,1’lere

düşeceği ön görülmektedir.
✓ Grafikte mor renk nüfus artış hızıdır. Nü-

fus artış hızı düşse de nüfus (kırmızı olan)
çıkmaktadır. Nüfus miktarı farklı bir şey
nüfus artış hızı farklı bir şeydir.
Dünya Nüfusunun Dağılışı
Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler
Doğal Faktörler Beşerî Faktörler
➢ İklim ➢ Tarihi faktörler

➢ Yeryüzü şekilleri ➢ Tarım
➢ Toprak Yapısı ➢ Sanayi
➢ Kara ve Denizlerin Dağılışı ➢ Madencilik ➢ Ulaşım
➢ Su Kaynakları ➢ Turizm ➢ Ticaret
Dünya Nüfus Yoğunluk Haritası
İklim
➢ Çok soğuk ve sıcak yerlerde nüfus seyrektir.
Çöller: Haritada Kırmızı içinde beyaz ve sarı gösterilen

bu alanlar çöl alanlarıdır. Sıcaklığın yüksek olma-
sından dolayı nüfus seyrektir
Kutuplar: Haritada mavi içinde beyaz ve sarı gösterilen bu

alanlar kutba yakın soğuk oldukları için nüfusları
seyrektir.
➢ Ilıman iklimlerde nüfus yoğundur.

Ilıman Okyanus İklimi, Muson İklimi, Akdeniz iklimi
Siyahla gösterilen yerler nüfusun yoğun olduğu ılıman iklim kuşaklarıdır.
Yeryüzü Şekilleri
➢ Dağlık alanlar seyrek nüfuslanırlar.
Himalaya dağları ve And dağları haritada beyaz-
la gösterilmiş dağlık saha oldukları için seyrek
nüfusludur.
Toprak Yapısı-Su Kaynakları

➢ Verimli toprak alanları ve Akarsu sahaları
yoğun nüfuslanmıştır.
Haritada siyahla gösterilen alanlar akarsu varlığı
ve verimli topraklardan dolayı mavi ile gösteril-
Kara ve Denizlerin Dağılışı
miş yoğun nüfuslu alanlardır.
➢ Karalar Kuzey Yarım Küre’de daha fazla alan kapladığı için nüfus
buralarda yoğunlaşmıştır. Nüfusun %90’ı buradadır.
Madencilik ve Sanayi
2
➢ Madencilik alanları nüfusun yoğun olduğu
1
alanlardır. Madenciliğin geliştiği alanlarda sanayi-
de gelişmiştir. Sanayinin gelişmesi nüfusun daha
da yoğun olmasına neden olmuştur.
➢ 1’le gösterilen yerde Apalaş dağlarında taş kömürü yatakları bu-
lunur. Madenin burada bulunmasından dolayı sanayide gelişmiştir.
➢ 2’yle gösterilen yerde Ruhr bölgesi taş kömürü yatakları vardır.

Kömür yataklarından dolayı sanayi gelişmiş ve nüfus yoğunlaşmıştır.
Kuzeybatı Avrupa, ABD’nin doğu kesimleri, Japonya ve Çin  Hindistan’da nüfusun yoğun olmasının nedeni: İklim
sanayinin yoğun olduğu alanlar ve bu nedenle nüfusunda yoğun Su varlığı, doğum oranlarının yüksek olmasıdır.
olduğu alanlardır.
Turizm
➢ Son yüzyılda turizmin önemi artmış ve turizm potansiyeli yüksek yerler yoğun nüfuslanmaya
başlamıştır. Yaz turizmi için Akdeniz kıyı kuşağı ülkeleri Yunanistan, Türkiye, İspanya önem
kazanmış ve yoğun nüfuslanmıştır. Kış turizmi içinse Norveç, Kanada, İsviçre gibi ülkeler kış
mevsiminde nüfus almaya başlamıştır.
Ulaşım
En fazla nüfus neden Asya’da?
➢ Ana yolların üzerinde bulunan ülkeler ekonomik olarak gelişirler ve nüfus buralarda yoğunlaş-
- Dünyanın en kalabalık nüfusları buradadır.
maya başlar. Singapur son yıllarda bu alanda gelişmiştir. - Sanayinin varlığı.
- Hindistan doğum oranlarının yüksek olması.
Ticaret
- Karaların geniş yer kaplaması.
➢ Ulaşım, sanayi, madencilik, turizm bir yerde geliştiğinde orada nüfus yoğunluğu artar ve bu
Nüfusun Afrika’da Fazla olmasının nedeni?
aynı zamanda oranın ticari açıdan da gelişmesini sağlar nüfus yoğunluğunu daha da artırır.
- Doğum oranlarının fazla olması.
Tarım
Avrupa’da nüfusun fazla olmasının nedeni?
➢ Geçmişte tarım yoğun nüfuslanma en önemli etmenlerden biriydi. İnsanlar verimli toprakların
- Dışardan alınan göç.
çevresine yerleşiyorlardı. Bugün de bu durum böyle olmakla beraber eskisi kadar yoğun bir
- Sanayinin varlığı.
etkiye sahip değildir. Sanayi ile birlikte nüfusun yoğunluk alanlarında kaymalar olmuştur.
- İklim koşullarının iyi olması.
Nüfus Piramitleri
Nüfus Piramidi: Bir ülke ya da bölgenin nüfusunun yaş gruplarına

dağılımı ve cinsiyete göre dağılımını gösteren şekillere denir.
Nüfus Piramidinden neler öğrenilir?
➢ Nüfusun yaş gruplarına dağılış miktarı ve oranı.

➢ Nüfusun cinsiyet dağılışı miktarı ve oranı.
➢ Çalışma çağındaki nüfusun miktarı ve oranı.
➢ Genç-Yaşlı bağımlı nüfus miktarı ve oranı.
➢ Toplam nüfus miktarı.
Kenarları İçe Çökük Piramit

➢ Yüksek doğum oranları vardır.
➢ Yüksek ölüm oranları vardır.
➢ Ortalama yaşam süresi kısadır.
➢ Yaşlı nüfus azdır.
➢ Nüfus artış hızı yüksektir.
Angola / Burundi
Gelişmemiş
Düzgün Üçgen Piramit

➢ Yüksek doğum oranları vardır.
➢ Azalan ölümler gözlemlenir.
➢ Ortalama yaşam kısmen uzamaya başlar.
➢ Yaşlı nüfus azdır.
➢ Nüfus artış hızı çok yüksektir.
Filipinler / Hindistan
Gelişmemiş
Asimetrik Piramit
➢ Azalan doğumlar gözlemlenir.

➢ Düşük ölüm oranları vardır.
➢ Ortalama yaşam uzamaya başlar.
➢ Yaşlı nüfus oluşmaya başlamıştır.
Brezilya / Çin
Gelişmekte Olan
Arı kovanı Piramit
➢ Düşük doğum oranları vardır.

➢ Ortalama yaşam uzundur.
➢ Yaşlı nüfus fazladır.
➢ Nüfus artış hızı azdır.
Almanya / İngiltere
Gelişmiş
Çan Şekli Piramit
➢ Artmaya başlayan doğum oranları vardır.

➢ Ortalama yaşam süresi uzundur.
➢ Yaşlı nüfus fazladır.
➢ Nüfus artışı azdır.
Rusya / İrlanda
Gelişmiş
2020 İnsani Gelişmişlik
Gelişmiş Ülke Özellikleri  Gelişmemiş ülke tabirini kullanmak
İndeksi Sıralaması
tam doğru değil az gelişmiş ülke
✓ Hammadde ithal eder.
kavramı daha doğrudur.
✓ Elektrik tüketimi fazladır.
✓ Kâğıt tüketimi fazladır.
✓ Demografik yatırımlar azdır.
✓ İntansif tarım yapar.
✓ Hizmet sektörü çalışanları fazladır.
✓ Gelir dağılımı dengelidir.
✓ Kişi başına düşen mili gelir fazladır
✓ Nüfus artış hızı düşüktür.
✓ Eğitim hizmetleri iyidir.
✓ Sağlık hizmetleri gelişmiştir.
✓ Altyapı hizmetleri gelişmiştir.
✓ Şehir nüfus oranı yüksektir.
✓ Kalifiyeli eleman fazladır.
✓ Göç alır.
✓ Nüfusu artırıcı politika izler.
Az Gelişmiş Ülke Özellikleri
✓ Hammadde ihraç eder.

✓ Elektrik tüketimi azdır.
✓ Kâğıt tüketimi azdır.
✓ Demografik yatırımlar fazladır.
✓ Ekstansif tarım yapar.
✓ Tarım sektörü çalışanları fazladır.
✓ Gelir dağılımı dengesizdir.
✓ Kişi başına düşen mili gelir azdır.
✓ Nüfus artış hızı fazladır.
✓ Eğitim hizmetleri yetersizdir.
✓ Sağlık hizmetleri yetersizdir.
✓ Altyapı hizmetleri gelişmemiştir.
✓ Kırsal nüfus oranı yüksektir.
✓ Kalifiyeli eleman azdır.
✓ Göç verir.
✓ Nüfusu azaltıcı politika izler.
Demografik Dönüşüm Modeli
 Kenarları içe çökük piramit düzgün

üçgen piramidinden önceki dönemde
gerçekleşir. Buna dikkat edin tam
tersi şekilde anlatılabilir size. Dün-
yada kabul gören bu dönüşüme de-
mografik dönüşüm modeli denir.
Türkiye Nüfusunun Tarihsel Gelişimi
✓ Osmanlı’da ilk sayımlar: II. Mahmut 1831. Askere alınacak kişilerin belirlenmesi.
✓ Osmanlı’da Abdülmecit 1844. Kimlik belgesi verilmiş. Kadınlar sayılmamıştır.
✓ Osmanlı’da Abdülaziz 1874. 12 milyon nüfus tespit edilmiştir.
✓ Türkiye’de ilk sayımlar: 1927 yılında.

✓ 1935 yılında ikici sayım olmuş ve 5 yılda bir yapılmaya başlanmıştır. Yıllar Nüfus
1927 13,6 milyon
✓ 1990’da bu bozulmuş ve 2000’de sayım yapılmıştır.
1935 16,1 milyon
✓ 2007 yılında De Jure sistemine geçilmiş nüfus ikametgâh (ADNKS)
1940 17,8 milyon
üzerinden her sene sayılmaya başlanmıştır.
1945 18,7 milyon
De Facto: Yüz yüze yapılan sayımdır. İnsanların yaşadıkları yerlerde 1950 20,9 milyon
belirli günlerde sayılırlar. 1955 24 milyon
De Jure: İnsanlar ikametgâh kayıtlarına göre sistemden sayılırlar. 1960 27,7 milyon
1965 31,3 milyon
1970 35,6 milyon
1975 40,3 milyon
1980 44,7 milyon
1985 50,6 milyon
1990 56,4 milyon
2000 67,8 milyon
2007 70,5 milyon
2010 73,7 milyon
2015 78,7 milyon
2020 83,6 milyon
2021 84,6 milyon
Birinci Dönem (1927-1960)
➢ Bu dönemde nüfusu artırıcı politika izlenmiştir. Nüfusu artırıcı politika izlenmesinin nedeni
ciddi savaşlardan çıkmış olmamız ve nüfusun zarar görmüş olmasıdır.
➢ Osmanlının parçalanması sonucunda yurt dışından gelen Türk nüfusu ve 1939 yılında Hatay
şehrinin anavatana katılması nüfusun artmasını sağlamıştır.
➢ 1939-45 yılları arası 2. Dünya savaşı ve yaşanan kıtlıklar nüfus artış hızını azaltmıştır.
➢ 1945-60 arasında savaşın bitmesi, sağlık imkanlarının iyileşmesi nüfus artış hızını artırmıştır.
İkinci Dönem (1960-1985)
➢ Aile planlaması çalışmaları yaşanmış ve nüfus artış hızında dü-

şüşler görülmüştür.
➢ Bu dönemde yurt dışına işçi göçleri yaşanmıştır.
➢ 1980 yılında yaşanan düşüşte darbenin etkisi vardır.
Üçüncü Dönem (1985 sonrası)
➢ 1985-2007 arasında nüfus artış hızı düzenli olarak düşmüştür.

 Eğitim seviyesinin artması
 Kadınların iş hayatına girmesi.
 Şehirleşmenin artması ve aile yapısına etkisi.
➢ 2005 sonrasında devletin nüfusu artış hızını artırıcı yönde politika izlemesi. Nüfus artış hı-
zındaki düşüşü azaltmış, az olsa da artmasını sağlamıştır.
➢ 2020 yılında yaşanan nüfus artış hızındaki düşüş Covid hastalığının etkisiyle olmuştur.
Türkiye’de Nüfusun Dağılışı
Dağılışı Etkileyen Etmenler
Doğal Faktörler Beşerî Faktörler
o İklim o Sanayi
o Yer şekilleri o Madencilik
o Toprak verimliliği o Tarım
o Su kaynakları o Turizm
o Bitki Örtüsü o Ulaşım
o Ticaret
o
✓ Nüfusun önemli bir kısmı iklimden do-

layı kıyı kesimlerinde yoğunlaşmıştır.
✓ Yükseklere çıkıldıkça hava soğur ve

nüfus yoğunluğu azalır.
Doğu Anadolu seyrek nüfusludur. Bu

kışların uzun ve soğuk geçmesinden
kaynaklanır.
Tuz Gölü Çevresi kuraklığın etkisiyle

seyrek nüfusludur.
✓ Engebeli, dağlık, yüksek yerlerde yer-

leşme, tarım, yaşam koşulları zor oldu-
ğu için nüfus seyrekleşir.
Karadeniz-Toros dağları, Menteşe,

Hakkâri bölgesi: dağlık, engebeli,
yüksek arazilerdir bu yüzden seyrek
nüfuslu alanlardır.
Türkiye Nüfus Yoğunluğu
✓ Göl ve akarsu çevreleri yoğun nüfuslanabilen alanlardandır.

Süphan Dağı
 Van Gölü Çevresi Doğu Anadolu’ya göre daha yoğundur.
✓ Verimli ovalar nüfusun yoğunlaştığı alanlardır.

 Çukurova, Bafra, Çarşamba, Ege deltaları yoğundur.
Van Gölü
Akdamar Kilisesi
✓ Sanayi nüfus dağılışındaki etkili en önemli beşerî faktördür.
 İstanbul, İzmir, Bursa, Kocaeli, Adana, Gaziantep, Kayseri
sanayinin etkisiyle yoğun nüfusludur.
✓ Maden çıkarılan ve işletmesi yapılan yerler nüfusun yoğun-

laştığı alanlardır.
 Batman petrol madeni
 Zonguldak, Karabük kömür varlığıyla gelişmiştir.
✓ Ulaşım açısından geçiş noktasında olan yerler nüfus bakı-

mından yoğun yerler olabilirler.
 Kayseri, Erzurum, Gaziantep, Konya, Eskişehir, İstanbul, An-
kara, İzmir örnek gösterilebilir.
✓ Turizm faaliyetlerinin yoğun olduğu Ege ve Akdeniz’de yaz

mevsiminde nüfus ciddi anlamda artış gösterir. Ölü Deniz
Yoğunluk En Fazla Yoğunluk En Az

En fazla nüfusa sahip 5 il
o İstanbul (3049) o Tunceli (11) İstanbul 15,840,900
o Kocaeli (563) o Ardahan (20)
Ankara 5,747,325
o İzmir (368) o Erzincan (20)
İzmir 4,425,325
 Nüfus yoğunluğunun en az olduğu bölge: Doğu Anadolu
Bursa 3,147,818
 Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölge: Marmara
Antalya 2,619,832
Türkiye Nüfusunun Yapısal Özellikleri
 Ortanca yaş: Bir nüfus grubunun

yaşları küçükten büyüğe doğru
sıralandığında tam ortada kalan
yaştır. Ülkemizde ortanca yaş artış
göstermektedir. ➢ 1980 (19)
➢ 2017 (31,7)
➢ 2021 (33,1)
Nüfusun Yaş Gruplarına dağılışı
Genç nüfus oranı 2016’ 23,7’den, 2021 yılında Yaşlı nüfusun oranı 2016’da %8,3 iken 2021
22,4’e düşmüştür. yılında %9,7’ye yükselmiştir. Ülkemizin nüfusu
giderek yaşlanmaktadır.
➢ Genç nüfus oranı hala yüksektir. Bu do-
ğum oranlarının fazlalığının sonucudur.
Yetişkin Nüfus Oranı 2016 yılında %68 iken
➢ Genç nüfus azalma eğilimindedir.
2021 yılında %67,9’a düşmüştür.
o Ülkemizin piramidi 1935 yılında kenarları içe çökük piramitken, 1975 yılına gelindiğinde
ölüm oranlarının azalmasıyla beraber düzgün üçgen piramidine dönmüştür.
o 2007 yılındaki piramide baktığımızda doğumların azaldığını görmekteyiz. Piramidin tabanı
daralmış ve piramit asimetrik şekilli nüfus piramidine dönmüştür.
o 2021 yılında ise piramidimiz arı kovanı piramidine yaklaşmaya başlamıştır. Bu değişimde:
➢ Doğurganlıktaki azalmalar ➢ Yaşam standartlarındaki iyileşmeler

➢ Ölüm hızındaki azalmalar ➢ Refah düzeyinin artması etkili oldu.
➢ Sağlık imkanlarında iyileşmeler
o Yaşlı nüfus giderek artmaktadır fakat Türkiye gelişmiş ülkelerin yaşlı nüfus yapısına gö-
re hala genç bir nüfusa sahiptir.
o Yaşlı nüfus giderek artmaktadır fakat Türkiye gelişmiş ülkelerin yaşlı nüfus yapısına gö-
re hala genç bir nüfusa sahiptir.
Nüfusun Cinsiyet Yapısı

Nüfusun Cinsiyet Yapısı
o Nüfusun %49,9’unu kadınlar, %50,1’ini erkekler oluş-

turur. Erkeklerin sayısı azda olsa fazladır.
o 65 yaş üstünde kadın sayısı daha fazladır. Bu kadınla- 50,1 49,9
rın erkeklerden daha uzun yaşamasıyla alakalıdır.
o Göç alan sanayileşmiş yerlerde erkek nüfusu daha faz-
layken, göç veren kırsal kesimlerde kadın nüfus daha
fazladır. Kadın Erkek
Nüfusun Eğitim Durumu

Okuma Yazma Oranları % Okuma oranı en yüksek iller
o Gelişmiş Ülkelerin okuryazar oranları yüksektir. Antalya %99,07
1927 10,58
o 2021 yılı 6 yaş üstü nüfusta kadınların okuryazar Çanakkale %98,81
oranı %95,54 erkeklerin ise 99,29’dur. 1950 31,8 Denizli %98,81
1980 67,48
Son 11 yılda üniversite mezunlarının oranı Okuma oranı en düşük iller
2000 87,32
%5,5’ten %13,9’a yükseldi ve üniversite Mardin %93,2
2011 95,14
mezun sayısı 10 milyon 304 bin oldu. Şanlıurfa %93,42
2021 97,4
Siirt %93,68
Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı www.cografyaninkodlari.com
İşsizlik Nasıl Hesaplanır

Çalışma Çağındaki Nüfus (15-64): 15-64 yaş arasındaki 1927
Son 3 ayda iş arayanlar ile 15 gün içinde
aktif, yetişkin nüfusu ifade eder. Çalışma çağındaki nüfusun
işe başlayacak olanların sayısının toplam
%52’si iş gücüne katılmaktadır. 5%
4,8 iş gücüne bölünmesiyle hesaplanır.
İş Gücü: Çalışma Çağındaki nüfusun üretimde bulunan kıs-
➢ Genç Nüfus İşsizlik %24,7
mını ifade eder.
89,6
 Geçmişten günümüze iş gücü oranı giderek azalır-
ken, çalışmayan nüfusta artış gözlemlenmektedir.
Tarım Sanayi Hizmet
Bunda:
➢ Zorunlu eğitimin uzaması
➢ Üniversite eğitimine katılımın artması 1980
➢ Eğitim görenlerin sayısının artması
➢ Tarımda makineleşmenin artması 23%
➢ Nüfusun iş alanlarının artışından daha hızlı
artması. 63,9
12,9
➢ Ülkemize dışarıdan gelen göçler.
o Birincil Ekonomik Faaliyet: Tarım Tarım Sanayi Hizmet

o İkincil Ekonomik Faaliyet: Sanayi
o Üçüncül Ekonomik Faaliyet: Hizmet
o 2021
 Az gelişmiş ülkelerde tarımda çalışanların nüfusun

18,6
oranı fazladır. Gelişmiş ülkelerdeyse Hizmet ve sa-
nayide çalışanların oranı fazladır. 60,3
21,1
 1927 yılında tarımda çalışanların oranı fazlayken
2021 yılına geldiğimizde tarımda çalışanların oranı
azalmış, hizmet ve sanayide çalışanların oranı art-
Tarım Sanayi Hizmet
mıştır. Bu gelişmişliğin bir göstergesidir.
Nüfusun Kır ve Kent Dağılımı
Kırsal Nüfus: Nüfusu 10.000’in altında olan yerlerdir.

Kentsel Nüfus: Nüfusu 10.000’in üstünde olan yerlerdir.
 Bu ayrım Ekonomik etkinliklere göre de yapı-

labilmektedir. Kırsal alanda tarım faaliyetleri
kentsel alanda sanayi ve hizmet ön plandadır.
1927 2003 2021

6,8
22 35
78 65 93,2
Kent Kır Kent Kır Kent Kır
o Kır kent nüfusu arasında dengeli bir dağılış yoktur.

o 1927 yılında kır nüfusu %78 kent nüfusu %22 oranlarındaydı.
o 2021 yılındaysa bu %93 kent %6,8 kır nüfusuna dönüşmüştür.
o Geçmişten günümüze tam tersine dönen bu oranlarda ülkemizin sanayileşmesi etkilidir.
o Sanayinin en fazla olduğu Marmara kentsel nüfusunda en fazla olduğu yerdir.
o Karadeniz ve Doğu Anadolu’da Türkiye’nin geneline göre kırsal nüfus oranı daha fazladır.
Bu bölgelerde sanayi faaliyetlerinin sınırlı olması, insanların geçimini tarımla yapması bunda
etkili olmuştur.
Göçler ve Göçlerin Nedenleri www.cografyaninkodlari.com
Göç: İnsanların çeşitli nedenlerden dolayı Doğal Nedenler Ekonomik Nedenler İtici ve Çekici Nedenler: Göç alan yerlerde
çekici faktörler, göç veren yerlerde ise iti-
yaşadıkları yerleri geçici ya da sürekli o- ➢ Deprem ➢ Geçim sıkıntısı
ci faktörler vardır.
larak değiştirmesidir. ➢ Tsunami ➢ Gelir dengesizliği
➢ Yangın ➢ İş imkanları
➢ Su kıtlığı ➢ Toprakların miras
➢ Erozyon yoluyla parçalanması
Sosyal/ Kişisel Nedenler Siyasi Nedenler
➢ Eğitim ➢ Siyasi baskılar

➢ Sağlık ➢ Mübadele
➢ Dinlenme ➢ Savaşlar
➢ Eğlence ➢ Sınır değişikliği
➢ Dini nedenler ➢ Terör
Yapıldığı Yerin Özelliğine Göre Süresine Göre Göçler Oluşum Nedenlerine Göre Mesafesine Göre Göçler
✓ Kırdan-Kıra ✓ Sürekli Göçler ✓ Zorunlu Göçler ✓ İç Göçler

✓ Kırdan-Kente ✓ Geçici Göçler ✓ Gönüllü Göçler ✓ Dış Göçler
✓ Kentten-Kente
✓ Kentten-Kıra
Türklerin Orta Asya’dan Göçü ve Kavimler Göçü
Türklerin Orta Asya’da yaşadığı yerin sınırları doğuda Gobi çölü ve Baykal gölünden batıda
Hazar gölüne; güneyde Tanrı dağları ve Gobi çölünden kuzeyde Rusya bozkırlarına uzanır.
Orta Asya’dan göçlerin nedenleri Kavimler Göçü: M.S. 350-800 yılları arasında Asya
kıtasından Avrupa kıtasına yapılan göçlerdir. Hunla-
o İklimde yaşanan kuraklıklar
rın göç hareketi Avrupa’daki birçok kavmin yer de-
o Hayvanlara otlak bulamama
ğiştirmesine neden olmuş ve büyük bir göç dalgası-
o Yaşam koşullarının güçleşmesi
nın başlatmıştır.
o Nüfusun artması
Yeni Dünya’ya Göçler
➢ 15. yüzyılda Avrupalıların yeni keşfettiği Amerika

ve Okyanusya kıtasına verilen isimdir.
➢ İngiltere ve Fransa Kuzey Amerika’ya; İspanya ve
Portekiz Güney Amerika’ya ağırlıklı olarak yerleşe-
rek sömürgeler kurmuşlardır.
➢ Afrika’dan Amerika’ya 1525-1866 yılları arasında
12 milyon Afrikalı taşınmıştır.
➢ Sanayi devrimi sonucunda Amerika’ya seyahatler
hızlanmış ve tüm bunlar sonrasında toplamda 65
milyon insan yer değiştirmiştir.
Günümüzde Yapılan Göçler www.cografyaninkodlari.com
Mübadele Göçleri: Devletlerin karşılıklı anlaşması sonu-

cunda nüfusun yer değiştirmesidir. Zorunlu bir göçtür.
 1923 yılında Türkiye- Yunanistan arasında yapıl-

mıştır. Türkiye’deki Rumlar Yunanistan’a, Yuna-
nistan’da bulunan Türkler Türkiye’ye zorunlu o-
larak göç etmiştir.
İşçi Göçleri: Sanayi devrimi ve tarımda makineleşme

sonucunda kırda işsizlik artmış ve insanlar kırdan ken-
te göç etmişlerdir.
 2.Dünya savaşı sonrasında Avrupa ülkelerinde

işçi ihtiyacı doğmuştur. Bu ihtiyacın giderilme-
si için Avrupa’ya Kuzey Afrika ülkeleri ve Tür-
kiye ’den işçi göçler gerçekleşmiştir.
Sosyal Olaylar ve Savaş Nedeniyle Göç: Ülke içinde

yaşanan savaşlar, çatışmalar sosyal olaylar insanların
göç etmelerine neden olabilir.
Mülteci Göçleri: İnsanların ülkelerinde ırk, din, siya-

si düşüncelerinden dolayı baskı görmeleri sonucunda
ülkelerini zorunlu olarak terk etmeleridir. Bu göçü ya-
panlara mülteci denir.
 Afganistan ve Suriye’den yapılan göçler
Doğal Afetler Sonucunda Göçler: Yaşanan doğal a-

fetler sonucunda insanlar daha güvenli yerlere göç
edebilirler.
 İrlanda’da 1841-1851 yılları arasında patates ü-

retimi düşmüş ve kıtlık yaşanmıştır. 1 milyon İr-
landalı Amerika’ya göç etmiştir.
Beyin Göçü: Nitelikli, yetenekli insanların az gelişmiş

ülkelerde ekonomik imkanların yetersiz olması, araş-
tırmaya ayrılan kaynağın az olması, değer görmemele-
ri sonucunda gelişmiş ülkelere göç etmeleridir.
 Beyin Göçü Alan: ABD, Kanada, Almanya, İsveç,

Fransa, İngiltere, Norveç gibi gelişmiş ülkeler.
 Beyin Göçü Veren: Hindistan, Pakistan, İran, Af-
rika ülkeleri gibi ülkeler.
"Beni TÜRK Hekimlerine emanet ediniz"
Mustafa Kemal Atatürk.
Türkiye’de Göçler www.cografyaninkodlari.com
Geçici Göçler: Belirli bir süre için farklı yerlere ✓ Ülkemizde göçlerin çoğu kırdan
genelde çalışma amacıyla yapılan göçlerdir. Türkiye’de kente yapılır. Kırdan kente yapı-
mevsimlik göçün temelinde ekonomik nedenler yatar. lan bu göçlerin en önemli nedeni
sanayileşme, yani ekonomik ne-
Tarım dendir. 1960 sonrasında bu göç
➢ Çukurova’ya pamuk toplamak için hareketi başlamıştır.
➢ Niğde, Afyon ve Nevşehir’e patates için ✓ Şehir nüfusunun artması sonu-
➢ Karadeniz’e Çay ve Fındık toplamak için cunda son yıllarda şehirden şeh-
re de göçler başlamıştır. Son
Turizm
yıllarda şehirden bunalan kişiler
➢ Ege ve Akdeniz’e yaz mevsiminde yapılır.
şehirden kıra göç hareketini
başlatmıştır.
Yaylacılık
✓ Göç önce yakın şehre sonra daha
➢ Karadeniz’de hayvancılık amaçlı
büyük şehre giderek gerçekleş-
➢ Akdeniz’de serinlemek amaçlı yapılır.
tiğinde buna aşamalı göç denir.
✓ Alınan göç ve verilen göç arasın-
daki farka net göç denir.
Sosyal-Siyasi Olayların Neden Olduğu Göçler: Sa- ✓ Son yıllarda İstanbul ve Ankara
vaşlar, Kan davaları, İç karışıklıklar nedeniyle yapılan gibi şehirlerden başka şehirlere
göçlerdir. göçler giderek artmaktadır.
➢ 1923 yılında Türkiye- Yunanistan arasında

yapılmıştır. Türkiye’deki Rumlar Yunanis-
tana, Yunanistan’da bulunan Türkler Türki-
ye’ye zorunlu olarak göç etmiştir. 400 bin
Türk Türkiye’ye gelmiştir.
➢ 1923-1960 arasında Bulgaristan 374, Yu-
goslavya 269 bin, Romanya 121 bin Türk
Türkiye’ye gelmiştir.
➢ 1989’da Bulgaristan’dan 400 bin Türk Tür-
kiye’ye gelmiştir.
➢ Geçici koruma kapsamında 3.751.889 Suri-
yeli vatandaş ülkemize göç etmiştir.
➢ Afganistan’dan gelen toplamda 300 bin sı-
ğınmacı ülkemizde yaşamaktadır.
Doğal Olayların Neden Olduğu Göçler
➢ 1992 Erzincan, 1999 Gölcük, 2011 Van dep-

remi sonrası yaşanan göçler.
➢ Çaykara, Uzungöl’de yaşanan heyelan sonu-
cunda Van Özalp’a yapılan göç.
Göç Alan Yerde Oluşan Mekânsal Etkiler Dış Göçler: Ülkemize yurt dışından gelen göçler ara-
sında en fazla sığınmacılar bulunur. Çalışma amacıyla
➢ Sanayi alanlarına aşırı göç sonucunda plan-
gelenler azdır. Ülkemizden giden göçler daha çok Av-
sız kentleşme ve gecekondulaşma yaşanır.
rupa kıtasına yapılır.
➢ Alt yapı yetersizlikleri ortaya çıkar.
➢ Okullar ve sağlık alanları yetersiz kalır. ➢ 1960 yılında Almanya, Fransa, Hollanda gibi
➢ Yeni yerleşim yerleri açmak için doğal çev- ülkelere işçi göçleri verilmiştir.
reye zarar verilir.
➢ Şehirler giderek büyür ve fabrikalar şe- Göç Veren Yerde Oluşan Mekânsal Etkiler
hirlerin içinde kalır.
➢ Nüfus azalır.
➢ Trafik artması ve yakıt kullanımı sonucun-
➢ Meskenler boş kalır ve bazıları yıkılır.
da yoğun hava kirliliği yaşanır.
➢ Genelde gençler gider ve yaşlılar kalır.
➢ Farklı kültürler etkileşim içine girer.
➢ Üretim buralarda azalır.
➢ Fazla göç sonucu atıklar artar. Çöp dağla-
➢ Okulların kapanmasına neden olur.
rı oluşur ve çevre sorunları artar.
➢ Tarım arazileri boş kalır.
Ekonomik Faaliyetler www.cografyaninkodlari.com
1.Ekonomik Faaliyet: TARIM
✓ Doğadan doğrudan ya da dolaylı olarak elde edilir.

✓ Gelişmişlik seviyesi arttığında bu alanda çalışanla-
rın oranı giderek azalır.
➢ Balıkçılık ➢ Ormancılık
➢ Tarım ➢ Madencilik
2.Ekonomik Faaliyet: SANAYİ
✓ Doğadan alınan ürünlerin işlenerek yeni ürünlere

dönüştürülmesini ifade eder.
✓ Sanayi devrimi ile önem bir alana dönüşmüştür.
➢ Sanayi faaliyetleri
3.Ekonomik Faaliyet: HİZMET
✓ İnsanlara ve diğer ekonomik faaliyetlere ürün ve

hizmet sağlanmasını ifade eder.
✓ Gelişmişlik seviyesi arttığında bu alanda çalışanla-
rın oranı artış gösterir.
4.Ekonomik Faaliyet: Bilgi toplama, bilgiyi işleme, değiştirme ve yayma çalışmalarını kapsar. Yazılım
grafik tasarım, reklam yayıncılığı, coğrafi bilgi sistemleri gibi alanları kapsar.
5.Ekonomik Faaliyet: Karar verme kısmında bulunan üst düzey yöneticileri kapsar. Bu sektörde çalı-
şanların sayısı azdır ama dünya üzerinde etkileri fazladır.
Ekonomik Faaliyetler ve Gelişmişlik
Gelişmiş Ülkeler
 Gelişmiş ülkelerde çalışan nüfusun büyük bölümü

hizmet sektöründe istihdam edilir.
 Çalışan nüfusun bu ülkelerde az olması buralarda

tarım ve sanayinin az olduğu anlamına gelmez. Ta-
rımsal üretim ve sanayide modern yöntemler ve
Japonya Norveç
teknoloji kullanımından kaynaklanır bu durum.
Az Gelişmiş Ülkeler
 Az gelişmiş ülkelerde çalışan nüfusun büyük bö-

lümü tarım sektöründe istihdam edilir.
 Az gelişmiş ülkelerde tarımsal faaliyetler modern

yöntemlerle yapılamaz ve teknolojiden yoksundur.
Bu yüzden tarım sektöründe çalışacak insan sayı-
Etiyopya Mali
sına ihtiyaç fazladır.
Üçüncül Ekonomik Sektör: Hizmet

‘’ Her ne yapıyorsan yap durma. Sürü-
nerek de olsa devam et. Çünkü 1 her İkincil Ekonomik Sektör: Sanayi
zaman 0’dan öndedir ‘’
Birincil Ekonomik Sektör: Tarım
Uluslararası Ulaşım Hatları www.cografyaninkodlari.com
✓ Ulaşımın gelişmesiyle hammaddenin üretim alanlarına taşınması ve üretilen malların pazara

taşınması hızlanmıştır.
✓ Ulaşım teknolojilerinin gelişmesi her geçen gün ulaşımı kolaylaştırmış ve malların daha ucuza
taşınmasını sağlamıştır. Daha ucuz taşınan mallar üretimi ve sonrasında tüketimi artırmıştır.
✓ Gelişmiş ülkelerde ulaşım ağları gelişmişken, az gelişmiş ülkelerde ulaşım ağları
gelişmemiştir.
Kara Yolları Kara yolları etkisini ilk olarak deniz yolla-

rının gelişmesiyle sonrasında sanayi devri-
➢ İlk ulaşım ağları kara yolu şeklindedir.
minin yaşanmasıyla beraber kaybetmeye
➢ Roma yollarını ilk karayolları olarak kabul edebiliriz.
başlamıştır.
➢ Çay yolu: Çin- Rusya arasında
İpek Yolu: Çin-Avrupa arasında
Baharat Yolu: Hindistan-Avrupa arasında
Kral Yolu: Efes-Sus arasında
 Karayolları en uzun: ABD
 En yoğun bölgeler: Batı Avrupa ve Japonya.
Demir Yolları
➢ Demir yolları ilk defa sanayi devrimiyle beraber İngiltere’de ortaya çıkmıştır.
➢ Kara yollarından daha ucuzdur. Bu nedenle deniz yoluyla taşınan ürünlerin karada demir yoluyla
taşınması daha uygundur.
➢ Otomobillerin gelişmesi demir yollarının öneminin azalmasına neden olmuştur.
➢ Yolcu taşımacılığında son yıllarda daha çok şehir hatlarında ve hızlı tiren olarak kullanılmaktadır.
➢ Gelişmiş ülkelerde demir yolu ağları yoğundur. En yoğun yer Kuzey Amerika’dır.
Hava Yolları
➢ İlk defa Fransa’da ortaya çıkmıştır.

➢ Günümüzde daha çok yolcu taşımacılığında kullanılmaktadır.
➢ En pahalı ulaşım yoludur.
➢ Sanayi ve Nüfusun yoğun olduğu alanlarda hava yolu ulaşımı da yoğundur.
➢ Kaza oranları düşük ve hızlıdır.
➢ Hava yolu taşımacılığının en fazla yapıldığı ülke ABD’dir. Avrupa ile Amerika arasında
hava yolu taşımacılığı yoğundur.
Deniz Yolları En önemli deniz yolu hatları

➢ Uluslararası ticarette en fazla kullanılan ve en fazla ✓ Kuzey Atlantik Yolu.
yük taşınan ulaşım yoludur. ✓ Batı Avrupa, Akdeniz ve Hint
➢ Geçmişte Yunanlılar, Cenevizliler, Venedikliler, Por- Okyanusu Yolu.
tekiz ve İspanyollar denizcilikte ilerlemiştir. ✓ Ümit Burnu Yolu.
➢ Pusulanın keşfi, haritacılık alanında yaşanan geliş- ✓ Atlantik, Güney Amerika ve
meler kıyılarda yapılan denizciliği açık denizlere Doğu Kıyısı Yolu.
açmış ve coğrafi keşiflere zemin hazırlamıştır. ✓ Pasifik, Güney Amerika ve Av-
➢ Buharlı gemilerin icadıyla deniz ulaşımı gelişmiştir. rupa yolu.
➢ Günümüzde büyük gemilerin kullanılması deniz taşı- ✓ Pasifik Aşırı Yolu.
macılığını en ucuz ulaşım yolu haline getirmiştir. ✓ Karayip- Meksika Körfezi Yolu
Afetler www.cografyaninkodlari.com
Afet: Canlı ve cansız çevreye zarar veren, insanların normal Doğal Afetler
yaşantısını durduran ya da kesintiye uğratan, can ve mal kaybına
neden olan olaylara verilen isimdir. Yavaş Gerçekleşen doğal afetler
o Şiddetli soğuklar
Doğal Afet: Canlı ve cansız çevreye zarar veren, insanların o Kuraklık
normal yaşantısını durduran ya da kesintiye uğratan, can ve mal o Kıtlık
kaybına neden olan, ağırlıklı olarak ya da tamamen doğal o Erozyon vb.
koşuların neden olduğu olaylardır.
Ani Gerçekleşen doğal afetler
Beşerî Afet: Büyük nükleer ve biyolojik kazalar, patlamalar o Deprem

gibi insanların neden olduğu büyük can ve mal kayıplarına neden o Seller, Su taşkınları
olan olayları ifade eder. o Toprak kayması
o Çığ
o Fırtına, hortumlar
 Doğada herhangi bir olaya afet diyebilmemiz için insan- o Volkanlar
ların bu olaydan etkilenmesi gerekir. o Yangınlar vb.
 Gelişmiş ülkelerde afetlerin oluşturduğu can ve mal ka-
yıpları azken, az gelişmiş ülkelerde bu kayıplar fazladır.
İnsan kaynaklı Afetler
 Yaşanan afetler farklı afetleri tetikleyebilir. Deprem-
ler çığ, Tsunami gibi doğal afetleri tetikleyebilir. o Nükleer, biyolojik kazalar
 Hızlı gerçekleşen doğal afetlere önlem almak daha zor- o Kimyasal kazalar
ken, yavaş gerçekleşen doğal afetlere önlem almak da- o Taşımacılık kazaları
ha mümkündür. o Endüstriyel kazalar
DEPREM: Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak or-

Jeolojik Afetler taya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri or- En büyük ve etkili olanı
tamları ve yer yüzeyini sarsmasıyla oluşur. tektonik depremlerdir.
• Deprem
• Heyelan
➢ Çöküntü depremleri
• Kaya Düşmesi
➢ Volkanik depremler
• Volkanik Patlama
➢ Tektonik depremler
• Çamur Akıntısı
• Tsunami
3
2
1 1
Yeryüzünde önemli deprem alanları ➢ Yeryüzündeki depremlerin yaklaşık 4/5’i

1) Pasifik Deprem Kuşağı Pasifik Deprem Kuşağında gerçekleşir.
2) Alp-Himalaya Deprem Kuşağı ➢ Atlantik deprem kuşağında gerçekleşen
3) Atlantik Deprem kuşağı depremlerin afet oluşturma olasılığı daha
düşüktür.
1-5 arasında olan depremler can ve mal kaybına neden ✓ Prof. Dr. Richter tarafından
olmaz. Hafif depremlerdir. depremin büyüklüğü ölçü ola-
5-7 arasındakiler orta büyüklüktedir. Can ve mal kayıp- rak ortaya konmuştur.
larına neden olurlar. ✓ Richter ölçeği dışında Mer-
7-9 arasındakiler büyük depremlerdi. Fazla can ve mal calli ölçeği de bulunur.
kayıplarına neden olurlar.
Türkiye’de Deprem
✓ Ülkemiz Alp-Himalaya dağ kuşağında

oluşmuştur yani genç oluşumludur. Tüm
KAF Türkiye’de en fazla afetzede oluş-
bunlar ülkemizin önemli bir deprem sa-
turan doğal afet depremdir (%55)
hası olmasına yol açmıştır. Çöküntü Dep-
remleri ülkemizde Karstik arazinin yoğun BAF
olduğu Akdeniz bölgesinde görülür. Ülke-
mizde depremlerin fazla can ve mal ka-
yıpları oluşturmasının nedenleri:
➢ 1. Derece deprem alanlarının varlığı

➢ Nüfusun %71’inin 1. Derece deprem Kuzey Anadolu Fay hattı (KAF)
bölgesinde yaşamını sürdürmesi Batı Anadolu Fay Hattı (BAF)
➢ Binaların sert zemine değil de gevşek Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF)
zeminlere yapılması
➢ Deprem bilincinin gelişmemesi.
Deprem Öncesi Deprem Esnası Deprem Sonrası
• Halk eğitilmeli • Panik yapılmamalı. • Gaz ve su vanaları, elek-

• Deprem olacağı zaman ne- • Uygun yerlerde baş koru- tirikli aletler kapatılmalı.
ler yapılacağı konuşulmalı. nacak şekilde pozisyon a- • Sarsıntı bittiğinde gerek-
• Eşyalar sabitlenmeli. lınmalı ve sarsıntı bitene li önlemler alınarak bina-
• Deprem çantası oluşturul- kadar beklenmelidir. nın terk edilmesi gerekir.
malı ve kolay ulaşılabilecek • Asansör kullanılmamalı. • Açık bir yerde beklenmeli.
bir yere koyulmalı. • Devrilecek eşyalardan u- • Yaralılara yardım edilmeli.
• Deprem esnasında alınma- zak durulmalı. • Enkazlar arasında dolaşıl-
sı gereken doğru pozisyon • Trafikte güvenliyse aracı mamalı.
öğrenilmeli. durdurup beklemeliyiz.
TSUNAMİ: Yüksek can ve mal kaybına neden olan, büyük dalga-

lar şeklinde oluşan doğal afettir. Hızları saatte 800 km, boyları
30 metreyi bulabilmektedir. Oluşumunda deniz diplerinde mey- Tsunamilerin en fazla görüldüğü
yerler: Japonya, Endonezya, Sri
da gelen:
➢ Deprem Lanka, Tayland.
➢ Volkanizma
➢ Heyelanlar etkilidir.
✓ Tsunami yaşanmadan önce denizde geri çekilme gerçekleşir.

✓ Erken uyarı sistemleri sayesinde tsunami yaşanmadan haberdar alınabilir.
Türkiye’de Tsunami: Türkiye’de geçmişte 90 civarında Tsunami izlerine rastlanmıştır. Denizleri-

mizde oluşacak bir depremle ülkemizde 3-6 metre boyunda tsunamilere neden olabilir.
VOLKANİZMA: Magmanın fay hatları boyunca yer yüzüne www.cografyaninkodlari.com
katı, sıvı ya da gaz olarak çıkması sonucunda oluşur. Vol-
kanizma faaliyetlerinin etkileri:
➢ Can ve mal kayıpları

➢ Hava ulaşımında aksamalar
➢ Tarım alanlarının zarar görmesi
➢ Çevre sorunları
➢ Tsunamilerin oluşması
➢
 Dünyada: İtalya, Endonezya, Japonya, Şili, Peru,
Filipinler, İzlanda gibi ülkelerde yoğun gözlenir.
Türkiye’de Volkanizma
➢ Ülkemizde aktif volkan yoktur.

➢ Ağrı, Erciyes, Hasan, Tendürek ve Kula
volkanik dağlarında tarihi çağlarda vol-
kanik hareketlilik olduğuna dair kanıt-
lara rastlanmıştır.
➢ En son volkanik faaliyet 1441-1443 yıl-
larında Tendürek dağında olmuştur.
KÜTLE HAREKETLERİ: Heyelan, kaya düşmesi, çamur

akıntıları yamaç dengesinin bozulması sonucu ortaya Türkiye’de görülme oranı en yüksek
çıkan doğal afetlerdir. olan doğal afet heyelandır (%45).
Heyelanların nedenleri
➢ Eğimli arazinin varlığı

➢ Şiddetli yağmur ve kar erimeleri
➢ Toprağın suya doyması Heyelan ilkbahar mevsiminde kar
➢ Killi tabakaların varlığı Kaya Düşmelerine çoğunlukla Eğimli ve kayalık a- ve buz erimeleri sonucunda artar.
➢ Eğim doğrultusunda uzanan tabakalar razilerde yol yapımı ve deprem sonrasında rastla-
➢ Depremlerin yaşanması nır. Kurak ve yarıkurak arazilerdeyse yoğun yağış-
➢ Yol, bina, köprü yapımı gibi çeşitli in- larla suya doyan malzemeler çamur akıntılarına
san faaliyetleri. neden olurlar.
Türkiye’de Kütle Hareketleri: Ülkemizin engebeli ve dağlık

olması kütle hareketlerinin fazla olmasına neden olmuştur.
Heyelan ülkemizde en fazla yağış ve eğimin bol olduğu Trab-
zon, Rize, Kastamonu, Artvin ve Erzurum’da görülür. Kaya
düşmelerineyse Kayseri ve Sivas’ta yaygın olarak rastlanır.
Heyelan
Kaya Düşmeleri
BIYOLOJIK AFETLER www.cografyaninkodlari.com
KLIMATIK AFETLER TEKNOLOJIK AFETLER
• Erozyon
• Kuraklık • Orman Yangınları • Nükleer Kazalar
• Dolu • Böcek İstilaları • Sanayi kazaları
• Hortum • Salgın hastalıklar • Ulaşım kazaları
• Yıldırım düşmesi • Maden kazaları
• Kasırga • Biyolojik kazalar
• Aşırı Yağış • Kimyasal silah
SOSYAL AFETLER
• Sel kullanımı
• Buzlanma
• Çığ • Savaşlar
• Taşkın • Terör saldırıları
• Hava Kirliliği • Göçler

• Yangınlar
EROZYON: Toprak yüzeyinin rüzgâr, yağmur ve başka

dış kuvvetler tarafından süpürülmesidir. Doğal süreçler-
de gerçekleşen bu erozyon afet olarak nitelendirilmez-
ken, insanın etkisiyle hızlandığında afet özelliği kazanır.
Verimsizleşen toprak yüzeyi tarım alanlarının azalması-
na, verimin düşmesine ve bunlar sonucunda kıtlığa ve aç-
lığa neden olur. Erozyon yavaş gerçekleşen bir doğal a-
fettir.
Erozyon önlemek için alınacak tedbirler Erozyonun Etkileri

Türkiye’de Erozyon: Türkiye topraklarının
➢ Ağaçlandırma çalışmaları yapmak %86’sı erozyon alanı içindedir. Ülkemizde e- ➢ Topraklar verimsizleşir
➢ Eğimli arazilerde taraçalar oluşturmak rozyonun fazla olmasının nedenleri: ➢ Göçler artış gösterir
➢ Tarım arazilerini eğime dik sürmek ➢ Kıtlık ve açlığı artırır
➢ Meraları aşırı otlatmamak ➢ Eğimli arazilerin fazlalığı ➢ Barajların su tutma kapasitesi azalır
➢ Nadas tarımı yapmamak ➢ Bitki örtüsünün tahrip edilmesi ➢ Bitki çeşitliliği azalır
➢ Nöbetleşe ekim yapmak ➢ Kurak ve yarıkurak iklimin varlığı ➢ Doğal su kaynakları beslenemez.
➢ Ormanlık alanları korumak ➢ Yanlış tarım uygulamaları
➢ İnsanları bilinçlendirmek ➢ Az ve düzensiz yağışlar
ŞİDDETLİ RÜZGARLAR: Saatte 60 km üstünde hızla

esen rüzgarlara fırtına denir. 118-120 km hızın üstüne
çıktığında bu rüzgarlar kasırgaya dönüşür. Kasırgalara
Tropikal bölgelerde özellikle Meksika, Japonya, Çin, Vi-
etnam, Tayvan, Filipinler gibi ülkelerde sıklıkla görülür.
Türkiye’de Rüzgarlar: Türkiye’de çeşitli rüzgarlar za-

man zaman etkili olarak sel, orman yangınlarına neden o-
labilirler. Tropikal bölgelerde görülen kasırgalara ülke-
mizde rastlanmaz.
SEL VE TAŞKINLAR: Ani yağışlar ve kar erimeleri so-
nucunda ani, düzensiz ve büyük su akıntılarına sel denir.
Bir akarsuyun taşıdığı su miktarının artması sonucunda ya-
tağından dışarı çıkmasına taşkın denir.
Sel ve taşkınların nedenleri
➢ Aşırı ve ani yağışlar

➢ Kar, buz erimeleri
➢ Şiddetli rüzgâr ve fırtınalar
➢ Dere yataklarına yerleşim kurulması
➢ Dere yataklarının değiştirilmesi Sel ve taşkınlar Güneydoğu
➢ Bitki örtüsünün tahrip edilmesi Asya ülkelerinde önemli can ve
➢ Altyapının yetersiz olması mal kayıplarına neden olur.
➢ Şehirleşme
Türkiye’de Sel ve Taşkınlar: Ülkemizde sel ve taşkınlar Sel ve taşkınların her yerde gö-
en fazla nisan, mayıs ve haziran aylarında gerçekleşir. rülme ihtimali vardır. En fazla
Bu aylarda yağışlar artış gösterir ve kar erimeleri ger- Erzurum, Sivas, Kayseri illerin-
çekleşir. Tüm bunlar sel ve taşkınlarda artışa neden olur. de görülürler.
ÇIĞ: Engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde, iç ya da dış Çığı İçin Alınacak Önlemler
kuvvetlerin etkisi sonucunda yamaçtaki karın aşağı kesim-
➢ Erken uyarı sistemi kurmak
lere kaymasına çığ denir.
➢ Ağaçlandırma yapmak
➢ Yamaçlara duvarlar kurmak
Çığın nedenleri ➢ Çığ tünelleri oluşturmak
➢ Engebeli, eğimli arazi

➢ Bitki örtüsünden yoksun arazi Türkiye’de Çığ: Ülkemizde çığ Bayburt, Artvin,
➢ Yol yapım çalışmaları Ağrı, Hakkâri, Tunceli, Bingöl illerinde afet
➢ Deprem, volkanik patlamalar boyutunda görülür. Bölge olarak Doğu Anadolu
➢ Araçların ve insanların sesleri başta gelir.
ORMAN YANGINLARI: Dünya üzerinde en fazla orman

yangınlarına Tropikal kuşak ve Akdeniz iklim alanlarında
rastlanır. Bunların %85’u beşerî faaliyetler sonucunda Akdeniz’de orman yangınları sı-
%15’i doğal olaylar sonucunda gerçekleşir. caklığın fazla olduğu yaz mevsi-
minde yoğundur.
Orman yangınlarının nedenleri
➢ Yıldırım düşmesi, Volkanik patlamalar

➢ Devam eden yangınlar
Karadeniz’de yangınlar kış ve ba-
➢ Hayvanların taşıması
har aylarında fön rüzgarlarının et-
➢ Meteor faaliyetleri Türkiye’de Orman Yangınları: Ülkemizde or-
kisiyle artış gösterir.
➢ Anız ve çöp yakma man yangınlarının %11’i doğal nedenlerle, %48’i
➢ Avcılık, piknik faaliyetleri kaza ve ihmaller sonucunda, %10’u kasıtlı ola-
➢ Sigara izmaritleri rak, %30’u bilinmeyen nedenlerle çıkmaktadır.
➢ Çevreye atılan cam şişeler Orman yangınlarının sayısı artmakta fakat et-
➢ Kasıtlı çıkarılan yangınlar kilenen alan azalmaktadır.
Orman Yangınlarının Sonuçları
➢ Erozyon artar
➢ Canlılar zarar görür
➢ Sel ve taşkınlar riski artar
➢ Turizm olumsuz etkilenir
➢ Ekolojik denge bozulur
➢ İklim değişimleri hızlanır

ÖZET Tyt Cografya Konu Anlatimi PDF Ozet Ders Notlari Tyt PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ÖZET Tyt Cografya Konu Anlatimi PDF Ozet Ders Notlari Tyt PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PDF in kodlamalı ve animasyonlu ücretsiz konu anlatım videosu Youtube ‘’Coğrafyanın Kodları’’ kanalında.

Doğa ve İnsan www.cografyaninkodlari.com

Coğrafya: Doğa (Fiziki) ve İnsan (Beşerî) arasındaki etkileşimi

Doğa İnsan Etkileşimi

İnsanın Doğaya etkisi Doğanın İnsana etkisi

Fiziki Coğrafya Beşerî Coğrafya

➢ Jeoloji (Yer bilimi) ➢ Hidroloji (Su bilimi)

Biyocoğrafya Kartoğrafya Turizm Coğrafyası

İlk Çağ’da Coğrafya

✓ İlk coğrafi düşünürler Mezopotamya, Mısır

➢ Eseri: ‘‘Coğrafya Klavuzu’’ Tales

Orta Çağ’da Coğrafya

✓ Avrupa’da kilisenin baskıyla bilim gerileme

➢ Eseri: Kitap-ür Rüşandi ➢ Eseri: Kitap Suret el Arz

➢ Eseri: Seyahatname ➢ Eseri: Mukaddime

İbn Batuta İbn Haldun

➢ Eseri: Divan-ü Lügat-it Türk

Yeni Çağ’da Coğrafya

➢ Amerika’nın keşfi. ➢ Hindistan’a denizden ulaştı.

Kristof Kolomb Vasko Dö Gama

➢ Eseri: Cihannüma ➢ Eseri: Seyahatname

Kâtip Çelebi Evliya Çelebi

➢ Kitabı-ı Bahriye :Akdeniz kıyılarını gösteren denizcilik kılavuzu.

✓ Modern coğrafyanın temelleri bu dönemde atılmıştır.

✓ ➢ Fiziki coğrafyanın ➢ Beşerî coğrafyanın

A. Von Humboldt Carl Ritter

‘’Tırmanmayı göze alanlar zirvenin hazzını yaşar’’

✓ Ekvatorun yarıçapı kutupların yarıçapından fazladır.

✓ Yer çekimi Ekvator’da daha azken kutuplarda daha

✓ Gece ve Gündüz oluşur. Dünya’nın bir tarafı aydınlıkken

✓ Paralel boylarının uzunluğu Ekvator’dan kutuplara

✓ Çizgisel hız Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır ve

✓ Tan ve grup süresi kutuplara gidildikçe uzar.

✓ Ekvator’dan kutuplara gidildikçe güneş ışınlarının geliş

✓ Ekvator’dan kutuplara gidildikçe buharlaşma azaldığı için

✓ Ekvator’dan kutuplara gidildikçe tarım ürünlerinin

✓ Gölge boyu Ekvator’dan kutuplara gidildikçe uzar.

✓ Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol Ekvator’dan

✓ Termik basınç kuşaklarının oluşur.

✓ Kalıcı kar sınırı Ekvator’da yüksektir (yüksektedir)

✓ Harita çizimlerinde bozulmalar olur.

‘’ En büyük başarı hiçbir zaman düşmemek değil

Dünya’nın kutup noktalarından geçtiği varsayılan

Dünya’nın Günlük Hareketinin Sonuçları

✓ Çizgisel hız ve açısal hız oluşur.

➢ Çizgisel hızın oluşmasının nedeni Dünya’nın Günlük

✓ Gece ve gündüz birbirini takip eder.

✓ Gün içinde Güneş ışınlarının geliş açısı değişir. (Şekil 1)

✓ Gün içinde sıcaklık değişir.

Şekil 2 ✓ Gün içinde gölge boyu ve yönü değişir. (şekil 2)

✓ Güneş’in tutulma oranı gün içinde değişir.

✓ Fiziksel parçalanma oluşur.

✓ Dinamik basınç kuşaklarının oluşur. (şekil 4)

Okyanus akıntıları genel dolaşım sistemi

Günöte (4 Temmuz) Günberi (3 Ocak)

✓ Dünya’nın güneşe uzaklaştığı tarih ✓ Dünya’nın güneşe yaklaştığı tarih

✓ Uzaklaşınca çekim etkisi azalır ve ✓ Yakınlaşınca çekim etkisi artar ve

✓ Bu 4 Temmuz tarihinde gerçekleşir ✓ Bu 3 Ocak tarihinde gerçekleşir ve

✓ 23 Eylül ekinoksunun 2 gün ✓ Şubat ayının 28 gün sürmesine

Aşağıda verilen olguların hangisinin sonucunda Günlük Elips

Fiziksel parçalanmanın oluşumu

23 Eylül ekinoksunun 2 gün gecikmesi

Termik basınç kuşaklarının oluşumu