3/19/2023

UGM 204 Temel Elektronik II

Dr. Ümit ÇELİK

Hafta 1-2

UGM 204 Temel Elektronik II (4-0) 4

• Lojik Devreler,
• Lojik diyagramlar,
• Dijital system, analog system ve hibrit sistemlerin tanımı, sistem ve uygulama farkları.
• Sayı Sistemleri; binary, desimal ve hexadesimal sistemler ve aralarındaki dönüşümler,
• Veri çevirimi; Analog very dijital very; Analogdan Dijitale, Dijitalden Analoga çeiviricilerin çalışması ve uygulamaları, girdiler ve çıktılar;
çeşitli tiplerin sınırlandırmaları;
• Pozitif ve negative lojik, TTL karakteristikleri, girişler ve çıkışlar,
• Lojik sistemlerin temelleri Lojik Kapılar ve sembolerin tanımı, tablolar ve eşdeğer devreler.
• Lojik diyagramların yorumlanması;
• Temel bilgisayar yapısı; Bilgisayar terimleri (bit, bayt, yazılım, donanım, CPU, IC ile RAM, ROM, PROM gibi çeşitli hafıza cihazları);
• Bilgisyar teknolojisi (hava aracı sistemlerinde uygulanan);
• Lojik sistem uygulamaları ve hava aracındaki şematikleri.
• Boolean Cebri, Lojik devrelerin tanımı,
• Cebirsel sadeleştirme, midterm-maxterm yaklaşıları, doğruluk tabloları,
• Cebirsel ifadelerdeki problemler,
• Karnaugh haritası, Temel kombinasyonal mantık fonksiyonları : aritmetik işlemler, kodlayıcı, kod çözücü, MUX, DEMUX devreleri.

1
 3/19/2023

MODÜL 5. DİJİTAL TEKNİKLER/ ELEKTRONİK ALET SİSTEMLERİ

5.2 Numaralandırma Sistemleri

Numaralandırma sistemleri: İkili, sekizli ve onaltılı;
UGM204 Temel Elektronik II, Numaralandırma Sistemleri
Onlu ve ikili, sekizli ve on altılı sistemler ve tersi arasındaki dönüşümlerin
sergilenmesi.

5.3 Veri Dönüştürme

Analog Veriler, Dijital Veriler;
UGM204 Temel Elektronik II, Veri Dönüştürme
Muhtelif türlerden dönüştürücülerin, giriş ve çıkışların, sınırlamaların
analogtan dijitale ve dijitalden analoga işleyişi ve tatbiki.

5.5 Mantık Devreleri

(a) Ortak mantık geçici sembollerinin, tablolarının ve muadil devrelerin
tanımlanması;
UGM204 Temel Elektronik II, Mantık Devreleri
Hava aracı sistemleri için kullanılan uygulamalar, şematik diyagramlar.

(b) Mantık diyagramlarının yorumlanması. UGM204 Temel Elektronik II, Mantık Devreleri

5.6 Temel Bilgisayar Yapısı

(a) Bilgisayar terminolojisi (bit, bayt, yazılım, donanım, CPU, IC, ve RAM,
ROM, PROM gibi çeşitli hafıza aygıtları dahil);
UGM204 Temel Elektronik II, Temel Bilgisayar Yapısı
Bilgisayar teknolojisi (hava aracı sistemlerinde uygulandığı şekilde).

Kaynaklar :

Tooley, M. (2013). Aircraft digital

electronic and computer systems.
Routledge.

Module 5- DIGITAL TECHNIQUES

ELECTRONIC INSTRUMENT SYSTEMS

Ders notları

2
 3/19/2023

Notlandırma:

• Vize sınavı yapılacak,

• Ders içi çalışmalar, ödevler olacak

• Başarı notunuz ara sınav, ödevler ve dönem sonu sınavı ile

belirlenecektir.
• Ödev: %16
• Ara sınav : %24
• Final : %60

Ödev Kuralları
• Ödevler FUE sistemi üzerinden verilecektir. http://fue.firat.edu.tr/
• Düzensiz bir sunuş yapılan çalışmanın değerini olumsuz olarak
etkileyeceğinden dolayı ödev notunuzu düşüreceği unutulmamalıdır.
• Ödevler bilimsel ve teknik bir anlatım tarzı kullanılarak Türkçe olarak
yazılacaktır.
• Ödevler tek kişiliktir, özgün düşüncelerinizi yansıtmalıdır.
• Ödevler belirtilen süre boyunca teslim edilebilir. Teslim zamanından
daha geç sisteme yüklenen ödevler değerlendirmeye alınmayacaktır.

3
 3/19/2023

Kurallar
• Büyük başarılar hedefleyiniz.
• Dönem sonunda barajı geçerek dersi geçmek iyi bir başarı hedefi
değildir.
• Dönem sonu notunuz düşükse bunu dönem sonu konuşarak
yükseltemezsiniz.
• Ödevlerinizi takip etmeniz hem başarınızı hem de sınav notunuzu
artırır.
• Ders notları dersin izlenmesini kolaylaştırmak için hazırlanmıştır ve tek
başına konuyu tam anlamak için yeterli olamaz. Üniversite öğrencisi
olarak başka kaynaklardan da faydalanmalısınız.

Dersin Çıktıları
• Farklı sayı sistemlerini açıklayabilecektir.
• İkili, sekizli, onlu ve onaltılı sayı sistemlerini açıklar.
• Sayı sistemleri arasındaki çevrimleri açıklar.
• Analog ve sayısal sinyal özelliklerini tanımlayabilecektir.
• Analog sinyal yapısını açıklar.
• Sayısal sinyal yapısını açıklar.
• ADC-DAC devrelerinin çalışmasını açıklar.
• Uçak sistemlerinde kullanılan veri iletim hatlarını (ARINC 429 ve diğer hat spesifikasyonları)açıklayabilecektir.
• Uçaklarda veri iletim gerekliliğini açıklar.
• ARINC veri iletim standartlarını açıklar.
• NOT, AND, OR, NAND, NOR XOR, XNOR lojik kapı sembolleri, eşdeğer devrelerini ve doğruluk tablolarını
açıklayabilecektir.
• AND, OR, NAND, NOR, EX-OR,EX-NOR lojik kapı elemanlarının görevini açıklar.
• Lojik kapı elemanlarının uçak sistemlerindeki uygulamalarını açıklar.
• BIT, BYTE, Software, Hardware, CPU, IC, RAM, ROM, PROM vb.bilgisayar terminolojisini ve teknolojisini açıklayabilecektir
(uçak sistemindeki uygulandığı hali ile).
• Temel bilgisayar yapısını açıklar.
• Bilgisayar sistemlerinde kullanılan temel terimleri tanımlar.

4
 3/19/2023

İçerik Haftalar Konular

1. hafta Sayı Sistemleri
2. hafta Sayı Sistemleri
3. hafta Veri Dönüştürme
4. hafta Veri Dönüştürme
5. hafta Veri Hatları
6. hafta Veri Hatları
7. hafta Veri Hatları
8. hafta Lojik Devreler
9. hafta Lojik Devreler
10. hafta Lojik Devreler
11. hafta Temel Bilgisayar Yapısı
12. hafta Temel Bilgisayar Yapısı
13. hafta Fiber Optikler
14. hafta Fiber Optikler

• Modern uçaklarda uçağı kontrol etmede kullanılan kontrol

sistemleri bulunmadan uçamayacağını söylemek yanlış olmaz.

• Aviyonik sistemler, uçuş kontrolü ve enstrümantasyondan

navigasyon ve iletişime kadar çok çeşitli uygulamalarda
kullanılmaktadır.

5
 3/19/2023

Sayı sistemleri
Dijital mantık ve bilgisayar sistemlerindeki sinyaller, tek tek elektrik iletkenleri boyunca veya bir
veri yolu (birkaç iletkenin kullanıldığı çoklu kablolama düzenlemeleri ) sistemleri kullanılarak
iletilir

• Ne için kullanılırlarsa veya nasıl düzenlenirlerse düzenlensinler, dijital sistemlerde

sinyaller sadece iki temel durumda bulunabilir: mantık 0 ("Düşük" veya "kapalı") veya
mantık 1 ("yüksek" veya "açık").

• Böylece, bir dijital sistem içindeki bilgi ikili veri olarak bilinen 1 ve 0'lık bir dizi şeklinde
temsil edilir.

• İkili sayılar (özellikle büyük olanlar) insan kullanımı için çok uygun olmadığından, ikili
sayıları genellikle tanınması ve manipüle edilmesi daha kolay olan diğer sayı
formlarına dönüştürürüz.
• Bu sayı sistemleri genelde onaltılık (baz 16) veya sekizli (baz 8) sayı sistemleri olabilir.

6
 3/19/2023

Binari Sayı Sistemleri

BİNARİ SAYI SİSTEMLERİ

 İkili sayı sistemleridir.

 İki tabanındadır.

• Sadece “0” ve “1” sayıları mevcuttur

Gösterim:
“0” Düşük seviye sinyali (low signal) 0V düşük voltaj.
“1” Yüksek seviye sinyali (high signal) 5v yüksek voltaj.

 Kullanılan sinyal kare dalga veya sabit bir voltajdır. (5v, 0v)

7
 3/19/2023

DİJİTAL DALGA ŞEKİLLERİ

1(high)
Yükselen Düşen
(çıkan) (alçalan)
uç 0(low) uç

8
 3/19/2023

Elektriksel işaretler zamana göre değişimi üç farklı biçimde görülebilir.

f(t) f(t) f(t)

t t t

a)Sürekli işaret b)Ayrık zamanlı işaret c)Sayısıal işaret

Sayısal dizgelerde S=(0,1) ikili mantığı

Her bir t anına belli bir reel sayı karşı
düşer
Sayısal süzgeçlerdeki örneklenmiş
yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.
işaret, ayrık zamanlı işarete bir
Yarıiletken elemanların güvenilir
örnektir.
çalışması olan iletimde ve kesimde
çalışma 0,1 simgelerine karşı düşürülür.

high
Düşen Yükselen
uç uç
Yükselme Zamanı: low
Herhangi bir kare dalganın yükseklirken 10% ile 90%
arasındaki zamanıdır.
Alçalma Zamanı:
Herhangi bir kare dalganın alçalırken 90% ile 10% arasındaki
zamanıdır.

Sinyal (pulse) Genişliği:

Herhangi bir kare dalganın yükselen ucunun 50% ile düşen
ucunun 50% arasındaki zamanıdır.

Yükseklik (amplitude):
Sinyalin sıfır seviyesi ile en yüksek seviyesi arasındaki voltaj
farkıdır.

9
 3/19/2023

Dalga Şekilleri:

Sinusoidal Üçgen

Testere Ağzı
Kare

Periodik Dalga Şekilleri:

Kendi kendini tekrarlayan dalga şekilleridir.

Periot (T) :
Periyodik bir sinyalin tekrarlanan kısmıdır. Bir periyodik
sinyalin arka arkaya gelen iki aynı noktası arasındaki
zamandır.

Frekans (frequency) (f) :

Periyodik bir sinyalin sıklık derecesini gösterir. Periyodun
bir saniyedeki tekrar sayısıdır.
1
f 
T

10
 3/19/2023

Periyod ve Frekans

T=0.67 saniye

f=1/T =1/0.67 = 1.5Hz

T=1/f =1/1.5 = 0.67 saniye

f=1 H z
1 san iye

f=2 H z

T T

f=4 H z

T T T T

11
 3/19/2023

Non-Periyodik Dalga Şekilleri:

 Periyot yok.

 Frekansı yok.

 Kendi kendini tekrarlayan kısmı yok.

 Sabit bir yüksekliği yok.

1 1
f  T
T f

Görev Periyodu (Duty Cycle):

Bu sinyal genişliğinin, periyoda oranıdır.

tw
DC  x100%
T
tw

t1
T
tw = t1 ise DC 50 %
tw  t1 ise DC  50 %
tw  t1 ise DC  50 %

12
 3/19/2023

Örnek:

Aşağıdaki sinyalin;
a) periyodunu b) frekansını c) görev
periyodunu; bulunuz.

t(ms)
0 1 10

Çözüm:

a) Periyodiktir. T=10 ms.

1 1
b) f    0.1kHz  100 Hz
T 10ms

tw
c) DC  x100%
T
tw = 1ms
T = 10ms

1ms
DC  x100%  10%
10ms

13
 3/19/2023

SAAT SİNYALİ (Clock Signal)

• Periyodik bir kare dalga şekilidir.

• Periyodu bir bit zamanıdır.

yükselen alçalan
uç uç

T T T

IC Saat sinyalinin yükselen ucuna göre

CLK
değişip çalışır.

Saat sinyalinin düşen ucuna göre değişip

CLK IC
çalışır.

14
 3/19/2023

ZAMANLAMA DİYAGRAMLARI

Dijital dalga şekilleridir. Devre içerisinde elemanlar arasındaki ilişkileri gösterir. Her
elemanın çıkışının diğer eleman çıkışı ile nasıl değiştiğini gösterir. Devre analizi
yapmak için kullanılır.

DATA İLETİŞİMİ

Dijital elektronik devrelerin çalıştırılabilmesi için dataların herhangi bir devreden

veya elemandan başka bir devre veya elemana aktarılması gerekir. Buna DATA
İLETİŞİMİ denir.

15
 3/19/2023

Data:
Bir bilgi taşıyan bit (binari sayı) gurubudur.

Data iletişimi ikiye ayrılır.

1. Seri olarak: Her defasında aynı iletişim hattı üzerinden

bir bit iletir.
devre devre
1 2

SERI

2. Paralel olarak: Bir defada tüm data grubu her bit’e aynı
hat üzerinden gönderilir.
devr e devr e
1 2

PARA LEL

Örnek:

CLK f = 100kHz

8 biti seri olarak transfer etmek için gerekli zamanı bulunuz.

8 biti paralel olarak transfer etmek için gerekli zamanı bulunuz.

Çözüm:
1 1
f = 100 kHz T   0.01x10 3 sn  0.01ms
f 100kHz
8 bit 8 x 0.01ms = 0.08ms

8 bit aynı anda (1bit-zamanı)

0.01ms = 10s (paralel transfer)

16
 3/19/2023

Kod (code):
Belirli bir düzende organize edilmiş data grubudur.

Enkoding (encoding):
Datayı kodlanmış hale dönüştürmedir.

Dekoding (decoding):
Enkode yapılmış bilgiyi organize haline dönüştürür.

Entegre Devre Paketleri (IC packages):

DIP Paket
SO Ic Paket

IC Pin (bacak) Numaralandırılması:

1 14
2 13
3 12
4
10
5
9
6 8
7 7
By pass kapasitörler: çok daha
Her IC’nin numaraları standarttır. temiz ve saf bir DC sinyali üretmek

Her IC (entegre) Vcc etkileme voltajı ve GND topraklama ucu

vardır.
Her IC, çalıştırılmaya başlamadan önce Vcc ve GND bağlantıları
yapılmalıdır. Vcc ve GND bağlandıktan sonra, IC çalışmaya hazır
demektir.
Kuracağınız devredeki her IC ayrı Vcc ve GND bağlantısı
yapılmalıdır.

17
 3/19/2023

IC Datasheet
LM555 Timer

IC Sınıflandırılması:
SSI (Small Scale Integration):
Küçük ölçekli entegre. Tek IC içerisinde, max. 12 aynı tip kapı.

MSI (Medium Scale Integrution):

Orta ölçekli entegre. Max. 12-99 kapı.

LSI (Large Scale Integration):

Büyük ölçekli entegre. 100-9999 kapı.

VLSI (Very Large Scale Integration):

10000-999999 kapı.

ULSI (Ultra Large Scale Integration):

Çok büyük ölçekli entegre. (  1000000)

18
 3/19/2023

Örnekler:

Verilen sinyalin, yükselme zamanını, alçalma zamanını, sinyal

genişliğini ve yüksekliğini bulunuz.
V

10

t(ms)
1 3

Çözüm:

Yükselme zamanı  0.6 ms

Alçalma zamanı  0.6 ms

Sinyal genişliği  2.5 ms

Yükseklik  10 v

19
 3/19/2023

Verilen sinyalin,

t(ms)
1 3 5 7 9

Periyodunu,
Frekansını,
Görev periyodunu, bulunuz
Bu sinyal periyodikmidir?

Çözüm:

Periyot, T = 4 ms

1 1
Frekans, f    0.25kHz
T 4ms

tw 2ms
Görev periyodu, DC  x100%  x100%  50%
T 4ms

Bu sinyal periyodiktir.

20
 3/19/2023

ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER:

1. Devamlılık arzeden değerleri olan bir bilgi ne tür bir bilgidir?

Analog.

2. Bit ne demektir?
Ikili sayı sistemindeki her dijit bittir.

0101 5

3. Yükselme zamanını tarif ediniz.(gerekirse şekil çiziniz.)

Bir pulse’ın yükselme ucundaki max. değerinin %10

ile %90 arasındaki geçen zamanıdır.
V

Max
%90

t(ms)
%10

21
 3/19/2023

4. 10 ms periyodu olan bir dalga şeklinin frekansı kaçtır?

1 1
T = 10ms, f    0.1kHz  100 Hz
T 10ms

5. Periyodu sinyal genişliğinin iki katı ise görev periyodu %

kaçtır?
tw t
T = 2 tw ise, DC  x100%  w x100%  50%
T 2t w

6. Zamanlama diyagramlarının amaçları nelerdir?

Devrenin çalışmasını takip etmeye yarar.
Devre analizinde hatalı elemanları tespit etmeye yarar.

7. Saat sinyali nedir?

Periyodik bir kare dalgadır. Devrenin çalışması için

tetiklemeye yarar.

8. 10 kHz’lik bir dalga şekli bir sayıcıya verilirse, 100ms

içerisinde, sayıcı kaç defa sayma yapar?

1sn 10 k = 10000 defa tekrarlar.

1sn 10.(100ms) 100ms 1000 defa sayacaktır.

22
 3/19/2023

9. Parelel data transferinin seri transfere oranla avantajları

nedir?
Paralel datada daha kısa sürede transfer daha hızlı
transfer eder.

10. Enkoding (kodlama) nedir?

Bir binari sayı dizisinin belirli şifreler ile
gruplandırılmasıdır.

11. Dekoding nedir?

Kodlanmış bilginin tekrar eski şekline döndürülmesidir.

Analog Elektronik

Analog elektronik, sinyallerin genellikle sadece iki seviye aldığı dijital

elektroniklerin aksine, sürekli değişken bir sinyale sahip elektronik sistemlerdir.

23
 3/19/2023

Dijital Elektronik

Dijital elektronik, dijital sinyallerin incelenmesini ve

bunları kullanan veya üreten cihazların mühendisliğini
içeren bir elektronik alanıdır.

24
3/19/2023

25
3/19/2023

26
3/19/2023

27
 3/19/2023

Onluk Sayılar
Bu sistemde her basamağın ağırlığı, hemen sağındaki
basamağın on katıdır.

BINARY NUMBERS

8+0+2+1 =11

En Büyük Değerlikli Bit En Küçük Değerlikli Bit

28
3/19/2023

29
 3/19/2023

Binary - decimal dönüşümü

23 Decimal - Binary

30
 3/19/2023

Binary coded decimal : BCD Kodu kullanılarak onluk

tabandaki sayılar ikili tabanda 4 bit ile gösterilebilir.

31
 3/19/2023

Ondalık 217 -> ikili biçimde yazın.

32
 3/19/2023

BINARY FRACTIONS - İKİLİ KESİRLER

= 2^-2 + 2^-3
=0.25+0.125 = 0.375

33