CzÄ Stka by W PolszczyÅºnie C1 - C2

Anna Szczepanek
C
Byleby by było
M
Y
zawsze na swoim miejscu
CM
MY
Cząstka by w polszczyźnie
CY
CMY
Zbiór ćwiczeń gramatycznych dla cudzoziemców
K Poziomy zaawansowania: C1–C2
18 1644-0552
8012-373-1 5
##7#52#aNDUwMzI5M0EzNjM3NjM2NQ==
Byleby by było

Poziomy zaawansowania: C1–C2
Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

nr 167

Anna Szczepanek
Byleby by było

Poziomy zaawansowania: C1–C2
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2015

Redaktor serii: Kultura i Język Polski dla Cudzoziemców
Romuald Cudak
Recenzenci
Ewa Lipińska
Tomasz Lisowski

Spis treści
Wstęp / 7
\
1. Potencja – coś może się wydarzyć / 13
2. Warunek / 21
3. Hipotetyczność czynności, przypuszczenie / 26
Ćwiczenia do części I / 31
\\
4. Chęci, życzenia, marzenia / 37
5. Życzenia tworzone z oby, aby, byleby, żeby, niechby, gdyby. Inne
funkcje tych słów / 47
Ćwiczenia do części II / 53
\\\
6. Być grzecznym i „dyplomatycznym”. Co to znaczy „być
dyplomatycznym”? / 59
7. Pytania, prośby i dyrektywy / 65
8. Propozycje / 69
Ćwiczenia do części III / 73
\V
9. Możliwość, konieczność oraz istotność wyrażone za pomocą:
można by, trzeba by, warto by oraz form bezosobowych
i nieosobowych / 79
10. Rady i wskazówki / 83
11. Wątpliwości i obawy / 87
Ćwiczenia do części IV / 89

V
12. Inne użycia cząstki by: cel i porównania / 95
V\
Ćwiczenia dodatkowe / 101
Klucz do ćwiczeń / 113

Wstęp
Cząstka by zajmuje w polszczyźnie szczególne miejsce. Jest tak

ważna dlatego, że za jej pomocą każdego dnia tworzymy bardzo
wiele komunikatów. Używamy jej w różnych sytuacjach, budując
między innymi formy grzecznościowe, życzenia, prośby, delikatne
dyrektywy, mówiąc o chęciach, marzeniach, sugerując coś czy
snując przypuszczenia. Możliwości zastosowania by jest dużo. Ze
względu na powszechność użycia tej cząstki warto je znać po to,
żeby precyzyjnie wyrażać swoje myśli i móc swobodnie wypo-
wiadać się po polsku. Poza znajomością kontekstów, w jakich by
się pojawia, istotna jest też umiejętność konstruowania zdań po-
prawnych gramatycznie – wiedza gramatyczna i stosowanie reguł
w praktyce gwarantują sukces komunikacyjny oraz wpisanie się
w normy polskiej grzeczności językowej.
Dotychczas wydane opracowania na temat języka polskiego dla
cudzoziemców, a więc podręczniki, gramatyki i inne materiały dy-
daktyczne, prezentują by przede wszystkim jako wykładnik trybu
przypuszczającego. Rzeczywiście, bez by nie da się utworzyć grama-
tycznego trybu przypuszczającego, to jego obligatoryjny element.
W niniejszym zbiorze ćwiczeń proponuję jednak spojrzeć na by
z innej perspektywy niż ta dotychczas przyjmowana. Po pierwsze,
nie pojawi się tutaj termin „tryb”. Po drugie, punktem wyjścia będą
konteksty sytuacyjne, w jakich używamy cząstki by. Po trzecie, nie-
zbędne zasady gramatyczne zostaną podane niejako przy okazji,
jako uzupełnienie wiadomości na omawiany temat. Za pomocą
ćwiczeń weryfikowane będą: umiejętności konstruowania wypo-
wiedzi poprawnych językowo oraz ich zastosowania w praktyce.
Głównym celem tego zbioru ćwiczeń jest pokazanie, jak wiele
możliwości komunikacyjnych daje cząstka by w języku polskim.
7

Jednak pamiętać należy, że nie da się przewidzieć wszystkich
możliwych jej użyć. Znaczenie wypowiedzi zależy nie tylko od
sensu słów, ale również od bardzo wielu czynników zewnętrznych,
pozajęzykowych. Nie można też zapominać, że zaprezentowane
w tej publikacji komunikaty mogą być wyrażane za pomocą róż-
nych konstrukcji, nie tylko takich z cząstką by. Bardzo często tę
samą treść przekazać możemy na wiele różnych sposobów, między
innymi (ale nie wyłącznie) za pomocą by. Dlatego też Byleby „by”
było zawsze na swoim miejscu traktować należy jako swego ro-
dzaju przewodnik. Z jednej strony przekazuje on wiedzę na temat
najczęściej tworzonych, najpopularniejszych konstrukcji oraz użyć
cząstki by w języku polskim, informuje o nich. Z drugiej strony
sygnalizuje, że uczący się języka (i nauczający też!) wiele jeszcze
mogą odkryć sami. A odkrycia będą pojawiały się w toku prak-
tycznej nauki języka polskiego.
Publikacja skierowana jest do uczących się na poziomie za-
awansowanym (C1–C2), którzy potrafią już tworzyć bardziej
skomplikowane struktury zdań oraz znają wiele związków fraze-
ologicznych. Ćwiczenia zawarte w książce dzielą się na dwa główne
typy. Zadania pierwszego typu koncentrują się na konstruowaniu
zdań z cząstką by i można je wykonywać samodzielnie – na koń-
cu książki znajduje się klucz odpowiedzi do nich. Do wykonania
drugiego typu ćwiczeń niezbędna jest wiedza pragmatyczna – te
najlepiej wykonywać pod okiem lektora (warto również pamiętać
o tym, by zagadnienia gramatycznego, jakim jest cząstka by, uczyć
w integracji z innymi sprawnościami i podsystemami języka, taki-
mi na przykład jak dyktanda, recytacje czy ćwiczenia leksykalne).
Dział Po lekcji stanowi dodatek, który ma na celu utrwalenie
zdobytej wiedzy.
Treść tego zbioru ćwiczeń można samodzielnie uzupełniać o za-
słyszane konteksty, konstrukcje, fragmenty dialogów itp., w któ-
rych użyta została cząstka by. Warto zapisywać, co one oznaczają,
w jakich sytuacjach się pojawiły i w jakich jeszcze mogą się poja-
wić. W tym celu na końcu książki przewidziano miejsce na notatki,
8

gdzie uczeń może zapisywać wszystko, co wiąże się z by. Taka
samodzielna praca ma być inspiracją do jeszcze bardziej uważnej
nauki, do przyglądania się detalom w języku, gdyż detale mają
często największe znaczenie podczas tworzenia komunikatu i są
jednocześnie trudne do zdefiniowania i opisania. To one sprawiają
wiele problemów podczas nauki języka na wyższym poziomie za-
awansowania. Dlatego najpierw trzeba je „poczuć” i wytłumaczyć
po swojemu, aby potem poprawnie ich używać.
Byleby „by” było zawsze na swoim miejscu ma przybliżyć najważ-
niejsze użycia cząstki by w języku polskim, a otwarta kompozycja
książki – zachęcić ucznia do nieustannego pogłębiania wiedzy
w tym, bardzo szerokim, zakresie.
Publikacja jest owocem zainteresowań naukowych autorki pra-
cującej nad dysertacją doktorską dotyczącą wyrażeń funkcyjnych,
a szczególnie by oraz niech, w historii polszczyzny. Problematyka
omawiana w Byleby „by” było zawsze na swoim miejscu mieści się
też w projekcie badawczym pt. Polskie wyrażenia funkcyjne w uję-
ciu diachronicznym1.
1
Projekt Polskie wyrażenia funkcyjne w ujęciu diachronicznym kierowany jest
przez prof. dr hab. Krystynę Kleszczową (NCN nr UMO-2011/01/B/HS2/04643).

Używamy by wtedy, kiedy chcemy:
◆ powiedzieć, że coś ◆ wyrazić chęć, ◆ wskazać na słuszność ◆ wskazać cel

może się wydarzyć życzenie, marzenie zrobienia czegoś ◆ stworzyć porównanie
(potencja) ◆ zasugerować
◆ powiedzieć, że coś rozwiązanie problemu,
mogło się wydarzyć, możliwość
ale się nie wydarzyło ◆ pokazać potrzebę
◆ utworzyć formę
◆ snuć przypuszczenia zrobienia czegoś
grzecznościową
(hipotetyczność) ◆ wyrazić opinię
◆ być „dyplomatyczni”
◆ postawić warunek lub powiedzieć o czymś
◆ grzecznie o coś zapytać
bezosobowo
◆ poprosić o coś
◆ dać radę, wskazówkę
◆ stworzyć łagodną
◆ wyrazić wątpliwość,
dyrektywę
obawę
◆ zaproponować coś

\
1. Potencja – coś może się wydarzyć
Są sytuacje, w których chcemy powiedzieć, że coś może się wy-

darzyć, ale – z różnych powodów – wolimy nie mówić o tym
z pełnym przekonaniem. Na przykład:
a) nie mamy pewności, czy zaistnieją wszystkie warunki, aby coś
mogło się stać:
Moglibyśmy to zrobić jutro, ale musiałbym mieć pewność, że

będziecie punktualni.
Gdybym wiedziała, że na pewno przyjdziesz, poczekałabym.
[Jeśli będę miała pewność, że przyjdziesz, poczekam; ale jeśli
nie będę mieć pewności, nie wiem, czy poczekam: może tak,
a może nie.]
W niektórych kontekstach takie użycie może też oznaczać, że coś

mogło mieć miejsce, ale się nie wydarzyło, jak np.:

[Mogłam poczekać, ale nie poczekałam, bo nie wiedziałam,
że przyjdziesz.]
Żeby zachować jasność komunikatu, można mówić też w inny

sposób o tym, co się nie wydarzyło (patrz lekcja 2);
b) coś planujemy (a jak wiadomo, plany nie zawsze muszą zostać

zrealizowane):
Zrobiłabym to dzisiaj i jutro miałabym wolne.

Jeśli byłoby dalej tak słonecznie, wyszedłbym pojeździć na rowerze.
Kupiłbym tę pralkę, żeby przekonać się o skuteczności jej działania.
13

W takich sytuacjach cząstka by znaczeniowo wiąże się z czasowni-
kiem. Czasownik odgrywa najważniejszą rolę w zdaniu i informuje
o tym, co może się wydarzyć. Użycie by wskazuje na możliwość
wydarzenia się czegoś i jednocześnie na brak całkowitej pewności,
że tak się stanie.
Cząstka by związana znaczeniowo z czasownikiem –

jej miejsce w zdaniu
Cząstka by znaczeniowo związana z formą czasownika jest swo-
bodna. To znaczy, że – w języku mówionym – możemy ją dołączyć
bezpośrednio do czasownika, ale też możemy ją od niego oderwać
i umieścić w innym miejscu – wraz z końcówką oznaczającą osobę
(ja, ty, on...):
Poszedłbym dziś do kina.

Ja bym dziś poszedł do kina.
Dodajemy ją do czasownika, a konkretnie do formy 3. osoby

czasu przeszłego. Po cząstce by dołączamy końcówkę osobową.
Końcówka osobowa zawsze łączy się z by, także swobodnym. Oto
przykłady:
–– by połączone z formą czasownikową:
czasownik w 3. osobie czasu przeszłego + by + końcówka
osobowa
Poszedłbym / Poszłabym dziś do kina.

Poszedłbyś / Poszłabyś dziś do kina?
Krzysiek poszedłby / Kasia poszłaby / Dziecko poszłoby dziś
do kina.
Poszlibyśmy / Poszłybyśmy dziś do kina.
Poszlibyście / Poszłybyście dziś do kina?
Chłopcy poszliby / Chłopcy i dziewczyny poszliby / Dziewczy-
ny poszłyby dziś do kina.
14

\
 Pamiętaj: cząstkę by, którą dołączamy do osobowej formy cza-
sownikowej, zawsze piszemy łącznie z nią: chciałabym, zrobiłbym,
nauczyłbym się, a nigdy: chciała bym, zrobił bym, nauczył bym się!
–– by swobodne:
Ja bym dziś poszedł / poszła do kina.

Czy ty byś dziś poszedł / poszła do kina?
Myślisz, że Krzysiek by dziś poszedł / Kasia by dziś poszła /
dziecko by dziś poszło do kina?
My byśmy poszli / poszły dziś do kina.
Ale na pewno byście dzisiaj poszli / byście poszły dziś do kina?
Chłopcy by dziś poszli / Dziewczyny by dziś poszły do kina.
W obu przypadkach znaczenie jest takie samo, możemy więc

konstruować zdania z cząstką by na dwa sposoby.
 Pamiętaj: samodzielna cząstka by nie pojawia się zwykle na po-
czątku wypowiedzi. Nie powiemy: Bym dziś poszedł do kina. Przed
bym musimy umieścić przynajmniej jedno dodatkowe słowo, na
przykład ja albo może, albo czy (pytanie), itp.: Ja bym chętnie zjadł
tę sałatkę. Może byśmy zjedli dziś pizzę? Czy byś chciała ze mną
pojechać do Krakowa? Ma to związek z prozodią – cząstka by na
początku zdania jest często mało wyraźna do usłyszenia, trudniej-
sza do wypowiedzenia, ale też bardzo niesamodzielna, dlatego nie
przysługuje jej tak eksponowana pozycja. Natomiast kiedy stoją
przed nią inne wyrazy, wtedy komunikat staje się łatwiejszy do
wypowiedzenia i zrozumienia.
By – wiele konstrukcji i to samo znaczenie

Między by a formę czasownika można wstawiać inne słowa, na
przykład takie, które oznaczają czas (dziś, jutro, w przyszłym ty-
godniu...), wyrażają modalność (może, prawdopodobnie, chyba...),
15

ilość (tyle, tak dużo, niewiele...), obiekt (tej mąki, jej, jego...). Czę-
sto zdanie ma to samo znaczenie, a jest skonstruowane na wiele
różnych sposobów:
Chyba tyle by mąki wystarczyło do tego ciasta?

Chyba by tyle mąki wystarczyło do tego ciasta?
Tyle mąki by chyba wystarczyło do tego ciasta?
Podane przykłady mogą być pytaniami, ale mogą też funkcjonować

jako zdania oznajmujące, czasem nawet dość kategoryczne (wtedy:
zapis bez znaku zapytania, wymowa bez intonacji pytającej: Chyba
tyle by mąki wystarczyło do tego ciasta.).
Swobodne by w zdaniu z dwoma czasownikami

Kiedy mówimy o dwóch czynnościach wykonywanych przez jeden
podmiot i łączymy je za pomocą i, wtedy by nie musi wystąpić
przy obu formach czasownikowych. Możemy powiedzieć:
Może przygotowałbyś się szybko i zdałbyś egzamin za ty-

dzień?
Może przygotowałbyś się szybko i zdał egzamin za tydzień?
Częściej używane bywa zdanie z jednym by:
Może przygotowałbyś się szybko i zdał egzamin za tydzień?
Kiedy w takim samym zdaniu chcemy użyć by w pozycji swobod-

nej, wtedy robimy to raz. Jedno by łączy się z obiema formami
czasownikowymi w zdaniu:
Może byś przygotował się szybko i zdał egzamin za tydzień?
16

\
 Ćwiczenia
1.1. Opisz w pięciu zdaniach, co zrobiłbyś dziś po lekcji języka
polskiego (może to zrobisz, choć jeszcze nie masz pewności,
czy na pewno).
Przykład
Po lekcji języka polskiego poszedłbym kupić interesującą książkę.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
1.2. Przekształć pytania. Zadaj tyle nowych pytań z cząstką by,

ile potrafisz.
Przykład
Czy zrobiłbyś jutro dzieciom śniadanie do szkoły?
– Czy byś zrobił jutro dzieciom śniadanie do szkoły?
– Czy byś jutro zrobił dzieciom śniadanie do szkoły?
1. Posprzątalibyście pokój?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
2. Może dalibyśmy im trochę więcej czasu?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
3. Zrobiłbyś dziś ten projekt?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
17

4. Chyba tak niewielka wypłata dałaby mu do myślenia?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
5. Może nauczyłbyś się tego na następny wtorek?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
6. Zrobiłbyś jej zdjęcie? Tak ładnie wygląda.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
1.3. Czego na pewno byś nie zrobiła / nie zrobił, mimo że byś

mogła / mógł?
Wymień pięć takich rzeczy.
 Pamiętaj: by nigdy nie dołączamy bezpośrednio do nie: Nie
bym paliła.
Przykład
Nie paliłabym / paliłbym papierosów, bo są niezdrowe.
1. ............................................................................................................................
2. ............................................................................................................................
3. ............................................................................................................................
4. ............................................................................................................................
5. ............................................................................................................................
¿ Po lekcji
Drzemie w Tobie potencjał!
Na pewno masz wiele zdolności i umiejętności. Odkryj je. Zasta-
nów się, co ciekawego mogłabyś / mógłbyś robić w życiu. Co szcze-
18

\
gólnie by Cię interesowało i co robiłabyś / robiłbyś z prawdziwą
przyjemnością? Spróbuj dokończyć zdania (każde rozwiń inaczej):
Przykład
Mogłabym / Mógłbym zostać przewodnikiem górskim, bo mam
dobrą orientację w terenie i lubię wyzwania.
1. Byłabym dobra w... / Byłbym dobry w...
2. Potrafiłabym... / Potrafiłbym...
3. Z pewnością poradziłabym sobie z... / Z pewnością poradziłbym
sobie z...
4. Chętnie wzięłabym udział w... / Chętnie wziąłbym udział w...
5. Byłabym w stanie... / Byłbym w stanie...
6. Interesowałoby mnie...
Jakie są Twoje wnioski po dokończeniu zdań? Czy wykorzystujesz
wszystkie swoje zdolności i możliwości?
Ciekawostki
Nierzeczywistość – coś mogło się wydarzyć, ale się nie wydarzyło

Aby podkreślić, że coś mogło się wydarzyć, ale się nie wydarzyło, tworzymy
wypowiedź złożoną. Najpierw musimy pokazać, że były warunki do tego,
żeby coś się wydarzyło. Potem – że z różnych powodów potencjał nie został
wykorzystany:
Gdybym wiedział, że przyjdziesz, byłbym poczekał. [Mogłem poczekać,

ale nie wiedziałem, że przyjdziesz, więc nie poczekałem.]
Byłabym zjadła tę czekoladę, ale przecież jestem na diecie. [Mogłam /
chciałam zjeść czekoladę, ale jestem na diecie, więc nie zjadłam. /
Przed tym, żeby zjeść tę czekoladę powstrzymało mnie tylko to, że
jestem na diecie.]
Tworzenie zdania
Żeby nie było wątpliwości, że sytuacja nie zaistniała, naszą wypowiedź mu-
simy uzupełnić o dodatkowy operator – być w 3. osobie liczby pojedynczej
albo mnogiej czasu przeszłego: był/była/było albo byli/były. Dodajemy go do
części zdania informującej o czynności, która ostatecznie nie miała miejsca.
19

Cząstkę by, uzupełnioną o odpowiednią końcówkę osobową, łączymy z:
a) dodatkowym operatorem być i wtedy on znajduje się przed czasownikiem:
Gdybym wiedział, że przyjdziesz, byłbym poczekał.

Byłabym zjadła tę czekoladę, ale przecież jestem na diecie.
b) formą czasownikową (opartą na temacie czasu przeszłego) i wtedy czasow-

nik znajduje się przed operatorem:
Gdybym wiedział, że przyjdziesz, poczekałbym był.

Gdybym przyjechał był po ciebie, nie spóźniłbyś się na samolot.
Zjadłabym była tę czekoladę, ale przecież jestem na diecie.
Znaczenie obu konstrukcji jest takie samo. Pierwsze użycie jest bardziej po-
wszechne, drugie – rzadko używane, archaiczne. Warto o nim wiedzieć, ale
też mieć świadomość, że niewielu Polaków tak jeszcze mówi.

\
2. Warunek
Warunek wyrażamy wtedy, kiedy mówimy, że jedna sytuacja

może mieć miejsce dopiero po zaistnieniu innej sytuacji. Jedna
jest warunkiem drugiej. Warunek może mieć charakter zarówno
potencjalny, jak i nierzeczywisty (coś mogło się wydarzyć, ale się
nie wydarzyło) oraz hipotetyczny:

[Poczekam, pod warunkiem, że będę mieć pewność, że
przyjdziesz.]
Gdybym wiedział, że przyjdziesz, byłbym poczekał. [Mogłem
poczekać, ale nie wiedziałem, że przyjdziesz, więc nie pocze-
kałem. Wiedza na temat tego, że przyjdziesz, była warunkiem
mojego czekania.]
O warunku możemy mówić zarówno w kontekście przyszłości,

jak i przeszłości.
Gdyby zaczął padać deszcz, to wrócę. [Wrócę, jeżeli zacznie

padać. Warunkiem powrotu jest deszcz.]
Inne sposoby realizacji tego samego komunikatu:
Jeśli zaczęłoby padać, to wrócę.
Jeśliby zaczęło padać, to wrócę.
Wróciłbym, gdyby zaczęło padać. [Może oznaczać: a) prze-
szłość: Nie zaczęło padać, więc nie wróciłem, ale zrobiłbym
to, gdyby padało; b) rzadziej przyszłość: Wrócę, kiedy zacznie
padać.]
21

Byłbym wrócił, gdyby zaczęło padać. [Nie zaczęło padać, więc
nie wróciłem, ale zrobiłbym to, gdyby padało.]
Tworzenie zdania warunkowego

Zdanie warunkowe składa się z dwóch części:
a) pierwsza część określa warunek,
b) druga część mówi, co się stanie, kiedy warunek zostanie speł-
niony.
Warunek tworzymy:
1) za pomocą słowa gdyby:
Gdybym wstał wcześnie, mógłbym rano pobiegać.
Zdanie wprowadzające warunek musi zawierać cząstkę by. Jest

ona dołączona wraz z końcówką osobową do gdy-. To połączenie
stałe. Dlatego możemy powiedzieć: Gdybym wstał wcześnie,..., ale
nie możemy powiedzieć: Gdy wstałbym wcześnie,... Zdanie drugie
(mówiące o tym, co się stanie, jeśli warunek zostanie spełniony)
może zawierać cząstkę by, ale nie musi.
 Pamiętaj: końcówka osobowa zawsze musi być dołączona do

gdyby: Gdybym wstał wcześnie,..., nigdy do czasownika: Gdyby ja
wstałem wcześnie,...
2) za pomocą konstrukcji jeśli..., to:
Jeśli miałbyś czas, to mógłbyś mi pomóc.

Jeśli Monika byłaby wieczorem w domu, to moglibyśmy ją
odwiedzić.
Pamiętajmy, że konstrukcja jeśli..., to wprowadza warunek, ale

nie zawsze wymaga dołączenia cząstki by. Cząstkę by dołączamy
wtedy, kiedy chcemy zaznaczyć, że mówimy o czymś nie na pew-
22

\
no, ale w kontekście pewnej możliwości, potencji albo stawianej
hipotezy. Czasem w taki sposób formułuje się, między innymi,
prośbę (Jeśli miałbyś czas, to mógłbyś mi pomóc.) albo sugestię,
propozycję (Jeśli Monika byłaby wieczorem w domu, to mogliby-
śmy ją odwiedzić.). Czasem nie musimy użyć cząstki by po jeśli,
lecz tylko w drugiej części zdania: Jeśli Monika będzie wieczorem
w domu, to moglibyśmy ją odwiedzić.
 Ćwiczenia
2.1. Jaki warunek musi zostać spełniony, żeby coś mogło się stać?
Odpowiedz na podstawie zdań.
Przykłady
Gdyby Piotr kochał Ewę, poprosiłby ją o rękę.
– Piotr musiałby kochać Ewę, żeby poprosić ją o rękę.
Gdybyś mi pomógł, ja pomogłabym też tobie.
– Musiałbyś mi pomóc, żebym ja tobie też pomogła.
1. Gdybym był bardziej uważny, nie spadłbym z roweru.
............................................................................................................................
2. Gdybyśmy się znali, mówilibyśmy sobie po imieniu.
............................................................................................................................
3. G
dybyście dali mi wasz numer telefonu, zadzwoniłbym, kiedy
wrócę do domu.
............................................................................................................................
4. Żeby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała.
............................................................................................................................
5. G
dyby Eliza znała Joannę lepiej, wiedziałaby, że nie powinna
jej ufać.
............................................................................................................................
6. Gdybyś podarował mi ten obraz, byłabym w siódmym niebie.
............................................................................................................................
23

7. Gdybyśmy nie cierpieli na bezsenność, bylibyśmy zdrowsi.
............................................................................................................................
8. Gdyby oni mieli więcej odwagi, założyliby własną firmę.
............................................................................................................................
2.2. Połącz kolumny tak, żeby zdania miały sens i przepisz je.
1. Jeśli pracowałbym dużo, to A. nie musiałbym tego robić

za tydzień.
2. Gdybym wczoraj nie założył B. zauważyłaby, że jej matka
czapki, ma problem.
3. Jeśli umyłbym dziś samochód, C. osiągnęłaby sukces.
to
4. Gdyby miała w sobie więcej D. byłbym bogaty.
empatii,
5. Gdybym dużo ćwiczył, E. byłbym teraz chory.
6. Jeśli byłaby konsekwentna F. musiałaby nie iść do pracy.
w działaniu, to
7. Gdyby umyła talerze, G. wygrałbym zawody.
8. Jeśli poszłaby do lekarza, to H. byłyby czyste.
¿ Po lekcji
Wykorzystaj swój potencjał!
Przypomnij sobie, co odpowiedziałaś / odpowiedziałeś po pierw-
szej lekcji (patrz lekcja 1: Potencja – coś może się wydarzyć). Teraz
zastanów się, co by się stało, gdybyś wykorzystała / wykorzystał
swoje możliwości.
Przykład
Mogłabym / Mógłbym... pomagać potrzebującym, bo jestem wraż-
liwą osobą.
24

\
czyli:
Gdybym pomagała / pomagał potrzebującym,... dawałabym / da-
wałbym ludziom radość.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Do jakich wniosków doszłaś / doszedłeś?

3. Hipotetyczność czynności, przypuszczenie
Bardzo często używamy cząstki by wtedy, kiedy mówimy o czyn-

ności lub sytuacji hipotetycznej, najczęściej mało prawdopodob-
nej albo niemożliwej do zaistnienia:
Gdybym był prezydentem, zlikwidowałbym podatek.

Gdybym wygrała na loterii, kupiłabym dom z basenem.
Poza tym za pomocą by formułujemy też przypuszczenia:
Gdyby był w pracy, nie mógłby odebrać telefonu. [Prawdopo-

dobnie nie był / nie jest w pracy, bo odebrał telefon.]
Gdyby umiała pływać, pewnie poszłaby z nami na basen.
[Prawdopodobnie nie umie pływać, bo nie poszła z nami
na basen.]
Ciekawostki
Najczęściej w takim kontekście używamy słowa gdyby, dlatego po polsku po-

tocznie i żartobliwie o snuciu przypuszczeń mówimy „gdybanie”. Kiedy ktoś
bardzo często zastanawia się nad tym, co by było, gdyby coś (często niepraw-
dopodobnego) się stało, mówi się mu, że za dużo „gdyba” albo żeby przestał
„gdybać”. Gdyby można w tym kontekście zastąpić słowami: jeśliby, jeżeliby.
 Pamiętaj: by z końcówką osobową zawsze połączone jest z gdy-.

Dlatego kiedy część zdania informująca o tym, co się ostatecznie
nie wydarzyło, zawiera gdyby, nie dodajemy by do formy czasow-
nikowej:
Gdybyśmy się nauczyli na egzamin, (zdalibyśmy go).

26

\
Przypuszczenie możemy wyrażać również za pomocą czasowni-
ków, np.: myślę / uważam / sądzę / przypuszczam / podejrzewam,
że i cząstki by dodanej do czasownika nazywającego to, co się
przypuszcza:
Jan jest odważny. Myślę / Uważam, że byłby skłonny to zrobić.

Katarzyna lubi życie w komforcie. Sądzę, że rozwód nie byłby
jej na rękę.
Przypuszczam, że mógłbyś iść do lekarza nawet dzisiaj –
przyjąłby cię z tą gorączką.
Podejrzewam, że Agata mogłaby nie być zadowolona z tego
prezentu.
 Ćwiczenia
3.1. Co musiałoby się zdarzyć? Rozpocznij zdania tak, żeby pod-
kreślić ich hipotetyczność.
Przykład
..................................................................................., zjadłbym kanapkę.
– Gdybym był głodny, zjadłbym kanapkę.
– Jeślibym był głodny, zjadłbym kanapkę.
1. ................................................................, poszedłbyś do lekarza.
2. ................................................................, pojechałabym do Hollywood.
3. ................................................................, wykąpalibyśmy się.
4. ................................................................, uciekłybyśmy.
5. ................................................................, przestraszylibyście się.
6. ................................................................, uśmiechnąłby się.
3.2. Co byś zrobił, gdyby? Dokończ zdania.

Przykład
Gdybym dostał zimną zupę w restauracji, złożyłbym reklamację.
27

1. Gdyby zaczął padać deszcz, .....................................................................
.........................................................................................................................
2. Gdybym chciał zjeść pizzę, .................................................................
..............................................................................................................
3. Gdybym zobaczył, że ktoś płacze, .........................................................
.........................................................................................................................
4. Gdyby ktoś potrzebował pomocy, .........................................................
.........................................................................................................................
5. Gdybym zaspał na egzamin, ...................................................................
.........................................................................................................................
6. Gdybym miał awarię kuchenki gazowej, ...............................................
.........................................................................................................................
7. Jeślibym zapomniał kupić bilet w pociągu, .........................................
.........................................................................................................................
8. Jeżeliby sąsiad poprosił mnie o szklankę cukru, ...............................
.........................................................................................................................
9. Jeśliby ktoś chciał, żebym uczył go polskiego, ...................................
.........................................................................................................................
10. Jeżelibym zobaczył, że się pali, ...............................................................
.........................................................................................................................
3.3. P
rzekształć zdania. Zamień bezokolicznik w przypuszczenie
z cząstką by. Wykorzystaj wyrażenia podane w nawiasie.
Przykłady
Maria mogłaby być świetną opiekunką do dzieci, bo jest bardzo
cierpliwa. (uważam, że)
– Maria jest bardzo cierpliwa. Uważam, że byłaby świetną opie-
kunką do dzieci.
Gdyby Jacek to usłyszał, mógłby się zdenerwować, bo jest nerwo-
wym człowiekiem. (myślisz, że, ?)
28

\
– Jacek jest nerwowym człowiekiem. Czy myślisz, że zdenerwo-
wałby się, gdyby to usłyszał? / Czy myślisz, że by się zdenerwował,
gdyby to usłyszał?
1. Janek mógłby dobrze grać na pianinie, bo jest bardzo zdolny.
(myślę, że)
............................................................................................................................
2. Alina mogłaby to źle odebrać, bo jest wrażliwa na swoim punk-
cie. (sądzisz, że, ?)
............................................................................................................................
3. Emil potrafiłby pójść za nią w ogień, bo bardzo ją kocha. (po-
dejrzewamy, że)
............................................................................................................................
4. Zofia byłaby w stanie szybko o tym zapomnieć, bo nie jest
pamiętliwa. (przypuszczam, że)
..........................................................................................................................
5. Marek mógłby kłamać w żywe oczy, gdyby chciał, bo teraz już
nie ma skrupułów. (uważacie, że, ?)
..........................................................................................................................
6. Nie potrafilibyśmy się pospieszyć, mimo że czas nas goni, bo
jesteśmy leniwi. (ona myśli, że)
..........................................................................................................................
7. Mógłbyś zająć pierwsze miejsce w turnieju, bo grasz w szachy
od dziecka. (podejrzewam, że)
..........................................................................................................................
8. Mogłabyś nas oszukać, bo jesteś nieuczciwa. (sądzimy, że)
..........................................................................................................................
9. Może umielibyśmy rozwiązać ten problem, bo spotkaliśmy się
już z czymś takim. (uważasz, że, ?)
..........................................................................................................................
29

10. Pewnie chcielibyście skoczyć na bungee, bo lubicie sporty
ekstremalne. (on przypuszcza, że)
..........................................................................................................................
¿ Po lekcji
Pół żartem, pół... żartem
Nie zawsze trzeba być poważnym. Zrób listę hipotez nie na serio.
Co by było, gdyby słoń nadepnął Ci na ucho? Co by się stało,
gdybyś poszła / poszedł do sklepu, a tam kazano by Ci śpiewać
zamiast płacić? Uruchom wyobraźnię, bądź kreatywna / kreatyw-
ny! Wymyśl sytuację najbardziej:
1. absurdalną (może być kilka!) (np.: Gdyby słoń nadepnął mi na
ucho, ja nadepnęłabym / nadepnąłbym mu na trąbę!)
2. komiczną
3. niespodziewaną
4. zawstydzającą
5. nieprawdopodobną
I co? Jak bardzo jesteś pomysłowa / pomysłowy?

\
& Ćwiczenia do części \
I.1. Tam, gdzie trzeba, popraw zdania.

Przykłady
Gdybym był bogaty, kupiłem był samochód.
– Powinno być: Gdybym był bogaty, kupiłbym samochód.
Wiesz, że jeśli by padało, zostałabym w domu.
– Poprawne.
1. Jeśli byłby czas, to byśmy poszli z wizytą do cioci.
............................................................................................................................
2. Czy tyś chciałaby kupić nowe spodnie, jeślibyś dostała wypłatę?
............................................................................................................................
3. Poszedłbyś do sklepu, gdybym musiała zostać jutro dłużej
w pracy?
............................................................................................................................
4. Gdy chciałbym umyć auto, zrobiłbym to już dawno temu.
............................................................................................................................
5. Ja by chciała nauczyć się pływać, gdyby w naszym mieście był
basen.
............................................................................................................................
6. Gdybym był królem, mieszkałbym w zamku albo pałacu.
............................................................................................................................
7. Sądzę, że wy byliście by lepsi od nich w tej grze – jesteście
dużo szybsi.
............................................................................................................................
31

8. Gdybym nie zapomniała była o tym spotkaniu kwalifikacyj-
nym, dziś mogłabym pracować jako sekretarka.
..........................................................................................................................
9. Myślę, że byś była znakomitą mamą – dzieci cię bardzo lubią.
..........................................................................................................................
10. Przeczytabyłabym całą tę książkę, ale nie zdążyłabym wtedy
na autobus.
..........................................................................................................................
11. Gdybym pamiętał o jej urodzinach, dzisiaj by nie byłaby na
mnie zła.
..........................................................................................................................
12. Gdyby nie byłaby taka uparta, odniosłaby sukces.
..........................................................................................................................
13. Podejrzewamy, że na dzisiejszej lekcji nie dowiedziałbyś się
wiele więcej, niż już wiesz.
..........................................................................................................................
14. Jeślibym kandydowała na to stanowisko, być może mogłabym
zmienić pracę.
..........................................................................................................................
15. Bylibyśmy zapomnieliśmy, gdybyś nam nie przypomniała
o jego urodzinach.
..........................................................................................................................
I.2. Uzupełnij tekst. Wykorzystaj wyrazy podane w nawiasie.

Moi Drodzy!
Tak bardzo chciałabym (chcieć) być teraz tam, gdzie Wy! Ale
bym (by) była (być) szczęśliwa, gdybym mogła z Wami pole-
cieć! 1) ........................ (Gdy – [ja]) się nie spóźniła na samolot,
2) ........................ (móc) się w tej chwili opalać z Wami na słonecznej
Majorce. 3) ........................ (kąpać się) też w morzu i 4) ........................
32

\
(grać) w siatkówkę plażową. 5) ........................ (być) Wam ze mną
wesoło. Na pewno 6) ........................ (by) się śmiali wszyscy razem
i 7) ........................ (chodzić) na dyskoteki.
Ale pamiętajcie! Jeśli 8) ........................ (zacząć się) Wam tam
nudzić, to koniecznie szybko tu do mnie wróćcie! Myślę, że Wy
też 9) ........................ (być) z tego powodu zadowoleni. Tutaj jest
wprawdzie chłodno, ale razem 10) ........................ (chodzić) po lesie
i 11) ........................ (zbierać) grzyby. Gdybym wiedziała, że wrócicie,
12) ........................ (upiec) pyszne ciasto z jabłkami. Przypuszczam,
że bym 13) ........................ (potrafić) to zrobić, mimo że dawno nic
nie piekłam.
Ślę pozdrowienia z Polski,
Agnieszka
I.3. Dokończ zdania.

Przykłady
Byłbym zapomniał o jubileuszu rodziców, ale na szczęście mi
o nim przypomnieliście.
Gdybym chciał coś zjeść, zrobiłbym sobie obiad.
1. Zaśpiewałabym tę piosenkę, ale .............................................................

...........................................................................................................................
2. Bylibyśmy zdążyli na ten autobus, ale ..................................................
...........................................................................................................................
3. Na pewno potrafilibyście znaleźć drogę do domu, ale ....................
...........................................................................................................................
4. Byłby napisał ogłoszenie o sprzedaży auta, ale ...................................
...........................................................................................................................
5. Gdyby znał język francuski, .....................................................................
...........................................................................................................................
33

6. Gdyby chcieli jechać na wakacje, ...........................................................
...........................................................................................................................
7. Gdybyśmy mieli zdrową dietę, ................................................................
...........................................................................................................................
8. Gdybyście pamiętali o moich urodzinach, ...........................................
...........................................................................................................................

4. Chęci, życzenia, marzenia
Cząstki by używamy wtedy, kiedy chcemy, żeby coś się stało, \\

a więc gdy:
–– wyrażamy chęć,
–– życzymy sobie albo komuś czegoś,
–– mówimy o naszych marzeniach, pragnieniach,
–– mamy na coś ochotę,
–– potrzebujemy czegoś.
Najczęściej używamy wtedy czasowników, które oznaczają chęć,
pragnienie, potrzebę, m.in.:
chcieć (czegoś),
życzyć (sobie / komuś czegoś),
mieć ochotę (na coś),
marzyć (o czymś),
pragnąć (czegoś),
potrzebować (czegoś),
reflektować (na coś).
Możemy ich używać z cząstką by i bez niej. Mimo że komunikaty
często wtedy znaczą to samo, można je inaczej rozumieć.
Chcieć
Chciałbym iść dziś do kina.

Chcę iść dziś do kina.
Oba komunikaty wyrażają chęć pójścia do kina, ale rozumiemy

je inaczej. Chcę iść dziś do kina wyraża pewność. Wiemy, czego
chcemy, to nasz cel, mamy konkretny plan. Chciałbym iść dziś do
kina pokazuje, że:
37

a) taki mamy plan, ale nie wiemy, czy na pewno go zrealizujemy,
b) chcemy, ale nie możemy iść do kina,
c) wyrażamy taką wolę i używamy formy grzecznościowej.
Forma grzecznościowa pokazuje, że dajemy naszemu rozmówcy
wybór. Dlatego jeśli mówimy komuś: Chciałbym iść z tobą do kina,
oznacza to, że wyrażamy taką wolę, ale czekamy aż osoba wyrazi
swoją opinię na ten temat. Pozwalamy jej na to. Często użycie
cząstki by ma charakter kurtuazyjny, ale jest ważne, bo pokazuje
nasz respekt wobec rozmówcy.
Życzyć
a) Życzyć czegoś możemy komuś:
Życzę ci wszystkiego najlepszego!
To formuła, której nie można zmienić. Zawsze, kiedy składamy

życzenia: urodzinowe, imieninowe, świąteczne, jubileuszowe, mó-
wimy: Życzę ci..., nie: Życzyłbym ci...
Jeśli powiemy: Życzyłbym ci..., wymaga to użycia słowa ale i zna-
czy, że nie życzę albo nie mogę / nie muszę życzyć:
Życzyłbym ci szczęścia, ale cię nie lubię.

Życzyłbym ci zdania egzaminu, ale nie życzę, bo wiem, że
go zdasz.
Życzyłbym ci powodzenia, ale i tak je masz. [więc nie muszę
życzyć]
ożemy też życzyć sobie czegoś i oznacza to, że chcemy czegoś

b) M
i oczekujemy (od kogoś lub od losu), że to dostaniemy. Życzyć
sobie sugeruje, że między rozmówcami istnieje hierarchia:
Życzyłbym sobie lepszej obsługi. [Chcę być lepiej obsługiwany

i oczekuję, że będę.]
38

Życzyłbym sobie, żeby pan stąd wyszedł. [Chcę, żeby pan stąd
wyszedł i oczekuję, że pan to zrobi.]
Bardzo często używamy życzyć sobie z cząstką by w pytaniu w for-

mie grzecznościowej.
Czego by pan sobie życzył? \\

To pytanie formalne, które zadawać można klientowi / petentowi.
Pokazuje też hierarchię: osoba, która zadaje pytanie, chce spełnić
czyjeś życzenie.
Marzyć
Rzadko używane z cząstką by.
Disneyland? Marzyłbym o tym, żeby tam jechać.

Disneyland? Marzę o tym, żeby tam jechać.
Kiedy mówimy: Marzę..., to znaczy, że wierzymy w to, że marzenie

kiedyś uda się zrealizować. Kiedy mówimy: Marzyłbym..., to zna-
czy, że chcemy, aby marzenie się spełniło, ale często wydaje nam
się, że jest ono trudne do zrealizowania.
Pragnąć
Pragnę spokoju.
Pragnąłbym spokoju.
Oba zdania znaczą: Bardzo chcę / bardzo potrzebuję spokoju. Prag

nę... to konkretne wyrażenie potrzeby. A kiedy mówimy Prag
nąłbym..., znaczy to, że z różnych powodów nie możemy mieć
spokoju:
Pragnąłbym spokoju, ale w tym domu to jest niemożliwe!

39

Mieć ochotę
Miałbym ochotę dziś odpoczywać.

Mam ochotę dziś odpoczywać.
W przypadku tych zdań znaczenie jest takie samo. Różnica polega

na tym, że kiedy mówimy: Mam ochotę dziś odpoczywać, istnieje
większe prawdopodobieństwo, że będziemy odpoczywać, niż kie-
dy mówimy: Miałbym ochotę dziś odpoczywać. Poza tym Mam
ochotę... jest bardziej zdecydowane, a Miałbym ochotę... sugeruje,
że bardzo byśmy chcieli odpoczywać, ale prawdopodobnie nie
możemy.
Potrzebować
Potrzebowałbym dokumentów z wczorajszego spotkania.

Potrzebuję dokumentów z wczorajszego spotkania.
Potrzebuję... może być skierowane do kogoś, na przykład do sekre-

tarki: Pani Kasiu, potrzebuję dokumentów z wczorajszego spotkania,
i wtedy jest dyrektywą. [Żądam, żeby pani Kasia dała mi doku-
menty z wczorajszego spotkania.]
Zdanie Potrzebowałbym... można rozumieć na dwa sposoby. Po
pierwsze, może być skierowane do kogoś i wyrażać dyrektywę,
ale przedstawioną za pomocą formy grzecznościowej. Po drugie,
może być elementem szerszego kontekstu: Potrzebowałbym doku-
mentów z wczorajszego spotkania, żeby: a) zrobić raport, b) mieć
wszystkie ważne dokumenty razem. Drugi element określa cel
(dlaczego czegoś potrzebujemy). Jeśli nie będzie dokumentów, nie
będzie: a) raportu, b) wszystkich dokumentów razem.
Reflektować
Czasownik reflektować używany jest w sytuacjach formalnych, ofi-
cjalnych. Najczęściej mówi się tak do klienta lub petenta. Wyrazu
tego można używać nie tylko z cząstką by, ale także bez tej cząstki:
40

Czy reflektowałby pan na ten samochód? = Czy reflektuje pan
na ten samochód?
Podsumowanie
Chcieć (czegoś) + by:
a) mamy plan, ale nie wiemy, czy go zrealizujemy,
b) bardzo czegoś chcemy, ale nie wiemy, czy to się uda, \\
c) bardzo czegoś chcemy, ale wiemy, że się to nie uda,
d) chcemy czegoś i używamy formy grzecznościowej.
Życzyć (komuś czegoś) + by:
a) dodajemy zawsze ale, co znaczy, że komuś czegoś nie życzymy
albo nie możemy / nie musimy życzyć.
Życzyć (sobie czegoś) + by:
a) jesteśmy wyżej w hierarchii, chcemy czegoś i oczekujemy, że
to dostaniemy,
b) zadajemy pytanie w formie grzecznościowej klientowi / peten-
towi.
Marzyć (o czymś) + by:
a) chcemy czegoś, ale myślimy, że nasze marzenie jest bardzo
trudne albo nawet niemożliwe do zrealizowania.
Pragnąć (czegoś) + by:
a) bardzo czegoś chcemy albo potrzebujemy, ale z różnych powo-
dów nie możemy tego mieć.
Mieć ochotę (na coś) + by:
a) mamy ochotę na coś, ale nie jesteśmy pewni, czy nam się to uda,
b) bardzo czegoś chcemy, ale z różnych powodów nie możemy
tego mieć.
Potrzebować (czegoś) + by:
a) potrzebujemy czegoś od kogoś i używamy formy grzeczno-
ściowej,
b) potrzebujemy czegoś w jakimś celu.
41

Reflektować (na coś) + by:
a) mówimy tak do klienta / petenta = czy chce pan / czy chciałby
pan?
 Pamiętaj: chęć, marzenie, pragnienie wyrazić można również
za pomocą samej cząstki by dodanej do odpowiedniego czasow-
nika dokonanego. Czasem nie mówimy: Chciałbym coś zrobić,
ale: Zrobiłbym i oznacza to tyle samo co Chciałbym coś zrobić.
Na przykład:
Chciałabym przeczytać tę książkę. = Przeczytałabym tę książkę.

Miałabym ochotę zjeść hamburgera. = Zjadłabym hambur-
gera.
Marzyłabym o kąpieli. = Wykąpałabym się.
 Ćwiczenia
4.1. C
zy chciałbyś / chciałabyś...? Odpowiedz na pytanie tak albo
nie i wyjaśnij, dlaczego wybrałaś / wybrałeś taką odpowiedź.
Pamiętaj o użyciu cząstki by w wyjaśnieniu.
Przykład
Czy chciałbyś być kotem przez jeden dzień?
– Tak, chciałbym. Mógłbym cały dzień leżeć i nic nie robić.
albo:
– Nie, nie chciałbym. Nie mógłbym wtedy rozmawiać z ludźmi,
a bardzo lubię to robić.
1. Czy chciałbyś jechać na wakacje nad morze?

............................................................................................................................
............................................................................................................................
2. Czy chciałbyś umieć mówić w kilku językach?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
42

3. Czy chciałbyś być popularnym aktorem?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
4. Czy chciałbyś grać w piłkę nożną jak zawodowy piłkarz?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
5. Czy chciałbyś otrzymywać korespondencję z całego świata? \\
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
6. Czy chciałbyś, żeby na świecie nie było wojen?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
7. Czy chciałbyś, żeby wszyscy ludzie mieli dostęp do Internetu?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
8. Czy chciałbyś, żeby twój najlepszy przyjaciel cię oszukał?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
9. Czy chciałbyś, żeby w przyszłości samochody latały?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
10. Czy chciałbyś, żeby wynaleziono sposób na bycie nieśmier-
telnym?
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
4.2. Zadaj pytanie do podanej odpowiedzi. Pamiętaj o użyciu

cząstki by i o tym, że możesz użyć różnych czasowników
wyrażających chęci, życzenia, marzenia itp.
Przykład
Chciałabym, ale jestem już umówiona.
– Czy chciałabyś pójść ze mną jutro do kina?
43

1. Moim największym pragnieniem jest zobaczyć Ocean Spokojny.
............................................................................................................................
2. Chcielibyśmy kupić nową lodówkę, ale nie mamy tyle pieniędzy.
............................................................................................................................
3. Od pewnego czasu nie mam ochoty na słodycze.
............................................................................................................................
4. Wolałabym limuzynę.
............................................................................................................................
5. Chciałabym wziąć kredyt w państwa banku.
............................................................................................................................
6. Nie, dziękuję, niczego mi nie trzeba.
............................................................................................................................
7. Tak, poproszę. A po zupie poproszę też drugie danie. [dialog
w restauracji]
............................................................................................................................
4.3. Czy w podanych zdaniach zostało wyrażone życzenie albo

marzenie? Wyraź swoją opinię.
Przykład
Wyrzuciłbyś wreszcie śmieci, leniu!
– Nie. To nie życzenie ani marzenie. To dyrektywa (rozkaz).
1. Jest strasznie gorąco, napiłabym się wody.
............................................................................................................................
2. Gdyby tak wygrać w lotto! Świat stałby przed nami otworem.
............................................................................................................................
3. Tak bardzo cię kocham – nie chciałbym, aby coś między nami
się zmieniło.
............................................................................................................................
4. Życzyłbym sobie więcej uwagi na lekcji, drodzy studenci.
............................................................................................................................
5. Lubiłbym cię dalej, nawet jeśli wyjechałabyś na drugi koniec
świata.
............................................................................................................................
44

6. Chciałbym podkreślić, że Sydney nie jest stolicą Australii.
............................................................................................................................
7. Marzyłabym o psie, gdybym lubiła zwierzęta.
............................................................................................................................
8. Chciałabym mieć tę sukienkę, bo bardzo mi się podoba.
............................................................................................................................
\\
¿ Po lekcji
Zrób listę swoich pięciu największych marzeń:
1. Chciałabym / Chciałbym ...........................................................................
2. ............................................................................................................................
3. ............................................................................................................................
4. ............................................................................................................................
5. ............................................................................................................................
Zastanów się, co musiałabyś / musiałbyś zrobić, aby je zrealizować?
I dlaczego chciałabyś / chciałbyś, żeby twoje marzenie się spełniło?
Przykład
Chciałbym zdać egzamin certyfikatowy na poziomie C2 z języka
polskiego.
Żeby to zrobić, musiałbym codziennie uczyć się gramatyki i roz-
mawiać z Polakami. Gdybym zdał egzamin, mógłbym znaleźć /
znalazłbym dobrą pracę.
1. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
45

4. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
5. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
A teraz... do dzieła! Zacznij spełniać swoje marzenia.

5. Życzenia tworzone z oby, aby, byleby, żeby, niechby, gdyby
Inne funkcje tych słów
\\
Polacy bardzo często używają słów takich jak: oby, aby, byleby,
żeby, niechby, gdyby. Pojawiają się one w wielu komunikatach
i mają różne znaczenie. Wszystkich tych słów możemy jednak użyć
wtedy, kiedy chcemy wyrazić życzenie.
Tworzenie życzeń z oby, aby, byleby, żeby, niechby, gdyby

Kiedy chcemy, żeby słowa te wyrażały życzenia, używamy ich
na początku zdania. Do nich dodajemy końcówkę osobową (-m,
-ś, -śmy, -ście), a czasownik ma formę 3. osoby liczby pojedyn-
czej albo mnogiej w odpowiednim rodzaju, np. Obym mógł (ja,
mężczyzna), Bylebyście zdążyli (wy, mężczyźni albo mężczyźni
i kobiety).
Przykłady
Obyś znalazł swoją drogę w życiu! [Życzę ci, żebyś znalazł /
mam nadzieję, że znajdziesz]
Abyś długo mógł cieszyć się słońcem! [Życzę ci, żebyś długo
cieszył się słońcem]
Byleby wszystko skończyło się dobrze! [Oby wszystko skończy-
ło się dobrze / mam nadzieję / chcę / liczę na to, że wszystko
skończy się dobrze]
Żebyście się nie spóźnili! [Życzenie, ale też przestroga: Życzę
wam, żebyście się nie spóźnili / uważajcie, nie spóźnijcie
się; ważne: może być też elementem zdania złożonego, na
przykład: Idźcie już, żebyście się nie spóźnili!]
47

Niechby wszyscy byli tak szczęśliwi jak oni! [Życzę wszystkim,
żeby byli tak szczęśliwi jak oni]
Gdyby tak wygrać ten mecz... [Chcę wygrać ten mecz; waż-
ne: gdyby zawsze sugeruje, że zdanie powinno mieć drugi
element, który mówi, co by się stało, gdyby: Gdyby tak wy-
grać ten mecz, moja drużyna byłaby sławna. Nawet jeśli nie
występuje drugi element, konstrukcja pokazuje, że musi się
on pojawić.]
Oby
Tylko oby pełni jedną funkcję. Zawsze tworzy życzenie i zawsze
stoi na początku zdania. Użyć możemy go wtedy, kiedy chcemy
powiedzieć, że:
–– mamy nadzieję, że coś się stanie, np. Niebo jest bezchmurne. Oby
jutro świeciło słońce!
–– chcielibyśmy, aby się stało, np. Oby wszystko skończyło się do-
brze!
–– życzymy sobie albo komuś, żeby się stało, np. Obym zdał ten
egzamin!
Pozostałe słowa: aby, byleby, żeby, niechby i gdyby mogą wyrażać
nie tylko życzenie, ale też oznaczać co innego i pełnić inne funkcje
w zdaniu.
Aby
Możemy użyć aby wtedy, kiedy:
–– chcemy mieć pewność, chcemy zapytać: czy na pewno?: Czy aby
w dobrym kierunku idziemy?
–– chcemy powiedzieć, że ktoś zrobił coś tak sobie, byle jak:
Przygotował się do egzaminu aby-aby.
–– chcemy powiedzieć, że ktoś zrobił coś tak sobie, byle jak, żeby
było zrobione / bo musiało być zrobione i osiągnął minimalny
rezultat: Przygotował się do egzaminu, aby tylko go zdać. [= by-
leby, żeby tylko]
48

–– chcemy zaznaczyć, że rzeczy / sytuacji było więcej, niż się o tym
mówi: Okłamał cię już kiedyś? Aby raz! albo: Dostałaś od niego
ze dwa kwiatki? Aby dwa! Przyniósł osiem!
Byleby
Możemy użyć byleby wtedy, kiedy:
–– chcemy powiedzieć, że nie jest ważny warunek tego, w jaki \\
sposób coś ma się stać, ale ważne jest, żeby się stało: Mogę iść
z kimkolwiek na ten koncert, byleby iść.
–– chcemy powiedzieć, że ktoś zrobił coś tak sobie, byle jak, żeby
było zrobione / bo musiało być zrobione i osiągnął minimalny
rezultat: Przygotował się do egzaminu, byleby go zdać. [= aby
tylko, żeby tylko]
Żeby
Możemy użyć żeby wtedy, kiedy:
–– żeby tylko: chcemy powiedzieć, że ktoś zrobił coś tak sobie, byle
jak, żeby było zrobione / bo musiało być zrobione i osiągnął
minimalny rezultat: Przygotował się do egzaminu, żeby tylko go
zdać. [= aby tylko, byleby]
Niechby
Możemy użyć niechby wtedy, kiedy:
–– chcemy wyrazić groźbę: Niechby tylko spróbował do niej podejść!
[to wybiję mu zęby]
–– chcemy w inny sposób powiedzieć chociaż, przynajmniej:
Niechby raz spróbował tej zupy, nie będzie musiał jej więcej jeść,
jeśli jej nie polubi.
Gdyby
–– zawsze sugeruje, że zdanie powinno mieć drugi element, który
mówi, co by się stało, gdyby: Gdybym tak miał dużo pienię-
dzy,... [pojechałbym w podróż dookoła świata]. Nawet jeśli nie
49

występuje drugi element, konstrukcja pokazuje, że element ten
jest w domyśle.
 Ćwiczenia
5.1. Co mówisz, kiedy:
Przykład
chcesz wyrazić życzenie, żeby wiosna szybko nadeszła:
a) Oby do wiosny!
b) Niechby do wiosny!
c) Aby-aby do wiosny!
1. nie chcesz, żeby ktoś do ciebie podchodził, bo jesteś zły na tę
osobę:
a) Niechby tylko podszedł, już ja mu pokażę!
b) Oby tylko podszedł, już ja mu pokażę!
c) Aby tylko podszedł, już ja mu pokażę!
2. jest Ci obojętne, z kim pójdziesz do kina:
a) Obojętne z kim, gdyby iść.
b) Obojętne z kim, byleby iść.
c) Obojętne z kim, oby iść.
3. chcesz powiedzieć, że nic nie jest ważne, tylko to, żeby być
zdrowym:
a) Niechbyśmy zdrowi byli!
b) Gdybyśmy zdrowi byli!
c) Bylebyśmy zdrowi byli!
4. będziesz zadowolony nawet z jednego kwiatka:
a) Byleby jeden kwiatek przyniósł, ale niech przyniesie.
b) Niechby jeden kwiatek przyniósł, ale niech przyniesie.
c) Oby jeden kwiatek przyniósł, ale niech przyniesie.
50

5. robisz coś tylko dlatego, że musisz, ale nie starasz się, żeby to
było dobrze zrobione:
a) Zrobię to, aby tylko zrobić.
b) Zrobię to, gdyby tylko zrobić.
c) Zrobię to, oby tylko zrobić.
6. marzysz o tym, żeby zostać bohaterem:
a) Ach, oby tak być bohaterem... \\
b) Ach, byleby tak być bohaterem...
c) Ach, gdyby tak być bohaterem...
7. chcesz powiedzieć, że ktoś spóźnił się więcej niż jeden raz:
a) Aby jeden!
b) Oby jeden!
c) Byleby jeden!
8. nie chciałbyś, żeby padał deszcz i mówisz, że masz nadzieję, że
tak się nie stanie:
a) Żeby nie tylko padało!
b) Nie żeby tylko padało!
c) Żeby tylko nie padało!
5.2. Napisz dialog, w którym wykorzystasz słowa oby, aby, byleby,

żeby, niechby, gdyby we wszystkich znaczeniach i funkcjach,
które poznałeś.
¿ Po lekcji
Nadzieja matką głupich?
Ależ skąd! Nadzieja, tak jak wiara, dodaje skrzydeł. Dlatego
przypomnij sobie, jakie były Twoje marzenia i wyraź je w postaci
życzeń.
Przykład
Obym dobrze zdał egzamin z języka polskiego na poziomie C2!
51

1. ............................................................................................................................
2. ............................................................................................................................
3. ............................................................................................................................
4. ............................................................................................................................
5. ............................................................................................................................

 Ćwiczenia do części \\
II.1. Jak sądzisz, czego chciałyby osoby na obrazkach? O czym \\

marzą, co jest ich życzeniem? Odpowiedź wpisz w chmurkę.
Użyj różnych czasowników wyrażających chęci, marzenia,
pragnienia.
Przykład
Gdybym tak umiał latać...
1.
53

2.
3.
4.
54

5.
\\
6.
7.
55

II.2. Przekształć zdania. Użyj słów z cząstką by.
Przykład
Mam nadzieję, że mu się uda.
– Oby mu się udało.
albo:
– Chciałbym, żeby mu się udało.
1. Bądź zdrowy!
............................................................................................................................
............................................................................................................................
2. Moim marzeniem jest zdobyć Nagrodę Nobla.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
3. Nieważne czy wygra te zawody, ważne, żeby je skończył.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
4. Proszę mi udzielić rady.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
5. Proszę, aby na mojej lekcji był spokój.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
6. Będę się cieszył, jeśli choć raz pokaże, że jej na mnie zależy.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
7. Mam nadzieję, że przyjdziesz jutro do mnie.
............................................................................................................................
............................................................................................................................

6. B
yć grzecznym i „dyplomatycznym”
Co to znaczy „być dyplomatycznym”?
W języku polskim form grzecznościowych używamy zawsze wtedy,

kiedy jesteśmy z kimś w relacji formalnej i często kiedy jesteśmy
z kimś w relacji nieformalnej. Okazujemy w ten sposób szacunek
drugiej osobie, jesteśmy grzeczni.
Formę grzecznościową możemy tworzyć przez dodanie do cza-
sownika cząstki by: Czy mógłbym? Czy chciałabyś? Czy moglibyście?
\\\
Czy mógłbym otworzyć okno? Jest bardzo gorąco.
Czy chciałabyś napić się kawy?
Czy moglibyście mi powiedzieć, kiedy zacznie się film?
Kiedy powiemy: Czy mogę otworzyć okno?, Czy chcesz napić się
kawy? / Napijesz się kawy? oraz Czy możecie mi powiedzieć, kiedy
zacznie się film?, znaczenie zostanie takie samo, ale formy z cząstką
by będą grzeczniejsze.
Najczęściej używane zwroty grzecznościowe z cząstką by to:
Byłbym wdzięczny za / gdyby...

Czy zechciałby pan...?
Czy byłby pan łaskaw...?
Czy mógłbym pana prosić...?
Przykłady
Byłbym wdzięczny za udzielenie mi odpowiedzi na moje

pytanie.
59

Byłbym wdzięczny, gdyby zechcieli mi Państwo odpowiedzieć
na moje pytanie.
Czy zechciałby pan odpowiedzieć mi na pytanie?
Czy byłby pan łaskaw odpowiedzieć mi na pytanie?
Czy mogłabym panią prosić o szklankę wody?
 Pamiętaj: forma grzecznościowa często używana jest po to,

żeby złagodzić dyrektywę. Kiedy nauczyciel pyta studenta: Czy
mógłby pan przeczytać ten tekst? oznacza to tyle samo co: Proszę
przeczytać ten tekst. Kiedy dyrektor mówi do sekretarki: Czy byłaby
pani łaskawa podać mi tę teczkę? oznacza to tyle samo co: Proszę
podać mi tę teczkę.
Co to znaczy „być dyplomatycznym”?

Polacy mówią, że ktoś jest „dyplomatyczny” wtedy, kiedy nie chce
powiedzieć wprost, że:
a) coś mu się nie podoba,
b) chce / oczekuje czegoś innego.
Używa wtedy eufemizmów i robi to dlatego, żeby kogoś nie ura-
zić, żeby komuś nie zrobiło się smutno lub przykro. Czasem musi
skonstruować zdanie na nowo i trochę zmodyfikować jego treść.
„Bycie dyplomatycznym” to też przejaw grzeczności językowej.
Przykłady
Nie podoba nam się czerwona sukienka koleżanki. Nie mó-

wimy: Masz brzydką sukienkę. Mówimy: W zielonej sukience
wyglądałabyś lepiej.
Uważamy, że kolega jest kiepskim tancerzem i nie chcemy
z nim dłużej tańczyć. Nie mówimy: Nie umiesz tańczyć, nie
chcę z tobą tańczyć. Mówimy: Może moglibyśmy zejść z par-
kietu (i napić się czegoś)?
60

Nie chcemy jechać nad morze. Nie mówimy: Nie chcę jechać
nad morze. Mówimy: Wolałbym zostać w domu. albo Wolał-
bym jechać w góry.
Czasem dzięki użyciu formy grzecznościowej łatwiej uzyskać po-

żądany efekt (nikt nie lubi, kiedy mu się rozkazuje, a kiedy się go
o coś prosi, wtedy szybciej przyniesie to rezultat). Na przykład:
Nie podoba nam się czyjeś zachowanie. Nie mówimy: Zacho-

wuj się inaczej. Mówimy: Czy mógłbyś zachowywać się inaczej?
 Ćwiczenia
\\\
6.1. Wykonaj polecenia. Pamiętaj o użyciu form grzecznościowych:
a) Napisz wiadomość e-mail do administracji budynku, w którym
mieszkasz. Poproś o udzielenie informacji na temat:
–– wymiany wodomierzy,
–– tego, kiedy możesz przyjść osobiście do siedziby administra-
cji, ponieważ chcesz coś załatwić.
Zapytaj przy okazji o to, czy wiadomo, kto jest odpowiedzialny za
pielęgnację ogródka pod Twoimi oknami.
b) Zapytaj dyrektora o możliwość spotkania się z nim i o to, czy
będzie dostępny w gabinecie w wybranych przez Ciebie dniu
i godzinie.
c) Poproś nauczyciela o wyrażenie zgody na wcześniejsze wyjście
z zajęć.
6.2. Przekaż ten sam komunikat, tylko bardziej delikatnie albo

„dyplomatycznie”, używając cząstki by.
Przykład
Mam dość słuchania tego, co mówisz!
– Czy mógłbyś zmienić temat?
61

1. Może mi wreszcie powiesz, o co chodzi?
............................................................................................................................
2. Zostaw mnie w spokoju.
............................................................................................................................
3. Źle wyglądasz w nowej fryzurze.
............................................................................................................................
4. Jak zawsze proponujesz mi nudne kino, a ja wolę teatr.
............................................................................................................................
5. Nie chcę się z Tobą spotykać.
............................................................................................................................
6. Zbyt głośno się zachowujesz.
............................................................................................................................
7. Nie chcę kolejnych skarpet w prezencie.
............................................................................................................................
8. Jestem głodny, zjadłbym coś.
............................................................................................................................
9. Potrzebowałbym pieniędzy, których ci pożyczyłem.
............................................................................................................................
6.3. Przeczytaj pięć wiadomości. Wszystkie powinny zawierać

formy grzecznościowe. Powiedz, w której jest: a) za mało
tych form, b) za dużo tych form, c) tyle form, ile trzeba,
i popraw je tak, by dobrze oraz grzecznie brzmiały. Jak można
rozumieć wypowiedzi, w których jest za mało albo za dużo
form grzecznościowych? Czy zdania ze zbyt dużą ilością form
grzecznościowych są poprawne językowo?

1.
Drogi Przyjacielu,
napisałem książkę. Czy byłbyś tak dobry i ją przeczytał? Chciałbym
poznać opinię kogoś, kto się na tym zna. Będę ci za to niezwykle
wdzięczny i obiecuję prezent w zamian za Twój trud.
Twój przyjaciel, G.
2.
Szanowny Panie Profesorze,
chciałabym bardzo przeprosić za moją nieobecność na ostatnich
zajęciach. Czy byłby Pan Profesor tak uprzejmy i mógłby mi Pan
Profesor powiedzieć, jak mogłabym nadrobić zaległości? Zależa-
łoby mi na tym – jeśli Pan Profesor wyraziłby zgodę i byłby tak
dobry – żebym mogła to zrobić w następnym tygodniu. Jeśliby
to nie było możliwe, prosiłabym o wyznaczenie innej daty, jeśli \\\
Pan Profesor oczywiście mógłby to zrobić. Byłabym wdzięczna za
wszelką wiadomość i chciałabym podziękować za umożliwienie mi
pojawienia się na konsultacjach.
Łączę wyrazy szacunku,
E.W.
3.
Panie Dyrektorze,
wezmę jutro urlop, mogę? Boli mnie ząb i chcę iść do lekarza. Jak
nie mogę wziąć urlopu, to odrobię moją nieobecność kiedy indziej.
Miłego dnia,
Jerzy K.
4.
Szanowni Państwo,
chciałbym dowiedzieć się, kiedy mogę spodziewać się wizyty hy-
draulika? Prosiłem, aby przyszedł, dwa dni temu i nadal się go
nie doczekałem. Byłbym wdzięczny za udzielenie mi odpowiedzi.
Prosiłbym o kontakt na numer telefonu: XXX-XXX-XXX.
Pozdrawiam,
Aleksander M.
63

5.
Szanowna Pani Profesor,
nie mogłem wczoraj przyjść na zajęcia, tak wyszło. Przyjdę na
konsultacje jutro, dobrze? Chcę jutro, bo tak mi idealnie pasuje,
a przecież Pani i tak ma jutro dyżur. Miałbym z głowy, odrobiłbym
nieobecność.
Z poważaniem,
X.Y.
¿ Po lekcji
Co musisz powiedzieć, a co miałbyś ochotę powiedzieć?
Spróbuj przypomnieć sobie pięć sytuacji, w których najczęściej
musisz używać form grzecznościowych. Czy pamiętasz o ich
używaniu? Czy w Twoim języku również używasz takich form
w podobnych sytuacjach?
Przykład
Kiedy w sali jest duszno: Czy mógłbym otworzyć okno?
1. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
4. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
5. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
Czy sądzisz, że formy grzecznościowe są nam potrzebne? Dlacze-
go?

7. Pytania, prośby i dyrektywy
Pytania i prośby
Pytania i prośby z użyciem cząstki by to też formy grzecznościo-
we, za pomocą których okazujemy rozmówcy szacunek. Tworzymy
je zawsze w sytuacjach formalnych i często w sytuacjach niefor-
malnych. Cząstka by podkreśla, że respektujemy opinię osoby, do
której mówimy. Formy grzecznościowej używamy też po to, żeby
pokazać, że rozmówca jest dla nas ważny – to on decyduje, czy
nasza prośba zostanie spełniona, czy nie. \\\
Prośba ma najczęściej formę pytania. Pytanie można zacząć na
przykład tak:
Czy mógłbyś...?
Czy byłbyś tak dobry i...?
Czy mógłbyś być tak dobry i...?
Czy zechciałbyś...?
Czy byłbyś łaskaw...?
Czy nie stanowiłoby dla ciebie problemu, gdyby...?
Czy nie byłoby problemem, gdyby...?
Czy istniałaby możliwość...?
Czy dałoby się...?
Przykłady
Czy mógłbyś podać mi tę książkę?
Czy zechciałbyś pójść ze mną do restauracji?
Czy byłbyś łaskaw udzielić mu odpowiedzi?
Czy byłbyś tak dobry i umył dziś okno?
Czy mógłbyś być tak miły i zrobił(byś) kawę?
65

Czy nie stanowiłoby dla ciebie problemu, gdybym poszedł
do kina sam?
Czy nie byłoby problemem, gdyby Magda przyszła do nas
na obiad?
Czy istniałaby możliwość kupienia tych kilku produktów
w jednym sklepie?
Czy dałoby się zmienić termin naszego spotkania?
Prośbę można też poprzedzić wstępem: Miałbym prośbę (albo bez

by: Mam prośbę).
Miałbym prośbę. Czy mógłbyś iść ze mną do lekarza? (patrz

lekcja 7)
Dyrektywy
Dyrektywy tworzymy najczęściej przez użycie specjalnych, impera-
tywnych (rozkazujących) form czasownika. Na przykład:
Idź do sklepu!
Daj mi spokój!
Bądź cicho!
Tę samą treść możemy też przedstawić nie w formie imperatywu.

Używamy wtedy czasownika z cząstką by. Zdanie jest grzeczniej-
sze, ale każdy rozumie / wie, że to dyrektywa. Na przykład:
Idź do sklepu! – Poszedłbyś do sklepu. [dyrektywa w postaci

sugestii, co ktoś powinien zrobić, w znaczeniu: powinien =
musi]
Daj mi spokój! – Czy mógłbyś dać mi spokój? [dyrektywa
w postaci pytania – prośby]
Bądź cicho! – Byłbyś cicho. / Czy mógłbyś być cicho?
Jak widać na podstawie ostatniego przykładu, prośby i dyrektywy

tworzy się czasami w podobny sposób. Dlatego ważny jest kon-
66

tekst sytuacyjny, w którym powstaje zdanie. Kiedy znamy kon-
tekst, wiemy, czy mamy do czynienia z prośbą, czy z dyrektywą.
 Ćwiczenia
7.1. Połącz w pary fragmenty zdań w obu kolumnach i przepisz.
1. Czy byłabyś tak miła i A. zrobić dedykację w tej książ-
ce, żeby Agnieszka wiedziała,
że to my ją kupiliśmy?
2. Czy bylibyście tak dobrzy i B. poczekał na mnie w twoim
mieszkaniu?
3. Czy zechciałby pan C. podać mi sól?
4. Czy dałoby się D. powiedziałabyś mi, dlaczego \\\
Marek się na mnie obraził?
5. Czy nie byłoby problemem, E. poczekać na mnie w waszym
gdybyś mieszkaniu?
6. Czy moglibyśmy F. podać mi swoje dane osobo-
we: imię, nazwisko oraz imię
męża?
7. Czy byłaby pani łaskawa G. przygotowali raport do nie-
dzieli?
8. Czy moglibyście H. zrobić tę imprezę za tydzień?
7.2. Przekształć rozkaźniki na łagodne dyrektywy. Możesz zapisać

je w postaci pytań.
Przykład
Oddaj mi ten długopis!
– Oddałbyś mi ten długopis.
1. Zrób to szybko!
............................................................................................................................
2. Usiądź na miejscu!
............................................................................................................................
67

3. Nie spóźniaj się!
..........................................................................................................................
4. Napisz to ogłoszenie dzisiaj!
..........................................................................................................................
5. Nie ruszaj się!
..........................................................................................................................
6. Nie podsłuchuj!
..........................................................................................................................
7. Bądź dla mnie bardziej uprzejmy!
..........................................................................................................................
8. Nie depcz trawnika!
..........................................................................................................................
9. Kup chleb!
..........................................................................................................................
10. Uczesz się!
..........................................................................................................................
¿ Po lekcji
W jakich sytuacjach prosisz kogoś o coś i używasz formy grzecz-
nościowej z pytaniem? Napisz dziesięć pytań, które zadajesz naj-
częściej.
1. ..........................................................................................................................
2. ..........................................................................................................................
3. ..........................................................................................................................
4. ..........................................................................................................................
5. ..........................................................................................................................
6. ..........................................................................................................................
7. ..........................................................................................................................
8. ..........................................................................................................................
9. ..........................................................................................................................
10. ..........................................................................................................................
68

8. Propozycje
Kiedy coś komuś proponujemy, nie wiemy, czy rozmówca powie

tak, czy nie. Dlatego że nie jesteśmy pewni odpowiedzi i zakłada-
my możliwość odmowy, a jednocześnie chcemy być grzeczni, nasze
propozycje konstruujemy z cząstką by.
Propozycje najczęściej tworzymy na trzy sposoby:
a) jako zwykłe pytanie: Czy poszłabyś ze mną do kina? / Czy zjed
libyśmy razem kolację?
b) bez czy, ale z intonacją pytającą: Poszłabyś ze mną do kina? / \\\
Zjedlibyśmy razem kolację?
c) ze słowem może: Może poszłabyś ze mną do kina? / Może zjed
libyśmy razem kolację?
Propozycję możemy też złożyć, używając formy: Czy zechciałbyś...?
Na przykład:
Czy zechciałbyś mi towarzyszyć w drodze do domu? [to jed-

nocześnie prośba i pytanie, patrz lekcja 7]
Propozycja nie musi być pytaniem. Możemy użyć zwrotów:
Jeśli nie miałbyś nic przeciwko,...

Jeśli miałbyś ochotę, moglibyśmy...
Jeśli nie miałbyś nic przeciwko, otworzyłbym okno.
Jeśli miałbyś ochotę, moglibyśmy pójść wieczorem pograć
w bilard.
69

 Ćwiczenia
8.1. Z
aproponuj... (możesz użyć wszystkich znanych Ci konstruk-
cji):
Przykład
pójście na mecz.
– Czy poszłabyś ze mną na mecz?
– Poszlibyśmy na mecz?
– Może poszlibyśmy na mecz?
– Jeśli miałabyś ochotę, moglibyśmy pójść na mecz.
1. wspólny wyjazd w góry.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
2. wyjście do pubu.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
3. oprowadzanie po mieście komuś, kto go nie zna.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
4. pomoc w nauce języka polskiego.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
5. samochód, który masz na sprzedaż.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
6. zrobienie komuś herbaty.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
7. darmowy karnet na basen.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
70

8. ciekawy film na DVD.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
8.2. N
ie chcesz / Nie lubisz / Masz dość czegoś? Zaproponuj coś
innego.
Przykład
Nie mam ochoty iść dziś na trening...
– Może zostalibyśmy w domu?
1. Nie chce mi się czekać na to spotkanie.
..........................................................................................................................
2. Nie lubię się spóźniać.
.......................................................................................................................... \\\
3. Nie chcę dłużej tutaj mieszkać.
..........................................................................................................................
4. Nie mam ochoty na makaron.
..........................................................................................................................
5. Nudzi mnie ten film [w kinie].
..........................................................................................................................
6. Mam dość tych butów – są bardzo niewygodne.
..........................................................................................................................
7. Denerwuje mnie zwiedzanie miasta z przewodnikiem.
..........................................................................................................................
8. Nie chcę dziś siedzieć w domu, jest taka piękna pogoda.
..........................................................................................................................
9. Nie podoba mi się tutaj – za dużo dymu z papierosów [w barze].
..........................................................................................................................
10. Nie przepadam za robieniem zakupów w galerii handlowej.
..........................................................................................................................
71

¿ Po lekcji
Są sytuacje, kiedy trudno jest coś zaproponować. Bądź kreatyw-
na / kreatywny, zaproponuj szefowi, żeby ci dał podwyżkę. Jak
to zrobisz? Jakich zwrotów grzecznościowych użyjesz? I jakich
argumentów?
.................................................................................................................................
................................................................................................................................
.................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

 Ćwiczenia do części \\\
III.1. Co to jest: prośba, dyrektywa czy propozycja?
Przykład
Mogłabyś podać mi numer telefonu do Oli? – Prośba.
1. Usiadłbyś wreszcie na miejscu. – .........................
2. Może zrobilibyśmy remont w kuchni? – .........................
3. Poszedłbyś do niego i go przeprosił. – .........................
4. Może ty poszedłbyś do niego, żeby go przeprosić? – .........................
5. Poszedłbyś do niego i go przeprosił w moim imieniu? – \\\
.........................
6. Dałbyś mi spokój? – .........................
7. Pozwoliłbyś mi zjeść w spokoju obiad? – .........................
8. Czy byłbyś łaskaw dać mi twój adres? – .........................
9. Czy chciałbyś mi pomóc w nauce? – .........................
10. Czy mógłbyś mi oddać książkę, którą ci pożyczyłem rok
temu? – .........................
III.2. Popatrz na obrazek i zadaj pytanie. Wykorzystaj poznane

formy grzecznościowe.
Przykład
Czy zechciałabyś zostać

moją żoną?
73

1.
2.
3.
4.
74

5.
6.
\\\
7.
75

III.3. Powiedz własnymi słowami:
a) co to jest łagodna dyrektywa?
b) w jakich sytuacjach używasz formy grzecznościowej, żeby
zadać pytanie?
c) jakie propozycje najczęściej składasz? Komu? Jak często?

9. Możliwość, konieczność oraz istotność wyrażone
za pomocą: można by, trzeba by, warto by
oraz form bezosobowych i nieosobowych
Czasowników modalnych, takich jak można, trzeba i warto, uży-

wamy w połączeniu z cząstką by wtedy, kiedy chcemy wyrazić
możliwość (można by), konieczność / potrzebę (trzeba by) lub
istotność (warto by) jakiegoś działania. By z tymi formami zawsze
zapisujemy osobno.
Często kiedy używamy takiej formy, nasza wypowiedź jest suge-
stią, może być jednak też propozycją albo radą. Wszystko zależy
od kontekstu sytuacyjnego.
Przykłady
Można by
\V
Dopóki wszyscy są chętni, można by pomyśleć o wspólnym
wyjeździe. (możliwość)
Jeśli jutro będzie tak słonecznie, można by jechać na basen.
(propozycja)
Trzeba by
Jeśli zaraz nie wyjdziemy z domu, spóźnimy się na autobus.

Trzeba by się pospieszyć. (konieczność)
To zadanie jest bardzo trudne. Trzeba by się nad nim dłużej
zastanowić. (potrzeba)
Źle zacząłeś tę pracę. Trzeba by ją zacząć robić inaczej... (rada)
79

Warto by
Ten temat jest bardzo interesujący. Warto by go rozwinąć

w eseju. (istotność)
Warto by już wrócić do domu, nie sądzisz? (sugestia)
Konieczność, potrzebę, powinność, istotność wyrażać można też za

pomocą innych form czasownika: nieosobowych i bezosobowych.
Formy nieosobowe
Zawsze zapisujemy je z by osobno, np.:
Naprawiono by domofon, żeby nie odwiedzali nas nieproszeni

goście. (wyrażenie potrzeby)
Umyto by wreszcie szyby w oknach naszego biura. (wyrażenie
potrzeby, sugestia)
Formy bezosobowe
Zawsze zapisujemy je z by razem, np.:
Należałoby jakoś zareagować na to, co dzieje się u sąsiadów.

(powinność)
Już tak dawno się nie widzieliśmy, że wypadałoby się spotkać.
(powinność, sens, sugestia – zależnie od szerszego kontekstu
sytuacyjnego)
 Ćwiczenia
9.1. Wyraź:
Przykład
istotność / zasadność pójścia do apteki po lek na ból głowy.
– Warto by iść do apteki.
80

1. powinność zrobienia badań krwi.
............................................................................................................................
2. możliwość przemyślenia podjętej decyzji jeszcze raz.
..........................................................................................................................
3. potrzebę zapytania mamy o zdanie.
..........................................................................................................................
4. konieczność zapytania kogoś o drogę.
..........................................................................................................................
5. sugestię, aby poprosić kogoś o pomoc.
..........................................................................................................................
6. r adę, aby sprawdzić wszystkie dane potrzebne do sporządzenia
raportu.
..........................................................................................................................
7. propozycję odprowadzenia koleżanki wieczorem do domu.
..........................................................................................................................
8. istotność kupienia większej ilości wody na czas upałów.
..........................................................................................................................
\V
9. potrzebę założenia ciepłego stroju zimą.
..........................................................................................................................
10. możliwość skrócenia drogi na lotnisko.
..........................................................................................................................
9.2. Napisz, co:

1. można by zrobić, żeby ludzie byli mniej nerwowi?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
2. trzeba by zrobić, żeby w mieście było bezpieczniej?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
81

3. warto by zrobić, żeby wszystkim żyło się lepiej?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
4. należałoby zrobić, żeby ograniczyć liczbę wypadków?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
5. wypadałoby zrobić, żeby nie zapominać o lokalnych tradycjach?
............................................................................................................................
............................................................................................................................
¿ Po lekcji
Zastanów się, czego:
–– nie należałoby robić, jeśli chciałoby się być zdrowym?
–– nie trzeba by robić, żeby być szczęśliwym?
–– nie warto by zrobić dla udowodnienia innym, że jest się war-
tościowym człowiekiem?
–– nie należałoby zrobić, jeśli chciałoby się być lubianym przez
innych?
–– nie wypadałoby zrobić w towarzystwie?
Poniżej zapisz refleksje.
.................................................................................................................................
................................................................................................................................
.................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

10. Rady i wskazówki
Kiedy udzielamy komuś rady albo dajemy wskazówkę, mówimy

o czymś, co może się zdarzyć, ale nie zależy od nas. Proponujemy,
sugerujemy rozwiązanie, ale tylko od naszego rozmówcy zależy,
czy zaakceptuje nasze rady i czy podejmie działanie. Najczęściej
wtedy używamy stwierdzenia: Na twoim miejscu... oraz formy
czasownika z cząstką by:
Na twoim miejscu poszedłbym do dentysty.

Na twoim miejscu dałabym mu jeszcze jedną szansę.
Na waszym miejscu poczekałabym na odpowiedź, a potem
działała.
Rada, wskazówka to sugestia, jak ktoś powinien się zachować.

Może być wyrażona bezpośrednio, ale też niebezpośrednio:
\V
Na jego miejscu nie byłbym taki pewny siebie.
Rady można też udzielić w inny sposób. Za pomocą:

–– Mógłbyś: Mógłbyś iść do szkoły plastycznej, ładnie rysujesz.
–– Byłoby dobrze / lepiej / świetnie / znakomicie / wspaniale /
cudownie / fantastycznie... itd. z argumentem, dlaczego tak by
było: Byłoby dobrze, gdyby go posłuchał, bo on wie, co mówi.
–– Można by, warto by, trzeba by... itd. (patrz lekcja 9).
Wyrażenie własnego zdania podczas udzielania rady czy dawania
sugestii to opinia, dlatego często kiedy radzimy, podkreślamy
swoje stanowisko, używając konstrukcji: Myślę / Sądzę / Uważam,
że... Dodajemy je przed wymienionymi wcześniej strukturami, np.:
83

Myślę, że mógłbyś iść do szkoły plastycznej, ładnie rysujesz.
Sądzę, że byłoby dobrze, gdyby go posłuchał, bo on wie, co
mówi.
Uważam, że można by jeszcze raz napisać pracę na temat
modernizmu.
 Ćwiczenia
10.1. Dokończ dialog. Powiedz, co zrobiłbyś na miejscu rozmówcy.
Przykład
Wczoraj tak szybko jechałem na rowerze, że byłbym się przewrócił.
– Na twoim miejscu byłabym bardziej ostrożna.
1. Nie mam już siły czekać na telefon i zastanawiać się, czy Maciek
zadzwoni, czy nie.
............................................................................................................................
2. Chciałbym więcej zarabiać.
............................................................................................................................
3. Kupiłam nowe spodnie. To już trzecie w tym miesiącu.
............................................................................................................................
4. Ciągle się kłócę z moją żoną.
............................................................................................................................
5. Chcielibyśmy odpocząć od pracy i jechać wreszcie na wakacje.
............................................................................................................................
6. Nie mam pomysłu na prezent dla mojej babci.
............................................................................................................................
7. Próbowałam już wszystkich diet, a nadal boli mnie brzuch.
............................................................................................................................
8. Żałuję, że zapisałem się na ten kurs.
............................................................................................................................
84

9. Mam w domu awarię gazu i nie wiem, co zrobić.
..........................................................................................................................
10. Jak mogę zmienić pracę?
..........................................................................................................................
10.2. Podane zdania przekształć tak, żeby sformułować sugestie

z konstrukcją byłoby dobrze / lepiej / świetnie / znakomicie /
wspaniale / cudownie / fantastycznie...
Przykład
Skończ studia, jeśli już je zacząłeś.
– Byłoby dobrze, gdybyś skończył studia, jeśli już je zacząłeś.
1. Chciałbym, żebyś poszedł ze mną do sklepu.
............................................................................................................................
2. Warto by pomyśleć już o ślubie.
............................................................................................................................
3. Można by zrobić sobie z nimi zdjęcie na pamiątkę.
............................................................................................................................
4. Oddaj jej ten aparat fotograficzny, bo o niego ciągle pyta. \V
............................................................................................................................
5. Zastanówcie się, jak moglibyście rozwiązać ten problem.
............................................................................................................................
6. Wyjdź jutro wcześniej z domu, żeby nie spóźnić się na pociąg.
............................................................................................................................
7. Nie zwlekaj z wyrobieniem paszportu.
............................................................................................................................
8. Możecie dać te słodycze dzieciom z domu dziecka.
............................................................................................................................
9. Umyj samochód, bo jest brudny.
............................................................................................................................
85

10. Przestań się tak wszystkim denerwować.
..........................................................................................................................
¿ Po lekcji
Wyobraź sobie, że przychodzi do Ciebie kolega i mówi, że ma
problem. Dostał propozycję dobrej pracy, ale gdyby ją przyjął, mu-
siałby się przeprowadzić do miasta oddalonego o 400 kilometrów.
Tam, gdzie teraz mieszka, ma stabilne życie osobiste, ale nie ma
dobrej pracy. Zapytaj o to, jakie ma jeszcze wątpliwości i udziel
mu rady. Powiedz, co według Ciebie mógłby zrobić, używając sfor-
mułowań: Na twoim miejscu, Według mojej opinii, Moim zdaniem
itp. Przedstaw Waszą rozmowę za pomocą dialogu. Zapisz go tutaj:
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

11. Wątpliwości i obawy
Wątpliwości i obawy pojawiają się wtedy, kiedy nie jesteśmy czegoś

pewni albo do czegoś przekonani. Tę niepewność możemy wyrazić
między innymi za pomocą konstrukcji z cząstką by z dodanym
słowem wskazującym na wątpliwość:
a) w dialogu, jako komentarz czyichś słów:
– Ona na pewno go lubi.

– Miałbym wątpliwości co do tego.
– Idźmy nocą w góry.
– Obawiałabym się / Miałabym obawy, czy jest to dobry
pomysł.
– Jutro będzie piękna pogoda.
– Nie byłabym tego taka pewna.
\V
b) bez koniecznego kontekstu:
Nie / sądzę / uważam / myślę / wydaje mi się, żeby udało

mi się skończyć pisać tę pracę do lipca.
 Ćwiczenie
11.1. Wymień pięć obaw lub wątpliwości związanych z tym, co
planowałeś zrobić w najbliższym czasie. Użyj różnych kon-
strukcji z cząstką by.
87

Przykład
Nie sądzę, żebym pojechał za miesiąc do Norwegii.
1. ............................................................................................................................
2. ............................................................................................................................
3. ............................................................................................................................
4. ............................................................................................................................
5. ............................................................................................................................
¿ Po lekcji
Czego najbardziej obawiałabyś / obawiałbyś się w nocy w lesie?
Jak myślisz, jak mogłabyś / mógłbyś się wtedy zachować. Czy
chciałabyś / chciałbyś się tak zachować?
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

 Ćwiczenia do części \V
IV.1. O
dpowiedz na poniższe pytania tak albo nie. Wyjaśnij, dla-
czego udzieliłeś takiej odpowiedzi:
Przykład
Czy należałoby uczyć się na pamięć wszystkich wierszy świata,
żeby zostać poetą?
– Nie. Żeby zostać poetą, należałoby umieć pisać wiersze.
1. Czy można by przepłynąć motorówką Ocean Spokojny?
............................................................................................................................
2. C
zy warto by zrobić kurs prawa jazdy, żeby jeździć na rowerze
po ulicy?
............................................................................................................................
3. C
zy trzeba by skończyć studia dziennikarskie, żeby być dzien-
nikarzem?
............................................................................................................................ \V
4. Czy należałoby być idealnym, żeby imponować innym?
............................................................................................................................
5. C
zy wypadałoby zrobić dobre wrażenie na rozmowie kwalifi-
kacyjnej?
............................................................................................................................
6. C
zy warto by narażać swoje zdrowie, żeby wygrać zawody
sportowe?
............................................................................................................................
89

IV.2. Z
asugeruj rozwiązanie. Doradź, co można zrobić w przy-
padku, gdy:
Przykład
koleżanka chce zjeść czekoladę, a jest na diecie.
–– Byłoby lepiej, gdybyś nie jadła tej czekolady. Potem będziesz
na siebie zła.
1. przyjaciel zakochał się bez wzajemności.
............................................................................................................................
2. kolega nie pamięta, gdzie schował klucze do domu.
............................................................................................................................
3. znajomy rozbił auto rodziców.
............................................................................................................................
4. k oleżanka nie jest zdecydowana, czy kupić nową kurtkę, czy
zaoszczędzić pieniądze.
............................................................................................................................
5. nieznajomy prosi o radę, jak najszybciej dojść do szpitala.
............................................................................................................................
6. szef chce, żebyś przyszedł w sobotę do pracy, ale ty nie możesz.
............................................................................................................................
IV.3. U
łóż sześć minidialogów, w których jedna osoba wątpi w to,
co mówi druga. Tematyka dowolna.
Przykład
–– Spójrz, wygląda na to, że Ania z Krzyśkiem się pogodzili.
–– Miałbym co do tego poważne wątpliwości.
–– Dlaczego?
–– Podczas obiadu każde z nich siedziało gdzie indziej.
1. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
90

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
4. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
5. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
6. ...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
........................................................................................................................... \V
...........................................................................................................................

12. Inne użycia cząstki by : cel i porównania
Cząstki by możemy używać jeszcze w innych sytuacjach. Najczę-

ściej za jej pomocą tworzymy zdania celowe, czasem – porównania.
Cel
Kiedy chcemy pokazać, w jakim celu coś robimy, tworzymy zło-
żone zdania celowe. W pierwszym, nadrzędnym zdaniu mówimy,
co robimy. Drugie zdanie, podrzędne, potrzebne nam jest do wy-
jaśnienia, dlaczego / w jakim celu to robimy. Na jego początku
używamy słów: by = aby = żeby:
Robię kurs prawa jazdy, by móc w przyszłości znaleźć lepszą

pracę.
Daje dzieciom wszystko, czego chcą, aby pokazać, że je kocha.
Jem dużo owoców, żeby być zdrowym.
Takie konstrukcje są powszechne zarówno w pisanym, jak i mó-

wionym języku polskim.
Porównania
Porównania tworzyć można z użyciem różnych słów, między in-
nymi takich, które zawierają cząstkę by. Są to wyrazy niby i jakby. V
Poczułem na sobie moc niezrozumiałej wieczności, jej nie-
wzruszoną statyczność, na tle której mknę, obarczony okulara-
mi czasu, niby podróżny pędzący konno przez puszczę, które-
mu wiekowe drzewa zlewają się w pędzie w jedno ciemne tło.
S. Dygat, Jezioro Bodeńskie, 1946, NKJP.
95

Irenka trwała przy niej, niby porcelanowa figurka.
T. Bojarska, Świtanie, przemijanie, 1996, NKJP.
Ubrani we fraki, opaleni, jakby przed chwilą z wakacji

wrócili.
M. Cieślik, Śmieszni kochankowie, 2004, NKJP.
Gdy przy mnie usiadł, wyglądał już normalnie, to znaczy tak,

jakby przed chwilą wstał od tamtego stołu.
A. Stasiuk, Opowieści galicyjskie, 1995, NKJP.
Ciekawostki
Niby może też oznaczać coś pozornego, co kwestionujemy: Niby się uczy, ale
nigdy nie zdaje egzaminu w pierwszym terminie. Mówimy też, że coś dzieje się /
robi się na niby, czyli że jest nieprawdziwe, że w rzeczywistości tego nie ma:
Dzieci często mają nieistniejących, wyimaginowanych przyjaciół – rozmawiają
z nimi, bawią się. To dlatego, że potrzebują towarzystwa, a ich wyobraźnia
pozwala im stworzyć bez najmniejszych problemów takiego przyjaciela na niby.
Takie użycie niby jest znacznie częstsze w języku polskim niż zastosowanie
go w porównaniu.
 Ćwiczenia
12.1. Wyobraź sobie, że jesteś osobą, która się tu przedstawia.
Wytłumacz, dlaczego coś robisz.
Przykład
Jestem nauczycielem języka polskiego jako obcego. Zawsze su-
miennie przygotowuję się do lekcji, żeby moi uczniowie jak naj-
lepiej mówili po polsku.
1. Jestem sportowcem. Trenuję, ..................................................................
...........................................................................................................................
2. Jestem bezrobotny. Szukam pracy, .......................................................
...........................................................................................................................
96

3. Jestem marzycielem. Marzę, ..................................................................
.........................................................................................................................
4. Jestem biznesmenem. Badam rynek, .................................................
.........................................................................................................................
5. Jestem podróżnikiem. Oglądam oferty biur podróży, ....................
.........................................................................................................................
6. Jestem studentem. Studiuję, ..................................................................
.........................................................................................................................
7. Jestem chemikiem. Czytam aktualne czasopisma naukowe, ...........
.........................................................................................................................
8. Jestem ogrodnikiem. Robię dodatkowy kurs projektowania
ogrodów, ......................................................................................................
.........................................................................................................................
9. Jestem piosenkarzem. Dbam o gardło, .............................................
.........................................................................................................................
10. Jestem kucharzem. Gotuję jak najlepiej, ..............................................
.........................................................................................................................
12.2. Jak myślisz, w jakim celu ludzie:

Przykład
spotykają się z przyjaciółmi?
– Żeby odpocząć, porozmawiać i dobrze się bawić.
1. udają, że są bardziej odważni, niż są w rzeczywistości?
............................................................................................................................
2. nie chcą pokazywać, że płaczą?
............................................................................................................................ V
3. używają form grzecznościowych w rozmowie z innymi?
............................................................................................................................
4. przechodzą na dietę?
............................................................................................................................
5. rozwijają swoje zainteresowania?
............................................................................................................................
97

6. podróżują?
..........................................................................................................................
7. zmieniają pracę?
..........................................................................................................................
8. działają w organizacjach charytatywnych?
..........................................................................................................................
9. kłamią?
..........................................................................................................................
10. wypowiadają się na tematy, na których się nie znają?
..........................................................................................................................
¿ Po lekcji
Bądź poetką / poetą. Albo literatką / literatem, jeśli nie lubisz
poezji. Napisz tekst o swoim pokoju i porównaj go do innego
miejsca – dzikiej plaży, zoo, sklepu spożywczego. Pamiętaj, kre-
atywności nigdy za wiele!
Przykład
Mój pokój to jakby dzika plaża nocą. Żyrandol na suficie oświetla
go niby gwiazdy niebo. Niebieski dywan faluje jakby był oceanem,
a kwiat w doniczce na parapecie jest tak rozłożysty niby palma
daktylowa.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

Ćwiczenia dodatkowe
VI.1. C
zy powiedziałbyś tak wtedy, kiedy twoim zamiarem było-
by...? Przeczytaj wszystkie zdania z odpowiednią intonacją.
Przykład
Czy powiedziałbyś: Nauczyłbyś się liczyć!, gdyby Twoim zamiarem
było pokazać, że kogoś cenisz?
– Nie.
1. Czy powiedziałbyś: Wyrzuciłbyś śmieci!, gdyby Twoim zamiarem
było zasugerować komuś, że nie wypada, aby nie wyrzucał śmieci?
2. Czy powiedziałbyś: Może byśmy się spotkali?, gdyby Twoim za-
miarem było wskazać na konieczność spotkania się z tą osobą?
3. Czy powiedziałbyś: Może byśmy się spotkali?, gdyby Twoim
zamiarem było zaproponować komuś randkę?
4. Czy powiedziałbyś: Wyszłabyś ze mną za rękę z domu?, gdyby
Twoim zamiarem było poprosić o czyjąś rękę?
5. Czy powiedziałbyś: Czy mógłbyś zagrać coś innego? Musiałbym
być głuchy, żeby nie słyszeć, jak fałszujesz, gdyby Twoim za-
miarem było powiedzieć, że lubisz czyjąś muzykę, zachowując
formę grzecznościową?
VI.2. Jak rozumieć tę wypowiedź?

Wypowiedź została podana w szerszym kontekście. Przykłady
pochodzą z Narodowego Korpusu Języka Polskiego.
Przykład
Czwarty raz uczestniczę w workcampie, 2 razy byłam w Hiszpanii,
raz na Islandii, a teraz w Polsce. Bardzo mi się tu podoba krajo-
braz i okolica, po zakończeniu obozu zamierzam zwiedzić jeszcze
101
V\

Warszawę, Kraków i kopalnię soli w Wieliczce. Chciałabym także
odwiedzić kiedyś Gdańsk, o którym dużo słyszałam – mówi.
Sprzątają po Polakach. „Mazowieckie To i Owo” 2008, nr 38.
–– Tę wypowiedź rozumieć możemy jako wyrażenie chęci, marze-

nia, ale również jako plan realny do wykonania.
1. – Czy może pan liczyć na wsparcie mieszkańców? – Pomagają,
ale rzadko. Życzyłbym sobie lepszej współpracy. Mieszkańcy
nie muszą przychodzić do nas osobiście. Wystarczy telefoniczna
informacja, że coś się dzieje i że powinniśmy zareagować.
T. Styż: Twój dzielnicowy. „Wieczór Trójmiasta”, 1999.
2. Musiałam kogoś znaleźć. Nieważnie kogo. Kogokolwiek, byle-

by był. I był prawie rok.
E. Południakowa: Po co im moja rozpacz? „Wieczór Wybrzeża”, 2000.
3. Dajemy po 5 złotych na rok. Wszyscy bez wyjątku i niechby tyl-

ko kto się wyłamał! – mówią buńczucznie spotkani na szkolnym
korytarzu uczniowie Zespołu Szkół Budowlanych w Zgierzu.
Zrzutka na... żyrafę. „Express Ilustrowany”, 2001.
4. – Pan to ma szczęście – usłyszał mój mąż. – Pańska żona to

nie kobieta, to prawdziwy anioł... Na co mój ukochany małżo-
nek-sceptyk wypalił: – No cóż, niechby pan pomieszkał trochę
z tym aniołem...
A. Jaszowska: Czas aniołów. „Dziennik Bałtycki”, 2002.
5. Tak narodził się pomysł: a może by tak emeryci i renciści za-

łożyli sobie konta?
B. Sypuła: Konto dla seniora. „Dziennik Zachodni”, 2004.
6. Gdyby nie samochody zaparkowane wzdłuż ulicy, może bym

ich zobaczyła – dodała. – Pędzili tak, że nie miałaś szans.
T. Elbanowski: Katastrofa przy Błękitnym.
„Mazowieckie To i Owo” 2008, nr 32.
7. Może warto by się zastanowić, czy tą tragedią nie chce się

przykryć nieprawidłowości finansowych.
Nie było żadnej sekty. „Gazeta Poznańska”, 2008.
102

8. Pana najnowsza książka „Nieoczekiwana zmiana płci na naj-
wyższym szczeblu” to gotowy scenariusz filmowy. CH: Tak
mówią... Oczywiście trzeba by ją było przerobić, bo jest przede
wszystkim za długa.
K. Pachelska: Lubię rozśmieszać ludzi. „Dziennik Zachodni”, 2006.
9. Pomysłów na to, co trzeba by jeszcze w dzielnicy zrobić, nie
brakuje, ale i coraz więcej jest tych, którzy chcą powalczyć
o ich realizację, choćby plac zabaw – na bardzo długiej ulicy
Morawa nie ma ani jednego.
D. Niećko: Sąsiedzkie święto. „Dziennik Zachodni”, 2004.
10. Gdyby był udany sezon, można by było myśleć o na przykład
remontach dróg. Teraz trudno to zaplanować.
M. Pacukiewicz: Lata praktycznie nie było. „Dziennik Zachodni”, 2001.
11. Ulica, od której można by dojechać do Szombierek, to ul. Chrza
nowskiego.
Droga do Szombierek. „Dziennik Zachodni”, 2005.
12. Mieszkańcy obawiają się, że jeśliby doszło do likwidacji la-
boratorium, zmuszeni byliby jeździć w celu wykonania nawet
najbardziej podstawowych badań analitycznych krwi bądź
moczu do oddalonej o blisko 30 kilometrów Dębicy.
P. Chwał: Zamkną czy nie zamkną? „Gazeta Krakowska”, 2003.
13. Jeden przysłał mi list, że zna język polski równie dobrze jak
ja i mógłby wcielić się w rolę czarnego charakteru, mojego
serialowego przeciwnika.
G. Pewińska: Tu jest moje życie. „Dziennik Zachodni”, 2003.
14. W przyszłości wypadałoby zmienić regulamin zawodów —
komentował K.
M. Lach: Ślizgi między bojkami. „Dziennik Zachodni”, 2002.
15. Działam w tym kole, bo widzę w tym sens. Zresztą, jakbym
mogła odmówić, kiedy panie proszą: Bogdzia, trzeba zrobić
aerobik, bo się poruszać musimy.
M. Zawała: Hej, leci Bogdzia przez żywieckie pola.
„Dziennik Zachodni”, 2006.
103
V\

VI.3. Napisz, co byś wybrał i dlaczego.
Przykład
Jeśli miałbym wybierać między podłogą a łóżkiem, to wybrałbym
łóżko. Byłoby mi na nim wygodniej niż na podłodze.
1. Jeśli mógłbym być albo Supermanem, albo Spidermanem, to
wybrałbym..........................................................................................
..............................................................................................................
2. Jeśli miałbym jechać albo w góry, albo nad morze, to wybrał-
bym......................................................................................................
..............................................................................................................
3. Jeśli musiałbym wybierać między byciem biednym i szczęśli-
wym a byciem bogatym i nieszczęśliwym, to wybrałbym........
..............................................................................................................
4. Jeśli mógłbym albo lecieć w kosmos, albo wpłynąć 10 kilometrów
w głąb oceanu, to wybrałbym............................................................
..............................................................................................................
5. Jeśli miałbym wybierać między wizytą u dentysty a zakupami
w supermarkecie, to wybrałbym....................................................
..............................................................................................................
6. Jeśli rozmawiałbym z kimś i miałbym do wyboru pięciolatka
albo dziewięćdziesięciolatka, to wybrałbym...................................
..............................................................................................................
7. Jeśli musiałbym wybierać między mistrzostwem w pływaniu
a wygraniem konkursu literackiego, to wybrałbym......................
..............................................................................................................
8. Jeśli mógłbym kupić albo dom, albo samochód, to wybrałbym
..............................................................................................................
..............................................................................................................
9. Jeśli miałbym się spotkać z najlepszym przyjacielem po długiej
przerwie albo ze znanym aktorem, to wybrałbym........................
..............................................................................................................
10. Jeśli chciałbym się uczyć kolejnego języka obcego, to wybrał-
bym......................................................................................................
..............................................................................................................
104

VI.4. Co zrobiłbyś na ich miejscu? [obrazki]
Przykład
– Gdybym był na jego miejscu, kategorycznie zatrzymałbym się

na światłach. / Gdybym był na jego miejscu, poczekałbym na
zielone światło.
1.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
105
V\

2.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
3.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
4.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
106

5.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
6.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
107
V\

7.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
8.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
VI.5. Z rozsypanki ułóż zdania.

Przykład
znała / mogłabym / polski / Gdybym / język / Polakami / roz-
mawiać / z
– Gdybym znała język polski, mogłabym rozmawiać z Polakami.
108

1. czas, / moglibyśmy / mieli / wami / z / się / Gdybyśmy /
spotkać
2. jego / mu / prezent / urodzinach, / Gdybym / o / pamiętała /
kupiłabym
3. pisała / magisterską / kiedy / Nie / przeszkadzać, / pracę /
chciałabym / będziesz
4. piłkarzem, / nie / nożnej / bo / byłbym / Nie / dobrym /
lubię / piłki
5. pojechałabym / Jeślibym / na / mogła, / dziś / wakacje / choćby
6. by / jej / pomocy, / Trzeba / bo / problem / udzielić / ma
7. Martę, / wiedzielibyście / Gdybyście / że / jest / znali / uparta
8. Antarktydzie, / nie / na / bo / Nie / mieszkać / lubię / mo-
głabym / zimy
9. dobry / mi / odpowiedział / i / to / na / Czy / pytanie / tak /
byłbyś / ?
10. czas, / iść / Znalazłbyś / żeby / mną / jutro / ze / zakupy / na / ?
VI.6. S pójrz na przedmiot na obrazku i podaj związaną z nim do-

wolną propozycję. Pamiętaj, aby użyć konstrukcji z cząstką
by.
Przykład
– Może zadzwoniłbym do ciebie wieczorem?
109
V\

1.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
2.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
3.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
110

4.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
5.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
6.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
111
V\

7.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
8.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
9.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
10.
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
112

Klucz do ćwiczeń
1.1.
Przykładowa odpowiedź1:
Po lekcji języka polskiego poszedłbym najpierw na obiad do pobliskiej
restauracji. Potem udałbym się do księgarni, żeby kupić jakąś książkę.
Najchętniej kupiłbym ją po polsku. Mógłbym się wtedy więcej nauczyć.
Na końcu wróciłbym zadowolony do domu.
1.2.
Przykładowe odpowiedzi:
Klucz do ćwiczeń
1. Czy (wy) byście posprzątali pokój?
2. Może byśmy im dali trochę więcej czasu?
Może byśmy dali im trochę więcej czasu?
3. Czy byś zrobił dziś ten projekt? / Czy dziś byś zrobił ten projekt?
Czy byś dziś zrobił ten projekt?
4. Chyba tak niewielka wypłata by mu dała do myślenia?
Chyba by tak niewielka wypłata dała mu do myślenia?
5. Może byś się tego nauczył na następny wtorek? / Może byś się tego
na następny wtorek nauczył?
Może byś się nauczył tego na następny wtorek? / Może byś się na
następny wtorek nauczył tego?
Może byś tego się nauczył na następny wtorek? / Może byś tego na
następny wtorek się nauczył?
6. Czy byś jej zrobił zdjęcie? Tak ładnie wygląda. /
Czy byś zrobił jej zdjęcie? Tak ładnie wygląda.
1.3.
1. Nie piekłbym ciast, bo nigdy mi nie wychodzą.
2. Nie byłbym piłkarzem, bo nie mam talentu.
1
Wszędzie tam, gdzie podane są przykładowe odpowiedzi, nie są one jedynymi
poprawnymi. Można ich udzielić więcej.
113

3. Nie zostałbym alpinistą, bo choć mam dobrą kondycję, boję się wy-
sokości.
4. Nie pracowałbym w korporacji, bo jestem typem wolnego strzelca.
5. Nie jadłabym pomidorów, bo ich nie lubię.
2.1.
1. Musiałbym być bardziej uważny (, żeby nie spaść z roweru).
2. Musielibyśmy się znać (, żeby mówić sobie po imieniu).
3. Musielibyście dać mi wasz numer telefonu (, żebym do was zadzwonił).
4. Kózka musiałaby nie skakać / Kózka nie mogłaby skakać (, żeby nie
złamać nóżki).
5. Eliza musiałaby znać lepiej Joannę (, żeby wiedzieć, że nie powinna
jej ufać).
6. Musiałbyś podarować mi ten obraz (, żebym mogła być w siódmym
niebie).
7. Musielibyśmy nie cierpieć na bezsenność (, żebyśmy mogli być
zdrowsi).
8. Musieliby mieć więcej odwagi (, żeby założyć własną firmę).
2.2.
1. D / 2. E / 3. A / 4. B / 5. G / 6. C / 7. H / 8. F
3.1.
1. Gdybyś się źle czuł,
2. Jeślibym miała pieniądze,
3. Gdyby tutaj był basen,
4. Gdybyśmy tylko mogły,
5. Jeśliby w nocy ktoś zapukał do drzwi,
6. Jeśliby ktoś powiedział mu komplement,
3.2.
1. otworzyłbym parasol.
2. zamówiłbym ją przez Internet.
3. spróbowałbym go pocieszyć.
4. wezwałbym ją.
114

5. próbowałbym go zdawać w drugim terminie.
6. zadzwoniłbym po pogotowie gazowe.
7. to zapłaciłbym mandat.
8. to bym ją pożyczył. / to pożyczyłbym ją.
9. to spróbowałbym uczyć.
10. wziąłbym wodę i zaczął gasić pożar.
3.3.
1. Janek jest bardzo zdolny. Myślę, że grałby dobrze na pianinie.
2. Alina jest wrażliwa na swoim punkcie. Czy sądzisz, że odebrałaby to
źle? / Czy sądzisz, że źle by to odebrała?
3. Emil bardzo ją kocha. Podejrzewamy, że poszedłby za nią w ogień.
4. Zofia nie jest pamiętliwa. Przypuszczam, że zapomniałaby o tym
szybko.
5. Marek teraz już nie ma skrupułów. Czy uważacie, że kłamałby
Klucz do ćwiczeń
w żywe oczy, gdyby chciał?
6. Jesteśmy leniwi. Ona myśli, że nie pospieszylibyśmy się, mimo że
czas nas goni.
7. Grasz w szachy od dziecka. Podejrzewam, że zająłbyś pierwsze miej-
sce w turnieju.
8. Jesteś nieuczciwa. Sądzimy, że mogłabyś nas oszukać.
9. Spotkaliśmy się już z czymś takim. Czy uważasz, że umielibyśmy
rozwiązać ten problem?
10. Lubicie sporty ekstremalne. On przypuszcza, że skoczylibyście na
bungee.
I.1.
1. Poprawne.
2. Powinno być: Czy ty chciałabyś kupić nowe spodnie, jeślibyś dostała
wypłatę? Albo: Czy ty byś chciała kupić nowe spodnie, jeślibyś dostała
wypłatę?
3. Poprawne.
4. Powinno być: Gdybym chciał umyć auto, zrobiłbym to już dawno
temu.
5. Powinno być: Ja bym chciała nauczyć się pływać, gdyby w naszym
mieście był basen. Albo: Chciałabym nauczyć się pływać, gdyby w na-
szym mieście był basen.
115

6. Poprawne.
7. Powinno być: Sądzę, że wy bylibyście lepsi od nich w tej grze – je-
steście dużo szybsi.
8. Poprawne.
9. Poprawne.
10. Powinno być: Przeczytałabym całą tę książkę, ale nie zdążyłabym
wtedy na autobus.
11. Powinno być: Gdybym pamiętał o jej urodzinach, dzisiaj by nie była
na mnie zła. Albo: Gdybym pamiętał o jej urodzinach, dzisiaj nie
byłaby na mnie zła.
12. Powinno być: Gdyby nie była taka uparta, odniosłaby sukces.
13. Poprawne.
14. Poprawne.
15. Powinno być: Bylibyśmy zapomnieli, gdybyś nam nie przypomniała
o jego urodzinach.
I.2.
1) gdybym
2) mogłabym
3) kąpałabym się
4) grała(bym)
5) byłoby
6) byśmy
7) chodzili(byśmy)
8) zaczęłoby się
9) bylibyście
10) chodzilibyśmy
11) zbierali(byśmy)
12) upiekłabym
13) potrafiła
I.3.
1. nie mam talentu do śpiewania.
2. wyszliśmy za późno z domu.
3. jak nie musicie, nie chodźcie bez mapy.
4. kupiec znalazł się wcześniej.
116

5. pojechałby szukać pracy we Francji.
6. zrobiliby to.
7. czulibyśmy się znacznie lepiej.
8. ja pamiętałbym o waszych.
4.1.
1. Nie, nie chciałbym. Nie mógłbym chodzić po górach, bo nad morzem
jest płasko.
2. Tak, chciałbym. Byłbym w stanie porozumieć się wtedy wszędzie
na świecie.
3. Nie, nie chciałbym. Musiałbym wtedy udzielać setek wywiadów.
4. Tak, chciałbym. Byłbym wtedy sławny i bogaty.
5. Tak, chciałbym. Dowiadywałbym się, co dzieje się w każdym zakątku
globu.
Klucz do ćwiczeń
6. Tak, chciałbym. Wszyscy czulibyśmy się wtedy bezpiecznie.
7. Tak, chciałbym. Komunikowalibyśmy się ze sobą w jeszcze prostszy
sposób.
8. Nie, nie chciałbym. Byłoby to przykre przeżycie.
9. Nie, nie chciałbym. Wolałbym, żeby było tak, jak jest teraz.
10. Nie, nie chciałbym. Znudzilibyśmy się kiedyś tą nieśmiertelnością.
4.2.
1. Czego byś najbardziej pragnął?
2. Czy chcielibyście kupić nową lodówkę?
3. Czy miałabyś ochotę na lody?
4. Czy marzyłabyś o domku z ogródkiem?
5. Czego by sobie pani życzyła?
6. Czy potrzebowałaby pani czegoś?
7. Czy reflektowałby pan na zupę dnia?
4.3.
1. Tak.
2. Tak.
3. Tak.
4. Nie.
5. Nie.
117

6. Nie.
7. Nie.
8. Tak.
5.1.
1. a)
2. b)
3. c)
4. b)
5. a)
6. c)
7. a)
8. c)
5.2.
Zadanie otwarte.
II.1.
1. Chciałbym zdobyć szczyt.
2. Żebym się tylko nie spóźnił.
3. Niechby były już wakacje!
4. Byleby szybko skończył się ten wykład.
5. Potrzebowałbym więcej treningów.
6. Gdybym tak był tygrysem!
7. Życzyłbym sobie kawy.
II.2.
1. Obyś był zdrowy! albo: Chciałbym, żebyś był zdrowy.
2. Chciałbym zdobyć nagrodę Nobla. albo: Gdybym tak zdobył Nagrodę
Nobla...
3. Nieważne czy wygra te zawody, byleby je skończył. albo: Byleby tylko
skończył te zawody.
4. Chciałbym, żeby mi pan udzielił rady. albo: Proszę, aby udzielił mi
pan rady.
5. Życzyłbym sobie na mojej lekcji spokoju. albo: Chciałbym, aby na
mojej lekcji był spokój.
118

6. Niechby choć raz pokazała, że jej na mnie zależy. albo: Gdyby choć
raz pokazała, że jej na mnie zależy...
7. Chciałbym, żebyś przyszedł jutro do mnie. albo: Obyś jutro do mnie
przyszedł.
6.1.
Zadanie otwarte.
6.2.
1. Czy chciałbyś porozmawiać? / Czy mógłbyś mi powiedzieć...?
2. Czy mógłbyś mi dać spokój? / Chciałbym odpocząć.
3. Wolałbym, żebyś nie obcinała włosów.
4. Może tym razem poszlibyśmy do teatru zamiast do kina?
5. Wolałbym ograniczyć kontakt z tobą.
6. Czy mógłbyś być trochę ciszej?
Klucz do ćwiczeń
7. Mam dużo skarpet – może mógłbym dostać w tym roku coś innego?
8. Zrobiłbyś mi kolację? / Czy mogłabyś zrobić mi kolację?
9. Czy mógłbyś oddać mi pieniądze?
6.3.
1. Poprawne.
2. Niepoprawne. Za dużo form grzecznościowych, powinno się je zre-
dukować i skrócić wypowiedź. Można przeredagować tak: Szanowny
Panie Profesorze, chciałabym bardzo przeprosić za moją nieobecność
na ostatnich zajęciach. Czy mógłby Pan powiedzieć mi, jak powinnam
nadrobić zaległości? Zależałoby mi na tym, żebym mogła to zrobić
w następnym tygodniu. Jeśliby to nie było możliwe, prosiłabym o wy-
znaczenie innej daty. Będę wdzięczna za wszelką wiadomość. Łączę
wyrazy szacunku, E.W.
3. Niepoprawne. Niegrzeczne: brakuje form grzecznościowych, język jest
nieoficjalny. Można przeredagować tak: Panie Dyrektorze, czy mógł-
bym wziąć jutro urlop? Boli mnie ząb i muszę iść do lekarza. Jeśli nie
mógłbym wziąć urlopu, odrobiłbym moją nieobecność w innym dniu.
Z poważaniem, Jerzy K.
4. Poprawne.
119

5. Niepoprawne. Niegrzeczne: brakuje form grzecznościowych, język jest
nieoficjalny. Część ze zdań nie powinna się w ogóle pojawić. Można
przeredagować tak: Szanowna Pani Profesor, nie mogłem przyjść
wczoraj na zajęcia, przepraszam. Czy mógłbym przyjść jutro na Pani
konsultacje? Odrobiłbym nieobecność. Z poważaniem, X.Y.
7.1.
1. D / 2. G / 3. C / 4. H / 5. B / 6. A / 7. F / 8. E
7.2.
1. Zrobiłbyś to szybko.
2. Usiadłbyś na miejscu.
3. Przestałbyś się spóźniać.
4. Napisałbyś dziś to ogłoszenie.
5. Nie ruszałbyś się przez chwilę.
6. Przestałbyś podsłuchiwać.
7. Mógłbyś być dla mnie bardziej uprzejmy.
8. Nie deptałbyś trawnika.
9. Kupiłbyś chleb.
10. Uczesałbyś się.
8.1.
1. Czy pojechałbyś ze mną w góry?
Może pojechalibyśmy w góry?
2. Poszlibyśmy do pubu?
Czy chciałabyś ze mną iść do pubu?
3. Czy zechciałby pan, by pana oprowadzić?
Jeśli miałby pan ochotę, mogę pana oprowadzić.
4. Jeśli miałbyś ochotę, mógłbym pomóc.
Czy chciałbyś, abym ci pomógł?
5. Może chciałbyś kupić ode mnie samochód?
Reflektowałbyś na nowy samochód?
6. Chciałbyś herbatę?
Miałbyś ochotę na herbatę?
7. Chciałbyś darmowy karnet na basen?
Reflektowałbyś na darmowy karnet na basen?
120

8. Może obejrzelibyśmy film?
Obejrzelibyśmy film?
8.2.
1. Może poszlibyśmy na pizzę?
2. Może choć raz wyszlibyśmy wcześniej z domu?
3. Czy nie sądziłabyś, że moglibyśmy się przeprowadzić?
4. Może zjedlibyśmy coś innego?
5. Może następnym razem poszlibyśmy na coś, co ja wybiorę?
6. Może wreszcie kupiłbyś nowe?
7. Czy nie wolałbyś zwiedzać samodzielnie?
8. Poszlibyśmy na spacer?
9. Może poszlibyśmy do parku?
10. Czy chciałbyś iść do zwykłego, małego sklepu?
Klucz do ćwiczeń
III.1.
1. dyrektywa / prośba
2. propozycja
4. propozycja
5. prośba
8. prośba
9. prośba
III.2.
1. Czy ktoś mógłby mi pomóc?
2. Zjadłbyś obiad!
3. Przesunąłby pan to auto!
4. Czego by sobie państwo życzyli?
5. Czy byłby pan tak dobry i pomógł mi przy wymianie koła?
6. Chciałbym reklamować te buty.
7. Czy nie przeszkadzałoby pani, gdybym zapalił papierosa?
121

III.3.
Zadanie otwarte.
9.1.
1. Trzeba by zrobić badania krwi.
2. Można by przemyśleć podjętą decyzję jeszcze raz.
3. Należałoby zapytać mamę o zdanie.
4. Trzeba by zapytać kogoś o drogę.
5. Warto by poprosić kogoś o pomoc.
6. Trzeba by sprawdzić wszystkie dane potrzebne do sporządzenia
raportu.
7. Można by odprowadzić koleżankę wieczorem do domu.
8. Warto by kupić więcej wody na czas upałów.
9. Należałoby założyć ciepły strój.
10. Można by skrócić drogę na lotnisko.
9.2.
1. Żeby ludzie byli mniej nerwowi, można by wprowadzić w każdej
firmie pokój do odpoczynku.
2. Żeby w mieście było bezpieczniej, trzeba by zadbać o lepszy moni-
toring.
3. Żeby wszystkim żyło się lepiej, warto by zapytać każdego o to, czego
potrzebuje.
4. Żeby ograniczyć ilość wypadków, należałoby zwiększyć mandaty.
5. Żeby nie zapominać o lokalnych tradycjach, wypadałoby o nich więcej
rozmawiać.
10.1.
1. Na twoim miejscu zadzwoniłbym do niego już teraz.
2. Na twoim miejscu poszukałbym lepszej pracy.
3. Na twoim miejscu nie kupowałbym już więcej spodni.
4. Na twoim miejscu wolałbym pójść na kompromis.
5. Na twoim miejscu wziąłbym urlop i to zrobił.
6. Na twoim miejscu kupiłbym jej ciepły sweter.
7. Na twoim miejscu poszedłbym do lekarza.
122

8. Na twoim miejscu zrezygnowałbym z niego, póki jeszcze można.
9. Na twoim miejscu zadzwoniłbym po pogotowie gazowe.
10. Na twoim miejscu poszukałbym ogłoszeń w Internecie.
10.2.
1. Byłoby znakomicie, gdybyś poszedł ze mną do sklepu.
2. Byłoby wspaniale pomyśleć już o ślubie.
3. Byłoby fantastycznie zrobić sobie z nimi zdjęcie na pamiątkę.
4. Byłoby lepiej, gdybyś oddała jej ten aparat fotograficzny.
5. Byłoby świetnie, gdybyście się zastanowili, jak moglibyście rozwiązać
ten problem.
6. Byłoby dobrze, gdybyś wyszedł jutro wcześniej z domu, żeby nie
spóźnić się na pociąg.
7. Byłoby dobrze, gdybyś nie zwlekała ze zrobieniem paszportu.
Klucz do ćwiczeń
8. Byłoby cudownie, gdybyście dali te słodycze dzieciom z domu
dziecka.
9. Byłoby dobrze, gdybyś umył samochód, bo jest brudny.
10. Byłoby lepiej, gdybyś przestał się tak wszystkim denerwować.
11.1.
1. Miałbym wątpliwości co do tego, czy zdążę jutro do dentysty po pracy.
2. Miałbym obawy, czy szarlotka wyjdzie mi taka, jak w przepisie.
3. Obawiałbym się, czy nie będę na tym spotkaniu sam.
4. Nie byłbym pewien, czy drugi raz tak samo ryzykować.
5. Nie wydaje mi się, żebym chciał pójść jutro do urzędu i znów stać
w kolejce.
IV.1.
1. Nie. Żeby przepłynąć Ocean Spokojny, trzeba by płynąć dużym stat-
kiem.
2. Tak.
3. Nie. Żeby być dziennikarzem, trzeba by przede wszystkim szkolić
warsztat językowy.
4. Nie. Żeby imponować innym, należałoby mieć autorytet.
5. Tak.
123

6. Nie. Żeby wygrać zawody sportowe, przede wszystkim należałoby być
zdrowym.
IV.2.
1. Na twoim miejscu spróbowałbym szczęścia gdzie indziej.
2. Trzeba by się zastanowić nad tym, gdzie je ostatni raz widziałeś.
3. Byłoby dobrze, gdybyś od razu zadzwonił na policję.
4. Na twoim miejscu nie kupowałabym tej kurtki – przecież musisz
oszczędzać.
5. Warto by iść wzdłuż linii tramwajowej – tak jest najszybciej.
6. Najlepiej byłoby, gdybyś powiedział o tym szefowi wprost.
IV.3.
Zadanie otwarte.
12.1.
1. ... żeby zdobywać same złote medale.
2. ... żeby móc zarobić na życie.
3. ... żeby oderwać się od szarej rzeczywistości.
4. ... żeby rozwijać moją firmę.
5. ... żeby móc jechać w kolejną ciekawą podróż.
6. ... żeby mieć dobry zawód.
7. ... żeby wiedzieć, co na bieżąco dzieje się w mojej dziedzinie.
8. ... żeby rozszerzyć moje kwalifikacje.
9. ... żeby dawać koncerty.
10. ... żeby klienci mojej restauracji byli zadowoleni.
12.2.
1. Żeby innym dodać otuchy albo żeby komuś zaimponować.
2. Żeby nie okazać słabości.
3. Żeby pokazać, że są grzeczni.
4. Żeby schudnąć i lepiej się czuć.
5. Żeby więcej umieć i wiedzieć.
6. Żeby poznawać nieznane kultury.
7. Żeby zwiększyć swoje kwalifikacje.
124

8. Żeby pomóc innym ludziom.
9. Żeby ukryć niewygodną prawdę.
10. Żeby udawać, że wiedzą więcej.
VI.1.
1. Nie.
2. Tak.
3. Tak.
4. Nie.
5. Nie.
VI.2.
1. Wyrażenie życzenia.
2. Wskazanie na to, że ktoś, obojętnie kto, był potrzebny.
3. Groźba.
Klucz do ćwiczeń
4. Sugestia, że gdyby zamieszkać z żoną, okazałoby się, że nie jest ona
takim aniołem, jak się wydaje.
5. Propozycja, sugestia.
6. Wyrażenie możliwości – coś mogło się stać, ale pod pewnym wa-
runkiem.
7. Sugestia, że warto coś zrobić.
8. Wskazanie na powinność przerobienia książki na scenariusz w chwi-
li, gdyby zechciano ją zekranizować.
9. Istnienie konieczności zrobienia czegoś.
10. Wyrażenie możliwości pod pewnym warunkiem.
11. Możliwość dojazdu do Szombierek.
12. Warunek, sytuacja hipotetyczna.
13. Propozycja.
14. Sugestia, że powinno się zmienić regulamin zawodów.
15. Wypowiedź znaczy tyle co: Nie da się odmówić, kiedy panie proszą.
VI.3.
1. ... Supermana. Miałbym ładniejszy strój.
2. ... góry. Mógłbym się bardziej zmęczyć, wchodząc wysoko.
3. ... biednym i szczęśliwym. Z radością witałbym wtedy każdy dzień.
4. ... lot w kosmos. Chciałbym zobaczyć ziemię z daleka.
125

5. ... zakupy w supermarkecie. Nie musiałbym mieć żadnego nieprzy-
jemnego zabiegu.
6. ... dziewięćdziesięciolatka. Porozmawialibyśmy wtedy na trudniejsze
tematy.
7. ... mistrzostwo w pływaniu. To znaczyłoby, że miałbym znakomitą
kondycję i byłbym zdrowy.
8. ... dom. Mógłbym wygodnie mieszkać.
9. ... spotkanie z najlepszym przyjacielem. Miałbym z nim o czym
porozmawiać.
10. ... język chiński. Przydałoby mi się to w pracy zawodowej.
VI.4.
1. Gdybym był na jej miejscu, zszyłbym dziurę w sukience.
2. Gdybym był na jego miejscu, dałbym jej te kwiaty.
3. Gdybym był na jej miejscu, wytarłbym dziecku buzię.
4. Gdybym był na jego miejscu, ustąpiłbym miejsca starszej kobiecie.
5. Gdybym był na jego miejscu, poszedłbym spać.
6. Gdybym był na jej miejscu, cieszyłbym się z wygranej.
7. Gdybym był na jego miejscu, kupiłbym sobie willę.
8. Gdybym był na jej miejscu, zjadłbym jabłko, bo jest zdrowsze.
VI.5.
1. Gdybyśmy mieli czas, moglibyśmy się z wami spotkać.
2. Gdybym pamiętała o jego urodzinach, kupiłabym mu prezent.
3. Nie chciałabym przeszkadzać, kiedy będziesz pisała pracę magister-
ską.
4. Nie byłbym dobrym piłkarzem, bo nie lubię piłki nożnej.
5. Jeślibym mogła, pojechałabym na wakacje choćby dziś.
6. Trzeba by udzielić jej pomocy, bo ma problem.
7. Gdybyście znali Martę, wiedzielibyście, że jest uparta.
8. Nie mogłabym mieszkać na Antarktydzie, bo nie lubię zimy.
9. Czy byłbyś tak dobry i odpowiedział mi na to pytanie?
10. Znalazłbyś jutro czas, żeby iść ze mną na zakupy?
VI.6.
1. Pojechalibyśmy jutro na wycieczkę?
126

2. Chciałbyś się ze mną wybrać na długą wędrówkę?
3. Może pomalowałabyś się na tę rozmowę kwalifikacyjną?
4. Poszlibyśmy na basen? Jest strasznie gorąco!
5. Obejrzelibyśmy telewizję?
6. Zagralibyśmy?
7. Poszlibyśmy popatrzeć na gwiazdy?
8. Wyszłabyś za mnie?
9. Miałbyś ochotę na jabłko?
10. Napisałbyś do mnie list?
Klucz do ćwiczeń

Notatki

Notatki

Notatki

Notatki

Redaktor: Barbara Jagoda
Ilustracje: Balbina Gregorczyk
Opracowanie okładki i stron działowych: Aleksandra Gaździcka
Redaktor techniczny: Małgorzata Pleśniar
Łamanie: Edward Wilk
Copyright © 2015 by
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
ISSN 1644-0552
ISBN 978-83-8012-372-4
(wersja drukowana)
ISBN 978-83-8012-373-1
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice
www.wydawnictwo.us.edu.pl
e-mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 8,5. Ark. wyd. 5,5.
Papier offset. kl. III, 90 g Cena 18 zł (+ VAT)
Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.
ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław

Anna Szczepanek
C
Byleby by było
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K Poziomy zaawansowania: C1–C2
18 1644-0552
8012-373-1 5


CzÄ Stka by W PolszczyÅºnie C1 - C2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CzÄ Stka by W PolszczyÅºnie C1 - C2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Anna Szczepanek

Zbiór ćwiczeń gramatycznych dla cudzoziemców

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Zbiór ćwiczeń gramatycznych dla cudzoziemców

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2015

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Klucz do ćwiczeń / 113

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Cząstka by zajmuje w polszczyźnie szczególne miejsce. Jest tak

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Używamy by wtedy, kiedy chcemy:

◆ powiedzieć, że coś ◆ wyrazić chęć, ◆ wskazać na słuszność ◆ wskazać cel

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

1. Potencja – coś może się wydarzyć

Są sytuacje, w których chcemy powiedzieć, że coś może się wy-

Moglibyśmy to zrobić jutro, ale musiałbym mieć pewność, że

W niektórych kontekstach takie użycie może też oznaczać, że coś

Gdybym wiedziała, że na pewno przyjdziesz, poczekałabym.

Żeby zachować jasność komunikatu, można mówić też w inny

b) coś planujemy (a jak wiadomo, plany nie zawsze muszą zostać

Zrobiłabym to dzisiaj i jutro miałabym wolne.

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Cząstka by związana znaczeniowo z czasownikiem –

Poszedłbym dziś do kina.

Dodajemy ją do czasownika, a konkretnie do formy 3. osoby

Poszedłbym / Poszłabym dziś do kina.

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Ja bym dziś poszedł / poszła do kina.

W obu przypadkach znaczenie jest takie samo, możemy więc

By – wiele konstrukcji i to samo znaczenie

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Chyba tyle by mąki wystarczyło do tego ciasta?

Podane przykłady mogą być pytaniami, ale mogą też funkcjonować

Swobodne by w zdaniu z dwoma czasownikami

Może przygotowałbyś się szybko i zdałbyś egzamin za ty-

Częściej używane bywa zdanie z jednym by:

Może przygotowałbyś się szybko i zdał egzamin za tydzień?

Kiedy w takim samym zdaniu chcemy użyć by w pozycji swobod-

Może byś przygotował się szybko i zdał egzamin za tydzień?

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

1.2. Przekształć pytania. Zadaj tyle nowych pytań z cząstką by,

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

1.3. Czego na pewno byś nie zrobiła / nie zrobił, mimo że byś

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Nierzeczywistość – coś mogło się wydarzyć, ale się nie wydarzyło

Gdybym wiedział, że przyjdziesz, byłbym poczekał. [Mogłem poczekać,

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Gdybym wiedział, że przyjdziesz, byłbym poczekał.

b) formą czasownikową (opartą na temacie czasu przeszłego) i wtedy czasow-

Gdybym wiedział, że przyjdziesz, poczekałbym był.

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Warunek wyrażamy wtedy, kiedy mówimy, że jedna sytuacja

Gdybym wiedziała, że na pewno przyjdziesz, poczekałabym.

O warunku możemy mówić zarówno w kontekście przyszłości,

Gdyby zaczął padać deszcz, to wrócę. [Wrócę, jeżeli zacznie

Plik zabezpieczony watermarkiem jawnym i niejawnym: 4503293A36376365

Tworzenie zdania warunkowego

Gdybym wstał wcześnie, mógłbym rano pobiegać.

1.2. Przekształć pytania. Zadaj tyle nowych pytań z cząstką by,

1.3. Czego na pewno byś nie zrobiła / nie zrobił, mimo że byś

b) formą czasownikową (opartą na temacie czasu przeszłego) i wtedy czasow-

1. Jeśli pracowałbym dużo, to A. nie musiałbym tego robić

1. Zaśpiewałabym tę piosenkę, ale .............................................................

ożemy też życzyć sobie czegoś i oznacza to, że chcemy czegoś

Oba zdania znaczą: Bardzo chcę / bardzo potrzebuję spokoju. Prag

4.2. Zadaj pytanie do podanej odpowiedzi. Pamiętaj o użyciu

4.3. Czy w podanych zdaniach zostało wyrażone życzenie albo