ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ Ο ΜΕΓΑΣ

Capodistrias the Great, the only Greek statesman of world stature since the fall of Constantinople to the Turks,
with an enduring
legacy according to Metternich: “Τwo factions are opposing each other all over the world: the Capo d' Istrias and the Metternichs.”
Καποδίστριας
ὁ Μέγας
“μέγασ τῷ ὄντι
οὗτοσ ἁνὴρ
ὃσ ἂν μεγάλα δύνηται
γνώμῃ διαπράξαςθαι
μᾶλλον ἢ ῥώμῃ.” 
1 a
1
Καποδίςτριασ ὁ Μζγασ
Καποδίςτριασ ὁ Μζγασ - ῾H Mεγάλθ Νίκθ 1821-1831.

(Κapodistrias the Great - Astounding Victory 1821-1831.)
(για μια πολιηιζμικά αυηοπροζδιοριζόμενη Ελληνική Εκπαίδευζη)
ISBN 978-973-0-14048-4
ςυγγραφζασ 2013
Συγγραφι: Jean Sharman
Επιμζλεια / Μετάφραςθ: John D. Pappas

pappas.research@gmail.com
http://columbia.academia.edu/JohnDPappas
Επιτρζπεται θ μερικι ι ολικι αναδθμοςίευςθ τισ παροφςθσ μονογραφίασ

(“Καποδίςτριασ ὁ Μζγασ”) για ερευνθτικοφσ ι εκπαιδευτικοφσ ςκοποφσ,
μετά από προθγοφμενθ κατά περίπτωςθ άδεια τοφ Επιμελθτι /Μεταφραςτι
John D. Pappas.
Αϋ ΔΘΜΟΣΙΕΥΣΘ (long excerpt):

academia.edu
(10 Μαΐου 2020):
https://www.academia.edu/43012120/Καποδίςτριασ_ο_Μζγασ
Βϋ ΔΘΜΟΣΙΕΥΣΘ (long excerpt):

Κζματα Ελλθνικισ Λςτορίασ
(12 Μαΐου 2020):
https://www.istorikathemata.com/2020/05/blog-post_12.html
ΕΞΩΦΥΛΛΟ:
(1) Ρροκείμενο: Ο Δελφικόσ Κόλοσ *ἱερὸν τῆσ Ἀκθνᾶσ Ρροναίασ:
“τεμζνεοσ τῆσ Ρροναίθσ Ἀκθναίθσ” (Θρόδοτοσ 8.39.2)+,
και ο “Ναὸσ τῆσ Ἁγίασ τοῦ Κεοῦ Σοφίασ”
(Κωνςταντινοφπολθ).
(2) Φόντο: Λωάννθσ Καποδίςτριασ (προςωπογραφία).
Issues of Greek History 2 / 200 May 12, 2020

Jean Sharman
περιεχόμενα
— ςτοιχεία δθμοςίευςθσ 2
— προοίμιο 4
1. Τιτάνιο Ζργο Ραλιγγενεςίασ 8

2. Καποδιςτριακι Δθμοκρατία 14
3. Τό ςθμαντικότερο επίτευγμα τοφ Καποδίςτρια 17
4. Λςτοριογραφικζσ πλάνεσ περί Καποδίςτρια 21
5. Εκνικοποίθςθ τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ
από τόν Καποδίςτρια τό 1821 31
6. Εκνοαπελευκερωτικό Δόγμα Καποδίςτρια 55
7. Απελευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ
από τόν Καποδίςτρια τό 1826-1831 61
8. Διαχρονικι παρακατακικθ Καποδίςτρια 79
9. Ακαταμάχθτα όπλα τοφ Καποδίςτρια 81
— επιςθμειϊςεισ - πθγζσ 82
— γλϊςςα τοφ κειμζνου 194
— βιβλιογραφοφμενα ζργα (επιλογζσ) 196
— Θερμοπφλεσ (Κ. Π. Καβάφθσ) 200
* Μεκοδολογία: Ρροσ εκπόνθςθ τισ παροφςθσ μονογραφίασ εφαρμό-

ςκθκε θ μεκοδολογία και χρθςιμοποιικθκαν τά αναλυτικά εργαλεία
που προςδιορίηονται ςτο βιβλίο με τίτλο “Χαοτικι Δυναμικι τοφ 1821:
Ο Ρόλεμοσ τισ Ελλθνικισ Ανεξαρτθςίασ από μια δυναμικι αναλυτικι
προοπτικι”, βιβλιογραφοφμενο εν επιςθμειϊςει 10 (Επις. 10).

προοίμιο
Ο Καποδίςτριασ ιταν και παραμζνει ο μεγάλοσ γνωςτόσ άγνωςτοσ
τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ τϊν Ελλινων. Ακόμθ και ςιμερα,
ςχετικά λίγοι γνωρίηουν πϊσ ο Καποδίςτριασ διζςωςε πολλάκισ εκ
τοφ ναυαγίου τιν Ελλθνικι Επανάςταςθ, πϊσ απελευκζρωςε τιν
Ελλάδα τό 1827-1831 και, κακιςτϊντάσ τθν ανεξάρτθτθ χϊρα τό
1830-1831, πϊσ επεςφράγιςε τιν αρχι τοφ τζλουσ τισ κραταιάσ
τριθπειρωτικισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ. Επί πλζον, ο Καποδί-
ςτριασ είναι ο μεγάλοσ γνωςτόσ άγνωςτοσ τισ Νεωτζρασ Λςτορίασ
τισ Ευρϊπθσ: Ελάχιςτοι Ευρωπαίοι γνωρίηουν πϊσ ο Καποδίςτριασ
ςυνζβαλε ςτθν εξάρκρωςθ τοφ ςυςτιματοσ τισ Λεράσ Συμμαχίασ
—υπερτάτου ςυμβόλου τισ παγκοςμιοποίθςθσ ι “νζασ τάξθσ
πραγμάτων” ςτθ μεταναπολεόντειο εποχι—πϊσ ςυνετζλεςε ςτθν
αλλαγι τϊν γεωπολιτικϊν ιςορροπιϊν ςτθ Μεςόγειο, πϊσ ανζδειξε
τιν αρχι τϊν εκνοτιτων κατ' εκείνθ τιν εποχι, και, διά τισ
εφαρμογισ εκείνθσ τισ αρχισ επί τοφ Ανατολικοφ Ηθτιματοσ, πϊσ
υπονόμευςε αποτελεςματικά (και διαχρονικά) τίσ πάςθσ μορφισ
μεγαλόςχθμεσ αυτοκρατορίεσ, θπειρωτικζσ ι αποικιακζσ, πϊσ
δθλαδι θ επιρροι του διεμόρφωςε, και ςυνεχίηει να διαμορφϊνει
μζχρι ςιμερα, τόν πολιτικό χάρτθ τισ Ευρϊπθσ και όχι μόνον:
Θ μεγαλοςφνθ τοφ Καποδίςτρια δεν ζγκειται μόνον ςτθν εκνικι
του παρακατακικθ για τιν Ελλάδα που τιν επελευκζρωςε, τιν
Ελβετία που τιν ςυνεκρότθςε, τιν Γαλλία που τιν διζςωςε, και τιν
Ρολωνία που τιν προιςπιςε, αλλά επιπροςκζτωσ ςτθ γεωπολιτικι
του παρακατακικθ για όλουσ τοφσ λαοφσ τισ γθσ, υπζρ τϊν οποίων
διετφπωςε και ζφερε τιν αρχι τοφ ανκρωπιςμοφ ςτο επίκεντρο τισ
γεωπολιτικισ ςκθνισ από τό 1821, εφαρμόηοντάσ τθν λυςιτελϊσ
και ςε φψιςτο (γεωςτρατθγικό) επίπεδο Μεγάλων Δυνάμεων για
πρϊτθ φορά ςτθν Ραγκόςμια Λςτορία.

Ζκκ. 1: Ο ανδριάντασ
τοφ Λωάνου
JeanΚαποδίςτρια
Sharman
ςτθν Αγ. Ρετροφπολθ (΢ΩΣΙΑ).

Ζκκ. 2: Ο ανδριάντασ
Καποδίςτριασ ὁ Μζγασ τοφ Λωάνου Καποδίςτρια
ζμπροςκεν τοφ Ρρυτανείου
τοφ Εκνικοφ & Καποδιςτριακοφ
Ρανεπιςτθμίου Ακθνϊν
(ΕΛΛΑΔΑ).
Ζκκ. 3: Ο ΑΓΕΝ Αντιναφαρχοσ

Κοςμάσ Κοςμίδθσ, αποδίδει
τιμζσ ενϊπιον τοφ ανδριάντοσ
τοφ Λωάννου Καποδίςτρια
ςτο Κόπερ (ΣΛΟΒΕΝΙΑ).

Ζκκ. 4: Οι υπουργοί Εξωτερικϊν
τισ Ελβετίασ και τισ Jean
΢ωςίασ,
Sharman
Micheline Calmy-Rey (αριςτερά)
και Sergei Lavrov (δεξιά) αντίςτοιχα,
αμζςωσ μετά τιν αποκάλυψθ τισ
προτομισ τοφ Λωάννου Καποδίςτρια
(21-11- 2009) ςτθ Λωηάννθ (ΕΛΒΕΤΙΑ).

1. Τιτάνιο Έργο Παλιγγενεσίας
Ο Λωάννθσ Καποδίςτριασ, ο ΜΟΝΑΔΛΚΟΣ Ζλλθνασ θγζτθσ παγκο-

ςμίου διαμετριματοσ και διαχρονικισ αναγνωριςιμότθτοσ (Ζκκ. 1-4)
ςτθ νεϊτερθ ιςτορία τισ Ελλάδοσ, ο μοναδικόσ πραγματικόσ
ΕΚΝΑ΢ΧΘΣ 2 από τιν Άλωςθ τισ Κωνςταντινουπόλεωσ μζχρι ςι-
μερα, απετζλεςε μια εμβλθματικι προςωπικότθτα ςτθ μεταναπο-
λεόντειο Ευρϊπθ, ωσ:
(1) Αρχιτζκτων τισ ουδετερότθτοσ και τοφ προτφπου ομο-

ςπονδιακοφ κράτουσ τισ Ελβετίασ.3
(2) Συντελεςτισ τισ πολιτικισ ενότθτοσ και γεωγραφικισ

ακεραιότθτοσ τισ Γαλλίασ ςτθ μεταναπολεόντειο περίοδο
—κατά τϊν επιδιϊξεων τισ νικθτρίασ Ρρωςςίασ προσ
διαμελιςμό/ομοςπονδιοποίθςθ 4 τισ θττθμζνθσ Γαλλίασ—
και αμφντωρ τισ γεωγραφικισ ακεραιότθτοσ Ρολωνίασ 5
μετά τιν ςυντριβι τοφ Ναπολζοντοσ.
(3) Συναρχιτζκτων ςτο Συνζδριο τισ Βιζννθσ (1815) τισ μετα-

ναπολεοντείου διευρωπαϊκισ τάξεωσ (ιςορροπίασ Μεγά-
λων Δυνάμεων),6 που διαςφάλιςε τιν ειρινθ ςτθν Ευρϊπθ
επί 100 χρόνια (1815-1914).
(4) Συνυπουργόσ Εξωτερικϊν τισ ΢ωςίασ (“Γραμματεφσ

Επικρατείασ επί τϊν Εξωτερικϊν”) κατά τιν εξαετι περίοδο
1816-1822.
(5) Ρρωτοςτάτθσ και αρχιτζκτων τισ Επτανιςου Ρολιτείασ,7

που ιταν τό πρϊτο ελεφκερο ελλθνικό κράτοσ—αυτόνομο
αν και βραχφβιο (1800-1807)—ςτθν Λςτορία τισ Νεωτζρασ
Ελλάδοσ.

Jean Sharman
(6) Ρροαςπιςτισ και διαςϊςτθσ τοφ Οικουμενικοφ Ελλθνιςμοφ

διά τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου πολζμου κατά τισ Οκω-
μανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821—ςυνταχκζντοσ διά χειρόσ
Καποδίςτρια (16 Λουνίου 1821)—το οποίο (α) απζτρεψε
τοφσ Τοφρκουσ από γενοκτονιακά εγκλιματα κατά τϊν
Ελλινων τισ Κωνςταντινουπόλεωσ, τισ Μικράσ Αςίασ, τισ
Κράκθσ και τισ Μακεδονίασ, τότε και ζκτοτε επί ςχεδόν
ζναν αιϊνα (1822-1914), (β) προςδιόριςε τιν πολιτικι τισ
΢ωςίασ ςτθ Ν.Α. Ευρϊπθ επί ζναν αιϊνα (1821-1917) και
(γ) κακιζρωςε ςτθν παγκόςμια γεωπολιτικι ςκθνι ζκτοτε
τιν αρχι και (θκικό) δικαίωμα παρεμβατικότθτοσ τϊν Με-
γάλων Δυνάμεων κατ' επίκλθςθ ανκρωπιςτικϊν λόγων.8a
(7) Άτυποσ Εκνάρχθσ τϊν Ελλινων από τό 1821: Διά τοφ από
17 Λουλίου 1821 διαγγζλματόσ του προσ τιν θγεςία τϊν
εμπολζμων Ελλινων, ο Καποδίςτριασ κακόριςε τοφσ
βαςικοφσ άξονεσ τοφ εκνοαπελευκερωτικοφ αγϊνα τϊν
Ελλινων, ιτοι πολεμικόσ αγϊνασ μζχρισ εςχάτων, τοπικι
επικζντρωςθ τισ πολεμικισ προςπακείασ, ςφγκλθςθ Εκνο-
ςυνελεφςεωσ, ςυγκρότθςθ αντιπροςωπευτικισ αλλά και
ιςχυράσ εκνικισ κυβερνιςεωσ, κ.τ.λ.9
(8) Αμφντωρ τϊν δυτικϊν ςυνόρων τισ εμπολζμου Ελλάδοσ

ςτον Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, δεδομζνου ότι διά περί-
τεχνων διπλωματικϊν χειριςμϊν του ςτο Συνζδριο τισ
Λεράσ Συμμαχίασ ςτο Leibach (1821), όπωσ επίςθσ και κατά
τιν προςυνεδριακι προετοιμαςία τοφ Συνεδρίου ςτθ
Verona (1822), και ειδικά διά τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου
κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ (1821),8b εξουδετζ-
ρωςε τιν απειλι ςτρατιωτικισ επζμβαςθσ (δικεν ανκρω-
πιςτικισ) τϊν Μεγάλων Δυνάμεων προσ βιαία καταςτολι
τισ εξζγερςθσ τϊν χριςτιανϊν ραγιάδων και ζνοπλο αποκα-

τάςταςθ τισ (δικεν) “κεόκεν ἐξουςίασ” τοφ Σουλτάνου

ςτον ελλαδικό χϊρο τό 1821-1822.
(9) Θγζτθσ τοφ εκνοςωτθρίου για τοφσ Ζλλθνεσ (και εκνογο-

νικοφ για άλλουσ λαοφσ) Φιλελλθνιςμοφ τό 1822-1827,
ενόσ παγκοςμίου κινιματοσ από τιν Αμερικι μζχρι τιν
Λνδία, τό οποίο μεταξφ άλλων ςφυρθλάτθςε τιν ρθξικζ-
λευκθ “αρχι τϊν εκνοτιτων” ςτισ ςυνειδιςεισ τϊν λαϊν
τισ Ευρϊπθσ και τοφ Κόςμου, και ανζδειξε τιν Ελλάδα ωσ
πρότυπο (paradigm) για τιν απελευκζρωςθ όλων τϊν
υποδοφλων λαϊν και εκνϊν που ςτενάηουν κάτω από
αυτοκρατορικό ι αποικιοκρατικό ηυγό.10a
(10) Απελευκερωτισ τισ Ελλάδοσ, αφοφ κατόρκωςε, ωσ

εκναρχϊν πολζμαρχοσ, να απελευκερϊςει όχι μόνον τιν
Ρελοπόννθςο διά διπλωματικϊν χειριςμϊν και ςτρατι-
ωτικϊν δράςεων, αλλά και τιν Στερεά Ελλάδα διά ιδίων
ςτρατιωτικϊν και ναυτικϊν δυνάμεων 11 τοφ Ελλθνικοφ
ζκνουσ τό 1828-1830, ματαιϊνοντασ τά γεωςτρατθγικά
ςχζδια τισ Αγγλίασ προσ δραςτικό περιοριςμό τισ
Ελλθνικισ Επικρατείασ μόνον ςτθν Ρελοπόννθςο και τίσ
Κυκλάδεσ.
Ο Καποδίςτριασ κατόρκωςε να ολοκλθρϊςει τό εκνο-
απελευκερωτικό του ζργο ςτισ 14 Σεπτεμβρίου 1831, οπότε
οι Μεγάλεσ Δυνάμεισ εξαναγκάςκθκαν—από τοφσ διπλω-
ματικοφσ χειριςμοφσ και τίσ ςτρατιωτικζσ ενζργειζσ του—
να ςυναινζςουν επί τζλουσ ςτο Λονδίνο για τιν προσ
βορράν επζκταςθ τισ Ελλθνικισ Επικρατείασ ςτθν οριο-
γραμμι Αμβρακικοφ-Ραγαςθτικοφ, μόλισ δφο εβδομάδεσ
πριν τιν ςτυγερι δολοφονία του από ξενοκίνθτουσ 12
εντοπίουσ ςυνομϊτεσ (27 Σεπτεμβρίου 1831).

Jean Sharman
(11) Θεμελιωτισ-αρχιτζκτων τοφ Ελλθνικοφ Κράτουσ τό 1828-

1831, ωσ εν δυνάμει προτφπου κράτουσ προνοίασ, παιδεί-
ασ,13 ιςονομίασ και ιςοπολιτείασ, και μάλιςτα εν μζςω
πολζμου, οικονομικισ δυςπραγίασ ι και απορίασ, κυελλω-
δϊν διπλωματικϊν διαβουλεφςεων με τίσ Μεγάλεσ Δυνά-
μεισ, και ξενοκίνθτων ςυνομωτικϊν ι και προδοτικϊν 14a
μθχανορραφιϊν προσ πολιτικι αποςτακεροποίθςθ ι και
φυςικι εξόντωςι του από εντοπίουσ μνθςτιρεσ τισ
εξουςίασ τοφ νεοπαγοφσ ανεξάρτθτου Ελλθνικοφ Κράτουσ.
(12) “Άγιοσ τισ πολιτικισ”,15 με υποδειγματικι εντιμότθτα ςε

απόλυτο βακμό—ο Καποδίςτριασ πρωτοειςιγαγε και
πρωτοεφιρμοςε τίσ αρχζσ τισ πλιρουσ διαφάνειασ και
καταλογιςμοφ ςτθ διαχείριςθ τϊν δθμοςίων οικονομικϊν
τισ Ελλάδοσ—και με αυτοκυςιαςτικι διάκεςθ εμπράκτου
προςφοράσ ςτο ζκνοσ: Πχι μόνον δεν απεδζχκθ να
μιςκοδοτείται από τό Δθμόςιο Ταμείο τισ εμπολζμου
Ελλάδοσ, αλλά και διζκεςε υπζρ τοφ χειμαηομζνου
Ελλθνικοφ λαοφ τό ςφνολο τισ περιουςίασ του. Επί πλζον,
μία από τίσ αρετζσ τοφ Καποδίςτρια ιταν θ βακιά αίςκθςθ
χριςτιανικισ επιεικίασ ζναντι τϊν πολιτικϊν του αντιπάλων,
ακόμθ και όταν αυτοί (Μαυροκορδάτοσ, Κουντουριϊται,
Μαυρομιχαλαίοι, Μιαοφλθσ κ.ο.κ.) διζπρατταν κακουργι-
ματα εςχάτθσ προδοςίασ 14b κατά τισ εμπολζμου Ελλάδοσ:
Ουδζποτε ο Καποδίςτριασ παρζπεμψε ςε δίκθ ξενοκίνθτουσ
ςυνομϊτεσ 14c προσ παραδειγματικι τιμωρία (εκτζλεςθ) εν
καιρϊ πολζμου. Οφτε καν όταν πυρπόλθςαν τόν Ρολεμικό
Στόλο τισ Ελλάδοσ 16 ςτον Ρόρο τό 1831.
(13) Γεωςτρατθγικι ιδιοφυία, αφοφ με περίτεχνουσ διπλωματι-

κοφσ χειριςμοφσ τό 1826-1828, ςυνετζλεςε τότε κακορι-

ςτικά ςτθ ραγδαία και μαηικι κλιμάκωςθ τοφ Αγϊνα τισ

Ραλιγγενεςίασ ςε μείηονα τριθπειρωτικι περιφερειακι
ςφρραξθ, με εμπλοκι ςτρατευμάτων και ςτόλων τϊν
Μεγάλων Δυνάμεων ςτο πλευρό τϊν προμαχούντων Ἑλλή-
νων, προσ “αντιρρόπθςθ” τισ ςυνδυαςμζνθσ εκςτρατείασ
Αφρικανικϊν, Αςιατικϊν και Οκωμανοευρωπαϊκϊν ςτρα-
τευμάτων κατά τισ Ελλάδοσ, χωρίσ επ' ουδενί να διαςαλευ-
κι ι απειλθκι θ διευρωπαϊκι μεταναπολεόντειοσ ειρινθ.
(14) Κορυφαίοσ διπλωμάτθσ ςτον Κόςμο, αφοφ (α) αρχικά

κατόρκωςε ςε ταχφτατο χρόνο, εντόσ μόλισ 4 μθνϊν από
τιν ζκρθξθ τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, να αναδείξει τό
Ελλθνικό Ηιτθμα ωσ τό επίκεντρο τοφ Ανατολικοφ Ηθτιμα-
τοσ, (β) μετά δε από ζξι χρόνια κατόρκωςε να ςυγκεράςει
πλιρωσ τοφσ ςτρατθγικοφσ ςτόχουσ τϊν εμπολζμων
Ελλινων με τίσ γεωςτρατθγικζσ ςκοπιμότθτεσ τισ ΢ωςίασ,
ϊςτε να ξεςπάςει τελικά ο ΢ωςο-Τουρκικόσ Ρόλεμοσ τοφ
1828-1829, κατά δε διπλωματικι επακολουκία (γ) εξθ-
νάγκαςε τίσ ευρωπαϊκζσ Μεγάλεσ Δυνάμεισ να αναγνω-
ρίςουν τιν απελευκερωκείςα Ελλάδα ωσ ανεξάρτθτθ χϊρα
τό 1830—και όχι ωσ αυτόνομθ Οκωμανικι θγεμονία
(suzerainty), φόρου υποτελι ςτον Σουλτάνο, όπωσ
διεβουλεφοντο και μθχανεφοντο τό 1822-1829. Κατόρκωςε
μάλιςτα να μεταςτρζψει αναφανδόν υπζρ τισ ανεξαρτθ-
ςίασ τισ Ελλάδοσ (από τό 1829) ακόμθ και τόν δαιμόνιο
διπλωματικό και ιδεολογικό του αντίπαλο, τόν Καγκελλάριο
Μζττερνιχ τισ Αυςτριακισ Αυτοκρατορίασ, ο οποίοσ
ςυνόψιςε τιν παγκόςμια βαρφτθτα τισ προςωπικότθτοσ
τοφ Καποδίςτρια επί λζξει ωσ εξισ: “Δφο παρατάξεισ
αντιπαρατίκενται θ μία κατά τισ άλλθσ ςε όλον τόν Κόςμο:
οι Καποδίςτριεσ και οι Μζττερνιχ.” 17

Jean Sharman
(15) Διαμορφωτισ τοφ χάρτθ τισ Ευρϊπθσ ςτον 19ο-20ό αιϊνα.

Στον Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ οι Ζλλθνεσ, αρχικά υπό τιν
εκναρχικι κακοδιγθςθ και μετζπειτα υπό τιν πολιτικι και
πολεμαρχικι θγεςία τοφ Καποδίςτρια, κατόρκωςαν τό
1821-1831 να πραγματοποιιςουν τό αδφνατον: Για πρϊτθ
φορά ςτθν Ραγκόςμια Λςτορία 18a ζνα ςθμαντικό τμιμα
μιασ αυτοκρατορίασ, και μάλιςτα τριθπειρωτικισ αυτοκρα-
τορίασ, απεςχίςκθ ωσ ανεξάρτθτθ επικράτεια με τιν
ςυμμαχικι πολεμικι ςφμπραξθ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων.
Εκείνο τό καινοφανζσ επίτευγμα αξιολογικθκε ςτισ αρχζσ
τοφ 20οφ αιϊνα από τόν Βαρϊνο Pierre De Coubertin ωσ
“τὸ ςπουδαιότερον, ὑπὸ πολλὰσ ἐπόψεισ, γεγονὸσ τοῦ 19ου
αἰῶνοσ”,19 δεδομζνου ότι θ ευόδωςθ τοφ εκνεγερτικοφ
Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ ςθματοδότθςε μεταξφ άλλων τιν
επακόλουκθ κατάλυςθ τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ
(ουςιαςτικά 20a τό 1833 και τυπικά τό 1923) και μετζπειτα
τισ Αυςτριακισ Αυτοκρατορίασ (1918).21
Ενδεικτικϊσ δε τισ παγκοςμίου εμβελείασ τοφ Καποδίςτρια, ο

Αυςτριακόσ Καγκελλάριοσ Metternich είπε τά εξισ ςτον Άγγλο
Φπατο Αρμοςτι τϊν Λονίων Νιςων Thomas Maitland, αμζςωσ μετά
τιν παραίτθςθ τοφ Καποδίςτρια από τιν κζςθ τοφ Συνυπουργοφ
Εξωτερικϊν τοφ Τςάρου Αλεξάνδρου Αϋ τό 1822: “Λοιπόν από
τοφδε, ΢τρατθγζ, ο ςπόροσ τοφ κακοφ ζχει εκριηωκι. Ο Κόμθσ
Καποδίςτριασ είναι καμμζνοσ ηωντανόσ για τό υπόλοιπο τισ ηωισ
του. Μπορείσ να διάγεισ ιςυχα ςτισ Ιόνιεσ Νιςουσ και θ Ευρώπη
θα είναι απαλλαγμζνη πλζον από τοφσ κινδφνουσ που τιν
απειλοφςαν από τιν επιρροή αυτοφ τοφ ανδρόσ.” 22 Ραρότι όμωσ
ο Metternich είχε διαβλζψει τοφσ “Καποδιςτριακοφσ” κινδφνουσ
για τιν ευρωπαϊκι (αυτοκρατορικι και απολυταρχικι) τάξθ
πραγμάτων, που απζρρεαν από τιν φιλελεφκερθ και εκνεγερτικι

πολιτικι τοφ Καποδίςτρια, εν τοφτοισ ο Metternich και οι ανά τιν

Ευρϊπθ αντιδραςτικοί ςυνοδοιπόροι του επλανικθςαν πλάνθν
οικτράν κεωριςαντεσ ότι είχαν απαλλαγι (δικεν) οριςτικά τότε
(1822) από “τιν επιρροή αυτοφ τοφ ανδρόσ”: Από τιν εποχι τοφ
Καποδίςτρια και τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, θ Γθραιά Ιπειροσ
είχε πλζον ειςζλκει ανεπιςτρεπτί ςε μια ακατάςχετθ πορεία
μεταλλάξεϊσ τθσ από απολυταρχικι Ευρϊπθ τϊν Αυτοκρατοριϊν
ςε δθμοκρατικι Ευρϊπθ τϊν εκνϊν.
2. Καποδιστριακή Δημοκρατία
Ρζραν όλων εκείνων τϊν εξωπραγματικϊν επιτευγμάτων, ο Καπο-

δίςτριασ ιταν λαοπρόβλθτοσ θγζτθσ και πραγματικόσ δθμοκράτθσ,
επαγγελλόμενοσ με πάκοσ μια ουςιαςτικι (και όχι προςχθματικι)
φιλελεφκερθ δθμοκρατία και αγωνιηόμενοσ με αυτοκυςία για ζνα
φιλολαϊκό (και όχι ολιγαρχικό) Σφνταγμα τϊν Ελλινων. Ενδεικτικά:
(α) Γϋ Εκνοςυνζλευςθ. Ο Καποδίςτριασ ανζλαβε τά θνία τισ

εμπολζμου και εν πολλοίσ κατεχομζνθσ Ελλάδοσ, ωσ
“Κυβερνιτθσ”, παμψθφεί από τιν Γϋ Εκνοςυνζλευςθ τϊν
Ελλινων ςτθν Τροιηινα, ςφμφωνα με ρθτζσ διατάξεισ τοφ
Συντάγματοσ τισ Τροιηινοσ τό 1827 (άρκρα 102-125), και
ειδικά διά τοφ ΣΤϋ ψθφίςματόσ τθσ.
(β) Κοινοβουλευτικι αναςτολι τοφ Συντάγματοσ. Ο Καποδί-

ςτριασ ανζςτειλε μεν προςωρινϊσ τιν ιςχφ τοφ Συντάγμα-
τοσ τισ Τροιηινοσ λόγω χαοτικισ 10b εμπολζμου καταςτά-
ςεωσ (ιτοι “καταςτάςεωσ πολιορκίασ” όπωσ εξ άλλου προ-
βλζπει και τό άρκρο 48 τοφ ςθμερινοφ Συντάγματοσ τισ
Ελλάδοσ), όχι όμωσ αυταρχικϊσ ι δικτατορικϊσ δι' ιδίων

Jean Sharman
αυτοφ πράξεων—όχι δθλαδι με αντιςυνταγματικζσ “πρά-

ξεισ νομοκετικοφ περιεχομζνου”, όπωσ επιςυμβαίνει ςτθ
“μνθμονιακι” Ελλάδα από τό 2010—αλλά διά τισ από
18-1-1828 αποφάςεωσ τισ Βουλισ τϊν Ελλινων, όπωσ και
διά τισ προθγθκείςθσ από 12-1-1828 ςυναφοφσ αποφά-
ςεωσ τισ Αντικυβερνθτικισ Επιτροπισ, ιτοι με πλιρθ
ςυναίνεςθ τϊν εκπροςϊπων τοφ εμπολζμου ζκνουσ. 23
(γ) Δϋ Εκνοςυνζλευςθ. Ο Καποδίςτριασ διεξιγαγε εκλογζσ

προσ ανάδειξθ τϊν (236) πλθρεξουςίων αντιπροςϊπων τοφ
ζκνουσ ςτθν Δϋ Εκνοςυνζλευςθ τϊν Ελλινων ςτο Άργοσ (11
Λουλίου - 6 Αυγοφςτου 1829). Οι πλθρεξοφςιοι εξελζγθςαν
με ΑΜΕΣΘ ψθφοφορία, για πρϊτθ φορά ςτθν Λςτορία τισ
Νεωτζρασ Ελλάδοσ, και κατά ςυντριπτικι πλειοψθφία
διζκειντο ευμενϊσ ι και ενκουςιωδϊσ υπζρ τισ εκνοαπε-
λευκερωτικισ διακυβερνιςεωσ τοφ Καποδίςτρια.
(δ) Βαςιλευομζνθ Δθμοκρατία. Ππωσ προκφπτει από τιν εκτε-

νι αλλθλογραφία του, ο Καποδίςτριασ κατιγαγε μεγάλο
αγϊνα ϊςτε ο μελλοντικόσ βαςιλεφσ τϊν Ελλινων—όπωσ
προςδιόριηε και επζταςςε τό περί ανεξαρτθςίασ τισ
Ελλάδοσ Ρρωτόκολλο που ςυνυπζγραψαν οι Μεγάλεσ
Δυνάμεισ ςτο Λονδίνο ςτισ 22 Λανουαρίου 1830—να πλθροί
μεταξφ άλλων δφο βαςικζσ προχποκζςεισ: (α) να υποβλθκι
θ εκλογι τοφ βαςιλζωσ εισ τιν ψιφον τοφ ζκνουσ, και (β) ο
βαςιλεφσ να άρχει βάςει τοφ Νόμου (όχι “ελζω Κεοφ”),
ιτοι ςε πλαίςιο ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΛΚΘΣ νομιμότθτοσ, με κατα-
ςτατικό χάρτθ (Σφνταγμα) τισ Ρολιτείασ ςυντεταγμζνο από
τιν Εκνοςυνζλευςθ τϊν Ελλινων.
(ε) Αρχαιοελλθνικά δθμοκρατικά πρότυπα. Ο Καποδίςτριασ

αγωνίςκθκε να εγκακιδρφςει ςτθν Ελλάδα ζνα πρωτοπο-

ριακό πολιτικό ςφςτθμα πραγματικισ (και όχι προςχθ-

ματικισ) δθμοκρατίασ, ςφμφωνα με αρχαιοελλθνικά πρό-
τυπα, ιτοι με παλλαϊκι ςυμμετοχι και άμεςθ ψθφοφορία
ςε κάκε εκλογικι διαδικαςία (ανεξάρτθτα από τιν περι-
ουςιακι κατάςταςθ εκάςτου εκλογζωσ), υπό τιν διοργα-
νωτικι ευκφνθ και επιτιρθςθ τοπικϊν δθμογερόντων,
εκλεγομζνων δθμοκρατικά από τοφσ πολίτεσ ςε κάκε
κοινότθτα. Δθλαδι ο Καποδίςτριασ προςπάκθςε να
περικωριοποιιςει πολιτικά τοφσ πάςθσ φφςεωσ πλιατςικο-
λόγουσ μνθςτιρεσ τισ εξουςίασ (κοτςαμπάςθδεσ, φανα-
ριϊτεσ πολιτικάντθδεσ, κ.ο.κ.)—που κατ' επανάλθψθ δεν
ορρωδοφςαν προ ουδενόσ, διαπράττοντεσ ακόμθ και ξενο-
κίνθτα κακουργιματα εςχάτθσ προδοςίασ,14d προκειμζ-
νου να επιπζςουν ωσ φαινεσ επί τοφ Δθμοςίου Ταμείου και
τϊν εκνικϊν γαιϊν τισ κακθμαγμζνθσ εμπολζμου Ελλάδοσ.
(ςτ) Οικονομικι Δθμοκρατία. Ωσ φιλολαϊκόσ θγζτθσ, ο Κα-

ποδίςτριασ κεωροφςε ότι θ πολιτικι δθμοκρατία κα ιταν
προςχθματικι εάν δεν είχε ωσ ςτζρεο υπόβακρο και
λειτουργικό πλαίςιο τιν οικονομικι δικαιοςφνθ. Ρροσ
τοφτο, ο Καποδίςτριασ μεκόδευε ζναν ριηικό και ευρφτατο
αναδαςμό τισ γθσ τό 1832, με τεράςτια χρθματοδότθςθ
(600.000 Αγγλικϊν λιρϊν), υπζρ τϊν ακλιρων πολιτϊν
(χωρικϊν). Θ εξωπραγματικι (εκνικϊσ αυτοκαταςτροφικι)
δολοφονία του όμωσ από ξενοκίνθτουσ αλλά και εντοπίουσ
ςυνωμότεσ 14e τό 1831, ματαίωςε, για οκτϊ και πλζον
δεκαετίεσ, εκείνο τό πρωτοποριακό για τιν εποχι του
οικονομικό ςχζδιο, με καταςτροφικζσ ςυνζπειεσ όςον
αφορά αφενόσ ςτθν ευθμερία γενεϊν επί γενεϊν Ελλινων
μετζπειτα, και αφετζρου ςτθν οικονομικι εξάρτθςθ και
πολιτικι ξενοκρατία τισ Ελλάδοσ ζκτοτε, επί δφο αιϊνεσ.

Jean Sharman
3. Τό σημαντικότερο επίτευγμα τού Καποδίστρια*
Ραρότι οι ςθμερινζσ μζκοδοι άςκθςθσ εξωτερικισ πολιτικισ δεν

είναι επ' ουδενί πιο θκικζσ ι πιο αποτελεςματικζσ από τίσ αντί-
ςτοιχεσ μεκόδουσ κατά τιν εποχι τοφ Κονγκρζςςου τισ Βιζννθσ τό
1815, οι μζκοδοι εκείνθσ τισ εποχισ ςυνεχίηουν να προκαλοφν
ενόχλθςθ ςτουσ ςυγχρόνουσ μασ, τουλάχιςτον ςε εκείνουσ που
ζχουν τιν εντφπωςθ ότι ζχει ςθμειωκι κάποια πρόοδοσ από τότε
*ςτθ γεωπολιτικι αρζνα+.
Θ πολιτικι δραςτθριότθτα τοφ Καποδίςτρια είναι άρρθκτα ςυνυφα-

ςμζνθ με εκείνθ τιν προφανϊσ περαςμζνθ εποχι. Ο Καποδίςτριασ
δεν κα μποροφςε να γοθτεφςει τά πλικθ, δθλαδι όλουσ εκείνουσ
που καυμάηουν κορυβϊδεισ και “πολφχρωμεσ” *πλθκωρικζσ+
προςωπικότθτεσ. Οι επιδζξιοι διπλωματικοί ελιγμοί δεν εμπνζουν
προςωπολατρεία, θ οποία μάλιςτα ςπάνια απορρζει από πολιτι-
κοφσ ςυμβιβαςμοφσ, όςο και αν αυτοί επιτυγχάνουν ςυχνά
μεγαλφτερθ πρόοδο από ό,τι οι αδιάλλακτεσ και άκαμπτεσ κζςεισ.
Κακ' όλθ τιν διάρκεια τισ πολυδιάςτατθσ ςταδιοδρομίασ του, ο
Καποδίςτριασ παρζμεινε απλόσ, ψφχραιμοσ, ταπεινόσ. Θ ρθτορικι
απουςίαηε από τιν ηωι του κακϊσ απουςίαηε και από τά γραπτά
του. Δεν προςπάκθςε ποτζ να φαίνεται πιο ςθμαντικόσ από ό,τι
ιταν. Ιξερε τίσ προςωπικζσ του διαςτάςεισ και τίσ διαςτάςεισ τϊν
γεγονότων. Κατά ςυνζπεια, αυτόσ ο άνκρωποσ που ποτζ δεν προςε-
πάκθςε να γοθτεφςει τά πλικθ, ο οποίοσ ζγραψε πολλά και μίλθςε
* Αυτό τό κεφάλαιο (Κεφ. 3) είναι προςαρμοςμζνο απόςπαςμα (εν

μεταφράςει ςτθν Ελλθνικι υπό τοφ ςυγγραφζωσ) από ςχετικό άρκρο
περί τοφ Λ. Καποδίςτρια ςτθν Αγγλικι, τό οποίο ςυνεγράφθ από τόν
πρ. Ρρόεδρο τισ Ελλθνικισ Δθμοκρατίασ Κωνςταντίνο Τςάτςο.24

ςπάνια και μάλιςτα μόνο με επιλζκτουσ λίγουσ, αυτόσ ο άνκρωποσ

που εργάςτθκε πιο ςυχνά ςτο παραςκινιο παρά ςτθ ςκθνι τισ
ιςτορίασ, δεν επζχει ςτθν ιςτορία τιν αρμόηουςα κζςθ που είναι
δικαιωματικά δικι του.
Πταν ο Καποδίςτριασ ιλκε ςτθν εμπόλεμθ Ελλάδα (1828), κεω-

ρικθκε από κάποιουσ ότι ιταν υπεροπτικόσ. Ο Καποδίςτριασ ιταν
φιλικόσ και ευγενικόσ, αλλά κρατοφςε τιν απόςταςθ που διατθρεί
ζνασ πολιτιςμζνοσ άνδρασ τόςο από τοφσ ανωτζρουσ του όςο και
από τοφσ κατωτζρουσ του. Μςωσ μάλιςτα να εφαίνετο κάπωσ
ξζνοσ—ο πιο διανοθτικόσ από τοφσ διανοουμζνουσ. Ωςτόςο, ιταν
ο πατριωτιςμόσ του, θ αγάπθ του για τιν Ελλάδα που κίνθςε τίσ
πράξεισ του κακ' όλθ τιν διάρκεια τισ ηωισ του. Δεν ιταν όμωσ
μόνο θ αγάπθ του για τιν Ελλάδα, θ επικυμία του να δθμιουργιςει
μια νζα Ελλάδα, που τόν ζκανε Ζλλθνα. Ιταν επίςθσ τό μεγαλείο
ψυχισ που τόν διζκρινε: Αυτόσ είναι ο λόγοσ για τόν οποίο
επζδειξε τόςο μεγάλθ ανοχι και κατανόθςθ για τίσ εκτροπζσ τϊν
μαχθτϊν τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, είτε ιςαν ςτρατιϊτεσ είτε
θγζτεσ. Ωςτόςο, εκείνθ θ κατανόθςθ είχε τό όριό τθσ, ςτο ςθμείο
όπου κάποιεσ από εκείνεσ τίσ εκτροπζσ *ξενοκίνθτεσ ςυνομωςίεσ]
απειλοφςαν να καταςτρζψουν τιν ενότθτα και τιν βιωςιμότθτα
τοφ νεοπαγοφσ Ελλθνικοφ κράτουσ. Ρϊσ ιταν δυνατόν για τόν
Καποδίςτρια να υποταχκι ςτισ κατ' ουςία αυτονομιςτικζσ
απαιτιςεισ τισ φάρασ τϊν Μαυρομιχαλζων και ςτισ χρθματικζσ
διεκδικιςεισ τϊν Υδραίων; Είναι πικανόν ότι ςτισ επαφζσ του με
τοφσ εξεγερκζντεσ εφάνθ ςκλθρόσ—δεδομζνου μάλιςτα ότι εκείνεσ
οι ςυναντιςεισ ιςαν τόςο διαφορετικζσ από τίσ ςυνικεισ
κουβζντεσ και παηαρζματα ςτα οποία εκείνοι ιςαν εκιςμζνοι *ωσ
τουρκόδουλοι ραγιάδεσ επί αιϊνεσ+. Ωςτόςο, θ όποια τζτοια
ευκφνθ *τοφ Καποδίςτρια+, δεν μπορεί να ςυγκρικι με τιν βαριά
ευκφνθ εκείνων *τϊν πραξικοπθματιϊν τοφ 1831+ που ευρίςκοντο

Jean Sharman
τότε παραςάγγασ μακράν τοφ ςθμείου να αντιλθφκοφν, ζςτω και

κατ' ελάχιςτον, τιν ζννοια τισ τάξεωσ και τιν ζννοια τισ
ελευκερίασ ςτο πλαίςιο μιασ ελευκζρασ πολιτείασ.
Δεν ξζρω αν οι ςφγχρονοι τοφ Καποδίςτρια εξετίμθςαν τά επι-
τεφγματά του ςχετικά με τιν οργάνωςθ 25 τοφ Ελλθνικοφ κράτουσ.
Αυτό που είμαι βζβαιοσ ότι δεν ζχει εκτιμθκι επαρκϊσ ακόμθ και
ςιμερα, είναι τό μεγαλφτερο επίτευγμά του, θ μεγαλφτερθ
υπθρεςία του ςτο Ζκνοσ. Ο Καποδίςτριασ εκλικθ να κυβερνιςει
μια χϊρα χωρίσ ςφνορα, που μάλιςτα εξακολουκοφςε τότε να
είναι κατακλυςμζνθ από εχκρικζσ δυνάμεισ. Θ Ελεφκερθ Ελλάδα
ιταν τότε ζνα ιδανικό, χωρίσ ςυγκεκριμζνθ μορφι. Οι ταλαιπωρίεσ
τισ διευρωπαϊκισ περιπλάνθςισ του από τό ζνα ανάκτορο ςτο
άλλο *1827+, οι μάχεσ που ςυνιψε ςτθ ΢οφμελθ για να απωκιςει
τόν εχκρό *1828-1829+, οι προςπάκειζσ του για τιν απελευκζρωςθ
τισ Δυτικισ Ελλάδοσ [1827-1831+, όλα εκείνα τά ςπουδαία
γεγονότα, που προφανϊσ ιςαν τά πλζον ςθμαντικά κατά τιν
περίοδο τισ διακυβερνιςεϊσ του *ς.ς. υπογράμμιςθ Κ. Τςάτςου+,
δεν διδάςκονται ςε μακθτζσ 26 και δεν ζχουν ακόμθ ςυνειδθτο-
ποιθκι από ενιλικεσ.27 Ωςτόςο, τό μεγάλο εκνικό επίτευγμα τοφ
Καποδίςτρια είναι ότι: Ιταν ο πρϊτοσ που κακόριςε τά ςφνορα
τοφ Ελλθνικοφ κράτουσ—και μάλιςτα εμπερικλείοντασ ςτθν Ελλθ-
νικι επικράτεια μια περιοχι πολφ μεγαλφτερθ από εκείνθ είχε
αρχικά ςχεδιαςκι από τίσ Ρροςτάτιδεσ Δυνάμεισ.
Πταν ο Καποδίςτριασ αφίχκθ ςτθν Ελλάδα [1828] ιταν ιδθ διάςθ-

μοσ, αλλά και εν πολλοίσ προχαρακτθριςμζνοσ ωσ άνκρωποσ τοφ
Τςάρου. Μερικοί Ζλλθνεσ *κοτςαμπάςθδεσ, πλοιοκτιτεσ, φαναριϊ-
τεσ+ υπζκαλπαν τίσ υποψίεσ τϊν Γάλλων και τϊν Άγγλων εναντίον
του και ζτςι κατάφεραν να κάνουν τό ζργο του πιο δφςκολο.28 Ζνα
ζργο που ιταν πζρα από τόν ζλεγχο τϊν ιδίων τϊν θγετϊν τϊν
Μεγάλων Δυνάμεων *ς.ς. βαςιλζων και πρωκυπουργϊν+, πόςον δε

μάλλον πζρα από τόν ζλεγχο τϊν εκπροςϊπων τουσ ςτθν Ελλάδα
*προξζνων και λοιπϊν εντεταλμζνων+ οι οποίοι ςυγκριτικά αποτε-
λοφςαν μετριότθτεσ.29
Αν λοιπόν κατ' εκείνθ τιν εποχι οι αντιπολιτευόμενεσ πολιτικζσ

φατρίεσ προςπακοφςαν να ςυκοφαντιςουν τόν Καποδίςτρια ωσ
(δικεν) εργαλείο τισ ΢ωςίασ, τί μποροφμε να ποφμε για εκείνουσ
που 200 χρόνια αργότερα 30 ιςχυρίηονται ότι ο Καποδίςτριασ
προςπάκθςε (δικεν) “να επιβάλει τιν προςωπικι του δικτατορία”
ςτθν Ελλάδα και ότι (δικεν) “θ εξωτερικι του πολιτικι είχε ωσ
ςτόχο να υποτάξει τό νζο ζκνοσ ςτισ επικυμίεσ τοφ Σςάρου”; Ζτςι,
αυτόσ ο άνκρωποσ που γφριςε τιν πλάτθ του ςε όλεσ τίσ λαμπρζσ
τιμζσ τισ ΢ωςικισ Αυλισ για να υπθρετιςει τιν χϊρα του, ο οποίοσ
απομακρφνκθκε εκουςίωσ από τιν ΢ωςία για να ςυμβάλει ςτθν
πραγματοποίθςθ τοφ Ελλθνικοφ προτάγματοσ [εκνικι ανεξαρτθ-
ςία+, ο οποίοσ αγωνίςτθκε για μινεσ ςτο Λονδίνο και ςτο Ραρίςι
[1827] για να κερδίςει από τίσ άλλεσ δφο δυνάμεισ *Αγγλία και
Γαλλία+ τιν ζγκριςθ τοφ ςχεδίου του για τιν πλιρθ απελευκζρωςθ
τισ Ελλθνικισ πατρίδοσ, ο οποίοσ είναι ο πρϊτοσ και ζκτοτε ο
μοναδικόσ ςτθν Ελλάδα που αγωνίςκθκε για να διατθριςει
ιςόρροπεσ φιλικζσ ςχζςεισ 31 με όλεσ τίσ Ρροςτάτιδεσ Δυνάμεισ,
αυτόσ λοιπόν ο άνκρωποσ παρουςιάηεται από τοφσ ανίδεουσ 32a
ωσ πράκτορασ τισ Αυτοκρατορικισ ΢ωςίασ...
Είναι πραγματικι ντροπι που ο πολιτικόσ φανατιςμόσ οδθγεί

Ζλλθνεσ ακαδθμαϊκοφσ μελετθτζσ ςε τζτοιεσ αδαείσ 32b ςτρεβλϊ-
ςεισ. Τά Καποδιςτριακά Αρχεία, κακϊσ ςταδιακά ζρχονται ςτο φωσ,
κα ρίξουν άπλετο φωσ ςε όςουσ κζλουν να τό δουν *τό μεγαλει-
ϊδεσ ζργο τοφ Καποδίςτρια+. Οι υπόλοιποι 32c κα ςυνεχίςουν να
αντιμετωπίηουν τιν ιςτορία ωσ πεδίο για τιν προβολι τϊν
πολιτικϊν τουσ ςκοπϊν.33

Jean Sharman
4. Ιστοριογραφικές πλάνες περί Καποδίστρια
Από τίσ εν ζτει 1976 εφςτοχεσ και εν πολλοίσ ρθξικζλευκεσ

επιςθμάνςεισ τοφ τότε Ρροζδρου τισ Ελλθνικισ Δθμοκρατίασ
Κωνςταντίνου Τςάτςου περί τοφ Εκνάρχου Καποδίςτρια (Κεφ. 3),
ανακφπτει τό διαχρονικό πρόβλθμα τισ εκνικισ ιςτοριογραφίασ
τισ Νεωτζρασ Ελλάδοσ, δεδομζνου ότι “δεν ζχει εκτιμθκι επαρκϊσ
ακόμθ και ςιμερα” τό “μεγαλφτερο επίτευγμα” τοφ Καποδίςτρια,
που δεν ιταν άλλο παρά θ απελευκζρωςθ και διεκνισ αναγνϊριςθ
τισ Ελλάδοσ ωσ ανεξάρτθτθσ χϊρασ, θ οποία απελευκζρωςθ
ςθματοδότθςε τιν αρχι τοφ τζλουσ τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατο-
ρίασ και επί πλζον όλων τϊν θπειρωτικϊν αυτοκρατοριϊν, όπωσ
π.χ. τισ Αυςτριακισ Αυτοκρατορίασ.
Ενδεικτικά, τό μνθμειϊδεσ ιςτορικό

Ζκκ. 5
ζργο τοφ Σπυρίδωνοσ Τρικοφπθ
(Ζκκ. 5) κατζςτθ εμβλθματικό διότι,
αν μθ τι άλλο, είναι ο πρϊτοσ ιςτο-
ρικόσ που με παρρθςία αξιολόγθςε
(“χαρακτιριςε”) τά αποτελζςματα
τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ ωσ
αυτό που πράγματι ιςαν και είναι
ζκτοτε, ιτοι “γιγαντιαῖα”.34a Θ δε
υποφαινομζνθ δυναμικι αίςκθςθ
ιςτορίασ τοφ εκ Μεςολογγίου κατα-
Σπυρίδων Τρικοφπθσ
γομζνου Τρικοφπθ περί τοφ Αγϊνα
τισ Ραλιγγενεςίασ, εκπιγαηε μάλλον από προςωπικι βιωματικι
εμπειρία, “ἀπ’ τὰ κόκκαλα βγαλμζνθ τῶν Ἑλλινων τὰ ἱερά”, παρά
από τεχνικι γνϊςθ μεκοδολογικϊν και αναλυτικϊν εργαλείων—ςε
μια εποχι που θ Κεωρία τοφ Χάουσ10c δεν είχε καν επινοθκι. Εν

τοφτοισ, ο Τρικοφπθσ ςυνζγραψε τό ιςτορικό του ζργο ςε μια πο-

λιτικά φορτιςμζνθ εποχι: ςτθν πρϊτθ μετακαποδιςτριακι περίο-
δο, ιτοι επί Οκωνικισ μοναρχίασ, Βρετανικισ καλαςςοκρατίασ ςτθ
Μεςόγειο, και πολιτικισ επικυριαρχίασ τϊν θκικϊν αυτουργϊν τισ
δολοφονίασ τοφ Καποδίςτρια. Κατά ςυνζπεια, ο Τρικοφπθσ, ωσ εκ
τισ διπλισ ιδιότθτόσ του (πολιτικόσ και ιςτοριογράφοσ), περιζπεςε
ςε αναλυτικζσ και αφθγθματικζσ ανακολουκίεσ ςχετικά με
οριςμζνα κρίςιμα γεγονότα τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ.
Επί παραδείγματι, ο Τρικοφπθσ δεν αναδεικνφει επαρκϊσ τόν

κακοριςτικό και εκνοςωτιριο ρόλο τοφ Καποδίςτρια ςχετικά με τό
τελεςίγραφο πολζμου τισ ΢ωςίασ κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρα-
τορίασ τό 1821 (παρότι αυτό κακ’ εαυτό ιταν, προφανϊσ, ζνα από
τά “γιγαντιαῖα ἀποτελζςματα” τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ), ςε
βακμό μάλιςτα που να αφινει τόν αναγνϊςτθ του μετζωρο
ςχετικά με τό εφλογο ερϊτθμα περί τοφ ποίοσ τελικά ςυνζταξε
εκείνο τό τελεςίγραφο: Ουδαμοφ αναφζρει τόν Καποδίςτρια ςχε-
τικά με εκείνο τό τελεςίγραφο, τό οποίο μάλιςτα ο Τρικοφπθσ
αποκαλεί απλϊσ (υποβακμιςτικϊσ) “ζγγραφο” (επ' ουδενί “νότα” ι
“διακοίνωςιν πολζμου”, ι ζςτω “διακοίνωςιν”), επί λζξει ωσ εξισ:
“Γνωςτοποιιςαντεσ τὸ ἀνωτζρω πρὸσ τὴν αυλὴν τῆσ ῾Ρωςςίασ
ἔγγραφον *τῆσ Ρφλθσ+ ςυνοπτικῶσ αλλ' ἀποχρϊντωσ εἰσ πλιρθ
κατάλθψιν τῶν διαφορῶν τῶν δφο αὐτοκρατοριῶν κατὰ τὴν
παράςταςιν τῆσ Πφλθσ, κρίνομεν ἀναγκαῖον νὰ γνωςτοποιιςωμεν
κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τὸ τοῦ πρζςβεωσ πρὸσ τὴν Πφλην εἰσ
πλιρθ κατάλθψιν τῶν ἰδίων διαφορῶν κατὰ τὴν παράςταςιν τῆσ
αὐλῆσ τῆσ Ρωςςίασ.” 35 Δθλαδι τό τελεςίγραφο πολζμου τισ
΢ωςίασ κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821, ςυνταχκζν
διά χειρόσ Καποδίςτρια, προςδιορίηεται από τόν Τρικοφπθ ωσ “τὸ
τοῦ πρζςβεωσ ἔγγραφον”, τρόπον τινά (δικεν) απαντθτικϊσ εισ
προθγθκζν από 27 Λουλίου 1821 άλλο “ἔγγραφον” τισ Ρφλθσ με

Jean Sharman
αντιρωςικζσ αιτιάςεισ. Ακόμθ χειρότερα, ο Τρικοφπθσ δεν

προςδιορίηει τά αποτελζςματα τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου, ζνα εκ
τϊν οποίων (προφανϊσ “γιγαντιαῖο”) ιταν θ αποτελεςματικι
προάςπιςθ τοφ Μείηονοσ Ελλθνιςμοφ ςε μθ εμπόλεμεσ περιοχζσ
τισ Οκωμανικισ επικρατείασ τότε και ζκτοτε επί ςχεδόν ζνα αιϊνα.
Οφτε και προβαίνει ςε οποιαδιποτε αξιολόγθςθ όςον αφορά ςτθν
παγκόςμια ςθμαςία τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου, ωσ κακιερϊςαντοσ
ζκτοτε τιν αρχι παρεμβατικότθτοσ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων κατ'
επίκλθςθ ανκρωπιςτικϊν λόγων κατά τά ωσ άνω *Κεφ. 1, ςτ. 6(γ)+.
Το χείριςτο δε όλων είναι ότι ο Τρικοφπθσ παραπλανά τόν

αναγνϊςτθ δθλϊνοντασ (ψευδϊσ) ότι οι όροι τοφ τελεςιγράφου
(δικεν) δεν ζγιναν αποδεκτοί από τιν Οκωμανικοί Αυτοκρατορία,
διότι (δικεν) “οὔτε ἡ ἔντονοσ τοῦ αὐτοκράτοροσ φωνὴ [τοῦ
Τςάρου Ἀλεξάνδρου Αϋ+, οὔτε αἱ φιλικαὶ τῶν ςυμμάχων αὐλῶν
ςυμβουλαὶ εἰςθκοφοντο” από τόν Σουλτάνο,36 ενϊ θ αλικεια
είναι ότι μετά από πυρετϊδεισ επί 10μθνο διαβουλεφςεισ τϊν
Μεγάλων Δυνάμεων, μεταξφ τουσ και με τιν Ρφλθ, άπαντεσ (και οι
τζςςερισ) όροι τοφ “Καποδιςτριακοφ” τελεςιγράφου εγζνοντο απο-
δεκτοί επί τισ αρχισ από τόν Σουλτάνο από 15 Μαΐου 1822.
Γενικά, ςτο ζργο του ο Τρικοφπθσ υποβακμίηει μεκοδικά τόν

εκνοαπελευκερωτικό ρόλο τοφ Καποδίςτρια, ωσ Εκνάρχου (και όχι
απλϊσ “Κυβερνιτου”) τϊν Ελλινων: Τό ζργο τοφ Τρικοφπθ είναι
εμφανϊσ “Αγγλοβαρζσ”, ιτοι υπερτονίηει τιν (μεγάλθ) διπλωμα-
τικι και πολεμικι ςυμβολι τισ Αγγλίασ ςτθν απελευκζρωςθ τισ
Ελλάδοσ, ενϊ παράλλθλα υποβακμίηει τεχνθζντωσ τιν αντίςτοιχθ
(ςυγκριτικά μεγαλφτερθ) ςυμβολι τισ ΢ωςίασ. Ενδεικτικά, τιν
Ναυμαχία τοφ Ναυαρίνου (1827), όπου ςυμμετείχε πρωτοςτατϊν
ο Αγγλικόσ Στόλοσ, ο Τρικοφπθσ τιν περιγράφει εκτενϊσ, με 2.030
λζξεισ, παρότι εκείνθ θ ναυμαχία δεν απελευκζρωςε τιν Ελλάδα.

Απεναντίασ, τόν υπζρ Ελλινων ΢ωςο-Τουρκικό Ρόλεμο 1828-1829,

όπου δεν ςυμμετείχε θ Αγγλία, τόν περιγράφει ακροκιγϊσ, με μόνο
155 λζξεισ όςον αφορά ςτθν ζναρξι του, 176 λζξεισ όςον αφορά
ςτθ λιξθ του, και μθδζν (0) λζξεισ όςον αφορά ςτθ (17μθνθ)
διάρκειά του, παρότι εκείνοσ ιταν ο πόλεμοσ που απελευκζρωςε
τιν Ελλάδα.37 Αυτι θ αναντιςτοιχία μεταξφ ςχετικισ εκτάςεωσ τισ
περιγραφισ εκατζρου γεγονότοσ και ςχετικισ βαρφτθτοσ τοφ
γεγονότοσ, κα μποροφςε να κεωρθκι όχι μόνον επιςτθμονικϊσ
ανακόλουκθ αλλά και ανκρωπιςτικϊσ προκλθτικι, υπό τό πρίςμα
μάλιςτα τϊν παρά τϊ πλευρϊ τϊν Ελλινων πολεμθςάντων και
πεςόντων ςτα δφο ωσ άνω μζτωπα: Στθ μεν (μονοιμερθ, τοπικι)
Ναυμαχία τοφ Ναυαρίνου ζπεςαν 175 άνδρεσ “ὑπό τὰσ ςυμμα-
χικὰσ ςθμαίασ” ςφμφωνα με τόν ίδιο τόν Τρικοφπθ, ςτον δε
(17μθνο, διθπειρωτικό) ΢ωςο-Τουρκικό Ρόλεμο ζπεςαν 50.000
΢ϊςοι ςτρατιϊτεσ, περί τϊν οποίων ουδεμία απολφτωσ μνεία
γίνεται από τόν Τρικοφπθ. Δεν αποτελεί ζκπλθξθ επομζνωσ ότι ο
Τρικοφπθσ αποφεφγει ςυςτθματικά να αναφζρει, ουδ' άπαξ, τόν
καταλυτικό ρόλο τοφ Καποδίςτρια όςον αφορά ςτθν ζκρθξθ τοφ
΢ωςο-Τουρκικοφ πολζμου τό 1828-1829, ιτοι τιν “προλείανςθ τοφ
εδάφουσ” για εκείνον τόν υπζρ Ελλινων πόλεμο τό 1828-1829 από
(α) τό “Καποδιςτριακό” ΢ωςικό τελεςίγραφο κατά τισ Οκωμανικισ
Αυτοκρατορίασ τό 1821—δεδομζνου ότι τά επιτελικά ςχζδια που
εφιρμοςε θ ΢ωςία κατά τϊν Τοφρκων τό 1828-1829 είχαν
εκπονθκι ςτο πλαίςιο εκείνου τοφ τελεςιγράφου τό 1821, και επί
πλζον μετατελεςιγραφικά οι διπλωματικζσ ςχζςεισ μεταξφ ΢ωςίασ
και Ρφλθσ παρζμειναν διακοπείςεσ επί 5ετία (1821-1826)— (β) τό
από 12 Δεκεμβρίου 1826 φιλοπόλεμο υπόμνθμα τοφ Καποδίςτρια
προσ τόν Τςάρο Νικόλαο Αϋ υπζρ τϊν Ελλινων και (γ) τιν επικι και
απόλυτα αποτελεςματικι 6μθνθ περιοδεία τοφ Καποδίςτρια ςτθ
΢ωςία και ανά τιν Ευρϊπθ τό 1827 προσ παρϊκθςθ τϊν ευρω-
παϊκϊν ανακτοβουλίων να προβοφν άμεςα εισ Συμμαχικζσ πολεμι-

Jean Sharman
κζσ επεμβάςεισ ςτθν Οκωμανικι Αυτοκρατορία παρὰ τῷ πλευρῷ

τϊν προμαχοφντων Ελλινων (όπωσ και ζγινε τό 1827-1829).
Οι προφανείσ (“αντικαποδιςτριακζσ”) ανακολουκίεσ ςτο ιςτορι-

ογραφικό ζργο τοφ Τρικοφπθ ιςαν απόρροια τισ ιδιότθτόσ του ωσ
πολιτικοφ με ενεργό ςυμμετοχι ςε κυβερνιςεισ κατά τιν Οκωνικι
περίοδο. Ωσ “φιλοβαςιλικόσ” και “ελλαδοκεντρικόσ”, ο Τρικοφπθσ
πρωτοςτάτθςε ςτθν παγίωςθ τισ Οκωνικισ απολυταρχίασ, ςτθν
κατά τό πλείςτον μονοδιάςτατθ (φιλοαγγλικι) μετάλλαξθ τισ
εξωτερικισ πολιτικισ τισ Ελλάδοσ ςτθ μετακαποδιςτριακι εποχι,
ςτθν αυτοκεφαλία τισ Εκκλθςίασ τισ Ελλάδοσ, και ςτθν παράλλθλθ
περικωριοποίθςθ τοφ Μείηονοσ Ελλθνιςμοφ διά τιν μθ ςυμμετοχι
αποδιμων Ελλινων ςτθ διακυβζρνθςθ τοφ ελλαδικοφ κράτουσ.
Επί πλζον ιταν δυςτυχϊσ και αυτόσ ζνασ από τοφσ θκικοφσ ςυναυ-
τουργοφσ (Κουντουριϊται, Μαυρομιχαλαίοι, Μαυροκορδάτοσ
κ.τ.λ.) τισ φοβεράσ ῞Υβρεωσ τϊν Ελλινων ςτθ Νεωτζρα Λςτορία
τουσ, ιτοι τοφ αντικαποδιςτριακοφ πραξικοπιματοσ (14 Λουλίου
1831), τισ ςυνακόλουκθσ ξενοκίνθτθσ—άρα προδοτικισ—και εν
πολλοίσ εξωπραγματικισ (αυτο)καταςτροφισ τοφ εκνικοφ Ρολεμι-
κοφ Στόλου τισ Ελλάδοσ ςτον ναφςτακμο τοφ Ρόρου από τόν
Μιαοφλθ (1 Αυγοφςτου 1831), και τισ επακόλουκθσ ςκαιάσ και
επίςθσ ξενοκίνθτθσ δολοφονίασ τοφ Εκνάρχου και Απελευκερωτοφ
τισ Ελλάδοσ Λωάννου Καποδίςτρια ςτισ 27 Σεπτεμβρίου 1831.
Επομζνωσ εξουςιαςτικζσ ςκοπιμότθτεσ, ίςωσ δε και προςωπικζσ
ερινφεσ (ενοχικό ςφνδρομο), τοφ πολιτικοφ Τρικοφπθ επενιργθςαν
περιοριςτικϊσ όςον αφορά ςτθν πλιρθ αξιοποίθςθ τϊν ανα-
λυτικϊν και ςυγγραφικϊν χαριςμάτων τοφ ιςτορικοφ Τρικοφπθ.
Γι’ αυτόν τόν λόγο, ο Τρικοφπθσ περαιϊνει “ξαφνικά” και
αναιτιολόγθτα τό ιςτοριογραφικό του αφιγθμα με τό Ρρωτόκολλο
τοφ Λονδίνου τισ 22ασ Λανουαρίου 1830, ωςάν ο Αγϊνασ τισ
Ραλιγγενεςίασ να διιρκεςε 9 χρόνια (1821-1830), και όχι 12 χρόνια

(1821-1833), προκειμζνου μεταξφ άλλων να αποκρφψει από τόν

αναγνϊςτθ τό Ρρωτόκολλο τοφ Λονδίνου τισ 14θσ Σεπτεμβρίου
1831 επί διακυβερνιςεωσ Καποδίςτρια, διά τοφ οποίου απεφα-
ςίςκθ από τίσ Μεγάλεσ Δυνάμεισ θ προσ βορράν επζκταςθ τϊν
Ελλθνικϊν ςυνόρων ςτθν οριογραμμι Αμβρακικοφ-Ραγαςθτικοφ,
και διά τοφ οποίου ολοκλθρϊκθκε τότε (εδαφικϊσ τουλάχιςτον) τό
εκνοαπελευκερωτικό ζργο (1819-1831) τοφ Εκνάρχου Καποδίςτρια,
μόλισ δφο εβδομάδεσ πριν τιν δολοφονία του. Συγκεφαλαιωτικά, ο
Τρικοφπθσ ςυνζγραψε τό ζργο του κατά τρόπο που δεν κα
προκαλοφςε τιν δυςμζνεια ι και μινι τϊν Άγγλων πατρϊνων του
και τοφ “αντικαποδιςτριακοφ” Οκωνικοφ κακεςτϊτοσ, με τό οποίο
ο Τρικοφπθσ ςυνεργοφςε πολιτικϊσ και από τό οποίο εξθρτάτο
βιοποριςτικϊσ.
Ραρομοίωσ “αντικαποδιςτριακό” εί-

Ζκκ. 6
ναι και τό περί τοφ Αγϊνα τισ Ρα-
λιγγενεςίασ αφιγθμα τοφ ετζρου εκ
τϊν “εκνικϊν ιςτορικϊν” τισ Νεω-
τζρασ Ελλάδοσ, τοφ Κωνςταντίνου
Ραπαρρθγόπουλου (ϋΖκκ. 6). Ραρότι
ο Ραπαρρθγόπουλοσ επζδειξε τιν
προςικουςα ιςτοριογραφικι επιμζ-
λεια ςχετικά με οριςμζνα κρίςιμα
ςυμβάντα και εξελίξεισ τοφ Αγϊνα
τισ Ραλιγγενεςίασ, όπωσ π.χ. ςχετι- Κωνσταντίνος Παπαρρηγόποσλος
κά με τό “Καποδιςτριακό” τελεςί-
γραφο πολζμου κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821,38
εν τοφτοισ και αυτόσ περιζπεςε ςε ανακολουκίεσ και αφθγθματικζσ
ςτρεβλϊςεισ προκειμζνου εν γνϊςει να υποβακμίςει επιτθδείωσ
(προπαγανδιςτικϊσ), τόν εκναρχικό ρόλο τοφ Καποδίςτρια ςτθν
απελευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ. Ενδεικτικά, μεταξφ άλλων:

Jean Sharman
Ενϊ ο Ραπαρρθγόπουλοσ προςδιορίηει επιμελϊσ, με ζμφαςθ

και κατ' επανάλθψθ,39 τόν Καποδίςτρια ωσ ςυντάκτθ τϊν δια-
κθρυκτικϊν εγγράφων τοφ Τςάρου κατά τοφ κινιματοσ τοφ
Υψθλάντου ςτθ Μολδοβλαχία, εν τοφτοισ παραλείπει εξ ίςου
επιμελϊσ (όπωσ και ο Τρικοφπθσ) να αναφζρει ότι ο εμπνευ-
ςτισ και ςυντάκτθσ τοφ μετά τρίμθνο Φιλελλθνικοφ τελεςιγρά-
φου τισ ΢ωςίασ κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821
ιταν ο Καποδίςτριασ.
Ακόμθ χειρότερα, ό Ραπαρρθγόπουλοσ περιζπεςε ςε ζνα μζγα

ιςτοριογραφικό ολίςκθμα, περιςτείλασ τιν χρονικι διάρκεια
τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ ςχεδόν κατά τό... ιμιςυ (!), ιτοι
από 12 χρόνια (1821-1833),20b ι ζςτω από εννζα (9) χρόνια
(1821-1830) κατά τόν Τρικοφπθ, ςε μόλισ... επτά (7) χρόνια
(1821-1827),40 δθλαδι μζχρι τιν Ναυμαχία τοφ Ναυαρίνου.
Με μια τζτοια επιτιδεια (αν και εμφανϊσ χονδροειδι) χρονικι
ςυρρίκνωςθ, ο Ραπαρρθγόπουλοσ απεπειράκθ (ματαίωσ) να
ςυςκοτίςει τά επί διακυβερνιςεωσ Καποδίςτρια “φοβερά”
γεγονότα τοφ 1827-1831, που ανζτρεψαν υπζρ τϊν
εμπολζμων Ελλινων τίσ προαιρζςεισ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων
ςχετικά με τιν Ελλάδα, όπωσ ιταν (1) θ απελευκζρωςθ τισ
΢οφμελθσ διά τϊν Ελλθνικϊν Ππλων τό 1828-1829 υπό τιν
εκναρχία Καποδίςτρια, (2) οι παράλλθλεσ τότε κατά κάλαςςα
ςυμμαχικζσ επιχειριςεισ Ελλάδοσ και ΢ωςίασ ςτο Αιγαίο
(ναυτικόσ αποκλειςμόσ τϊν Δαρδανελίων κ.τ.λ.), (3) θ
ςτρατιωτικι ςυντριβι τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ ςτα
Βαλκάνια και τιν Καυκαςία από τά ΢ωςικά ςτρατεφματα τό
1829, και θ επακόλουκθ υπζρ Ελλάδοσ ΢ωςο-Τουρκικι ςυνκι-
κθ τισ Αδριανουπόλεωσ τό 1829, (4) ο εξ εκείνθσ τισ ςυνκικθσ
μεγάλοσ “φόβοσ” και “ςυναγερμόσ” που “διθγζρκθ” ςτθ
Βρετανικι Κυβζρνθςθ τό 1829-1830 “ςχετικά με τιν φπαρξθ

τισ Τουρκικισ αυτοκρατορίασ”,41a ϊςτε τελικά (5) θ Βρετανία

να ςυναινζςει ςτθν ανεξαρτθςία τισ Ελλάδοσ με επικράτεια
ςυμπεριλαμβάνουςα τιν υπό τϊν Ελλθνικϊν Ενόπλων Δυνά-
μεων απελευκερωκείςα ΢οφμελθ επί διακυβερνιςεωσ Καπο-
δίςτρια, διά τοφ από 22 Λανουαρίου (3 Φεβρουαρίου) 1830
Ρρωτοκόλλου τοφ Λονδίνου, (6) λόγω δε τισ επακόλουκθσ
αποποίθςθσ τοφ Ελλθνικοφ κρόνου από τόν πρίγκιπα
Λεοπόλδο ςτισ 9/21 Μαΐου 1830, κατόπιν μεκοδεφςεων τοφ
Καποδίςτρια, ο εξαναγκαςμόσ τισ Αγγλίασ να αποδεχκι, από
14/26 Σεπτεμβρίου 1831, τιν περαιτζρω διεφρυνςθ προσ
βορράν τισ Ελλθνικισ Επικρατείασ μζχρι τιν οριογραμμι
Αμβρακικοφ-Ραγαςθτικοφ, δφο μόλισ εβδομάδεσ πριν τιν
ξενοκίνθτθ δολοφονία τοφ Καποδίςτρια, κ.τ.λ.
Είναι μάλιςτα χαρακτθριςτικό ότι ςτο εκ 217 ςελίδων (15ο)

βιβλίο τοφ ζργου του περί τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, ο
Ραπαρρθγόπουλοσ δεν κατάφερε να γράψει οφτε μία ςελίδα,
οφτε μία πρόταςθ, οφτε μία φράςθ, οφτε καν μία (1) λζξθ
ςχετικά με τιν απελευκζρωςθ τισ ΢οφμελθσ από τίσ Ελλθνικζσ
Ζνοπλεσ Δυνάμεισ τό 1828-1829—προφανϊσ διότι ο εκναρχϊν
πολζμαρχοσ τισ Ελλάδοσ τότε ιταν ο Καποδίςτριασ.
Γενικά ο Ραπαρρθγόπουλοσ, ςτο πλαίςιο τισ “αντικαποδιςτριακισ”

οπτικισ του ςχετικά με τόν Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, είχε να
γράψει ελάχιςτα, ι μάλλον ςχεδόν τίποτα, για τό τιτάνιο εκνο-
απελευκερωτικό τοφ Καποδίςτρια κατά τιν 4ετία 1827-1831,42
ενϊ απεναντίασ αφιερϊνει ςελίδεσ επί ςελίδων εξυμνϊντασ τόν
Μαυροκορδάτο ωσ (δικεν) “επί τϊν εξωτερικϊν υπουργό τισ
Ελλθνικισ επαναςτάςεωσ”: 43 Ο Ραπαρρθγόπουλοσ αποδίδει ςτον
Μαυροκορδάτο τά εφςθμα για τιν ςυγκρότθςθ τισ Ελλθνικισ
Ρολιτείασ και τιν Φιλελλθνικι μεταςτροφι τϊν Μεγάλων Δυνά-

Jean Sharman
μεων υπζρ τισ ανεξαρτθςίασ44 (αντί αυτονομίασ) τισ εγειρομζνθσ

Ελλάδοσ, παραςιωπϊντασ πλιρωσ και ςκοπίμωσ45 (όπωσ και ο
Τρικοφπθσ) αφενόσ τιν από 17 Λουλίου 1821 διαγγελματικι
εγκφκλιο τοφ Καποδίςτρια προσ τοφσ εμπόλεμουσ Ζλλθνεσ και
υποβακμίηοντασ επιτθδείωσ 46 τόν κορυφαίο ρόλο που διεδραμά-
τιςε ο εκ μεκοδεφςεων τοφ Καποδίςτρια ΢ωςο-Τουρκικόσ Ρόλεμοσ
τοφ 1828-1829 για εκείνθ τιν μεταςτροφι. 41b Δεδομζνου δε ότι
υφίςτανται τόςεσ πολλζσ πακογζνειεσ ςτα ιςτοριογραφικά αφθ-
γιματα τϊν “εκνικϊν ιςτορικϊν” τισ Νεωτζρασ Ελλάδοσ ςχετικά με
τό εκνοαπελευκερωτικό ζργο τοφ Καποδίςτρια, δεν είναι δφςκολο
να αντιλθφκι κανείσ ότι αντίςτοιχεσ, ι και χειρότερεσ, είναι οι
ανακολουκίεσ ςε ζργα ξζνων ιςτοριογράφων τοφ Αγϊνα τισ
Ραλιγγενεςίασ, ειδικά μάλιςτα όςον αφορά τόν Καποδίςτρια.47
Επομζνωσ, παρότι ο Κ. Τςάτςοσ διζγνωςε ορκϊσ τιν αγνωςία που

διακατζχει μακθτζσ και κακθγθτζσ Μ.Ε., ι και μερικοφσ “αδαείσ”
κακθγθτζσ Α.Ε.Λ., ςχετικά με τό εκνοαπελευκερωτικό ζργο τοφ
Καποδίςτρια, τό πρόβλθμα εκπθγάηει όχι από τό εκπαιδευτικό
ςφςτθμα ι τό πολιτικό προςωπικό τισ χϊρασ αλλά από τιν
ζγκριτθ “εκνικι ιςτοριογραφία” τθσ—δεδομζνου ότι οφτε θ ξζνθ
βιβλιογρφία ζχει καλφψει επαρκϊσ τό ιςτοριογραφικό κενό ςχε-
τικά με τό τιτάνιο ζργο τοφ Εκνάρχου Καποδίςτρια τό 1821-1831.
Μζχρισ ότου επομζνωσ αυτι θ “εκνικι ιςτοριογραφία” αποδομθκι
επαρκϊσ όςον αφορά τόν Καποδίςτρια, θ Ελλθνικι Εκπαίδευςθ
δεν πρόκειται νά κάνει τό επάναγκεσ μεγάλο βιμα προσ τό μζλλον,
ϊςτε να “ρίξει άπλετο φωσ” ςτο πϊσ απελευκερϊκθ θ Ελλάδα από
τόν Τουρκικό ηυγό τό 1827-1831 και πϊσ ανθγζρκθ ςτο πάνκεον
τϊν ανεξαρτιτων χωρϊν τό 1830-1833. Μζχρι τότε όμωσ, είναι
ίςωσ ιςτοριογραφικϊσ χριςιμο να επιςθμανκι ότι τά μεκοδο-
λογικά προβλιματα πολλϊν Ελλινων ιςτοριογράφουσ δεν εκπθ-
γάηουν μόνον από τιν εκουςία ςυμμόρφωςι τουσ με πολιτικζσ

ςκοπιμότθτεσ τισ (δυτικοςτραφοφσ) Νεωτζρασ Ελλάδοσ, αλλά

παράλλθλα και από (ςυνειδθτι ι υποςυνείδθτθ) ςφμπλευςι τουσ
με τό ςυλλογικό ενοχικό ςφνδρομο (denial syndrome) τϊν Ελλινων
ςχετικά με τιν δολοφονία τοφ Καποδίςτρια: Είναι μάλλον εφλθπτο
(ςυνειδθςιακϊσ “εφπεπτο”) και πολιτικϊσ “ςκόπιμο” για τοφσ
Ζλλθνεσ να κεωροφν ότι κάποιοι ομογενείσ τουσ δολοφόνθςαν
“απλϊσ” τόν “ικανό” “πρϊτο Κυβερνιτθ” τουσ, παρά τόν Εκνάρχθ
και Απελευκερωτι τουσ, κατά τόν βακμό τουλάχιςτον ποφ είναι
περιςςότερθ “υποφερτι” από τοφσ Ζλλθνεσ θ αξιολογικι
υποβάκμιςθ τισ φονοκτονίασ τοφ Καποδίςτρια ςτο επίπεδο μιασ
τραγικισ “πολιτικισ δολοφονίασ”, και όχι τοφ εκτρωματικοφ
“εκνικοφ κακουργιματοσ” (Ζκκ. 7), τισ “Ελλινων Φβρεωσ”, τίσ
διαγενεακζσ επιπτϊςεισ τισ οποίασ ο Ελλθνικόσ λαόσ και τό
Ελλθνικό ζκνοσ υφίςτανται νεμεςιακϊσ ζκτοτε.
Ζκκ. 7
(ελαι
Ἑλλήνων ῾Η Δολοθονία ηοῦ Ἰωάννοσ Καποδίζηρια, θονοκηόνῳ τειρί
“ἐνηοπίων ὀλιγαρτῶν” προκρίηων και ἠθικῇ ζσνασηοσργίᾳ “Φαναριωηῶν”
ογρα
῞Υβρις καὶ “ἡμιζόθων καὶ λογιωηάηων, ζποσδαζηῶν ηῆς Εὐρώπης.” 33
φία
Χαρ
αλά
(ελαιογραφί
μπο
α υ
Χαραλάμπο Παχ
υ Παχή, 19 ος
ή,
αιώνας.) ος
αιών
ας.)
(ελαιογραφία Issues of Greek History 30 / 200 May 12, 2020
οσ
Χαραλάμπουσ Ραχι, 19 αιϊνασ)
Jean Sharman
5. Εθνικοποίηση τής Ελληνικής Επαναστάσεως

από τόν Καποδίστρια τό 1821
Πςον αφορά ςτο ζτοσ 1821, τό χείριςτο ιςτοριογραφικό ατόπθμα

τϊν “εκνικϊν ιςτορικϊν” τισ Νεωτζρασ Ελλάδοσ, είναι θ εν γνϊςει
κοινι παράλειψι τουσ να αναφερκοφν, ζςτω επιγραμματικά ι εν
παρόδω, ςτθν εκναρχικι παρζμβαςθ τοφ Καποδίςτρια κατά τίσ
πρϊτεσ τρεισ εβδομάδεσ τοφ Λουλίου 1821—παρζμβαςθ που
μεταξφ άλλων προκάλεςε τιν ςφγκλθςθ τισ Αϋ Εκνοςυνελεφςεωσ
τϊν Ελλινων ςτθν Επίδαυρο τόν Δεκζμβριο 1821, τιν ζκτοτε
περικωριοποίθςθ τισ Φιλικισ Εταιρείασ ςτουσ κόλπουσ τϊν εξε-
γερμζνων Ελλινων, τιν Διακιρυξθ τισ Ανεξαρτθςίασ τισ Ελλάδοσ
ςτισ 1 Λανουαρίου 1822, και τιν κεςμικι ςυγκρότθςθ τότε τισ
πρϊτθσ, αν και πρωτόλειασ, Ελλθνικισ Ρολιτείασ ςτθν μεταοκω-
μανικι εποχι.
Σφμφωνα με τοφσ εν λόγω ιςτορικοφσ, εκείνα τά επιτεφγματα

προζκυψαν από πολιτικζσ πρωτοβουλίεσ τοφ Μαυροκορδάτου.
Αυτό όμωσ είναι μόνον θ μιςι αλικεια: Θ άλλθ μιςι, είναι ότι ο
Μαυροκορδάτοσ επετζλεςε, αξίωσ και λυςιτελϊσ, τό εκνικισ
ςθμαςίασ πολιτικό του ζργο τό 1821-1822, όχι όμωσ πρωτογενϊσ,
αφ’ εαυτοφ, αλλά δευτερογενϊσ, ιτοι ωσ εντολοδόχοσ προσ τοφτο
τοφ Εκνάρχου Καποδίςτρια.
Ειδικότερα, θ εκναρχικι παρζμβαςθ τοφ Καποδίςτρια τόν Λοφνιο

τοφ 1821, ζλαβε χϊρα ταυτοχρόνωσ ςτα δφο μείηονα μζτωπα τοφ
Αγϊνα τισ Ανεξαρτθςίασ: Στο μεν εξωτερικό (γεωςτρατθγικό)
μζτωπο, διά τισ επιδόςεωσ τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου πολζμου
κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ ςτιν Ρφλθ, ςτισ 6 Λουλίου
1821 (Κεφ. 1, ςτ. 6), τό οποίο είχε μεν ςυνταχκι πρωταρχικϊσ από

τόν ίδιο τόν Καποδίςτρια—αποςταλζν από τιν Αγ. Ρετροφπολθ ςτθ

΢ωςικι πρεςβεία ςτιν Κωςταντινοφπολθ ςτισ 16 Λουνίου 1821—
είχε δε επικαιροποιθκεί, λίγο πρίν από τιν επίδοςι του, από τόν
Βαρϊνο Στρογγανϊφ, τότε πρζςβυ τισ ΢ωςίασ ςτθν Οκωμανικι
Αυτοκρατορία. Στο δε εςωτερικό (ελλαδικό) μζτωπο, ο Καπο-
δίςτριασ παρενζβθ επίςθσ δυναμικά και αποτελεςματικά, κατά τόν
ίδιο μινα, διά τισ από 17 Λουλίου 1821 διαγγελματικισ του
επιςτολισ προσ τοφσ εμπόλεμουσ Ζλλθνεσ.
Φαινομενικά, ζναντι τοφ Τςάρου, ο ςκοπόσ εκείνθσ τισ εγκυκλίου

τοφ Καποδίςτρια ιταν θ ςτοιχειϊδθσ πολιτικι και πολεμικι
ευκυγράμιςθ τοφ εκνοαπελευκερωτικοφ αγϊνα τϊν Ελλινων με
τιν ςυμμαχικι κινθτοποίθςθ τοφ ΢ωςικοφ Στρατοφ εν όψει τοφ
επαπειλοφμενου τότε ΢ωςο-Τουρκικοφ πολζμου. Σε εκείνο τό
πλαίςιο, θ επιςτολι με τό Καποδιςτριακό διάγγελμα (῾Υπόμνθμα
περὶ τῆσ Τφχθσ τῆσ Ἑλλάδοσ) εγράφθ ςτθ Γαλλικι—ϊςτε να είναι
ευχερϊσ αναγνϊςιμθ από τόν Τςάρο—και προςζλαβε τιν μορφι
προςωπικισ επιςτολισ τοφ Καποδίςτρια προσ τόν Μθτροπολίτθ
Ουγγροβλαχίασ Λγνάτιο, που διζτριβε τότε ςτθν Ρίηα τισ Λταλίασ.
Εκείκεν θ επιςτολι διεβιβάςκθ ςτον Μαυροκορδάτο ςτο
Μεςολόγγι, ςτθ δε ςυνζχεια ο Μαυροκορδάτοσ τιν κοινοποίθςε
ςτθν θγεςία τϊν εμπολζμων Ελλινων (προεςτϊτασ, προκρίτουσ και
πολεμάρχουσ), μεταφραςκείςα ίςωσ υπό τοφ Γεωργίου Ρραΐδθ,
μετά ςυναφϊν (19) επιςθμειϊςεων τοφ ιδίου τοφ Μαυροκορδάτου.
Κατϋ ουςίαν όμωσ, διά τοφ διαγγζλματόσ του ο Καποδίςτριασ

υπεδείκνυε προσ τόν ίδιο τόν Μαυροκορδάτο (διά τοφ Λγνατίου)
—δεδομζνου ότι, ςτο κείμενο τοφ διαγγζλματοσ, ο Καποδίςτριασ
ανεφζρετο ρθτϊσ (ονομαςτικϊσ) μόνον ςτον Μαυροκορδάτο—
να αναλάβει όλεσ τίσ αναγκαίεσ πρωτοβουλίεσ προκειμζνου οι
εμπόλεμοι Ζλλθνεσ να απογαλακτιςκοφν άμεςα από τιν Φιλικι
Εταιρεία και από ςυναφι μαξιμαλιςτικά ι φιλελεφκερα (κοινωνικο-

Jean Sharman
οικονομικά) προτάγματά τθσ, να υποβακμιςκι θ επιρροι τϊν

Φιλικϊν επί τισ θγεςίασ τϊν Ελλινων (δθλαδι μεταξφ άλλων να
περικωριοποιθκι πολιτικϊσ ο Δθμιτριοσ Υψθλάντθσ) και, αντί
εκείνθσ τισ επιρροισ, να εκνικοποιθκι θ Ελλθνικι Επανάςταςθ,
ιτοι να υιοκετιςει ζκτοτε προτάγματα μόνον εκνικά, επ’ ουδενί
φιλελεφκερα/εμφυλιακά (“Λακωβινικά”), εισ επικοον τϊν ςυντθρθ-
τικϊν Αυλϊν τϊν Μεγάλων Δυνάμεων. Ρροσ τοφτο, ο Καποδίςτριασ
προςδιόριςε δι’ εκείνου τοφ διαγγζλματόσ του ζνδεκα (11)
βαςικοφσ άξονεσ τοφ εκνοαπελευκερωτικοφ αγϊνα τϊν Ελλινων:
(1) Αγϊνασ μζχρισ εςχάτων, όπου κάκε Ζλλθνασ ςε εμπόλεμεσ

περιοχζσ κα είχε τιν επιλογι “ἢ νὰ νικιςει ἢ νὰ ἀποκάνει”,
διότι ςφμφωνα με τόν Καποδίςτρια θ Ελλάδα κα μποροφςε
να απελευκερωκι μάλλον διά “τῆσ ὑλικῆσ δυνάμεωσ ἢ τῆσ
δυνάμεωσ τῶν ὅπλων” παρά διά “ἠκικῆσ δυνάμεωσ” ι ςυν-
αφϊν διπλωματικϊν διαβουλεφςεων και διαπραγματεφςεων.
(2) Απϊτεροσ ςτρατθγικόσ ςτόχοσ τϊν Ελλινων: θ ολικι εκδίωξθ
τϊν Τοφρκων από τιν Ευρϊπθ, με ενδεχομζνθ ςυμμαχικι
ςφμπραξθ μίασ ι περιςςοτζρων Μεγάλων Δυνάμεων.
(3) Άμεςοσ απογαλακτιςμόσ τϊν Ελλινων από τιν πολυδιαςπα-
ςτικι και αλυςιτελι πλζον χαοτικι ςτρατθγικι τϊν Φιλικϊν,
που ιταν μαξιμαλιςτικι ςτρατθγικι πολυμζτωπου πολεμικοφ
αγϊνα ςτα Βαλκάνια.
(4) Απεναντίασ, μεκοδικι επικζντρωςθ τισ πολεμικισ προςπα-
κείασ ςε ελάχιςτα μζτωπα αρχικά (Τριπολιτςά, Μεςολόγγι,
Ακινα), με προτεραιότθτα τιν πάςει κυςία προάςπιςθ τισ
Ρελοποννιςου και τϊν εμπολζμων νιςων τοφ Αιγαίου.
(5) Κατεπείγουςα ςφγκλθςθ Εκνοςυνελεφςεωσ, εντόσ τοφ 1821,
προσ ςυγκρότθςθ αντιπροςωπευτικισ “ἰςχυρᾶσ ἐκνικισ κυ-
βερνιςεωσ”, με παράλλθλθ εκμθδζνιςθ τισ πολυαρχίασ ι

και αναρχίασ, με ςκοπό τιν αναβάπτιςθ τϊν μαχομζνων

ραγιάδων, από αιμοςταγι κθρία (αυτουργοφσ αχρείων
παραςπονδιϊν και αδιακρίτων ςφαγϊν), ςε πολιτιςμζνουσ
ανκρϊπουσ, ιτοι ςε πολίτεσ μιασ ευνομουμζνθσ Ρολιτείασ.
(6) Εμφανι αποςταςιοποίθςθ και διακθρυκτικι διαφοροποίθςθ

τϊν εμπολζμων Ελλινων από αντιμοναρχικζσ ιδζεσ ι αρχζσ
τισ Γαλλικισ Επαναςτάςεωσ και τϊν ανά τιν Ευρϊπθ
Λακωβίνων, με ρθτι ζμφαςθ ςτθν εκνοαπελευκερωτικι
διάςταςθ τοφ πολεμικοφ αγϊνα τϊν Ελλινων, εισ επικοον
τϊν ευρωπαϊκϊν Αυλϊν.
(7) ΢θτι και διακθρυκτικι προβολι τισ εμπολζμου Ελλάδοσ ωσ

προμάχου τισ Χριςτιανοςφνθσ κατά τισ αςιατικισ (μογγολο-
γενοφσ) βαρβαρότθτοσ.
(8) Διατιρθςθ τϊν παραδοςιακϊν “παλαιῶν ςχθμάτων” αυτο-
διοίκθςθσ (προεςτοί, πρόκριτοι, δθμογζροντεσ) κακ' όλθ τιν
διάρκεια τοφ πολεμικοφ αγϊνα, προσ Φιλελλθνικι επιρροι
τϊν ευρωπαϊκϊν Αυλϊν.
(9) Αποφυγι ςυνάψεωσ διπλωματικϊν ςχζςεων ι οποιωνδι-

ποτε επαφϊν τϊν εμπολζμων Ελλινων με ευρωπαϊκζσ Με-
γάλεσ Δυνάμεισ (Αγγλία, Γαλλία, ΢ωςία, Αυςτρία, Ρρωςςία)
κατά τό 1821-1822.
(10) Συνειδθτοποίθςθ από τοφσ εμπόλεμουσ Ζλλθνεσ ότι “δὲν
εἶναι μόνον οἱ Τοῦρκοι ἐχκροί μασ” (αλλά και κάποιοι
παράγοντεσ με μεγάλθ επιρροι ςε Μεγάλεσ Δυνάμεισ).
(11) Εξουδετζρωςθ κάκε προδοτικισ διολίςκθςθσ (“διαφκορᾶσ”)
οποιωνδιποτε ραγιάδων που τυχόν δελεαςκοφν (επί χρι-
μαςι, αξιϊματι, κ.τ.λ.) είτε από τόν εχκρό (Τοφρκουσ) είτε
από αςπόνδουσ δυνθτικοφσ ςυμμάχουσ (Μεγάλεσ Δυνάμεισ).

Jean Sharman
Συγκεκριμζνα, τό πλιρεσ κείμενο τισ από 17 Λουλίου 1821

διαγγελματικισ εγκυκλίου τοφ Καποδίςτρια προσ τοφσ Ζλλθνεσ, με
τίσ (19) επεξθγθματικζσ παρατθριςεισ τοφ Μαυροκορδάτου,
ςθμειοφμενεσ διά γραμμάτων τοφ αλφαβιτου (α-ς) και ςυμπαρα-
τικζμενεσ ενταφκα εν υποςθμειϊςει—προσ ςυνεκτίμθςθ και
ςτοιχειϊδθ αξιολόγθςι τουσ όςον αφορά ςτισ επιγενόμενεσ
εξελίξεισ τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, και ειδικά ςτι ςφγκλιςθ και
εργαςίεσ τισ ΑϋΕκνοςυνελεφςεωσ—ζχει ωσ εξισ:48
“ ῾Θ κζςισ τῆσ ῾΢ωςςίασ δὲν εἶναι πλζον ἄγνωςτοσ, οῧτε

εἰσ τὴν Ρόρταν, οῧτε εἰσ τὰσ Εῦρωπαϊκὰσ δυνάμεισ. Ἢ
οἱ Τοῦρκοι ἔχουν τὴν κζλθςιν καὶ τὴν δφναμιν τοῦ νὰ
παφςουν νὰ εἶναι Τοῦρκοι καὶ ἑπομζνωσ κζλουν δεχκὴ
καὶ βάλει εἰσ πρᾶξιν εἰλικρινῶσ τὰσ προτάςεισ μασ, καὶ
τότε αἱ μὲ αῦτοὺσ ςχζςεισ μασ κζλουν εἶναι
εῦςυμβίβαςτοι μὲ τὰ πρὸσ τοὺσ Χριςτιανοὺσ κακικοντα
χρζθ μασ, καὶ κζλουν δυνθκὴ νὰ ςτερεωκοῦν καλφτερα,
παρὰ ὅτι ἐςτερεϊκθςαν διὰ τῆσ ςυνκικθσ τοῦ
Βουκουρεςτίου, ἢ τὸ πρᾶγμα εἶναι διαφορετικόν· καὶ
τότε δὲν ἠμποροῦμεν, ἀλλ’ οῧτε χρεωςτοῦμεν νὰ
ἔχωμεν καμμίαν ςχζςιν φιλίασ μὲ τὴν Ρόρταν. ῍Αν
ὑποτεκῇ τὸ δεφτερον, αἱ ςυμμαχικαὶ δυνάμεισ ἔχουν νὰ
ἰδοῦν ἂν ταῖσ ςυμφζρῃ ν’ ἀφιςουν εἰσ μόνθν τὴν
῾΢ωςςίαν τὴν φροντίδα νὰ εἰρθνεφςῃ τὴν Ἀνατολιν, ἢ
νὰ ςυναγωνιςκοῦν μὲ αῦτιν, διὰ νὰ ἐπιτφχουν τὸν
αῦτὸν ςκοπὸν καὶ νὰ ἐλευκερϊςουν, ἴςωσ διὰ πάντα,
τὴν Εῦρϊπθν ἀπὸ τὴν μουςουλμανικὴν κεοβλάβειαν καὶ
βαρβαρότθτα.
Ταῦτα τὰ ἐμβρικῆ ηθτιματα κζλουν ἀποφαςιςκὴ
ἀπὸ τὰσ ἀποκρίςεισ τῶν Αῦλῶν, ὁποὺ προςμζνομεν, καὶ
εἰσ τὴν λφςιν τῶν ἰδίων ηθτθμάτων κζλουν ςυνειςφζρει

οῦςιωδῶσ τὰ ἀποτελζςματα τοῦ Βαρϊνου Στρογονϊφ

*ς.ς. πρζςβεωσ τῆσ ῾΢ωςςίασ ἐν Κωνςταντινουπόλει+.(α)
Εἶναι βζβαια δυςκολϊτατον νὰ προβλζψωμεν ἕν
μζλλον, τὸ ὁποῖον φαίνεται νὰ κρζμεται ἀπὸ τόςα
ςυμφζροντα, γνϊμασ καὶ περιςτάςεισ ποικίλασ. ῍Αν
ὅμωσ τὰ προθγοφμενα ἠμποροῦν νὰ δεικνφουν κάποιον
ςυμπεραςμόν, ὅςα γνωρίηομεν μᾶσ κάμνουν νὰ
πιςτεφωμεν, ὅτι ἡ Τουρκικὴ διοίκθςισ ποςῶσ δὲν
δφναται εἰσ τὸ ἑξῆσ νὰ ἐπιςτρζψῃ οἰκειοκελῶσ ἐκεῖ,
ὅπου εὑρίςκετο πρὸ τῶν ςυμβεβθκότων τοῦ Μαρτίου,
τόςον ὡσ πρὸσ τοὺσ ῞Ελλθνασ, ὅςον καὶ ὡσ πρὸσ τὴν
῾΢ωςςίαν, δφναμιν, ἥτισ χρεωςτεῖ ἀναγκαίωσ νὰ κζλῃ
τὴν ἄςειςτον διατιρθςιν τῶν δικαιωμάτων καὶ
προνομίων, τὰ ὁποῖα αἱ ςυνκῆκαι ἐγγυϊνται εἰσ τοὺσ
ὁμοκριςκουσ τθσ ἐν Τουρκίᾳ.
Ἀλλ’ ἂν ἴςωσ πρζπει βιαίωσ νὰ ξαναγίνῃ ἡ Τουρκικὴ
διοίκθςισ ὅ,τι ἦτον, ἀμφιβάλλω ἀκόμθ, ὅτι ἠκικὴ δφναμισ
καὶ ἀκόμθ ὀλιγϊτερον ἠκικὴ δφναμισ ξζνθ ἠμπορεῖ νὰ
ἐνεργιςῃ τοιαφτθν ἀςυνικιςτον μεταβολιν· μόνθ ἡ
ὑλικὴ δφναμισ ἢ ἡ δφναμισ τῶν ὅπλων ἔχει ταφτθν τὴν
ἰςχφν. Τοιαφτθ εἶναι ὅμωσ ἡ παροῦςα κατάςταςισ τῶν
πραγμάτων ἐν Τουρκίᾳ, ὥςτε μία παροῦςα δφναμισ,
ἀφοῦ ἅπαξ παρρθςιαςκῆ, δὲν κζλει εἶναι δυνατὸν νὰ
(επιςθμείωςθ Α. Μαυροκορδάτου:)
(α)
Αῦτὰ τ᾿ ἀποτελζςματα εἶναι γνωςτὰ ἤδθ· διότι ἡ Ρόρτα, κακὼσ
ἄριςτα προεῖδεν ὁ βακφσ αῦτὸσ πολιτικόσ, ἀπζρριψε τὰ προβλιματα
τῆσ ῾΢ωςςίασ, καὶ ὁ Βαρὼν Στρογονὼφ ἠναγκάςκθ ν᾿ ἀναχωριςῃ.

Jean Sharman
ςτακῇ, παρὰ ἐκεῖ ὅπου ἠμπορεῖ, καὶ ὅπου πρζπει νὰ

ςτακῇ, δθλαδὴ ἐκεῖ, ὅπου δὲν κζλει ἔχει πλζον ἐχκροὺσ
νὰ πολεμιςῃ.(β)
Ὅλα μὲ φαίνεται νὰ ςυντρζχουν εἰσ ταφτθν τὴν
μεγάλθν λφςιν *ς.ς. τὴν ἐκδίωξιν τῶν ᾽Οκωμανῶν ἀπὸ
τὴν Εῦρϊπθν+ · καὶ αῦταὶ αἱ δυςτυχίαι, τὰσ ὁποίασ οἱ
῞Ελλθνεσ ἔπακαν εἰσ τὰσ ῾Θγεμονίασ, κζλουν ςυνειςφζ-
ρει μεγάλωσ νὰ τυφλϊςουν ἐπὶ μᾶλλον τοὺσ Τοφρκουσ
περὶ τῆσ κζςεϊσ των.(γ) Ριςτεφουν πάντοτε ὅτι ἡ
῾΢ωςςία δὲν δφναται τίποτε, ἐπειδὴ αἱ ἄλλαι δυνάμεισ
δὲν κζλουν τὴν ςυγχωριςει νὰ κελιςῃ μιτε νὰ δυνθκῇ,
παρὰ κατὰ τὴν κζλθςίν των· καὶ ἐντεῦκεν ὁρμϊμενοι οἱ
Τοῦρκοι κζλουν αῦξιςει τὰσ ἐπικυμίασ καὶ τὴν
αῦκάδειάν των πζραν παντὸσ ὅρου · ὁ Κεόσ κζλει κάμει
τὰ ἐπίλοιπα.
᾽Εκεῖνο, ὅπου ἠμπορῶ νὰ ςᾶσ εἴπω ἐν τοςαφτῳ,
Κφριζ μου, εἶναι, ὅτι ἡ Ρρουςςία, χωρὶσ νὰ γνωρίηῃ τὰσ
ςυνομιλίασ μασ, ἐφανζρωςε τὴν προκυμίαν τθσ, εἶναι
διόλου τῆσ γνϊμθσ μασ, καὶ τὸ περιςςότερον, κθρφττει,
(επιςθμειϊςεισ Α. Μαυροκορδάτου:)
(β)
᾽Ορκότατοσ ςυμπεραςμόσ, καὶ τοςοῦτον μᾶλλον ὠφζλιμοσ δι᾿ ἡμᾶσ,
κακ᾿ ὅςον προμθνφει τὴν τελείαν ἀποδίωξιν τῶν Τοφρκων ἀπὸ τὴν
Εῦρϊπθν.
(γ)
Ὅταν ἐγράφετο αῦτὸ τὸ γράμμα, ἀκόμθ ἀγνοοῦντο τὰ μετὰ ταῦτα
ςυμβάντα εἰσ τὴν Βλαχίαν, καὶ τὸ καφςιμον τοῦ Βουκουρεςτίου, τὰ
οποῖα ἔτι μᾶλλον θῧξθςαν καὶ τὰ δίκαια τῆσ ῾΢ωςςίασ καὶ τὸ
ἀςυμβίβαςτον τῆσ οἰκονομίασ μὲ τὴν Τουρκίαν.

ὅτι εἶναι ἕτοιμθ νὰ ςυναγωνιςκῇ μὲ ἡμᾶσ καὶ μὲ τὰσ

ἄλλασ ςυμμαχικὰσ δυνάμεισ.(δ)
Κάκε ἡμζρα ἠμπορεῖ νὰ μᾶσ φζρῃ εἰδιςεισ
ἀποφαςιςτικάσ. ᾽Εκεῖναι τὰσ ὁποίασ ἐλάβαμεν ἀπὸ τὰσ
῾Θγεμονίασ, ἀναγγζλλουν τὴν διάλυςιν τοῦ ςτρατεφ-
ματοσ τοῦ Ρρίγκιποσ ῾Υψθλάντου.
Φρονῶ κακὼσ καὶ ςεῖσ, Κφριζ μου, ἐκάμαμεν ὅ,τι
ἠμπορζςαμεν, διὰ νὰ ἀποτρζψωμεν ἀπὸ τὴν πατρίδα
μασ τὰσ δυςτυχίασ, αἱ ὁποῖαι τὴν κλίβουν· οἱ ἀγῶνεσ
μασ ἐςτάκθςαν ἀνωφελεῖσ. ῾Θ ᾽Επανάςταςισ ἄρχιςε νὰ
κάμνῃ ταχείασ προόδουσ· μόνον κακοὶ ἢ ἀμακεῖσ
ἠμποροῦν νὰ κεωριςουν τὰ εἰσ τὰσ ῾Θγεμονίασ
γινόμενα ὡσ δεῖγμα τῶν γενθςομζνων εἰσ τὴν Ἑλλάδα, ἢ
Ἀλβανίαν, ἢ εἰσ τὰσ Νιςουσ τοῦ Ἀρχιπελάγουσ. Οἱ
Μολδαυοί καὶ Βλάχοι ἔμειναν δι’ ὅλου ξζνοι εἰσ τὴν
ἐπανάςταςιν. Ρλὴν τί κοινὸν εἶναι μεταξὺ τοφτων καὶ
τῆσ καταςτάςεωσ τῆσ Ρελοποννιςου, τῆσ Ἑλλάδοσ καὶ
τοῦ Ἀρχιπελάγουσ; Ὁ κάκε ἄνκρωποσ, ὅςτισ ἐπῆρε τὰ
ὅπλα εἰσ τὴν Ἑλλάδα, ἔχει ἕνα τάφον, μίαν οἰκίαν, μίαν
γενεάν νὰ ὑπεραςπιςκῇ· ὁ κάκε ναφτθσ, εἰσ τὴν πα-
ροῦςαν τῶν πραγμάτων κατάςταςιν, ἔχει ἢ νὰ νικιςῃ ἢ
(δ)
Ὅταν ἡ Ρρουςςία ἐςυμφϊνθςεν οἴκοκεν, ἕπεται νὰ γίνῃ ἓν τῶν δφο, ἢ
καὶ ἡ Αῦςτρία νὰ παραςυρκῇ, ἢ διὰ νὰ πείςῃ τὴν Ρρουςςίαν νὰ μὴν
ἀνακατωκῇ, νὰ μείνῃ ἀδιάφοροσ καὶ αῦτι, καὶ ν᾿ ἀφιςωςι μόνθν τὴν
῾΢ωςςίαν· τοῦτο τὸ δεφτερον μὲ φαίνεται δυςκολϊτερον.

Jean Sharman
νὰ ἀποκάνῃ, ἔξω ἂν οἱ ναῦταί μασ διεφκάρθςαν δι’

ὅλου. Δὲν βλζπω λοιπὸν πικανότθτα διαλλαγῆσ μεταξὺ
Ἑλλινων καὶ Τοφρκων· ἡ μόνθ, ἡ ὁποία ἤκελε φανὴ
ὀλίγον δυνατι, ἤκελεν εἶναι ἀποτζλεςμα ξζνθσ μεςθ-
τείασ, καὶ μάλιςτα ἂν ἡ ῾΢ωςςία ἦτον ἡ μεςιτεφουςα.
῎Εξω τοφτου, πρζπει νὰ νικιςωμεν ἢ ν’ ἀποκάνωμεν. Οἱ
῞Ελλθνεσ λοιπὸν ἔχουν ςιμερον εἰπζρποτε χρείαν μιᾶσ
καλῆσ καὶ ςοφῆσ ὁδθγίασ, καὶ ποῦ κζλουν τὴν εὕρει οἱ
δυςτυχεῖσ! Δὲν ἀμφιβάλλω περὶ τῆσ ὁδθγίασ, τὴν ὁποίαν
κζλετε τοὺσ δϊςει, Κφριζ μου, μὲ τὰσ ςυμβουλάσ ςασ.
῍Αν ἤμουν ἐλεφκεροσ, καὶ ἂν ἠμποροῦςα, κακὼσ
εὑρίςκομαι, νὰ μοιραςκῶ εἰσ δφο, βζβαια δὲν ἤκελα
ἀποφφγει νὰ τοὺσ εἴπω κακαρά, πῶσ κεωρῶ τὰ χρζθ, τὰ
ὁποῖα ἔχουν νὰ ἐκπλθρϊςουν, καὶ τὰ ὁποῖα πρζπει νὰ
ἐκπλθρϊςουν ἐπί ποινῇ κανάτου, καὶ τὸ χειρότερον
κανάτου ἀνθλεοῦσ.(ε) Κζλομεν εἶςκαι καταδικαςμζνοι,
Κφριζ μου, νὰ ἀκοφςωμεν νὰ ςυγκρικοῦν οἱ
ςυμπατριῶταί μασ μὲ τοὺσ Νεαπολίτασ καὶ Ριεμοντί-
τασ. ᾿Θξεφρω, ὅτι οἱ ἐδικοί μασ κζλουν μὲ εἴπει: Διὰ τί
λοιπὸν δὲν διαμοιράηεςαι; ἢ διὰ τί δὲν δίδεςαι ὁλό-
κλθροσ εἰσ τὴν πατρίδα ςου; ῾Θ ἀπόκριςίσ μου εἶναι
εῧκολοσ· (Αον) εἶμαι μικρόσ, διὰ νὰ μοιραςκῶ, καὶ μοι-
(ε)
Εἴκε ν᾿ ἀκουςκῇ κἂν τϊρα. Ἀλλὰ πρζπει νὰ τὸ πιςτεφςωμεν· κρίνει
μακρόκεν ὁ καλὸσ καὶ ςοφὸσ Ρατριϊτθσ, καὶ δὲν ἦλκε νὰ ἰδῇ τὴν
κατάςταςίν μασ.

ραηόμενοσ ἤκελα ἀξίηει ὀλιγϊτερον τοῦ μθδενὸσ ὑπὲρ

τῶν Ἑλλινων· ἤκελα τοὺσ βλάψει. (Βον) μζνω εἰσ τὸν
τόπον μου καὶ κζλω μείνει ἐν ὅςῳ ἐλπίηει νὰ τοὺσ εἶμαι
ὠφζλιμοσ. Ὁποίαν ἡμζραν ἴδω, ὅτι τὰ χρζθ τοῦ
ὑπουργιματόσ μου εἶναι ἀςυμβίβαςτα μὲ τὰ χρζθ τὰ
ὁποῖα μὲ ἀπαιτεῖ ἡ πατρίσ, πιςτεφςατζ με, Κφριζ μου,
ὅτι δὲν κζλω ἀναβάλει οῦδεποςῶσ ν’ ἀκολουκιςω τὸν
δρόμον, τὸν ὁποῖον πρζπει ν’ ἀκολουκιςῃ πᾶσ τίμιοσ
ἄνκρωποσ.(ςτ)
Ἀφοῦ ςᾶσ ἔκαμα τὴν ἐξομολόγθςίν μου, ςυγχωρι-
ςατζ με νὰ ςᾶσ εἴπω τί ςτοχάηομαι περὶ ὑμῶν καὶ τῶν
ἐκδουλεφςεων, τὰσ ὁποίασ ἠμπορεῖτε νὰ κάμετε πρὸσ
τοὺσ ςυμπατριϊτασ μασ, μζνων ὅπου εἶςκε, ἕωσ ὅτου
νὰ μάκωμεν, ποῦ καὶ πῶσ ἡ Ρρόνοια κζλει μᾶσ
ὁδθγιςει εἰσ τὸν δρόμον τῶν χρεῶν μασ.(η)
Δὲν ἀγνοῶ τὴν ἔξοδον τοῦ Ρ(ρίγκιποσ) Μ(αυρο-
κορδάτου), καὶ τὸν ἐπαινῶ· ὅ,τι παρόμοιον ἠμπορεῖ νὰ
(ςτ)
Εἴκε νὰ ἠμποροῦςε νὰ ἔλκῃ νὰ μᾶσ ὁδθγιςῃ · πλὴν εἶναι βζβαιον ὅτι
μᾶσ εἶναι χρθςιμϊτατοσ ἐκεῖ ὅπου εὑρίςκεται, καὶ ὠφελεῖ πολὺ
περιςςότερον παρὰ ἂν ἦτον ἐδῶ, ὅπου ἴςωσ οῧτε ἤκελον ἀκοφςει
τοὺσ λόγουσ του.
(η)
Ὁ ςεβαςτὸσ γζρων *ς.ς. Ἰγνάτιοσ+ εἶχε γράψει πρὸσ τὸν φίλον του *ς.ς.
Καποδίςτρια+ τὸν ςκοπὸν τοῦ νὰ καταβῇ εἰσ τὴν Ἑλλάδα· τὸ δὲ
ἐμποδίηει ὁ καλὸσ Ρατριϊτθσ *ς.ς. Καποδίςτριασ+, δὲν νομίηω νὰ εἶναι
δι᾿ ἄλλο τζλοσ, εἰμὴ διὰ νὰ λάβῃ προςταγὴν νὰ ςυνακολουκιςῃ τὰ
ῥωςςικὰ ςτρατεφματα, ὅταν αῦτὰ εἰςβάλουν εἰσ τὴν Τουρκίαν.

Jean Sharman
γίνῃ εἶναι τίμιον καὶ ὠφζλιμον· (θ) ἀλλὰ χρειαηόμεκα

περιςςότερον· πρζπει νὰ διδάξωμεν τοὺσ ἀνκρϊπουσ,
οἵτινεσ κυβερνοῦν τὰ πράγματα εἰσ τὴν Ρελοπόννθςον
καὶ Ἑλλάδα, ὅτι πρῶτον χρζοσ των εἶναι νὰ ςτιςουν εἰσ
ἰςχυρὰν βάςιν τὴν ἀςφάλειαν τοῦ τόπου· ἀντὶ νὰ
ἐκτείνουν τὴν ἐνζργειαν, πρζπει νὰ τὴν ςυγκεντρϊ-
ςουν· ἀντὶ νὰ διαςπείρουν τὰσ δυνάμεισ, πρζπει νὰ τὰσ
ἑνϊςουν, νὰ τὰσ καταςκευάςουν καὶ νὰ τὰσ ὑποβάλουν
εἰσ ἰςχυρὰν παιδείαν. ῾Θ πλθκὺσ τῶν ἀρχθγῶν γεννᾷ
πλθκὺν ςυμφερόντων καὶ ἐκεῖκεν προκφπτει ἡ διάςτα-
ςισ τῶν γνωμῶν καὶ ἡ ἐξαςκζνθςισ τῆσ ἠκικῆσ καὶ ςτρα-
τιωτικῆσ δυνάμεωσ· τότε αἱ ἀτυχίαι εἶναι ἄφευκτοι. Ὁ
τῶν Ἑλλινων πολζμιοσ εἶναι εἷσ *ς.ς. ᾽Οκωμανικὴ
Αῦτοκρατορία+ καὶ οἱ βοθκοί του *ς.ς. Μεγάλαι Δυνά-
μεισ+ τείνουν νὰ ἐνδυναμϊςουν τὴν φοβεράν του ἑνό-
τθτα.
Εἶναι πλθκὺσ ἀρχθγῶν, ἐπειδὴ οἱ ῞Ελλθνεσ ματαίωσ
ηθτοῦν ἀκόμθ μεταξφ των τὸν ἄνκρωπον, ὅςτισ ἠμπορεῖ
νὰ γίνῃ ὁ μόνοσ ἀρχθγόσ. Τὸ ὁμολογῶ· πλὴν χρειάηεται
μὲ κάκε τρόπον νὰ εὕρωμεν ἢ νὰ ηθτιςωμεν αῦτὸν τὸν
ἄνκρωπον, αῦτὸν τὸν μόνον ἀρχθγόν·(κ) χωρὶσ τοφτου
(θ)
Ὁ ἴδιοσ Μαυροκορδᾶτοσ τὸν εἶχε γράψει, λζγων ὅτι, ἂν καὶ δὲν
ἐνζκρινε ἀπ᾿ ἀρχῆσ τὸ πρᾶγμα, ὅταν ὅμωσ ἐκινικθ, ςτοχάηεται χρζοσ
του τὸ νὰ καταβῇ εἰσ τὴν Ρατρίδα.
(κ)
Ὅςοι ἀγαποῦν τὴν Ρατρίδα καὶ τὴν ἐλευκζρωςιν τῆσ Ἑλλάδοσ ἀπὸ τὸν
ηυγόν, ἂσ ςκεφκῶςι ἀκριβῶσ αῦτοὺσ τοὺσ λόγουσ τοῦ καλοῦ πατριϊτου·

δὲν κατορκοῦται τίποτε· οἱ κίνδυνοι κζλουν πλθςιάςει,

καὶ δὲν κζλει εἶςκαι πλζον καιρὸσ νὰ ςυνδράμωμεν τὴν
δυςτυχῆ μασ πατρίδα. ᾽Εξετάςατε, Κφριζ μου, τὸ ἄπει-
ρον τοῦτο ηιτθμα καὶ μὴν ἀμελῆτε κανζν ἀπὸ τὰ δυνατὰ
ςασ μζςα διὰ νὰ τὸ λφςετε ὅςον ταχζωσ καὶ ὠφελίμωσ
ἠμπορεῖτε.
Ρολλοί ἐλπίηουν, ὅτι τὰ φρονιματά μου περὶ τοῦ
ἀπείρου τοφτου ηθτιματοσ εἶναι ὅμοια μὲ τὰ τῆσ
διοικιςεωσ, τὴν ὁποίαν δουλεφω· ἢ ὅτι, ὅπωσ γυρίςουν
τὰ πράγματα, ἡ διοίκθςισ αὕτθ δὲν κζλει τὰ
ἀποδοκιμάςει ποτζ, ἐπειδὴ ἐγὼ τὰ ἔδωκα.
῍Ασ ἐννοθκῶμεν μίαν φοράν διὰ πάντοτε περὶ τοῦ
οῦςιϊδουσ τοφτου πράγματοσ. ῾H ῾΢ωςςία ἀπεδοκί-
μαςε τὴν ἐπανάςταςιν καὶ ἡ ἐπανάςταςισ ἤρχιςεν
οὕτωσ, ὥςτε ἡ ῾΢ωςςία δὲν ἠμποροῦςε καὶ δὲν ἔπρεπε
μιτε νὰ ςιωπιςῃ μιτε νὰ ἐπικυρϊςῃ.(ι) ᾿Θμπορεῖ νὰ ἐνα-
τοιοῦτον ἄνκρωπον ἐκ μὲν τῶν ξζνων βλζπω τὸν Ρρίγκιπα Εῦγζνιον·
ἐκ τῶν ὁμογενῶν μασ τὸν γράφοντα τὸ παρόν, ὅςτισ, μ᾿ ὅλον ὅτι εἶναι
ἀναγκαῖοσ ἤδθ ἐκεῖ ὅπου εὑρίςκεται, ὅταν ὅμωσ ἀποφαςιςκῶςι τὰ τῆσ
Εῦρϊπθσ κινιματα, ὥςτε νὰ κθρυχκῇ ὁ κατὰ τῆσ Τουρκίασ πόλεμοσ,
τότε ἠμπορεῖ (νὰ) χρθςιμεφςῃ περιςςότερον ἐδῶ, παρὰ ἐκεῖ· ἀλλὰ ἐπὶ
τὸ παρὸν τί νὰ γίνῃ; δὲν ἠξεφρω ἄλλο, εἰμὴ ἐκεῖνο ὅπου ςυμβουλεφει
κατωτζρω· νὰ ςυγκεντρίςωμεν τὴν δφναμιν εἰσ χεῖρασ ὅςον τὸ
δυνατὸν ὀλιγωτζρων ἀνκρϊπων, ἐκ τῶν ὁποίων τὴν ἐκλογιν καλῶσ νὰ
προςζξωμεν.
(ι)
Στοχάηομαι, ὅτι δὲν ἠμποροῦςε κακαρϊτερον νὰ ἐκφραςκῇ ὁ
ἄνκρωποσ.

Jean Sharman
ςχολθκῇ εἰσ τὰσ ςυνεπείασ τθσ, μὲ ςκοπὸν νὰ τὰσ κάμῃ

νὰ εῦτυχιςουν; Δὲν ἠμπορεῖ βζβαια,(κ) παρ’ ὅταν βιαςκῇ
ἀπὸ κραταιὰν ἀνάγκθν· ἀπὸ ἀνάγκθν ἀνυπόςτατον.
Αῦτὴ ἡ ἀνάγκθ κζλει εἶςκαι κραταιὰ καὶ ἀνυπόςτατοσ,
ὅταν ἀποδειχκῇ, ὅτι δὲν εἶναι πλζον δυνατὸν νὰ
ἐπανζλκῃ εἰσ τὴν Τουρκίαν, διὰ μζςου τῆσ τουρκικῆσ
διοικιςεωσ, μία κατάςταςισ εῦςυμβίβαςτοσ μὲ τὴν
διατιρθςιν τῆσ εἰρινθσ. ῍Αν τεκῇ τοῦτο τὸ πρόβλθμα, οἱ
Τοῦρκοι δὲν κζλουν πολεμθκὴ πλζον κατὰ χάριν τῆσ
ἐπαναςτάςεωσ· κζλουν πολεμθκὴ διὰ νὰ παφςῃ ἡ
ἀταξία, τὴν ὁποίαν ἡ Ρόρτα προκαλεῖται, ἀκολουκοῦςα
κατὰ τῶν Χριςτιανῶν ςφςτθμα ὀλζκριον καὶ αἵματοσ. (λ)
Εἰσ τὸ ἰδιαίτερόν μασ καὶ ἀκοφοντεσ μόνον τὰ
αιςκιματά μασ, ἠμποροῦμεν νὰ εἴμεκα καταπειςμζνοι,
ὅτι ἡ ἀπόδειξισ αὕτθ ἐδόκθ ἤδθ εἰσ τοὺσ Τοφρκουσ· καὶ
ἔξω μόνον ἂν ἀλλάξουν φφςιν, ἢ ἂν αἱ Εῦρωπαϊκαὶ
δυνάμεισ γίνουν αῦταὶ Μουςουλμάναι, δὲν κζλει εἶςκαι
πλζον δυνατὸν νὰ ἀνακλθκῇ διὰ τῶν Τοφρκων εἰσ τὴν
Τουρκίαν μία κατάςταςισ εῦςυμβίβαςτοσ μὲ τὴν
ὕπαρξιν τῶν ὑπ’ αῦτὴν Χριςτιανῶν· ἀλλ’ ἠμποροῦμεν νὰ
καταπειςκῶμεν, ὅτι ὅλαι αἱ ἄλλαι ὑπόκεινται εἰσ τὴν
(κ)
Ἄρα ἐν ὅςῳ ἀκολουκοῦμεν τὸν αῦτὸν τφπον τῆσ ἑταιρικῆσ ἐπανα-
ςτάςεωσ, εἶναι ἀδφνατον νὰ ἐλπίςωμεν τὴν ἄμεςον βοικειαν ἀπὸ τὴν
῾΢ωςςίαν.
(λ)
Εἶναι λοιπὸν φρόνιμον τὸ νὰ κθρφττωμεν ἡμεῖσ τὴν ῾΢ωςςίαν, ἐνῶ
οῧτε καταγινόμεκα κἂν νὰ κάμωμεν τὰ ὅςα πρζπει διὰ νὰ ἠμπορῇ νὰ
μὴ καταδικάηῃ τὴν ἀποςταςίαν ἡ ῾΢ωςςία;

αῦτὴν πεποίκθςιν; ᾽Επειδὴ εἴμεκα πεπειςμζνοι ἡμεῖσ,

χρειάηεται νὰ καταπειςκοῦν καὶ αῦταί· καὶ εἰσ τοῦτο
καταγινόμεκα, ἴςωσ ἐπιτφχωμεν τὸν ςκοπόν μασ. Ἀλλ’ ἡ
Ρρόνοια κζλει ἀποφαςίςει καὶ κζλομεν μάκει, ἂν τὸ
ἀποφαςίηῃ, εῦκὺσ ἀφοῦ γνωρίςωμεν τὰσ ἀποκρίςεισ
τῆσ Ρόρτασ εἰσ τὴν ἀναφοράν μασ.(μ)
῞Εωσ τότε ἡ Αῦλὴ τῆσ ῾΢ωςςίασ δὲν ἠμπορεῖ εἰμὴ νὰ
οἰκτείρῃ τὴν ἐπανάςταςιν, καὶ νὰ μείνῃ δι’ ὅλου ξζνθ εἰσ
ὅλασ τὰσ ςυνεπείασ.
Ρερὶ τῶν ἰδιαιτζρων μου φρονθμάτων, τὰ ςυνάγω
εἰσ μίαν μόνθν γνϊμθν· νὰ κάμωμεν ὅλα τὰ δυνατὰ νὰ
φυλάξωμεν τὴν Ρελοπόννθςον καὶ τὰσ νιςουσ τοῦ
Ἀρχιπελάγουσ· νὰ ςυςτιςωμεν μίαν ἰςχυρὰν καὶ καλὴν
κυβζρνθςιν· νὰ ἐμφανίςωμεν εἰσ τὸν πολιτικὸν κόςμον
τὸν τόπον μασ μὲ τὴν ἐκνικιν του ςτολιν, καὶ χωρὶσ νὰ
δανειςκῶμεν κανὲν ςχῆμα τῶν νεωτζρων, ἀλλ’ οῧτε τὴν
γλῶςςαν των(ν) *ς.ς. “πομπϊδθ” προτάγματα “τῶν
Ἰταλικῶν, Γερμανικῶν καὶ Γαλλικῶν ἑταιρειῶν”].
Νὰ διαφυλάξωμεν τὸν τόπον, ὁ ὁποῖοσ ἐλευκε-
ρϊκθ ἤδθ ἀπὸ τὸν ᾽Οκωμανικὸν ηυγόν. Δὲν ἐπανα-
λαμβάνω ἐδῶ ὅ,τι εἶπον ἀνωτζρω.
Νὰ ςυςτιςωμεν μίαν ἰςχυρὰν καὶ καλὴν κυβζρνθ-
ςιν· καταγινόμενοι εἰσ τὸ μζγα τοῦτο ἔργον, δὲν πρζπει
νὰ ἀποδεχκῶμεν μίαν ὑπόκεςιν *ς.ς. περὶ ἐπικειμζνου
(μ)
Αῦταὶ αἱ ἀποκρίςεισ οῧτε ἐδόκθςαν, καὶ ἠναγκάςκθ νὰ ἀναχωριςῃ ὁ
Ρρζςβυσ· ὅκεν ἐλφκθ τὸ πρόβλθμα.
(ν)
Μὲ φαίνεται, ὅτι ἐκφράηεται κακαρά, καὶ δὲν εἶναι χρεία ςχολίων· ἂσ
ἀκολουκιςωμεν λοιπὸν τὴν γνϊμθν του.

Jean Sharman
῾΢ωςςο-Τουρκικοῦ πολζμου], ἀλλὰ νὰ κινιςωμεν ἀπὸ

ἕν πρᾶγμα. Ροῖον εἶναι τοῦτο; ῾Θ Ρελοπόννθςοσ ἐπζ-
ςτρεψε πάλιν εἰσ ἑαυτιν· τὸ πρῶτον ςυμφζρον καὶ
πρῶτον χρζοσ τθσ εἶναι νὰ προφυλαχκῇ διὰ πάντα ἀπὸ
τὸν ςυντριβζντα ηυγόν. Ρολιτευομζνθ λοιπὸν [ἡ Ἑλλθ-
νικὴ Κυβζρνθςισ+ πρζπει νὰ ςκοπῇ κυρίωσ τοῦτο τὸ
τζλοσ. Κάκε ἅλλοσ ςκοπόσ, πᾶςα ἄλλθ κεωρία ἤκελεν
εἶςκαι κατὰ τὸ παρὸν ὑποκετικι, καὶ πάντοτε κζλει ἔχει
τὸν δεφτερον λόγον.
᾽Εν ὅςῳ ὁ ἐχκρὸσ εἶναι εἰσ τὴν Εῦρϊπθν, πρζπει νὰ
προφυλαττϊμεκα, καὶ διὰ νὰ προφυλαχκῶμεν, πρζπει
νὰ εἴμεκα δυνατοί. Ἀλλὰ δφναμισ δὲν γίνεται παρὰ
ςυγκεντριηομζνων ὅλων τῶν μζςων, καὶ ἐνεργουμζνων
μονοειδῶσ. Τὸ ἐπαναλαμβάνω· αῦτὴ ἡ διεφκυνςισ *ς.ς.
τῶν ςτρατιωτικῶν ἐπιχειριςεων ὑπὸ ‘μονοειδῆ’ ἡγε-
ςία+ δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἔχῃ ἄλλον ςκοπόν, παρὰ τὴν
φφλαξιν τοῦ ἀποκτθκζντοσ καλοῦ. Στοχάηομαι λοιπόν,
ὅτι ἡ καταςκευὴ τῶν δθμοςίων δυνάμεων εἰσ τοὺσ
ἐλευκερωκζντασ τόπουσ πρζπει νὰ εἶναι ἁπλουςτάτθ
καὶ ὅςον τὸ δυνατὸν παρομοία μὲ τὴν παλαιάν των
καταςκευιν. Οἱ νεωτεριςμοί κζλουν κάμει περιςςό-
τερον κακὸν παρὰ καλόν. Ὁ τόποσ πρζπει νὰ ἔχῃ μίαν
διοίκθςιν, τί μζλει ἂν αῦτὴ ἡ διοίκθςισ ἔχῃ τοιοῦτον ἢ
ἄλλον ςχῆμα; Απαιτεῖται νὰ εἶναι καλὴ καὶ ἰςχυρά. Εἰσ
ὅλουσ τοὺσ καιροὺσ ἡ τῆσ Ἑλλάδοσ διοίκθςισ ἦτον
πραγματικῶσ ἐπιτροπικὴ (représentative)·(ξ) ὅςοι ἄνκρω-
(ξ)
Δθλαδὴ τὸ κάκε μζροσ εἶχε τοὺσ παραςτάτασ του, τοὺσ Ρροεςτῶτασ
του, κ.τ.λ.

ποι εἶχον ὑπόλθψιν ἀπὸ τοὺσ ςυμπατριϊτασ των,

ἔμβαινον εἰσ τὴν διοίκθςιν τῶν πραγμάτων. Ἄλλοτε ἡ
μόνθ φροντίσ ἦτον, πῶσ νὰ ὑπακοφουν καὶ πῶσ νὰ
ὑποφζρουν τὴν ᾽Οκωμανικὴν μάςτιγα· ςιμερον πρζπει
νὰ ηθτιςουν τοὺσ τρόπουσ τοῦ νὰ ἔχουν τὸν λαὸν
εῦπεικοῦντα, διὰ νὰ τὸν φυλάξουν πάντοτε ἐλεφκερον
ἀπὸ τὸν ςυντετριμζνον ηυγόν. Μὲ φαίνεται, ὅτι τοῦτο
εἶναι εῦκολϊτατον, ἂν οἱ ἄρχοντεσ τῶν διαφόρων
τόπων εἶναι νοιμονεσ, καὶ μάλιςτα ἀφιλοκερδεῖσ. ῍Ασ
ἀποφφγουν ὅςον τὸ δυνατὸν πᾶςαν πομπϊδθ ὀνο-
μαςίαν καὶ ὅλουσ τοὺσ μεγάλουσ λόγουσ, τῶν ὁποίων
ἐςχάτωσ οἱ Ἰταλοί παρζςτθςαν τὸ γελοῖον δρᾶμα.
῎Εχομεν χρείαν νὰ ἐνδυναμϊνομεν τὸν ἐχκρόν; Τὸν
ἐνδυναμϊνομεν ὁςάκισ μὲ τὴν πολιτείαν ἢ μὲ τοὺσ
λόγουσ δικαιϊνομεν τὴν κακ’ ἡμῶν ςυκοφαντίαν.
Χαρακτθρίηουν τὴν ἐπανάςταςιν τῆσ Ἑλλάδοσ ὡσ ἔργον
αῦτόχρθμα τῶν Ἰταλικῶν, Γερμανικῶν καὶ Γαλλικῶν
ἑταιρειῶν. ῾Θ κατθγορία αῦτὴ εἶναι ψευδισ· τοῦλά-
χιςτον δὲν τὴν βοθκεῖ καμμία ἀπόδειξισ·(ο) ἐν τοςοφτῳ
αῦτὴ πιζηει τὸ ἔκνοσ μασ. Αἱ ἀνόθτοι προκθρφξεισ τοῦ
῾Υψθλάντου ἐδικαίωςαν πολλὰ τοὺσ ἐχκρούσ μασ (καὶ
δὲν εἶναι μόνον οἱ Τοῦρκοι ἐχκροί μασ) νὰ ςθμειϊςουν
τὴν ἑλλθνικὴν ἐπανάςταςιν ὡσ περιςπαςμόν, τὸν
ὁποῖον οἱ Ἰακωβῖνοι τῆσ Εῦρϊπθσ ἐνιργθςαν πρὸσ
βοικειαν τῶν ὀλεκρίων ςκοπῶν των κατὰ Ἰταλίασ,
Γερμανίασ καὶ Γαλλίασ. Συμφζρει τὰ μζγιςτα ν᾿ ἀναι-
(ο)
῾Θμεῖσ ἀντὶ νὰ ἀναιρζςωμεν τοῦτο, καταγινόμεκα νὰ δϊςωμεν
ἀποδείξεισ εἰσ τοὺσ ἐχκροφσ μασ.

Jean Sharman
ρεκῇ ἡ ςυκοφαντία καὶ οἱ εἰσ τὴν Ἑλλάδα προῧχοντεσ

ἠμποροῦν εῦκόλωσ νὰ τὸ κατορκϊςουν διὰ τῶν
προφυλάξεων, τὰσ ὁποίασ ςχεδιάηω ἀκολοφκωσ.
Αον. Νὰ πολιτεφςουν τοὺσ ἐλευκερωκζντασ τόπουσ μὲ

μόνον ςκοπὸν μικρᾶσ προφυλάξεωσ πάςθσ
ἐπιδρομῆσ, τόςον ἀπὸ μζρουσ τῶν Τοφρκων, ὅςον
ἀπὸ μζρουσ τῶν *εῦρωπαϊκῶν+ Αῦλῶν, αἱ ὁποῖαι
προτιμοῦν τὴν Μουςουλμανικὴν δφναμιν ἀπὸ
πᾶςαν ἄλλθν εἰσ τὴν Ἀνατολιν.
Οἱ Τοῦρκοι κζλουν ἐνεργιςει διὰ τῶν ὅπλων
καὶ ἔτι πλζον διὰ τῆσ διαφκορᾶσ· αἱ ἄλλαι
δυνάμεισ μὴ δυνάμεναι φανερὰ νὰ ἑνωκοῦν μὲ
τοὺσ Τοφρκουσ εἰσ τὰ δυναςτικὰ κινιματα, κζλουν
ςυμπράξει μὲ αῦτοὺσ διὰ τὸ αῦτὸ τζλοσ,
μεταχειριηόμενοι τὴν διαφκοράν.
Βον. Διὰ νὰ ςυςτθκῇ ἡ διοίκθςισ ὥςτε νὰ προφυ-

λαχκῇ ἀπὸ τόςουσ κινδφνουσ, πρζπει νὰ
ςυγκεντρωκῇ ἡ πραγματικὴ δφναμισ εἰσ ὀλίγασ
χεῖρασ, ἂν ὄχι εἰσ χεῖρασ ἑνόσ. Ὁ λαόσ πρζπει νὰ
μετζχῃ τῆσ διοικιςεωσ διὰ τῆσ ςυγκατακζςεϊσ
του·καὶ κατὰ τοὺσ ἀνζκακεν ςυνθκιςμζνουσ καὶ
ἐκνικοὺσ τρόπουσ.(π)
Γον. Τὰ παλαιὰ ςχιματα ἔπρεπε νὰ διαφυλαχκοῦν

ἐπιμελῶσ ἐπὶ τζλει *ςτρατθγικῆσ+ ὠφελείασ, καὶ
(π)
᾽Εξιγθςιν εἰκάηω ποίαν ἐννοεῖ κατὰ τὸ παρὸν ςυγκατάκεςιν τοῦ λαοῦ·
τὴν ςιωπθλιν, οἵα ἐςυνθκίηετο.

νὰ μὴ δικαιϊςωμεν, κακὼσ εἶπα ἀνωτζρω, τὰσ

κατὰ τῶν Ἑλλινων διεςπαρμζνασ φιμασ ὡσ
τυφλῶν ὀργάνων τῶν Εῦρωπαίων ςταςιαςτῶν.
Δον. ῍Αν αἱ περιςτάςεισ ἀπαιτοῦν, ὥςτε καὶ αἱ νζαι

διοικιςεισ τῶν ἐλευκερωκζντων τόπων νὰ δϊ-
ςουν δθμόςια ψθφίςματα, ἄξια νὰ παρρθςια-
ςκοῦν εἰσ τὴν Εῦρϊπθν, ἐπικυμθτὸν ἦτον νὰ
παρρθςιάςουν εἰσ ἁπλῆν καὶ ἐκνικὴν γλῶςςαν·
πρζπει νὰ λζγουν τὰ πράγματα χωρὶσ φράςεισ καὶ
μὲ δφναμιν καὶ ἀξίωμα· Ὅςον ὀλίγα ὁμιλοῦμεν,
τόςον περιςςότερα πράττομεν· ἀλλὰ ἂν γράφω-
μεν πολλὰ καὶ πολλὰ ἂν διακροτῶμεν, ἀναγγζ-
λομεν ὅτι δὲν ἠξεφρομεν καὶ ὅτι δὲν ἠμποροῦμεν
τίποτε νὰ πράξωμεν.
Εον. Θ τελευταία προφφλαξισ εἶναι, νὰ μὴ κάμωμεν

κατὰ τὸ παρὸν προβλιματα εἰσ καμμίαν ἀπὸ τὰσ
ξζνασ αῦλάσ, ἔξω ἀπὸ τὰσ Ἑνωμζνασ ᾽Επαρχίασ τῆσ
Ἀμερικῆσ· λζγω κατὰ τὸ παρόν, ὅτι, ἂν τὸ ηιτθμα,
τὸ ὁποῖον ἐξετάηεται τϊρα εἰσ Κωνςταντινοφ-
πολιν, ἀποφαςιςκῇ, ἡ κζςισ ἀλλάηει·(ρ) ἕωσ τότε,
(ρ)
Δθλαδὴ τϊρα ὅτε *ὁ+ πρζςβυσ τῆσ ῾΢ωςςίασ ἀνεχϊρθςεν ἀπὸ τὴν
Κωνςταντινοφπολιν, ἠμποροῦμεν νὰ κάμωμεν καὶ εἰσ τὴν ῾΢ωςςίαν·
καὶ ἂν μετ᾿ ὀλίγον πλθροφορθκῶμεν, ὅτι ὁ πόλεμοσ ἐκθρφχκθ
ἐπιςιμωσ, καὶ ὅτι ςυμμετζχουν καὶ ἄλλαι δυνάμεισ, ἠμποροῦμεν νὰ
ςτείλωμεν πρεςβείαν καὶ πρὸσ αῦτάσ· ἀλλ᾿ αῦτὰ διὰ νὰ γίνουν,
χρειάηεται προθγουμζνωσ ἓν ςφςτθμα, μία Διοίκθςισ· καὶ αῦτὴ δὲν
ὑπάρχει ἀκόμθ· χρειάηεται νὰ παρρθςιαςκῶμεν ὡσ ἔκνοσ, καὶ ὄχι ὡσ
ἀποςτάται, οῧτε κόμματα ἢ ὄργανα τῶν Εῦρωπαϊκῶν ἑταιρειῶν.

Jean Sharman
ἂν αἱ προτάςεισ τῶν Ἑλλινων ἐγίνοντο δεκταί,

μζνει νὰ ἠξεφρωμεν ἂν μία ξζνθ Αῦλὴ ἤκελε μόνθ
ἐπιχειριςκὴ νὰ πραγματευκῇ μὲ αῦτοφσ, ἔχουςα
διάκεςιν κακαράν. Ὅμωσ ἂν μία ξζνθ Αῦλὴ
ἔκαμνεν ἀφ’ ἑαυτῆσ προβλιματα, τότε ἤκελεν
εἶςκαι ἀνοθςία νὰ τὰσ ἀπορρίψουν.
Ἀλλ’ ἀκόμθ δὲν εἴμεκα εἰσ τοιαφτθν ὕψωςιν· κζλομεν

τὴν φκάςει,(ς) καὶ διὰ νὰ τὴν φκάςωμεν, πρζπει νὰ
ἀγωνιηόμεκα.
᾽Εν Ρετρουπόλει τῇ 17ῃ Λουλίου 1821
ΚΟΜΘΣ ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑΣ”
Συγκεφαλαιωτικά επομζνωσ, ο Καποδίςτριασ είναι αυτόσ που

εκνικοποίθςε τότε τιν Ελλθνικι Επανάςταςθ, και προσ τοφτο
ςυνετζλεςε κακοριςτικά ςτθν ζκτοτε οριςτικι περικωριοποί-
θςθ τισ Φιλικισ Εταιρείασ δι’ εκείνθσ τισ εκναρχικισ του
παρζμβαςθσ, δεδομζνου ότι ο Μαυροκορδάτοσ κινικθκε αμζςωσ
προσ ταχφτατθ εκτζλεςθ, εντόσ ελαχίςτων μθνϊν, τϊν υποδείξεων
τοφ Καποδίςτρια.
Σθμειωτζον ότι, όταν θ διαγγελματικι εγκφκλιοσ τοφ Καποδίςτρια

περιιλκε εισ χείρασ τοφ Μαυροκορδάτου, πρωτοςτατοφςαν τότε
(Σεπτζμβριοσ 1821), από άποψθ πολιτικισ επιρροισ, οι προεςτοί
(ς)
Εἴκε! μυριάκισ εἴκε! οῧτε ἐγὼ δὲν ἀπελπίηομαι· ὄχι ὅμωσ ἐν ὅςῳ
εἴμεκα κακὼσ μζχρι τοῦδε.

τισ Ρελοποννιςου, ιτοι οι Μαυρομιχαλαίοι και οι Δελθγιανναίοι

ςτθ νότια και κεντρικι Ρελοπόννθςο αντίςτοιχα, και οι Α. Ηαΐμθσ
και Α. Λόντοσ ςτθ βόρεια Ρελοπόννθςο· ακολουκοφςαν, από
άποψθ πολιτικισ επιρροισ, ο Φιλικόσ Δθμιτριοσ Υψθλάντθσ, ωσ
“᾽Επίτροποσ τῆσ ᾽Αρχῆσ” υποςτθριηόμενοσ από τοφσ οπλαρχθγοφσ,
οι Κουντουριϊται, που ιλεγχαν τόν ςτόλο, και εν δυνάμει ο Λ.
Κωλζττθσ ωσ πολιτικόσ πάτρωνασ τϊν προμαχοφντων Σουλιωτϊν.
Τότε ο Φαναριϊτθσ Α. Μαυροκορδάτοσ ιταν απλϊσ ζνασ από τοφσ

επιδόξουσ μνθςτιρεσ τισ εξουςίασ, και μάλιςτα με μόνον
δευτερεφουςα ι και ελάχιςτθ πολιτικι επιρροι ςτισ εξελίξεισ τισ
Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, δεδομζνου ότι ακόμθ πάςχιηε τότε να
διαμορφϊςει ζνα δικό του πολιτικό ζρειςμα ςτθ δυτικι ΢οφμελθ
—ζχων εξουςιοδοτθκι προσ τοφτο από τόν Δ. Υψθλάντθ
πρόςφατα, από 14 Αυγοφςτου 1821—ϊςτε δι’ εκείνου τοφ
ερείςματοσ (τιν Ρροεδρία τισ “Συνελεφςεωσ τισ Δυτικισ Χζρςου
Ελλάδοσ”, που επρόκειτο να ςυγκλθκι μετά από δφο μινεσ, τόν
Νοζμβριο 1821) να καταφζρει να ςυμμετάςχει ςτθ νομι τισ
εξουςίασ ςτθν εγειρομζνθ Ελλάδα. Ραρομοίωσ, τό αντίςτοιχο ίςχυε
τότε ςτθν Ανατολικι ΢οφμελθ και για τόν ζτερο Φαναριϊτθ Κ.
Νζγρθ (ωσ επίδοξο Ρρόεδρο τοφ “Αρείου Ράγου” ι “Διοικιςεωσ
Ανατολικισ Χζρςου Ελλάδοσ”, που επρόκειτο να ςυγκροτθκι
επίςθσ κατά τόν Νοζμβριο 1821).
Θ διαγγελματικι επιςτολι τοφ Καποδίςτρια όμωσ επζφερε άρδθν

μια κεμελιϊδθ αλλαγι ςτο πολιτικό ςκθνικό τισ επαναςτατθμζνθσ
Ελλάδοσ, διότι ανεβάκμιςε πολιτικά τόν Ρρίγκιπα Μαυροκορδάτο,
που ιταν ο μόνοσ τϊν Ελλινων που είχε τιν τιμι να ανεφζρεται
ρθτϊσ (ωσ “Ρ. Μ.”) ςτθν επιςτολι τοφ Καποδίςτρια· απεναντίασ, ο
Δ. Υψθλάντθσ ουδαμοφ ανεφζρετο ςτθν επιςτολι, παρότι ωσ
“Ρλθρεξοφςιοσ τοῦ Γενικοῦ ᾽Επιτρόπου τῆσ Αρχῆσ” τϊν Φιλικϊν

Jean Sharman
(τοφ προμαχιςαντοσ αδελφοφ του, Α. Υψθλάντου) ανεγνωρίηετο

ωσ Αρχιςτράτθγοσ από τοφσ οπλαρχθγοφσ, υπεςτθρίηετο δε αρχικά
και από τοφσ Ζλλθνεσ ναυμάχουσ. Στθν επιςτολι του μάλιςτα ο
Καποδίςτριασ ἐπαινεῖ ρθτϊσ τόν Μαυροκορδάτο για τιν κάκοδό
του ςτθν εμπόλεμθ Ελλάδα, και δθλϊνει ότι “χρειαηόμεκα
περιςςότερον” ζργο, που ενδεχομζνωσ κα μποροφςε να
πραγματοποιθκι με θγετικζσ πρωτοβουλίεσ τοφ Μαυροκορδάτου·
απεναντίασ ο Καποδίςτριασ, γράφων ότι “οἱ ῞Ελλθνεσ ματαίωσ
ηθτοῦν ἀκόμθ μεταξφ των τὸν ἄνκρωπον, ὅςτισ ἠμπορεῖ νὰ γίνῃ ὁ
μόνοσ ἀρχθγόσ”, υπεδιλωνε ςαφϊσ τιν ακαταλλθλότθτα τοφ Δ.
Υψθλάντου να θγθκι τισ απελευκερϊςεωσ τισ Ελλάδοσ, αν μθ τι
άλλο λόγω τισ ταυτίςεϊσ του με τοφσ Φιλικοφσ, κατ’ εξουςιο-
δότθςθ τϊν οποίων αςκοφςε τιν Αρχιςτρατθγία.
Ζχων πλζον αναβακμιςκι δραςτικά από τιν εισ χείρασ του

εγκφκλιο τοφ Καποδίςτρια, ο Μαυροκορδάτοσ απζςτειλε προσ τόν
Δ. Υψθλάντθ, τιν από 27 Οκτωβρίου 1821 υπομνθματικι επιςτολι
του, διά τισ οποίασ ζκετε κζμα ανεπαρκείασ τϊν Φιλικϊν για τιν
περαιτζρω διαχείριςθ τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, και μάλιςτα
ζκετε υπό αμφιςβιτθςθ τιν θγετικι ικανότθτα τοφ Δ. Υψθλάντου
ωσ τότε “᾽Επιτρόπου” τισ (ανυπάρκτου) “᾽Αρχῆσ”. Ενδεικτικά, ςτθν
επιςτολι του ο Μαυροκορδάτοσ πρότεινε, προσ εφαρμογι τϊν
οδθγιϊν τοφ Καποδίςτρια, μεταξφ άλλων τά εξισ: 49
“ Ν’ ἀφιςωμεν τὰ ὀνόματα *ς.ς. τίτλουσ καὶ ἀξιϊματα+

ἀρχθγῶν καὶ πλθρεξουςίων καὶ ἐπιτρόπων· νὰ ὀργανί-
ςωμεν τὴν διοίκθςιν ἀπὸ τοὺσ ἰδίουσ ἐντοπίουσ *ς.ς.
ἀντιπροςωπευτικὴν διοίκθςιν+, τῶν ὁποίων νὰ γίνωμεν
ἡμεῖσ ὁδθγοὶ κακ᾿ ὅςον δυνάμεκα· νὰ τὴν ςυγκεντρϊ-
ςωμεν εἰσ ὀλίγασ χεῖρασ, ἐνόςῳ νὰ προςκαλζςωμεν
κανζνα ὑποκείμενον οἷοσ ὁ πρίγκιψ Εῦγζνειοσ (ὁ κετὸσ

Ζκκ. 8.
Αϋ Ἐκνικι Συνζλευςθ
τϊν Ελλινων ςτθν Επίδαυρο:
Πρκοσ προαςπίςεωσ τοφ

«Ρροςωρινοφ Ρολιτεφματοσ
τισ Ελλάδοσ» από τοφσ
πλθρεξουςίουσ τοφ ζκνουσ
(1 Λανουαρίου 1822)
*τοιχογραφία από τόν

Ludwig M. von Schwanthaler
(1802-1848)
ςτθ Βουλι τϊν Ελλινων+.

Jean Sharman

υἱόσ τοῦ μεγάλου Ναπολζοντοσ), ἢ ὁ κόμθσ Καποδί-

ςτριασ, ἢ πᾶσ τισ άλλοσ ἱκανότεροσ ἡμῶν.”
Με τιν επιςτολι τοφ Μαυροκορδάτου προσ τόν Δ. Υψθλάντθ,

άνοιξε ο δρόμοσ για τιν μετά από μόλισ δφο μινεσ ςυγκρότθςθ τισ
Αϋ Εκνοςυνελεφςεωσ τϊν εμπολζμων Ελλινων ςτθν Ριάδα (Νζα
Επίδαυρο) μεταξφ 20 Δεκεμβρίου 1821 και 16 Λανουαρίου 1822, εισ
εκτζλεςθ τϊν από 17 Λουλίου 1821 εκναρχικϊν υποδείξεων τοφ
Καποδίςτρια, όπου ο Μαυροκορδάτοσ πρωταγωνίςτθςε πολιτικϊσ
και επζτυχε τοφσ εξισ πολιτικοφσ ςτόχουσ:
(1) Τιν ρθτι (διακθρυκτικι) διαφοροποίθςθ 50 τισ Ελλθ-

νικισ Επαναςτάςεωσ από τά ανά τιν Ευρϊπθ φιλελεφ-
κερα ι εμφυλιακά κινιματα.
(2) Τιν ἐν μζτρῳ 51 πολιτικι περικωριοποίθςθ τϊν Φιλικϊν.
(3) Τιν εκνοπρεπι Ελλθνικι Διακιρυξθ τισ Ανεξαρτθςίασ,

όπου δεν υπιρχε καμμία απολφτωσ αναφορά ςτθ Φιλικι
Εταιρεία, αλλά αντ’ αυτισ εμφατικζσ αναφορζσ ςτο
Ἑλλθνικόν Ἔκνοσ και τιν Ὁρκοδοξία, 52 ιτοι ςτον εκνο-
κρθςκευτικό και μόνον πρόταγμα και διακφβευμα τισ
Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ.
(4) Τιν ςυγκρότθςθ ςε ςϊμα τισ νεοφυοφσ Ελλθνικισ

Ρολιτείασ (“Ρροςωρινὴ Διοίκθςισ τῆσ Ἑλλάδοσ”) ςτθν
απελευκερωκείςα τότε ελλαδικι επικράτεια.
Επρόκειτο περί ενόσ μείηονοσ ςθμαςίασ ζργου εκνικοποιιςεωσ τισ

Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, τό οποίο ο Μαυροκορδάτοσ κατόρκωςε
τότε να πραγματοποιιςει ταχφτατα, εντόσ 3μινου, και μάλιςτα
ειρθνικϊσ και λυςιτελϊσ, παρότι ίςωσ “πλθμμελῶσ”,53 ωσ (οῦςίᾳ
και ἔργῳ) εντολοδόχοσ τοφ Εκνάρχου Καποδίςτρια.54

Jean Sharman
6. Εθνοαπελευθερωτικό Δόγμα Καποδίστρια
Υπό τό πρίςμα τϊν ωσ άνω επιςθμάνςεων (Κεφ. 3 και 5), ανακφπτει

επομζνωσ τό εφλογο ερϊτθμα: Ροιά ιταν τά βαςικά χαρακτθ-
ριςτικά τισ πολιτικισ και ςτρατθγικισ τοφ Καποδίςτρια προσ απε-
λευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ; Γενικά, θ προσ τοφτο ςτρατθγικι ςκζψθ
τοφ Καποδίςτρια, θ οποία κα μποροφςε ευλόγωσ να ονοματοδο-
τθκι “Δόγμα Καποδίςτρια”, ερείδετο επί τϊν εξισ (7) αξιωματικϊν
αρχϊν, που τίσ εφιρμοςε ςτο ακζραιο ωσ πολζμαρχοσ εκνάρχθσ
κατά τιν απελευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ τό 1826-1831 (Κεφ. 7):
1. Ζνοπλοσ αγϊνασ. Αποτελοφςε βακιά πεποίκθςθ τοφ Καπο-

δίςτρια ότι οι Τοφρκοι καταλαβαίνουν μόνο τιν γλϊςςα
τισ βίασ και όχι τισ διπλωματίασ, και ότι κατά ςυνζπεια ο
ζνοπλοσ αγϊνασ για τιν απελευκζρωςθ και τιν προάςπιςθ
κάκε ςπικαμισ ελλθνικοφ εδάφουσ είναι μονόδρομοσ.
Αυτι θ πεποίκθςθ, που εδράηετο ςτθ ορκι—όπωσ απεδεί-
χκθ ςτον 20ό αιϊνα—διάγνωςθ τοφ Καποδίςτρια περί γενο-
κτονιακϊν τάςεων 55a τϊν Οςμανιδϊν, κακόριςε τίσ διπλω-
ματικζσ και πολεμικζσ ενζργειεσ τοφ Καποδίςτρια επί μία
δεκαετία (1821-1831) ζναντι τϊν Τοφρκων,56με τελικό
αποτζλεςμα τιν απελευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ και τιν διεκνι
αναγνϊριςθ τισ ανεξαρτθςίασ τθσ.
2. Διαπραγματεφςεισ. Σε αυτι τιν βάςθ, ιτοι τιν διά ςτρα-

τιωτικισ βίασ απελευκζρωςθ και προάςπιςθ τισ Ελλθνικισ
Επικρατείασ, ο Καποδίςτριασ κεωροφςε ότι αντεδείκνυντο
οποιεςδιποτε απευκείασ διαπραγματεφςεισ μεταξφ Ελλι-
νων και Τοφρκων. Επί διακυβερνιςεϊσ του, ουδζποτε ο
ςυναντικθκε ι επεδίωξε να ςυναντθκι είτε με τόν

(“αἱμοςταγῆ”) Σουλτάνο Μαχμοφντ Βϋ είτε με αξιωματοφ-

χουσ του, όπωσ π.χ. με τόν Λμπραιμ παςά ςτθν Ρελοπόννθ-
ςο τό 1828, ακόμθ και για διεκπεραιωτικά ηθτιματα
τακτικισ φφςεωσ όπωσ π.χ. είναι θ ανταλλαγι αιχμαλϊτων.
Απεναντίασ, για όλεσ τίσ αναγκαίεσ ι αναπόφευκτεσ
διαπραγματεφςεισ με τιν Οκωμανικι Αυτοκρατορία, ο
Καποδίςτριασ επαφίετο πάντοτε ςτθν από κοινοφ 57a
διαπραγματευτικι διαμεςολάβθςθ τϊν τριϊν ιςχυροτζρων
Μεγάλων Δυνάμεων (“Ρροςτατίδων Δυνάμεων”): ΢ωςίασ,
Αγγλίασ και Γαλλίασ. Μια τζτοια (κοινι) διαμεςολάβθςθ
εγγυάτο ότι τυχόν ειδικά, αποκλίνοντα ι και αντικρουό-
μενα ςυμφζροντα (οικονομικά ι γεωςτρατθγικά) τϊν
Μεγάλων Δυνάμεων κα αλλθλοαντιρροποφντο ςε ςθ-
μαντικό βακμό, ι και κα αλλθλοεξουδετεροφντο πλιρωσ,
προσ όφελοσ τισ Ελλάδοσ.
Αντικζτωσ μάλιςτα, ο Καποδίςτριασ δεν ενεπιςτεφετο
τιν διαμεςολάβθςθ μεταξφ Ελλινων και Τοφρκων από
μία μόνον (οποιαδιποτε) Ευρωπαϊκι Δφναμθ, διότι τότε ο
Ελλθνιςμόσ κα κακίςτατο ςυλλογικϊσ ζρμαιο τϊν επί
μζρουσ ςυμφερόντων, απωτζρων επιδιϊξεων, ι και μυςτι-
κϊν ηθτθμάτων και ςυμφωνιϊν τθσ (hidden agenda) με τιν
Οκωμανικι Αυτοκρατορία, με ςυνζπεια τότε οι Ζλλθνεσ να
αντιλλαςαν, ςτθν καλφτερθ περίπτωςθ, “τὸ Τουρκικό
τουρμπάνιο μὲ τὸν Εῦρωπαϊκόν πίλον.” 18b
3. Συμμαχίεσ. Θ Καποδιςτριακι επιδίωξθ για κοινι διαμεςο-

λάβθςθ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων μεταξφ τισ Ελλάδοσ και
τισ Τουρκίασ, ςυνάδει με τιν πεμπτουςία τοφ Δόγματοσ
Καποδίςτρια, ςφμφωνα με τιν οποία θ Ελλάδα πρζπει να
ςυντάςςεται ςυμμαχικϊσ ι με όλεσ τίσ Μεγάλεσ Δυνάμεισ
(ςυνεναιτικϊσ, όπωσ π.χ. θ Ελβετία από τό 1814 και θ Ελλά-

Jean Sharman
δα τό 1827-1831) ι με καμμία Μεγάλθ Δφναμθ (αντιπαρα-

κετικϊσ, όπωσ π.χ. θ Ελλάδα κατά τιν ζκρθξθ τισ Επανα-
ςτάςεωσ τό 1821): 57b Είναι δθλαδι άκρωσ επικίνδυνο για
τιν μικρι Ελλάδα να ςυμπαρατάςςεται με κάποια Μεγάλθ
Δφναμθ εναντίον κάποιασ άλλθσ Μεγάλθσ Δφναμθσ,
τουτζςτιν να εμπλζκεται εκεί όπου αντιπαλαίουν τά κθρία.
4. Διμζτωποσ αγϊν. Ο Καποδίςτριασ είχε ορκϊσ διαγνϊςει

ότι θ Ελλάδα, γεωγραφικά ευριςκομζνθ ςτο ςταυροδρόμι
τριϊν θπείρων, ιταν ιςτορικά καταδικαςμζνθ να απειλείται
όχι μόνον εξ Ανατολϊν (Τοφρκοι) αλλά και εκ Δυςμϊν
(Ευρωπαϊκζσ Δυνάμεισ).58 Τό 1821, οι Ζλλθνεσ είχαν να
αντιμετωπίςουν όχι μόνον τοφσ εξ ανατολϊν Τοφρκουσ ςτα
πεδία τϊν μαχϊν, αλλά παράλλθλα και τίσ Ευρωπαϊκζσ
Δυνάμεισ ςτα υψίπεδα τισ διπλωματίασ: Οι Ζλλθνεσ ζπρεπε
εξ αρχισ να εξουδετερϊςουν, διά διπλωματικϊν χειριςμϊν
τοφ Καποδίςτρια, τό ενδεχόμενο ςτρατιωτικισ επζμβαςθσ
(δικεν ειρθνευτικισ) τϊν Ευρωπαϊκϊν Δυνάμεων προσ
βιαία καταςτολι τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, όπωσ π.χ.
ςυνζβθ ςτθ μεν Λταλία τό 1821, ςτθ δε Λςπανία τό 1823,
από ςτρατιωτικζσ επεμβάςεισ τισ Λεράσ Συμμαχίασ, δεδο-
μζνου ότι “δὲν εἶναι μόνον οἱ Τοῦρκοι ἐχκροί μασ”, όπωσ
ο ίδιοσ ο Καποδίςτριασ είχε ρθτϊσ επιςθμάνει ςτθν από 17
Λουλίου 1821 διαγγελματικι του εγκφκλιό προσ τοφσ Ζλλθ-
νεσ.59 Οι εν λόγω περίτεχνοι διπλωματικοί χειριςμοί τοφ
Καποδίςτρια ςυμπεριελάμβαναν τιν άμεςθ, ζγγραφθ και
ρθτι αποκιρυξθ τοφ κινιματοσ τοφ Ρρίγκιποσ Υψθλάντου
ςτθ Μολδοβλαχία από τιν ΢ωςία,60 μετά δε από τρεισ
μινεσ τιν ςφνταξθ τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου πολζμου
κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821,8c 55b
όπωσ επίςθσ και τίσ επακολουκιςαςεσ επί 10μθνο (Αφγου-

ςτοσ 1821 - Μάιοσ 1822) πυρετϊδεισ διπλωματικζσ διαβου-

λεφςεισ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων προσ αποδοχι τϊν όρων
τοφ τελεςιγράφου από τιν Υψθλι Ρφλθ, κ.τ.λ.
5. Χρονιςμόσ. Ρροσ αποτελεςματικι εφαρμογι τϊν ωσ άνω
αρχϊν διά μζςου τϊν ςυμπλθγάδων τϊν Μεγάλων Δυνά-
μεων, ο Καποδίςτριασ προςζδιδε ιδιαίτερθ ζμφαςθ ςτον
χρονιςμό τϊν διπλωματικϊν και πολεμικϊν ενεργειϊν του,
αναβάλλοντασ δράςεισ του ενίοτε επί μινεσ, ι και ζτθ,
μζχρισ ότου οι ςυνκικεσ ςτα διεκνι διπλωματικά υψίπεδα
να είναι διαχειρίςιμεσ για τιν επίτευξθ τϊν υψθλοφρόνων
ςτόχων του. Ταςςόμενοσ κατά “ἀκαίρων κινθμάτων,”
απαιτοφςε από τοφσ μαχόμενουσ ςυνζλλθνζσ του όχι μόνον
“ῥϊμθν” αλλά παράλλθλα και “μετριότθτα καὶ καρτερίαν
τὴν ἀξιόχρεων” οφτωσ ϊςτε “αἱ ἀκολουκίαι” (επιπτϊςεισ)
να μθν είναι “ὀλζκριαι”.61a H κατά περίπτωςθ (φαινο-
μενικι) αναβλθτικότθτα δράςεωσ τοφ Καποδίςτρια όμωσ
αποςκοποφςε όχι εισ αποφυγι τισ εκάςτοτε αναγκαίασ
πολεμικισ δράςεωσ, όχι εισ μοιραία υποκατάςταςθ τισ
ενόπλου αντιπαρακζςεωσ διά διπλωματικϊν ματαίων
ελπίδων ι και επιδεξίων χειριςμϊν, αλλά απεναντίασ εισ
ςτοιχειϊδθ προετοιμαςία τϊν αναποδράςτων μαχϊν ςτισ
οποίεσ ο Ελλθνιςμόσ όφειλε προμαχόμενοσ να εμπλακεί
νικθφόρωσ ςτον Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ προκειμζνου να
“ἀναδειχκῆ εἰσ τὸν λοιπὸν πεφωτιςμζνον κόςμον ἄξιοσ τῆσ
ἐλευκερίασ.” 62
6. Εκνικι ενότθτα. Ο Καποδίςτριασ είχε διείδει ότι ο δρόμοσ

προσ τιν εκνικι ανεξαρτθςία τισ Ελλάδοσ επρόκειτο να
περάςει αναποδράςτωσ μζςα από τίσ ςυμπλθγάδεσ τϊν
αλλθλοαντικρουομζνων ςυμφερόντων τϊν Μεγάλων Δυνά-
μεων, δεδομζνου μάλιςτα ότι “δὲν εἶναι μόνον οἱ Τοῦρκοι

Jean Sharman
ἐχκροί μασ” (Κεφ. 5). Ακόμθ χειρότερα, αυτόσ ο δρόμοσ κα

γινόταν περιςςότερο δφςβατοσ εάν θ χαοτικι εξζλιξθ τοφ
Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ κακίςτα επάναγκθ τιν πολεμικι
ςυμμαχικι ςφμπραξθ τισ Ελλάδοσ με τίσ Μεγάλεσ
Δυνάμεισ κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, π.χ. ςε
περίπτωςθ που ο Σουλτάνοσ απεπειράτο να καταςτείλει
τόν εκνοαπελευκερωτικό αγϊνα τϊν Ελλινων είτε διά
εφαρμογισ γενοκτονιακισ πολιτικισ τισ Ρφλθσ (όπωσ
πράγματι ςυνζβθ τό 1821), είτε διά κλιμακϊςεωσ τοφ
πολζμου ςε τριθπειρωτικι περιφερειακι ςφγκρουςθ (όπωσ
πράγματι ςυνζβθ τό 1824-1829). Ρροκειμζνου όμωσ τό
Ελλθνικό Ζκνοσ νά διεξζλκει εκείνεσ τίσ προκλιςεισ κα
ζπρεπε να πολεμά όχι απλϊσ με πάκοσ για τιν ελευκερία
αλλά και με αρραγζσ εςωτερικό μζτωπο,63a
7. Ραιδεία. Σφμφωνα όμωσ με τόν Καποδίςτρια, θ εκνικι

ενότθτα τϊν Ελλινων κα μποροφςε να επιτευχκι και
διατθρθκι (ςφυρθλατθκι) μόνον διά τισ Ραιδείασ,64
και όχι διά εξουςιαςτικοφ καταναγκαςμοφ. Αυτιν τιν
άποψθ περί “ἰςχυρᾶσ παιδείασ” ωσ ςυντελεςτοφ εκνικισ
ενότθτοσ και κατά ςυνακολουκία πολεμικοφ φρονιματοσ
και γεωπολιτικοφ κφρουσ τϊν Ελλινων ζναντι τϊν
Μεγάλων Δυνάμεων,63b ο Καποδίςτριασ τιν επεςιμαινε
κατ' επανάλθψθ προσ τοφσ ςυνζλλθνζσ του όχι μόνον κατά
τά (προπαραςκευαςτικά) προεπαναςτατικά χρόνια,65 αλλά
και κατά τιν (πολεμικι) επαναςτατικι περίοδο. 66
Βάςει αυτϊν τϊν αρχϊν, ο Καποδίςτριασ ελίςςετο κατά αριςτοτε-

χνικό και αποτελεςματικό τρόπο ςτο γεωπολιτικά ρευςτό περι-
βάλλον τισ εποχισ του όςον αφορά ςτο Ανατολικό Ηιτθμα και τοφσ
(αποκλίνοντεσ) ςτόχουσ και ςυμφζροντα τϊν Μεγάλων Δυνάμεων.

Γενικά, εφαρμόηων ςτακερά μια εξωτερικι πολιτικι αρχϊν, ο

Καποδίςτριασ δζν “ζπαιηε ςτα ηάρια” τίσ τφχεσ τισ Ελλάδοσ: Ροτζ
δεν προζβθ ςε μία κίνθςθ με αμφίβολο αποτζλεςμα, μία κίνθςθ
διά τισ οποίασ θ Ελλάδα κα μποροφςε ίςωσ να τά κερδίςει όλα,
αλλά ίςωσ και να τά χάςει όλα. Δθλαδι ο Καποδίςτριασ ουδζποτε
ζδραςε ωσ πολιτικόσ “τηογαδόροσ”, ιτοι δεν ενεπλζκετο ςε
πολιτικά ι ςτρατιωτικά παίγνια ιςορροπίασ ςτο μεταίχμιο μεταξφ
κριάμβου και καταςτροφισ (όπωσ ζκανε θ Φιλικι Εταιρεία). 67
Απεναντίασ ο Καποδίςτριασ ιταν ο πολζμαρχοσ εκνάρχθσ που είχε
πλιρθ επίγνωςθ τϊν τεραςτίων ευκυνϊν του για τιν φυςικι
ςυνζχεια τοφ Μείηονοσ Ελλθνιςμοφ εν τθ ολότθτί του (όχι μόνον
τϊν Ελλινων ςτον Ελλαδικό χϊρο), ωσ ιςτορικά διαλάμποντοσ
διαχρονικοφ (πολυχιλιετοφσ) φαινομζνου, και για τιν αναβάκμιςθ
και πρόοδο τοφ Γζνουσ τϊν Ελλινων ςτο πάνκεον τϊν πολιτικά
ανεξαρτιτων εκνϊν. Σε αυτι τιν εκναρχικι βάςθ, θ πολιτικι τοφ
Καποδίςτρια ςυνεδφαηε αφενόσ ςτακερι ι και απόλυτθ προςιλωςθ
ςτον ςτρατθγικό ςτόχο ςε μακροχρόνιο ορίηοντα—τιν απελευκζ-
ρωςθ και ιςχυροποίθςθ τισ Ελλάδοσ ωσ ανεξάρτθτθσ χϊρασ—και
αφετζρου ευζλικτθ διπλωματία με βακμιαία αλλαγι κζςεωσ68
ςε τακτικό επίπεδο (διπλωματικό ι και ςτρατιωτικό) ςε μεςοπρό-
κεςμο ορίηοντα. Με αυτόν τόν βαςικό ςυνδυαςμό, που απαιτοφςε
“μετριότθτα καὶ ῥϊμθν καὶ καρτερίαν τὴν ἀξιόχρεων,” 40b ο
Καποδίςτριασ κατόρκωνε να χρθςιμοποιεί τίσ ίδιεσ τίσ κινιςεισ ι
και επιτυχίεσ τοφ αντιπάλου πρϊτα για να τόν παραλφςει και μετά
για να τόν εξουδετερϊςει, προσ όφελοσ τισ Ελλάδοσ αλλά πάντοτε
εντόσ τϊν ορίων τοφ Μζτρου ςε γεωπολιτικό επίπεδο.69 Εκ δε
τοφ αποτελζςματοσ, τό πολιτικο-ςτρατιωτικό Δόγμα Καποδίςτρια
απεδείχκθ όχι μόνον αποτελεςματικό αλλά και αποδοτικό 70 για
τιν απελευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ και τιν διεκνι αναγνϊριςι τθσ ωσ
ανεξάρτθτθσ χϊρασ, με παράλλθλθ προάςπιςθ και διαςφάλιςθ τοφ
Μείηονοσ Ελλθνιςμοφ τότε.71

Jean Sharman
7. Απελευθέρωση τής Ελλάδος

από τόν Καποδίστρια τό 1826-1831
Θ ιςτορικι Αλικεια τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ είναι ότι οι

κφριοι πρωταγωνιςτζσ του, αυτοί που πρωτίςτωσ ςυνετζλεςαν επί
δεκαετία (1821-1831) ςτθν απελευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ, ιςαν δφο:
Ο Καποδίςτριασ ( Ζκκ. 9) και ο Κολοκο-
τρϊνθσ (Ζκκ. 10). Ραρότι εκάτεροσ ιταν
μεγαλοφυία—ο μεν πρϊτοσ πολιτικι,
διπλωματικι και γεωςτρατθγικι, ο δε
δεφτεροσ ςτρατιωτικι και ςτρατθγικι—
εν τοφτοισ ουδείσ εκ τϊν δφο θδφνατο
αφ' εαυτοφ, χωρίσ τιν ςυνζργεια τοφ
άλλου, να απελευκερϊςει τιν Ελλάδα.
Ο τιτάνιοσ αγϊνασ τοφ Καποδίςτρια ςτα
γεωπολιτικά υψίπεδα τϊν Μεγάλων
Ζκκ. 9
Δυνάμεων 72a κα απζβαινε αλυςιτελισ,
εάν παράλλθλα ο Κολοκοτρϊνθσ δεν κατόρκωνε με τοφσ 2.300 πο-
λεμιςτζσ του, να ςυντρίψει
τιν εκ 32.000 Τοφρκων
“ςτρατιά τϊν 7 παςάδων”
υπό τόν Μαχμοφτ παςά
Δράμαλθ τό 1822, ι και αν
δεν κατόρκωνε μετζπειτα,
Ζκκ. 10 τό 1825-1827, διατάηων
“φωτιά και τςεκοφρι ςτουσ
προςκυνθμζνουσ”, να απο-
τρζψει τιν ολοςχερι κα-
τάλθψθ τοφ Μοριά από τίσ
τριθπειρωτικζσ ορδζσ τοφ

Οι ςελίδεσ 62-80 (Κεφ. 7-8)

δεν ςυμπεριλαμβάνονται
ςτθν παροφςα ψθφιακι ζκδοςθ
(e-book preview).

Jean Sharman
9. Ακαταμάχητα όπλα τού Καποδίστρια
Πλα εκείνα τά απίςτευτα επιτεφγματα,81 ο Καποδίςτριασ τά

πραγματοποίθςε όχι διά τισ υλικισ του δυνάμεωσ, όχι με
(ανφπαρκτα) μυκϊδθ πλοφτθ, οφτε με ςτρατεφματα που τοφ
κλθροδότθςε ο πατζρασ του, όπωσ π.χ. τίσ Μακεδονικζσ Φάλαγγεσ
που ο Φίλιπποσ κατζλιπε ςτον Μζγα Αλζξανδρο. Τά κατόρκωςε
διά τοφ λόγου, τισ πεικοφσ, τοφ οραματιςμοφ, και τοφ λυςιτελοφσ
ςυγκεραςμοφ ιδεαλιςμοφ και πραγματιςμοφ82 τισ διανοιςεϊσ
του, ςε ςυνδυαςμό με τό ικοσ και τιν απαράμιλλθ ακεραιότθτα
τοφ χαρακτιροσ του.83 Αυτά και μόνον αυτά ιςαν τά ακαταμά-
χθτα όπλα του, που αρχικά τά ςφυρθλάτθςε διά τισ μακθτείασ
του ςτθν Ορκόδοξθ παιδεία και διά τϊν ςπουδϊν του ςτθ Φιλοςο-
φία, τιν Νομικι και τιν Λατρικι. Στθ ςυνζχεια, ωσ Ρρομθκεϊκόσ
ιρωασ αρχαίασ ελλθνικισ τραγωδίασ, ζςτρεψε ςταδιακά τά άυλα
όπλα του κατά τισ τριθπειρωτικισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ και
τά χειρίςκθκε με τελεολογικι λυςιτζλεια ςτα γεωςτρατθγικά υψί-
πεδα τϊν Μεγάλων Δυνάμεων, μεταςχθματίηοντασ τόν χάρτθ τισ
Ευρϊπθσ και όχι μόνον. Επομζνωσ, ςφμφωνα με τόν Ξενοφϊντα,1b
ο Καποδίςτριασ ιταν Μζγασ.84

επισημειώσεις - πηγές

1 a,b
Τοφτουσ δὴ δικαίωσ ἄν τισ Κάποιοσ επομζνωσ κα
καλοίθ μεγαλογνϊμονασ, μποροφςε να χαρακτθρίςει
ᾧ ἂν ταῦτα γιγνϊςκοντεσ μεγαλογνϊμονα αυτόν τοφ
πολλοὶ ἕπωνται, καὶ μεγάλῃ οποίου τίσ απόψεισ ενςτερνί-
ηονται πολλοί άλλοι, και
χειρὶ εἰκότωσ οὗτοσ λζγοιτο
ευλόγωσ κα μποροφςε να
πορεφεςκαι οὗ ἂν τῇ γνϊμῃ
λεχκι ότι πορεφεται διά
πολλαὶ χεῖρεσ ὑπθρετεῖν “ιςχυράσ χειρόσ” αυτόσ τόν
ἐκζλωςι, καὶ μζγασ τῷ ὄντι οποίον πολλζσ άλλεσ χείρεσ
οὗτοσ ἁνὴρ ὃσ ἂν μεγάλα κα ικελαν ευπεικϊσ να υπθ-
δφνθται γνϊμῃ διαπράξαςκαι ρετοφν, και μζγασ πράγματι
μᾶλλον ἢ ῥϊμῃ. είναι αυτόσ ό άνδρασ ο οποίοσ
δφναται να πραγματοποιεί
Ξενοφϊν, Οικονομικά 21.8, εδϊ: μεγάλα ζργα διά τισ γνϊμθσ
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc
=Perseus%3Atext%3A1999.01.0211%3Atext%3
του μάλλον παρά διά τισ
DEc.%3Achapter%3D21%3Asection%3D8 ιςχφοσ του.
2
 Στθν ιςτορία τισ Νεωτζρασ Ελλάδοσ, ο Καποδίςτριασ ιταν ο
ΜΟΝΑΔΛΚΟΣ ΕΚΝΑ΢ΧΘΣ—πραγματικόσ, και όχι προςχθματικόσ
κατά πολιτικο-προπαγανδιςτικό ευφθμιςμό—διότι:
(1) Απζλαυε παλλαϊκισ αποδοχισ και εκνοενωτικισ ςυςπεί-

ρωςθσ τισ ςυντριπτικισ πλειονότθτοσ, ςχεδόν ολότθτοσ,
τοφ Ελλθνικοφ λαοφ, εκτόσ από μία ξενοκίνθτθ ι και
προδοτικι “δρᾶκα ἀνκρωπαρίων μεταλλοκζων”, όπωσ ο
ίδιοσ τοφσ χαρακτιριςε ςε επιςτολι του (10 Λουνίου 1828)
προσ τόν Μθτροπολίτθ Ουγγροβλαχίασ Λγνάτιο—μετά τιν
άφιξθ ςτον Ρόρο τισ πρϊτθσ “δωροφορίασ” τισ Γαλλίασ
(500.000 φράγκα) και τισ αντίςτοιχθσ χορθγία τισ ΢ωςίασ
(1.500.000 ροφβλια) προσ τιν εμπόλεμθ Ελλάδα—ωσ εξισ:

Jean Sharman
“ Οἱ γενναῖοι μασ ῞Ελλθνεσ χαίρονται. Μόνον ὀλίγοι

τινὲσ ἀπατῶνται, καὶ μεγάλωσ, νομίηοντεσ ὅτι τὰ
χριματα ταῦτα εἶναι δι᾿ αῦτοὺσ καὶ μζλλουςι νὰ
πάκωςι ὅ,τι ἔπακον καὶ αἱ λίραι τοῦ *Ἀγγλικοῦ+
δανείου. Ὅτι μὲν κλζπτουςι παντοῦ ὅπου διοί-
κθςισ ὑπάρχει, εἶναι ἀναμφίβολον. Ἀλλά δὲν
εὑρίςκεται τόποσ, εἰσ ἐμὲ γνωςτόσ, ὅπου πλθςίον
τῶν κλεπτῶν νὰ ὑφίςτανται χιλιάδεσ καὶ χιλιάδεσ
οἰκογενειῶν ἀγαίων, ἀνεςτίων καὶ καταπείνων,
κακὼσ ἐν Ἑλλάδι. Στοχαςκῆτε, δεςπότθ μου, ὅτι αἱ
ἂκλιαι αῦταὶ οἰκογζνειαι πάςχουςιν ἐξ αἰτίασ τῶν
κλεπτιςτάτων ἀρχόντων, ὑπουργῶν τε καὶ καπι-
τάνων, καὶ ἐνκαῤῥφνατζ με, ἂν δφναςκε, νὰ ἦμαι
ςυγκαταβατικὸσ πρὸσ μίαν δρᾶκα ἀνκρωπαρίων
μεταλλοκζων, ἐπ᾿ οῦδὲν τῶν ὁποίων ὅμωσ οῦδὲ
κατζςτθςα τὴν βαρεῖαν χεῖρα τῆσ δικαιοςφνθσ,
οῦδὲ καταςτιςω, ἀρκοφμενοσ νὰ τοὺσ γνωρίςω
καλῶσ καὶ νὰ τοὺσ παραδϊςω ποτζ, εἰ χρεία, εἰσ
τὰσ ἀρὰσ τοῦ λαοφ.”
“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ” (ζκδ. Ρζτροσ Δ.

Στεφανίτςθσ, Ακινα: 1841), τ. Βϋ, ς. 134, εδϊ:
http://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/i
mages/site_content/voulhFoundation/file/Books/Tomos_2_webready.pdf
(2) Τιν ελεφκερθ ελλθνικι επικράτεια τιν οποία παρζλαβε

ωσ Κυβερνιτθσ τό 1828, τιν εξαπλαςίαςε μζχρι τό 1831,
απελευκερϊνοντασ τιν δυτικι Ρελοπόννθςο και τιν
Στερεά Ελλάδα διά διπλωματικϊν χειριςμϊν και ςτρα-
τιωτικϊν επιχειριςεων, χωρίσ όμωσ τό εκνοαπελευκε-
ρωτικό του ζργο να ςυντελεςκι αναλϊμαςι τισ
οικουμενικήσ διάςταςησ τοφ Ελλθνιςμοφ: Πταν οι Ρρος-

τάτιδεσ Δυνάμεισ ςυναπεδζχκθςαν τιν προσ βορράν

επζκταςθ τισ Ελλθνικισ Επικρατείασ ςτθν οριογραμμι
Αμβρακικοφ-Ραγαςθτικοφ, ςτισ 14 Σεπτεμβρίου 1831,
μόλισ δφο εβδομάδεσ πριν τιν δολοφονία του (27 Σε-
πτεμβρίου 1831), ο Μείηων Ελλθνιςμόσ ςυνζχιηε να
διαλάμπει, όπωσ πάντα, ςτθν Κωνςταντινοφπολθ, τιν
Σμφρνθ, τιν Καππαδοκία, τόν Ρόντο, τιν Οδθςςό, τιν
Μαριοφπολθ, τιν Αντιόχεια, τιν Αλεξάνδρεια...
Σε αντίκεςθ δε με τοφσ Ζλλθνεσ από τιν εποχι τοφ

καταςτροφικοφ Εκνικοφ Διχαςμοφ (1915) μζχρι ςιμερα, τό
εκνοαπελευκερωτικό πρότυπο τοφ Καποδίςτρια, τό εφιρμο-
ςαν με μεγάλθ επιτυχία οι Εβραίοι μετά από ζνα και πλζον
αιϊνα (από τό 1947), όταν ςυνεκρότθςαν τό πανίςχυρο και
πραγματικά ανεξάρτθτο ζκνοσ-κράτοσ τοφ Λςραιλ, χωρίσ όμωσ
να απωλζςουν ι απομειϊςουν τιν οικουμενικι διάςταςθ τοφ
Μείηονοσ Εβραϊκοφ ζκνουσ.
3
 Ρερί τισ κεμελιϊδουσ ςυμβολισ τοφ Καποδίςτρια ςτο
διαχρονικό πολιτειακό και γεωπολιτικό φαινόμενο τισ
Ελβετίασ, ιδζ άρκρο τοφ πρζςβεωσ τισ Ελβετίασ ςτθν Ελλάδα
Lorenzo Amberg (2011) εδϊ:
https://www.kapodistrias.info/arthra/i-elvetia-xoris-ton-kapodistria-den-tha-itan-afto-pou-einai
4
 John Hussey, Waterloo: The Campaign of 1815 (Greenhill
Books: South Yorkshire 2017) vol I., pp. 201-203 εδϊ:
https://books.google.gr/books?id=hM0nDwAAQBAJ&pg=PA203&lpg=PA203&dq=dismembe
r+france+1815&s
5
 “*…+ of all those with an interest in our *Switzerland's+ success,
nobody acquitted himself with more consequence, goodwill
and intelligence, and to greater effect, than Count Capo d’Istria.

Jean Sharman
I met him 92 times and always found him true to himself, a

most excellent guide, a most excellent adviser, and tirelessly
patient, though what was happening in Switzerland frequently
gave him just cause to give up in disgust. And the far more
consequential negotiations over Poland and Saxony, which
had been largely entrusted to him, could have given him an
excuse to be indifferent to the interests of little Geneva.”
Lucien Cramer, Correspondance diplomatique de Pictet de

Rochemont et de François d’Ivernois (Paris, Vienne, Turine
1814-1816, 2 vol., Genève-Paris 1914) vol. I, ch. XXIII, εδϊ:
https://www.eda.admin.ch/countries/greece/en/home/switzerland-and/ioannis-kapodistrias.html].
6
 Harold Nicholson, The Congress of Vienna: A Study in Allied
Unity, 1812-1822 (Grove Press: New York 1946) pp. 131, 229,
238, 262, εδϊ:
https://books.google.gr/books?id=ZTC3IWC_py8C&pg=PP3&dq=The+vienna+congress,+Capo+d%2
7+Istria,+holy+alliance&
7
 Ο Λωάννθσ Καποδίςτριασ φιλοτζχνθςε τό Σφνταγμα τισ Επτα-
νιςου Ρολιτείασ (1803)—όπωσ μετζπειτα και εκείνο τισ
Ελβετίασ (1814)—ςε θλικία μόλισ 27 ετϊν, προδιαγράφοντασ
οφτωσ τιν μετζπειτα κεαματικι ςταδιοδρομία του ςτα διπλω-
ματικά και γεωςτρατθγικά υψίπεδα, ωσ εμβλθματικι προ-
ςωπικότθτα που αγωνίςκθκε εμπράκτωσ να ςυγκεράςει
παραδοςιακοφσ κεςμοφσ εξουςίασ (βαςιλεία, ολιγαρχία κ.τ.λ.)
με φιλελεφκερεσ αρχζσ διακυβζρνθςθσ (δθμοκρατικι αντι-
προςϊπευςθ κ.τ.λ.). Στο Καποδιςτριακό Σφνταγμα τισ Επτα-
νιςου Ρολιτείασ “μετεῖχον ἐν ςυμμζτρῳ ἁρμονίᾳ αἱ
ςυντθρθτικαὶ καὶ αἱ δθμοκρατικαὶ ἀρχαί, ἐπεκράτουν ὅμωσ αἱ
φιλελεφκεραι ἀρχαὶ μᾶλλον, ἐφ' ὅςον κακιεροῦτο δι’ αῦτοῦ
κακολικὸν ςχεδὸν τὸ ἐκλογικὸν δικαίωμα. Τὸ ςφνταγμα τοῦτο

ἐτροποποιικθ ταχζωσ τῇ ἀξιϊςει τῆσ ΢ωςίασ ζνεκα τοῦ

ἐκδιλου δθμοκρατικοῦ χαρακτῆροσ του.”
Εμμανουιλ Γ. Ρρωτοψάλτθσ, Ιωάννθσ Καποδίςτριασ

(Εταιρεία τϊν Φίλων τοφ Λαοφ: Ακινα 1977), ς. 18.

8 a,b,c
“Tό τελεςίγραφο πολζμου τισ ΢ωςίασ κατά τισ Οκωμανικισ
Αυτοκρατορίασ τό 1821, εισ προάςπιςθ τϊν αμάχων Ελλινων
ςε μθ εμπόλεμεσ περιοχζσ, αποτελεί γεωπολιτικό και πολιτι-
ςμικό επίτευγμα τισ ΢ωςίασ και τισ Ανκρωπότθτοσ, διότι:
(1) Διεςφάλιςε τιν ςυνζχεια τοφ Μείηονοσ Ελλθνιςμοφ ςτθν

Οκωμανικι επικράτεια, κακ' ον χρόνο οι εμπόλεμοι
Ζλλθνεσ επικρατοφςαν ςτον Ελλαδικό χϊρο και ςτο
Αιγαίο (1821-1830).
(2) Ρροάςπιςε τιν Ελλθνορκοδοξία εν μζςω τισ χαοτικισ

κλιμακϊςεωσ—ανεξζλεγκτθσ, τραγικισ και κολοςςιαίασ
(τριθπειρωτικισ)—τοφ επικοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ.
(3) Ανεβάκμιςε διεκνϊσ τοφσ μαχόμενουσ Ζλλθνεσ από

“εξεγερμζνουσ ραγιάδεσ” ςε “εμπόλεμο ζκνοσ” (1821).
(4) Κατά ςυνακολουκία, ζκεςε ςε επίπεδο διεκνοφσ δικαίου

τόν ακρογωνιαίο λίκο για τιν ίδρυςθ τισ δθμοκρατικισ
Ελλθνικισ Ρολιτείασ μετά από λίγουσ μινεσ (1822).
(5) Ενεδυνάμωςε τό πολεμικό φρόνθμα τϊν Ελλινων κατά

ξθράν και κατά κάλαςςα, διότι “ζλυςε τά χζρια” τϊν
ναυμάχων τοφ Ελλθνικοφ Στόλου (1821-1829).

Jean Sharman
(6) Συνζβαλε ςτισ νίκεσ τϊν Ελλινων ςτον Ελλαδικό χϊρο

προκαλϊντασ ζνα μείηονα ςτρατιωτικό αντιπεριςπαςμό
τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, αφοφ τό τελεςίγραφο
τιν εξανάγκαςε να δεςμεφςει ετοιμοπόλεμα ςτρατεφ-
ματα 30.000 Οκωμανϊν ςτα ΢ωςοτουρκικά ςφνορα ςτα
πρϊτα πζντε κρίςιμα χρόνια (1821-1826) τοφ Ρολζμου
τισ Ελλθνικισ Ανεξαρτθςίασ.
(7) Συνζτεινε ςτθν αποςτακεροποίθςθ τοφ Σουλτάνου,

ειδικά ςτα τάγματα τϊν Γενιτςάρων και ςτουσ μετριο-
πακείσ αξιωματοφχουσ τισ Ρφλθσ.
(8) Ρρολείανε τό διπλωματικό, πολιτικό και ςτρατιωτικό

ζδαφοσ για τόν ΢ωςοτουρκικό πόλεμο τό 1828-1829
παρά τῷ πλευρῷ τϊν προμαχοφντων Ελλινων, ο οποίοσ
απετζλεςε τόν κακοριςτικό παράγοντα τισ οριςτικισ
απελευκζρωςθσ τισ Ελλάδοσ ωσ ανεξάρτθτθσ χϊρασ.
(9) Ζπλθξε τιν Ιερά Συμμαχία καίρια, και μάλιςτα τιν

παρζλυςε ςτο Συνζδριο ςτθ Verona (1822) όςον αφορά
τό Ελλθνικό Ηιτθμα, ιτοι προάςπιςε τά δυτικά ςφνορα
τισ εμπολζμου Ελλάδοσ κατά ενδεχόμενθσ ευρωπαϊκισ
ςτρατιωτικισ επεμβάςεωσ (ψευδοειρθνευτικισ) προσ
βιαία καταςτολι τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ.
(10) Εξουδετζρωςε διπλωματικϊσ τόν Metternich τισ Αυ-

ςτρίασ και τόν “εργαλειοποίθςε” υπζρ τισ Ελλάδοσ.
(11) Ζφερε, de facto και de jure, τό Ελλθνικό Ηιτθμα ςτο

επίκεντρο τοφ Ανατολικοφ Ηθτιματοσ και τισ ευρωπαϊκισ
πολιτικισ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων από τό 1821.

(12) Κακιζρωςε ζκτοτε τιν “ἀρχὴν τῆσ κοινῆσ εῦρωπαϊκῆσ

ἐπεμβάςεωσ”, κατ' εφαρμογι τισ οποίασ θ Ελλάδα απε-
λευκερϊκθ ωσ ανεξάρτθτθ χϊρα τό 1827-1833.
(13) Συνετζλεςε καταλυτικά ςτισ πρϊτεσ επίςθμεσ διακθ-

ρφξεισ από Μεγάλθ Δφναμθ (Θ.Ρ.Α.) περί ανεξαρτθςίασ
(και όχι αυτονομίασ) τισ Ελλάδοσ, τό 1822 και 1823.
(14) Ρροδιζγραψε τιν απελευκζρωςθ όλων τϊν βαλκανικϊν

λαϊν βάςει τισ ρθξικζλευκθσ αρχήσ τών εθνοτήτων.
(15) Σθματοδότθςε τιν εξωτερικι πολιτικι τισ ΢ωςίασ όςον

αφορά ςτο Ανατολικό Ηιτθμα κατά τά επόμενα 93 χρό-
νια, ιτοι τιν παρεμβατικι τθσ πολιτικι προσ ςταδιακι
απελευκζρωςθ τϊν λαϊν ςτα Βαλκάνια.
(16) Ειςιγαγε τιν αρχι τισ Ευρωπαϊκισ Αλλθλεγγφθσ ςτο

διεκνζσ δίκαιο, και κατά ςυνακολουκία προςιγαγε τίσ
Μεγάλεσ Δυνάμεισ προ τϊν πολιτιςμικϊν και ανκρωπι-
ςτικϊν τουσ ευκυνϊν ςχετικά με τό Ανατολικό Ηιτθμα.
(17) Ζφερε ςτο προςκινιο, ςτθ Μεταναπολεόντειο εποχι,

τοφσ λαοφσ και τό παγκόςμιο κίνθμα τοφ Φιλελλθνιςμοφ
—ςτο πλαίςιο τισ Ευρωπαϊκισ (Χριςτιανικισ και πολιτι-
ςμικισ) Αλλθλεγγφθσ—ωσ κεμελιϊδεισ παράγοντεσ τισ
γεωςτρατθγικισ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων.
Επιπροςκζτωσ τό ΢ωςικό τελεςίγραφο απετζλεςε τότε και

ζκτοτε ςυνειδθςιακό κόλαφο για όλα εκείνα τά κράτθ και τά
ζκνθ που ενζχονται ςε κακουργιματα γενοκτονίασ. Λόγω
επομζνωσ τισ πανανκρϊπινθσ (αντιγενοκτονιακισ) διαςτάςεϊσ
του, τό τελεςίγραφο αποτελεί τό πλζον περίλαμπρο επίτευγμα

Jean Sharman
τοφ Λωάννου Καποδίςτρια, ο οποίοσ προφανϊσ (όπωσ προκφ-

πτει από τό κείμενο τοφ τελεςιγράφου) ςυγκλονίςκθκε από τίσ
μαηικζσ ςφαγζσ αμάχων Ελλινων και ορκοδόξων ιεραρχϊν
ςτθν Κωνςταντινοφπολθ, Σμφρνθ, Αϊβαλί, Κω, ΢όδο, Κφπρο
κ.ο.κ., και ειδικά από τόν υπερβατικό πατριαρχικό αγϊνα
—λυςιτελϊσ ιεροεκναρχικό και εκνοαπελευκερωτικό—τοφ
αγίου Γρθγορίου Εϋ εν ηωι και μετά κάνατον.”
John D. Pappas, “Το Φιλελλθνικό Τελεςίγραφο Ρολζμου τισ

΢ωςίασ κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821:
Tό γεωπολιτικό κοςμοϊςτορικό επίτευγμα τοφ Καποδίςτρια”
(Θζματα Ελλθνικισ Ιςτορίασ, Mάιοσ 2016):
— ΣΥΝΤΕΤΜΘΜΕΝΘ ζκδοςθ
(184 ςελίδεσ) εδϊ.
https://www.academia.edu/36922594/The_Philhellenic_Russian_Ultimatum_against_the_
Ottoman_Empire_in_1821
— ΡΛΘ΢ΘΣ ζκδοςθ
https://www.academia.edu/37896808/The_Philhellenic_Russian_Ultimatum_against_the_
Ottoman_Empire_in_1821_-_Preconference_edition_320_pages_
— BOOK PREVIEW
https://www.academia.edu/37007946/Book_review_The_Philhellenic_Russian_Ultimatum
_against_the_Ottoman_Empire_in_1821_
9
Ο Καποδίςτριασ, διά τοφ από 17 Λουλίου 1821 εκναρχικοφ

διαγγζλματόσ του, υπζδειξε με ζμφαςθ ςτουσ εξεγερμζνουσ
ραγιάδεσ τιν επιτακτικι ανάγκθ για άμεςθ εκνικοποίθςθ τισ
Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, ιτοι για άμεςθ αποςταςιοποίθςι
τουσ από αντιεξουςιαςτικά προτάγματα και “πομπϊδθ”
ρθτορικι τϊν Φιλικϊν και τϊν ανά τιν Ευρϊπθ Λακωβίνων και
ςυναφϊν μυςτικϊν “Ἰταλικῶν, Γερμανικῶν καὶ Γαλλικῶν
ἑταιρειῶν”, μεταξφ άλλων ωσ εξισ (Κεφ. 5):

“῾Θ πλθκὺσ τῶν ἀρχθγῶν γεννᾷ πλθκὺν ςυμφερόντων

καὶ ἐκεῖκεν προκφπτει ἡ διάςταςισ τῶν γνωμῶν καὶ ἡ
ἐξαςκζνθςισ τῆσ ἠκικῆσ καὶ ςτρατιωτικῆσ δυνάμεωσ·
τότε αἱ ἀτυχίαι εἶναι ἄφευκτοι... Ρερὶ τῶν ἰδιαιτζρων
μου φρονθμάτων, τὰ ςυνάγω εἰσ μίαν μόνθν γνϊμθν·
νὰ κάμωμεν ὅλα τὰ δυνατὰ νὰ φυλάξωμεν τὴν
Ρελοπόννθςον καὶ τὰσ νιςουσ τοῦ Ἀρχιπελάγουσ· νὰ
ςυςτιςωμεν μίαν ἰςχυρὰν καὶ καλὴν κυβζρνθςιν· νὰ
ἐμφανίςωμεν εἰσ τὸν πολιτικὸν κόςμον τὸν τόπον
μασ μὲ τὴν ἐκνικιν του ςτολιν, καὶ χωρὶσ νὰ δανει-
ςκῶμεν κανὲν ςχῆμα τῶν νεωτζρων, ἀλλ' οῧτε τὴν
γλῶςςαν των.”
Είναι δε αξιοςθμείωτο ότι ο Μαυροκορδάτοσ προςζκεςε

ιδιοχείρωσ τὴν εξισ ςχετικι επιςθμείωςθ ςτθ διαγγελματικι
εγκφκλιο τοφ Καποδίςτρια (Κεφ. 5, υπος. “ν”): “Μὲ φαίνεται,
ὅτι ἐκφράηεται κακαρά, καὶ δὲν εἶναι χρεία ςχολίων· ἂσ
ἀκολουκιςωμεν λοιπὸν τὴν γνϊμθν του”. Ρράγματι οι
Ζλλθνεσ, ακολουκιςαντεσ εν πολλοίσ τίσ υποδείξεισ τοφ
Εκνάρχου Καποδίςτρια μζχρι τό 1822, μεγαλοφργθςαν όχι
μόνον ςτα πεδία τϊν μαχϊν και ςτισ κάλαςςεσ τϊν ναυμαχιϊν
κατά τιν τετραετία 1821-1824, αλλά και ςτα γεωπολιτικά
υψίπεδα τότε, επιτυχόντεσ μεταξφ άλλων τιν υπζρ τουσ Φι-
λελλθνικι μεταςτροφι Μεγάλων Δυνάμεων—΢ωςίασ (1821),
Ρρωςςίασ (1821), Γαλλίασ (1821), Θ.Ρ.Α. (1822) και Αγγλίασ
(1823)—με μείηονα αποτελζςματα τιν από 15 Μαΐου 1822
αποδοχι από τιν Ρφλθ όλων τϊν (4) όρων τοφ από 6 Λουλίου
1821 επιδοκζντοσ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου, τιν επιτυχι ζκδοςθ
τοφ αϋ Δανείου τισ Ανεξαρτθςίασ (9 Φεβρουαρίου 1824) και
τιν πρϊτθ αναγνϊριςθ τισ Ελλθνικισ Κυβερνιςεωσ από τιν
Αγγλία (7 Νοεμβρίου 1824).

Jean Sharman

10 a,b
“Ο τιτάνιοσ εκνοαπελευκερωτικόσ αγϊνασ τϊν Ελλινων απε-
τζλεςε πρότυπο (paradigm) για τιν απελευκζρωςθ δεκάδων
εκνϊν ςε παγκόςμιο επίπεδο ςτθ Μεταναπολεόντειο εποχι,
διότι οι εμπόλεμοι Ζλλθνεσ ξαναζγραψαν τότε τό διεκνζσ
δίκαιο με τιν ρθξικζλευκθ αρχι τϊν εκνοτιτων (1830),
ςφμφωνα με τιν οποία κάκε ζκνοσ, ανεξαρτιτωσ πλθκυ-
ςμιακοφ μεγζκουσ, ζχει αναφαίρετο δικαίωμα να ςυγκροτιςει
ανεξάρτθτο κράτοσ ςτο ζδαφοσ όπου διαβιοί. Κατά ςυνζπεια
οι Ζλλθνεσ ςυνζβαλαν, όςον ουδείσ άλλοσ πλθκυςμιακά
μικρόσ λαόσ, ςτθ διαμόρφωςθ τοφ πολιτικοφ χάρτθ τισ
Ευρϊπθσ και ςτθν ιδεαλιςτικι αποςτακεροποίθςθ και γεω-
ςτρατθγικι κατάρρευςθ όλων τϊν αυτοκρατοριϊν, τϊν αποι-
κιακϊν και τϊν θπειρωτικϊν: Ενδεικτικά, αφοφ θ μικρι
Ελλάδα απελευκερϊκθκε ςτον 19ο αιϊνα, ιταν αδιανόθτο
πλζον να μθν απελευκερωκι θ μεγάλθ Λνδία από τιν Αγγλία ι
θ πολυπλθκισ Ρολωνία από τιν Σοβιετικι Ζνωςθ ςτον 20ό
αιϊνα.” (Λδζ και Επις. 21.)
John D. Pappas και Χριςτοσ Α. Αςθ-

μακόπουλοσ, “Χαοτικι Δυναμικι
τοφ 1821: Ο Ρόλεμοσ τισ Ελλθνικισ
Ανεξαρτθςίασ από μια δυναμικι
αναλυτικι προοπτικι (Θζματα Ελλθ-
νικισ Ιςτορίασ, Μάρτιοσ, 2014), ς. 7.
Δωρεάν αναγνϊςιμο και διακζςιμο
(freel readable/downloadable) εδϊ:
https://www.academia.edu/37670714/Χαοτικι_Δυναμικι_τοφ_1821
11
 Στθν προεπαναςτατικι περίοδο, ο Καποδίςτριασ απευκυνόμε-
νοσ ςτον Αλζξανδρο Μαυροκορδάτο διλωςε τά εξισ (1818):

“ ῾Ωσ ῞Ελλθν ὀφείλω μόνον ἐκείνθν τὴν ἐλευκερίαν νὰ

ἐπικυμῶ, ἣν οἱ ῞Ελλθνεσ ἤκελον ἀποκτιςει διὰ τῶν
ἰδίων των δυνάμεων καὶ διὰ τῆσ προθγουμζνθσ
προόδου των εἰσ τὸν ἀλθκῆ πολιτιςμόν. Ἀλλὰ ἀπὸ τὸ
ςθμεῖον τοῦτο ἡ κοινὴ ἡμῶν πατρὶσ εῦρίςκεται
ἀκόμθ μακράν, δι᾿ ὃ ἕκαςτοσ ἐξ ἡμῶν ὀφείλει νὰ
ἀφιερϊςῃ πάςασ αῦτοῦ τὰσ δυνάμεισ ἴνα προπα-
ραςκευάςῃ τὴν ὁδὸν πρὸσ τὴν κατεφκυνςιν ὅπου ἡ
πατρίδα μασ κὰ ἀναδειχκῆ εἰσ ἔκνοσ πολιτιςμζνον.”
(As a Greek I should desire only that freedom which

the Greeks can win through their own power and
their former progress in true civilization. But our
country is far from that point; each of us must
therefore devote all his power to preparing the road
which will show the way to a civilized nation.)
John Capodistrias (Γενεφθ, 12 Δεκεμβρίου 1826).

Letter to the Tsar Nicholas I (Doric Publications:
Λονδίνο/Ακινα 1977), ςς. 66-67.
Ειδικότερα, αυτι θ βαρυςιμαντθ προεπαναςτατικι διλωςθ

τοφ Καποδίςτρια ζλαβε χϊρα ςε ςυνάντθςι του με τοφσ
εκπροςϊπουσ τϊν θγεμόνων Βλαχίασ και Μολδοβλαχίασ, τόν
Αλζξανδρο Μαυροκορδάτο (ανθψιό τοφ θγεμόνοσ τισ Βλαχίασ
Λωάννθ Καρατηά) και Ρανταηόγλου αντίςτοιχα, ςτο Κιςινάου
τισ Βεςςαραβίασ τό 1818, οι οποίοι ευρίςκοντο εκεί για τιν
υποδοχι τοφ Τςάρου Αλεξάνδρου Αϋ κατά τιν περιοδεία του
ςτα Ν.Δ. ςφνορα τισ ΢ωςικισ Αυτοκρατορίασ.
Σχετικά δε με τίσ μεκόδουσ διά τϊν οποίων ο Καπο-
δίςτριασ υλοποίθςε αυτιν τιν εκνοκεντρικι του προςζγγιςθ

Jean Sharman
προσ απελευκζρωςθ τισ ΢οφμελθσ (“διὰ ἰδίων δυνάμεων”)

και τοφ Μοριά (“διὰ ἰδίων καὶ ξζνων δυνάμεων”), όπωσ
επίςθσ και προσ εκπαιδευτικι αναβάκμιςθ τϊν Ελλινων (“διὰ
ἰδιογενοῦσ παιδαγωγίασ”), ο φιλίςτωρ αναγνϊςτθσ μπορεί να
μελετιςει πολφτιμο πθγαίο υλικό, που είναι πλζον διακζςιμο
ςτο διαδίκτυο, ιτοι μεταξφ άλλων τό μνθμειϊδεσ τετράτομο
ζργο με τίτλο “ΕΡΙΣΤΟΛΑΙ Ι. Α. ΚΑΡΟΔΙΣΤ΢ΙΑ” (εκ 1.670 ςελί-
δων ςυνολικά), εκδοκζν αρχικά ςτθ Γαλλικι από τόν Ε. Α.
Βρετάν, εκ τϊν γραμματζων τοφ Κυβερνιτου, και μετζπειτα
ςτθν Ελλθνικι από τόν Ρζτρο Δ. Στεφανίτςθ, Λευκάδιο ιατρό
(Ακινα: 1841). Αυτό τό ζργο ζχει πρόςφατα ψθφιοποιθκι ςε
τζςςερα αρχεία (pdf), αντίςτοιχα ανά τόμο, από τό Μδρυμα τισ
Βουλισ τϊν Ελλινων για τόν Κοινοβουλευτιςμό και τιν
Δθμοκρατία, που είναι προςβάςιμα και δωρεάν αποκτιςιμα
(downloadable) ςτισ παρακάτω διαδικτυακζσ διευκφνςεισ:
Τόμοσ Αϋ:
http://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundatio
n/file/Books/Tomos_1_webready.pdf
Τόμοσ Βϋ:
Τόμοσ Γϋ:
Τόμοσ Δϋ:
12
 Θ “ςταςιϊδθσ ῥαδιουργία”, εξυφανκείςα από “τοὺσ ἐκ τῆσ
φαναριωτικῆσ ςχολῆσ ὁρμωμζνουσ καὶ τοὺσ ἐκ τῆσ ςχολῆσ τοῦ
ἐκπνεφςαντοσ Αλῆ Ραςᾶ τῶν Ἰωαννίνων”, όπωσ επίςθσ και “τὸ
μὲν, ἔκ τινων προκρίτων, ποκοφντων τὴν ἐπὶ Τουρκοκρατίασ
εἰσ τὰσ ἐπαρχίασ ἐπιῤῥοιν των, τὸ δὲ, ἔκ τινων νζων πρεςβευ-
όντων τὰ τῶν ἐν Γαλλίᾳ καὶ Γερμανίᾳ κρυπτῶν ἑταιριῶν”,

ετφγχανε τθσ ςυςτθματικισ “βοθκείασ ἣν εὑρίςκουςι παρὰ

τῶν ξζνων πρακτόρων οἱ ρᾳδιουργοῦντεσ κατὰ τῆσ κυβερνι-
ςεωσ”, ςφμφωνα με τό από 9 Λουλίου 1831 βαρυςιμαντο
διάβθμα τοφ Καποδίςτρια κατά τισ Αγγλίασ, αποςταλζν προσ
τόν τότε Υπουργό Εξωτερικϊν τθσ Lord Palmerston, ωσ εξισ:
“ Μετ᾿ ἀνεκφράςτου λφπθσ βλζπω ἐκ τῶν πρὸσ τὸν

Κ*φριο+ Δϊκινσ [Ρρόςεδρον τῆσ Αγγλίασ ἐν Ἑλλάδι+
τελευταίων ὁδθγθμάτων τῆσ ὑμετζρασ ᾽Εξοχότθτοσ
τὰ ὁποῖα ἰδιοπίςτωσ μοι προςεκοίνωςεν, ὅτι κλί-
νετε νὰ πιςτεφςετε ὅτι ὁ ἐπικρεμάμενοσ ςιμερον
εἰσ τὴν Ἑλλάδα κίνδυνοσ προζκυψε κατὰ μζγα
μζροσ ἐκ τοῦ πολιτεφματοσ τῆσ ἐνεςτϊςθσ κυ-
βερνιςεωσ, χρωματιςκζντοσ, ὡσ φαίνεται, πρὸσ
ὑμᾶσ δυςμορφϊτατα. Εἶναι, λζγουςι, τὸ πολίτευμα
τοῦτο δφςκοινον, καὶ πρὸσ τὸν λαὸν ἐπαχκζσ· οἱ
ξζνοι εἰςβάλλουςιν εἰσ ὅλα τὰ ὑπουργιματα· ἡ
καταςκοπεία *μυςτικὴ ἀςτυνόμευςισ+ εἶναι τὸ
κφριον τῆσ διοικιςεωσ ἐλατιριον.
Ἀγνοῶν ἐγὼ ἐπὶ τίνων πραγμάτων ςτθρίηουςιν
οἱ κατιγοροι τὰσ κατθγορίασ ταφτασ, ἐηιτθςα μὲν
παρὰ τοῦ Κ. Δϊκινσ διαςαφιςεισ, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὅςων
μοι ἔδωκε, δὲν ἔμακόν τι νεϊτερον. Ὅκεν ἔρχομαι
ἐπὶ τὰ ἐπόμενα. [...]
Οἱ άνκρωποι οὗτοι [Φαναριῶται, προεςτῶτεσ],
τῶν ὁποίων τὴν ἱκανότθτα πρῶτοσ ἐγὼ ὁμολογῶ,
εἶναι αῦτοὶ οἱ ὑπὸ διάφορα ςχιματα καὶ χρϊματα
διευκφναντεσ τὰ τῆσ Ἑλλάδοσ πράγματα ἀπ᾿ ἀρχῆσ
τῆσ ἐπαναςτάςεωσ μζχρισ τῆσ ἐλεφςεϊσ μου. Τί δὲ
ἡ Ἑλλὰσ ἦτον ἐπὶ τῆσ διοικιςεωσ αῦτῶν, ὅλοι
γνωρίηουςιν· [...]

Jean Sharman
Ἑλλὰσ ὑπιρχε τότε [1827] τὸ Ναφπλιον, ἡ Αἴγινα,

καί τινα ἄλλα ὀχυρὰ μζρθ, κακῶσ φρουροφμενα,
κατὰ τὴν ςτερεὰν καὶ τὸ Αἰγαῖον. Ὁ λαὸσ ἢ
ἐπλανιτευεν εἰσ τὰ ὄρθ, ἢ ςυνεςωρεφετο εἰσ τὰ
ὀχυρά, ὑφιςτάμενοσ τὴν χειρίςτθν δεςποτείαν, τὴν
τοῦ ςτρατιϊτου, ὑπὸ τῆσ ἐνδείασ καὶ πείνθσ
ὠκουμζνου εἰσ τὴν λῃςτείαν κατὰ γῆν τε καὶ κατὰ
κάλαςςαν.
Οῦδζ κζλω μὲν ἐγὼ ν᾿ ἀποδϊςω τὴν τθλικαφ-
τθν καταςτροφὴν εἰσ μόνουσ τοὺσ ἀξιοῦντασ τότε
κυβερνᾶν τὴν Ἑλλάδα· ὁ Ἑλλθνικόσ ὅμωσ λαόσ, κακῇ
τφχῃ αῦτῶν, δὲν εἶναι τόςον ἐπιεικισ πρὸσ αῦτοφσ,
ἀλλ' εἰσ αῦτοὺσ ἀπονζμει καὶ τὸ ὑπζρογκον
ἐξωτερικὸν χρζοσ, καὶ τὸν ἐμφφλιον πόλεμον, καὶ
τὰσ εῦτυχίασ τοῦ Ἰβραχὶμ Ραςᾶ, καὶ τὴν πειρατείαν,
καὶ ὅλασ τὰσ ςυμφορὰσ αἱ ὁποῖαι ἔφεραν τὸ ἔκνοσ
εἰσ τὸ χεῖλοσ τοῦ τάφου. [...]
Καὶ πάλιν, ἐλκὼν εἰσ Ἑλλάδα, αῦτοὺσ τοφτουσ
ἐκάλεςα πλθςίον μου, καὶ μετ᾿ αῦτῶν ἠκζλθςα νὰ
μοιραςκῶ τὴν εῦκφνθν τῆσ τῶν κοινῶν διοικιςεωσ·
αῦτοὶ δὲ πῶσ ἐπλιρωςαν τὴν προςδοκίαν μου;
Ρᾶςαν εῦκαιρίαν ἐπιδεξίωσ μετεχειρίςκθςαν,
πᾶςαν ὑπόκεςιν ὁπωςοῦν δφςκολον προκφμωσ
ἐξεδοφλευςαν, καταγινόμενοι νὰ ςυμποδίςωςι, νὰ
δυςφθμίςωςι, καὶ νὰ παραλφςωςι τὴν κυβζρνθςιν
τῆσ ὁποίασ ἦςαν μζροσ. Κεῖνται αἱ ὑλικαὶ ἀπο-
δείξεισ τῆσ οἰκτρᾶσ ταφτθσ ἀλθκείασ ἐν τοῖσ κοινοῖσ
γραμματοφυλακίοισ *τῆσ Ἑλλάδοσ+, καὶ ἔξεςτί μοι
πιςτεφειν ὅτι καὶ τὰ γραμματοφυλάκια τῶν ὑ-
πουργῶν τῶν ςυμμάχων Αυλῶν [Ἀγγλίασ, Γαλλίασ+
δὲν ςτεροῦνται αῦτῶν, ἂν τὸ ἐν Λονδίνῳ ςυνζδριον

ἀποφαςίςῃ νὰ κοπιάςῃ καὶ ἀνακεωριςῃ ἐπὶ τοφτῳ

ὅςασ ἐξιςτοριςεισ πλουτεῖ περὶ τῆσ ἐςωτερικῆσ
καταςτάςεωσ τῆσ Ἑλλάδοσ.
Δὲν ἔχω δὲ ὁμοίουσ ὅλουσ τοὺσ ςυνιςτῶντασ τὸ
κόμμα τοῦτο Ζλλθνασ. Ἀλλὰ κυρίωσ μὲν πολυ-
πράγμονασ καὶ κορυφαίουσ λζγω τοὺσ ἐκ τῆσ
φαναριωτικῆσ ςχολῆσ ὁρμωμζνουσ καὶ τοὺσ ἐκ τῆσ
ςχολῆσ τοῦ ἐκπνεφςαντοσ Αλῆ Ραςᾶ τῶν Ἰωαννί-
νων· οἱ δὲ λοιποὶ ςυνίςτανται, τὸ μὲν, ἔκ τινων
προκρίτων, ποκοφντων τὴν ἐπὶ Τουρκοκρατίασ εἰσ
τὰσ ἐπαρχίασ ἐπιῤῥοιν των, τὸ δὲ, ἔκ τινων νζων
πρεςβευόντων τὰ τῶν ἐν Γαλλίᾳ καὶ Γερμανίᾳ
κρυπτῶν ἑταιριῶν, Οἵ τε πρῶτοι καὶ οἱ ἔςχατοι, μὴ
εῦχαριςτοφμενοι εἰσ κυβζρνθςιν ηῶςαν καὶ χωρὶσ
αῦτοφσ, ἐργάηονται ἐλπίηοντεσ νὰ ςυςτιςωςιν
ἄλλθν, ὅλωσ ὑποκειμζνθν εἰσ τὰ κελιματά των.
Επ᾿ ἀλθκείασ δὲ πῶσ οἱ πρόκριτοι οὗτοι, γινό-
μενοι διευκυνταὶ τῶν πραγμάτων, ικελαν δυνθκῆ
νὰ ἐνεργιςωςι τὴν ἐξουςίαν, μὴ ἔχοντεσ ἐν ἑαυτοῖσ
τὴν ἀναγκαίαν ἱκανότθτα, ςτεροφμενοι καὶ τῶν
ἐλαχίςτων γνϊςεων, καὶ τὴν ἰδίαν αῦτῶν γλῶςςαν
μετριϊτατα εἰδότεσ γράφειν καὶ ἀναγινϊςκειν!
Ἔπειτα καὶ ἡ ἀντιποιθτὴ ἀριςτοκρατία αὕτθ
ςυνιςτᾷ ἆρα γε, ἢ δφναται νὰ ςυςτιςῃ ςῶμα,
ἑνότθτα ἔχον πνεφματοσ καὶ ἐνεργείασ; ᾽Εν ὅςῳ ἡ
παροῦςα γενεὰ ηῇ, οἱ ταφτθσ τῆσ τάξεωσ ῞Ελλθνεσ
πρὸσ μὲν πολυπραγμοςφνθν καὶ ςυμποδιςμόν τῶν
κακεςτϊτων εἶναι καλοί, ὡσ ἐκ τῶν ςυμφερόντων
καὶ τῶν πακῶν αῦτῶν κινοφμενοι, πρὸσ δὲ ςτθ-
ριγμόν καὶ ςφςταςιν κυβερνιςεωσ, πολὺ ἀπζχουςιν.

Jean Sharman
Τὸ αῦτὸ φρονεῖ καὶ ὁ Κ. Δϊκινσ, [...] ὅτι κακ᾿ ἣν

ἡμζραν οἱ ἄνκρωποι οὗτοι ἀναδειχκῶςι καὶ πάλιν
κυβζρνθςισ, ἡ Ἑλλὰσ πάντωσ κζλει μεκυποπζςῃ εἰσ
ὀλεκριωτάτθν ἀναρχίαν.
Ρροςκζτω δὲ ὅτι αῦτοί, μὴ ἔχοντεσ πλζον
μθδὲ δυνάμενοι ἔχειν ουδεμίαν ἐπιῤῥοὴν ἐπὶ τοῦ
λαοῦ, ουδὲ φάνταςμα κυβερνιςεωσ δφνανται νὰ
ςυςτιςωςιν, ἂν δὲν βλθκῶςιν ὑπό τὴν ςκζπθν
ξζνθσ χειρὸσ καὶ δυνάμεωσ, ὄχι ἠκικῶσ μόνον, ἀλλὰ
καὶ ὑλικῶσ.
Άν εἶχε ἄλλωσ τὸ τῆσ ἐπιῤῥοῆσ τοῦ κόμματοσ
τοφτου, διὰ τί ἀπὸ τριῶν ἐτῶν, μάλιςτα δὲ ἐςχάτωσ,
δὲν ἠδυνικθ νὰ κατορκϊςῃ τὸν ςκοπόν του; Καὶ
ὅμωσ οῦδ' ἐςτερεῖτο οῦδὲ ςτερεῖται βοθκῶν. Τρὶσ
ἐδοκίμαςε νὰ φζρῃ τὸν ςτρατὸν εἰσ ἀνταρςίαν, καὶ
τρὶσ ἀπζτυχεν. ᾿Θγωνίςκθ νὰ ςθκϊςῃ εἰσ ἀποςτα-
ςίαν τὰσ ἐπαρχίασ τῆσ ςτερεᾶσ Ἑλλάδοσ καὶ τῆσ
Ρελοποννιςου, καὶ αῦταὶ ἔμειναν ἥςυχοι. Σιμερον
τζλοσ ςπουδάηει νὰ χωρίςῃ ἀπὸ τὸ ἔκνοσ τὰσ
νιςουσ τοῦ Αἰγαίου δι᾿ ἐφθμερίδοσ πορορμϊςθσ
τὸν λαὸν εἰσ ἀφθνιαςμόν, τὸν ὁποῖον ηθτεῖ νὰ
καταςτιςῃ νόμιμον διὰ τῶν ἀναφορῶν *πρὸσ τὰσ
Κυβερνιςεισ Ἀγγλίασ καὶ Γαλλίασ+. [...]
Σᾶσ ἐρωτῶ λοιπὸν, Μιλόρδε, ἂν ὁ λαὸσ δὲν
ικελε τὴν παροῦςαν κυβζρνθςιν, πῶσ αῦτὴ ἠδφ-
νατο νὰ ἐκπλθροῖ τὰ κακικοντα ὅπωσ τὰ ἐκπλθροῖ,
τουτζςτι διὰ τῶν ἐννόμων καὶ ςυνικων ὁδῶν; [...]
Τζλοσ αἱ πλθροφορίαι τὰσ ὁποίασ ἡ ὑμετζρα
᾽Εξοχότθσ ἔλαβε περὶ τῆσ ςτάςεωσ τῆσ κυβερνι-
ςεωσ ταφτθσ, εἶναι γυμναὶ πάςθσ ἀλθκείασ, καὶ
τοῦτο ἀποδεικνφεται ἐκ τῶν γεγραμμζνων ἐν τῷ

τζλει τῶν πρὸσ τὸν Κ. Δϊκινσ ὁδθγιῶν, ὅτι δθλαδὴ

τὸ ςῶμα [ηωι+ τοῦ Κυβερνιτου ἐςκεπάςκθ [ἐπρο-
φυλάχκθ+ ἀπὸ παντόσ κινδφνου, προςταχκζντων
τῶν γαλλικῶν ςτρατευμάτων νὰ τὸν φυλάξωςιν.
Ἀλλ᾿ ἐγϊ, ὅταν ὁ ςτρατθγόσ Κ. Σνεϊδζροσ
[διοικθτὴσ τοῦ Γαλλικοῦ ἐκςτρατευτικοῦ Σϊματοσ+
μοὶ ἐπρόςφερε τοῦτο, τῷ ἀπεκρίκθν διὰ τοῦ
γράμματοσ τοῦ ὁποίου τολμῶ νὰ ςᾶσ περικλείςω
ἶςον. Καὶ δφναμαι, Μιλόρδε, τρανότατα νὰ ςᾶσ
βεβαιϊςω ὅτι καὶ ἐταξείδευςα πάντοτε καὶ ηῶ καὶ
ςιμερον ἐν τῇ Ἑλλάδι ὡσ καὶ τὴν πρϊτθν ἡμζραν
ἀποβάςεϊσ μου, καὶ ὅτι καὶ ςιμερον καὶ τότε καὶ
πάντοτε τὴν κεφαλιν μου τίκθμι ὑπὸ τὴν φροφρθςιν
τοῦ Θεοῦ καὶ τῆσ ἰδίασ μου [Ἑλλθνικῆσ] πολιτείασ.
Δὲν κρφπτω πρὸσ τὴν ὑμετζραν ᾽Εξοχότθτα ὅτι
τὰ κατ᾿ ἐμὲ ἀπζβθςαν δυςκολϊτερα καὶ κινδυνωδζ-
ςτερα, ὄχι ἐκ τῆσ ἀχαριςτίασ ἢ τῆσ ςταςιϊδουσ
διακζςεωσ τῶν Ἑλλινων, ἀλλ᾿ ἵνα εἴπω μετὰ πάςθσ
παῤῥθςίασ, ἐκ τῆσ βοθκείασ ἣν εὑρίςκουςι παρὰ
τῶν ξζνων πρακτόρων οἱ ρᾳδιουργοῦντεσ κατὰ τῆσ
κυβερνιςεωσ!
Δζον νομίηουςιν οἱ κφριοι πράκτορεσ νὰ δζ-
χωνται, νὰ περιποιῶνται καὶ νὰ εῦνοῶςι τοὺσ
ἀνκρϊπουσ τοφτουσ. Οὕτωσ ἆρα γε ἔχουςι νὰ
διδάξωςι τὸ ἔκνοσ ὅτι ἡ κυβζρνθςίσ του ἀξιοῦται
τῆσ εῦδοκίασ τῶν ςυμμάχων Δυνάμεων;
Θ ἐφθμερὶσ τῆσ Σμφρνθσ, καὶ ἡ Ἑλλθνικὴ τῆσ
Ὕδρασ, αἱ κθρφττουςαι τὴν ἀποςταςίαν, ἔρχονται
τακτικῶσ εἰσ τοὺσ Ρροςζδρουσ, καὶ οἱ ὑπ' αῦτοὺσ
τὰσ μεταδίδουςιν εἰσ τοὺσ ῞Ελλθνασ τοὺσ καὶ μθδό-
λωσ φροντίηοντασ.”

Jean Sharman
Ζτι περαιτζρω, ςτο ίδιο διάβθμα και με περίτεχνθ διπλωμα-

τικι διατφπωςθ, ο Καποδίςτρασ υπεδιλωνε ότι θ παρελκυ-
ςτικι τακτικι τισ Αγγλίασ κατά τίσ διαπραγματεφςεισ μεταξφ
τϊν Ρροςτατίδων Δυνάμεων (1830-1831) για τιν προσ βορράν
επζκταςθ τισ Ελλθνικισ Επικρατείασ ςτθν οροκετικι γραμμι
Αμβρακικοφ-Ραγαςθτικοφ, αποτελοφςε εν πολλοίσ τόν βαςικό
παράγοντα ζνεκα τοφ οποίου οι ςταςιαςτζσ ενεδυναμοφντο
προπαγανδιςτικϊσ τό 1831 (υπό τιν τριανδρία Κουντουριϊτθ-
Μιαοφλθ-Μαυροκορδάτου και υπό τιν αιγίδα τισ Αγγλίασ) ωσ
τό “παρ᾿ ὑμῖν ἐπαναςτατικό κόμμα”. Ο Καποδίςτριασ μάλιςτα
υπαινίςςετο ότι θ Ελλθνικι Κυβζρνθςθ είχε γνϊςθ τϊν
“μυςτικϊν” μεκοδεφςεων τισ Αγγλίασ και τϊν ςυναρτωμζνων
ψευδϊν διαδόςεων τϊν ςταςιαςτϊν, δεδομζνου ότι δεν
“δφναται νὰ ὑπάρξῃ μυςτιριον ἐν Ἑλλάδι”, και ζκανε ζκκλθςθ
προσ τιν Αγγλικι Κυβζρνθςθ να ςυναινζςει άμεςα ςτθν
επίλυςθ τϊν δφο βαςικϊν εκνικϊν ηθτθμάτων τισ Ελλάδοσ,
αντί να παρεμβαίνει εμφυλιακϊσ ςτα εςωτερικά πολιτικά
πράγματα τισ χϊρασ—ιτοι να προςδιορίςει θ Αγγλία, από
κοινοφ με τίσ άλλεσ Ρροςτάτιδεσ Δυνάμεισ, αφενόσ βαςιλζα
τϊν Ελλινων και αφετζρου τά βόρεια ςφνορα τισ Ελλάδοσ
ςτθν ωσ άνω νζα οροκετικι γραμμι, οπότε και κα ολοκλθ-
ροφτο τό “προπαραςκευαςτικόν” ζργο τοφ Καποδίςτρια.
“ Δὲν κζλω νὰ ςυνεχίςω τὴν λυπθρὰν ταφτθν διιγθ-

ςιν, ἀλλ᾿ ἀνζφερα μόνον τὰ ἀνωτζρω, ἵνα ςᾶσ ἀπο-
δείξω, Μιλόρδε, ὅτι κυβζρνθςισ οὕτω πολεμουμζνθ,
καὶ ὅμωσ εἰςζτι πεικαρχουμζνθ παρὰ τοῦ ἔκνουσ,
καὶ τὴν ἡςυχίαν αῦτοῦ καὶ εῦταξίαν δυναμζνθ φυ-
λάττειν, ἀδφνατον νὰ ἦναι κυβζρνθςισ λαομίςθτοσ.
Τόςθ εἶναι ὅμωσ ἡ τυφλὴ ἔπαρςισ τῶν
κορυφαίων τοῦ παρ᾿ ὑμῖν ἐπαναςτατικοῦ κόμματοσ,

ὥςτε πρὸ ὀλίγου ἔβαλαν νὰ περιφζρωςι τὰ ἄρκρα

τῶν γαλλικῶν ἐφθμερίδων αἱ ὁποῖαι λαλοῦςι περὶ
τῆσ ὑποτικεμζνθσ ςυμμαχίασ τῆσ ῾΢ωςςίασ μετὰ τῆσ
Ρόρτασ. Ρρὸσ τοφτοισ τὸ μζγα καὶ μυςτθριῶδεσ
τζχνθμα τοῦ κόμματοσ (ἐὰν δφναται νὰ ὑπάρξῃ
μυςτιριον ἐν Ἑλλάδι) εἶναι τὸ νὰ πείκῃ τοὺσ ἀπα-
τωμζνουσ ὅτι, εῦκὺσ ἀφ᾿ οὗ τὸ ἔκνοσ ἀπαλλαχκῇ
ἀπὸ τὴν παροῦςαν κυβζρνθςίν του καὶ ςυςτιςῃ
κυβζρνθςιν ςυνταγματικιν, ἡ Γαλλία καὶ ἡ Ἀγγλία
κζλουςι προμθκεφςῃ εἰσ τὴν Ἑλλάδα ὅρια πλατφ-
τατα, καὶ τὴν Κριτθν ὁμοῦ καὶ τὴν Σάμον. [...]
Οῦδὲ πρὸσ τὴν ψευδῆ εἴδθςιν ἣν ςᾶσ ἔδωκαν
περὶ τῆσ καταςκοπείασ *μυςτικῆσ ἀςτυνομεφςεωσ+
καὶ τυρρανίασ τῆσ κυβερνιςεωσ κζλω ἀποκρικι διὰ
μακρῶν ἐπιχειρθμάτων.
῍Αν τοιοῦτοσ ἦτον ὁ χαρακτὴρ καὶ τοιαῦτα τὰ
ἐλατιρια τῆσ κυβερνιςεωσ, πῶσ ἤκελεν ἀφιςῃ
εἰσ ὕπαρξιν τὰσ μθχανουργίασ τὰσ πρὸ πολλοῦ
κατ᾿ αῦτῆσ ἑτοιμαηομζνασ; Μακοῦςα ἐν καιρῷ διὰ
τῶν καταςκόπων τὰ πράγματα, εἶχε καὶ φυλακὰσ
ἵνα τὰ περιςτείλῃ.
Αἱ δὲ ἐπαρχίαι, ἐξ ἐναντίασ, καὶ ἡ ὁλότθσ τοῦ
ἔκνουσ τοῦτο μὲ ἐπιμζμφονται, ὅτι ἐξ ἀρχῆσ δὲν
ἐξζβαλα ἐκ τῆσ Ἑλλάδοσ τοὺσ Φαναριϊτασ καὶ τοὺσ
μακθτὰσ τοῦ Αλῆ Ραςᾶ, τοὺσ διεξάγοντασ τὰσ
κακοφργουσ ςυςκευὰσ ταφτασ. Τοῦτο δὲ ἔπραξα,
πρῶτον, κθλοφμενοσ ὑπὸ τῆσ ἐλπίδοσ ὅτι κζλουςι
διορκωκῆ ἐκ τῆσ νζασ κζςεωσ εἰσ ἣν παρ᾿ ἐμοῦ
ἐτάττοντο, καὶ ὕςτερον ἐνόμιςα προτιμότερον νὰ
τοὺσ ἀφιςω νὰ κρικῶςι ἐκ τῶν ἔργων των, ὡσ καὶ
κζλουςι κρικῆ ἢ ταχφτερον ἢ βραδφτερον.

Jean Sharman
᾽Ελπίηω Μιλόρδε, ὅτι ὅταν λάβετε τὸ μακρὸν

τοῦτο γράμμα, τὸ ἐν Λονδίνῳ ςυνζδριον κζλει ἔχει
τελειωμζνασ τὰσ περὶ Ἑλλάδοσ ἀποφάςεισ [περί
βαςιλζωσ τῶν Ἑλλινων καὶ διευρφνςεωσ τῆσ Ἑλλθ-
νικῆσ ᾽Επικρατείασ πρὸσ βορράν, εἰσ τὴν ὁροκετικὴν
γραμμὴν Ἀμβρακικοῦ-Ραγαςθτικοῦ]. Ἀλλ᾿ ἂν ἀκόμθ
δὲν ἐτελείωςε, ςπεφςατε, ἱκετεφω, τὸ ἔργον, μθδὲ
ἀνζχεςκε νὰ τρζχῃ ὁ τόποσ οὗτοσ τὸν κακθμερινὸν
κίνδυνον τῆσ διαφκορᾶσ, τοῦ ἐμφυλίου πολζμου,
τῆσ ἀνατροπῆσ καὶ τῆσ ἀναρχίασ· διότι πολὺ δεινό-
τερα πάςθσ ἐννοίασ ἐνδζχεται νὰ ἦναι τ᾿ ἀποτελζ-
ςματα.
Αἱ μεκόριοι ἐπαρχίαι τῆσ ᾽Οκωμανικῆσ αῦτο-
κρατορίασ πλιρθ ἐπανάςταςιν ἄγουςι, καὶ ὁ Βεηί-
ρθσ κάκθται ἐπ᾿ ἀμφνθσ. Τί κζλει γείνῃ, ἃν καὶ οἱ
῾΢ουμελιῶται ἐπιδοκῶςιν εἰσ τὰσ ἀρχαίασ των ἕξεισ
καὶ εἰσ τὰ μθχανιματα *μθχανοῤῥαφίασ+ τῶν κε-
λόντων ἔχειν παρ᾿ αῦτοῖσ τὴν ἀνζκακεν ἐπιῤῥοὴν
καὶ ἀξίωςιν; Kαὶ τὸ Αἰγαῖον πάλιν κζλει πλθρωκῆ
πειρατῶν, καὶ τότε αἱ Δυνάμεισ βιαςκιςονται με-
τελκεῖν πολιτεφματα ἀνοικειότερα πρὸσ τὰσ ἀρχὰσ
καὶ τὸν κφριον ςκοπὸν τῆσ ςυμμαχίασ αῦτῶν.[...]
Ρρὶν ἀναδεχκῶ τὴν προςωρινὴν κυβζρνθςιν
τῆσ Ἑλλάδοσ, ἀπεςάφθςα πρὸσ τὰσ ςυμμάχουσ
Αῦλάσ, καὶ πρὸσ τοὺσ πρζςβεισ αῦτῶν ςυνελκόντασ
ἐν Ρόρῳ, καὶ πρὸσ τοὺσ Ρροςζδρουσ ὕςτερον
ἐπανζλαβον, ὅτι ἄνακτα χρειάηεται ἡ Ἑλλάσ ἵνα
ὑπάρξῃ ἐπικράτεια ἐλευκζρα καὶ αῦτόνομοσ, καὶ
ὅτι ἐγὼ μετὰ χαρᾶσ ἀνελάμβανα τὴν προπαρα-
ςκευὴν τῆσ τοιαφτθσ ςωτθρίου ἀποκαταςτάςεωσ.

Καὶ τὰ πράγματα καὶ ἡ ἰδία μου πεῖρα μ᾿

ἐβεβαίωςαν ἔτι ἰςχυρότερον εἰσ τὴν τότε ῥθκεῖςαν
γνϊμθν. Πκεν δὲν εἰργάςκθν ἐν τῇ Ἑλλάδι οῧτε
ὑπὲρ ἐμαυτοῦ οῧτε ὑπὲρ τῶν ἐμῶν, καὶ ἡ διοίκθςισ
καὶ αἱ δοξαςίαι μου εἶναι ὅλωσ ἀμζτοχοι προςω-
πικοῦ ςυμφζροντοσ, ἐκτὸσ ἂν λογιςκῇ προςωπικὸν
ςυμφζρον κρείττονοσ γζνουσ ἡ πλιρθσ μου αῦτα-
πάρνθςισ.
Κακ᾿ ὅςον ἔχουςι τὰ πράγματα ςιμερον ἐκτὸσ
καὶ ἐντὸσ τῆσ Ἑλλάδοσ, τοῦτο καὶ μόνον δὲν παφω
ηθτῶν, ἵνα αἱ Δυνάμεισ κόψωςιν ὅπωσ οἴδαςι τὴν
περὶ κυβερνιςεωσ τῆσ Ἑλλάδοσ ςπουδαιοτάτθν
κρίςιν *περί βαςιλζωσ καὶ νζασ ὁροκεςίασ+.
Καὶ πιςτεφςατε, Μιλόρδε, ὅτι ὅλων τῶν ἀπο-
φάςεων κατακυμιωτάτθ *πλζον εῦχάριςτθ] ἔςται
εἰσ ἐμὲ ἡ ἀπαλλάξουςὰ με τάχιον ἐκ τοῦ ἐπικει-
μζνου μοι βάρουσ *διακυβερνιςεωσ τῆσ Ἑλλάδοσ+.”
[“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ”, ό.π. (Επις. 2), τ. Δϋ, ςς. 225-

228.]
13
 John D. Pappas, “Ρερὶ Ραιδείασ Ραρακατακικθ Λωάννου Καπο-
δίςτρια: Κείμενα 1806-1831 Λ. Καπο-
δίςτρια περὶ Ἰδιογενοῦσ Ραιδαγωγίασ
τῶν Ἑλλινων” (Θζματα Ελλθνικισ
Ιςτορίασ, Μάρτιοσ, 2014):
—ΜΟΝΟΤΟΝΛΚΟ εδϊ:
http://www.istorikathemata.com/2018/05/The
KapodistrianLecacyonEducation.html
—ΡΟΛΥΤΟΝΛΚΟ εδϊ:
https://www.academia.edu/36536290/The_Ka
podistrian_Legacy_on_Education

Jean Sharman
 Στθ μετακαποδιςτριακι εποχι, οι περιςςότεροι ιςτοριο-

14 a,b,c,d,e
γράφοι ζχουν αποφφγει να χαρακτθρίςουν ωσ πράξεισ

ΕΣΧΑΤΘΣ Ρ΢ΟΔΟΣΛΑΣ τά κακουργιματα τοφ αντικαποδιςτρι-
ακοφ πραξικοπιματοσ (1831) και τισ επακόλουκθσ δολοφο-
νίασ τοφ Εκνάρχου Καποδίςτρια. Οι εν λόγω ιςτοριογράφοι
—ενίοτε ιδεολθπτικϊσ ι ςυςτθμικϊσ τεταγμζνοι, επί χριμαςι
ι αξιϊμαςι, εισ τιν εξουςιαςτικι υπθρεςία τϊν πολιτικϊν
επιγόνων τϊν αυτουργϊν—ζχουν αναλάβει ζναν διαχρονικό
ρόλο απολογθτοφ τϊν φυςικϊν και θκικϊν αυτουργϊν
εκείνων τϊν αντεκνικϊν κακουργθμάτων (1831), αντιπαρερχό-
μενοι επιτθδείωσ (ι και ενίοτε κουτοπονιρωσ) τόν καταφανι
“Ελζφαντα ςτο δωμάτιο” τισ Νεωτζρασ Ελλθνικισ Λςτορίασ,
ιτοι ότι εκείνεσ οι πράξεισ ςυνιςτοφν κακουργιματα που
διεπράχκθςαν όχι έν καιρῷ ειρινθσ αλλά έν καιρῷ πολζμου:
Τότε (1831) θ Ελλάδα ευρίςκετο ακόμθ ςε εμπόλεμθ

κατάςταςθ με τιν Οκωμανικι Αυτοκρατορία, δεδομζ-
νου ότι όχι μόνον δεν είχε ςυναφκι ςυνκικθ ειρινθσ
μεταξφ τϊν εμπολζμων τοφ Ελλθνο-Τουρκικοφ Ρολζ-
μου μζχρι τότε, αλλά παράλλθλα θ Υψθλι Ρφλθ
αρνείτο μζχρι τότε (1831) να αναγνωρίςει τιν
ανεξαρτθςία τισ Ελλάδοσ—θ οποία αναγνϊριςθ απο-
τελοφςε προφανϊσ αναγκαία προχπόκεςθ (sine qua
non condition) για τιν λιξθ τοφ εμπολζμου μεταξφ
Ελλάδοσ και Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ.
Τότε (1831) θ Ελλάδα παρζμενε εμπεπλεγμζνθ ςε μια

μείηονα και εκνικϊσ κρίςιμθ διπλωματικι αντιπα-
ράκεςθ με τίσ Μεγάλεσ Δυνάμεισ (πρωτίςτωσ τιν
Αγγλία, δευτερευόντωσ τιν Γαλλία) προσ άμεςθ
επζκταςθ προσ βορράν τισ Ελλθνικισ Επικρατείασ

μζχρι τιν οροκετικι γραμμι Αμβρακικοφ-Ραγαςθ-

τικοφ, έπ’ ἀπειλῇ αςκιςεωσ ςτρατιωτικισ βίασ από τίσ
Ελλθνικζσ Ζνοπλεσ Δυνάμεισ υπό τιν θγεςία τοφ Καπο-
δίςτρια ωσ Εκναρχοφντοσ Ρολζμαρχου τϊν Ελλινων.
Επομζνωσ, από νομικι (αλλά και ιςτορικι) άποψθ, τό ξενο-

κίνθτο αντικαποδιςτριακό πραξικόπθμα και θ επακόλουκθ
δολοφονία τοφ Καποδίςτρια δεν ιςαν εκφάνςεισ δικεν μόνον
μιασ πολιτικισ αντιπαρακζςεωσ (έν καιρῷ εἰρινθσ)—όπωσ
παραπλανθτικϊσ τά ςκιαγραφοφν οι εν λόγω ιςτοριογράφοι—
αλλά απεναντίασ ςυνιςτοφςαν πράξεισ ΕΣΧΑΤΘΣ Ρ΢ΟΔΟΣΛΑΣ,
ωσ ξενοκίνθτεσ και τελεςκείςεσ έν καιρῷ πολζμου, ςφμφωνα
με τιν ςφγχρονθ Ελλθνικι Νομοκεςία (άρκρα 134-135 Ρ.Κ.)
και τό Σφνταγμα τισ Ελλάδοσ (άρκρα 48-49), όπωσ επίςθσ και
ςφμφωνα με τίσ οικείεσ διατάξεισ τϊν επαναςτατικϊν
Συνταγμάτων τισ Επιδαφρου (άρκρα μεϋ, οαϋ, πϋ, πσϋ), τοφ
Άςτρουσ (άρκρα μγϋ, οαϋ) και τισ Τροιηινοσ (95, 125, 131).
15
 Λωάννθσ Σ. Κορνθλάκθσ, Ιωάννθσ Καποδίςτριασ, ο Άγιοσ τισ
Πολιτικισ (ΕΛΑΛΑ: Ακινα 2011), εδϊ:
https://www.politeianet.gr/books/9789609966108-kornilakis-s-ioannis-elaia-ioannis-kapodistrias-
o-agios-tis-politikis-periechei-cd-172416
16
 Θ εξωπραγματικι (αυτο)καταςτροφι τοφ Ρολεμικοφ Στόλου
τισ Ελλάδοσ ςτον Ρόρο τό 1831, κατζδειξε τιν ουςία τισ
Καποδιςτριακισ ρφςεωσ ότι “ὁ φιλικοοσ τῶν ξζνων εἶναι
προδότθσ”. Τότε, ςτισ 1 Αυγοφςτου 1831, ο φαναριϊτθσ
Μαυροκορδάτοσ από κοινοφ με τοφσ πλοιοκτιτεσ Κουντου-
ριϊτεσ εργαλειοποίθςαν τόν Ανδρζα Μιαοφλθ, ωσ κλιβερό
υποχείριό τουσ, για να επιτελζςουν ςε μία θμζρα αυτό που
δεν είχε κατορκϊςει επί μία δεκαετία ο “πολυάρμενοσ”
τριθπειρωτικόσ πολεμικόσ ςτόλοσ τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατο-

Jean Sharman
ρίασ—εξοπλιςμζνοσ με φρεγάτεσ, δίκροτα και τρίκροτα—ιτοι

τιν καταςτροφι τοφ Ελλθνικοφ Στόλου: Κατϋ εκείνθ τιν
αποφράδα θμζρα, οι εν λόγω Ρ΢ΑΞΛΚΟΡΘΜΑΤΛΕΣ ωσ προσ τίσ
μεκόδουσ και Ρ΢ΟΔΟΤΕΣ ωσ προσ τιν “φιλθκοΐα” τουσ ςε
υποχκόνια αντεκνικά κελεφςματα ξζνων (Άγγλων και Γάλλων),
πυρπόλθςαν και κατζςτρεψαν τιν εισ Θ.Ρ.Α. ναυπθγθκείςα
φρεγάτα “Ελλάσ”, ναυαρχίδα τοφ Ελλθνικοφ Στόλου, και τίσ
κορβζττεσ “Φδρα” και “Σπζτςεσ”. Επομζνωσ, δι' εκείνου τοφ
ξενοκίνθτου πραξικοπιματοσ, οι Μαυροκορδάτοσ και Κουντου-
ριϊτεσ, ωσ θκικοί αυτουργοί κακουργθματικϊν πράξεων
ΕΣΧΑΤΘΣ Ρ΢ΟΔΟΣΛΑΣ κατά τοφ ζκνουσ (Επις. 13), ιτοι ωσ εξ
αντικειμζνου Ρ΢ΟΔΟΤΕΣ (ἔργῳ καὶ νόμῳ) κατζςτθςαν εξ ίςου
Ρ΢ΟΔΟΤΘ, και μάλιςτα ςε ρόλο φυςικοφ αυτουργοφ, τόν
πρωτοςτατιςαντα καλαςςομάχο τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγε-
νεςίασ, τόν Ανδρζα Μιαοφλθ, μζχρι τότε κρυλικό Ναφαρχο
αλλά δυςτυχϊσ ζκτοτε “αἰϊνια καταδικαςμζνο” ςτθ ςυλλο-
γικι μνιμθ τϊν Ελλινων, όπωσ ζγραψε τότε ο Καποδίςτριασ
πλιρθσ κλίψεωσ για τιν προδοτικι εκτροπι και τιν αντεκνικι
κατάντια ενόσ ιρωα τοφ 1821, ιτοι για εκείνθ τιν Ὕβριν τό
1831, τιν οποία μόνο ζνασ από τοφσ Μεγάλουσ Τραγικοφσ τισ
Κλαςικισ Ελλάδοσ κα μποροφςε ίςωσ να αποτυπϊςει...
17
 “Τwo factions are opposing each other all over the world: the
Capo d' Istrias and the Metternichs.” (Δφο παρατάξεισ
αντιπαρατίκενται θ μία κατά τισ άλλθσ ςε όλον τόν Κόςμο: οι
Καποδίςτριεσ και οι Μζττερνιχ.)
Kissinger, Henry A., 1957. A World Restored; Metternich,

Castlereagh and the problems of peace 1812-1822
(Houghton Mifflin: Boston, MA), ς. 292, εδϊ:
https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015012330695;view=1up;seq=312


18 a,b
Ωσ Συνυπουργόσ Εξωτερικϊν τισ ΢ωςίασ, ο Καποδίςτριασ είχε
πλιρθ επίγνωςθ ότι θ διά τϊν όπλων απελευκζρωςθ τϊν
Ελλινων με ςυμμαχικι πολεμικι ςφμπραξθ τϊν Μεγάλων
Δυνάμεων, ιτοι θ βιαία απόςχιςθ τισ Ελλάδοσ από μια τριθ-
πειρωτικι Αυτοκρατορία και θ ανάδειξι τθσ ςε ανεξάρτθτθ
επικράτεια, κα αποτελοφςε ζνα τιτάνιο και πρωτοφανζσ ζργο,
χωρίσ προθγοφμενο ςτθν Ραγκόςμια Λςτορία, όπωσ επεςι-
μανε ςτουσ Μαυροκορδάτο και Ρανταηόγλου ςτθν ωσ άνω
αναφερκείςα ςυνάντθςι τουσ τό 1818, επί λζξει ωσ εξισ
[John Capodistrias, ό.π. (Επις. 11), ςς. 66-67]:
“ Νομίηετε ὅτι αῦτὰ κὰ τὸν διζβαινον *ς.ς. τὰ

΢ωςςικὰ ςτρατεφματα τὸν ποταμὸν Ρροῦκον+
διὰ νὰ ἀνυψϊςουν ὑμᾶσ εἰσ τὸ ὑψθλὸ ἀξίωμα τῶν
ἀνεξαρτιτων ἡγεμόνων; Δείξατζ μοι ἕν ἀνάλογο
παράδειγμα ἐν τῇ ῾Ιςτορίᾳ. Ἀφοῦ οῦδὲν τοιοῦτον
ὑφίςταται, διανοεῖςκε ἐν τοφτοισ ὅτι ἡ μοῖρα ὑμῶν
κὰ ἀποτελζςῃ ἐξαίρεςιν τοῦ γενικοῦ κανόνοσ;
Ἀπεναντίασ, πρόκειται *τότε+ νὰ χυκῇ αἷμα πολὺ
καὶ νὰ ἐπιςυμβοῦν κυςίαι μεγάλαι· ὑπάρξεισ καὶ
περιουςίαι κὰ καταςτραφοῦν εἰσ μζγαν ἀρικμόν...
καὶ πρὸσ τίνα ςκοπόν; ῞Λνα δυνθκῆτε ὑμεῖσ νὰ
ἀνταλλάξθτε τὸ Τουρκικόν τουρμπάνιο μὲ τὸν
Εῦρωπαϊκόν πίλον;”
( You think then that they cross it [i.e. Russian troops

the Pruth river Ed.] to raise you to the high rank of
independent rulers? Show me a parallel example in
history. Since none exists, do you imagine your fate
will be an exception to the general rule? Otherwise
much blood will be shed and great sacrifices made;

Jean Sharman
property and lives in great numbers would be

destroyed... and to what end? So that you could
exchange the Turkish turban for the European hat?)
19
 Ανδρζασ Μιχ. Ανδρεάδθσ, Ιςτορία τϊν Εκνικϊν Δανείων
(ΕΣΤΛΑ: Ακινα, 1904), ς. 4, υπος. 1, Δωρεάν προςβάςιμο εδϊ:
http://digital.lib.auth.gr/record/126201/files/1.pdf

20 a,b
Ο επίλογοσ τοφ 12ετοφσ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ (1821-
1833) ςθματοδότθςε τιν ουςιαςτικι κατάρρευςθ τισ Οκω-
μανικισ Αυτοκρατορίασ ωσ ανεξάρτθτθσ επικρατείασ: Με τιν
΢ωςο-Τουρκικι Συνκικθ τοφ Ουνκιάρ ΢κελεςί (Hünkâr İskelesi,
1833), θ Ρφλθ ανεγνϊριςε τιν Ελλάδα ωσ ανεξάρτθτθ χϊρα
και θ Οκωμανικι Αυτοκρατορία κατζςτθ τότε (de facto και de
jure) ζνα τερατόμορφο προτεκτοράτο τισ ΢ωςίασ δι’ εκείνθσ
τισ ςυνκικθσ. Επρόκειτο περί ενόσ προτεκτοράτου κολο-
ςιαίων (τριθπειρωτικϊν) διαςτάςεων, που ιταν πρωτοφανζσ
ςτθν Ραγκόςμια Λςτορία και ςυνιςτοφςε μία χαοτικι ανω-
μαλία (“Ανατολικό Ηιτθμα”) ςτον γεωπολιτικό χάρτθ.
Ειδικότερα, τό 1832 θ θμιαυτόνομθ θγεμονία τισ Αιγφ-
πτου ενεπλάκθ ςε εξουςιαςτικό (εμφυλιακό) πόλεμο κατά τισ
Ρφλθσ. Στο Λκόνιο, ςτισ 21 Δεκεμβρίου 1832, ο τακτικόσ
ςτρατόσ 50.000 ανδρϊν τοφ εν Ελλάδι θττθκζντοσ (και γελοι-
οποιθκζντοσ) Ιμπραιμ παςά ςυνζτριψε τά αυτοκρατορικά
ςτρατεφματα 80.000 ανδρϊν τοφ από τοφσ Ζλλθνεσ επίςθσ
θττθκζντοσ (και πλιρωσ αποςτακεροποιθκζντοσ) Σουλτάνου
Μαχμοφντ Βϋ. Ρροσ άμεςθ όμωσ αναχαίτιςθ τοφ κινδφνου
πανιςλαμιςμοφ από τόν νότο, ο Τςάροσ Νικόλαοσ Αϋ—νικθτισ
τοφ προθγθκζντοσ φιλελλθνικοφ ΢ωςο-Τουρκικοφ πολζμου
(1828-1829) παρὰ τῷ πλευρῷ τϊν Ελλινων—απζςτειλε ςτθν
Κωνςταντινοφπολθ ικανι δφναμθ αποτροπισ (επτά πολεμικά

πλοία και ςτρατό 40.000 ανδρϊν τισ ΢ωςίασ) προσ προάςπιςθ

τϊν Οςμανιδϊν και ςτοιχειϊδθ διαςφάλιςθ τισ ακεραιότθτοσ
τισ (εναπομεινάςθσ) Οκωμανικισ Επικρατείασ. Κατά ςυνζ-
πεια, θ ΢ωςία διζςωςε τιν πάλαι ποτζ κραταιά Οκωμανικι
Αυτοκρατορία και τιν κατζςτθςε ζκτοτε ζνα τεράςτιο
(τριθπειρωτικό) προτεκτοράτο τισ ΢ωςίασ εμπράκτωσ (de
facto) τό 1832, και επιςιμωσ (de jure) τό 1833 διά τισ
ςυνκικθσ τοφ Ουνκιάρ ΢κελεςί.
Δι' εκείνθσ μάλιςτα τισ ΢ωςο-Τουρκικισ ςυνκικθσ, θ
Ρφλθ ανεγνϊριςε για πρϊτθ φορά επιςιμωσ τιν Ελλάδα ωσ
ανεξάρτθτθ χϊρα με επικράτεια μζχρι τιν οριογραμι
Αμβρακικοφ-Παγαςθτικοφ, ςθματοδοτϊντασ και επιςφραγί-
ηοντασ οφτωσ, τό 1833, τό τζλοσ τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ.
Λωάννθσ Δ. Ραπακωνςταντίνου, Ελλθνικό Ζποσ 1821-1824:

Τό 1821 υπό τό πρίςμα τοφ 21ου αιϊνα” (Ακινα, 2013), τ. Αϋ,
ς. 169, υπος. 32, εδϊ:
https://www.academia.edu/43587367/ΕΛΛΘΝΛΚΟ_ΕΡΟΣ_1821_1824
21
 H Αμερικανικι Επανάςταςθ (1775-1783) προκάλεςε μια
χαοτικι δυναμικι ςε παγκόςμιο επίπεδο, θ οποία επζφερε τό
ςταδιακό “ξιλωμα” και τελικά τιν κατάλυςθ όλων τϊν
αποικιοκρατικϊν αυτοκρατοριϊν ςτον 19ο και 20ό αιϊνα. O
Αγϊνασ τισ Ραλιγγενεςίασ τισ Ελλάδοσ (1821-1833)
προκάλεςε μια αντιςτοίχωσ ακατάςχετθ δυναμικι που
επζφερε τιν κατάλυςθ όλων τϊν θπειρωτικϊν αυτοκρατοριϊν
ςτθν Ευρϊπθ ςε μόλισ 80 χρόνια. Τόςον ο εκνογονικόσ αγϊνασ
τϊν ευρωπαίων αποίκων ςτθν Αμερικι ςτον 18ο αιϊνα όςον
και ο εκνοαπελευκερωτικόσ αγϊνασ τϊν γθγενϊν ραγιάδων
ςτθν Ελλάδα ςτον 19ο αιϊνα είχαν παγκόςμια απιχθςθ, ωσ
υποδείγματα (paradigms) εκνικισ χειραφζτθςθσ, με ζνα κοινό

Jean Sharman
χαρακτθριςτικό: Αμφότεροι προιγαγαν παγκοςμίωσ τιν αρχι

τϊν εκνοτιτων (Επις. 10), που ιταν αςφμβατθ με αυτο-
κρατορικά (πολυεκνικά) ςυςτιματα διακυβζρνθςθσ, όπωσ οι
αποικιοκρατικζσ αυτοκρατορίεσ (Αγγλίασ, Γαλλίασ, Λςπανίασ,
Ρορτογαλίασ, Ολλανδίασ, Βελγίου) ι οι θπειρωτικζσ αυτο-
κρατορίεσ (Οκωμανικι Αυτοκρατορία, Αυςτριακι Αυτοκρα-
τορία, Σοβιετικι Ζνωςθ, κ.ο.κ.).
22
 “Well then, General, the seed of evil has been uprooted. Count
Capodistrias is buried for the rest of his life. You can live quietly
in the Ionian Islands and Europe will be free from the dangers
threatened by that man's influence.” (Λοιπόν από τοφδε,
Στρατθγζ, ο ςπόροσ τοφ κακοφ ζχει εκριηωκι. Ο Κόμθσ
Καποδίςτριασ είναι καμμζνοσ ηωντανόσ για τό υπόλοιπο τισ
ηωισ του. Μπορείσ να διάγεισ ιςυχα ςτισ Λόνιεσ Νιςουσ και θ
Ευρϊπθ κα είναι απαλλαγμζνθ πλζον από τοφσ κινδφνουσ
που τιν επαπειλοφςαν από τιν επιρροι αυτοφ τοφ ανδρόσ)
[John Capodistrias, ό.π. (Επις. 11), ς. 127+.
23
 Τά ςχετικά ψθφίςματα τισ Αντικυβερνθτικισ Επιτροπισ και
τισ Βουλισ τιν Ελλινων περί αναςτολισ τοφ Συντάγματοσ τισ
Τροιηινοσ από τόν Λανουάριο τοφ 1828, παρατίκενται ςε
άρκρο τοφ Νικολάου Καρηι, με τίτλο “Απάντθςθ ςτθν
Επιτροπι 2021 και ςτον κ. Χατηι” (Α΢ΔΘΝ, 7 Μαΐου 2020),
εδϊ: https://ardin-rixi.gr/archives/219897
24
 Ρροςαρμοςμζνο απόςπαςμα από τόν Ρρόλογο τοφ βιβλίου με
τίτλο “Letter to the Tsar Nicholas I”, Doric Publications Ltd.
(Ακινα 1977). Ο Ρρόλογοσ (“Preface”, ςς. v-x,) ςυνεγράφθ
από τόν τότε (1977) εν ενεργεία Ρρόεδρο τισ Ελλθνικισ
Δθμοκρατίασ Κωνςταντίνο Τςάτςο. Τό βιβλίο εμπεριζχει

μετάφραςθ ςτθν Αγγλικι τοφ από 12/24 Δεκεμβρίου 1826

πρωτοτφπου υπομνιματοσ τοφ Λωάννου Καποδίςτρια εισ τιν
Γαλλικι προσ τόν Τςάρο Νικόλαο Αϋ με πρωτότυπο τίτλο “À Sa
Majesté l'Empereur: Aperçu de ma carrière politique de 1798 à
1822”, εκδοκζντοσ αρχικά ςτθν Αγ. Ρετροφπολθ τισ ΢ωςίασ τό
1868. Θ μετάφραςθ από τιν Αγγλικι ςτθν Ελλθνικι (Κεφ. 4),
ςτο μονοτονικό ςφςτθμα, τοφ εν λόγω αποςπάςματοσ ζγινε
από τόν ςυγγραφζα τισ παροφςθσ μονογραφίασ. Εντόσ
αγκυλϊν ςτο ελλθνικό κείμενο εμπεριζχονται μινιμαλιςτικζσ
επεξθγιςεισ τοφ μεταφραςτι.
25
 Ο Κωνςταντίνοσ Τςάτςοσ υπαινίςςεται τιν προπαγανδιςτικι
μζκοδο που εφαρμόηεται ςτα μακθτικά βιβλία ιςτορίασ
ςχετικά με τόν Καποδίςτρια, ςφμφωνα με τά οποία ο
Απελευκερωτισ τισ Ελλάδοσ υποβακμίηεται ςυςτθματικά
αφενόσ ωσ απλϊσ διακζτων “οργανωτικι ικανότθτα”
(organizational ability) ι άλλωσ “οργανωτικζσ δεξιότθτεσ”
(organizational skills), ωςάν δθλαδι να ιταν κάτι ςαν ο
“Σθμίτθσ” τισ εποχισ του, και αφετζρου ωσ απλϊσ ζνασ καλόσ
διπλωμάτθσ που επεδίδετο ςε “επιδζξιουσ πολιτικοφσ
ελιγμοφσ” (adroit diplomatic maneuvers), ωςάν δθλαδι να
ιταν απλϊσ κάτι ςαν ο “Αβραμόπουλοσ” τισ εποχισ του.
Κατά ςυνζπεια, τόςον “αδαείσ” κακθγθτζσ (όπωσ τοφσ
χαρακτθρίηει ο ίδιοσ ο Κ. Τςάτςοσ) όςον και ανυποψίαςτοι
μακθτζσ, φοιτθτζσ, ι και κακθγθτζσ Μζςθσ Εκπαιδεφςεωσ,
ςυνικωσ αιφνιδιάηονται όταν μακαίνουν όλθ τιν αλικεια για
τόν Καποδίςτρια, για τοφσ ξενοκίνθτουσ θκικοφσ και φυςικοφσ
αυτουργοφσ τισ δολοφονίασ του, για τοφσ πραγματικοφσ λό-
γουσ τισ δολοφονίασ του, για τίσ διαχρονικζσ τθσ επιπτϊςεισ
επί τοφ Ελλθνικοφ ζκνουσ, και εν τζλει για τοφσ πολιτικοφσ
επιγόνουσ εκείνων τϊν αυτουργϊν από τό 1831 μζχρι ςιμερα.

Jean Sharman
26
 Ο Κ. Τςάτςοσ αιτιάται μετά λόγου γνϊςεωσ τό εκπαιδευτικό
ςφςτθμα τισ Ελλάδοσ για τιν ςυςτθματικι ςυςκότιςθ και
παραπλάνθςθ τισ μακθτιϊςθσ νεολαίασ όςον αφορά ςτο
εκνοαπελευκερωτικό ζργο τοφ Καποδίςτρια: Ο Κ. Τςάτςοσ
διετζλεςε Υπουργόσ Ραιδείασ και Κρθςκευμάτων από 20
Λανουαρίου 1949 μζχρι 6 Λανουαρίου 1950, ιτοι ανζλαβε τά
κακικοντά του ςε αυτό τό αξίωμα μαινομζνου ακόμθ τοφ
Εμφυλίου Ρολζμου ςτθν Ψυχροπολεμικι Εποχι. Κατά ςυνζ-
πεια, μάλλον διεπίςτωςε τότε ότι ωσ Υπουργόσ Ραιδείασ ιταν
αδφναμοσ να κεραπεφςει αυτιν τιν διαχρονικι Φβρι τισ
Δθμοςίασ Ραιδείασ τισ χϊρασ, αφενόσ διότι μετζςχε κυβερνι-
ςεωσ πολιτικϊν επιγόνων τϊν ςυναυτουργϊν τισ δολοφονίασ
τοφ Καποδίςτρια (εμφυλιακι Κυβζρνθςθ Κεμ. Σοφοφλθ), θ
οποία μάλιςτα ευρίςκετο ςε πολεμικι ςφρραξθ με άλλουσ
επιδόξουσ πολιτικοφσ επιγόνουσ (κομμουνιςτζσ) εκείνων τϊν
ςυναυτουργϊν, και αφετζρου διότι τό γεωςτρατθγικό δόγμα
τοφ Καποδίςτρια για τιν Ελλάδα ιταν διαμετρικϊσ αντίκετο
από τά ςτρατιωτικά και γεωπολιτικά δόγματα τόςον τοφ
δυτικοφ μπλοκ (ΝΑΤΟ) όςον και τοφ τότε αντιπαρατικεμζνου
ανατολικοφ μπλοκ (ΣΥΜΦΩΝΟ ΒΑ΢ΣΟΒΛΑΣ), όπωσ περαιτζρω
επιςθμαίνεται παρακάτω (Επις. 31).
27
 Ρροφανϊσ ο Κ. Τςάτςοσ, ζχων απογοθτευκι από τιν παρα-
χάραξθ τισ ιςτορίασ τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ από τό
μετακαποδιςτριακό “βακφ κράτοσ” τισ Ελλάδοσ επί δφο
αιϊνεσ—ειδικά όςον αφορά ςτθν απόκρυψθ τοφ θγετικοφ
ρόλου τοφ Καποδίςτρια ωσ Ρολεμαρχοφντοσ Εκνάρχου και
Απελευκερωτοφ τισ Ελλάδοσ—κεωροφςε ότι ςτουσ ενιλικεσ
(γονείσ) πρζπει να αναηθτθκι ο γνωςιολογικόσ μίτοσ για τιν
άρςθ τισ Φβρεωσ τϊν Ελλινων κατά τοφ Καποδίςτρια, ϊςτε
ςτο μζλλον, θ εκνοαπελευκερωτικι μεγαλοςφνθ του να

ςυνειδθτοποιθκι από ενιλικεσ (to be appreciated by adults),

και δι' αυτϊν από μακθτζσ, ζςτω και εάν ςυνεχίηει να μθν
διδάςκεται ςτα ςχολεία (not taught to school-children).
28
 Μια εφςτοχθ ςφνοψθ τοφ θρακλείου εκνοαπελευκερωτικοφ
ζργου τοφ Καποδίςτρια—με επιγραμματικζσ αναφορζσ ςτον
τριμζτωπο εκνοαπελευκετωτικό αγϊνα τοφ Ρολεμαρχοφντοσ
Εκνάρχου Καποδίςτρια κατά (1) τισ Οκωμανικισ Αυτοκρα-
τορίασ, (2) τϊν Μεγάλων Δυνάμεων και (3) τϊν Ελλινων
ςυνωμοτϊν εναντίον του—παρατίκεται παρακάτω *Γενικι
Λςτορία τϊν Ελλινων (Δ. Απζργθ - Κ. Εμμανουιλ & Σία Ο.Ε.:
Ακινα 1974), τ. 11, ςς. 56, 59+:
“ Ράντα ταῦτα εἶναι ἔργα τῆσ ἀκλονιτου καὶ ἀδαμά-

ςτου κελιςεωσ τοῦ Καποδιςτρίου, ὁ ὁποῖοσ παλαίων
πρὸ μυρίων δυςχερειῶν καὶ μιᾶσ ἀχαλινϊτου ἐν τῷ
ἐςωτερικῷ ἀντιπολιτεφςεωσ ἐπζτυχεν ςοβαρωτάτθν
διπλωματικὴν νίκθν εἰσ τὸ ηιτθμα τῆσ ὁροκεςίασ. Τὸ
ἄρκρον 10 τῆσ ςυνκικθσ τῆσ Ἀνδριανουπόλεωσ 1829
καὶ τὸ Ρρωτόκολλον τῆσ Ἑλλθνικισ Ἀνεξαρτθςίασ τοῦ
Λονδίνου 1830 *ς.ς. καὶ τὸ Ρρωτόκολλον τῆσ ἑλλθ-
νικῆσ ὁροκεςίασ τοῦ Λονδίνου 1831+ εἶναι κατὰ
ἓν μζγιςτον ποςοςτὸν ἔργον τοῦ Κυβερνιτου, τῆσ
διπλωματικῆσ του ἱκανότθτοσ καὶ τοῦ ἐπιδεξίου
διπλωματικοῦ καὶ πολεμικοῦ χειριςμοῦ τοῦ ἑλλθ-
νικοῦ ηθτιματοσ...
Ὁ Κυβερνιτθσ τῆσ Ἑλλάδοσ δὲν ςυνεκρότθςεν
οὕτω μόνον κράτοσ ἐκ τοῦ μθδενόσ, ἀλλ' ἠγωνίςκθ
καὶ διὰ τῶν διπλωματικῶν του χειριςμῶν ἐπζβαλε
μζχρι μεγάλου βακμοῦ τὴν διεκνῆ αῦτοῦ ἀναγνϊ-
ριςιν. ῾Θ ἐλευκζρα Ἑλλάσ, τὸ ἀνεξάρτθτον ἑλλθνικὸν

Jean Sharman
κράτοσ εἶναι ἔργον τοῦ ἀγωνιςκζντοσ ἐπί ἐννεαετίαν

καὶ κυςιαςκζντοσ ἑλλθνικοῦ λαοῦ, ἀλλά καὶ ἔργον
τοῦ Κυβερνιτου του, ὁ ὁποῖοσ ἐγνϊριηε πῶσ νὰ
ἀξιοποιιςῃ ἐπὶ τοῦ διπλωματικοῦ πεδίου τὰσ κυςίασ
του καὶ τὸ ἐπζτυχε μζχρισ ἑνὸσ ςθμαντικοῦ βακμοῦ,
ἴςωσ δὲ κὰ τὸ ἐπετφγχανε καὶ κατὰ μεγαλφτερον
ποςοςτὸν ἐὰν δὲν ἐμεςολάβει τὸ γεγονὸσ τῆσ δολο-
φονίασ του.”
29
 Θ αντιπαραβολι τισ ςυλλογικισ αδυναμίασ τϊν θγετϊν όλων
τϊν Μεγάλων Δυνάμεων να εξεφρουν λφςθ ςτο Ελλθνικό
Ηιτθμα μζχρι τό 1826—πολλϊ δε μάλλον να τιν επιβάλουν
μζχρι τότε—με τιν λφςθ που τελικά τελικά κατόρκωςε να
επιβάλει ο Εκνάρχθσ Καποδίςτριασ διά διπλωματικϊν χειρι-
ςμϊν και πολεμικϊν δράςεων τό 1827-1831, αποτελεί μια
λαμπρι αναγωγι τοφ Κ. Τςάτςου: Αυτι θ αντιπαραβολι,
πζραν παντόσ άλλου επιχειριματοσ, αναδεικνφει τιν μεγαλο-
ςφνθ εμβζλεια τοφ Απελευκερωτοφ τισ Ελλάδοσ.
30
 Στο πρωτότυπο ςτθν Αγγλικι, τά χρόνια από τόν Αγϊνα τισ
Ραλιγγενεςίασ προςδιορίηονται ωσ 150 (δεδομζνου ότι ο Κ.
Τςάτςοσ ςυνζγραψε τό πόνθμά του τό 1976-1977), και όχι 200
χρόνια όπωσ προςδιορίηονται ςτθν ελλθνικι μετάφραςθ
ελευκζρωσ προσ κεματικι επικαιροποίθςι τθσ. Είναι όμωσ
ιςτορικϊσ αξιοςθμείωτο, εν όψει μάλιςτα τισ Διακοςιε-
τθρίδοσ, ότι παρότι ζχει περάςει ςχεδόν μιςόσ αιϊνασ από
τότε, τό ρθξικζλευκο κείμενο τοφ Κ. Τςάτςου παραμζνει
επίκαιρο ςιμερα.
31
 Θ αναφορά τοφ Κ. Τςάτςου ςτθ γεωςτρατθγικι παρακατακικθ
τοφ Εκνάρχου Καποδίςτρια, όςον αφορά ςτθν ανάγκθ τισ

Ελλάδοσ “να διατθριςει μια ιςόρροπθ φιλία με όλεσ τίσ

Ρροςτάτιδεσ Δυνάμεισ” (to maintain a balanced friendship
with the Protecting Powers) απιτθςε μεγάλθ γενναιότθτα από
μζρουσ τοφ τ. Ρροζδρου τισ Δθμοκρατίασ, διότι μεταξφ άλλων
διετυπϊκθ εν μζςω τοφ Ψυχροφ Ρολζμου (1977). Ρροφανϊσ,
θ εξωτερικι πολιτικι τιν οποία εφιρμοςε λυςιτελϊσ ο Μζγασ
Καποδίςτριασ—π.χ. ευπρόςδεκτοσ ελλιμενιςμόσ ςτθν Ελλάδα
τϊν πολεμικϊν πλοίων όλων τϊν Μεγάλων Δυνάμεων—και
τιν οποία απζτυχαν να εφαρμόςουν οι πολιτικοί επίγονοι τϊν
ςυναυτουργϊν τισ δολοφονίασ του ζκτοτε, αντίκειται προσ τιν
ΝΑΤΟϊκι αντίλθψθ περί τισ κζςεωσ τισ Ελλάδοσ ςτθ νζα τάξθ
πραγμάτων που επεκράτθςε μετά τόν Bϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο.
Μςωσ όμωσ, θ οφτωσ επιδειχκείςα γενναιότθτα τοφ Κ. Τςάτςου
ενιςχφκθκε τότε από τό γεγονόσ ότι θ Ελλάσ είχε αποχωριςει
από τό ςτρατιωτικό ςκζλοσ τοφ ΝΑΤΟ κατά τιν περίοδο τισ
Ρροεδρίασ του.

32 a,b,c
Στο πόνθμά του ο Κ. Τςάτςοσ, παρότι ιταν τότε εν ενεργεία
Ρρόεδροσ τισ Δθμοκρατίασ, δεν εφείςκθ καταγγελτικϊν χαρα-
κτθριςμϊν κατά τϊν ιςτοριογραφοφντων οιονεί απολογθτϊν
τϊν εν γζνει ςυναυτουργϊν τισ δολοφονίασ τοφ Καποδίςτρια,
χαρακτθρίηων ςυλλιβδθν τζτοιουσ προπαγανδιςτζσ—ακόμθ
και αν είναι κακθγθτζσ Α.Ε.Λ.—ωσ “αδαείσ” ι “ανίδεουσ”
(ignorant), “άγονα και ςτενόμυαλα πνεφματα” (barren and
narrow-minded spirits), “Φιλιςταίουσ” (Philistines), απολειφά-
δια τισ ιςτορίασ, ιτοι “τοφσ υπολοίπουσ” (the remainder) τισ
ιςτοριογραφίασ, κ.τ.λ. Ρροφανϊσ, θ (εφιμερθ) κεςμικι ιδιό-
τθτα τοφ Κ. Τςάτςου τότε δεν τόν απζτρεψε από τό να διατυ-
πϊςει τίσ ςκζψεισ του με παρρθςία για τόν Μζγα Καποδίςτρια
ενϊπιον τοφ ελλθνικοφ ζκνουσ (το οποίο ζχει διαχρονικι διά-
ςταςθ).

Jean Sharman
Σε αυτό τό πλαίςιο, ο Κ. Τςάτςοσ είπε και ζγραψε τότε τά

πράγματα με τό όνομά τουσ, κατά τρόπο που αποτελεί
κόλαφο για κάποια διαβόθτα αντικαποδιςτριακά ατοπιματα
και προπαγανδιςτικά φαιδρολογιματα τισ Επιτροπισ “Ακινα
2021” και πλείςτων όςων πολιτικϊν επιγόνων τϊν ςυναυ-
τουργϊν τισ δολοφονίασ τοφ εκνομάρτυροσ Καποδίςτρια.
33
 Στο πρωτότυπο, ςτθν Αγγλικι, τό ωσ άνω προςαρμοςμζνο
απόςπαςμα τοφ Κωνςταντίνου Τςάτςου ζχει ωσ εξισ:
“ Even though today's methods of exercising foreign

policy are by no means more ethical or effective than
those in the era of the Vienna Congress in 1815, the
methods of that era are found to annoy our contem-
poraries, who are convinced that progress has been
accomplished since then.
The political activity of Kapodistrias is naturally
in keeping with that apparently bygone era. Kapo-
distrias couldn't possibly charm the multitudes, those
who delight in noisy and colorful personalities. Adroit
diplomatic maneuvers do not inspire adulation,
neither do compromises which often achieve greater
progress than do implacable and intransigent pos-
itions. Throughout his varied career, Kapodistrias
remained simple, temperate, humble. Rhetoric was
absent from his life as it was absent from his writings.
He never attempted to appear more important than
he was. He knew his dimensions and the dimensions
of events. So, this man who never wooed the crowds,
who wrote a great deal and spoke seldom only with a
select few, this man who worked most often in the

wings rather than the stage of history, does not hold

in history the position which is his by his right.
When he came to Greece he was thought by
some to be haughty. Kapodistrias was affable and
courteous, but he kept the distance kept by a civilized
man from both superiors and inferiors. He may have
appeared somewhat foreign—the most intellectual of
the intellectuals. Yet it was his patriotism, his love for
Greece that motivated his actions throughout his life.
Still it was not only his love of Greece, his desire to
create a new Greece, that made him a Greek, it was
also the greatness of his soul.
This is why he showed such understanding for
the failings of the fighters of the Greek Struggle,
whether they were soldiers or leaders. This under-
standing, however, had its limit, at the point where
those failings threatened to destroy the unity and the
viability of the newborn Greek state. How was it pos-
sible for him to submit to the practically separatist
demands of the Mavromichalis clan and to the
financial claims of the Hydriots? It is possible that in
his contacts with the rebellious ones he appeared
harsh—so different were these meetings from the
usual chatter and bargaining to which they were
accustomed. This blame [on Kapodistrias], however,
cannot be compared to the blame on those who were
nowhere near understanding the meaning of order
and the meaning of liberty within a free state.
I don't know whether the contemporaries of
Kapodistias appreciated his achievements in organ-
ization. That which I am certain has not even today

Jean Sharman
been adequately appreciated, is his greatest achieve-

ment, his greatest service to the Nation. Kapodistrias
was called in to govern a country with no frontiers
and still overrun by enemy forces. Free Greece was
then an ideal, one with no specific form. The
hardships of his wandering from one great Court to
another, the battles he fought in Roumeli to chase
back the enemy, his struggles to liberate Western
Greece, all these important facts, the most important
of the years of his governorship [Tsatsos' under-
lining], are not taught to school-children, and have
yet to be appreciated by adults. Yet the great
national achievement of Kapodistrias is that: He was
the first to define the frontiers of the Greek state—
enclosing a territory much larger that had originally
been planned by the so-called Protecting Powers.
Kapodistrias arrived in Greece famous, but also
branded, for being the Tsar's man. Some Greeks
nourished the suspicions of the French and the
English against him and thus managed to make his
task more difficult. A task that was beyond the
control of the very leaders of the Great Powers, much
less so that of their very average representatives in
Greece.
So if at that time the opposite political factions
were attempting to slander Kapodistrias as the tool
of Russia, what can we say of those who 150 years
later claim that Kapodistrias attempted to “impose
his personal dictatorship” in Greece, and that “his
foreign policy was aimed at subjecting the new nation
to the wishes of the Tzar”? So this man who, in order

to serve his country, turned his back on all the

splendors of the Russian Court, who drew away from
Russia in order to support the Greek cause, who
struggled for months on in London and in Paris to win
from the other two Powers [Britain and France]
approval of the plan for the total liberation of the
Greek homeland, who struggled once back here in
Greece to maintain a balanced friendship with the
Protecting Powers, this man is presented to the
ignorant as an agent of Imperial Russia...
It is a true shame that political fanaticism leads
Greek scholars to such ignorant distortions. The
Kapodistrian Archives, as they gradually come to
light, will shed light for those who want to see it. The
remainder will continue to treat history as a field for
the projection of their political purpose.”
Αυτό τό απόςπαςμα δθμοςιεφκθκε προςαρμο-

ςμζνο (Επις. 24) ςτα Θζματα Ελλθνικισ Ιςτορίασ
ςτθ μεν Αγγλικι υπό τόν τίτλο “Ongoing ignorant
distortions about Ioannis Kapodistrias, The Liberator
of Greece” ςτισ 31 Αυγοφςτου 2020, ςτθ δε
Ελλθνικι εν μεταφράςει από τόν ςυγγραφζα υπό
τόν τίτλο “Συνεχιηόμενεσ ςτρεβλϊςεισ αδαϊν για
τόν Απελευκερωτι τισ Ελλάδοσ Λωάννθ Καποδί-
ςτρια” ςτισ 2 Σεπτεμβρίου 2020:
— Στθν ΑΓΓΛΛΚΘ εδϊ:

https://www.istorikathemata.com/2020/08/ongoing-ignorant-
distortions-about.html
— Στθν ΕΛΛΘΝΛΚΘ εδϊ:

https://www.istorikathemata.com/2020/09/blog-post.html

Jean Sharman

34 a,b
Εισ τόν “Επίλογο” (“Χαρακτθριςτικὰ τῆσ ἑλλθνικῆσ ἐπαναςτά-
ςεωσ”) τοφ ζργου τοφ Σ. Τρικοφπθ διατυπϊνονται τά εξισ:
“ Τὰ ἀποτελζςματα τῆσ ἑλλθνικῆσ ἐπαναςτάςεωσ

ἐδείχκθςαν γιγαντιαῖα διότι ἀνζτρεψαν τὰσ πολυ-
κρυλλήτουσ ἀρχὰσ τῆσ ἱερᾶσ ςυμμαχίασ καταδικα-
ηούςθσ οἱανδήποτε πολιτικὴν μεταβολὴν ἐνεργου-
μζνθν δι᾿ ἀποςταςιῶν καὶ δι᾿ ὅπλων, διετάραξαν τὸ
ἀείποτε περὶ πολλοῦ παρὰ τῇ εῦρωπαϊκῇ πολιτικῇ
ςύςτθμα τῆσ ἰςοῤῥοπίασ, καὶ ἀνακαλζςαντα εἰσ τὴν
δόξαν καὶ τὴν πολιτικὴν ηωὴν ἔκνοσ ῥιφκζν πρὸ
αἰώνων εἰσ τὸν τάφον τῆσ ἀδοξίασ καὶ τῆσ δουλείασ,
ςυνζτρεξαν καὶ εἰσ τὸ νὰ διαλύςωςι μεγάλθν καὶ
παλαιάν αῦτοκρατορίαν γεννθκεῖςαν, ἀνδρωκεῖςαν,
γθράςαςαν καὶ ἀποκνήςκουςαν ἀνεπιςτήμονα,
ἀντικοινωνικὴν καὶ βάρβαρον.
᾽Εν ἑνὶ λόγῳ ἡ ἑλλθνικὴ ἐπανάςταςισ ἐτίμθςεν
ὑπζρ πᾶςαν ἄλλθν τὴν ἀνκρωπίνθν φύςιν· διότι τὸ
λαμπρότερον, τὸ διδακτικώτερον καὶ τὸ κατανυκτι-
κώτερον ὅλων τῶν κεαμάτων, ὅςα παριςτάνει ἐπὶ
τῆσ ςκθνῆσ τοῦ κόςμου ἡ ἱςτορία, εἶναι ἡ ἀνζγερςισ
πεπτωκότοσ ἔκνουσ· τὸ δὲ ςάλπιςμα τοιούτου
πολζμου εἶναι χερουβικὸσ ὕμνοσ εἰσ τὸν Υψιςτον.
Ἀλλὰ τὸ κζαμα τοῦτο κακίςταται ἔτι μεγαλοπρεπζ-
ςτερον, ἂν τύχῃ τὸ ἀνεγειρόμενον ἔκνοσ νὰ ἔχῃ καὶ
ἔνδοξον καταγωγήν· καὶ τοιαύτθσ φύςεωσ κζαμα, καὶ
κζαμα μοναδικὸν ἐν τῇ ἱςτορίᾳ τοῦ ἀνκρωπίνου
γζνουσ, εἶναι ἡ ἐν μζςῳ αἱμάτων, καταςτροφῶν καὶ
δεινῶν ἀγώνων ἀνζγερςισ τοῦ ἑλλθνικοῦ ἔκνουσ
κοιτομζνου πρὸ αἰώνων ὑπὸ ξζνθν καὶ ἀλλόπιςτον
δουλείαν καὶ καταπιεηομζνου, ἀλλὰ μὴ ἀπολζςαντοσ

ὁλοτελῶσ τὸν χαρακτῆρά του, τὴν ἐνζργειάν του, ἢ

τὰσ προγονικάσ ἀναμνήςεισ του.
Ἀξία τῆσ βακείασ ςκζψεωσ παντὸσ πολιτευτοῦ
εἶναι καὶ ἡ ἐπὶ τοῦ ἑλλθνικοῦ ἀγῶνοσ παλίμβουλοσ
διαγωγὴ τῶν μεγάλων Αῦλῶν. Είδαμεν ὁποῖαι,
ἀρχομζνου τοῦ ἀγῶνοσ, ἦςαν αἱ βουλαὶ καὶ αἱ
πράξεισ αῦτῶν κατ᾿ ἀνδρῶν ἐπιχειρθςάντων ἐπὶ τιμῇ
τοῦ αἵματόσ των ν᾿ ἀποτινάξωςι τὸν βαρύν τὸν
ἄτιμον τὸν τριςβάρβαρον ηυγόν, ὑφ᾿ οὗ πρὸ αἰώνων
ἐςτζναηαν. Ἀλλ᾿ εἴδαμεν μετὰ ταῦτα, ὅτι αἱ πολιτικαὶ
περιςτάςεισ εἰσ ἃσ ὑπόκεινται καὶ αἱ αῦλαὶ αῦταί, ὡσ
ἄλλοτε ὑπζκειντο οἱ Κεοὶ τοῦ ᾽Ολύμπου εἰσ τὰσ βου-
λὰσ τῆσ Εἰμαρμζνθσ, τὰσ ἠνάγκαςαν, χάρισ εἰσ τὴν
ἀκλόνθτον καρτεροψυχίαν τῶν Ἑλλήνων καὶ εἰσ τὴν
μεγάλθν ςυμπάκειαν ὅλων τῶν χριςτιανικῶν λαῶν,
νὰ ἐξαλείψωςιν αἱ ἴδιαι ὅ,τι ἔγραψαν κατὰ τῶν
Ἑλλήνων, νὰ χύςωςιν αἷμα ὑπὲρ αῦτῶν, ν᾿ ἀνοίξωςι
κθςαυροὺσ εἰσ ἀντίλθψίν των, νὰ κθρύξωςι τὸ
καταδεδικαςμζνον ἔκνοσ ἐλεύκερον, αῦτόνομον καὶ
ἀνεξάρτθτον, νὰ χαιρετήςωςι τὴν ἐπαναςτατικὴν
του ςθμαίαν καὶ νὰ ἐγγυθκῶςιν ἐνώπιον ὅλου τοῦ
κόςμου τὴν πολιτικὴν καὶ ἀνεξάρτθτον ὕπαρξίν του.
Εἶναι τῷ ὄντι ἀξιοπαρατήρθτον, ὅτι τὰ ςχζδια
τῶν αῦλῶν ἐπὶ τοῦ ἑλλθνικοῦ ἀγῶνοσ ὄχι μόνον
ἐματαιώκθςαν, ἀλλὰ καὶ ἐναντία τῆσ κελήςεωσ καὶ
τῆσ πολιτικῆσ των ὅλα ἀπζβθςαν. ῎Θκελαν αὗται τὴν
ἀκεραιότθτα τῆσ ὀκωμανικῆσ αῦτοκρατορίασ, καὶ ἡ
ὀκωμανικὴ αῦτοκρατορία κατεκολοβώκθ· ἤκελαν
τὴν κατάκλιψιν καὶ ἀποτυχίαν τοῦ ἐπαναςτατικοῦ
κινήματοσ τῆσ Ἑλλάδοσ, καὶ τὸ ἐπαναςτατικὸν κίνθμα
τῆσ Ἑλλάδοσ ἐν μζςω ὁρατῶν καὶ ἀοράτων δυςκολιῶν

Jean Sharman
καὶ κινδύνων ἐκριάμβευςεν· ἤκελαν τὴν Τουρκίαν

ἰςχυράν, καὶ κατζςτρεψαν αῦταὶ τὴν δύναμίν τθσ ἐν
Νεοκάςτρῳ · ἠγωνίηοντο νὰ ἐμποδίςωςι παντοίοισ
τρόποισ τὸν Τουρκοῤῥωςςικὸν πόλεμον, καὶ ὁ
Τουρκοῤῥωςςικὸσ πόλεμοσ ἐξεῤῥάγθ. Τόςον ἀπρο-
νόθτοσ καὶ τόςον ἐπιςφαλὴσ εἶναι ἡ πολιτικὴ τῶν
κνθτῶν, ὡσ καὶ αῦτῶν τῶν ἐπὶ βακείᾳ ςυνζςει καὶ
πολιτικῇ πείρᾳ μεγαλαυχοὺντων.
Μελετῶν δέ, ὦ ἀναγνῶςτα, τὰ κατὰ τὴν
ἐπανάςταςιν, τροφὴν καὶ πόςιν τῶν πεινώντων καὶ
διψώντων ἐλευκερίαν λαῶν, ἐλπίδα τῶν κλιβο-
μζνων, καὶ ςτθριγμὸν τῶν ἐν πολζμῳ κλονιηομζνων,
καὶ ἐκπλθττόμενοσ δι᾿ ὅςα κατώρκωςαν οἱ ἐπζκεινα
ἑξαετίασ ἀβοθκθτὶ τὸν ὑπζρμεγαν τοῦτον καὶ ἄνιςον
ἀγωνιςκζντεσ καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ κάλαςςαν
ἀγῶνα, ἐνκυμοῦ, ὅτι ὁ ἀγὼν ἦτον ὑπὲρ πίςτεωσ καὶ
ὑπὲρ ἀνακτήςεωσ πατρῴασ γῆσ καὶ ἐλευκερίασ,
τουτζςτιν ὁ ἱερώτεροσ καὶ ὁ ἐνδοξότεροσ ὅλων τῶν
ἀγώνων· τοιοὺτων δὲ ἄκλων προκειμζνων “οὔτε
πλήκθ νεῶν, οὔτε κόςμοι καὶ λαμπρότθτεσ ἐπιςή-
μων, οὔτε κραυγαὶ κομπώδεισ ἢ βάρβαροι παιᾶνεσ
ἔχουςί τι δεινὸν ἀνδράςιν ἐπιςταμζνοισ εἰσ χείρασ
ἱζναι καὶ μάχεςκαι τολμῶςιν”.”*
Σπυρίδων Τρικούπθσ, ῾Ιςτορία τῆσ Ἑλλθνικῆσ ᾽Επα-

ναςτάςεωσ, (Νζα Ελλθνικι Βιβλιοκικθ: Ακιναι
1971), τ. Δϋ, Επίλογοσ, ςς. 362-366. Στο μονοτονικό,
εδϊ: http://www.gutenberg.org/ebooks/39069
* “Οφτε πλικθ πλοίων, οφτε ςφμβολα και λαμπρότθτεσ αξιωματοφχων, οφτε

πομπϊδεισ κραυγζσ ι βάρβαρα εμβατιρια μποροφν να εκφοβίςουν άνδρεσ που
γνωρίηουν πϊσ να πολεμοφν και που με κάρροσ τολμοφν να μάχονται.”

Πςον αφορά δθλαδι ςτα (“γιγαντιαῖα”) αποτελζςματα τοφ

Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, οι αξιολογικζσ επιςθμάνςεισ τοφ
Τρικοφπθ είναι εφςτοχεσ και επί πλζον ςυνιςτοφν ζνα
αριςτουργθματικό αφιγθμα τισ Ελλθνικισ ιςτοριογραφίασ και
τισ εν γζνει Ελλθνικισ Γραμματείασ. Πςον αφορά όμωσ ςτουσ
κεμελιϊδεισ παράγοντεσ που ςυνετζλεςαν ι και κακόριςαν
εκείνα τά αποτελζςματα, τό αφιγθμα τοφ Τρικοφπθ είναι
ανεπαρκζσ, δεδομζνου ότι ςτθ μεταςτροφι τϊν Μεγάλων Δυ-
νάμεων υπζρ τϊν προμαχοφντων Ελλινων ςυνζβαλαν κακο-
ριςτικά όχι μόνον θ “ἀκλόνθτοσ καρτεροψυχία τῶν Ἑλλήνων”
και θ “μεγάλθ ςυμπάκεια ὅλων τῶν χριςτιανικῶν λαῶν”, αλλά
παράλλθλα και θ ςτρατιωτικι ιδιοφυία τοφ Κολοκοτρϊνθ και
τοφ Καραϊςκάκθ, θ ακατάβλθτθ ναυτοςφνθ τϊν Ελλινων κα-
λαςςομάχων, και θ ανεπανάλθπτθ γεωπολιτικι μεγαλοφυία
τοφ Καποδίςτρια.
35
Τρικούπθσ, ό.π. (Επις. 34), τ. Βϋ, κεφ. ΚΒϋ, ς. 39.
Δωρεάν αναγνϊςιμο, ςε απόδοςθ ςτο μονοτονικό, εδϊ:
http://www.gutenberg.org/ebooks/38414
36
Σφμφωνα με τό Τρικοφπειο ιςτοριογραφικό αφιγθμα, τό

΢ωςικό τελεςίγραφο πολζμου κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρα-
τορίασ τό 1821 ωφζλθςε μεν “τά μζγιςτα” τιν εμπόλεμο
Ελλάδα διότι προκάλεςε ζναν ςτρατιωτικό περιςπαςμό τισ
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ ςτα βόρεια ςφνορά τθσ, αλλά
κατά τά άλλα δεν είχε άλλεσ αξιόλογεσ επιπτϊςεισ διότι θ
“φωνὴ” τοῦ Τςάρου, δεν “εἰςθκοφετο” από τόν Σουλτάνο
[Τρικούπθσ, ό.π. (Επις. 34), τ. Βϋ, κεφ. ΚΒϋ, ςς. 49-50]:
“ Δυςθρεςτικθ ὁ *Τςάροσ+ Ἀλζξανδροσ διὰ τὴν μὴ

παραδοχὴν ὅλων τῶν προτάςεϊν του παρ᾿ ὅλων τῶν
ςυμμάχων του, καὶ κατ᾿ ἀρχάσ μὲν διενοικθ νὰ

Jean Sharman
κατάςχῃ τὴν Μολδοβλαχίαν εἰσ πεικανάγκθν τῆσ

παρθκόου Ρφλθσ, ἀλλ᾿ ἐπὶ τζλουσ ἐπείςκθ νὰ δεχκῇ
τὴν παρζμβαςιν τῶν ςυμμάχων ὑπὸ τὸν ὅρον νὰ μὴ
λάβῃ ἡ παρζμβαςίσ των χαρακτῆρα μεςιτείασ·
ἀπιντθςε δὲ ἐπὶ τῇ προτροπῇ αῦτῶν εἰσ τὰ ἔγγραφα
τῆσ Ρφλθσ ἀπαρνοφμενοσ τὴν ἀπόδοςιν τῶν προςφφ-
γων καὶ λζγων, ὅτι, ἂν ἐλάμβανε τὰ πιςτὰ ὡσ πρὸσ
τὴν ἀκριβῆ τιρθςιν τῶν ςυνκθκῶν, ὡσ πρὸσ τὸ
ὀφειλόμενον εἰσ τὴν ὀρκόδοξον ἐκκλθςίαν ςζβασ καὶ
ὡσ πρὸσ τὴν μὴ καταδίωξιν τῶν ὁμοκριςκων του,
δὲν κὰ ἐνιργει ὅςα ἡ μζχρι τοῦδε διαγωγὴ τθσ τὸν
ἠνάγκαηε νὰ ἐνεργιςῃ. Ἀλλ᾿ οῧτε ἡ ἔντονοσ τοῦ
αῦτοκράτοροσ φωνὴ *τοῦ Τςάρου], οῧτε αἱ φιλικαὶ
τῶν ςυμμάχων αῦλῶν ςυμβουλαὶ εἰςθκοφοντο.
᾽Εν τοςοφτῳ ἡ Ἑλλὰσ ὠφελεῖτο τὰ μζγιςτα, διότι
μόνοσ ὁ φόβοσ τοῦ ἐπικειμζνου ῥωςςικοῦ πολζμου
ἀπθςχόλει ἱκανὰ τουρκικὰ ςτρατεφματα ἐντεῦκεν
καὶ ἐκεῖκεν τοῦ Δουνάβεωσ.”
Αδυνατϊν δε ο Τρικοφπθσ να αξιολογιςει επαρκϊσ τιν υπζρ

τϊν Ελλινων εξελικτικι δυναμικι τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου
από τό 1821, παραπλανά τόν αναγνϊςτθ ςχετικά με τιν
“Καποδιςτριακι” αποκιρυξθ τοφ κινιματοσ τοφ Υψθλάντου
ςτθν Μολδοβλαχία, διατυπϊνων τιν αξιολογικι άποψθ ότι
(δικεν) “τοιουτοτρόπωσ ἐματαιϊκθςαν ὅλαι αἱ ἐξωτερικαὶ
ἐλπίδεσ τοῦ ἀγϊνοσ” [Τρικούπθσ, ό.π. (Επις. 34), τ. Αϋ, κεφ. Ηϋ,
ς. 102], χωρίσ να επιςθμαίνει τό προφανζσ, ότι δθλαδι θ
αποςταςιοποίθςθ τοφ Καποδίςτρια και τοφ Τςάρου από τόν
Υψθλάντθ τό 1821 απετζλεςε τότε ζνα διπλωματικϊσ
επάναγκεσ “βιμα τακτικισ προσ τά πίςω”, προκειμζνου μετά
από μόλισ 2-3 μινεσ να πραγματοποιθκι λυςιτελϊσ τό γεω-

πολιτικϊσ μείηον “άλμα προσ τά εμπρόσ” διά τοφ ΢ωςικοφ

τελεςιγράφου υπζρ τϊν Ελλινων—και μάλιςτα εισ προάςπιςθ
τοφ Μείηονοσ Ελλθνιςμοφ και εισ εξουδετζρωςθ τισ εκ δυςμϊν
απειλισ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων κατά τϊν εξεγερκζντων
ραγιάδων. Αντικζτωσ δε προσ τόν Τρικοφπθ, ο Ραπαρρθ-
γόπουλοσ διατυπϊνει μια διαφορετικι (και αλθκι) εκδοχι,
τεκμθριωμζνθ βάςει πρωτογενοφσ πθγισ, ςχετικά με “τὰσ
ἐξωτερικὰσ ἐλπίδασ τοῦ ἀγϊνοσ” κατά τόν Λοφνιο 1821, ιτοι
τρείσ μινεσ μετά τιν αποκιρυξθ τοφ κινιματοσ τοφ Υψθ-
λάντου ςτθ Μολδοβλαχία από τόν Τςάρο Αλζξανδρο Αϋ και
λίγεσ μζρεσ πριν τιν επίδοςθ τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου κατά
τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ (6 Λουλίου 1821), ωσ εξισ:
“ Ἰδοὺ δὲ ποῖαι εἰδιςεισ διεδίδοντο τότε εἰσ τὴν

Ἑλλάδα κατὰ τὸ πζριςυν ἐκδοκὲν ἡμερολόγιον τοῦ
ἀοιδίμου Ἀναςταςίου Τςαμαδοῦ. “ Ὅτι τὴν ἡμζραν
τοῦ ἁγίου Γεωργίου ἔμελλεν ὁ ῥωςικόσ ςτόλοσ νὰ
διζλκῃ τὸν Βόςπορον ἢ μὲ τὴν κζλθςιν τῶν Τοφρκων
ἢ μὲ πόλεμον· ὅτι ὁ καπετὰν Ρρατελὶκ εἶδεν εἰσ τὴν
Σεβαςτοφπολιν δφο ῥωςικὰ καράβια τοῦ πολζμου
ἕτοιμα καὶ ὅτι ἑτοιμάηοντο ἄλλα· ὅτι τὸ ςτράτευμα
τοῦ ῾Υψθλάντθ ἐκυρίευςε τὸ μζγα Τοφρναβον καὶ τὴν
Φιλιπποφπολιν, ἐκινεῖτο δὲ κατὰ τὴν Ἀδριανοφπολιν·
ὅτι ὁ ἀρχθγόσ ῾Υψθλάντθσ ἐμβῆκεν εἰσ τὴν Ἀδριανοφ-
πολιν, φωνάηοντασ ηιτω ἡ ἐλευκερία.” Καὶ ταῦτα
πάντα μζχρι τῶν μζςων Ἰουνίου ὅτε ὁ ῾Υψθλάντθσ
εἶχεν ἤδθ ὑποχωριςει εἰσ τὴν Αῦςτρίαν.”
Κωνςταντίνοσ Ραπαρρθγόπουλοσ,
῾Ιςτορία τοῦ Ἑλλθνικοφ Ἔκνουσ (Ζκδ. Α. Κωνςταντι-
νίδθ: Ακινα 1887) τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. Βϋ, ς. 723,
εδϊ: https://www.openbook.gr/istoria-toy-ellinikoy-ethnoys/

Jean Sharman
37
Τιν ιςτορικι αλικεια ςχετικά με τόν κφριο παράγοντα που
ςυνετζλεςε ςτθν απελευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ ζχει επιςθμάνει
προ πολλοφ ζνασ περιϊνυμοσ ιδεολογικόσ πολζμιοσ τισ
Τςαρικισ ΢ωςίασ, ο Friedrich Engels, ςε άρκρο του ςτθν
αμερικανικι εφθμερίδα New-York Daily Tribune από τό 1853,
ωσ εξισ (ελλθνικι μετάφραςθ από τόν ςυγγραφζα):
“ Πταν επανεςτάτθςαν οι Ζλλθνεσ, ποιόσ ζκρινε τιν

ζκβαςθ τοφ αγϊνα; Οφτε οι ςυνωμοςίεσ και
ανταρςίεσ τοφ Αλι παςά τϊν Λωαννίνων, οφτε θ
Ναυμαχία τοφ Ναυαρίνο, οφτε ο Γαλλικόσ ςτρατόσ
ςτθν Ρελοπόννθςο, οφτε οι ςυνδιαςκζψεισ και τά
πρωτόκολλα τοφ Λονδίνου, αλλά θ προζλαςθ τϊν
΢ϊςων τοφ [Στρατθγοφ] Diebitsch διά μζςου τϊν
Βαλκανίων ςτθν πεδιάδα τισ Μαρίτςασ [τοφ Ζβρου].
Και κακ' όν χρόνο [1828-1829] θ ΢ωςία άρχιηε οφτωσ
να προκαλεί άνευ φόβου τόν διαμελιςμό τισ
Τουρκίασ, οι διπλωμάτεσ τισ Δφςθσ ςυνζχιηαν να
εγγυϊνται και να κεωροφν ωσ ιερά τό status quo και
τό απαραβίαςτο τισ Οκωμανικισ επικρατείασ.”
(When the Greeks revolted, who decided the

contest? Not the plots and rebellions of Ali Pasha of
Janina, not the Battle of Navarino, not the French
army in the Morea, not the conferences and proto-
cols of London, but the march of Diebitcsch's
Russians across the Balkan into the valley of Maritza.
And while Russia thus fearlessly set about the
dismemberment of Turkey, western diplomatists
continued to guarantee and to hold up as sacred the
status quo and the inviolability of the Ottoman
territory.)

Friedrich Engels, “What is to Become of Turkey in

Europe?”—first published in the New-York Daily
Tribune, No. 3748, 21 April 1853, reprinted in the
New-York Weekly Tribune, No. 607, 30 April 1853—
Marx and Engels Collected Works (Progress
Publishers: Moscow 1979), v. 12, pp. 32-36.
Δωρεάν αναγνϊςιμο εδϊ:
http://marxengels.public-archive.net/en/ME0721en.html
Σθμειωτζον ότι ο Στρατθγόσ Hans Karl von Diebitsch θγικθ

τισ προελάςεωσ τϊν ΢ωςικϊν ςτρατευμάτων προσ τιν
Αδριανοφπολθ τό 1829, επί Τςάρου Νικολάου Αϋ, ςφμφωνα
με τά πολεμικά ςχζδια που είχε καταρτίςει ο ίδιοσ ο Diebitsch
τό 1821, και είχαν εγκρικι τότε (1821), από τόν Τςάρο
Αλζξανδρο Αϋ προκειμζνου να εφαρμοςκεί, ςτο ορατό
μζλλον, τό Φιλελλθνικό Τελεςίγραφο Ρολζμου τισ ΢ωςίασ
κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821, ςυνταχκζν υπό
τοφ Ιωάννου Καποδίςτρια. Σχετικά δε (α) με τιν εξζγερςθ τοφ
Αλι παςά τό 1820-1822, (β) τιν ςυμμαχικι ςτρατιωτικι
επζμβαςθ τισ Γαλλίασ ςτθν Ρελοπόννθςο τό 1828, και (γ) τίσ
ςυνδιαςκζψεισ και ςυμφωνίεσ τϊν Ρροςτατίδων Δυνάμεων
για τό Ελλθνικό Ηιτθμα τό 1826-1829, επιςθμαίνονται
ευλόγωσ τά εξισ εν επιςθμειϊςει ςτθν ωσ άνω δθμοςίευςθ
[Marx and Engels Collected Works, ό.π., endnotes 27, 37-38]:
“ <Επιςθμ. 37:> Σε αντίκεςθ με τό εκνικό απελευ-

κερωτικό κίνθμα τϊν Ελλινων, ο αγϊνασ [ς.ς. τοφ
Αλι παςά τϊν Λωαννίνων+ είχε εμφυλιακό-αποςχι-
ςτικό χαρακτιρα και κατζλθξε ςε ιττα [ς.ς. τοφ Αλι
παςά+... <Επιςθμ. 27:> Ο ςκοπόσ τισ *Γαλλικισ+ εκ-
ςτρατείασ *ςτον Μοριά], θ οποία διοργανϊκθκε με
τό πρόςχθμα να παράςχθ βοικεια ςτουσ Ζλλθνεσ,

Jean Sharman
ιταν να αντιρροπιςει τιν αυξανομζνθ ΢ωςικι

επιρροι ςτα Βαλκάνια και να εδραιϊςει τιν κζςθ
τισ Γαλλίασ ςτθν περιοχι... <Επιςθμ. 28:> Εκείνεσ οι
ςυμφωνίεσ [ςς. πρωτόκολα Μ. Δυνάμεων 1826-1829]
και τά μζτρα που ελιφκθςαν από τιν Βρετανία και
τιν Γαλλία, οι οποίεσ ιλπιηαν να επιλφςουν διά τισ
διπλωματίασ τιν *Ελλθνο-Τουρκικι+ αντιπαράκεςθ,
χωρίσ ιττα τισ Τουρκίασ ςτον ΢ωςο-Τουρκικό πό-
λεμο, δεν μπόρεςαν να αλλάξουν τιν ςτάςθ τισ
Τουρκίασ ςχετικά με τό Ελλθνικό ηιτθμα. Μόνον
μετά τιν νίκθ τοφ ΢ωςικοφ ςτρατοφ υπό τόν Στρα-
τθγό Diebitsch ςτθν εκςτρατεία τοφ 1829 θ Τουρκία
ςυνεφϊνθςε να προβεί ςε κάποιεσ παραχωριςεισ.”
(<Endnote 37:> Unlike the national liberation move-

ment of the Greeks, this struggle [of Ali Pasha of
Janina, Ed.] was of a feudal-separatist nature and
ended in defeat in 1822... <Endnote 27:> The aim of
the [Fench] expedition, which was organised on the
pretext of rendering assistance to the Greeks, was to
counteract growing Russian influence in the Balkans
and consolidate the position of France in the region...
<Endnote 28:> These agreements [Great Powers'
protocols in 1826-1829, Ed.] and the steps taken by
Britain and France, who hoped to settle the [Greco-
Turkish] conflict through diplomacy, without a defeat
for Turkey in the Russo-Turkish war, could not make
Turkey change her attitude on the Greek question. It
was only after the victory of the Russian army under
General Diebitsch in the 1829 campaign that Turkey
agreed to make some concessions.)

Δφο δε θμζρεσ πριν από εκείνθ τιν δθμοςίευςθ, ο Engels είχε

ιδθ ςυνοψίςει επιγραμματικά τιν αλικεια για τιν ζκβαςθ
τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, ςε άλλο άρκρο του, με τίτλο
“The Turkish Question” (“Τό Τουρκικό Ηιτθμα”), ςτθν ίδια
εφθμερίδα (New-York Daily Tribune, 19 April 1853), με τίσ εξισ
τζςςερεισ λζξεισ: “Russia made Greece Independent” (“Θ
΢ωςία ζκανε τιν Ελλάδα ανεξάρτθτθ”).
Karl Marx and Frederick Engels, The Russian Menace to

Europe, ed. Pual Blackstock and Nert Hoselitz (George
Allen and Unwin: London 1953) pp. 121-202.
http://www.historyisaweapon.com/defcon6/works/subject/russia/crimean-war.html#04
38
Ππωσ ο Τρικοφπθσ, παρομοίωσ και ο Ραπαρρθγόπουλοσ επι-
ςθμαίνει ρθτϊσ ότι τό ΢ωςικό τελεςίγραφο πολζμου κατά τισ
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821 ωφζλθςε ςτρατιωτικϊσ
τοφσ εμπολζμουσ Ζλλθνεσ, διότι προκάλεςε επί ςειρά ετϊν
ζναν μείηονα ςτρατιωτικό περιςπαςμό τισ Ρφλθσ (Επις. 36).
Επί πλζον όμωσ ο Ραπαρρθγόπουλοσ αναδεικνφει και μία
άλλθ και δθ μείηονα (γεωςτρατθγικι) ωφζλεια τισ Ελλάδοσ
από εκείνο τό τελεςίγραφο ωσ εξισ *Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π.
(Επις. 36), τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. Αϋ, ς. 720].
“ Εἶναι ἀλθκὲσ ὅτι βραδφτερον ἐπζτυχεν ἡ ἐπὶ πολλὰ

ἔτθ ἀναβολὴ τῆσ ἐνάρξεωσ τῶν ἐχκροπραξιῶν· ἀλλ᾿
εἶναι ἀναμφίβολον ὅτι ὁ αῦτοκράτωρ Ἀλζξανδροσ
ἔκετο ἔκτοτε τὴν ἀρχὴν τῆσ κοινῆσ εῦρωπαϊκῆσ
ἐπεμβάςεωσ, ἀρχὴν ἥτισ ἔμελλε προϊόντοσ τοῦ
χρόνου νὰ καρποφοριςῃ παραςφρουςα καὶ αῦτὴν
τὴν Ἀγγλίαν, οῦδὲ ἠδφνατο νὰ μὴ ἐπικρατιςῃ, ἤρκει
νὰ λάβῃ τὸν πρὸσ τοῦτο ἀπαιτοφμενον καιρόν.”

Jean Sharman
Δθλαδι ο Ραπαρρθγόπουλοσ, ςε αντίκεςθ με τόν Τρικοφπθ,

επεςιμανε τουλάχιςτον μία από τίσ γεωςτρατθγικζσ ωφζλειεσ
τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου υπζρ τϊν Ελλινων, ιτοι τιν
“ἀρχὴν τῆσ κοινῆσ εῦρωπαϊκῆσ ἐπεμβάςεωσ”, πρωτοτεκείςα
δι' εκείνου τοφ τελεςιγράφου ςχετικά με τό Ελλθνικό Ηιτθμα,
δυνάμει και κατ' εφαρμογι τισ οποίασ θ Ελλάδα απελευκερϊκθ
και ανεγνωρίςκθ διεκνϊσ ωσ ανεξάρτθτθ χϊρα (Επις. 8, ςτ. 12).
Επί πλζον ο Ραπαρρθγόπουλοσ χρθςιμοποιεί τοφσ ιςτορικϊσ και
λογικϊσ ακριβείσ προςδιοριςμοφσ “ἀναβολὴ” και “ἀναςτολὴ”
—όχι “ματαίωςισ”, όπωσ κάνει παραπλανθτικϊσ ο Τρικοφπθσ
(Επις. 36)—περί τοφ χρονιςμοφ “τῆσ ἐνάρξεωσ τῶν ἐχκροπρα-
ξιῶν”. Υπό αυτό τό πρίςμα επομζνωσ, τό ιςτορικό αφιγθμα τοφ
Ραπαρρθγόπουλου κα μποροφςε ευλόγωσ να χαρακτθριςκι ωσ
μάλλον υπερζχον ςε ιςτοριογραφικι ακεραιότθτα, ςε ςφγκριςθ
με τό αντίςτοιχο αφιγθμα τοφ Τρικοφπθ, τουλάχιςτον όςον
αφορά ςτο ΢ωςικό τελεςίγραφο πολζμου τό 1821.
39
 Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π. (Επις. 36), τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. Αϋ, ςς.
714, 715, 719.
40
“῾Θ ἐπανάςταςισ ὅμωσ τῶν κυρίωσ ἑλλθνικϊν χωρῶν ἔμελλε
νὰ διαρκζςῃ ἔτθ ἑπτὰ...” [Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π. (Επις. 36),
τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. Αϋ, ςς. 720].
41
 a,b Θ από τό 1853 διατυπωκείςα άποψθ τοφ Εngels περί τισ
κακοριςτικισ ςθμαςίασ τισ ΢ωςικισ ςτρατιωτικισ νίκθσ επί τϊν
Τοφρκων τό 1829 για τιν απελευκζρωςθ και διεκνι αναγνϊριςθ
τισ Ελλάδοσ ωσ ανεξάρτθτθσ χϊρασ (Επις. 37), επιβεβαιϊκθκε
και υπερκεματίςκθκε κατά τόν επόμενο χρόνο (1854) από τόν
George Hamilton-Gordon, τότε Ρρωκυπουργό τισ Αγγλίασ
(1852-1855), ο οποίοσ είχε διατελζςει Υπουργόσ Εξωτερικϊν τισ

Αγγλίασ (1828-1830) κατά τιν περίοδο διακυβερνιςεωσ τισ

Ελλάδοσ από τόν Καποδίςτρια, ςε ομιλία του ενϊπιον τισ
Βουλισ τϊν Λόρδων, ςτισ 26 Λουνίου 1854, επί λζξει ωσ εξισ:
“Θ φπαρξθ τισ Ελλάδοσ ωσ ανεξαρτήτου βαςιλείου οφείλεται
ςτισ εντυπϊςεισ τίσ οποίεσ μάσ προξζνθςαν οι όροι τισ
Συνκικθσ τισ Αδριανουπόλεωσ” (the existence of Greece as an
independent kingdom is due to the impressions produced upon
us by the terms of the Treaty of Adrianople). Δθλαδι ο υπζρ τϊν
Ελλινων ΢ωςο-Τουρκικόσ πόλεμοσ τό 1828-1829, είχε ωσ απο-
τζλεςμα όχι μόνον τόν εξαναγκαςμό τισ Ρφλθσ να αποδεχκι
τιν απελευκζρωςθ τισ Ελλάδοσ αλλά και κατϋεπακολουκία τόν
εξαναγκαςμό τϊν Μεγάλων Δυνάμεων να αποδεχκοφν τιν
πολιτειακι υπόςταςθ τισ Ελλάδοσ ωσ ανεξαρτιτου (και όχι
φόρου υποτελοφσ) χϊρασ. Συγκεκριμζνα, ο George Hamilton-
Gordon κατζλθξε ςε αυτό τό ςυμπζραςμα ενϊπιον τισ Βουλισ
τϊν Λόρδων ωσ εξισ:
“ Τϊρα, Λόρδοι μου, τό γεγονόσ είναι ότι τζτοια ιταν θ

εντφπωςθ που προξζνθςε εκείνθ θ ςυνκικθ *τισ
Ανδριανουπόλεωσ+—τόςοσ ιταν ο ςυναγερμόσ που
διθγζρκθ παρ' θμίν από τίσ επιταγζσ τθσ, και τόςοι
ιςαν οι υφ' θμϊν πικανολογοφμενοι κίνδυνοι, που
μάσ προκάλεςαν φόβο ςχετικά με τιν φπαρξθ τισ
Τουρκικισ αυτοκρατορίασ—ϊςτε όλθ θ πολιτικι τισ
Βρετανικισ Κυβερνιςεωσ μετεβλικθ τότε όςον
αφορά ςε ζνα ουςιωδζςτατο ηιτθμα, ωσ ςυνζπεια
εκείνθσ τισ ςυνκικθσ.
Ζχω ιδθ αναφερκεί, νομίηω ενϊπιον αυτοφ τοφ
κοινοβουλευτικοφ Σϊματοσ, ςτο γεγονόσ, τό οποίο
γνωρίηουν πολφ καλά οι Εξοχότθτζσ ςασ, ότι κατά τιν
ζναρξθ και κατά τιν διάρκεια τισ προόδου τισ

Jean Sharman
Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, ο κ. [George] Canning

ουδζποτε είχε διανοθκι τιν φπαρξθ τισ Ελλάδασ ωσ
ανεξαρτιτου βαςιλείου. Οφτε ο Δοφκασ τοφ
Wellington [Arthur Wellesley] διενοικθ ποτζ τιν
φπαρξθ τισ Ελλάδασ ωσ ανεξαρτιτου βαςιλείου,
αλλά αποκλειςτικά ωσ υποτελοφσ κράτουσ υπό τιν
κυριαρχία τισ Ρφλθσ, κάπωσ παρομοίου με τίσ
επαρχίεσ τισ Βλαχίασ και τισ Μολδαβίασ. Πταν όμωσ
υπεγράφθ θ Συνκικθ τισ Αδριανουπόλεωσ, μοφ εφά-
νθ, και ο ευγενισ μου φίλοσ [Δοφκασ τοφ Wellington],
επικεφαλισ τισ *Βρετανικισ+ Κυβερνιςεωσ τότε,
ςυνεφϊνθςε μαηί μου, ότι θ κατάςταςθ τισ Τουρκι-
κισ αυτοκρατορίασ ιταν αφ' εαυτισ τόςο επιςφα-
λισ, ϊςτε κα ιταν εξαιρετικά αςφνετο να δθμι-
ουργιςουμε ζνα Κράτοσ και να τό κζςουμε υπό τιν
προςταςία και τιν κυριαρχία μιασ αυτοκρατορίασ
που ιταν εκτεκειμζνθ θ ίδια ςε ακραίο κίνδυνο, και
τισ οποίασ θ φπαρξθ δεν επρόκειτο να υπολογίηεται
ακόμθ και με τόν ελάχιςτο βακμό βεβαιότθτοσ για
ουδεμία χρονικι περίοδο.
Κατά ςυνζπεια, ςυμφωνιςαμε να προτείνουμε
ςτουσ ςυμμάχουσ μασ να μετατρζψουμε εκείνο τό
υποτελζσ Κράτοσ ςε ανεξάρτθτο βαςίλειο. Οι
ςφμμαχοί μασ ςυνεφϊνθςαν μαηί μασ, και θ Ρφλθ
ςυναίνεςε τελικά με τιν πρόταςι μασ. Ωσ εκ τοφτου,
θ φπαρξθ τισ Ελλάδοσ ωσ ανεξαρτιτου βαςιλείου
οφείλεται ςτισ εντυπϊςεισ τίσ οποίεσ μάσ προξζ-
νθςαν οι όροι τισ Συνκικθσ τισ Αδριανουπόλεωσ.”
( Now, my Lords, the fact is, Such was the impression

produced by that treaty—such was the alarm excited

by its conclusion—such were the supposed dangers

which we dreaded to the existence of the Turkish
empire—that the whole policy of the British
Government was changed on a most material point in
consequence of that treaty.
I have already, I think, referred in this House to
the fact, which your Lordships well know, that at the
beginning and during the progress of the Greek
revolution, Mr. Canning never contemplated the
existence of Greece as an independent kingdom;
neither did the Duke of Wellington ever contemplate
the existence of Greece as an independent kingdom,
but solely as a vassal State under the suzerainty of
the Porte, somewhat similar to the provinces of
Wallachia and Moldavia. When, however, the Treaty
of Adrianople was signed, it appeared to me, and my
noble friend at the head of the Government at the
time agreed with me, that the condition of the
Turkish empire was so perilous in itself that it would
be extremely unwise to create a State and to place it
under the protection and suzerainty of an empire
which itself was exposed to extreme peril, and whose
existence was not to be counted on for any time with
the least degree of certainty.
Therefore we agreed to propose to our allies to
convert that vassal State into an independent
kingdom. Our allies agreed with us, and the Porte at
last assented to our proposal. Hence the existence of
Greece as an independent kingdom is due to the
impressions produced upon us by the terms of the
Treaty of Adrianople.)

Jean Sharman
Lords Sitting of June 26, 1854. “Treaty of Adrianople

-Explanation,” Hansard's Parliamentary Debates
(T.C. Hansard: London 1855), series 3, vol. 134, cc641.
https://api.parliament.uk/historic-hansard/lords/1854/jun/26/treaty-
of-adrianople-expla-nation
42
Ρερί τισ 4ετοφσ εκνοαπελευκερωτικισ διακυβερνιςεωσ τισ
Ελλάδοσ από τόν Καποδίςτρια, ο Ραπαρρθγόπουλοσ κατάφερε
τελικά να “ψελλίςει” ενϊπιον τϊν αναγνωςτϊν του μόνον τίσ
εξισ 7-8 αράδεσ (γραμμζσ) [Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π. (Επις. 36),
τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. Αϋ, ςς. 910 και 912+:
“ ...τῇ 12 ἰανουαρίου, ἔφκαςεν εἰσ Αἴγιναν ὁ νζοσ τῆσ

Ἑλλάδοσ Κυβερνιτθσ Ἰωάννθσ Καποδίςτριασ, καὶ
ἱδρφκθ δι᾿ αῦτοῦ παρ᾿ ἡμῖν ἡ πρϊτθ κυβζρνθςισ, ἡ
ἀξία νὰ φζρῃ τὸ ὄνομα τοῦτο... Τὸ ηιτθμα τῆσ Ἑλλά-
δοσ ἔμεινεν αὖκισ μετζωρον καὶ περιεπλάκθ τόςῳ
μᾶλλον ὅςῳ δολοφονθκζντοσ τοῦ Κυβερνιτου τῇ 27
ςεπτεμβρίου (9 ὀκτωβρίου) 1831, δεινὴ μετ᾿ οῦ πολὺ
ἐπεκράτθςεν αὖκισ ἐν Ἑλλάδι ἀναρχία τῷ 1832.”
Ρζραν τοφτων ουδζν. Είναι δε χαρακτθριςτικό ότι ο Ραπαρρθ-

γόπουλοσ αναφζρεται ςτθ δολοφονία τοφ Καποδίςτρια μόνον
εν παρόδω (διά τισ ωσ άνω μετοχισ “δολοφονθκζντοσ”), άνευ
ουδεμίασ επεξθγιςεωσ οφτε περί τϊν φυςικϊν και θκικϊν
αυτουργϊν τθσ, οφτε περί τϊν τεραςτίων και διαγενεακϊν
επιπτϊςεϊν τθσ, παρότι εκείνθ θ δολοφονία ςυνιςτά μάλλον
τιν μείηονα Φβρι τϊν Ελλινων ςτον Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ
τότε και ςτθν Λςτορία τισ Νεωτζρασ Ελλάδοσ ζκτοτε.
43
Ο Μαυροκορδάτοσ ςυνετζλεςε ςτθν ευόδωςθ τοφ Αγϊνα τισ
Ραλιγγενεςίασ αναλαμβάνοντασ τιν ευκφνθ τισ επικοινωνίασ

τϊν εμπολζμων Ελλινων με τίσ κυβερνιςεισ τισ Αγγλίασ και

τισ Αυςτρίασ τό 1822-1825. Συντάςςων και αποςτζλλων ςειρά
επιςτολϊν προσ αξιωματοφχουσ τϊν δφο κυβερνιςεων τότε,
ο Μαυροκορδάτοσ ανζλαβε ι υπεδφκθ, ωσ ζδει, τόν ρόλο τοφ
εκφραςτοφ τισ Αγγλικισ πολιτικισ ςτθν Ελλάδα, προκειμζνου
να διαςκεδάςει τίσ εφλογεσ ανθςυχίεσ τϊν δφο κυβερνιςεων
ςχετικά με τοφσ “πικανολογουμζνουσ κινδφνουσ”
διευρφνςεωσ τισ ςφαίρασ επιρροισ τισ ΢ωςίασ ςτθ Βαλκανικι
και τιν Μεςόγειο (Επις. 41). Ρροσ εκείνον τόν ςκοπό, ο
Μαυροκορδάτοσ, ωσ οιονεί πρζβυσ in absentia τισ Ελλάδοσ ςε
Λονδίνο και Βιζννθ, ζπρεπε να χρθςιμοποιεί αντιρωςικι
διπλωματικι ορολογία και επιχειρθματολογία—κάτι ποφ λόγω
κζςεωσ δεν ιταν δυνατόν να κάνει ο Καποδίςτριασ.
Ενδεικτικά, ο Μαυροκορδάτοσ ζγραψε τά εξισ ςτο από 5/17
Δεκεμβρίου 1824 επιςτολικό του υπόμνθμα προσ τιν
κυβζρνθςθ τισ Αυςτρίασ μεταξφ άλλων τά εξισ *Ραπαρρθ-
γόπουλοσ, ό.π. (Επις. 36), τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. ΣΤϋ, ς. 872]:
“ Φφςει ὄντεσ τῶν Τοφρκων πολζμιοι, κζλομεν ἀποβῇ

οἱ πιςτότατοι αῦτῶν κατὰ τῶν ῾΢ϊςων ςφμμαχοι, ἐάν
οὗτοι ἐπιχειριςωςι νὰ ἐξϊςωςιν αῦτοὺσ ἐξ
Εῦρϊπθσ. ᾽Επειδὴ δὲ τοιοῦτο κζλει ἀποβῇ τὸ
πολιτικὸν τῆσ Ἑλλάδοσ ςφςτθμα, ἅμα ἐπιτφχῃ τὴν
ἀνεξαρτθςίαν αῦτῆσ, δὲν δφναμαι νὰ ἐννοιςω τίνα
εἶναι τὰ ςυμφζροντα τῆσ Εῦρϊπθσ (τῆσ ῾΢ωςίασ
μόνθσ ἐξαιρουμζνθσ) τὰ προςκροφοντα πρὸσ τὰ τῆσ
Ἑλλάδοσ ςυμφζροντα.”
Δθλαδι ο Μαυροκορδάτοσ ανζλαβε τιν αναγκαία (αντιρωςικι)

“βρϊμικθ δουλειά” τϊν Ελλινων ζναντι εκείνων τϊν δφο
κυβερνιςεων (Αγγλίασ και Αυςτρίασ) τό 1823-1825, προκει-

Jean Sharman
μζνου να καλλιεργθκι τό γεωςτρατθγικό ζδαφοσ, ςφμφωνα

με τιν κατά Καποδίςτρια “ἀρχὴν τῆσ κοινῆσ εῦρωπαϊκῆσ
ἐπεμβάςεωσ” (Επις. 38), προσ ςυμμαχικι πολεμικι επζμβαςθ
τϊν Μεγάλων Δυνάμεων παρά τῷ πλευρῷ τϊν προμαχοφντων
Ελλινων. Αυτό ορκϊσ τό επιςθμαίνει ο Ραπαρρθγόπουλοσ ωσ
εξισ *Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π. (Επις. 36), τ. 5, βιβλ. 15, κεφ.
ΣΤϋ, ς. 865]:
“ Ἀλλὰ τῷ 1821 ὅτε ἡ ῾΢ωςία μόνθ παρίςτατο ὡσ

ἑτοίμθ νὰ ἐπζλκῃ εἰσ βοικειαν ἡμῶν, πᾶςαι δὲ αἱ
ἄλλαι μεγάλαι δυνάμεισ αυτὴν μὲν ἠγωνίηοντο νὰ
ἀποτζψωςιν ἀπό τοῦ πολζμου, πρὸσ ἡμᾶσ δὲ ἦςαν
ψυχρόταται, καὶ ἐνίοτε πολζμιαι μᾶλλον ἢ
οῦδζτεραι, τὸ πρακτζον ἦτο ςφόδρα δυςδιάκριτον.
᾽Εν τοφτοισ ὁ Μαυροκορδᾶτοσ ἐνόθςεν ἀμζςωσ ὅτι ἡ
῾΢ωςία, ὅςον ἀγακὴ καὶ ἄν ὑπετίκετο ἡ ὑπζρ ἡμῶν
προαίρεςισ αῦτῆσ, δὲν κζλει πολεμιςει, ἐν ὅςῳ
ςφμπαςαι αἱ ἄλλαι δυνάμεισ ἀναχαίτιηον αῦτιν, ὅτι
ἔδει ἄρα νὰ ἐξευμενίςωμεν ἐκ παντὸσ τρόπου τὰσ
δυνάμεισ αῦτάσ ἢ τουλάχιςτον τινὰσ ἐξ αυτῶν.”
Εν τοφτοισ, βάςει μεταξφ άλλων αυτϊν τϊν (ορκϊν) παρατθ-

ριςεων, ο Ραπαρρθγόπουλοσ διατυπϊνει ζνα (ανακριβζσ)
ςυμπζραςμα ςτθν αμζςωσ προθγουμζνθ παράγραφο, ότι “ἡ
διπλωματία τῆσ ἐπαναςτάςεωσ ἀνεδείχκθ ὅςον ἐνδζχεται
ἐπιτθδεία... τοῦτο δὲ ὀφείλεται ἰδίωσ εἰσ τὸν Ἀλζξανδρον
Μαυροκορδᾶτον, ὅςτισ, δυνάμεκα εἰπεῖν διετζλεςεν ἐπὶ 7 ὅλα
ἔτθ ὁ ἐπὶ τῶν ἐξωτερικῶν ὑπουργόσ τῆσ Ἑλλθνικῆσ ἐπανα-
ςτάςεωσ, καίτοι μθδζποτε διοριςκεὶσ τοιοῦτοσ ἐπιςιμωσ.”
Κατ' αυτόν τόν τρόπο ο Ραπαρρθγόπουλοσ αποπειράται
ενϊπιον τϊν αναγνωςτϊν του να υφαρπάςει (ματαίωσ) τό

τεράςτιο ζργο τοφ Καποδίςτρια ςχετικά με τιν “επιτθδεία

διπλωματία τισ επαναςτάςεωσ” και να τό αποδϊςει
ιςτοριογραφικϊσ εξ ολοκλιρου ςτον Μαυροκορδάτο.
Θ ιςτορικι αλικεια βζβαια, όπωσ προκφπτει από πρωτο-
γενείσ πθγζσ, είναι ότι τό βάροσ αςκιςεωσ τισ εξωτερικισ
πολιτικισ τισ Ελλάδοσ ςτον Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ ζναντι
τϊν Μεγάλων Δυνάμεων, τό ανζλαβε εξ ολοκλιρου ο
Καποδίςτριασ, κατά μεν τιν διετία 1821-1822 προσ λυςιτελι
προάςπιςθ αφενόσ τοφ Μείηονοσ Ελλθνιςμοφ ςτθν Οκωμανικι
Αυτοκρατορία και αφετζρου τϊν δυτικϊν ςυνόρων τισ Ελλά-
δοσ κατά τισ Λεράσ Συμμαχίασ, κατά δε τιν 5ετία 1826-1831
προσ απελευκζρωςθ και διεκνι αναγνϊριςθ τισ Ελλάδοσ
ωσ ανεξαρτιτου χϊρασ. Μόνον κατά τιν διετία 1823-1825
—ιτοι κακ' όν χρόνο ο Καποδίςτριασ δραςτθριοποιείτο ςτθ
Γενεφθ ωσ άτυποσ θγζτθσ τοφ Φιλελλθνικοφ κινιματοσ προκει-
μζνου να αςκιςει πιζςεισ υπζρ τϊν Ελλινων επί τϊν ευρωπαϊ-
κϊν κυβερνιςεων “από τά κάτω”, ςε επίπεδο λαϊν, ιτοι διά
τισ “κοινισ γνϊμθσ” τιν οποία κα ιτο δυςχερζσ για τά ευρω-
παϊκά κοινοβοφλια ι και ανακτοβοφλια να τιν αγνοιςουν—
ο Μαυροκορδάτοσ ζδραςε πράγματι ωσ άτυποσ υπουργόσ
εξωτερικϊν τισ Ελλάδοσ, αλλά και τότε μόνον ζναντι τϊν
κυβερνιςεων τισ Αγγλίασ και τισ Αυςτρίασ.
44
 Ο πρϊτοσ πολιτικόσ θγζτθσ Μεγάλθσ Δυνάμεωσ που ανεφζρκθ
ρθτϊσ ςτθν “ανεξαρτθςία” (independence), αντί αυτονομίασ,
τισ Ελλάδοσ, ιταν ο Ρρόεδροσ James Monroe τϊν Θ.Ρ.Α.,
διαγγελτικϊσ από δθμοςίου βιματοσ, ενϊπιον τισ ολομελείασ
τοφ Αμερικανικοφ Κονγκρζςςου, ςτισ 3 Δεκεμβρίου 1822.
Μετζπειτα, κατά τιν επόμενθ τριετία (1823-1826), ο Μαυρο-
κορδάτοσ μετουςίωςε τιν εξαγγελία τοφ Μονρόε ςε απϊτερο
ςκοπό τισ εμπολζμου Ελλάδοσ, προβάλλων ςυςτθματικά τό

Jean Sharman
πρόταγμα τισ ανεξαρτθςίασ (αντί αυτονομίασ) ενϊπιον τϊν

κυβερνιςεων τισ Αγγλίασ και Αυςτρίασ (Yπος. 42).
John D. Pappas, “Τhe Philhellenic Monroe Doctrine” (Issues of

Greek History, Mάιοσ 2016), ch. ΛΛ:
— Στθν ΑΓΓΛΛΚΘ (“Τhe Philhellenic Monroe Doctrine”) εδϊ:
https://www.academia.edu/37912894/The_philhellenic_Monroe_Doctrine
— Στθν ΕΛΛΘΝΛΚΘ (“Τό Φιλελλθνικό Δόγμα Μονρόε”) εδϊ:

https://www.academia.edu/37933870/The_Philhellenic_Monroe_Doctrine
_Greek_edition_
45
 Οι Ραπαρρθγόπουλοσ και Τρικοφπθσ απζφυγαν ςυςτθματικά
να αναφερκοφν ςτθν από 17 Λουλίου 1821 διαγγελματικι
εγκφκλιο τοφ Καποδίςτρια προσ τοφσ εμπόλεμουσ Ζλλθνεσ
(Επις. 9)—παρότι αμφότεροι διατελοφςαν εν γνϊςει τισ
εγκυκλίου, δεδομζνου ότι είχε ευρζωσ αναγνωςκι από
αρχθγοφσ τϊν Ελλινων τό 1821, με επιςθμειϊςεισ μάλιςτα
τοφ ιδίου τοφ Μαυροκορδάτου ςτο περικϊριο τϊν ςελίδων—
μάλλον διότι θ εγκφκλιοσ καταδεικνφει, ι και αποδεικνφει
αφ' εαυτισ, ότι ο Μαυροκορδάτοσ επετφγχανε μεν οςάκισ
ακολουκοφςε και εφιρμοηε τίσ οδθγίεσ ι εντολζσ τοφ Καπο-
δίςτρια (π.χ. “εκνικοποίθςθ” τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ,
ςυγκρότθςθ εκνοςυνελεφςεωσ, κ.ο.κ.), απετφγχανε δε, και
μάλιςτα οικτρϊσ, οςάκισ “ζκανε τοφ κεφαλιοφ του” (όπωσ π.χ.
από τιν περίςπαςθ τϊν ελλθνικϊν δυνάμεων διά τισ
καταςτροφικισ εμπλοκισ τουσ ςτθ Μάχθ τοφ Ρζτα κακ' όν
χρόνο θ ςτρατιά τοφ Δράμαλθ προετοιμάηετο να προελάςει
ςτθν Ρελοπόννθςο τό 1822, μζχρι τίσ εμφυλιακζσ διαμάχεσ
κακ' όν χρόνο τά ςτρατεφματα τοφ Λμπραιμ απεβιβάηοντο
ανενόχλθτα ςτθν Ρελοπόννθςο τό 1825, ι και μζχρι τιν
αντικαποδιςτριακι ςυνωμοςία και τιν αυτοκαταςτροφι τοφ

εκνικοφ ςτόλου τισ Ελλάδοσ ςτον Ρόρο τό 1831, κ.ο.κ.).

Δθλαδι ο Μαυροκορδάτοσ ωσ ετερόφωτοσ πολιτικόσ (follower)
υπό τόν Καποδίςτρια απζβθ πολφτιμοσ για τιν ευόδωςθ τοφ
Αγϊνα τισ Ανεξαρτθςίασ, ωσ αυτόφωτοσ δε πολιτικόσ (leader)
ανζλαβε πρωτοβουλίεσ που απζβθςαν καταςτροφικζσ για
τοφσ Ζλλθνεσ.

46
 Ο Ραπαρρθγόπουλοσ γράφει κατ' αρχιν ότι ο ΢ωςο-Τουρκικόσ
Ρόλεμοσ τοφ 1828-1829 (απλϊσ) “δεν παρεκϊλυςεν, απε-
ναντίασ διθυκόλυνε τασ περαιτζρω υπζρ Ελλάδοσ ενεργείασ
τϊν Δυνάμεων” *Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π. (Επις. 36), τ. 5, βιβλ.
15, κεφ. ΣΤϋ, ς. 910]. Στθν επόμενθ όμωσ ςελίδα (911) ο
Ραπαρρθγόπουλοσ, αντιφάςκων προσ εαυτόν, θναγκάςκθ
—προκειμζνου να αποφφγει τιν ιςτοριογραφικι γελοιότθτα—
να εγκαταλιψει τίσ περιςτροφζσ (“δεν παρεκϊλυςεν”,
“διθυκόλυνε”) και να προςδιορίςει επακριβϊσ τά τεκταικζντα
επί λζξει ωσ εξισ:
“῾Θ ῾Υ. Ρφλθ ἐν τοφτοισ ἐδυςχζραινεν ἔτι νὰ ἀποδεχκῇ

τὰ ἐν Λονδίνῳ ἀποφαςιςκζντα, ὅτε μετ᾿ οῦ πολὺ
ὁλοςχερῶσ ὑπὸ τῶν ῥωςικῶν ὅπλων καταβλθκεῖςα
καὶ ἀναγκαςκεῖςα νὰ ὑπογράψῃ τῇ 2/14 ςεπτεμβρί-
ου [1829] τὴν ἐν Ἀδριανουπόλει εἰρινθν, ἀπεφινατο
διὰ τοῦ δεκάτου αῦτῆσ ἄρκρου, ὅτι ἀποδζχεται
πάντα ὅςα αἱ Δυνάμεισ ἀπεφάςιςαν περὶ Ἑλλάδοσ.”
Εν τοφτοισ, ο Ραπαρρθγόπουλοσ αποφεφγει επιτθδείωσ κάκε

αναφορά ςτισ ςυναφείσ με τόν ΢ωςο-Τουρκικό πόλεμο
εκναρχικζσ δράςεισ τοφ Καποδίςτρια, όπωσ ςτο από 12
Δεκεμβρίου 1826 φιλοπόλεμο μακροςκελζσ υπόμνθμά του
προσ τόν Τςάρο Νικόλαο Αϋ, τιν επακόλουκθ 6μθνθ περιοδεία
του ςε ανακτοβοφλια ανά τιν Ευρϊπθ, κ.τ.λ.

Jean Sharman
47
 Ρολλοί ξζνοι ιςτοριογράφοι αντιμετωπίηουν γλωςςικοφσ περι-
οριςμοφσ (language barriers) κατά τιν πρόςβαςι τουσ ςε
(ελλθνόγλωςςεσ) πρωτογενείσ πθγζσ, ενϊ παράλλθλα διζ-
πονται και από αντίςτοιχουσ ςυγγραφικοφσ περιοριςμοφσ με
εκείνουσ τϊν Ελλινων ιςτοριογράφων, όπωσ π.χ. πολιτικζσ
ςκοπιμότθτεσ, ακαδθμαϊκζσ δεςμεφςεισ, εκδοτικζσ προδια-
γραφζσ, ιδεολθπτικζσ αγκυλϊςεισ κ.ο.κ. Eπί παραδείγματι,
είναι ενδεικτικι θ ιςτοριογραφικι πλάνθ τοφ Kissinger περί
(δικεν) κατίςχυςθσ τοφ Metternich επί τοφ Καποδίςτρια όςον
αφορά τιν ακεραιότθτα τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ—επί
λζξει, “o Καποδίςτριασ νικικθκε” (Capo d’Istria was defeated)
[Kissinger, ό.π. (Επις. 17), ςς. 305-309]—ενϊ ςτθν ιςτορικι
πραγματικότθτα (και όχι ςτον φανταςιακό κόςμο τοφ
ιςτοριογράφου Kissinger) ςυνζβθ τό αντίκετο, δεδομζνου ότι θ
Ελλάδα απελευκερϊκθ ωσ ανεξάρτθτθ χϊρα από τόν Καπο-
δίςτρια τό 1827-1831 ςθματοδοτϊντασ τιν αρχι τοφ τζλουσ
τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ από τό 1833 (Επις. 19). Είναι
δε ακόμθ ενδεικτικότερθ θ επίςθμθ προςεπικφρωςθ εκείνθσ
τισ πλάνθσ από τό Ρανεπιςτιμιο Harvard, που ετίμθςε τόν
Kissinger δι’ απονομισ διδακτορικοφ διπλϊματοσ για αυτιν
ακριβϊσ τιν ςτεβλι ιςτοριογραφικι του αντίλθψθ [Pappas,
ό.π. (Επις. 10), Κεφ. III.3.α, ςς. 38-47].
48
 ᾽Εμμανουιλ Γ. Ρρωτοψάλτθσ, “῾Υπομνιματα ςυναφῆ ᾽Λγνατίου
μθτροπολίτου Οὑγγροβλαχίασ καὶ ᾽Λω. Καποδιςτρίου περὶ τῆσ
τφχθσ τῆσ Ἑλλάδοσ (1821),” Περιοδ. ᾽Ακθνᾶ, τόμοσ Ξϋ (1956),
ςς. 162-168.
49
 Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π. (Επις. 36), τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. Βϋ, ς. 733.
50
 Θ Ελλθνικι Διακιρυξθ τισ Ανεξαρτθςίασ (“Διακιρυξισ τῆσ
Ἑκνικῆσ Συνελεφςεωσ”), διαφοροποιείται ρθτϊσ από τά τότε

ανά τιν Ευρϊπθ και τιν Αμερικι ςταςιαςτικά (φιλελεφκερα) ι

αποςχιςτικά κινιματα, επί λζξει μεταξφ άλλων ωσ εξισ:
“ Ὁ κατὰ τῶν Τοφρκων πόλεμοσ ἡμῶν, μακρὰν τοῦ νὰ

ςτθρίηθται εἰσ ἀρχὰσ τινὰσ δθμαγωγικὰσ καὶ
ςταςιϊδεισ, ι ἰδιωφελείσ μζρουσ τινὸσ τοῦ
ςφμπαντοσ Ἑλλθνικοῦ ἔκνουσ ςκοποφσ, εἶναι
πόλεμοσ ἐκνικόσ, πόλεμοσ ἱερόσ, πόλεμοσ, τοῦ
ὁποίου ἡ μόνθ αἰτία εἶναι ἡ ἀνάκτθςισ τῶν δικαίων
τῆσ προςωπικῆσ ἡμῶν ἐλευκερίασ καὶ ἰδιοκτθςίασ
καὶ τῆσ τιμῆσ, τὰ οποῖα ἐν ᾧ τὴν ςιμερον ὅλοι οἱ
εῦνομοφμενοι τῆσ Εῦρϊπθσ χαίρουςιν, ἀπὸ ἡμᾶσ
μόνον ἡ ἀπαραδειγμάτιςτοσ τῶν ᾽Οκωμανῶν
τυρρανία ἐπροςπάκθςε μὲ βίαν ν᾿ ἀφαιρζςῃ, καὶ
ἐντὸσ τοῦ ςτικουσ ἡμῶν νὰ τὰ πνίξῃ.”
51
 Ο Μαυροκορδάτοσ επεδίωξε τιν πολιτικι περικωριοποίθςθ,
τϊν Φιλικϊν, όχι όμωσ τιν πολιτικι τουσ εξόντωςθ. Σφμφωνα
με τό από 9 Λανουαρίου 1822 ψιφιςμα τισ Αϋ Εκνοςυνελεφ-
ςεωσ, ςτθ ςτρατιωτικι ιεραρχία προΐςτανται ςτρατθγοί (όχι
αρχιςτράτθγοσ), και οι ανϊτεροι αξιωματικοί, από τόν βακμό
τοφ εκατοντάρχου μζχρι τοφ ςτρατθγοφ, διορίηονται από τιν
Διοίκθςθ—μζχρι τότε ο Δ. Υψθλάντθσ ανεγνωρίηετο ωσ
αρχιςτράτθγοσ όλων τϊν κατά ξθράν ελλθνικϊν δυνάμεων
από τοφσ οπλαρχθγοφσ, όχι όμωσ και τοφσ προεςτοφσ. Επίςθσ
ο Δ. Υψθλάντθσ δεν εξελζγθ μζλοσ τοφ 5μελοφσ Εκτελεςτικοφ
Σϊματοσ, οφτε διορίςκθκε μινίςτροσ (υπουργόσ) ςε οιοδιπο-
τε εκ τϊν (8) υπουργείων τοφ πρωτόλειου Ελλθνικοφ κράτουσ.
Εν τοφτοισ εξελζγθ Ρρόεδροσ τοφ Νομοκετικοφ Σϊματοσ,
χωρίσ όμωσ ουςιαςτικι πολιτικι επιρροι πλζον, εισ τιμιν τϊν
Φιλικϊν και τισ κυςίασ τοφ προμαχιςαντοσ αδελφοφ του,

Jean Sharman
Αλεξάνδρου Υψθλάντου, αλλά και προκειμζνου να μθν

αποξενωκι ι οφτωσ εκνικοποιθκείςα Ελλθνικι Επανάςταςθ
από τοφσ ενεργοφσ ανά τιν Ευρϊπθ και εν Ελλάδι Φιλζλλθνεσ,
οι περιςςότεροι τϊν οποίων ιςαν φιλελεφκεροι (Λακωβίνοι,
Καρμπονάροι, κ.ο.κ.). Σε εκείνο μάλιςτα τό πλαίςιο, ο Λταλόσ
Καρμπονάροσ Vincenzo Gallina ςυμμετζςχε ενεργά ςτισ εργα-
ςίεσ τισ Αϋ Εκνοςυνελεφςεωσ για τιν ςφνταξθ τοφ Συντάγμα-
τοσ τισ Επιδαφρου, παρότι “δὲν ἠςχολικθ εἰμὴ περὶ τὴν
ἐξωτερικὴν τοῦ ἔργου διαςκευὴν καὶ περί τινασ ἀδιαφόρουσ
λεπτομερείασ. Αἱ δὲ οῦςιϊδεισ διατάξεισ ὑπαγορεφκθςαν ὑπό
τοῦ Μαυροκορδάτου, τοῦ Νζγρθ καὶ τῶν προεςτϊτων, ἰδίωσ
τῶν ἐν Ρελοποννιςω προεςτϊτων” *Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π.
(Επις. 36), τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. Βϋ, ς. 736].
Δθλαδι θ Αϋ Εκνοςυνζλευςθ προςεπάκθςε να ςυγκεράςει
—να εξιςορροπιςει ἐν μζτρῳ—ςε κεςμικό, διακθρυκτικό και
επίςθσ ςυμβολικό (διαδικαςτικό) επίπεδο, τιν άμεςθ ανάγκθ
εκνικοποιιςεωσ τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, εισ επικοον
τϊν Αυλϊν τισ Ευρϊπθσ, και παράλλθλα τιν μακροχρόνια
ανάγκθ τισ ευγνωμόνου ανταποκρίςεωσ τισ Ελλάδοσ ςτο
κίνθμα Φιλελλθνιςμοφ, ενϊπιον τϊν λαϊν τισ Ευρϊπθσ.
52
 Θ προμετωπίδα (“ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΛ ΤΘΣ ΑΓΛΑΣ ΚΑΛ ΑΔΛΑΛ΢ΕΤΟΥ
Τ΢ΛΑΔΟΣ”) ςτο διακθρυκτικό προοίμιο τοφ Συντάγματοσ τισ
Επιδαφρου (“Ρ΢ΟΣΩ΢ΛΝΟΝ ΡΟΛΛΤΕΥΜΑ ΤΘΣ ΕΛΛΑΔΟΣ”),
διαφοροποιοφςε καταφανϊσ τιν Ελλθνικι Επανάςταςθ από
τιν (αντικρθςκευτικι) Γαλλικι Επανάςταςθ. Οι δε τρεισ
ειςαγωγικζσ λζξεισ τοφ προοιμίου (“ΤΟ Ἑλλθνικὸν ῎Εκνοσ...”)
προςδιόριηε εξ υπαρχισ τιν επανάςταςθ ωσ εκνοαπελευκε-
ρωτικι, κατ’ αντιδιαςτολι προσ τά εμφυλιακά ι εξουςιαςτικά
κινιματα τϊν ανά τιν Ευρϊπθ Λακωβίνων (Επις. 50).

53
 Ο Ραπαρρθγόπουλοσ, ο Τρικοφπθσ και άλλοι ιςτοριογράφοι
μζμφονται τόν Μαυροκορδάτο ωσ αποτυχόντα τότε (1822) να
ςυγκροτιςει μια λειτουργικι κυβζρνθςθ “ἀξία τοῦ ὀνόματόσ
τθσ”. Ρράγματι, θ Αϋ Εκνοςυνζλευςθ τισ Επιδαφρου, αντί να
ςυςτιςει κεςμικά “μίαν ἰςχυρὰν καὶ καλὴν κυβζρνθςιν”, όπωσ
ενετείλατο ο Καποδίςτριασ από 17 Λουλίου 1821 (Κεφ. 5),
κεςμοκζτθςε απεναντίασ ζνα πολίτευμα με “τρία κράτθ ἐν
κράτει” —Ρελοποννθςιακι Γερουςία, Άρειοσ Ράγοσ, Διοίκθςθ
Δυτικισ Χζρςου Ελλάδοσ—κατά χαρακτθριςμό τοφ Τρικοφπθ.
Αντί δε πρωκυπουργοφ, με ενιςχυμζνθ μάλιςτα εξουςία λόγω
τισ τότε καταςτάςεωσ εκτάκτου ανάγκθσ (εκνικοφ πολζμου),
τό πολίτευμα τισ Επιδαφρου κεςμοκζτθςε μία πενταμελι
επιτροπι (“Εκτελεςτικό”), και δθ με διάρκεια μονοετι, με
πρόεδρο τόν Μαυροκορδάτο για τό 1822, χωρίσ ουςιαςτικζσ
αρμοδιότθτεσ για άςκθςθ εκτελεςτικισ εξουςίασ όςον αφορά
ςε διοργάνωςθ και διεξαγωγι ςτρατιωτικϊν επιχειριςεων,
διότι οι εκςτρατείεσ υπζκειντο ςε προθγουμζνθ ζγκριςθ από
τοφσ ανά περίπτωςθ ςυναφείσ εκ τϊν τριϊν “ομοςπονδιακϊν”
(γεωγραφικϊν) πόλων εξουςίασ, ανάλογα με τιν γεωγραφικι
προζλευςθ τϊν ςτρατευμάτων και τόν τόπο διεξαγωγισ τϊν
πολεμικϊν επιχειριςεων.
Εν τοφτοισ, αυτι ειδικά θ ιςτοριογραφικι μομφι μάλλον
αδικεί τόν Μαυροκορδάτο ςχετικά με τό εκνικό πολιτικό του
ζργο από τόν Οκτϊβριο 1821 μζχρι τόν Λανουάριο 1822.
Τό πολίτευμα τισ Επιδαφρου ιταν αποτζλεςμα ενδεδειγμζνου
ςυγκεραςμοφ τισ επιτακτικισ εκνικισ ανάγκθσ για “μίαν
ἰςχυρὰν καὶ καλὴν κυβζρνθςιν” με τόν κοινωνικϊσ βακιά
ριηωμζνο τοπικιςμό τϊν Ελλινων τότε. Τά τοπικά ςυμφζροντα
είχαν περιχαρακωκι ακόμθ περιςςότερο τότε, μετά τιν
Άλωςθ τισ Τριπολιτςάσ (23-26 Σεπτεμβρίου 1821), που τόν
μεν Κολοκοτρϊνθ ανζδειξε επαξίωσ ςτθν Αρχιςτρατθγία τϊν

Jean Sharman
Ρελοποννθςιακϊν δυνάμεων, τοφσ δε προεςτοφσ εδικαίωςε

πολιτικϊσ για τίσ επαναςτατικζσ επιλογζσ τουσ. Κατ’ εκείνθ τιν
χρονικι ςυγκυρία επομζνωσ, εκείνοσ ο ςυγκεραςμόσ εκνικισ
ευκφνθσ και τοπικιςτικισ φιλαρχίασ ιταν ενδεδειγμζνοσ, διότι
θ πολιτικι μετάβαςθ από τιν πολυαρχία ι αναρχία ςτθ
ςυντεταγμζνθ Ρολιτεία, και κατά ςυνακολουκία θ κεςμικι
αναβάπτιςθ τϊν εξεγερμζνων ραγιάδων από εξαχρειωκζντεσ
αλωτιρεσ (ςφαγείσ) τισ Τριπολιτςάσ ςε πολιτιςμζνουσ πολίτεσ
μιάσ ευνομουμζνθσ ευρωπαϊκισ Ρολιτείασ, ζπρεπε να γίνει
ταχφτατα μεν, ειρθνικϊσ δε: Ρροφανϊσ, θ Αϋ Εκνοςυνζλευςθ
ςτθν Επίδαυρο ζπρεπε να διεξαγάγει και ολοκλθρϊςει τίσ
εργαςίεσ τθσ εκνοενωτικϊσ, χωρίσ επ’ ουδενί να διολιςκιςει
ςε εμφυλιακζσ ι και αιματθρζσ διαμάχεσ, διότι μια τζτοια
εξζλιξθ κα επζφερε τιν απόλυτθ καταςτροφι, όπωσ είχε
ςυμβεί κατά τό ίδιο ζτοσ (1821) ςτο εν Λταλία εμφυλιακό
“γελοῖον δρᾶμα” τϊν Καρμπονάρων επαναςτατϊν. Οι εμπό-
λεμοι Ζλλθνεσ επρόκειτο να χρειαςκοφν μία ακόμθ Εκνοςυνζ-
λευςθ, τιν Βϋ ςτο Άςτροσ (1823), και να υποςτοφν τιν ειςβολι
τϊν ςτρατευμάτων τοφ Λμπραιμ ςτθν Ρελοπόννθςο (1825) και
τιν Άλωςθ τοφ Μεςολογγίου (1826), μζχρισ ότου ταπεινωκι
επαρκϊσ θ οφρφσ ενόσ εκάςτου εκ τϊν ωσ εκ τισ Αλϊςεωσ τισ
Τριπολιτςάσ (1821) επθρμζνων οπλαρχθγϊν τε και προεςτϊν,
ϊςτε να αποδεχκοφν επί τζλουσ, ςτθ Γϋ Εκνοςυνζλευςθ
Τροιηινοσ (1827), τιν ςυγκρότθςθ μίασ “ἰςχυρᾶσ κυβερνι-
ςεωσ”, όπωσ είχε προδιαγράψει ο Καποδίςτριασ από τό 1821.
Συγκεφαλαιωτικά, τό πολίτευμα τισ Επιδαφρου δεν ςυνι-
ςτοφςε οριςτικι λφςθ ςτο πολιτικό πρόβλθμα τισ Ελλάδοσ,
αλλά όμωσ αποτελοφςε τό πρϊτο μείηον πολιτικό βιμα τϊν
Ελλινων (“ἐκνικὴ κυβζρνθςισ”) πρόσ τιν ςωςτι κατεφκυνςθ
(“ἰςχυρὰ ἐκνικὴ κυβζρνθςισ”), ιτοι τιν ειρθνικι και εκνοενω-
τικι (μθ εμφυλιακι) εκνικοποίθςθ τισ Επαναςτάςεωσ.

Αποτελεί δε ίςωσ τό μεγαλφτερο επίτευγμα τοφ Μαυρο-

κορδάτου, και τιν μεγαλφτερθ ςυμβολι του ςτον Αγϊνα τισ
Ραλιγγενεςίασ, τό ότι κατόρκωςε να αξιοποιιςει ταχφτατα και
ςε μεγάλο βακμό τιν από 17 Λουλίου 1821 διαγγελματικι
επιςτολι τοφ Καποδίςτρια, ϊςτε να πείςει προεςτοφσ, προ-
κρίτουσ και οπλαρχθγοφσ να αποδεχκοφν μερικι απομείωςθ
(εκουςία μερικι εκχϊρθςθ) τισ παραδοςιακισ επιρροισ και
τοπικισ ιςχφοσ ενόσ εκάςτου προσ κεςμικι ςφςταςθ εκνικισ
κυβερνιςεωσ ενϊπιον τϊν Μεγάλων Δυνάμεων.
Εισ τοφτο ςυνετζλεςε βζβαια θ ευρεία αποδοχι τοφ
Καποδίςτρια ωσ Εκνάρχου τϊν Ελλινων κατ' εκείνθ τιν εποχι,
δεδομζνου ότι, όπωσ οι ίδιοι ζλεγαν:
“ ῾Θμεῖσ ἐδζχκθμεν τὴν *ςς. Φιλικιν+ Ἑταιρείαν ὡσ

ἔργον τοῦ Καποδίςτρια· επλθροφορικθμεν ὅμωσ
ὅτι δὲν ἔχει οὗτοσ τὴν παραμικρὰν ἰδζαν, μιτε ἐγκρί-
νει παρόμοια κινιματα. Στοχάηεται ὁ ῾Υψθλάντθσ,
πῶσ κζλομεν τὸν ἀκοφςει;... Ρῶσ δφναται νὰ ἀνκζξῃ
τὸ ἔκνοσ χωρὶσ τῆσ προθγουμζνθσ κινιςεωσ ἑνὸσ
ῥωςςικοφ πολζμου;”
[᾽Λωάννθσ Φιλιμων, 1834. Δοκίμον ῾Ιςτορικόν περὶ

τῆσ Φιλικῆσ Ἑταιρείασ (Νζα Ελλθνικι Βιβλιοκικθ:
Ακινα 1972), ς. 168+.
Αλλά, ουχ ιττον, θ πραγματοποίθςθ τϊν εντελλομζνων τοφ

Καποδίςτρια από τόν Μαυροκορδάτο αποτελοφςε ζνα
δυςκολότατο ζργο, ειδικά μάλιςτα υπό τίσ ανκρωπιςτικϊσ
ακραίεσ ςυνκικεσ τοφ Φκινοπϊρου 1821, τότε που οι
εμπόλεμοι Ζλλθνεσ είχαν εξαχρειωκι από τιν (εκδικθτικι)
Σφαγι τισ Τριπολιτςάσ, ιτοι τότε που ο Μωριάσ είχε μεν κατά
το μεγαλφτερο μζροσ απελευκερωκι, αλλά παράλλθλα ζδινε

Jean Sharman
τιν εντφπωςθ ενόσ ςυλλογικοφ κθριϊδουσ (αιμοςταγοφσ)

φρενοκομείου, ςε βακμό μάλιςτα που το Φιλελλθνικό κίνθμα
άρχιςε τότε να κάμπτεται ι και να διαλφεται ανά τιν Ευρϊπθ.
54
 Εκ τισ παραπάνω αναλφςεωσ (Κεφ. 5), κακίςταται προφανζσ
γιατί ο Ραπαρρθγόπουλοσ απεςιϊπθςε τιν επενζργεια που
είχε επί τοφ Μαυροκορδάτου, και κατ’ επακολουκία επί τισ Αϋ
Εκνοςυνελεφςεωσ, θ από 17 Λουλίου 1821 διαγγελματικι
εγκφκλιοσ τοφ Καποδίςτρια, δεδομζνου ότι ανατρζπει εν
πολλοίσ τό ιςτοριογραφικό αφιγθμα τοφ Ραπαρρθγόπουλου
ςχετικά με τόν Μαυροκορδάτο, ωσ δικεν αυτόφωτο πολιτικό
(Επις. 45), ιτοι επί λζξει ότι *Ραπαρρθγόπουλοσ, ό.π. (Επις.
36), τ. 5, βιβλ. 15, κεφ. Βϋ, ςς. 731-732]:
“ Ὁ δὲ Μαυροκορδᾶτοσ ὑπῆρξεν ὁμολογουμζνωσ ὁ

ἐξοχϊτεροσ πολιτικὸσ ἀνὴρ ὃν παριγαγεν ἡ ἐπανά-
ςταςισ, ἐπενεργιςασ ὡσ οῦδεὶσ ἄλλοσ εἰσ τὴν τφχθν
τοῦ ἔκνουσ διά τε τῶν ἀρετῶν αῦτοῦ καὶ τῶν
ἐλαττωμάτων. [...] Ὁ δὲ Ἰωάννθσ Καποδίςτριασ
προιχκθ μὲν ἐν τῇ ῥωςικῇ ὑπθρεςίᾳ, κατῆλκε δὲ εἰσ
τὴν Ἑλλάδα περὶ τὰ τζλθ τοῦ ἀγῶνοσ. [...] Δι’ ὅλθσ δὲ
τῆσ ἐπαναςτάςεωσ [ὁ Μαυροκορδᾶτοσ+ διεξιγαγεν
τὰ ἐξωτερικὰ αῦτῆσ πράγματα, ἐργαςκεὶσ μὲν
ἐπιτθδείωσ εἰσ τὴν ὑπὲρ τῆσ Ἑλλάδοσ διάπλαςιν τῆσ
κοινῆσ ἐν τῇ Δφςει γνϊμθσ, ὡσ οῦδεὶσ δὲ τῶν
Ἑλλινων ςυντελζςασ εἰσ τὸ νὰ παραςκευάςῃ τὴν
ςωτιριον τῶν δυνάμεων ἐπζμβαςιν.”
Σφμφωνα δθλαδι με τό ιςτοριογραφικό αφιγθμα τοφ

Ραπαρρθγόπουλου, άπαντα τά ανωτζρω ςυνιςτοφν προςω-
πικά χαρακτθριςτικά και εκνικά επιτεφγματα πρωτίςτωσ και
μάλλον τοφ Μαυροκορδάτου, παρά τοφ Καποδίςτρια.


55 a,b
Πςον αφορά ςτθ γενοκτονιακι προδιάκεςθ τϊν Οκωμανϊν,
ιτοι τιν διαχρονικι τουσ ερωτοτροπία με τιν ανκρωπιςτικϊσ
και πολιτιςμικϊσ διεςτραμμζνθ ιδζα τοφ ολικοφ αφανιςμοφ
(“παντελοῦσ ἀφανιςμοῦ”) υποδοφλων εκνοτιτων ςε περί-
πτωςθ που εξεγείροντο και ζκεταν ςε κίνδυνο τιν εδαφικι
ακεραιότθτα τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, ο Καποδίςτριασ
τιν επεςιμανε ρθτϊσ ωσ εξισ ςτο ΢ωςικό τελεςίγραφο πολζ-
μου κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821 (Επις. 8):
“ Ὅ,τι πρὸ παντὸσ ἄλλου ἐφοβεῖτο ὁ αῦτοκράτωρ ἦτο

μιπωσ ἡ Ρφλθ, ἐνιςχφουςα διὰ τῆσ διαγωγῆσ τθσ τὸ
ἐπιχείρθμα τῶν προταιτίων τῆσ ἐπαναςτάςεωσ,
ἐνομιμοποίει τὴν ἐξ ανάγκθσ ἔνοπλον ἀντίςταςιν
εἰσ ἀποτροπὴν τοῦ παντελοῦσ ἀφανιςμοῦ τοῦ
ἑλλθνικοῦ λαοῦ καὶ τῆσ κρθςκείασ, ἣν πρεςβεφει. Οἱ
φόβοι τοῦ αῦτοκράτοροσ ἐπραγματοποιικθςαν.
[...] Κίνδυνοι ὄχι ὀλιγϊτερον δεινοὶ ἠπείλθςαν
ἄλλοτε τὴν Ρφλθν, κακ’ οὓσ μάλιςτα καιροὺσ ἐξω-
τερικοί πόλεμοι ἀπεκακίςτων δεινοτζραν τὴν κζςιν
τθσ· καὶ ὅμωσ οῦδζποτε ἐν τῇ ὀκωμανικῇ αῦτοκρα-
τορίᾳ γενικὴ προγραφὴ ἔπεςεν ἐπὶ ὁλόκλθρον
ἔκνοσ, οῧτε τόςον ἀναιςχφντωσ ἐξυβρίςκθ ἡ χρι-
ςτιανικὴ κρθςκεία. [...]
Βζβαιον κατὰ δυςτυχίαν εἶναι, ὅτι ἡ Ρφλθ δὲν
καταδιϊκει μόνον τοὺσ ταραχοποιοὺσ καὶ τοὺσ
ὀπαδοὺσ των, ἀλλὰ ὅλον τὸ ἑλλθνικὸν ἔκνοσ, ὡσ καὶ
αῦτὰσ τὰσ πθγὰσ τῆσ ὑπάρξεϊσ του καὶ τῆσ ἐκ νζου
παραγωγῆσ του καὶ ἀναγκάηει τὴν χριςτιανωςφνθν
νὰ ἐκλζξῃ ἓν ἐκ τῶν δφο: ἢ νὰ μὴ μζνῃ ἀκίνθτοσ
κεατὴσ τῆσ ἐξολοκρεφςεωσ χριςτιανικοῦ λαοῦ, ἢ νὰ
ἀνζχεται κατάςταςιν πραγμάτων τείνουςαν εἰσ δια-

Jean Sharman
τάραξιν τῆσ εἰρινθσ, ἢν ἠγόραςε διὰ τόςων κυςιῶν.

[...] ῾Θ τουρκικὴ κυβζρνθςισ [...] νὰ εἰδοποιθκῇ ἀπὸ
τοῦ νῦν ὅτι κακίςταται φανερᾷ πολζμιοσ πρὸσ ὅλον
τὸν χριςτιανικὸν κόςμον, ὅτι νομιμοποιεῖ τὴν ἰδίαν
ὑπεράςπιςιν τῶν Ἑλλινων πολεμοφντων εἰσ απο-
φυγὴν τῆσ ἀφεφκτου φκορᾶσ των.”
Τρικούπθσ, ό.π. (Επις. 34), τ. Βϋ, Κεφ. ΚΒϋ, ςς. 40-44.

Σε απόδοςθ ςτο μονοτονικό εδϊ:
http://www.gutenberg.org/ebooks/38524
Είναι παρεπιπτόντωσ αξιοςθμείωτο, ότι τό 1821, διά εκείνου

τοφ τελεςιγράφου, οι εξεγερκζντεσ ραγιάδεσ ανεγνωρίςκθςαν
για πρϊτθ φορά ωσ εμπόλεμο ζκνοσ, και μάλιςτα ωσ ζκνοσ
υπό γενοκτονιακό διωγμό.
56
 Θ πεποίκθςι τοφ Καποδίςτρια περί αναγκαιότθτοσ αςκιςεωσ
ςτρατιωτικισ βίασ κατά τϊν Τοφρκων προσ απελευκζρωςθ τισ
Ελλάδοσ, προκάλεςε τιν πρϊτθ μείηονα αντιπαράκεςι του με
τοφσ θγζτεσ τϊν δυτικϊν Μεγάλων Δυνάμεων τό 1821: Μετά
τόν απαγχονιςμό τοφ Ρατριάρχου Γρθγορίου Εϋ και τίσ ςφαγζσ
χιλιάδων Ελλινων αμάχων ςτθν Κωνςταντινοφπολθ από Οκω-
μανικοφσ όχλουσ, και κακ' όν χρόνο εξελίςςετο θ καταςτροφι
τϊν Κυδωνιϊν από τοφσ Τοφρκουσ, ο μεν Kαγκελλάριοσ
Metternich τισ Αυςτρίασ και ο Υπουργόσ Εξωτερικϊν
Castlereagh τισ Αγγλίασ απζςτελλαν εντολζσ προσ τοφσ
πρζςβεισ τουσ ςτθν Υψθλι Ρφλθ να προςπακιςουν μόνο διά
διπλωματικϊν διαβουλεφςεων να κατευνάςουν τιν φονοκτόνο
βαρβαρότθτα τϊν Οκωμανϊν (Επις. 25), ενϊ αντικζτωσ ο
Καποδίςτριασ ςυνζταςςε ιδιοχείρωσ τό αναφερκζν ΢ωςικό
τελεςίγραφο πολζμου κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ

τό 1821 (Επις. 8), ςτο οποίο μάλιςτα κατιγγειλε μετά παρρθ-

ςίασ τιν Οκωμανικι εξουςία για κακουργιματα γενοκτονίασ
κατά τϊν Ελλινων (Επις. 55). Ραράλλθλα, ο Καποδίςτριασ
ζπειςε τόν Τςάρο Αλζξανδρο Αϋ να διατάξει άμεςθ πολεμικι
κινθτοποίθςθ τϊν ςτρατευ-μάτων τισ ΢ωςίασ ςτθ Βεςςαραβία
και τιν Καυκαςία εν όψει τοφ επαπειλοφμενου τότε ΢ωςο-
Τουρκικοφ πολζμου προσ διάςωςθ τϊν μθ-εμπολζμων και
αμάχων Ελλινων.
Θ ίδια πεποίκθςθ τοφ Καποδίςτρια διατυπϊνεται και
ςτθν ωσ άνω, από 17 Λουλίου 1821, διαγγελματικι του
εγκφκλιο προσ τοφσ ϋΕλλθνεσ, διά τισ οποίασ τοφσ καλοφςε εισ
αγϊνα μζχρισ εςχάτων, όπου κάκε Ζλλθνασ δεν είχε άλλθ
επιλογι πλζον παρά “ἢ νὰ νικιςει ι νὰ ἀποκάνει” (Επις. 8),
όπωσ και ςτο από 12 Δεκεμβρίου 1826 υπόμνθμά του προσ
τόν Τςάρο Νικόλαο Αϋ (Επις. 25).
Μετζπειτα, θ επί 6μθνο εκνοαπελευκερωτικι του
περιοδεία απ' άκρου εισ άκρον ςτθν Ευρϊπθ τό 1827
αποςκοποφςε ςτο να πείςει τά ανακτοβοφλια τϊν Μεγάλων
Δυνάμεων για τιν επιτακτικι ανάγκθ μιασ κοινισ πολεμικισ
τουσ επζμβαςθσ ςτον Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ ωσ ςφμμαχοι
τϊν προμαχοφντων Ελλινων—που τότε εμάχοντο απεγνω-
ςμζνα μόνοι κατά ςτόλων και ςτρατευμάτων από τρεισ
θπείρουσ (Αςία, Αφρικι, Ευρϊπθ)—με αποτζλεςμα τιν υπζρ
τϊν Ελλινων Ναυμαχία τοφ Ναυαρίνου (1827) και τόν ΢ωςο-
τουρκικό Ρόλεμο (1828-1829), όπωσ επίςθσ και τιν ςυμμαχικι
επζμβαςθ Γαλλικοφ ςτρατεφματοσ ςτθν Ρελοπόννθςο (1828).
Ακόμθ και όταν ανζλαβε ο ίδιοσ τά θνία διακυβζρνθςθσ τισ
χϊρασ, επεδίωξε και επζτυχε, ωσ εκναρχϊν πολζμαρχοσ από
τό 1828, τιν απελευκζρωςθ τισ ΢οφμελθσ διά τϊν Ελλθνικϊν
Ππλων και επ' ουδενί δι' απευκείασ διαπραγματεφςεων με
τοφσ Τοφρκουσ.

Jean Sharman

57 a,b
Ενδεικτικά, ςτθν από 17 Λουλίου 1821 εγκφκλιό του προσ τοφσ
θγζτεσ τϊν Ελλινων, ο Καποδίςτριασ τοφσ υπζδειξε νά απο-
φφγουν να ςυνάψουν οποιεςδιποτε ςχζςεισ, τυπικζσ ι
άτυπεσ, φανερζσ ι μυςτικζσ, με εκπροςϊπουσ τϊν ευρω-
παϊκϊν Μεγάλων Δυνάμεων, κακ' όν χρόνο εκκρεμοφςε θ
απάντθςθ τισ Ρφλθσ ςτο ΢ωςικό τελεςίγραφο πολζμου κατά
τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821 (Επις. 8): “῾Θ
τελευταία προφφλαξισ εἶναι, νὰ μὴ κάμωμεν κατὰ τὸ παρὸν
προβλιματα εἰσ καμμίαν ἀπὸ τὰσ ξζνασ αῦλάσ, ἔξω ἀπὸ τὰσ
Ἑνωμζνασ ᾽Επαρχίασ τῆσ Ἀμερικῆσ.” (Κεφ. 5). Ρροφανϊσ, ο
τότε διπλωματικόσ αγϊνασ τοφ Καποδίςτρια για τιν
ςυγκρότθςθ ενόσ ενιαίου Φιλελλθνικοφ διπλωματικοφ και
πολεμικοφ μετϊπου από τίσ Μεγάλεσ Δυνάμεισ κατά τισ
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ κα διακυβεφετο από τυχόν
πρόωρο μονομερι και μονοδιάςτατο προςεταιριςμό ι και
απλι προςζγγιςθ οποιαςδιποτε τϊν (5) Ευρωπαϊκϊν
Δυνάμεων—΢ωςίασ, Αγγλίασ, Γαλλίασ, Αυςτρίασ, Ρρωςςίασ—
από εμπόλεμουσ Ζλλθνεσ.
Ενδεικτικϊσ μάλιςτα τισ ιςορρόπου πολιτικισ τοφ Καπο-
δίςτρια ζναντι τϊν Μεγάλων Δυνάμεων (“ἐν ἀντιρροπίᾳ”
ςφμφωνα με ορολογία τοφ ιδίου), οι Ρροςτάτιδεσ Δυνάμεισ
(Αγγλία, Γαλλία, ΢ωςία) είχαν όλεσ ιςοδφναμθ (πλιρθ) πρός-
βαςθ ςε ελλθνικοφσ λιμζνεσ από τιν άφιξι του ςτθν Ελλάδα,
μζχρι τιν δολοφονία του. Στα δε Οκωμανικά φροφρια τισ
Ρελοποννιςου (Μεκϊνθ, Κορϊνθ, Νεόκαςτρο, ΢ίο και Ράτρα),
που παρεδόκθςαν ςτο Γαλλικό εκςτρατευτικό ςϊμα τοφ
Στρατθγοφ Maison τό 1828 κατόπιν διπλωματικϊν χειριςμϊν
και πολεμικϊν ενεργειϊν τοφ Καποδίςτρια, ανθρτικθςαν
αρχικά οι ςθμαίεσ και τϊν τριϊν Δυνάμεων, μζχρι τιν μεταβί-
βαςθ εκάςτου φρουρίου ςτισ Ελλθνικζσ Δυνάμεισ. Ευλόγωσ
και λίαν ευςτόχωσ επομζνωσ ο πρ. Ρρόεδροσ τισ Ελλθνικισ

Δθμοκρατίασ Κωνςταντίνοσ Τςάτςοσ επιςθμαίνει ότι ιςτορικά

ο Καποδίςτριασ είναι “ο πρϊτοσ και ζκτοτε ο μοναδικόσ ςτθν
Ελλάδα που αγωνίςκθκε για να διατθριςει ιςόρροπεσ φιλικζσ
ςχζςεισ με όλεσ τίσ Προςτάτιδεσ Δυνάμεισ” (Κεφ. 4), δεδο-
μζνου ότι ακόμθ και Ραπαρρθγόπουλοσ ανεγνϊριςε, ζςτω και
εμμζςωσ, ότι ο Καποδίςτριασ (διά τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου
πολζμου κατά τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ) “ἔκετο ἔκτοτε
τὴν ἀρχὴν τῆσ κοινῆσ εὐρωπαϊκῆσ ἐπεμβάςεωσ” (Επις. 38).
58
 Ο Καποδίςτριασ εγνϊριηε ότι ιςτορικά, μζχρι τό 1821, θ
Ελλάδα είχε αντιμετωπίςει απειλζσ εξ ανατολϊν μεν από τιν
εποχι τϊν Μθδικϊν Ρολζμων μζχρι τιν Τουρκοκρατία, εκ
δυςμϊν δε από τιν εποχι τισ ΢ωμαϊκισ Αυτοκρατορίασ μζχρι
τόν Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ (΢ωμαϊκι κατάκτθςθ, Γοτκικζσ ε-
πιδρομζσ, Σταυροφορίεσ, Φραγκοκρατία, Ενετοκρατία, Γαλλικι
και μετζπειτα Αγγλικι κατοχι τϊν Επτανιςων).
59
 Στθν από 17 Λουλίου 1821 εγκφκλιό του προσ τοφσ εμπόλεμουσ
Ζλλθνεσ (Κεφ. 5), ο Καποδίςτριασ επεςιμαινε μεταξφ άλλων
ότι “ἡ ΢ωςςία ἀπεδοκίμαςε τὴν ἐπανάςταςιν καὶ ἡ
ἐπανάςταςισ ἤρχιςεν οὕτωσ, ὥςτε ἡ ΢ωςςία δὲν ἠμποροῦςε
καὶ δὲν ἔπρεπε μιτε νὰ ςιωπιςῃ μιτε νὰ ἐπικυρϊςῃ *τὸ
κίνθμα Ἀλεξάνδρου ῾Υψθλάντου+... Αἱ ἀνόθτοι προκθρφξεισ
τοῦ ῾Υψθλάντου ἐδικαίωςαν πολλὰ τοὺσ ἐχκροφσ μασ (καὶ δὲν
εἶναι μόνον οἱ Τοῦρκοι ἐχκροί μασ) νὰ ςθμειϊςουν τὴν
ἑλλθνικὴν ἐπανάςταςιν ὡσ περιςπαςμόν, τὸν ὁποῖον οἱ
Ἰακωβῖνοι τῆσ Εῦρϊπθσ ἐνιργθςαν πρὸσ βοικειαν τῶν
ὀλεκρίων ςκοπῶν των κατὰ Ἰταλίασ, Γερμανίασ καὶ Γαλλίασ.
Συμφζρει τὰ μζγιςτα ν᾿ ἀναιρεκῇ ἡ ςυκοφαντία...”
Συγκεκριμζνα, ςτθν από 24 Φεβρουαρίου 1821 διακιρυξι
του, ο Α. Υψθλάντθσ δεν είχε αυτοπεριοριςκι μόνο ςε εκνικά
και κρθςκευτικά προτάγματα τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ,

Jean Sharman
αλλά επεκτάκθκε και ςυμπεριζλαβε (ι υπεδιλωςε με ρθτζσ ι

ιςτορικζσ αναφορζσ) νεωτερικά φιλελεφκερα προτάγματα,
επιδιϊκοντασ τοφσ μαξιμαλιςτικοφσ ςτόχουσ τϊν Φιλικϊν
μεταξφ ωσ εξισ:
“῾Θμείσ, φαινόμενοι ἄξιοι τῆσ προπατορικισ ἀρετῆσ

και τοῦ παρόντοσ αἰῶνοσ, εἴμεκα Εῧελπεισ, νὰ
ἐπιτφχωμεν τὴν υπεράςπιςιν αῦτῶν καὶ βοικειαν·
πολλοὶ ἐκ τοφτων φιλελεφκεροι *ςς. ᾽Λακωβῖνοι,
Καρμπονάροι κ.τ.λ.+ κζλουςιν ἔλκθ, διὰ νὰ ςυνα-
γωνιςκῶςι μὲ ἡμᾶσ. Κινθκῆτε, ὦ φίλοι, καὶ κζλετε
ἰδῆ μίαν Κραταιὰν δφναμιν *ςς. τὴν ῾΢ωςςίαν+ νὰ
υπεραςπιςκῇ τὰ δίκαιὰ μασ! [...]
Τὸ αἷμα τῶν τυράννων εἶναι δεκτὸν εἰσ τὴν
ςκιὰν τοῦ ᾽Επαμεινϊνδου Κθβαίου, καὶ τοῦ Ἀκθ-
ναίου Κραςυβοφλου, οἵτινεσ κατετρόπωςαν τοὺσ
τριάκοντα τυράννουσ *ςς. Ἀκθναίουσ+, εἰσ ἐκείνασ
τοῦ Ἀρμοδίου καὶ Ἀριςτογείτωνοσ, οἱ οποῖοι
ςυνζτριψαν τὸν *ςς. Ἀκθναϊκὸν+ Ρειςιςτρατικόν
ηυγόν...”
Ρροσ αποφυγι παρομοίων ςτρατθγικϊσ επιπολαίων ατοπθ-

μάτων ςτον ελλαδικό μζτωπο πολζμου, ο Καποδίςτριασ ςυνι-
ςτοφςε μεταξφ άλλων ςτουσ “προῧχοντεσ” τϊν Ελλινων να
αποφφγουν “νεωτερικι” και “πομπϊδθ” φραςεολογία ςτισ
διακθρφξεισ τουσ, ϊςτε απερίςπαςτοι “νὰ πολιτεφςουν τοὺσ
ἐλευκερωκζντασ τόπουσ μὲ μόνον ςκοπὸν μικρᾶσ προφυλά-
ξεωσ ἀπὸ πάςθσ ἐπιδρομῆσ, τόςον ἀπὸ μζρουσ τῶν Τοφρκων,
ὅςον ἀπὸ μζρουσ τῶν [εῦρωπαϊκῶν+ Αῦλῶν, αἱ ὁποῖαι
προτιμοῦν τὴν Μουςουλμανικὴν δφναμιν ἀπὸ πᾶςαν ἄλλθν
εἰσ τὴν Ἀνατολιν.” (Κεφ. 5).

60
 Στθν από 24 Φεβρουαρίου 1821 προκιρυξθ τοφ Αλζξανδρου
Υψθλάντου, με τίτλο “Μάχου ὑπὲρ Ρίςτεωσ καὶ Ρατρίδοσ”,
ςυμπεριελαμβάνετο ζνασ ςαφισ υπαινιγμόσ περί (δικεν)
επικειμζνθσ ςτρατιωτικισ επεμβάςεωσ τισ ΢ωςίασ υπζρ τϊν
επαναςτατϊν, ωσ εξισ (Επις. 59): “Κινθκῆτε, ὦ φίλοι, καὶ
κζλετε ἰδῇ μίαν κραταιὰν Δφναμιν νὰ ὑπεραςπιςκῇ τὰ δίκαιά
μασ”. Εκείνθ θ “ἀνόθτοσ προκιρυξισ” (Κεφ. 5) εξζκετε τόν
Τςάρο Αλζξανδρο Αϋ, όπωσ επίςθσ και τόν Καποδίςτρια, ζναντι
τϊν άλλων ευρωπαίων θγεμόνων, που τότε ςυνδιαςκζπτοντο
ςτο Laybach (ςθμερινι Ljubljiana Σλοβενίασ), αφοφ υπενίςςετο
προϊρωσ (εξ αρχισ) τιν ΢ωςία ωσ (δικεν) υποκινιτρια τισ
Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, κατά παραβίαςθ τοφ πνεφματοσ και
γράμματοσ τισ θγεμονικισ Λεράσ Συμμαχίασ. Ακόμθ χειρότερα,
θ προκιρυξθ τοφ ο Υψθλάντθ κα μποροφςε ίςωσ να εκλθφκι
ωσ προςβολι κατά τισ ΢ωςίασ, διότι ανεφζρετο ρθτϊσ ςτουσ
ανά τιν Ευρϊπθ “φιλελευκζρουσ” και υπαινικτικϊσ ςτθ
΢ωςικι Αυτοκρατορία ςτθν ίδια παράγραφο, και μάλιςτα ςε
δφο διαδοχικζσ προτάςεισ, προτάςςοντασ τοφσ πρϊτουσ (αϋ
πρόταςθ), ζναντι τισ δευτζρασ (βϋ πρόταςθ).
Επεβάλλετο επομζνωσ, προσ άμεςθ αποκατάςταςθ τοφ
κφρουσ και τισ επιρροισ τοφ Τςάρου και τοφ Καποδίςτρια ςε
ευρωπαϊκό επίπεδο—αν μθ τι άλλο προσ μετζπειτα κετικι και
αποτελεςματικι παρζμβαςι τουσ υπζρ τϊν Ελλινων ςτον
Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ—θ άμεςθ αποςταςιοποίθςθ τισ
΢ωςίασ από τό κίνθμα τοφ Υψθλάντου και δθ εγγράφωσ, όπωσ
και ζγινε με τό από 14 Μαρτίου 1821 αυτοκρατορικό διά-
ταγμα τισ ΢ωςίασ, διά τοφ οποίου μεταξφ άλλων ο Υψθλάντθσ
απετάχκθ από τίσ τάξεισ τοφ ΢ωςικοφ Στρατοφ.
61
 a,b Ενδεικτικϊσ τισ ςθμαςίασ που προςζδιδε ο Καποδίςτριασ
ςτον χρονιςμό τϊν εκνοαπελευκερωτικϊν δράςεων ςτον
Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ, παρατίκενται τρία αποςπάςματα

Jean Sharman
από επιςτολζσ του προσ κατά τόπουσ πολιτικοφσ ι

ςτρατιωτικοφσ θγζτεσ τϊν Ελλινων ςε πολεμικά μζτωπα:
(α) Ρροσ Ρροκρίτουσ τισ ΢οφμελθσ (Γ. Αινιάν. Λ. Νάκο κ.τ.λ.),

22 Σεπτεμβρίου 1828 [“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ”,
ό.π. (Επις. 2), τ. Βϋ, ς. 251]:
“ Φφςιν ἔχει ἡ ςτρατιωτικὴ δφναμισ νὰ κζλῃ νὰ

ἐπεκτείνῃ τὴν ἑαυτῆσ ἐπικράτειαν, εἰσ ὃ καὶ αἱ
ἡμζτεραι χιλιαρχίαι ὁρμῶςιν ἤδθ ἐξ εῦγενοῦσ
ἐπικυμίασ τοῦ ἀνακερδῆςαι τὸν ἀπολεςκζντα
καιρὸν καὶ ςτῆςαι τὴν τοῦ ἔκνουσ ςθμαίαν ὅπου
καὶ ἃν οἱ ἡμζτεροι ἀδελφοὶ χριςτιανοὶ εἰςζτι ὑπό
τὴν ὀκωμανικὴν δυναςτείαν ςτενάηωςιν. ῾Θ δὲ
κυβζρνθςισ, καὶ ςυνεπικυμοῦςα τὰ αῦτά, ὀφείλει
ὅμωσ νὰ τὰ κακυπαγάγῃ εἰσ πολλοφσ ἐπικρατζ-
ςτερουσ ἐπιλογιςμοφσ, ἐξ ὧν τὰ πρῶτα φζρει ἡ
πρόνοια μὴ δι᾿ ἀκαίρων κινθμάτων παραβάλῃ εἰσ
κίνδυνον τὰ μζρθ τὰ μετά τῶν Τοφρκων εἰςζτι
ἐπιπλεκόμενα... Ὅρον νὰ ἔχετε ἀπαράβατον, νὰ
μὴ διεγείρετε οῦδὲν ἐςωτερικὸν κίνθμα, νὰ μὴ
ἀντιλαμβάνεςκε οῦδεμιᾶσ ἐπιχειριςεωσ πρὸσ ἐ-
λευκζρωςιν ἐπαρχίασ τινὸσ, χωρίσ νὰ ἔχετε ἐκ τῶν
ἰδίων ὑμῶν τρόπων τὴν ἀςφάλειαν ὅτι οἱ Τοῦρκοι
δὲν ἐπιςτρζφουςιν πλζον. Ἀλλζωσ, ὑπζρογκόν
τινα εῦκφνθν ἀναδεχόμεκα ἐπάνω ἡμῶν, καὶ αἱ
ἀκολουκίαι δφνανται νὰ εἶναι ὀλζκριαι.”
(β) Ρροσ τόν Στρατάρχθ Δ. Υψθλάντθ, 9 Οκτωβρίου 1828,

[“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ”, ό.π. (Επις. 2), τ. Βϋ, ςς.
264-265]:

“ Ράντεσ δὲ κατὰ τὰσ παροφςασ βαρείασ καὶ δυςχερεῖσ

περιςτάςεισ ὀφείλομεν νὰ ἐπιδεικνφομεν μετριότθτα
καὶ ῥϊμθν καὶ καρτερίαν τὴν ἀξιόχρεων.”
(γ) Ρροσ τόν Ιωάννθ Κωλζττθ, Ζκτατο Επίτροπο Σάμου, 20

Οκτωβρίου 1828. [“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ”, ό.π.
(Επις. 2), τ. Βϋ, ςς. 277]:
“ Διαπορθτζον δὲ ὅμωσ ἂν ἦναι καιρὸσ οὗτοσ τοῦ

ποιῆςαι ἢ μόνον τοῦ παρατθρεῖν, τοῦ ςθμειοῦν,
τοῦ ἐνςκζπτεςκαι, καὶ ἀναβάλλειν τὴν ἐπιχείρθςιν
εἰσ ὥραν προςφυεςτζραν.
Ραρ᾿ ἐμοὶ δὲ κριτῇ ἡ διαπορία λφεται ἐξ αῦτῆσ
τῆσ ὁλικῆσ τῶν πραγμάτων μασ διακζςεωσ καὶ
τῶν ἐνεςτωςῶν ἐν Ρόρῳ μεγάλων διαςυηθτιςεων
*ς.ς. μεταξὺ τῶν πρζςβεων τῶν τριῶν Μεγάλων
Δυνάμεων καὶ τοῦ Καποδίςτρια+ · διότι μόνον ἀφ᾿
οὗ τὰ ςυηθτοφμενα μεγάλα ςυμφζροντα ἐντελῶσ
κρικῶςι, κζλομεν καὶ ἡμεῖσ καλῶσ γνωρίςῃ καὶ τὰ
κακ᾿ ἡμᾶσ καὶ τοὺσ τρόπουσ ἡμῶν, ἐξ ὧν ἔςται
ἄρα δυνατὸν νὰ ἐπιχειριςωμεν τὴν ῥιηικὴν κερα-
πείαν τῶν διαφόρων ἐπιτοπίων νόςων αἵτινεσ
εἰςζτι τὸ ἔκνοσ μαςτίηουςι.”
62
 “Λ. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ ΚΕΛΜΕΝΑ”, ανκολ. Κϊςτα Δαφνι (ζκδ. ΟΑΕΔ:
Ακινα: 1976), ς. 52.
63
 Σφμφωνα με τόν Καποδίςτρια, τόςον θ πολιτικι αναρχία
(“ἐςωτερικὴ ἀταξία”) όςον και θ κακεςτωτικι καταπίεςθ
(“χαλεπὸν πολίτευμα” ι δικτατορία) κα είχαν καταςτροφικζσ
ςυνζπειεσ για τιν Ελλάδα (“ὀλεκριϊτατα ἐπακολουκιματα”),
διότι κα αποτελοφςαν φοβερὸν ὅπλον εισ χείρασ εκείνων τϊν

Jean Sharman
Μεγάλων Δυνάμεων που κα είχαν ςυμφζρον να διαμφιςβθ-

τιςουν τιν επιδεκτικότθτα τοφ Ελλθνικοφ ζκνουσ να κυβερνά-
ται δθμοκρατικά υπό γθγενϊν (Ελλινων) εκπροςϊπων του
[“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ”, ό.π. (Επις. 2), τ. Βϋ, ς. 278+:
“ Ρᾶςα ἐςωτερικὴ ἀταξία, πᾶν χαλεπὸν πολίτευμα

ἐνεργοφμενον πρὸσ ἐπίςχεςιν τῆσ ἀταξίασ ἢ ἐκρί-
ηωςιν τῶν ἀρχῶν αῦτῆσ, κζλει δϊςῃ ἀφορμὴν εἰσ
τοὺσ ἀντιπροςϊπουσ τῶν ςυμμάχων Αῦλῶν νὰ
διϊςχυριςκῶςι μετά τινοσ εῦλόγου ἐπιφάςεωσ ὅτι τὸ
Ἑλλθνικὸν ἔκνοσ δὲν εἶναι οἷον νὰ κυβερνθκῇ ὑπὸ
ἀρχόντων ὁμογενῶν... Καὶ ςυμπεραίνετε εῦκόλωσ
οποῖα ὀλεκριϊτατα ἐπακολουκιματα ἔχομεν νὰ
προςμζνωμεν παρὰ τῆσ ξενικῆσ δυςμενείασ, ἐάν τῇ
ἐγχειρίςωμεν τὸ φοβερὸν τοφτο ὅπλον.”
64
 Σφμφωνα με τόν Καποδίςτρια, θ ουςιαςτικι εκνικι Ραιδεία
(“ἰδιογενισ παιδαγωγία”) αποτελοφςε τόν κακοριςτικό ςυντε-
λεςτι εκνικισ ενότθτοσ και επομζνωσ τόν πρωταρχικό παρά-
γοντα εκνικισ αςφαλείασ, προκειμζνου ο Αγϊνασ τισ
Ραλιγγενεςίασ να μθν είχε κλιβερά κατάλθξθ αντίςτοιχθ με
“τὸ γελοῖον δρᾶμα” τό οποίο “παρζςτθςαν ἐςχάτωσ οἱ Ἰταλοί”
(Κεφ. 5), κατά τιν αποτυχθμζνθ επανάςταςι τουσ τό 1821,
λόγω εςωτερικϊν ερίδων και προϊρων αντιεξουςιαςτικϊν
προταγμάτων τουσ, με ςυνζπεια οι Λταλοί επαναςτάτεσ να
ςυνκλιβοφν τότε ςτισ “μυλόπετρεσ” τισ Λεράσ Συμμαχίασ.
Ρερί εννοιολογικοφ προςδιοριςμοφ τισ πραγματκά (και όχι

προςχθματικά) εκνικισ Ραιδείασ ςφμφωνα με τόν
Καποδίςτρια, ιδζ: Pappas, “Ρερὶ Ραιδείασ Ραρακατακικθ
Λωάννου Καποδίςτρια...”, ό.π. (Επις. 13), ςς. 7-20.

65
 Σφμφωνα με τό από 12 Δεκεμβρίου 1826 υπόμνθμα τοφ Καπο-
δίςτρια προσ τόν Τςάρο Νικόλαο Αϋ, τό 1818 ο Καποδίςτριασ
επεςιμανε με ζμφαςθ ςτον Αλζξανδρο Μαυροκορδάτο τιν
τεράςτια ςθμαςία τισ παιδείασ για τιν προετοιμαςία τοφ
Ελλθνικοφ ζκνουσ προσ τιν ςυν τῷ χρόνῳ απελευκζρωςι του,
κεωρϊν τά εκπαιδευτιρια ωσ μία από “τὰσ ἰςχυρὰσ κινθτθ-
ρίουσ δυνάμεισ” προσ τοφτο—ίςωσ μάλιςτα τιν ιςχυροτζρα—
ωσ εξισ [John Capodistrias, ό.π. (Επις. 11), ς. 67]:
“ ᾽Εν ςυνεχείᾳ, ανζπτυξα εἰσ αυτοὺσ τὴν εἰκόνα μὲ τὴν

*κετικιν+ κατάςταςιν τοῦ ἑλλθνικοῦ ἐμπορίου καὶ
τῆσ ἑλλθνικῆσ ναυτιλίασ ἐν Τουρκίᾳ. ᾽Επίςθσ κατζ-
δειξα αῦτοῖσ πόςον ἤνκουν τὰ ἐν Ἑλλάδι λει-
τουργοῦντα εκπαιδευτικά ἱδρφματα μζχρισ ςιμερον
*ς.ς. 1818+ καὶ ὅλα ἐκεῖνα ὅςα ἡ Εῦρϊπθ ἔπραττε καὶ
προετίκετο νὰ πράξῃ ἔτι περαιτζρω ὑπὲρ τῆσ
προόδου τῶν νζων τῆσ Ἑλλάδοσ εἰσ τοὺσ τομεῖσ τῶν
γραμμάτων, τῆσ καλλιτεχνίασ, τῆσ ἐπιςτιμθσ, καὶ τῶν
πρακτικῶν τεχνῶν *ς.ς. μθχανικῆσ+. ᾽Εν τζλει κατζλθξα
λζγων: „Ἀφιςατε αὐτὰσ τὰσ ἰςχυρὰσ κινθτθρίουσ δυ-
νάμεισ νὰ ἐπενεργιςουν. ᾽Εμπιςτευκεῖτε τὸν χρὸνον
καὶ τὰσ ἐλπίδασ ςασ μόνον εἰσ τὴν Θείαν Πρόνοιαν‟.”
(I went on to fill out the picture of the situation of
Greek trade and shipping in Turkey. I also pointed
out how much educational establishments had
flourished in Greece up to now and all that Europe
had done and was supposed to do to favour the
progress of young Greeks in the spheres of literature,
art, science and applied art. Finally I said, „Let these
powerful motivating forces work. Trust in time and
rest your hopes only on Divine Providence.‟)

Jean Sharman
Κατά τόν επόμενο μάλιςτα χρόνο, ςτθν από 6 Απριλίου 1819

εγκφκλιο επιςτολι του προσ τοφσ Ζλλθνεσ, ο Καποδίςτριασ
προςζδωςε ακόμθ μεγαλφτερθ ζμφαςθ ςτθν παιδεία ωσ
κορυφαίο ςυντελεςτι προετοιμαςίασ τοφ ζκνουσ για τιν ςυν
τῷ χρόνῳ απελευκζρωςι του.
Σ' εκείνθ τιν διαγγελματικι του επιςτολι, ο Καποδίςτριασ
ςυνιςτοφςε ςτουσ Ζλλθνεσ να αντλιςουν υποδείγματα θκικισ
μεν αγωγισ από τιν ομόδοξθ ΢ωςία, πολιτικισ δε αγωγισ από
“τὴν Ἑλβετίαν, τὴν Ἀγγλίαν καὶ τὴν Ἀμερικήν” (όχι τιν Γαλλία),
και οι ευφυζςτεροι τϊν νζων τισ Ελλάδοσ να ολοκλθρϊνουν
τίσ ςπουδζσ τουσ ςτο εξωτερικό, ςε αυτζσ τίσ τζςςερεισ χϊρεσ,
μζχρισ ότου ςθμάνει θ ϊρα τισ ενόπλου εκνεγερςίασ:
“ Εἶναι ἡ ἠκικὴ καὶ φιλολογικὴ ἐκπαίδευςισ τῆσ Ἑλλά-

δοσ αὕτθ μὲ τὴν ὁποία οἱ Ἕλλθνεσ ὀφείλουςι νὰ
ἐναςχολοῦνται μοναδικῶσ καὶ ἀποκλειςτικῶσ ˙ πᾶν
ἕτερο ἀντικείμενο ἀςχολίασ εἶναι μάταιο˙ πᾶςα ἄλλθ
ἐργαςία εἶναι κινδυνϊδθσ...
Εἶναι εἰσ τὴν [᾽Ορκόδοξον+ ΢ωςςίαν, ὅπου δυνά-
μεκα νὰ ἰδῶμεν πῶσ ἀπὸ τὴν Ἐκκλθςίαν προκφπτει ἡ
ἐκνικὴ εῦθμερία καὶ ἡ πρόοδοσ τοῦ πολιτιςμοῦ.
Εἶναι εἰσ τὴν Ἑλβετίαν, εἰσ τὴν Ἀγγλίαν καὶ εἰσ τὴν
Ἀμερικήν, ὅπου δυνάμεκα νὰ μάκωμεν, διὰ τῶν
χαρακτθριςτικῶν τοῦ ὑποδείγματοσ, τὴν ἐπιςτήμθν
καὶ τὴν τέχνθν τῆσ ἐλευκερίασ...
Οἱ ςθμαίνοντεσ ἄνκρωποι τῆσ ἡμετζρασ πατρί-
δοσ πρζπει ἐπομζνωσ νὰ μὴν παραβλζψωςιν αῦτὰσ
τὰσ παρατθρήςεισ αλλὰ νὰ τὰσ υἱοκετιςωςι ὥςτε νὰ
διαςφαλίηωςι ὅτι ἔνιοι νέοι ἐν μζςω ἡμῶν λαμβάνου-
ςι καλὴν ἐκπαίδευςιν εἰσ τὴν ΢ωςςίαν, τὴν Ἑλβετίαν,
τὴν Ἀγγλίαν καί τὴν Ἀμερικήν.”

(C'est de l'éducation morale et littéraire de la Grèce

que les Grecs doivent s'occuper uniquement et
exclusivement; tout autre object est vain, tout autre
travail est dangereux.
C'est en Russie où nous pouvons voir comment
c'est de l'Eglise que dérive la prospérité nationale et
le progrès de la civilisation. C'est en Suisse, en
Angleterre et en Amérique où nous pouvons
apprendre par les attraits de l'exemple la science et
l'art de la liberté.
Les hommes influents de notre patrie devraient
donc ne point perdre de vue ces observations, et en
les adoptant faire en sorte que quelques jeunes gens
parmi les nôtres reçoivent une bonne éducation en
Russie, en Suisse, en Angleterre et en Amérique.)
Λωάννθσ Καποδίςτριασ,“Observations sur les moyens

d᾽améliorer le sort des Grecs,” (Ρρακτικά Γϋ Ρανιο-
νίου Συνεδρίου: Ακινα 1967) τ. Αϋ, ςς. 312-313.]
66
 Ενδεικτικά, ςτθν από 17 Λουλίου 1821 διαγγελματικι του
εγκφκλιο προσ τοφσ εμπόλεμουσ Ζλλθνεσ, ο Καποδίςτριασ
επεςιμανε τιν επιτακτικι ανάγκθ “ἰςχυρᾶσ παιδείασ” ακόμθ
και κατά τιν πολεμικι περίοδο, από τό 1821, προκειμζνου δι'
αυτισ να ςφυρθλατείται θ ενότθτα τοφ ζκνουσ, και επομζνωσ
τό πολεμικό φρόνθμα τϊν μαχομζνων δυνάμεϊν του, επί λζξει
ωσ εξισ (Επις. 9):
“ ...ἀντὶ νὰ διαςπείρουν τὰσ δυνάμεισ, πρζπει νὰ τὰσ

ἑνϊςουν, νὰ τὰσ καταςκευάςουν καὶ νὰ τὰσ
ὑποβάλουν εἰσ ἰςχυρὰν παιδείαν.”

Jean Sharman
67
 H εκναρχικι παρζμβαςθ τοφ Καποδίςτρια με τιν από 17
Λουλίου 1821 εγκφκλιό του προσ τοφσ εμπόλεμουσ Ζλλθνεσ
είχε ωσ άμεςο αποτζλεςμα τιν υποβάκμιςθ τισ επιρροισ τισ
Φιλικισ Εταιρείασ ςτθν πολιτικι και ςτρατιωτικι θγεςία τϊν
Ελλινων τότε και ζκτοτε, δεδομζνου ότι δι' εκείνθσ τισ εγκυ-
κλίου ο Καποδίςτριασ επεςιμανε τοφσ μεγάλουσ κινδφνουσ
που επεκρζμαντο κατά τισ Ελλάδοσ εάν ςυνεχίηετο θ πολεμικι
και πολιτικι ςτρατθγικι τϊν Φιλικϊν, ιτοι:
(1) Μαξιμαλιςτικι και χαοτικι ςτρατθγικι. Θ ςτρατθγικι

τϊν Φιλικϊν ιταν μαξιμαλιςτικι, αποςκοποφςα ςτθν
απελευκζρωςθ τϊν Βαλκανίων και τισ Κωνςταντινου-
πόλεωσ ςε ςχετικά βραχφ χρονικό διάςτθμα (εντόσ τοφ
1821-1822). Ραράλλθλα ιταν και χαοτικι, δεδομζνου
ότι προσ αυτόν τόν ςκοπό προςζλαβε εξ αρχισ τιν
μορφι πολυμζτωπου πολεμικοφ αγϊνα από τίσ θγεμο-
νίεσ (Μολδοβλαχία) μζχρι τιν μεγαλόννθςο (Κριτθ).
Απεναντίασ ο Καποδίςτριασ, ευκυγραμμιηόμενοσ με τόν
Κολοκοτρϊνθ, επεςιμανε μάλλον εμφατικϊσ, και ορκϊσ
όπωσ απεδείχκθ μετζπειτα εκ τοφ αποτελζςματοσ, ότι
“δφναμισ δὲν γίνεται παρὰ ςυγκεντριηομζνων ὅλων τῶν
μζςων και ἐνεργουμζνων μονοειδῶσ” (όχι διά πολυ-
αρχίασ ι και αναρχίασ) με επικζντρωςθ τοφ αγϊνα ςτθν
απελευκζρωςθ και προάςπιςθ τισ Ρελοποννιςου
από μαηικζσ αντεπικζςεισ τϊν Οκωμανϊν (Επις. 9).
Αρχικά βζβαια, ςτουσ πρϊτουσ 3-4 μινεσ τοφ Αγϊνα τισ
Ραλιγγενεςίασ, θ πολυμζτωπθ και πολυαρχικι τακτικι
τϊν Φιλικϊν απζβθ υπζρ τϊν Ελλινων, αφοφ αφενόσ
επζφερε τόν αιφνιδιαςμό τισ Ρφλθσ και αφετζρου
ςυνετζλεςε ςτον πολλαπλό αντιπεριςπαςμό τθσ, με
ςυνζπεια τόν κατακερματιςμό τϊν ςτρατιωτικϊν τθσ

δυνάμεων. Από τόν Λοφλιο τοφ 1821 όμωσ, αμζςωσ μετά

τιν επίδοςθ τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου πολζμου κατά
τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ ςτισ 6 Λουλίου 1821, θ
τακτικι τϊν Φιλικϊν επεβάλετο να εγκαταλθφκι και ο
ςτραταρχικόσ ρόλοσ να αναλθφκι από τόν Κολοκοτρϊ-
νθ εν όψει τισ αναποδράςτου μείηονοσ αντεπικζςεωσ
τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ κατά τό επόμενο ζτοσ
—όπωσ και ζγινε, με τιν εκςτρατεία ςτθ ΢οφμελθ και
ςτθν Ρελοπόννθςο τισ τεράςτιασ “Στρατιάσ τϊν 7
παςάδων” εκ 30.000 ανδρϊν υπό τόν Δράμαλθ τό 1822.
Διορατικϊσ επομζνωσ ο Καποδίςτριασ ςυνζςτθςε μετ'
επιτάςεωσ τότε πλζον ςτουσ μαχόμενουσ Ζλλθνεσ ότι
“ἀντὶ νὰ διαςπείρουν τὰσ δυνάμεισ, πρζπει νὰ τὰσ
ἑνϊςουν” (Επις. 9) και ότι “αῦτὴ ἡ διεφκυνςισ *ς.ς. τῶν
ςτρατιωτικῶν ἐπιχειριςεων ὑπὸ „μονοειδῆ‟ ἡγεςία+ δὲν
ἠμπορεῖ νὰ ἔχῃ ἄλλον ςκοπόν, παρὰ τὴν φφλαξιν τοῦ ἀ-
ποκτθκζντοσ καλοῦ” (Κεφ. 5).
(2) Μονοδιάςτατθ ςτρατθγικι. Σφμφωνα με τοφσ Φιλικοφσ,

ο εχκρόσ ιταν μόνον θ Οκωμανικι Αυτοκρατορία, κατά
τισ οποίασ εςτρζφετο τό ςφνολο τισ πολεμικισ τουσ
προςπακείασ (προσ ανατολάσ). Δθλαδι οι Φιλικοί δεν
είχαν διεξζλκει επαρκϊσ ότι “δὲν εἶναι μόνον οἱ Τοῦρκοι
ἐχκροί μασ”, όπωσ επεςιμανε ο Καποδίςτριασ ςτθν από
17 Λουλίου 1821 διαγγελματικι του εγκφκλιο (Επις. 60).
Συγκεκριμζνα, οι Φιλικοί δεν είχαν καταςτρϊςει κάποιο
ςχζδιο, που να ιταν ςτοιχειωδϊσ ρεαλιςτικό, για τιν
αντιμετϊπιςθ τυχόν καταςταλτικισ (δικεν ειρθνευτικισ)
ςτρατιωτικισ επεμβάςεωσ τισ Λεράσ Συμμαχίασ κατά τϊν
Ελλινων επαναςτατϊν (εκ δυςμϊν). Αντί ςτρατιωτικοφ
ςχεδίου, οι Φιλικοί ζτρεφαν τιν... ελπίδα ότι εάν θ

Jean Sharman
Ελλθνικι Επανάςταςθ ελάμβανε χϊρα ταυτόχρονα με

άλλεσ επαναςτάςεισ ςτθν Ευρϊπθ, και ειδικά μάλιςτα
ςτθ νότια Ευρϊπθ (Λταλία, Λςπανία, Σερβία), τότε θ Λερά
Συμμαχία κα παρζλυε εν όψει ενόσ τζτοιου μαηικοφ
(διευρωπαϊκοφ) φαινομζνου. Δθλαδι οι Φιλικοί είχαν
υποτιμιςει τιν αποφαςιςτικότθτα (commitment) και τίσ
ςτρατιωτικζσ δυνατότθτεσ τισ Λεράσ Συμμαχίασ, και πα-
ράλλθλα είχαν υπερτιμιςει τίσ δυνατότθτεσ (επιτυχίασ
και αντιπεριςπαςμοφ) τϊν “ Ἰακωβίνων τῆσ Εῦρϊπθσ”,
όπωσ απεδείχκθ από τιν ταχφτατθ ςυντριβι τϊν Λταλϊν
Carbonari τό 1821 και τϊν Λςπανϊν Exaltados τό 1823
από ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ τισ Λεράσ Συμμαχίασ.
Ακόμθ χειρότερα, οι Φιλικοί δεν είχαν απολφτωσ
κανζνα ςχζδιο για τιν αντιμετϊπιςθ τοφ ςτρατθγικοφ
κινδφνου “παντελοῦσ ἀφανιςμοῦ” τοφ Μείηονοσ Ελλθ-
νιςμοφ από τοφσ Οςμανίδεσ εισ αντίποινα για τιν Ελλθ-
νικι “ἐξζγερςιν” (Επις. 55). Ρροσ αντιμετϊπιςθ βζβαια
ενόσ τζτοιου καταςτροφικοφ ενδεχομζνου, οι Φιλικοί
προςζβλεπαν (ευλόγωσ αλλά και μονοςθμάντωσ) ςτθν
ομόδοξθ ΢ωςία, βάςει τϊν ΢ωςο-Τουρκικϊν ςυνκθκϊν
τοφ Κιουτςοφκ-Καϊναρτηι (1774), τοφ Λαςίου (1792) και
τοφ Βουκουρεςτίου (1816), και ειδικά ςτθν επιρροι τοφ
Καποδίςτρια ωσ Υπουργοφ Εξωτερικϊν τισ ΢ωςίασ τότε.
Αλλά οι Φιλικοί δεν είχαν απάντθςθ ςτο εφλογο
ερϊτθμα περί τοφ πϊσ οι Ζλλθνεσ κα αντιμετϊπιηαν
μαηικζσ αντεκδικθτικζσ ςφαγζσ ςε μθ εμπόλεμεσ
περιοχζσ από τοφσ Τοφρκουσ, είτε ςε περίπτωςθ που ο
Καποδίςτριασ απετφγχανε να επθρεάςει τόν Τςάρο προσ
εφαρμογι τϊν ςυνκθκϊν, είτε ςε περίπτωςθ που θ
΢ωςία αδυνατοφςε να εφαρμόςει τίσ ςυνκικεσ λόγω
διπλωματικϊν αντιδράςεων ι και πολεμικϊν αντε-

νεργειϊν άλλων Μεγάλων Δυνάμεων, ι και λόγω

εςωτερικϊν τθσ προβλθμάτων ι και εςωτερικϊν τθσ
εξουςιαςτικϊν-εμφυλίων πολιτικϊν κινθμάτων (όπωσ
π.χ. ςυνζβθ μετά από 100 χρόνια).
Βζβαια, τό ΢ωςικό τελεςίγραφο πολζμου κατά τισ
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ τό 1821 (Επις. 8) και θ
εξαναγκαςτικι αποδοχι τϊν (4) όρων του από τόν
Σουλτάνο τό 1822, εξουδετζρωςε εκείνεσ τίσ τρομακτικζσ
απειλζσ εκ Δυςμϊν (ςτρατιωτικι αντεπαναςτατικι
επζμβαςθ τισ Λεράσ Συμμαχίασ) και εκ τοφ εςωτερικοφ
τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ (γενοκτονία τϊν Ελλι-
νων από τοφσ Τοφρκουσ). Εκείνο τό τελεςίγραφο ιταν
μζγα επίτευγμα τοφ Καποδίςτρια, και όχι αποτζλεςμα
τϊν (ανφπαρκτων) ςχεδίων τϊν Φιλικϊν για εκείνουσ
τοφσ ορατοφσ κινδφνουσ. Ιταν θ ευφυισ μία και μόνθ
κίνθςθ (“ρουά-ματ”), διά τισ οποίασ ο Καποδίςτριασ
κατόρκωςε να εξουδετερϊςει μεταξφ άλλων τίσ όποιεσ
ανκελλθνικζσ μθχανεφςεισ τοφ Καγκελλαρίου Metternich
τισ Αυςτρίασ και τιν γενοκτονικι προδιάκεςθ τοφ
Σουλτάνου Μαχμοφτ Βϋ κατά τϊν Ελλινων ραγιάδων.
Για τιν εμπζδωςθ όμωσ τϊν ευεργετικϊν για τόν
Ελλθνιςμό αποτελεςμάτων τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου,
επεβάλετο να ςυντελεςκι αμζςωσ ο απογαλακτιςμόσ
τϊν μαχομζνων Ελλινων από τιν Φιλικι Εταιρεία και τιν
πολιτικι παρακατακικθ τισ Γαλλικισ Επαναςτάςεωσ,
ι και να αποφευχκι θ χριςθ ακόμθ και αυτισ ταφτθσ
τισ “ Ἰακωβινικῆσ” ορολογίασ, ιτοι ο Καποδίςτριασ κα-
λοφςε προσ τοφτο τοφσ Ζλλθνεσ “νὰ ἐμφανίςωμεν εἰσ
τὸν πολιτικὸν κόςμον τὸν τόπον μασ μὲ τὴν ἐκνικιν του
ςτολιν, καὶ χωρὶσ νὰ δανειςκῶμεν κανὲν ςχῆμα τῶν
νεωτζρων, ἀλλ' οῧτε τὴν γλῶςςαν των” (Επις. 9). Σε

Jean Sharman
εκείνο τό πλαίςιο, ο Καποδίςτριασ επεςιμαινε, με

ζμφαςθ και κατ' επανάλθψθ ςτο διάγγελμά του, ότι
απεναντίασ “τὰ παλαιὰ ςχιματα ἔπρεπε νὰ διαφυ-
λαχκοῦν ἐπιμελῶσ ἐπὶ τζλει *ςτρατθγικῆσ+ ὠφελείασ,
καὶ νὰ μὴ δικαιϊςωμεν, κακὼσ εἶπα ἀνωτζρω, τὰσ κατὰ
τῶν Ἑλλινων διεςπαρμζνασ φιμασ ὡσ τυφλῶν ὀργάνων
τῶν Εῦρωπαίων ςταςιαςτῶν” (Κεφ. 5).
Συγκεφαλαιωτικά, με τό από 17 Λουνίου 1821
διάγγελμά του, ο Καποδίςτριασ “εκνικοποίθςε” ςε
ςθμαντικό βακμό τιν εξζγερςθ τϊν ραγιάδων ενϊπιον
τϊν Μεγάλων Δυνάμεων, και οφτωσ απομείωςε δρα-
ςτικά τιν επιρροι τϊν Φιλικϊν ςτο επίπεδο τουλά-
χιςτον τισ ςτρατιωτικισ και πολιτικισ θγεςίασ τϊν
μαχομζνων Ελλινων.
68
 H τακτικι βακμιαίασ αλλαγισ κζςεωσ τοφ Καποδίςτρια ςυνε-
δυάηετο με διορατικι διάγνωςθ και απόλυτθ ι και άκαμπτθ
προςιλωςι του ςτον εκάςτοτε ςτρατθγικό ςτόχο, τόν οποίο ο
Καποδίςτριασ προςδιόριηε ςε κάκε μείηονα φάςθ τοφ Αγϊνα
τισ Ραλιγγενεςίασ.
Ενδεικτικά, κατά τιν πρϊτθ διετία (1821-1822) τοφ Αγϊνα
τισ Ραλιγγενεςίασ ο ςτρατθγικόσ ςτόχοσ τοφ Καποδίςτρια
ιταν τριςδιάςτατοσ, ιτοι (1) προάςπιςθ τοφ Μείηονοσ Ελλθ-
νιςμοφ κατά εκδικθτικϊν μαηικϊν (γενοκτονικϊν) ςφαγϊν
αμάχων Ελλινων από Τοφρκουσ ςε μθ εμπόλεμεσ περιοχζσ,
ανατολικϊσ τισ μαχομζνθσ Ελλάδοσ *Κεφ. 1(6)+, (2) εξουδετζ-
ρωςθ τοφ ενδεχομζνου ςτρατιωτικισ επεμβάςεωσ (δικεν
“ειρθνευτικισ”) τισ Λεράσ Συμμαχίασ ςτθν Ελλάδα *Κεφ. 1(8)+
εκ δυςμϊν, και (3) απελευκζρωςθ και μετζπειτα προάςπιςθ
διά τϊν όπλων τουλάχιςτον τισ Ρελοποννιςου και τϊν
εμπολζμων νιςων τοφ Αιγαίου *Κεφ. 4(1)+. Θ κεμελιϊδθσ

προχπόκεςθ (sine qua non) προσ ταυτόχρονθ επίτευξθ εκείνων

τϊν τριϊν επί μζρουσ ςτρατθγικϊν ςτόχων (και τϊν τριϊν)
ιταν προφανϊσ θ επιρροι τοφ Καποδίςτρια επί τοφ Τςάρου
Αλεξάνδρου Αϋ, υπό τό πρίςμα τοφ αντιςτοίχωσ αναγκαίου
ςτρατθγικοφ ρόλου που θ ΢ωςία καλείτο νά αναλάβει ωσ θ
βάςει ΢ωςο-Τουρκικϊν ςυνκθκϊν Ρροςτάτισ τϊν ομοδόξων
τθσ (Ορκοδόξων Χριςτιανϊν) ανά τιν Οκωμανικι Επικράτεια
(Επις. 66).
Ρροσ διαςφάλιςθ εκείνου τοφ μείηονοσ διακυβεφματοσ
(επιρροι τοφ Καποδίςτρια επί τοφ Τςάρου τό 1821-1822), ο
Καποδίςτριασ πρωτοςτάτθςε ςτθν από τιν ΢ωςία επίςθμθ
(ζγγραφθ) αποκιρυξθ τοφ κινιματοσ τοφ Υψθλάντου ςτθ
Μολδοβλαχία ςτισ 14 Μαρτίου 1821 (Επις. 60), κακ' όν χρόνο
οι θγεμόνεσ τισ Λεράσ Συμμαχίασ, παρόντοσ τοφ Καποδίςτρια,
ςυνδιεςκζπτοντο ςτο Laybach ςτο 3ο Συνζδριό τουσ. Δθλαδι
λίγο πριν τιν ζκρθξθ τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ ςτον Ελλα-
δικό χϊρο, ο Καποδίςτριασ ζκανε ζνα μεγάλο διπλωματικό
βιμα “προσ τά πίςω”, ςυνεργϊν με τόν Τςάρο Αλζξανδρο Αϋ
ςτθν αποκιρυξθ τοφ κινιματοσ τοφ Υψθλάντου ενϊπιον τϊν
άλλων Ευρωπαίων θγεμόνων ςτο Laybach. Ωσ άμεςο αποτζ-
λεςμα εκείνθσ τισ φαινομενικά “ανκελλθνικισ” αποκθρφξεωσ
τϊν Ελλινων επαναςτατϊν ςτθ Μολδοβλαχία, ο Καποδίςτριασ
εξουδετζρωςε τότε τίσ ενδοςυνεδριακζσ μθχανεφςεισ τοφ
Καγκελλαρίου Metternich τισ Αυςτρίασ προσ διαβολι και
υπονόμευςθ τοφ Καποδίςτρια ζναντι τοφ Τςάρου, όπωσ
υπενόθςε ο ίδιοσ ο Καποδίςτριασ μετζπειτα ςτο από 12
Δεκεμβρίου 1826 υπόμνθμά του προσ τόν Τςάρο Νικόλαο Αϋ,
ωσ εξισ [John Capodistrias, ό.π. (Επις. 11), ς. 102]:
“ Ὅτε ἡ ἐν Λάυβαχ Συνδιάςκεψισ ἔλαβεν γνῶςιν τῶν

ἡμετζρων ἀπαντιςεϊν μασ πρὸσ τὸν Ρρίγκιπα

Jean Sharman
Υψθλάντθ καὶ τῶν ὁδθγιῶν ἃσ ἔμελλε νὰ λάβῃ ὁ

βαρῶνοσ Στρογανϊφ *ς.ς. Ρρζςβυσ τῆσ ΢ωςςίασ ἐν
Κωνςταντινουπόλει], οἱ ςυνάδελφοί μασ ὑπουργοὶ
τῶν Συμμάχων Δυνάμεων μοί ἐξζφραςαν τὰ
ςυγχαρθτιριά των διὰ τὰ μζτρα ἐκεῖνα, ἄτινα μετά
βεβαιότθτοσ κὰ ἐςτζφοντο ὑπὸ πλιρουσ ἐπιτυχίασ:
᾽Εφαντάηοντο ὅτι ἐντόσ ὀλίγων ἡμερϊν δὲν κὰ
ὑφίςταντο ἕτερα νζα περὶ Τοφρκων ι Ἑλλινων καὶ
ὅτι ἅπαντα κὰ ἐπανιρχοντο εἰσ τὸ status quo ante.”
(When the Conference of Laybach heard of our

replies to Prince Ypsilantis and the instruction Baron
Stroganoff was about to receive, our ministerial
colleagues of the Allied Powers offered me their
congratulations on thses measures, which would
surely be crowned with success. It seemed that in a
few days there would be no further word of the
Turks or Greeks and that everything would return to
the status quo.)
Εν τοφτοισ, ζχων προαςπίςει τιν κζςθ του και διαςφαλίςει τόν

(υψθλό) βακμό επιρροισ του ζναντι τοφ Τςάρου, αλλά πριν
κάν ςτεγνϊςει τό μελάνι εκείνων τϊν αποκθρυκτικϊν εγγρά-
φων, ο Καποδίςτριασ άρχιςε από τότε να διατυπϊνει με
παρρθςία ενϊπιον τϊν Ευρωπαίων θγεμόνων, τίσ επιφυλάξεισ
του για τιν αποτελεςματικότθτα εκείνων τϊν αποκθρφξεων,
επί λζξει ωσ εξισ εξισ [John Capodistrias, ό.π. (Επις. 11), ςς.
102-103]:
“ Άπιντθςα *ς.ς. εἰσ τοὺσ ὑπουργοὺσ Εξωτερικῶν τῶν

Μεγάλων Δυνάμεων+ ὅτι „κὰ ἤκελον ἐκ χρζουσ νὰ
μοιραςκῶ τὴν ὑμετζραν γνϊμθν. Άλλὰ ἐὰν κζλετε

ἀκοφςει τὴν ἰδικιν μου, κὰ ςᾶσ ἔλεγον ὅτι ἀκολου-

κοῦντεσ τὴν ἐπὶ τοῦ παρόντοσ υἱοκετθκεῖςα μζκοδο,
μόνον μετά εἰκοςιπενταετίαν κὰ ἔχετε ἴςωσ τὴν
ἱκανοποίθςιν νὰ μὴν ἀκοφετε πλζον ἕτερόν τι περὶ
τῶν Ἑλλινων καὶ τῶν Τοφρκων. Ὅςον ἀφορᾶ δὲ τὸ
status quo, τοῦτο παρῆλκεν διὰ παντόσ‟.”
(“I should very much like to share your opinion”, I
replied. “But if you would like to hear mine, I will tell
you that by following the method now adopted it will
be twenty-five years before you will have the
satisfaction of hearing no more about Turks and
Greeks. As to the status quo, that has gone for ever.”)
Κατά δε τοφσ επόμενουσ 2-3 μινεσ, ο βακμόσ επιρροισ τοφ

Καποδίςτρια επί τοφ Τςάρου αυξάνετο βακμιαία όλο και
περιςςότερο, λόγω τισ εκτζλεςθσ τοφ Ρατριάρχου Γρθγορίου
Εϋ και ιεραρχϊν τισ Ελλθνορκοδοξίασ, όπωσ επίςθσ και λόγω
τϊν κατά τραγικι επακολουκία μαηικϊν ςφαγϊν χιλιάδων
αόπλων Ελλινων από Οκωμανικοφσ όχλουσ ςτθ Κράκθ και
ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Κατά ςυνζπεια, από τίσ αρχζσ Μαΐου
1821, ο φαινομενικά “αντι-υψθλαντικόσ” Καποδίςτριασ άρχιςε
να μεταςτρζφει ςταδιακά τιν πολιτικι τοφ Τςάρου ζναντι τισ
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ από φιλειρθνικι ςε φιλοπόλεμθ,
ιτοι από πολιτικι ευμενοφσ ουδετερότθτοσ ζναντι τϊν
Ελλινων ςε (ανκρωπιςτικι) παρεμβατικι πολιτικι υπζρ τϊν
Ελλινων—ει δυνατόν, κατ' εφαρμογι “τῆσ ἀρχῆσ τῆσ κοινῆσ
εῦρωπαϊκῆσ ἐπεμβάςεωσ” (Επις. 38).
Εν τοφτοισ ο Καποδίςτριασ δεν επεδίωξε μαξιμαλιςτικϊσ
εξ αρχισ τότε τιν κιρυξθ πολζμου τισ ΢ωςίασ κατά τισ
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, ιτοι δεν ςυμπεριζλαβε ςτο
τελεςίγραφο όρουσ τοφσ οποίουσ ο Σουλτάνοσ κα ιταν

Jean Sharman
αδφνατον νά αποδεχκεί, οπότε ο πόλεμοσ μεταξφ ΢ωςίασ και

Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ κα ιταν εμφανϊσ αναπόφευκτοσ.
Απεναντίασ, κατ' εκείνθ τιν φάςθ τοφ Αγϊνα τισ Ραλιγγενε-
ςίασ, ο Καποδίςτριασ διετφπωνε εφλογουσ όρουσ ςτο
τελεςίγραφο [Κεφ. 1(5), Επις. 8 και 55], με ςυνζπεια τόςον ο
Σουλτάνοσ όςον και οι άλλεσ Μεγάλεσ Δυνάμεισ να τεκοφν
ενϊπιον ενόσ αναποδράςτου διλιμματοσ: Ι ο Σουλτάνοσ κα
απεδζχετο τοφσ (4) ανκρωπιςτικοφσ όρουσ τοφ τελεςιγράφου,
ει δ' άλλωσ ο επαπειλοφμενοσ ΢ωςο-Τουρκικόσ πόλεμοσ κα
κακίςτατο ανκρωπιςτικϊσ και πολιτιςμικϊσ αναπόφευκτοσ
τότε, με ευκφνθ τοφ “αἱμοςταγοῦσ” Σουλτάνου (Επις. 82). Στθ
μεν πρϊτθ περίπτωςθ (αποδοχι τϊν όρων τοφ τελεςιγράφου
από τόν Σουλτάνο), οι Ζλλθνεσ κα ωφελοφντο ςθμαντικά διότι
ο μεν Μείηων Ελλθνιςμόσ κα διεςϊηετο, θ δε πολεμικι
προςπάκεια τϊν Ελλινων κα επικεντρϊνετο ςτον Ελλαδικό
χϊρο και ςτο Αιγαίο απεριςπάςτωσ, δθλαδι χωρίσ φόβο
Τουρκικϊν αντιποίνων ςε βάροσ αμάχων Ελλινων ςε μθ
εμπόλεμεσ περιοχζσ τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ. Στθ δε
δεφτερθ περίπτωςθ (μθ αποδοχι τϊν όρων τοφ τελεςιγράφου
από τόν Σουλτάνο και επακόλουκθ ζκρθξθ ΢ωςο-Τουρκικοφ
πολζμου), οι Ζλλθνεσ και πάλι κα ωφελοφντο, και μεγάλωσ,
αφοφ τότε θ Οκωμανικι Αυτοκρατορία κα ςυνετρίβετο από τά
΢ωςικά ςτρατεφματα και κα άνοιγε διάπλατοσ ο δρόμοσ για
τιν εκνικι ανεξαρτθςία τϊν Ελλινων. Σε αμφότερεσ δε τίσ
περιπτϊςεισ, οι Ζλλθνεσ κα ωφελοφντο γεωπολιτικϊσ, διότι
εισ εκατζρα περίπτωςθ τό Ελλθνικό Ηιτθμα κα κακίςτατο τό
επίκεντρο τοφ Ανατολικοφ Ηθτιματοσ και τισ ευρωπαϊκισ
διπλωματίασ *Κεφ. 1(14)+. Ρροσ τοφτο, ο Καποδίςτριασ προςζ-
βλεπε ςτθν εξουςιαςτικι ζπαρςθ τοφ Σουλτάνου, θ οποία δεν
κα επζτρεπε ςτουσ Τοφρκουσ να εξεφρουν μια εναλλακτικι
διζξοδο από εκείνο τό επιτακτικό δίλθμμα, όπωσ διορατικϊσ

και ρθτϊσ προζβλεψε ο Καποδίςτριασ ςτθν από 17 Λουλίου

1821 διαγγελματικι του επιςτολι, ωσ εξισ (Κεφ. 5):
“ Ὅλα μὲ φαίνεται νὰ ςυντρζχωςιν εἰσ ταφτθν τὴν

μεγάλθν λφςιν *ς.ς. τὴν ἐκδίωξιν τῶν ᾽Οκωμανῶν
ἀπὸ τὴν Εῦρϊπθν+ · καὶ αῦταὶ αἱ δυςτυχίαι, τὰσ
ὁποίασ οἱ ῞Ελλθνεσ ἔπακαν εἰσ τὰσ ῾Θγεμονίασ,
κζλουν ςυνειςφζρει μεγάλωσ νὰ τυφλϊςωςιν ἐπὶ
μᾶλλον τοὺσ Τοφρκουσ περὶ τῆσ κζςεϊσ των.
Ριςτεφουν πάντοτε ὅτι ἡ ΢ωςςία δὲν δφναται τίποτε,
ἐπειδι αἱ ἄλλαι δυνάμεισ δὲν κζλουν τὴν ςυγχωρι-
ςει νὰ κελιςῃ μιτε νὰ δυνθκῇ παρὰ κατὰ τὴν κζλθ-
ςίν των· καὶ ἐντεῦκεν ὁρμϊμενοι οἱ Τοῦρκοι κζλουν
αῦξιςει τὰσ ἐπικυμίασ καὶ τὴν αῦκάδειάν των πζραν
παντὸσ ὅρου· ὁ Θεόσ κζλει κάμει τὰ ἐπίλοιπα.”
Ρράγματι, θ εξουςιαςτικι ζπαρςθ τισ Ρφλθσ “τφφλωςε” τόν

Σουλτάνο ςε τόςο μεγάλο βακμό ϊςτε να απορρίψει τό
τελεςίγραφο τόν Λοφλιο 1821. Κατά ςυνζπεια οι Μεγάλεσ
Δυνάμεισ εξαναγκάςκθκαν να εμπλακοφν τότε ςε πυρετϊδεισ
διαβουλεφςεισ μεταξφ τουσ και με τιν Ρφλθ, που διιρκεςαν
10 μινεσ, μζχρι να τόν πείςουν νά αποδεχκι όλουσ τοφσ (4)
όρουσ τοφ τελεςιγράφου από 15 Μαΐου 1822 *Κεφ. 4(4), Επις.
9)+. Θ μθ άμεςθ όμωσ αποδοχι τϊν όρων τοφ τελεςιγράφου
από τόν Σουλτάνο τόν Λοφλιο 1821, είχε ωσ ςυνζπεια να μθν
αποκαταςτακοφν οι διπλωματικζσ ςχζςεισ μεταξφ ΢ωςίασ και
Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ επί πενταετία (1821-1826) και
οφτωσ τό τελεςίγραφο προλείανε τό ζδαφοσ, ςε πολιτικό και
ςτρατιωτικό επίπεδο, για τόν μετζπειτα ΢ωςο-Τουρκικό
Ρόλεμο τό 1828-1829 υπζρ τϊν Ελλινων: Ενδεικτικά, τά
ςτρατιωτικά ςχζδια που εφιρμοςε θ ΢ωςία κατά τόν ΢ωςο-

Jean Sharman
Τουρκικό Ρόλεμο 1828-1829 ιςαν επακριβϊσ εκείνα που

εξεπονικθςαν από τίσ ΢ωςικζσ Ζνοπλεσ Δυνάμεισ τό 1822 ςτο
πλαίςιο τοφ διά χειρόσ Καποδίςτρια τελεςιγράφου τισ ΢ωςίασ
τό 1821 (Επις. 55). Δθλαδι θ εξουςιαςτικι “τφφλωςθ” τοφ
Σουλτάνου είχε ωσ ςυνζπεια και τοφσ όρουσ τοφ τελεςιγράφου
να εξαναγκαςκι διπλωματικϊσ να αποδεχκι τό 1822, και τιν
ςτρατιωτικι επίκεςθ τισ ΢ωςίασ να υποςτεί τελικά τό 1828.
Ρροφανϊσ, όλεσ εκείνεσ οι κεαματικζσ εξελίξεισ υπζρ τϊν
Ελλινων δεν κα είχαν λάβει χϊρα εάν ο Καποδίςτριασ είχε
αντιδράςει με κυμικό τρόπο ςτθν απόφαςθ τοφ Τςάρου
Αλεξάνδρου Αϋ να αποκθρφξει τό κίνθμα τοφ Υψθλάντθ, εάν
δθλαδι ο Καποδίςτριασ είχε παραιτθκι τότε από τιν
υψθλόβακμθ κζςθ του προκειμζνου να αποφφγει να ςυντάξει
εκείνα τά αποκθρυκτικά ζγγραφα. Απεναντίασ, θ επιλογι τοφ
Καποδίςτρια να παραμείνει ευπεικϊσ ςτθ κζςθ του τότε
προκειμζνου να ζχει τόν χρόνο να μεκοδεφςει τιν βακμιαία
(αλλά και ταχεία) μεταβολι τισ κζςεωσ τισ ΢ωςίασ από
αντιδραςτικϊσ φιλειρθνικισ ςε φιλελλθνικϊσ φιλοπόλεμθσ
Μεγάλθσ Δυνάμεωσ όςον αφορά τό Ελλθνικό Ηιτθμα, απζβθ
ςωτιρια για τόν Μείηονα Ελλθνιςμό και επωφελισ για τοφσ
εμπόλεμουσ Ζλλθνεσ (Επις. 8). Μόνον τότε, όταν πλζον είχαν
επιτευχκι εκείνοι οι βαςικοί ςτόχοι-προχποκζςεισ για τιν
ευόδωςθ τοφ εκνοαπελευκερωτικοφ αγϊνα τϊν Ελλινων, ο
Καποδίςτριασ υπζβαλε τιν παραίτθςι του από τιν υψθλό-
βακμθ κζςθ του ςτθν Αγ. Ρετροφπολθ, ςτισ 25 Λουνίου 1822,
κατά τίσ παραμονζσ τοφ 4ου Συνεδρίου τισ Λεράσ Συμμαχίασ
ςτθ Verona, για να ςυνεχίςει τό εκνοαπελευκερωτικό του
ζργο ςε ζνα άλλο επίπεδο, υπό πολλαπλι ιδιότθτά του από
τιν Γενεφθ από τόν Σεπτζμβριο τοφ 1822: Ωσ τφποισ Υπουργόσ
Εξωτερικϊν τοφ Τςάρου, ωσ κατά περίςταςθ ουςίᾳ
εκπρόςωποσ τοφ Τςάρου ζναντι τοφ ανακτοβουλίου και τοφ

Κοινοβουλίου τισ Γαλλίασ, ωσ άτυποσ θγζτθσ τοφ διευρω-

παϊκοφ Φιλλελθνικοφ κινιματοσ, και ωσ ο εν δυνάμει
πολιτικόσ θγζτθσ τϊν εμπολζμων Ελλινων, επεδόκθ επί
πενταετία (1822-1827) ςτο τιτάνιο ζργο τισ βακμιαίασ
μεταςτροφισ τϊν ευρωπαϊκϊν ανακτοβουλίων προσ εφαρμο-
γι τισ “ἀρχῆσ τῆσ κοινῆσ εῦρωπαϊκῆσ ἐπεμβάςεωσ” υπζρ τϊν
Ελλινων, τιν οποία ο ίδιοσ είχε κζςει ρθτϊσ και εξ αρχισ διά
τοφ ΢ωςικοφ τελεςιγράφου πολζμου κατά τισ Οκωμανικισ
Αυτοκρατορίασ από τό 1821 (Επις. 55). Αποκορφφωμα δε
εκείνου τοφ πολυετοφσ αγϊνα τοφ Καποδίςτρια ιταν τό από
12 Δεκεμβρίου 1826 υπόμνθμά του προσ τόν Τςάρο Νικόλαο
Αϋ και θ επακόλουκθ περιοδεία του ςτα ανακτοβοφλια τϊν
Μεγάλων Δυνάμεων ανά τιν Ευρϊπθ τό 1827 (Επις. 56), πριν
αναλάβει τά κακικοντά του επιςιμωσ ωσ εκναρχϊν πολζ-
μαρχοσ τϊν Ελλινων από τό 1828.
69
 Στθν ωσ άνω, από 17 Λουλίου 1821, διαγγελματικι εγκφκλιο
τοφ Καποδίςτρια προσ τοφσ Ζλλθνεσ (Κεφ. 5), εμφαίνεται θ
φιλοςοφικι του γνϊςθ περί τϊν κλαςικϊν εννοιϊν τοφ
Μζτρου, τισ ῞Υβρεωσ, τισ ῎Ατθσ, τισ Νεμζςεωσ και τισ Τίςεωσ,
όπωσ επίςθσ και τισ μεταξφ τουσ δυναμικισ αλλθλεπιδράςεωσ
(῞Υβρισ  ῎Ατθ  Νέμεςισ  Τίςισ). Οι ςπουδαςτζσ φιλο-
ςοφίασ εφκολα κα αναγνωρίςουν, ςτο ωσ άνω απόςπαςμα τισ
επιςτολισ του (Επις. 68), αυτζσ τίσ ζννοιεσ κωδικοποιθμζνεσ
ωσ προσ τιν διατφπωςθ (και υποδθλοφμενεσ ωσ προσ τιν
ουςία), ιτοι: “κζλουν ςυνειςφζρει μεγάλωσ νὰ τυφλϊςωςιν
ἐπὶ μᾶλλον τοὺσ Τοφρκουσ” (῎Ατθ), “οἱ Τοῦρκοι κζλουν
αῦξιςει τὰσ ἐπικυμίασ καὶ τὴν αῦκάδειάν των” (῞Υβρισ),
“πζραν παντὸσ ὅρου” (Μζτρου), “ὁ Θεόσ (Νέμεςισ) κζλει
κάμει τὰ ἐπίλοιπα (Τίςισ)”. Γενικά θ διανοθτικι υπεροχι
(edge) τοφ Καποδίςτρια—που εκτόσ από Λατρικι είχε ςπου-

Jean Sharman
δάςει Φιλοςοφία ςτθν Λταλία—ζναντι τϊν ομοτράπεηϊν του

ςτα διεκνι διπλωματικά υψίπεδα, οφείλετο εν μζρει ςτθ
γνϊςθ που είχε αποκτιςει περί τισ ςοφίασ τϊν προγόνων του,
από τοφσ φιλοςόφουσ και τοφσ Μεγάλουσ Τραγικοφσ ςτθν
αρχαία Ελλάδα μζχρι τοφσ Μεγάλουσ Ρατζρεσ τισ Εκκλθςίασ
ςτθ Βυηαντινι Αυτοκρατορία.
Ρερί τϊν κλαςικϊν εννοιϊν τοφ Μζτρου, τισ ῞Τβρεωσ ,
τισ Νεμζςεωσ τισ ῎Ατθσ και τισ Σίςεωσ, ιδζ:
John D. Pappas, “The Concept of Measure and the Criterion

of Sustainability,” The St. John’s Review (Fall 2014: Annapolis,
MD, U.S.A.), 56.1 (74-94). Δωρεάν αναγνϊςιμο και διακζςιμο
(freely readable/downloadable):
— Στθν ΑΓΓΛΛΚΘ εδϊ:

http://www.academia.edu/29332856/The_Concept_of_Measure_and_the
_Criterion_of_Sustainability_The_St._Johns_Review_
— Στθν ΕΛΛΘΝΛΚΘ, υπό τόν τίτλο “H Ζννοια τοφ Μζτρου

και τό Κριτιριο τισ Βιωςιμότθτοσ,” εδϊ:
https://www.academia.edu/29688272/H_Ζννοια_τοφ_Μζτρου_και_τό
_Κριτιριο_τισ_Βιωςιμότθτοσ
Ρερί τοφ Ομθρικοφ-Θρακλείτειου εξελικτικοφ κοςμοειδϊλου

(῞Υβρισ  ῎Ατθ  Νέμεςισ  Τίςισ), που είναι τό δυναμικό υπό-
δειγμα (model) που εφαρμόηει ο Θρόδοτοσ προσ ιςτορικι
ανάλυςθ και αξιολόγθςθ ςτο ζργο του, ιδζ:
Διμθτρα Χ. Αςθμακοποφλου, “Θροδότεια χαοτικι προςζγγι-

ςθ τισ Λςτορίασ”—ςτο: Χαοτικό Τπερχρονικό Ελλθνικό Θαφμα:
Δυναμικι αναλυτικι προςζγγιςθ τισ Ιςτορίασ τϊν Ελλινων
(προςυνεδριακι ζκδοςθ / ISBN 978-618-00-0687-2: Ακινα
2017), ςς. 17-28. Δωρεάν αναγνϊςιμο εδϊ:
https://www.academia.edu/37783607/Χαοτικό_Υπερχρονικό_Ελλθνικό_Καφμα

70
 Ενδεικτικά, ο Καποδίςτριασ κατόρκωςε να απελευκερϊςει τιν
Ρελοπόννθςο, ελαχιςτοποιϊντασ τίσ απϊλειεσ ςε ανκρϊπινεσ
ηωζσ όλων τϊν εμπολζμων (Ελλινων, Γάλλων και Τοφρκων) τό
1828. Ειδικότερα, ο Καποδίςτριασ ςυνετζλεςε ςτθ ςχεδόν
αναίμακτθ κατάλθψθ τϊν Οκωμανικϊν φρουρίων τισ Ρελο-
ποννιςου, με διάφορεσ μεκοδεφςεισ, π.χ. κζτοντασ τοφσ
Τουρκο-Αιγυπτίουσ πολιορκουμζνουσ προ τοφ εξισ διλιμμα-
τοσ: Ι παραδίδετε αμζςωσ τά φροφρια ςτισ γαλλικζσ δυνάμεισ
υπό τόν Στρατθγό Maison, οπότε ι Ελλθνικι Κυβζρνθςθ κα
ςασ παράςχει όλεσ τίσ επίςθμεσ εγγυιςεισ (“λυςιτελείασ καὶ
ἀςφαλείασ”) για τιν ηωι ςασ και τιν αςφαλι μετάβαςι ςασ
ςτα ίδια, ι δ' άλλωσ θ Ελλθνικι Κυβζρνθςθ δεν πρόκειται να
παρζμβει εάν ελλθνικά άτακτα ςτρατεφματα προβοφν ςε
μαηικζσ ςφαγζσ αντεκδίκθςθσ εναντίον ςασ. Αυτό τό δίλθμμα
διατυπϊνεται ςτο από 31 Αυγοφςτου 1828 “φιλάνκρωπο βοφ-
λευμα”, διά τοφ οποίου ο Καποδίςτριασ ενετζλλετο τά εξισ
προσ τοφσ Επιτρόπουσ τισ Ελλθνικισ Κυβερνιςεωσ για τιν
κατά τό δυνατόν αναίμακτθ παράδοςθ τϊν Οκωμανικϊν
φρουρίων [“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ”, ό.π. (Επις. 2), τ. Βϋ,
ςς. 228-229]:
“ (βϋ) Εἴτε κατ᾿ εῦκεῖαν πρὸσ τοὺσ τουρκικοὺσ ἐπιτρό-

πουσ διαπραγματευκῆτε, εἴτε οἱ γαλλικοὶ ἐπίτροποι
εῦδοκιςωςι νὰ ςᾶσ ςυμβουλευκῶςιν, ἐπιτρζπεςκε
νὰ δϊςετε παρὰ τῆσ κυβερνιςεωσ εἰσ τὰσ φρουρὰσ
τῶν τειχῶν τὰσ λυςιτελείασ καὶ ἀςφαλείασ ὅςαι
δφνανται νὰ ἐπιςπεφςωςι τὴν εἰρθνικὴν καὶ αἰςίαν
παράδοςιν τῶν εἰρθμζνων φρουρίων.
Ἔςται δὲ τοιαφτθ ἡ παράδοςισ ἐὰν ὁ κατὰ γῆν
ἀποκλειςμὸσ διαρκζςῃ ὀλίγασ μόνον ἡμζρασ, καὶ ἐὰν
ἀφαιρεκῇ πᾶςα χρεία βίασ ἐνόπλου καὶ καταναγκα-

Jean Sharman
ςμοῦ πρὸσ τὴν ταχίςτθν ἐλευκζρωςιν τοῦ τόπου ἀπό

τῶν καταπιεηουςῶν αῦτὸν κακϊςεων...
(δϋ) Οῦδεμία τῶν λυςιτελειῶν καὶ ἀςφαλειῶν
τοφτων δὲν κζλει δοκῆ εἰσ τὰσ τουρκικὰσ φρουράσ,
ἐὰν κελιςωςι νὰ ἐκβλθκῶςιν ἀναγκαηόμεναι διὰ τῆσ
πείνθσ ἢ τῶν ὅπλων.”
Ρροθγουμζνωσ δε, πριν τιν ςυμμαχικι αποβίβαςθ τοφ Γαλλι-

κοφ εκςτρατευτικοφ ςϊματοσ υπό τόν Maison ςτθν Ρελο-
πόννθςο, ο Καποδίςτριασ είχε κατορκϊςει να απομειϊςει τιν
μαχθτικι ικανότθτα τϊν Τουρκο-Αιγυπτιακϊν ςτρατευμάτων,
πείκοντασ τοφσ Τουρκαλβανοφσ μιςκοφόρουσ τοφ Λμπραιμ,
πολιορκουμζνουσ από τοφσ Ζλλθνεσ, να ςταςιάςουν και να
αποχωριςουν οικειοκελϊσ και ειρθνικά από τιν Ρελο-
πόννθςο. Ενδεικτικά, οι προσ τοφτο εντολζσ τοφ Καποδίςτρια
προσ τόν Στρατθγό Νικιτα (“Νικθταρά”) ιςαν οι εξισ από 30
Μαΐου 1828 [“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ”, ό.π. (Επις. 2),
τ. Βϋ, ςς. 122-123]:
“ Εἰσ ὑμᾶσ *Στρατθγὸν Νικιτα+ ἀπόκειται ἴςωσ ἐκ τῶν

πολλῶν τὸ νὰ πράξετε μζγα τι ὡφζλθμα εἰσ τὴν
πατρίδα. Οἱ Ἀλβανοὶ κζλουςι πρὸσ ὑμᾶσ νὰ ἐξθγθ-
κῶςι, καὶ βζβαια καλλίτερον μζςον δὲν κζλουςιν
εὑρεῖ διὰ νὰ ἐκφφγωςι τὸν περιεςτῶτα αῦτοὺσ
διάνδιχον κίνδυνον, ἢ νὰ ἀποκάνωςι τῆσ πείνθσ ἢ νὰ
κατακομιςκῶςιν εἰσ Αἴγυπτον. ῍Αν λοιπὸν ἐπικυμῶςι
νὰ ἐπιςτρζψωςιν εἰσ τὴν οἰκείαν, μετ᾿ εῦγνωμοςφνθσ
κζλουςιν λάβῃ τὸν τρόπον παρ᾿ ὑμῶν προςφερό-
μενον.
῾Θ κυβζρνθςισ ςᾶσ ἐπιτρζπει νὰ ἐμβῆτε εἰσ
ςυνομιλίασ μὲ αῦτοφσ, καὶ ἂν χρειαςκῇ καὶ ςφμβαςισ

διὰ νὰ μᾶσ παραδϊςωςι τὸ φροφριον ὁποῦ ἔχουςι,

νὰ τὴν κάμετε, ἐπὶ τῇ κυρϊςει τῆσ κυβερνιςεωσ.
Τοὺσ προςφζρομεν τὸ νὰ ἀναςωκῶςιν εἰσ τὸν τόπον
των εἴτε διὰ ξθρᾶσ εἴτε διὰ καλάςςθσ, ἀλλά προ-
τιμῶμεν τὸ διὰ καλάςςθσ, καί τοι δαπανθρότερον.
Ρρὸσ εῦχρθςτίαν δὲ τοὺσ προβάλλετε νὰ ἀφιςωςι
τοὺσ ἵππουσ των, τοὺσ ὁποίουσ εἰσ μετρίαν τιμὴν
εἰμπορεῖ νὰ τοὺσ ἀγοράςῃ καὶ ἡ κυβζρνθςισ.”
71
 Σιμερα βζβαια, τό Δόγμα Καποδίςτρια δεν είναι ςυμβατό
οφτε με τό γεωςτρατθγικό Δόγμα τοφ ΝΑΤΟ (Επις. 26, 31)
—ςφμφωνα με τό οποίο θ Ελλάδα υποχρεοφται, μεταξφ
άλλων, να διαβουλεφεται απευκείασ με τιν “ςφμμαχό” τθσ
Τουρκία προσ ειρθνικι (και επ' ουδενί πολεμικι) αντιμετϊ-
πιςθ τϊν εκάςτοτε Τουρκικϊν διεκδικιςεων ςε βάροσ τθσ—
οφτε με τιν ςχεδόν εμμονικι προςκόλλθςθ τισ Ελλάδοσ ςε
ξεπεραςμζνα γεωπολιτικά μορφϊματα ι απολικϊματα, που
τόςεσ εκνικζσ ιττεσ και καταςτροφζσ επεςϊρευςαν ςτον
Ελλθνιςμό από τόν Αϋ Ραγκόςμιο Ρόλεμο μζχρι ςιμερα.
Ρζραν όμωσ τοφτων, οφτε θ ακεραιότθτα και θ απόλυτθ
εντιμότθτα τοφ Καποδίςτρια είναι ςυμβατζσ με πελατειακζσ
ςχζςεισ και τιν πολιτικοοικονομικι διαφκορά τϊν πολιτικϊν
κακεςτϊτων που επικυριάρχθςαν ςτθν Ελλάδα από τιν δολο-
φονία του μζχρι ςιμερα. Ενδεικτικι ςε αυτό τό πλαίςιο, είναι
θ λογοκριςία που επεβλικθ από τόν (κρατικό) ΟΑΕΔ τοφ
Υπουργείου Ραιδείασ ςτθν ζκδοςθ μιασ ανκολογίασ κειμζνων
τοφ Καποδίςτρια τό 1976, θ οποία διενεμικθ ωσ ζνκετο κατά
χιλιάδεσ αντίτυπα από τιν εφθμερίδα “Κακθμερινι” τότε, με
τίτλο “Λ. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ ΚΕΛΜΕΝΑ”, ςτο πλαίςιο “τοῦ πανελλθ-
νίου ἑορταςμοῦ τῶν διακοςίων χρόνων ἀπό τὴν γζννθςθ τοῦ
πρϊτου Κυβερνιτθ τῆσ Νεϊτερθσ Ἑλλάδασ.” Ενδεικτικά, θ αι-

Jean Sharman
Ζκδοςθ Ρ. Δ. Στεφανίτςθ, (1841) * Ζκδοςθ ΟΑΕΔ, (1841) *
Ὅτι μὲν κλζπτουςι παντοῦ ὅπου Ὅτι μὲν κλζπτουςι παντοῦ ὅπου
διοίκθςισ ὑπάρχει, εἶναι ἀναμφίβολον. ὑπάρχει διοίκθςισ, εἶναι ἀναμφίβολον.
Ἀλλά δὲν εὑρίςκεται τόποσ, εἰσ ἐμὲ Ἀλλά δὲν ὑπάρχει χϊρα, ὅπου πλθςίον
γνωςτόσ, ὅπου πλθςίον τῶν κλεπτῶν τῶν κλεπτῶν νὰ ὑπάρχουν χιλιάδεσ καὶ
νὰ ὑφίςτανται χιλιάδεσ καὶ χιλιάδεσ χιλιάδεσ οἰκογενειῶν ἀςτζγων καὶ
οἰκογενειῶν ἀγαίων, ἀνεςτίων καὶ ἀποκνθςκουςῶν ἐκ πείνθσ, κακὼσ ἐν
καταπείνων, κακὼσ ἐν Ἑλλάδι. Στοχα- Ἑλλάδι. Στοχαςκῆτε, δεςπότθ μου, ὅτι
ςκῆτε, δεςπότθ μου, ὅτι αἱ ἂκλιαι αῦ- αἱ δυςτυχείσ αῦταὶ οἰκογζνειαι πά-
ταὶ οἰκογζνειαι πάςχουςιν ἐξ αἰτίασ τῶν ςχουςιν ἐξ αἰτίασ τῶν κλεπτῶν, καὶ
κλεπτιςτάτων ἀρχόντων, ὑπουργῶν τε παρακαλῶ, ἂν δφναςκε, ἐνκαρρφνατζ
καὶ καπιτάνων, καὶ ἐνκαῤῥφνατζ με, με νὰ εἶμαι ςυγκαταβατικὸσ πρὸσ μίαν
ἂν δφναςκε, νὰ ἦμαι ςυγκαταβατικὸσ δρᾶκα ἀνκρωπαρίων μεταλλοκζων,
πρὸσ μίαν δρᾶκα ἀνκρωπαρίων ἐναντίον τῶν ὁποίων δὲν ἐκίνθςα τὴν
μεταλλοκζων, ἐπ᾿ οῦδὲν τῶν ὁποίων βαρεῖαν χεῖρα τῆσ δικαιοςφνθσ, ἀρκοφ-
ὅμωσ οῦδὲ κατζςτθςα τὴν βαρεῖαν μενοσ νὰ τοὺσ γνωρίςω καλῶσ καὶ νὰ
χεῖρα τῆσ δικαιοςφνθσ, οῦδὲ κατα- τοὺσ παραδϊςω, ἐὰν παραςτῆ ἀνάγκθ,
ςτιςω, ἀρκοφμενοσ νὰ τοὺσ γνωρίςω εἰσ τὰσ ἀρὰσ τοῦ λαοφ.
καλῶσ καὶ νὰ τοὺσ παραδϊςω ποτζ,
εἰ χρεία, εἰσ τὰσ ἀρὰσ τοῦ λαοφ.
[“ΕΡΛΣΤΟΛΑΛ Λ. Α. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ” (ζκδ. [“Λ. ΚΑΡΟΔΛΣΤ΢ΛΑ ΚΕΛΜΕΝΑ”, ανκολ.

Ρ. Δ. Στεφανίτςθσ, Ακινα: 1841), τ. Κϊςτα Δαφνι (ζκδ. ΟΑΕΔ: Ακινα:
Βϋ, ς. 134.+ 1976), ςς. 49-50.]
* Επις. 2 και 11. Με ζντονουσ χαρακτιρεσ: φράςεισ όπου τά δφο κείμενα διαφζρουν.
Ζκκ. 8
τιολογικι φράςθ “ἐξ αἰτίασ τῶν κλεπτιςτάτων ἀρχόντων,

ὑπουργῶν τε καὶ καπιτάνων” ςτθν ζκδοςθ Στεφανίτςθ τό
1841 (Επις. 2 και Ζκκ. 8, αριςτερι ςτιλθ) μεταλλάχκθκε
λογοκριτικϊσ ςτο γενικόλογο και αόριςτο “ἐξ αἰτίασ τῶν
κλεπτῶν” ςτθν ζκδοςθ ΟΑΕΔ τό 1976, (Ζκκ. 8, δεξιά ςτιλθ),
ωςάν δθλαδι θ αιτία τισ δυςτυχίασ χιλιάδων οικογενειϊν
τότε να ιςαν (δικεν) αορίςτωσ μόνον κάποιοι ανϊνυμοι
“κλζπται” (π.χ. κλεφταρματολοί ι λθςτζσ) και όχι πρωτίςτωσ

ςυγκεκριμζνοι “ἄρχοντεσ”(προεςτοί/κοτςαμπάςθδεσ και πρό-

κριτοι/πλοιοκτιτεσ), όπωσ επίςθσ και “ὑπουργοί”, άπαντεσ
επϊνυμοι, κατ' εκείνθ τιν εποχι και ζκτοτε.
Συγκεφαλαιωτικά, είναι εφλογο επομζνωσ να υφίςταται
ςφμπνοια ςε ςθμαντικό βακμό μεταξφ ελλαδικϊν κυβερνι-
ςεων (ανεξαρτιτωσ κομματικισ χροιάσ) και δυτικϊν Μεγάλων
Δυνάμεων, όπωσ επίςθσ και ςυναφϊν γεωπολιτικϊν ςχθματι-
ςμϊν ι μορφωμάτων τουσ, όςον αφορά ςτθν εκνικι και
(γεω)πολιτικι παρακατακικθ τοφ Καποδίςτρια και “τοφσ κινδφ-
νουσ που τοφσ απειλοφν από τιν επιρροι αυτοφ τοφ ανδρόσ”
—ςφμφωνα με τόν Καγκελλάριο Κlemens von Metternich
(Κεφ. 1)—εξ ου και οι ενίοτε ςυντεταγμζνεσ αλλά πάντοτε μά-
ταιεσ απόπειρεσ ςυςκοτίςεωσ και ιςτοριογραφικισ (ι μάλλον
προπαγανδιςτικισ) παραφκοράσ τοφ μεγαλειϊδουσ ζργου του.
 Μία εμπεριςτατωμζνθ ςφνοψθ τοφ υπζρ Ελλάδοσ γεωπολι-

72 a,b

τικοφ αγϊνα τοφ Καποδίςτρια, και ειδικά τισ 15ετοφσ

γεωςτρατθγικισ μονομαχίασ του (1816-1831) με τόν Αυςτρι-
ακό Καγκελλάριο Metternich, παρουςιάςκθκε τό 2010 ςε
διθμερίδα από τόν Γεϊργιο Ρουκαμιςά, πρ. Ρρζςβυ τισ
Ελλάδοσ ςτθ ΢ουμανία και μετζπειτα ςτθν Ουκρανία, ωσ εξισ:

“ Τελικϊσ, οι κζςεισ τοφ Καποδίςτρια επικρατοφςαν.

Είχε προφτάςει να ςυμβάλει *τό 1821-1822] ςτθν
περίςωςθ τισ Ελλθνικισ Επαναςτάςεωσ, που εν τϊ
μεταξφ είχε αποκτιςει ςτζρεεσ βάςεισ εδάφουσ και
ςτρατιωτικισ ιςχφοσ. Επί πλζον, αποχωρϊντασ από
τό ΢ωςικό Υπουργείο, άφθνε ςυγκεκριμζνεσ κατευ-
κφνςεισ που ζμελλαν να καρπίςουν αργότερα. Τό
*΢ωςο-Αγγλικό+ Ρρωτόκολλο τισ Ρετρουπόλεωσ (4
Απριλίου 1826) και θ Ιουλιανι Σφμβαςθ τοφ Λονδί-

Jean Sharman
νου (4 Λουλίου 1827), ςθμαντικοί ςτακμοί ςτθ κετικι

ζκβαςθ τοφ Ελλθνικοφ Ηθτιματοσ, προδιαγράφονται
ςτθν ειςιγθςθ τοφ Καποδίςτρια προσ τόν Τςάρο Αλζ-
ξανδρο τιν άνοιξθ 1822. Τό Ρρωτόκολλο τισ Ρε-
τρουπόλεωσ (4 Απριλίου 1826), που περίπου κατζ-
νειμε ηϊνεσ επιρροισ μεταξφ τϊν δφο γεωπολιτικϊν
αντιπάλων—καταπίςτευμα τοφ Καποδίςτρια πριν
αυτόσ πάρει τόν δρόμο τισ αυτοεξορίασ τόν Αφγου-
ςτο τοφ 1822—ςιμανε τιν οριςτικι αποτυχία τϊν
κζςεων τοφ Metternich ςτο Ανατολικό Ηιτθμα.
‘Επρόκειτο για μία Γιάλτα πριν τιν Γιάλτα’. [...]
Ο Metternich παρακολουκοφςε ανιμποροσ τίσ
εξελίξεισ ςτο Ανατολικό Ηιτθμα. Ουδείσ τόν ελάμβα-
νε *πλζον+ υπ’ όψιν. Στισ 4 Λουλίου 1827, ςτο Λονδίνο,
υπογράφθκε θ τριμερισ Λουλιανι Σφμβαςθ, με τιν
ςυμμετοχι αυτι τιν φορά και τισ Γαλλίασ. [...] Ο
Canning τόν είχε ηωγραφίςει πικρόχολα: „ο μεγαλφ-
τεροσ παλιάνκρωποσ (coquin/rogue), ο πρωτακλθτισ
τοφ ψεφδουσ ςτθν Ευρϊπθ, και ίςωσ ςτον κόςμο
όλο,‟ αλλθλογραφοφςε ο Canning με τόν Granville,
ςτισ 11 Μαρτίου 1825.
Ο Metternich, εμποτιςμζνοσ ςτθν ζμμονθ ιδζα
τισ τάξεωσ (ordre), τισ νομιμότθτασ (légitimité), τισ
ςτακερότθτασ και τοφ “ευρωπαϊκοφ ςυμφζροντοσ”
—όλα αυτά, για αρκετά χρόνια, καλά εργαλεία ςτα
χζρια του για να ςυγκαλφπτουν τιν ςυμφυι αυςτρι-
ακι αδυναμία—ζχαςε βακμιαία ςτο ηιτθμα ακριβϊσ
που τόν βαςάνιηε περιςςότερο από όλα, δθλαδι τό
Ανατολικό, τιν επαφι με τιν ροι τϊν πραγμάτων,
αγκυλωμζνοσ ςε ςτατικά ςτερεότυπα, ενϊ ο μεγάλοσ
αντίπαλόσ του, ο φίλοσ τισ ςυνταγματικισ μοναρχίασ

Λωάννθσ Καποδίςτριασ, που τόν καιρό του είχε

εμφυςιςει ςφρίγοσ, ευελιξία, ευρωπαϊκι ουςία
και προςδϊςει ακτινοβολία ςτθ ΢ωςικι διπλωματία,
αποτραβθγμζνοσ για 5 ςχεδόν χρόνια ςτθ Γενεφθ
(1822–1827), κατάφερε, εκ τοφ αφανοφσ, καλόσ ανα-
λυτισ τϊν πραγμάτων και τϊν επερχομζνων, να
εμβολιάςει με τίσ απόψεισ του τίσ Μεγάλεσ Δυνά-
μεισ, και να αναδειχκι νικθτισ ςε αυτι τιν ιδιότυπθ
μονομαχία, που κράτθςε 15 περίπου χρόνια.
Τόν Αφγουςτο τοφ 1822, ο Metternich, ςυν-
αντϊντασ ςτθ Βιζννθ τόν ςτρατθγό Μαίτλαντ, Βρετα-
νό διοικθτι τϊν Επτανιςων, τόν ςυνεχάρθ λζγοντασ:
„Λοιπόν, ςτρατθγζ μου, θ αρχι τοφ κακοφ ξεριηϊ-
κθκε, ο κόμθσ Καποδίςτριασ ετάφθ για τό υπόλοιπο
τισ ηωισ του. Θα ηιςετε ιςυχα ςτθν Επτάνθςο, και θ
Ευρϊπθ κα ζχει απαλλαγεί από τοφσ μεγάλουσ
κινδφνουσ με τοφσ οποίουσ τιν απειλοφςε θ επιρροι
τοφ ανδρόσ αυτοφ.‟ Ευτυχϊσ όμωσ για τιν Ευρϊπθ
και τιν Ελλάδα, θ επιρροι τοφ ανδρόσ τοφτου
*Καποδίςτρια+ απεδείχκθ αμείωτθ, οδιγθςε, εκ τοφ
αποτελζςματοσ, ςτθν εξάρκρωςθ τοφ ςυςτιματοσ
τισ Ιεράσ Συμμαχίασ και ςτθν αλλαγι τϊν γεωπο-
λιτικϊν ιςορροπιϊν ςτθ Μεςόγειο.”
Γεϊργιοσ Ρουκαμιςάσ,“Καποδίςτριασ και Μζττερνιχ.

Δφο αντίκετεσ αντιλιψεισ για τό Ανατολικό Ηιτθμα”
—ςυνεδριακι ειςιγθςθ (απόςπαςμα) Διθμερίδα
με τίτλο “Διεκνείσ Σχζςεισ, Λςτορία και Εξωτερικι
Ρολιτικι τισ Ελλάδοσ ςτθν εποχι τοφ Κυβερνιτου
Λωάννθ Καποδίςτρια” (Ναφπλιο 25-26 Λουνίου 2010),
Ρρακτικά: Εκδ. ΣΑΚΚΟΥΛΑ 2011.

Jean Sharman
Οι ςελίδεσ 179-189 (Επις. 73-80)

δεν ςυμπεριλαμβάνονται
ςτθν παροφςα ψθφιακι ζκδοςθ
(e-book preview).

81
 Πλα εκείνα, τά μεγάλα, που οι Ζλλθνεσ τά κατόρκωςαν επί
εκναρχίασ Καποδίςτρια εντόσ τετραετίασ (1827-1831), μπο-
ροφν ίςωσ ςτοιχειωδϊσ να αξιολογθκοφν κατ' αντιπαραβολι
προσ τόν επί ζναν ςχεδόν αιϊνα αλυςιτελι εκνοαπελευ-
κερωτικό αγϊνα τϊν Κοφρδων, από τό 1925 μζχρι ςιμερα,
δεδομζνου μάλιςτα ότι ο διαχρονικόσ εχκρόσ και τϊν δφο
λαϊν είναι κοινόσ: Θ Τουρκία. Σε ςθμαντικό βακμό οι Κοφρδοι,
άνδρεσ και γυναίκεσ, δεν υπολείπονται τϊν Ελλινων ςε θρωϊ-
ςμό και πάκοσ για τιν ελευκερία και τιν εκνικι τουσ ολοκλι-
ρωςθ. Θ ειδοποιόσ διαφορά όμωσ τοφ εκνοαπελευκερωτικοφ
αγϊνα τϊν Κοφρδων από τόν Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ τϊν
Ελλινων, είναι μεταξφ άλλων ότι ο ιςτορικόσ Κουρδικόσ λαόσ
δεν ζχει κατορκϊςει ειςζτι να παραγάγει ζναν δικό τουσ
“Καποδίςτρια”, ιτοι ζναν διορατικό και ευφυι εκνάρχθ-
πολζμαρχο που κα τοφσ κακοδθγιςει ανάμεςα από τίσ
ςυμπλθγάδεσ τϊν διεκνϊν ςυμφερόντων και τϊν γεωςτρα-
τθγικϊν ςκοπιμοτιτων τϊν Μεγάλων Δυνάμεων.
82
 Ο Καποδίςτριασ είχε μια πραγματιςτικι αντίλθψθ για τιν
βαρβαρότθτα που διαχρονικά διακατείχε τιν Οκωμανικι
Αυτοκρατορία, ιτοι για “τὴν αἱμοςταγῆ παραφροςφνθν” τϊν
Τοφρκων, και κατά ςυνακολουκία για τόν πολεμικό μονόδρο-
μο που όφειλαν να ακολουκιςουν οι Ζλλθνεσ ςε ζναν αγϊνα
μζχρισ εςχάτων (Επις. 9). Σφμφωνα με τόν Καποδίςτρια, οι
Ζλλθνεσ κα κατόρκωναν να απελευκερωκοφν από τόν
Οκωμανικό ηυγό μόνον “διὰ τῆσ δυνάμεωσ τῶν ὅπλων” και
όχι διά “διαπραγματεφςεων” ι διά διπλωματίασ κατευνα-
ςμοφ τϊν Τοφρκων.
Αυτιν τιν πάγια άποψι του, ο Καποδίςτριασ τιν
διετφπωςε ρθτϊσ ενϊπιον τοφ Τςάρου Αλεξάνδρου Αϋ τόν
Αφγουςτο 1821 (προφορικά) και μετζπειτα ενϊπιον τοφ

Jean Sharman
Τςάρου Νικολάου Αϋ τόν Δεκζμβριο 1826 (εγγράφωσ), προε-

τοιμάηοντασ τό διπλωματικό ζδαφοσ για τίσ πολλαπλζσ πολε-
μικζσ επεμβάςεισ τϊν Μεγάλων Δυνάμεων τό 1827-1829 υπζρ
τϊν Ελλινων ςτον Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ.
Ενδεικτικά, ςτο από 12 Δεκεμβρίου 1826 υπόμνθμα-
παρζμβαςι του προσ τόν Τςάρο Νικόλαο Αϋ, ο Καποδίςτριασ
ειςθγείτο μεταξφ άλλων τά εξισ [John Capodistrias, ό.π. (Επις.
11), ς. 109+:
“ Tὸ νὰ ἐλπίηωμεν ὅτι δυνάμεκα νὰ παρωκιςωμεν

διὰ διαπραγματεφςεων τοὺσ Τοφρκουσ νὰ ςυμπε-
ριφζρονται κατὰ ἕναν τρόπο ἀνκρϊπινον καὶ λογι-
κὸν, ςθμαίνει ὅτι περιφρονοῦμεν τὴν πεῖραν
αἰϊνων καὶ ὰγνοοῦμεν καὶ τὴν ἰδικιν μασ πεῖραν.
Ἐπομζνωσ μόνον διὰ τῆσ δυνάμεωσ τῶν ὅπλων κὰ
δυνθκῶμεν, ἐὰν ὑφίςτανται ἔτι περικϊρια χρόνου,
νὰ εἰρθνεφςωμεν τὴν Ἀνατολιν *Ἀνατολικιν
Μεςόγειον καὶ Δυτικὴν Αςίαν] χωρὶσ νὰ κζςωμεν ἐν
κινδφνῳ τὴν γενικὴν ςυμμαχίαν *τῶν Μεγάλων
Δυνάμεων+.”
(To hope that by negotiation we can bring the Turks

to behave to Christians in a humane and reasonable
fashion means that we disdain the experience of
the ages and ignore our own experience. Therefore
only by force of arms can we, if there is still time,
bring peace to the Levant without endangering the
general alliance.)
Σφμφωνα με τόν Καποδίςτρια, θ ΢ωςία κα εξθναγκάηετο

ςφντομα να προςτατζψει ενόπλωσ τοφσ Χριςτιανοφσ ραγιάδεσ

τισ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ από “τὴν αἱμοςταγῆ παρα-

φροςφνθν” και “τὴν ἀδαῆ ςκλθρότθτα τῶν Τοφρκων” (“the
bloodthirsty madness” and “the ignorant, blind cruelty of the
Turks”), διότι είναι “ἐπιτακτικὴ ἡ ἀνάγκθ νὰ τερματιςκοῦν οἱ
διαπραγματεφςεισ [ς.ς. με τοὺσ Τοφρκουσ] και νὰ αναλθφκῇ
[πολεμικὴ] δρᾶςισ” εναντίον τουσ (“the absolute necessity of
ending the negotiations and of taking action”) [John Capo-
distrias, ό.π. (Επις. 11), ςς. 108, 113], κακ' όν χρόνο θ εγειρο-
μζνθ Ελλάσ είχε εμπλακεί ςε ζναν πόλεμο ολικοφ αφανιςμοφ,
όπου κάκε ζνοπλο τζκνο τθσ αγωνίηετο πλζον “ἢ νὰ νικιςει
ι νὰ ἀποκάνει” [Επις. 9(1)].
83
 Στθν παγκόςμια ιςτορία, ο Καποδίςτριασ ζχει ζνα κοινό
χαρακτθριςτικό με τόν Mahatma Ghandi, αφοφ εκείνοι οι δφο
θγζτεσ κατόρκωςαν να κατιςχφςουν επί αυτοκρατοριϊν,
κυριολεκτικά να τίσ “κάνουν να γονατίςουν” (“bring them to
their knees”), με ακαταμάχθτα όπλα τιν ακεραιότθτά τουσ ωσ
ανκρϊπων και τόν λόγο, τιν πεικϊ, τό όραμα, τόν ιδεαλιςμό
αλλά και τόν πραγματιςμό τουσ ωσ εκναρχοφντων θγετϊν
παγκοςμίου εμβελείασ.
84
 Στθν παγκόςμια ιςτοριογραφία, μόνον ζνασ θγζτθσ επωνο-
μάςκθκε και κακιερϊκθκε ωσ Μζγασ, ςε όλα τά μικθ και
πλάτθ τισ γισ: ο Μζγασ Αλζξανδροσ. Σε πολλζσ όμωσ εκνικζσ
ιςτοριογραφίεσ, αρκετοί άλλοι θγζτεσ ι πολζμαρχοι φζρουν
αυτιν τιν εξζχουςα επωνυμία, όπωσ οι Αλφρζδοσ ο Μζγασ
(Αγγλία), Μζγασ Ναπολζων (Γαλλία), Φρειδερίκοσ ο Μζγασ
(Γερμανία), Μζγασ Ρζτροσ και Μεγάλθ Αικατερίνθ (΢ωςία),
Μζγασ Κωνςταντίνοσ και Μζγασ Κεοδόςιοσ (Βυηάντιο), κ.τ.λ.,
χωρίσ όμωσ αυτόσ ο χαρακτθριςμόσ να είναι ευρφτερα
αποδεκτόσ ζξω από τά ειδικά όρια τισ εκάςτοτε ςυναφοφσ

Jean Sharman
(εκνικισ) ιςτοριογραφίασ. Σε κάκε περίπτωςθ όμωσ, ςτο

πλαίςιο τουλάχιςτον τισ μεταβυηαντινισ (εκνικισ) ιςτοριο-
γραφίασ τισ Ελλάδοσ, ο Καποδίςτριασ είναι ο μοναδικόσ
εκνάρχθσ που ζργῳ καὶ λόγῳ ςυνεκζντρωνε όλα εκείνα τά
χαρακτθριςτικά—απελευκζρωςθ χϊρασ (1827-1830), επζ-
κταςθ τισ επικρατείασ τθσ (1831), ςυγκρότθςθ κράτουσ (1828-
1831), προάςπιςτθ τοφ Μείηονοσ Ελλθνιςμοφ (1821-1917),
πάνδθμοσ αποδοχι και πανεκνικι εκνοενωτικι ςυςπείρωςθ
(1821-1831), διαχρονικι εκπαιδευτικι, πολιτιςμικι, οικονομι-
κι και πολιτειακι παρακατακικθ (1801-ςιμερα), όπωσ επίςθσ
και αυτοκυςιαςτικι αυταπάρνθςθ και μαρτυρικό τζλοσ (1831)
ςτον βωμό τισ ελευκερίασ τϊν Ελλινων και τισ μεγαλοςφνθσ
τοφ ζκνουσ—που διζπουν ζναν Μεγάλο Ζλλθνα.

γλώσσα τού κειμένου

Στθν παροφςα μονογραφία, θ γλϊςςα τοφ κειμζνου είναι θ Νζα Ελλθνικι χωρίσ
ακρότθτεσ—αν και τά εκ πρωτογενϊν πθγϊν κείμενα (αποςπάςματα) αποδίδονται
ςτο πολυτονικό ωσ εν πρωτοτφπω—ςφμφωνα με τοφσ εξισ (10) κανόνεσ:
1. Άρκρο. Τό οριςτικό άρκρο τονίηεται πάντοτε προσ αποφυγι ςφγχυςθσ με τίσ

ανά περίπτωςθ αντίςτοιχεσ κτθτικζσ αντωνυμίεσ, π.χ. “τοφ”, “τισ” (όχι “του”,
“τθσ”). Στθν αιτιατικι ενικοφ τοφ αρςενικοφ γζνουσ τό άρκρο είναι πάντοτε
“τόν” (ουδζποτε “το”), π.χ. “τόν Κεό”, “τόν ςτρατό” (όχι “τό Κεό”, “τό ςτρατό”),
προσ αποφυγι ςφγχυςθσ περί γζνουσ τοφ ουςιαςτικοφ. Ραρομοίωσ, ςτθν
αιτιατικι ενικοφ κθλυκοφ γζνουσ τό άρκρο είναι πάντοτε “τιν” (όχι “τι”), π.χ.
“τιν χϊρα” (όχι “τι χϊρα”), προσ αποφυγι ςφγχυςθσ με τιν δοτικι πτϊςθ.
2. Ουςιαςτικά - γενικι πτϊςθ. Κατά κανόνα, θ γενικι πτϊςθ τριτοκλίτων

διατθρείται, ειδικά όταν υποδθλοφται ςυναφισ δυναμικι χωροχρονικι
διαδικαςία (π.χ. “τισ εξεκνϊςεωσ τϊν νζων”), ενϊ ενίοτε δεν διατθρείται όταν
υποδθλοφται ςτατικι ζκβαςθ (π.χ. “τισ ζλλειψθσ αικουςϊν διδαςκαλίασ”) ι
διαχρονικό φαινόμενο (π.χ. “τισ Νεοελλθνικισ Εκπαίδευςθσ”). Εν τοφτοισ
διατθρείται πάντοτε μετά από πρόκεςθ (π.χ. “περί εκπαιδεφςεωσ”, “υπζρ
πίςτεωσ”). Διατθρείται επίςθσ για λόγουσ ιςτορικισ ςυναφείασ (π.χ. “τισ
Αλϊςεωσ τισ Κωνςταντινουπόλεωσ”), κρθςκευτικισ παράδοςθσ (π.χ. “Κείασ
Βουλιςεωσ”), ςτρατιωτικισ ορολογίασ (π.χ. “δυνάμεωσ πυρόσ”) και νομικισ
ορολογίασ (π.χ. “τοπικισ αυτοδιοικιςεωσ”). Ενίοτε δε θ γενικι πτϊςθ
αποδίδεται ςτθ δθμοτικι παρά ςτθ λόγια γλϊςςα, κατά τονιςμό ι και μορφι,
με κριτιρια ευφωνίασ ι ιςτορικισ ςυναφείασ με τιν Ελλθνικι Γραμματεία
(π.χ. “τοφ Ραπαρρθγόπουλου”, τοφ “Αγϊνα τισ Ραλιγγενεςίασ”).
3. Ουςιαςτικά - δοτικι πτϊςθ. Ενίοτε χρθςιμοποιείται θ δοτικι πτϊςθ ςτο

μονοτονικό ςφςτθμα (π.χ. “εν γνϊςει και επιγνϊςει”, “επί τι βάςει πίςτεωσ”)
με κριτιριο τιν αφθγθματικι ροι τοφ κειμζνου.
4. Επίκετα - κεφαλαία. Επίκετα που αναφζρονται ςε εκνότθτα αναγράφονται με

κεφαλαίο τό πρϊτο γράμμα όταν ςυναρτϊνται με πολιτειακι οντότθτα (π.χ.
“θ Ελλθνικι Ρολιτεία”, αλλά “ελλθνικά ικθ”). Επίκετα και ουςιαςτικά που
αναφζρονται ςε κρθςκεία αναγράφονται πάντοτε με κεφαλαίο τό πρϊτο
γράμμα (π.χ. “Χριςτιανικόσ”, “Μουςουλμανικόσ”).
5. Επίκετα - προςδιοριςμοί. Επίκετα ι μετοχζσ με μακρά κατάλθξθ τονίηονται

άλλοτε μεν κανονικά ςτθν παραλιγουςα (π.χ. “τϊν προτφπων ςχολείων”, όχι

Jean Sharman
“τϊν πρότυπων ςχολείων”), ειδικά όταν προςδίδεται ζμφαςθ ςτο ουςιαςτικό,

ενίοτε δε ςτθν προπαραλιγουςα όταν προςδίδεται ζμφαςθ ςτον επικετικό
προςδιοριςμό (π.χ. “εκνικά αυτοπροςδιοριηόμενθ Ραιδεία”).
6. Βοθκθτικό ριμα. Τό βοθκθτικό ριμα “είμαι” διατυπϊνεται πάντοτε ωσ

“ιςαν” ςτο γϋ πλθκυντικό πρόςωπο ςτον παρελκόντα χρόνο προσ αποφυγι
ςφγχυςθσ με τό γϋ ενικό πρόςωπο (“ιταν”) τοφ ιδίου χρόνου.
7. Χρονικι αφξθςθ. Βάςει κριτθρίων ευφωνίασ και ευκρινείασ, θ χρονικι αφξθςθ

ςυνικωσ μεν διατθρείται (π.χ. “εξζφραςαν”, όχι “ζκφραςαν”), αλλά ενίοτε δεν
διατθρείται (π.χ. “αγωνίηετο” αντί “θγωνίηετο”) ειδικά όταν θ μθ αφξθςθ
ςυντείνει ςε άμεςθ ςυνειρμικι διαςφνδεςθ με τό ςυναφζσ ομόρριηο
ουςιαςτικό (π.χ. “αγωνίηετο”  “αγϊνασ”).
8. Ρακθτικι φωνι. Τφποι πακθτικισ φωνισ λιγοντεσ εισ -ι ι -ισ διατθροφνται

προσ αντιδιαςτολι από αντίςτοιχουσ τφπουσ (-εί ι -είσ) τισ ενεργθτικισ φωνισ
*π.χ. “να απειλθκι” (πακ. φωνι) αλλά “να απειλιςει” (ενεργ. φωνι)+.
9. ΢θματικοί βαρβαριςμοί. Κακόθχοι βαρβαριςμοί τισ Νεοελλθνικισ, ςυνικωσ

αποφεφγονται: π.χ. αντί τϊν (κακοιχων) θγοφμουν, θγοφςουν, θγοφνταν,
θγοφμαςτε/θγοφμαςταν, θγοφςαςτε/θγοφςαςταν, θγοφνταν/θγοφντουςαν,
χρθςιμοποιοφνται οι αντίςτοιχοι (εφθχοι) κλαςικοί τφποι θγοφμθν, θγείςο,
θγείτο, θγοφμεκα, θγείςκε, θγοφντο. Ειδικά δε ςτο γϋ πρόςωπο παρατατικοφ,
χρθςιμοποιοφνται ςυνικωσ οι λόγιεσ καταλιξεισ -ετο και -οντο αντί τϊν
αντιςτοίχων νεοελλθνικϊν καταλιξεων -όταν και -ονταν/όντουςαν (π.χ.
“απεργάηοντο” αντί “απεργάηονταν”/“απεργαηόντουςαν”).
10. Επιρριματα. Τά επιρριματα λιγουν άλλοτε ςε -ωσ και άλλοτε ςε -α, ανάλογα
με τίσ ανάγκεσ τοφ κειμζνου: Ενδεικτικά, λιγουν ςυνικωσ ςε -ωσ προ ουςι-
αςτικοφ ι επικζτου (π.χ. “παγκοςμίωσ μοναδικό”) ενϊ λιγουν ςυνικωσ ςε -α
ςτθν αρχι παραγράφου ι προτάςεωσ (π.χ. “Ειδικότερα,…”).
Συγκεφαλαιωτικά, θ “μικτι” γλϊςςα τοφ κειμζνου (δομθμζνθ Νεοελλθνικι,

εμπλουτιςμζνθ με τιν εννοιολογικι ςαφινεια και τιν χωροχρονικι δυναμικότθτα
τισ Κλαςικισ Ελλθνικισ) αποτελεί αναγνωςτικι γζφυρα μεταξφ τισ ςθμερινισ
(κακομιλουμζνθσ) Νεοελλθνικισ και τισ (δομθμζνθσ) γλϊςςθσ τϊν εκνογονικϊν
κειμζνων τισ Γενιάσ τοφ 1821—και ειδικά τϊν ανκολογουμζνων κειμζνων τοφ
Καποδίςτρια ςτθν προκειμζνθ μονογραφία—και επομζνωσ ςυντείνει, διά τισ
αφθγθματικισ ρωμαλεότθτοσ τισ κλαςικισ Γραμματικι, ςτο να καταςτεί ο
αναγνϊςτθσ κοινωνόσ τοφ απαράμιλλου ικουσ και τισ εκνικισ παρακατακικθσ
τοφ εκναρχιςαντοσ Απελευκερωτοφ τισ Νεωτζρασ Ελλάδοσ.

βιβλιογραφούμενα έργα (επιλογές)
1.080 ςελίδεσ (δίτομο) 156 ςελίδεσ
368 ςελίδεσ
Issues of Greek History 196 / 200 3.452 ςελίδεσ (εννεάτομο)
May 12, 2020
Jean Sharman
60 ςελίδεσ 312 ςελίδεσ
1.670 ςελίδεσ (τετράτομο) 104 ςελίδεσ

328 ςελίδεσ
Jean Sharman
Το παρόν βιβλίο
(Καποδίστριας ὁ Μέγας)
αποτελεί μέρος τής επετειακής
ΣΡΙΛΟΓΙΑ΢ ΚΑΠΟΔΙ΢ΣΡΙΑ.
Διακίνηση
ΣΡΙΛΟΓΙΑ΢ ΚΑΠΟΔΙ΢ΣΡΙΑ
σε Ελλάδα και Κύπρο:
ΕΚΔΟ΢ΕΙ΢ ΔΙΑΚΟ΢ΙΕΣΗΡΙΔΑ.

ΘΕΡΜΟΠΤΛΕ΢
Τιμὴ σ᾿ ἐκείνους ὅπου στὴν ζωὴ των

ὥρισαν καὶ φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτὲ ἀπὸ τὸ χρέος μὴ κινοῦντες·
δίκαιοι κ᾿ ἴσιοι σ᾿ ὅλες των τὲς πράξεις,
ἀλλὰ μὲ λύπη κιόλας κ᾿ εὐσπλαχνία·
γενναῖοι ὁσάκις εἶναι πλούσιοι,
κι ὅταν εἶναι πτωχοί, πάλ᾿ εἰς μικρὸν γενναῖοι,
πάλι συντρέχοντες ὅσο μποροῦνε·
πάντοτε τὴν ἀλήθεια ὁμιλοῦντες,
πλὴν χωρὶς μῖσος γιὰ τοὺς ψευδoμένους.
Καὶ περισσότερη τιμὴ τοὺς πρέπει

ὅταν προβλέπουν (καὶ πολλοὶ προβλέπουν)
πὼς ὁ Ἐφιάλτης θὰ φανεῖ στὸ τέλος,
κ᾿ οἱ Μῆδοι ἐπιτέλους θὰ διαβοῦνε.
Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

Jean Sharman
academia.edu
https://www.academia.edu/43012120/Καποδίςτριασ_ο_Μζγασ
Issues of Greek History

https://www.istorikathemata.com/2020/05/blog-post_12.html
John D. Pappas
http://columbia.academia.edu/JohnDPappas

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ Ο ΜΕΓΑΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ Ο ΜΕΓΑΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Capodistrias the Great, the only Greek statesman of world stature since the fall of Constantinople to the Turks,

Καποδίςτριασ ὁ Μζγασ - ῾H Mεγάλθ Νίκθ 1821-1831.

Επιμζλεια / Μετάφραςθ: John D. Pappas

Επιτρζπεται θ μερικι ι ολικι αναδθμοςίευςθ τισ παροφςθσ μονογραφίασ

Αϋ ΔΘΜΟΣΙΕΥΣΘ (long excerpt):

Βϋ ΔΘΜΟΣΙΕΥΣΘ (long excerpt):

(2) Φόντο: Λωάννθσ Καποδίςτριασ (προςωπογραφία).

Issues of Greek History 2 / 200 May 12, 2020

1. Τιτάνιο Ζργο Ραλιγγενεςίασ 8

* Μεκοδολογία: Ρροσ εκπόνθςθ τισ παροφςθσ μονογραφίασ εφαρμό-

Issues of Greek History 3 / 200 May 12, 2020

Issues of Greek History 4 / 200 May 12, 2020

Issues of Greek History 5 / 200 May 12, 2020

Ζκκ. 3: Ο ΑΓΕΝ Αντιναφαρχοσ

Issues of Greek History 6 / 200 May 12, 2020

Issues of Greek History 7 / 200 May 12, 2020

1. Τιτάνιο Έργο Παλιγγενεσίας

Ο Λωάννθσ Καποδίςτριασ, ο ΜΟΝΑΔΛΚΟΣ Ζλλθνασ θγζτθσ παγκο-

(1) Αρχιτζκτων τισ ουδετερότθτοσ και τοφ προτφπου ομο-

(2) Συντελεςτισ τισ πολιτικισ ενότθτοσ και γεωγραφικισ

(3) Συναρχιτζκτων ςτο Συνζδριο τισ Βιζννθσ (1815) τισ μετα-

(4) Συνυπουργόσ Εξωτερικϊν τισ ΢ωςίασ (“Γραμματεφσ

(5) Ρρωτοςτάτθσ και αρχιτζκτων τισ Επτανιςου Ρολιτείασ,7

Issues of Greek History 8 / 200 May 12, 2020

(6) Ρροαςπιςτισ και διαςϊςτθσ τοφ Οικουμενικοφ Ελλθνιςμοφ

(8) Αμφντωρ τϊν δυτικϊν ςυνόρων τισ εμπολζμου Ελλάδοσ

Issues of Greek History 9 / 200 May 12, 2020

τάςταςθ τισ (δικεν) “κεόκεν ἐξουςίασ” τοφ Σουλτάνου

(9) Θγζτθσ τοφ εκνοςωτθρίου για τοφσ Ζλλθνεσ (και εκνογο-

(10) Απελευκερωτισ τισ Ελλάδοσ, αφοφ κατόρκωςε, ωσ

Issues of Greek History 10 / 200 May 12, 2020

(11) Θεμελιωτισ-αρχιτζκτων τοφ Ελλθνικοφ Κράτουσ τό 1828-

(12) “Άγιοσ τισ πολιτικισ”,15 με υποδειγματικι εντιμότθτα ςε

(13) Γεωςτρατθγικι ιδιοφυία, αφοφ με περίτεχνουσ διπλωματι-

Issues of Greek History 11 / 200 May 12, 2020

ςτικά ςτθ ραγδαία και μαηικι κλιμάκωςθ τοφ Αγϊνα τισ

(14) Κορυφαίοσ διπλωμάτθσ ςτον Κόςμο, αφοφ (α) αρχικά

Issues of Greek History 12 / 200 May 12, 2020

(15) Διαμορφωτισ τοφ χάρτθ τισ Ευρϊπθσ ςτον 19ο-20ό αιϊνα.

Ενδεικτικϊσ δε τισ παγκοςμίου εμβελείασ τοφ Καποδίςτρια, ο

Issues of Greek History 13 / 200 May 12, 2020

πολιτικι τοφ Καποδίςτρια, εν τοφτοισ ο Metternich και οι ανά τιν

Ρζραν όλων εκείνων τϊν εξωπραγματικϊν επιτευγμάτων, ο Καπο-

(α) Γϋ Εκνοςυνζλευςθ. Ο Καποδίςτριασ ανζλαβε τά θνία τισ

(β) Κοινοβουλευτικι αναςτολι τοφ Συντάγματοσ. Ο Καποδί-

Issues of Greek History 14 / 200 May 12, 2020

αυτοφ πράξεων—όχι δθλαδι με αντιςυνταγματικζσ “πρά-

(γ) Δϋ Εκνοςυνζλευςθ. Ο Καποδίςτριασ διεξιγαγε εκλογζσ

(δ) Βαςιλευομζνθ Δθμοκρατία. Ππωσ προκφπτει από τιν εκτε-

(ε) Αρχαιοελλθνικά δθμοκρατικά πρότυπα. Ο Καποδίςτριασ

Issues of Greek History 15 / 200 May 12, 2020

ριακό πολιτικό ςφςτθμα πραγματικισ (και όχι προςχθ-

(ςτ) Οικονομικι Δθμοκρατία. Ωσ φιλολαϊκόσ θγζτθσ, ο Κα-

Issues of Greek History 16 / 200 May 12, 2020

3. Τό σημαντικότερο επίτευγμα τού Καποδίστρια*

Ραρότι οι ςθμερινζσ μζκοδοι άςκθςθσ εξωτερικισ πολιτικισ δεν

Θ πολιτικι δραςτθριότθτα τοφ Καποδίςτρια είναι άρρθκτα ςυνυφα-

* Αυτό τό κεφάλαιο (Κεφ. 3) είναι προςαρμοςμζνο απόςπαςμα (εν

Issues of Greek History 17 / 200 May 12, 2020

ςπάνια και μάλιςτα μόνο με επιλζκτουσ λίγουσ, αυτόσ ο άνκρωποσ

Πταν ο Καποδίςτριασ ιλκε ςτθν εμπόλεμθ Ελλάδα (1828), κεω-

Issues of Greek History 18 / 200 May 12, 2020

τότε παραςάγγασ μακράν τοφ ςθμείου να αντιλθφκοφν, ζςτω και

Πταν ο Καποδίςτριασ αφίχκθ ςτθν Ελλάδα [1828] ιταν ιδθ διάςθ-