Eren

Kitabın Okuruna Uyarısı

Ey okur kâfiyse bu konuştuğun dil sana,
Kâfiyse yanışını yüz kelime beyana,
Geçmişse yoz kozanda hayatın senle sarık,
Şeytan da görmemişse gönlünü vahye layık
-Tereddüt etme hemen ekrandan beni kapat!
Marazdır sana mânâm ve sözüm tümden bayat!
Mürşitlerle serbeser densiz lezbiyenler var
-O nazenin gönlünü bu sapkın kitap yakar!
Ama yılmışsan benim gibi bu miyasmadan,
Sayılardan, ahlaktan, aynılıktan -kanatlan
Bilimle dinin alçak hudutlarından öte!
Sade kelamla kaim ilahi bir aleme!

Bilmiyorum insana şiirden başka bi' yurt,

Haydi ya burdan ayrıl ya da yollarımı tut.

Kitap hala yazıldığı için lütfen son sürümünü şu bağlantıdan kontrol edin:
LESBOSLULAR (1).pdf
Sürüm: Bir yerde sayımı şaşırdım -72

1
 İÇİNDEKİLER

Kitabın Okuruna Uyarısı........................................................................................... 1

Zorunlu Bilgilendirme...............................................................................................4
Eşik........................................................................................................................... 5
Müşerrih.................................................................................................................... 6
Kehanet......................................................................................................................8
LESBOSLULAR..................................................................................................... 9
Bir Daha Asla.......................................................................................................... 10
Aşıkların Yaşamı..................................................................................................... 11
Gazel........................................................................................................................12
Herkesin Bildiği Canavar........................................................................................ 13
Mr. Gee....................................................................................................................14
Lezbiyenler Ya Da Ölümün Aşıkları.......................................................................15
Göklerden Çalınmış Şiir 1.......................................................................................19
Güfte........................................................................................................................20
Karanlık Aşıklar...................................................................................................... 22
Kobra.......................................................................................................................23
Sus!..........................................................................................................................25
Vaiz..........................................................................................................................26
Sukubus (Succubus)................................................................................................ 27
Satella...................................................................................................................... 28
Göklerden Çalınmış Şiir 2.......................................................................................29
BURADAN UZAK OLSUN DA...........................................................................32
Melun İstanbul.........................................................................................................33
Düstur...................................................................................................................... 34
Game Of Thrones.................................................................................................... 35
Bilcwotır (Bilgewater).............................................................................................36
Sanal Sakura............................................................................................................37
Vadedilmiş Yokyer / İsabell'e.................................................................................. 38
Süreyya’ya Ağıt.......................................................................................................40
Enkidu..................................................................................................................... 41
O’o Kuşuna Ağıt..................................................................................................... 42
Bu şehr-i Sitanbul ki bî…........................................................................................43
Kâbil........................................................................................................................ 44

2
Ulu Efendi’ye Yakarış............................................................................................. 45
Bodler’e Soneler......................................................................................................46
Alkibiades’ten Sokrates’e........................................................................................52
El Etek Çekiş...........................................................................................................53
MÜTEBAHHİR EFFÂK...................................................................................... 54
Gitme sen.................................................................................................................55
Söylesin................................................................................................................... 56
Konuşma!................................................................................................................ 57
Tarab u Harab.......................................................................................................... 58
Rubai....................................................................................................................... 59
Mezmur-han............................................................................................................ 60
Musa Değilim Ki Ejder İçin Asa Gereksin............................................................. 61
HAVF U HAŞYET.................................................................................................62
Gecenin Göğüne Matem..........................................................................................63
Hiç - Oyuk...............................................................................................................64
Hiç - Keşke..............................................................................................................65
Hiç - Çığ.................................................................................................................. 66
Hiç - Nur..................................................................................................................67
Méditations sur le nihil............................................................................................68
Gecenin Göğüne Matem II......................................................................................69
Zihin Yarığı............................................................................................................. 70
Crucifixion / Çarmıhlamak......................................................................................72
Kaplan Temâşâda.................................................................................................... 74
Aletheia................................................................................................................... 76
Yüz.......................................................................................................................... 78
Bitişin Teşrihi.......................................................................................................... 80
Kelimeler.................................................................................................................83
Kurt-uluş..................................................................................................................84
Kurdun Takvimi...................................................................................................... 86
Mukadder Çürüyüş..................................................................................................88
TÜRKÇE MANZUMUN OLANAĞI.................................................................. 91
SÖZDAĞARI.........................................................................................................98

3
 Zorunlu Bilgilendirme
Her dilde şiir diline özgü tasarruflar olur. Türkçe’de de bunlardan hatırı sayılırca
vardı ama şiirde aruzun ve ardından hecenin terkiyle unutuldular. Bu tasarrufları
kitabın sonundaki “TÜRKÇE MANZUMUN OLANAĞI” bölümünde detaylıca
yazdım. “Sözdağarı” kısmında da bazı yakın anlamlı sözcüklerin İngilizce’deki
karşılıklarını ve Türkçe’deki anlam ayrışmalarını verdim. Buradaysa yaptığım
tasarruflardan kabaca bahsedeceğim.
Birincisi “ğ” harfinden sonra gelen sesli harfin tasarrufu.
Örneğin "mağara" sözcüğü. Telaffuzda ma-ğa-ra diye a'ları uzata uzata üç heceyle
söylemiyoruz, aksine mağ-ra deyip kesiyoruz.
“-Işığ’mıza da yalnız iskelet açar kucak!”
Işığ(ı)mıza olacakken tasarrufa gitmişim.
İkincisi gelenekte tasarruf edilip bugün seyrekleşenler.
“Bu kitap kimin’çin alındı?”
“İçin” sözcüğünün başındaki i atılıp önündeki sözcükle birleştirilerek tasarrufa
gidilmiş.
İçinde-İçre, üzere-üzre, Eğer-ger (Ger derse Fuzûlî ki güzellerde vefâ var),
Nereye-nerye, ne ola-n’ola, Çünkü-Çün vs…
Üçüncüsü şahıs eklerinden tasarruf.
“"Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı"
Muradım(ın) şem’i olması gerekirken tasarrufa gidilmiş.
“Gel akıtma gözlerümüñ kanlu yaşın sevdügüm”
Kanlı yaşın(ı) olacakken tasarrufa gidilmiş.
“Kalbin sarâyın eyle pâk şâyet gele Sultân sana.”
Kalbin(in) sarâyın(ı) olacakken tasarrufa gidilmiş.
“Bâğ-ı dehrin hem hazânın(ı) hem bahârın(ı) görmüşüz
Biz neşâtın da gâmın da rûzgârın(ı) görmüşüz”
Bu tasarruflar belirtilmezdi ancak bugün unutuldukları için tek tırnakla
belirtiyorum.
Kelimeleri kökleriyle ve diğer kelimelerle bağıntısı içinde öğrenmenizi tavsiye
ederim. Teşvik’in şevk’le, iştiyakla, Izdırap’ın darpla, mızrapla bağıntısını bilince
dilden lezzet alınmaya başlanabiliyor. En azından bende böyle oldu.

Sözcüklerin [hem Sözdağarı’nda hem de şiirlerin altındaki] açıklamaları için

https://www.nisanyansozluk.com/, http://www.lugatim.com/,
https://kurankelimeleri.com/, http://www.kamus.yek.gov.tr/
https://www.kamusiturki.com, Ötüken Türkçe Sözlük, Elmalılı Hamdi Yazır,
İngilizce karşılıklar için de çoğunlukla Teoman Duralı’dan yararlanıldı.

4
 ‫‪Eşik‬‬

‫من به هر جمعیتی ناالن شدم‬

‫‌جفت بد حاالن و خوش حاالن شدم‬
‫هر کسی از ظن خود شد یار من‬
‫‌از درون من نجست اسرار من‬
‫سر من از ناله‌‌ی من دور نیست‬
‫‌لیک چشم و گوش را آن نور نیست‬

‫‪5‬‬
 Müşerrih1
Bana gel sayın okur sana teşrih edeyim
İnsan diye bilinen ne menem bir vebâdır
Nedir gece çökünce hiçten ağan2 dehşeti
Neyedir bu hasreti, nelere müptelâdır
O herkesçe dışlanıp yadsınılan fetişler
Sahiden bir marazlı zevata mı belâdır
Yok yere evet deme gayet iyi bilirsin
Herkesler bu konuya kendinden aşinâdır
Her pisliği hudutsuz isteriz de aslında
Emin olamadığ'mız bir zerrecik ziyâdır
Ahlak ve namus adlı masallardan bahsetme
Sarı dağlara karşı en çetin göz âmâdır
Küçük ölçekte kalan alçak bir şeydir ahlak
Beş lira çaldırmaz da yirmi milyar revâdır
Namussa nasipsizin yüreciğ'ne gerekli
Ki bunca soyulmaya her atışı cefâdır
"Namusumuzla varız bırak çalanlar çalsın
Zaten kaybımız en çok üç beş ucuz eşyâdır
Ama biz ötesini gözledik mahvolanın
Eşyânın sonu hebâ bizimkiyse bekâdır”
Ne yapsın garibanım? aynen dendiği gibi
Aldanmak insanlığa ezelî bir şifâdır

1
Teşrîh: şerḥ “eti ince uzun kesmek; açıklamak, genişletmek”ten. 'Otopsi' anlamında da
kullanılmış ve bütün tabakaları itibariyle bir şeyin soyularak açığa çıkarılmasını ifade eden bir
sözcük. Müşerrih de bunu yapan kimse. (Oğuz Haşlakoğlu) Dissection/diseksiyon, explication.
2
Ağmak: Yükselmek.

6
 İşte sayın okur söz bilirsin ki esîrî3
İnsan her söz sonrası tek çiziksiz nüshâdır
Eylem gerekli ona kanatsız sözler değil
Eylemediği her an kesinlikle hebâdır
Eyledikçe ölmeli öldükçe eylemeli
Bu bâtıl4 ahvalle san’5 göynür durur ankâdır
Ebedî tazeliği canında taşır ancak
Bu bengi yanış söyle hang’ateşe devâdır
En nihayet hissesi, harcanmış hayatıyla
Tekrar tekrar baktığı tek satırlık vedâdır
Yetti mi bu kadarı insanı anlatmaya
Yetmedi tabii ki de! o ne girift vakâdır!
*
Esasen yeterli de kimse bilmek ister mi
Hayat dediğimiz şey tek seferlik rüyâdır
Bitkiler gibi sessiz geldik sessiz gideriz
Ötesinde ne desek bir rüyâyı inşâdır

3
Esîr: Aether, eter. sıf. Esîr denilen madde ile ilgili, çok hafif, uçacak gibi: Lisan... daha
incelmeli, daha derin, daha tabiî, daha hassas, daha şeffaf, daha münevver, daha esîrî bir hâle
gelmeli... (Tevfik Fikret).
4
Bâtıl: Vain.
5
San’: Sanki’nin tasarruf edilmiş hali.

7
 Kehanet
Yalancıyım değil mi hakikati tatmadım
Söylediklerim gibi kendim de bir hülyâyım
Hatta "pis sapığım" ya kendimde tutamadım
Kendisi kendisine kılınmış bir cezâyım
Sezmişsem de bir şeyler ara sıra pek abes
Yanlışlıkla yakılmış ayarsız bir ziyâyım
Aha şimd'en tükendim.. son diyeceğimse şu:
Bütün yıldızlarının öldüğü bir semâyım

Dediklerin gelgeçti bak şimdiden silindi!

Yazdığın "pisliklerin" hepsi senden bilindi!

8
 LESBOSLULAR
-İstanbul Temâşâları6-

“Irza geçme, zehir, hançer, yangın giderek

Güzel nakışlarını işlememişlerse
Acınacak yazgımıza -o rezil beze-
Yazık! Pek atılgan değil ruhumuz demek. ”
- Charles Baudelaire, Çev: Sait Maden

6
Temâşâ: Hoşlanarak seyretmek. Ama ben “Theoria”ya karşılık, yani gördüğünü kuşatarak
bakışı altında tutma anlamında kullanıyorum. (Oğuz Haşlakoğlu)

9
 Bir Daha Asla
Marmaray'da açık giyimli ve kısa bir kadın ile sakallı-cübbeli bir gencin uzun
uzun kesişmeleri ve gencin çabalasa da kendini durduramayışından ilhamla.
Metro hengâmesin' en şevkle yanan yıldızı
Bakışlarınla rahmet ağdırdın bedenime
Hemen inmesen kalbi çatlatırdı öz hızı
Makberî7 hisler hürya8 yağmıştı evrenime

Koyu karanlıklara bürünenlerin kızı

Ne çeşit efsunkarsan gözlerim lime lime
Rengin herkese solgun bana kızıl kırmızı
Elgin9 bir tının var da şerh edemez10 kelime

Nerdesin içimdeki hakikati put sayan?

Nerdesin nefesiyle atmosferi kutsayan?11
İmleşir12 miyiz tekrar lanetlenmiş edime?

Hayır.. olmaz bilirim -bundan bendeki sızı!

İster çağır kuytuna, ister in mabedime
Orda bulacaksın bu münafık ahlaksızı…

7
Makber: Mezar. İnsan - İnsanî / Makber - Makberî
8
Hürya: hep birlikte, toplu olarak, kalabalık bir biçimde, topluca.
9
Elgin: Garip'in öztürkçesi. Bense aralarında fark gözetmek için “etkileyici bir gariplik”
anlamında kullanıyorum.
10
Şerh: Ar. şerḥ “eti ince uzun kesmek; açıklamak, genişletmek”ten. Açma, ayırma, yarma,
açıklama.
11
Bu mısralar Göksel Ateşali’den alıntıdır.
12
İm: İşaret. (imge, imgelem)

10
 Aşıkların Yaşamı
İstanbul Fatih’te iki sofunun aşık edasıyla bakışmalarından ilhamla.
Ne zarar ki gözlerim bakar gibiyse sapkın?
Bir adım ötemizde alazlanınca mekan
Dudağından dudağ'ma dolmaz mı doymaz aşkın?
Dondururuz zamanı -damarda da durmaz kan!

Bizi gören "şu ikiz sofular da ne şaşkın

Sanırsın Allah'ını seyrediyordur bakan"
Der ama pek haksızdır çünkü temâşâm taşkın
Bir şeytandır gözünde -durmadan bana akan!

Saydıklarıma karşı sanmamış isen aşkın

Bir laf var ki dilimde liflerimi zorlayan
-Onu da saydığımda koşarak kaçma sakın!

Bir tapıncım var -hem de dibimde durur ayan

-Ey mabudum, sensin -sen! kabul olmaz hazzımsın
Şeytan Allah'a muhtaç bana da sen lazımsın!

11
 Gazel13
Vah ki sevmedim vaktimde burçlarımda somurttum
Ben en esrarengiz engine hasrolmuş umuttum

Tam yanımda şamatayla yayla taşarken yaşam

Yangılı taşkınlarımı hurufumla uyuttum

Köhnedim aşk hasretinde aşka dahi değmeden

Gönlümü bir yoz çehrenin kıvrımında unuttum

Hayal etmekten muhayyile başka ben yoğurdu

Böylece yazdım gazeller yoksa gayet samuttum

Güvercin adımlarıyla sakınmaktan kalbimi

Pürdikkat dilberlerin dolambacında kuruttum

Hafız bak gazelim içre gizlendim de, kendimi

Ne vakt okudu maşuk -dudaklarından doğurttum!

13
Daha estetik geldiğinden italikle yazdım.

12
 Herkesin Bildiği Canavar
İstanbul Fatih’te bir teyzenin kızlarla konuştuklarından ilhamla.
Kocamla baldan tatlı kılmıştık balayını
-Bakışlarımız baldı, yeme içmemiz baldı.
Salaklıklar etsem de duymazdım alayını,
Sahiden pek naifti sesi, kokusu, tadı.

Fakat ay genleşti de girildi mi gerdeğe

-O yavan sesi nasıl hırıltıyla sivrildi
Ve saf hislerle çarpan göğsümdeki yüreğe
Ayazda aç kalan kurt iştahıyla devrildi!

Sanki bir ömür için verişmemişiz de ant,

Karşımda yosmayla dar vakitli sefil yamyam,
Ömürlük zevk almak'çin evrildi birden mutant

Bir şeye -o devasa pençe, korkulur endam,

Opal-uzun gözler ve arlanmazca dominant
Diliyle hırpalayıp soydu beni -kurtadam!

13
 Mr. Gee
https://www.youtube.com/shorts/FgzbCJYCBr8
Obsidyen bir yürekle dikiliyorsun
Ömrünün tüm aldanılmışlıklarına
-Yere eğilmeyen başın çelikten
Ve sarp boynun elmastan yapılma!

Tüm yüklerini baş ardına germişsin ki,

Yıkılman umulurken ağırlığın arttıkça
Daha bir soylulukla yükselsin bakışların
-Harabatı hor gören bir gökdelen edasıyla!

Ama görkemi söndürse de yıldızını arşın,

en pekin14 yapılar da çökecektir elbet
-Hayatı aşağ'layan ihanetlere karşın!

Sense sabret kardeşim, yalnızca sabret.

Ki şu zemin dağılsaydı sarsıntılarla,
Nasıl hayrandık bugün o ulu dağlara?

14
Pekin: üzerinde kuşkuya yer olmayan, iyice bilinen, kesin olan.

14
Lezbiyenler Ya Da Ölümün Aşıkları

15
 İki sevgili, mürde15 gözlerle bakışırlar
Yerde, gamlar içinde, anlar kala vedaya.
Ölüm sızar onların kalp mührüne de sırlar
Halsiz dökülüverir ve şöyle söyler Asya:

"Ah, ellerimi niçin uzatıyorum şimdi?

Pek uzakta gökyüzü, pek uzakta bulutlar..
Kalp işte, akıllanmaz maceraperestimdi
-Goncamıza kaçtık da artık umulmaz umar…

Yuvamızda yıldızlar yiterken teker teker,

Uzaylar gibi lakayt kalabilsek seninle…
Ağlama gökçe gölüm, ölüm bu keyfî çeker,
Sen neşemi unut da sessizliğimi dinle.."

Ve veda sunar Asya küskün Hipatya'sına.

Bir inci kendi deler aşılmaz kabuğunu
Erebilmek için en erilmez rüyasına
-Aşarak ev dediği sanal sonsuzluğunu!

"Göğsümde her an taşan devasa bir delik var.

Neyle durur ki senin dışında -neyle Asya!
Nasıl da buz kesilmiş içerimdeki civar
-Sanki sönmüş güneşim, sanki burda Sibirya…

15
Mürde: Zinde’nin karşıtı. Zinde Farsça’da “canlı” demek ama Türkçe’de “canlı” sözcüğü
olduğundan “dinç”e yakın bir anlama evrilmiş. Mürde’de ölü demek iken ben zinde’nin karşıtı
olarak kullanıyorum.

16
Niçin küskünsün, söyle nerenden öpmem lazım
-Busemden açan tenin neden açmıyor artık!
Nefessizsin, gene de -gene de sende ağzım,
Zaten gecelerde de nefessiz kalmaz mıydık?..

Ben seninle daima o yıldızlar gibi hür

Parlayıp sönmek için başkaldırdım biata!
Madem her değer yalan -o halde neden mühür
Vuruyoruz hakikat dediğimiz hayata?

Cehennemim de oldun -gene de sevdim seni!

Ya şimdi cennetine bensiz mi gidiyorsun?
Zamanında kahrımız oynatırdı ekseni
A.."

Böyledir işte ölüm -o acımasız despot!

Yaşlar yere değmeden ağzı sarıp sarmalar
Ve siyah örtüsünü yayan kara ahtapot
Derinlerden uzanıp son vedamızı çalar!..

Hikayenin sonunu öğrenmek isterseniz,

Hala bir muammadır ölümün aşıkları.
Ama gece çökünce seda verirse deniz,
Enginlerden bir şarkı ateşler ışıkları.

17
Buradan itibaren bölüm sonuna dek her şiir muhtelif
lezbiyenlerin ağzındandır

18
 Göklerden Çalınmış Şiir 1
A yeryüzünün süsü yeniden mi küsüştük?
Gönlünce gülsen de bi' gülşen16 işitse müjde!
Ne ki mürdeyse yüzün? -beyhude mi öpüştük?
Seni harlı isterim baharlardan ziyade!

Kimi seveyim söyle, kimlere değsem sönük..

Herkes kesinti gelir sense bengi neşide!
Deme böyle mûsikîm, erkek isimli hödük
Giremez gönlüme, benliğim ondan azade..

O çiçekle bezeli pembe göklü sabahta,

Gülüşün sunmadığı bir şey bulmuştuk ah’ta,
Unutamazsın elbet -ne yükseğe göçmüştük!

Doruklar ne derindi, derinler ne asude!

Lakin son kıvılcımla sanki semadan düştük
Ruhlarımız dudaktan edilince iade…

16
Gülşen: Gül bahçesi

19
 Güfte
Nasıl da güzeldi o ayrılıklar öncesi!
Karanlığı seçerdim gözlerinin içinde.
Öpüşler nefesvâri akıp giden bir sesi
Andırırdı yatarken dizlerinin dibinde.
Nasıl da güzeldi o ayrılıklar öncesi!

Dayancımdın sen benim, ömrümün payandası,

Ruhlarımız iç içe kuruluydu birlikle.
Beni gören gözünde güneşlerin en hası
Yansıyordu denizin şarkısıyla birlikte
Dayancımdın sen benim, ömrümün payandası.

Somurturduk her daim kavgalarla, dövüşle

Geçirirdik anları -saklardık belki biz de
Daha da fenasını gürültüyle, sövüşle
Gizlerdik karanlığı -gine kara bi' gizde!
Somurturduk her daim kavgalarla, dövüşle!

Gözyaşı akmazdı da, hüznümüz hep akardı,

Gülüşlerle birlikte sinerdi derinlere.
Anlamazdık nasıl gün yakmazdı tün yakardı
Anılar bastığında kaynayan beyinlere
-Gözyaşı akmazdı da, hüznümüz hep akardı!

20
Ama eksik olmazdı aşkımız gönlümüzde,
Kanlar akardı da biz öpüşürdük seninle.
Bilirdik ki yollar az -felaket önümüzde,
Ardımızdaysa lanet, umarsızdın benimle.
Ama eksik olmazdı aşkımız gönlümüzde.

Ne de zordu son günler, ayrılıklar öncesi

Susaraktan ağlardık, anlardık ikimizde,
Yaşlar dökülecekti ve suskunluk goncası
Yeşerecekti yalnız kalınca evimizde.
Ne de zordu son günler, ayrılıklar öncesi…

21
 Karanlık Aşıklar

Soluğumuz bir mezar gibi sürse pür-sükut,17

Ve tenimiz cesetler benzeri hırıltısız.
O koşut bakışlarsa yerleştirse bir tabut
İçine kalbimizi ve sürüverse ıssız

Mezarın a’mâkına18 -gözyaşıyla sulanan

En karanlık topraklar olsa yatak örtümüz.
Ve sersek üstümüze gökçe canlara kanan
Kabirlerle birlikte -asla gelmese gündüz!
*
Yer altında, ebedî karanlıklar içinde
Tek bir kandil ışıldar ha solmuş ha solacak
Ateşini bulan biz ikiz cesetlerinde.

-Işığ’mıza da yalnız iskelet açar kucak!

O ise içimizde bir eşini görür de
Elmasları seyreder kapkaranlık kömürde.

17
Pür-dikkat / Pür-sükut
18
A’mâk: Derinlikler. Umk’un (derinlik) çoğulu. Ama ben İng. Abyss / Fr. Gouffre’a tekabülen,
“bayağı derin uçurum” anlamında kullanıyorum. Sözdağarındaki “Uçurum” maddesine bakın.

22
 Kobra
Enderunlu Fazıl’a
Meleğin allahına
Mürde müridin şeyhe
Sofunun nikahına
Taptığınca İlahe
Tapınıyorum sana!

Tabii etmedim ifşa

Tutkumu bundan önce
Baş kaldırmaz cühela
Ne bilsin görmeyince
Yıldızlaşan bir sema?

Sözlerin çıldırtmasa
Sureti körpe cadı..
Elinde çelik asa
O değdi kim yaşadı
-Sanki vurdu da Musa

Şenlendi birden sahra!

Sular gürce fışkırdı
-Yer yok kalbimde kahra!
Her bir zerrem haykırdı:
Tutkunum sana kobra!

23
 Usul usul sarmana
Uyumlu tıslamana
Oyuğuna varmana
Tanrılık taslamana
-Tutuldum işte sana!

24
 Sus!
Evet, dünya yoz olmuş kötülerin hıncıyla,
Ne yapsın sencileyin iyilik mücevheri?
-Periciğim artık sus! beynim taşmış acıyla!
Biraz daha konuşsan patlayacak isteri..

Ne iyi var ne kötü -unut şu yalanları..

Olsaydı dahi aptal ruhun kötü olurdu!
Yalvarırım konuşup hiç etme hoş anları,
Ne zaman ağzın söze yeltense zaman durdu…
***
O yeşil bakışınla solmayagörsün yüzün,
Hemen düşer gözlerim ve yer edinir hüzün
Mutlu dudaklarımda… Neyse sus artık Yeşim!

Sadece sessiz kal ki senle esrisin beynim…

Bak göğe, ışık dolu -henüz uzakta ölüm!
Şimdilik yaşam taşan gözler olsun tek görüm!

25
 Vaiz
Cehennem mi boşandı gözlerinden Firuze
Yoksa kızıl kıyamet gönlün içre mi koptu?
Sen ağlarken ağdı19 mı göğe hiçbir mucize
Yoksa bağrında bitip bunalttı mı boğuntu?

Yıldızlar eze eze sır ol burdan diyemem

Ki bir diyar yok seni kavrayası gönlünden
Sonsuz bir uykuya dal desem de semper eadem!
Yani umar aranmaz, gene de bir sır dünden:

Bizi dirlikte tutan yaşam değil -ölümdür!

Ki hicranın yaşları sevinç gibi bol esip
Hoyratça düşmez, yaprak gibi döküm dökümdür.

Tabii sakın duyma bu yoz gönlünden de garip

Sözleri -hep aymaz kal!
Onca dememe rağmen gene de yaşam deyip
O sonsuz uykuna dal!

19
Ağmak: Yükselmek

26
 Sukubus (Succubus)
Beyaz atlı bir prens isteyedur sen aptal!
İste ki bakışıyla ışıklansın tüm cihan.
Fakat uğraşın boşa.. şudur aşılmaz kural:
Gark olacak ye’se20 kar aklığınca saf kalan!

Benimse prensesim zihnimi yıkmak için,

Sapık aletleriyle çökecek gece kabus
Gibi bir iştiyakla21 gövdeme -ki pek derin
Haykırtmaya namını: Nurlu Melek Sukubus!

Geceler boyu senden akmış yaş sayısınca

Şaklatacak meleğim aklayan kırbacını
Deyip "Atlat be artık şu kancığa acını!

Gerçi fecre değin öz adını bilsen anca

Muzaffersin, sihirli buselerle kutsal kan
Emdiğimde nefessiz -o biçare başından!"

20
Yeis: Şiddetli üzüntü, umutsuzluk. Despair.
21
İştiyak: i. (Ar. şevḳ “arzulamak”tan iştiyāḳ) Büyük arzu duyma, özleme, özleyiş. Craving.

27
 Satella
Yaşlı cadım, yok mu o kadim bakışlarınız,
Sanki sayısız mor el dallanır bana doğru.
Geliniz eller! gelip her yanımı sarınız!
Hala pek terütaze gözlerinizin koru..
-Sîne köhnemiş22 ama terütazedir koru!

Nice harpler atlatmış o revnaklı gövdeniz,

Gazi gibi, nişanla sergiliyor şanını.
Kanla beslenen deli gladyatörden eksiksiz23
Her çizginiz bir kalbin ifşalıyor kanını!
-O solmuş teninize sunmuş kalbim kanını!

Sanki en üst mevkide dondurulmuş edanız,

Ezgisinden vermemiş cazibeniz hiçbir şey.
Bir büyüdür soluğ'nuz, bir efsundur sedanız,
En hafif bir değseniz sizden kopamaz yüzey.
-O değişlerinizle bakın morardı yüzey!

Teninizle saçınız sırrî bir uyumdadır,

Uğursuz bir ayazı yansıtıyor havanız.
En üryan gecelerde musallat uykumdadır,
Rüyada dahi rahat bir tek sizin sahanız!
-Hafakanları kovar yalnız sizin sahanız!

22
Köhne: dilapidated, crumbling, shabby, out-dated
23
Vezne uyması için “deli_g ladyatörde n_eksiksiz” şeklinde okunmalı.

28
Göklerden Çalınmış Şiir 2

29
 Balzac’tan ilhamla
Biriciğim, ruhumun yavuklusu, bir yere gidelim
-buralardan upuzak! Bodler'in bahsettiği gibi bir yer değil
söylediğim, düşlerin de ötesinde, pekala sihrengiz, baştan
başa ihtişam..
Sahiden diyorum, sahiden dinle beni bir. Oranın
toprağında dahi can varmış dediklerine göre. İklimi
sihirliymiş. Bengi bir ilkyaz, ebedi bir bahar ışıldarmış
havasında! Ayak basılan toprağı yaseminler fışkırtırmış,
güller, menekşeler, yıldız çiçekleri, hüsnüyusuflar ve daha
neler neler.
Her şeyin her yerde yeşerebildiği bir yeşertiymiş, her
türden bitki yılın her dönemi bitermiş. kutsal bir iklimmiş
oranınki.
Gözyaşının düştüğü topraktan apansız görkemli ağaçlar
salınıverirmiş, gözyaşıymış oranın tohumu. Ağaçları da
fevkalade tabii, her budaktan yeni bir ağaç daha
filizlenirmiş ve ondan da bir yenisi ve ondan da ve ondan
da…
Gecesinde mistik ışıklarıyla mavi ateşböcekleri
uçuşurmuş, yıldızları kristaldenmiş, göğü eflatundan.
Pembe bir sabahmış sabahı, nurdan bir akşammış akşamı.
Sahiden diyorum bak, sahiden en büyülü akşamların, aşk
gecelerinin ovasıymış orası. Gözler yalnızca birbirlerine
kenetlenirmiş ve pınarı kurumaz bir nehir çağlaşırmış
gönüllerden.
İnsanı da bir hoş insanmış. Yakınlık ve sevecenlik kök
salmış yüreklerine. Mihmanlarını canlarından can
sayarlarmış. Sen de benim canımın canı, saadetler içinde
geçinmez miydin onlarla?

30
 Kuşları da varmış pek tabii. Her biri gök gözlü kuşlar.
Şakıdıklarında aşkı şakırlarmış, sustuklarında huzuru.
Anlayacağın daimi bir ezgi gezermiş ormanlarında. Bir
terennüm varmış yapraklarında, meçhul bir terennüm,
suskunluğa kendisini açan…
Kurumu güzelim, işte böyle hayatımızın doruğu.
Kayranlarda kurulan hayallerin, eşiklerde görülen
rüyetlerin yurdu. Ne dersin gitmeye, güvenir misin bana,
inanır mısın sözlerime?
Buradan giden olmamış daha önce, ilkiz. Ama inan bana,
inan zor değil yol -gayet basit hatta! Sevgiliye verilen bir
öpücük kadar! Yalnız inanç gerekli, ve de yürek.
Böyle işte yavuklum, böyle işte erincimiz, saadetimiz,
mutluluğumuz, coşkunluğumuz. Varsan eğer ve istiyorsan
bu sonsuz büyünün yurdunu, göklerden çalınmış bir şiir
söylememiz gerekli. Bir şiir ki meleklerimizi
şeytanlarımızla yaşlara boğsun -kucak kucağ’ sarılmalarına
vesile olsun!
Bu şiiriyse yalnız senin, yalnız senin dudakların ve kalbin
ve gözlerin ve ruhun göklerden çalabilir. Peki çalacak
mısın sevgilim, cesaret edebilecek misin meleklerinle
şeytanlarını bir etmeye, iyini de kötünü de mahvetmeye?
Hadi çal varımın yâri, hadi… Gidelim artık arı güzelliğin,
saf düşlerin yurduna. Geçelim artık iyinin ve kötünün
ötesindeki cevhere -Lesbosa!

31
 BURADAN UZAK OLSUN DA

Gök, cehennem, nereden gelirsen gel, ne çıkar

Ey Güzellik! Ürküten koca dev, saf, çocuksu!
Yeter ki gözün, gülüşün, ayağın açsınlar
Bana, tanımadığım, sevdiğim bir sonsuzu.
-Baudelaire, Çev: Sait Maden

"Şair değilim, şiir bilmiyorum" ne demek?

Kim harabe kalbine mersiyeler söylemez…
-Çev: Kadir İpek, Nazmeden: Eren

32
 Melun24 İstanbul
Değilse devasa bir ceset -İstanbul nedir?
Kımıl kımıl kaynaşan kurtlar, içerisinde
Solurmuşça göğsünü şişirip indirmese
Kim derdi "hali fena, fakat hayatta fakir"?

Sanki şehri büyülü tül sarmış semasından

Ve gölgelediği her bir beyni hipnoz etmiş..
Yoksa mümkün mü bu yamyamlık arenasından
Kaçmamak öz dişiyle kişi kalırken iğdiş?!

Ve sanırsın sımsıkı gerilmiş boydan boya

Binbir kargışla25 pişmiş arza görünmez kefen,
Ve her adımda yürek yakan çatırtılarla
Çiğnenir görkemli günlerden kalma bir beden!

Burda nihayetsiz bir donmuşluktadır kader.

Kaynıyor asla çözülmeyen buzullarda ruh,
Ve hergünkülük nisyanında26 boğulan güruh
Bu dehşetli kıyımda her dem daha da heder!
*
İşbu kara kargıştan bi' kurtuluş arama
-Ayırdında biri yok yandığı cehennemin!
Bir süre sonra bizzat basacaksın yarana
Kızışmış kargıları -kendinden gayet emin!

24
Melun: Cursed. Lanetlenmiş.
25
Kargış: Öztürkçe lanet. Ama Lanet (curse) ile fark gözetebilmek için "damn"e tekabülen
kullanıyorum.
26
Nisyan: Oblivion, unutma, unutulma, unutuluş.

33
 Düstur
Yaşamı ve hayatı bağdaştıran bir portal
Açmalı sözcüklerim beşerîden insana,
Vampir desem bile o bilinmeli ki vandal
Beşerin bitmek bilmez iştahı kızıl kana.

Hasılı hep insanı -insanı anlatmalı!

Gerçeğini, vehmini -künhüne dek katmalı!

34
 Game Of Thrones
Arkadaşa G.R.R kitabı hediye edilirken yazılacak not
Entrika, komplo, şantaj -tecavüz zaten gırla!
Kan, kıyınç ve soykırım olağan işler artık.
Güven mi -ne güveni? Kim yola çıkar sırla!?
Melekler öldü, şimdi bizler bizlere kaldık…

Kodamanları haydut, gardiyanları korkunç,

Hele mahkemeye düş.. tiksinirsin hakimden!
Burada gönlün âmâ -yüreğin olmalı tunç!
Sonuçta kaçacaksan bir aklet kime kimden?..

Ensende bir an bile duymaz isen ölümü,

Bil ki asasin27 nefes almaksızın takipte.
Ne mücevhere yaklaş, ne de kokla parfümü
-Bir dalışla kaybolur dengen incecik ipte…

İşte böyle bir dünya merdane atıldığın

-Ne! yoksa tâ başından bu muydu katıldığın?!

27
Asasin (Assassin): Suikastçı

35
 Bilcwotır28 (Bilgewater)
Henüz tek bacağını satmışsan ne hoş sana,
Çöpteki, duyargası kalmamış kadına bak..
O sefil en sonunda sunulursa korsana,
Gece geleceklerin hayali dahi yasak!

Neyse, ölen ölmüştür, alelade manzara…

Sen gözünü rakibin gözlerinde tut yeter
-Ki müdahale neyle gelir bilinmez zara!
Bir düşeş -ve sıçan aş diye gövdeni ister…

Bu da dert değil, yok ya daha fena bir uğrak

-Cehennem bu ateşle tutuşturulacaktır!
"Ne lanet" dersen yanıt şu: Tanrının kızarak
Hiddetiyle alemi yakışıdır Bilcwotır!

Bu çarkta kumaşının kalp29 değeri görülür.

Sökülüverir her şey ve sil baştan örülür…

28
Bilcwotır, Runeterra evrenindeki ne devletin de kanunun mevcut bulunduğu, nizamın o kaosla
serpilmiş zihinlere hummalı bir kabus gibi geldiği, hangi korsan çetesi o anda kuvvetliyse
herkesi ve her şeyi tahakkümü altında sömürerek ölümden bin beter zindanî bir düzenek kurduğu
bir cehennem numunesi.
29
Kalp: Sahte. (Kalpazan) Fake’den ayrıştırmak için -ki zaten ayrışır- counterfeit’a tekabülen
kullanıyorum.

36
 Sanal Sakura
“Yol yangılı ya
Düş de uçuşup durur
Kavruk kırlarda”
-Başo

Mehtapla parlayan çiy ile sarhoş olayım,

Ömrüm geçsin ihtiyar bir balıkçı salında…
Cinnetlerle değil de rehavetle dolayım,
-Esriyip aksın aklım Doğu’nun masalında!

Ey doğa bugün amaç tatmak değil acını,

Tiksinirim küfünden -kaşife kalsın mumya!
Yele yenilen naif Sakura ağacını
Andırsın sözcüklerim -gel ilkyazla Japonya!

Zaten ikili bir yan yok mu her ruh içinde?

Birisi yakıp yıkmak istiyor tüm dünyayı,
Ötekiyse kayranda seyretsem diyor ayı…

37
 Vadedilmiş Yokyer / İsabell'e
Bu şiir Emma'nın ağzındandır
Yâdlarla suladığ'mız mezarının başında,
Tohumunu naif bir anne gibi serptiğin
Yavruların hiçbiri -şeytanlara teptiğin-
Eksik etmiyor "annem" sözünü gözyaşında.

Ne ki sen cehennemin yumadığı ipliktin

-Özünü fevkalade zarif ipekten almış-
Huzurlu dokunla da yapma giysini diktin
Sütbeyaz gövdemize -daima çocuk kalmış-

Ninnilerle büyüdük, anlatanı düzenbaz,

İçeriği sahte ve vaatleri aşınmaz.
Ne ki hoştu hisleri şekerden denizlerin,
Dönülecek sanılan minik melek izlerin...

-Keşke şeytan emseydi beynimin özsuyunu!

Sindirseydi beni de, anılar yitmeseydi!
Keşke hiç silmeseydim buğulu fanusunu,
Cennethanem ve annem keşke hiç gitmeseydi!

Elbette biliyorum sevdiğ'ni umarsızca

-Yitmeye yazgılıyı sevebilmek ne zordur!
Her daim ebedidir arzumuz kararsızca,
Hal buyken solup giden, ellerimizde kordur.

38
 Ama sen öz elinle tuttun saf korumuzu,
Saikin sahteyse de süzülen yaş gerçekti!
Pes30 cevapla mücella31 gönülle sorumuzu:
-Bizim’çin katlandığın hangi savaş gerçekti?

30
Pes: Öyleyse.
31
Mücella: sıf. (Ar. tecliye “cilâlamak”tan mucellā) Cilâlanmış, parlatılmış, cilâlı, parlak

39
 Süreyya’ya Ağıt
Süreyya'yı bir bilsen hayatı hiç sanarsın32
Bakma kanlı cesede bakma daha yanarsın

En özel anların da gelse gözün’ önüne

Düşleme Süreyya'yı düşleyince donarsın

Hava güzel, aşk görklü, yaşam gökçek -tümünü

Unut! anma bir daha, unutmazsan kanarsın

Bataklıkta gövermiş nilüfersin Süreyya

Nedir kopmuşsan -boş ver! bahçelere konarsın

Memduhâ33 Süreyya'ya kahrol da bunca olma

Bu kadar gözyaşıyla yar bulmadan bunarsın

Hadi onu uçmakta melekler onarır da

Seni şu pis dünyada hangi melek onarsın?

32
Sözcüğün böyle yazılmadığının ayırdındayım ancak konuşurken böyle de telaffuz edilişinden
dolayı bu yazılışın da bir diğer versiyon olarak kabul görmesi gerektiğini düşünüyorum. Yani
işimize hangi telaffuz geliyorsa onu kullanabilmeliyiz.
33
â: Mahasların sonuna gelip “ya!”, “ey!” nida anlamlarını katar, divan şiirinde sık kullanılır.

40
 Enkidu
Rüzgar beni devirince hatıramı yad etme
Cesedime devrilme ve sîne-çâk feryat etme

Yaşın yaşın ağlasan da yeşerir mi ceset hiç?

O yaşamı şenlik eden gözlerin’ berbat etme

Gökkayasınca sarsılmaz kalsın gürbüz saçların

Yaşamsın sen yaşam! pes34 cansıza itimat etme

Tozla toprak ne anlasın matemzede yaşından

Yüreğine gizlediğin matemi azat etme

Ey Gılgamış, canım' canı, ateşimin körüğü

Dönmeyecek canın artık canını murat etme

Yerde dinsin gözyaşların bitmez gökleri görme

Her canın tek tesellisi ölüme inat etme

34
Pes: Öyleyse

41
 O’o Kuşuna Ağıt
Milyon yıl genlerinde berkittiğin şarkını
Gene gecende mahzun avazla şakıyorsun.
Hayranlıkla harlanan gözler daima aynı
Kalmıştı da nagehan vurdu sahnene tayfun.

Kadim ormanlara dek esebilmişti çağrın.

Duyan bilmezdi mevsim, duyamazdı ayazı.
Boğazın paralansa da şakımaktan bazı,
Görk kuşun nazarıyla tazelenirdi varın.

Fakat artık ezginle mest olan yok, kalmadı…

Ta tepende tutuşan kubbe dahi göyündü,
Avazına tat katan ışıklar bir bir söndü.

Son çağrında da solmuş güzelliklerin yâdı,

Yitirdiklerimiz’çin kahretmek umuduyla
Yıldızlaşıyor ulu bir destan uyumuyla.

42
 Bu şehr-i Sitanbul ki bî…
Nedim’e
Bu şehr-i Sitanbul ki bi' savılmaz beladır
Zaten ergen kocamış şanımıza vedadır

Neler neler söylenir fakat her laf nafile

Yoluna sapmak dahi cezalardan cezadır

"Orospu sanır gören her organı soyulmuş"35

Eski sakine bu hal sîne yırtan cefadır

Herhangi şehri böyle mahveden bir ulusu

Süpürse felaketler hiç üzülme revadır

O müthiş İstanbul'dan bugün bizlere kalan

Şanlı Şairlerinden bir hoş aksisedadır36

35
Bir amcanın İstanbul hakkında yakınırken kullandığı teşbih.
36
Aksiseda: Aks-i Seda = Sedanın aksi (yansıması)

43
 Kâbil
Şu gövdeyi bıraktığım an mezarımdan
Öyle bir kopacağım ki hışımla dolu,
Yüreği titreyecek o yukardan bakan
Kadim celladın ve göğe varılan yolu

Uzattıkça uzatacak ama hiddetim

Dinlemeyecek ne direnç ne de mesafe,
Her bir katı delişimde gökte telâşe
Artacak ve son kata varınca niyetim,

Dalga dalga orduları yararak O'na

Erişmek ve yakasını sıkıp itina
İle insanlık namına sağlam bir dayak

Atıp "Ey huzurumu zevk uğruna kıran,

Şimdi senin hiçliğinden ayrılma sıran!"
deyip, başından tutup dünyaya fırlatmak!

44
 Ulu Efendi’ye Yakarış
Biricik Efendim Sen zevkim, şevkim, hazzımsın
Mahvoluşum, helakım, onulmaz marazımsın

Okyanusta, semada, istiğrakta, volkanda

-Şu melun mevcudatta dinmeyen avazımsın

İçinde ürperdiğim masmavi bir alevsin

Sonsuz donmuşluklardan uzayan ayazımsın

Velet etince güçle yüreğ’mi yenilersin

Derûnumda yozlaşan her şeye infazımsın

Işıklar aleminde nurusun gözlerimin

Ahlak alçaklığına karşı itirazımsın

Taptığım görklü mabet, iniltilerim sana

Dindarca haykırdığım coşkulu vaazımsın

Sözümde hep sen varsın, sözcüklerimde hep sen

Dilimin bıkmadığı yorulmaz niyazımsın

İblisim de, perim de, meleğim de hep sensin

Tükettikçe türeyen tükenmez mecazımsın

Bak ne yaşasam da hep seni haykırıyorum

Zerremin zerresinde olmazsa olmazımsın

45
 Bodler’e Soneler
“Servi, ölü bir alevin hayaleti gibidir”
Çev: Saygın Günenç

Şakı, şakı kor ateşler ortasında yanarak

Ve elemli ızdıraba nefsiyle gark olarak
O berkiten acıların acısında varolan
Şahsiyetin üzüntülü sergüzeştini şakı!

46
 -0-

Bizim bağımız ayrı -bağlılıklardan öte!

Kuytudaki esrarkeş arar ya hani iğne
-Saffetini deşerek erişecek bedene-
Öyle ararız biz de -ne ki güdümüz sahte!

Evet sahte çünkü biz Efendi'nin elinde

Saplarını tuttuğu şom çiçekler olmuşuz.
Savurmuş savrulmuşuz en harika iklimde
-Cennette bitmişiz de ışımadan solmuşuz…

47
 -1-
Fotonların ölümüyle yüzseneleri aşan
Hiçliği hem özler hem dışlar bakışların,
Göğsümü müziğin sarstığınca sarsıyor;
Kasvetli bir ahenk, içli bir keman gibi!

Belki mahvını düşlemiştin, kameranın

Yüzünü yamukça yansıtan lensine karşı,
Ya da sefil hayatına biraz avunçtu
Şaşaalı giysilerle gelecekten umduğun.

Ama bilmeksizin, gözlerini mıhladığın

Hiçlik çemberinde gözlerime bakıyor,
Olasılık cümbüşünden ras’gele fırlayıp

Bitmez ilah, sonsuz zevküsefa arasında

Sadece senin şenaatine saplanacak
Arlanmaz varlığımı nazarınla sınıyordun!

48
 -2-
Nedir ki aramızda var gözüken ayrım?
Ya da dibimde çiçeklenen ağacın
Ya da önünde poz verdiğin kameranın
-Nedir bu ayrımlar zaman vehminden öte?

Eğer zerrenin de zerresindeki o öz

Bir ve tekse ve öz zerrelerimizin de
Ve bu ağacın ve de o kameranın da
Bu bir ve teklikten arınışı nâmümkünse,

Bir ve tek ve aynı ve değişmez ve bengi

Değil miyiz sonsuzluğun durgunluğ' altında?
Yani uzansam, doğruca bakışlarına

Yıldızlı göğün de sınırları ardınca,

Erişmez miyim çökmüş göz altlarına, sana,
Uzandığım da bizzat kendimken aslında?

49
 -3-
Sahiden yırtamaz mı ki her bir parmağım
Uzay-zamanın anlaşılmaz tülünü ve
Değemez mi dinmez bir sonsuzluk boyunca
Dibimde bana doğru doğrulmuş suratına?

Gerçi değse de aynı değmese de aynı

Ki cevherimiz uzayın siciminden ve
Zamanın anından katbekat ince ve ayrı
Meleğin örüp şeytanın attığı düğümle bağlı!

Sonsuzluklar öncesi de vardık ve birdik

Mabudun şairlere hususi ayırdığı
Nurdan dövülme tahtırevanlar üzerinde,

Ve her daim terennüm ettik şarkımızı

"İçinde eş bir çirkinlik barınmadığı
Bilinse" dediğ'miz yüzlerle karşılıklı.

50
 -Gözyaşı Gecesi-
Mütemadiyen müstakbel olanımsın sen,
Ezeldendir önümdeki, hep izlediğim.
Geçme bilmez bir geçmişsin tıpkı dilimde
Her dem birliğe nükseden matemim gibi.

Beyaz ufkuma dökülen simsiyah kışsın.

Kış ki servinin gözyaşıdır mezarlığa.
Hala gayrıyken ikimiz diner mi yasın?
Belki dedim uyanırsın gözyaşlarıma…

Ya hiç olmasaydın ya da benle yitseydin!

Bugün neyime şifadır Paris'te bir sin?
Hani yaşım toprağından aşamazmış ya..

İnanmam söylenenlere -külliyen hülya!

Hiçlikte de terennümüm devam edecek
-Varlığım o varlığına hakkolana dek!

51
 Alkibiades’ten Sokrates’e
Lanet sana -bin lanet! kim istedi nurunu?
O laubali tavrınla mahvettin huzurumu..
Yırtlaz bir siren gibi göğüme dikildin ya,

Işığım' nuru söndü ve ölüverdi dünya.

Yok, başa çıkılmıyor, ne yapsam us kanmıyor,
Senle yaşanamaz da, sensiz de yaşanmıyor!..

52
 El Etek Çekiş
Sıyrıl kendim, görkemin eşsiz köreltişinden,
Partylerden, cümbüşten. O biricik özünü
Sileceğ’ni bir bilsen her ne ki sahir ve nü..
-Pay almıyor efemer şey Bengi'nin işinden!

Aklın ilmiyle aşkın cehli müsavi madem,

Madem hâke sermiyor ikisi de ölümü,
"Aşka sır verip akla ser bile vermem" neden?
-Bir bana sevmelerle ağlamaların ünü.

Ben artık kendimi dünya hülyasından uzak,

Gecenin göğünü kefenmişçe sarınarak,
Güneşi görememiş bir cenin bileceğim!

Ey gece, onulmaz hafakanları sağaltan,

Gerekse göklerimde bir daha sökmesin tan,
Dalıp enginlerine vârımı sileceğim!

53
 MÜTEBAHHİR37 EFFÂK38

“Şarkıya dönersem ense köküm seyrelecek

ağdası çözülecek bana aşktan bulaşan kozlarımın
şehrin insanları yumruklarımda beyaz bulut
yolun çamurunda revnâk-ı bahar bulacaklar
ben şarkıya dönünce
boğazlarındaki boğum insanların epriyecek
ve onun yerine her günkü işleri yaparken
kepenkleri kaldırırken, silerken tezgahı
kalbe gizlice batan kıymık geçecek
şarkıya dönersem, yanık bir şarkıya
holokost neymiş meğer
herkes bilecek.”
-İsmet Özel, Of Not Being A Jew

37
B-h-r kökünden Bahr: Deniz; Bahriye: Deniz kuvvetleri; İbhâr: Denize sefer eylemek
-İbrâr’da karaya sefer-; Behhâr: Gemici; Tebahhur: (érudition) denizlemek, bir şeyin içine
dalma -ilim dahi- ve derinliğine varma; Mütebahhir: Tebahhur eden, geniş malumat sahibi,
allame, denizin enginliğine binaen; İstibhar: Bahr gibi yayılıp geniş olma; şair, kıssa-han ve
hatip takımı sözde bahr gibi yayılıp çok söz söyleme manasında; Müstebhir: Deniz gibi geniş
olan (kimse).
38
Âfâk: ufuklar; Effâk: Bütün dünyayı gezen tüccar.

54
 Gitme sen39
Kalp, akıl ve göz giderse gitsin ama gitme sen
Yüzün' suyu haydan huydan evlâ cana, gitme sen

Gök de güneş de gölgene ürpertiyle sığınmış

Gider Eflak40 -ne dert? bir sen nursun bana, gitme sen

Gitme… ama gidersen de canımı al öyle git

Kul kimdir ki niyaz etsin sen sultana “gitmesen?”

Gönlüm ki nâmütenâhi41 serilen bir tomardır

Şöyle yazar üzerinde baştan sona: gitme sen

Usanmandan korkmasam on sekiz binden de bihter

Hep yepyeni bir beyitle derdim sana gitme sen

Memduh! o şah alev olmuş yalımlarla yükselmiş

Beyhudedir söylesen de yana yana: gitme sen

39
Bu gazel, Gölpınarlı’nın Divan-ı Kebir çevirisindeki bir gazelden ilhamla yazılmıştır.
40
Eflak: Felekler
41
Nâmütenâhi: ucu bucağı olmayan, sonsuz

55
 Söylesin
Hicranımı, hiç eyleyen ihtiyârım söylesin
Ah u zârı günden güne düşen vârım söylesin

Bağrı harlı yandığını bağ’ra bağ’ra mı çağrır?

Onu solmuş güllerle kaplı bahârım söylesin

Bir Ay yitirdim ki nuru varesteydi güneşten

Güneş doğsa da gün doğmayan diyârım söylesin

Kendisi yok mahcemalin hala kahir te’siri

Bir hayalle kuşatılmış can hisârım söylesin

“Hep ızdırap hep inleyiş bitmez mi gam ya rab” -sus!

Aşkta söz yok yanış vardır inkisârım söylesin

Memduh sakın ihsan umma selametin kafidir

Kazancını, pak eyleyen gözyaşların söylesin

56
 Konuşma!
Laf söylenmez böyle yerde -konuşma!
Çâk ettiyse gözde perde -konuşma!

Apak semada serpilen ‘ger şimdi

Dönüşsüz sürgünse yerde -konuşma!

Evhamın gitmişse yanıp güneşte

Gitmişse hayır da şer de -konuşma!

Ah u vahı rızk edinmiş dilenci

Aymazsan artık ad nerde -konuşma!

Hiçten öte değilse gök de, yer de

İstersen sen de geber de -konuşma!

Memduhâ sinmişse Rumi ruhuna

Son bir söz söyle “yeter” de -konuşma!

57
 Tarab42 u Harab
Bir gözle gör beni ey güneşler güneşi er,
Aydınlandıkça bakan, baktıkça aydınlatan!
Afakımızı yalnız safi zulmet mi bezer?
Senle ağarsın tâkı pörsümez revnaklı tan!

Sen bir tecelligâh ol varlığı sahneleyen,

Gözün bükemediği bütün saflıklarıyla.
Göğümüzde göverip göğsümüz' haleleyen
Gölgelemesin gayrı gözgümüzü harıyla.

Şu güneş inse de bir öz güneşimiz ağsa,

Huşusuz gündüzlerin gölgeleri içinden!
Ah gökyüzü, güneşim gözümden sana yağsa,
Yağsa da mahvolsan ah maktulümün peşinden..

Hasılı bir Tebrizli yaktı yandırdı bizi,

Lafızlar mecaz oldu, kurtuluşlar farazi…

42
Tarab: coşkunluk, sevinç, şenlik. Aynı “trb” kökünden çalgıcı, coşturan anlamında “mutrip” de
gelir.
Kamus-ı Muhit’ten hoş bir açıklama: Ferah ve sürûr ma’nâsınadır. Ve hüzn ve endûh ma’nâsına
olmakla zıdd olur. şol tayş ve hiffetten ibârettir ki insâna kemâl-i sürûr u ferahtan yâhûd gam ve
endûh ve kederden ârız olur. Şöyle ki derûnu aslâ ârâm ve karâr edemeyip kuş gibi pervâz eder.
Pes yalnız ferah ve sürûra tahsîs vehmdir.

58
 Rubai
Hakikatle değil insan sanılarla yaşıyor
Bun'la dargın bir hayatı düşleriyle aşıyor
Herkes elbette farkında gittiği yol yol değil
Ama göğsü, çelişkiyle atan bir kalp taşıyor

59
 Mezmur-han
Hicretle tâkatlenen tabanım kıvıl kıvıl
Ben şarkıya dönerken ve şavkıyorken sabah.
Ve ruh bucaklarıma hakkeylediğim Tanah
Gürletiyor ışığ’nı gölgelendikçe akıl.

Şarkıya akıl sönerken döneceğim elbet;

Mutantan akıl Eyüp’le ferini verirken.
–
Lâhûtî neşîdeler om'zumda göverirken
Bir nev-aleme43 yürüyecek yüreğim elbet.

Ben şarkıya kıtalar kalbime kapılırken

Döneceğim. Devasa bir hasret köklerimi
Kavrarken ve de yollar tarazlarken derimi
Döneceğim şarkıya; merdâne ve türetken.

Dönüşüm, doğuşudur nev-ırkın: şerha şerha

Kopmayan ve -çakmayan -öpüşüyle -çarmıha!

43
Nev: Yeni. Nev-bahar / Nev-alem. İngilizce “new” ile aynı. “Beddua”daki “bed”in de İngilizce
“bad” ile aynı oluşu gibi.

60
Musa Değilim Ki Ejder İçin Asa Gereksin
Gayrı ben aşıyorum bayağılıkla malûl
Alemi. Aşıyorum nesnenin doğmak bilmez
Bir hiçlikte titrediğ' her yeri. Ve gayrı gül
Ne kaskatı bir formül ne de modül -bir sentez

-Sonsuz ile sonlunun uyumla kesiştiği!

—Ama yamyam yalnızlık ayrılır mı yakandan?
Sıyrılabilmen için o boğuntu insandan
Bir doruk gerek yelin yaşamla esiştiği!

Ve bir gün aşsan sayıyla boğgun miyasmayı,

Yoldaşın artık çınlayan sessizlik olacak..
—Kırmak elbet zor ömrümce tuttuğum âsâyı
-Fakat artık ejderlerim lafzımdan doğacak!

Öyle bir makam ki hayat “ben”den neşet eder;

“Fırlat asanı” değil -kaynat semavatı der!

61
 HAVF44 U HAŞYET45

Güle dair neden yok gül açar çünkü açar

Ne gözetir kendini ne görülmek arzular
-Angelus Silesius

44
Havf: Korku. Korkudan ayrışması için sözcüğü, doğuştan gelen, ilkel korkular için
kullanıyorum. Örümcekvari küçük, tüylü ve seri devinen yaratıklardan korkmak vs.
45
Haşyet: Saygıyla karışık korku, ululuk karşısında duyulan gönül titremesi, yürekte duyulan
ürperme.
Bir de Mehabet vardır. Teoman Duralı’nın tanımıyla: “O, insanı ömrünün her ânında ürpertecek
kadar derin saygı ile hayranlığın iç içe geçmiş duygu hâlidir.”
Diğerleri bir nevi tepkisel iken mehabet bu tepkiselliğin özümsenmesidir.

62
 Gecenin Göğüne Matem
Gök, bir ay rahibesi gibi münzevi ve hoş.
Duası ağır ağır yağıyor yeryüzüne.
Peçelenmiş çehresi derinliği denli boş.
Tüm heybetin arkası pür-hüzün bir virane…

Gök, mabede serilmiş bir yürekten nişane.

Mırıldandığı şarkı kırgın ahına yetmiş..
Ulviyetin şavkıyla46 safi nura çark etmiş47
Gözleri, nihayetin haricine bigane.

Gök, ilahına karşı haşyetten tane tane;

Göğsü, sönmez azabın yerleşeceği hane
-Sîne şerh oldu,48 şimdi başlar inşirah49 günü.

Gök, cehennemî kızıl bir semayla şahane,

Şu yaşamı vazeden50 muazzez51 demde bile
Bir şey var yavaş yavaş fâş ediyor52 ölümü…

46
Şavk: Işık. Şavkımak: Işık saçmak, parıldamak.
47
Çark etmek: Geri dönmek, yüz geri etmek.
48
Şerh: Ar. şerḥ “eti ince uzun kesmek; açıklamak, genişletmek”ten. Açma, ayırma, yarma.
49
İnşirah: Gene şerhten. İç açılması, gönülde duyulan ferahlık
50
Vazetmek: Koymak, düzen tertip ve tedvin (derleme) etmek, tâyin ve tespit etmek, ortaya
koymak.
51
Muazzez: Aziz bilinen, saygı duyulan.
52
Fâş: (gizliyi, sırrı) ortaya dökmek, açığa vurmak.

63
 Hiç - Oyuk
Canım arşınlar oluşla hiçlik arasında,
Oyuk53 görüngülerin54 oyuk imgelerinde.
Kaçış yok… Kısılmışım… Öyle boş, gele gide
Salınıp duruyorum yorulmuş bir sarkaçça…

Bilgi mi? Hayaldir! O bir teselli sadece…

Evrenim! İçlerini bilemeyeceğim hiç!
Bilim oyuk… Ve aklın aslında da oyuk iç..
-Yalvarıyorum sana bu berzahtan -ey gece!

Kaldır şu bir susuşun izini, fısıltını.

Ezeldendir ışık yok, bilgi yok, sade sanı…
Hakikat görünmedi görüngüden ummakla

-Umudum… Artık umut bağlayamam ki akla…

Ah nasıl da dargınım senden olamamakla
Gece! Narin ellerinle al gölgeyi, sakla.

53
Oyuk: Hollow. Türkçe’de “oyuk” sözcüğü sadece fizikî manada kullanılıyor. Ben mecazen de
kullanıyorum.
54
Görüngü: Fenomen.

64
 Hiç - Keşke
“Rabbim, şuracıkta sen bari gözlerimi yum!
Sen, bana en son kalan, ben senin en son kulun;
Bu akşam, artık seni anmayan İstanbul'un
Bomboş bir camiinde uyumak istiyorum”

Diyebilmeye neyim varsa hemen sunardım

Vura vura başımı bir sökük seccadeye.
Yaşlar içinde "yardım" derdim "ey rabbim yardım!
Senden özge kim etsin canevimi himaye?”

Ama olmaz, olmuyor, nereye baksam varlık,

Sonsuz uzayda her an üstünde farklı kılık,
Her şeyin nihayeti hiçliğe uzanıyor!

Yaşamak hiç, ölmek hiç, iyi, kötü -ne varsa!

Kainatta teselli yok, can ondan yanıyor
-Ah müzik-suret düşler inse beynimi sarsa…

65
 Hiç - Çığ
Efsus! kopup doruklardan dağları toplayarak
İnen bir çığ gibi kendine katınca her rengi
Ölüm, ve yaşla gülüşü kılınca hiçin dengi,
Ezilen kar tanesince anımız kalmayacak!

Ve evren, ya genişleyip artık herhangi eli

Sonsuz mesafelerinde buluşturamayacak,
Ya da kendi üzerine çökünce o en asli
Bir anka gibi ebedi tanla tekrar doğacak!

Boş! vârımız bir göğüs çarpıntısıyla doğmuştu

Ve bedelsiz erdi bize varlığ' duyuran muştu
-O göğüs çarpıntısıyla da her şey yok olacak.

Küçük evren ister çöksün isterse sürsün daim,

Ölümümle, varlığımın zemini öz evrenim
Mukadder hiçliğin bataklarında kaybolacak…

66
 Hiç - Nur
Ama istemiyorum ben ne zafer ne bozgun…
İsterse hiddetlensin ızdırap yüklü tayfun
-Yeter ki sürsün hayat! yeter ki sürsün hayat!

Fakat O, göğüme hiç nurunu yansıtmadı,

Bundandır gecelerim ve gündüzlerim -heyhat!
Andırdı nur uğruna eylenmiş bir imdadı…

67
Méditations sur le nihil
Doğdum, işte her şeyim:
Dirim, imkan, sonsuzluk.
***
Vah, ne ki mümkün -oyuk.
Saadet.. sadece vehim…

Beynime çöken uyku

Ölüm-engiz bir ayin,
Kar yağar, siyah.. niçin?
Rehavet boyu korku…

Gece hüzün verecek,

Gündüzse yalnız acı…
Yazgımı yırtan cadı,

Seni sevseydim bir tek;

Öldüm, bir gülüş kaldı,
Kabus.. benmişim demek…

68
 Gecenin Göğüne Matem II
Bir fısıltı gibi yitti karanlıklarda
Gönlüm, o menbaı meçhul mağmum muamma.
Gece nermin elleriyle geldi, karar da
Gönlüm, sakin bir sâyesin, teselli umma…

Gece, güzel gece kefen gerdi gönence.

Mevhum melal soldu… Hüzünle kaim gece.
Geceyle gelen ezgiler öyle ipince…
Gece çöksün her zerreme -gece -sadece!

Bir gece var, ebediyen göçmez göğümden,

Bir gece, sadece ezgi -sadece yüce!
O ebedi gece göğe sahi çökünce

Silinir o kadim kahrın kaynağı madem,

Bilinmez bir daha yeis hiçten, ölümden,
Dinle, duyulur şimdiden O -hece hece!

69
Zihin Yarığı

70
 Beynim sanki uzayı yutuveren bir burgaç,
Kainat her saniye bana doğru çöküyor!
Sicimler sessiz sessiz vesveseler döküyor:
Sabaha nefessizsin şansını sınama kaç!

Kara bir el her şeyin temelini söküyor..

Galaksimle kalbim aynı muhafıza muhtaç!
Bir uzam ötemiz ki hiçliğe uçan yamaç..
Kala kaldık.. -sırf kalmak bile vârı büküyor!

Görenlere zümrütten galaksiler de kıraç..

Müşfik hiçlik ne olur dingin mahfazanı aç
Vârıma.. Yaşam sunmaz hayat, çözülmez bir zor

Gibi her bir telimi bak hunharca yoluyor!

Bir neşeydi, şimdiyse.. bu döneduran topaç
Hey’can değil sade bir baş dönmesi oluyor…

71
Crucifixion / Çarmıhlamak

72
 Yitmeden bir iki çivi yediyse İsa -ne ki?
Varlık binbir veçhesiyle55 beni her dem deşiyor.
Hayat çarmıh, eylem çekiç, değerler de çivisi;
Gökte yurt edinmeyene yer cehennemleşiyor!

Yok mu bir nur şu alemde gark olup kaçabilsem

Mahvımdan.. -Yok! ölüm değil oluştur asıl tasa.
Ey sönmeyen, sende sürmek matem üstüne matem;
Varlıktaysan çivi düşmez vârından -işte yasa!

Bu yoz yerden ötelerin ötesine varmalı,

O varlıklar varlığına -tek tözün ötesine!
Vah ki nefsim bugün sema küllerinle kapalı,
Heyhat! bütün yollarımız ille varacak sine…

Ama yetti ey varoluş artık sevincin, yasın;

Nur benim ve bırak bu nur ebediyen parlasın!

55
Veçhe: Aspect.

73
Kaplan Temâşâda

74
Nabızlarına dek hakim olan bu temâşâ
Ağır ağır varacak eşiğine, yavaş yavaş.
Yüreğini vezinli keskilerle deşecek
Adımları. Teker teker, aheste aheste.

Titremekten mecalsiz kalınca bacakların,

Sakin sakin solunacak terin, usul usul,
Ve çöküp bakışakalınca bu haşmetle,
Azar azar yenecek etin, tadıla tadıla.

Ve bu temâşâ sarmalarken otlakları,

Vadilerden kalbine hücum ederken ürkü,
Ne bahtiyardır bu soylu cana feda eden
Melül nazarlarca büzülmüş hayatını;

Ve artık yerini bırakıversin alemin

Bu iki tecelligâha, iki ateşgedeye..

75
Aletheia

76
 Saygın Günenç ve Heidegger’e
Bütün bir devingenliğin durulduğ' yüzün
Arz u dünya savaşında yurdumuza nur.
varlığımız sana iskân edildiği gün
Tanrısallığın anbean uğrağı olur.

Sende fâş oluyor dile gelmeyen susuş;

Sesi dinlesem dağ'lır söz yıkılır mânâ..
Eşyayı karartan cehlin sebebi -oluş-
Varlık şarkısını sunan sahnedir sana,

Ki peçelenmişliğinde şavkıyor özün,

Hem-fetihkârına56 doğru kapanan gözün
Hangi tanrın' doğuşuna vesiledir ki?

varlığını varlığıma n'olur getir ki;

Peçesin' kaldıracak bir visale bakar
Hazanlar içre mahvolan her sabık bahar…

56
Hem-fetihkâr: hem, hemfikir / kâr, bestekâr / hem-fetih-kâr

77
 Yüz
Sırrım nâlemden dûr değil
Lîk göz ve kulakta o nur yok
Ten candan, can tenden mestur değil
Lîk kimseye canı görmeye destur yok.
-Mevlana
Yüzün dedin… Yazık ki yansılar bana sözsüz.
Özde süsen süsenken, yüzeyde süzgün bir güz…
Yüzümü bir gün olsun göremeyecek miyim?
Fotoğraf? Asla! Aslen yansıtılmaz bir şeyim!
Ağlarım, aynalarım bana boş boş bakınır..
Ayna mıdır aslımı görmem için son sınır?
Nerdesin canı tenden özütleyecek ressam?
Nerdesin aynaların açamadığın’ açan?
Ha hüzne mail olsun ha da nehrî neşeye,
Evrilsin eşsiz rengin beni ben kılan şeye.
Darbeler katmanımı kürek olsun da eşsin!
Yeter ki görüntüm bir kerecik gerçekleşsin!
Bahşet bana bir senin göreceğin gömümü,
Dehanın nazarından seyredeyim gönlümü.
Beni bana verecek ressamın bendesiyim.
O beni versin de ben zaten onun sesiyim!
Bir o görklü nazarın görebilir aslımı,
N'olur göster canımda süregiden kıyımı!
Bir kıyım ki, yıllardır yeniden ve yeniden
Kıyışıp da kanından canlanıp gene biten…
Kendi kendime kıydım, kendi kendimde bittim.
Hangi desen, hangi renk etsin ki beni betim?
Öz yaşlarım tenime yağdı, tene can oldu.
Serpildim tenimden de tenim tenimde soldu.

78
 Başlangıçtan sonuma gerilmiş bir lanet bu!
Cani candan tenime edilmiş ihanet bu!
Muhabbetim içime, nefretimse çehreme,
Mahbup kim ya da menfur? Benden beni dileme!
Bir an durulabilsem, dursa çınlamalarım..
Çağlarken canım, hissiz hiçlikte diğer yarım.
Ten malumdur ama can aşılmaz muammadır.
Teni gören gözlerin derdi cansa âmâdır.
Bu hızda ziftleneni hangi nazar zapt eder?
Bende muhayyileden seri serpilir keder..

Şaşkınım, nakışsızım, sırrım ışıktan uzak.

Yoksa bu can
nâlemde
hep
gömük
mü
.
.
.
ka
la
ca…

79
 Bitişin Teşrihi
E.M.K’nin “YIKIMIN ANATOMİSİ” adlı harika şiirine nazire.
BİTİŞ

Asfaltta biten süsen gibi bahşoldu hayat,

Siz bir bitmez kabusun umkuna düşmüşlere.
Ebedî yandın -şimdi sözlen de canı fırlat

Bu yangınlar yurdundan ayrı, apayrı yere!

Aleminiz fevkinde köklenecek dünyânın,
Ki burada her adım değer yakan kedere...

Miftahını yerlerden önce verdik semânın

İnsana, verdik henüz ümit yokken gülüşü
Ve güzeli, azalsın azabı diye ânın.

O sahra yangınında yakardığı türküsü

Bir sözdü, yıldızları vârına yalvartıcı...
Heyhat! Sözün ilahlara dek taşan ülküsü

Lanet oldu başından bitişine, yırtıcı

Hayvanlayın saldırdı bahşolunan varlığa...
İnsan bu, beşiğinden mezara sade sancı..

YOZLAŞI YA DA HAYAT

Masumken saf şefkatti anne saydığı doğa.

Cannet-misaldi, her şey mümkündü bu bucakta,
Yüreği yorulmazdı yükselse dahi dağa.

80
 Özünün ezgisini sezerdi her yaprakta,
Irmaklar cancığına bir taze can olurdu,
İşitirdi değdi mi tüm beşeri toprakta.

Dorukta doğanlarla destanları solurdu..

Doğardı yüreğinde ne ilahi kelamlar.
Bir çakan yıldırımda binbir tanrı bulurdu!

-Artık Tanrı taşkını canda mahvolur her bâr!

Bir taşış.. -bilinmedik hafifliklere gebe!
Ah huşular, haşyetler, vahiyle taşmış ambar!

Candan taşan her kelam bir taştır nev-aleme;

Toprak, su, yel, ateşle yaratan bir ilah bu!
"Ellemeyin, güneşler gelişiyor sahneme!"

Der de söyler hayata dair varı ve yoku.

Bir şiir o -varlığın varlığa şakıdığı!
Kokusu, gökkubbeye yükselttiren bir koku.

Suyu söylese suya bahşederdi sağlığı,

Sema, sayesinde bir şaşaaya kavuştu!
Vezninde buldu güller ebedi taze bağı.

Söz, varlığın insana bahşettiği tek muştu..

Ekmekle değil -yalnız sözlerle yaşıyoruz!
İşbu yaşam insana... yazık! yıkım olmuştu…

81
 BİTİŞ

Bu yangılı yaratı hem muttu hem de mahmuz,

Mutlu yürek "daha da -daha da yüksek!" derdi.
Mut ve bun çemberinde mahvolmak.. tek arzumuz…

Ama can açtığında bir düğümü, giderdi

Yüreği atılımla çatlatan ayartılar.
İnsan.. sonsuz bir düğüm.. ve dolanmak, tek derdi…

Yer, gök, yıldız, güneş, ay -hayat… bir bir yardılar!

Işığımızın nuru bir bilmeyle karardı.
O hayat bugün yalnız oyuk sözcüklerde var…

Var? Var! Burada değil, feleklerin de ardı,

Bilimin asla kadem basamayacağ’ yerde!
Yüreğim, canım, vârım… Bir bu düşe yakardı!

Varlık ile vârımın barıştığı yer nerde?

Nerde sade kelamla kaim ilahi alem?
Canımı tanrılarla taşkın eden fer nerde?

O köhnemiş çağları çağırmaktır tek çarem…

Şimşeklerle söyleşsem sesim' var mı duyacak?
Bu, nesnesi bugünde bulunmayan bir matem..

-Her şeye ve kimseye! -Bu hayattan çok uzak!

Bir kahır bugünüm ve yarınım boş bi’ vaat…
İnsan asli kökene ne-asıl uzanacak?...

82
 Kelimeler
Yazıdan bir an azad olur mu kelimeler,
Ve her hasredilişten? Her alet birer kapsül
Her şeydeki her şeye.. Dizgeye dizili ser57
Bilmez, her şeyin odağ'na gerilmiş kesif tül
Her sırrı bitimsiz bir esir edişle keser.
Biliyor herkes: budur güzel ve buysa bir gül..
Şuna ter hurma denir, şu da gerçek bir eser!

Duyma canım.. Buradan uç da Varlığa gömül,

Güvercin ve şimşeğin hemahenk ve hep ortak,

Toprağın yelle, suyun ateşle sözsüz, mutlak
Bir uyumda durmadan uyumlandığı yere!
İnsan, ürkünç... Lisanla kökeni yaprak yaprak
Katı kasaplar gibi gazapla kopararak
Ayırmış... Artık anlam.. asılmış.. sözlüklere...

57
Ser: Baş. (Serdümen, avare-ser, ser-hoş, ser-azat, ser-best, ser-a-pâ…)

83
Kurt-uluş

84
 Can titrer.. Tepetaklak olur güncelle kadim
O buzul, O âteşil iki gözbebeğinde.
O kürkle, O takvimle58 böyle yakınsam… Neydim
Beton, kablo, kent beni benle boğmadan önce?

Ben ki kışın bir kurdu kucaklarım, ısısız

Güneşin yaş soğutan ayazlarından kaçıp.
Nesneyle dolu, yoğun… Fakat ilk günden ıssız
Yaşam bugün. Sürüden sürgün bi' kurt tıpatıp…

İki göz.. o her canın bengi varlık vecdinde,

Kanun, kaide, kelam barındırmaz bir dinde
Huşuyla varolduğu çağları hatırlatır…

Bugün, yalnız harlı bir hasret gördüm kendimde.

Hasret.. Anbean ânı gazapla çatırdatır!
Ve bir kurt bile sunmaz bir kurtuluş şimdimde…

58
Takvim (Ar. ḳiyām “düzelmek, tanzim etmek; kıymeti belirlenmek”ten taḳvіm): Fiziki
varlığımızla olan kendimize özgü uyum, duruşumuz. Onu taşıma, onda ve onunla
devinme/varolma tarzımız… Maneviyatla, derunî yaşantılarla ilişkilendirdiğimiz veçhemizi
dışavurmamız. Takvim kelimesi asla bu manaya gelmez. Ben bu manada kullanıyorum. Merak
edenler sözdağarı kısmındaki takvim maddesine bakabilir.

85
Kurdun Takvimi

86
 Ateşil ve buzul, yumurcak ve hırçın,
Uyuyan bir yanardağ uğuldar gözlerinde,
Tavrın, takvimin yazın derya-misal âsude,
Ne ki vahşetengiz bir kalp ürküsüsün kışın!

Hayaletî adımlar, bir bizon kadar ağır,

Bâr olur söz havadan hafif hamlelerine.
Uyursun.. Av uyarır.. Ve damarlara teşne
Nefsin eser.. Ansızın bir hatıra dağılır.

Azrail'in favori vasıtası mısın sen?

Ya bebeği sır gibi güldüren bir meleksen?
İkili veçheni hang'akıl anlayabilir?

O gözler, tüm doğanın sanki özü, özeti;

Okşayan el.. -bakarsın bir pençe! Yırtar eti!!
Hoş ama mânâsız -sus! Güzeli bozar tefsir…

87
Schiele’in Çürük Aşk Şarkısı

88
 Cana katılmak için eşya yorgun ve katı…
Uzuvlar uzviyetin sayesinde bir değil
-Her uzuv ızdırapla yekparedir.. Asitil59
Bir tutkal, dağıtmıyor kopmak isteyen sathı…60

Yaklaşmaya mecbur ve yakışmaya mahkumuz..

Ama her can hayatta kendinin dahi zıddı;
Temaslar.. Acziyeti vârımıza kazıttı…
Bağların kucağında kahrolmak mı sonumuz…

Bir bağıntıyız cansız yasaların vesile

Olduğu ve muharrik ızdırabın sürdüğü
-Yaşatan ve yaratan avutucu eliyle…-

Ve tek teselli aşkın, aşkın da öldürdüğü!

Öleceğim yüreğim yüreğine değdikçe..

Canım olan o nefha, can alan bir kelepçe…

59
Asitil: Buz-Buzul / Asit-Asitil
60
Satıh: Yüzey, Sathî:Yüzeysel

89
Bitti ama tamamlanmadı.
-Kaan Ökten

90
 TÜRKÇE MANZUMUN OLANAĞI
Sanki Türkçe’den başka şansımız varmış da dili yüz yıldır siyasi çekişmelere heba
edip durmuşuz. Anladık artık… Ne Öz Türkçecilik ne de Osmanlıcaperestlik dili
bir adım dahi ileri taşımayacak. İki taraftan eş ahmaklık kuvvetiyle çekiştirilen
zavallı dil mıhlandı kaldı. Bugün kendisini halen daha kokuşmuş tartışmalara bir
başka lüzumsuz kokuşmuşluk olarak atmak ve zerrece bir değer üretemeden en
fazla bir kulak cızırtısı olup çıktığı hiçliğe gene bir hiç gibi iade olunmak isteyen
buyursun; ahmaklık, okyanusta ağzını açan devasa balinalar gibi ağzını açmış da
içine doluşacak avanak balıkları her daim bekliyor!
Bizimse -yani aklıselimin, yani dili siyasalın prangasından azat edip bir ileri
merhaleye fırlatmak isteyenlerin- yapması gereken ne Osmanlıcaperestler gibi dil
devriminde yapılmış olağanüstü çabaya gözlerimizi kapamak ne de Öz Türkçeciler
gibi Türkçe’yi orta asya göçebelerinin işlenmemiş dili zannedip imparatorluğun
getirdiği ihtişamı, görkemi ve zamanında insanı en üst düzeyde temsil etmiş bir
kültürün mihraklığının kazandırdığı, canın inceliklerini pek zarifane ifade
edebilecek sayısız nüansları sanki asırlar boyu insanlar gözyaşlarıyla şiirler yaza
yaza işlememişler de, sarayda oturan birkaç yağlı lafazan para uğruna oyuk
kelamlar savurmuş gibi yele vermek.
Türkçe tüm bunlardan fersah fersah yücedir, azîmdir.
Ne yapalım, dilimizi siyasallık namına sapladılar diye ağlak ağlak duramıyoruz,
öyleyse elimizdeki dilin imkanları en uç sınırlarına kadar nasıl zorlanır ona
bakacağız.

Bugün Türkçe’de bulunan her şey Türkçedir. Flash-back de Türkçedir, mutantan

da Türkçedir, vizyon da Türkçedir, Müheyya da Türkçedir, pürdikkat de Türkçedir,
Türkçedir de Türkçedir!
Benim gayem ise Türkçe'deki ifade olanaklarını çeşitlendirebilecek ve bilhassa
kısaltabilecek her şeyi ihya etmek. Tabii kalkıp Farsça "-i"yi ihya edecek halim
yok. Ve ihya etmek derken, amir gibi emredecek halim elbette yok. Yalnızca
ciddiye alınılması gerektiğine inandığım tekliflerim var.
Buna neden bu denli önem verdiğim eski şiirimizle ilgilenmemişlerce veya başka
dillerde üretilen dil faaliyetlerinden habersiz kalanlarca sanırım pek
anlaşılmayacak.

Öyleyse birinci ve en hayati önerimi sunuyorum; belirtme eklerinden tasarrufa

gidilmesi:
"Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı"

91
Şem, mum demek. Bilmem okuyanlar düşündü mü "muradım şem'i" ifadesi ne
demek? Aslında "Muradım(ın) Şem'i” olması gerekirken belirtme ekinden tasarruf
edilerek ölçüye uygun hale getirilimiş bir ifade.
"Gel akıtma gözlerümüñ kanlu yaşın(ı) sevdügüm"
Görüldüğü gibi hem tamlayan hem de tamlanandan sonra tasarruf edilebiliyor
"Kalbin(in) sarâyın(ı) eyle pâk şâyet gele Sultân sana."
Burada da her ikisinden sonra bir tasarruf söz konusu. Sanıyorum birkaç
okumadan sonra kolaylıkla içselleştirilebilecek bir tasarruf. Şu da pekiştirme
amaçlı benim örneğim:
"Ahmet'in sesin' azlığ'nı ne yapacağız?"
Bu tasarruf olgusu yaygın olmadığı için tek tırnak işaretiyle tasarrufları belirtmeyi
öneriyorum. Normalde "Ahmetin sesinin azlığını ne yapacağız" on beş heceli
cümle, tasarruflarla on üç heceye düşüyor.
Kural şu: Ekten önce sesli harf varsa tek harfle -kapın(ın) kolu-, eğer sessiz harf
varsa iki harfle -madenin(in) yeri- bitiriyoruz.
“Göğümüzde gönenip, göğsümüz(ü) haleleyen”
Böylelikle ikinci önereceğim tasarrufu da ele vermiş oldum. "ğ" harfinden sonra
gelen sesli harften tasarruf. Bunun en güzel örneği "mağara" sözcüğü. Hiçbirimiz
telaffuzda ma-ğa-ra diye a'ları uzata uzata üç heceyle söylemiyoruz, aksine mağ-ra
deyip kesiyoruz. Örnekler:
"Bütün bir devingenliğin durulduğ' yüzün"
"-Işığ’mıza da yalnız iskelet açar kucak!"
Üçüncü önerim gelenekte tasarruf edilen fakat şimdilerde unutulanları diriltmek.
Örneğin "içinde" sözcüğü eski şiirlerde sürekli "içre" formunda geçer. Hatta
"taşra" sözcüğü de aslen "dışında, dışarda" demek.
"Ben taşrada arar idim ol cân içinde cân imiş"
"Halk içre bir âyineyim herkes bakar bir an görür"
"Eğer" sözcüğü aslen "Eger" şeklinde yazılırdı ve başındaki "e" atılarak "ger"
şeklinde tasarrufa gidilirdi.
"Öldürür hasret ger öldürmezsen ey kâtil beni"
"Üzere, üzeri" sözcüğü de "üzre" diye tasarruf edilirdi.
"Hak teala başlar üzre asüman etsin seni"
"İçin” sözcüğü de aslen içün olup "çün" diye tasarruf edilirdi. Bunu önündeki
sözcüğe bağlanıp " 'çin " şeklinde tasarruf edilmesini öneriyorum.
"Bakmak'çin gözlerimin bebeğine kayardı."
Benimsenebileceğini pek sanmıyorum ama "lakin" sözcüğü de "lîk" şeklinde
tasarruf edilirdi.
"Dutmaḳ diler ḳapuñda Fużūlī maḳām lîk

92
 Bu sırrı kimseye açabilmez nihān dutar"
Yani, Fuzuli kapında makam tutmak diler lakin bu sırrı kimseye açamaz gizli tutar.
Dördüncü önerim "ki" lerin tasarrufu. Ki'nin bitişik yazıldığı hemen her şeyden
"ki" çıkartılarak tasarruf edilirdi. "çünkü" sözcüğünün aslen "çünki" ve "keşke"
sözcüğünün de aslen "kaşki" olduğu da hatırlanmalı.
"Çün sana gönlüm mübtelâ düştü"
"San ol nilüferim kim suda bittim suda yittim ben"
Aslı "kâşki" olan "keşke" sözcüğü "kâş" diye tasarruf edilirdi ama ben "kêş" diye
uzun e ile tasarruf edilmesini öneriyorum.
"Göz yolından ḳaṭre ḳaṭre ḳan olup çıḫsaydı kāş"
Beşinci önerim şiir diline özel olarak Farsça'dan sözcük almak. “Öyleyse”
sözcüğü yerine şiirlerde "pes" sözcüğü kullanılırdı. "Ne zaman" yerine de "key"
sözcüğü ve hatta karadenizlilerden "haçan" diye duyduğumuz sözcük aslen
"kaçan" ve ne zaman anlamına gelir.
"Çün ecel sulh itdürür ahir nizâ'ı kaldurur,
Pes nedür dünyâ içün bu kuru gavgâdan murâd"
"Bu can yitti hiçbir ağıt duyuramaz kendin' pes
Yüreğine gömdüğün o matemi azat etme"
Önerdiğim tasarruflar tam liste:

Çünkü - Çün'
İçin - 'Çin
Sanki - San'
Eğer - 'ger
Keşke - Kêş
Lakin - Lîk
İçinde - içre
İçerisi - İçersi
Dışarısı - Dışarsı
Üzere - üzre
Öyleyse - Pes
Ne zaman - key
Nereye - Nerye
Neyim - n’em
Ne ola - N’ola
Ne etsin - n'etsin

93
 Altıncı önerim sıklıkla kullandığımız farsça ekleri Osmanlı Türkçesinde
kullanıldığı gibi -eğer anlamamızı zorlaştırmıyorsa- Farsça’daki kullanılışıyla
kullanalım. Örneğin gül endamlı bir kız geldi diyeceğimize, gül-endam bir kız
geldi diyelim. Peri suretli yerine peri-suret, kalender meşrepli yerine
kalender-meşrep diyelim. Her birine tek tek örnek vermek lüzumsuz.
"Yok bu şehr içre senin vasfettiğin dilber Nedim
Bir peri-suret görünmüş bir hayal olmuş sana"
Önerdiğim sonekler tam liste:

-suret - peri-suret
-meşrep - hafif-meşrep
-perest - köpek-perest
-perver - misafir-perver
-misal - ciğer-misal
-endam - gül-endam
-mizaç - tiryaki-mizaç
-Çehre - Melek-çehre
-Sıfat - Pervane-sıfat, Mecnun-sıfat
-Tıynet - semender-tıynet
-Huy - bed-huy
-Misal - Cennet-misal
-edâ - pekize-edâ
Sâhib - Sâhib-cemal (Cemal sahibi, Cemal ıssı)

Ve gene halihazırda dilimizde kullandığımız Farsça yapım eklerini kullanalım.

Sözgelişi Bestekâr yerine besteci de diyebiliriz fakat “kâr” ekini kullanımdan atıp
“ci/cı” ekiyle yola devam ettiğimiz zaman dilde bulunan köklü ve önemli bir
nüansı silmiş oluyoruz. Besteci sözcüğünü ele aldığımızda, dil açısından ne demek
istenildiğinden emin olamayız. Besteci beste yapan mı, beste satan mı? Ama
bestekâr dediğinizde bu anlaşılmazlığı ortadan kaldırıyoruz. Başka bir örnek,
“gözlük” sözcüğü. Türkçe öğrenen birisi bu sözcüğü baksa dil bilgisi açısından ne
düşünür? Gözlük gözlerin biriktirildiği bir yer mi -çöplük-, gözün soyut hali mi
-güzellik- yoksa gözün yerine kullanılan bir nesne mi -kolluk, kimlik-? Daha böyle
sayısız örnek… Önerdiğim birkaç ek:,

-Baz: oynayan. Ateşbaz, sihirbaz, düzenbaz

-Kâr: yapan-eden. Bestekâr, sanatkâr, yadigâr
-Dar: tutan-sahip olan. Dindar, alem(bayrak)dar, hissedar

94
-Gah: yer-makam. Ordugah, ziyaretgah, nişangah
-Gir: tutan-avlayan. Tarafgir, mar(yılan)gir / yılan avcısı
-Han: okuyan-okuyucu. Gazelhan, esrarhan (sırları okuyucu)
-Keş: çeken. Esrarkeş, çilekeş, cefakeş, gayretkeş
-Engiz: uyandıran, harekete geçiren. Vahşetengiz, dehşetengiz, esrarengiz,
vesveseengiz, fitneengiz, şevkengiz
-ane - şah-ane
Sekizinci önerim önekleri diriltmek. Bunların kalıntısı günümüzde pek
kalmamışsa bile herkesin İngilizce'ye aşinalığından yararlanmayı umuyorum.
Önerdiğim önekler tam liste:
hem - hem-hal, hem-zemin, hem-dem
pür - pür-dikkat
bed - bed-hal, bed-dua, bed-baht, bed-nim,
nev - nev-bahar, nev-resim, nev-ruz, nev-zuhur

Bad-hal'in ne lüzmu var diye düşünülürse şuradan bakılsın: “Sen hakkatten

bedbahtsın” cümlesi yedi hece ama “sen hakkaten kötü bahtlısın” cümlesi dokuz
hece. Yani bad yerine kötü deyince fazladan bir "lı" eki de yanında geliyor. Nev
öneki de “new” sözcüğüyle aynı.
Dokuzuncu ve keşke ama keşke olabilse dediğim önerim bugün dilimizde
yaşamlarını zombivari sürdüren “nâ” ve “bî” olumsuzluk eklerini diriltmek.
Bunların birisini seçip onu bütün sözcüklerin başına getirmekte de karar kılabiliriz.
Bu canımı ilk önerimden sonra en çok sıkan olay. Düşünülürse “saf olmayan”
demek ile “na-saf” demek arasında uğuldayan deniz ve gölge veren dağlar var.
Örnekler:

na - hoş - nahoş, namümkün, namağlup

Örneğin ingilizcedeki “undead” sözcüğüne mütekabil “namevt”den daha
mükemmel bir çeviri olabilir mi?
bi - hude - beyhude, bihaber, bitap, biçare

Keşke Teoman Duralı’nın değerini bilsek de dile vakfettiği ömründen bizlere

kalan ve bizim de pekala muhtaç olduğumuz mukaddes hazineyi doya doya
harcayabilsek. Ben kitaptaki şiirleri yazarken onu henüz hakkıyla tanımıyordum,
bu yüzden de önerdiği ayrımlardan yarım yamalak yararlanabildim. Herkese onun
“Sorun Nedir” kitabının giriş kısmını ve kitabın sonundaki “Söz Dağarı” kısmını
okumasını öneriyorum.

95
 Teoman Duralı’yı ilk okuduğum zaman Türkçe’yi yeni yeni keşfediyordum. Pek
fazla kitap da okumamıştım. Onun verdiği karşılıkları görünce “böyle saçma iş mi
olur! hiç bilmediğimiz sözcükleri alacağımıza direkt ingilizcelerini alalım işte”
gibisinden homurdanmıştım. Şimdi anlıyorum ki sözcükler “bilmediğimiz” değil,
“bilmediğim” sözcüklermiş. Eski kitaplarımızı okudukça Teoman hocanın ne
büyük bir iş yaptığını ağzım açık idrak ettim. Yani benim gibi bu karşılıkları ilk
defa görüp sinirleneceklere önerim eski kitapları da okuduktan sonra bu karşılıklar
hakkında nihai hükmünüzü vermeniz. Dil konusunda Teoman Duralı kadar kesin
görüşlere sahip olmak zorunda değilsiniz, ben de zaten değilim. Ama bu dil ile
yaratmak isteyip de o emeği görmemek… Ne denir bilmiyorum.

Her şeyden önce bağlaçlarla ilgili vazettiği kuralları neden hala kullanımıyoruz
aklım almıyor:

iv) Aralarında dolaylı, öyleki, felsefece söylersek, Ârızî ilinti

bulunan durumları ifâde eden sözleri ve söz öbeklerini bağlayan, zaman zaman da
bunları ayıran "ve”dir; sözgelişi: "Yörenin yerli ahalisi ve yeni gelip yerleşenler... ,
konuşmacı kürsüye çıkıp dinleyenlere şöyle bir göz attı, ve (fakat) bir şey
söylemeksizin indi ve gitti".

vi) Türkçede keskin ayırıştırıcı önermeler, ' 'ya ... ya”/ "ya … ya da"; düz, olağan
ayrıştırıcı önermeler ise "yahut” bağlacıyla vucuda getirilir. "Yahut” ile "ve”
arasında tereddüt doğduğunda da "veyahut”/ "veya” biçimine başvurulur. Örnekler:
"Ya bu deveyi güder ya da bu diyardan gidersin"; "toplantımız bir yahut iki saat
sürer"; "hava bulutlu veya yağmurlu olacağa benziyor” —demekki "hava”,
birarada "bulutlu ve yağmurlu” da, "bulutlu yahut yağmurlu” da Ola-
bilirmiş.

c)” Ve” anlamındaki "ile' 'den ayırdetmek maksadıyla, "birliktelik'i gösteren "-le”/
"-la” kelime tabanıyla bitiştirilmelidir: "Yetkiliyle görüştüm”, "arkadaşlarımla
geldim”, "Ali'yle yürüyordum?.

Son olarak da Teoman Duralı’nın olağanüstü çabalarına kayıtsız kalınmaması için

kitaplarının “sözdağarı” kısımlarından derlediğim bazı sözcüklerin İngilizce
karşılıklarını, kendimin de farklı farklı kaynaklardan devşirdiği bir liste
sunuyorum. Tabi bu sunulanlara karşılığı budur! tarzında bir buyurucu değil de

96
Türkçe’yi seven ve dilinin gelişimini arzulayan birisinin ciddiye alınmak isteyen
teklifleri nazarıyla bakılmasını temenni ederim.
Bu sözdağarı henüz kemale ermediği -ve belki de eremeyeceği- için her türlü
öneriye açığım. Daha iyi olacağını düşündüğünüz bir sözcüğünüz, eleştiriniz,
değerlendirmeniz varsa veya burada hiç bulunmayan bir sözcük için diyeceğiniz
varsa lütfen bana yazın.
Parantez içleri yazar belirtilmemişse benimdir.

97
SÖZDAĞARI

Ama but
―Ancak yet
―Fakat however
―Giderek all the more
―Hattâ even
―Ne de olsa after all
―Ne olursa olsun notwithstanding, regardless, be that as it may
―Ne var ki nevertheless
―Öyleki indeed
―Rağmen despite, though
―Şu da var ki even so
.—Şu durumda in that case
—Şu kadarı var ki nonetheless
—Zâten besides, for all that
Değin until ―time related
Dek as far as, until ―in terms of distance
Denli of such a degree, to that extent
―Bir tek exclusively, barely
―Sâdece simply, solely
―Yalnızca only, merely

Abes nonsense
Abesle iştigâl pass time with trifles
Açık clair, open
Açıklama explanation
Açımlama explication
—İzâh clarification
—Teşrîh dissection, explication
Açınma: unfold?
Adabımuaşeret
(T.D: İnsan, bütün varlık belirlenimlerini toplumun bağrında kazanır. En
mütekamil toplum ise, Eflatun'un deyişiyle, polis(Ar medîne), yani devletleşmiş
olandır. Kamil insan, kendini olsa olsa mütekamil toplum demek olsan poliste
gösterebilir. Temelde toplum varlığı olan insan, mütekamil toplumun bağrında
'siyasî varlık' halini alır. Buna talebesi Aristoteles "zoon politikon" diyecektir.
Devletleşmemiş toplumlarda yaşama, 'örf'lerin çerçevesinde mümkünken,

98
mütekamil olanda karşımıza 'ahlak' çıkar. Örflerin gevşek kuralsılaşmaları
'adabımuaşeret'i verir. Ahlakın sıkı sıkıya, üstelik yazıya dökülerek,
düsturlaştırılmasından hukuk (ho nomos) ortaya çıkmıştır.)
Ahbâp buddy, chum
Akıl (ET us, ök & ukuş) Reason
Akılcı/lık Rationalist/Rationalism
Akılyürütme reasoning, ratiocination
Aklî/lik rational/ity
—Makûl reasonable
Aklıselîm common sense, sound judgement
Akıllı âmil intelligent agent
Âlem the knowable whole, the whole Creation
(T.D: Varlık bütünlüğünün müellifi Allah, bu sebeple ‘Alîm’dir. Düzenlediği varlık
bütünlüğünün tam bilgisi ile anlamını vâkıftır. Allah tarafından tam bilinip
anlamlandırılan Varlık bütünlüğüyse, ‘Âlem’dir. Onu bilip anlamlandırma şevkiyle
yanıp tutuşan, hayatını bu davâya adamış kişi de ‘âlim’dir. …Anlam verici varlık
olarak insan, değerlerin inşâacısıdır. Anlamlandırılabilir bütünlüğeyse, ‘âlem’
diyoruz. Âlem dendiğinde, bununla kasdolunan, yalınkat ‘malûmat’ seviyesindeki
bilinenler yığını değil, anlamlandırma sûretiyle kurulmuş bir değerler bütünüdür.)
Âlemşumûl all-embracing
Alîm Omniscient
Âlim knowledgeable, erudite —Fr Savant
Amel
(Arapça’da yapmak anlamında kullanılan sözcüklerden biri fiil, diğeri de ameldir.
Bu iki sözcüğün arasında gaye ile irtibatlı önemli bir fark vardır: Bir bilincin, bir
iradenin eşlik ettiği eylemler fiil, aksi takdirde ise amel adını alır. Şayet amel’e bir
bilinç eşlik ediyorsa, bu muhakkak bir sıfatla birlikte (msl. amel-i salih)
anılmalıdır. HAK hakkında âmil değil, fail sözcüğünün kullanılması da bu
sebepledir. Bu bakımdan Tanrı’nın fiillerinden söz edebiliyoruz ve fakat
amellerinden söz edemiyoruz. )
Ân moment
Anlam sense
—Manâ meaning
(T.D: ‘Duyu verileri’nin, ‘duyu verisi evresi’nden ‘algı aşaması’na kadarki süreci
‘duyu/m’dur. Algı aşamasında duyu verileri anlamlandırılırlar. İdrâk safhasındaysa
manâlanırlar.)
Anlam birimi sense unit
Anlama understanding, comprehension —Alm das Verstehen

99
Anlamagücü discernment, capacity of understanding
Anlamlandırma denotation, signification
Anlamlı significant
Anlaşma agreement
Anlayış understanding, insight —Alm der Verstand
(Verstand’ı şiirde asla kullanılamayacak “anlama yetisi” gibi bir sözcükle asla
karşılamayalım. Ya anlak, ya müdrike ya da anlayış diyelim. Yeter ki şiirde
kullanılabilsin… Çünkü şiir felsefeyi, felsefe şiiri besler. İnsanlığın ilk düşünsel
ürünü şiirdir. Felsefe şiirsel düşünceden neşet eder. Sonraysa şiir felsefeden
inceliği, idraki, giriftliği öğrenir. Aynı şey bütün sanatlar için geçerlidir.)
Apaçık/lık selfeviden/t/~ce
Arkadaş companion
Arzu/lu eager/ness, ardent/ardour, desire/desiring
Aşama rank, grade, gradation
Âşîkâr obvious, conspicous
Avâm/î vulgar
Ay moon
—Mah veya Meh luna (Mahcemal, mehlika, mehtap)
Ayıklama elimination
Ayıklanma Selection (T.D: ‘Ayıklama’ ile ‘ayıklanma’ Türkcenin olağanüstü
zenginliği ile ifâde kudretine örnektir. ‘Ayıklama’ dediğimizde, bir müellif söz
konusudur. Birisi, anlaşılan, oturup ayıklıyor, sınıflıyor. Kelimenin ortasına ‘~n~’
ortacını getirdiğimizdeyse, ‘müellif’ mechulleşiyor. Olay yahut süreç,
kendikendine işler hâle geliyor demektir. ‘Ayıklanma’da kimin ayıkladığı belli
değildir. Tabiatın kendi süreçlerinde, kendi doğal akışında bir ayıklama meydana
gelmektedir. Bu sebeple ‘ayıklanma’ sözü, bana kalırsa, çok yerindedir, iyi
oturmaktadır. … Fransızcada ve …İngilizcede ‘eleksiyon’ (élection) ile
‘seleksiyon’ (sélection) vardır. ‘Eleksiyon’ irâdî bir ‘seçme’ işidir. ‘Seleksiyon’a
gelince, kendikendine yürüyen bir olaydır. Meselâ ‘millî seçim’e ‘sélection
nationale’ denmez. ‘Election nationale’dir. Çünkü meclise gönderecekleri
temsilcileri seçmenler, irâdeleriyle tercih ediyorlar. Anlaşılacağı üzre, ‘élection’,
kişinin, irâdesini kullanarak tercihte bulunması anlamındadır.)
Ayrıklık disjonction
Aygıt device
—Âlet tool
—Araç means
—Cıhaz apparatus
—Edevât equipment

100
Ayâr regulation
Ayırırım demercation, distiction
Aykırı/lık (1) discordant/~ce, paradox/al; (2) eccentric/ity
Ayrı apart, seperate
Azâ limb
Bagiz / Bağiz (buğz'dan) herkese karşı kin besleyen, kimseyi sevmeyen.
Bağıntı correlation
Bağlantı contact
Bağ/lantı link/age, connection
Bağımlı/lık dependent/dependence
Bağımsız/lık, istiklâl independent/independence
Bağlaşma unison
Barışcı peaceloving, peaceful
Basîret insight
(T.D: ‘İç âlem’, dünyada insana mahsûs bir hâldir. Bu sebepten de, fiziğin, yânî
bilimin değil, metafiziğin konusudur. Sözünü ettiğimiz âlemiyse, insan, mecâzî bir
söyleyişle, ‘iç gözü’yle ‘tarassut’ eder. Bu ‘iç göz’e ‘basîret’ diyoruz. Bilime konu
olamamakla birlikte ‘basîret’, hayatın her safhasında kendini duyurur. Dışımızı
‘göz’ diye anılan organla, içimiziyse ‘basîret’ dediğimiz bir yetiyle keşfe çıkarız.
Dışımızın tarassutuyla sağladığımız ‘bilgi’dir; içimizi seyre dalarak edindiğimiz
‘özbilinç’tir. Onunla maddî ve manevî gücümüz ile imkânlarımızın dökümünü ve
sınırlarını tanırız. Maddî ve manevî gücü ile imkânlarını esâslı biçimde tanıyan
bilinçlenir. Maddî ile manevî gücün ve imkânların dağılımı ile hudutları hususunda
bilinçlenmekse, ‘kişiliğ’i verir. …Kendisine has özellikleri bakımından başka
hiçbir şeye geri götürülemez, indirgenemez varolana birey diyoruz. Hücreden
beşere dek istisnâsız bütün canlılar, şu durumda, bireydirler. Yalnızca insanlaşmış
beşerin bireyliliği, artık eşsiz diye niteleyeceğimiz özellikleri hâîzdir. Böylesi bir
bireylilik, kimlik kazanmış olur. ‘Kimlikli insan’ ise, ‘kişi’dir. İnsan, kimlik
kazanıp kişileştiği ölçüde insanlaşmış olur. İşte böylesine, kişilikli insan diyoruz.)
Başa çıkılmaz unmanageable
Başka other, another
—Özge dissimilar
Baştan ayağa from top to toe
(Baştan ayağa sözcüğü kalsın ancak şiir diline özel “serâpâ” kullanımı caiz olsun.
Farsça “ser” baş -serdümen, serhat, serhoş, serazat…-, “â” pekiştirme elifi ve “pâ”
ayak -hempâ, papuç, paça, payan, pedal…- sözcüğünden oluşma.)
Bâtıl vain, false
Batın/î essoteric

101
Beceri talent
—Kabiliyet ability
—Meleke aptitude
—İstidat faculty
—Vasıf attribute
—Yetenek skill
—Maharet dexterity
(Bu konu hakkında ayrıntılı yazım için:
https://gokcebunn.blogspot.com/2023/10/talent-ability-skill-nasl-karslanr.html)

Beden/î a living body/bodily

—Gövde trunk
Beklenti expectation
Belki
(Dücane:
Her hâlde, yani her hâlukârda...
Belki, yani bilâkis, aksine...
Galiba, yani umumiyetle, ekseriyetle…)
Ben/lik I self-referring
Bencil/lik selfish/ness
Benmerkezcilik selfcenteredness
Benmerkezlilik Egocentricism
Beri the near side, this side; hither
Berî absolved, acquitted
Beşer/lik (ET er) anthropo-, man/ness
Biçim shape
(Bu meseleyi Dücane Cündioğlu çok güzel serimlemiştir.
Suret/biçim/form/eidos(idea)-morphe
Şekil/beti/figura/skema
Biçimi sadece shape’e tekabülen kullanıyorum artık. Onun dışında suret ve şekil.
Beti sözcüğü tedavülde olmadığından biçim vulgarca hem şekle hem de surete
tekabülen kullanılıyor. Bunu bırakmalıyız. Detaylı açıklama:
https://gokcebunn.blogspot.com/2023/10/bicim-nedir-sekil-suret-figur-form.html )
Bidat heresy
Bidâyet initial
Bildirişme/bildirişim
―İletim, iletme communication
— Haberleşme

102
Bileşim composition
Birleşim combination
Bileşik mürekkep
Bilge/lik sage/sagacity, prudent/prudence
Bilgi knowledge
—Malumat information
Bilgili learned
Bilgin scholar
Bol/luk abundant/abundance
Bostan vegetable garden
Boylam longitude, meridian
Buluş innovation
— İcât invention
Buyruk order, imperative
Bünye bodily constitution
Bütünlük all, total/ity

Câmia community, set

Can psyche, psukhe
(Can, eklendiğinde yaşam kazandıran ve fakat kendisi cansız bir nefha değil;
bizzat sıkılan, çeken, isteyen bir "canlı". Tin sözcüğünü artık kullanmayacağım.
Sadece can sözcüğüne dair idrakimi biraz daha derinleştireceğim. Oyuk sözcüğüne
de aynısını yapmıştım, misal:
"Canım arşınlar oluşla hiçlik arasında,
Oyuk görüngülerin oyuk imgelerinde."
Canı böyle kavrarsak iki veçhesi var: Ruh ve nefs. Birisi ilahî, birisi
denî/hayvanî/uzvî veçhesi. İnsan nedir? Ten ve canın terkibi. İkisi de birbirinden
mestur değil. Ama İnsan budur. Beşer ise ten ve nefsin terkibi. İşte bu ikisini de
kapsayan bir kavram olarak vâr'ı öneriyorum. Misal:
“Varlıktaysan çivi düşmez vârından -işte yasa!”
Vâr sözlüklerde şöyle tanımlanıyor:
Sâhip olunan şeylerin bütünü, mal, servet. Kendisinde bulunan tümü, bir kimsenin
sahip olduğu her şey. Sanki insan kendisinde bulunanların bir toplamı değilmiş
gibi… Ben bu tanımı kabul ediyorum ama insanı sahip(can) ve malik(ten)
olduklarının toplamından başka bir şey olarak kabul etmeyerek. İnsanı bütün
habitatıyla, tarihiyle, malikiyetiyle, sahibiyetiyle yani bütün veçheleriyle
kastetmek istediğimde vâr’ı kullanacağım.

103
 Bence ruhu dine bırakmalı ve fakat nefsi herkes sahiplenmeli. Nefs, hevayla
bağıntılı. Heva ise insanı devindiren yegane itki. Heva bir nevi arzugücüdür.
Arzuysa bizdeki kuvvelerdir ve kuvveler bitmek ister, yani bilfiil olup tüketilmek.
Varoluş ise bilfiil olmaktan başka nedir?
Maddî esaslı mekanik düzlemde iş gören fizyolojik işleyişler, nefsî faaliyetlere
uygulanma zemini hazırlar. Can’ı ise Aristoteles’in anladığı şekilde anlamalıyız.
Saygın Günenç’in, Heidegger’in Aristoteles kavrayışını anlattığı videodan -benim
de ufak katkılarımla- alıntılar:

İnsan varoluşunun değişik varolanlarla temas etmesi, onları açığa çıkartma formu
da denebilir. Bir nevi yaşam tarzı/yolu aslında can. Dolayısıyla da dar anlamıyla
zihinsel yapı, hissetme durumu, düşünme hali değil; temel olarak varlığı, değişik
varolanları deneyimleme yolu, onlarla temas etmesi. Ve hatta varlığı açma
mahareti.

Aristoteles'in psukhe(can[videoda ruh deniyor ama ben can sözcüğünün tam

oturduğunu düşünüyorum]) tanımı neydi? Can, birincil entellekhiadır/tamama
ermişlik/gerçekleşmişliktir. Olanağı bakımından yaşama sahip fiziksel cismin
birincil tamama ermişliğidir.
Ve ilginçtir, Aristoteles'in can tanımı hareket tanımıyla aynı.
Dünamis(potansiyel/kuvve) bakımından varolanın tam da dünamis olduğu ölçüde
gerçekleşmesi kinesistir(hareket[bence devinim, nedeni için hareket-devinim
postuma bakın].
Temelen yaşayan bir varlık, potansiyelen aslında cana sahiptir. Fakat potansiyelen
canın açığa çıkması için bir hareket, bir gerçekleşme süreci olması gerekir.

Yaşayan bir varlık olarak insanın olanağı öyle bir olanak ki, kendisini
gerçekleştirmesi sırasında varolanları açığa çıkartıyor. İşte insanın varolanları beş
türlü açığa çıkartma tarzı vardır:

Episteme, bil-im[sözcüğü Türkçe düşününüz]: Varolanların doğasını ilkelerden

hareketle kavrayamak. Varolanların sadece nasıllıklarını değil de niçinliklerini de
ortaya koymaya başladığınızda epistemeyle iştigal ediyorsunuz.
Tekhne, sanat[zanaati de kapsar şekilde]: Bir şeyle ilgili vukuf sahibi olmak.
İşlerken, imar ederken vb. bütün bunları yaparken müthiş bir bilme kapasitesine
sahipsiniz, ama onun ruhunu biliyorsunuz. Bisikleti öyle iyi kullanıyorum ki vukuf
sahibiyim. Bisikleti imal ederken kılcal damarlarına kadar yayılabiliyorum. Ama
bu bir maharet değil. Bu vakıf olmak bir bilme durumu. Terzi dikmeyi biliyor.

104
Türkçe'de bu yüzden bilmek kullanımı çok güzel. Dikebilmek, sürebilmek,
yapabilmek, onarabilmek…
Aynı zamanda bir şeyleri açığa serme yolu.
Phronesis, sağduyu: Phronesis sahibi kişi neyin nasıl yapılacağına dair temel bir
vukufa, kavrayışa ve hisse sahip. Kendisi için iyi olanlar hakkında güzel bir
şekilde karara varma becerisi. Ama parçayla ilişkili değil de bütünü bakımından
nasıl iyi bir yaşam süreceğimle ilişkili.
Sophia, bilgelik: Asıl anlamıyla bilim. Epistemede ilkeleri(arkhe) anlamadan
bırakıyoruz. Fakat sophiada doğrudan ilkeleri konu haline getiriyoruz, yani asıl
anlamıyla anlamak. İlkelerin bizzat kendisine kadar inip ilkelerin kendisinden
gelerek, nesne edinerek hareket etmek. Sophia'nın tanrısallığı var. Varolanların
ezeli ebedi ilkelerine inip temaşa ediyorsunuz.)
Nous: Alımlamak. Dolaysız bir şekilde alımlamak. Hatta işitmek.

O halde elimizde şöyle bir şey var:

Her şeyiyle insan = vâr. Vâr ikiye ayrılıyor, ten ve nefs. Ten ve nefsin terkibi
demek olan insanın varoluşuna can diyoruz. Can, nefsten ağıyor. Bunun dinî bir
manayla kavranan haline de ruh diyoruz. Dikkat ettiyseniz canı umumi
kavranışındaki yaşam'a yakınlığından kurtarıp hayat'a bağışlıyorum. Bir bebekte
can kuvve olarak vardır. Doğada yaşayaklmış birisinde de can kuvve olarak vardır
fakat ya bilfiil değildir ya da bilfiilse bile bu iptidai bir bilfiilliktir. Çünkü dediğim
gibi, can, varolanlarla teması sırasında açınıyor(unfold). Beşerde gömük, insanda
bilfiil.

Sonuç:
Eğer varlığımın var-oluşsal veçhesinden bahsetmek istersem canı; dinî, manevî,
ilahî veçhesinden bahsetmek istersem ruhu; uzvî[organik], dirimsel[biyolojik]
veçhesinden bahsetmek istersem nefsi; bütün veçhelerini haiz, sahip ve malik
olduğu her şeyden bahsetmek istersem de vârı kullanacağım.)

Cehdügayret effort
(T.D: Belli bir gâye doğrultusunda yol alma kudreti ile tâkatı, genelde çabadır.
Belirli gâye, esâsta, yânî niyet itibâriyle, meşrûu ve hattâ mukaddesse, o takdîrde
bu sözü edilen doğrultuda yol alma kudreti ile tâkatına ‘gayret’, öyleki bunun en
üstün raddesine ‘cehdügayret’ denilir. Nihâyet, planlı programlı soyguna girişmek,
cinâyet işlemek dahî, ‘çaba’ gerektirir. Çaba da kişinin melekelerinden (aptitude)

105
sayılan sabır ile zekâ neticesi olabilir. Filvakî çaba, sabır ile zekânın aritmetik
toplamı olmayıp melekeyi işleten, onlara işlerlik kazandıran kudret ile tâkattır.)
Senail Özkan’ın Faust tercümesinden: Yanılır insan cehdügayret ettikçe
Cemaat congrigation
(Elmalılı: Hâlbuki cemaat kuru bir kalabalık demek değil, rûh-i vâhidle hareket
edebilen bir hey’et-i muntazama-i vahdâniye demektir. Binâenaleyh cemaatin
teşekkülü bir rûh ve bir mîsâk-ı ictimâîye mütevakkıftır.)
(Elmalılı yazarken cemmat kelimesi daha geniş bir anlamı taşıdığı da
unutulmamalı.)
Cesur/luk courage/ous
Cevap response, reply
—Yanıt answer
Cihet prospect, orientation
Coşkun/luk enthusiast/enthusiasm; fervent/fervency
Cümle (1) sentence; (2) main, principal, cardinal; (3) completely
Cüzî particular

Çaba endeavour
Çağdaş/lık modern/ity
Çağdışı outdated
Çâre remedy, cure
Çarmıh cross; ~a germek to crucify
Çarpışma (1) collision; (2) fight
Çatışma conflict
Çehre countenance
—Yüz face
Çelişik contradictionary
Çelişme contradiction
Çeşit/li variety/various
Çete gang
Çetrefil complicated
Çeviri transcription in biology
— Tercüme translation
Çevirmen transcriptom in biochemistry&molecular biology
Çevirici enzim transcriptase in biochemistry
Çevre environment
Çığır path, course
Çiftci farmer

106
Çiftleşme copulation
Çiftlenme replication
Çile passion
Çok many; more
Çökkün/lük depressed/depression
Çözme resolution
Çözüm solution
(T.D: “Bu ne(dir)?” sorumuza, “bu, masa(dır)” dendiğinde, verilen, ‘cevap’tır.
Oysa kavramın anlamı sorulduğunda, getirilecek olan, ‘mesele’ye yahut ‘sorun’a
‘cevap’ değil, ‘çâre’dir, ‘çözüm’dür. Öyleyse ‘mesele’ler, ‘cevap’landırılamaz,
onlara ‘çâre’ getirilir. …Sözgelişi, “yaralanmış kolumun kanamasını nasıl
durdururum?” sorusunun cevabı vardır: İşte, muhatabım bana “yarana pamukla
alkohol ile tentürdiyot bastırır, sonra da orasını sargı beziyle kapatırsın” diyebilir.
Hâlbuki, falanca hastalığa —verem, sarılık, tifo...—, çeşitli muayeneler ile
tahlillerin neticesinde ‘çâre’ —tıpta buna ‘tedâvî’ de denilir—önerilir. Ne var ki,
integral hesaplarda karşımıza çıkan ‘sorun’ların ne ‘cevab’ı ne de ‘çâre’si bulunur;
bunlar, ‘çözüm’e kavuşturulurlar. ‘Çözüm’de, görüldüğü gibi, son derece zahmetli,
soyut ve sıkı bir mantık düzenini gerektiren akılyürütme işlemi bahis konusudur.
‘Çözüm’, nitekim, ‘çözümleme’yi/’tahlîl’i de anlamca kapsar. …‘Felsefe’nin özgül
(Fr spécifique) işi, aşırı soyut sayılan ‘kavram’ların ‘anlam’ı nedir sorusuna
‘cevap’ bulmak, yânî bunları ‘çözüm’e kavuşturmaktır.)

Çözümleme resolution
Dakîk/lik precise/precision
Darbımesel motto, idiomatic expression
Davranış manner of conduct, behaviour
Davranma conduct
Değer/lendirme value/evaluation, assessment
—Eleştiri/eleştirel criticism, critic/al
Delâlet denotation, indication
Delîl evidence
Denel experimental
—Deneysel empirical
Deneme trial, test, essay
Deneme–sınama trial and error
Denetim control
Deney/leme experiment/ation
Deneycilik empiricism

107
Deneysel empirical
Den/li, ~siz tact/ful, ~less
Denli of such a degree, to that extent
Derece degree
Ders lesson
Dert concern
Derûnî intrinsic
Devingen dynamic
Devinme, devinim locomotion
(Aristoteles, doğayı hareketin hükmeden kökeni olarak tanımlanırken farklı
hareket türlerine işaret etmeyi de eksik etmiyor, büyüme-eksilme, başkalaşma ve
yer değiştirme(lokomasyon). Tabii Aristoteles hareket derken bizim bugünkü
anlayışımız gibi sadece yer değiştirmeyi değil, hareketi bütün doluluğunda anlıyor.
Bugün Modern doğa bilimlerinin mekanistik düşüncesinin tahakkümünde, hareketi
sadece uzayda bir pozisyondan bir başkasına geçme diye anlayarak her şeyi bu
çerçevede izaha yelteniyoruz. Bu türden bir hareketlilik, Aristoteles için hareketin
sadece bir türüdür. Ben bunun için yer değiştirmekten ibaret olana hareket, yer
değiştirmeyi aşana devinim demeyi öneriyorum. Zaten devinim deyince bütün
çarkları ve bütün iç mekanizmasıyla gürül gürül buhar yayan bir makine
canlanmıyor mu zihnimizde?)
Devir epoch, period
Devre (1) era, term; (2) circuit
Deyim phrase, idiom
Deyiş saying
Dialektik, cedel dialectic/dialectic/al
Dirim/li, ~sel biotic
Dirimaşkın transbiotic
Dirimdışı unbiotic
Dirim/sel botics/biotic
Doğru/luk right/ness
Doğrulama verification
Doğrulanırlık, doğrulanabilirlik verifiability
Doğuştanlık
—Fıtrat/fıtrî by nature, congenital, innate
—İrtical/en --î improvisation/off the cuff
Dost friend
Döküm inventary
Döldöş, zürriyet offspring, descendancy

108
Dönem period, term
Durağan static
Dural sedentary, immobile
Durum situation
Duruş posture, stance
Duyarga antenna, feeler
Duygu/sal feeling, affection/al, affectation, affected
Duygudaşlık sympathy, compassion
Duygulanma affection
Duygusal/lık affected/ness, affectation
Duyusal sensate
Duyu/sal sense/sensory
Duyum/lama sensation
Duyum/sal, ~lama sensation/al
Duyuş sensing
Dünya world
—Alem Knowable universe
—Evren universe
—Yer place
—Yeryüzü earth
—Zemin ground
Dünyevî profane, worldly, mundane
Dürüst/lük honest/y
Düstûr code, formula
Düş fancy
Düşünce thought
Düşünme thinking
Düşünür thinker
Düşünüş manner, way of thinking
Düzen/li order/ly, regime
Düzenleyici regulative
Düzgünlük orderliness, cosmos
Düzlem platform

Ebet/ebedî eternity/eternal
—Ezel/î semptiternal, no beginning
Edep/li, /~siz decency/decent/indecent
Edebiyat Fr belles lettres

109
 —Yazın Fr litérature
Edim act
—Etkin/lik active/activity
—Eylem/ci action/activist
—Fiil verb
Effaf çok of çeken
Efendi (1) gentleman; (2) [slave] master
Efsâne myth, mythos, mythology
Eğitici, eğitmen educator
Eğitim education
―Öğrenim learning / Öğretim teaching
―Terbiye upbringing, edification
―Talim drill
Eğlenmek [1] Bir yerde durmak; beklemek; tevakkuf etmek; kalmak. [2]
Gezikmek; geç kalmak; oyalanmak. [3] Geçimini sağlamak; geçinmek. [4] Birinin
kusurunu veya hoş olmayan davranışları ile alay etmek. [5] (19ş yy.’dan sonra)
Neşeli ve hoşça vakit geçirmek. [6] Durup dinlenmek
Eğleşik bir yerde eğleşen; vakit geçiren [2] Oturan; ikamet eden.
Eğleşmek [1] Bir yerde durmak; oturmak, yaşamak; ikamet etmek. [2] Oyalanmak;
vakit geçirmek; tevakkuf etmek. [3] Düşüp kalkmak; oturmak. [4] (... in kapısında)
hizmetçilik yapmak; birinin işlerini yaparak geçimini sağlamak. [5] (Biri ile,birine)
Ona sataşmak.
Iraktır yollarım dolandım geldim / Tatlıdır dillerin eğlendim kaldım (Karacaoğlan)
Gurbet elde çok eğleştim / Nazlı yârim ağlar şimdi -Karacaoğlan
(Sanırım Heidegger’i Türkçeye çevirirken eğlence ile karışmaması için eyleşme
şeklinde yazılmaya başlandı.
İsmet Özel’in “Hüsnü Yusuf kaçırılacak çünkü / Bunun bir çünküsü var / Her
nesnenin kendine özgü / Bir yeri var evrende / Hazzın çünküsü yoktur / Eylemin de
/ Haz ve eylem / Bilinmez nerede eğleşecekler” şeklinde yazma nedeninin o
yazarken henüz Heidegger terminolojisi yaygınlık kazanmadığından olabilir.)
Ehlîleş(tir)me taming
—Evcil domestic
(T.D: Yerli halklar, ilkin ehlîleştirilmiş, bilâhare evcilleştirilmişlerdir.
Ehlîleştirmede (Fr apprivoisement), sığırda, davarda, tavukta, at ile eşekte
gördüğümüz gibi, uygun kabul edilen hayvan, ihtiyâç duyulan işe koşulur;
demekki o, kullanım değeri kazanır. Evcilleştirmedeyse (Fr&İng domestication),
kullanım değeri kazanmış hayvana ayrıca beşerî özellikler de yüklenir.)
Eleştiri/eleştirel criticism, critic/al

110
El mahareti dexterity
Emânî
(Elmalılı: "Bütün bildikleri hayal meyal mefkûrelerden, duydukları temennilerden
ibarettir". Emânî [Ümmiyye'nin çoğuludur] insanın kendi nefis ve hayalinde farz
ve takdir ederek temenni edip durduğu şeylerdir. Kısaca, insanın kendi gönlünden
saplandığı ve sürekli arkasından koştuğu bir mânâ, bir hayal, bir kuruntu
demektir.)
Endişe anxiety
—Kaygı grief
Enilk primæval
Enlem latitude
Ergen adolescent
Ergin adult, matured
Erginleşmek to mature, to become mature
Erk authority
(Öz-erk ve oto-nom[nomos: yasa] aynı şey değildir… Mesela şiir, şairinden
özerktir ama otonom değil. Hatta her yaratım edimi böyledir. Cezanné çizdiği
elmalardır, Rilke terennüm etitği torso, rakkas ettiği raks… Bunlar
gerçekleştiğinde yaratıcısının yasalarını değil, erkini aşar. Cezanné çizdiği elmalar
olmuştur ama kendi yasalarının özgünlüğü içinde. Destanlar da sanırım bu yüzden
yazılı ve bireysel yaratımları ölçülmez düzeyde aşıyor. Destanlarda o yasalar cılız
bir bireyselliğin dar yasaları değil, bütün bir halkın ve hatta bizzat insanın evrensel
yasalarıdır.
Tabii bu dediklerim nerede geçerlidir? Sözcükte. Türkçe’nin özgün sınırlarında.
Felsefi düşünce vaad etseydim bu dediklerimin hepsi çöpe atılabilirdi. Kavrama
çıktık mı dediklerimin hiçbir ehemmiyeti kalmaz. Çünkü sözcüklerin anlamı,
nesnelerin kavramı vardır. Özerk kavramıyla otonom kavramı aynı şeylerdir.
Kavram sözcükleri aşar. Otonom sözcüğü kullanıldığında imlenen kavramı
biliyorsanız sözcük isterse Çince olsun, müsavidir.)
Erkân (1) manner; (2) personage, notable(s), senior officials, rank and file,
officialdom
Esâs base/basic
Esâtîr mythology
Esbâbımûcibe logical basis ―Fr rationale
Eş one of a pair
Etken, âmil factor
Etkinlik activity
Evcil/leş(tir)me domestic/ation

111
Evren universe
Evre phase
–Merhâle step, stage
Evvelemirde first and foremost
Eylem/ci action/activist
Ezel/î sempiternal, no beginning

Fahrî honorary
Fark/lı difference/different
Fâzilet virtue
Fazl
(F-z-l kökünden fazl mastarı "fazlalık, ziyade, normalin üstündeki artış" demektir
ve "eksiklik ve azalmanın zıddıdır. El-Münavi et-Tevkif adlı eserinde fazl, ihsanda
bulunmanın sebepsiz yere devam etmesidir, demektedir.
Fazl iki kısma ayrılır: 1‐ Övülmüş, iyi olan; ilim ve hilmin fazla olması gibi. 2 ‐
Yerilmiş, kötü olan; olması gerekenden fazla kızmak gibi. Fazl formu daha çok iyi
şeyler için; fuzûl ise daha çok kötü şeyler için kullanılır. Fazl iki şeyden birinin
diğerinden fazla/üstün oluşuyla ilgili kullanıldığında üç şekilde olur: 1‐ Cins
açısından fazlalık/üstünlük: Hayvan cinsinin bitki cinsinden üstünlüğü gibi. 2‐
Nevi açısından fazlalık/üstünlük: İnsanın, kendisi dışındaki hayvanlardan
üstünlüğü gibi. “Biz, hakikaten insanoğlunu şan ve şeref sahibi kıldık… Yine
onları, yarattıklarımızın bir çoğundan cidden üstün kıldık” âyeti bu anlamdadır. 3‐
Zat açısından olan fazlalık/üstünlük: Bir adamın başka birinden üstün olması gibi.
İlk iki üstünlük çeşidi cevherle alakalıdır. Onlarda eksik olanın bunu gidermesi ve
üstünlük kazanması mümkün değildir. Mesela at ve merkebin insana özgü olan
üstünlüğü elde etmesi mümkün değildir. Üçüncü üstünlük çeşidi ise bazen arazla
ilgili olmaktadır ki onu elde etmenin yolu bulunabilir. Allah, rızık yönünden bir
kısmınızı diğerlerinden üstün kıldı” âyetinde zikredilen üstünlük bu çeşit üstünlüğe
işaret etmektedir. Yani mal, makam, kabiliyet ve güç bakımından farklı meziyetler
verdi demektir. Ayrıca herhangi bir zorlama olmadan verilen bağışa da fazl
denmektedir.َ “Allahtan lütfunu isteyiniz” ve “َBu, Allah’ın lütfudur. Onu dilediğine
verir” âyetleri ise her üç fazilet çeşidini de kapsamaktadır.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/188809 )
Fazla much; excess, excessive
Fehim percipience
(T.D: Algının bir üst durağı idrak olup onu başaran konusunu yahut nesnesini
kavramış, demekki 'kavram'la ihata etmiş olur. Artık algılara geri gitmeksizin salt
kavramlarla düşünmeğe 'fehmetme' diyoruz. Fehmeden bilgiler merdiveninin en

112
üst basamakları 'ilim' ile 'irfana erişir —en alt malûmat olup üstünde 'bilim' yer
alır.)
Fiil verb
Fikir/fikrî idea/pertaining to thought or idea (Ben, Dücane’nin tikel için “fikir”,
tümel için “düşünce” ayrımından yanayım.)
Felah
(Elmalılı: Müflîh felâh bulan demektir. Felâh ise aslında felahât gibi yarmak
mânâsıyla alâkadardır ki o gündeki mâniâyı yarıp/engelleri aşıp kendini kurtarmak
ve talep ettiği gayeye ermek, zafer bulmaktır. Mü'minler de dünya, tabiat ve şehvet
mâniâlarını yarıp, gaybda gizlenen matlûblarına eren ve ahiret’te ebedî felâh
bulanlar olacaklardır.)
(Çiftçiye de toprağı yardığından “fellah” denir.)
Ferâset sagacity, acumen
Fevkalbeşer Übermensch
Fezâ outer space
Fıkıh
(Elmalılı: Fıkıh bir şeyi, bir sözü illet ve hikmetiyle zevkine vararak anlamak ve
hatta tatbik edecek surette anlamaktır.)

Gaffâr, Ğaffâr forgiving, indulgent (God)

Gafûr, Ğafûr All-forgiving (God)
Gâile trouble
Galatımeşhûr commonly accepted error.
Gâlip, ğâlip winner, dominant, champion
Galîz, Ğalîz outrageous; coarse, rude, crude
Garîp, ğarîp strange/r, curious
Gâye/li, ğâye purpose/purposive, end
Gayp, Ğayb absence
(Elmalılı: Gāib sana görülmez, seni de görmez olandır. Gayb ise görülmez fakat
görür olandır.)
Gayret, ğayret/li, ~keş zeal/ous, diligency/diligent
Geçerlilik validity
Geçim sustenance, means
Gelişme development
—İnkişaf Advancement (münkeşif advanced)
Fakat, benim Türk hissiyatı üzerindeki müşahedem şudur ki, artık bu mûsikî, bu
basit mûsikî, Türk'ün çok münkeşif ruh ve hissini tatmine kâfi gelmez. -Atatürk

113
(Bu örnekleri katılıp katılmamamdan bağımsız aldığımı söylememe gerek yok
sanırım.)
Gerçek/lik real/ity
Gerçekten really, indeed
Gerek/li/lik must, obligation, need
Gerekce/leme motive; substantiation
Gerekircilik Determinism
Gerileme, gerileyiş backsliding, relapse, regression
Gerileyici regressive
Girift intricate
Girişik intractable
Git gide gradually
Giz/li secrecy/ secret
―Mahfî concelaed, covert
Gök sky
—Sema heaven
Gönül (ET göŋül mind) human’s spiritual heart
Gönülgermek to understand; to feel at heart
Görenek custom
Görev function
―Ödev duty
Görevgörür fonksiyonel
Görme seeing, sight
Görünür/lük phenomenon/ality
Güc/lük difficult/y
Güç/lü power/full

Haddizâtında (1) essentially; (2) in any case; (3) (ET) yene moreover
Hakk Lord —in the sense of God
Hak right
Hakîkat Truth
(T.D: ‘Varlık öğretisi’nden (ontologie) çıkan ‘varlık vahdeti’ne ‘hakîkat’ denir.
Fizik işlemlerle, öyleki matematik hesaplamalar yoluyla ve nihâyet, genellikle
gerek olağan gündelik, gerek bazı ârifâne sezgiler sûretiyle de olsa, ‘hakîkat’ın
bilebildiğimiz kısmına, yânî hem soyutlamalar ile teorik düşünüşe hem de
uygulamalarımıza açık kalan kesimine ‘gerçeklik’ diyoruz. ‘Gerçek’liğin ‘fizik
bütünlüğü’yse, ‘evren’dir (‘kâinât’).)
Hakîm wise person

114
Hâkim judge
Hâkimiyet hegemony, domination
Hâl state
Hâlis genuine
―Sahici authentic
Hânedân dynasty
Hasbihâl chat
Hasîm adversary
Hasret nostalgia, yearning, craving, tender regret ―Port saudade
Hatırlama recollection, reminiscence
Hayâ sense of shame
Hayâl/î image/imainary
Hayâlgücü phantasy
Hayat/î particularly human life/vital
(T.D: ‘Hayat’, ‘dirim faaliyetleri’ demek olan ‘yaşama’yı aşar. ‘Dirim
faaliyetleri’nin onanmaz onarılamaz ölçüde çözülüp çöküşüyle başgösteren durum
‘ölüm’dür. Öyleyse ‘fizik– biotik’ sürec olan yaşamanın sonu sınırı ‘ölüm’dür.
Oysa ‘hayat’, ‘fizik–biotik süreçliliğ’in ötesine işâret eder.
hayat, ruh – nefs ekseninin yaşama boyutundaki ifâdesi ve izhârıdır.
Din, ruh – nefs ekseninin bir ucuna konumlanmış nefsin ayrac içerisine alınıp
insanda ruhu tek hâkim güç durumuna getirme cehdügâyretinin kurumlaşmış
hâlidir. Dinin aslî görevi, ‘kişi’yi ‘ölüm’le birlikte ‘vucud’unu terkedecek olan
‘ruh’una, böylelikle de ‘salt ruh hayatı’na alıştırmaktır.)
(Duralı, dindar bir düşünür olduğu için kendi düşüncelerini de din ekseninde inşa
etti. Onun hayat-yaşam ayrımını Türkçe düşünen birisi olarak sahipleniyorum
fakat hayatı, yaşamın ötesine işaret eden bir şey değil de yaşamdan neşet edip
ondan hayli farklılaşan manevi/tinsel bir hadise olarak anlıyorum.)

Hamd
(Elmalılı: Elde bir “övmek” var ki o da “medh ve senâ” mürâdifidir. Hamd ise
medh ile şükr beyninde bir nevi senâ ve bir medh-i mahsustur. Çünkü medh, hayatı
ve ihtiyârı olana da olmayana da yapılır. Meselâ güzel bir inci ve güzel bir at
memduh olabilir, fakat mahmud olamazlar. Hamd bunları ihsan eden fâil-i muhtâra
yapılır ve hatta onun keremine, ilmine yapılır da hüsn-i endâmına yapılmaz.
Bundan başka medh ihsandan evvel de yapılabilir sonra da. Hamd ise mutlaka bir
ihsandan sonra yapılır. Şu kadar ki onun hamd edene vâsıl olmuş bir inâm olması
şart değildir. Şükürde ise bu da şarttır. Zira şükür gelmiş olan bir nimete kavlen
veya fiilen veya kalben münimini tâzim ile mukabele etmektir. Sâde fiilen veya

115
kalben yapılan şükür ne medhtir, ne hamd, lâkin lisan ile kavlen yapıldığı vakit
hem hamd, hem de medh olur ve bu hamd şükrün başıdır. … Her hamd medhdir,
lâkin her medh hamd değildir. Sonra bazı hamd şükür ve bazı şükür hamd ol-makla
beraber şükür olmayan hamd, hamd olmayan şükürler de vardır. Demek medh,
vâkı?a nazaran boş bir ümidin sevkiyle kuru bir yalandan, mücerred bir
müdâheneden ibaret kalabilirken hamd ve şükür dâima vâkı?a mutâbık bir hakikat
ifade ederler. Hamd delile müstenid haklı bir ümidin neşvesiyle veyahut şükür gibi
tahakkuk etmiş bir tenâ??umun zevk-i sa?âdetiyle yapılır. Hamd “verdi”,
“verecektir” gibi mâzî ile istik-bal1 beyninde deverân eden bir hâl-i şevkten, şükür
ise “işte verdi” gibi bir mâzî-i mütehakkıkın zevk-i vuslatından münbais bir
bahtiyarlık ilânıdır. Bunun için hamd ü şükür tamamen meşrû ve ahlâkī oldukları
hâlde medh umûmiyetle ahlâkī değildir, menhî ve mezmum da olabilir. …Hamd ile
şükürde asıl matlub münimdir. Medhde ise hayâl-i nimettir. Hamd ve şükür ikisi de
bir hakk u hakikat aşk-ı inşirâhı ve binâenaleyh ahlâkī olmakla beraber hamdde
manâ-yı şevk, şükürde manâ-yı sadâkat daha bârizdir. Ve bu suretle şükür bir
mâzî-i mütehakkıkın hâtıra-i tebcîli olduğundan daha zor, yapanları daha azdır.)
Hayır, hayr spiritual good/ness
Haysiyet dignity
Hekim physician
Heyet committee, board
Heyetimecmûu altogether
Hırs/lı ambition/ambitious, zeal/ous
Hız/lı rapid/ity
—Sürat/li speed/y (Bence tam tersi olmalı.)
Hidayet
(Elmalılı: Hidayet her matlûba kayıtsız-şartsız rehberlik etmek değil, irşad gibi
gayesinde hayır, keyfiyetinde lütûf ve letâfet bulunan bir rehberliktir. Bu bakımdan
İhdina'nın meâlinde en uygun tabir -lisanımızda maruf olduğu gibi- 'Bize hidayet
et!' demektir. 'Göster!' deyince götürmek kalır, ’Götür!’ deyince letâfet kalır ve hiç
biri tam mânâyı ifade etmez ve lisanımızda böyle mâruf bir kelimenin yerine
mutlaka bir kelime koymaya çalışmak hem sözün gayesine ters düşer, hem de kuru
bir taassub olur!)
Hiç/lik nul/lity
Hikâye story
Hikmet wisdom
Hikmetisebep reason for a thing’s existence —Fr raison d’être
Hizmet service, duty, function
Hizmetci domestic

116
―Uşak
Hizmetkâr servant
Hudut frontier
―Had boundary
―Hat line
―Serhat border
―Sınır/lı limit/ed
Hulâsa quintessence
Hulyâ daydreaming
Huy habit, temper
Hükümdâr/lık ruler, potentate, sovereign, monarch/y
Hükümrân/lık sovereign/ity
Hunâk kanın galebesinden hasıl olan bir hastalıktır ki, boğazı sıkıştırır ve insan
yutkunamaz. -Avni Konuk
(Hun Farsça kan. Hunhar, har “yiyen, tüketen” ekiyle “kan içici”. Köfte-hor, köfte
yiyici.)
Hüner know-how, expertise, technic
Hür/riyet free/dom
Hürmet high-esteem
Hüviyet quidity

Isbât proof
Islâhât/cılık reform/ism
Işık light
―Nur Divine light
―Ziya incandescence

İbadet
(Elmalılı: Türkçe’de kullanılan tapı, tapmak, tapınmak kelimeleri ibadet'in değil,
kayıtsız-şartsız itaatin mânâsıdır. Hatta tapmak ve tapınmak kelimelerinde az çok
ne yaptığını bilmemek gibi bir şuursuzluk mânâsı anlarız da bunları puta tapmak,
haça tapmak gibi yerlerde kullanırız. Bu nedenle ' Sana ibadet ederiz’ yerine,
sadece Türkçe olsun diye ' Sana taparız’ veya 'tapınırız' demek, lisanımızın
nezahetini zayi etmek olur. 'Kulluk etmek', şuur anlamını vurgulamak açısından
'tapmak’ kelimesinden daha münasip ise de bu, ibadetten zayıf olan ubûdiyet'in
mânâsıdır.)
İçkin/lik immanent/immanence
İçlem comprehension

117
İçli/lik susceptible/susceptibility
İçrek intrinsec
İddia assertion, affirmation
―Sav thesis
İddia ifâdesi assertive statement
İdman training
İdrâk aperception
(T.D: Algı aşamasında duyu verileri anlamlandırılırlar. İdrâk safhasındaysa
manâlanırlar.)
İfâ implementation
İfâde 1) expression; 2) statement; 3) version
İffet chastity
İhsâs hint, implication
―İhtida conversion (Hidayet’ten)
Mühtedi convert
İhtirâm reverence
İhtirâs/muhteris avidity, greed/y
(T.D: ‘Çaba’nın, ‘iyi’ – ‘kötü’, ‘güzel’ – ‘çirkin’ değerler ayırımına kayıtsız
kalabileceğinden bahsettik. ‘Yarar’; başarı–ünvân–makam–mevki ‘ihtiras’ı;
maddî–mâlî çıkar ‘hırs’ı; mal–mülk ‘tutkunluğ’u; şefkat– sevgi–aşk ‘tutku’su ile
‘düşkünlüğ’ü; uyuşturucu ile içki gibi maddelere ‘iptilâ’; ‘hasret’ ile ‘şehvet’,
‘çaba’nın, buyruğuna girebileceği dizginden boşanmış duygular ile
heyecânlardandırlar.)
İhtiyâç need, necessity
İhtiyât prudence
Îkan Yakînen bilme
(Elmalılı: “Îkān”, yakīn sâhibi olmaktır. “Îkān”, “istîkān”, “teyakkun”, “yakīn”
hepsi bir mânaya gelir. Yakīn vâkıa mutâbık ve herhangi bir teşkik ile zâil
olmayacak surette şekk ü şüpheden ârî olan sâbit ve câzim bir itikad demektir.
Tabîr-i âharla yakīn şekk ü şüphe bulunmayan ilm-i mütkan, reyb karışmayan ilim,
nakzına ihtimal bulunmayan ilimdir. Maamâfîh yalnız cezm-i kalbî mânasına da
yakīn ıtlâk edildiği vardır. [1.] Şu anda şüphem yok ki bu böyledir. [2.] Şimdi ve
ileride şüphe edilmez bu böyledir. [3.] Başka türlü olmak mümteni bu böyledir.
Bunun üçüne de “yakīn” denilir. Fakat asıl yakīn ikinci ile üçüncüdür. Yani birinci
târiftir. İlm-i ilâhîye “yakīn” ıtlâk edilmez. Bunun iki sebebi vardır. Birincisi esmâ
ve sıfât-ı ilâhiye tevkīfîdir. Kitap ve sünnette ise ilmullâha yakīn ıtlâkı
görülmemiştir. İkincisi yakīn ve îkān şekk ü şüphe şânından olanlar hakkında
kullanılır.)

118
İktisâtperestlik economy-adoration —Alm Wirtschaftsanbetung
İleriki succeeding
İlerileme progress
İlerileyici progressive
İlgi 1) relation; 2) interest
İlhâk annexation
İlhâm, esin inspiration
İlim cognition, cognizance, knowledge (of a higher order)
İlim–irfân sâhibi cognizant, judicious person
İlişki relationship
İlksizliktenberi perennial
İltihâk adherence, joining
İmâ allusion
İnanç belief
İnfâz/cı execution/er
İnhirâf deviance, perversion
İnkırâz decline
İnkışâf advance/ment
İnsanaşkın transhuman
İnsancılık Humanism
İnsancıl/lık (1)humane/ness; (2) sensitive, fallible
İnsanî/yet humanitarian/ism
İnşâa construction
İrâde will-power
İrfân/î, marifet gnosis/gnostic; refinement, knowledge (of the highest order)
(T.D: ‘İlahî yasa’nın, ‘benim’ diline tercümesi, aklın sesi, yânî ‘vicdân’dır.
‘Özbilincim’in, ‘vicdânım’ doğrultusunda eylemek isteğini beslemesine de, ‘niyet’
diyoruz. O hâlde, ‘İlahî yasa’nın ‘benim’deki bilgisi —‘irfân’— ‘özbilincim’i
oluşturur. …‘Bilim’ ile ‘irfân’ bütünlüğü ‘ilm’i ortaya çıkarır. ‘İlim sâhibi’,
‘âlim’dir. Onun da en üst seviyesine, demekki ‘gerçekliğ’i aşıp ‘Hakîkat’ın
sırlarına erebilmiş olan, ‘hakîm’dir. …Marifet, sezgi verisi, dolaysız ve aracısız
elde edilen kesinkes bilgidir: İlmulyakîn. Varlığı tümlüğünde (Fr holiste) sunar;
çözümlenmeye elverişli değildir. Hakîkatın fizikleşmemiş gerçeklikötesi zâtını,
görme çabasındaki ilim, ‘Tasavvuf’tur. ‘O’nun konusu olan ‘bilgi’yse, ‘marifet’
yahut ‘irfân’dır. Gerçeklik dünyasının öğrenmek irâdesini bizde uyandıran duygu,
merakken, hakîkatın fizikleşmemiş gerçeklikötesi ‘öz’ünü yakalamak, onunla
hemhâl olmak iştiyâkını ‘benim’de boşandıran (Fr déclenché) ‘duygu’ysa,
‘aşk’tır.)

119
İrticâ regress, retreat, reaction
İstek will
İsteme want
(Schopenhauer’un “Die Welt als Wille und Vorstellung”unun Onur Aktaş’ın
dahiyane “istenç ve tasarım olarak dünya” değil de “İsteme ve tasavvur olarak
dünya” adıyla tercüme edişini gözden kaçırmamalı. Çünkü istenç ve tasarım
deyince, bilinçli bir olguyu sezinliyoruz ancak Schopenhauer ateist olduğundan ne
wille ne de vorstellungla bilinçli bir şeyi katiyyen kastetmeyip ve dahi kör bir
istemeyi felsefesine zemin etmektedir.)
İstibdât dictatorship, despotism
İstidât faculty
—Beceri talen
—Kâbiliyet ability
—Meleke aptitude
—Vasıf attribute
—Yetenek skill
—Maharet dexterity
(T.D: Bilgeleşme öncelikle bir istidâttır. Ama istidât belli yönde geliştirilmeği
bekleyen bir melekedir. İstidât işlendiğinde mahâret olur. Bilgelik, en fazla yönlü
mahârettir. Yaşanılanlar, bilgeliğin malzemesidir. Bilgelik istidâdıyla mücehhez
kişi, yaşadıklarını nasıl düzenleyip değerlendireceğini hocasından, ustasından,
kısaca mürşidinden öğrenerek yetişir. İnzivâya çekilme hâli dışında, bilgeliğin
bütün çeşitleri toplumsaldır.)
İş (1) work; (2) duty ―ağır iş (1) hard work; (2) heavy duty
İşleyiş mechanism
İştah appetite
İştiyâk craving
İtikât creed
İyi/lik good/ness
—Hayır, hayr spiritual good/ness
İzâh explication
İzzetinefs self-respect
—Zaptınefs / öz denetim self-control
—Tahribinefs / öztahripkâr self-destructive

Kâbiliyet ability
—Beceri talent
—Meleke aptitude

120
—İstidat faculty
—Vasıf attribute
—Yetenek skill
Kaçan (ET) when
Kadîm archaic, palæo-; bio: archea
Kalb human’s physiological heart
Kale castle
Kalıtım
(T.D:Canlının içerisindeki ve ‘geçmişli–olma’ özelliğini gösteren işleyiş yahut
mekanisma ‘kalıtım’dır. Kalıtım, canlının üç temel görevini ayarlar: ‘Büyüme’yi,
‘üreme’ ile ‘beslenme’yi.
Canlının kalıtımı nasıl belirir? Kalıtım nerden çıkmaktadır? Canlının kalıtımı iki
kaynaktan neşet eder: Birincisi canlı bireyin çıktığı, kendisinden doğduğu
ebeveynidir. İkincisi de ebeveyninin neşet etiği ebeveynler zinciridir. Bunlara da
‘ata’lar denilir. Kendisinden türediği menşe yahut menbâ canlının ‘geçmiş’idir.
‘Geçmiş’, canlının yaşadığı, canlı bulunduğu ândan önce onun varlık (ontik)
şartlarını tayîn eden zaman kesidini yahut kesitlerini ifâde eder.
Canlı bireyin, ebeveyninden çıkıp varolduğu âna kadarki gelişmesi onun
‘bireyoluş’udur (Yunancada ontogenesis). Beşer dâhil her canlının böyle bir
‘bireyoluşu’ bulunur. Şu da var ki, kendisinden geldiğimiz ebeveynimizin de bir
‘bireyoluşu’ vardır. Belli bir kalıtım hattı üstünde yürüyerek birbirlerinden türemiş
canlıların ‘bireyoluş’ları, ‘türoluş’a (Yunancada filogenesis) dayanır.)
Kalkan shield
Kalp counterfeit
―Sahte false
Kâmil mature, maturity, perfection
(Dücane: İnsan-ı Kâmil tamlamasını, “olgun veya yetkin insan” gibi
ne idüğü belirsiz bir biçimde sadeleştirmekle murada ulaşamayız.
Bilâkis İnsan-ı Kâmil ve/veya Hz. insan, insanı insan yapan tüm
yetileri fiiliyata geçirmeye muvaffak olandır. Kaaliyle değil, hâliyle
hakikati temsil edendir. “Ben hakikatim” diyendir. O bilkuvve değil,
bilfiildir.)
Kanıt/lama argument/ation
Kanun/î law/legal
―Yasa uncodified law, natural law, nomology/nomological
―Meşru legitimate
―Gayrımeşru illegitimate

121
(T.D: Baştan belirlenmiş doğal işleyişlere ‘yasa’ derken, hayatını kuran insanın
kendine koyduğu kuralların en mütekâmil şekline ‘kanun’, bunlardan oluşmuş
geniş ve karmaşık şebekeye de ‘hukuk’ diyoruz.)
Kaplam extension, span
Kapsam scope, range
Kargaşa/lı chaos/chaotic
Karmaşa/karmaşık complexity/complex
Karşıolum contrary, contraposition
Karşısav antithesis
Karşıt/lık opposit/ion
Kati/lik, katıyet precise/precision
―Kesin definite
―Sağın exact
Kâtil murderer
Katl, katil murder
Katletmek to murder, assassinate
Katliâm massacre
Katlanma reflection/reflective
Kavga/cı fight, quarrel/some, querulous
Kavim, kavmiyet/kavmî ethnicity/ethnic
Kavram concept
Kavramlaş/tır/ma conceptualisation
Kavrayış conception
Kaygı grief
Kefâret expiation
Keh saman, kehpare saman çöpü, kehkeşan samanyolu
Kehkeşanlara kaçmış eski güneşleri an! -Necip Fazıl
Kelime written word
Kelle sheep’s head
Kere (1) square brackets; (2) times
Kesîf dense
Kelime written word
(Duralı, “sözcük” kelimesinden nefret ettiğinden yokmuş gibi davranarak yazılı
sözü “kelime”ye, sözlü sözü de “laf”a atıyor. Halbuki laf dediğimizde sözden daha
hakir ve abes bir şeyi kastediyoruz. Hatta Pehlevice’de laf “halının altında biriken
tozlar” gibi bir manaya geliyordu. Onun için ben “written word”u “sözcük”e ve
“spoken word”u “kelime”ye atamamız gerektiğini düşünüyorum. "Laf" da bu
"hakir söz" anlamında Türkçe'nin bir inceliği olarak kalsın.)

122
(Dücane: Anlam taşıyıp taşımadığı dikkate alınmaksızın ağızdan çıkan seslere
lâfız, şayet hiç anlam taşımıyorsa lâf, anlam taşıyorsa kelime (sözcük);
tamlamaları kapsıyorsa kavl, cümleyi kapsıyorsa kelâm (söz) denir. Belirli bir grup
tarafından özel olarak kullanılan sözcüklere ise terim (ıstılah) adı verilir. (Jargon
ve argo ise tasnifin daha alt katmanları için kullanılır.)
Sözcüklerin anlamları, nesne ve olguların kavramları olur. Eski deyişle
(kelimelerin mânâları, şeylerin ve hâdiselerin mefhumları olur.)

Sözcükleri çözümleyemeyiz, sadece açıklarız, kavramları ise hem açıklar, hem de

çözümleriz. Olgulara gelince, olguların ta‘lili yapılır (nedenleri gösterilir,
nedenleriyle resmedilip açıklanır), kavramların ise sadece tahlili (tanımı).)

Kesin definite
Kesinkes/lik, yakîn/en certain/ty
Kesit segment
Keyfî arbitrary
Kırım carnage
Kıyım annihilation of a group of people
Kibâr courteous, refined, cultivated
Kimlik identity
(T.D: İnsan, ‘ham dirimli varoluşu’nun üstüne koyduğu ‘tuğla’larla ‘kimliğ’ini
inşâa eder. Kimlik inşâatının tamamı kişiliği meydana getirir. ‘Kişilik’, şu
durumda, bütün unsurların ‘görünüme-çıkmış-hâli’dir. İnsanın,
‘kendini–başkasından–ayıran’ unsurlar ile ‘kendi–imkân–boyutları’ üstüne
katlanması sonucunda ‘kimliğ’ini kurar. Bu ‘katlanma’ (reflexion) işleminde kişi,
ne denli yoğunlaşıp derinleşirse, onun kimliği de onca belirginlik, keskinlik ve
özgünlük kazanır. Kişinin, kendi maddî ile manevî yapabilirliklerini düşünerek
öğrenmesi, özden bilinçlenmesi demektir. Kısaca söylendikte, kişinin, kendi
hakkındaki bilgisi, özbilincidir. Bu da, öz bilgisi anlamına gelir. Bireylilik, dirimli
olması itibâriyle, maddîdir. Buna karşılık, kimlik, bir manevî yapıdır. Düşünmeğe,
dolayısıyla da bilmeğe dayanır. Bireyliliği ve kimliği düşünerek ‘ben’in boyutlarını
ortaya çıkarırız. ‘Bireylilik’ ile ‘kimlik’, ‘ben’in bütünlüğünü, yânî ‘benliğ’i verir.)
Korku fear
(Kaynağını hatırlayamadım:Korkmak sözcüğü korku'dan, korku da korumak'tan
türemiş olmalı, tıpkı tutmak'tan hareketle tutgu (tutku), atmak'tan atgı (atkı),
sarmak'tan sargı, silmek'ten silgi dendiği gibi korumak'tan hareketle de korgu
(korku) denmiş olmalı. Dolayısıyla korku korkmak'tan değil, bilâkis korkmak
—tıpkı korkuluk gibi— korku'dan türemiş sayılmalı.

123
Nedir korkmak?
Korkmak, kişinin kendini korumak istemesi anlamına gelir.
Kişi bir şeyden korkar, yani o şeyden kendini sakınır, kendini muhafaza etmeye
çalışır, o şeyin kendisine zarar vermesini engeller. Kendini sakındığı, muhafaza
ettiği ve koruduğu için korkmuş olur. Kendini herhangi bir şeyden koruyan kişilere
ise korkak denir. Çünkü korumak saklamanın, muhafaza etmenin diğer bir adıdır.
Meselâ ağaçları saklanmış, korunmuş, muhafaza edilmiş yere, ağaçlarının
saklandığı mahâl anlamında koru; bu ağaçlıklı yeri koruyan kimselere
koruyucu/koruyan anlamında korucu denir. Bugün pek bilinmiyorsa da bir
bekçiye, bir korucuya, bir mahalli muhafaza ettirmek anlamında eskiden korutmak
fiili kullanılırdı.)
Koru(n)ma protection
Köhne dilapidated, crumbling, shabby, out-dated
(Köhne aslında Farsça “eski” demek. Ama Türkçe’de “denî bir eskilik” gibi bir
nükte kazanmış. Aynı “vasat” gibi. Vasat aslında “orta” demek iken biz “denî bir
ortalık”dan bahsederken vasatı kullanıyoruz. “Denî” sözcüğü de böyle. Aslen
“alçak” demek iken “denî bir alçaklık” için kullanıyoruz. Zinde-canlı ve
mürde-cansız, yaşlı-bunak-moruk, ölü-mefta vs…)
Kudret strength
(T.D: ‘Kudret’, ‘kuvvet’in tersine, maddî yapıtaşlarından inşâa olunmamış bir
‘güç’tür.)
Kural/lı/lık rule/regular
Kurucu constructive, constitutive
Kurul commission
Kurulu established
Kuruluş establishment
Kurum, müessese institution
Kuruntu delusion
Kuşku doubt
—Şüphe suspicion
(Kuşku ve şüpheden aynı şeyleri mi anlıyorsunuz? Ben kuşkuyu sistemli, amaca
yönelik bir edim; şüpheyi ise gündelik hayata dair, sistemsiz, her boku bilme
arzumuzdan kaynaklanan görece önemsiz bir edim gibi anlıyorum. Bu konuda
daha detaylı bir yazı:
https://www.blogger.com/u/0/blog/post/edit/8371931173864382182/31713909781
19456395 )
Kuvve potentiality
Kuvvet force

124
Küfr
(Elmalılı: Küfr lugatta küfrün mânâsında setr-i nimet/nankörlük demek iken,
bunun aslı olan kefr mutlak mânâda setr/örtmek anlamına gelir. Nitekim tohum
eken çiftçiye ve aynı şekilde geceye kâfir, meyve tomurcuğuna kâfur, kalça
etlerine kâfire denilmiştir. Dolayısıyla kefr mutlak ve genel anlamıyla setr/örtmek,
küfr ise [şükr'ün zıddı mânâsında] setr-i nimet/nankörlük demektir. Lisan-ı din'de
ise küfür, iman'ın zıddıdır ve imansızlık anlamına gelir.)

Lağv [1] (Kurum, kuruluş vsb. için) ortadan kaldırma; hükümsüz bırakma;
feshetme. [2] Boş ve anlamsız söz. ve lâğv işittikleri zaman ondan yüzlerini
çevirirler -Elmalılı Mealinden [3] Yanılma; hata etme.
Lağviyat [1] Boş sözler; gereksiz sözler. [2] Boş işler; gereksiz işler.
(Laga luga ifadesi, “söyledi söylendi” anlamındaki laga luga (‫ )لغا لُغا‬deyiminden
gelmektedir.
Lugat kelimesi, “1. lakırdı, söz, sözcük, 2. dil (language)” anlamındaki luga(t) (‫)لغة‬
sözcüğünden gelmektedir. Lugat kelimesi esasen dilin, anlamdan bağımsız olan
salt fonetik yönünü ifade eder. Modern Türkçede ön plana çıkan ikinci anlamı,
kitabu’l lugat “sözcükler kitabı” deyiminden türemiştir.)
Lâhût Divinity, the sphere of the Divine nature
Lâtife anecdote
Lugat jargon

Mahal/lî location/local
Mahalle quarter
Maharet dexterity
—Kabiliyet ability
—Meleke aptitude
—İstidat faculty
—Vasıf attribute
—Yetenek skill
—Beceri talent
Mahfî concealed, covert
Mahrem/lik confidential/ity, intimate/intimacy
Makûle, kategori category
Makûl/luk reasonable/ness
Mal possession
Mâlik possessing, owning/owner
Malumat information

125
Mantık/î logic/al
Manzûm/e (1)written in rhyme and metre. (2) arrangement
Marifet knowledge of God
Maşerî collective
Mefhum notion
Mehâbet fear
Mehâret dexterity, deftness
Melâl spleen, iç sıkıntısı, bun, usanç
(Melül / melul bıkkın, bungun, usanma. Malûl bu ikisinden ayrı, illetten gelir ve
“hastalanmış” demektir. “X ile malûl” denildiğinde “x yüzünden sıhhatsiz ve
işlevini yerine getiremiyor” demektir. Bir nevi hasta ile bozuk arasında, ne hastalık
gibi tamamen dirimsel, ne de bozukluk gibi tamamen mekanik bir “sorun”.)
(Buadelaire’in Spleen et idéali Melal ve ülkü / ideal diye çevirmenin en uygunu
olduğunu düşünüyorum.)
Melek angel
Meleke aptitude
—Beceri talent
—Kâbiliyet ability
—İstidat faculty
—Vasıf attribute
—Yetenek skill
Melekût dominicality
Memat ölmek
(m-w-t kökünden Mevt ölüm, meyte hayvan leşi, mevât sürülmemiş topraklar,
sahipsiz yerler, temavüt kendini ölmüş gibi gösterme Temevvüt Bir organın
çürüyüp ölü haline geçmesi)
Menkıbe legend
Merâm intent, objective
Merhâle step, stage
Merhâmet compassion
(T.D: ‘Sevgi’, ‘ben’in, ‘kendi’ni ‘ben–olmayan’a katıp karıştırma çabasıdır.
‘Ben–olmayan–sen’in duygularına ‘ben’in katılmasına ‘duygudaşlık’ diyoruz.
‘Duygudaşlık’, ıztırâb ile acıda da sevinç ile neşede de görülür. ‘Duygudaşlığ’ın,
ıztırâptaki tezâhürü, ‘merhâmet’tir. Onun da, zayıf ve yüzeyde kalan hâli, ‘acıma’;
en güçlü ve tanrısal kudretteki ifâdesiyse, ‘rahmet’tir. …‘Duygu’nun sınırlarını
tanıması durumuna ‘insâf’ diyoruz. ‘İnsâf’ duygusu da bize ‘hayat’ın esâsını teşkîl
eden ‘adâlet’i duyurur.)
Mesel parable

126
Mesele matter —in the sense of problem
Meşrûu/luk legitimate/legitimacy
Metâa goods, marchandise
Mevki (1) position, rank, post; (2) site, seat
Meziyet pre-eminence, distinction
Meziyet pre-eminence, distinction
Mezkur adı geçen, zikrolunan
Mıntıka zone
Mirâs heritage
—Tevarüs inheritance
Mısrâa line of poetry
Mirâs heritage
Mîsâk covenant
Misâl/meselâ example/for ~
Mizâç disposition, temperament
Muammâ/lı enigma/tic, cryptic
Muğlak obscure
―Müphem vague
Muhabbet (1) affection; (2) affectionate conversation; (3) love of God
Muhâfaza maintenance, preservation
Muhal: Tasavvuru kabil olmayan. İmkansız ile aynı değildir.
Muhâlefet opposition
Muhâlif opponent
Muharebe battle
Muharrir novelist
Muhasara siege
Muhatap collocutor
Mukaddem precedent, preceding
Mukâbele reciprocation, retaliation
Mukâbil contrary, opposite
Mutlak/cılık absolute/Absolutism
Mutlu/luk happy/happiness
Mücâdele struggle, kampf
―Kavga quarrel, fight, schlagerei
―Savaş/çı war/rior, Krieg/er
Vuruşma, muharabe battle, Schlact
Er meydanı Battleground, battlefield, Schlachtfield
Mücrim criminal

127
Müdrike perspicacity
Müeddep well-mannered
Müellif author
Mühre Satranç taşlarının her biri
teklik ve çiftliğimiz hevadan değil / canımız mühre gibi Hüda’nın elinde -Mevlana
Müktesebât acquisition/s
Mülâhaza consideration
Münâkaşa dispute, debate
Müphem vague
―Obscure Muğlak
Mürebbiye tutor
Mürît novice
Mürşît in mysticism: Spiritual guide, master; in Indian mysticism: Guru
Müstahkem mevki fortification
Müstâkil (1) single; (2) independent
Müşkül/pesent strenuous, ticklish, thorny/demanding, fastidious
Müteâkıp subsequent
Mütekâbil corresponding, correspondent, counterpart
Müzâkere deliberation; negotiation
Müzellef (Ar. zulfe “hafif karanlık, akşam karanlığı”ndan Fars. muzellef
“zülüflenmiş, zülüflü”) Sakal başları hafifçe kararan, yüzünde yeni yeni tüyler
çıkan, yüzü tüylenen (genç)

Nâm appellation
Nazım versification, verse
Nâzik polite
Neden/sel/lik cause/causal/ity
Neden – etki bağıntısı cause – effect nexus
Nefs/î psychy/psychic
Nesil human generation
Nesir prose
Nesne/l object/ive
Neşet etmek to come into existence; originate
Neşvünemâ bulmak to flourish
Niyet intention
Niyet sahihliği OrtL intentio recta
Nizâm/î regulation/regularized
Noktainazar standpoint

128
Numûne model; examplary
Nur divine light
Nutuk oration
(n-t-k kökünden Nutuk söylev, natık konuşan [hayvan-ı natık, konuşan / düşünen
canlı, zoon logon], natıka konuşma yeteneği, entak güzel söz / nutuk söyleyen,
mantık lógos "söz" sözcüğünden türeyen logikē "mantık" soyut adının Arapça
eşdeğeridir, istintak sorgu, mustantık sorgu memuru)

Okuma reading
Okumuş well-read
Olağan normal
Olağandışı abnormal
Olağanımsı paranormal
Olağanüstü extraordinary
Olay event, happening
Olgun ripe
Olup bitmiş bygone
Oyuk: Hollow
(Türkçe’de “oyuk” sözcüğü sadece fizikî manada kullanılıyor. Mecazen de
kullanmalıyız. Tabii ki Türkçe’de oyuk demekle İngilizce’de hollow demek aynı
manaları çağrıştırmıyor, lakin ne olur? Bizimki de birazcık farklı temayüllerde bir
sözcük olsun…)
Öbek group
Öbür, öteki the other
Ödev duty
Öğe chemical element
―Unsur
Öğrenci pupil
Öğrenim learning, formation
Öğreti doctrine, teaching
Öğretim teaching, schooling
Öğretmen teacher
Ölçek scale
Ölçme(k) measuring; to measure
Ölçü measure
Ölçülüp biçilebilinir measurable–assessable
Ölçüm measurement
Öldüren killer

129
Öldürme killing
Öldürücü lethal
Ölme dying
Ölüm death
Ölüm – kalım yahut hayat – memat meselesi matter of life and death
Ölümcül fatal, moribund
Ömür life span
Öncü forerunner, precursor
Önder leader
Öneri offer
Önerme, kaziye proposition
Örf/î common usage, convention/al
Örnek sample, specimen, standard, examplary
Öyleki yet; indeed
Öz kernel; self
―Kendi nefs, zât
―Benlik ego
―Kendi own
―Kimlik identity
―Özden quintessencial
―Özgün original
―Zât/î essence/essential
(T.D: ‘Kendini türdeşlerinden farklı biçimde sergileme gücünü kendinde bulmağ’a
‘özerklik’ diyoruz. …Düşüncesi üstünde katlanarak düşünebilen, hareketlerini de
düşünceleriyle biçimlendirir. Düşünceler yoluyla biçimlendirilen hareketlere eylem
diyoruz. Şu hâlde kendi başına eyleyebilmekçin kendikendine, yânî özerkce
düşünmek gerekir. Başka bir mercie bağımlı kalmadan düşünmekse, hür olmak
demektir. Kendi düşünmeleri doğrultusunda hareket eden yahut eyleyen de özerk
kişidir. Düşünme dizileri arasındaki mantık bağlantılarını dikkatten kaçırmamağa
özen gösteren, tutarlı düşünür. Tutarlı düşünme çabasındaki kişinin, bu uğurda,
düşünme dizilerini süreklice, düşünerek, denetlemesi, onu bilinçli kılar. Böyle
birinin eylemleri arasında da sıkı bir düzen bulunur. Eylemlerinde tutarsızlık
bulunmayana da disiplinli kişi deriz. Buna karşılık, yargılarında, davranmalarında,
hâl ile hareketlerinde tutarsız olan kişi, tabiatı itibâriyle böyleyse, delîdir; yok, bu
tavrı, sunî yollardan meydana geliyorsa, serhoştur. Bir kimsenin davranmasını, hâl
ile hareketlerini, tavır ile tutumlarını belirleyen ahlâkıdır. Davranmalarını, hâl ile
görünüme çıkan hareketlerini, yânî eylemlerini kendine ve başkalarına karşı hâlis
niyet besleyerek belirleyen, ahlâklı kişidir. Ahlâkında oynamalar olmaz, hep aynı

130
minvâlde yürürse, bu kişiye dürüst deriz. Dürüst kişinin en belirgin vasfı, özü ile
sözünün, niyeti ile amelinin birbirlerini tutmalarıdır. Gerçi dürüst olmayan kişinin
de özü ile sözü çakışabilir, örtüşebilir. Ölçüsü nedir öyleyse? Niyetin hâlis olup
olmamasıdır. Bu hususu nitekim, Immanuel Kant, şöyle dile getirmiştir: “...irâdeni
izhâr edebileceğin öyle bir kural uyarınca davran ki, sonuçta o, genelgeçer bir yasa
değerini kazanabilsin.”)
Özbilinç self-consciousness
Özçiftlenme selfduplication —in cytology
Özge dissimilar
Özgül specific
Özgüven selfconfidence, selfreliance
Özlem, özleme longing
Özsaygısı selfrespect
Öztahripkâr: self-destruktif
(Sırasıyla şöyle düşünüyorum:
Annihilation/eradiction, ruination, ve destruction.
Helak, yıkım ve tahrip.
Dile özen göstermeliyiz. O yüzden öztahripkâr diyorum, özyıkıcı değil.)

Pâyıtaht capital of a monarchy, sovereign’s residence

Put idol
Putataparlık idolatry

Rab
(Elmalılı: “Rab” aslında terbiye mânasına bir masdar olduğu hâlde mübalağa
kasdıyla mürebbîye ıtlak edilmiştir ve masdarında “rubûbiyet” denilmiştir ki çok
âdil yerinde “adl” denilmesi gibidir. İşte bu mübalağa mânasından dolayı “rab”
sâde mürebbî mürâdifi değil, ayn-ı terbiye gibi olan ve binâenaleyh istîlâ, istilâ,
inâyet, tedbir, zabt ve tasarruf, telkin ve irşad, teklif, emr ü nehy, tergīb, terhîb,
taltîf, tekdîr gibi terbiyenin bütün levâzımına mâlik kuvvetli ve ekmel bir mürebbî
demek olur ve bu münasebetle sâhib ve mâlik mânasına dahi gelir. Meselâ hâne
sâhibine “rabbü’d-dâr”, bir sermayenin mâlikine “rabbü’l-mâl” denilir. Bunda da
sadece sâhib ve mâlik mânalarından fazla bir mefhum vardır. “Rabbü’l-mâl” tâbiri
bile mudârebe ve selem gibi bir muâmele-i ticâriye nokta-i nazarından söylenir.
Binâenaleyh ale’l-ıtlâk “rab” denildiği zaman sâde mâlik veya sâde terbiye
mefhumları değil, ikisine de bütün levâzımıyla sâhip olan bir kadir-i kayyûm
anlaşılır ve bunun için Allah teâlâ’dan başkasına hususiyeti anlatır bir izafet
yapılmadan müfred olarak “rab” ıtlâk olunamaz ve kemâl-i marûfiyeti ifade eden

131
“er-Rab” ve umum ifade eden “Rabbü’l-âlemîn” gibi izâfetle hiç yapılamaz. Şu
hâlde “rab”, “rubûbiyet” denince anlayacağımız mâna kudret-i bâliğa ile zabt ve
tedbir ve terbiye mefhumlarıdır, yani bunları yapabilecek bir kudret-i bâliğaya
mâlikiyettir.)
Râbıta bond
Rahat ease
Rahim (1) the Merciful; (2) womb
Rahmânî insan OrL vir Deī
Rahmet mercy
Rakîk exquisite, subtle, delicate, frail
Refah wealth
Renç labor
(Bu benim teklifim. Renç Farsça'da zahmet demek. Rençber de kelime anlamıyla
zahmetçeken. Labor'a tekabülen pekala yakıştığını düşünüyorum. Labouring fiili
için de renç etmek ya da rencetmek kullanılabilir.)
Rençber labourer
Ret rejection
Rızk livelihood
Ricat retreat
Ruh/î, ~lu soul/ful
Ruhhekimi psychiatrist
Ruhhekimliği psychiatry
Ruhulkuddus Holy Spirit
Rûyâ dream
Rücûu retrogression, regression
Rüküş showy, tawdry

Saadet/mesut bliss/ful
(T.D: İmdi, meşrûuluğunu ‘Tanrı Buyruğu’nda bularak vicdânca müsterih
olmasından ötürü, gece gündüz huzur içerisinde yaşayan kişi, ‘mesut’tur. Aslî
kaynağı Tanrı Buyruğu olan ‘yapmalıyım özden– buyruğu’ doğrultusunda
davranıp eylemek, şu hâlde ‘saadet’tir. Ona nâil olan, dünya hayatının
getirdikleriyle doğmaktan, böylece mutluluğa ermekten, götürdükleriyle de
ölmekten, yânî yeise düşmekten kurtulur. Varolma ile yokolma, başka deyişlerle,
doğma ile ölme, mutlanma ile yeise kapılma çenberlerini kırıp çarkını aşmış kişi,
artık ebedî hayatın, demekki saadetin mâlikidir. Bunun da nihâî merhâlesi,
Tasavvuf tabîriyle, ‘fenâ’ hâlidir. Hinduların Moksa yahut Mukti, Burkancıların da
Nirvana dedikleri, ‘Fenâ’ hâline yücelmiş olan, Tanrı Buyruğundan kaynaklanan

132
‘yapmalıyım özden–buyruğu’na uymak doğrultusunda karar yenilemek
hürlüğünden kurtulmuş kişidir. O, kendini Allah ‘aşk’ında kül etmiştir. Bu ne
demektir? ‘Fenâ’, ‘varolma’nın ‘söndürülme’si, ‘silinme’si hâlidir. Burada
varolma, kendi başına bir birim, bir varlık olmak özelliğini yitirir. Suya düşen
korun sönmesine benzer biçimde, o da, ahlâkın bağrında eriyip gider. Bu süreçte
maddî merhâle, ruhî olana, oradan da manevî aşamaya katılıp karışarak gittikce
mufassal bütünlükler oluşur. ‘Benliğim’in beden–nefs örfünün, ‘benimliğim’in
ruh–akıl ahlâkına, onun da, manevî yücelişin nihâyeti demek olan Allah aşkına
iltihâkı ve hepsinin orada eriyip tümlüğe kavuşması, süreç çenberini kapatır:
“Sonunda Rabbinedir (gidiş)”)

Safha phase
Safsatacılık Sophism
Sağın exact
Sağlık health
Sâhip/ sâhib olmak owner/to own
Sahte false
Sâik motive
Sâkin/lik calm/ness
Saldırgan/lık aggressive/ness
Saldırı, saldırma offensive, attack, assault
Salt mentally or cognitively pure
Salt insan-oluş being-pure-human —Alm rein-Mensch-sein
Samet Lord, Protector, Patron; God’s attributes ―all of them
Samut (Ar. ṣamt “susmak”tan ṣamūt) sürekli susan ya da çok az konuşan, suskun.
Ahla istida edecek ahvâl değil / Kim bana kıymazsan bilebilir / Dünya dedikleri
samut küp / Acılar tınladıkça bende / Hep seni seslendirir. -İsmet Özel
Samimî sincere
Sapıklık perversity
—Cinsî sapıklık sexual perversity
Saplantı fixation; Fr idée fixe
Sapma deviation
Sav thesis
Savaş war
Savunma defence
Saygı/lı, ~sız respect/full, ~less
Sebep reason
Semâ/vî heaven/ly, celestial

133
Semere sequel
Sentez, tahlîl, çözümleme synthesis
Sergi exposition
Sergileme presentation
Servet riches
Ses voice
Sescil phonetic
Sevme/k like, liking; love; to ~
Sevgi fondness; affection; regard.
Sevişmek (1) to love one another, to love reciprocally; (2) to make love, to have
sex
Seyyar mobile
Sezgi intuition
Seziş premonition, presentiment, foreboding
Sığınma, ilticâ refuge
Sıhhî hygenic
Sıkıdüzen discipline
Sıla reunion, coming together, visiting one’s native land
Sıla hasreti homesickness ―Alm Heimweh; Port saudade
Sındırgı scene of a defeat.
Sındırgın broken, defeated,
Sınıf class
Sınıfla/ndır/ma classification
Sır(r) (1) mystery; (2) the occult
Sıradüzeni hierarchy
Sırâtımüstakîm the upright path, the right road
Silsileimerâtip spiritual gradation
Sinir nerve
Sinir bozukluğu neurosis
Siyasetçi
(Dücane: Devlet adamlığı sürekliliği gözetmeyi gerektirir; kalıcı ve sürekli olanı.
Siyasetçilik ise günü ve/veya dönemi kollamakla sınırlı kalabilir.)
Sohbet conversation
Sokulgan/lık sociable/ness
Solunum respiration
Son end
Sonraki successive
Sonuç result

134
Soru question
Sorun problem
Soruşturma interrogation, enquiry
Soykırım genocide
—Cinâyet crime
—Hûnhârlık bloodshed
—Katliâm massacre
—Katillik murder
—Kırım slaughter
Soylu highborn, stately
Soyoluş phylogenesis, phylogeny
Soysuzlaşma degeneration
Söylem, söyleme discourse
Söyleşi dialogue
Söz utterance, word
Sözbaşı prologue
―Giriş introduction
―Mukaddime prolegomenon
―Önsöz foeword, preface
Sözdizimi synthax
Sözlük dictionary
Sözlükcük glossary
Sözsonu epilogue
Sözvarlığı, sözdağarı, kelîme haznesi vocabulary
Suç/lu guilt/y
Sürat/li speed/y
Süreç process
Sürecötesi transprocessive
Sürüngenler reptiles

Şarkı song
Şart/lı, ~sız (1)condition; (2)hypothetical; (3)categorical
Şehir city
Şehirleşme urbanisation
Şehvet/li lust/ful, sensuality/sensual
Şenâat/şenâyi wickedness; incest/incestuous
Şeref honour
―Haysiyet dignity

135
(Dücane’nin fevkalade ayrımını hatırlamakta fayda var:
Şöhret: Halkın sana verdiği değer.
İtibar: Seçkinlerin / ehlinin sana verdiği değer.
Haysiyet: Senin sana verdiğin değer.
Haysiyetsizin itibarı olmaz, ve fakat şöhreti olur.)
Şerr evil
(Aynı kökten gelen Şerare diye bir sözcük var ki hem kıvılcım hem de yaramazlık
anlamına geliyor. Dile meftun eden detaylardan. Şirret sözcüğü de bu kökten.)
Şey (ET neŋ) thing
Şimdi now, present
Şüphe suspicion
―Kuşku doubt
―Şekk
(Dücane: İki seçenek arasında sıkışıp kalanların haline şekk, daha çok seçenek
karşısında kalanların haline tereddüd veya şüphe, kuşkunun bütün türlerine ise
rayb adı verilir. Sözgelimi Tanrı'nın var olup olmaması hakkında kuşkuya düşen
kişi şekk etmiş; karşılaştığı kişinin Ali mi, Veli mi, Hasan mı, Hüseyin mi
olduğundan emin olamayan kişiyse şüphe etmiş demektir. Tam da bu noktada
Kur'an'ın, kendisini, "Allah katından nazil olduğunda rayb bulunmayan bir hitab"
olarak tanımladığı hemen hatırlanmalıdır.)
(Ben şüpheyi bir kararsızlık, bir his gibi anlarken, kuşkuyu daha çok resmi, nesnel
düşüncelerle bağdaştırıyorum.)

Tahkimat: bir yeri düşman saldırısına karşı koyabilecek duruma getirmek için
yapılan hendek, siper, haberleşme gibi savunma tesislerine verilen ad.
Takât energy
(ben bunu manevi, tinsel, ruhsal energy olarak kullanalım diyorum)
(T.D: Duyularla doğrudan yahut hattâ dolaylı tesbît edemediğimiz bu gizli gücün,
canlı-olmayan doğadaki tezâhürüne ‘tâkat’ (énergie); ‘beşer’in uzvî–dirimsel
(organique–biotique) düzlemindekine ‘nefs’ (psyché); ‘insan’daysa, uzvîlik–
dirimsellikten bağımsız biçimde kendini duyuruşuna ‘ruh’ (âme) diyoruz. Tâkat da
nefs de ruh da, tarîfi (définition) ile tanıtlanması (démonstration) imkânsız olan o
‘gizli güc’ün tezâhür etmiş üç farklı hâlidir.)

Takdîs sanctification
Takvim Ar. ḳiyām “düzelmek, tanzim etmek; kıymeti belirlenmek”ten taḳvіm
(“Fiziki varlığımızla olan kendimize özgü uyum, duruşumuz. Onu taşıma, onda ve
onunla devinme/varolma tarzımız… Maneviyatla, derunî yaşantılarla

136
ilişkilendirdiğimiz veçhemizi dışavurmamız.” Bahsettiğim anlam aslında ressamın
çizdiği kişinin benim takvimle karşıladığım ama aslında “fiziksel heksis” denilen,
bedeniyle olan kendine özgü uyumunu yansıtabildiğini anlatmak için kullanılan bir
terim. Bunun bildiğim en mükemmel örneği Monet’nin Mallarmé portresidir.
Monet, Mallarmé’nin o andaki bilmenin tatlı uyuşukluğuna tutulduğu tembel ve
yayvan edasını adeta zamanın uçuculuğundan kapıp boyalar vasıtasıyla tuvale
zaptetmiş. Lucien Freud’un resimlerine de bakılabilir. O da insanın takvimini
olduğu haliyle zapteder. Rilke’nin Ceylan şiiri de ceylanın takvimini mükemmelen
tasvir eder.
Peki neden “takvim”? Takvim’in anlam evrenine bakalım:

Şu bağıntıları bilhassa mühimsiyorum: Kıvam, Kıyam, Kaim, Makam ve Kıymet.

Zaten canlıların ezeli-ebedi belirlenmiş özleri olduğunu düşünmediğim için -ki
evrim de bizi bu düşünceye vardırıyor-, Heidegger gibi “Bir şeyin her nasılsa öyle
olma hali onun özüdür” demekten başka bir şey elden gelir mi?
Kurtta beni cezbeden şey tam da onun her nasılsa öyle olma hali. Bedeninin
kendine has esnekliği, sakinken yumurcak ve azgınken yırtıcılıkla kaim o
hayretengiz hamle ve tavırları.
Arapça’da şöyle bir söz vardır: ‫ قيام العلم بالقلم‬/ Kıyamul ilmi bil kalemi. Kıyam
burada derin bir idrakle kavranılıyor. Salt dikilmek değil de bilfiil mevcudiyet
anlamında. Bilginin ayağa kalkabilmesi, vücut kazanabilmesi, kaleme bağlıdır
gibi.
İşte bu anlamda kurdun kıyamı, bilfiil mevcudiyeti de kaim olduğu yırtıcı ve
yumurcak ikicil tavra, kedigillere özgü esnek ve seri kıvama, asalet ve zarafeti
sebebiyle yerleştiği makama ve ona verilen kıymetle sağlanır.
Takvimi de, bütün bunları fizikî varoluşunda, bedeninde ve tavırlarında sergileme
tarzı olarak anlıyorum.)
Talebe student
(Dücane, talebeyi öğrenciden ayrıştırmak için öğrenciyi edilgin, talebeyi etkin
anlıyordu. Öğretmen öğrenciye bilgiyi vermek zorunda iken, talebe
öğretmenden/matlubdan bilgiyi kendisi alır. Talebe-talip ikiliği de izahtan vareste.)
Talîm dril/ling, train/ing

137
Tanık/lık witness/testimony
Tapınak temple
—İbâdetyeri place of worship
—Mabet house of God, sanctuary
Tapınakcılar Knights Templars
Tarif
(T.D: ‘Nasıl’, bir olayın cereyân şeklini bize verir. ‘Neden’, o olayın başlangıç
safhası nedir? Hangi âmiller o olayı başlatmıştır? Buna cevap getirir. ‘Niçin’,
olayın yöneldiği gâyeye cevap getirir.
‘Nasıl?’, denel düzlemdeki soru şekli olup esâstır. ‘Neden?’, ‘nedenli–denel
–düzlem’ üstünde yükselen ‘teorik çatı’dır. ‘Nasıl?’la, vâkıa çeşidinden olayın
olup bitme tarzı soruşturulur. Soruşturmadan elde edilecek sonuç, ‘tasvîr’
tertîbinde bir ‘açıklama’dır. ‘Tasvîr’, ‘olay’ın, vukûu ânında olup bitişinin ‘söz’le
yahut ‘çizgi’yle aktarılması, ‘resmedilme’sidir. ‘Neden?’ ise, açıklamayı yapanı
zamanca geriye taşır. ‘Olay’a yol açan âmiller, sıralanıp dökümlenir. Böylece
‘olay’ın vukûu bulma ânından uzaklaşılır. ‘Neden’ sorusuna getirilen ‘açıklama’,
‘nasıl’a verilen ‘tasvîr cevabı’ gibi ‘vâkıa yüklü’ ve ‘canlı’, demekki ‘tasavvur
içerikli’ değildir. Daha ‘soluk’ ve soyuttur. ‘Neden’ sorusuna verilen karşılık,
‘nasıllı’nın ‘tasvîr cevabı’nın tersine, ‘tarîf’ neviinden ‘açıklama’dır. ‘Tarîf’,
‘tasavvursuz’ olup ‘kavram’laşmış dil değerleriyle örülü bir ifâdedir. Bu söz
değerleri tekanlamlılığa ulaştıklarında, bunlara ‘ıstılâh’ yahut ‘terim’ denilir.
Tekanlamlı söz değerlerinin çizgisel (grafik) ifâdesi ‘formül’dür.)
Tartışma discussion
Tasavvur representation
(Ben Schopenhauer tercümesini de dikkata alarak tasavvur’a “bilinçsiz
representation”, tasarıma da “bilinçli representation” demeyi teklif ediyorum.)

(TD: Duyu verilerinden türeyen algıların, izlenimler ile görüntülerin, yaşamanın

başını çektiğini söylemiştik. Belirginleşip ‘benim’e değerlendirme imkânını temîn
eden soyutlama ile genelleme basamaklanışında zaman – mekân salt biçimleme
etkenlerinin çerçevesinde daha üst dereceyi teşkîl eden, tasavvurdur. Sonunda
kategorilerin denetiminde kavram algıyla buluşur, kaynaşır. Ne var ki, tasavvur
yüklü, ev, masa, dağ, ağaç gibi, kavramlar, soyutlama merdiveninin en alt
basamaklarında dururlar. Bunlardan gerek menşe gerekse yapı bakımından ayrı
olup andığımız ‘merdiven’in üst basamaklarında duran duyu verisi türevlerinden
ya git gide uzaklaşmış ya da hepten bağımsız olan kavramlar vardır. Bu ‘saltımsı’
yahut doğrudan doğruya ‘salt kavram’lara ‘fikir’ demiştik. İşte fikirlerin vucut
verdiği inanç türüne duygu diyoruz. Elbette ‘duygu’ların dahî ‘benim’in ‘dış’ıyla

138
bağlantıları bulunur. Ancak, bağlar, dolaylı ve zayıftırlar. Bu yüzden, ‘duyu’ların
tersine, ‘duygu’lar, ‘dış’ın ‘iç’imizdeki ‘tezâhür’ü yahut iz düşümü değildirler.
Sonuçta onları duyu verileriyle bağlantılı görmek yanıltıcıdır. ‘Duygu’lar,
haddizâtında ‘sezgi’lerin semeresidirler. Dış kaynaklı ‘duyu’ların (yine) tersine,
‘duygu’ların ‘kök’ü ‘iç’tedir. ‘Duyu verileri’nin, ‘duyu verisi evresi’nden ‘algı
aşaması’na kadarki süreci ‘duyu/m’dur. Algı aşamasında duyu verileri
anlamlandırılırlar. İdrâk safhasındaysa manâlanırlar. Oysa, dışarıdan duyup
algıladıklarımızdan farklı olarak içimizde ‘yakaladığımız’ ‘sezgi’yi, basamak
basamak merdiven çıkarcasına aşamalar kaydetmeksizin, doğrudan doğruya
‘idrâk’ edip ona ‘manâ’ atfederiz. Şu son bahsi geçen süreç de ‘duygulanma’dır.
Sonuçta, gerek ‘duyu’nun gerekse ‘duygu’nun gelip çattıkları, nihâî biçimlerini
aldıkları merhâle ‘idrâk safhası’dır. ‘Duyu’ ile ‘duygu’, o hâlde, birbirlerinden
tümüyle kopuk, tecrîd olmuş veriler değildir. Tersine, ikisi birbirini ‘algı’da
kısmen, ama ‘idrâk’te topyekûn tamamlar. İkisinin birbirini son aşamada
tamamlamasına zâten ‘idrâk safhası’ diyoruz. ‘Dış dünya’ya dair ‘tasavvur’un
kaynağı, ‘duyu’lara dek geri gider. ‘Duygu’lara gelince; onlar da, ‘düşünce’ler
gibi, ‘duyu verisi’ çıkışlı ‘tasavvur’ içeriğine kavuşarak ‘ete kemiğe bürünür’.
‘Biçim’, ‘düzgünlük’ sağlar. ‘Düzgünlük’ kazanmış ‘duyu’, ‘tasavvur’laşıp
‘anlam’lanır. ‘Akıl’ menşeli ‘kavram’, ‘algı’nın taşıyıp getirdiği ‘tasavvur’u
‘idrâk’ edince ortaya ‘düşünce’ çıkar.)
Tasavvurlu imagery
Tasrîh -sarih’ten - clarification, specification
Tecâvüz rape, ravish, aggression
Tecessüs -casus’tan- curiosity
(T.D: Yaşatıcı olup da kullanım değeri taşıyan öğrenmenin davranışca ifâdesi,
‘tecessüs’tür. Akşamleyin perdesi çekilmemiş pencereden odanın içine şöyle
bakmak ‘tecessüs’e örnektir. Buna karşılık, yaşatırlığı, kullanım değeri âşîkâr
olmayıp da sırf kendisiçin arzulanan —nazarî/teorik— ‘bilgi’nin öğrenilmesi
irâdesi ‘merak’tır. Bunun dile getirilme biçimi ‘soru’dur.)
Tecrübe experience
Tedbîr precotion
Tedrîs lecture
Teemmül -emel’den- reflexion, düşüncenin üstüne katlanma
Teemmüllü düşünme reflexive thinking
Temaşa
(Temâşâ: Hoşlanarak seyretmek. Ama ben “Theoria”ya karşılık, yani gördüğünü
kuşatarak bakışı altında tutma anlamında kullanıyorum.)

139
(Dücane: Theoria, manzara esasında temaşadır.” Buna “nazariyat” diyoruz.
Theoria nazariyattır ama theoria, tanrısal görü, yani tümel bakış olduğu için
“manzara esasında görmek” demek. Görüşünüz size manzarayı oluşturur, dışarıda
bir manzara var ve ona bakıyorsunuz demek değildir. Manzara sözü, “nazar”dan
türetilmiştir; içeriden dışarıya doğrudur, dışarıdan içeriye doğru değildir. Algıya
dayanmaz, duyulara dayanmaz, dolayısıyla zihinsel değildir. Aynı Pitagoras’ın dik
üçgeninin teoremi gibi, içeriden dışarıya doğrudur, dışarıdan içeriye doğru
değildir.)
Temyiz discernment
Terbiye
(Elmalılı: “Terbiye”, bir şeyi kademe kademe, tedrîc [derece’den] ile kemâline
eriştirmektir
ki bunun eseri ıstıfâ [safa’dan, saf olanı ayıklama] ve tekâmül olur.)
Tefekkür, fikr’den, murâkabe, seyir meditation, düşünme biçimlerinin hepsini
kapsayan “derin düşünme”
―Tezekkür, zikr'den, geçmişe yönelik düşünme, geçmişi hatırlayıp geleceği inşa
etmek ve yapılmış hataları tekrarlamamak, öğüt almak.
―Tedebbür, dübür-arka-dan, geleceğe yönelik düşünme, önlem alma, tedbir.
―Teakkul, akl'dan, geçmiş ve gelecek arasında bağ kurmak,
Tefsîr exegesis
Teftiş inspecttion, roll-call
―Sınama test
―Sınav exam
―Yoklama quiz, call-up
Tek single
Tekâbül/ mütekâbil correspondence/corresponding
Tekaddüm/mütekaddim precedence/preceding
Tekâmül spiritual development (kemal'den, kemal - kamil - ikmal - tekamül -
tekmil)
(T.D: Maddî etkileşmelere sahne olan bünyelerin tür düzleminde genetik
değişimlere uğrama dizileri ‘evrim’ken, ‘nefs’lerde ‘bilinç’lerin uyanıp
keskinleşmesi süreci ‘tekâmül’dür. …‘Yaşama’ temelleri üstünde hayatın inşâası,
dolayısıyla da beşerlilikten insan–olmaya dönüşme süreci ‘tekâmül’dür. Tersine,
hayatın, yaşamanın üstüne yıkılması, böylece insanın beşerleşmesi de ‘rücûu’dur.
…Tekâmül, tecrübe ile düşünceye dayanarak kişinin kendi maddî ile manevî
gücünün sınırlarını tesbît ile tayîn etme maksadına yönelik çıktığı keşîf
yolculuğunda katettiği mesâfedir.)

140
(Dücane: “Tekemmül etmek” tamamlanmak demek iken, “tekâmül etmek”
tamamlanma yolunda ilerlemek (evrim) demek.)
(Dücane: ‘tamam’ın karşıtı noksan ; yani eksiklik; ‘kemâl’in karşıtı da zevâl; daha
eski addedilebilecek bir karşıtıysa âfet. Tıpkı şairin dediği gibi, bir tür yokluk hâli:
Handan ol gönül ki visal ihtimali var
Firkat kemâle irdi, kemâlin zevali var.
Kemâle ermek zamanda, zamanla gerçekleşen bir tür hareket gibi görünüyor.
Çünkü kemâle ermenin en azından bir süreç içinde gerçekleştiğini, dikkat edersek
eğer, fark edebiliyoruz. Hiçbir şey/kimse bir anda ve birdenbire kemâline ermez.
Kemâle ermek , kemâle ulaşmak demek. Üstelik bir anda değil, bir süre içinde
ulaşmak demek. Nitekim ustalarımız, lezzet ve hazzı, “bir şeyin kemâlini idrak
edip bu kemâle nâil olmak” şeklinde tarif ederler. Keza “bir şeyin zevalini idrak
edip nâil olmak” da elemin tarifi. Kemâl’in standart tanımlarından biri şöyledir:
bilkuvve olanın bilfiil hâline gelmesi. Bu tanıma göre kemâl: bilfiil olan, daha
doğrusu bizâtihi fiil olan demektir. Yani bir yetinin, bir istidadın fiil hâline
gelmesi, potansiyel olanın gerçekleşmesidir kemâl. Bu durumda hareket ile fiil
arasında bir ayrım yapmamız gerekmiyor mu? Hareket tamamlandığında fiil hâline
gelir; yani kemâline ermiş olur: kemâl=fiil. Hareketi doğrusal (müstakime) ve
dairesel (müstedire) şeklinde iki kısma ayırırsak, doğrusal hareketin tamamlanma
imkânından mahrum olduğunu görmekte gecikmeyiz. Çünkü doğrusal hareket
sonsuzdur; nâ-mütenahidir. Dairesel harekete gelince, hareketin başladığı nokta ile
bittiği nokta birleşince, hareket tamamlanmış, yani kemâline ermiş olur. O hâlde
kemâl, daireyi tamamlamanın, maddeden kurtulup saf suret hâline gelmenin bir
diğer adı. Dairenin dışına çıkmak ise özgürlük demek. Öyle bir özgürlük ki
yeniden daireler çizmek demek. Daireler çize çize özgürlüğün tadını çıkarmak
demek.)
Tekil singular
Teklîf proposal
Tekrar, tekrarlama repetition
Telâkkî assumption
Temanu birbirini engelleme
Temel foundation/fundamental
Temennî aspiration
Temyîz discernement
Tenâsüh metempsychosis
Tenâsül (uzuvları) genital (organs)
Terbiye/li breeding, drill/ing; well-behaving, civilised
Tercüman, dilmaç interpreter

141
Tercüme translation, interpretation
Terkîp/terkîbî compound
Ters reverse
Tertil Bir şeyi doğru yapmak, açık açık, hakkını vererek açıklamak, sözü güzel
yerinde ve doğru söylemek.
(Dücane: Kelâm'ın tertil ile güzel söylenmesi ve okunması, ses güzelliğiyle gelişi
güzel eze büze tegannî etmek, saz teli gibi sade ses üzerinde yürümek kabilinden
bir musikî işi değildir.)
Teşhîr/ci/lik exhibition/ist, ~ism
Teşkîl etme, olma constitute
Teşkîlât —human, social— organization
Teşrîh dissection, explication
Tevârüs inheritance
Teyît confirmation
Tezâhür occurrence
Tıkız compact
Tıktuzağı / Tıkfakı: Clickbait
Tilmîz disciple
Tirlig (ET)= dirlik (OsmT)= yaşama, hayat, can/lı life, living
Toplum, cemiyet society
Toplumsal, ictimaî social
Töre (törü [ET] = akît covenant, contract) ritual, custom
Töz , toz(ET)=kök, tabiat, asıl, menşe, mebde root, origin
Töz (kimya terimi) chemical substance
Tutku/lu (1)passion/ate, ardour/ardent; (2)obsession/obsessive
Tüketim consumption
Tüm whole, entire
Tür species
Türiçi intraspecific
Türdeş akin, kindred
Türlerarası interspecific

Uçurum
İngilizce’de üç sözcük var: Cliff, Abyss ve chasm. Bunların Fransızca karşılıkları
sanırım falaise, Gouffre ve Abîm’dir. Türkçe’de sırasıyla şunları öneriyorum: Cliff
/ Falaise / Uçurum, Abyss / Gouffre/ umk -çoğulu a’mak-, Chasm / Abîme / K’ar.
İngilizce’de bir de gulf var ki hiç sormayın!

142
 Şimdi, bunlar nedir ve neden bunları öneriyorum? Osmanlıca’da Umk derinlik
(A’mak-ı Hayal) ve K’ar dip demek. Bu sözcüklerin heba olmasına gönlüm razı
değil -ki başka da pek imkanım yok herhalde?- Abîm [yani Chasm / K’ar]
“Gouffre très profound” olarak geçiyor, yani “bayağı derin abyss / umk”. Daha iyi
öneriler var ise onlara da açığım elbet. Yani elimizde şöyle bir sıralama oluyor:
K’ar > umk > uçurum
―Umk Abyss, Gouffre
―K’ar Chasm, Abîm
Umut, ümit hope
Unsur element in the metaphysical sense
Usta/lık craftsman, master workman; skilled/skill
Usul procedure
Utangaç shy, timid, coy
Utanma/z shame/less
Uzam extensiveness, extension
Uzman/lık expert/ise, specialist, competent/competence
Uzun menzilli long-range; uzun süreli long-dated; uzun vâdeli long-term
Uzuv organ
Uzuvcuk organelle

Ülkü ideal
Ülkü birliği idealistic partnership
Üreme reproduction
Üretim production
Ürküntü panic, dread
Ürperti trepidation, apprehension
Üstünbeşer yahut üstüninsan (fevkalbeşer) Alm Übermensch
(T.D: Allah Soluğunun insandaki tezâhürü Akıl–Gönül tümlüğüdür ki, buna
‘maneviyât’ diyoruz. Maneviyâtın akıl tarafına, özellikle biçimselleştirlmiş
—akılyürütme ile gidimli düşünme— vechesine bihakkın vakıf olan ‘dâhî’dir.
Bunun da ötesinde, ‘akıl – gönül’ tümlüğünün, demekki maneviyâtının bütün
hazînesine mâlik bulunan Allah dostu ‘velî’dir. İlki, ‘üstünbeşer’ (‘fevkalbeşer’);
öbürüyse ‘Rahmanî insan’dır.)

Vaat commitment
―Vadetmek to undertake
Vahiy Revelation/Revelatory
Vahşî savage

143
Vaka case
Vakıa fact (Teoman Duralı’nın Tanımı: Zaman ile mekân koordinatlarına
yerleştirebildiğimiz olaylara Türkcede ‘vâkıa’ diyoruz. ‘Vaka’, hâlbuki, bir
defalıktır. Tekrarlanamaz, sonuçta da sınanması, denetlenmesi imkânsızdır.)
Vâreste exempt
Vargı conclusion
―Yargı judgement
(1)Varlık/lılık Being/ness
(2)Varlık/lı/lık affluence/affluent/affluency
Vasıf attribute
Vasıflı (işci) qualified (worker)
Vâsi spacipus

Ve and, added to
Ve dahî moreover
Veche aspect
Vecîz concise
Vecîze aphorism
Vect, vecit ecstasy, rapture
([Bunun kaynağını anımsamıyorum]Vecdin birbiri ardınca vuku bulup sâlikin
bütün varlığını kaplamasına “galebe” denir. Vecd geçici, galebe kalıcı bir haldir.
Vecd, cezbe ve istiğrak birbirine yakın hallerdir. Vecdde kısmen de olsa kulun
gayretinin bir payı söz konusudur. Cezbe vecde göre daha güçlüdür ve tamamen
Allah vergisidir. Sûfîlere göre vecd sâlikin halleri arasında kabul edilirken istiğrak
sülûkünü tamamlamış ve velâyet mertebesine ulaşmış kişi için söz konusu edilir.
İbn Arabî'ye göre vecd, kalpten perdenin kalkması, sonra Hakk'ın müşahede
edilmesi ve gaybın mülâhazasıdır)
Vehim:
(“nesnesi olmayan düşünceler” demek; müteşekkil değil, meçhuldür. Aslında bir
cehildir, meçhul kalır; malumat vardır ama malumatın amacı belli değildir ve

144
tecrübe edilmemiştir. Buna günümüzde “paranoya” diyoruz. Paranoya, nesnesi
olmayan korkular için kullanıyoruz. -Metin Bobaroğlu.)
Velî/lik close/ness to God, theosophist/theosophy
Veri/ler datum/data
Verim produce, output, return, delivery
Vezîriâzam Grand vizier
Vicdân conscience
Vuruşma, muharebe battle

Yaban wilderness
Yabancı stranger
Yabancılaşma estrangement
Yabanî wild
Yâd rememberance
―Anı
―Hatıra
Yalnızlık lonely
―Tekbaşınalık alone
Yamyam man-eater, cannibal, anthropophage
Yansıma reflection
Yapı structure
—inşâa(t) construction
Yapılanış structuration
Yapılanma configuration
—yeniden yapılanma reconstruction
Yapılış build-up
Yaraşırlık, liyâkat merit
Yargı judgement
—Vargı conclusion
Yarıvasıflı semiqualified
Yarım half
Yaşama life, living
Yaşamalık living
Yaşantı lived experience, Erlebnis
(T.D: Karşılaşılan, baştan geçen, kısacası, yaşanan olayların, ömrün her kesitinde
meydana getirdikleri birikimler, tecrübeleri oluştururlar. Tecrübelerin birikimiyse,
yaşantılardır. Ömür de, sonuçta, yaşantıların tümüdür.)
(Dücane: Tanrının yaşamı olur, hayy’dır ama yaşantısı olmaz.)

145
Yaşayakalma survival
Yaşayakalma talihi chance of survival
Yayım/cı publication/ publisher
Yayımevi publishing-house
―Basımevi printing-house
―Matbaa printing-press
Yayın broadcast/ing
Yayla plateau, highland; nomad’s summer camping-groun; pastureland
—Çayır grassland
—Otlak meadow
—Mera pasture, pasturage
Yazar writer
Yazılım software
Yazın litérature (Fr)
—Edebiyat belles lettres (Fr)
(Yazınsal dediğimde zihnime akademik, yani "dull" bir metin; edebi dediğimdeyse
elbette şiirsel, yani capcanlı bir metin geliyor... Ve edebiyatı yazıyla sınırlamanın
nasıl bir aymazlık olduğu apayrı bir mevzu…)
Yeis despair
Yer/el place/local
Yerine getirme completion, fulfilment
Yerleşme, yerleşim settling
Yerleşmeci, yerleşimci settler, colonist
Yerleşmeyeri, müstemleke settlement, colony
Yerme/ yergi protest/ation
— Telîn cursing, denunciation
Yeti capacity
Yetiştirme, besleme breeding
Yinele(n)me replication in biology
Yok/luk nothing/ness, non-existence, inexistence
Yoksul/luk poor/poverty
Yoksun/luk deprived/deprivation
Yorum interpretation

146
Yoz kuş: Acemi, aptal, bön kuş (Anadolu’da yoz renkte, yani yer rengine yakın bir
renkte serçeden büyük, güvercinden küçük ve yanına yaklaşılıncaya kadar
kaçmayan, bu yüzden de elle tutularak avlanalabilen sâf ve bön bir kuşa da ‘‘yoz
kuşu” derler) -Gölpınarlı.
Yön direction
Yönelim tendency, predilection
Yönetim management
Yöntem method
Yöntembilim methodology
Yürek/li/lik animal’s physiological heart; bold/ness
Yüz face

Zâdegân aristocrat, crust

Zahirî extrinsic, extraneous
Zıllen
(Elmalılı: 'Zıllen zalîlen' gölgeli gölge, koyu gölge ki tam, daim nimete işarettir.
Çünkü refah sahipleri genellikle ferah gölgelerde yaşarlar. Nitekim lisanımızda
'sayedar olmak, sayeban olmak, sayesinde yaşamak/yaşatmak' tabirleri nimet ve
saadet mefhumlarındandır.)
(“Saye” sözcüğü Türkçe’nin nimetlerinden. “Saye” Farsça “gölge” demek, yani bir
şeyin sayesinde bir şey oluyorsa, onun gölgesi / kolu kanadı altında olduğundan
dolayı olabiliyor demek.)
Zanaat technique
Zekâ/zekî intelligence/intelligent, clever
Zengin/lik rich/ness

147
Zerâfet/zarîf grace/gracious, elegance/elegant
Zevât top people
Zevk pleasure; taste
Zevkiselîm edification
Zıt/lık contrasting/contrast
Zihin/zihnî (ET ög) intellect/ual; mind/mental
Zihnîleştirme intellection
Zihniyet mentality
Ziyâ incandescence
Ziyâde extra; more than, better than
Zor/luk hard/ship
Zorunlu/luk necessary/necessity
Zorunlu nedensellik necessary causality
Zorunsuzluk contingent

Dücane Cündioğlu’ndan bir kaç ayrım:

Bilgiç (ukalâ = hissiyât ve malumât ehli)
Bilgin (âlim-ulema = ilim ehli)
Bilge (ârif-urefa = irfan ehli)

• us-imgelem (akıl-muhayyile)
• inanç-düşünce (itikad-fikir)
• sanı-bilim (zann-ilim)
• inandırma-kanıtlama (ikna-isbat)
• varsayım-kurgu (faraziye-nazariye)
• anlam-kavram (mana-suret)

tefekkür/taakkul (intellectuality),
düşlemeyi tahayyül/tevehhüm (imagination),
dış-duyuları ise tahassüs (sensibility) karşılığında kullanıyorum
ve böylelikle akı/­hayal-his mertebelerini birbirinden ayırmış oluyorum.
(Bu ayrımı Dücane artık sahiplenmiyor. Ama bilinmesinde hala fayda görüyorum.)

“A -A ”da özdeşlik (ayniyet) değil, eşitlik (müsavat) sözkonusu iken, “A A’dır”

önermesinde eşitlik değil, özdeşlik vardır.

148
Kısacası, aynılığın olduğu yerde, gayrılıktan sözetmek mümkünken, eşitlikte
gayrılıktan sözedilemez.

Şaşırmak = hayret
Şaşakalmak = hayran
(Bu izahın, dikkatin artması ve çoğalması kavranılan arasında yaptığım ayrıma
denk düştüğünü söyleyebilirim. İlkinde, kişinin yöneldiği nesneye dikkatinde
fazlalaşma (=artma) meydana gelirken, ikincisinde dikkatin yöneldiği nesnelerde
fazlalaşma (=çoğalma) meydana gelir. Arttığında dikkat toplanır, çoğaldığında ise
dağılır. Farklı nesneler üzerinde gezinen gözlerin sahibi bir anda çok şeye dikkat
etmekle aslında dikkatini paylaştırır, vani dikkatini dağıtmış olur. Oysa bir tek
nesneye gözünü dikmiş biri, bütün dikkatini bir tek nesnede toplar. Dikkatlerini
çoğaltanlar, şaşırmak (hayret etmek) ve tabiatıyla şaşakalmak (hayran olmak)
imkanlarını kaybeden talihsiz kimselerdir. Böyleleri ne şaşırırlar. ne de şaşakalırlar.
Bakışlarını bir noktaya sabitleme yetenekleri ya gelişmemiştir. ya körelmiştir de
ondan şaşıramazlar, şaşa kalamazlar.)

149