.

Ommi
 DivAN
UZEDINE METINLED

Hazirlayan:

MEHMET KALPAKLI
itt

fj

opo
ji i s t a n b u l
 tClNDEKlLER

Sunuj vii

Tezkire­i ^uard'nin Onsozu'nden  Latifi 1

Kendi Dilinden Zatfnin §airlik Macerasi* A§ik Qt\th\ 6
Farsga Divan'm Onsozii  Fuzuli 9
Tiirkge Divan'm Mukaddimesi  Fuzuli 13
Mevaidu'n­nefais'den  Alt 17
Turk Edebiyati'ndan  Giovanni Battista Donado 18
Lisan­i Osmam'nin Edebiyati Hakkinda  Namik Kemal 19
§iir ve ln§a  Ziya Pa§a 25
$iir ve Edebiyattaki Teceddiid­i Ahirimiz  §emseddin Sami 28
Istizah ve Izah  Ali Kemal 32
Divan  Ferid Kam 34
Tiirk $iirinin Kisa Tarihi  Servan de Sugny 35
Yapi Kredi Yaymlari ­1288
Osmanli Edebiyati  Stanley Lane­Poole 41
Osmanli Divan §iiri Uzerine Metinler "
Hazirlayan: Mehmet Kalpakli Osmanlilarda §iir; Istiareli Destanlar  Dora D'Istria 48
Kitap Editoru: M. Sabri Koz
Tiirk Edebiyati  Charles Wells 51
Tasarim: Nahide Dikel
Baski: Altan Matbaacilik Ltd. Osmanli $iirinin Hususiyeti ve Sahasi  EJ.Wilkinson Gibb 54
1. Baski: Istanbul, Aralik 1999
ISBN 975­08­0164­4
Hayat ve Edebiyat  Fuad Kopriilii 64
© Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik Ticaret ve Sanayi A.§. 1999 Harabat ve Harabati  Riza Tevfik 68
Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik Ticaret ve Sanayi A.§.
Yapi Kredi Kultur Merkezi
A§k (Lirizm)  Yahya Kemal 70
istiklal Caddesi No. 285 Beyoglu 80050 Istanbul
Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23 Yeni Edebiyat Iginde Eski Estetik Zihniyet* Ali Canip 73
http://www.ykykultur.com.tr
http://www.shop.superonline.com/yky
e­posta; ykkultur@ykykultur.com.tr
[Eski Edebiyatimiz]  Ahmet Hamdi Tanpmar 75

ICINDEKILER  V
 Eski §iir  Ahmet Hamdi Tanpmar 78
Eski §iir ve Devrim  Nurullah Atag 80
Bir Deneme: Iki Devir ve Iki "Terkib­i Bend"  Sabri F. Ulgener 81
Divan Edebiyati Nasil Bir Edebiyattir?  Agah Sirri Levend 88
Eski Edebiyatimizin Dili  Agah Sirri Levend 90
Tabiat ve Divan Edebiyati* Abdulbaki Golpinarli 92
Tasawuf ve Divan §iiri  Abdulbaki Golpmarh 94
Tarihimizde Bir Fecr­i Kazip ve Nedim  Hasan Ali Yucel 96
Divan Edebiyati  Ali Nihad Tarlan 99
Divan Edebiyatinda Sanat Telakkisi  Ali Nihad Tarlan 104
Eski §iir  Nihad Sami Banarh 110
Divan $iiri  Fahir Iz 112
Osmanli §air Biyografileri  James Stewart­Robinson 134
Arap, Ears ve Tiirk Edebiyatlannda Leyla ve Mecnun Temi 
Abdiilkadir Karahan 147
Alman Gozuyle Divan Edebiyati  Annemarie Schimmel 153
Osmanli Imparatorlugu'nda $iir  John R. Walsh 157
Osmanli Edebiyati Tiirk Edebiyati midir?  Richard C. Clark 159
Divan §iirine Uzaktan Merhaba  Cevdet Kudret 164
Divan Edebiyati Kimin?  Orhan $aik Gokyay 171
Ortagag Tiirk §iiri Cah§malarmin Metodu ve Tipolojisi Uzerine 
Elizbar Javlidze 179
Divan §iirine Toplum Agisindan Baki§  Ru§tii $ardag 187
Oliimuniin 430. Yildoniimiinde Zati  Behget Necatigil 190
Divan §iiri  Mehmed Cavu§oglu 194
Bir Beyitin Cevresinde  Mehmed Cavu§oglu 204
16. Yuzyilda Divan EdebiyaU; Divan Edebiyatinda $iir Kavrami 
Mehmed Cavu§oglu 208
Osmanli Imparatorlugu'nun Degi§imi Iginde Divan §iiri 
liber Ortayli 218
Osmanli ve Azeri Unsurlanni Igeren Bati Turk Edebiyati:
FuzUlI, Baki, Yunus Emre  Eleazar Bimbaum 220
Divan $airlerinin Toplanti Yerleri: Meyhaneler  Haluk Ipekten 224
VI  OSMANLI DIVAN JlIRl UZERINE METINLER
Divan §iiri Sanat G6rii§ii  Harun Tolasa 229
Ne§atr Bugiin de Bir 'Sakli Su'dur  llhan Berk 245
Divan §iirimiz  Turan Alptekin 247
"Bir Luthi Cok Miiriiweti Cok Padi§ah": Baki  Turgut Uyar 249
Divan §iiri Bugiiniin Ozanma Ne Verebilir?  Konur Ertop 251
Osmanli'nm Diizeni ve Edebiyati  Atilla Ozkirimh 253
O Keyfi Unuttuk* Attila llhan 259
Divan §iiri, Simgeci Bir §iir mi?  Hilmi Yavuz 261
Divan §iirinde Kadm A§ki Yok mudur?  Mehmet Kaplan 263
Onsekizinci Asrin Ilk Yarisma Kadar Divan §iirinin
Umumi Durumu  Hasibe Mazioglu 265
Oil! "Edebiyat"  1. Zeki Eyiiboglu 269
Divan §iiri Savunma Istemez  Alaeddin Ozdenoren 273
Divan Edebiyati Uzerine Tanitici Bir Yazi  Jale Baysal 275
Divan $airinin Dunyasi  Necmettin Tiirinay 285
Eski Edebiyatimizdaki Bazi Insan Tipleri;
Rind ve Zahid Tipleri, Orta Insan Tipi  Mine Mengi 288
Divan Jairinin Diinyasi* Mustafa Miyasoglu 291
Tiirk Kiiltuni Kaynagi Olarak Divan §iiri  Cem Dilgin 295
Divan 5iiri Ustilne  Murat Beige 300
Osmanli Kiiltiir Cografyasina Baki§  Mustafa Isen 302
Divan §airlerinin Tasawuf ve Tarikat lli§kileri  Mustafa Isen 306
Divan $airlerinin Meslekl Konumlari  Mustafa Isen 310
Iskender ve Giil§ah Mesnevisi  Robert Dankoff 315
Ah'a Dair  Cemal Kumaz 321
Cuvaldiz, Igne ve Divan Edebiyati Uzerine  Feyyaz Saglam 324
Divan Edebiyati* M. Akif Inan 330
Divan §iirinde Eda ve Soylem: Divan §airleri Birbirine Benzemez 
Kemal Bek 335
Osmanli Gazelinin Yapisi Igin Miizikal Bir Model 
Walter Feldman 349
Gul Kasidesi  Tunca Kortantamer 357
$iir ve Nesir  Be§ir Ayvazoglu 367
ICINDEKILER  VIl
 Bati'da Osmanli §iirini Okumak  Waker G. Andrews 369
Eski Edebiyatimiz  Birol Emil 380
Eski $iirimize Yakla§mak  Orhan Okay 384
§air Ahlaki  Sezai Karakog 388
Osmanh Gazelinin Uzunlugunda Goriilen Geli§meler:
16. Yuzyilda Durum  Edith Giilgin Ambros 391
Buyuk listad La­edri  Iskender Pala 396
"Mazmun"un Mazmunu  Iskender Pala 399 SUNU§
Alegorinin Olumii, Husn u A^k'in Ozgunliigu 
Victoria Holbrook 403
Osmanli kavrami zihnimizde genellikle saygiyla yakla§ilan ama .bu­
^ Tezkirelere Gore 16. Asrin Sonuna Kadar Turk Edebi
nunla birlikte Cumhuriyet ideolojisinin karjitligi, dolayisiyla da olum­
Kultur Hayati  Namik Agikgoz 413
suzlanmi§ bir gegmi§ olarak yer alir. Cagda§ Turkiye'nin egitiminde Os­
Metin $erhi Uzerine  Muhammet Nur Dogan 422
manli'ya yakla§im, kurulu§tan itibaren Viyana bozgununa kadar olan
Bir 'Dil' Gurbeti...  Murathan Mungan 428
Osmanli $airlerinin Gozlemciligi ve Klasik Edebiyatimizda sultanlarm siyasi ba§anlarinin goklere gikarildigi ama son yuzyillardaki­

Realiteye Dair  A. Atilla §enturk 431 lerin becerisizlikle, bo§vermi§likle ve zevk ve safa alemlerinde, haremde

Divan §iirinde Ahenk Unsurlari: Ritm  Muhsin Macit 438
Miizik­Edebiyat Ele§tiri ve Divan $iiri  Kemal Silay 445
Divan Jiirinde A§k  Mehmet Kalpakli 454
Nabi'nin 'Sulhiyye'si ve Yorgun Osmanli  A. Euat Bilkan 456
Divan Jiirinde Sosyal Hayatm Izlerine Dair Birkag Omek 
Selguk Aylar 459
giinunu gun etmekle suglandigi bir "resmi tarih" goriijunii temel almak­
tadir. Osmanli'nm edebiyati ise, oncelikle "zorlugundan" ve "yapay ve
taklit" niteliginden ya §iddetle ele§tirilmi§, ya da bir kenara itilmi§; kii­
tuphanelerin tozlu raflarinda ve universitelerin kendi igine kapali tekdu­
ze "akademik" gali§malanna mahkum edilmi§tir. Kurulu§unun 700. yili
dolayisiyla Osmanli'nm her yontiyle yeniden du§unuldiigia, aragtirildigi

giinumuzde, "ke§fetmekte" oldugumuz Osmanli'nm edebiyatmdan da

Yazarlar 465
soz edilir oldu. Osmanli'da edebiyat demek §iir demekti. Aslmda, §iir,

Segilmi^ Bihliyografya 467 yalnizca edebi bir tiir, bir sanat; hiiner gostermenin bir yolu degildi, sos­

yal hayatm her boyutuna girmi§ti. l§te, hazirladigimiz bu, divan §iiri

uzerine ge§itli zamanlarda ve ge§itli cografyalarda kaleme almmi§ yazi­

lardan olu§an bu segki, Osmanli'da jiir hakkinda genel bir fikir edinmek

ve §imdiye kadar yapilan degerlendirmeleri bir arada gormek isteyen

okuyucu igin hazirlandi.

Bu segkiye Osmanlilar'dan guniimuz yazarlanna kadar geni§ bir yel­

VIIl  OSMANLI DtVAN JIIRI OZERINE METINLER SUNUS  IX

§iir ve Edebiyattaki Teceddiid­i Ahirimiz
5EMSEDD1N SAMI
Bilmem dikkat buyuruluyor mu ki, bu son on­
on be§ sene zarfmda §iir ve edebiyatimizda kiilli ve
esasli bir teceddiid hasil olmu§tur? Bu teceddiidun
kam­i hazir­i hicrtnin ibtidasma tesadiifu giizel bir
isabettir; bu teceddiide on dordiincii kamm mah­
sulii nazanyla bakilabilir. Bu kamm maarif ve me­
deniyetge mekatib­i idadiye­i mulkiyenin payi­
tahtta ve vilayat ve elviye merkezlerinde tekessiir
ve taammiimii gibi terakkiyati gayr­i miinker ise
de, mevzu­i bahsimiz olan husus adi ve sade bir
terakki degildir; esash ve kulli bir tebeddiil ve te­
ceddiiddiir.
Usul­i mimariyede, musikide, mefrajatta, kiya­
fette ve sair her hususta her asrin, her devrin ve
ale­l­husus her kamm kendine mahsus bir hali,
bir gehresi, bir sureti oldugu gibi, §iir ve edebiyat­
ga dahi her karnm kendine mahsus bir tarzi vardir.
Tiirkge bir beyit veya bir iki satirlik bir ibare okun­
sa, sekizinci kam­i hicrtnin mi, Celebi Sultan
Mehmed Han'dan Yavuz Sultan Selim Han devrine
dek devam eden dokuzuncu kamm mi, onuncu
karnin mi, Nefi'yi yeti§tiren on birinci, Nabt ve
Nedtm ve Nahtfi devri olan on ikinci, yoksa Sina­
st, Kemal, Ziya gibi terakki­perveranla temeyyuz
eden on iiguncii kamm mi mahsulii oldugu anla­
§ilir, belli olur.
Lakin zannolunmasin ki bu saydigimiz kuriinda
miitemadt bir terakkt ve kamdan kama al­l­idak
bir islah vuku bulmu§tur. Bilakis, mesela sekizinci
karnm, eski tezkirecilerimizin "kelam­i mevzun"
tabir­i istihfafkaranesiyle tavsif ettikleri asan miya­
nmda, ta'dadi na­kabil §uara yeti§tiren onuncu
kamm "sanayl­i lafziyye" dedikleri belaya bogul­
mu§ eg'ar ve ibaratma tercih olunacak pek gok gey­
ler bulunur. On birinci kamm biitun jairleri
Neffye benzemedigi gibi, on ikinci ve hele on
iiguncii kamm da, yukarida sayilanlar gibi bazi
me§ahir istisna olununca, digerleri hemen misrala­
rm yalniz birinci kehmelerini degi§tirmekle ve "...
olur alem bu ya" yahut "... bir ben, bir gondl" gi­
bi soguk ibarati munasebetsiz tekrar etmekle tatsiz
tuzsuz e§'ar soylenenlerden ibarettir, Fattn'in tez­
kiresini gozden gegiren §iir okumaga tovbekar
olur. Nesirde §akir, Subht, Samt gibi vak'a­niivts­
28  OSMANLI DIVAN SURl UZERINE METINLER
lerin tarihleri bir numune­i tedenntdir.
El­hasil kamdan kama ve asirdan asra umumi­
yet uzere terakkt gorCilmeyip, bir taraftan boyle bir
terakkt vuku'una inandiracak bir §air veya miin§t­
nin bilakis kiillt bir tedennt vuku'una §ahit olacak
birgok muasirlari goriilur. Suret­i husustyede
mebde­i terakkt olan on iigiincii kam­i hicrtye
umumiyet uzre bir devr­i tedennt nazariyle bakila­
bilir. §u kadar var ki her karn yeti§tirdigi bir veya
iki, iig deha ile tavstf olunur, onun veya onlarin as­
ri addolunur, digerleri asnn posasi ve ha§viyati ad­
dolunarak, asla kale almmaz. Varsmlar Kmah'lar,
Lattft'ler, Salim'ler, Fattn'ler §uara esamtsiyle mCi­
celledat doldursunlar, onuncu kam­i hicrt Ba­
kfnin, on birinci Neft'nin, on ikinci Nabt'nin, on
iigiincCisii de §inast ve Kemal ve Ziya'nm asndir.
Mahza bu eimme­i edebin asannda dahi bir terak­
kt­i mutlak ancak on iigiincii kamda §inast ile ru­
fekasmm asannda gorebiliriz.
Edebiyat­i cedidemizin esasini vaz'eden, lisani­
mizi "sanayi'­i lafztye"den kurtanp sade, giizel ve
tabit bir tarz­i ifade tartkini agan §iiphesiz §inasi ile
riifekasidir ki, bu miyanda Re§id Pa§a'yi dahi
unutmamak iktiza eder. Bu miiessislerin asannda
gorulen islah ve terakki pek biiyuk, pek metin ve
pek cedtddir; lakin yine islah ve terakktdir, kuUl­
yen tebeddiil ve teceddiid degildir. Cunkii dikkat
olunsa vezin, kafiye, usul­i ifade yine eski tartkten
aynlmami§tir. Kiilliyen tebeddiil ve teceddiid §ere­
fi on dordiincu kam­i hicrtye mahfuz idi; bu kar­
nm bed'iyle beraber zuhiir etmi§tir.
Bir mukaddeme veya tecriibe olmak iizere, en
ewel lisanimizda Avmpa hsanlan tarzmda §iir
soylemeye ba§layan Abdiilhak Hamid Beyefen­
di'dir ki kam­i hazinn duhiiliinden ewelce bu
tarzda ba§i e§'ar soylemi? ve o vakit yazmakta ol­
dugum Hafta mecmuasinda miigariin­ileyhin e§'ar­
1 milltyemize yeni bir gigir agtigmi beyan ettigim
sirada, bu usul­i cedtdenin taammiim etmesiyle,
alem­i edebiyatimizda bir biiyiik tebeddiil ve te­
ceddiid hasil edecegini ke§fetmi§ idim.
Bu tarz­i cedtd me'muliin fevkinde bir siirat ve
siihiiletle taammiim ve terakkt edip, az vakit zar­
fmda nev­residegan­i vatan beyninde hakikaten
§ayan­i takdtr ii tahstn ej'ar nazmma muktedir §a­
irler yeti§ti. Nact merhum bir arahk Nabt ve
Nefflerin sonmii§ geragmi uyandirarak, gengleri­
mizi o tarafa sevketmeye gah§ti ve gorenek ve nev­
heveslik belasiyle o tartke |itab edenler de bulun­ ^
madi degildir. Lakin nafile, on dordiincii karn­i
hicrt §iir ve edebiyatga teceddiid devridir; tarz­i
j kadtmin ihyasi sirasi degildi. Siirin tarz­i kadimi­
nin Nact'nin kaleminde biraz vakit parlamasi,
kandilin sonecegi vakit verdigi parlak ziya kabi­
lindendi. Nact hakikaten tarz­i kadtmde Bakt'lere,
Nabt'lere, Neft'lere iddia­yi takaddiim edebilecek
bir §airdi; lakin o mektebin son §akirdi idi; kendi­
si ile beraber o tarz ve usul dahi soniip gitti. Artik
bundan sonra o tarzda §air yeti§mez; gegmi§ §u­
aramizm o tarzdaki e§'ari tarih­i edebiyatimiz nii­
miine­hanesinin raflarinda asar­i atika kabilinden
olarak enzar­i umumtyeye arzolunmaya §ayan ise
de, niimune­i imtisal ittihazi kimsenin hatirina
gelmez.
Bu iki usGlii halk ne suretle telakkt etti? Buna ne
nazarla bakiyor? Kabul­i ammeye mazhar oldu
mu? Tarz­i kadtmi busbiitiin iptal edip yerini tuta­
cak surette taammiim edecek midir? Asil i§ bunda­
dir.
Diinyada iilfet ve iinsiyet pek garip bir §eydir.
Insan ali§madigi §eye birdenbire ismamaz, kendi­
sine yek­nazarda tuhaf goriiniir, hatta gok defa et­
raflica diigiinmezden, ciddt surette muhakeme et­
mezden, hemen red ve inkara miisaraat eder. Bu
kabilden olarak §iir ve edebiyatimizin bu tarz­i
ahtri dahi itirazata ugramiyor degildir. Lakin sene­
den seneye o tarzda yazanlann tekessiiriiyle eser­
lerinin ragbet­i umumtyeye mazhariyeti az zaman
zarfmda buna da iilfet olunarak, pek o kadar garip
goriinmemeye bajladigina delll­i kafidir. Yeni ye­
ti§en §uara miyanmda tarz­i kadtme siiliik eden
hig kimse goriinmemesi, artik o tarzm miilga ve
menst olup, tarih dairesine dahil oldugunu goste­
riyor. Kayd­i hayat §artiyle tarz­i kadtm tarafdari
olan sal­hurdelerin sebatlan ise bittabt gok vakit
daha devam edemez.
Bu gibi mesailde daima evsat­i umiir u itidal ta­
rafdari oldugum halde, edebiyatimizin ve bilhassa
ej'anmizm bu tarz­i cedtdini bu derecede iltizam
edifim belki musab­i itiraz olur. Filvakt bu iltiza­
mim bila­kayd u §art degildir. Lakin rey ii meslek­
i acizanemce, lazim gelen kayd u §art ikinci dere­
cede olup, onun zikrinden ewel tarz­i cedtdin ale­
1­itlak §ayan­i kabul degil, miistahakk­i peresti? ol­
dugunu dermiyan etmek hissiyat­i kalbtye ve ­ta­
bir caiz ise­ fikriyemi tasvtr demektir.
§iir ve edebiyatimizin tarz­i cedtdine en ziyade
isnad olunan kabahat, edebiyat­i garbtye takltdi­
dir. Vakia bu isnad biisbiitiin iftira degildir; bir de­
receye kadar dogradur ve bu taklitte gok ileri va­
nlmamak iktiza ettigini bundan ewelki makalele­
rimin birinde dahi bi'l­miinasebe beyan etmijtim.
Ihtiraz olunacak cihet takltttir, yoksa imtisal mez­"^
mum degildir ve belki tabit ve zarurtdir. Maarifte
vesair §uabat­i medeniyette bizden gok ileri bulun­
duklari asla cay­i bahs­i miizakere olmayan
limem­i garbtyeye peyrevhk ve eserlerine imtisal
etmek, yalniz edebiyat hususunda mi mezmiim­
dur? Her hususta onlann mukallitleri degil miyiz?
BugCmkii gCinde giizel ve muntazam bir §ehir, bir
sokak, bir daire, bir ev yapmak igin indt ve misH
sebketmemi§ bir tarz ve usul dii5unen var midir?
Dii§tiniilse de miinasebetsiz ve giiliing bir i? vucii­
da getirmekten ba§ka bir neticeye dest­res oluna­
bilir mi? Umem­i garbtye, medeniyetin hayret ef­
za­yi ukiil olan o derecesine tevekkeli vasil olma­
mi§lardir; biitiin kiire­i arzm iimem­i hazira vii
maztyesinin ve alel­husiis az gok bir medeniyete
nail bulunmu§ olanlarmm ahvalini, asanni, ke§h­
yatini, kaffe­i semerat­i sa'y u zekalarmi, tecarib­i
vaki'alarmin netayicini uzun uzadiya tetebbu' et­
tikten sonra kendi ilim ve marifetleri kuwet ve
yardimiyle ve tevalt eden tecnlbeleriyle en dogm,
en saglam, en nafi tartki bulup ona siiluk etmi§ler­
dir. Biz ki medeniyetin kaffe­i §uabatmda onlardan
gok gerideyiz, biz ^imdilik kendiligimizden tecari­
be, taharriyata, ke^fiyata, kendiligimizden bir §ey
bulmaya, kendimize mahsus bir reh­i na­refte tut­
maya muhtag degiliz; o reh­i na­refte bir gikmak
sokak olabilir, bir ugumma sevkedebilir; hazir
agilmi§, denenmij, tecriibesi icra olunmu§ yol du­
mrken, herkesin gittigi §ah­rah­i selamet meydan­
da iken, ba§ka yol aramaya ne ihtiyacimiz vardir?
Garb halki muhteltfii'­l­cins ve'l­mezhep iimem­i
adtdeden ibarettir; her birinin ahlaki, etvari ba§ka­
dir; lakin medeniyet ve maarif hususundaki tartk­
leri birdir. Temeddiin ve terakkt etmek isteyen ka­
vim igin o tartk­i miijtereke siiliiktan ba5ka gare'
yoktur. Japonyahlar ancak o tartke bila­ihtiraz ve
bila­kayd u §art suluk etmekle bu kadar az miid­
det zarfmda o kadar temeddiin ve terakkt ettiler.
Igimizden limem­i garbtyenin elsine ve ahvaline
vakif olmayan bazi adamlar' onlann vapurlanm,
demiryollarini, telgraflarim ve masniiatlarmi ve sa­
SIIR VE EDEBIYATTAKI TECEDDUD­I AHIRlMlZ  24

ir maddi ve zahiri eserlerini gorerek, yalniz sana­
yi'de kemallerini teslim ederlerse de, ulum ve ma­
arifte ve hele §iirde, edebiyatta, tarihte, mantikta,
sarf ve nahiv ve maanide bizim ka'bimiza varmak­
tan gok geri ve dun bir mertebede bulunduklarma
mutekiddirler; ve bu zehab­i batillanm tashih et­
mege de riza ve arzulari olmayip, bu fikirlerinde o
kadar mutmain gorunurler ki kendilerine her ne
kadar aksi edille ve asar ile gosterilse, yine inan­
mazlar ve bildiklerinden caymazlar.
Halbuki ulum ve maarifin kaffe­i enva' u aksami
birbirlerine merbut ve muallaktir; medeniyet an­
cak ulum ve maarifle vucuda gelebilir; edebiyat fu­
ru'undan olan ulilm­i mezkureyi bilmeseler, oku­
masalar idi, fununu nasil tahsil eder ve bulunduk­
lari derece­i medeniyete nasil vasil olurlardi? Li­
sanlanna vakif olanlann ra'na malumudur ki,
iimem­i garblye sanayi'de bizden ne kadar ileri ise­
ler, ulum ve maarifin kaffe­i §uabatmda ve bilhas­
sa §iir ve edebiyatta dahi o kadar ve belki daha zi­
yade ileridirler. Zaten bizim edebiyat­i §arkiye ve
Islamiyemizin kaffe­i asanni goktan 6grenmi§, li­
sanlanna da nakil ve tercume etmi§lerdir. Eger bu
hususta bizden geri ola idiler, bizden ders alarak
ileri gitmeleri tabii idi.
Onlarin lisanlanna vakif olanlar bilirler ve go­
rurler ki onlann e§'ar ve edebiyatma nisbeten bi­
zim e§'ar ve edebiyatimiz pek noksan ve pek kaba­
dir. Bir Avrupa lisanma a§ina olup da Garb §uara­
smm e§'anndaki tasvir­i hissiyata ali§an ve Lamar­
tine'in, Victor Hugo'nun e§'anndan lezzet alan bir
Turk §airi artik kendi lisanmda §iir soyleyecegi va­
kit mugbegeden, pir­i mugSndan, harabattan, ay
yuzlerden, servi boylardan, zencir veya §em­i hic­
ran kadar uzun ziiltiflerden, hatt­i sebzden bahis
e§'ar soyleyemez. Shakespeare'in, Moliere'in, Raci­
ne'in, Schiller'in, Goethe'nin, Alfieri'nin manzu­
melerini okuduktan sonra, leyleklerin Mecnun'un
ba§mda yuva yapmasmdan, Leyla'mn ay ile muka­
lemesinden, Ferhad'm daglari yarmasmdan bahis
kaba ve gocukga hikayeleri silk­i nazma gekmege
tenezzul edemez. Bizim dahi iimem­i miitemeddi­
ne gibi hissiyat­i rakikayi musawir e§'arimiz, ma­
kul ve tabiiye §ebih manzumelerimiz, miiessir hi­
kayelerimiz, giizel tiyatro kitaplarimiz oldugunu
arzu eder, tabiat­i §i'riyyesinden bi'l­istifade edebi­
yatimizin bu noksanmi ikmale kendisini tabiat ve
hamiyet sevkeder. Bu saika­i memdiiha ile lisani­
mizda Garb asarina mCimasil ve zevk­i selim ve
hiisn­i tabiat ashabi tarafmdan kemal­i telezziizle
30  OSMANLI DIVAN JllRl UZERINE METINLER
okudukga telezziiz eder, hissiyat­i raktkasi uyanir,
okunur asar viicuda getiren gengler taklide ithama
efkar­i altyesi beslenir! Bunlar bu zamana, bu asra,
mi, yoksa iktidar ve hCisn­i tabiat ve hamiyetle tak­
fimdiki hal ve ihtiyaca goredir. Nesir dahi buna
dir ve tahslne mi miistahaktirlar? Insaf buyurul­
maktstir.
sun!
Hissiyat­i kalbtye ve efkar­i altyeyi musawir
Zaten kam­i sabikda edebiyatimizin teceddiidii
olan edebtyat­i cedtde asanni sirf lafizdan ibaret
tartkini hazirlayan iistadlann muasirlari olan sair
olan Nergisi'nin Hamse'si ile, Aziz Efendi'nin Mu­
§uara­yi Osmantye'den farklari neden ileri geliyor­
hayyeldt'i ile mukayese edersek "eyne's­sera ve's­
du? Sirf kalemleri iktidarmdan, Arabt'ye ve Fart­
Siireyyali" demiyecek miyiz?
si'ye tamamiyle vakif olmalaiindan, zekavet li feta­
Bu ifademizle bundan mukaddem lisanimizm
net­i tabiiyelerinden mi? Evet, bu jeraitin hepsini
noksanmdan ve muhtac­i islah u tashth olmasm­
cami' idiler; lakin bu evsah haiz hem­asirlari miya­
dan bahseden makalemiz arasmda belki bir tezat
nmda daha birgok §airler, katipler vardi ki, Veyst
goniliir. Lakin hakikatte tezat yoktur. Yeni iideba
ve Nergisfye pey­revlik edip ancak hatir igin isim­
ve §uaramizm siiret­i ifadeleri pek giizel ve tuttuk­
leri bazi tezkirelere kaydolunmu? veya biisbiitiin
lari meslek |ayan­i tahstndir; lakin lisan­i edebt­
unutulmu§tur. O iistadlann sebeb­i siyt ii i§tihan,
miz yine noksandan bert degildir. Sadele§meye, is­
tistad namma miistahak olmalari fezail­i mesriide
lah ve tashih olunmaya ve fikr­i mahsiis­i kasira­
ile beraber Garb edebiyat ve maarifine vakif olma­
nemce, Arabt ve Farist'den miimkiin mertebede te­
lari ve onlara bakarak edebiyat u maarif­i milltye­
baiidle asil Tiirkge'ye takarriibe muhtagtir. Hatta
mizi de o yolda islah etmege gah^malan sayesinde
gok defa munzatammin oldugu efkar ve hissiyatla
olmu§tur. na­kabil­i tevftk Farisi vasf­i terkfbtlerle miitetabi'
Onlar Garp efkar­i miineweresini §ark kisvesi­
izafetlere de tesadiif olunuyor. Lakin me'mill ede­
ne biirumekle eserleri umiimun fevkalade hiisn­i riz ki yeni iidebamiz bu noktalari dahi nazardan
kabulune mazhar olmu§tu. Kam­i hazir $uara ve dUr tutmayarak, Avrupa asar­i edebtyesine teba­
udebasi ise Garb'a dogru bir ve belki birkag adim iyet ve imtisal etmekle beraber, taklitten ihtiraz ve
daha atmi§, alem­i medeniyete gok daha ziyade ta­ mumkiin mertebede sade Tiirkge yazmaya sa'y ve
karnlb etmi§lerdir. Onlann e§'an efkar­i cedtdeyi gayretle imla hususunda dahi kavaid­i asltye vii i?­
mutazammm idi; lakin sureta Bakt'nin, Nabt'nin, tikaktyeden gok ayrilmamaya gayret edeceklerdir.
Fuzulfnin ei'anna mu§abih idi. Bunlannkiler ise,
Zaman her §eyi yaptinr.
kudema­yi juaramizm asarma lisan i§tirakinden
ba|ka higbir miigabehetleri yoktur; Avrupa asar­i
edebtyesine ise yalniz fikren degil, lafzen dahi mii­ (Sabah, nr. 3240,16 Tesrin­i sant 1314/28 Tejrin­i sant 1898)
§abihtir; vezince ve kafiyece bile Avrupa e§'ari tar­
zina tabi'dir. Avrupa'nin efkar ve ahvalini istihfaf Yeni Turk Edebiyati Antolojisi, III, haz. Mehmet Kaplan, vd. Is­
edenler elbette bu takarnibii abes gonirler. Lakin tanbul 1979, s. 318­323.
onlann tefewukunu ve bizim kendilerinden istifa­
deye iftik^imizi bilenler, bu takarnibden miisteftd
olacak, biz oldugumuzu teslimden geri durmazlar.
Asnmizm icap ve ihtiyacma gore tahsil gormCis
bir adam Fuzillt'nin Leyla ve Mecnun manzumesini
­§iiri ne kadar listadane olursa olsun­ okumaktan
lezzet duyamaz, okursa asar­i attka kabilinden ola­
rak okur; yoksa Mecniin'un etrafinda toplanmi§
kurt ile kuzu, arslan ile ceylan gibi muhtelif hay­
vanlann ortasmda oturup onlarla lakirdi ettigini
veya Leyla'mn mumla konugtugunu bir ufak go­
'cuk bile severek ve begenerek okuyamaz. Halbuki
mesela Servet­i Fiinun'un bu haftaki niishasinda
miinderic bulunan be§ kit'amn her birini okuduk­
ga insan kendini pek raktk birtakim hissiyat­i kal­ 1 "Yer nerde, Sureyya (Olker) yildizi nerde!"
btye ile, pek alt birtakim efkar ile muhat goriir;