OSMANLI DEVLETİ’NDE DEĞİŞİM

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Devleti'nde Durum;

Yeniçağda Avrupa'da yaşanan Coğrafi Keşifler, Rönesans ve Reform hareketleri Avrupa'nın
ortaçağ karanlığından ve fakirliğinden çıkarak, Aydınlanma Çağına geçmesine yol açmıştır.
Osmanlı Devleti; gücünün doruk noktasında olduğu için Avrupa'da Yaşanan bu
gelişmelerden hiçbir kaygı duymamıştır. Ancak, Avrupalı devletler Coğrafi keşifler sonucu
kurdukları Sömürgecilik anlayışı ile hızla zenginleşirken, Osmanlı Devleti bu duruma engel
olacak önlemler almadığı için Avrupalı devletlerin Osmanlı piyasasına izinsiz kara para
sürmelerini engelleyememiştir. Bu durum;

Osmanlı Devletinde;
1) Enflasyonun artmasına, Osmanlı parasının alım gücünün düşmesine yol açmıştır.
2) Osmanlı parasının değerinin düşmesi; Yeniçeri- Kapıkulu isyanlarına neden olmuştur.
3) Savaş masrafları, lüks harcamalar, rüşvet gibi uygulamalar ile oluşan mali
disiplinsizlikler; hazine açığının oluşmasına, bu durumdan Kurtulmak isteyen Osmanlı
Devleti, Tımar topraklarını iltizama dönüştürerek zengin güçlü zümrelerin oluşmasına
yol açmıştır.
Bu durum; Orta Çağ Avrupa’sındaki Derebeylik anlayışını çağrıştıran Ayanlık
Sistemini doğurmuştur.
Not: Yeniçağda Avrupa'da; barutun ateşli silahlarda kullanılmaya başlanması, askerlik ve
savunma sanatında yeni bir devrimdir. Bu sayede Avrupalı krallar kurdukları modern
ordularla otoritelerini artırırken, Osmanlı bu dönüşüme ayak uyduramamıştır.

Osmanlı Devletinde; Tımar Sisteminin çökertilmesi ile oluşan asker

ihtiyacının karşılanması için:
Devşirme Sistemine aykırı olarak Yeniçeri asker sayısının hesapsızca artırılması, Osmanlı
Devletini 17. Yüzyıldan itibaren Avrupalı rakipleri karşısında güç duruma sokmuştur.
Yeniçeriler klasik Savaş aleti kullanırken, Avrupa ordularında hafif ateşli silahlar
kullanılmaktaydı. 15. ve 16. Yüzyılda Osmanlı ordusunun ağırlıklı gücünü oluşturan Tımarlı
Sipahiler; Tımar Sisteminin birtakım yanlış müdahaleler sonucu zayıflatılması ile Osmanlı
Devleti askeri üstünlüğünü kaybetmeye başlamıştır. Tımar sisteminin bozulması ekonomik
dengelerin de yıkılmasına yol açmıştır.

Tımar Sisteminin bozulmasında etkili olan etmenler

a) Tımarların hak etmeyen kimselere verilmesi,
b) Tımar arazilerinin İltizama dönüştürülmesi,
c) Köylünün toprağını terk ederek şehirlere göç etmesi,
d) Üretimin aksaması, üretimin- tüketimi karşılamaması fiyat artışlarına neden
olduğundan ekonomi olumsuz yönde etkilenmiştir.
Kapitülasyonların Sürekli Hale Getirilmesi
Avrupalı devletlere verilen kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti'nin güçlü olduğu dönemlerde
lehine sonuçlar doğururken; devletin gücünün zayıflamaya başladığı 17. Yüzyıldan itibaren
aleyhine dönmüştür.

Avrupalı sömürgeci devletler; yararlandıkları kapitülasyonlar nedeniyle Osmanlı

pazarlarını ele geçirdiler. Hammadde ve pazar ihtiyacını kolayca sağladılar. Bu durum;
Osmanlı Devleti’ni Avrupa’ya bağımlı hale getirdi.

Osmanlı Devleti, karşılaştığı ekonomik problemlerini:

1) Halka yeni vergiler koyarak,
2) Mevcut vergilerin oranlarını artırarak,
3) Dirlik gelirlerini hazineye aktararak,
4) Olağanüstü vergiler uygulayarak gidermeye çalışmıştır.

Bu durum; halkın devlete olan güven ve bağımlılığını zayıflatmış, birtakım tepkilerin

çıkmasına yol açmıştır. Celali İsyanları gibi…

NOT: Tımar arazilerinin İltizama dönüştürülmesi; Malikane Sisteminin doğmasına,

Bu sistemin yaygınlaşması, Orta Çağ Avrupa’sındaki Feodalite( Derebeylik)
anlayışının oluşmasına neden olmuştur.

Padişahların Otoritesinin zayıflamasıyla, Ayanlar bulundukları bölgelerde

hakimiyetlerini ilan etmeye başladılar. AYANLAR; 1808 Sened-i ittifak Antlaşması ile
Padişaha güçlerini kabul ettirmişlerdir.

Değişim çağında Avrupa ve Osmanlı Devleti'nde Yaşanan Siyasi,

Ekonomik, Askeri ve Toplumsal Gelişmeler
1- Avrupa'da Coğrafi keşifler sonucu oluşan Sömürgecilik anlayışı; Avrupa'nın değerli
madenler ile dolup taşmasına neden olurken, Dünya Ticaret Yollarının yön değiştirmesi
Osmanlı Devleti'nin gümrük gelirlerinin azalmasına yol açmıştır.

2- Avrupalı devletlerin Osmanlı piyasasına izinsiz altın ve gümüş para sürmeleri;

a) Enflasyonun artmasına,
b) Osmanlı parasının değerinin düşmesine(Devalüasyona) yol açmıştır.
3- Osmanlı Devleti'nde yaşanan ekonomik sorunlar:
I) Tımar sisteminin bozulmasına,
II) Eyalet askerlerinin sayısının azalmasına,
III) Yeniçeri asker sayısının Devşirme kuralına aykırı artırılmasına,
IV) İltizam Sisteminin yaygınlaşması ile Malikane sisteminin kurulmasına,
dolayısıyla Ayanlık uygulamasına geçilmesine yol açmıştır.
4- Avrupa'da ateşli silahların kullanıldığı, modern savunma sistemlerine sahip yeni
orduların kurulması, kralların güçlenerek hakimiyetlerini artırmalarına; buna karşılık
Osmanlı ordularının yanlış adımlar ve uygunsuz politikalarla gücünü ve etkisini
kaybetmeye başladığını söyleyebiliriz.

Osmanlı askeri gücünün zayıflamasında;

a) Tımar Sisteminin baltalanması,
b) Devşirme Sisteminin delinmesi, Yeniçeri Ocaklarına rüşvet ve torpille sıradan
insanların alınmaya başlanması,
c) Osmanlı askerinin; Eğitim, Teknik ve Disiplin konusunda değişen çağdaş savunma
sistemlerine uyum sağlayamaması, Avrupa ordularının gerisinde kalması durumları
etkili omuştur