Ασκήσεις β μέρος ΑΡΧΑΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Δειγματικό
Υποστηρικτικό Υλικό
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (ΜΕΡΟΣ Β΄)

2016 – 2017
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Δειγματικό
Υποστηρικτικό Υλικό
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Α’ Γυμνασίου (ΜΕΡΟΣ Β΄)
Ενότητες 6 ‐ 10
1
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, ΜΕΡΟΣ Β΄
Συγγραφική ομάδα:
Δρ Ειρήνη Ροδοσθένους, ΕΜΕ Φιλολογικών Μαθημάτων,
Σύνδεσμος Επιθεωρήτρια για τα Αρχαία Ελληνικά
Νίκη Χριστοδούλου, Φιλόλογος, Α.Π.
Σοφία Δημητρίου, Φιλόλογος, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων
Φωτεινή Θεοδούλου, Φιλόλογος, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων
Συνεργασία:
Σωτήρης Τσέλικας και Ιωάννα Τσιλιγιάννη, Φιλόλογοι, συνεργάτες του Κέντρου
Ελληνικής Γλώσσας
Συντονισμός εργασιών:
Εποπτεία:
Δρ Πόλα Χατζηνεοφύτου, ΕΜΕ Φιλολογικών Μαθημάτων
Επιστημονική εποπτεία:
Καθηγητής Ιωάννης Καζάζης, Πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας
Δρ Μαρία Οικονομίδου, Πρώην Πρώτη Λειτουργός Εκπαίδευσης
Σχεδιασμός εξωφύλλου:
Χρύσης Σιαμμάς, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων
Επιμέλεια έκδοσης:
Μαρίνα Άστρα Ιωάννου, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων
Συντονισμός έκδοσης:
Χρίστος Παρπούνας, Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων
Δειγματική έκδοση: 2016

Εκτύπωση: Cassoulides Masterprinters
© ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ISBN: 978‐9963‐54‐059‐4
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου/διδακτικού υλικού,

που καλύπτεται από πνευματικά δικαιώματα (copyright), ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή,
χωρίς τη γραπτή άδεια του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού/ΥΑΠ.
ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ η χρήση του αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς, στο πλαίσιο των μαθημάτων
στα σχολεία.
Στο εξώφυλλο χρησιμοποιήθηκε ανακυκλωμένο χαρτί σε ποσοστό τουλάχιστον 50%, προερχόμενο από
διαχείριση απορριμμάτων χαρτιού. Το υπόλοιπο ποσοστό προέρχεται από υπεύθυνη διαχείριση δασών.
2
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
Σελίδα
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 5
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Α’: Η ομορφιά δεν είναι το παν
Β. ΛΕΞΕΩΝ ... ΤΑΞΙΔΙ
Παραγωγή και σύνθεση: ρ. μανθάνω, πορεύομαι, ἔχω
Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ... ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Ουσιαστικά Α’ κλίσης
Δ. ΚΕΙΜΕΝΟ Β’: Δημάδου ανέκδοτον
ΕΝΟΤΗΤΑ 7 16
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Α’: Ἀγωγὴ τῶν νέων ἐν Σπάρτῃ
Παραγωγή και σύνθεση: ρ. τρέφω, τάττω, χρῶμαι
Οριστική Παρατατικού και Αορίστου βαρύτονων ρημάτων
ενεργητικής φωνής
Αύξηση (χρονική – συλλαβική, εσωτερική – εξωτερική)
Οριστική Παρατατικού του ρ. εἰμὶ
Δ. ΚΕΙΜΕΝΟ Β’: Λύκοι καὶ κύνες
ΕΝΟΤΗΤΑ 8 28
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Α’: Ο Σωκράτης για τη φιλία
Παραγωγή‐σύνθεση: κτῆμα
Γ. ΚΕΙΜΕΝΟ Β’: Η Αρετή και ο Ηρακλής
Δ. ΛΕΞΕΩΝ ΤΑΞΙΔΙ
Παραγωγή και σύνθεση: οἶκος
Ε. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ... ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Κτητικές αντωνυμίες
ΕΝΟΤΗΤΑ 9 38
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Α’: Ὁδοιπόροι καὶ ἄρκτος
Παραγωγή και σύνθεση: ρ. πίπτω, ἅπτομαι, γίγνομαι
Γ. ΚΕΙΜΕΝΟ Β’: Δεύτερος λόγος του Περικλή προς Αθηναίους
Δ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ... ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Οριστική Ενεστώτα και Μέλλοντα βαρύτονων ρημάτων μέσης φωνής
Οριστική Μέλλοντα του ρ. εἰμὶ
3
Σελίδα
ΕΝΟΤΗΤΑ 10 50
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Α’: Ἐπαγγέλματα ἀρχαίων Ἀθηναίων
Παραγωγή και σύνθεση: μανθάνω, τέχνη, ποιῶ
Οριστική Παρατατικού και Αορίστου βαρύτονων ρημάτων μέσης φωνής
Δ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ... ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΑ
Εμπρόθετοι προσδιορισμοί τόπου και χρόνου
ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 62
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Ἀρεταὶ καὶ κακίαι
Β. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ... ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Ουσιαστικά Α’ κλίσης
Γ. ΟΡΘΟΓΡΑΦΩΜΕΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙ
ΕΝΟΤΗΤΑ 7 65
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Οἱ Πέρσαι ἐπὶ Κύρου τοῦ πρεσβυτέρου
Παρατατικός και Αόριστος
ΕΝΟΤΗΤΑ 8 70
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Περὶ πολυφιλίας
Κτητική αντωνυμία
Γ. ΕΝΑ ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ
Δ. ΟΡΘΟΓΡΑΦΩΜΕΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙ
ΕΝΟΤΗΤΑ 9 73
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Η φιλία ως ύψιστη αρετή
Παραγωγή και σύνθεση: ρ. γίγνομαι
Ενεστώτας μέσης φωνής
ΕΝΟΤΗΤΑ 10 76
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Ἐτεοκλῆς καὶ Πολυνείκης
Παρατατικός και Αόριστος μέσης φωνής
Εμπρόθετοι προσδιορισμοί
4
Ενότητα 6
Α. Κείμενο Α΄: Η ομορφιά δεν είναι το παν
Β. Λέξεων... ταξίδι: Παραγωγή και σύνθεση των ρ. μανθάνω,

πορεύομαι, ἔχω
Γ. Γραμματικής... παιχνίδια: Ουσιαστικά Α’ κλίσης
Δ. Κείμενο Β΄: Δημάδου ανέκδοτον
Α. Κείμενο A΄: Η ομορφιά δεν είναι το παν

Όπως είναι γνωστό, οι μύθοι έχουν πρωταγωνιστές ζώα και
εκφράζουν αλληγορικά μιαν αλήθεια της ζωής, που είναι
καθολικά αποδεκτή. Στον πιο κάτω μύθο του Αισώπου εκφράζεται
η αλήθεια ότι αγαθά, που δεν εκτιμούν οι άνθρωποι, είναι
σπουδαιότερα από αγαθά, που έχουν σε μεγάλη εκτίμηση.
Ἔλαφος εὐμεγέθης ὥρᾳ θέρους διψῶν παραγίνεται ἐπί τινα

πηγὴν διαυγῆ καὶ βαθεῖαν καὶ πιὼν ὅσον ἤθελεν προσεῖχεν τῇ τοῦ
σώματος ἰδέᾳ. Καὶ μάλιστα μὲν ἐπῄνει τ ὴν φύσιν τῶν κεράτων ὡς
κόσμος εἴη παντὶ τῷ σώματι. Ἔψεγεν δὲ τὴν τῶν σκελῶν
λεπτότητα ὡς οὐχ οἵων τε ὄντων φέρειν πᾶν τὸ βάρος. Ἐν ᾧ δὲ
πρὸς τούτοις ἦν, ὑλακή τε κυνῶν αἰφνιδίως ἀκούεται καὶ
κυνηγέται πλησίον. Ὁ δὲ πρὸς φυγὴν ὥρμα καὶ μέχρις ὅπου διὰ
πεδίου ἐποιεῖτο τὸν δρόμον, ἐσῴζετο ὑπὸ τῆς ὠκύτητος τῶν
σκελῶν. Ἐπεὶ δὲ εἰς πυκνὴν καὶ δασεῖαν ὕλην ἐνέπεσεν,
ἐμπλακέντων αὐτῷ τῶν κεράτων ἑάλω, πείρᾳ μαθὼν ὅτι ἄρα
ἄδικος ἦν τῶν ἰδίων κριτὴς ψέγων μὲν τὰ σῴζοντα, ἐπαινῶν δὲ τὰ
προδόντα αὐτόν.
Μύθος του Αισώπου (διασκευή)
5
Νοηματικές ενότητες του κειμένου:
Να αποδώσετε στα Ν.Ε. τα αποσπάσματα:
Ἔλαφος εὐμεγέθης
ὥρᾳ θέρους διψῶν μτχ φρ(επιρ)
παραγίνεται ἐπί τινα πηγὴν διαυγῆ α-πρότ
καὶ
βαθεῖαν
καὶ
πιὼν μτχ φρ(επιρ)
ὅσον ἤθελεν ὅσον(αναφ) -πρότ
προσεῖχεν τῇ τοῦ σώματος ἰδέᾳ. α-πρότ

Καὶ μάλιστα μὲν ἐπῄνει τὴν φύσιν τῶν κεράτων α-πρότ
ὡς κόσμος εἴη παντὶ τῷ σώματι. ὡς(αιτ)-πρότ
Ἔψεγεν δὲ τὴν τῶν σκελῶν λεπτότητα α-πρότ
ὡς οὐχ οἵων τε ὄντων μτχ φρ(επιρ)
φέρειν πᾶν τὸ βάρος.
Ἐν ᾧ δὲ πρὸς τούτοις ἦν, Ἐν ᾧ(χρον)-πρότ
ὑλακή τε κυνῶν αἰφνιδίως ἀκούεται α-πρότ
καὶ
κυνηγέται πλησίον.
Ὁ δὲ πρὸς φυγὴν ὥρμα α-πρότ
καὶ
μέχρις ὅπου διὰ πεδίου ἐποιεῖτο τὸν δρόμον, μέχρις ὅπου(αναφ)-πρότ
ἐσῴζετο ὑπὸ τῆς ὠκύτητος τῶν σκελῶν. α-πρότ
Ἐπεὶ δὲ εἰς πυκνὴν Ἐπεὶ(χρον)-πρότ
καὶ
δασεῖαν ὕλην ἐνέπεσεν,
ἐμπλακέντων αὐτῷ τῶν κεράτων μτχ φρ(επιρ)
ἑάλω, α-πρότ
πείρᾳ μαθὼν
ὅτι ἄρα ἄδικος ἦν τῶν ἰδίων κριτὴς
ψέγων μὲν τὰ σῴζοντα,
ἐπαινῶν δὲ τὰ προδόντα αὐτόν.
6
Λεξιλόγιο
ὥρᾳ θέρους σε καιρό καλοκαιριού
παραγίνεται < παραγίγνομαι φθάνει, έρχεται
τῇ ἰδέᾳ < ἡ ἰδέα στην όψη, στη μορφή
ἐπῄνει < ἐπαινῶ εγκωμίαζε
ὡς οὐχ οἵων τε ὄντων < οἷός τέ εἰμι ότι δεν είναι ικανά
πρὸς τούτοις ἦν < πρὸς τούτοις εἰμὶ ασχολούνταν με αυτά
ἡ ὑλακὴ το γάβγισμα
κυνῶν < ὁ κύων σκύλων
διὰ πεδίου < τὸ πεδίον μέσα από την πεδιάδα
ἐποιεῖτο τὸν δρόμον < ποιοῦμαι τὸν δρόμον έτρεχε
ὑπὸ τῆς ὠκύτητος < ἡ ὠκύτης από την ταχύτητα
ὕλην < ἡ ὕλη το δάσος
ἑάλω < ἁλίσκομαι συνελήφθη
πείρᾳ < ἡ πεῖρα από το πάθημα
Ασκήσεις κατανόησης και μετάφρασης:
1. Να τοποθετήσετε τις λέξεις που σας δίνονται στη σωστή θέση

των πιο κάτω προτάσεων του κειμένου:
ἄδικος, προδόντα, ψέγων, ἐπαινῶν, διψῶν,

εὐμεγέθης, μαθών, ἐνέπεσεν
Ἔλαφος ....................... ὥρᾳ θέρους .................... παραγίνεται ἐπί

τινα πηγήν.
Ἐπεὶ δὲ εἰς πυκνὴν καὶ δασεῖαν ὕλην......................, ἐμπλακέντων
αὐτῷ τῶν κεράτων ἑάλω, πείρᾳ .................... ὅτι ἄρα................. ἦν
τῶν ἰδίων κριτὴς .................... μὲν τὰ σῴζοντα, ....................... δὲ τὰ
.......................... αὐτόν.
2. Να γράψετε τα πιο κάτω ρήματα του κειμένου στο α’

πρόσωπο ενικού αριθμού του Ενεστώτα.
π.χ. παραγίγνεται – ἐγὼ παραγίγνομαι
προσεῖχεν - .............................. ..
ἔψεγεν - .....................................
ἀκούεται - ..................................
ἐποιεῖτο - ..................................
ἐσῴζετο - ...................................
7
3. «ἐποιεῖτο τὸν δρόμον». Η αρχαιοελληνική έκφραση «ποιοῦμαι
τον δρόμον» (ποιῶ = κάνω, φτιάχνω, μέση φωνή ποιοῦμαι) δεν
μπορεί να μεταφραστεί κατά λέξη. Να βρείτε αντίστοιχη,
κατάλληλη έκφραση στα Νέα Ελληνικά.
............................................................................. .................................
Κατανόηση κειμένου
(α) Γιατί τα άσχημα πόδια είχαν μεγαλύτερη σημασία από τα ωραία κέρατα
για το ελάφι;
(β) Ποιο είναι το δίδαγμα του πιο πάνω μύθου;
Β. Λέξεων... ταξίδι
 Παραγωγή και σύνθεση
a) μαθὼν < μανθάνω ρίζα μαθ-
1) Να σχηματίσετε απλές και σύνθετες λέξεις στα Νέα Ελληνικά από

τη ρίζα του ρ. μανθάνω.
Απλές λέξεις Σύνθετες λέξεις

π.χ. μαθητεία, μαθητικός π.χ. εκμάθηση, μαθητολόγιο
………………………………………... …………………………………………...
………………………………………... …………………………………………...
………………………………………... …………………………………………...
...................................................................
2) Να υπογραμμίσετε τη σωστή σημασία που έχει το ρ. μαθαίνω στις

πιο κάτω προτάσεις.
i) Ο Κώστας μαθαίνει να παίζει κιθάρα.
 αποκτώ συγκεκριμένες γνώσεις ή δεξιότητες
 απομνημονεύω
ii) Πρέπει να μάθεις όλη την αλήθεια.
 πληροφορούμαι
 αφομοιώνω
iii) Έμαθε το ποίημα απ΄ έξω.
 συνηθίζω
 αποστηθίζω
iv) Δεν έχω μάθει να ξυπνώ νωρίς.
 συνηθίζω, εξοικειώνομαι
 διδάσκω
8
v) Η ζωή μού έμαθε πολλά.
 διδάσκω
 εμπεδώνω
3) Ποιες άλλες φράσεις-γνωμικά γνωρίζετε στα Νέα Ελληνικά, στις

οποίες χρησιμοποιούνται παράγωγες λέξεις από τη ρίζα του ρ.
μανθάνω; Να γράψετε τουλάχιστον δύο (2) τέτοιες φράσεις.
π.χ. Το πάθημα γίνεται μάθημα.
β. πορεύονται, < ρ. πορεύομαι
1) Να σχηματίσετε απλές και σύνθετες λέξεις στα Νέα Ελληνικά της

ίδιας οικογένειας με το ρήμα πορεύομαι.

π.χ. πορεία, π.χ. προπορεύομαι, εκπορεύομαι, έμπορος
…………………………… …………………………………………...……………
…………............................. ………………………………………………………...
…………………………….. ………………………………………………………...
…………………………….. ………………………………………………………...
γ. προσεῖχεν, < ρ. ἔχω (προς+ἔχω)
1) Στην άσκηση που ακολουθεί όλες οι λέξεις της Α' στήλης είναι
παράγωγες από το ρήμα ἔχω. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της Α’
στήλης με τη σωστή σημασία στη Β’ στήλη (στη Β’ στήλη περισσεύει
μια σημασία):
Α’ στήλη Β’ στήλη
1 υπεροχή α κακή σωματική κατάσταση
2 πολιούχος β ανωτερότητα
3 καχεξία γ σιωπηλός
4 κατάσχεση δ ασταμάτητος
5 εχέμυθος ε περιληπτικός
6 συνεχής στ εκείνος που κρατά μυστικό
7 περιεκτικός ζ προστάτης πόλης
η κράτηση
1 2 3 4 5 6 7
9
2) Να επιλέξετε τέσσερις (4) από τις πιο πάνω λέξεις και να γράψετε στο
τετράδιό σας μια πρόταση για την καθεμιά, στην οποία να φαίνεται
καθαρά η σημασία της.
Γ. Γραμματικής... παιχνίδια
 Ουσιαστικά Α’ κλίσης (Γ.Α.Ε., σ. 45 - 48, § 86 - 90)
Μέχρι τώρα μάθαμε τη Β’ κλίση ουσιαστικών, η οποία περιλαμβάνει

ουσιαστικά αρσενικού και θηλυκού γένους σε –ος και
ουδετέρου γένους σε –ον. Μάθαμε, επίσης, για τις πέντε πτώσεις των
ουσιαστικών, την ονομαστική, τη γενική, τη δοτική, την αιτιατική και την
κλητική, και στους δύο αριθμούς, ενικό και πληθυντικό.
Μελετήστε τις σχετικές σελίδες της Γ.Α.Ε.. Ας γνωρίσουμε την Α’ κλίση

ουσιαστικών, η οποία περιλαμβάνει ουσιαστικά μόνο αρσενικού και
θηλυκού γένους. Συγκεκριμένα, η Α’ κλίση περιλαμβάνει αρσενικά σε ……
και σε …… και θηλυκά σε …. και σε …...
Ουσιαστικά Α’ κλίσης
Αρσενικά Θηλυκά
   
π.χ. …………….. ……………... π.χ. …………….. ……………...
Ι. Κλίση ουσιαστικών αρσενικού γένους
Με βάση τις γνώσεις σας από τα Νέα Ελληνικά και με τη βοήθεια της
Γραμματικής σας (ΓΑΕ, σ. 45, § 86), να συμπληρώσετε τα κενά στον πιο
κάτω πίνακα:
Πτώσεις Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός

Ονομαστική ὁ πολίτ… οἱ πολῖτ… ὁ ταμί… οἱ ταμί…
Γενική τοῦ πολίτ… τῶν πολιτ… τοῦ ταμί… τῶν ταμι…
Δοτική τῷ πολίτ… τοῖς πολίτ… τῷ ταμί… τοῖς ταμί…
Αιτιατική τὸν πολίτ… τοὺς πολίτ… τὸν ταμί… τοὺς ταμί…
Κλητική ὦ πολῖτ… ὦ πολῖτ… ὦ ταμί… ὦ ταμί…
10
ΙΙ. Κλίση ουσιαστικών θηλυκού γένους
α) Με βάση τις γνώσεις σας από τα Νέα Ελληνικά και με τη βοήθεια

της Γραμματικής σας (ΓΑΕ, σ. 46-47, § 86 ), να συμπληρώσετε τον πιο
κάτω πίνακα.
Πτώσεις Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός
Ονομαστική ἡ πηγ… αἱ πηγ… ἡ ὥρ… αἱ ὧρ…
Γενική τῆς πηγ… τῶν πηγ… τῆς ὥρ… τῶν ὡρ…
Δοτική τῇ πηγ… ταῖς πηγ… τῇ ὥρ… ταῖς ὥρ…
Αιτιατική τὴν πηγ… τὰς πηγ… τὴν ὥρ… τὰς ὥρ…
Κλητική ὦ πηγ… ὦ πηγ… ὦ ὥρ… ὦ ὧρ…
β) Με τη βοήθεια της Γραμματικής σας να προσπαθήσετε να

συμπληρώσετε τις καταλήξεις του ουσιαστικού ἡ θάλασσα στον πιο
κάτω πίνακα.
Πτώσεις Ενικός Πληθυντικός

Ονομαστική ἡ θάλασσ…. αἱ θάλασσ…
Γενική τῆς θαλάσσ… τῶν θαλασσ…
Δοτική τῇ θαλάσσ… ταῖς θαλάσσ…
Αιτιατική τὴν θάλασσ… τὰς θαλάσ…
Κλητική ὦ θάλασσ... ὦ θάλασσ…
 Κατά τον ίδιο τρόπο κλίνονται τα: ἡ μᾶζα, ἡ τράπεζα, ἡ δόξα, ἡ

μέλισσα, ἡ ἄμυνα κ.ά.
 γ) Τι διαπιστώνετε;
 Τα ουσιαστικά Α’ κλίσης θηλυκού γένους, που λήγουν σε -α και έχουν

……………………, εκτός από ……, πριν από το -α, σχηματίζουν τη γενική
σε –ης και τη δοτική σε –ῃ, π.χ. τῆς θαλάσσης, τῇ θαλάσσῃ.
 Ενώ όσα θηλυκά λήγουν σε –α και έχουν………………. ή ….. πριν από

το -α σχηματίζουν τη γενική σε –ας και τη δοτική σε –ᾳ, π.χ. ἡ ὥρα,
ἡ ἀλήθεια, ἡ χώρα, ἡ σημαία.
11
 Τι παρατηρείτε ως προς τις καταλήξεις του πληθυντικού, τόσο
στα αρσενικά, όσο και στα θηλυκά της Α’ κλίσης;
.......................................................................................................................
....................................................................................................................
 Τι παρατηρείτε ως προς τη γενική πληθυντικού των ουσιαστικών της

Α’ κλίσης σε σχέση με τον τονισμό;
Όλα τα ουσιαστικά της Α’ κλίσης στη γενική

πληθυντικού τονίζονται στη …………………. και
παίρνουν …………………………….. .
1. Να βάλετε τα ουσιαστικά στην κατάλληλη πτώση.
τοῦ (ὁ νεανίας) ……………. τῆς (ἡ ἄμυνα) ……………………..
τὴν (ἡ θάλαττα) …………….. οἱ (ὁ πολίτης) ……………………..
τὰς (ἡ αἰχμὴ) ……………….. τὴν (ἡ λίμνη) ………………………
τοῖς (ὁ πολίτης) ……………….. οἱ (ὁ γυμναστὴς) ………………….
τοὺς (ὁ δεσπότης) ………………… τοῦ (ποιητὴς) ………………………
τῆς (ἡ μοῖρα) ………………………. ταῖς (ἡ ψυχὴ) …………………….
2. Να γράψετε τη γενική, δοτική και αιτιατική ενικού και πληθυντικού

αριθμού των ουσιαστικών: ὁ στρατιώτης, ὁ ταμίας, ἡ πολιτεία, ἡ μᾶζα.
Ενικός ὁ στρατιώτης ὁ ταμίας ἡ πολιτεία ἡ μᾶζα
γενική
δοτική
αιτιατική
Πληθυντικός οἱ στρατιῶται οἱ ταμίαι αἱ πολιτεῖαι αἱ μᾶζαι
γενική
δοτική
αιτιατική
12
3. α) Να υπογραμμίσετε στο κείμενο Α’ τα ουσιαστικά της Α’
κλίσης και να τα γράψετε στον ακόλουθο πίνακα,
αναγνωρίζοντας το γένος, την πτώση και τον αριθμό τους.
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΓΕΝΟΣ ΠΤΩΣΗ ΑΡΙΘΜΟΣ

…………………. …………………. …………………. ………………….
…………………. …………………. …………………. ………………….
…………………. …………………. …………………. ………………….
…………………. …………………. …………………. ………………….
…………………. …………………. …………………. ………………….
…………………. …………………. …………………. ………………….
………………… ………………… ………………… …………………
… … …………………. …
………………….. ………………….. . …………………..
β) Να μεταφέρετε τα ουσιαστικά, που βρήκατε, στην ίδια πτώση του

αντίθετου αριθμού.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………….
13
Δ. Κείμενο Β΄: Δημάδου ανέκδοτον
Το ανέκδοτο είναι μια μικρή χαριτωμένη ιστορία, που διαδίδεται

προφορικά, για τη ζωή και τις πράξεις κυρίως ιστορικών
προσώπων. Ο Δημάδης, στον οποίο αποδίδεται το πιο κάτω
ανέκδοτο, ήταν πολιτικός, που έδρασε κατά την περίοδο 350 -319
π.Χ. Ανήκε στη μακεδονική μερίδα των Αθηνών, που υποστήριζαν
τον Φίλιππο και τον Μ. Αλέξανδρο.
Δημάδης ὁ ῥήτωρ ἐδημηγόρει ποτὲ ἐν Ἀθήναις περὶ τῆς πολιτείας. Ἐπεὶ δ’

ἐκεῖνοι οὐ πάνυ ταῖς συμβουλαῖς αὐτοῦ προσεῖχον, τῶν συμβουλῶν
παύεται καὶ πυνθάνεται τῶν πολιτῶν εἰ ἐπιτρέπουσιν αὐτῷ μῦθον
Αἰσώπειον λέγειν. Ὡς δ’ οἱ πολῖται παρακελεύονται τῷ Δημάδῃ ἄρχεσθαι,
αὐτὸς λέγει: «Δήμητρα καὶ χελιδὼν καὶ ἔγχελυς τὴν αὐτὴν ὁδὸν
πορεύονται. Οὕτω μὲν οὖν γίγνονται πρὸ ὄχθης ποταμοῦ καὶ τότε ἡ μὲν
χελιδὼν πέτεται, ὁ δὲ ἔγχελυς καταδύεται». Καὶ μετὰ ταῦτα ἐσιώπησεν.»
Ὅτε δ’ ἠρώτησαν αὐτοὶ «διὰ τί οὖν παύει; Ἡ Δήμητρα τί ἔπαθεν;», εἶπεν ,
«ὀργίζεται ὑμῖν, ὦ πολῖται, οἳ περὶ τῶν τῆς πόλεως πραγμάτων οὐ
βουλεύεσθε, Αἰσωπείων δὲ μύθων ἐπιμέλεσθε.»
Μύθος του Αισώπου
Δημάδης
ὁ ῥήτωρ
ἐδημηγόρει ποτὲ ἐν Ἀθήναις περὶ τῆς πολιτείας. α-πρότ
Ἐπεί δ’ ἐκεῖνοι οὐ πάνυ ταῖς συμβουλαῖς αὐτοῦ προεῖχον, Ἐπεί(αιτ)-πρότ
τῶν συμβουλῶν παύεται α-πρότ
καὶ
πυνθάνεται τῶν πολιτῶν α-πρότ
εἰ ἐπιτρέπουσιν αὐτῷ μῦθον Αἰσώπειον λέγειν. εἰ(πλ.ερ.)-πρότ
Ὡς δ’ οἱ πολῖται παρακελεύονται τῷ Δημάδῃ ἄρχεσθαι, Ὡς(χρον)-πρότ
αὐτὸς λέγει: α-πρότ
«Δήμητρα
καὶ
χελιδὼν
καὶ
ἔγχελυς τὴν αὐτὴν ὁδὸν πορεύονται. α-πρότ
14
Οὕτω μὲν οὖν γίγνονται πρὸ ὄχθης ποταμοῦ α-πρότ
καὶ
τότε ἡ μὲν χελιδὼν πέτεται, α-πρότ
ὁ δὲ ἔγχελυς καταδύεται.» α-πρότ
Καὶ
μετὰ ταῦτα ἐσιώπησεν. α-πρότ
Ὅτε δ’ ἠρώτησαν αὐτοί Ὅτε(χρον)-πρότ

«διὰ τί οὖν παύει; α-πρότ
Ἡ Δημήτηρ τί ἔπαθεν;», α-πρότ
εἶπεν, α-πρότ
«ὀργίζεται ὑμῖν, α-πρότ
ὦ πολῖται,
οἳ περὶ τῶν τῆς πόλεως πραγμάτων οὐ βουλεύεσθε, οἳ(αναφ)-πρότ
Αἰσωπείων δὲ μύθων ἐπιμέλεσθε.» οἳ(αναφ)-πρότ
Λεξιλόγιο
ὁ ῥήτωρ ο δημόσιος ομιλητής
ἐδημηγόρει < δημηγορῶ αγόρευε, μιλούσε δημόσια
οὐ πάνυ ὄχι τόσο
πυνθάνεται < πυνθάνομαι ρωτά να μάθει
παρακελεύονται < παρακαλεύομαι παρακινούν
ὁ ἔγχελυς το χέλι
βουλεύεσθε < βουλεύομαι σκέφτεστε
ἐπιμέλεσθε < ἐπιμέλομαι φροντίζετε, νοιάζεστε
 Για ποιο λόγο ο ρήτορας σταμάτησε να αγορεύει για τα πολιτικά
θέματα και διηγήθηκε στους ακροατές ένα μύθο του Αισώπου;
15
ΕΝΟΤΗΤΑ 7
A. Κείμενο Α΄: Ἀγωγὴ τῶν νέων ἐν Σπάρτῃ

Β. Λέξεων... ταξίδι: Παραγωγή και σύνθεση: τρέφω, τάττω,
χρῶμαι
Γ. Γραμματικής... παιχνίδια:
-Οριστική Παρατατικού και Αορίστου
βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής
-Αύξηση (χρονική – συλλαβική, εσωτερική – εξωτερική)
-Οριστική Παρατατικού του ρ. εἰμὶ
Δ. Κείμενο Β΄: Λύκοι καὶ κύνες
Α. Κείμενο Α΄: Ἀγωγὴ τῶν νέων ἐν Σπάρτῃ
Η ζωή στην αρχαία Σπάρτη πήρε μορφή διαφορετική από τη ζωή σε όλες
τις άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Αιτία ήταν οι διαφορετικές δομές
της κοινωνίας. Οι Δωριείς Σπαρτιάτες υπέταξαν τους προηγούμενους
Αχαιούς κατοίκους και τους μετέβαλαν σε δούλους είλωτες. Υπέταξαν και
τους γειτονικούς Δωριείς Μεσσήνιους. Το αποτελεσματικό σύστημα
διοίκησης σ΄ αυτό το καθεστώς ήταν το ολιγαρχικό. Φοβούμενοι διαρκώς
επανάσταση των καταπιεσμένων, οι Σπαρτιάτες έγιναν οι ίδιοι θύματα της
ανελεύθερης συμπεριφοράς τους. Μέσα σ’ αυτό το καταπιεστικό κλίμα
οργανώθηκε και η παιδεία στην αρχαία Σπάρτη.
Οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐκ ἐπαίδευον οὐδ’ ἔτρεφον τοὺς παῖδας, ὡς ἐβούλοντο.

Ἀπὸ τοῦ ἑβδόμου ἔτους κατὰ τοὺς Λυκούργου νόμους ἡ πόλις
παρελάμβανε τὰ τέκνα τῶν Σπαρτιατῶν καὶ κατελόχιζεν αὐτὰ εἰς ἀγέλας.
῎Εταττε δ’ αὐτοῖς ἄρχοντα τὸν διαφέροντα τῇ φρονήσει καὶ τὸν θυμοειδῆ
ἐν τῇ μάχῃ. Πρὸς τοῦτον οἱ νέοι ἀπέβλεπον ἀεὶ καὶ προθύμως ἔπραττον τὰ
ὑπ’ αὐτοῦ παραγγελλόμενα. Οἱ δὲ πρεσβύτεροι τοῖς παιδίοις παίζουσιν
ἐπέβλεπον. Γράμματα δ’ ὀλίγα ἐδίδασκον τοὺς νέους, ὅσα ἡ χρεία
ἐπέβαλλεν αὐτοῖς· ἡ δ’ ἄλλη παιδεία ἐγίγνετο πρὸς τὸ ἄρχεσθαι καλῶς.
Γεωργίου Ν. Ζούκη, Ἀναγνωστικὸν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης
16
 Να συνεργαστείτε με τον/τη διπλανό/ή σας και να αποδώσετε το
κείμενο στα Νέα Ελληνικά, αξιοποιώντας τις νοηματικές ενότητες, όπως
σάς δίνονται πιο κάτω. Στο πλάι δίνονται κάποιες πληροφορίες, τις οποίες
είναι καλό να προσέξετε.
Οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐκ ἐπαίδευον α-πρότ

οὐδ’ ἔτρεφον τοὺς παῖδας, α-πρότ
ὡς ἐβούλοντο. ὡς(αναφ)-πρότ
Ἀπὸ τοῦ ἑβδόμου ἔτους
κατὰ τοὺς Λυκούργου νόμους
ἡ πόλις παρελάμβανε τὰ τέκνα τῶν Σπαρτιατῶν α-πρότ
καὶ
κατελόχιζεν αὐτὰ εἰς ἀγέλας. α-πρότ
῎Εταττε δ’ αὐτοῖς ἄρχοντα τὸν διαφέροντα τῇ φρονήσει α-πρότ, μτχ φρ(επιθ)
καὶ
τὸν θυμοειδῆ ἐν τῇ μάχῃ.
Πρὸς τοῦτον οἱ νέοι ἀπέβλεπον ἀεὶ α-πρότ
καὶ
προθύμως ἔπραττον τὰ ὑπ’ αὐτοῦ παραγγελλόμενα. α-πρότ, μτχ φρ(επιθ)
Οἱ δὲ πρεσβύτεροι τοῖς παιδίοις παίζουσιν ἐπέβλεπον . μτχ φρ(επιθ), α-πρότ
Γράμματα δ’ ὀλίγα ἐδίδασκον τοὺς νέους, α-πρότ
ὅσα ἡ χρεία ἐπέβαλλεν αὐτοῖς· ὅσα(αναφ)-πρότ
ἡ δ’ ἄλλη παιδεία ἐγίγνετο πρὸς τὸ ἄρχεσθαι καλῶς. α-πρότ
Λεξιλόγιο:
ἐβούλοντο < βούλομαι ήθελαν, επιθυμούσαν
κατελόχιζεν < καταλοχίζω διαιρούσε σε λόχους,
διαμοίραζε
ἔταττε <τάττω διόριζε
τῇ φρονήσει < ἡ φρόνησις στη γνώση, στη σύνεση
ὁ θυμοειδὴς ο ορμητικός, ο τολμηρός
οἱ πρεσβύτεροι < ὁ πρεσβύτερος οι γεροντότεροι, οι
μεγαλύτεροι
ἡ χρεία η ανάγκη
τὸ ἄρχεσθαι < ἄρχομαι το να υποτάσσονται
17
Ασκήσεις κατανόησης – μετάφρασης
1. Να σημειώσετε δίπλα από κάθε πρόταση, αν είναι ορθή (Ο) ή

λανθασμένη (Λ) σύμφωνα με το κείμενο.
(α) Οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐπαίδευον τοὺς παῖδας ὡς ἐβούλοντο. ...............
(β) Ἡ πόλις ἐπαίδευε τὰ τέκνα. .............
(γ) Ὁ θυμοειδὴς ἐν τῇ μάχῃ ἐτάττετο ἄρχων..............
(δ) Οἱ νέοι οὐκ ἔπραττον τὰ ὑπὸ τοῦ ἄρχοντος παραγγελλόμενα................
(ε) Οἱ πρεσβύτεροι ἐδίδασκον τοὺς νέους. .....................
(στ) Οἱ νέοι ὀλίγα γράμματα ἐμάνθανον. ......................
2. Ποια σημασία έχει ο σύνδεσμος ὡς στη φράση «ὡς ἐβούλοντο» του

κειμένου;
(α) όταν ήθελαν
(β) όπως ήθελαν
(γ) επειδή ήθελαν
(δ) ότι ήθελαν
3. Ποια μετάφραση της φράσης «ὅσα ἡ χρεία ἐπέβαλλεν αὐτοῖς»

προτιμάς και γιατί;
(α) όσα η ανάγκη επέβαλλε σ’ αυτούς
(β) όσα χρειάζονταν
(γ) όσα ήταν αναγκαία γι’ αυτούς
(δ) όσα έπρεπε
α) Ποιος ήταν υπεύθυνος για την αγωγή των νέων στην αρχαία Σπάρτη;
β) Ποιος επιλεγόταν ως αρχηγός των παιδιών;
γ) Ποῦ φοιτῶσιν οἱ παῖδες;
δ) Τι ήταν πιο σημαντικό στην εκπαίδευση των παιδιών και τι σκοπό είχε;
 Να διαβάσετε δυνατά και καθαρά, σύμφωνα με το νόημα, το
κείμενο με τη βοήθεια των νοηματικών ενοτήτων, που σας
δίνονται πιο πάνω.
 Να αποδώσετε το πιο κάτω απόσπασμα στα Νέα Ελληνικά:
῎Εταττε δ’ αὐτοῖς ἄρχοντα τὸν διαφέροντα τῇ φρονήσει καὶ τὸν

θυμοειδῆ ἐν τῇ μάχῃ. Πρὸς τοῦτον οἱ νέοι ἀπέβλεπον ἀεὶ καὶ
προθύμως ἔπραττον τὰ ὑπ’ αὐτοῦ παραγγελλόμενα.
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
18
Μην ξεχνάτε να χρησιμοποιείτε:

το «Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας» του Ιδρύματος Μ.
Τριανταφυλλίδη, ψηφιοποιημένο από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
το «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής» των H. Liddell & R. Scott

(μεταφρασμένο στα νέα ελληνικά), αναθεωρημένο και ψηφιοποιημένο από το
Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
α. τρέφω (= διατρέφω, ανατρέφω, μεγαλώνω κάποιον)
1) Να γράψετε απλές και σύνθετες λέξεις από τη ρίζα του ρ. τρέφω

τροφός, τροφή διατροφή, ανατροφή
………………………………………… …………………………………………
………………………………………… …………………………………………
…………………………………………. …………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
β. ἔταττε < ρ. τάττω, τάσσω, ρ. ταγ- (= παρατάσσω, διατάσσω,

τοποθετώ)
1) Να σχηματίσετε απλές και σύνθετες λέξεις στα Νέα Ελληνικά από
τη ρίζα του ρ. τάττω, τάσσω.
π.χ. τάγμα, ταξίδι π.χ. αρχισυντάκτης, ταξινόμηση

……………………………………… ………………………………………..
………………………………………. ………………………………………….
………………………………………. …………………………………………
………………………………………….
2) Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων που ακολουθούν με τον

κατάλληλο τύπο της λέξης, που είναι στο πλαίσιο (μια λέξη
περισσεύει):
τακτοποιώ, αντιτάσσω, μετάταξη, κατατακτήριος, ένταξη, έκτακτος
i) Η ……………..της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση έγινε το 2004.

ii) Στην εχθρική επίθεση οι στρατιωτικές μας δυνάμεις ……………… ισχυρή
αντίσταση.
19
iii) Ο διευθυντής της εταιρείας συγκάλεσε τους μετόχους σε
…………………. συνέλευση.
iv) Πότε θα αποφασίσεις να ………………… το δωμάτιό σου;
v) Η υπηρεσία θα προβεί σε …………………. υπαλλήλων από διάφορα
υπουργεία.
3) Να επιλέξετε τέσσερις (4) απλές ή σύνθετες λέξεις από τη ρίζα του ρ.

τάττω, τάσσω και να γράψετε μια πρόταση για την καθεμιά.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
γ. ἡ χρεία < ρ. χρήομαι - χρῶμαι, ρ. χερ-, χρε-, χρη- (= χρησιμοποιώ,

μεταχειρίζομαι)
1) Να σχηματίσετε απλές και σύνθετες λέξεις στα Νέα Ελληνικά από τη
ρίζα του ρ. χρῶμαι.

π.χ. χρήστης, χρεία, χρέωση π.χ. χρησιμοποιώ, εύχρηστος
……………………………………… …………………………………………
……………………………………… …………………………………………
……………………………………… …………………………………………
……………………………………… …………………………………………
……………………………………… …………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
2) Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της Α’ στήλης με τις κατάλληλες στη Β’

στήλη (μια λέξη στη Β’ στήλη περισσεύει):
1 κατάχρηση α έγγραφο
2 χρηματιστήριο β ίδρυμα
3 χρεωστικό γ λεξικό
4 χρήστης δ χρηματοκιβώτιο
5 χρηματοπιστωτικό ε εξουσίας
6 χρηστικό στ αξιών
ζ μηχανήματος
1 2 3 4 5 6
20
3) Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με τον κατάλληλο
τύπο των συνώνυμων λέξεων, που είναι στο πλαίσιο (μια λέξη
άχρηστος, χρέος, χρειώδης, χρεοκοπώ, χρησιμεύω, χρήσιμος,

χρηματίζω, χρεώστης
(α) Αυτό το σκισμένο πουκάμισο είναι πια ακατάλληλο…………………

(β) Ορισμένοι πολίτες είναι οφειλέτες στο κράτος. ………………………..
(γ) Έχουμε ιερό καθήκον να υπερασπιστούμε την πατρίδα. …………….
(δ) Το σχολείο δίνει ωφέλιμες γνώσεις. ………………………………………
(ε) Το διαμέρισμα είναι εξοπλισμένο με όλα τα απαραίτητα. ……………
(στ) Διετέλεσε πρόεδρος του συλλόγου για δέκα χρόνια. ………………….
(ζ) Η επιχείρηση πτώχευσε και το προσωπικό έμεινε χωρίς δουλειά. ……
4) Να επιλέξετε τέσσερις (4) απλές ή σύνθετες λέξεις από το ρ. χρῶμαι

και να γράψετε μια πρόταση για την καθεμιά.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
Οριστική Παρατατικού και Αορίστου βαρύτονων ρημάτων

ενεργητικής φωνής
1. Να παρατηρήσετε τα ρήματα, που υπάρχουν στο κείμενο Α’, και να

απαντήσετε στις ερωτήσεις, που ακολουθούν:
ἐπαίδευον, ἔτρεφον, παρελάμβανε, κατελόχιζεν, ἔταττε, ἀπέβλεπον,

ἔπραττον, ἐπέβλεπον, ἐδίδασκον, ἐπέβαλλεν
α) Έχοντας υπόψη το α’ πρόσωπο ενικού Ενεστώτα, σε ποια φωνή

βρίσκονται τα ρήματα; ….…………………………………………………………..
β) Σε ποια χρονική βαθμίδα ανήκουν (παρόν – παρελθόν – μέλλον);
…………………………………………
γ) Τι παρατηρείτε σχετικά με τη διάρκεια της ενέργειας που εκφράζουν;
…………………………………………
21
δ) Όπως και στα Νέα Ελληνικά ο χρόνος, που ανήκει στο παρελθόν και
παρουσιάζει την ενέργεια του ρήματος με διάρκεια, είναι ο
……………………
ε) Από ποιο στοιχείο του σχηματισμού του ρήματος φαίνεται η χρονική
βαθμίδα;
ἔ - λυ – ον
…………………………………………………………………………………………
στ) Να γράψετε το ρ. γράφω σε όλα τα πρόσωπα της οριστικής

Παρατατικού στα Νέα Ελληνικά και στη συνέχεια να προσπαθήσετε να
γράψετε τον Παρατατικό στα Αρχαία Ελληνικά. Η κλίση του ρήματος στα
Νέα Ελληνικά θα σας βοηθήσει. Συμβουλευθείτε και τη Γραμματική της
Αρχαίας Ελληνικής, σελ. 164.
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
.............................................. ..............................................
2. Να διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο που ακολουθεί και να

υπογραμμίσετε τα ρήματα (εξαιρούνται τα έντονα γραμμένα ρήματα):
Ἴβυκος ὁ ποιητὴς
Ἴβυκος ὁ ποιητὴς μετ’ ἄλλων ἑταίρων εἰς Ἰταλίαν ἦλθεν. Ἐνταῦθα ἱκανὸν χρόνον
διέτριψαν, χρήματα ἱκανὰ συνέλεξαν. Μετ’ οὐ πολὺ Ἴβυκος τοὺς ἑταίρους πάλιν
ἤθροισε καὶ εἶπεν αὐτοῖς: «Ἐγώ, ὦ ἑταῖροι, ἱκανοὺς νέους ἐπαίδευσα, ὑμεῖς δ’
ἱκανὸν ἀργύριον συνελέξατε καὶ πρὸς τοὺς γονέας ἐπέμψατε.»
Γεώργιος Ν. Ζούκης, Ἀναγνωστικὸν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης
Ο Ίβυκος ήταν λυρικός ποιητής, που έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. Έδρασε στην
αυλή του τυράννου της Σάμου Πολυκράτη. Η παράδοση λέει ότι σκοτώθηκε
σε έρημο τόπο από ληστές. Το έγκλημα αποκαλύφθηκε από γερανούς, που
πετούσαν πάνω από τη σκηνή. Όταν τους είδαν οι ληστές να πετούν πάνω
από το θέατρο της Κορίνθου, όπου βρίσκονταν, είπε ο ένας στον άλλο «οι
γέρανοι του Ιβύκου» και έτσι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο
δικαστήριο.
22
α) Να προσπαθήσετε να μεταφέρετε τα ρήματα του πιο πάνω κειμένου
στο α’ πρόσωπο ενικού του Ενεστώτα.
Ενεστώτας (α’ πρόσωπο ενικού)

π.χ. διέτριψαν  διατρίβω
συνέλεξαν 
ἤθροισε 
ἐπαίδευσα 
ἐπέμψατε 
β) Κατά τη μετατροπή των πιο πάνω ρημάτων στον Ενεστώτα,

παρατηρούμε κάποιες αλλαγές ως προς: i) την αύξηση ii) τις
καταλήξεις.
Τι παρατηρείτε στους τύπους ἐπαίδευσα και ἐπέμψατε

i) Ως προς τον αριθμό των συλλαβών τους; (τα ρήματα στον Ενεστώτα είναι
παιδεύω και πέμπω) ………………………………………………………………….
ii) Ως προς τη θέση της αύξησης; ……………………………………………………
iii) Με ποιο γράμμα δηλώνεται η αύξηση; …………………………….
Αυτή η αύξηση ονομάζεται συλλαβική.
Τι παρατηρείτε στον τύπο ἤθροισε

i) Ως προς τον αριθμό των συλλαβών; (το ρήμα στον Ενεστώτα είναι ἀθροίζω)
……………………………………………………………………………………………
ii) Ως προς τη θέση της αύξησης; …………………………………………….
iii) Ποια αλλαγή παρατηρείτε; ………………………………………………….
Αυτή η αύξηση ονομάζεται χρονική.
Ως προς τους τύπους συνέλεξαν και διέτριψαν

i) Ποια είναι η αύξηση και πού βρίσκεται; (τα ρήματα στον Ενεστώτα είναι
συλλέγω και διατρίβω) ………………………………………………………………..
Αυτή η αύξηση ονομάζεται εσωτερική.

*** Το ίδιο γίνεται και στα Νέα Ελληνικά στην περίπτωση, που η αύξηση αυτή τονίζεται, π.χ.
εγκρίνω – ενέκρινα αλλά εγκρίναμε, εκθέτω – εξέθετα αλλά εκθέτατε, εκφράζω –
εξέφραζα αλλά εκφράζατε.
23
(γ) Με βάση τα πιο κάτω παραδείγματα να σημειώσετε στον πίνακα που
ακολουθεί τις αλλαγές που γίνονται, όταν το ρήμα παίρνει χρονική
αύξηση:
Παραδείγματα Μετατροπή
ἀγοράζω -ἠγόραζον αη
αὐξάνω –ηὔξανον αυ  .....
ἐρίζω -ἤριζον (τσακώνομαι) ε  .......
ἐλαύνω - ἤλαυνον ε  .......
εὑρίσκω –ηὕρισκον ευ  ......
αἰχμαλωτίζω -ᾐχμαλώτιζον αι  .......
εἰκάζω - ᾔκαζον ει  ......
ὀνομάζω -ὠνόμαζον ο  .......
οἰκτίρω -ᾤκτιρον οι .......
ἱκετεύω – ἱκέτευον ῐ ῑ
ὑβρίζω -ὕβριζον ῠῡ
α) Άρα, τι συμβαίνει όταν έχουμε χρονική αύξηση;

Τα ρήματα που αρχίζουν από ........................, δεν παίρνουν μία επιπρόσθετη
συλλαβή, αλλά μετατρέπουν το βραχύχρονο .................... στο αντίστοιχο
.........................
β) Τα ρήματα στον Αόριστο, εκτός από την αύξηση, παίρνουν και τον
χρονικό χαρακτήρα -σ-, π.χ. λύω - ἔ-λυ-σ-α.
Σημαντική υπενθύμιση!
Όταν συναντηθεί ο χρονικός χαρακτήρας –σ– του Αορίστου με άφωνο
σύμφωνο (κ, γ, χ – π, β, φ – τ, δ, θ), τότε συμβαίνουν οι μεταβολές, που
έχετε συναντήσει κατά τον σχηματισμό του Μέλλοντα στην Ενότητα 2, π.χ.
διώκω – διώξω - ἐδίωξα (ἐ-δίωκ-σ-α), γράφω – γράψω - ἔγραψα (ἔ-γραφ-σ-α),
πείθω – πείσω - ἔπεισα (ἔ-πειθ-σ-α).
3. Με βάση τις μέχρι τώρα γνώσεις σας και με τη βοήθεια των

προηγούμενων ασκήσεων, να σχηματίσετε τους τύπους του
Παρατατικού και Αορίστου των πιο κάτω ρημάτων (στο πρόσωπο και
στον αριθμό, που σας δίνεται).
Ενεστώτας Παρατατικός Αόριστος
κελεύω
ὑβρίζει
ἐκπλήττεις
ὀρύττεις (= σκάβεις)
24
ἱκετεύουσι
συλλέγει (σὺν + λέγω)
αἰχμαλωτίζομεν
ὁρίζουσι
ἀναγκάζει
διώκετε
4. Να αναγνωρίσετε το είδος της αύξησης, που έχουν οι τύποι του

Αορίστου, που υπάρχουν στο κείμενο Γ’, και ακολούθως να μεταφέρετε
τα ρήματα στον Ενεστώτα στο πρόσωπο, που βρίσκονται:
Ρήμα στον Αόριστο Είδος αύξησης Ενεστώτας
ὑπήκουσαν
ἐπίστευσαν
διέφθειραν
5. Να συμπληρώσετε τις ακόλουθες προτάσεις, τοποθετώντας τα

ρήματα, που είναι στην παρένθεση, στον Παρατατικό και Αόριστο:
(α) Οἱ ἄνδρες οὗτοι …………………./………………….. τὸν ἐν Δελφοῖς
θησαυρὸν (φυλάττω).
(β) Ἀθηναῖοι πρέσβεις τοῖς Λακεδαιμονίοις…..…..…………/…………..……..
(πέμπω).
(γ) Τῶν Σειρήνων προσδεδεμένος Ὀδυσσεὺς τῷ στύλῳ (= στο κατάρτι)
…………….…..…/……………….……(ἀκούω).
(δ) Θουκυδίδης Ἀθηναῖος……………………./………….……. (συγγράφω) τὸν
πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων.
Οριστική Παρατατικού του ρ. εἰμὶ (ΓΑΕ, σ. 162, §275)
1. Να διαβάσετε προσεκτικά τις πιο κάτω προτάσεις και να

προσπαθήσετε να καταγράψετε όλα τα πρόσωπα της οριστικής
Παρατατικού του ρ. εἰμί.
Ν.Ε. Α.Ε.
Ἀριστείδης ἦν δίκαιος. ήμουν

Ὑμεῖς ἦτε ἀχείρωτοι (= ακατάβλητοι) ήσουν
τοῖς ἐχθροῖς.
ήταν
Ἐγὼ ἦν ὁπλίτης ἐν τῷ πολέμῳ.
Ἦσθα μεγαλοφρονέστερος τοῦ ἐχθροῦ. ήμαστε
Ἦμεν ἐν τῷ δικαστηρίῳ ἐκείνην τὴν ήσαστε
ἡμέραν.
ήταν
Οἱ ἐθελονταὶ ἦσαν γενναῖοι.
25
2. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον κατάλληλο τύπο
του ρ. εἰμί στον Παρατατικό.
(α) Ὑμεῖς φίλοι καὶ σύμμαχοι τῶν Ἀθηναίων ………………

(β) Ὁ Δημοσθένης μέγας ῥήτωρ καὶ σοφιστὴς ………………….
(γ) Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ὅτι ἡμεῖς οὐκ ………………….. πολέμιοι ὑμῶν.
(δ) Σωκράτης λέγει ὅτι σὺ ……………...... εἷς ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ.
(ε) Αἱ ἐλπίδες τῆς σωτηρίας ………………. καὶ πολλαὶ καὶ μεγάλαι.
3. Να μεταφέρετε το ρήμα εἰμὶ των πιο κάτω προτάσεων στον

Παρατατικό.
(α) Οἱ Ἀθηναῖοι ἐν τῷ σταδίῳ εἰσί. ……………………………
(β) Ἡμεῖς ἐσόμεθα ἐν τῷ οἴκῳ. ……………………..
(γ) Σὺ εἶ στρατηγός. ……………………
(δ) Ὑμεῖς ἔσεσθε ἐπιμελεῖς μαθηταί. ……………………
(ε) Ἐγὼ ἔσομαι φίλος καὶ σύμμαχος. …………………….
(στ) Ἀριστείδης δίκαιός ἐστι. ………………………..
Δ. Κείμενο Β΄: Λύκοι καὶ κύνες
Ο Αίσωπος, στον οποίο αποδίδονται οι πασίγνωστοι «Αισώπειοι μύθοι» ή

«Μύθοι του Αισώπου», έζησε ως δούλος στη Σάμο κατά τον πρώιμο έκτο
αιώνα π.Χ. Κατά τη Λαογραφία οι μύθοι είναι ιστορίες ζώων.
Χαρακτηριστικά των μύθων είναι η προσωποποίηση και η αλληγορία. Με
την προσωποποίηση τα ζώα συμπεριφέρονται ως λογικά πρόσωπα. Με την
αλληγορία άλλα λέγονται και άλλα εννοούνται και ο ακροατής ή ο
αναγνώστης αφήνεται μόνος του να εξαγάγει το διδακτικό συμπέρασμα.
Λύκοι ἐπεβούλευον ποίμνῃ προβάτων, ἀλλ’ οὐκ ἠδύναντο αὐτὰ ἁρπάζειν
διὰ τοὺς κύνας, οὓς φύλακας ἡ ποίμνη εἶχε. Διὸ λέγουσιν αὐτοῖς: «Διὰ τί οὐ
συμμαχεῖτε ἡμῖν ὡς ἀδελφοί, εἰ καὶ ὅμοιοί ἐστε ἡμῖν ἐν πᾶσιν; Οὐδὲν γὰρ
ὑμῶν διαφέρομεν πλὴν τῇ γνώμῃ. Καὶ ἡμεῖς μὲν ἐν ἐλευθερίᾳ ζῶμεν, ὑμεῖς
δὲ τοῖς ἀνθρώποις δουλεύετε καὶ πληγὰς παρ’ αὐτῶν λαμβάνετε.
Φυλάττετε δὲ καὶ τοῦ δεσπότου τὰ πρόβατα, ὅς, ὅτε ἐσθίει, μόνα τὰ ὀστᾶ
ὑμῖν ἐπιῤῥίπτει. Ἀλλά, εἰ βούλεσθε, πείθεσθε˙ τὰ ποίμνια, ἃ νῦν φυλάττετε,
ἡμῖν παρέχετε πάντα κοινῇ ἐσθίειν.» Οἱ μὲν κύνες τοῖς λύκοις ὑπήκουσαν,
ὧν τοῖς λόγοις ἐπίστευσαν. Οἱ δέ, ὡς εἰς τὴν ποίμνην εἰσῆλθον, πρότερον
τοὺς κύνας διέφθειραν.

 Να συνεργαστείτε με τον/τη διπλανό/ή σας και να αποδώσετε το κείμενο

στα Νέα Ελληνικά, αξιοποιώντας τις νοηματικές ενότητες, όπως σας
δίνονται στην επόμενη σελίδα.
26
Λύκοι ἐπεβούλευον ποίμνῃ προβάτων, α-πρότ
ἀλλ’
οὐκ ἠδύναντο αὐτά ἁρπάζειν α-πρότ
διὰ τοὺς κύνας,
οὓς φύλακας ἡ ποίμνη εἶχε. οὓς(αναφ)-πρότ
Διὸ λέγουσιν αὐτοῖς: α-πρότ
«Διὰ τί οὐ συμμαχεῖτε ἡμῖν ὡς ἀδελφοί, α-πρότ
εἰ καὶ ὅμοιοί ἐστε ἡμῖν ἐν πᾶσιν; εἰ καὶ(εναντ)-πρότ
Οὐδὲν γὰρ ὑμῶν διαφέρομεν πλὴν τῇ γνώμῃ. α-πρότ
Καὶ ἡμεῖς μὲν ἐν ἐλευθερίᾳ ζῶμεν. α-πρότ
Ὑμεῖς δὲ τοῖς ἀνθρώποις δουλεύετε α-πρότ
καὶ
πληγάς παρ’ αὐτῶν λαμβάνετε. α-πρότ
Φυλάττετε δὲ καὶ τοῦ δεσπότου τὰ πρόβατα, α-πρότ
ὅς, ὃς(αναφ)-πρότ
ὅτε ἐσθίει, ὅτε(χρον)-πρότ
μόνα τα ὀστᾶ ὑμῖν ἐπιῤῥίπτει. α-πρότ
Ἀλλά,
εἰ βούλεσθε, εἰ(υποθ)-πρότ
τὰ ποίμνια,
ἃ νῦν φυλάττετε, ἃ(αναφ)-πρότ
ἡμῖν παρέχετε πάντα κοινῇ ἐσθίειν.» α-πρότ
Οἱ μὲν κύνες τοῖς λύκοις ὑπήκουσαν, α-πρότ
ὧν τοῖς λόγοις ἐπίστευσαν. ὧν(αναφ)-πρότ
Οἱ δέ,
ὡς εἰς τὴν ποίμνην εἰσῆλθον, ὡς(χρον)-πρότ
πρότερον τοὺς κύνας διέφθειραν. α-πρότ
Λεξιλόγιο
ἐπεβούλευον < ἐπιβουλεύομαι σχεδίαζαν κακά εναντίον
ἠδύναντο < δύναμαι μπορούσαν
οἱ κύνες < ὁ κύων οι σκύλοι
ἐν πᾶσιν <πᾶν σε όλα
ἐσθίει < ἐσθίω τρώγει
διέφθειραν < διαφθείρω κατέστρεψαν, σκότωσαν
α) Οι λύκοι οὐκ ἠδύναντο ἁρπάζειν τα πρόβατα. Γιατί;

β) Ποιο επιχείρημα χρησιμοποιούν οι λύκοι, για να ξεγελάσουν τους
σκύλους;
γ) Ποια ήταν η τύχη των σκύλων;
27
ΕΝΟΤΗΤΑ 8
Α. Κείμενο Α΄: Ο Σωκράτης για τη φιλία

Β. Λέξεων... ταξίδι: Παραγωγή-σύνθεση: κτῆμα
Γ. Κείμενο Β΄: Η Αρετή και ο Ηρακλής
Δ. Λέξεων... ταξίδι: Παραγωγή και σύνθεση: οἶκος
Ε. Γραμματικής... παιχνίδια: Κτητικές αντωνυμίες
Α. Κείμενο Α΄: Ο Σωκράτης για τη φιλία
Ο Ξενοφώντας γεννήθηκε στην Αθήνα περίπου το 428 π.Χ. καὶ

πέθανε στην Κόρινθο περίπου το 354 π.Χ. Υπήρξε μαθητής του
Σωκράτη. Είναι περισσότερο γνωστός από το έργο του «Κύρου
Ἀνάβασις». Στο σύγγραμμά του «Ἀπομνημονεύματ α» καταγράφει
αναμνήσεις ηθικής φύσης από τον Σωκράτη. Πιθανώς συνέγραψε
το σύγγραμμα αυτό για τη διαπαιδαγώγηση των δύο γιων του.
Τοῦτο μὲν πολλῶν ἀκούω, ὡς πάντων κτημάτων κράτιστόν ἐστι

φίλος σαφὴς καὶ ἀγαθός, παντὸς δὲ μᾶλλον ἐπιμέλονται οἱ πολλοὶ
ἢ φίλων κτήσεως. Καὶ γὰρ οἰκίας καὶ ἀγροὺς καὶ ἀνδράποδα καὶ
βοσκήματα καὶ σκεύη ἐπιμελῶς κτῶνται, φίλον δέ, ὃ μέγιστον
ἀγαθὸν εἶναί φασιν, οὐχ ὅπως κτήσωνται φροντίζουσι. Καίτοι
ποῖος ἵππος ἢ ποῖον ζεῦγος οὕτω χρήσιμον ὥσπερ ὁ χρηστὸς φίλος;
Ποῖον δὲ ἀνδράποδον οὕτως εὔνουν καὶ παραμόνιμον; ῍Η ποῖον
ἄλλο κτῆμα οὕτω πάγχρηστον; Ὁ γὰρ ἀγαθὸς φίλος ἑαυτὸν τάττει
πρὸς πᾶν τὸ ἐλλεῖπον τῷ φίλῳ καί, ἄν τέ τινα εὖ ποιῆσαι δέῃ,
συνεπισχύει, ἄν τέ τις φόβος ταράττῃ, συμβοηθεῖ, καὶ εὖ μὲν
πράττοντα πλεῖστα εὐφραίνει, σφαλλόμενον δὲ πλεῖστα
ἐπανορθοῖ. Ἀλλ’ ὅμως ἔνιοι δένδρα μὲν πειρῶνται θεραπεύειν τοῦ
καρποῦ ἕνεκεν, τοῦ δὲ παμφορωτάτου κτήματος, ὃ καλεῖται φίλος,
ἀργῶς καὶ ἀνειμένως οἱ πλεῖστοι ἐπιμέλονται.
Ξενοφῶντος, Ἀπομνημονεύματα, 2.4, 1-7 (διασκευή)
σας δίνονται πιο κάτω. Στο πλάι δίνονται κάποιες πληροφορίες, τις οποίες
28
 Να αποδώσετε στα Νέα Ελληνικά το επιλεγμένο με έντονα γράμματα
κείμενο.
Τοῦτο μὲν πολλῶν ἀκούω, α-πρότ

ὡς πάντων κτημάτων κράτιστόν ἐστι φίλος σαφὴς ὡς(ειδ)-πρότ
καὶ
ἀγαθός,
παντὸς δὲ μᾶλλον ἐπιμέλονται οἱ πολλοὶ α-πρότ
ἢ
φίλων κτήσεως.
Καὶ γὰρ
οἰκίας
καὶ
ἀγροὺς
καὶ
ἀνδράποδα
καὶ
βοσκήματα
καὶ
σκεύη ἐπιμελῶς κτῶνται, α-πρότ
φίλον δέ, α-πρότ
ὃ μέγιστον ἀγαθὸν εἶναί φασιν, ὃ(αναφ)-πρότ
οὐχ
ὅπως κτήσωνται ὅπως(πλ.ερ)-πρότ
. φροντίζουσι
Καίτοι
ποῖος ἵππος
ἢ
ποῖον ζεῦγος οὕτω χρήσιμον α-πρότ
ὥσπερ ὁ χρηστὸς φίλος; ὥσπερ(αναφ)-πρότ
Ποῖον δὲ ἀνδράποδον οὕτως εὔνουν α-πρότ
καὶ
παραμόνιμον;
῍Η
ποῖον ἄλλο κτῆμα οὕτω πάγχρηστον; α-πρότ
29
Ὁ γὰρ ἀγαθὸς φίλος α-πρότ
ἑαυτὸν τάττει
πρὸς πᾶν τὸ ἐλλεῖπον τῷ φίλῳ
καί,
ἄν τέ τινα εὖ ποιῆσαι δέῃ, ἄν(υποθ)-πρότ
συνεπισχύει, α-πρότ
ἄν τέ τις φόβος ταράττῃ, ἄν(υποθ)-πρότ

συμβοηθεῖ, α-πρότ
καὶ
εὖ μὲν πράττοντα μτχ φρ(επιρ)
πλεῖστα εὐφραίνει, α-πρότ
σφαλλόμενον δὲ μτχ φρ(επιρ)
πλεῖστα ἐπανορθοῖ. α-πρότ
Ἀλλ’ ὅμως
ἔνιοι δένδρα μὲν πειρῶνται θεραπεύειν τοῦ καρποῦ ἕνεκεν, α-πρότ
τοῦ δὲ παμφορωτάτου κτήματος,
ὃ καλεῖται φίλος, ὃ(αναφ)-πρότ
ἀργῶς
καὶ
ἀνειμένως οἱ πλεῖστοι ἐπιμέλονται. α-πρότ
Λεξιλόγιο
κτημάτων (< κτῆμα) αποκτημάτων, ιδιοκτησιών
σαφὴς ειλικρινής
ἐπιμέλονται < ἐπιμέλομαι νοιάζονται, φροντίζουν
ἀνδράποδα < ἀνδράποδον δούλους
φασὶν < φημὶ λέγουν, φρονούν
ζεῦγος ζεύγος βοδιών
εὔνουν < εὔνους ευνοϊκό, φιλικό
χρηστὸς χρήσιμος, ωφέλιμος, καλός
παραμόνιμον < παραμόνιμος σταθερό
ἑαυτὸν τάττει <ἑαυτὸν τάττω
κατατάσσει τον εαυτό του, παίρνει
μέρος, φροντίζει
εὖ ποιῆσαι < εὖ ποιῶ κάνει καλό, ευεργετεί
δέῃ < δεῖ πρέπει
συνεπισχύει < συνεπισχύω ενισχύει και αυτός, εγκαρδιώνει
εὖ πράττοντα < εὖ πράττω ευτυχεί, ευδοκιμεί
ἔνιοι μερικοί
παμφορωτάτου <παμφορώτατος εύφορου σε κάθε είδος καρπού
ἀνειμένως χωρίς ζήλο, μέτρια
30
1. Να ενώσετε τις φράσεις της Στήλης Α’ με τις φράσεις της Στήλης

Β’ σύμφωνα με το κείμενο.
1 οἰκίας καὶ ἀγροὺς α πλεῖστα εὐφραίνει
2 φίλον β πλεῖστα ἐπανορθοῖ
3 ἄν τέ τινα εὖ ποιῆσαι δέῃ γ οὐχ ὅπως κτήσωνται φροντίζουσι
4 ἄν τέ τις φόβος ταράττῃ δ συμβοηθεῖ
5 σφαλλόμενον ε ἐπιμελῶς κτῶνται
6 εὖ πράττοντα στ πρὸς πᾶν τὸ ἐλλεῖπον τῷ φίλῳ
7 ὁ ἀγαθὸς φίλος ἑαυτὸν τάττει συνεπισχύει
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
2. Ποια μετάφραση είναι ορθή και γιατί;

Τοῦτο μὲν πολλῶν ἀκούω, ὡς πάντων κτημάτων κράτιστόν ἐστι
φίλος σαφὴς καὶ ἀγαθός.
i. Αυτό ακούω πολλές φορές, ότι απ’ όλα τα κτήματα

δυνατότερος είναι ο καλός και όμορφος φίλος
ii. Αυτό ακούω από πολλούς, ότι απ’ όλα τα αποκτήματα το
καλύτερο είναι φίλος ειλικρινής και ενάρετος.
iii. Πολλά ακούω γι’ αυτό, επειδή απ’ όλα τα αποκτήματα το
καλύτερο είναι φίλος ειλικρινής και ενάρετος.
1. Ποιο είναι, κατά τον συγγραφέα, το καλύτερο απόκτημα για τον

άνθρωπο και γιατί;
2. Τι κάνουν οι πολλοί άνθρωποι;
31
Παραγωγή και σύνθεση
α) κτημάτων, τὸ κτῆμα
1. Να γράψετε απλές και σύνθετες λέξεις από την ίδια ρίζα της λέξης
τὸ κτήμα.
Απλές Σύνθετες
κτήση, κτήμα ανάκτηση, κτηματολόγιο
……………………………………… ………………………………………….
……………………………………… ………………………………………….
……………………………………… …………………………………………..
…………………………………………..
………………………………………….
2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της Α’ στήλης με τη σημασία τους στη

Β’ στήλη (μια σημασία στη Β’ στήλη περισσεύει):
1 ακτημοσύνη α καθετί που είναι στη δικαιοδοσία κάποιου
2 κτήμα β αποκτώ ξανά κάτι που έχω χάσει, ξαναπαίρνω
3 κτήτορας γ κάνω κάτι δικό μου, γίνομαι κύριος πράγματος ή
φορέας ιδιότητας
4 αποκτώ δ κυριεύω
5 κτήση ε καθετί που ανήκει σε κάποιον, κομμάτι γης
6 ανακτώ στ ιδιοκτήτης πράγματος (κινητού ή ακίνητου)
ζ φτώχεια, ένδεια
1 2 3 4 5 6
3. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων, που ακολουθούν, με τον

κατάλληλο τύπο της λέξης, που είναι στο πλαίσιο (μια λέξη
αποκτώ, επίκτητος, κατάκτηση, κτηματίας, κτηματομεσίτης, κτητικός,

κεκτημένα, κτήμα, απόκτημα
i) Ο Χίτλερ σχεδίαζε την ……………………… ολόκληρης της Ευρώπης.

ii) Το όνειρό του ήταν να ……………………… πολλά ……………………. .
iii) Πήγαν στον ………………………., επειδή ήθελαν να αγοράσουν σπίτι.
32
iv) Οικογενειακοί και κοινωνικοί παράγοντες συμβάλλουν στη
διαμόρφωση των ……………………. χαρακτηριστικών του ανθρώπου.
v) Όλοι οι εργαζόμενοι προσπαθούν να διατηρήσουν τα ……………………
vi) Η ζηλοτυπία είναι συχνό σύμπτωμα της …………………… διάθεσης του
ανθρώπου.
vii) Δεν έχει δουλέψει ποτέ, αφού είναι ο μεγαλύτερος …………………… της
περιοχής.
4. «Οι καλοί φίλοι είναι το πολυτιμότερο απόκτημα του ανθρώπου».

Να αναπτύξετε αυτή την πρόταση σε μία παράγραφο, παίρνοντας ιδέες
από το κείμενο.
Γ. Κείμενο Β΄: Η αρετή κι ο Ηρακλής
Το κείμενο αναφέρεται στον μύθο του σοφιστή Προδίκου, τον οποίο

αναφέρει ο Σωκράτης, για τη συνάντηση του έφηβου Ηρακλή με την Αρετή
και την Κακία. Οι δύο τους προσπάθησαν να κερδίσουν τον Ηρακλή,
τάζοντάς του δώρα, καλά η μία, κακά η άλλη. Ο Ηρακλής διάλεξε τα δώρα
της Αρετής.
Ἐγὼ δὲ σύνειμι μὲν θεοῖς, σύνειμι δὲ ἀνθρώποις τοῖς ἀγαθοῖς. Ἔργον δὲ

καλὸν οὔτε θεῖον οὔτ᾽ ἀνθρώπειον χωρὶς ἐμοῦ γίγνεται. Τιμῶμαι δὲ
μάλιστα πάντων καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρὰ ἀνθρώποις οἷς προσήκω,
ἀγαπητὴ μὲν συνεργὸς τεχνίταις, πιστὴ δὲ φύλαξ οἴκων δεσπόταις,
εὐμενὴς δὲ παραστάτις οἰκέταις, ἀγαθὴ δὲ συλλήπτρια τῶν ἐν εἰρήνῃ
πόνων, βεβαία δὲ τῶν ἐν πολέμῳ σύμμαχος ἔργων, ἀρίστη δὲ φιλίας
κοινωνός.
33
σας δίνονται πιο κάτω. Στο πλάι δίνονται κάποιες πληροφορίες, τις οποίες
Ἐγὼ δὲ σύνειμι μὲν θεοῖς, α-πρότ

σύνειμι δὲ ἀνθρώποις τοῖς ἀγαθοῖς. α-πρότ
Ἔργον δὲ καλὸν οὔτε θεῖον
οὔτ᾽ ἀνθρώπειον χωρὶς ἐμοῦ γίγνεται. α-πρότ
τιμῶμαι δὲ μάλιστα πάντων καὶ παρὰ θεοῖς
καὶ παρὰ ἀνθρώποις α-πρότ
οἷς προσήκω, οἷς(αναφ)-πρότ
ἀγαπητὴ μὲν συνεργὸς τεχνίταις,
πιστὴ δὲ φύλαξ οἴκων δεσπόταις,
εὐμενὴς δὲ παραστάτις οἰκέταις,
ἀγαθὴ δὲ συλλήπτρια τῶν ἐν εἰρήνῃ πόνων,
βεβαία δὲ τῶν ἐν πολέμῳ σύμμαχος ἔργων,
ἀρίστη δὲ φιλίας κοινωνός.
Λεξιλόγιο
σύνειμι συζώ, συναναστρέφομαι
προσήκω πλησιάζω, έχω σχέση,
είμαι συγγενής
οἰκέταις < οἰκέτης στους οικιακούς δούλους, υπηρέτες
συλλήπτρια συνεργός, συμβοηθός
α) Ποιος μιλά σε α’ πρόσωπο στο κείμενο;

β) Σε ποιους συναντούμε την αρετή;
γ) Να απαριθμήσετε τρία οφέλη της αρετής.
34
Δ. Λέξεων... ταξίδι
Παραγωγή και σύνθεση

α. οἶκος
1. Να γράψετε απλές και σύνθετες λέξεις με την ίδια ρίζα της
λέξης οἶκος.
Απλές Σύνθετες
οικία, οικιστής κατοικία, κατοικοεδρεύω
………………………………… ……………………………………………..
………………………………… ……………………………………………..
………………………………… ……………………………………………
……………………………………………..
……………………………………………
2. Να σκεφτείτε περιπτώσεις, στις οποίες μπορεί να

χρησιμοποιηθεί η λέξη οικία αντί της λέξης σπίτι (π.χ. η οικία του
προέδρου) και η λέξη οικιακός αντί σπιτικός (π.χ. σπιτικό φαγητό /
όχι οικιακό).
Ε. Γραμματικής... παιχνίδια
Κτητικές αντωνυμίες (Η σημασία και η κλίση των κτητικών

αντωνυμιών (ΓΑΕ, σ. 139, §§ 228-229)
Κτητικές αντωνυμίες λέγονται εκείνες που φανερώνουν σε

ποιον ή σε ποιους ανήκει ένα πράγμα ή ανήκουν πολλά
πράγματα.
Στη Νέα Ελληνική η έννοια της κτήσης εκφράζεται με τις
προσωπικές αντωνυμίες μου, σου, του, της και για ιδιαίτερη
έμφαση με τις αντωνυμίες ο δικός μου, η δική μου, το δικό μου (βλ.
ο πατέρας μου, αλλά ο δικός μου πατέρας - ὁ ἐμὸς πατήρ).
Οι κτητικές αντωνυμίες έχουν ως παρεπόμενο και το πρόσωπο
(όπως το ρήμα).
Οι κτητικές αντωνυμίες φαίνονται στον πιο κάτω πίνακα :
Για έναν κτήτορα Για πολλούς κτήτορες
α’ πρόσωπο: ἐμός, ἐμή, ἐμὸν α’ πρόσωπο: ἡμέτερος, ἡμετέρα, ἡμέτερον

β’ πρόσωπο: σός, σή, σὸν β’ πρόσωπο: ὑμέτερος, ὑμετέρα, ὑμέτερον
γ’ πρόσωπο: ἑός, ἑή, ἑὸν γ’ πρόσωπο: σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον
35
Οι κτητικές αντωνυμίες κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα σε
-ος, -η, -ον, π.χ. ἐμός, ἐμή, ἐμὸν (όπως καλός, καλή, καλὸν) – ἡμέτερος,
ἡμετέρα, ἡμέτερον (όπως δίκαιος, δικαία, δίκαιον).
Οι κτητικές αντωνυμίες γ’ προσώπου (ἑός, ἑή, ἑὸν – σφέτερος, σφετέρα,
σφέτερον) χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια.
 Έχοντας υπόψη το γ’ πρόσωπο της κτητικής αντωνυμίας και αφού
ανατρέξετε στο Λεξικό, να εξηγήσετε τι σημαίνει το ρ. σφετερίζομαι, που
χρησιμοποιείται στα Νέα Ελληνικά.
..........................................................................................................................................
 Να γράψετε μια πρόταση στα Νέα Ελληνικά, χρησιμοποιώντας το ρ.
σφετερίζομαι ή παράγωγά του.
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
1. Να συμπληρώσετε την κλίση των πιο κάτω κτητικών
αντωνυμιών με τη βοήθεια των καταλήξεων των
δευτερόκλιτων επιθέτων, που κλίνατε πιο πάνω.
ΕΝΙΚΟΣ
ὁ ἐμὸς ἡ ἐμὴ τὸ ἐμὸν
τοῦ ἐμοῦ
τῇ ἐμῇ
ἐμὸν
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ
οἱ ἐμοὶ αἱ ἐμαὶ τὰ ἐμὰ
τῶν ἐμῶν
τοῖς ἐμοῖς
τὰ ἐμὰ
ΕΝΙΚΟΣ
ὁ ἡμέτερος ἡ ἡμετέρα τὸ ἡμέτερον
τοῦ ἡμετέρου
τῇ ἡμετέρᾳ
ἡμέτερον
αἱ ἡμέτεραι
τῶν ἡμετέρων
τοῖς ἡμετέροις
36
2. Να υπογραμμίσετε τις λέξεις που φανερώνουν τον κτήτορα στα πιο
κάτω παραδείγματα.
(α) Πάντα τὰ ἐμὰ σά ἐστι.
(β) Αὕτη ἐστὶν ἡ ἐμὴ πατρίς.
(γ) Ἐν νήσῳ γὰρ τῇ ἡμετέρᾳ πάντας φιλοξένως δεχόμεθα.
(δ) Οὗτος ἡμέτερος ξένος ἐστί.
(ε) Ὑμεῖς τοὺς ὑμετέρους ἀγροὺς θεραπεύετε.
(στ) Αὕτη ἐστίν ἡ ἐντολὴ ἡ ἐμή, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους.
3. Να αποδώσετε στα Νέα Ελληνικά τα ονοματικά σύνολα που

ακολουθούν:
(α) ἡ σὴ φιλία ……………………………….…
(β) οἱ ἡμέτεροι οἶκοι ………………………….……
(γ) ὁ σὸς ἀγρὸς ………………………………….
(δ) τὰ ἡμέτερα τέκνα ………………………………
(ε) ὁ ἐμὸς σύμμαχος ……………………………….
(στ) οἱ ὑμέτεροι θησαυροὶ ………………………….
4. Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω προτάσεις με τον ορθό τύπο
των κτητικών αντωνυμιών, που βρίσκονται στην παρένθεση.
(α) Οἱ ………………………….(ἡμέτερος) πρόγονοι τῶν ἐν Μαραθῶνι
ἔκγονοί εἰσι.
(β) Ὑμεῖς μὲν τοῖς ……………….. (ὑμέτερος) συμμάχοις πιστεύετε,
ἡμεῖς δὲ τοῖς ……………………………… (ἡμέτερος).
(γ) Οἱ μὲν ………………….. (ἐμὸς) φίλοι ὀνομάζουσί με
Εὐδαιμονίαν, οἰ δ’ ἐχθροὶ Κακίαν.
5. Να αντιστοιχίσετε τους όρους της Α’ στήλης με την

απόδοση/σημασία τους στα Αρχαία Ελληνικά στη Β ’ στήλη.
Στη δεύτερη στήλη περισσεύει μία λέξη.
Στήλη Α’ Στήλη Β’
1. ο δικός σας α. τὸ ἡμέτερον
2. η δική του β. τὰς ἡμετέρας
3. ο δικός σου γ. ἡ σφετέρα
4. οι δικοί μου δ. τῶν ὑμετέρων
5. των δικών σας ε. τὰ ἡμέτερα
6. τις δικές μας στ. ὁ σὸς
7. τα δικά μας ζ. τὰ ὑμέτερα
8. το δικό μας η. οἱ ἐμοὶ
θ. ὁ ὑμέτερος
1 2 3 4 5 6 7 8
37
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Α. Κείμενο Α΄: Ὁδοιπόροι καὶ ἄρκτος

Β. Λέξεων... ταξίδι: Παραγωγή – σύνθεση των ρ. πίπτω,
ἅπτομαι, γίγνομαι
Γ. Κείμενο Β΄: Δεύτερος λόγος του Περικλή προς Αθηναίους
Δ. Γραμματικής... παιχνίδια:
-Οριστική Ενεστώτα και Μέλλοντα μέσης φωνής
-Οριστική Μέλλοντα του ρ. εἰμὶ
Α. Κείμενο Α΄: Ὁδοιπόροι καὶ ἄρκτος
Ο πιο κάτω μύθος του Αισώπου διδάσκει ότι ο πραγματικός φίλος

δοκιμάζεται στην ανάγκη. Ο φίλος, που εγκαταλείπει τον φίλο του
μπροστά στον κίνδυνο της αρκούδας, δεν είναι πραγματικός φίλος.
Δύο φίλοι τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἐβάδιζον. Ἄρκτου δὲ αὐτοῖς ἐπιφανείσης, ὁ μὲν
ἕτερος φθάσας ἀνέβη ἐπί τι δένδρον καὶ ἐνταῦθα ἐκρύπτετο, ὁ δὲ ἕτερος
μέλλων περικατάληπτος γίγνεσθαι, πεσὼν κατὰ τοῦ ἐδάφους τὸν νεκρὸν
προσεποιεῖτο. Τῆς δὲ ἄρκτου προσενεγκούσης αὐτῷ τὸ ῥύγχος καὶ
περιοσφραινομένης τὰς ἀναπνοὰς συνεῖχε· φασὶ γὰρ νεκροῦ μὴ ἅπτεσθαι τὸ
ζῷον. Ὑποχωρησάσης δέ, ὁ ἀπὸ τοῦ δένδρου καταβὰς ἐπυνθάνετο αὐτοῦ τί ἡ
ἄρκτος πρὸς τὸ οὖς εἴρηκεν. Ὁ δὲ εἶπε· «Τοῦ λοιποῦ τοιούτοις μὴ
συνοδοιπορεῖν φίλοις οἳ ἐν κινδύνοις οὐ παραμένουσιν.»
38
Δύο φίλοι τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἐβάδιζον. α-πρότ
Ἄρκτου δὲ αὐτοῖς ἐπιφανείσης, μτχ φρ(επιρ)
ὁ μὲν ἕτερος
φθάσας μτχ φρ(επιρ)
ἀνέβη ἐπί τι δένδρον α-πρότ
καὶ
ἐνταῦθα ἐκρύπτετο, α-πρότ
ὁ δὲ ἕτερος
μέλλων περικατάληπτος γίγνεσθαι, μτχ φρ(επιρ)
πεσὼν κατὰ τοῦ ἐδάφους μτχ φρ(επιρ)
τὸν νεκρὸν προσεποιεῖτο. α-πρότ
Τῆς δὲ ἄρκτου προσενεγκούσης αὐτῷ τὸ ῥύγχος μτχ φρ(επιρ)

καὶ
περιοσφραινομένης μτχ φρ(επιρ)
τὰς ἀναπνοὰς συνεῖχε· α-πρότ
φασὶ γὰρ νεκροῦ μὴ ἅπτεσθαι τὸ ζῷον. α-πρότ
Ὑποχωρησάσης δέ, μτχ φρ(επιρ)

ὁ ἀπὸ τοῦ δένδρου καταβὰς ἐπυνθάνετο αὐτοῦ α-πρότ
τί ἡ ἄρκτος πρὸς τὸ οὖς εἴρηκεν. τί(πλ.ερ)-πρότ
Ὁ δὲ εἶπε· α-πρότ
«Τοῦ λοιποῦ τοιούτοις μὴ συνοδοιπορεῖν φίλοις α-πρότ
οἳ ἐν κινδύνοις οὐ παραμένουσιν.» οἳ(αναφ) πρότ
Λεξιλόγιο
ἐπιφανείσης < ἐπιφαίνομαι εμφανίστηκε ξαφνικά
φθάσας < φθάνω έφτασε, πρόλαβε
περικατάληπτος, -ος, -ον πιασμένος ολότελα
προσενεγκούσης < προσφέρω όταν πλησίασε, έφερε
κοντά
τὸ ῥύγχος η μύτη των τετράποδων ζώων
περιοσφραινομένης < περιοσφραίνομαι μυριζόταν γύρω γύρω
συνεῖχε < συνέχω κρατούσε, συγκρατούσε
ἅπτεσθαι < ἅπτομαι ότι δεν αγγίζει, δεν
τρώγει
ὑποχωρησάσης < ὑποχωρῶ όταν έφυγε (η αρκούδα)
ἐπυνθάνετο < πυνθάνομαι ρωτούσε να μάθει
39
1. Να τοποθετήσετε τις λέξεις που σας δίνονται στην κατάλληλη θέση

των προτάσεων του κειμένου.
ὑποχωρησάσης, καταβάς, μέλλων, προσενεγκούσης, πεσών,

φθάσας, ἐπιφανείσης
Ἄρκτου δὲ αὐτοῖς ............................., ὁ μὲν ἕτερος ................. ἀνέβη ἐπί τι

δένδρον καὶ ἐνταῦθα ἐκρύπτετο, ὁ δὲ ἕτερος ........................περικατάληπτος
γίγνεσθαι, ............................κατὰ τοῦ ἐδάφους τὸν νεκρὸν προσεποιεῖτο. Τῆς
δὲ ἄρκτου ............................... αὐτῷ τὸ ῥύγχος καὶ περιοσφραινομένης τὰς
ἀναπνοὰς συνεῖχε· .......................................... δέ, ὁ ἀπὸ τοῦ δένδρου
...............................ἐπυνθάνετο αὐτοῦ τί ἡ ἄρκτος πρὸς τὸ οὖς εἴρηκεν.
2. Να επιλέξετε τη σωστή μετάφραση της φράσης του κειμένου, «φασὶ

γὰρ νεκροῦ μὴ ἅπτεσθαι τὸ ζῷον» και δικαιολογήστε την απάντησή σας. Θα
σας βοηθήσει η αλλαγή της σειράς των λέξεων.
i. γιατί λένε ότι το ζώο (αυτό) δεν αγγίζει νεκρό (σώμα)

ii. γιατί λένε να μην αγγίζετε νεκρό ζώο
iii. γιατί λένε ότι ο νεκρός δεν αγγίζει το ζώο
3. Ποια είναι η καλύτερη μετάφραση για τη λέξη «ὑποχωρησάσης»;
i. επειδή έφυγε
ii. αν και έφυγε
iii. όταν έφυγε
4. Να βάλετε τα ακόλουθα σε σωστή χρονολογική σειρά, σύμφωνα με

το κείμενο, γράφοντας δίπλα από κάθε πρόταση έναν από τους
αριθμούς 1 - 6:
 Ἡ ἄρκτος ὑποχωρεῖ......
 Ὁ δὲ ἕτερος τὸν νεκρὸν προσεποιεῖτο..........
 Δύο φίλοι ἐβάδιζον..........
 Ὁ ἀπὸ τοῦ δένδρου καταβὰς ἐπυνθάνετο............
 Ἡ ἄρκτος περιοσφραίνεται............
 Ὁ μὲν ἀνέβη ἐπί τι δένδρον...........
40
1. Γιατί η αρκούδα δεν πείραξε τον φίλο που έμεινε στο έδαφος;
2. Τι αστείο έκανε ο φίλος που κατέβηκε από το δέντρο;
3. Ποιο είναι το επιμύθιο του μύθου;
 Να αποδώσετε το πιο κάτω απόσπασμα από το κείμενο στα Νέα

Ελληνικά.
Δύο φίλοι τὴν αὐτὴν ὁδὸν ἐβάδιζον. Ἄρκτου δὲ αὐτοῖς ἐπιφανείσης, ὁ μὲν
ἕτερος φθάσας ἀνέβη ἐπί τι δένδρον καὶ ἐνταῦθα ἐκρύπτετο, ὁ δὲ ἕτερος
μέλλων περικατάληπτος γίγνεσθαι, πεσὼν κατὰ τοῦ ἐδάφους τὸν νεκρὸν
προσεποιεῖτο.
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
 Παραγωγή και σύνθεση
α. πεσών, ρ. πίπτω
πεσών: είναι μετοχή Αορίστου ρήματος πίπτω = πέφτω. Να βρείτε

παράγωγες και σύνθετες λέξεις από τη ρίζα του ρ. πίπτω (πετ-, ποτ-, πτ-,
πτω-). Να χρησιμοποιήσετε τα: ἐν, κατά, πρός, πρό, περί, σύν, ἀ- + μετά.
πίπτω
πτώμα ……………………………….. εμπίπτω ……………………………..
…………………………………………. ………………………………………..
…………………………………………. ………………………………………..
…………………………………………. ………………………………………….
………………………………………….. ………………………………………..
41
β. ἅπτεσθαι, ρ. ἅπτομαι
ἅπτεσθαι: είναι απαρέμφατο Ενεστώτα του ρ. ἅπτομαι = αγγίζω.

προέρχεται από το ρήμα ἅπτομαι = αγγίζω. Να συγκεντρώσετε με τη
βοήθεια λεξικού απλές και σύνθετες λέξεις σχετικές από τη ρίζα του ρ.
ἅπτομαι (ἁπ-).
ἅπτομαι
απτός, ................................................ εξάπτω, .................................................
............................................................. .................................................................
............................................................. .................................................................
............................................................. .................................................................
............................................................. .................................................................
γ. γίγνεσθαι, ρ. γίγνομαι
1. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τη σωστή λέξη από τα ζεύγη λέξεων,
που δίνονται στην παρένθεση, και είναι παράγωγες από τη ρίζα του ρ.
γίγνομαι (γεν-, γον-, γν-, γενν-, γενε-, γνη-).
α) Αναπτύχθηκε μεταξύ τους ένα …………………….. (γνήσιο, γενικό)

αίσθημα αγάπης.
β) Τα ……………………. (γένη, νεογνά) θέλουν ιδιαίτερη ιατρική φροντίδα.
γ) Ισχυρίζεται ότι κατάγεται από ένδοξο ………………………… (γέννημα,
γένος).
δ) Για να έχει ηλεκτρικό ρεύμα, αγόρασε μια ………………………
(γεννήτρια, γενέτειρα).
ε) Είναι απογοητευτική η …………………………. (γέννηση, γεννητικότητα)
της χώρας.
στ) Έχουμε πρόσφατες μελέτες για τα …………………… (γενετικά, γονικά)
κύτταρα.
ζ) Η αρχαία ελληνική μυθολογία είναι δημιούργημα πλούσιας και
……………………. (γόνιμης, γενετικής) φαντασίας.
η) Στο σύγγραμμά του ασχολείται με τη ………………………….. (γενεά,
γένεση) του σύμπαντος.
θ) Κατά τη λαϊκή αντίληψη το ρύζι, που ρίχνουν στον γάμο, θα φέρει
………………………….. (γονιμότητα, γνησιότητα).
42
Γ. Κείμενο Β΄: Δεύτερος λόγος του Περικλή προς Αθηναίους
Οὐ μόνοι, ὦ Ἀθηναῖοι, ἐπὶ τοὺς πολεμίους στρατευσόμεθα. Ἔχομεν

συμμάχους πιστοὺς καὶ ἀνδρείους, οἳ ἀθρόοι ἐκπορεύσονται. Οἱ τούτων
στρατηγοὶ συμβουλεύσονται ἡμῖν περὶ τῆς στρατείας, τὰς δ’ ὀρθὰς αὐτῶν
συμβουλὰς ἀποδεξόμεθα. Πρὸ δὲ τῆς στρατείας, ὦ πολῖται, εὐξόμεθα περὶ
τῆς νίκης τοῖς θεοῖς, οἳ τοῖς μὲν πολεμίοις οὐ βοηθήσουσιν, ὅτι τὴν εἰρήνην
ἔλυσαν, ἡμῶν δ’ οὐ παύσονται προστατοῦντες.
Δημητρίου Φιλικοῦ, Ἀναγνωστικὸν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης
Λεξιλόγιο
ἀθρόοι < ἀθρόος πλήθος

ἐκπορεύσονται < ἐκπορεύομαι θα εκστρατεύσουν
συμβουλεύσονται < συμβουλεύομαι θα συσκεφθούν
ἀποδεξόμεθα < ἀποδέχομαι θα αποδεχθούμε
εὐξόμεθα < εὔχομαι θα ευχηθούμε


Οὐ μόνοι,
ὦ Ἀθηναῖοι,
ἐπὶ τοὺς πολεμίους στρατευσόμεθα. α-πρότ
Ἔχομεν συμμάχους πιστοὺς α-πρότ
καὶ
ἀνδρείους,
οἳ ἀθρόοι ἐκπορεύσονται. οἳ(αναφ)-πρότ
Οἱ τούτων στρατηγοὶ συμβουλεύσονται ἡμῖν περὶ τῆς στρατείας, α-πρότ
τὰς δ’ ὀρθὰς αὐτῶν συμβουλὰς ἀποδεξόμεθα. α-πρότ
Πρὸ δὲ τῆς στρατείας,
ὦ πολῖται,
εὐξόμεθα περὶ τῆς νίκης τοῖς θεοῖς, α-πρότ
οἳ τοῖς μὲν πολεμίοις οὐ βοηθήσουσιν, 1η οἳ(αναφ)-πρότ

ὅτι τὴν εἰρήνην ἔλυσαν, ὅτι(αιτ)-πρότ
ἡμῶν δ’ οὐ παύσονται προστατοῦντες. 2η οἳ(αναφ)-πρότ
43
1. Τι βοήθεια θα προσφέρουν οι σύμμαχοι στους Αθηναίους, όπως λέει

ο Περικλής;
2. Ποια άλλη βοήθεια θα έχουν οι Αθηναίοι με το μέρος τους;
 Να αποδώσετε το πιο κάτω απόσπασμα του κειμένου B’ στα Νέα

Ελληνικά:
Οὐ μόνοι, ὦ Ἀθηναῖοι, ἐπὶ τοὺς πολεμίους στρατευσόμεθα. Ἔχομεν

συμμάχους πιστοὺς καὶ ἀνδρείους, οἳ ἀθρόοι ἐκπορεύσονται. Οἱ
τούτων στρατηγοὶ συμβουλεύσονται ἡμῖν περὶ τῆς στρατείας, τὰς
δ’ ὀρθὰς αὐτῶν συμβουλὰς ἀποδεξόμεθα.
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Γ..............................................................................................................................................
Γραμματικής... παιχνίδια
.............................................................................................................................................
Δ. Γραμματικής... παιχνίδια
 Οριστική Ενεστώτα και Μέλλοντα βαρύτονων ρημάτων μέσης

φωνής (ΓΑΕ, σ. 168, § 278)
1. Στο κείμενο «Ὁδοιπόροι καὶ ἄρκτος» υπάρχουν τα ρήματα ἐκρύπτετο,

προσεποιεῖτο και ἐπυνθάνετο σε χρόνο Παρατατικό.
…….ὁ μὲν ἕτερος ἀνέβη ἐπί τι δένδρον καὶ ἐνταῦθα ἐκρύπτετο.

…….ὁ ἀπὸ τοῦ δένδρου καταβὰς ἐπυνθάνετο αὐτοῦ τί ἡ ἄρκτος εἴρηκεν.
Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

(α) Πώς σχηματίζεται το πρώτο πρόσωπο της οριστικής του Ενεστώτα των
ρημάτων αυτών;
…………….……………………………………………………………………………
(β) Όπως φαίνεται από την κατάληξή τους, σε ποια φωνή βρίσκονται τα
ρήματα αυτά;
………………………………………………………………………………………….
(γ) Αφού μελετήσετε την οριστική Ενεστώτα του βαρύτονου ρήματος μέσης
φωνής λύομαι (ΓΑΕ, σ. 168, § 278), να κλίνετε το ρήμα πυνθάνομαι στον
Ενεστώτα μέσης φωνής.
44
Ενεστώτας μέσης φωνής
ἐγὼ λύ-ομαι πυνθάνομαι
σὺ λύ-ῃ
οὗτος λύ-εται
ἡμεῖς λυ-όμεθα
ὑμεῖς λύ-εσθε
οὗτοι λύ-ονται
2. Στο κείμενο «Δεύτερος λόγος του Περικλή προς Αθηναίους» υπάρχουν

τα ρήματα στρατευσόμεθα, ἐκπορεύσονται, συμβουλεύσονται,
ἀποδεξόμεθα, εὐξόμεθα, παύσονται σε χρόνο Μέλλοντα.
Οἱ στρατηγοὶ συμβουλεύσονται ἡμῖν περὶ τῆς στρατείας.

Τὰς δ’ ὀρθὰς αὐτῶν συμβουλὰς ἀποδεξόμεθα.
…….εὐξόμεθα περὶ τῆς νίκης τοῖς θεοῖς.
……ἡμῶν δ’ οὐ παύσονται προστατοῦντες.
3. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

(α) Πώς σχηματίζεται το πρώτο πρόσωπο της οριστικής του Ενεστώτα των
ρημάτων αυτών;
…………….……………………………………………………………………………
(β) Όπως φαίνεται από την κατάληξή τους, σε ποια φωνή βρίσκονται τα
ρήματα αυτά;
…………………………………………………………………………………………
(γ) Αφού μελετήσετε την οριστική Μέλλοντα του βαρύτονου ρήματος μέσης
φωνής λύσομαι (ΓΑΕ, σ. 168, § 278), να κλίνετε το ρήμα συμβουλεύσομαι στον
Μέλλοντα μέσης φωνής:
Μέλλοντας μέσης φωνής

ἐγὼ λύ-σ-ομαι συμβουλεύσομαι
σὺ λύ-σ-ῃ
οὗτος λύ-σ-εται
ἡμεῖς λυ-σ-όμεθα
ὑμεῖς λύ-σ-εσθε
οὗτοι λύ-σ-ονται
45
4. Να συγκρίνετε τώρα την οριστική Ενεστώτα λύομαι και την οριστική
Μέλλοντα λύσομαι (από τους πιο πάνω πίνακες) και να απαντήσετε
στις ερωτήσεις, που ακολουθούν:
(α) Τι παρατηρείτε ως προς τις καταλήξεις των δύο χρόνων;
……… …………………………………………………………………………………
(β) Τι παρατηρείτε ως προς τη διαφορά των δύο χρόνων;
………………………………………………………………………………………….
Η διαφορά αυτή, η οποία βρίσκεται και στον Αόριστο, λέγεται χρονικός

χαρακτήρας. Για τον σχηματισμό του Μέλλοντα μέσης φωνής ισχύουν
όσα είδαμε στον σχηματισμό του Μέλλοντα της ενεργητικής φωνής
(στην Ενότητα 5):
 Ο χρονικός χαρακτήρας σ φαίνεται στα φωνηεντόληκτα ρήματα

στον Μέλλοντα και στον Αόριστο ενεργητικής και μέσης φωνής,
όπως λύ-σ-ω, λύ-σ-ομαι, ἔ-λυ-σ-α, ἐ-λυ-σ-άμην.
 Στα αφωνόληκτα ρήματα με θεματικό χαρακτήρα ουρανικό
σύμφωνο (κ, γ, χ) το ουρανικό συνενώνεται με τον χρονικό
χαρακτήρα σε ξ (διπλό σύμφωνο κσ).
 Στα αφωνόληκτα ρήματα με θεματικό χαρακτήρα χειλικό
σύμφωνο (π, β, φ) το χειλικό συνενώνεται με τον χρονικό
χαρακτήρα σε ψ (διπλό σύμφωνο πσ).
 Στα αφωνόληκτα ρήματα με θεματικό χαρακτήρα οδοντικό
σύμφωνο (τ, δ, θ) το οδοντικό χάνεται πριν τον χρονικό χαρακτήρα
σ.
Σημείωση: φυλάσσομαι ή φυλάττομαι: σχηματίζεται με το θέμα φυλακ-, που
συναντάται στη λέξη φυλακή, ταράσσομαι ή ταράττομαι: σχηματίζεται με το
θέμα ταραχ-, που συναντάται στη λέξη ταραχή. βλάπτομαι: σχηματίζεται με το
θέμα βλαβ-, που συναντάται στη λέξη βλάβη, ἐλπίζω: σχηματίζεται με το θέμα
ἐλπίδ-, που συναντάται στη λέξη ἐλπὶς - ἐλπίδος, θαυμάζομαι: σχηματίζεται με
το θέμα θαυματ-, που συναντάται στη λέξη θαῦμα – θαύματος.
5. Σύμφωνα με τα πιο πάνω και με τη βοήθεια του πίνακα, που ακολουθεί,

να σχηματίσετε τους τύπους του Μέλλοντα μέσης φωνής των ρημάτων,
που σας δίνονται (αφωνόληκτα ρήματα με θεματικό χαρακτήρα τ, δ, θ - π,
β, φ – κ, γ, χ και τον χρονικό χαρακτήρα σ):
46
Κατηγορία Ενεστώτας Μέλλοντας Συμπέρασμα
θαυμάζομαι
Οδοντικόληκτα
(θέμα
θαυματ-) τ, δ, θ + σ = σ
ψεύδομαι
πείθομαι
Χειλικόληκτα
τρέπομαι
π, β, φ + σ = ψ
βλάπτομαι
(θέμα βλαβ-)
γράφομαι
Ουρανικόληκτα
διώκομαι
λέγομαι κ, γ, χ + σ = ξ
ταράττομαι
(θέμα ταραχ-)
6. Να συμπληρώσετε τους πιο κάτω πίνακες:
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΜΕΣΗΣ ΦΩΝΗΣ

ἐγὼ λέγομαι
σὺ διώκῃ
οὗτος βλάπτεται
ἡμεῖς ψευδόμεθα
ὑμεῖς λέγεσθε
οὗτοι διώκονται
ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΜΕΣΗΣ ΦΩΝΗΣ

ἐγὼ λέξομαι
σὺ διώξῃ
οὗτος βλάψεται
ἡμεῖς ψευσόμεθα
ὑμεῖς λέξεσθε
οὗτοι διώξονται
47
7. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις, τοποθετώντας το ρήμα της
παρένθεσης στον κατάλληλο τύπο του Ενεστώτα και του Μέλλοντα
της μέσης φωνής.
(α) Τῷ βασιλεῖ δῶρα ……………………/…………………….. (πέμπομαι).

(β) Τὰ τῆς πόλεως τείχη ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν ………………… /
…………………... (φυλάττομαι).
(γ) Ὁ στρατὸς ………..………………/………………………... ἐπὶ τοὺς
πολεμίους (πορεύομαι).
(δ) Ὑμεῖς τοῖς δικασταῖς …………………………/…………………………..
(πείθομαι).
(ε) Ἡ οἰκία ὑπὸ τοῦ δούλου ……………………… / ……………………
(θεραπεύομαι).
(στ) Ἐγὼ …………………… / ……………………….. (διδάσκομαι) τὴν ἀρετήν.
8. Να μεταφέρετε τα ρήματα των πιο κάτω προτάσεων στον Μέλλοντα

της μέσης φωνής.
(α) Οἱ νέοι βλάπτονται ὑπὸ τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων. ……………………….
(β) Ἡμεῖς πειθόμεθα τοῖς νόμοις…………………………
(γ) Ἐγὼ διδάσκομαι τὴν ἀλήθειαν ὑπὸ τῶν διδασκάλων. …………………….
(δ) Σὺ πορεύῃ εἰς ὁδὸν ἀληθείας. ………………………….
(ε) Μιλτιάδης διώκεται ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν. ………………………
(στ) Ὑμεῖς ἀγωνίζεσθε ὑπὲρ τῆς πατρίδος. ………………………………..
9. Να μεταφέρετε τα πιο κάτω ρήματα στον αντίθετο αριθμό.

(α) πείσομαι …………………………….
(β) πείσῃ …………………………….
(γ) πείσονται …………………………….
 Οριστική Μέλλοντα του ρήματος εἰμὶ
Ο Μέλλοντας του ρήματος εἰμὶ σχηματίζεται όπως ο Μέλλοντας των

ρημάτων μέσης φωνής. Μόνο το γ’ πρόσωπο του ενικού σχηματίζεται σε
ἔσται (αντί ἔσεται), κατά το γ’ πρόσωπο του ενικού ἐστί.
Να διαβάσετε προσεκτικά τις πιο κάτω προτάσεις και να καταγράψετε
στον πιο κάτω πίνακα την κλίση του ρήματος εἰμί στην οριστική Μέλλοντα:
48
Οριστική Μέλλοντα ρ. εἰμὶ
Οἱ Ἀθηναῖοι ἔσονται ἡμῖν σύμμαχοι.
ἐγὼ
Ἡμεῖς ἐσόμεθα ἐν τῇ οἰκίᾳ.
σὺ
Οὗτος ἔσται πολυμαθής.
οὗτος
Ἐγὼ ἔσομαι μεθ’ ὑμῶν.
Σὺ ἔσῃ ἀγαθὸς φίλος ἡμῖν. ἡμεῖς
Ὑμεῖς ἔσεσθε σοφώτεροι ἡμῶν. ὑμεῖς
οὗτοι
1. Να μεταφέρετε τα ρήματα των πιο κάτω προτάσεων στον Μέλλοντα:
(α) Οἱ διδάσκαλοι σοφοί εἰσι. ……………………………
(β) Ὑμεῖς ἐστε τέκνα Θεοῦ. ….……………………………
(γ) Ἐγώ εἰμι στρατηγός. …………………………………
(δ) Σωκράτης σοφός ἐστι. …………………………………
(ε) Σὺ ἀγαθὸς φίλος εἶ. ……………………………………
2. Να υπογραμμίσετε το σωστό.
(α) ἔσομαι (β) ἔσεσθε (γ) ἔσῃ

(i) α’ ενικού (i) α’ πληθυντικού (i) γ’ ενικού
(ii) β’ ενικού (ii) β’ πληθυντικού (ii) β’ ενικού
3. Να συμπληρώσετε τα κενά με τους σωστούς τύπους του Μέλλοντα

του ρήματος εἰμί.
(α) Τὸ ἔργον ………………….. ῥᾴδιον τοῖς φιλοπόνοις ἐργάταις.
(β) Οὐκ ………………………… ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας ἣν ἔχουσι.
(γ) Τῶν μικρῶν μαθητῶν σὺ διδάσκαλος ………………….
(δ) Ὑμεῖς …………………………… χρηστοὶ πολῖται.
49
ΕΝΟΤΗΤΑ 10
Α. Κείμενο: Ἐπαγγέλματα ἀρχαίων Ἀθηναίων

Β. Λέξεων... ταξίδι: Παραγωγή – σύνθεση: μανθάνω, τέχνη,
ποιῶ
Γ. Γραμματικής... παιχνίδια:
- Οριστική Παρατατικού και Αορίστου μέσης φωνής
Δ. Συντακτικού... τεχνάσματα:
- Εμπρόθετοι προσδιορισμοί τόπου και χρόνου
Α. Κείμενο: Ἐπαγγέλματα ἀρχαίων Ἀθηναίων
Στο κατωτέρω απόσπασμα από τα «Απομνημονεύματά» του ο Ξενοφών

αναφέρει επαγγέλματα αρχαίων Αθηναίων, που είναι επαγγέλματα και
των άλλων Ελλήνων.
Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ οἱ ἑτέρας πόλεις κατοικοῦντες, πολλὰ ἐν τῷ βίῳ
ἐπιτηδεύουσι, ἵνα τὰ ἀναγκαῖα πορίζωνται: Ναυσικύδης
ναύκληρος ὢν περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφὴν ἑαυτῷ καὶ τοῖς
οἰκείοις ἐσπούδαζε, τοῦτ' αὐτὸ δ' ἐποίουν Ξένων ὁ ἔμπορος καὶ
Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος. Πολύζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν καὶ
οἰκέτας ἔτρεφε, ἔτι δὲ πολλάκις τῇ πόλει ἐλειτούργει. Γλαύκων ὁ
Χολαργεὺς ἐγεώργει καὶ βοῦς ἔτρεφε, Δημέας δὲ ἀπὸ
χλαμυδουργίας διετρέφετο, Μεγαρέων δ' οἱ πλεῖστοι ἀπὸ
ἐξωμιδοποιίας. Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον,
οἷον τὴν τῶν λιθοξόων, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, καὶ
πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ ἐξειργάζοντο.
Ξενοφῶντος, Ἀπομνημονεύματα, 2.7.6 (διασκευή)

50
Ἀθηναῖοι,
ὡς καὶ οἱ ἑτέρας πόλεις κατοικοῦντες, ὡς(αναφ)-πρότ
πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι, α-πρότ
ἵνα τὰ ἀναγκαῖα πορίζωνται: ἵνα(τελ)-πρότ
Ναυσικύδης
ναύκληρος ὢν μτχ φρ(επιθ)
περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφὴν ἑαυτῷ
καὶ
τοῖς οἰκείοις ἐσπούδαζε, α-πρότ
τοῦτ' αὐτὸ δ’ ἐποίουν Ξένων ὁ ἔμπορος α-πρότ
καὶ
Ξενοκλῆς ὁ κάπηλος.
Πολύζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν
καὶ
οἰκέτας ἔτρεφε, α-πρότ
ἔτι δὲ πολλάκις τῇ πόλει ἐλειτούργει. α-πρότ
Γλαύκων ὁ Χολαργεὺς ἐγεώργει α-πρότ
καὶ
βοῦς ἔτρεφε, α-πρότ
Δημέας δὲ ἀπὸ χλαμυδουργίας διετρέφετο, α-πρότ
Μεγαρέων δ' οἱ πλεῖστοι ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας. α-πρότ
Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον, α-πρότ
οἷον τὴν τῶν λιθοξόων, οἷον(αναφ)-πρότ
κεραμέων,
τεκτόνων,
σκυτοτόμων,
καὶ
πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ ἐξειργάζοντο. α-πρότ
Λεξιλόγιο
ἐπιτηδεύουσι < ἐπιτηδεύω ασχολούνται με κάτι,
επαγγέλλονται
ναύκληρος ιδιοκτήτης πλοίου,
καραβοκύρης
κάπηλος οινοπώλης
ἀλφιτοποιία αρτοποιία
ἐλειτούργει<λειτουργῶ αναλάμβανε με έξοδά του
δημόσια υπηρεσία
χλαμυδουργίας<χλαμυδουργία κατασκευής χλαμύδων
(επανωφοριών)
ἐξωμιδοποιίας< ἐξωμιδοποιία κατασκευής χιτώνων
οἷον όπως
51
λιθοξόων < λιθοξόος πελεκητών λίθων, πέτρας
κεραμέων < κεραμεὺς αγγειοπλαστών
σκυτοτόμων < σκυτοτόμος υποδηματοποιών
ἐπιτήδεια τα απαραίτητα της ζωής
ἐξειργάζοντο < ἐξεργάζομαι εργάζονταν με επιμέλεια
1. Να απαντήσετε με λέξεις – φράσεις από το κείμενο:
(α) Διατί οἱ Ἀθηναῖοι πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι;

......................................................................................... ....................
(β) Ἀπὸ τίνος ἔτρεφεν ἑαυτὸν καὶ οἰκέτας ὁ Πολύζηλος;
............................................................................................................
(γ) Τί ἐπιτηδεύει ἐν τῷ βίῳ Γλαῦκος ὁ Χολαργεύς;
...........................................................................................................
(δ) Ποῖος διετρέφετο ἀπὸ χλαμυδουργίας;
...........................................................................................................
2. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με τις κατάλληλες λέξεις

από το κείμενο:
(α) Οἱ Ἀθηναῖοι, οἱ .................... .................. .......................... καὶ οἱ
..................................... πολλὰ ἐν τῷ βίῳ ἐπιτηδεύουσι.
(β) Ὁ Πολύζηλος ἔτρεφε ................................. καὶ .............................
(γ) Ὁ Πολύζηλος ἐλειτούργει ............................................
3. Ποια είναι η πιο κατάλληλη μετάφραση για τις πιο κάτω

λέξεις; Το νόημα του κειμένου θα σας βοηθήσει να
δικαιολογήσετε την επιλογή σας.
(α) ἐπιτηδεύω
i. ασχολούμαι ii. επαγγέλλομαι iii . σταδιοδρομώ
(β) ἐξεργάζομαι
i. ασχολούμαι ii. εργάζομαι με επιμέλεια iii. απασχολούμαι
52
1. α) Γιατί οι Αθηναίοι ασχολούνταν με πολλά επαγγέλματα;

β) Να κάνετε έναν κατάλογο με τα επαγγέλματα, που
αναφέρονται στο κείμενο, και να βρείτε στο Λεξικό τη
σημασία τους.
2. α) Ποιο επάγγελμα ασκούσε ο Πολύζηλος;

β) Ποια ήταν η οικονομική του κατάσταση;
γ) Τι σημαίνει το ἐλειτούργει; Να βρείτε στοιχεία για τις
λειτουργίες στην αρχαία Αθήνα, είτε από το βιβλίο της Ιστορίας Α’
Γυμνασίου, είτε από το διαδίκτυο, και να τα παρουσιάσετε στην
τάξη σας.
α. ἐξεμάνθανον, ἐκ + μανθάνω (=μαθαίνω καλά)
1. Να γράψετε δίπλα από τις λέξεις της Α’ στήλης συνώνυμές τους

στη Β’ στήλη, επιλέγοντάς τες από αυτές που σας δίνονται στο
πλαίσιο (κάθε λέξη αντιστοιχεί σε δύο συνώνυμες):
αποκτώ γνώσεις, συνήθεια, διδαγμένο ς, πείρα, απόκτηση

γνώσεων, βοηθός τεχνίτη, συνηθισμένος, αρχάριος, λαμβάνω
γνώση, διδασκαλία
μαθαίνω π.χ. (α) αποκτώ γνώσεις, (β) ....
μάθημα
μαθητευόμενος
μάθηση
μαθημένος
2. Να γράψετε στο τετράδιό σας μία πρόταση για καθεμιά από

τις λέξεις της Α’ στήλης, στην οποία να φαίνεται καθαρά η
σημασία της.
53
β. ἡ τέχνη
1. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της Α’ στήλης με τα

ερμηνεύματα, που σας δίνονται πιο κάτω, και να τα γρ άψετε στη
Β’ στήλη. Κάθε λέξη αντιστοιχεί σε δύο ερμηνεύματα:
μη φυσικός, πονηρό μέσο, προσποιητός, έξυπνο μέσο,

κανόνες εκτέλεσης, κατεργάρης, τεχνοτροπία,
εμπειροτέχνης, επαγγελματικός, επάγγελμα, δεξιοτέχνης,
καλλιτεχνία
τέχνη π.χ. επάγγελμα, (β) ...
τέχνασμα
τεχνική
τεχνίτης
τεχνικός
τεχνητός
2. Να συμπληρώσετε τις ακόλουθες προτάσεις με την

κατάλληλη λέξη από αυτές που σας δίνονται στο πλαίσιο, αφού τη
βάλετε στη σωστή πτώση και αριθμό. (Κάποιες λέξεις
χρησιμοποιούνται δύο φορές).
τέχνη, τέχνασμα, τεχνική, τεχνίτης, τεχνικός, τεχνητός
α. Οι …………………………… του τηλεοπτικού σταθμού

προσπαθούν να αποκαταστήσουν τη βλάβη.
β. Στη σχολή Καλών ………………………… διδάσκεται ζωγραφική
και γλυπτική.
γ. Στην Ιλιάδα φαίνονται οι σπουδαίες ποιητικές ……………………
του Ομήρου.
δ. Ο δούρειος ίππος ήταν ένα έξυπνο ……………………… του
Οδυσσέα για την κατάληψη της Τροίας.
ε. Στο μάθημα της Τέχνης χρησιμοποιούμε και την …………………
του κολάζ.
54
στ. Η διώρυγα του Σουέζ είναι μια ……………………….. δίοδος για
τη σύνδεση θαλασσών.
ζ. Οι κεραμοποιοί της αρχαίας Αθήνας ήταν σπουδαίοι
...………………...
η. Πολλοί ηλικιωμένοι χρειάζονται ……………………….
οδοντοστοιχία.
θ. Μια παλιά παροιμία λέει: «Μάθε ……………………. κι άσ’ τηνε κι
αν πεινάσεις, πιάσ’ τηνε.»
γ. ποιῶ
1. Το ρήμα ποιῶ βρίσκεται ως δεύτερο συνθετικό σε πάρα πολλές

λέξεις. Με τι ασχολούνται ή σχετίζονται τα ακόλουθα πρόσωπα;
θορυβοποιός = αυτός που κάνει θόρυβο
λογοποιός …………………………………….........………………….
οδοποιός …………………………………….........………………….
καλαθοποιός …………………………………….........………………….
ηθοποιός …………………………………….........………………….
γελωτοποιός …………………………………….........………………….
χαροποιός …………………………………….........………………….
αρτοποιός …………………………………….........………………….
κηροποιός …………………………………….........………………….
τυροποιός …………………………………….........………………….
αλλαντοποιός …………………………………….........………………….
υποδηματοποιός …………………………………….........………………….
θαυματοποιός …………………………………….........………………….
55
1. Να υπογραμμίσετε τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη
σημασία που έχει η κάθε λέξη μέσα στο κείμενο :
(α) ἑτέρας: άλλες, πολλές

(β) ἵνα: για να, επειδή
(β) τοῖς οἰκείοις: για τους δικούς του, για τους ξένους
(γ) οἰκέτας: υπηρέτες, ιερείς
(δ) τινα: ποια, κάποια
 Οριστική Παρατατικού και Αορίστου μέσης φωνής βαρύτονων

ρημάτων ( ΓΑΕ, σ. 168, § 278)
 Για τις καταλήξεις του Παρατατικού και Αορίστου μέσης φωνής

βαρύτονων ρημάτων συμβουλευθείτε τη Γραμματική της Αρχαίας
Ελληνικής σ. 168.
1. Για την αύξηση ισχύουν αυτά, που μάθατε στην Ενότητα 7 για τον
Παρατατικό και Αόριστο ενεργητικής φωνής.
2. α) Nα παρατηρήσετε προσεκτικά τους πιο κάτω τύπους του κειμένου. Σε
ποιο χρόνο βρίσκονται;
ἐξειργάζοντο, διετρέφετο ……………………………………………

διετρέφετο
β) Τα ρήματα αυτά είναι σύνθετα με τις προθέσεις ἐξ και διά. Η αύξηση,

που έχουν τα ρήματα, αυτά λέγεται ………………………………………………
γ) Να μεταφέρετε τα ρήματα αυτά στο α’ πρόσωπο της οριστικής του

Ενεστώτα.
…………………………………………………………………………………………
δ) Σε ποια φωνή βρίσκονται τα πιο πάνω ρήματα; ……….…….………………
2. α) Με βάση τις μέχρι τώρα γνώσεις σας να αναγνωρίσετε τον χρόνο των
ρημάτων στα πιο κάτω παραδείγματα και να τον σημειώσετε στον
αντίστοιχο πίνακα.
56
β) Να αντιγράψετε τους τύπους των ρημάτων ανάλογα με τον χρόνο, στον
οποίο βρίσκονται, και να προσπαθήσετε να τους τοποθετήσετε με τη σειρά.
ΧΡΟΝΟΣ:
Ἡμεῖς ἐπορευόμεθα. ἐγὼ
Ἐπορευόμην τὴν εὐθεῖαν ὁδόν. σὺ
Σὺ ἐβουλεύου πρὸ τοῦ ἔργου. οὗτος
Ὁ νεανίας ὑπὸ τοῦ διδασκάλου ἐπαιδεύετο. ἡμεῖς
Οὗτοι βωμοὺς ἱδρύοντο. ὑμεῖς
Ὑμεῖς ἐπαιδεύεσθε ὑπὸ τῶν διδασκάλων. οὗτοι
γ) Ποια είναι η σημασία του Παρατατικού (τι δηλώνει);

…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
δ) Ποιος παρελθοντικός χρόνος δηλώνει την ενέργεια του ρήματος

συνοπτικά; Να γράψετε το όνομά του στον πίνακα που ακολουθεί και στη
συνέχεια να αντιγράψετε τους τύπους των ρημάτων με τη σωστή σειρά.
ΧΡΟΝΟΣ:
Ἡμεῖς ἐπορευσάμεθα. ἐγὼ

Ὁ διδάσκαλος ἐπαιδεύσατο τοὺς νεανίας. σὺ
Οὗτοι βωμοὺς ἱδρύσαντο. οὗτος
Ἐπορευσάμην τὴν εὐθεῖαν ὁδόν. ἡμεῖς
Ὑμεῖς ἐπαιδεύσασθε τοὺς νέους. ὑμεῖς
Σὺ ἐβουλεύσω πρὸ τοῦ ἔργου. οὗτοι
3. α) Να γράψετε στον πίνακα που ακολουθεί την κλίση των ρημάτων

παιδεύομαι και ἀγωνίζομαι.
β) Να συζητήσετε στην τάξη το είδος της αύξησης των παραδειγμάτων.
Πρόσωπα Παρατατικός Αόριστος

ἐγὼ ἐπαιδευόμην ἠγωνιζόμην ἐπαιδευσάμην ἠγωνισάμην
σὺ
οὗτος
ἡμεῖς
ὑμεῖς
οὗτοι
57
4. Να συμπληρώσετε τον ακόλουθο πίνακα:
Παρατατικός Αόριστος
ἐψευδόμην
ἐψεύσω
ἐψεύδετο
ἐψευσάμεθα
ἐψεύσασθε
ἐψεύδοντο
5. Να σχηματίσετε τον Παρατατικό και τον Αόριστο των ακόλουθων

ρημάτων στο πρόσωπο και τον αριθμό που σας ζητείται.
Ρήματα Παρατατικός Αόριστος

πείθομαι (α’ ενικού)
τάττομαι (β’ ενικού)
τρέπομαι (γ’ ενικού)
φυλάττομαι (α’ πληθυντικού)
διώκομαι (β’ πληθυντικού)
ἅπτομαι (γ’ πληθυντικού)
πέμπομαι (γ’ ενικού)
πράττομαι (γ’ πληθυντικού)
6. Να υπογραμμίσετε τη σωστή απάντηση:
ἐπορευόμην: i. προχωρούσα ii. προχώρησα
ἐγραψάμην: i. γραφόμουνα ii. γράφτηκα
ἐλυόμην: i. λυνόμουνα ii. λύθηκα
ἐδιδαξάμην: i. διδασκόμουν ii. διδάχθηκα
ηὐχόμην: i. ευχόμουνα ii. ευχήθηκα
ἐβουλόμην: i. ήθελα ii. θέλησα
ἐκαθεζόμην: i. καθόμουνα ii. κάθισα
58
Δ. Συντακτικού... τεχνάσματα
 Εμπρόθετοι προσδιορισμοί τόπου και χρόνου (προθέσεις) (ΓΑΕ, σ.

246, § 364,365)
I. Οι κύριες προθέσεις της αρχαίας γλώσσας είναι 18:
ἐν, εἰς, ἐκ (ἐξ), σύν, πρός, πρό,
ἀνά, κατά, διά, μετά, παρά,
ἀντί, ἀμφί, ἐπί, περί, ἀπό, ὑπό, ὑπὲρ
ΙI. Σύνταξη και σημασία των προθέσεων:
Οι προθέσεις εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές σχέσεις. Εδώ θα

εξετάσουμε μόνο τις προθέσεις που εκφράζουν τόπο ή χρόνο.
Πρόθεση Σύνταξη και σημασία Παράδειγμα
Μονόπτωτη. Με δοτική. ἐν τοῖς ἀγροῖς

ἐν Εκφράζει στάση σε ένα
ορισμένο σημείο.
Μονόπτωτη. Με αιτιατική. Πορεύομαι εἰς τὴν

εἰς Εκφράζει κίνηση προς ένα θάλατταν.
ορισμένο σημείο.
Μονόπτωτη. Με γενική. τὰ ἐκ τῆς γῆς φυόμενα

ἐκ (ἐξ) Εκφράζει προέλευση από
κάπου.
διὰ Δίπτωτη. Με γενική και

αιτιατική.
Με γενική σημαίνει το διά διὰ τῆς Συρίας
μέσου. Ή το κατά τη διὰ τῆς νυκτός
διάρκεια.
Τρίπτωτη. Με γενική,
δοτική και αιτιατική.
περὶ Με αιτιατική εκφράζει το Κατεστρατοπεδεύσατο περὶ
γύρω από. τὸ τῆς Ἀρτέμιδος ἱερόν.
Χρονικώς εκφράζει χρόνο
κατά προσέγγιση. περὶ μέσας νύκτας.
59
III. Συνοπτικός κατάλογος σημασίας προθέσεων
Τοπική σημασία Χρονική σημασία

διὰ διά μέσου κατά τη διάρκεια του
εἰς προς κάπου μέχρι
ἐν μέσα εντός του
ἐξ (ἐκ) από μέσα, από ……………………….
περὶ γύρω από περίπου, κατά
σὺν μαζί με ……………………….
1. Να υπογραμμίσετε τον εμπρόθετο προσδιορισμό σε κάθε

πρόταση και να αναγνωρίσετε τη σημασία του (τόπος ή χρόνος):
α) Ἄλλο στράτευμα συνελέγετο αὐτῷ ἐν Χεῤῥονήσῳ.

………………………
β) Ἡ πόλις ἐμπόριον ἐν μέσῳ τῆς Ἑλλάδος τὸν Πειραιᾶ κατεσκευάσατο.
……………………….
γ) Μετὰ τὴν ἐν Κερκύρᾳ ναυμαχίαν ὁ στρατὸς ἔτι ἐν Ἀθήναις
ἦν…………..
δ) Κατέβην εἰς Πειραιᾶ. ………………………..
ε) Ἐδόκει εἰς τὴν ἐπιοῦσαν ἕω ἥξειν βασιλέα. …………………………
στ) Ἔφυγον διὰ τῆς πόλεως. ………………………………….
ζ) Ἔκαιον πολλὰ πυρὰ διὰ νυκτός. ………………………….
60
ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
61
ΕΝΟΤΗΤΑ 6
Α. Κείμενο: Ἀρεταὶ καὶ κακίαι
Η αρετή ήταν το βασικό στοιχείο της ζωής και της παιδείας των αρχαίων
Ελλήνων. Η φιλοσοφία του Πλάτωνα στηρίζεται στην αρετή, ως την ύψιστη
αξία στη ζωή του ανθρώπου.
Τῶν ἀρετῶν πρώτη μέν ἐστιν ἡ εὐσέβεια, δευτέρα δ’ ἡ δικαιοσύνη. Τῇ

μὲν εὐσεβείᾳ ἐναντία ἐστὶν ἡ ἀσέβεια, τῇ δὲ δικαιοσύνη ἡ ἀδικία. Ἡ
ἀσέβεια καὶ ἡ ἀδικία αἰσχύνην τοῖς ἀνθρώποις φέρουσι. Τῶν ἀρετῶν
ἐστι καὶ ἡ ἀνδρεία. Ἐκ τῆς ἀνδρείας τῇ στρατιᾷ νῖκαι, ἐκ δὲ τῶν νικῶν
τιμαί εἰσι.

Τῶν ἀρετῶν πρώτη μέν ἐστιν ἡ εὐσέβεια, α-πρότ

δευτέρα δ’ ἡ δικαιοσύνη.
Τῇ μὲν εὐσεβείᾳ ἐναντία ἐστὶν ἡ ἀσέβεια, α-πρότ
τῇ δὲ δικαιοσύνη ἡ ἀδικία.
Ἡ ἀσέβεια
καὶ
ἡ ἀδικία αἰσχύνην τοῖς ἀνθρώποις φέρουσι. α-πρότ
Τῶν ἀρετῶν ἐστι καὶ ἡ ἀνδρεία. α-πρότ
Ἐκ τῆς ἀνδρείας τῇ στρατιᾷ νῖκαι, α-πρότ
ἐκ δὲ τῶν νικῶν τιμαί εἰσι. α-πρότ
62
Β. Γραμματικής… ασκήσεις
1. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα. τοποθετώντας τα

ουσιαστικά θηλυκού γένους της Α’ κλίσης, που εντοπίσατε στο πιο
πάνω κείμενο, ανάλογα με την πτώση τους.
ΕΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ
Ονομ.
Γενική
Δοτική
Αιτιατ.
Κλητική
2. Να υπογραμμίσετε τον σωστό τύπο.

(α) τοῦ θεατῇ (β) τῷ νεανίᾳν (γ) τοῖς προφήτοις (δ) τῆς ὥρης
τοῦ θεατοῦ τὸν νεανίαν ταῖς προφήταις τῆς ὥρας
τοῦ θεατὰ τοῦ νεανία τοῖς προφήταις τῆς ὥρᾳς
3. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο της λέξης που

δίνεται στην παρένθεση μαζί με το άρθρο της.
(α) Πρὸς …………………….. (ἡ κρήνη, αιτιατ. ενικού) δ΄ ἄγουσιν τὰς αἶγας.
(β) Λέξον, οὐ γεύῃ ………………….; (ἡ τροφή, γενική ενικού)
(γ) Ἀγησίλαος προαγορεύει ……………..……….. (ὁ ὁπλίτης, δοτική πληθ.)

μὴ τιμωρεῖσθαι τοὺς αἰχμαλώτους.
(δ) …………………… (ἡ οἰκία, ονομαστική πληθ.) πλησίον

…………………………….. (ἡ θάλασσα, γενική ενικού) εἰσίν.
(ε)……………………. (ὁ θεατής, ονομαστική πληθ.) θαυμάζουσιν

………………………… (ἡ ἀρετή, αιτιατική πληθ.) ……………………….. (ὁ
νεανίας, γενική πληθ.).
63
(στ) Φεῦγε ……………………. (ὁ ψεύστης, αιτιατική πληθ.),
…………………………… (ὁ προδότης, αιτιατική πληθ.) καὶ
…………………………… (ὁ κλέπτης, αιτιατική πληθ.).
(ζ) Πείθου ………………………….. (ὁ ναύτης, κλ. ενικού)

…………………………… (ὁ κυβερνήτης, δοτική ενικού).
(η) Σωκράτης ἐδίδασκε οὐκ ἐν ……………………………..(ἡ οἰκία, δοτική

ενικού), ἀλλ’ ἐν ………………………… (ἡ ἀγορά, δοτική ενικού), δι’ ὅλης
…………………………….. (ἡ ἡμέρα, γενική ενικού) εἰς …………………………
(ἡ ἑσπέρα, αιτιατική ενικού).
4. Να μεταφέρετε τις πιο κάτω προτάσεις στα Αρχαία Ελληνικά.
(α) Οι πολίτες θαυμάζουν τους νικητές.

………………………………………………..………………………………………
(β) Οι νομοθέτες λένε την αλήθεια.
………………………………………………………………………………………
(γ) Ο μαθητής γράφει την επιστολή.

………………………………………………………………………………………..
 Να απομνημονεύσετε την πιο κάτω πρόταση και να μάθετε την

ορθογραφία της.
Ἄρα ἄδικος ἦν τῶν ἰδίων κριτὴς ψέγων μὲν τὰ σῴζοντα,

ἐπαινῶν δὲ τὰ προδόντα αὐτόν.
64
ΕΝΟΤΗΤΑ 7
Α. Κείμενο: Οἱ Πέρσαι ἐπὶ Κύρου τοῦ πρεσβυτέρου
Ο Κύρος ο πρεσβύτερος είναι ο ιδρυτής της Περσικής αυτοκρατορίας (559-

529 π.Χ.). Ένωσε τους Μήδους και τους Πέρσες σε ένα κράτος. Ευρύτερα
γνωστή είναι η παράδοση με τον βασιλιά της Λυδίας Κροίσο, τον οποίο
νίκησε. Διοίκησε με σοφία και ανοχή. Οι Έλληνες τον θεωρούσαν πρότυπο
δίκαιου μονάρχη.
Ὅτε Κῦρος τῶν Περσῶν ἐβασίλευεν, οὗτοι οὐ μόνον ἰσχυροὶ καὶ πολεμικοὶ
ἦσαν, ἀλλὰ καὶ διὰ σωφροσύνην καὶ δικαιοσύνην ἐπαίνου ἄξιοι. Τὰ τέκνα
αὐτῶν ἀπ’ ἄρτου μόνον καὶ καρδάμου ἐβιότευεν. Ἐπαίδευον δὲ ταῦτα εἰς
ἀνδρείαν καὶ δικαιοσύνην καὶ εὐσέβειαν. Παραδείσους δ’ ἐφύτευον καὶ ἐν
αὐτοῖς ἄγρια θηρία ἐθήρευον.
Λεξιλόγιο
ἐβιότευεν (< βιοτεύω) ζούσε
παραδείσους (< παράδεισος) κήπους
ἐθήρευον (< θηρεύω) κυνηγούσαν
65
είναι καλό να προσέξετε. Να αποδώσετε στα Ν.Ε. το επιλεγμένο με έντονα
γράμματα απόσπασμα.
Ὅτε Κῦρος τῶν Περσῶν ἐβασίλευεν, Ὅτε(χρον)-πρότ
οὗτοι οὐ μόνον ἰσχυροὶ

καὶ
πολεμικοὶ ἦσαν, α-πρότ
ἀλλὰ καὶ διὰ σωφροσύνην

καὶ
δικαιοσύνην ἐπαίνου ἄξιοι. α-πρότ
Τὰ τέκνα αὐτῶν ἀπ’ ἄρτου μόνον

καὶ
καρδάμου ἐβιότευεν. α-πρότ
Ἐπαίδευον δὲ ταῦτα εἰς ἀνδρείαν α-πρότ

καὶ
δικαιοσύνην
καὶ
εὐσέβειαν.
Παραδείσους δ’ ἐφύτευον α-πρότ
καὶ
ἐν αὐτοῖς ἄγρια θηρία ἐθήρευον. α-πρότ
 Σε ποια πράγματα εκπαιδεύονταν τα παιδιά κατά τη βασιλεία του

Κύρου;
Β. Γραμματικής ... παιχνίδια
1. Να ξαναγράψετε το κείμενο Οἱ Πέρσαι ἐπὶ Κύρου τοῦ πρεσβυτέρου στο

τετράδιό σας, τρέποντας τα υπογραμμισμένα ρήματα από τον Παρατατικό
στον Αόριστο. Προσέξτε την ορθογραφία και τον τονισμό!
66
2. Να συμπληρώσετε τους πιο κάτω πίνακες, που περιέχουν τα ρήματα του
κειμένου α’ της Ενότητας 7, Ἀγωγὴ τῶν νέων ἐν Σπάρτῃ, σε χρόνο
Παρατατικό. Προσέξτε το είδος της αύξησης!
ἐγὼ
σὺ
οὗτος παρελάμβανε
ἡμεῖς
ὑμεῖς
οὗτοι ἐπαίδευον ἔτρεφον
ἐγὼ
σὺ
οὗτος κατελόχιζεν ἔταττε
ἡμεῖς
ὑμεῖς
οὗτοι ἀπέβλεπον
ἐγὼ
σὺ
οὗτος ἐπέβαλλεν
ἡμεῖς
ὑμεῖς
οὗτοι ἔπραττον ἐπέβλεπον
3. Να προσπαθήσετε να μεταφέρετε τα πιο πάνω ρήματα στο πρώτο

πρόσωπο του Ενεστώτα και του Αορίστου.
Ενεστώτας (α’ προσ.) Παρατατικός Αόριστος (α’ προσ.)
κατελόχιζεν
ἔταττε
ἀπέβλεπον
ἔπραττον
ἐπέβλεπον
ἐπέβαλλεν
67
4. Στο κείμενο γ’, Λύκοι καὶ κύνες, βρίσκονται τρία ρήματα ενεργητικής
φωνής σε χρόνο Αόριστο. Να τα εντοπίσετε και να τα τρέψετε στον
Παρατατικό.
…………………………………………………………………………………………..
5. Να συγκεντρώσετε όλα τα ρήματα του κειμένου α’, που βρίσκονται σε

χρόνο Παρατατικό, και να τα κατατάξετε στη σωστή στήλη:
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
Με συλλαβική-εξωτερική αύξηση Με εσωτερική αύξηση
6. α) Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα με τους τύπους του

Παρατατικού και Αορίστου του ρ. διδάσκω, τόσο στα Νέα Ελληνικά όσο και
στα Αρχαία Ελληνικά.
Παρατατικός Αόριστος
Νέα Ελληνικά Αρχαία Ελληνικά Νέα Ελληνικά Αρχαία Ελληνικά
δίδασκα ἐ-δίδασκ-ον δίδαξα ἐ- δίδαξ-α
β) Να συζητήσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές των δύο χρόνων στη
διαχρονική τους πορεία.
68
7. Να μεταφέρετε τις πιο κάτω φράσεις στα Αρχαία Ελληνικά,
αξιοποιώντας το λεξιλόγιο των κειμένων της ενότητας.
α) Ήμουν μαθητής. ………….............................…………………..
β) Ήσουν δάσκαλος. ………….............................…………………..
γ) Ήταν μεγαλύτερός μας. ………….............................…………………..
δ) Ήμασταν τολμηροί. ………….............................…………………..
ε) Ήσασταν πρόθυμοι. ………….............................…………………..
στ) Οι λύκοι και οι σκύλοι ήταν αδελφοί. …..……………...................................
8. Να βρείτε στο κείμενο α’, Οἱ Πέρσαι ἐπὶ Κύρου τοῦ πρεσβυτέρου, τον τύπο
του Παρατατικού του ρήματος εἰμί και να τον μεταφέρετε στον Ενεστώτα.
…………………………………………
 Να απομνημονεύσετε την πιο κάτω πρόταση και να μάθετε την

Οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐκ ἐπαίδευον οὐδ’ ἔτρεφον τοὺς παῖδας,

ὡς ἐβούλοντο.
69
ΕΝΟΤΗΤΑ 8
Α. Κείμενο: Περὶ πολυφιλίας

Η φιλία υπήρξε μεγάλη αρετή στην κοινωνία των αρχαίων
Ελλήνων. Ήταν μια από τις αρετές, που καλλιέργησε ο Πυθαγόρας
μεταξύ των μαθητών του, των Πυθαγορείων. Ως πρότυπο φιλίας
έμειναν γνωστοί σε όλο τον κόσμο οι Πυθαγόρειοι Δάμων και
Φιντίας. Ο Φιντίας, που καταδικάστηκε σε θάνατο από τον
τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο, αφέθηκε προσωρινά
ελεύθερος με εγγυητή με την ίδια τη ζωή του για χάρη του φίλου
του, τον Δάμωνα. Ο Δάμων, ενώ μπορούσε να μη γυρίσει, γύρισε
και έσωσε τη ζωή του εγγυητή του Φιντία. Ο τύραν νος θαύμασε τη
φιλία τους και ζήτησε να γίνει κι αυτός τρίτο μέλος σ’ αυτήν.
Ἀλλ' ἡ φιλία στάσιμόν τι ζητεῖ καὶ βέβαιον ἦθος καὶ ἀμετάπτωτον

ἐν μιᾷ χώρᾳ καὶ συνηθείᾳ· διὸ καὶ σπάνιον καὶ δυσεύρετόν ἐστι
φίλος βέβαιος.
Πλουτάρχου, Περὶ πολυφιλίας 97b 6-9
Λεξιλόγιο
στάσιμον (< στάσιμος) σταθερό
βέβαιον (< βέβαιος) ακλόνητο, αξιόπιστο
ἦθος χαρακτήρας
ἀμετάπτωτον (< ἀμετάπτωτος) αναλλοίωτο
χώρᾳ (< ἡ χώρα) σε (ένα) χώρο, τόπο, βαθμό, τάξη
συνηθείᾳ (< συνήθεια) συναναστροφή, σχέση, οικειότητα
Νοηματικές ενότητες του κειμένου

Ἀλλ’
ἡ φιλία στάσιμόν τι ζητεῖ α-πρότ
καὶ
βέβαιον ἦθος
καὶ
ἀμετάπτωτον ἐν μιᾷ χώρᾳ
καὶ
συνηθείᾳ·
διὸ καὶ σπάνιον
καὶ δυσεύρετόν ἐστι φίλος βέβαιος. α-πρότ
70
1. α) Να συμπληρώσετε στα Αρχαία Ελληνικά:
Γιατί ο αξιόπιστος φίλος είναι κάτι σπάνιο και δυσεύρετο;
Διότι ἡ φιλία ζητεῖ ………………………………..τι

καὶ
ἦθος…………..………………. καὶ ………………………….
β) Να αποδώσετε στα Νέα Ελληνικά:
Διότι……………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
2. Ισχύει η πιο πάνω άποψη ή όχι και γιατί;

(Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε μία σελίδα στο τετράδιό σας).
3. Με αφορμή τα κείμενα της Ενότητας 8 να συγκεντρώσετε

νεοελληνικές παροιμίες για το θέμα της φιλίας, π.χ. Ο φίλος τρέχει
ξέζωτος και ο δικός σου ζωσμένος, δηλαδή σε μια ανάγκη ο φίλος τα
παρατάει όλα και τρέχει, όπως είναι, ενώ ο δικός ετοιμάζει πρώτα τα
δικά του και ύστερα τρέχει.
Β. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ...ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
1. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο της αντωνυμίας,

που σας δίνεται στην παρένθεση.
(α) Τὰ ……………… (σὸν) ἐκ τῶν …………….. (σὸν) σοι προσφέρομεν κατὰ

πάντα καὶ διὰ πάντα.
(β) Ἀλλ’ οὗτος τὴν μὲν πόλιν ἐχθρὰν ἐνόμιζεν εἶναι, τοὺς δ’…………………
(ὑμέτερος) ἐχθροὺς φίλους.
(γ) Ὁ …………….. (ἐμὸς) φίλος ἦλθε πρῶτος.
(δ) Τὰ ………………… (ἐμὸς) σά ἐστι καὶ τὰ …………… (σὸς) ἐμά.
(ε) Τῶν ………………...... (ὑμέτερος) δεινῶν αἴτιος ὁ τῶν γειτόνων φθόνος.
(στ) Πιστεύω τῷ ………………… (σὸς) λόγῳ.
(ζ) Δῶρα ὁ ………………………. (ἡμέτερος) φίλος τοῖς τέκνοις προσφέρει.
71
2. Να μεταφέρετε στον αντίθετο αριθμό τα ονοματικά σύνολα που
ακολουθούν.
(α) τοῦ σοῦ υἱοῦ ……………………………………..
(β) τὴν ἡμετέραν πολιτείαν ……………………………………..
(γ) ὁ ἐμὸς φίλος …………………………………………..
(δ) οἱ ὑμέτεροι ἐχθροὶ ……………………………………..
(ε) ἡ σὴ ψυχὴ ……………………………………………
(στ) ὁ σὸς πόνος …………………………………….
Γ. ΕΝΑ ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ
1. Να γραφούν στα Αρχαία Ελληνικά.
Ο πατέρας μου. Ὁ ἐμὸς πατήρ.

Ο φίλος σου. …………………………………………… …………………….
Ο αδελφός μας. …………………………………………………………….
Τα παιδιά σας (τα παιδία/τα τέκνα) ………………………………………
Το βιβλίο της. ……………………………………. …………………………
Το σπίτι τους (ἡ οἰκία) ……………………………………………………...
Να απομνημονεύσετε την πιο κάτω πρόταση και να μάθετε την

Καὶ γὰρ οἰκίας καὶ ἀγροὺς καὶ ἀνδράποδα καὶ βοσκήματα καὶ
σκεύη ἐπιμελῶς κτῶνται, φίλον δέ, ὃ μέγιστον ἀγαθὸν εἶναί
φασιν, οὐχ ὅπως κτήσωνται φροντίζουσι.
72
ΕΝΟΤΗΤΑ 9
Α. Κείμενο: Η φιλία ως ύψιστη αρετή
1. Να αναζητήσετε τον μύθο για τους ξακουστούς φίλους της αρχαιότητας

Δάμωνα και Φιντία και να τον παρουσιάσετε στην τάξη σας. Στο τέλος της
παρουσίασής σας να συζητήσετε με τους συμμαθητές σας αν συμφωνείτε
ή διαφωνείτε με την πράξη του Δάμωνα να εμπιστευτεί τον φίλο του τόσο,
ώστε να βάλει τον εαυτό του σε κίνδυνο.
Β. Λέξεων ταξίδι
1. Να υπογραμμίσετε τη λέξη της Στήλης Β’, που είναι συνώνυμη

προς τη λέξη της Στήλης Α’. Οι λέξεις ανήκουν στην οικογένεια του
ρ. γίγνομαι.
1 δευτερογενής επακόλουθος ακόλουθος ανακόλουθος
2 προγενέστερος ηγούμενος καθοδηγούμενος προηγούμενος
3 μεταγενέστερος μακρόχρονος χιλιόχρονος υστερόχρονος
4 γηγενής δυσμενής ιθαγενής εκτενής
5 επίγονος απόγονος άγονος έγγονος
6 γεννώ διαφοροποιώ παρουσιάζω δημιουργώ
73
2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της Στήλης Α’, με τις αντώνυμές τους
στη Στήλη Β’.
1. γενικός α. χυδαίος
2. γόνιμος β. αγένεια
3. γνήσιος γ. ειδικός
4. γενναίος δ. εύφορος
5. απόγονος ε. άγονος
6. ευγενής στ. εξωγενής
7. ευγένεια ζ. ψεύτικος
8. άγονος η. υστερογενής
9. ενδογενής θ. δειλός
10. πρωτογενής ι. ξένος
11. γηγενής κ. πρόγονος
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
3. Να σχηματίσετε λέξεις σε –γενής από τη σύνθεση των παρακάτω

μερών:
α + γένος > ………………………………………..

ἰθὺς (αληθινός) + γένος > ………………………
ἐν + γένος > ………………………………………
σὺν + γένος > …………………………………….
δὶς + γένος > ……………………………………..
ὅμοιος + γένος > …………………………………
ἄλλος + γένος > …………………………………
ὁμοῦ + γένος > …………………………………..
ἕτερος + γένος > ………………………………...
εὖ + γένος > ……………………………………….
74
4. Να σχηματίσετε εννοιολογικά ζεύγη, συνδυάζοντας τα επίθετα της
Στήλης Α’ με τα ουσιαστικά στη Στήλη Β’. Στη συνέχεια, να διαλέξετε
πέντε από τα εννοιολογικά ζεύγη και να σχηματίσετε μία πρόταση με
το κάθε ένα στο τετράδιό σας.
1. ανθρώπινο α. ανατροφή
2. ρυπογόνος β. παροχή
3. παθογόνα γ. γένος
4. οικογενειακή δ. επιδράσεις
5. γονική ε. έγγραφο
6. γόνιμες στ. εστία
7. γνήσιο ζ. εποχή
8. γενναία η. αίτια
9. μεταγενέστερη θ. στάση
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
1. Να μεταφέρετε τα πιο κάτω ρήματα του Ενεστώτα στη μέση φωνή,

χωρίς να αλλάξετε το πρόσωπο και τον αριθμό:
οὗτος πέμπει…………………………………
ἡμεῖς φυλάττομεν……………………………
ὑμεῖς ἄγετε…………………………………….
οὗτοι λέγουσι………………………………….
ἐγὼ κομίζω……………………………………..
σὺ σῴζεις…………………………………………
οὗτός ἐστι ……………………………………….
ἡμεῖς ἐσμεν …………………………………….
Να απομνημονεύσετε την πιο κάτω πρόταση και να μάθετε την

«Τοῦ λοιποῦ τοιούτοις μὴ συνοδοιπορεῖν φίλοις οἳ ἐν κινδύνοις οὐ

παραμένουσιν.»
75
ΕΝΟΤΗΤΑ 10
Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Ἐτεοκλῆς καὶ Πολυνείκης
Στην αρχαία Ελλάδα ήταν ονομαστοί τρεις μυθολογικοί κύκλοι: ο Τρωικός,

ο Αργείος και ο Θηβαϊκός. Από τους κύκλους αυτούς άντλησαν θέματα των
τραγωδιών τους οι μεγάλοι τραγικοί ποιητές Αισχύλος, Σοφοκλής και
Ευριπίδης. Το κείμενο Ἐτεοκλῆς καὶ Πολυνείκης αναφέρεται στον Θηβαϊκό
κύκλο.
Οἱ τοῦ Οἰδίποδος υἱοί, Ἐτεοκλῆς καὶ Πολυνείκης, πρῶτον μὲν κοινῇ τῶν
Θηβαίων ἐβασίλευσαν˙ μετ’ οὐ πολὺν δὲ χρόνον Ἐτεοκλῆς φεύγειν
Πολυνείκη ἐβιάσατο. Τοῦτον ἐδέξατο Ἄδραστος, ὁ τῶν Ἀργείων βασιλεύς˙
οὗτος δὲ καὶ Πολυνείκης μετ’ οὐ πολὺ ἐπὶ Θήβας ἐστρατεύσαντο. Ἐπεὶ δ’ αἱ
ἀντίπαλοι στρατιαὶ παρετάξαντο, Ἐτεοκλῆς μὲν καὶ Πολυνείκης ἀλλήλους
ἐφόνευσαν, οἱ δὲ θεοὶ Θηβαίοις τὴν νίκην παρέσχον. Κρέων δ’ ὁ μετὰ τὸν
Ἐτεοκλέους θάνατον τῶν Θηβαίων ἄρξας, τὸ μὲν Ἐτεοκλέους σῶμα θάψαι
ἐκέλευσε, τὸ δὲ Πολυνείκους, ἐπεὶ οὗτος ἀλλοτρίους ἄνδρας συνελέξατο
καὶ ἐπὶ τὴν ἰδίαν πόλιν ἐστρατεύσατο, ἄταφον κατέλιπε, θάνατον τῷ
θάψοντι αὐτὸν προειπών. Ἀντιγόνη δ’ ἡ Ἐτεοκλέους καὶ Πολυνείκους
ἀδελφή, νυκτὸς τὸ τοῦ ἀδελφοῦ σῶμα ἔθαψε. Κρέων δὲ τὴν Ἀντιγόνην
μετεπέμψατο καὶ ὀνειδίσας αὐτῇ ἐκέλευσε ζῶσαν θάψαι.
Δημητρίου Φιλικοῦ, Ἀναγνωστικὸν τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς

Γλώσσης
76
Οἱ τοῦ Οἰδίποδος υἱοί,

Ἐτεοκλῆς
καὶ
Πολυνείκης,
πρῶτον μὲν κοινῇ τῶν Θηβαίων ἐβασίλευσαν˙ α-πρότ
μετ’ οὐ πολὺν δὲ χρόνον Ἐτεοκλῆς φεύγειν Πολυνείκη ἐβιάσατο. α-πρότ
Τοῦτον ἐδέξατο Ἄδραστος,
ὁ τῶν Ἀργείων βασιλεύς˙ α-πρότ
οὗτος δὲ
καὶ
Πολυνείκης μετ’ οὐ πολὺ ἐπὶ Θήβας ἐστρατεύσαντο. α-πρότ
Ἐπεὶ δ’ αἱ ἀντίπαλοι στρατιαὶ παρετάξαντο, Ἐπεὶ(χρον)-πρότ
Ἐτεοκλῆς μὲν
καὶ
Πολυνείκης ἀλλήλους ἐφόνευσαν, α-πρότ
οἱ δὲ θεοὶ Θηβαίοις τὴν νίκην παρέσχον. α-πρότ
Κρέων δ’ ὁ μετὰ τὸν Ἐτεοκλέους θάνατον τῶν Θηβαίων ἄρξας, μτχ φρ(επιθ)
τὸ μὲν Ἐτεοκλέους σῶμα θάψαι ἐκέλευσε, α-πρότ
τὸ δὲ Πολυνείκους,
ἐπεὶ οὗτος ἀλλοτρίους ἄνδρας συνελέξατο 1η ἐπεὶ(αιτ)-πρότ
καὶ
ἐπὶ τὴν ἰδίαν πόλιν ἐστρατεύσατο, 2η ἐπεὶ(αιτ)-πρότ
ἄταφον κατέλιπε, α-πρότ
θάνατον τῷ θάψοντι αὐτὸν προειπών. μτχ φρ(επιθ),

μτχ φρ(επιρ)
77
Ἀντιγόνη δ’
ἡ Ἐτεοκλέους καὶ Πολυνείκους ἀδελφή,
νυκτὸς τὸ τοῦ ἀδελφοῦ σῶμα ἔθαψε. α-πρότ
Κρέων δὲ τὴν Ἀντιγόνην μετεπέμψατο α-πρότ
καὶ
ὀνειδίσας αὐτῇ μτχ φρ(επιρ)
ἐκέλευσε ζῶσαν θάψαι. α-πρότ
Λεξιλόγιο
κοινῇ από κοινού, μαζί

μετ’ οὐ πολὺν χρόνον σε λίγο καιρό
φεύγειν (< φεύγω) να φύγει από την πατρίδα, να εξοριστεί
ἐβιάσατο (< βιάζομαι) ανάγκασε
ἐπὶ Θήβας εναντίον των Θηβών
ἄρξας (< ἄρχω) ο οποίος έγινε βασιλιάς
προειπὼν θάνατον προειδοποιώντας θάνατο
τῷ θάψοντι σ’ εκείνον που θα θάψει
νυκτὸς κατά τη διάρκεια της νύκτας
μεταπέμπεται στέλλει και καλεί
ὀνειδίσας (< ὀνειδίζω) αφού την ύβρισε
1. Τι έκαναν οι γιοι του Οιδίποδα Ετεοκλής και Πολυνείκης;

2. Τι αποφάσισε ο Κρέων μετά τον φόνο του Ετεοκλή και του
Πολυνείκη;
3. Να βρείτε την υπόθεση της τραγωδίας του Αισχύλου Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας
και της τραγωδίας του Σοφοκλή Ἀντιγόνη και να τις παρουσιάσετε
στην τάξη.
78
Β. Γραμματικής... παιχνίδια
1.Να κλίνετε το ρήμα του κειμένου ἐστρατεύσατο σε όλα τα πρόσωπα

ενικού και πληθυντικού Αορίστου.
ΕΝΙΚΟΣ
ἐγὼ
σὺ
οὗτος
ἡμεῖς
ὑμεῖς
οὗτοι
2. Να βρείτε τα ρήματα του κειμένου, που βρίσκονται σε χρόνο Αόριστο

μέσης φωνής, και να τα τρέψετε στο ίδιο πρόσωπο του αντίθετου
αριθμού. (Στον πίνακα σάς δίνονται τα ρήματα αυτά στον Ενεστώτα).
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ
βιάζομαι π.χ. ἐβιάσατο - ἐβιάσαντο
δέχομαι
στρατεύομαι
παρατάσσομαι
συλλέγομαι
στρατεύομαι
μεταπέμπομαι
3. Να κατατάξετε τα ακόλουθα ρήματα στη σωστή στήλη: ἐβούλεσθε,

ἐφέροντο, ἐδιδάξατο, ἐπορεύοντο, ἐβουλόμην, ἤρξαντο, ἐδύνατο,
παρεσκευάζοντο, ἐσκεψάμεθα, ἀπειργασάμην, ἠναγκαζόμεθα, ἐγράψατο,
ἀνεπαύετο, διελεγόμην, ἠνδραποδίσαντο, ἐλέγετο, ἐκρίνοντο
79
ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ
4. Να αποδώσετε στα Αρχαία Ελληνικά τις πιο κάτω φράσεις:

(Μπορείτε να συμβουλευτείτε τον πίνακα με τη σύνταξη των
προθέσεων στην Ενότητα 10):
στην Κύπρο ………………………………………………………………………….

πηγαίνω (πορεύομαι) στο σχολείο ………………………………………………..
μέσα από το δάσος ………………………………………………………………….
από τη Λευκωσία …………………………………………………………………….
Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τέχνην τινὰ ἐξεμάνθανον, οἷον τὴν

τῶν λιθοξόων, κεραμέων, τεκτόνων, σκυτοτόμων, καὶ
πλεῖστα ἐπιτήδεια τῷ βίῳ ἐξειργάζοντο.
80

Ασκήσεις β μέρος ΑΡΧΑΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ασκήσεις β μέρος ΑΡΧΑΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (ΜΕΡΟΣ Β΄)

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Α’ Γυμνασίου (ΜΕΡΟΣ Β΄)

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Δειγματική έκδοση: 2016

© ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου/διδακτικού υλικού,

Α. Κείμενο Α΄: Η ομορφιά δεν είναι το παν

Β. Λέξεων... ταξίδι: Παραγωγή και σύνθεση των ρ. μανθάνω,

Γ. Γραμματικής... παιχνίδια: Ουσιαστικά Α’ κλίσης

Δ. Κείμενο Β΄: Δημάδου ανέκδοτον

Α. Κείμενο A΄: Η ομορφιά δεν είναι το παν

Ἔλαφος εὐμεγέθης ὥρᾳ θέρους διψῶν παραγίνεται ἐπί τινα

Να αποδώσετε στα Ν.Ε. τα αποσπάσματα:

προσεῖχεν τῇ τοῦ σώματος ἰδέᾳ. α-πρότ

Ασκήσεις κατανόησης και μετάφρασης:

1. Να τοποθετήσετε τις λέξεις που σας δίνονται στη σωστή θέση

ἄδικος, προδόντα, ψέγων, ἐπαινῶν, διψῶν,

Ἔλαφος ....................... ὥρᾳ θέρους .................... παραγίνεται ἐπί

2. Να γράψετε τα πιο κάτω ρήματα του κειμένου στο α’

a) μαθὼν < μανθάνω ρίζα μαθ-

1) Να σχηματίσετε απλές και σύνθετες λέξεις στα Νέα Ελληνικά από

Απλές λέξεις Σύνθετες λέξεις

2) Να υπογραμμίσετε τη σωστή σημασία που έχει το ρ. μαθαίνω στις

3) Ποιες άλλες φράσεις-γνωμικά γνωρίζετε στα Νέα Ελληνικά, στις

β. πορεύονται, < ρ. πορεύομαι

1) Να σχηματίσετε απλές και σύνθετες λέξεις στα Νέα Ελληνικά της

Απλές λέξεις Σύνθετες λέξεις

γ. προσεῖχεν, < ρ. ἔχω (προς+ἔχω)

 Ουσιαστικά Α’ κλίσης (Γ.Α.Ε., σ. 45 - 48, § 86 - 90)

Μέχρι τώρα μάθαμε τη Β’ κλίση ουσιαστικών, η οποία περιλαμβάνει

Μελετήστε τις σχετικές σελίδες της Γ.Α.Ε.. Ας γνωρίσουμε την Α’ κλίση

π.χ. …………….. ……………... π.χ. …………….. ……………...

Ι. Κλίση ουσιαστικών αρσενικού γένους

Πτώσεις Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός

Γενική τοῦ πολίτ… τῶν πολιτ… τοῦ ταμί… τῶν ταμι…

Δοτική τῷ πολίτ… τοῖς πολίτ… τῷ ταμί… τοῖς ταμί…

Αιτιατική τὸν πολίτ… τοὺς πολίτ… τὸν ταμί… τοὺς ταμί…

Κλητική ὦ πολῖτ… ὦ πολῖτ… ὦ ταμί… ὦ ταμί…

α) Με βάση τις γνώσεις σας από τα Νέα Ελληνικά και με τη βοήθεια

Πτώσεις Ενικός Πληθυντικός Ενικός Πληθυντικός

Ονομαστική ἡ πηγ… αἱ πηγ… ἡ ὥρ… αἱ ὧρ…

Γενική τῆς πηγ… τῶν πηγ… τῆς ὥρ… τῶν ὡρ…

Δοτική τῇ πηγ… ταῖς πηγ… τῇ ὥρ… ταῖς ὥρ…

Αιτιατική τὴν πηγ… τὰς πηγ… τὴν ὥρ… τὰς ὥρ…

Κλητική ὦ πηγ… ὦ πηγ… ὦ ὥρ… ὦ ὧρ…

β) Με τη βοήθεια της Γραμματικής σας να προσπαθήσετε να

Πτώσεις Ενικός Πληθυντικός

Γενική τῆς θαλάσσ… τῶν θαλασσ…

Δοτική τῇ θαλάσσ… ταῖς θαλάσσ…

Αιτιατική τὴν θάλασσ… τὰς θαλάσ…

Κλητική ὦ θάλασσ... ὦ θάλασσ…

 Κατά τον ίδιο τρόπο κλίνονται τα: ἡ μᾶζα, ἡ τράπεζα, ἡ δόξα, ἡ

 Τα ουσιαστικά Α’ κλίσης θηλυκού γένους, που λήγουν σε -α και έχουν

 Ενώ όσα θηλυκά λήγουν σε –α και έχουν………………. ή ….. πριν από

 Τι παρατηρείτε ως προς τη γενική πληθυντικού των ουσιαστικών της

Όλα τα ουσιαστικά της Α’ κλίσης στη γενική

1. Να βάλετε τα ουσιαστικά στην κατάλληλη πτώση.

τοῦ (ὁ νεανίας) ……………. τῆς (ἡ ἄμυνα) ……………………..

τὴν (ἡ θάλαττα) …………….. οἱ (ὁ πολίτης) ……………………..

τὰς (ἡ αἰχμὴ) ……………….. τὴν (ἡ λίμνη) ………………………