Professional Documents
Culture Documents
MTHCHQ 24
MTHCHQ 24
MwYZ
cÉ^g AaÅvq
evÕ¦e msLÅv
1 bs cÉGk²i mgvavb 2 bs cÉGk²i mgvavb
K
12 = 3.464........ K ‰LvGb, Abve†î AsGki Aâ msLÅv nGe 2 ‰es Ave†î AsGki
15 = 3.87298.......... Aâ msLÅv nGe 3 I 2 ‰i j.mv.à. 6| ‰Lb `kwgK msLÅv
gGb Kwi, a = 3.6 `yBwUGK m`†k KGi weGqvM Kiv nGjv|
‰Lb, 3.464... < 3.6 < 3.87298...
2.86709 = 2.86709709 70
12 I 15 ‰i gaÅeZÆx ‰KwU gƒj` msLÅv 3.6 (Ans.)
Avevi awi, x = 3.6060060006.... 1.062 = 1.06262626 26
Õ·Ó¡Z, 3.464... < 3.6060060006... < 3.87298...
1.80447083 44
p
‰es x ˆK q AvKvGi ˆjLv hvq bv|
wbGYÆq weGqvMdj = 1.80447083 (Ans.)
12 I 15 ‰i gaÅeZÆx ‰KwU Agƒj` msLÅv L ˆ`Iqv AvGQ,
3.6060060006... (Ans.) 242 – 24 218 109
L
ˆ`Iqv AvGQ, r = 5 ‰es S = 10r – 3 = 10 5 – 3 = 50 – 3 = 47 x = 2.42 = = =
90 90 45
S ‰i eMÆgƒj = 47 121 – 12 109
z = 12. 1= =
‰LvGb, 9 9
¯¯ 00
6 47. ¯¯ 00
¯¯ 00
¯¯ 00
¯¯ 00
¯¯ 6.85565 109 109 109 9 1
xz= = =
36 45 9 45 109 5
128 1100 99
Avevi, p = 24.75 = 4
1024
1365 7600 408 – 4 404
y = 4. 08 = =
6825 99 99
13705 77500 99 404
68525 py= = 101
4 99
137106 897500 1 1 + 505 506
822636 ‰es t = (x z) + (p y) = 5 + 101 = 5 = 5
1371125 7486400 506
6855625 ‰Lb, evgcÞ = 4 5t + 23 = 4 5 5 + 23
630775
= 4 506 + 23
wbGYÆq eMÆgƒj = 6.85565 ...
= 4 529
Pvi `kwgK Õ©vb chƯ¦ eMÆgƒGji Avm®² gvb = 6.8557 (Ans.)
= 4 23 = 92
M ˆ`Iqv AvGQ,
‰es WvbcÞ = 4p – 7 = 4 24.75 – 7 = 99 7 = 92
Q = 3b – 2
= 3 11 – 2 [ b = 11] 4 5t + 23 = 4p – 7 (cÉgvwYZ)
= 31
M ˆ`Iqv AvGQ, p = 24.75
Q ‰i eMÆgƒj = Q = 31
p ‰i eMÆgƒj = 24.75
awi, 31 ‰KwU gƒj` msLÅv|
p ‰Lb,
31 = ; ˆhLvGb p I q DfqB Õ¼vfvweK msLÅv I ciÕ·i 4 24.
¯ 75
¯ 00
¯ 00
¯ 00
¯ 00
¯ 00
¯ 4.974937
q
mnGgŒwjK ‰es q > 1 16
p2 89 875
ev, 31 = q2 [eMÆ KGi] 801
p2 987 74 00
ev, 31q = q [DfqcÞGK q «¼viv àY KGi] 6909
p2 9944 49100
Õ·Ó¡Z, 31q cƒYÆ msLÅv| wK¯¦y q cƒYÆ msLÅv bq KviY p I q 39776
99489 932400
Õ¼vfvweK msLÅv I ‰iv ciÕ·i mnGgŒwjK ‰es q > 1. 895401
p2 p2
31q ‰es mgvb nGZ cvGi bv, A^Æ v r 31q . 994983 3699900
q q 2984949
p
31 ‰i gvb AvKvGii ˆKvGbv msLÅvB nGZ cvGi bv, 9949867 71495100
q 69649069
p
A^Ævr 31 q . 1846031
wbGYÆq eMÆgƒj 4.974937.....
myZivs 31 gƒj` msLÅv bq|
Q ‰i eMÆgƒj ev 31 Agƒj` msLÅv| (ˆ`LvGbv nGjv) cuvP `kwgK Õ©vb chƯ¦ eMÆgƒGji Avm®² gvb 4.97494 (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 3
3 bs cÉGk²i mgvavb p 2
Õ·Ó¡Z: 3q cƒYÆ msLÅv wK¯§ q cƒYÆmsLÅv bq, [KviY p I q
K
w«¼Zxq `kwgK f™²vskwU nGjv 6.4743 Õ¼vfvweK msLÅv I ‰iv ciÕ·i mnGgŒwjK ‰es q >1]
64743 64 64679 4739 p2 p2
myZivs, 6.4743 = 9990 = 9990 = 6 9990 3q ‰es mgvb nGZ cvGi bv, A^Ævr 3q q
q
4739
6.4743 ‰i mvgvbÅ f™²vsGk cÉKvwkZ i…c = 6 (Ans.) 3 ‰i
p
gvb q AvKvGii ˆKvGbv msLÅv nGZ cvGi bv,
9990
L
3.52 , 6.4743 I 2.3125 Ave†Z `kwgGK Abve†î AsGki Aâ p
A^Ævr, 3 q | myZivs 3 gƒj` msLÅv bq|
msLÅv 1, 1 I 2. ‰LvGb, Abve†î AsGki Aâ msLÅv meGPGq ˆewk
AvGQ 2 evi| ZvB m`†k `kwgGK Abve†î AsGki Aâ msLÅv nGe 3 ‰KwU Agƒj` msLÅv|
2| Avevi, Ave†î AsGki Aâ msLÅv nGe 1, 3, 2 ‰i j.mv.à 6|
5 bs cÉGk²i mgvavb
3.52 = 3.52222222 2222
K `kwgK f™²vsGk `kwgK we±`yi ci Ave†îvsk Qvov AbÅ ˆKvGbv
6.4743 = 6.47437437 4374 Aâ bv ^vKGj, ‰GK we÷«¬ ˆcŒbtcywbK eGj ‰es
2.3125 = 2.31252525 2525 ˆcŒbtcywbK `kwgK f™²vsGk `kwgK we±`yi ci Ave†îvsk Qvov
12.30912184 9121 ‰K ev ‰KvwaK Aâ ^vKGj, ‰GK wgkÉ ˆcŒbtcywbK eGj|
wbGYÆq ˆhvMdj 12.30912184 (Ans.) ˆhgb: 1.3 we÷«¬ ˆcŒbtcywbK f™²vsk ‰es 4.2351 2 wgkÉ
M ˆ`Iqv AvGQ,
ˆcŒbtcywbK f™²vsk|
L ˆ`Iqv AvGQ,
R = (1. 185 0. 24) + (0.62 0.3) – (0.45 + 0.134) P = 2x 1, ˆhLvGb x ô
1185 – 1 24 – 0 62 – 6 3 – 0 45 – 4 134 – 13
= ( 999
)(
99 )(+
90
9
–
90
+
900) P2 = (2x 1)2 = 4x2 4x + 1
P2 1 = 4x2 4x + 1 1
1184 99 56 3 41 121 = 4x2 4x = 4(x2 x)
= (
999 24 ) ( ) (
+ )
90 9
– +
90 900 hv 4 «¼viv wefvRÅ|
44 28 410 + 121 44 28 – 531
= +
9 135
–
900
= +
9 135 900
(P2 1) ˆK 4 «¼viv fvM KiGj ˆKvGbv fvMGkl ^vGK bv|
44 28 – 59 13200 + 560 – 1593 (ˆ`LvGbv nGjv)
= + = p
9 135 100 2700 M Agƒj` msLÅv: ˆh msLÅvGK q AvKvGi cÉKvk Kiv hvq bv,
12167
= = 4.506296296 ....... ˆhLvGb p, q cƒYÆmsLÅv ‰es q 0, ˆm msLÅvGK Agƒj` msLÅv
2700
R = 4.50629 (cÉgvwYZ)
eGj|
ˆhgb: 2, 3, BZÅvw`|
4 bs cÉGk²i mgvavb x = 20 nGj,
K
3 Agƒj` msLÅv| [ˆgŒwjK msLÅvi eMÆgƒj Agƒj` msLÅv] p = 2.20 1 = 39 p = 39
2.1302 gƒj` msLÅv | (Ans.) Avgiv Rvwb,
L gGb Kwi, a = 3 = 1.732
36 < 39 < 49
‰es b = 2.1302 36 < 39 < 49 ev, 6 < 39 < 7
a I b ‰i gvGS ‰KwU gƒj` I ‰KwU Agƒj` msLÅv wbYÆq KiGZ myZivs 39 ‰i gvb 6 AGcÞv eo wK¯§ 7 AGcÞv ˆQvU|
nGe| AZ‰e 39 cƒYÆmsLÅv bq|
gGb Kwi, c = 2 ‰es d = 1.9781 ................... 39 gƒj` msLÅv A^ev Agƒj` msLÅv|
‰LvGb, a < c < b ‰es a < d < b hw` 39 gƒj` msLÅv nq ZGe
c I d DfqB 3 ˆ^GK eo wK¯§ 2.1302 ˆ^GK ˆQvU| p
awi 39 = q; ˆhLvGb p I q DfqB Õ¼vfvweK msLÅv I ciÕ·i
‰LvGb, c gƒj` msLÅv ‰es d Agƒj` msLÅv|
2 ‰es 1.9781 .........B wbGYÆq msLÅv«¼q| (Ans.) mnGgŒwjK ‰es q > 1
p2
M Avgiv Rvwb, 1 < 3 < 4
ev, 39 = q2 [eMÆ KGi]
1< 3< 4 p2
ev, 1 < 3 < 2 ev, 39q = q [Dfq cÞGK q «¼viv àY KGi]
myZivs 3 ‰i gvb 1 AGcÞv eo ‰es 2 AGcÞv ˆQvU| p2
Õ·Ó¡Z: 39q cƒYÆmsLÅv wK¯§ q cƒYÆmsLÅv bq| KviY p I q
AZ‰e 3 cƒYÆmsLÅv bq|
3 gƒj` msLÅv A^ev Agƒj` msLÅv| hw` 3 gƒj` msLÅv nq
Õ¼vfvweK msLÅv I ‰iv ciÕ·i mnGgŒwjK ‰es q > 1.
p2 p2
ZGe myZivs 39q ‰es q mgvb nGZ cvGi bv| A^Ævr 39q q
p
awi, 3 = q , ˆhLvGb p I q Õ¼vfvweK msLÅv I ciÕ·i p
39 ‰i gvb AvKvGii ˆKvGbv msLÅvB nGZ cvGi bv|
q
mnGgŒwjK ‰es q >1 p
p2 A^Ævr 39 q
ev, 3 = q2 ; [eMÆ KGi]
p2 myZivs 39 gƒj` msLÅv bq|
ev, 3q = q ; [Dfq cÞGK q «¼viv àY KGi] 39 ‰KwU Agƒj` msLÅv| (ˆ`LvGbv nGjv)
4 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
6 bs cÉGk²i mgvavb A^Ævr 21 p myZivs 21 gƒj` msLÅv bq|
q
K ˆ`Iqv AvGQ,
21 Agƒj` msLÅv|
cÉ`î msLÅv `yBwU 21 = 4.582576 (cÉvq) msLÅv `yBwUi gGaÅ 21 Agƒj` msLÅv| (Ans.)
‰es 5.1302
`yBwU msLÅvi gGaÅ ‰KwU Agƒj` msLÅv a nGj, 7 bs cÉGk²i mgvavb
awi, a = 5.01001000100001.......... K cÉ`î Ave†î `kwgK f™²vsk = 0.493
..
‰GÞGò, =
493 4
990
21 < a < 5.1302 489
=
wbGYÆq Agƒj` msLÅv = 5.01001000100001......... (Ans.) 990
163
L w«¼Zxq msLÅvwU nGjv = 5.1302
=
330
163
5.1302 ‰i eMÆgƒj = 5.1302 wbGYÆq mvaviY f™²vsk =
330
(Ans.)
‰LvGb, L 1.548 ‰i eMÆgƒj = 1.548
2
5 . 13 02 2.2649
‰LvGb, 1 1.54
8000 .... 1.244186
113 1
42
84 22 54
446 2902 44
2676 244 1080
4524 22600 976
18096 2484 10400
45289 450400 9936
407601 24881 46400
42799 24881
248828 2151900
wZb `kwgK Õ©vb chƯ¦ eMÆgƒj = 2.265 ‰es `yB `kwgK
1990624
Õ©vb chƯ¦ eMÆgƒj = 2.27 (cÉvq) (Ans.) 2488366 16127600
M msLÅv `yBwUi gGaÅ 5.1302 ˆK f™²vsk AvKvGi cÉKvk Kiv
14930196
hvq| 1197404
AZ‰e, 1.548 ‰i cuvP `kwgK Õ©vb chƯ¦ eMÆgƒj = 1.24419 (Ans.)
5.1302 ‰KwU gƒj` msLÅv M Avgiv Rvwb, 9 < 11 < 16
‰Lb, 21 gƒj` msLÅv nGZ cvGi ev Agƒj` msLÅvI nGZ 9 < 11 < 16
cvGi| ev, 3 < 11 < 4
cÉgvY: 16 21 25 myZivs, 11 ‰i gvb 3 I 4 ‰i gvGS AewÕ©Z|
16 21 25 AZ‰e, 11 cƒYÆmsLÅv bq|
ev, 4 21 5 myZivs 11 gƒj` ev Agƒj` msLÅv|
myZivs 21 ‰i gvb 4 AGcÞv eo ‰es 5 AGcÞv ˆQvU| p
hw` 11 gƒj` msLÅv nq ZGe awi, 11 = q
AZ‰e 21 cƒYÆmsLÅv bq|
21 gƒj` msLÅv A^ev Agƒj` msLÅv [ˆhLvGb p I q Õ¼vfvweK msLÅv I ciÕ·i mnGgŒwjK ‰es q > 1]
hw` 21 gƒj` msLÅv nq ZGe p2
ev, 11 = q2 ; [eMÆ KGi]
awi, 21 = p [ˆhLvGb p I q DfqB Õ¼vfvweK msLÅv I p2
q
ev, 11q = q ; [DfqcÞGK q «¼viv àY KGi]
ciÕ·i mnGgŒwjK ‰es q 1]
p2 p2
ev, 21 = 2 [eMÆ KGi] Õ·Ó¡Z, 11q cƒYÆmsLÅv wK¯¦y q cƒYÆmsLÅv bq| KviY p I q
q
ev, 21q = p
2
mnGgŒwjK ‰es q > 1.
q p2 p2
2 11q I mgvb nGZ cvGi bv| A^Ævr 11q q
Õ·Ó¡Z 21q cƒYÆmsLÅv| wK¯§ p cƒYÆ msLÅv bq KviY p I q q
q p
Õ¼vfvweK msLÅv I ‰iv ciÕ·i mnGgŒwjK ‰es q 1| 11 ‰i gvb q AvKvGii msLÅv nGZ cvGi bv,
2 2
myZivs 21q ‰es p mgvb nGZ cvGi bv A^Ævr 21q p A^Ævr 11 q
p
q q
p
21 ‰i gvb AvKvGii ˆKvb msLÅv nGZ cvGi bv| 11 ‰KwU Agƒj` msLÅv| (ˆ`LvGbv nGjv)
q
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 5
8 bs cÉGk²i mgvavb 9 bs cÉGk²i mgvavb
K
p
gƒj` msLÅv: p I q cƒYÆmsLÅv ‰es q 0 nGj, q AvKvGii msLÅvGK K ˆ`Iqv AvGQ,
12527 – 125 12402
gƒj` msLÅv ejv nq| D`vniY : 5, 6.5, 0.7777..... BZÅvw` gƒj` X = 12.527 =
990
=
990
msLÅv| 9632 – 96 9536
p Y = 9.632 = =
Agƒj` msLÅv : ˆh msLÅvGK q AvKvGi cÉKvk Kiv hvq bv, 990 990
w«¼Zxq AaÅvq
ˆmU I dvskb
1 bs cÉGk²i mgvavb L ˆ`Iqv AvGQ, A = {1, 4, 7}
K ˆ`Iqv AvGQ, Q = {x ô : x ˆgŒwjK msLÅv ‰es 0 x 27}
‰es B = {x ô : x ˆgŒwjK msLÅv ‰es x < 7} = {2, 3, 5}
0 ‰es 27 ‰i gaÅeZÆx ˆgŒwjK msLÅvàGjv nGjv: evgcÞ = A B = {1, 4, 7} {2, 3, 5} = {1, 2, 3, 4, 5, 7}
2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23. ‰Lb, A\B = {1, 4, 7} \ {2, 3, 5} = {1, 4, 7}
Q = {2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23} (Ans.) B\A = {2, 3, 5} \ {1, 4, 7} = {2, 3, 5}
L ˆ`Iqv AvGQ, A = {1, 2, 3, 4},
‰es A B = {1, 4, 7} {2, 3, 5} =
B = {2, 3, 5, 7} ‰es C = {3, 4, 5, 6} WvbcÞ = (A \ B) (B \ A) (A B)
B C = {2, 3, 5, 7} {3, 4, 5, 6} = {3, 5} = {1, 4, 7} {2, 3, 5}
evgcÞ = A (B C) = {1, 2, 3, 4, 5, 7} = evgcÞ
= {1, 2, 3, 4} {3, 5} = {1, 2, 3, 4, 5} A B = (A \ B) {B \ A} {A B} (cÉgvwYZ)
Avevi, A B = {1, 2, 3, 4} {2, 3, 5, 7} = {1, 2, 3, 4, 5, 7} M ˆ`Iqv AvGQ, A {1, 4, 7}, B = {2, 3, 5}
A C = {1, 2, 3, 4} {3, 4, 5, 6} = {1, 2, 3, 4, 5, 6} ‰es R = {x, y} : x A, y B ‰es x 2 = y}
WvbcÞ = (A B) (A C) ‰Lb, cÉGZÅK x A ‰i RbÅ y = x 2 ‰i gvb wbYÆq Kwi:
= {1, 2, 3, 4, 5, 7} {1, 2, 3, 4, 5, 6} x 1 4 7
= {1, 2, 3, 4, 5} y 1 2 5
A (B C) = (A B) (A C) (cÉgvwYZ) ˆhGnZz 1 B KvGRB (1, 1) R
M ˆ`Iqv AvGQ, C = {3, 4, 5, 6}
R = {(4, 2), (7, 5)}
C ‰i Dcv`vb msLÅv, n = 4 ˆWvg, R = {4, 7} ‰es ˆié R = {2, 5} (Ans.)
P(C) = {{3, 4, 5, 6}, {3, 4, 5}, {3, 5, 6}, {4, 5, 6}, 4 bs cÉGk²i mgvavb
{3, 4, 6}, {3, 4}, {3, 5}, {3, 6}, {4, 5}, {4, 6},
{5, 6}, {3}, {4}, {5}, {6}, } (Ans.)
K A = {x : x abvñK cƒYÆmsLÅv ‰es x2 < 18}
P(C) ‰i Dcv`vb msLÅv = 16 = 24 = 2n x = 1 nGj, x2 = 1 < 18;
x = 2 nGj, x2 = 22 = 4 < 18; x = 3 nGj, x2 = 32 = 9 < 18;
P(C) ‰i Dcv`vb msLÅv 2n ˆK mg^Æb KGi| (ˆ`LvGbv nGjv)
x = 4 nGj, x2 = 42 = 16 < 18; x = 5 nGj, x2 = 52 = 25 / 18
2 bs cÉGk²i mgvavb
A = {1, 2, 3, 4}
K ˆ`Iqv AvGQ, A = {2, 4, 6}
L
‘K’ nGZ cvB, A = {1, 2, 3, 4}
P(A) = {{2} {4}, {6} {2, 4} {2, 6} {4, 6} {2, 4, 6}, }
(Ans.) A ‰i Dcv`vb msLÅv, n = 4
P(A) = {{1,}, {2}, {3}, {4}, {1, 2}, {1, 3}, {1, 4},
L
ˆ`Iqv AvGQ, U = {1, 2, 3, 4, 5, 6}, A = {2, 4, 6},
{2, 3}, {2, 4}, {3, 4}, {1, 2, 3}, {1, 2, 4},
B = {1, 3, 5} ‰es C = {2, 3, 4, 5} {1, 3, 4}, {2, 3, 4}, {1, 2, 3, 4}, }
A B = {2, 4, 6} {1, 3, 5} = {2, 4, 6} P(A) ‰i Dcv`vb msLÅv = 16 = 24 = 2n
‰es B = U B = {1, 2, 3, 4, 5, 6} {1, 3, 5} = {2, 4, 6} ˆhLvGb n, A ‰i Dcv`vb msLÅv|
B C = { 2, 4, 6} {2, 3, 4, 5} = {6}
P(A) ‰i Dcv`vb msLÅv 2n ˆK mg^Æb KGi| (ˆ`LvGbv nGjv)
(A B) (B C) = {2, 4, 6} {6}
= {(2, 6), (4, 6), (6, 6)} (Ans.) M ‘K’ nGZ A = {1, 2, 3, 4}
M
ˆ`Iqv AvGQ, A = {2, 4, 6}, B = {1, 3, 5} I C = {2, 3, 4, 5} ˆ`Iqv AvGQ, B = {x : x ô ‰es x2 8x + 15 = 0}
A B = {2, 4, 6} { 1, 3, 5} = { 1, 2, 3, 4, 5, 6} B ‰i eYÆbvKvix mgxKiY, x2 8x + 15 = 0
A C = {2, 4, 6} {2, 3, 4, 5} = {2, 4} ev, x2 5x 3x + 15 = 0
‰es B C = {1, 3, 5} {2, 3, 4, 5} = {3, 5} ev, x(x 5) 3(x 5) = 0
evgcÞ = (A B) C ev, (x 5)(x 3) = 0 x = 3, 5
= {1, 2, 3, 4, 5, 6} {2, 3, 4, 5} = {2, 3, 4, 5} B = {3, 5}
WvbcÞ = (A C) (B C) kZÆgGZ, A®¼q R = {(x, y) : x A, y B ‰es x + 1 < y}
= {2, 4} {3, 5} = {2, 3, 4, 5} ‰LvGb, A B = {1, 2, 3, 4} {3, 5}
(A B) C = (A C) (B C) (ˆ`LvGbv nGjv) = {(1, 3), (1, 5), (2, 3), (2, 5), (3, 3), (3, 5),
(4, 3), (4, 5)}
3 bs cÉGk²i mgvavb (2, 3), (3, 3), (4, 3) I (4, 5) MÉnYGhvMÅ bq|
K ˆ`Iqv AvGQ, A = {1, 4, 7}
KviY, 2 + 1 </ 3, 3 + 1 </ 3, 4 + 1 </ 3, 4 + 1 </ 5
A ‰i cÉK‡Z DcGmUmgƒn: mÁ·KÆ weGePbvq A®¼q, R = {(1, 3), (1, 5), (2, 5), (3, 5)}
{1, 4}, {1, 7}, {4, 7}, {1}, {4}, {7}, (Ans.) (Ans.)
8 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
5 bs cÉGk²i mgvavb ev, x(x + 9) 8 (x + 9) = 0
K ˆ`Iqv AvGQ, f(x) = 3x a
ev, (x + 9) (x 8) = 0 x = 9, 8
f(1) = 3(1) a = 3 a wK¯§ x 9 KviY x ô
cÉkg² GZ, f(1) = 3 ev, 3 a = 3 a = 6 (Ans.) Q = {8} (Ans.)
L ˆ`Iqv AvGQ, A = {3, 5, 6}, B = {4, 5, 7} ‰es C = {2, 3, 6, 8}
L ˆ`Iqv AvGQ, R = {(x,y) : x P, y P ‰es x y = 2}
A B = {3, 5, 6} {4, 5, 7} = { 5} ‰es P = {2, 1, 0, 1}
‰es B A = {4, 5, 7} {3, 5, 6} = {4, 7} R ‰ ewYÆZ kZÆ nGZ cvB, x y = 2 y = x 2
ZvnGj, (B A) = U (B A) ‰Lb, cÉGZÅK x P ‰i RbÅ y = x 2 ‰i gvb wbYÆq Kwi :
= {2, 3, 4, 5, 6, 7, 8} {4, 7} = { 2, 3,5, 6, 8} x 0 1
2 1
(A B) C = {5} { 2, 3, 6, 8} = {2, 3, 5, 6, 8}
y=x2 4 3 2 1
(A B) C = (B A) (cÉgvwYZ)
ˆhGnZz 4, 3 P myZivs (2, 4) R; (1, 3) R
M ˆ`Iqv AvGQ, S = {(x , y) : x A, y B ‰es y x}
R = {(0, 2), (1, 1)}
A = { 3, 5, 6} ‰es B = {4, 5, 7}
ˆWvGgb = {0, 1} (Ans.)
‰Lb, A B = {3, 5, 6} {4, 5, 7} 1 + z7 + z14
= {(3, 4), (3, 5), (3, 7), (5,4), (5, 5), (5, 7), M
ˆ`Iqv AvGQ, f(z) = z7
(6, 4), (6, 5), (6, 7)} 1 + (s ) + (s2)14
2 7
Z‡Zxq AaÅvq
exRMvwYwZK ivwk
1 bs cÉGk²i mgvavb 2 bs cÉGk²i mgvavb
K awi, f(x) = x3 – x – 24
K ˆ`Iqv AvGQ, x = 9 + 4 5
2
1 1
‰Lb, a2 + a2 a3 + a3 = 26 50 7 ev, a2 = 3 + 2 2
ev, a2 = 2 + 2 2 + 1
1
ev, a5 + 1 + a + a5 = 1300 7 ev, a2 = ( 2)2 + 2. 2.1 + ( 1)2
a
1
ev, a5 + a5 + 2 7 = 1300 7 ev, a2 = ( 2 + 1)2
1
ev, a2 = ( 2 + 1)2
a5 + 5 = 1298 7 (Ans.) a= 2 + 1 (Ans.)
a
12 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
L ‘K’ nGZ cvB, a = 2 + 1
1
=
1
x 3+ 2
1 1
=
a 2+1 3 2
=
21 21 ( 3 + 2) ( 3 2)
= =
( 2 + 1) ( 2 1) ( 2)2 (1)2 3 2 3 2
= =
21 ( 3)2 ( 2)2 32
= = 21 1
21 = 3 2
1 x
‰Lb, a + a = 2 + 1 + 2 1 = 2 2 1
myZivs x x = 3 + 2 3 + 2 = 2 2
1
Avevi, a a = 2 + 1 2 + 1 = 2 x6 1 x4 + 1
evgcÞ = x3 2 x2
1 1 2 1
‰es a2 + a2 = a + a 2a. a = (2 2)2 2 = 6
1
= (x x1 ) 2 (x + x1 )
3
3
2
2
cÉ`î ivwk = a4 + 4
a 1 1 3 1 1 1
= (x ) + 3.x. (x ) 2 (x ) + 2.x.
2
1
2 x x x x x
= (a2)2 +
a2 = (2 2)3 + 3.2 2 2 {(2 2)2 + 2}
1 2 1
= a2 + 2 2. a2 . 2 = 8.2 2 + 6 2 2 (8 + 2)
a a
= 16 2 + 6 2 10 2
= (6)2 2
= 12 2 = WvbcÞ
= 36 2 = 34 (Ans.)
x6 1 x4 + 1
M ‘L’ nGZ
1 1
cvB, a2 + a2 = 6 ‰es a a = 2 3 2 = 12 2 (cÉgvwYZ)
x x2
1 1
3
1 1 M ˆ`Iqv AvGQ, R = 46 5
‰Lb, a3 a3 = a a + 3.a. a a a 1
3
ev, p3 p3 = 46 5
= (2) + 3 2
=8+6 p6 1
ev, p3 = 46 5
= 14
a + 2 a3 13 = a5 1 + a 15
1 ev, p6 1 = 46 5p3
‰Lb, 2
a a a a ev, p6 46 5p3 1 = 0
1 1 1 1
ev, a5 a5 + a a = a2 + a2 a3 a3 ev, (p3)2 2.p3.23 5 + (23 5)2 (23 5)2 1 = 0
1 1 1 1
ev, (p3 23 5)2 = (23 5)2 + 1
a5 5 = a2 + 2 a3 3 a ev, (p3 23 5)2 = 2646
a a a a
= (6 14) 2 = 84 2 = 82 (Ans.) ev, p3 23 5 = 21 6
4 bs cÉGk²i mgvavb ev, p3 = 21 6 + 23 5
K ‰LvGb, f(x) = x x 6 ‰KwU eüc`x| ‰i aË‚ec` 6 ‰i
3 ev, p3 = ( 6 )3 + 3.( 6 )2 5 + 3 6 .( 5)2 + ( 5)3
Drcv`KàGjv nGœQ 1, 2, 3, 6 ev, p3 = ( 5 + 6)3 p = 5 + 6 (cÉgvwYZ)
‰Lb, x = 1, 1 ewmGq ˆ`wL, f(x) ‰i gvb kƒbÅ nq bv| 5 bs cÉGk²i mgvavb
wK¯§ x = 2 ewmGq ˆ`wL, f(x) ‰i gvb kƒbÅ nq| K gGb Kwi, msLÅvwU a
A^Ævr, f(2) = 23 2 6 = 8 2 6 = 0 kZÆgGZ, a 2 = 5
myZivs, (x 2), f(x) eüc`xwUi ‰KwU Drcv`K| ev, a = 5 + 2
f(x) = x3 x 6 1 1
=
= x3 2x2 + 2x2 4x + 3x 6 a 5+2
= x2(x 2) + 2x(x 2) + 3(x 2) ( 5 2)
= (x 2) (x2 + 2x + 3) (Ans.) =
( 5 + 2)( 5 2)
L ˆ`Iqv AvGQ, x2 = 5 + 2 6
52
=
= 3 + 2 3.2 + 2 ( 5)2 (2)2
= ( 3)2 + 2 3 . 2 + ( 2)2 52
2 =
=( 3+ 2) 54
x= 3+ 2 = 5 2 (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 13
3 2
L ‘K’ ˆ^GK cvB,
x 3x + 1
L ˆ`Iqv AvGQ, f(x) = x(1 x)
a= 5+2
1 1
1
‰es a = 5 2 1 (x)
3( ) +1
x
3 2
1
f ( ) = 1 11
x
x( x)
a+ = 5+2+ 52=2 5
a
1 1 3 1 3x + x3
‰es a a = 5 + 2 5 + 2 = 4 3 2+1
x x x3
1 1 1 = =
‰Lb, a2 a2 = a + a a a 1 1 x1
x x2 x2
3 2
= 2 5 4 = 8 5 (Ans.) 1 3x + x x x3 3x + 1
3 = 3 =
1 1 1 1 x x1 x(x 1)
‰es a3 + 3 = a + 3a. a + (1 x)3 3(1 x)2 + 1
a a a a
Avevi, f(1 x) = (1 x)(1 1 + x)
= (2 5)3 3.2 5
= 40 5 6 5 = 34 5 (Ans.) 1 3x + 3x2 x3 3(1 2x + x2) + 1
=
1 1 2 1 x(1 x)
M
( )
a2 + 2 = a +
a a
2.a. = (2 5)2 2 = 20 2 = 18
a =
2 3x + 3x2 x3 3 + 6x 3x2
x(1 x)
1 2
( )
ev, a2 + a2 = (18)2 [eMÆ KGi] =
1 + 3x x3 (1 3x + x3) x3 3x + 1
x(1 x)
=
x(x 1)
=
x(x 1)
1 1
ev, a4 + a4 + 2a2.a2 = 324 1
1
f ()x
= f(1 x) (ˆ`LvGbv nGjv)
ev, a4 + a4 = 324 2 5x 1
M DóxcGK nGZ, A =
+
2 6
1
a4 + 4 = 322 5x 1
a
ev, x = + [⸪ A = x]
2 6
1
‰es a a = 4 5x 1
ev, x = +
2
1 3 2 6
( )
ev, a a = (4)3 [Nb KGi] ev, x =
2 1 5x
6 2
1 1 1
( )
ev, a3 a3 – 3.a.a a a = 64 ev, 2x 1 = 5x
x
2 3x 2
1
ev, a3 a3 3.4 = 64 ev, 2x = 51
3x
1
ev, a3 a3 12 = 64 1 2
ev, 2x 3x = 52
1
ev, a3 a3 = 64 + 12 ev, 4x2 + 1 2 2.2x. 1 = 25
9x 3x
1
a3 3 = 76
a ev, 4x2 + 1 2 4 = 25
9x 3
1 1 36x4 + 1 4
a(a6 1)
evgcÞ = a8 + 1 =
( )
a.a3 a3 3
a
=
a3 3
a
ev,
9x2
= 25 +
3
36x4 + 1 79
1 1 (cÉgvwYZ)
( )
a4 a4 + 4
a
a4 + 4
a
9x2
=
3
7 bs cÉGk²i mgvavb
76 38
= = = WvbcÞ K ˆ`Iqv AvGQ,
322 161
6 2
a(a 1) 38 1 1
8 = (cÉgvwYZ) x+ =6 x+ = 62 = 36 (Ans.)
a +1 161 x x
6 bs cÉGk²i mgvavb 1
L
evgcÞ = x + x3
3
K ˆ`Iqv AvGQ,
1
3
1
= x + – 3.x. x +
1
x3 3x2 + 1 x x
(x) = x
x(1 x)
[Avgiv Rvwb, (a3 + b3) = (a + b)3 – 3ab(a + b)]
(2)3 3. (2)2 + 1 3
(2) = 1 1
(2) {1 (2)} = x + – 3 x +
x x
8 12 + 1 1
= = 63 – 3 6 [x + = 6 ewmGq]
(2) .3 x
19 = 216 – 18
=
6 = 198 = WvbcÞ
19 1
=
6
(Ans.) x + 3 = 198 (ˆ`LvGbv nGjv)
3
x
14 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
2
1 1 1 = 6 42
M x2 + x2 = x + x – 2.x.x [‹ a2 + b2 = (a + b)2 – 2ab]
1 1
evgcÞ = 4x + 2 9x2 2
2
1 9x 4x
= 62 – 2 = 34 ‹ x + = 6 ... ... ... (i)
x =
52
6 42
Avevi, 3
1 = 104 42 = WvbcÞ
x3 +
x3
= 198 ... ... ... (ii) [‘L’ nGZ cÉvµ¦] 1 1
4x2 + 2 9x2 2 = 104 42 (cÉgvwYZ)
‰Lb, 9x 4x
1 1
x2 + 12 x3 + 13 = x5 + x + 1 + 15 M
ˆ`Iqv AvGQ, 3x 2x = 2
x x x x
6x2 1 1
1 1
ev, 34 198 = x5 + x5 + x + x [mgxKiY (i) I (ii) nGZ] ev, 2x = 2
1 ev, 6x2 1 = x
ev, 6732 = x5 + x5 + 6 ev, 6x2 x 1 = 0
1 ev, 6x2 3x + 2x 1 = 0
ev, x5 + x5 = 6732 – 6
ev, 3x(2x 1) + 1(2x 1) = 0
1
x5 + = 6726 (cÉgvwYZ) ev, (2x 1) (3x + 1) = 0
x5
nq, 2x 1 = 0 A^ev, 3x + 1 = 0
8 bs cÉGk²i mgvavb ev, 2x = 1 ev, 3x = 1
K ˆ`Iqv AvGQ,
1 1
1 x= x=
2 3
3x =6
2x 1 7 7
2 x = nGj, 2 = 2
6x 1 2 x +x+1
ev, 2x = 6 1 + 1 + 1
2 2
ev, 6x2 1 = 12 x 7
=
6x2 1 12x 1 1
ev, 3x = 3x [3x «¼viv fvM] + +1
4 2
1 7 7 4
ev, 2x 3x = 4 =
1+2+4 7
= =7
7
1 4 4
2x = 4 (Ans.)
3x = 4 (Ans.)
1 1 7 7
L
ˆ`Iqv AvGQ, 3x 2x = 6 x = nGj, 2 =
3 x +x+1 2
2 1 + 1
1
1
ev, 3x 2x = (6)2 3 3
=
7
=
7 7
= =7
9
2
1 1 1 1 1 3 + 9 7 7
ev, 3x + 2x 4.3x.2x = 36 +1
9 3 9 9
2 = 9 (Ans.)
1
ev, 3x + 2x 6 = 36
9 bs cÉGk²i mgvavb
2 4 8
1
ev, 3x + 2x = 42 K ˆ`Iqv AvGQ, t mgGq AwZKÌv¯¦ `ƒiZ½ (t) = 1 + t 4 + t
t
1 1 + 1 4 + 18
3x + = 42 1 ‰KK mgGq AwZKÌv¯¦ `ƒiZ½, (1) =
2x 14
1 1+1+1
‘K’ nGZ cvB, 2x 3x = 4 =
1
1 1 = 3 ‰KK (Ans.)
‰Lb, 4x2 + 9x2 = (2x)2 + (3x)2
2 ‰es 1 ‰KK mgGq AwZKÌv¯¦ `ƒiZ½,
1 1 2
= 2x + 2.2x.
3x 3x
4 1
1+ (21) + (21)
4 8
2
= (4) +
3 ( )=
2
4 52
= 16 + =
3 3
(12) 4
1 1
1 1 1+ +
Avevi, 9x2 4x2 = (3x)2 (2x)2 16 256 256 + 16 + 1 16
1 1
=
1
=
( 256 ) 1
= 3x + 3x 16
2x 2x
273 273
= ( 42) 6
= 16 = ‰KK (Ans.)
256 16
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 15
4 8
L ˆ`Iqv AvGQ, (t) = 1 + t 4 + t
L ˆ`Iqv AvGQ, x = 8 + 2 15
t
2 1 + (t ) + (t ) 2 4 2 8 ev, x2 = 8 + 2 15
(t ) = 2 2
(t2)4 ev, x2 = ( 5) + 2. 5 . 3 + ( 3)
1 + t + t16
8 2
= ev, x2 = ( 5 + 3)
t8
1 1 x= 5+ 3
1+ () ()
t2
4
+
t2
8
1 1 5 3
(1 )
‰es t2 = =
x
=
5 + 3 ( 5 + 3) ( 5 3 )
(t1) 2
4
5 3
1 1 = 2 2
1 + 8 + 16 ( 5) ( 3)
t t
= 5 3
1 =
t8 53
t16 + t8 + 1 5 3
=
t16 1 + t8 + t16 2
= =
1 t8 2
t8 = 5 3
x
2
(t2) = (t1 ) (ˆ`LvGbv nGjv)
2 x =
x
5+ 3 5+ 3=2 3
8
(2)
3
M ˆ`Iqv AvGQ,
evgcÞ = x3 x3 = x3 x
1 + t 4 + t8
(t) =
t4 2 2 2 3
= (x ) + 3.x. (x )
x x x
‰es (t) = 4 3
4 8 = (2 3) + 3.2.2 3 [gvb ewmGq]
ev, 1 + t 4 + t = 4
t = 8.3 3 + 12 3
1 = 36 3 = WvbcÞ
ev, 4
t + 4=3
t
8
2 x3 3 = 36 3 (cÉgvwYZ)
(1 ) = 3
ev, (t2)2 + t2 x
M ‘L’ nGZ cvB, x = 5 + 3
ev, (t + t ) 2t . 1 = 3
1
2
2
2
2 2
2
t = 5 3
x
ev, (t + t ) = 5
21 2 2
2 x+ = 5+ 3+ 5 3=2 5
x
ev, t2 + 12 = 5 4
( 2) 2 . x . 2x
2
t ‰Lb, x2 + x2 = x + x
( 1) 2.t. 1t = 2 2
ev, t + t 5 = (2 5) 4
= 20 4 = 16
ev, (t + t ) = 5 + 2
1 2 3
8 2 2
1
3
( )
‰es, x + x3 = x + x 3. x. x
3
(x + 2x)
t+ = ( 5 + 2) (Ans.) = (2 5) 6.2 5
t
10 bs cÉGk²i mgvavb = 40 5 12 5
= 28 5
K 2b2c2 + 2c2a2 + 2a2b2 – a4 – b4 – c4
4 8
= 4a2b2 a4 b4 c4 2a2b2 + 2b2c2 + 2c2a2
= 4a2b2 (a4 + b4 + c4 + 2a2b2 2b2c2 2c2a2)
‰Lb, (
x2 + 2
x
x3 + 3
x )( ) = 16 28 5
8 32
= 4a2b2 {(a2)2 + (b2)2 + ( c2)2 + 2a2b2 + 2b2( c2) ev, x5 + 4x + x + x5 = 448 5
+ 2( c2)a2}
32
= (2ab)2 (a2 + b2 c2)2
= (2ab + a2 + b2 c2) (2ab a2 b2 + c2)
( 2)
ev, x5 + x5 + 4 x + x = 448 5
32
= {(a2 + 2ab + b2) c2} {c2 (a2 – 2ab + b2)} ev, x5 + x5 = 448 5 4.2 5
= {(a + b)2 c2} {c2 (a b)2}
= 448 5 8 5
= (a + b + c) (a + b c) (c + a b) (c a + b)
= (a + b + c) (b + c a) (c + a b) (a + b c) (Ans.) = 440 5 (Ans.)
16 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
11 bs cÉGk²i mgvavb
K p2 1 + 2q q2
= (x + 2x) – 3. x. x2 (x + 2x)
3
2 2
= (x + ) – 6(x + )
3
= p2 q2 + 2q 1
= p2 (q2 2q + 1) x x
3
= p2 (q 1)2 = (2 5) 6.2 5
= (p + q 1)(p q + 1) (Ans.) = 40 5 – 12 5
L
ˆ`Iqv AvGQ, x2 = 8 + 2 15 = 28 5 (Ans.)
ev, x2 = 5 + 2 15 + 3 M ˆ`Iqv AvGQ,
ev, x2 = ( 5)2 + 2 5. 3 + ( 3)2 a4 + a2b2 + b4 = 3 ‰es a2 + ab + b2 = 3 ...... (i)
ev, x2 = ( 5 + 3)2 ‰LvGb, a4 + a2b2 + b4 = 3
ev, x = 5 + 3 ev, (a2)2 + 2a2b2 + (b2)2 a2b2 = 3
1 1 ev, (a2 + b2)2 (ab)2 = 3
ev, x = [eÅÕ¦KiY KGi]
5+ 3 ev, (a2 + ab + b2)(a2 ab + b2) = 3
( 5 – 3) a2 ab + b2 = 1 ....................(ii)
=
( 5 + 3) ( 5 – 3) mgxKiY (i) I (ii) bs ˆhvM KGi cvB,
[je I niGK ( 5 – 3) «¼viv àY KGi] 2a2 + 2b2 = 4
5– 3 5– 3 ev, 2(a2 + b2) = 4
= = a2 + b2 = 2 ............. (iii)
( 5)2 – ( 3)2 5–3
Avevi, mgxKiY (i) ˆ^GK (ii) bs weGqvM KGi cvB,
1 5– 3
ev, x = 2 2ab = 2
ab = 1 ............... (iv)
2 ( 5 – 3) (a2 b2)2 = (a2 + b2)2 4a2b2
ev, x = 2 2 = 22 4.12
2 =44=0
= 5– 3 a2 b2 = 0 .......... (v)
x
2 ‰Lb, a4 b4 = (a2)2 (b2)2
x+ = 5+ 3+ 5– 3=2 5
x = (a2 + b2) (a2 b2) [(iii) I (v)bs nGZ ]
8 2 3 = 2.0 = 0
‰Lb, x3 + 3 = x3 +
x x () a4 b4 = 0 (ˆ`LvGbv nGjv)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 17
PZz^Æ AaÅvq
mƒPK I jMvwi`g
1 bs cÉGk²i mgvavb ev, (x + 1) (x 3) = 0
x+2 x1 x = 1, 3 (Ans.)
K cÉ`î ivwk = 5
+ 35.5
4.5x 2 bs cÉGk²i mgvavb
x+2
5 + 7.5.5x 1
=
4.5x K 0.00673 = 6.73 103
5 .5 + 7.5x
x 2 log(0.00673) = log(6.73 103) = log6.73 3
=
4.5x msLÅvwUi jGMi cƒYÆK = 3 ev 3
x
5 (25 + 7)
=
5x .4
msLÅvwUi jGMi AskK = log6.73 = 0.82802
=
32 0.00673 ‰i jGMi cƒYÆK 3 ev 3 ‰es AskK 0.82802 (Ans.)
4
4n + 3 8.22n + 1 4n.43 8.22n. 21
= 8 (Ans.) L
ˆ`Iqv AvGQ, P = 4n + 2 8 = 4n + 2 23
x x2
L
ˆ`Iqv AvGQ, a = 3.2x 4.2 x1
n
64.4n 16.4n (64 16)4 48.4n n
2 2 = = =
4n.24 23 4n . 2 2
2x + 4 4.2x + 1
b= 0
= 24.4 = 24
2x + 2 2
5.2m 8.2m 1 5.2m 8.2m . 21
ab = x
x
3.2 4.2 x2
.
2x + 4 4.2x + 1 Avevi, Q = 2m 3.2m 2 = 2m 3.2m .22
2 2x 1 2x + 2 2
x 2 x2 1
3.2 2 .2 2 .2 22. 2x + 1
x 4
5.2m 8.2m.
= x x 1 . 2 5.2m 4.2m 2m
2 2 .2 2x .22 2 = = =
3 3 3
=
3.2 2 2 . 2 2x .23
x
1
x
.
x 4
2x. 2
2m 2 . 2m
2
2m 2m 2m 1
4 ( )
4
2x1 2 m
2mm
4
2 = = = 20 = 4
2x(3 1) 2x(24 23) 2
m 4 3 1 1
= . 4 4
1 2x. 2
2x . 1
2 P Q 12 log42 = 24 4 12log442
2 16 8 1
= . = 6 12 log44
1 2 2
2 = 6 6.1 = 0 (Ans.)
= 4.4 = 16 M
ˆ`Iqv AvGQ, x = 3, y = 2, z = 216, a = 5 ‰es b = 7
ab = 16 (Ans.) 1
M
ˆ`Iqv AvGQ, a = bc log x3 log 3 log z
y
3.2x 4.2x 2 2x + 4 4.2x + 1 9x + 1
cÉ`î ivwk = 3
log2
x x1 = x+2 . (x + 1)(x 1) loga a logb b
2 2 2 2 3
1
3.2x 22.2x 2 2x.24 22. 2x + 1 (32)x + 1 log 33 log 3 log 216
ev, x x 1 = . x2 1 2
2 2 .2 2x. 22 2 3 = log2
3
3.2x 2x 2x. 24 2x. 23 32x + 2 log5 5 log7 7
ev, x = . x2 1 3
2 (1 21) 2x. 2 3
log32 log23 log 63
2x(3 1) 2x(16 8) 2x + 2 x2 + 1 = log2
ev, = .3 1 1
1 2x. 2 log553 log772
2x1
2 3 3
log3 + 3log2 log6
2 8 x2 + 2x + 3 2 2
ev, = . 3 =
1 1
log2
1 2
log55 log77
2 3 2
2 3 3
ev, 4 = 4.3x + 2x + 3 log3 + 3log2 log(3 2)
2 2 2
ev, 1 = 3x + 2x + 3 =
1 1
log2
2
ev, 30 = 3x + 2x + 3 3
1 1
2
ev, 0 = x2 + 2x + 3 3 3 3
log3 + 3log2 log3 log2
ev, x2 2x 3 = 0 =
2 2 2
log2
1 2
ev, x2 3x + x 3 = 0
3 1
ev, x(x 3) + 1(x 3) = 0
18 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
3 4 bs cÉGk²i mgvavb
=
(3 ) log2
2
log2 K ˆ`Iqv AvGQ,
2 R = 0.000845 = 8.45 10 4
3
R ‰i mvaviY jGMi cƒYÆK 4 ev 4̄ (Ans.)
3 3
= log2 log2
2 2
‰es R ‰i mvaviY jGMi AskK
= log 8.45
9 = 0.92686 (Ans.)
= log2 log2
4 1
9
L
ˆ`Iqv AvGQ, loga 64 = 3
= ( )4
1 log2
ev, a3 = 43
5 a=4
= log2 (Ans.)
4 cÉ`î ivwk = log2 3 144 + log2 2 64 log 3
81 + a
4 4 8
= log2 3
(2 3) + log2 2
(2 2) log 3
( 3) + 4 [ a = 4]
3 bs cÉGk²i mgvavb = 4log2 2 3 + 4 log2 2 2 8 log 3+4
3 2 3
K 324 ‰i jM 4 ‰es wfwî x nGj,
=41+4181+4
logx324 = 4 ev, x4= 324 = 4 + 4 8 + 4 = 4 (Ans.)
M
ˆ`Iqv AvGQ, x = 144, y = 64, z = 81
ev, x4 = (3 2)4 x = 3 2 (Ans.) 1
22x + 1. 32x + y.5x + y.6x evgcÞ = 2 log2x 2 log2y log 2
L ˆ`Iqv AvGQ, M = 3x 2.62x + 2. 10x.15y
z
= 2 log2x 2 log2y log2z
22x + 1.32x + y.5x + y.(2 3)x = 2 log2144 2 log264 log281
= x2
3 . (2 3)2x + 2 . (2 5)x . (3 5)y = 2 log2 (24 9) 2 log226 log292
22x + 1 . 32x + y. 5x + y . 2x. 3x = 2 log224 + 2 log29 12 log22 2 log29
= x2
3 . 22x + 2.32x + 2. 2x. 5x.3y.5y = 8 log22 12 log22
22x + 1 + x.32x + y + x. 5x + y = 8 1 12 1
=
22x + 2 + x. 3x 2 + 2x + 2 + y. 5x + y = 8 12
23x + 1. 33x + y. 5x + y = 4 = WvbcÞ
= 1
23x + 2. 33x + y. 5x + y 2 log2x 2 log2y = 4 (ˆ`LvGbv nGjv)
logz2
= 23x + 1 3x 2.33x + y 3x y.5x + y x y
= 21.30.50
1
= .1 .1 =
1 5 bs cÉGk²i mgvavb
2 2
1
K ˆ`Iqv AvGQ, M = loga 2304 ‰es M = 4
1 1 1 1 1 loga 2304 = 4
M + log4 2 = + log4 42 = + log4 4 = + = 1 (Ans.)
2 2 2 2 2 ev, a4 = 2304 = (4 3)4
log10 27 + log108 log10 1000
M ˆ`Iqv AvGQ, N =
log1.2
a = 4 3 (Ans.)
L
log 0.00035 = 3.4559 (KÅvjKzGjUi eÅenvi KGi)
27 8 27 64
log10
log10 = 4 + 0.5441 = 4 .5441
1000 1000
= = log 0.00035 ‰i cƒYÆK 4 ‰es AskK 0.5441
log101.2 1og101.2
Avevi, log 0.0125 = 1.903 (KÅvjKzGjUi eÅenvi KGi)
1 1728
=
2
log10 ( )
1000 1 log10l.728
= .
= 2 + 0.097 = 2.097
1og101.2 2 log101.2 log 0.0125 ‰i cƒYÆK 2 ‰es AskK 0.097
1 1og101.23 3 log101.2 3 ‰G`i cƒYÆK«¼Gqi cv^ÆKÅ = 4 (2) = 4 + 2 = 2 (Ans.)
= . = . =
2 log101.2 2 log101.2 2 ‰es AskK«¼Gqi cv^ÆKÅ = 0.5441 0.097 = 0.4471 (Ans.)
N + log55 5
M
ˆ`Iqv AvGQ, x = 10 , y = 25 ‰es z = 81
1+
1 9 24 80
3
= + log55 2 x 6
2 evgcÞ = xz
3
y 5
3 10
= + log552
2 9 10 81 6
3 3 =
25 9 80 5
= + log55
2 2 24
3 3
= + = 3 (cÉgvwYZ) =
10 24
9
5
2 2 9 25 8 6
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 19
16 3 5 4 3 5 M ˆ`Iqv AvGQ,
= =
15 2 2 6 3 5 2 2 6 log10 512 + log10 5 5 log10 1000
Q=
4 3 4 log102
= = 1 1
2 2 6 2 2 2 log10(512)2 + log10 5 5 log10 (1000)2
=
= 1 = WvbcÞ log102
1 3
x 6
xz = 1 (ˆ`LvGbv nGjv) =
log10(29)2 + log10( 5)3 log10(10)2
y 5 log102
9 3 3
6 bs cÉGk²i mgvavb log1022 + log1052 log10(2 5)2
=
K a4 + 1 18a2
log102
9 3 3
= (a2)2 2.a2.9 + 92 80
log10{22 52 (2 5)2}
2 2
= (a 9) (4 5) 2 =
log102
= (a2 9 + 4 5) (a2 9 4 5) (Ans.) 9 3 3 3
1
= 52
evgcÞ = B
a p q r
x p+qr x q+rp x r+pq
myZivs, a + 1 = 5 + 2 + 5 2 = 2 5 =( ) q ( ) r ( ) p
a x x x
1 = (xp q)p + q r (xq r)q + r p (xr p)r + p q
evgcÞ = (a12 + 1) 2 2 2 2
= xp + pq pr pq q + qr xq + qr pq qr r + pr
5778 a6
r2 + pr qr pr p2 + pq
1 6 1 x
= a + 6 2 2 2 2 2
5778 a = xp + pqpr pq q + qr + q + qr pq qr r + pr + r
+ pr qr pr p2 + pq
1 3 2 1 2
= (a ) + 3
5778 a = x = 1 = WvbcÞ
0
2 A B q+rp
(AC)
1 3 1 1 p+qr r+pq
= a + 3 2.a3. 3
5778 a a ()B
C
() = 1 (ˆ`LvGbv nGjv)
1 3 1 2 M ˆ`Iqv AvGQ, p = q = r = s = 3
= a + 3 2
5778 a
‰es A = ap = a3, B = bq = b3 , C = cr = c3 I D = ds = d3
1 1 3 1 1 2
= a + 3.a. a + 2 AB BC CD
5778 a a a ‰Lb, log C + log D + log A 3 logb2c
1 3 2 a3.b3 b3c3 c3d3
= [{(2 5) 3.2 5} 2]
5778 = log + log 3 + log 3 3 logb2c
c3 d a
1
= {(40 5 6 5)2 2} ab 3 bc 3 cd 3
5778
1
= log ()
c
+ log
d
+ log() a ()
3 logb2c
= {(34 5)2 2} ab bc cd
5778 = 3 log + 3 log + 3 log ( ) 3 logb c 2
c d a
1
= (5780 2) ab bc cd
5778 = 3 log ( ) 3 logb c 2
c d a
5778
= = 1 = WvbcÞ (cÉgvwYZ) = 3 logb2c 3 logb2c = 0 (Ans.)
5778
20 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
8 bs cÉGk²i mgvavb ev, (3x 1) (3x 3) = 0
K ˆ`Iqv AvGQ, 23x + 1 = 4x + 1
nq, 3x 1 = 0 A^ev, 3x 3 = 0
ev, 23x + 1 = (22)x + 1 ev, 3x = 30 ev, 3x = 31
ev, 23x + 1 = 22x + 2 x=0 x=1
x = 0, 1 (Ans.)
ev, 3x + 1 = 2x + 2
L ˆ`Iqv AvGQ,
ev, 3x 2x = 2 1
m+n=a= 7
x = 1 (Ans.)
x1 x+1 x+1 mn=b= 5
L ˆ`Iqv
AvGQ, A = (7 x x) 1 ‰es B = 49 x evgcÞ = 8(mn3 + nm3)
(7 ) 7.7
cÉ`î ivwk = A B = 8mn(m2 n2)
(7x 1)x + 1 49x + 1 = 4mn.2(m2 + n2)
= = {(m + n)2 (m n)2} {m + n)2 + (m n)2}
(7x)x 1 7.7x
2
7x 1 7.7x = {( 7)2 ( 5)2} { 7)2 + ( 5)2} [gvb ewmGq]
= 2 x+1
7x x 49 = (7 5) (7 + 5)
2 2 = 2 12
7x 1 7x + 1 7x 1 7x + 1
= x2 x
2 x + 1 = x2 x 2x + 2
(7 ) 7 = 24 = WvbcÞ
7 7
2 2 8(mn3 + nm3) = 24 (cÉgvwYZ)
7x 1 + x + 1 7x + x
= x2 x + 2x + 2 = x2 + x + 2
7 7 M ˆ`Iqv AvGQ, 5c = 9 20
x2 + x x2 x 2 2 9 20 9 2 5
=7 =7
ev, c = = = 18
1 1 5 5
= 2= (Ans.)
7 49 1
3 a3 + 3 = 18
a
M ˆ`Iqv AvGQ, C = log 125 + log 64 log102
a6 + 1
3 ev, a3 = 18
= log 53 + log 82 log102
3 ev, a6 + 1 = 18a3
2 3
= log(5) + log 8 log 10 ev, a6 18a3 + 1 = 0
2
3 3
= log 5 + log 8 log 10
ev, (a3)2 2.a3.9 + 92 = 92 1
2 2 ev, (a3 9)2 = 80
3 3 5
= (log5 log10) + log 8 = log + log 8
2 2 10 ev, a3 9 = 80 = 16 5 [abvñK gvb wbGq]
3 1 3 ev, a3 9 = 4 5
= log
2 2 ()
+ log 8 = log (2)1 + log 8
2 ev, a3 = 9 + 4 5
3 3
= log 8 log 2 = log 23 log 2 ev, 8a3 = 72 + 32 5
2 2
ev, 8a3 = 27 + 27 5 + 45 + 5 5
3 3
= 3 log 2 log 2 = log 2 2 3
2 2 ev, 8a3 = 33 + 3.32. 5 + 3.3 ( 5) + ( 5)
3 3 3
log 2 log 2
C 2 2 ev, (2a)3 = (3 + 5)
‰Lb, evgcÞ = = =
D log 6 log 3 6 ev, 2a = 3 + 5
log
3 () a = ( 5 + 3) 2 (ˆ`LvGbv nGjv)
3
2
log 2
3 10 bs cÉGk²i mgvavb
= = = WvbcÞ
log 2 2 K ˆ`Iqv AvGQ,
C 3
= (ˆ`LvGbv nGjv) p = xya–1, q = xyb–1, r = xyc–1
D 2 p
c
q
a
r
b
() () ()
q
r
c
p
a b
a–1 b–1 c–1
xy xy xy
9 bs cÉGk²i mgvavb =(
xy ) (xy ) (xy )
b–1 c–1 a–1
K ˆ`Iqv AvGQ, 4 = 3x + 31 x
= (ya–1b+1)c (yb1c+1)a (yc1a+1)b
3
ev, 4 = 3 + 3x
x = (ya b)c (yb c)a (yc a)b
= yca–bc × yab–ca ybc–ab
ev, 4.3x = (3x)2 + 3 = ycabc+ab–ca+bc–ab
ev, (3x)2 3x 3.3x + 3 = 0 = y0
ev, 3x(3x 1) 3 (3x 1) = 0 = 1 (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 21
L evgcÞ = (b – c) logkp + (c – a)logkq + (a – b)logkr
ev, p2 18p 12p + 216 = 0
= logkp bc
+ logkq ca
+ logkr ab
ev, p(p 18) 12 (p 18) = 0
= logk(xya 1)b c + logk(xyb 1)c a + logk(xyc 1)a b ev, (p 18) (p 12) = 0
= logkxb c + logkyab ac b + c + logkxc a nq, p 18 = 0 A^ev, p 12 = 0
+ logkybc ab c + a + logkxa b + logkyac bc a + b
ev, p = 18 ev, p = 12
= logkxb c + logkxc a + logkxa b
p ‰i gvb 18 A^ev 12 (Ans.)
+ logkyab ac b + c + logkybc ab c + a + logkyac bc a + b
= logk (xb c.xc a.xa b) + logk(yab ac b + c. ybc ab c + a. yac bc a + b) L ˆ`Iqv AvGQ,
= logkxb c + c a + a b + logkyab ac b + c + bc ab c + a + ac bc a + b a = logx(xyz) b = logy(xyz) ‰es c = logz (xyz)
= logkx0 + logky0 xa = xyz yb = xyz zc = xyz
xa yb zc
= logk1 + logk1 ev, x = yz ev, y = xz ev, z = xy
= 0 + 0 = 0 [ logk1 = 0]
xa 1 = yz yb 1 = xz zc 1 = xy
= WvbcÞ
xa 1 yb 1 zc 1 yz zx xy
(b – c) logkp + (c – a)logkq + (a – b)logkr = 0 (ˆ`LvGbv nGjv) + + = + +
yz zx xy yz zx xy
p q r
()
M (a+b) log q + (b+c)log r + (c+a)log p
() = 1 + 1 + 1 = 3 (ˆ`LvGbv
M ˆ`Iqv AvGQ, a = logx (xyz)
nGjv)
xya–1 xyb–1 xyc–1
= (a+b)log b–1 + (b+c)log c–1 + (c+a)log a–1 1
xy xy xy
ev, xa = xyz x = (xyz)a ... ... ... (i)
= (a+b)log ya–1–b+1 + (b+c)logyb–1–c+1 + (c+a)log yc–1–a+1 1
= (a+b)log ya–b + (b+c) log yb–c + (c+a) logyca ‰KBfvGe, y = (xyz)b ... ... ... (ii)
1
= (a+b) (a–b) log y + (b+c) (b–c) log y + (c+a) (c–a) log y
‰es z = (xyz)c ... ... ... (iii)
= (a2 – b2) logy + (b2 – c2) logy + (c2–a2)log y
= (a2 – b2 + b2 – c2 + c2 – a2) log y (i), (ii) I (iii) àY KGi cvB,
1 1 1
= 0 log y = 0 (Ans.) xyz = (xyz)a . (xyz)b . (xyz)c
1 1 1
11 bs cÉGk²i mgvavb ev, xyz1 = (xyz)a
+ +
b c
K ˆ`Iqv AvGQ,
1 1 1
ev, 1 = a + b + c
log2 (p2 30 p + 232) = 4
ev, p2 30p + 232 = 24 = 16
1 1 1
+ + = 1 (cÉgvwYZ)
a b c
ev, p 30p + 216 = 0
2
22 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
cçg AaÅvq
‰K PjKwewkÓ¡ mgxKiY
1 –1
1 bs cÉGk²i mgvavb ev, m x = n x
K ˆ`Iqv AvGQ, R = x2 – (a + b)x + ab
[DfqcÞGK (m + n x) «¼viv àY KGi ˆhLvGb (m + n x) 0]
cÉkg² GZ, R = 0 ev, m + x = n x [AvoàYb KGi]
ev, x2 – (a + b)x + ab = 0 ev, x + x = m + n [cÞv¯¦i KGi]
ev, x2 – ax – bx + ab = 0 ev, 2x = m + n
ev, x(x – a) – b(x – a) = 0 m+n
(x – a)(x – b) = 0 x=
2
nq, x – a = 0 A^ev, x – b = 0
x=a x=b
mgxKiYwUi mgvavb ˆmU S = {m 2+ n} (ˆ`LvGbv nGjv)
wbGYÆq gvb x = a A^ev b (Ans.) 2 bs cÉGk²i mgvavb
x – a x – b x – 3a – 3b
L
ˆ`Iqv AvGQ, P = b + a + a + b K eZÆgvGb QvòxmsLÅv = x
cÉkg² GZ, P = 0 QvòmsLÅv = x + 58
x–a
ev, b + a +
x–b x – 3a – 3b
=0 Qvò-Qvòx msLÅv = x + x + 58 = 2x + 58
a+b
3 eQi cƒGeÆ QvòQvòxi msLÅv wQj = 3 (2x + 58) + 98
xa xb x 3a 3b 4
ev, 1 1 2 =0
b a ab cÉkg² GZ, 2x + 58 = 792
ev,
x a b x b a x 3a 3b 2a 2b
=0
ev, 2x = 792 58
b a ab ev, 2x = 734
x a b x a b x a b 734
ev, =0 x= = 367 Rb
b a ab 2
1 1 1 eZÆgvGb Qvòx msLÅv 367 Rb
ev, (x – a – b) =0
b a ab ‰es Qvò msLÅv = 367 + 58 = 425 Rb (Ans.)
L 3 eQi cƒGeÆ QvòQvòxi msLÅv wQj = 3 (2 367 + 58) + 98
(1 1 1
)
ev, x – a – b = 0 [x ewRÆZ ivwk eGj b + a + a + b 0]
3 792
4
x = a + b = + 98 = 594 + 98 = 692 Rb
4
wbGYÆq mgvavb: x = a + b
m n
ZvnGj 3 eQi cƒGeÆ QvòQvòxi msLÅv wQj x + x + 58 = 692
M
ˆ`Iqv AvGQ, Q = m – x + n – x ev, 2x = 692 58
m+n
cÉk²gGZ, Q = m + n – x ev, 2x = 634
x = 317 Rb
m n m+n
ev, m – x + n – x = m + n – x 3 eQi cƒGeÆ Qvòx wQj 317 Rb ‰es Qvò wQj (317 + 58) ev 375
m n m n 3 eQi cƒGeÆ Qvò-Qvòxi AbycvZ wQj = 375 : 317 (Ans.)
ev, m – x + n – x = m + n – x + m + n – x
M ‘K’ ˆ^GK cvB, Qvòx msLÅv = x Rb
m m n n
ev, m – x – m + n – x = m + n – x – n – x [cÞv¯¦i KGi] Qvò msLÅv = x + 58
1 1 1 1 kZÆgGZ, (x + 58 x)2 = 1 x 34
{ } {
ev, m m – x – m + n – x = n m + n – x – n – x } 4
(m + n – x) – (m – x) (n – x) – (m + n – x) ev, (58) = x 34
2
ev, 3364 = x 34
ev, m{ (m – x)(m + n – x) }= n { (m + n – x)(n – x) } 4 4
m+n–x–m+x n–x–m–n+x
ev, 3364 + 34 = x ev, 3398 =
x
ev, m{(m – x)(m + n – x)} = n {(m + n – x)(n – x)} 4 4
ev, x = 3398 4
mn – mn
ev, (m – x)(m + n – x) = (m + n – x)(n – x) x = 13592 Rb
1 1 Qvòx msLÅv = 13592 Rb
ev, (m x) (m + n x) = (n x) (m + n x)
‰es Qvò msLÅv = 13592 + 58 = 13650 Rb
[DfqcÞGK mn «¼viv fvM KGi] QvòmsLÅv 13650 Rb ‰es Qvòx msLÅv 13592 Rb (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 23
3 bs cÉGk²i mgvavb 5 bs cÉGk²i mgvavb
K hw` ˆgvU QvòmsLÅv x nq, ZGe 7 Rb KGi Qvò emGZ ˆeÂ
K gGb Kwi, ‰KK Õ©vbxq AâwU = x
x
jvGM 7 wU ZvnGj `kK Õ©vbxq AâwU = x + 3
msLÅvwU = 10 × (`kK Õ©vbxq Aâ) + ‰KK Õ©vbxq Aâ
x
ˆeGÂi msLÅv =
7
+ 3 wU ( ) = 10(x + 3) + x
= 10x + 30 + x = 11x + 30
6 Rb KGi emGj 12 Rb QvòGK `uvwoGq ^vKGZ nq, ˆmGnZy
A⫼q Õ©vb wewbgq KiGj msLÅvwU nGe = 10x + (x + 3)
x – 12
ˆeGÂi msLÅv = ( 6 ) wU (Ans.) = 11x + 3 (Ans.)
lÓ¤ AaÅvq
ˆiLv, ˆKvY I wòfzR
1 bs cÉGk²i mgvavb Avevi,
K RÅvwgwZK AvGjvPbvq ‰K ev ‰KvwaK aviYv cÉv^wgKfvGe
EF mijGiLvi ˆQ`K BP nGj BPE I BPQ mÁ·ƒiK
Õ¼xKvi KGi wbGZ nq, ZvG`i RÅvwgwZK Õ¼xKvhÆ eGj| ˆKvY
mgZj RÅvwgwZGZ Õ¼xKvhÆ 8wU| BPQ = 180 BPE
= 180 85 = 95
L i‚jvi Õ©vcb Õ¼xKvhÆ: ˆKvGbv mijGiLvGK msLÅvGiLvq cwiYZ
CQF + BPQ = 85 + 95 = 180 (Ans.)
Kivi RbÅ cË^Gg ˆiLvwUi ‰KwU we±`yi Õ©vbv›K 0 ‰es Aci
M
E
‰KwU we±`yi Õ©vbv›K 1 aGi ˆbIqv nq| ‰GZ ˆiLvwUGZ ‰KwU A
P
B
xx
‰KK `ƒiZ½ ‰es ‰KwU abvñK w`K wbw`ÆÓ¡ nq| ‰RbÅ Õ¼xKvi
KGi ˆbIqv nq ˆh, ‘ˆhGKvGbv mijGiLv AB ˆK ‰gbfvGe Q
C D
msLÅvGiLvq cwiYZ Kiv hvq ˆh, A ‰i Õ©vbv›K 0 (kƒbÅ) ‰es F
R
B ‰i Õ©vbv›K abvñK nq|’ ‰GK i‚jvi Õ©vcb Õ¼xKvhÆ ejv ‘L’ nGZ
nq| BPQ = 95 = x + x
M (ii) bs Õ¼xKvhÆGK ˆiLvsGki gvaÅGg eÅvLÅv Kiv mÁ¿e|
ev, 2x = 95 x = 47.4
RÅvwgwZGZ `ƒiGZ½i aviYvI ‰KwU cËv^wgK aviYv| ‰RbÅ A^Ævr,
Õ¼xKvi KGi ˆbIqv nq ˆh, QPR = x = 47.5
(K) P I Q we±`yhyMj ‰KwU AbbÅ evÕ¦e msLÅv wbw`ÆÓ¡ KGi ‰Lb, PQR wòfzGR,
PQ = PR
^vGK| msLÅvwUGK P we±`y ˆ^GK Q we±`yi `ƒiZ½ ejv nq PQR = PRQ
‰es PQ «¼viv mƒwPZ Kiv nq| ‰Lb, PQR wòfzGR,
P Q
PQ ‰KwU evÕ¦e msLÅv wbG`Æk KGi| PQR + PRQ + QPR = 180
(L) P I Q wf®² we±`y nGj PQ msLÅvwU abvñK| AbÅ^vq, PQ = 0| ev, 2PQR = 180 47.5
P Q PPQR = 66.25
‰GÞGò P I Q wf®² we±`y ZvB PQ
P
A^Æ v r, PQR- ‰
‰i gvb abvñK| P I Q ‰KB we±`y nGj, PQ = O
Q PQR = 66.25, PRQ = 66.25
(M) P ˆ^GK Q ‰i `ƒiZ½ ‰es Q ˆ^GK P ‰i `ƒiZ½ ‰KB| ‰es QPR = 47.5
A^Ævr, PQR ‰KwU mƒßGKvYx wòfzR (ˆ`LvGbv nGjv)
A^Ævr, PQ = QP|
2 bs cÉGk²i mgvavb 3 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆ`Iqv AvGQ,
E K
L
BPE = 85
85
APE A B
= 180 BPE P
Q
C D L
R
F
wPò nGZ,
BPE = Abyi…c PQD
Avevi, M
N
PQD = wecÉZxc CQF weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ, LMN wòfzGRi wZbwU kxlÆ L, M
BPE = CQF = 85 [cÉ`î] I N cÉgvY KiGZ nGe ˆh, LM + LN > MN
28 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
Aâb: LM ˆK S chƯ¦ ewaÆZ Kwi hvGZ LN = LS nq| Aâb: DE ˆK F chƯ¦ ewaÆZ Kwi ˆhb DE = EF nq| R, F
cieZÆxGZ N, S ˆhvM Kwi| ˆhvM Kwi|
cÉgvY: cÉgvY: avc h^v^ÆZv
1. SLN-‰ LS = LN (1) PDE I EFR ‰
LSN = LNS
[wòfzGRi mgvb evüi wecixZ ˆKvY«¼q mgvb] PE = ER [E, PR ‰i gaÅwe±`y]
2. LSN = LNS nGj DE = EF [Aâb]
MNS > LSN A¯¦fzÆÚ PED = A¯¦fzÆÚ REF [wecÉZxc ˆKvY]
ev, MNS > MSN PDE EFR.
3. MSN ‰, PD = FR
MNS > MSN A^Ævr DQ = FR
ev, ML + LS > MN
‰es EPD = ERF [‰Kv¯¦i ˆKvY]
[e†nîi ˆKvGYi wecixZ evü e†nîi nq]
PQ || RF
LM + LN > MN [ LS = LN] (cÉgvwYZ)
A^Ævr DQ || RF
M weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, LMN ‰i MN evüGK R chƯ¦
ewaÆZ Kivq ewntÕ© LNR L Q
(2) DQRF PZyfzGRÆi `ywU wecixZ evü DQ I RF mgvb I
Drc®² nGqGQ| mgv¯¦ivj nIqvq Aci wecixZ evü DF I QR mgvb I
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, mgv¯¦ivj|
M R
LNR = MLN + N DF = QR
LMN.
(3) Avevi, DE = EF
Aâb: N we±`y w`Gq ML evüi mgv¯¦ivj KGi NQ iwkÄ Uvwb| 1
cÉgvY: DE = DF
2
avc 1. ML NQ ‰es LN ˆQ`K| [Aâb AbymvGi ] 1
DE = QR (cÉgvwYZ)
MLN = LNQ [‰Kv¯¦i ˆKvY mgvb] ... ... ... (i) 2
avc 2. Avevi, ML NQ ‰es MR ˆQ`K| M
Q
K
P
B C
B C
AB > AC (cÉgvwYZ)
D E
B
M
C
A
F G
O
B C
Avgiv Rvwb, wòfzGRi ewntÕ© ˆKvY, A¯¦tÕ© wecixZ
D
ˆKvY«¼Gqi mgwÓ¡i mgvb|
E
ewntÕ© CBF = BAC + ACB
ˆ`Iqv AvGQ, ABC-‰i BC evüi gaÅwe±`y ev, 21CBF = 12 (BAC + ACB)
D. A, D ˆhvM Kwi| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, AB + AC 2AD. ev, CBO = 12 (BAC + ACB) [ˆhGnZz BO ˆiLv B
Aâb: AD ˆK E chƯ¦ ‰gbfvGe ewaÆZ Kwi ˆhb, DE = AD nq|
‰i ewntw«¼ÆLíK]
E, C ˆhvM Kwi|
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 31
CBO =
1
(BAC + ACB) ... ... ... (i) M
M
2
‰KBfvGe,
1
BCO = (BAC + ABC) ... ... ... (ii) L N
2 E
(i) I (ii) bs mgxKiY ˆhvM KGi,
1 1
CBO + BCO = (BAC + ACB) + (BAC +
2 2 P
ABC)
1 cÉgvY KiGZ nGe ˆh, LM + LN > 2LE.
ev, 180 BOC = 2 (BAC + ACB + ABC + Aâb: LE ˆK P chƯ¦ ewaÆZ Kwi ˆhb ME = PE nq| N, P ˆhvM
BAC) Kwi|
1
ev, 180 BOC = 2 (180 + BAC) [ˆhGnZz ACB + cÉgvY: avc h^v^ÆZv
(1) MLE I NEP ‰
ABC + BAC = 180] [ E, LN ‰i gaÅwe±`y]
LE = NE
ev, 360 2BOC = 180 + BAC ME = EP [AâbvbymvGi]
ev, 360 180 = 2BOC + BAC ‰es MEL = NEP [wecÉZxc ˆKvY]
2BOC + BAC = 180 (cÉgvwYZ) MEL NEP
myZivs ML = NP ... ... ... (i)
9 bs cÉGk²i mgvavb (2) ‰Lb, MNP ‰ [ˆhGnZz wòfzGRi ˆhGKvb `yB
MN + NP > MP evüi mgwÓ¡ Z‡Zxq evü
K
L
ev, MN + ML > ME + EP AGcÞv e†nîi]
ev, ML + MN > ME + ME [(i) bs nGZ]
D E ML + MN > 2ME (cÉgvwYZ) [‹ ME = EP]
M N
10 bs cÉGk²i mgvavb
wPGò, LMN ‰i LM I LN ‰i gaÅwe±`y h^vKÌGg D I E. K
L
L P
E
D P
M
N Q R
S
weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ, LMN ‰ LM ‰es LN ‰i
L ˆ`Iqv AvGQ, PQR-‰ PQ > P
gaÅwe±`y D I E| D, E ˆhvM Kwi| cÉgvY KiGZ nGe ˆh,
1 PR ‰es P ‰i mgw«¼L´£K
DE = MN.
2 QR ˆK S we±`yGZ ˆQ` KGi|
Aâb: DE ˆK P chƯ¦ ‰gbfvGe ewaÆZ Kwi ˆhb EP = DE cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PSQ
R
nq| Õ©ƒjGKvY| Q
S
mµ¦g AaÅvq
eÅenvwiK RÅvwgwZ
1 bs cÉGk²i mgvavb gGb Kwi, ‰KwU wòfzGRi cwimxgv R = 10 ˆm.wg. ‰es f„wg
K
msj™² `yBwU ˆKvY x = 45 I y = 50 ˆ`Iqv AvGQ|
wòfzRwU AuvKGZ nGe|
5 ˆm.wg. AâGbi weeiY:
F (1) ˆhGKvGbv ‰KwU iwkÄ DF ˆ^GK cwimxgv R = 10 ˆm.wg.
C
x ‰i mgvb KGi DE Ask ˆKGU wbB| D I E we±`yGZ DE
D ˆiLvsGki ‰KB cvGk y = 50 ‰i mgvb EDL ‰es
x = 45 ‰i mgvb DEM AuvwK|
(2) ˆKvY `yBwUi w«¼LíK DG I EH AuvwK|
(3) gGb Kwi, DG I EH iwkÄ«¼q ciÕ·iGK A we±`yGZ ˆQ`
60 KGi| A we±`yGZ ADE ‰i mgvb DAB ‰es AED
A E
g = 5 ˆm.wg. B ‰i mgvb EAC AuvwK|
L
(4) AB ‰es AC iwkÄ«¼q DE ˆiLvskGK h^vKÌGg B I C
we±`yGZ ˆQ` KGi|
ZvnGj, ABC-B DwóÓ¡ wòfzR|
2 bs cÉGk²i mgvavb
50 45
x y
K cÉ`î Z^ÅàGjv ˆcw´Öj I KÁ·vGmi mvnvGhÅ wbGÁ² Aâb Kiv
nGjv:
a
6 ˆm.wg. 4 ˆm.wg.
a
F E
A b 6 ˆm.wg.
x =45
x
L
4 ˆm.wg.
a
50 45 6 ˆm.wg.
b
B D
a C
B C E F D C E
AâGbi weeiY : c
2 b
1. ˆhGKvGbv iwkÄ BE ˆ^GK BC = c Ask ˆKGU wbB| O
2
2. BC ‰i B we±`yGZ BF BC AuvwK| X
A a
3. BF ˆ^GK BA = c Ask ˆKGU wbB| B
40
c
x
45
A
45
A E
40 x = 5 ˆm.wg. B
B a E
C
wPGò ABCD B DwóÓ¡ iÁ¼m|
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 35
L ˆ`Iqv AvGQ, ‰KwU wòfzGRi f„wg
(3) OP ‰i wecixZ iwkÄ OQ AuvwK|
F
x = 5 ˆm. wg., f„wg msj™² ‰KwU A (4) KYÆ x + 1 ˆK mgw«¼LwíZ Kwi| OP ‰es OQ ˆ^GK 2 (x + 1)
1
ˆKvY B = 50 ‰es Aci `yB
evüi A¯¦i y = 1 ˆm. wg.| ‰i mgvb KGi h^vKÌGg OB ‰es OD Ask ˆKGU wbB|
wòfzRwU AuvKGZ nGe| (5) ‰Lb, A, B; B, C; C, D ‰es D, A ˆhvM Kwi|
x
5 ˆm.wg. ZvnGj, ABCD-B DwóÓ¡ mvgv¯¦wiK|
5 bs cÉGk²i mgvavb
1 ˆm.wg.
y K
D
y
50
60 45
B
50 B C
B
x C
E L
h 11 ˆm.wg.
AâGbi weeiY:
(1) ˆh ˆKvGbv iwkÄ BE ˆ^GK BC = x = 5 ˆm. wg. ˆKGU 60 45
wbB| BC ˆiLvsGki B we±`yGZ B = CBF = 50 AuvwK| x y
M
x+1
6 ˆm.wg.
gGb Kwi, ‰KwU wòfzGRi cwimxgv, h = 11 ˆm.wg. ‰es f„wg
4 ˆm.wg.
msj™² `yBwU ˆKvY x = 60 I y = 45 ˆ`Iqv AvGQ,
y+3
wòfzRwU AuvKGZ nGe|
AâGbi weeiY:
55 1. ˆhGKvGbv ‰KwU iwkÄ DF ˆ^GK cwimxgv, h = 11 ˆm.wg.
B + 5
‰i mgvb KGi DE Ask ˆKGU wbB| D I E we±`yGZ DE
x+1
ˆiLvsGki ‰KB cvGk x = 60 ‰i mgvb EDL ‰es
y = 45 ‰i mgvb DEM AuvwK|
2. ˆKvY `yBwUi mgw«¼LíK DG I EH AuvwK|
3. gGb Kwi, DG I EH iwkÄ«¼q ciÕ·iGK A we±`yGZ ˆQ`
KGi| A we±`yGZ ADE ‰i mgvb DAB ‰es AED
‰i mgvb EAC AuvwK|
P B
4. AB ‰es AC iwkÄ«¼q DE ˆiLvskGK h^vKÌGg B I C
M
we±`yGZ ˆQ` KGi|
ZvnGj, ABC B DwóÓ¡ wòfzR|
(x+1)
C
1
M iÁ¼Gmi evüi Š`NÆÅ p , ‰KwU ˆKvY B = 60 ˆ`Iqv AvGQ|
B + 5
1
2
O 2
(y+3)
3
A iÁ¼mwU AuvKGZ nGe|
p
D Q 3
s
45
C
b
6.5 ˆm.wg.
60
B a C E
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 37
ˆ`Iqv AvGQ, ‰KwU wòfzGRi f„wg a = 3.5 ˆm. wg., f„wg msj™²
L p
12 ˆm.wg.
‰KwU ˆKvY x = 60 ‰es Aci `yB evüi mgwÓ¡ s = 8 ˆm. wg.|
wòfzRwU AuvKGZ nGe| 50 60
AâGbi weeiY: x y
(1) ˆh ˆKvGbv iwkÄ BE ˆ^GK BC = a = 3.5 ˆm. wg. ˆKGU L M
wbB| BC ˆiLvsGki B we±`yGZ CBF = x = 60 H A G
AuvwK|
(2) BF ˆ^GK BD = s = 8 ˆm. wg. ˆKGU wbB|
(3) C, D ˆhvM Kwi| C we±`yGZ CD ˆiLvsGki ˆh cvGk B D
B C E
F
we±`y AvGQ ˆmB cvGk DCA = BDC AuvwK|
(4) gGb Kwi, CA, BD ˆK A we±`yGZ ˆQ` KGi| gGb Kwi, ‰KwU wòfzGRi cwimxgv p = 12 ˆm.wg. ‰es f„wg
ZvnGj, ABC -B DwóÓ¡ wòfzR| msj™² `yBwU ˆKvY x = 50 I y = 60 ˆ`Iqv AvGQ|
wòfzRwU AuvKGZ nGe|
M b 5 ˆm.wg.
AâGbi weeiY:
8 ˆm.wg.
s
1. ˆhGKvGbv ‰KwU iwkÄ DF ˆ^GK cwimxgv p = 12 ˆm.wg.
D
‰i mgvb KGi DE Ask ˆKGU wbB| D I E we±`yGZ DE
ˆiLvsGki ‰KB cvGk x = 50 ‰i mgvb EDL ‰es
y = 60 ‰i mgvb DEM AuvwK|
2. ˆKvY `yBwUi mgw«¼LíK DG I EH AuvwK|
A E
s C 3. gGb Kwi, DG I EH iwkÄ«¼q ciÕ·iGK A we±`yGZ ˆQ`
KGi| A we±`yGZ ADE ‰i mgvb DAB ‰es AED
‰i mgvb EAC AuvwK|
4. AB ‰es AC iwkÄ«¼q DE ˆiLvskGK h^vKÌGg B I C
B
we±`yGZ ˆQ` KGi|
ZvnGj, ABC B DwóÓ¡ wòfzR|
weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, iÁ¼Gmi KGYÆi Š`NÆÅ s = 8 ˆm.wg. I M
a a
evüi Š`NÆÅ b = 5 ˆm.wg. ˆ`Iqv AvGQ| iÁ¼mwU AuvKGZ nGe| a
2 2
b 8.5 cm
AâGbi weeiY: b
2 2 E
b F
(1) ˆhGKvGbv iwkÄ AE ˆ^GK KYÆ s ‰i mgvb KGi AC Ask c
4 cm 6 cm
D
C
ˆKGU wbB|
(2) AC ‰i A I C we±`yGK ˆK±`Ê KGi b ‰i mgvb eÅvmvaÆ a
2 b
O
wbGq AC ‰i ‰KB cvGk `yBwU e†îPvc AuvwK| 2
X
(3) gGb Kwi, e†îPvc«¼q ciÕ·iGK D we±`yGZ ˆQ` KGi| A c B
(4) Avevi, A I C we±`yGK ˆK±`Ê KGi b ‰i mgvb eÅvmvaÆ
gGb Kwi, mvgv¯¦wiGKi `yBwU KYÆ a = 8.5 ˆm. wg. I b = 6 ˆm.
wbGq AC ‰i ˆh cvGk D we±`y AvGQ Zvi wecixZ cvGk
wg. ‰es ‰KwU evü c = 4 ˆm. wg. ˆ`Iqv AvGQ, mvgv¯¦wiKwU
`yBwU e†îPvc AuvwK| gGb Kwi, ‰B e†îPvc«¼q ciÕ·iGK AuvKGZ nGe|
B we±`yGZ ˆQ` KGi| AâGbi weeiY:
AZ‰e, A, B; A, D; B, C I C, D ˆhvM Kwi| ABCD-B a I b KYÆ«¼qGK mgvb `yBfvGM wefÚ Kwi|
DwóÓ¡ iÁ¼m| ˆhGKvGbv iwkÄ AX ˆ^GK c ‰i mgvb AB wbB| A I B ˆK
8 bs cÉGk²i mgvavb a b
ˆK±`Ê KGi h^vKÌGg 2 I 2 ‰i mgvb eÅvmvaÆ wbGq AB ‰i
K
‰KB cvGk `yBwU e†îPvc AuvwK| gGb Kwi, e†îPvc `yBwU
150 ciÕ·iGK O we±`yGZ ˆQ` KGi| A, O I B, O ˆhvM Kwi|
AO ˆK AE eivei ‰es BO ˆK BF eivei ewaÆZ Kwi| OE
a b
x
ˆ^GK 2 = OC ‰es OF ˆ^GK 2 = OD wbB| A, D; D, C I
B, C ˆhvM Kwi|
wPGò, x = 150 ZvnGj ABCD B DwóÓ¡ mvgv¯¦wiK|
38 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
9 bs cÉGk²i mgvavb (2) Avevi AQ ˆK M we±`yGZ mgw«¼LwíZ Kwi|
K
C
ZvnGj AM = 4
a+s
E
(3) AM ˆiLvsGki A we±`yGZ MAX = B AuvwK| AX
a+s
iwkÄ ˆ^GK AD = AM = 4 Ask ˆKGU wbB|
a+s
45 (4) M I D ˆK ˆK±`Ê KGi AM = 4 ‰i mgvb eÅvmvaÆ
A B
wbGq MAD ‰i Afů¦Gi `yBwU e†îPvc AuvwK|
e†îPvc«¼q ciÕ·iGK C we±`yGZ ˆQ` KGi|
‰LvGb, BAC = 90 ‰es CAE = BAE = 45
(5) M, C I D, C ˆhvM Kwi|
L
ZvnGj AMCD B wbGYÆq iÁ¼m|
F
a 3 ˆm.wg. D
10 bs cÉGk²i mgvavb
6 ˆm.wg.
s
K
A
s
75
x
50
y 12 ˆm.wg.
45 p
B E
a C
wPGò, x = 50, y = 75 ‰es cwimxgv, p = 12 ˆm.wg.
ˆ`Iqv AvGQ, ‰KwU wòfzGRi f„wg a = 3 ˆm. wg., f„wg msj™² ˆ`LvGbv nGjv|
‰KwU ˆKvY x = 45 ‰es Aci `yB evüi mgwÓ¡ s = 6 ˆm. wg.|
L
wòfzRwU AuvKGZ nGe|
AâGbi weeiY:
(1) ˆhGKvGbv iwkÄ BE ˆ^GK BC = a = 3 ˆm. wg. ˆKGU wbB| 50 60
x y
BC ˆiLvsGki B we±`yGZ CBF = x = 45 AuvwK|
(2) BF ˆ^GK BD = s = 6 ˆm. wg. ˆKGU wbB|
(3) C, D ˆhvM Kwi| CD ˆiLvsGki C we±`yGZ DCA = BDC AuvwK| L M
(4) gGb Kwi, CA, BD ˆK A we±`yGZ ˆQ` KGi| H A G
ZvnGj, ABC -B DwóÓ¡ wòfzR|
M
D F
a+s
9 ˆm.wg. B C E
X
gGb Kwi, ‰KwU wòfzGRi cwimxgv p = 12 ˆm.wg. ‰es f„wg
msj™² `yBwU ˆKvY x = 50 I y = 60 ˆ`Iqv AvGQ|
D
C
B
45 wòfzRwU AuvKGZ nGe|
45
AâGbi weeiY:
A M Q P E 1. ˆhGKvGbv ‰KwU iwkÄ DF ˆ^GK cwimxgv p = 12 ˆm.wg.
‰i mgvb KGi DE Ask ˆKGU wbB| D I E we±`yGZ DE
ˆiLvsGki ‰KB cvGk x = 50 ‰i mgvb EDL ‰es
y = 60 ‰i mgvb DEM AuvwK|
2. ˆKvY `yBwUi mgw«¼LíK DG I EH AuvwK|
gGb Kwi, ‰KwU iÁ¼Gmi cwimxgv a + s = 9 ˆm.wg. ‰es ‰KwU 3. gGb Kwi, DG I EH iwkÄ«¼q ciÕ·iGK A we±`yGZ ˆQ`
ˆKvY B = 45 ˆ`Iqv AvGQ| iÁ¼mwU AuvKGZ nGe| KGi| A we±`yGZ ADE ‰i mgvb DAB ‰es AED
AâGbi weeiY : ‰i mgvb EAC AuvwK|
(1) ˆhGKvGbv iwkÄ AE ˆ^GK cwimxgv a + s = 9 ˆm.wg. ‰i 4. AB ‰es AC iwkÄ«¼q DE ˆiLvskGK h^vKÌGg B I C
mgvb KGi AP ˆiLvsk ˆKGU wbB| AP ˆK Q we±`yGZ we±`yGZ ˆQ` KGi|
mgw«¼LwíZ Kwi| ZvnGj, ABC B DwóÓ¡ wòfzR|
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 39
M
L
3 ˆm.wg.
a
12 ˆm.wg.
p
60 45
B C
X x 50
A
P Q
60 45
D
C
a
x
A B P
Q E M N
C D B
p
gGb Kwi, wòfzGRi f„wg msj™² ˆKvY `yBwU h^vKÌGg B = 60
‰es C = 45 ‰es kxlÆ ˆ^GK f„wgi Dci AwâZ jGÁ¼i Š`NÆÅ
a = 3 ˆm. wg. ˆ`Iqv AvGQ| wòfzRwU AuvKGZ nGe|
AâGbi weeiY:
(1) ˆhGKvGbv ‰KwU ˆiLvsk AD = a wbB| AD ˆiLvsGki
A I D we±`yGZ h^vKÌGg PAQ ‰es MDN jÁ¼ AuvwK|
gGb Kwi, ‰KwU iÁ¼Gmi cwimxgv p = 12 ˆm.wg. ‰es ‰KwU ˆKvY (2) PQ ˆiLvi ˆh cvGk MN ˆiLv AewÕ©Z ˆmB cvGk A we±`yGZ
x = 50 ˆ`Iqv AvGQ| iÁ¼mwU AuvKGZ nGe| B = 60 = PAC ‰es C = 45 = QAB AuvwK|
AâGbi weeiY: (3) gGb Kwi, AC I AB ˆiLvsk MN ˆiLvGK C I B
(1) ˆhGKvGbv ‰KwU iwkÄ AE ˆ^GK cwimxgv p ‰i mgvb KGi AP we±`yGZ ˆQ` KGi| ZvnGj, ACB-B DwóÓ¡ wòfzR|
ˆiLvsk ˆKGU wbB| AP ˆK Q we±`yGZ mgw«¼LwíZ Kwi| L
1
ˆhLvGb AQ = 2 p 50 60
x y
1
(2) Avevi AQ ˆK B we±`yGZ mgw«¼LwíZ Kwi| ZvnGj AB = 4 p L M
H A G
(3) AB ˆiLvsGki A we±`yGZ BAX = x = 50 AuvwK| AX
1
iwkÄ ˆ^GK AD = AB = 4 p Ask ˆKGU wbB|
D F
(4) B I D ˆK ˆK±`Ê KGi AB ‰i mgvb eÅvmvaÆ wbGq BAD ‰i B 0 E
KÌ
Afů¦Gi `yBwU e†îPvc AuvwK| e†îPvc«¼q ciÕ·iGK C we±`yGZ gGb Kwi, ‰KwU wòfzGRi cwimxgv p = 12 ˆm.wg. ‰es f„wg
ˆQ` KGi| msj™² `yBwU ˆKvY x = 50 I y = 60 ˆ`Iqv AvGQ|
(5) B, C I D, C ˆhvM Kwi| ZvnGj ABCD-B DwóÓ¡ iÁ¼m| wòfzRwU AuvKGZ nGe|
AâGbi weeiY:
11 bs cÉGk²i mgvavb
3 ˆm.wg.
1. ˆhGKvGbv ‰KwU iwkÄ DF ˆ^GK cwimxgv p = 12 ˆm.wg.
K
a
‰i mgvb KGi DE Ask ˆKGU wbB| D I E we±`yGZ DE
P 12 ˆm.wg.
ˆiLvsGki ‰KB cvGk x = 50 ‰i mgvb EDL ‰es
y = 60 ‰i mgvb DEM AuvwK|
60
C
45 2. ˆKvY `yBwUi mgw«¼LíK DG I EH AuvwK|
B
3. gGb Kwi, DG I EH iwkÄ«¼q ciÕ·iGK A we±`yGZ ˆQ`
KGi| A we±`yGZ ADE ‰i mgvb DAB ‰es AED
Z^ÅàGjv wPGò DcÕ©vcb Kiv nGjv| ‰i mgvb EAC AuvwK|
4. AB ‰es AC iwkÄ«¼q DE ˆiLvskGK h^vKÌGg B I C
we±`yGZ ˆQ` KGi|
ZvnGj, ABC B DwóÓ¡ wòfzR|
40 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
AÓ¡g AaÅvq
e†î
1 bs cÉGk²i mgvavb ev, MPN + LPO = 2 (MOT + TMO) ... ... ... (iii)
K ˆ`Iqv AvGQ, e†Gîi eÅvmvaÆ, r = 8 ˆm. wg.
‰Lb, TMO-‰i TMO + MOT = 90°... ... ... (iv)
cwiwa = 2r = 2 3.1416 8 [KviY ON LM eGj OTM = 90°]
= 50.2656 ˆm. wg. (cÉvq) (Ans.) (3) (iv) bs ‰i gvb (iii) bs-‰ ewmGq cvB,
S MPN + LPO = 2 × 90°
L O ˆK±`ÊwewkÓ¡ SPR ‰KwU e†î ‰es Zvi
LPO + MPN = 180 (cÉgvwYZ)
‰KB DcPvc PR ‰i Ici `ívqgvb
e†îÕ© PSR ‰es ˆK±`ÊÕ© POR| O 2 bs cÉGk²i mgvavb
1 R K weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, O
R
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PSR = 2 POR P T ˆK±`ÊwewkÓ¡ PSQR e†Gîi PQ I RS
RÅv `yBwU ciÕ·i D we±`yGZ ˆQ` O
Aâb: gGb Kwi, SR ˆiLvsk ˆK±`ÊMvgx bq| ‰GÞGò S we±`y
KGiGQ| P, S I Q, R ˆhvM Kwi| P
D
w`Gq ˆK±`ÊMvgx ˆiLvsk ST AuvwK|
ˆ`LvGZ nGe ˆh, PSD I QRD
cÉgvY : avc h^v^ÆZv Q
m`†kGKvYx| S
(1) SOP ‰i ewntÕ© ˆKvY [ewntÕ© ˆKvY A¯¦tÕ© wecixZ
cÉgvY:
POT = PSO + SPO ˆKvY«¼Gqi mgwÓ¡i mgvb]
avc-1. e†Gîi PR PvGci Ici [e†Gîi ‰KB PvGci
(2) SOP ‰ OS = OP [‰KB e†Gîi eÅvmvaÆ]
`ívqgvb e†îÕ© PSR = e†îÕ© Ici `ívqgvb e†îÕ©
AZ‰e, PSO = SPO
PQR ˆKvYàGjv ciÕ·i
(3) avc (1) I (2) ˆ^GK
POT = 2 PSO
PSD = DQR mgvb|]
(4) ‰KBfvGe SOR ˆ^GK avc-2. e†Gî QS PGci Dci `ívqgvb [H]
ROT = 2RSO e†îÕ© SPQ = e†îÕ© SRQ
(5) avc (3) I (4) ˆ^GK SPD = DRQ
POT + ROT = 2PSO + 2RSO [ˆhvM KGi] avc-3. PSD I QRD-‰,
ev, POR = 2 PSR PDS = QDR [wecÉZxc ˆKvY]
1
A^Ævr PSR = 2POR. (cÉgvwYZ) PSD = DQR ‰es [avc-1 nGZ]
SPD = DRQ [avc-2 nGZ]
M gGb Kwi, P ˆK±`Ê wewkÓ¡ e†Gîi LM
L PSD I QRD m`†kGKvYx| (ˆ`LvGbv nGjv)
I NO RÅv `ywU e†Gîi Afů¦Gi
L
AewÕ©Z T we±`yGZ mgGKvGY wgwjZ Q
cÉgvY:
PQRS UÇvwcwRqvGg,
weGkl wbeÆPb: DEF-‰ E I F-‰i mgw«¼LíK«¼q h^vKÌGg EP I
FP, P we±`yGZ wgwjZ nGqGQ| DE evüGK M chƯ¦ ‰es DF evüGK N
PQ SR ‰es QS ˆQ`K [ K͸bv AbymvGi ]
chƯ¦ ewaÆZ Kivq h^vKÌGg MEF ‰es NFE ewntÕ© ˆKvY«¼q
PQS = QSR [ ‰Kv¯¦i ˆKvY ]
Drc®² nGqGQ| MEF ‰es NFE ‰i mgw«¼LíK«¼q A^Ævr E
A^Ævr, PS PvGci Ici e†îÕ© ˆKvY ‰es F ‰i ewnw«¼ÆLíK«¼q h^vKÌGg EQ ‰es FQ, Q we±`yGZ wgwjZ
= QR PvGci Ici e†îÕ© ˆKvY nGqGQ| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, E, P, F, Q we±`y PviwU mge†î|
ev, Pvc PS = Pvc QR. [e†Gî mgvb mgvb PvGci Ici cÉgvY:
`ívqgvb e†îÕ© ˆKvYàGjv ciÕ·i mgvb] avc-1. DEF + MEF = 2 mgGKvY [ ŠiwLK hyMj ˆKvY]
ev, RÅv PS = RÅv QR [e†Gî mgvb mgvb Pvc mgvb ev, 1 DEF + 1 MEF = 1 mgGKvY
2 2
mgvb RÅv wQ®² KGi]
[DfqcÞGK 2 «¼viv fvM KGi]
PS = QR. (cÉgvwYZ)
ev, PEF + QEF = 1 mgGKvY
3 bs cÉGk²i mgvavb 1
[ EP, DEF-‰i mgw«¼LíK DEF = PEF ‰es
2
K mgGiL: wZb ev ZGZvwaK we±`y hw` ‰KwU mijGiLvi Ici 1
EQ, MEF ‰i mgw«¼LíK MEF = QEF ]
AeÕ©vb KGi ZGe we±`yàGjvGK mgGiL ejv nq| 2
mge†î: wZb ev ZGZvwaK we±`y hw` ‰KwU e†Gîi Ici AeÕ©vb PEQ = 1 mgGKvY ... ... ... (i)
KGi ZGe we±`yàGjvGK mge†î ejv nq| Z`Ëc‚ , PFQ = 1 mgGKvY ... ... ... (ii)
L ˆ`Iqv AvGQ, wòfzR DEF ‰i E D
avc-2. (i) bs ‰es (ii) bs ˆhvM KGi cvB,
PEQ + PFQ = 2 mgGKvY
‰es F ‰i A¯¦w«¼ÆLíK«¼q P
PZzfzÆR EPFQ-‰ PEQ + PFQ = 2 mgGKvY
we±`yGZ wgwjZ nGqGQ| A^Ævr, P A^Ævr, PZzfzÆR EPFQ ‰i `ywU wecixZ ˆKvY PEQ ‰es
EP ‰es FP h^vKÌGg DEF PFQ ciÕ·i mÁ·ƒiK|
‰es DFE ‰i A¯¦w«¼ÆLíK| E F myZivs, E, P, F, Q we±`y PviwU mge†î| (cÉgvwYZ)
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, 4 bs cÉGk²i mgvavb
1
EPF = 90° + 2 D. K ˆ`Iqv AvGQ, e†Gîi eÅvmvaÆ, OB = 10 ˆm. wg.
cÉgvY: Avgiv Rvwb,
e†Gîi ˆÞòdj = (eÅvmvaÆ)2
avc 1. DEF-‰
= (3.1416 102) eMÆ ˆm. wg.
D + E + F = 180° [ wòfzGRi wZb ˆKvGYi mgwÓ¡ 180° ]
= 314.16 eMÆ ˆm. wg. (cÉvq) (Ans.)
1 1 1
ev, 2 D + 2 E + 2 F = 90° [DfqcÞGK 2 «¼viv fvM KGi cvB] L ˆ`Iqv AvGQ, AB = x, OB = 10 ˆm.wg.
x
1 1 1 AD = ;
2
ˆhGnZz D, AB ‰i gaÅwe±`y|
E + F = 90° – D ... ... ... ... (i)
2 2 2
avc 2. EPF-‰ ‰es OD = 2 2 cm(x )
EPF + PEF + PFE = 180° mgGKvYx OBD-‰ OB2 = OD2 + BD2
1 1
ev, EPF + 2 E + 2 F = 180° [ EP ‰es FP ˆiLv
(x ) + (x2)
ev, 102 = 2 2
2 2
K A
R
O
C cËgvY KiGZ nGe ˆh, OP Õ·kÆ-RÅv AB ‰i jÁ¼ mgw«¼LíK|
Aâb: O, A ‰es O, B ˆhvM Kwi|
cÉgvY: avc-1: e†Gîi ewntÕ© we±`y P ˆ^GK PA ‰es PB `ywU Õ·kÆK|
Y L B
PA = PB [ e†Gîi ewntÕ© ˆKvGbv we±`y ˆ^GK
F
Õ·kÆ we±`y«¼Gqi `ƒiZ½ mgvb]
gGb Kwi, O ˆK±`Ê ‰es 10 ˆm. wg. eÅvmvaÆ wewkÓ¡ ABC ‰KwU e†î avc-2: ‰Lb, OAP ‰es OBP-‰,
‰es XY ˆm.wg. ‰KwU wbw`ÆÓ¡ mijGiLv| ABC e†Gî ‰gb ‰KwU PA = PB
Õ·kÆK AuvKGZ nGe hv, XY mijGiLvi mgv¯¦ivj nGe| OA = OB [‰KB e†Gîi eÅvmvaÆ ]
AâGbi weeiY: ‰es OP Dfq wòfzGRi mvaviY evü|
(1) O we±`y ˆ^GK XY ‰i Ici RO jÁ¼ AvuwK| OR, XY ˆiLvGK ˆhLvGb AwZfzR OP = AwZfzR OP
K we±`yGZ ‰es ABC e†îGK A we±`yGZ ˆQ` KGi|
OAP OBP [wòfzR«¼Gqi wZbwU Abyi…c evü ciÕ·i mgvb]
(2) RO ˆK ewaÆZ KiGj Zv e†îwUi C we±`yGZ ˆQ` KGi|
myZivs, AOP = BOP
(3) AC ˆiLvi Ici A I C we±`yGZ h^vKÌGg SL I EF jÁ¼ Uvwb|
ZvnGj, SL ev EF-B wbGYÆq Õ·kÆK nGe| A^Ævr, AOT = BOT ... ... ... (i)
avc-3: ‰Lb, OAT ‰es OBT-‰,
5 bs cÉGk²i mgvavb
OA = OB, [‰KB e†Gîi eÅvmvaÆ ]
K awi, e†îwUi eÅvmvaÆ, r = OB = 5 ˆm.wg.
OT Dfq wòfzGRi mvaviY evü
e†îwUi cwiwa = 2r = 2 3.1416 5
‰es A¯¦fzÆÚ AOT = A¯¦fzÆÚ BOT [ (i) bs ˆ^GK cvB ]
= 31.416 ˆm.wg. (cÉvq) (Ans.)
OAT OBT [ Dfq wòfzGRi `ywU Abyi…c evü
L weGkl wbeÆPb: O ˆK±`ÊwewkÓ¡ ABC e†Gîi P ‰KwU ewntÕ©
we±`y ‰es PA I PB ˆiLvsk«¼q e†Gîi A I B we±`yGZ `yBwU ‰es ZvG`i A¯¦fyÆÚ ˆKvY«¼q mgvb]
AT = BT ... ... ... (ii)
Õ·kÆK|
B ‰es OTA = OTB
avc-4: wK¯§, ‰iv ŠiwLK hyMj ˆKvY eGj cÉGZÅGKB mgGKvY|
P O C OTA = OTB = 1 mgGKvY
A^Ævr, OP AB ... ... ... (iii)
A avc-5: (ii) bs ‰es (iii) bs ˆ^GK cvB,
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PA = PB AT = BT A^Ævr T Õ·kÆ-RÅv AB ‰i gaÅwe±`y ‰es
Aâb: O, A; O, B ‰es O, P ˆhvM Kwi| OP Õ·kÆ-RÅv AB.
cÉgvY: OP Õ·kÆ-RÅv AB- ‰i jÁ¼ mgw«¼LíK| (cÉgvwYZ)
avc 1: ˆhGnZz PA Õ·kÆK ‰es OA Õ·kÆwe±`yMvgx eÅvmvaÆ,
6 bs cÉGk²i mgvavb
ˆmGnZz PA OA A C
PAO = ‰K mgGKvY| K
[ Õ·kÆK Õ·kwe±`yMvgx eÅvmvGaÆi Ici jÁ¼] O
Abyi…c PBO = ‰K mgGKvY| P
Q
A P B
S
N Q
AP = CQ
D
(3) ‰Lb, OAP I OCQ S
F
AP = CQ
OAP OCQ Aâb: MN, OP I QR RÅvòGqi gaÅwe±`y h^vKÌGg D, E I F
mZzivs OP = OQ (cÉgvwYZ) wbYÆq Kwi| S, D; S, E ‰es S, F ˆhvM Kwi|
44 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
cÉgvY: e†Gî `yBwU Õ·kÆK UvbGj, H we±`y
avc-1. D, MN RÅv ‰i gaÅwe±`y| [e†Gîi ˆK±`Ê I ˆKvGbv ˆ^GK Õ·kÆ we±`y«¼Gqi `ƒiZ½ mgvb|]
SD MN RÅv ‰i gaÅwe±`yi AO = AO [mvaviY evü]
Z`Ëc
‚ SE OP ‰es SF QR msGhvRK ˆiLvsk H RÅv AOP AOQ
AOP = AOQ
‰i Ici jÁ¼]
A^Ævr POM = QOM
avc-2. ˆK±`Ê S nGZ MN, OP I QR
(2) ‰Lb, OPM I OQM ‰
RÅvòGqi jÁ¼ `ƒiZ½ h^vKÌGg SD, [K͸bv]
OP = OQ [ ‰KB e†Gîi eÅvmvaÆ]
SE I SF ‰es MN = OP = QR
SD = SE = SF
OM = OM [mvaviY evü]
myZivs S ˆK ˆK±`Ê KGi SD ev SE ‰es A¯¦fÆyÚ POM = A¯¦fÆyÚ QOM
OPM OQM
ev SF ‰i mgvb eÅvmvaÆ wbGq e†î
OMP = OMQ ‰es PM = QM
Aâb KiGj e†îwU D, E I F
wK¯§ ‰iv ŠiwLK hyMjGKvY ‰es ‰G`i cwigvc mgvb|
we±`y w`Gq hvGe| OMP = OMQ = 90
AZ‰e, D, E I F mge†î| OM PQ
(cÉgvwYZ) A^Ævr AO PQ ‰es M, PQ ‰i gaÅwe±`y
8 bs cÉGk²i mgvavb AO, PQ ‰i jÁ¼w«¼LíK| (cÉgvwYZ)
K
Q
9 bs cÉGk²i mgvavb
K
P
A O R
RO S
O
P
Q
wPGò O ˆK±`ÊwewkÓ¡ PQR e†Gîi A ‰KwU ewntÕ© we±`y ‰es
AP I AQ e†Gîi P I Q we±`yGZ `ywU Õ·kÆK|
L
P P
L cÉgvY KiGZ nGe ˆh, AP = AQ.
Aâb: O, P; O, Q ‰es O, A ˆhvM Kwi| S
cÉgvY: avc h^v^ÆZv R
O
S O R
RCD RBD [wòfzR«¼Gqi wZbwU Abyi…c evü ciÕ·i mgvb] PQRS PZzfÆyRwU O ˆK±`Ê wewkÓ¡
Q
myZivs, CRD = BRD e†Gî A¯¦wjÆwLZ ‰es PR I QS O
M
A^Ævr, CRM = BRM ... ... ... (i) KYÆ«¼q ciÕ·iGK M we±`yGZ ˆQ`
avc-3: ‰Lb, RCM ‰es RBM-‰, KGiGQ| P, O; Q, O; S, O ‰es R, S
R
beg AaÅvq
wòGKvYwgwZK AbycvZ
1 bs cÉGk²i mgvavb L ˆ`Iqv AvGQ, ABC ‰ B = 90 ‰es cosA + cosB = 2cosC
K ˆ`Iqv AvGQ, tan =
12 C ‰Lb, ABC ‰ A + B + C = 180
5
BC 12
ev, A + 90 + C = 180 A
ABC ‰ tan = =
AB 5 13 A + C = 90
12 5
AC = AB + BC 2 2 Avevi, cosA + cosB = 2cosC 2
= 52 + 122 = 13 ev, cosA + cos90 = 2cosC
sin =
BC 12
= (Ans.)
A 5 B ev, cos(90 C) + 0 = 2cosC B 1 C
AC 13
ev, sinC = 2cosC
L ˆ`Iqv AvGQ, 2cosec (A + B) = 2 ......... (i)
sinC
‰es 2 sec (A B) = 2 .......... (ii) ev, cosC = 2
(i) nGZ cvB, cosec (A + B) = 2 = cosec 45 tanC = 2
AB 2
A + B = 45 .............. (iii) ABC ‰, tanC = BC = 1
(ii) nGZ cvB, sec(A B) = 2 = sec45
A B = 45 ........... (iv)
A^Ævr, AB = 2, BC = 1
AC = AB2 + BC2 = 22 + 12 = 5
(iii) I (iv)
ˆhvM KGi cvB, 2A = 90 A = 45
evgcÞ = AC2 + BC2
A‰i gvb (iii) bs ‰ ewmGq cvB, 45 + B = 45 B = 0 2
= + = = x x
3 3 3 3 ( ) ( ) (cÉgvwYZ)
y
+
y
=1
tana + seca = 3 (ˆ`LvGbv nGjv)
2 bs cÉGk²i mgvavb
y 3 bs cÉGk²i mgvavb
K
evgcÞ = x 1 y2 1 1
K
ˆ`Iqv AvGQ, cotA +
cosecA
=p
cos
= 1 cos2 tanA + sinA = p ... ... ... (i)
sin
cos ‰es tanA sinA = q ... ... ... (ii)
= sin2
sin (i) + (ii) KGi cvB, 2 tanA = p + q
cos p+q
= . sin = cos tanA =
sin 2
WvbcÞ = x2y + y3 (i) (ii) KGi cvB, 2 sinA = p q
= sin2. cos + cos3 pq
sinA =
= cos (sin2 + cos2) 2
= cos 2 2
y
(ˆ`LvGbv nGjv)
cÉ`î ivwk = sinA.tanA = p q p + q = p q (Ans.)
x
2
1y =x y+y 2 3
2 2 4
48 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
1 1
L ˆ`Iqv AvGQ, cotA
sinx
) = cos1 x = sec x
4
+
cosecA
=P ev, (cosx 2
2
sinx 4
= 4tanAsinA [‹ (a + b)2 (a b)2 = 4ab] ev, (cosx ) tan x = 1
2
2 2
= 4 tan A sin A
sinx sinx
4 2
=
OP2
=1
ev, 2sin(2sin 1) 3 (2sin 1) = 0
OP2 (2sin 1) (2sin 3 ) = 0
sin2 + cos2 = 1 (cÉgvwYZ) nq, 2sin 1 = 0 A^ev, 2sin 3 =0
L ˆ`Iqv AvGQ, f(x) = sinx
ev, 2sin = 1 ev, 2sin = 3
f(90 x) = sin (90 x) = cosx ev, sin = 12 ev, sin =
3
2
cÉkg² GZ, {f(x)}4 + {f(x)}2 = 1
ev, sin = sin30 ev, sin = sin60
ev, sin4x + sin2x = 1
ev, = 30 ev, = 60
ev, sin4x = 1 sin2x
=A ev, = 2 30
ev, sin4x = cos2x = 2A
sin4x cos2x
ev, cos4x = cos4x = 2A A^ev, = A (ˆ`LvGbv nGjv)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 49
6 bs cÉGk²i mgvavb L ˆ`Iqv AvGQ, x = cosec 1 ‰es y = cosec + 1
K ˆ`Iqv AvGQ, x = tan + sin, y = tan – sin
evgcÞ = (x1 + y1) cosec
evgcÞ = x + y 1 1
= tan + sintan – sin
=
( ) +
x y
cosec
y+x
= 2tan
= 2
sin
=
( ) xy
cosec
cosec + 1 + cosec 1
cos =
(cosec 1) (cosec + 1)
cosec [gvb ewmGq]
1
= 2. . sin
cos 2 cosec
= cosec
= 2sec. sin cosec2 1
2
= WvbcÞ 2
2cosec2 sin
x + y =sec sin (ˆ`LvGbv nGjv) =
cot2
=
cos2
L ˆ`Iqv AvGQ, x = tan + sin y = tan – sin
sin2
evgcÞ = (x2 – y2)2 =
2
= 2sec2
cos2
= {(tan + sin)2 – (tan – sin)2}2
= WvbcÞ
= (4tan. sin)2
2
= 16tan . sin 2
(ˆ`LvGbv nGjv)
(x1 + y1) cosec = 2sec2
= 16tan 2 2
(1 – cos ) M ˆ`Iqv AvGQ, x = cosec 1 ‰es y = cosec + 1
= 16 (tan2 – tan2. cos2) ‰Lb,
= 16 (tan2 – sin2) x(y 2) = 0
= 16 (tan + sin) (tan – sin) ev, (cosec 1) (cosec + 1 2) = 0
= 16xy ev, (cosec 1) (cosec 1) = 0
= WvbcÞ ev, (cosec 1)2 = 0
(x2 y2)2 = 16xy (cÉgvwYZ)
ev, cosec 1 = 0
M ˆ`Iqv AvGQ, M =
3cosA + sinA – 1 ‰es M = 0
ev, cosec = 1
3cosA + sinA – 1 = 0 1
ev, 3cosA = 1 – sinA ev, sin =1
x 2
ev, tan (x − y) = tan 30
ev, 2
(tanA) =
2
( y
secA
.
) [eMÆ KGi]
x − y = 30 ......... (i)
AB
ev, tan A = xy2 2 . xy . secA + sec2A
2
Avevi, tanC = BC
x2
ev, sec2A 1 + 2x
y
secA sec2A = 2 [ sec2A 1 = tan2A]
y
3
ev, tan (x + y) = 1 [ C = x + y]
2x x2 ev, tan (x + y) = tan 60
ev, y secA = y2 + 1
x + y = 60 ......... (ii)
y(x2 + y2)
ev, secA = 2x . y2 mgxKiY (i) I (ii) ˆhvM KGi cvB,
1 x2 + y2 2x = 90 x = 45
ev, cosA =
2xy x ‰i gvb (ii) bs ‰ ewmGq cvB,
2xy 45 + y = 60 y = 15
cosA = 2
x + y2
(cÉgvwYZ)
x = 45 I y = 15 (Ans.)
9 bs cÉGk²i mgvavb 10 bs cÉGk²i mgvavb
K
A
K ˆ`Iqv AvGQ, x = sin ‰es y = cos
y
3
xy evgcÞ = x 1 y2
x+y cos
= 1 cos2
B C sin
1
cos
= sin2
ˆ`Iqv AvGQ, ABC ‰ B = 90, AB = 3, BC = 1 sin
cos
wc^vGMvivGmi Dccv`Å AbymvGi cvB, =
sin
. sin
AC2 = AB2 + BC2 = ( 3)2 + 12 = 3 + 1 = 4 = cos = y
AC = 2 y
1 y2 = y (ˆ`LvGbv nGjv)
AC ‰i
Š`NÆÅ 2 ‰KK (Ans.) x
L ˆ`Iqv AvGQ, ABC -‰ AB =
3, BC = 1 L ˆ`Iqv AvGQ, x = sin ‰es
‘K’ ˆ^GK cvB, AC = 2 y = cos
BC
ABC-‰ sinA =
AC
‰Lb, x + y = 2y
1 1 ev, sin + cos = 2cos
ev, sinA = 2 ev, sinA = 2
ev, sin = 2 cos cos
cosecA = 2 ev, sin = ( 2 1) cos
AB
Avevi, cosA = AC ev, ( 2 + 1) sin = ( 2 1) ( 2 + 1) cos
3 ev, 2sin + sin = {( 2)2 1} cos
cosA =
2 ev, 2 sin + sin = (2 1) cos
1 2
ev, cosA = ev, cos sin = 2sin
3
2 y x = 2x (ˆ`LvGbv nGjv)
secA =
3 M ˆ`Iqv AvGQ, x = sin ‰es y = cos
cÉ`î ivwk = cosec
2
A − sec2A ‰Lb, x + y = 1
cos A − sin2A
2
sin + cos = 1
2 2 ev, cos = 1 sin
=
( )
22 –
3
ev, cos2 = (1 sin)2
( ) ()
3 1 2
2
2
–
2
ev, 1 sin2 = 1 2 sin + sin2
4 12 – 4 ev, 2 sin2 2sin = 0
4–
3 3 ev, 2sin (sin 1) = 0
= =
3 1 3–1 sin (sin 1) = 0
–
4 4 4 nq, sin = 0 sin 1 = 0
8
3 8 4
ev, sin = sin0 ev, sin = 1
= =
2 3 2 = 0 ev, sin = sin 90
4 = 90
16
= (Ans.)
wK¯§ mƒßGKvY nIqvq, = 90 MÉnYGhvMÅ bq|
3 = 0 (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 51
11 bs cÉGk²i mgvavb M
A
=4 ( )
3
2
3
2
3
`kg AaÅvq
`ƒiZ½ I DœPZv
1 bs cÉGk²i mgvavb 2 bs cÉGk²i mgvavb
K D®²wZ ˆKvY: f„ZGji DcGii ˆKvb we±`y f„wgi mgv¯¦ivj ˆiLvi
K
mvG^ ˆh ˆKvY Drc®² KGi ZvGK D®²wZ ˆKvY eGj| P
AebwZ ˆKvY: f„ZGji mgv¯¦ivj ˆiLvi wbGPi ˆKvb we±`y f„-
ˆiLvi mvG^ ˆh ˆKvY Drc®² KGi ZvGK AebwZ ˆKvY eGj| O D®²wZ ˆKvY
A B
L
AebwZ ˆKvY
E A
30 Q
72 3
ev, 2x + 3x = 72 3 ev, x = ev, 3=
h
2+ 3 BD
72 3(2 3) 144 3 72.3 h = BD. 3 ............... (i)
ev, x = ev, x= 2
h
(2 + 3)(2 3) 2 ( 3)2 BD = ........................... (ii)
249.41531629 216 3
ev, x = 43 Avevi, ABC mgGKvYx wòfzR nGZ cvB,
x = 33.41531629 AB
tanACB =
MvQwU 33.42 wgUvi (cÉvq) DœPZvq ˆfGOwQj| (Ans.) BC
h
M gGb Kwi,
y DœPZvq fvãGj f„wgi mvG^ 45 ˆKvY Drc®² ev, tan30 = BD + 20
KiGe| ev,
1 h
=
A 3 BD + 20
72 y
ev, BD + 20 = h 3 [Avo àY KGi]
C
h h
72 y ev, + 20 = h 3 ‹ BD =
y 3 3
h + 20 3
D
45
B ev, =h 3
3
wPò nGZ, AC = CD = 72 y
y
ev, h + 20 3 = 3h [cybivq AvoàY KGi]
‰Lb DBC mgGKvYx wòfzGR, sinBDC = 72 y ev, 2h = 20 3
y 20 3
ev, sin45 = 72 y ev, h = 2
ev,
1
=
y ev, h = 10 3
2 72 y wgUvi (cÉvq)
h = 17.32
ev, 2y = 72 y UvIqviwUi DœPZv 17.32 wgUvi (cÉvq) (Ans.)
54 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
M ‰LvGb, UvIqviwUi kxlÆwe±`y A I f„ZjÕ© cÉ^g we±`y C ‰i
ACB = 60
A
gaÅKvi `ƒiZ½ AC.
‘L’ nGZ cvB, UvIqvGii DœPZv AB = h = 17.32 wgUvi (cÉvq) 40 dzU
h
‰Lb, ABC mgGKvYx wòfzR nGZ cvB,
60
AB C B
sinACB =
AC
h ABC ˆ^GK,
ev, sin30 = AC AB
sinACB =
1 17.32 AC
ev, 2 = AC [‹ h = 17.32] h
ev, sin60 =
40
ev, AC = 17.32 2
3 h
AC = 34.64 ev, 2 = 40
`ƒiZ½, AC = 34.64 wgUvi (cÉvq) (Ans.)
ev, 2h = 40 3
5 bs cÉGk²i mgvavb 40 3
ev, h =
K
2
A h = 34.64 dzU (cÉvq) (Ans.)
x 6 bs cÉGk²i mgvavb
C K
120 dzU
C
30 16 wg.
D B
x
45
gGb Kwi, LyuwUi DœPZv AB = 120 dzU P
B y wg. D 10 wg.
LyuwUwU C we±`yGZ ˆfGã wMGq mÁ·ƒYÆ wewœQ®² bv nGq f„wgi mvG^
D we±`yGZ CDB = 30 ˆKvY Drc®² KGi|
wPòvbymvGi,
gGb Kwi, ˆQvU LuywUi DœPZv, CD = x
L ‘K’ nGZ cvB,
cÉkg² GZ, P = 45
AB = 120 dzU
DCP = 45
awi, fvãv AsGki Š`NÆÅ AC = CD = x dzU |
[ D = 90 ‰es wòfzGRi wZb ˆKvGYi mgwÓ¡ 180
`´£vqgvb AsGki Š`NÆÅ BC = AB AC = (120 x) dzU C = 180 90 45 = 45]
‰es CDB = 30 myZivs CD = DP = x = 10 wg.
BCD nGZ, [mgvb mgvb ˆKvGYi wecixZ evüàGjv mgvb]
BC
sinCDB =
CD wbGYÆq gvb x = 10 wg. (Ans.)
120 x L awi, LuywU `ywUi Avbyf„wgK `ƒiZ½ BD = y wg.
ev, sin 30 = x ‰es eo Luwy Ui DœPZv, AB = 16 wg.
1 120 x
ev, 2 = BP = BD + DP = (y + 10) wg.
x
ABP-‰
ev, x = 240 2x
AB
ev, 3x = 240 tanAPB =
BP
240
ev, x = 3 ev, tan 45 =
16
y + 10
x = 80 16
ev, 1 = y + 10
LyuwUwUi fvãv AsGki Š`NÆÅ 80 dzU (Ans.)
M ‘L’ ˆ^GK,
ev, y + 10 = 16
LyuwUwUi `ívqgvb AsGki Š`NÆÅ = (120 80) dzU = 40 dzU ev, y = 16 10
gBGqi Š`NÆÅ AC = 40 dzU [cvGki wPò nGZ] y = 6 wg.
awi ˆ`qvGji DœPZv AB = h dzU LuywU«¼Gqi Avbyf„wgK `ƒiZ½ = 6 wg. (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 55
M CDP-‰
8 bs cÉGk²i mgvavb
CD = 10 wg. [K nGZ] K
P T
60
DP = 10 wg.
40 wg.
CP2 = CD2 + DP2 [wc^vGMvivGmi Dccv`Å AbymvGi] 30
Q R
= 102 + 102 = 100 + 100 = 200 S
10 10
ev, DC = tan 60 = = 5.773 30
3
myZivs DC = 5.77 wg. (cÉvq) (Ans.)
B D
10 bs cÉGk²i mgvavb 31
ev, 3 = 9
2 AC 45
92 R
ev, AC = Q
3
ˆ`Iqv AvGQ, MvQwU cÉwZ gvGm e†w«¬ cvq 0.5 wg.
AC = 10.39 wg.
(cÉvq)
3 NwUKvq MvQwUi kxlÆ nGZ Qvqvi kxGlÆi `ƒiZ½ 10.39 wg.
MvQwU 2 eQGi = (2 12) gvGm
= 24 gvGm e†w«¬ cvq 24 0.5 wg.
(cÉvq) (Ans.)
= 12 wg.
L awi, ABC-‰ MvQwUi DœPZv AB = 9 wg.
`yB eQi ci MvQwUi DœPZv (12 + 9) wg. = 21 wg.
A
MvQwUi DœPZv TQ = 21 wg.
awi, MvQwU PQ = x DœPZvq ˆfGã f„wgi
9 mvG^ R we±`yGZ PRQ = 45 ˆKvY Drc®² KGi|
TP = PR = TQ PQ = 21 x
30 60
‰Lb, sin PRQ = PQ
D C B
PR
x
ev, sin 45 =
weKvj 3.00 NwUKvq MvQwUi Qvqvi Š`NÆÅ BC ‰es mƒGhÆi D®²wZ 21 x
1 x
ˆKvY ACB = 60| ev, =
2 21 x
‰es ABD-‰ weKvj 4.00 NwUKvq MvQwUi Qvqvi Š`NÆÅ BD
‰es mƒGhÆi D®²wZ ˆKvY ADB = 30 ev, 21 x = 2x
ev, 21 = 2x + x
‰Lb, tan ACB = AB
BC ev, 21 = x( 2 + 1)
ev, tan 60 = 9 ev, ( 2 + 1)x = 21
BC
9 9 ev, x = 21 = 21( 2 1)
ev, 3 = BC = = 5.196 wg. (cÉvq) 2+1 ( 2 + 1)( 2 1)
BC 3
= 21( 2 1)
Avevi, tan ADB = AB x = 8.698 wg.
(cÉvq)
BC
ev, tan 30 = 9 `ívqgvb AsGki Š`NÆÅ 8.698 wgUvi (cÉvq) (Ans.)
BD
58 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
‰Kv`k AaÅvq
exRMvwYwZK AbycvZ I mgvbycvZ
1 bs cÉGk²i mgvavb Avevi, (i) bs nGZ cvB,
x 2a
K awi, msLÅv `ywU 3x I 4x
=
8b a + b
M.mv.à = x ‰es j.mv.à = 12x x + 8b 2a + a + b
ev, x 8b = 2a a b
cÉkv² bymvGi, x = 3
j.mv.à = 12x = 12 3 = 36 (Ans.) x + 8b 3a + b
ev, x 8b = a b
L cvVÅeBGqi Abykxjbx-11.1 ‰i D`vniY-11(L) `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v- 214
x + 8b 3a + b
y + 5a y + 5b = ... ... ... ... (iii)
M ˆ`Iqv AvGQ, y 5a + y 5b = 2
x 8b ba
(ii) I (iii) bs ˆhvM KGi cvB,
y + 5a y + 5b
ev, y 5a = 2 y 5b x + 8a x + 8b a + 3b 3a + b
+ =
x 8a x 8b ba ba
y + 5a 2y 10b y 5b
ev, y 5a = y 5b
a + 3b 3a b
=
ba
y + 5a y 15b
ev, y 5a
=
y 5b
2b 2a
=
ba
y + 5a + y 5a y 15b + y 5b
ev, =
y + 5a y + 5a y 15b y + 5b
[ˆhvRb-weGqvRb KGi] 2(b a)
=
(b a)
2y 2(y 10b)
ev, 2.5a
=
2.( 5b)
x + 8a x + 8b
+ = 2 (Ans.)
x 8a x 8b
y y 10b
ev, 5a
=
5b M ˆ`Iqv AvGQ,
ev, 5ay 50ab = 5by 1 px 1 + qx
m= ,n=
ev, 5ay + 5by = 50 ab 1 + px 1 qx
ev, 5y(a + b) = 50ab ‰es m n = 1
a + b 50 1 px 1 + qx
ev, ab
=
5y ev, 1 + px =1
1 qx
a b 10
ev, +
ab ab
=
y ev,
1 + qx 1 + px
=
1 qx 1 px
1 1 10 1 + qx (1 + px)2
ev, b a
+ =
y ev, = [eMÆ KGi]
1 qx (1 px)2
ev, b1 + a1 = 10y1 1 + qx 1 + 2px + p2x2
10y1 = a1 + b1 (cÉgvwYZ)
ev, =
1 qx 1 2px + p2x2
2 bs cÉGk²i mgvavb 1 + qx + 1 qx
ev, 1 + qx 1 + qx
16 1 1 1 + 2px + p2x2 + 1 2px + p2x2
K ˆ`Iqv AvGQ, x = a + b
=
1 + 2px + p2x2 1 + 2px p2x2
[ˆhvRb-weGqvRb KGi]
2 2(1 + p2x2)
16
ev, x = ab
b+a ev, 2qx
=
2.2px
1 1 + p2x2
ev, x(a + b) = 16ab ev, qx
=
2px
16ab
x=
a+b
(ˆ`LvGbv nGjv) ev, 2px = qx(1 + p2x2)
ev, 2px qx (1 + p2x2) = 0
L ‘K’ ˆ^GK cvB,
ev, x{2p q (1 + p2x2)} = 0
x=
16ab
... ... ... ... (i)
nq, x=0 A^ev, 2p q(1 + p2x2) = 0
a+b ev, q(1 + p2x2) = 2p
x 2b
ev, =
8a a + b ev, 1 + p2x2 = q
2p
x + 8a 2b + a + b
ev, = [ˆhvRb-weGqvRb KGi] 2p
x 8a 2b a b ev, p2x2 = q 1
x + 8a a + 3b
= ... ... ... ... (ii) 2p q
x 8a ba ev, p2x2 = q
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 59
2p q
ev, x2 = p2q M ˆ`Iqv AvGQ,
ax + b + ax b
=c
2p q ax + b ax b
ev, x = p 2q
ax + b + ax b + ax + b ax b c+1
ev, =
c1
1 2p q ax + b + ax b ax + b + ax b
x=
p q
[ˆhvRb-weGqvRb KGi]
1 2p q 2 ax + b c + 1
wbGYÆq mgvavb : x = 0 A^ev
p q ev, =
2 ax b c 1
3 bs cÉGk²i mgvavb ax + b c2 + 2c + 1
ev, ax b = c2 2c + 1
K ˆ`Iqv AvGQ,
ax + b + ax b c2 + 2c + 1 + c2 2c + 1
ev, ax + b ax + b = c2 + 2c + 1 c2 + 2c 1
t2 + u 2 t2 u 2
ev, u2 + v2 = u2 v2
[ˆhvRb-weGqvRb KGi]
t2 + u2 u2 + v2 2ax 2c2 + 2
ev, = ev, =
t2 u2 u2 v2 2b 4c
t2 + u 2 + t2 u 2 u2 + v2 + u2 v2 ax c2 + 1
ev, t2 + u2 t2 + u2 = u2 + v2 u2 + v2 [ˆhvRb-weGqvRb ev, b
=
2c
b c2 + 1
KGi]
2t2 2u2
ev, x=
2a ( ) c
ev, 2u2 = 2v2 b
x=
2a (c + 1c) (cÉgvwYZ)
ev, (u2)2 = (tv)2
4 bs cÉGk²i mgvavb
ev, u2 = tv
K
25, y, 81 KÌwgK mgvbycvZx nGj,
myZivs t, u, v KÌwgK mgvbycvZx (cÉgvwYZ)
y2 = 25 81
L ‘K’ ˆ^GK cvB, x = a + b
10ab ev, y2 = 2025
y = 45 (Ans.)
x
ev, 5a = a + b
2b L
ˆ`Iqv AvGQ, x, y, z KÌwgK mgvbycvwZ
x y
A^Ævr y = z
x + 5a 2b + a + b
ev, x 5a = 2b a b [ˆhvRb-weGqvRb] ev, xz = y2
x2 + y2 x2 + xz x(x + z) x
ev,
x + 5a a + 3b
= ............ (i) ‰Lb, evgcÞ = y2 + z2 = xz + z2 = z(x + z) = z
x 5a b a
(x + y)2
10ab ‰es WvbcÞ = (y + z)2
Avevi, x=
a+b x2 + 2xy + y2
=
x 2a y2 + 2yz + z2
ev, 5b = a + b
x2 + 2x xz + xz
=
x + 5b 2a + a + b xz + 2 xz . z + z2
ev, x 5b = 2a a b [ˆhvRb-weGqvRb]
x(x + 2 xz + z) x
= =
x + 5b 3a + b z(x + 2 xz + z) z
ev, =
x 5b a b
................. (ii) 2 2 2
x +y (x + y)
=
y2 + z2 (y + z)2
(cÉgvwYZ)
(i)bs I (ii)bs ˆhvM Kwi,
x + 5a x + 5b a + 3b 3a + b M gGb Kwi,
+ = + qz ry rx pz py qx
x 5a x 5b b a ab = = =k
a + 3b 3a + b p q r
= qz ry = pk ........... (i)
ba ba
rx pz = qk ............... (ii)
a + 3b 3a b
= py qx = rk .................... (iii)
ba
2b 2a
‰Lb, (i), (ii) I (iii) bs mgxKiYGK h^vKÌGg p, q ‰es r «¼viv
=
ba àY KGi cvB,
2(b a) pqz pry = p2k
=
ba
=2 qx pqz = q2k
pry qrx = r2k
x + 5a x + 5b
+ = 2 (ˆ`LvGbv nGjv) 0 = p2k + q2k + r2h [ˆhvM KGi]
x 5a x 5b
60 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
k = 0 [ p, q, r a˂eK nIqvq p2 + q2 + r2 0] a+b p2 + 1
M ˆ`Iqv AvGQ, 2ab = p
qz ry rx pz
ZvnGj, p = 0 Avevi, q = 0
2(a + b) p2 + 1
ev, =
ev, qz ry = 0 ev, rx pz = 0 4ab p
ev, qz = ry ev, rx = pz 2 p2 + 1 a+b
ev, x = p [‘K’ nGZ 4ab ‰i gvb ewmGq]
z y x z
= ............ (iv) ev, = .......... (v)
r q p r 1 p2 + 1
x y z ev, x = 2p
(iv) I (v) bs nGZ, = =
p q r
1+x p2 + 2p + 1
xp yq zr
ev, p = q = r [weGqvRb KGi] ev, 1 x = p2 2p + 1 [ˆhvRb-weGqvRb]
p q r 1+x (p + 1)2
= = (cÉgvwYZ) ev, 1 x = (p 1)2
x p y q z r
5 bs cÉGk²i mgvavb 1+x p+1
ev, =
1x p1
1 1 1
K ˆ`Iqv AvGQ, x = 4a + 4b
1+x+ 1x p+1+p1
1 b+a ev, = [ˆhvRb-weGqvRb]
ev, = 1+x 1x p+1p+1
x 4ab
4ab 1 + x + 1 x 2p
ev, x=
a+b
ev, =
2
1+x 1x
1 1 4
L ˆ`Iqv AvGQ, a + b = x
1+x+ 1x
= p (cÉgvwYZ)
1+x 1x
a+b 4
ev, ab = x
6 bs cÉGk²i mgvavb
ev, x(a + b) = 4ab
4ab K ˆ`Iqv AvGQ, K : L = 5 : 6
ev, x = a + b ... ... ... (i)
‰es L : M = 4 : 7
x 2b
ev, ‰LvGb, 6 ‰es 4 ‰i j.mv.à = 12
2a a b
5 52 10
ev, x 2a 2b a b
[ˆhvRb-weGqvRb KGi] K : L = 6 = 6 2 = 12 = 10 : 12
x 2a 2b a b
4 43 12
x 2a a 3b
... ... ... (ii) L : M = 7 = 7 3 = 21 = 12 : 21
x 2a ba
x 2a K : L : M = 10 : 12 : 21 (Ans.)
(i) bs nGZ cvB,
2b a b
L ˆ`Iqv AvGQ,
x 2b 2a a b
ev, [†hvRb-we‡qvRb K‡i] K‡lGKi RwgGZ Drcvw`Z gmyGii cwigvY 95 ˆKwR
x 2b 2a a b
x 2b 3a b
... ... ... (iii)
mwilvi cwigvY 125 ˆKwR
x 2b ab
‰es avGbi cwigvY 405 ˆKwR
(ii) bs Ges (iii) bs mgxKiY †hvM K‡i cvB,
Avevi,
x 2a x 2b a 3b 3a b
x 2a x 2b ba ab gmyGii ˆKwR cÉwZ weKÌqgƒjÅ 75 UvKv
= a 3b
3a b mwilvi ˆKwR cÉwZ weKÌqgƒjÅ 115 UvKv
b a (b a )
a 3b 3a b
‰es avGbi ˆKwR cÉwZ weKÌqgƒjÅ 25 UvKv
=
ba ba gmyGii ˆgvU weKÌqgƒjÅ (95 75) UvKv
= a 3b (3a b) = 7125 UvKv
ba
«¼v`k AaÅvq
`yB PjKwewkÓ¡ mij mnmgxKiY
1 bs cÉGk²i mgvavb L cÉvµ¦ mgxKiYGRvU, 2x 4y = 5
x + 2y = 3
a1x + b1y + c1 = 0
K mgxKiY ˆRvUwUGK
a2x + b2y + c2 = 0 }ˆRvGUi mvG^ Zzjbv x ‰i mnM«¼Gqi AbycvZ 2
4
KGi cvB, y ” ” ”
2
=2
a1 = 1, b1 = 3 22
a2 = 1, b2 = 1 mgxKiYGRvUwU mgém| (Ans.)
L cÉ`î mgxKiY ˆRvU : x 3y + 1 = 0
M ˆhGnZz, mgxKiYGRvUwUi ‰KwU mgxKiYGK AbÅwUi gvaÅGg
x+y3=0 cÉKvk Kiv hvq bv|
x 3y = 1 ... ... (i)
A^Ævr { x + y = 3 ... ... (ii)
ˆmGnZz, mgxKiYGRvUwU ciÕ·i AwbfÆikxj
1 ‘L’ nGZ cvB,
x ‰i mnM«¼Gqi AbycvZ = 1 = 1 mgxKiYGRvUwU Amgém
y ‰i mnM«¼Gqi AbycvZ = 13 = 3 mgxKiYGRvUwU Amgém I ciÕ·i AwbfÆikxj|
mgxKiYGRvUwUi ‰KwUgvò (AbbÅ) mgvavb AvGQ| (Ans.)
Avgiv cvB, 1 3
3 bs cÉGk²i mgvavb
mgxKiY ˆRvUwU mgém I ciÕ·i AwbfÆikxj ‰es
K cÉ`î mgxKiY ˆRvU : 7x + 8y = 9
mgxKiY ˆRvUwUi ‰KwU gvò (AbbÅ) mgvavb AvGQ|
5x 4y = 3
M x 3y + 1 = 0 mgxKiYwU ˆ^GK wbGPi QKwU cƒiY Kwi :
7
x ‰i mnM«¼Gqi AbycvZ
x ‰i gvb y ‰i gvb evgcÞ (x 3y + 1) WvbcÞ 5
‰i gvb 8
y ‰i mnM«¼Gqi AbycvZ = 2
4
2 1 2 3.1 + 1 = 0 0
7
4 1 4 3( 1) + 1 = 0 0 2
5
8 3 8 3.3 + 1 = 0 0 mgxKiYGRvUwU mgém I ciÕ·i AwbfÆikxj|
5 2 5 3.2 + 1 = 0 0
L ˆ`Iqv AvGQ,
7 2 7 3.(2) + 1 = 0 0 7x + 8y = 9 ev, 7x + 8y 9 = 0
cÉ`î mgxKiYwUi AmsLÅ mgvavb AvGQ| Zvi gGaÅ cuvPwU 5x 4y = 3 5x 4y + 3 = 0
mgvavb wbÁ²i…c : AvoàYb c«¬wZGZ cvB,
(2, 1), ( 4, 1), (8, 3), (5, 2), ( 7, 2) x y 1
= =
8.3 (9)(4) 9.5 3(7) 7(4) 8.5
Aci mgxKiY x + y 3 = 0 wbGq wbGPi QKwU cƒiY Kwi :
x y 1
x ‰i gvb y ‰i gvb evgcÞ (x + y 3) WvbcÞ ev, 24 36 = 45 + 21 = 28 40
‰i gvb x y 1
ev, 12 = 24 = 12
1 2 1+23=0 0
2 1 0 x y 1
2+13=0 ev, 1 = 2 = 1
2 5 2+53=0 0
y
4 1 413=0 0 x=1 ‰es 2 = 1
0 3 0+33=0 0
y=2
cÉ`î mgxKiYwUi AmsLÅ mgvavb AvGQ| Zvi gGaÅ cuvPwU wbGYÆq mgvavb: (x, y) = (1, 2)
mgvavb wbÁ²i…c : M
x a x b a2 + b2
ˆ`Iqv AvGQ, x b + x a = ab
(1, 2), (2, 1), ( 2, 5), (4, 1), (0, 3)
xa xb a2 + b2
2 bs cÉGk²i mgvavb ev, x b 1 + x a 1 = ab 2
K ˆ`Iqv AvGQ, cÉ^g PjK x ‰es w«¼Zxq PjK y
ev,
x a x + b x b x + a a2 + b2 2ab
+ =
xb xa ab
cÉkg² GZ, 1g mgxKiY, 2x 4y = 5 2
a + b a b (a b)
‰es 2q mgxKiY, x + 2y = 3 ev, x b + x a = ab
cÉvµ¦ mgxKiYGRvU {2xx +2y4y==35 (Ans.) (a b) (a b) (a b)2
ev, x b + x a = ab
64 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
1 1
ev, x b + x a = ab
ab
[(a b) «¼viv fvM KGi] ev, y = 1
wbGYÆq mgvavb (x, y) = (1, 1)
x + a + x b ab ÷w«¬ cixÞv:
ev, (x b) (x a) = ab
evgcÞ = 6x 5y = 6.1 5(1) = 6 + 5 = 11 = WvbcÞ
(a b) (a b)
ev, (x b) (x a) = ab evgcÞ = WvbcÞ
1 1
ev, x2 (a + b)x + ab = ab [(a b) «¼viv fvM KGi] 5 bs cÉGk²i mgvavb
K cÉ`î mgxKiY, x 4y + 1 = 0
ev, x2 (a + b)x + ab = ab [AvoàYb KGi] x 1
ev, x{(x (a + b)} + ab ab = 0 ev, 4y = x + 1 ev, y = 4 + 4
x{x (a + b)} = 0 y = mx + c mgxKiGYi mvG^ Zzjbv KGi cvB,
nq x = 0 A^ev, x (a + b) = 0 1
mgxKiYwUi Xvj 4 (Ans.)
x = (a + b)
wbGYÆq mgvavb ˆmU = {0, (a + b)} (Ans.) L cÉ`î mgxKiYwU x 4y + 1 = 0 .........(i)
4 bs cÉGk²i mgvavb (i) bs mgxKiY ˆ^GK cvB,
K cÉ`î mgxKiY ˆRvU
4y = x + 1
x+1
6x 5y = 11 y=
4
8x + 3y = 5
6 3 ‰Lb mgxKiY (ii) bs ‰ x ‰i KGqKwU gvb wbGq y ‰i
x ‰i mnM«¼Gqi AbycvZ = Abyi…c gvb ˆei Kwi I wbGPi QKwU ŠZwi Kwi:
8 4
5 x 5 3 7 11 15
y ‰i mnM«¼Gqi AbycvZ
3 y 1 1 2 3 4
3 5 wbGYÆq mgxKiYwUi ˆjGLi Dci cuvPwU we±`y h^vKÌGg
‰LvGb, 4 3
(5, 1), (3, 1), (7, 2), (11, 3), (15, 4)
mgxKiYGRvUwU mgém I ciÕ·i AwbfÆikxj Y x I y AGÞ Þz`Ë 2 eMÆ
mgxKiYGRvUwUi ‰KwUgvò mgvavb AvGQ| = 1 ‰KK (15,4)
L 6x 5y = 11......................... (i)
(11,3)
8x + 3y = 5........................... (ii) (7,2)
(3,1)
(i) bs mgxKiYGK 3 «¼viv ‰es (ii) bs mgxKiYGK 5 «¼viv àY KGi X X
cvB, 0(0,0)
18x 15y = 33................... (iii) (-5,-1)
40x + 15y = 25................... (iv)
(iii) I (iv) bs mgxKiY ˆhvM KGi cvB,
58x = 58 Y
x=1
x ‰i gvb (i) bs mgxKiGY ewmGq cvB, gGb Kwi, QK KvMGRi XOX eivei x-AÞ ‰es YOY
6.1 5y = 11
eivei y-AÞ ‰es O gƒjwe±`y|
ev, 5y = 6 11 = 5
QK KvMGRi Dfq AÞ eivei Þz`ËZg eGMÆi cÉwZ evüi
y=1
Š`NÆÅGK ‰KK aGi QK KvMGR mgxKiY (ii) bs ˆ^GK cÉvµ¦
wbGYÆq mgvavb (x, y) = (1, 1)
cuvPwU we±`y h^vKÌGg (5, 1), (3, 1), (7, 2), (11, 3), (15, 4)
M
we±`yàGjv Õ©vcb Kwi I we±`yàGjv ciÕ·i mshyÚ Kwi ‰es
6x 5y = 11 6x 5y 11 = 0
8x + 3y = 5 ev, 8x + 3y 5 = 0 Dfq w`GK ewaÆZ Kwi| ˆ`Lv hvGœQ, ˆjLwU ‰KwU mijGiLv|
6 3y
AvoàYb c«¬wZGZ cvB, M cÉ`î w«¼Zxq mgxKiYwU x =
2
x y 1
= =
(5)(5) 3(11) 11.8 6.(5) 6.3 8(5) ev, 2x = 6 3y
x y 1 ev, 3y = 6 2x
ev, 25 + 33 = 88 + 30 = 18 + 40 6 2x
ev, y = 3
... ... (i)
x y 1
ev, 58 = 58 = 58 mgxKiY (i) ‰ x ‰i wewf®² gvb ewmGq y ‰i Abyi…c gvb
x
=
1 wbYÆq Kwi I wbGPi QKwU ŠZwi Kwi|
58 58 x 3 0 3 6
ev, x = 1 y 4 2 0 2
y 1 DÚ we±`yàGjv QK KvMGR ewmGq (i) bs mijGiLvi ˆjL Aâb Kwi|
Avevi, 58 = 58
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 65
(3, 4)
Y
5 eMÆ Ni = 1 ‰KK aGi M hLb a = 2 ‰es b = 1 ZLb mgxKiYGRvUwU nq,
x
y = 2 ... ... ... ... (i)
2
2x + y = 3 ... ... ... (ii)
B(0, 2)
x
(i) bs nGZ cvB, y = 2
2
x
A(3, 0) X ev, y = 2 2
X O x4
ev, y = 2
‰Lb, x ‰i wf®² wf®² gvGbi RbÅ y ‰i wewf®² gvb ˆei Kwi :
(6, 2)
Y x 4 0 2 8
y 4 2 1 2
wPò nGZ ˆ`Lv hvq ˆiLvwU x AÞGK (3, 0) we±`yGZ ˆQ` KGi Avevi, (ii) bs nGZ cvB,
‰es y AÞGK (0, 2) we±`yGZ ˆQ` KGi| y = 3 2x
myZivs A we±`yi Õ©vbvâ (3, 0) ‰es B we±`yi Õ©vbvâ (0, 2) ‰Lb, x ‰i wf®² wf®² gvGbi RbÅ y ‰i wewf®² gvb ˆei Kwi :
OAB ‰ OA = 3 ‰KK ‰es OB = 2 ‰KK| x 0 2 5
4
AB2 = OA2 + OB2 [‹ OAB mgGKvYx] y 11 3 1 7
AB = 32 + 22 = 13 ‰KK
A I B we±`yi gaÅeZÆx `ƒiZ½ 13 ‰KK| (Ans.)
‰Lb, QK KvMGRi XOX ˆK x-AÞ I YOY ˆK y-AÞ
‰es O ˆK gƒjwe±`y aGi Dfq AÞ eivei Þz`ËZg eGMÆi cÉwZ
6 bs cÉGk²i mgvavb evüi Š`NÆÅGK 1 ‰KK aGi QK `ywU ˆ^GK cÉvµ¦ we±`yàGjv
Õ©vcb KGi ˆhvM Kwi| ZvnGj Dfq QGKi RbÅ `ywU mijGiLv
K gGb Kwi, eMÆGÞGòi cÉGZÅK evüi Š`NÆÅ a wgUvi|
cvB|
myZivs eMÆGÞòwUi ˆÞòdj a2 eMÆwgUvi| 10% e†w«¬ ˆcGj Y
0.21a2 (8, 2)
ˆÞòdj kZKiv e†w«¬ cvGe a2
100% = 21%
X A(2, 1) X
x y
L ˆ`Iqv AvGQ, a + b = 2
(4, 4) (0, 2)
bx + ay
ev, ab
=2 (5, 7)
òGqv`k AaÅvq
mmxg aviv
1 bs cÉGk²i mgvavb 2 bs cÉGk²i mgvavb
n(n + 1) (2n + 1) 1
K
Avgiv Rvwb, 1 + 2 + 3 + .......... + n =
2 2 2 2
6
K
cÉ`î aviv, 1 + 2
2
20(20 + 1) (2 20 + 1) 1
2 2 2
1 + 2 + 3 + .... + 20 = 2
6
hvi cÉ^g c`, a =
2
20 21 41 1 2
=
6 mvaviY AbycvZ, r = 1 = 1 1 = 2 < 1.
= 2870 (Ans.) 2
L
ˆ`Iqv AvGQ, evgcÞ = A ‰wU ‰KwU àGYvîi aviv|
= (a b) log (xa.xb) + (b c) log(xb.xc) + (c a) log(xc . xa)
gGb Kwi, avivwUi n Zg c` = 8 2 .
= (a b) log (xa + b) + (b c) log (xb + c) + (c a) log (xc + a)
= (a b) (a + b) logx + (b c) (b + c) logx
Avgiv Rvwb, ‰KwU àGYvîi avivi n Zg c` = arn1.
+ (c a) (c + a) logx ev, arn1 = 8 2
1
= (a2 b2) logx + (b2 c2) logx + (c2 a2) logx ev, ( 2 )n1 = 8 2 [gvb ewmGq]
= (a2 b2 + b2 c2 + c2 a2) logx 2
8
= 0. logx = 0 ev, ( 2 )n1 = (– 2)
WvbcÞ = B ev, n 1 = 8 n = 9
= log( a1b b1c c1a) AZ‰e, cÉ`î avivwUi beg c` 8 2 (Ans.)
= log( a1b. b1c. c1a) L awi, mgv¯¦i avivwUi 1g c` = a ‰es mvaviY A¯¦i = d
= log( a1 b1 c1 abc) Avgiv Rvwb, n Zg c` = a + (n – 1)d
abc p Zg c` = a + (p – 1)d
= log = log( 1)
abc ‰es q Zg c` = a + (q – 1)d
= log 1 = 0 a + (p – 1)d = p2 (i)
A = B (cÉgvwYZ) a + (q – 1)d = q2 (ii)
M awi, mgv¯¦i avivi cÉ^g c` x ‰es mvaviY A¯¦i d
(i) (ii) KGi cvB,
a + (p 1)d a (q 1)d = p2 q2
cÉkg² GZ, x + (7 1)d = 15 ev, x + 6d = 15 ........ (i)
12 ev, pd – qd = p2 – q2
‰es, 2 {2x + (12 1)d} = 168 ev, 2x + 11d = 28 .... (ii) ev, d(p – q) = p2 – q2
(i) bs mgxKiYGK 2 «¼viv àY KGi Zv nGZ (ii) bs mgxKiY d=p+q
(p + q + 1) Zg c` = a + (p + q + 1 – 1)d
weGqvM KGi cvB, d = 2
= a + (p 1)d + (q + 1)d
d ‰i gvb (i) bs ‰ ewmGq cvB, x + 6 2 = 15 x = 3 = p2 + (q + 1) (p + q)
mgv¯¦i avivi w«¼Zxq c`, x + d = 3 + 2 = 5 = p2 + pq + p + q2 + q
‰Lb àGYvîi avivwUi cÉ^g c`, a = mgv¯¦i avivi w«¼Zxq c` = 5 = p2 + q2 + pq + p + q (Ans.)
àGYvîi avivi mvaviY AbycvZ, r = mgv¯¦i avivi mvaviY M
gGb Kwi, avivwUi cË^g c` = a ‰es mvaviY AbycvZ = r.
A¯¦i = 2 (>1) Avgiv Rvwb, n Zg c` = arn –1
cçg c` = ar5 –1 = ar4
MyGYvîi avivwU = a + ar + ar2 + ar3 + .......
= 5 + 5.2 + 5.22 + 5.23 + ..........
‰es `kg c` = ar10 –1 = ar9
= 5 + 10 + 20 + 40 + ........ (Ans.) 2 3
cÉkg² GZ, ar4 = 9 ... ... ... (i)
avivwUi cÉ^g n cG`i mgwÓ¡ 5115
a(rn 1) 8 2
= 5115 [ r > 1] ‰es ar9 = 81 ... ... ... (ii)
r1
n
5(2 1) (ii) bs ˆK (i) bs «¼viv fvM KGi cvB,
ev, 2 1 = 5115 8 2
ar9 81 8 2 9 4 2 2 5
ev, 5(2 1) = 5115
n
=
ar4 2 3
ev, r5 = 81 ev, r5 = =
2 3 9 3 3
ev, 2n 1 = 1023 9
ev, 2n = 1024 = 210 2
n = 10 (Ans.) r= <1
3
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 69
‰Lb, (i) bs ‰ r ‰i gvb ewmGq cvB, avivwUi 1g 10wU cG`i ˆhvMdj,
4
2 2 3 a(1 r10)
a
S10 = ;r<1
= 1r
3 9
1 1
4a 2 3 3 {1 ( 2)10} (1 32)
ev, 9 = 9 a = 2 2 2
= =
a.(1 – r15) 1 ( 2) 1+ 2
cÉ^g 15wU cG`i mgwÓ¡, S15 = 1–r
[‹ r < 1]
31 31 ( 2 1)
15 = =
2
1–
2( 2 + 1) 2( 2 + 1) ( 2 1)
3 3 31 ( 2 1) 31 2 + 31
= . = =
2 2
1– 2 (2 1) 2
3 1
= (31 2 62) (Ans.)
2187 3 – 128 2 2
=
3
.
2187 3 4 bs cÉGk²i mgvavb
2 3– 2 K cÉ^g n msLÅK Õ¼vfvweK ˆRvo msLÅvi mgwÓ¡
3 = 2 + 4 + 6 + ............. + 2n
3(2187 3 – 128 2) = 2(1 + 2 + 3 + ............. + n)
= n(n + 1)
4374( 3 – 2) =2
2
(2187 3 – 128 2)(3 + 6)
= = n(n + 1) (Ans.)
4374
1
6561 3 384 2 + 6561 2 256 3 L
1 + 5 + ........
= 5
4374
1
6305 3 + 6177 2 cÉ`î avivi cÉ^g c`, a =
= (Ans.) 5
4374
1
mvaviY AbycvZ, r = 1 = 5
5
3 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆ`Iqv AvGQ, avivwUi 1g c` = a
awi, avivwUi n Zg c` = 625 5
mvaviY AbycvZ = r cÉkg² GZ, arn1 = 625 5
1
avivwUi PZz^Æ c` = 2 ev, ( 5)n1 = 625 5
5
‰es beg c` = 8 2
ev, ( 5)n1 = 3125
avivwUi PZz^Æ c` = ar41
ev, ( 5)n1 = ( 5)10
ev, ar3 = 2 (i)
ev, n 1 = 10 n = 11
‰es avivwUi beg c` = ar91
àGYvîi avivwUi 11 Zg c` 625 5 (Ans.)
ev, ar8 = 8 2 (ii) (Ans.) 1
L ‘K’ ˆ^GK cvB, ar8 = 8 2 ‰es ar3 = 2
M ˆ`Iqv AvGQ, àGYvîi avivwUi cÉ^g c` a =
5
ar8 8 2 ‰es mvaviY AbycvZ r = 5 < 1
=
ar3 2
avivwUi 10Zg c` = ar101
ev, r5 = – 4 2 1
= ar9 = ( 5)9
ev, r5 = ( 2)5 5
8
r= 2
=
1 2
( 5)8 ( 5) = 5
AZ‰e, a ( 2 )3 = 2 [r-‰i gvb ewmGq] 5
2 1 = 54 = 625 (Ans.)
ev, a = a=
( 2 )3
2 ‰es cÉ^g 10 wU cG`i mgwÓ¡
AZ‰e, avivwUi 8 Zg c` = ar 81 a(1 rn)
= [ r < 1]
1 1r
= .( 2 )7 [gvb ewmGq] 1
2 {1 ( 5)10}
1 5
= {– ( 2 ).( 2 )6} =
2 1 ( 5)
= 8 (Ans.) 1 3125 3124 5 (1 5)
= =
M ‘L’ nGZ cvB, avivwUi 1g
c`, a = 1 5(1 + 5) 5(1 + 5) (1 5)
2 3124( 5 5) 781( 5 5)
‰es mvaviY AbycvZ, r = 2 < 1 =
20
=
5
(Ans.)
70 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
5 bs cÉGk²i mgvavb ‰es r Zg c` = x + (r – 1)d = c (iii)
K S1 = 215 + 213 + 211 + . . . . . . + 175
‰Lb, evgcÞ = a(q – r) + b(r – p) + c(p – q)
avivwUi cÉ^g c`, a = 215 = {x + (p – 1)d} (q – r) + {x + (q – 1)d} (r – p) +
mvaviY A¯¦i, d = 213 215 = 2 {x + (r – 1)d} (p – q) [a, b, c ‰i gvb ewmGq]
= x(q – r) + d(p – 1)(q – r) + x(r – p) + d(q – 1) (r – p) +
`kg c` = a + (10 1) d
x(p – q) + d(r – 1)(p – q)
= 215 + 9(2)
= x(q – r + r – p + p – q) + d(pq – pr – q + r + qr – pq – r
= 215 18
+ p + pr – qr – p + q)
= 197 (Ans.)
=x0+d0
L cÉ^g
c`, a = 215
= 0 + 0 = 0 = WvbcÞ
mvaviY A¯¦i, d = 2
a(q – r) + b(r – p) + c(p – q) = 0 (ˆ`LvGbv nGjv)
gGb Kwi, n Zg c` = 175
M ˆ`Iqv AvGQ,
ev, a + (n 1)d = 175 13 + 23 + 33 + . . . . . + n 3
ev, 215 + (n 1) (2) = 175 m=
1+2+3+.....+n
ev, (n 1) ( 2) = 40 cÉkg² GZ, M = 210
ev, n 1 = 20 13 + 23 + 33 + n3
= 210
n = 21 1 + 2 + 3 + + n
avivwUi cÉ^g 21wU cG`i mgwÓ¡, 2
n(n + 1)
S1 =
21
{2a + (21 1)d}
{ 2 }
ev, n(n + 1) = 210 [mƒò cÉGqvM KGi]
2
21 2
= {2 215 + 20 (2)}
2 n(n + 1)
21 ev, 2 = 210
= {430 40}
2
ev, n2 + n = 420
21
=
2
390 ev, n2 + n – 420 = 0
= 21 195 ev, n2 + 21n – 20n – 420 = 0
= 4095 (Ans.) ev, n(n + 21) – 20(n + 21) = 0
M 24 + 96 + 384 + . . . . .
(n + 21) (n – 20) = 0
MyGYvîi avivwUi 1g c`, a = 24, nq, n + 21 = 0 A^ev, n – 20 = 0
96
mvaviY AbycvZ, r = 24 = 4 ev, n = –21 ev, n = 20
n = – 21 n = 20
a(r5 1)
cÉ^g cuvPwU cG`i mgwÓ¡ = S2 = r 1 ‰wU MÉnYGhvMÅ bq|
24(45 1) [KviY, c`msLÅv FYvñK nGZ cvGi bv|]
= n = 20 (Ans.)
41
24(1024 1)
=
3
= 8 1023
7 bs cÉGk²i mgvavb
1 n
= 8184 K ˆ`Iqv AvGQ, àGYvîi avivwUi mvaviY c` = 8 2
‘L’ nGZ cvB, S1 = 4095 2
1 2
S1 : S2 = 4095 : 8184 = 1365 : 2728 (Ans.) avivwUi w«¼Zxq (n = 2) c` = 8 2
2
1
6 bs cÉGk²i mgvavb = 8 2 = 4 2 (Ans.)
2
K 5 + x + 20 avivwU àGYvîi nIqvq mvaviY AbycvZ ‰KB ^vKGe|
1 1
x 20 L àGYvîi avivwUi cÉ^g
(n = 1) c`, a = 8 2
avivwUi mvaviY AbycvZ, 5 = x 2
1
ev, x2 = 100 = 8 2 = 8
2
ev, x = 100 ‘K’ nGZ cvB, w«¼Zxq c` = 4 2
x = 10 (Ans.)
4 2 1
L gGb Kwi,
mvaviY AbycvZ, r = 8 = < 1
2
mgv¯¦i avivi cÉ^g c` = x I mvaviY A¯¦i = d 1
Avgiv Rvwb, mgv¯¦i avivi n Zg c` = a + (n – 1)d awi, avivwUi n-Zg c` = 8
mgv¯¦i avivi p Zg c` = x + (p – 1)d = a (i) 1
ev, arn 1 = 8
I q Zg c` = x + (q – 1)d = b (ii)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 71
x+1 3 x+1 3x+3
1 n 1 1 125 (5 ) 5
ev, (8) =
8
‰es, S = 5x+2 = 5x+2 = 5x+2
2
= 53x+3–x–2 = 52x+1
1 = 1 = 1
n 1 6
ev, 64 2 cË`î ivwk = (N S) 53x+2
2
1 n1 1 12 = (5–(x+1) 52x+1) 53x+2
ev, = = 5 x – 1 – 2x – 1 + 3x + 2
2 2
= 50 = 1 (Ans)
ev, n 1 = 12 1
n = 12 + 1 = 13 (Ans.) log 27 – log – log 512
8
weK͸ mgvavb: M
ˆ`Iqv AvGQ, T = 3
log
1 2
awi, avivwUi n Zg c` – 8 1 1 3 9
1 n 1 log(33)2 + log8 log (29)2 log3 2 + log23 log2 2
A^Ævr, 8 2 = 8 =
log3 log2
=
log3 log2
2
3 9 3 3
1 n 1 1 log3 + 3log2 log2 log3 log2
ev, = = 6 2 2 2 2
2 64 2 2 . 2 =
log3 log2
=
log3 log2
1 n 1 13
ev, = 3
(log3 log2)
2 2 2 3
= =
n = 13 (Ans.) log3 log2 2
M Avgiv Rvwb, àGYvîi avivi cÉ^g n-msLÅK cG`i mgwÓ¡,
2T = 3 (ˆ`LvGbv nGjv)
a(1 rn)
Sn =
1r
9 bs cÉGk²i mgvavb
a(1 rn) 16 2 + 1
cÉkg² GZ, 1 r = 1 2 3
2( 2 + 1) K
cÉ`î AbyKÌgwU: 3, 5, 7 , ...................
1 n
81 1
AbyKÌgwUi 1g c` = 3 = (– 1)1 + 1 2 1 + 1
1
2 16 2 + 1
ev, 1
=
2( 2 +1) 2 2
1
2 2q c` = – 5 = (– 1)2 + 1 2 2 + 1
1 n 3 3
8 + 8 3q c` = 7 = (– 1)3 + 1 2 3 + 1
2 16 2 + 1
ev, = n
2+1 2( 2 +1) AbyKÌgwUi n Zg c` ev mvaviY c` = (– 1)n + 1 (Ans.)
2n + 1
2
1 n L (ii) bs avivwU: 1 + 2 2 + .............
8 2 + 8 2 àGYvîi avivwUi cÉ^g c`, a = 1
2 16 2 + 1
ev, =
2+1 2( 2 +1) mvaviY AbycvZ, r = 2 = 2 < 1
1 n 1
ev, 16 2 + 16 2 = 16 2 1 gGb Kwi, n msLÅK cG`i mgwÓ¡ 31( 2 1)
2 n
1
ev, 16 2 = 1
n
ZvnGj, a(1 r ) = 31( 2 1)
1r
2 n
1
ev, =
n 1
= 4
1 ev, (1) {1 ( 2) } = 31( 2 1)
2 16 2 2 . 2 1 ( 2)
1 n 1 9 ev, {1 ( 2)n} = 31( 2 1) ( 2 + 1)
ev, =
2 2 ev, 1 ( 2)n = 31
n = 9 (Ans.) ev, ( 2)n = 32 = ( 2)10
8 bs cÉGk²i mgvavb n = 10
c` msLÅv 10 wU (Ans.)
K cÉ`î mgv¯¦i aviv, M = 2 + 7 + 12 + 17 +.......................
1
hvi cÉ^g c`, a = 2 M
(i) bs aviv: 1 + 2 – ... ... ...
2
mvaviY A¯¦i, d = 7 – 2 = 5
mgv¯¦i avivwUi 15 Zg c` = a + (15 – 1)d
àGYvîi avivwUi cÉ^g c`, a = 1
2
= 2 + 14 5 = 72 (Ans) 1
2
(5x–1)x+1 5x –1
mvaviY AbycvZ, r = = 2 < 1
1
L ˆ`Iqv AvGQ,
N=
(5x)x+1
= 2
5x +x 2
2–1–x2–x
= 5x = 5– (x + 1) avivwUi n Zg c` 8 2 nGj, arn1 = 8 2
72 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
PZz`Æk AaÅvq
AbycvZ, m`†kZv I cÉwZmgZv
1 bs cÉGk²i mgvavb cÉgvY:
avc-1. PQN-‰
K
A C
N M
EO ||PQ [Aâb]
NO NE
E F
OQ PE
= ... ...(i) [wòfzGRi ˆhGKvGbv evüi mgv¯¦ivj
O mijGiLv H wòfzGRi Aci evü«¼qGK
P Q mgvb AbycvGZ wefÚ KGi|]
avc-2. MNP-‰
B D EO ||NM [Aâb]
wPGò PQ, EF I NM mijGiLv wZbwU ciÕ·i mgv¯¦ivj| AB
MO NE
= ... ...(ii) [wòfzGRi ˆhGKvGbv evüi mgv¯¦ivj
OP PE
I CD mijGiLv `yBwU PQ, EF I NM mijGiLv wZbwUGK
h^vKÌGg N, E, P ‰es M, F, Q we±`yGZ ˆQ` KGiGQ| PE ˆiLv mijGiLv H wòfzGRi Aci evü«¼qGK
mgvb AbycvGZ wefÚ KGi|]
EF ˆK O we±`yGZ ˆQ` KGiGQ|
avc-3. (i) I (ii) bs ˆ^GK cvB,
L ‘K’ ‰i wPò ˆ^GK
NO MO
weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, PQ, EF I NM mijGiLv wZbwU =
OQ OP
(cÉgvwYZ)
ciÕ·i mgv¯¦ivj| AB I CD mijGiLv `yBwU PQ, EF I NM
mijGiLv wZbwUGK h^vKÌGg N, E, P ‰es M, F, Q we±`yGZ 2 bs cÉGk²i mgvavb
ˆQ` KGiGQ| PE ˆiLv EF ˆK E we±`yGZ ˆQ` KGiGQ| K
wPGò ABC ‰i mgw«¼LíK AD, BC ˆK D we±`yGZ ˆQ`
NE MF KGiGQ| DA ‰i mgv¯¦ivj CE ˆiLvsk ewaÆZ BA evüGK E
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, =
PE QF we±`yGZ ˆQ` KGiGQ|
cÉgvY: E
avc-1. MPQ-‰ OF || PQ
A
MO MF
=
OP FQ
.............. (i) [wòfzGRi ˆhGKvGbv evüi mgv¯¦ivj
mijGiLv H wòfzGRi Aci evü«¼qGK mgvb AbycvGZ wefÚ
B
KGi|] D C
BD BP POR OP
ev, DC = CQ [avc (1) nGZ] Abyi…cfvGe, ORS = OS ............................ (iii)
BD : DC = BP : CQ. (cÉgvwYZ) (ii)bs mgxKiYGK (iii) bs
3 bs cÉGk²i mgvavb mgxKiY «¼viv fvM KGi cvB,
POQ POR
K wPGò PQR ‰i f„wg QR ‰es PS
P =1
OQS ORS
‰i gaÅgv| M, PS ‰i gaÅwe±`y ‰es POQ QS [ gaÅwe±`y]
ev, POR = SR
ewaÆZ QM ˆiLvsk PR ˆK N we±`yGZ N
M POQ : POR = QS : SR (cÉgvwYZ)
ˆQ` KGiGQ|
Q S R 4 bs cÉGk²i mgvavb
L ˆ`Iqv AvGQ, PS f„wg QR ‰i gaÅgv
P
K
‰es M, PS ‰i gaÅwe±`y| ewaÆZ
X
QM ˆiLvsk PR ˆK N we±`yGZ ˆQ` N
C
KGiGQ| M
T
2
E
Aâb: PR ‰i gaÅwe±`y T ˆbB ‰es 3
M, T hyÚ Kwi| Q S R
G
cÉgvY: PSR ‰ M, PS ‰es T, PR A D B
‰i gaÅwe±`y|
1 ˆhGKvGbv ‰KwU iwkÄ AG AuvwK ‰es AG ˆ^GK 7 ˆm. wg.
MT = SR ‰es MT | | SR.
2 mgvb ˆiLvsk AB wbB| A we±`yGZ ˆhGKvGbv ˆKvY BAX
Avevi, S, QR ‰i gaÅwe±`y nIqvq Aâb Kwi| AX iwkÄ ˆ^GK AE = 3 ˆm. wg. ˆKGU wbB ‰es
1 1
MT = QR = QR
1 EX ˆ^GK EC = 2 ˆm. wg. ˆKGU wbB| B, C ˆhvM Kwi| E
2 2 4
we±`GZ ACB ‰i mgvb AED Aâb Kwi hvi ED ˆiLv
‰LvGb, MNT I QNR ‰, AB ˆK D we±`yGZ ˆQ` KGi| ZvnGj AB ˆiLvsk D we±`yGZ
MTN = QRN [Abyi…c ˆKvY]
3 : 2 AbycvGZ A¯¦weÆfÚ nGjv|
‰es NMT = NQR [Abyi…c ˆKvY]
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 75
L
ev, PB = 3BC
1
P avc-2. PB = 2 PR [ B, PR ‰i gaÅwe±`y]
1
ev, 2 PR = 3BC [avc (1) nGZ]
BC 1
ev, PR = 6
Q R
A
BC : PR = 1 : 6 (ˆ`LvGbv nGjv)
5 bs cÉGk²i mgvavb
K
wPGò ABC ‰ AB = 15 ˆm. A
B
wg., BC = 20 ˆm. wg. ‰es AC D
gGb Kwi, PQR ‰i PA gaÅgv| cÉgvY KiGZ nGe ˆh,
= 25 ˆm. wg.| 15 25
1
PA < (PQ + PR)| ‰LvGb, B = 1 mgGKvY|
2
Aâb: PA ˆK B chƯ¦ ewaÆZ Kwi ˆhb PA = AB nq| B, R ˆhvM mgGKŒwYK kxlÆ B nGZ AwZfzR B 20 C
Kwi| AC ‰i Dci jÁ¼ AuvKGj `yBwU
cÉgvY: avc h^v^ÆZv mgGKvYx wòfzR ABD I
(1) PQA I ABR ‰ BDC Drc®² nq|
QA = RA [ˆ`Iqv AvGQ] L
A
PA = AB [AâbvbymvGi]
D
‰es A¯¦fzÆÚ PAQ = A¯¦fzÆÚ BAR [wecÉZxc ˆKvY]
PQA ABR
PQ = BR
(2) PBR ‰ B
C
PR + BR > PB [wòfzGRi `yB evüi mgwÓ¡ Z‡Zxq evü AGcÞv mgvavb: weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ, ABC mgGKvYx wòfzGR
e†nîi]
B mgGKvY|
ev, PR + PQ > PA + AB
BD, AwZfzR AC ‰i Dci jÁ¼|
ev, PQ + PR > PA + PA
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, ABD, BDC I ABC ciÕ·i
ev, 2PA < PQ + PR
m`†k|
1
PA <
2
(PQ + PR) (cÉgvwYZ) cÉgvY:
P avc-1. ABC I ABD-‰
M
C
ABC = ADB [cÉGZÅGK mgGKvY]
B ‰es A mvaviY
G
ACB = ABD; [AewkÓ¡ ˆKvY]
ABC I ABD m`†kGKvYx I m`†k|
Q A R
avc-2. Avevi, ABC I BDC-‰
weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, PQR wòfzGRi PA I QB gaÅgv«¼q ABC = BDC [cÉGZÅGK mgGKvY]
ciÕ·i G we±`yGZ ˆQ` KGiGQ| A, B ˆhvM Kwi| G we±`y w`Gq C mvaviY ‰es
GC || AB AuvwK| GC, PR ˆK C we±`yGZ ˆQ` KGi| BAC = DBC [AewkÓ¡ ˆKvY]
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, BC : PR = 1 : 6 ABC I BDC m`†kGKvYx I m`†k| [avc (1) I avc (2) nGZ]
cÉgvY: avc h^v^ÆZv ABD, BDC I ABC-ciÕ·i m`†k| (cÉgvwYZ)
avc-1. PAB-‰ GC || AB, M
PC PG A
=
BC AG
[wòfzGRi ˆKvGbv ‰K evüi mgv¯¦ivj mijGiLv x
D
Aci `yB evüGK mgvb AbycvGZ wefÚ KGi] 15
PC 2 25 x
ev, BC = 1 [ wòfzGRi gaÅgvòq ˆQ` we±`yGZ 2 : 1
AbycvGZ wefÚ nq PG : GA = 2 : 1] B
20
C
PC
ev, BC
+ 1= 2 + 1 [Dfq cGÞ 1 ˆhvM KGi] ABD ‰, AB2 =AD2 + BD2
PC + BC ev, BD2 = AB2 AD2
ev, =3
BC ev, BD = (15)2 x2
76 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
BD = 225 x2 ...................... (i) L
fuvR
Avevi, BDC ‰, BC = BD + CD 2 2 2
KGi
ev, BD2 = BC2 CD2
ev, BD = (20)2 (25 x)2
ev, BD = 400 625 + 50x x2
BD = 50x x2 225 .......................... (ii)
(i) I (ii) nGZ cvB,
50x x2 225 = 225 x2 fuvR
ev, 50x x 225 = 225 x2
2
KGi
ev, 50x = 450
x=9
AD = 9 ˆm. wg.
A^Ævr, cÉwZmvgÅ ˆiLv 2wU|
ˆm. wg.
CD = 25 9 = 16
M
‰es BD = 225 9 [(i) bs nGZ]
2
L
P
P
P
P P
fuvR
45 45 45 45 45 KGi
P
P P
45 45 P 45
360
cÉwZmvgÅ ˆiLvi mvGcGÞ Aci dzUKxàGjvi DcGii gZ AeÕ©vb nGe|
NƒYÆb ˆKvY = 8 = 45 (Ans.)
8 bs cÉGk²i mgvavb
M
K
A A
L
A A
7 bs cÉGk²i mgvavb
K
E F
B
C
B C E F
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 77
EF ˆiLvsk ABC wòfzGRi AB I AC evü«¼qGK A^ev Aâb : F we±`y w`Gq AB ‰i mgv¯¦ivj FF ˆiLv AuvwK, hv
‰G`i ewaÆZvsk«¼qGK mgvb AbycvGZ wefÚ KGiGQ| BC ˆK F we±`yGZ ˆQ` KGi|
A^Ævr AE : EB = AF : FC A
B C x
cÉgvY: P Q
E F
avc-1. ABC ‰i ˆÞGò,
AE AF B C
= ... (i)
EB FC ˆ`Iqv AvGQ, ABC I DEF wòfzR«¼Gqi A = D, B =
[wòfzGRi ˆhGKvGbv evüi mgv¯¦ivj mijGiLv H wòfzGRi Aci E ‰es C = F|
evü«¼qGK mgvb AbycvGZ wefÚ KGi] AB
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, DE = DF = EF
AC BC
avc-2. Avevi E, AB ‰i gaÅwe±`y nIqvq,
AE = EB Aâb: ABC I DEF wòfzR«¼Gqi cÉGZÅK Abyi…c evühyMj
AE AF Amgvb weGePbv Kwi| AB evüGZ P we±`y ‰es AC evüGZ Q
ev, EB = 1 FC = 1 [ (i) bs ˆ^GK]
we±`y wbB ˆhb AP = DE ‰es AQ = DF nq| P I Q ˆhvM
ev, AF = FC KGi Aâb mÁ·®² Kwi|
F we±`y AC ‰i gaÅwe±`y| (cÉgvwYZ) cÉgvY:
‰ AâwU Zzwg DcGii wbqg QvovI wbGPi avc-1. APQ I DEF ‰i AP = DE, AQ = DF, A =
weK͸ wbqGgI KiGZ cvGiv|
D
weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, ABC-‰i AB evüi gaÅwe±`y E| E AZ‰e, APQ DEF [evü-ˆKvY-evüi meÆmgZv]
we±`y w`Gq BC evüi mgv¯¦ivj EF ˆiLv AC evüGK F we±`yGZ myZivs APQ = DEF = ABC ‰es AQP = DEF =
ˆQ` KGi| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, F, AC evüi gaÅwe±`y| ACB.
78 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
A^Ævr, PQ ˆiLvsk I BC evüGK AB evü I AC ˆiLv ˆQ`
L A A
we±`yGZ ‰es BC ˆK M B M
C
cÉgvY: cÉgvY:
wòfzGRi ˆhGKvGbv ˆKvGbi A¯¦mgw«¼L´£K wecixZ evüGK DÚ avc-1. ABM I ADN-‰,
ˆKvY msj™² evü«¼Gqi AbycvGZ A¯¦weÆfÚ KGi| BAM = AND [‰Kv¯¦i ˆKvY]
BK AB ABM = ADN [mvgv¯¦wiGKi wecixZ ˆKvY]
ABD ‰ DK = AD .
‰es AMB = DAN [AewkÓ¡ ˆKvY]
AKD I BKM ‰, ADK = KBM [‰Kv¯¦i ˆKvY]
ABM I ADN m`†k
AKD = BKM ; [wecÉZxc ˆKvY] BM AB
‰es AewkÓ¡ KAD = AewkÓ¡ KMB avc-2. AZ‰e, AD = DN
AKD I BKM m`†k| ev, BM DN = AB AD
AK KM
= avc-3. wK¯¦y AB I AD mvgv¯¦wiGKi `yBwU mw®²wnZ evü weavq
DK BK
AK DK
‰G`i àYdj aË‚eK|
ev, KM = BK BM DN = aË‚eK| (cÉgvwYZ)
80 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
cç`k AaÅvq
ˆÞòdj mÁ·wKÆZ Dccv`Å I mÁ·v`Å
1 bs cÉGk²i mgvavb -ˆÞò DBE = -ˆÞò CDE; [‰KB KviGY]
K ‰LvGb, 3 + 4 = 5
2 2 2 DBC = EBC ‰es DBE = CDE. (cÉgvwYZ)
‰wU ‰KwU mgGKvYx wòfzR 2 bs cÉGk²i mgvavb
1 K ˆ`Iqv AvGQ, BC = 5 ˆm.wg.
ˆÞòdj = ( 2
34 ) eMÆ ˆm. wg. = 6 eMÆ ˆm.wg. (Ans.)
AB = 3 ˆm.wg.
L
AC = 3 ˆm.wg. [‹ AC = AB]
D N
A
ABC mgw«¼evü wòfzR|
awi, BC = f„wg = b
45
x ‰es AB = AC = a = mgvb mgvb evüi Š`NÆÅ
b
x x ABC ‰i ˆÞòdj = 4 4a2 b2
B M C
5 2 2
weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, ABC ‰KwU wòfzRGÞò ‰es x =
4
43 5
‰KwU wbw`ÆÓ¡ ˆKvY| ‰i…c ‰KwU mvgv¯¦wiK AuvKGZ nGe hvi =
5
36 25
‰KwU ˆKvY x = 45 ‰i mgvb ‰es hv «¼viv mxgve«¬ ˆÞGòi 4
ˆÞòdj ABC ‰i ˆÞòdGji mgvb| =
5 11
eMÆ ˆm.wg. (Ans.)
4
AâGbi weeiY:
L gGb Kwi, mgw«¼evü mgGKvYx ACB-‰i AC = AB ‰es
(1) BC evüGK M we±`yGZ mgw«¼LwíZ Kwi|
AwZfzR CB|
(2) MC ˆiLvsGki M we±`yGZx = 45 ‰i mgvb CMD
X, CB ‰i Ici ˆhGKvGbv we±`y| X, A ˆhvM Kwi|
AuvwK|
1
(3) A we±`y w`Gq BC evüi mgv¯¦ivj AN iwkÄ Uvwb ‰es gGb cÉgvY KiGZ nGe ˆh, XA2 = 2 (BX2 + CX2)
Kwi Zv MD iwkÄGK D we±`yGZ ˆQ` KGi| C
(4) C we±`y w`Gq MD ˆiLvsGki mgv¯¦ivj CN iwkÄ Uvwb ‰es
gGb Kwi Zv AN ˆK N we±`yGZ ˆQ` KGi| ZvnGj F X
A E B
D E
Aâb: X we±`y ˆ^GK AC ‰es AB evüi Ici h^vKÌGg XF
B C
‰es XE jÁ¼ Uvwb|
weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, ABC ‰i BC f„wgi mgv¯¦ivj cÉgvY : avc h^v^ÆZv
ˆhGKvGbv mijGiLv AB I AC ˆK h^vKÌGg D I E we±`yGZ (1) ACB-‰i, A = 90° [ˆ`Iqv AvGQ]
ˆQ` KGi| D, C I B, E ˆhvM Kwi| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, ‰es C = B = 45° [ AB = AC]
-ˆÞò DBC = -ˆÞò EBC ‰es -ˆÞò DBE = - ‰Lb, XEB-‰i, E = 90° [ XE AB]
ˆÞò CDE. myZivs, EXB = EBX = 45°
cÉgvY: BE = XE
avc-1. -ˆÞò DBC I -ˆÞò EBC ‰KB f„wg BC ‰i Dci Abyi…cfvGe cÉgvY Kiv hvq, XCF mgGKvYx wòfzGR, XF = CF
‰es ‰KB mgv¯¦ivj hyMj BC I DE ‰i gGaÅ AewÕ©Z| (2) XEB mgGKvYx wòfzGR XB AwZfzR nIqvq
-ˆÞò DBC = -ˆÞò EBC [‰B f„wgi Dci ‰es XB = XE2 + BE2
2
[wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
= XE2 + XE2 [ XE = BE]
‰KB mgv¯¦ivj ˆiLvhyMGji gGaÅ AewÕ©Z mKj
XB2 = 2XE2 ... ... ... (i)
wòfzRGÞGòi ˆÞòdj mgvb]
(3) XCF mgGKvYx wòfzGR XC AwZfzR nIqvq,
avc-2. -ˆÞò DBE I -ˆÞò CDE ‰KB f„wg DE ‰i XC2 = CF2 + XF2
Dci ‰es ‰KB mgv¯¦ivj hyMj BC I DE ‰i gGaÅ = XF2 + XF2 [ CF = XF]
AewÕ©Z| XC2 = 2XF2 ... ... ... (ii)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 81
(4) (i) ‰es (ii) bs ˆhvM KGi cvB, L ˆ`Iqv AvGQ, MNO ‰KwU mgevü
M
2 2 2 2
XB + XC = 2XE + 2XF = 2(XE + XF ) 2 2
wòfzR hvi gaÅgv wZbwU h^vKÌGg
Avevi, AEXF ‰KwU AvqZ| MD, NE I OF. F E
[F = A = E = ‰K mgGKvY] cÉgvY KiGZ nGe ˆh, MD = NE =
XF = AE [ AvqZGÞGòi wecixZ OF N O
evü«¼q ciÕ·i mgvb] cÉ gvY: D
2 2 2 2
XB + XC = 2(XE + AE ) ... ... ... (iii) NOF I NOE ‰i
(5) AEX mgGKvYx wòfzGR XA AwZfzR nIqvq, NO = NO [mvaviY evü]
2 2
XA = XE + AE 2
[wc^vGMvivGmi Dccv`Å] 1 1
NF = AB = AC = OE.
2 2
(6) (iii) bs nGZ cvB, ONE = EON = 60
XB2 + XC2 = 2XA2 NOE NOF.
1
XA2 = (BX2 + CX2)
2
(cÉgvwYZ) NE = OF.
Abyi…cfvGe cÉKvk Kiv hvq ˆh,
M
MDO MOF.
A MD = OF.
MD = NO = OF. (cÉgvwYZ)
M weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ, NM = MO = NO A^Ævr NMO-
B C
X mgevü ‰es MD, NO ‰i Ici ‰KwU gaÅgv|
cÉgvY KiGZ nGe ˆh 4MD2 = 3NM2
E M
N O Y
D Z
82 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
L
DZ = DF + ZF2
2 2
wPò: 1 wPò: 2
E D
weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ, BAC ‰i gaÅgv AD. cÉgvY KiGZ
nGe ˆh, BA2 + AC2 = 2(BD2 + AD2).
Aâb: A we±`y ˆ^GK BC ‰i ev Zvi ewaÆZvsGki (wPò-2) Dci
Y F Z AM jÁ¼ Uvwb|
Aâb: D we±`y ˆ^GK YX ‰es YZ evüi Ici h^vKÌGg DE cÉgvYt
‰es DF jÁ¼ Uvwb| avc-1. ADM-‰, AMD = 90 ‰es
cÉgvY: AwZfzR AD.
avc-1. YXZ-‰i, Y = 90° AD 2
= AM2 + DM2 ... ... (i) [wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
‰es X = Z = 45° [ YZ = YX] avc-2. ABM- ‰ AMB = 90
‰Lb, DFZ-‰i, F = 90° [ DF YZ] ‰es AwZfzR AB.
2
myZivs, FDZ = FZD = 45° BA = AM2 + BM2 [wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
= AM2 + (BD + DM)2
ZF = DF [ BM = BD + DM]
= AM2 + BD2 + DM2 + 2BD.DM
Abyi…cfvGe cÉgvY Kiv hvq, DXE mgGKvYx wòfzGR, DE = XE
= (AM2 + DM2) + BD2 + 2BD.DM [(i) bs nGZ AD =
2
avc-2. DFZ mgGKvYx wòfzGR DZ AwZfzR nIqvq = AD2 + BD2 + 2BD.DM AM2 + DM2]
[wc^vGMvivGmi Dccv`Å] 2 2 2
BA = AD + BD + 2BD.DM ... (ii)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 83
avc-3. ACM ‰ AMC = 90 myZivs (iv) bs mgxKiY ˆ^GK cvB,
‰es AwZfzR AC. 3 (AB2 + BC2 + AC2) = 9 AP2 + 9BP2 + 9CP2
AC2 = AM2 + CM2 [wc^vGMvivGmi Dccv`Å] ev, 3 (AB2 + BC2 + AC2) = 9 (PA2 + PB2 + PC2)
AC2 = AM2 + (CD – DM)2 AB2 + BC2 + AC2 = 3 (PA2 + PB2 + PC2) (cÉgvwYZ)
[‹ 1bs wPGò CM = CD –
AC2 = AM2 + CD2 + DM2 – 2CD.DM
6 bs cÉGk²i mgvavb
= (AM + DM ) + BD – 2BD.DM DM ‰es 2 bs wPGò CM
2 2 2
F E
P
B P C
D
B
D C weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ, ABC-‰i gaÅgv AD| cÉgvY
cÉgvY: ABC ‰i AD, BE I CF wZbwU gaÅgv| KiGZ nGe ˆh, AB2 + AC2 = 2 (BD2 + AD2)
‰ÅvGcvGjvwbqvGmi Dccv`Å AbymvGi Aâb: A we±`y ˆ^GK BC-‰i Ici AP jÁ¼ Uvwb|
AB2 + AC2 = 2(AD2 + BD2) ….......…. (i) cÉgvY: mgGKvYx ADP-‰, APD = 90° ‰es AwZfzR AD.
AB2 + BC2 = 2(BE2 + CE2) …........…. (ii) wc^vGMvivGmi Dccv`Å AbymvGi,
‰es BC2 + AC2 = 2(CF2 + BF2) ……......... (iii) AD2 = AP2 + DP2 ... ... ... (i)
‰Lb, mgxKiY (i), (ii) I (iii) ˆhvM KGi cvB, Avevi, mgGKvYx ABP- ‰, APB = 90° ‰es AwZfzR AB.
2AB2 + 2BC2 + 2AC2 = 2AD2 + 2BD2 + 2BE2 + 2CE2 + AB2 = AP2 + BP2
2CF2 + 2BF2 = AP2 + (BD + DP)2 [ BP = BD + DP ]
ev, 2(AB2 + BC2 + AC2) = 2(AD2 + BE2 + CF2) + 2(BD2 = AP2 + BD2 + DP2 + 2BD· DP
+ CE2 + BF2) = (AP2 + DP2) + BD2 + 2BD·DP
ev, 4(AB2 + BC2 + AC2) = 4(AD2 + BE2 + CF2) + 4(BD2 = AD2 + BD2 + 2BD·DP
[(i) bs ˆ^GK, AD2 = AP2 + DP2 ]
+ CE2 + BF2) [ Dfq cÞGK 2 «¼viv àY KGi ] 2 2 2
AB = AD + BD + 2BD·DP ... ... ... (ii)
ev, 4(AB + BC + AC ) = 4 (AD + BE2 + CF2) + (2BD)2
2 2 2 2
mgGKvYx ACP-‰, APC = 90° ‰es AwZfzR AC.
+ (2CE)2 + (2BF)2
wc^vGMvivGmi Dccv`Å AbymvGi,
ev, 4(AB2 + BC2 + AC2) = 4 (AD2 + BE2 + CF2) + BC2 + AC2 = AP2 + CP2
AC2 + AB2
ev, AC2 = AP2 + (CD – DP)2 [ CP = CD – DP]
[D, E, F h^vKÌGg BC, AC I AB evüi gaÅ we±`y eGj, 2BD = AC2 = AP2 + CD2 + DP2 – 2CD·DP
BC, 2CE = AC, 2BF = AB]
= (AP2 + DP2) + BD2 – 2BD·DP [ AD, BC evüi
ev, 3 (AB2 + BC2 + AC2) = 4 (AD2 + BE2 + CF2) … ...
(iv)
gaÅgv CD = BD]
= AD2 + BD2 – 2BD·DP
3(AB2 + BC2 + AC2) = 4AD2 + 4BE2 + 4CF2
[ (i) bs ˆ^GK AD2 = AP2 + DP2]
Avgiv Rvwb, wòfzGRi gaÅgvàGjv mgcvZ we±`yGZ 2 : 1 2 2 2
AC = AD + BD – 2BD·DP ... ... ... (iii)
AbycvGZ wefÚ nq| (ii) bs I (iii) bs ˆhvM KGi cvB,
AP 2 PD 1 PD + AP 1 + 2 AB2 + AC2 = AD2 + BD2 + 2BD·DP + AD2 + BD2 –
= ev, = ev, = [ˆhvRb KGi]
PD 1 AP 2 AP 2 2BD·DP
AD 3 = 2AD2 + 2BD2
ev, AP = 2 ev, 2AD = 3AP ev, 4AD2 = 9AP2 [ eMÆ KGi ]
= 2 (AD2 + BD2)
Abyi…Gc, 4BE = 9BP ‰es 4CF = 9 CP
2 2 2 2
AB2 + AC2 = 2 (AD2 + BD2) (cÉgvwYZ)
84 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
M
cÉgvY :
A
avc-1: PQT + QPT = 1 mgGKvY
Avevi, PQR + PRQ = 1 mgGKvY
ev, PQT + PRQ = 1 mgGKvY
B C QPT = PRQ
D
ABC-‰,
Z`Ëc
‚ TPR = PQR
AB = BC = CA avc-2: QPT I QPR mgGKvYx wòfzR«¼Gq, QPT = PRQ
‰es AD gaÅgv QTP = QPR = 1 mgGKvY
1 QPT I QPR m`†kGKvYx
BD = CD = 2 BC.
Abi…cfvGe, PRT I QPR m`†kGKvYx
ABD I ADC ‰,
AB = AC avc-3: QPT I QPR m`†kGKvYx eGj
AD mvaviY evü QP QT
= QR . QT = QP2 ... ... ... (i)
QR QP
‰es ABC = ACD [mgvb mgvb evüi wecixZ ˆKvY mgvb]
Avevi, PRT I QPR m`†kGKvYx eGj,
ABD ADC.
PR RT
ADB = ADC = QR . RT = PR2 ... ... ... (ii)
QR PR
wK¯§ ADB I ADC ŠiwLK hyMj ˆKvY
avc-4: (i) I (ii) bs ˆhvM KGi, QR.QT + QR.RT = QP2 + PR2
AD BC
ev, QR(QT + RT) = QP2 + PR2 ev, QR . QR = QP2 + PR2
ABD ‰,
QR2 = PQ2 + PR2 (cÉgvwYZ)
AB2 = AD2 + BD2
M
ev, AB2 = AD2 + 2 BC (1 )2 [‹ BD = 12 BC] R
1
ev, AB2 = AD2 + AB2 [ BC = AB]
4
3
ev, AD2 = AB2
4 S
3
AD = AB
2
1
ABC ‰i ˆÞòdj = 2 BC AD
P Q
1 3
=
2
AB
2
AB PQR ‰i P = ‰K mgGKvY ‰es S, PR ‰i DciÕ© ‰KwU
3 we±`y| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, QR2 + PS2 = QS2 + PR2
= AB2 (cÉgvwYZ)
4 cÉgvY:
7 bs cÉGk²i mgvavb PQR mgGKvYx wòfzR hvi AwZfzR QR
K ˆ`Iqv AvGQ, PQ = 10 cm
QR2 = PR2 + PQ2 ...................... (i)
1
Aâb: PT QR AuvwK, hv QR ˆK = 43 A
2 3 B
T we±`yGZ ˆQ` KGi|
=6 eMÆ ‰KK (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 85
L
weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ, ABD ‰i D = ‰K mgGKvY|
A
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, AB2 = AD2 + BD2
Aâb: DE AB AuvwK, hv AB ˆK E we±`yGZ ˆQ` KGi|
cÉgvY :
avc-1: DAE + ADE = 1 mgGKvY
B D E C Avevi, DAB + DBA = 1 mgGKvY
weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, ABC-‰i gaÅgv AD. cÉgvY KiGZ nGe ev, DAE + DBA = 1 mgGKvY
ADE = DBA
ˆh, -ˆÞò ABD = -ˆÞò ACD.
Z`Ëc
‚ EDB = DAB
Aâb: A ˆ^GK BC ‰i Dci AE jÁ¼ AuvwK| ZvnGj AE, ABC-
avc-2: ADE I ADB mgGKvYx wòfzR«¼Gq, ADE = DBA
‰i DœPZv|
AED = ADB = 1 mgGKvY
cÉgvY:
ADE I ADB m`†kGKvYx
1
avc-1. ABD = 2 BD AE ... ... (i) Abi…cfvGe, BDE I ADB m`†kGKvYx
1 avc-3: ADE I ADB m`†kGKvYx eGj
[wòfzGRi ˆÞòdj = 2 f„wg DœPZv] AD AE
= AB . AE = AD2 ... ... ... (i)
1 1 AB AD
avc-2. ACD = 2 CD AE = 2 BD AE ... ... (ii) [‹ CD = BD] Avevi, BDE I ADB m`†kGKvYx eGj,
avc-3. -ˆÞò ABD = -ˆÞò ACD. (cÉgvwYZ) [(i) I (ii) bs ˆ^GK] BD BE
= AB . BE = BD2 ... ... ... (ii)
AB BD
M weGkl wbeÆPb: ABC-‰i A = ‰K
B avc-4: (i) I (ii) bs ˆhvM KGi,
mgGKvY ‰es D, AC ‰i DciÕ© AB.AE + AB.BE = AD2 + BD2
‰KwU we±`y| B, D ˆhvM Kwi| ev, AB(AE + BE) = AD2 + BD2
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, ev, AB . AB = AD2 + BD2
C
BC2 + AD2 = BD2 + AC2. A D AB2 = AD2 + BD2 (cÉgvwYZ)
cÉgvY: M weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, ABC wòfzGR C Õ©ƒjGKvY| AD,
avc-1. ABC mgGKvYx hvi AwZfzR BC BC ‰i ewaÆZvsGki Ici jÁ¼ A^Ævr ADB = 90°| cÉgvY
BC2 = AB2 + AC2 ... ... (i) [wc^vGMvivGmi Dccv`Å] KiGZ nGe ˆh, AB2 = AC2 + BC2 + 2BC.CD
avc-2. ABD mgGKvYx hvi AwZfzR BD A
BD2 = AB2 + AD2 [wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
ev, AD2 = BD2 – AB2 ... ... (ii)
avc-3. (i) bs I (ii) bs ˆhvM KGi cvB,
BC2 + AD2 = AB2 + AC2 + BD2 – AB2 D
C B
ev, BC2 + AD2 = AC2 + BD2
cÉgvY: avc h^v^ÆZv
BC2 + AD2 = BD2 + AC2 (cÉgvwYZ)
avc-1. ACD ‰ ADC = ‰K mgGKvY
9 bs cÉGk²i mgvavb ‰es AwZfzR = AC.
K
myZivs, AC2 = AD2 + CD2 ... ... ... (i) [wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
avc-2. ABD ‰ ADB = ‰K mgGKvY ‰es AwZfzR = AB.
D C
myZivs, AB2 = AD2 + BD2 [wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
= AD2 + (BC + CD)2 [ BD = BC + CD ]
= AD2 + BC2 + 2BC.CD + CD2
A B E = AD2 + CD2 + BC2 + 2BC.CD
‰LvGb ADE B nGœQ AwâZ wòfzR| hv «¼viv mxgve«¬ = AC2 + BC2 + 2BC.CD [(i) bs ˆ^GK]
ˆÞGòi ˆÞòdj ABCD PZzfzÆRGÞGòi ˆÞòdGji mgvb| myZivs AB = AC + BC + 2BC.CD. (ˆ`LvGbv nGjv)
2 2 2
10 bs cÉGk²i mgvavb
L
D K ˆ`Iqv AvGQ,
P
PR = 13 ˆm.wg., RQ = 12 ˆm.wg.
PR2 = PQ2 + QR2
PQ = PR2 QR2
= 132 122 Q R
A B
E = 5 ˆm.wg. (Ans.)
86 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
L weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, PRQ
(3) Avevi, mgGKvYx DEG-‰ DGE = 90°
H
mgGKvYx wòfzGRi PQR ‰es AwZfzR = DE.
G
mgGKvY ‰es PR AwZfzR| Q K
(4) wc^vGMvivGmi Dccv`Å AbymvGi,
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, DE2 = DG2 + EG2
F
PR = RQ + PQ |
2 2 2 ev, DG2 = DE2 – EG2
R ev, 4DG2 = 4DE2 – 4EG2 [ DfqcÞGK 4 «¼viv àY KGi ]
Aâb: PR, PQ ‰es RQ evüi P P
Dci h^vKÌGg PRED, PQGF ev, 4DG2 = 4DE2 – (2EG)2
‰es RQHK eMÆGÞò Aâb ev, 4DG2 = 4DE2 – EF2 [ EF = 2EG ]
D E ev, 2 2 2
Kwi| Q we±`y w`Gq PD ev RE Q 4DG = 4DE – DE [ DE = EF]
ˆiLvi mgv¯¦ivj QQ ˆiLv AuvwK| 4DG 2
= 3DE 2
. (cÉ g vwYZ)
gGb Kwi, Zv PR ˆK P we±`yGZ 11 bs cÉGk²i mgvavb
‰es DE ˆK Q we±`yGZ ˆQ` KGi|
K
Q I D ‰es R I F ˆhvM Kwi| A
cÉgvY:
avc 1: QPD I RPF ˆZ QP = PF, PD = PR ‰es A¯¦fzÆÚ
QPD = QPR + RPD = QPR + QPF = A¯¦fzÆÚ
RPF [RPD = QPF = 1 mgGKvY]
AZ‰e, QPD RPF
avc 2: QPD ‰es AvqZGÞò PDQP ‰KB f„wg PD ‰i 90
Dci ‰es PD I QQ mgv¯¦ivj ˆiLv«¼Gqi gGaÅ AewÕ©Z| B C
myZivs AvqZGÞò PDQP = 2 QPD cÉ`î Dcvî Abyhvqx ABC AvuKv nGjv hvi B = ‰K
avc 3: RPF ‰es eMÆGÞò PQGF ‰KB f„wg PF ‰i Ici mgGKvY|
‰es PF I RG mgv¯¦ivj ˆiLv«¼Gqi gGaÅ AewÕ©Z| L
myZivs eMÆGÞò PQGF = 2 FPR = 2 QPD H
avc 4: AvqZGÞò PDQP = eMÆGÞò PQGF G
avc 5: Abyi…cfvGe Q, E I P, K ˆhvM KGi cÉgvY Kiv hvq B K
ˆh, AvqZGÞò REQP = eMÆGÞò RQHK F
avc 6: AvqZGÞò (PDQP + REQP) = eMÆGÞò PQGF + C
A P
eMÆGÞò RQHK
ev, eMÆGÞò PRED = eMÆGÞò PQGF + eMÆGÞò RQHK
A^Ævr, PR2 = RQ2 + PQ2 (cÉgvwYZ) D E
Q
M ˆ`Iqv AvGQ, DEF mgevü A^Ævr DE = EF = FD
‰es DG EF weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, ACB mgGKvYx wòfzGRi ABC
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, 4DG = 3DE
2 2 mgGKvY ‰es AC AwZfzR| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, AC2 = CB2
D + AB2|
Aâb: AC, AB ‰es CB evüi Dci h^vKÌGg ACED,
ABGF ‰es CBHK eMÆGÞò Aâb Kwi| B we±`y w`Gq AD
ev CE ˆiLvi mgv¯¦ivj BQ ˆiLv AuvwK| gGb Kwi, Zv AC ˆK
P we±`yGZ ‰es DE ˆK Q we±`yGZ ˆQ` KGi| B I D ‰es C
E G F
I F ˆhvM Kwi|
cÉgvY:
cÉgvY: avc h^v^ÆZv
avc 1: BAD I CAF ˆZ BA = AF, AD = AC ‰es
(1) DG EF [ˆ`Iqv AvGQ]
DGE = DGF = 90°. A¯¦fzÆÚ BAD = BAC + CAD = BAC +
(2) ‰Lb, mgGKvYx DEG ‰es mgGKvYx DFG-‰ BAF = A¯¦fzÆÚ CAF [CAD = BAF = 1
AwZfzR DE = AwZfzR DF [ DEF mgevü wòfzR] mgGKvY]
‰es DG = DG [ mvaviY evü ] AZ‰e, BAD CAF
DEG DFG avc 2: BAD ‰es AvqZGÞò ADQP ‰KB f„wg AD ‰i
[ mgGKvYx wòfzR«¼Gqi AwZfyR ‰es Aci ‰KwU evü mgvb] Dci ‰es AD I BQ mgv¯¦ivj ˆiLv«¼Gqi gGaÅ
myZivs, EG = FG AewÕ©Z|
EF = 2EG myZivs AvqZGÞò ADQP = 2 BAD
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 87
avc 3: CAF ‰es eMÆGÞò ABGF ‰KB f„wg AF ‰i Ici cÉgvY : avc h^v^ÆZv
‰es AF I CG mgv¯¦ivj ˆiLv«¼Gqi gGaÅ AewÕ©Z| (1) BAC- ‰i, B = 90° [ˆ`Iqv AvGQ]
myZivs eMÆGÞò ABGF = 2 FAC = 2 BAD ‰es A = C = 45° [ BC = BA]
avc 4: AvqZGÞò ADQP = eMÆGÞò ABGF ‰Lb, PDC-‰i, D = 90° [ PD BC]
avc 5: Abyi…cfvGe B, E I A, K ˆhvM KGi cÉgvY Kiv hvq myZivs, DPC = DCP = 45°
ˆh, AvqZGÞò CEQP = eMÆGÞò CBHK CD = PD
avc 6: AvqZGÞò (ADQP + CEQP) = eMÆGÞò ABGF Abyi…cfvGe cÉgvY Kiv hvq, PAE mgGKvYx wòfzGR, PE = AE
+ eMÆGÞò CBHK (2) PDC mgGKvYx wòfzGR PC
ev, eMÆGÞò ACED = eMÆGÞò ABGF + eMÆGÞò CBHK AwZfzR nIqvq [wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
2 2 2
A^Ævr, AC = CB + AB (cÉgvwYZ)
2 2 2 PC = PD + CD
2 2
= PD + PD [ PD = CD]
M
PC2 = 2PD2 ... ... ... (i)
A
(3) PAE mgGKvYx wòfzGR PA
E P AwZfzR nIqvq, [wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
PA2 = AE2 + PE2
= PE2 + PE2 [ AE = PE]
PA2 = 2PE2 ... ... ... (ii)
B D C (4) (i) ‰es (ii) bs ˆhvM KGi cvB,
PC2 + PA2 = 2PD2 + 2PE2
= 2(PD2 + PE2)
gGb Kwi, mgw«¼evü mgGKvYx BAC-‰i BA = BC ‰es
Avevi, BDPE ‰KwU AvqZ| [E = B = D = ‰K mgGKvY]
AwZfzR AC| P, AC ‰i Ici ˆhGKvGbv we±`y| P, B ˆhvM
PE = BD [ AvqZGÞGòi wecixZ evü«¼q ciÕ·i mgvb]
Kwi|
PC2 + PA2 = 2(PD2 + BD2) ... ... ... (iii)
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PA2 + PC2 = 2PB2.
(5) BDP mgGKvYx wòfzGR PB AwZfzR nIqvq,
Aâb: P we±`y ˆ^GK BA ‰es BC evüi Ici h^vKÌGg PE
PB2 = PD2 + BD2 [wc^vGMvivGmi Dccv`Å]
‰es PD jÁ¼ Uvwb|
(6) (iii) bs nGZ cvB, PC2 + PA2 = 2PB2
PA2 + PC2 = 2PB2 (cÉgvwYZ)
88 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
ˆlvok AaÅvq
cwiwgwZ
1 bs cÉGk²i mgvavb 2 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆ`Iqv AvGQ, gvGVi Š`NÆÅ = 80 wgUvi
K
‰es cÉÕ© = 48 wgUvi
gvGVi cwimxgv = 2(Š`NÆÅ + cÉÕ©)
5wg.
= 2(80 + 48) wgUvi
= 2 128 wgUvi 300 wg.
OE AC AuvwK|
ivÕ¦vmn AvqZGÞGòi cÉÕ© = (20 + 2 1.5) = 23 wg.
myZivs OD = 6 ˆm. wg., OF = 7 ˆm. wg., OE = 8 ˆm. wg. ivÕ¦vmn AvqZGÞGòi ˆÞòdj = (63 23) = 1449 eMÆ wg.
ivÕ¦vi ˆÞòdj = (1449 1200) = 249 eMÆ wg.
O, A; O, B ‰es O, C ˆhvM Kwi|
1 cÉwZwU BGUi ZGji ˆÞòdj = (25 12.5) eMÆ ˆm.wg.
‰Lb ˆÞò AOB = 2 AB OF 25 12.5
= eMÆ wg.
1 100 100
= a7 eMÆ ˆm.wg.
2 = 0.03125 eMÆ
wg.
1 249
ˆÞò BOC = BC OD ivÕ¦vwU ŠZwi KiGZ cÉGqvRbxq BGUi msLÅv =
2 0.03125
1
= a 6 eMÆ ˆm.wg. = 7968wU (Ans.)
2
90 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
5 bs cÉGk²i mgvavb e†îwUi eÅvmvaÆ = 7 wgUvi
K awi, NbGKi avi a wgUvi
‰es e†îwUi eÅvm = (7 2) wgUvi = 14 wgUvi
cÉkg² GZ, 6a2 = 600 Avgiv Rvwb,
ev, a2 = 100 e†Gî A¯¦wjÆwLZ eGMÆi KGYÆi Š`NÆÅ e†îwUi eÅvGmi mgvb|
a = 10 myZivs eMÆGÞòwUi KYÆ = 14 wgUvi
NbKwUi KGYÆi Š`NÆÅ = a 3 wgUvi
awi, eGMÆi ‰K evüi Š`NÆÅ a ‰KK
= 10 3 wgUvi eGMÆi KYÆ = 2a ‰KK
= 17.32 wgUvi (cÉvq) (Ans.) cÉkg² GZ, 2a = 14
L ˆ`Iqv AvGQ, NbeÕ§i Š`NÆÅ, cÉÕ© I DœPZvi AbycvZ
14
16 : 15 : 12 ev, a =
2
‰es NbeÕ§wUi Š`NÆÅ 100 wgUvi| 14 2
awi, AvqZvKvi NbeÕ§wUi Š`NÆÅ, cÉÕ© I DœPZv h^vKÌGg 16x, ev, a = 2
15x I 12x wgUvi| a = 7 2 wgUvi = 9.899 wgUvi (cÉvq)
cÉkg² GZ, 16x = 100 eMÆwUi evüi Š`NÆÅ = 9.899 wgUvi
100 eMÆwUi cwimxgv = 4 9.899 = 39.596 ˆm. wg. (cÉvq) (Ans.)
ev, x = 16
x = 6.25 M e†îwUi eÅvmvaÆ r = 7 wgUvi
[‘L’ ˆ^GK]
NbeÕ§i cÉÕ©, 15x = 15 6.25 = 93.75 wgUvi e†îwUi ˆÞòdj = r2 eMÆ ‰KK
‰es DœPZv, 12x = 12 6.25 = 75 wgUvi = (7)2 eMÆ wgUvi
NbeÕ§wUi mgMÉZGji ˆÞòdj
= 49 eMÆ wgUvi
= 2(100 93.75 + 93.75 75 + 100 75) eMÆ wgUvi
Avevi, ˆhGnZz e†Gîi cwiwa = mgevü wòfzGRi cwimxgv
= 47812.5 eMÆwgUvi (Ans.)
mgevü wòfzGRi cwimxgv = 2 7 wgUvi = 14 wgUvi
M ˆ`Iqv AvGQ, e†Gîi cwiwa 220 wgUvi
awi, e†Gîi eÅvmvaÆ = r ‰es ABCD eMÆGÞòwU H e†Gî A¯¦wjÆwLZ awi, mgevü wòfzGRi evüi Š`NÆÅ a
Avgiv Rvwb, A B cwimxgv = 3a
e†Gîi cwiwa = 2r ‰KK 3a = 14
cÉkg² GZ, 2r = 220 O 14
a=
220 3
ev, r=
2
= 35.014 wgUvi (cÉvq) D C
Avgiv Rvwb,
e†Gîi eÅvm, AC = 2r = 2 35.014 = 70.028 wgUvi
3
‰Lb, ABCD eˆMÆi KYÆ, AC = d ‰es evüi Š`NÆÅ mgevü wòfzGRi ˆÞòdj = 4 a2 eMÆ ‰KK
a nˆj, d = 2a
3 142
d 70.028 =
4 3
eMÆ ‰KK
a= = = 49.52 wgUvi (cÉvq)
2 2
3 1962
eMÆwUi ˆÞòdj = a2 eMÆ ‰KK =
4
9
eMÆ ‰KK
= (49.52)2 eMÆwgUvi
492
= 2452.23 eMÆwgUvi (cÉvq) (Ans.) = eMÆ ‰KK
3 3
6 bs cÉGk²i mgvavb e†î I mgevü wòfzGRi ˆÞòdGji AbycvZ,
K ˆ`Iqv AvGQ, mgevü wòfzGRi cwimxgv = 12 ˆm.wg.
492
12 = 49 :
mgevü wòfzRwUi cÉwZ evüi Š`NÆÅ = 3 = 4 ˆm. wg. 3 3
= 3 3 : (Ans.)
3
ˆÞòdj = 4 42 = 4 3 eMÆ ˆm. wg. (Ans.)
7 bs cÉGk²i mgvavb
L awi, e†îwUi eÅvmvaÆ = r [Mvwoi PvKv ˆh e†î wbG`Æk KGi]
K e†Gîi eÅvm = 14 ˆm.wg.
e†îwUi cwiwa = 2r e†Gîi
14
eÅvmvaÆ, r = 2 ˆm.wg. = 7 ˆm.wg.
kZÆgGZ, 2r = 44
44 22 e†Gîi ˆÞòdj = r2 = 3.1416 72 eMÆ ˆm.wg.
ev, r = 2 r = 7 [hLb = 7 ]
= 153.94 eMÆ ˆm.wg. (cÉvq) (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 91
L
A 30 ˆm. wg. = 45(45 30) (45 28) (45 32) eMÆ ˆm. wg.
D
= 45 15 17 13 eMÆ ˆm.wg.
= 386.23 eMÆ ˆm.wg. (cÉvq)
O
E
‰LvGb,
B F C mvgv¯¦wiK ABCD ‰i ˆÞòdj = 2 ABD ‰i ˆÞòdj
mvgv¯¦wiKwUi ˆÞòdj = 2 ABD ‰i ˆÞòdj
gGb Kwi, ABCD mvgv¯¦wiGKi BD I AC KYÆ«¼q ciÕ·iGK
= 2 386.23 eMÆ ˆm.wg.
O we±`yGZ mgw«¼LwíZ KGiGQ| BD > AC|
= 772.46 eMÆ ˆm.wg. (cÉvq)
wPGò, BC = 30 ˆm.wg., AC = 32 ˆm.wg. ‰es AB = 28 ˆm.wg.
mylg lofzGRi ˆÞòdj 772.46 eMÆ ˆm.wg.
ABC ‰i AaÆcwimxgv,
30 + 32 + 28 90 ‰Lb, mylg lofzGRi evüi Š`NÆÅ a nGj,
S=
2
=
2
= 45 ˆm.wg. 3 3 3
ˆÞòdj = 6 4 a2 eMÆ ‰KK = 2 a2 eMÆ ‰KK
ˆÞò ABC ‰i ˆÞòdj = s(s a) (s b) (s c) eMÆ ‰KK
= eMÆ ˆm.wg.
45(45 30) (45 32) (45 28) 3 3 2
a = 772.46
2
= 45 15 13 17 eMÆ ˆm.wg. = 149175 eMÆ ˆm.wg. 772.46 2
= 386.23 eMÆ ˆm.wg. ev, a2 =
3 3
AF BC ‰es DE ewaÆZ BC AuvwK| ev, a2 = 297.32
‰Lb ABF I DCE ‰ a = 17.243 ˆm.wg. (cÉvq)
ABF = DCE [Abyi…c ˆKvY] mylg lofzGRi evüi Š`NÆÅ 17.243 ˆm.wg. (cÉvq) (Ans.)
BFA = CED = 1 mgGKvY 8 bs cÉGk²i mgvavb
‰es AB = DC [mvgv¯¦wiGKi wecixZ evü] K gGb Kwi, ‰KwU mgw«¼evü wòfzGRi f„wg, b = 60 ˆm.wg.
ABF CDE
‰es mgvb mgvb evüi Š`NÆÅ a = 50 ˆm.wg.
AF = DE ‰es BF = CE
1 1 mgw«¼evü wòfzRwUi ˆÞòdj = b 4a2 b2 eMÆ ˆm.wg.
Avevi, ˆÞò ABC = 2 BC AF = 2 30 AF eMÆ ˆm.wg. 4
60
= 4 502 602
= 15 AF eMÆ ˆm.wg. 4
15 AF = 386.23 = 15 4 2500 3600
386.23
ev, AF =
15
= 25.75 ˆm.wg. = 15 10000 3600
= 15 6400
DE = 25.75 ˆm.wg.
= 15 80
wc^vGMvivGmi Dccv`Å AbymvGi, AB2 = AF2 + BF2 = 1200 eMÆ ˆm.wg. (Ans.)
ev, BF2 = AB2 AF2 = 282 (25.75)2 C
L
D
= 120.94
BF = 11 ˆm.wg.
(cÉvq)
CE = 11 ˆm.wg. (cÉvq) ˆm.wg.
26 ˆm.wg. O 28
BE = BC + CE = (30 + 11) = 41 ˆm.wg.
‰Lb, mgGKvYx BDE ‰,
BD2 = BE2 + DE2 = (41)2 + (25.75)2 A F B E
= 1681+ 663.06 = 2344.06 30 ˆm.wg.
BD = 48.42 ˆm.wg. (cÉvq)
Aci KGYÆi ˆ`NÆÅ 48.42 ˆm.wg. (cÉvq) (Ans.) gGb Kwi, ABCD mvgv¯¦wiGKi AC I BD KYÆ«¼q ciÕ·iGK
M gGb Kwi, ABCD
D C O we±`yGZ mgw«¼Lw´£Z KGiGQ| AC > BD
mvgv¯¦wiGKi AB = 30 ˆm.wg. wPGò, AB = 30 ˆm.wg., BD = 28 ˆm.wg. ‰es AD = 26 ˆm.wg.
AD = 28 ˆm.wg. 30 + 28 + 26
A B ABD ‰i AaÆ cwimxgv, s = 2
ˆm.wg.
‰es KYÆ, BD = 32 ˆm.wg.
84
ABD ‰i AaÆcwimxgv, s =
30 + 28 + 32
ˆm.wg. =
2
ˆm.wg. = 42 ˆm.wg.
2
= 45 ˆm.wg. ˆÞò ABD ‰i ˆÞòdj
ABD ‰i ˆÞòdj = s(s a) (s b) (s c) eMÆ ‰KK
= s.(s AB) (s AD) (s BD) = 42(42 30) (42 28) (42 26) eMÆ ˆm.wg.
92 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
= eMÆ ˆm.wg.
42 12 14 16 x=1 A^ev, x = 3 = 7.67 (cÉvq)
23
= 112896 eMÆ ˆm.wg. = 336 eMÆ ˆm.wg.
wK¯§ evÝwUi KvGVi cyi‚Z½ Zvi evBGii wZbwU cwigvGci
DF AB ‰es CE ewaÆZ AB AuvwK|
ˆKvbwUi ˆPGqB eo nGZ cvGi bv| x 7.67
‰Lb ADF I BCE ‰
evÝwUi KvGVi cyi‚Z½ 1 ˆm.wg.| (Ans.)
DAF = CBE [Abyi…c ˆKvY]
9 bs cÉGk²i mgvavb
AFD = BEC = 1 mgGKvY
‰es AD = CB [mvgv¯¦wiGKi wecixZ evü] K mylg eüfzGRi `yBwU ŠewkÓ¡Å wbÁ²i…c:
ADF BCE (i) n msLÅK evüwewkÓ¡ mylg eüfzGRi ˆK±`Ê I kxlÆwe±`yàGjv
DF = CE ‰es AF = BE ˆhvM KiGj n msLÅK mgw«¼evü wòfzR Drc®² nq|
1 (ii) n msLÅK evü wewkÓ¡ mylg eüfzGRi cÉwZwU kxlÆ ˆKvGYi
Avevi, ˆÞò ABD = 2 AB DF
(n 2) 180
1 gvb n
|
= 30 DF
2 L
E
= 15 DF
F D
cÉkg² GZ, 15DF = 336
336
ev, DF = 15 ˆm.wg. = 22.4 ˆm.wg. a
DF = CE = 22.4 ˆm.wg. G a
C
ADF mgGKvYx wòfzGR AwZfzR AD = 26 ˆm.wg., O
+ 4x2 131 = 0 h
ev, 2
12x 104x + 92 = 0 A N B
mµ¦`k AaÅvq
cwimsLÅvb
1 bs cÉGk²i mgvavb 2 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆK±`Êxq cÉeYZv : AwebÅÕ¦ DcvîmgƒnGK gvGbi KÌgvbymvGi
K mviwY ˆ^GK ˆ`Lv hvq, MYmsLÅv meÆvwaK 22 AvGQ (61 70)
mvRvGj Dcvîmgƒn gvSvgvwS ˆKvGbv gvGbi KvQvKvwQ cƒéxf„Z ˆkÉwYGZ|
nq| eÕ§Z DcvîmgƒGni gvSvgvwS ev ˆK±`Êxq gvGbi w`GK cÉPziK ˆkÉwY (6170)|
cyéxf„Z nIqvi ‰B cÉeYZvGKB eGj ˆK±`Êxq cÉeYZv| 61 + 70
cÉPziK ˆkÉwYi gaÅgvb = = 65.5 (Ans.)
2
mvaviYZ ˆK±`Êxq cÉeYZvi cwigvc nGjv: 1. MvwYwZK Mo, 2.
L gaÅK wbYÆGqi mviwY:
gaÅK ‰es 3. cÉPziK|
ˆkÉwY eÅvwµ¦ MYmsLÅv KÌgGhvwRZ MYmsLÅv
L mswÞµ¦ c«¬wZGZ Mo wbYÆGqi mviwY:
31 40 4 4
ˆkÉwY avc wePzÅwZ
MYmsLÅv 41 50 8 12
ˆkÉwY eÅvwµ¦ xi a iui
gaÅgvb, xi i ui =
h
51 60 12 24
61 70 22 46
5055 52.5 6 3 18
71 80 5 51
5661 58.5 8 2 16
81 90 7 58
6267 64.5 15 1 15
n = 58
6873 70.5a 19 0 0
n 58
7479 76.5 12 1 12 ‰LvGb, n = 58 = = 29
2 2
8085 82.5 8 2 16
A^Ævr, gaÅK nGjv 29 Zg cG`i gvb|
8691 88.5 7 3 21
29 Zg cG`i AeÕ©vb nGe (6170) ˆkÉwYGZ|
n = 75 iui = 0
gaÅK ˆkÉwY nGjv (6170)|
iui
Mo, x̄ = a + h myZivs L = 61, Fc = 24, fm = 22, h = 10
n
0
= 70.5 + 6 = 70.5 (Ans.)
75
(n )
gaÅK = L = 2 Fc h = 61 + (29 24) 10
fm 22
M AvqZGjL AâGbi mviwY:
= 61 + 5
10
= 61 + 2.27 = 63.27 (Ans.)
22
ˆkÉwY eÅvwµ¦ AwewœQ®² ˆkÉwYeÅvwµ¦ MYmsLÅv
5055 49.555.5 6
M AwRf ˆiLv Aâb:
5661 55.561.5 8 ‘L’ ‰i MYmsLÅv wbGekb mviwY eÅenvi KGi,
6267 61.5 67.5 15 x-AÞ eivei QK KvMGRi cÉwZ NiGK ˆkÉwY eÅeavGbi
6873 67.5 73.5 19 DœPmxgvi 1 ‰KK ‰es y-AÞ eivei QK KvMGRi cÉwZ
7479 73.5 79.5 12 NiGK KÌgGhvwRZ MYmsLÅvi 1 ‰KK aGi cÉ`î DcvGîi
8085 79.585.5 8 AwRf ˆiLv AuvKv nGjv| gƒjwe±`y ˆ^GK 30 chƯ¦ NiàGjv AvGQ
8691 85.591.5 7 eySvGZ fvOv wPn× eÅenvi Kiv nGqGQ|
QK KvMGR X-AÞ eivei Þz`ËZg eGMÆi cÉwZ 5 evüi Š`NÆÅGK 65
Y
AwewœQ®² ˆkÉwYmxgvi 6 ‰KK ‰es Y-AÞ eivei cÉwZ 1 evüi 60
25
Y 40
20 35
30
MYmsLÅv
15
25
20
10
15
5
10
5
O
49.5 55.5 61.5 67.5 73.5 79.5 85.5 91.5 X
0 30 40 50 60 70 80 90 X
AwewQ®² ˆkÉwYmxgv
ˆkÉwY eÅeavGbi DœPmxgv
wPò: AvqZGjL wPò: AwRf ˆiLv
96 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
3 bs cÉGk²i mgvavb 4 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆ`Iqv AvGQ, L = 61
K Abym®¬vbvaxb AwebÅÕ¦ Dcvîmgƒn gvGbi KÌgvbymvGi mvRvGj,
f1 = 2 Dcvîmgƒn gvSvgvwS ˆKvb gvGbi KvQvKvwQ cywéf„Z nq|
f2 = 6
h = 10 Avevi AwebÅÕ¦ Dcvîmgƒn MYmsLÅv wbGekb mviwYGZ
Avgiv Rvwb, cÉPziK = L + f1 h DcÕ©vcb Kiv nGj gvSvgvwS ‰KwU ˆkÉwYGZ MYmsLÅvi cÉvPzhÆ
f1 + f2 ˆ`Lv hvq| eÕ§Z DcvîmgƒGni ˆKw±`Êq gvGbi w`GK cywéf„Z
2
= 61 + 10 nIqvi ‰B cÉeYZvB nGjv ˆK±`Êxq cÉeYZv| ˆK±`Êxq cÉeYZv
2+6
= 61 + 2.5 wZbwU h^vKÌGg: (1) MvwYwZK Mo, (2) gaÅK, (3) cÉPziK|
= 63.5 (Ans.) L cË`î DcvGîi meÆwbÁ² bÁ¼i = 61 ‰es mGeÆvœP bÁ¼i = 99
L mswÞµ¦ c«¬wZGZ Mo wbYÆGqi MYmsLÅv wbGekb mviwY:
cwimi = (99 61) + 1 = 39
avc wePzÅwZ 39
ˆkÉwY MYmsLÅv ˆkËwY eÅeavb 5 aGi ˆkÉwYmsLÅv = 5 = 8wU
ˆkÉwY eÅvwµ¦ x −a iui
gaÅgvb, xi i ui = i
h
ˆkÉwY ˆkÉwY UÅvwj MYmsLÅv avc iui
41 45 43 4 3 12
46 50 48 6 2 12
eÅvwµ¦ gaÅgvb i wePzÅwZ
53 12 xi ui =
51 55 1 12
xi a
56 60 58a 20 0 0
h
61 65 63 15 1 15
68 13 2 26 6165 63 ||| 3 3 9
66 70
6670 68 ||||| 6 2 12
n = 70 fi ui = 5
fi u i 7175 73 ||||| 6 1 6
5
Mo, −
x=a+ h = 58 + 5 7680 78(a) |||||||| 9 0 0
n 70
= 58 + 0.357 = 58.357 (cÉvq) (Ans.) 8185 83 |||||||| 9 1 9
8690 88 ||| 3 2 6
M MYmsLÅv eüfzR AâGbi RbÅ cÉGqvRbxq mviwY:
9195 93 || 2 3 6
ˆkÉwY eÅvwµ¦ ˆkÉwY gaÅwe±`y MYmsLÅv
96100 98 || 2 4 8
41 45 43 4
n = 40 iui
46 50 48 6
=2
51 55 53 12
iui 2
56 60 58 20 Mo, x = a + h = 78 + 5 = 78.25 (Ans.)
63 15 n 40
61 65
66 70 68 M MYmsLÅv eüfzR AâGbi RbÅ cÉGqvRbxq mviwY:
13
‰Lb QK KvMGR x-AÞ eivei cÉwZ NiGK ˆkÉwY gaÅwe±`yi 1 ˆkÉwY eÅvwµ¦ ˆkÉwY MYmsLÅv
‰KK aGi ‰es y-AÞ eivei cÉwZ 2 NiGK MYmsLÅvi 1 gaÅwe±`y
‰KK aGi MYmsLÅv eüfzR Aâb Kiv nGjv| gƒjwe±`y ˆ^GK 6165 63 3
6670 68 6
38 chƯ¦ NiàGjv AvGQ ˆevSvGZ fvOv wPn× eÅenvi Kiv nGqGQ|
Y
7175 73 6
7680 78 9
8185 83 9
8690 88 3
9195 93 2
96100 98 2
MYmsLÅv
15
‰Lb QK KvMGR x-AÞ eivei cÉwZ NiGK ˆkÉwY gaÅwe±`yi 1
‰KK aGi ‰es y-AÞ eivei cÉwZ 2 NiGK MYmsLÅvi 1
‰KK aGi MYmsLÅv eüfzR Aâb Kiv nGjv| gƒjwe±`y ˆ^GK
10 58 chƯ¦ NiàGjv AvGQ ˆevSvGZ fvOv wPn× eÅenvi Kiv nGqGQ|
10
MYmsLÅv
5
5
0
0 38 43 48 53 58 63 68 73 73 X 58 63 68 73 78 83 88 93 103 X
ˆkÉwY gaÅwe±`y ˆkÉwY gaÅwe±`y
wPò: MYmsLÅv eüfzR wPò : MYmsLÅv eüfzR
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 97
5 bs cÉGk²i mgvavb ‰LvGb, n = 35
K DcvîmgƒGni mGeÆvœP gvb = 56 ‰es meÆwbÁ² gvb = 40
n + 1 35 + 1
= = 18
cwimi = 56 – 40 + 1 = 17 (Ans.) 2 2
L cÉ`î DcvGîi cwimi 17
A^Ævr, gaÅK nGjv 18-Zg cG`i gvb|
ˆkÉwY eÅeavb 5 aGi ˆkÉwYmsLÅv =
17
= 3.4 4 18-Zg cG`i AeÕ©vb nGe (2226) ˆkÉwYGZ|
5
gaÅK ˆkÉwY nGjv (2226)|
mswÞµ¦ c«¬wZGZ Mo wbYÆGqi mviwY:
myZivs L = 22, FC = 12, fm = 10, h = 5
ˆkÉwY ˆkÉwY MYmsLÅv avc wePzÅwZ
gaÅgvb UÅvwj
eÅvwµ¦
xi
i
x –a
ui = i
h
iui
gaÅK, = L + (n2 F ) fhc
m
10
5
10
MYmsLÅv
0
39.5 44.5 49.5 54.5 X
AwewœQ®² ˆkÉwYeÅvwµ¦ 5
wPò: AvqZGjL
6 bs cÉGk²i mgvavb
K cÉ`î mviwYGZ MYmsLÅv meÆvwaK 10 AvGQ (22 26) ˆkÉwYGZ|
0
4 9 14 19 24 29 34 39 X
cËPziK ˆkÉwY (22 26)| ˆkÉwY gaÅwe±`y
cÉPziK ˆkÉwYi wbÁ²mxgv 22| (Ans.) wPò: MYmsLÅv eüfzR
L gaÅK wbYÆGqi mviwY:
ˆkÉwYeÅvwµ¦ MYmsLÅv KÌgGhvwRZ MYmsLÅv
711 2 2 7 bs cÉGk²i mgvavb
1216 4 6 K cÉ`î wPò nGZ cvB,
1721 6 12
1g ˆkÉwYwUi gaÅgvb = 45 (Ans.)
2226 10 22
2731 7 29
‰es ˆkl ˆkÉwYwUi MYmsLÅv = 5 (Ans.)
3236 4 33 L cÉ`î wPò nGZ cvB, ˆkÉwYeÅvwµ¦ = (45 35) = 10
3741 2 35 cÉ^g ˆkÉwYi wbÁ²mxgv = 45 5 = 40
n = 35 ‰es DœPmxgv = 45 + 5 = 50
98 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
gaÅK wbYÆGqi RbÅ cÉGqvRbxq mviYx: 8 bs cÉGk²i mgvavb
ˆkÉwY eÅvwµ¦ MYmsLÅv KÌgGhvwRZ MYmsLÅv K ‰LvGb, mGeÆvœP cÉvµ¦ bÁ¼i = 95
15 15
‰es meÆwbÁ² cÉvµ¦ bÁ¼i = 40
40 50
cwimi = (95 – 40) + 1 = 55 + 1 = 56
50 60 30 45 56
25 70 ˆkÉwYeÅwµ¦ 10 aGi ˆkÉwYmsLÅv = = 5.6 6wU
60 70 10
70 80 35 105 ˆkÉwYeÅwµ¦ 10 aGi MYmsLÅv wbGekb mviwY:
80 90 30 135 ˆkÉwY eÅwµ¦ UÅvwj wPn× MYmsLÅv KÌgGhvwRZ MYmsLÅv
40 49 |||| 4 4
90 100 15 150
50 59 |||| 5 9
100 110 5 155 60 69 |||| 5 14
n = 155 70 79 |||| 4 18
n + 1 155 + 1 80 89 |||| 4 22
‰LvGb, n = 155 = = 78 90 99 ||| 3 25
2 2
A^Ævr, gaÅK nGjv 78-Zg cG`i gvb| ˆgvU n = 25
L mswÞµ¦ c«¬wZGZ Mo wbYÆGqi mviwY:
78-Zg cG`i AeÕ©vb nGe (70 80) ˆkÉwYGZ|
ˆkÉwY eÅvwµ¦ ˆkÉwY gaÅgvb MYmsLÅv ui = i
x a
gaÅK ˆkÉwY nGjv (70 80)| fiui
xi fi h
myZivs L = 70, FC = 70, Fm = 35, h = 10 4049 44.5 4 2 8
n h 5059 54.5 5 1 5
gaÅK = L + ( )
2
FC
fm 6069 64.5 a 5 0 0
10 7079 74.5 4 1 4
= 70 +
(1552 70) 35 = 72.14 (cÉvq) (Ans.) 8089 84.5 4 2 8
M AwRf ˆiLv Aâb:
9099 94.5 3 3 9
n = 25 fiui = 8
‘L’ ˆ^GK cÉvµ¦ mviwY Abyhvqx,
f u 8
x-AÞ eivei QK KvMGRi cÉwZ NiGK ˆkÉwY eÅeavGbi wbYÆGqi Mo, x = a + i i h = 64.5 + 10
n 25
DœPmxgvi 2 ‰KK ‰es y-AÞ eivei QK KvMGRi cÉwZ NiGK 80
= 64.5 + = 67.7 (Ans.)
KÌgGhvwRZ MYmsLÅvi 2 ‰KK aGi cÉ`î DcvGîi AwRf ˆiLv 25
M AvqZGjL AâGbi mviwY:
AuvKv nGjv| gƒjwe±`y ˆ^GK 40 chƯ¦ NiàGjv AvGQ eySvGZ fvOv
ˆkÉwY eÅvwµ¦ AwewœQ®² ˆkÉwYeÅvwµ¦ MYmsLÅv
wPn× eÅenvi Kiv nGqGQ| 4049 39.549.5 4
Y 5
5059 49.559.5
160
6069 59.569.5 5
150 7079 69.579.5 4
8089 79.589.5 4
140
9099 89.599.5 3
130
QK KvMGR X-AÞ eivei Þz`ËZg eGMÆi cÉwZ 1 evüi Š`NÆÅGK
120 AwewœQ®² ˆkÉwY mxgvi 2 ‰KK ‰es Y-AÞ eivei cÉwZ 2 evüi
110 Š`NÆÅGK MYmsLÅvi 1 ‰KK aGi AvqZGjL Aâb Kiv
nGqGQ| gƒjwe±`y ˆ^GK 39.5 chƯ¦ NiàGjv AvGQ eySvGZ fvãv
MYmsLÅv
100
wPn× eÅenvi Kiv nGqGQ|
90 Y
KÌgGhvwRZ
80
70
60
105
50
MYmsLÅv
40
30 5
20
10
0
0 40 50 60 70 80 90 100 110 120 X 39.5 49.5 59.5 69.5 79.5 89.5 X
ˆkÉwY DœPmxgv
AwewœQ®² ˆkÉwYmxgv
wPò: AwRf ˆiLv wPò: AvqZGjL
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ 99
9 bs cÉGk²i mgvavb cÉPziK = L +
f1
h = 56 +
10
5
f1 + f2 10 + 5
K cÉ`î Z^ÅwU ‰KwU AwebÅÕ¦ Dcvî|
50
‰KwU ˆkÉwYi MYmsLÅv «¼viv H ˆkÉwYGZ DcvGîi hZàGjv gvb = 56 + = 56 + 3.33
15
A¯¦fzÆÚ nq Zvi msLÅv wbG`Æk KGi| = 59.33 (cÉvq) (Ans.)
L ‰LvGb, meÆwbÁ² cÉvµ¦ bÁ¼i = 32 ‰es mGeÆvœP cÉvµ¦ bÁ¼i = 98
M AvqZGjL AâGbi mviwY:
cwimi = (98 – 32) + 1 = 66 + 1 = 67 ˆkÉwY eÅvwµ¦ AwewœQ®² ˆkÉwYeÅvwµ¦ MYmsLÅv
67
ˆkÉwYeÅvwµ¦ 10 aGi ˆkÉwYmsLÅv = 10 = 6.7 46 50 45.5 50.5 5
51 55 50.5 55.5 10
A^Ævr ˆkÉwYmsLÅv nGe 7|
56 60 55.5 60.5 20
MwYGZ cÉvµ¦ bÁ¼Gii MYmsLÅv wbGekb mviwY:
61 65 60.5 65.5 15
ˆkÉwYeÅvwµ¦ UÅvwj wPn× MYmsLÅv
66 70 65.5 70.5 10
30 39 ||| 3
|||| 5
QK KvMGR X-AÞ eivei Þz`ËZg eGMÆi cÉwZ 2 evüi Š`NÆÅGK
40 49
50 59 |||| || 7
AwewœQ®² GkÉwY mxgvi 1 ‰KK ‰es Y-AÞ eivei cÉwZ 2 evüi
60 69 |||| |||| ||| 13 Š`NÆÅGK MYmsLÅvi 1 ‰KK aGi AvqZGjL Aâb Kiv
70 79 |||| |||| 10 nGqGQ| gƒjwe±`y ˆ^GK 45.5 chƯ¦ NiàGjv AvGQ eySvGZ fvOv
80 89 |||| || 7 wPn× eÅenvi Kiv nGqGQ|
90 99 |||| 5
Y
ˆgvU 50
h fiui 20
30 39 34.5 3 3 9
40 49 44.5 5 2 10
50 59 54.5 7 1 7 15
60 69 64.5 = a 13 0 0
70 79 74.5 10 1 10
10
80 89 84.5 7 2 14
90 99 94.5 5 3 15
ˆgvU n = 50 fiui = 13
5
fiui
Mo,
x=a+ h
n
13
= 64.5 + 10 0
45.5 50.5 55.5 60.5 65.5 X
50
= 67.1 (Ans.) AwewœQ®² ˆkÉwYmxgv
10 bs cÉGk²i mgvavb wPò: AvqZGjL
n h
K gaÅK = L +
( 2
Fc )
fm 11 bs cÉGk²i mgvavb
‰LvGb, L = gaÅK ˆkÉwYi wbÁ²mxgv K cÉ`î Dcvî mgƒnGK gvGbi Ea»KÌGg mvwRGq cvB,
n = ˆgvU MYmsLÅv 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14
Fc = gaÅK ˆkÉwYi cƒeÆeZÆx ˆkÉwYi KÌgGhvwRZ MYmsLÅv ‰LvGb, ˆgvU Dcvî msLÅv, n = 8; hv ˆRvo msLÅv
h = ˆkÉwY eÅeavb n n
2 + 2 + 1 Zg c`
fm = gaÅK ˆkÉwYi MYmsLÅv .
gaÅK =
2
L cÉ`î MYmsLÅv wbGekb mviwYGZ MYmsLÅv meÆvwaK 20 AvGQ
8 8
(56 60) ˆkÉwYGZ| 2 + 2 + 1 Zg c`
.
cÉPziK ˆkÉwY (56 60) =
2
myZivs L = 56 4 Zg c` + 5 Zg c`
=
f1 = 20 10 = 10 2
f2 = 20 15 = 5 10 + 11 21
= = = 10.5 (Ans.)
h=5 2 2
100 cvGéix ‰m‰mwm ˆÕ·kvj mvwµÏGg´Ÿ MwYZ
L mswÞµ¦ c«¬wZGZ Mo wbYÆGqi mviwY:
3140 30.540.5 17
ˆkÉwY ˆkÉwY gaÅgvb MYmsLÅv avc wePzÅwZ fiui 4150 40.550.5 23
7180 75.5 3 3 9
n = 80 fi ui = 32
f u 20
Mo, −x = a + ni i h
MYmsLÅv
15
32
= 45.5 + 10
80
10
= 45.5 4
= 41.5 (Ans.) 5