/--

l':~v ,salvia s,~q -/(e,,bcujcU., f/,1,N)t<

,
1 ZOOf.- I u. }\.Jd-'t'; - ', ' ,,.
. -. __
lj~t,.

lj f--q/'\ bv/: f+r-keof Jl

0 1--00f 1J2e No :/Y.13.8.Q,1........ .... .
cf1J•,1 f-t < (.Jç,'ffa [6-~3 } No
No
OYUNLARINDA GÜLDÜRÜSÜ
----· *
Kerem

Bugünkü Aristophanes'in üç oyununu, Sabahattin ve Azra

Erhat Oyunlar/ diye nitelendirilen Kömürcüler, ve Lysistrata
• I

Aristoteles'in yer alan kimi bilgi ve

üzere, Aristoteles Estetik biliminin kurucu
ve tragedya ve komedya türlerine dair bilinen ilk bilgileri içeren ünlü eseri
Aristophanes'in bir sonra kaleme Bu durum,
Aristoteles'in sadece bu Aristophanes ' in ve sonraki komedya
da biliyor gösterir. Elbette ki, onun tragedya ve
komedya' ya dair büyük oranda içinde yer toplumsal ortam ile etik ve politika
konusundaki felsefi fikirlerinin etkisi Ancak, an bizim elimizde
bulunanla büyüklükte bir veri
dikkate gerektirir. Bu yüzden, Aristophanes' in güldürüsünü
Aristoteles'in temel incelemek, onun Antik Yunan
içerisindeki konumunu ve güldürüsünün özgün niteliklerini

Aristoteles merkezine olarak ancak

belli yerlerinde, komedyaya dair sonradan kural yerine geçecek ve
da üç temel bulunur. Bunlardan ilki,
ikincisi üçüncüsü ise komedya
üçüncü ve dördüncü bölümlerinde yer alan
ve çevirisinden nakledecek olursak
söyler Aristoteles; birincisi, "komedya, phallos ve ikincisi,
komödiant yani köyleri
iddia ederler2 • Bu iki bir Komedya da,

• Yrd. Doç. Dr.; Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tiyatro ve Dramaturji Bölümü

1 Aristophanes, çev: Azra Erhat, Sabahattin Hürriyet 1975
2 Aristoteles, Poetika, çev: 6. bs., Remzi Kitabevi, 1995, s. 15 ve 19
 tragedya gibi**, Dionysos için ve bereketi yüceltme
ayinlerinden ve Antik Yunan Kent Devletleri'!).d~
bir içerisinde düzene önce gezginci topluluklar icra edilir.
Aristophanes'in kimi unsurlar da bu ve
Aristoteles'in niteliktedir. Kömürcüler oyununun karakteri
Dikaiopolis, kendisi için bir sonra, ailesiyle birlikte phallos
söylenen bir Dionysos düzenler. taraftan, içinde gündelik karikatürize tiplerin ve
alay konusu edilen Hermes, Ares, Zeus gibi mitolojik figürlerin bütün bu oyunlar
zamanda cinsel ve gibi yiyip içmenin üzerine birer övgü ve
güzelleme Ancak, daha da önemlisi, Aristophanes'in oyununun
parabasis'inde koroya sözlerde gizlidir:

büyük bir övgüye hak

--
o vazgeçirdi çünkü bu yurdun komedya
söyler sizin

alaya almaktan, bit pire ile

Neydi o ekmekleri habire yutan Herakles'ler?
Neydi o dayak yiyen, köleler?

son bu safsatalara, bu kaba saba komikliklere,

Koskoca, bir olarak
Güzel sözler, derin ince nüktelerle onu. 3

Koronun bu sözleri, içinde parabasis'e özgü bir miktar böbürlenme da,

bir yönden, tragedya formunun Aiskhylos ve Sophocles'in
rolün bir benzerinin komedya için Aristophanes gösterir.
Aristophanes, gezginci karikatürize edilmiJ gündelik tiplemeler ve mitolojik
karakterlerin alaya Dionysos ayinlerinin kökensel
niteliklerini de koruyarak bir ilk ve tek
Aristophanes'in bunu ve kuran
unsuru ise durumlarda ve üslupta aramak gerekir.

•• törenden gösteriye ve gezginci etkinliklerinden forma konusunda

bir özet için, bkz. George Thomson, Aiskhylos ve Atina, çev: Mehmet H. Paye!
Mart 1990, s. 225-229
3 Aristophanes, çev: Azra Erhat, Sabahattin Hürriyet
1975,s.118
/ O, 1920'lerin ünlü Sovyet yönetmeni Yevgeni Vaktangov'un "fantastik
gerçekçilik" tabiriyle ifade bir güldürüsünü Andre
da gibi, Aristophanes'in "saçma bir durumdan, toplumsal
ya da ahlaki denge meydan okuyan bir durumdan yola bir komedisi yok
gibidir"4 . Kömürcüler'de bir kendisi için bir imzalar
ve bütün kent yüzünden bir tek onun evinde ziyafet kurulur;
oyununun karakteri Trygaios bir Kantharos' a (yani, tezek binerek
Olympos'ta, tutsak durumdaki Lysistrata, Atina ve Sparta
her iki ülkenin de cinsel perhiz uygulamaya ikna ederek
sona erdirir. Ancak, fantastik ve durumlarla temsil edilen bu
dünya, oyunun içindeki onu ve rasyonel bir biçimde sayesinde,
Böylelikle, saçma ve fantastik içinde
kendi ona çözüm üretmeye güçlü bir ifade
olarak ve güldürü bir biçimde kesinlikle
Aristophanes'e özgüdür ve bu yönüyle, 20. Absürd güldürüsüne giden yolda ilk
söylenebilir.

Bununla birlikte, temsil edilmesine

güldürü Aristoteles'in dönemine Onun komedya,
Menandros'un temsilcisi ve kusurlu güldürüsüydü.
Belki de bu yüzden, komedyaya dair ikinci bu türün
Komedya ortalamadan karakterlerin ve gülünç taklidine
gülünç özü soylu ve kusuru içermesidir; fakat komik bir maskenin
çirkin ve kusurlu olmakla birlikte asla veren bir ifadesinin gibi, bu gülünç kusur
da hiçbir hiçbir etkide bulunrnaz 5 .

Aristoteles'in bu ki, kusurun huysuz bir

aksilikleri ya da yol Menandros güldürüsüne
daha uygun Huysuz kusur bizzat tiplemelerin
kendileri çözümlenir. Ancak, Aristophanes'in kusur tek bir
ya da birkaç boyutlarda, toplumsal bir soruna eder. Kusuru
sadece ortalamadan ya da soylu olmayanlar kimi zaman tüm

4 Andre Bonnard, Antik Yunan 2. Cilt, çev: Kerem Kurtgözil, Evrensel Ekim
2004,s.227
5 Aristoteles, Poetika, çev: 6. bs., Remzi Kitabevi, 1995, s. 20
 kimi zaman da bizzat yönetenlerdir. Aristophanes'in bu
kusur, sömürgeci bir ve bütün Yunan devletlerini
sürükleyen, yoluyla para ve iktidar kazanma arzusudur. Aristophanes'in
toplumun bu kusurun pay sahibi
gösterilirler. Kömürcüler'de aksi huylu ve yöneticilerin
yüzünden öfke ve gurura kentliler bu kusura ortak olurlar,
kendisi ise, bol para kazanma ümidiyle bir erine Lamakhos temsil
edilir; oyununda Prasia Megara ve Atina bir dibekte
döverek yok eden bizzat kendisi görünür, destekçileri ise
ispiyonculuktan geçinenlerle aleti Lysistrata'da erkekliktir
kusurun sorumlusu, ve Sparta'nin tüm erkekleridir.

Ne var ki, Aristophanes mutlu son, kusur sahibinin kendisini

düzeltmesiyle nimetlerinin ortaya serilmesi ve
saçma ya da fantastik Dikaiapolis genç
ve güzel yemeklerle keyif çatarken, Lamakhos yaralar ve içinde Trygaios'un
sayesinde, yerine, ise olarak
hale gelir; Atina ve erkekleri bir hafta birlikte
derdiyle iki büklüm

Aristophanes önemli olan, Dikaiopolis, Trygaios ve

çözümler ve düzeltilen kusurlardan çok, seyredenlerin oyunda sergilenenler kendi
Ve bu yüzdendir ki, Aristophanes' in gerçek oyun
karakterleri seyredenlerdir ve onun kusur sahibi olanlar
kaybedenleridir, yani, olmayan köylüler ve

Ama, Aristophanes'in yaratmaya etkiye geçmeden önce,

Aristoteles'in komedyaya son üzerinde durmaya der
Aristoteles dördüncü bölümünde, karakterlerine uygun
olarak iki yön zira ve soylu karakterli ozanlar ahlakça iyi ve soylu
eylemlerini taklit ederler, karakterli ozanlar ise
eylemlerini taklit ederler" 6• Bu göre, birinci türden ozanlar ikinciler
ise üreticileridirler. Aristoteles burada bir kez daha, genellemesini içinde
dönemin

6 a.e.;s.17
 Bir izah etmeye Aristophanes'in
sürmekte olan Peloponnesos yenilgisiyle
demokrasinin rafa komedya üzerindeki etkisini siyasi
ve dini ya da cinsel Bu durum, ilk ortaya
zaten kente girmesi siyasi nedenlerle bulunan ancak
bir halde ve suya sabuna dokunmayan konularla ilgilenilmesi devam
edebilmesi geliyordu. ve soyluluk gibi özgü
yüceltmeyen, tam tersine alaya alan bir Aristoteles'in döneminde, yani
kendisini tam da bu üzerine etmeye bir ya
da ilintilendirilmesi bir Meseleye Aristoteles' in gözüyle
Aristophanes, testi testi içilen ve genç
memelerinden bolca addedilebilir. Ne var ki bunlar,
zamanda, Dionysos ayininin bir ve öykünülecek bir
Aristophanes'in içinde toplum gözlemleri ve ise
sadece ilintilendirilemeyecek ölçüde ciddidir.

yerde ve küfürbaz dil, erkeklerin ve

görülmeleri yüzünden ya da
dizelerde gibi yoksul köylülerin birden bire
hatta nerdeyse trajik denebilecek bir ton

Aman gözüm görmesin

üç tüyü, kaputuyla,

Herkesten evvel kaçar bu horoz,

Bense dikilirim nöbet yerinde
Yurda döndük mü daha neler gelir
dinlemezler, bir daha askere,
üstüne getirirler
Yallah gene sefere bizi,
biri pazara indi mi yiyecek almaya,
Gözü heykelinin levhaya,
Bir de ne görsün: var listede,
döner, gözleri dolar.
Biz köylülerin hali budur
 Bir gün elbet verecekler bunun
Çünkü etmedikleri bize,
Evde aslan tilki kesilenlerin! 7

Brockett'in de gibi, Aristophanes zamanda Antik Yunan en

güçlü ve renkli liriklerinin de Ve "Kömürcüler" oyununun parabasis'inde koronun
sözlerle dile getirir niyetini;

... savunuyor
Güzel mutlu istiyor sizi
Size dalkavukluk etmeden,
sizi
Bütün en iyiyi en güzeli size. 9

Aristoteles' in kendine uygun bir yer edinemese de, Sabahattin

tabiriyle Aristophanes'in onu içerisinde
mümkün olmayan bir komedya Özetle, Gülmecenin
yani Dionysos ayinleriyle ve yan güldürü
"fantastik gerçekçi" durumlar, kimi zaman gezen kimi
zamansa lirik melodiler yaratan dil ve içinde yer ortam ve
ve onun hem en özgün hem de bu günkü güldürüler
ders niteliklerini

Kaynakça:

• ARISTOPHANES, çev: Azra Erhat, Sabahattin

Hürriyet 1/ 75
/

/'
/

7 Aristophanes, çev: Azra Erhat, Sabahattin Hürriyet

1975, s. 136
8 Oscar Gross Brockett, Tiyatro Tarihi, çev: S. Sokullu, T. vd. , Ankara, Dost Kitabevi
2000, s. 33
9 Aristophanes, çev: Azra Erhat, Sabahattin Hürriyet
1975, s.58
• ARISTOTELES, Poetika, çev: 6. bs., Remzi Kitabevi,
1995

• BONNARD, Andre, Antik Yunan 2. Cilt, çev: Kerem Kurtgözü,

Evrensel Ekim 2004

• BROCKETT, Oscar Gross, Tiyatro Tarihi, çev: S. Sokullu, T. vd.,

Ankara, Dost Kitabevi 2000

• THOMSON, George, Aiskhylos ve Atina, çev: Mehmet H. Payel

Y Mart 1990