MADDE

Öğr.Gör.Dr.Seçkiner DÜLGER İRDEM

 Kimya

 Kimya madde ve onun değişimlerinin incelendiği bilim dalıdır.

 Kimya maddeyi, maddenin yapısını, özelliklerini, maddelerin birbirleriyle

etkileşimlerini ve yapısal değişim süreçlerini inceleyen ve bu süreçlerin sistematik
bir biçimde kontrol edilmesine yardımcı olan bir bilim dalıdır.
1. MADDE NEDİR?
 Uzayda yer kaplayan, kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan herşeye madde denir. Örnek: demir,
bakır, taş, toprak, altın vb.

 Maddeler katı, sıvı ve gaz halinde bulunur. Maddenin şekil almış haline de cisim adı verilir.
Bütün maddelerde bulunan özelliğe ortak özellik denir. Bir maddenin yalnız kendine ait
özelliğine ise, ayırt edici özellik denir.
 MADDENİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
KÜTLE
• Cismin değişmeyen madde miktarına kütle denir. ‘m’ semboli ile gösterilir. Bütün
maddelerin bir kütlesi vardır.
• Birimi gram ya da kilogramdır. Kütle, cismin içinde bulunduğu ortama, sıcaklığa
ve basınca bağlı değildir.
• Ağırlık ise gezegenin maddeye uyguladığı kütle çekim kuvvetidir.
• Ağırlık yerçekimi kuvvetine bağlı olarak değişirken kütle aynı değerini korur.
• Kütle ölçümü eşit kollu terazilerle ölçülür.
KÜTLE
 Katıların kütlesi terazi ile ölçülür.

 Sıvıların kütlesini ölçmek için katılardan yararlanırız. Sıvı hâldeki maddelerin

kütlelerini ölçerken içinde bulundukları kapların kütlelerinin bilinmesi gerekir.

 Gazlar, katı ve sıvılara göre çok hafiftirler. Gazların kütlesini ölçmek için katı
maddelerden yararlanılır. Sıkıştırılabildikleri bir kabın içinde olduklarında
tartılabilirler
AĞIRLIK
•Yer çekimi ivmesine göre değişkenlik gösterir. Kütle ve yerçekimi ivmesinin çarpımına
eşittir.
•“G” ya da “W” ile gösterilir ..
Maddenin ağırlığı ile kütlesi arasında
•Formülü: W= m.g ( g= yerçekimi ivmesi) W= m x g şeklinde bir bağıntı vardır

•Belli bir yönü ve doğrultusu olduğu için vektörel bir büyüklüktür.

•Dinamometre ile ölçülür.
•Birimi Newton’dur.
HACİM
• Maddenin uzayda kapladığı yere hacim denir. Katı maddelerin belli bir şekli ve hacmi vardır.

• Sıvı maddelerin belli bir hacimleri olmasına rağmen belirli bir şekilleri yoktur, konuldukları
tabın şeklini alırlar.

• Gazların ise hem belirgin hacimleri hem de belirgin şekilleri yoktur. Konuldukları kapların
hacmini ve şeklini alırlar.

• "V" sembolü ile gösterilir. Düzgün cisimlerin hacmi matematiksel işlemler sonucu
hesaplanırken (Mesela küpün hacmi bir ayrıntının üç kere kendisi ile çarpılması sonucu
bulunur, yani x3), şekli düzgün olmayan cisimlerin hacimleri dereceli silindir yardımıyla
(Kaldırma kuvveti yardımıyla) hesaplanır. SI birim sisteminde hacim birimi m3 tür.
EYLEMSİZLİK
• Eylemsizlik Newton'ın 1. hareket yasasıdır

• Bir maddenin şekil ve hareket durumunu koruma isteğine eylemsizlik denir. Cismin

bulunduğu durumu koruma isteğidir.

• Cisim duruyorsa durmaya devam eder, cisim hareket ediyorsa hareketini sabit hız ile

sürdürür

• Bir maddenin üzerine etkiyen bir dış kuvvet yoksa, madde hareketsiz kalma,
hareketli ise aynı yönde hareketini tek düze olarak sürdürme eğilimindedir. Buna
eylemsizlik denir ve maddenin kütlesiyle doğru orantılıdır.
EYLEMSİZLİK
• Hareketli araçta fren yapılınca yolcuların ileri gitmesi,

• Duran araçta gaza basılınca yolcuların geri gitmesi ,

• Viraj dönerken yolcuların sağa-sola savrulmaları,

• Duvara çarpan araçtaki şöförün camdan fırlaması eylemsizlik yasası sonucudur.

• Duran madde durmak ister, hareket halindeki ise hareketini devam ettirmek ister.
BOŞLUKLU YAPI
• Tüm maddeler atom denilen küçük yapılardan oluşur.
• Atomlar arasında boşluklar bulunur. Katılarda boşluklar en az, gazlarda ise en fazla
şekildedir.
2. MADDENİN SINIFLANDIRILMASI
 Çevremizde gördüğümüz kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan her şey birer
maddedir. Bir şeyin “madde” olarak sınıflandırılabilmesi için tüm maddelerde
mutlaka bulunmak zorunda olan “ortak özellikleri” taşıması gerekmektedir.
Maddelerin ortak özellikleri olduğu gibi ayırt edici özellikleri de vardır.

 Maddelerin ortak özellikleri göz önünde bulundurularak bazı sınıflandırmalar

yapılır.
2.1. Saf (Arı) Maddeler
Aynı cins atom yada moleküllerden oluşmuş maddelere saf madde denir.
•Ör: Na, H2, H2O, …vb.
•Kendi içinde element ve bileşik olmak üzere iki gruba ayrılır.
•Yapısında tek tür tanecik (atom veya molekül) içeren maddelerdir.
Elementler saf maddelerdir. Çünkü; hepsi aynı cins atomlardan oluşmuşlardır.
Bileşikler saf maddelerdir. Çünkü; hepsi aynı cins moleküllerden oluşmuşlardır.
•Erime ve kaynama noktaları sabittir.
•Yoğunlukları karakteristiktir.
•Hal değişim sıcaklıkları haricinde homojendir.
•Fiziksel yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılamazlar.
2.2.Saf Olmayan Maddeler (Karışımlar)
•İki veya daha fazla maddenin rastgele oranlarda birleşmesiyle
oluşurlar. Karışımı oluşturan saf maddelere bileşen denir
•Karışımı oluşturan maddeler, kendi özelliklerini kaybetmezler.
•Kimyasal reaksiyon göstermezler.
•Maddeler, fiziksel yollarla bir araya gelerek karışımları oluşturur.
•Karışımı oluşturan maddelerin kimyasal özellikleri kesinlikle değişmez
ancak fiziksel özellikleri değişkenlik gösterebilir.
•Karışımı oluşturan maddeler arasında belirli bir karışma oranı yoktur.
•Belirli bir formülleri ya da sembolleri yoktur.
2.2.Saf Olmayan Maddeler (Karışımlar)
•Fiziksel yöntemlerle kendilerini oluşturan maddelere ayrıştırılabilirler.
•Erime ve kaynama noktaları sabit değildir.
•Yoğunlukları sabit değildir.
•Farklı tür tanecikler (atom, iyon, molekül) içerirler.
•Karışımların erime noktaları, kaynama noktaları ve yoğunlukları
karışımı oluşturan maddelerin birleşme oranlarına göre değişir. Yani
karışımların fiziksel özellikleri belirli ve sabit değildir.
•Karışımın kütlesi bileşenlerinin kütleleri toplamına eşittir.
•Karışımın hacmi her zaman bileşenlerinin hacimleri toplamına eşit
olmayabilir.
A) Homojen Karışımlar (Çözeltiler):
– Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olan karışımlara homojen karışımlara denir.Çözelti de
denilir.
– Tek bir faz olarak görünürler ve katı, sıvı veya gaz fazında olabilirler.
– Alkol+su, sirke+su, tuzlu su ve şekerli su sıvı fazda homojen karışımlara örnek olarak verebilir.
– Tunç, pirinç (bakır+çinko), çelik(demir+karbon) ve madeni para katı homojen karışımlara
örnek olabilir. Bunlara alaşım denir.
– Hava ise gaz homojen karışımına örnek verilebilir.
B) Heterojen Karışımlar:
– Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olmayan karışımlardır.
– Farklı fazlar içerirler, birden fazla görünüme sahiptirler.
– Bu karışım türünde karışımı oluşturan maddelerden biri diğerinin içerisinde
dağılıyorsa bu maddeye dağılan faz, diğer maddeye ise dağıtan faz denir.
– Hetorojen karışımlar aşağıdaki gibi listelenebilir:
*Emülsiyon
*Süspansiyon
*Aerosol
*Kolloid
*Adi (Basit) Karışımlar
3. MADDENİN HALLERİ
 3.1.MADDENİN HAL DEĞİŞİMLERİ

 Maddeler hal değişimi sırasında çevreden ısı alır ya da çevreye ısı verirler. Çevreden ısı
alarak katı halden sıvı hale geçmeye erime, sıvı halden gaz hale geçmeye
ise buharlaşma denir.

 Çevreye ısı vererek gaz halden sıvı hale geçmeye yoğuşma (yoğunlaşma), sıvı halden
katı hale geçmeye ise donma denir.

 Gaz haldeki su buharının ani sıcaklık değişiminin etkisiyle çevresine ısı verip sıvı
hale geçmeden direkt katı hale geçmesine kırağılaşma, katı haldeki maddenin ise
çevreden ısı alıp sıvı hale geçmeden direkt gaz hale geçmesine de süblimleşme denir.
Maddenin Hal Değişimleri
MADDENİN HAL DEĞİŞİMLERİ
 KAYNAKÇA
 Öğr.Gör.Dr. Seçkiner DÜLGER İRDEM,DERS NOTLARI
 Madde ve özellikleri, Genel kimya, Raymond chang, çeviri editörleri:T. uyar-S. aksoy-R. inam
 Maddenin özellikleri ve ölçümü, Doç. Dr. Sevnur Keskin Doğruyol, Yıldız Teknik Üniversitesi
Kimya Bölümü