Zadania maturalne z biologii - BiologHelp https://biologhelp.pl/matura?szukaj=geny%20sprz%C4%99%C5%...

Zadania maturalne z biologii

1 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2023,
2023, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2023) - Zadanie
(Formuła 2023) 14. ((33 ppkktt))
Zadanie 14.
Wąż zbożowy (Elaphe guttata) ma charakterystyczne ubarwienie w postaci pomarańczowych plam otoczonych czarną obwódką – jest to tzw. ubarwienie typu
dzikiego (zdjęcie A). Te plamy są nieregularnie rozmieszczone na całym ciele węża, które jest zabarwione na kolor żółtawy. Ubarwienie tego gada kontrolują
dwa geny:

• dominujący allel R jest odpowiedzialny za wytwarzanie barwnika pomarańczowego, natomiast recesywny allel r odpowiada za brak barwnika
pomarańczowego
• dominujący allel B warunkuje powstanie barwnika czarnego, natomiast recesywny allel b uniemożliwia syntezę czarnego pigmentu.

W populacji występują zarówno węże mające pomarańczowe plamy bez czarnych obwódek (zdjęcie B), jak i węże z czarnymi obwódkami, ale bez ich
pomarańczowego wypełnienia (zdjęcie C). Natomiast podwójne homozygoty recesywne są formami albinotycznymi, na których ciele występują jednak blade
plamy w tej samej liczbie i w tych samych miejscach, co kolorowe plamy ubarwienia typu dzikiego (zdjęcie D).

W poniższej tabeli przedstawiono częstości poszczególnych genotypów i odpowiadających im fenotypów otrzymane po skrzyżowaniu podwójnie
heterozygotycznych osobników o ubarwieniu dzikim.

Częstość genotypu Genotyp Fenotyp

1/16 RRBB dziki

2/16 RRBb dziki

1/16 RRbb pomarańczowe plamy bez czarnych obwódek

2/16 RrBB dziki

4/16 RrBb dziki

2/16 Rrbb pomarańczowe plamy bez czarnych obwódek

1/16 rrBB czarne obwódki wokół jasnych plam

2/16 rrBb czarne obwódki wokół jasnych plam

1/16 rrbb albinotyczny

Na podstawie: red. M. Maćkowiak, A. Michalak, Biologia. Jedność i różnorodność, Warszawa 2008;
www.sussexvt.k12.de.us

14.1. (0–1)

Na podstawie przedstawionych wyników krzyżówki określ, czy geny warunkujące ubarwienie węża zbożowego są ze sobą sprzężone. Odpowiedź
uzasadnij.

14.2. (0–2)

Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące dziedziczenia ubarwienia ciała węża zbożowego są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe,
albo F – jeśli jest fałszywe.

1z7 13.11.2023, 16:52

Zadania maturalne z biologii - BiologHelp https://biologhelp.pl/matura?szukaj=geny%20sprz%C4%99%C5%...

1. Allel B wykazuje niepełną dominację względem allelu b. P F

2. Allel R w pełni dominuje nad allelem r. P F

3. Za liczbę plam na ciele węża odpowiadają zarówno allel B, jak i allel R. P F

2 Zadania
Zadania autorskie
autorskie BiologHelp
BiologHelp 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2023) - Zadanie
(Formuła 2023) 25. ((33 ppkktt))
Zadanie 25.
Chromosom X zawiera wiele genów niezbędnych dla organizmu niezależnie od płci. Aby skompensować różnice między samcami posiadającymi jeden
chromosom X, a samicami posiadającymi dwa chromosomy X, jeden z chromosomów X samic ulega inaktywacji. Inaktywacja taka następuje losowo w
komórkach organizmu na wczesnym etapie jego rozwoju.
U kotów jednym z widocznych objawów takiej inaktywacji może być szylkretowe ubarwienie sierści złożone z plam ubarwienia rudego i czarnego. Na
chromosomie X kotów występują geny odpowiadające za ubarwienie: allel XB odpowiada za ubarwienie rude, natomiast allel Xb za czarne.

25.1. (0–2)

Podaj genotypy szylkretowej samicy i czarnego samca oraz stosunek występowania możliwych do uzyskania fenotypów ubarwienia sierści u
potomstwa takiej pary. Odpowiedź uzasadnij, zapisując stosowną krzyżówkę genetyczną (szachownicę Punnetta). Posłuż się oznaczeniami alleli
podanymi w tekście.

Genotyp szylkretowej samicy:

Genotyp czarnego samca:

Krzyżówka genetyczna:

Stosunek fenotypowy potomstwa:

25.2. (0–1)

Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.

Przedstawiony w tekście sposób dziedziczenia barwy sierści u kotów można określić jako (dominację niepełną / dziedziczenie sprzężone z płcią). W związku z
mechanizmem dziedziczenia u typowych samców kotów (może / nie może) występować szylkretowe ubarwienie sierści. Inaktywacja chromosomu X u samic z
wytworzeniem ciałka Barra w ramach mechanizmu kompensacyjnego wiąże się z (degradacją DNA chromosomu / metylacją DNA i kondensacją chromatyny).

3 Matura
Matura Maj
Maj 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie
(Formuła 2015) 19. ((55 ppkktt))
Zadanie 19.
W strukturze genu obok fragmentów kodujących (eksonów) mogą występować elementy niekodujące, takie jak promotor lub introny.

W poniższej tabeli przedstawiono informacje na temat sześciu wybranych genów człowieka, oznaczonych numerami 1.–6., kodujących określone białka.

Oznaczenie genu Kodowane białko Oznaczenie chromosomu Wielkość genu (kpz DNA) Wielkość mRNA (kz)

1. α-globina 16 0,8 0,5

2. albumina 4 25,0 2,1

3. receptor LDL 19 45,0 5,5

4. kinaza zależna od cyklin 4 54,0 1,7

5. hydroksylaza fenyloalaninowa 12 90,0 2,4

6. dystrofina X 2000,0 16,0

kpz – tysiąc par zasad

kz – tysiąc zasad

2z7 13.11.2023, 16:52

Zadania maturalne z biologii - BiologHelp https://biologhelp.pl/matura?szukaj=geny%20sprz%C4%99%C5%...

Na podstawie: red. J. Bal, Biologia molekularna w medycynie, Warszawa 2013;

https://ghr.nlm.nih.gov/gene;
https://www.ncbi.nlm.nih.gov.

19.1. (0–1)

Podaj nazwę procesu, którego produktem jest pre-mRNA, oraz określ lokalizację tego procesu w komórce człowieka.

Nazwa procesu:

Lokalizacja procesu:

19.2. (0–1)

Wyjaśnij, z czego wynikają różnice między wielkościami genów a wielkościami cząsteczek mRNA, które im odpowiadają.

19.3. (0–1)

Podaj nazwę choroby, u podłoża której leży mutacja genu kodującego hydroksylazę fenyloalaninową, prowadząca do utraty funkcji tego enzymu
niezbędnego w metabolizmie fenyloalaniny.

19.4. (0–1)

Spośród wymienionych w tabeli wybierz i zapisz oznaczenia pary genów, które mogą dziedziczyć się niezgodnie z II prawem Mendla. Odpowiedź
uzasadnij, odwołując się do treści tego prawa oraz do lokalizacji wybranych genów w genomie.

19.5. (0–1)

Uzupełnij poniższe zdania tak, aby powstał poprawny opis dotyczący albumin. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.

Albuminy to białka (rozpuszczalne / nierozpuszczalne) w wodzie, występujące głównie (w cytoplazmie erytrocytów / w osoczu krwi). Główną funkcją tych białek
jest (transport tlenu / regulacja ciśnienia osmotycznego krwi).

4 Matura
Matura Maj
Maj 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) 23. ((33 ppkktt))
Zadanie 23.
Groszek pachnący (Lathyrus odoratus) może mieć białe, czerwone lub purpurowe kwiaty. Badania genetyczne wykazały, że tę zmienność barwy kwiatów
warunkują dwa geny. Gen A koduje enzym, który katalizuje reakcje odpowiedzialne za czerwoną barwę, natomiast gen B koduje enzym, który katalizuje
reakcje odpowiedzialne za barwę purpurową. Przez recesywne allele tych genów a i b są kodowane białka niefunkcjonalne.

enzym A enzym B
biały substrat czerwony produkt purpurowy produkt

Skrzyżowano rośliny kwitnące na czerwono (homozygotyczna czysta linia pod względem barwy kwiatów) z roślinami o purpurowej barwie kwiatów
(podwójna heterozygota).

a) Zapisz, stosując podane oznaczenia literowe, genotypy skrzyżowanych osobników rodzicielskich.

Genotypy rodzicielskie:

b) Określ, jakich fenotypów i w jakim stosunku liczbowym należy oczekiwać w pokoleniu F1, jeżeli te geny nie są ze sobą sprzężone. Odpowiedź
uzasadnij, zapisując krzyżówkę genetyczną lub obliczenia.

Krzyżówka:

3z7 13.11.2023, 16:52

Zadania maturalne z biologii - BiologHelp https://biologhelp.pl/matura?szukaj=geny%20sprz%C4%99%C5%...

Fenotypy:

5 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie
(Formuła 2015) 18. ((33 ppkktt))
Zadanie 18.
Ze względu na występowanie swoistych antygenów na powierzchni erytrocytów wyróżnia się u ludzi wiele układów grupowych krwi. Największe znaczenie
ze względów praktyki lekarskiej ma układ AB0. Gen warunkujący grupy krwi układu AB0 znajduje się na chromosomie 9 i ma trzy allele: IA, IB, i.
W latach trzydziestych ubiegłego wieku opisano grupy krwi układu MN. Gen odpowiedzialny za występowanie antygenów tego układu ma: locus na
chromosomie 4 i dwa kodominujące allele (LM i LN) warunkujące grupę M, N lub MN.

Kobieta mająca grupę krwi AB N urodziła dziecko, którego ojciec ma grupę krwi 0 M.

Na podstawie: G. Drewa, T. Ferenc, Genetyka medyczna, Wrocław 2015.

18.1. (0–1)

Określ, czy geny warunkujące grupy krwi układu AB0 i układu MN są ze sobą sprzężone. Odpowiedź uzasadnij.

18.2. (0–1)

Zapisz genotypy opisanych rodziców – kobiety mającej grupę krwi AB N i mężczyzny mającego grupę krwi 0 M. Wykorzystaj podane w tekście
oznaczenia alleli warunkujących oba rodzaje grup krwi.

Genotyp matki:

Genotyp ojca:

18.3. (0–1)

Określ i zaznacz spośród A–E prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tej pary będzie miało grupę krwi A MN. Odpowiedź uzasadnij, zapisując
krzyżówkę genetyczną.

A. 0% B. 25% C. 50% D. 75% E. 100%

Krzyżówka:

6 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 18.
18. ((11 ppkktt))
Cztery geny – a, b, c i d – są ze sobą sprzężone. Ustalono następujące odległości między parami tych genów:

a – c = 10 cM
c – b = 13 cM
b – a = 3 cM
d – a = 8 cM
d – c = 18 cM.

Podaj kolejność ułożenia na chromosomie genów: a, b, c i d.

7 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2007) - Zadanie
(Formuła 2007) 30. ((22 ppkktt))
Zadanie 30.
Brachydaktylia typu A to choroba uwarunkowana dominującym allelem (A), która objawia się charakterystycznym skróceniem palców dłoni. Fenyloketonuria
to choroba metaboliczna uwarunkowana przez recesywny allel (f). Rodzicom, którzy oboje mają brachydaktylię i nie mają objawów fenyloketonurii, urodził
się chłopiec, który miał prawidłowo wykształcone palce i był chory na fenyloketonurię. Geny warunkujące brachydaktylię i fenyloketonurię nie są sprzężone
ani ze sobą, ani z płcią.

4z7 13.11.2023, 16:52

Zadania maturalne z biologii - BiologHelp https://biologhelp.pl/matura?szukaj=geny%20sprz%C4%99%C5%...

a) Zapisz genotypy rodziców tego dziecka.

Genotyp matki:

Genotyp ojca:

b) Oblicz jakie jest prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tej pary rodziców będzie miało prawidłowo wykształcone palce i nie będzie miało
fenyloketonurii. Odpowiedź uzasadnij, zapisanymi obliczeniami lub odpowiednią krzyżówkę genetyczną.

Obliczenia/Krzyżówka:

Prawdopodobieństwo, że dziecko nie będzie miało brachydaktylii i fenyloketonurii:

8 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie
(Formuła 2015) 75. ((66 ppkktt))
Zadanie 75.
Głównymi antygenami transplantacyjnymi człowieka są antygeny grupowe AB0 występujące na erytrocytach oraz antygeny głównego układu zgodności
tkankowej HLA, które występują na powierzchni wszystkich komórek jądrzastych. Jeżeli występuje niezgodność antygenów, to zostaje zainicjowana reakcja
odpornościowa, która jest przyczyną odrzucenia przeszczepu. Liczne geny układu HLA znajdują się w 6. chromosomie, ale między nimi rzadko dochodzi do
crossing-over, dlatego zwykle geny te dziedziczą się razem, co jest ważne dla przeszczepów rodzinnych. Zestaw alleli genów znajdujący się w tym samym
chromosomie i razem dziedziczony zwany jest haplotypem. Każda komórka w organizmie potomka posiada na swojej powierzchni cząsteczki HLA zarówno
typu matczynego, jak i ojcowskiego. Na schemacie przedstawiono dziedziczenie genów HLA.

Na podstawie: P.M. Lydyard, A. Whelan, M.W. Fanger, Immunologia. Krótkie wykłady, Warszawa 2009, s. 277.

a) Korzystając ze schematu, uzupełnij poniższe zdania, wybierając wartość liczbową spośród: 25, 50, 75, 100.

Przeszczepy narządów od rodzica do dziecka i odwrotnie wykazują % zgodnych alelli HLA. Prawdopodobieństwo urodzenia się

dziecka z jednym z przedstawionych możliwych zestawów alleli HLA wynosi %.

b) Określ, w którym przypadku może być większa szansa przyjęcia się przeszczepu przez chorego – gdy dawcą narządu jest jedno z rodzeństwa, czy –
gdy dawcą narządu jest rodzic. Odpowiedź uzasadnij.

5z7 13.11.2023, 16:52

Zadania maturalne z biologii - BiologHelp https://biologhelp.pl/matura?szukaj=geny%20sprz%C4%99%C5%...

c) Określ, czy geny HLA dziedziczą się zgodnie z II prawem Mendla. Uzasadnij odpowiedź.

d) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

W sposobie ekspresji genów HLA występuje

A. kodominacja.
B. dominacja zupełna.
C. dominacja niezupełna.

e) Wyjaśnij, dlaczego w przypadku powtórnego przeszczepu narządu z podobnymi antygenami transplantacyjnymi jego odrzucenie następuje
wcześniej niż za pierwszym razem.

f) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Powtórne odrzucenie przeszczepu to głównie przejaw mechanizmu odporności

A. nabytej.
B. wrodzonej.
C. nieswoistej humoralnej.
D. nieswoistej komórkowej.

9 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2015) - Zadanie
(Formuła 2015) 94. ((33 ppkktt))
Zadanie 94.
Rodowód przedstawia dziedziczenie choroby genetycznej – krzywicy opornej na działanie witaminy D. Jest to choroba sprzężona z płcią.

Na podstawie: M. Barbor, M. Boyle, M. Cassidy. K. Senior, Biology, London, 1999, s. 519.

a) Na podstawie analizy rodowodu określ, czy jest to choroba uwarunkowana allelem dominującym, czy – recesywnym. Odpowiedź uzasadnij.

b) Określ, jakie jest prawdopodobieństwo, że kolejna córka matki oznaczonej cyfrą 1 urodzi się zdrowa. Przyjmując H jako oznaczenie allelu
dominującego, przedstaw krzyżówkę, stosując szachownicę Punetta. Podkreśl genotyp zdrowej dziewczynki.

♂
♀

6z7 13.11.2023, 16:52

Zadania maturalne z biologii - BiologHelp https://biologhelp.pl/matura?szukaj=geny%20sprz%C4%99%C5%...

10 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 25.
25. ((11 ppkktt))
Geny odpowiedzialne za hemofilię, daltonizm i dystrofię mięśniową Duchenne`a są sprzężone z płcią. Choroby te warunkowane są przez geny recesywne i
ujawniają się u mężczyzn.

Wyjaśnij, dlaczego choroba wywołana allelami recesywnymi sprzężonymi z płcią zawsze ujawni się u mężczyzn.

7z7 13.11.2023, 16:52