1

ELEKTRİK TESİSLERİNDE KORUMA ve

TOPRAKLAMA

Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü

Elektrik Tesisleri Dersi

Hazırlayanlar : Doç. Dr. Murat UYAR
Elektrik Müh. Eray YAĞIZ

Confidential C
Giriş
2

Elektrik ekipmanlarında yalıtım bozuklukları insanlar ve diğer

canlılar için tehlike doğurabilir.
Bu tehlike “Elektrik Çarpması” olarak adlandırılır. Yalıtım
bozuklukları yangınlara, malzemelerin ve cihazların zarar
görmesine neden olur.
Elektriğe çarpılmak için; vücudun iki ayrı noktasının farklı
elektriksel potansiyellerde olması ve bu sebeple üzerinden
akım geçmesi gerekir.
Bir kişinin gerilim altındaki tesis bölümlerine dokunması
doğrudan veya dolaylı yollardan olabilir.
Doğrudan dokunmaya yapısal ve mekanik önlemler ile
yalıtım yapılabilir.
Confidential C
Elektrik çarpması olayı
3

Meydana gelen kazalar, etki bakımından üç grupta

toplanabilir.
1.Elektrik akımının sinirler, adaleler ve kalp
çalışması üzerindeki etkileri.
2.Elektrik akımından doğan ısınmanın ve arkların
yaptığı zararlar, yanmalar.
3.Korku sebebi ile düşme, çarpma gibi mekanik
zararlar.
İnsanlar ve hayvanlar üzerinde elektrik çarpması
olayı aynı şekilde oluşur.
Confidential C
Elektrik akımının vücuttaki etkileri
4

Vücut direnci uygulanan gerilimin değerine, frekansına,

kişinin özelliklerine ve uygulanma noktalarına bağlıdır.
Vücuttan geçen akım kasılmalara yol açar. Kalbin çalışma
ritmini bozar. Bu olaya ventriküler fibrilasyon denir. Kalbin
ritminin bozulması beynin kanla beslenmesini önlediği için
ölüm meydana gelir.
Yapılan deneyler sonucunda elde edilen fizyolojik
sonuçları gösteren ve grafik slayt 5’de verilmiştir. (Akımın
büyüklüğü ve uygulanma süresine bağlı olarak uluslar
arası standartların kabul ettiği)

Confidential C
Alternatif akım etkilerinin bölgeleri(akım/zaman) (IEC 60479-1)
ms 10000
5
5000 C1 C2
2000 C3
1000
500
t AC-3 AC-4
AC-1 AC-2
200
100
50
20
10
0,1 0,2 0,5 1 2 5 10 20 50 100 200 50010002000 10000

Vücut akımı IB IV mA
AC-1 : Genellikle tepki yoktur.
AC-2 : Zararlı bir fizyolojik etki yoktur.
AC-3 : Kalp atışlarında aksaklıklar görülür. C1-C2 Vent. Fibr. olasılığı %5
AC-4 : Tehlikeli fizyolojik etkiler, ağır yanıklar. C2-C3 “ “ “ %50
Confidential C
İç direnç, Dokunma Gerilimi, Dokunma Noktalarının yeri ve
durumuna göre akım değeri değişiklik gösterir. Bu nedenle
6
akım büyüklükleri ile hesap yapmak olanaksızdır. Bu
nedenle dokunma gerilimi ve etki süresi büyüklüklerine
bağlı olarak tehlike sınırları tarif edilmiştir.

Dokunma gerilimi ve süresi ile ilgili diğer bilgiler Elektrik

Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Ek-C de verilmiştir.

AG.' de dokunma gerilimi UL = 50 V’u aşmayacaktır.

Şantiyeler, tarım alanları v.b. yerlerde 25 V’la sınırlanmıştır.
230/400 V alçak gerilim şebekelerinde hatalı devre:
Sabit tesislerde 5s
El aletleri ve portatif cihazlar için 0,4 s
içinde kesilmelidir.
YG. tesislerinde dokunma gerilimi sınırları aşağıdaki
verilmiştir.
Confidential C
Sınırlı akım süreleri için izin verilen en yüksek dokunma gerilimleri
1000
9
V7 8
7
6
5
4
3

UTp 2
100
9
8
7
6
5
4
3

3 4 5 6 7 8 9 0,1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Akım süresi t s
Bu eğri sadece Y.G. şebekeleri için kullanılacaktır.

Confidential C
Alçak gerilim tesislerinde dolaylı dokunmaya karşı
koruma yöntemleri:
8

- Beslemenin otomatik olarak ayrılması,

- Koruma sınıfı II olan donanım veya eşdeğeri yalıtım ile

koruma,

- İletken olmayan mahallerde koruma,

- Topraklamasız tamamlayıcı yerel eşpotansiyel kuşaklama

ile koruma,

- Elektriksel ayırma ile koruma,

- Küçük gerilim olarak gruplandırılabilir.

Confidential C
Koruma sınıfı II olan donanım kullanarak koruma
9

Mutfak aletleri, elektrikli traş makinaları gibi cihazlara

uygulanır. Bu gibi cihazların dış iletken bölümlerinin gerilim
altında kalabilecek iletken kısımlarla temas etme imkanı
ek yalıtım ve yapısal tedbirlerle ortadan kaldırılmıştır.

Faz
Nötr
M

Yalıtkan Malzemeden kılıf

Yalıtkan mil
Metal
Yalıtılmış iletken
Confidential C
 İletken olmayan mahallerde koruma
10

YALITILMIŞ
DUVAR

2.5 m.

>2m.
YALITILMIŞ
YÜZEY
Döşeme ve duvarlar yeterli düzeyde yalıtılmış olup, insanın eli ve ayağının farklı
potansiyellerde bulunabilme olanağı ortadan kaldırılmıştır.

Confidential C
 Tamamlayıcı yerel eşpotansiyel kuşaklama ile koruma
11

Eşpotansiyel
kuşaklama iletkeni

M Elektriksel
>1,25 m İletken yüzey Yalıtım

Metal su borusu veya iletken parça

Confidential C
Yöntemde insanın dokunabileceği iletken kısımlar aynı potansiyele
getirilmiştir.
12

Dikkat edilecek iki önemli nokta :

a - İletken bölüme geçişlerde bir adım genişliğinden daha geniş bir
yalıtılmış kısımdan geçilmesi zorunluluğu,
b -İletken bölüme dışarıdan gelen metal parçaların yalıtılması ve
bunlara dokunmanın imkansız hale getirilmesidir.

Confidential C
 Elektriksel ayırma ile koruma
13

48/220 V. Küçük gerilim

P
N
PE

220/220 V. Ayırma koruması

P
N
PE

Küçük gerilim ve ayırma koruması birlikte uygulanmıştır.

Confidential C
SELV-PELV-FELV
14

A.A. için 50 V'u veya D.A. için 120 V .‘u aşmayan ve şebekeden
yalıtılmış sistemler kullanılır.
SELV: Elektrik çarpma tehlikesi doğurmayan diğer sistemlerden ve
topraktan elektriksel olarak ayrılmış, çok düşük gerilim sistemidir.
Sistemde sekonder devrenin topraklanmasına izin verilmez. SELV
devre transformatör (Çıkış sargısı, gövde veya koruyucu
topraklama devresi arasında herhangi bir bağlantı bulunmayan
bir ayırma transformatörü)- eşdeğer bir generatör-Akü sistemleri-
Elektronik elemanlar ile yapılırlar.
PELV: Topraklama sisteminden elektriksel olarak ayrılmamış fakat,
farklı şekilde SELV ile ilgili tüm şartları yerine getiren, çok düşük
gerilim sistemidir.
FELV : SELV veya PELV şartlarını sağlamak için gerekli olan koruma
önlemlerinin tamamının uygulanmadığı, çok düşük gerilim
sistemidir.
Confidential C
 Küçük gerilim devreleri : SELV - PELV - FELV
L1 15
L2
L3
N
PE

GTR GTR

Sınıf II Cihaz

SELV devre PELV devre FELV devre

GTR: Güvenlikli yalıtım transformatörü veya eşdeğer kaynak

Safety Extra Low Voltage Protection by Extra Low Voltage Functional Extra Low Voltage

Confidential C
Beslemenin otomatik kesilmesi
16

Tehlikeli dokunma gerilimini ortadan kaldırmak için en çok

uygulanan bir yöntemdir.
Koruma Sigorta, artık akım anahtarı gibi hata akımı ile
faaliyete geçen devre elemanları ile sağlanır. Devrenin bir
hata halinde otomatik olarak kesilebilmesi için hata
akımının olabildiğince yüksek olması gerekir.
Topraklama yapılması hata akımını büyütür.
Topraklama, A.G. şebekeleri için dolaylı dokunmaya karşı
yöntemlerden biri iken Y.G. şebekelerinde tek yöntemdir.
Şebekelerde, topraklama sadece dolaylı dokunmaya karşı
koruma görevi yapmaz. Aynı zamanda Şebekede 3.
harmoniklerin absorve edilmesini sağlar.
Confidential C
Topraklama tanımı:
17

Elektrikli işletme araçlarının (Generatör, transformatör, motor,

kesici, ayırıcı, direk, aydınlatma armatürü, buzdolabı, çamaşır
makinası v.b.) aktif olmayan (normal işletmede gerilim altında
olmayan) metal kısımlarının bir iletkenle toprakla birleştirilmesidir.
Gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımları için Toprakla
bağlantı yapılır.
Çeşitli şekillerdeki topraklayıcılarla (toprak elektrotları) yapılır.

Confidential C
Topraklamanın amaca göre sınıflandırılması
18

1. Koruma topraklaması
İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak
için işletme araçlarının aktif olmayan metal kısımlarının
topraklanması
2. İşletme topraklaması
İşletme akım devresinin, tesisin normal işletilmesi
için topraklanması
3. Fonksiyon topraklaması
Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen
fonksiyonu yerine getirmesi için yapılan topraklama.
Yıldırım etkilerine karşı koruma, raylı sistem
topraklaması, İletişim tesisleri işletme topraklaması.
Confidential C
 Topraklama örnekleri
19
L1
L2
L3
PEN

RA RB
RA

Koruma İşletme Fonksiyon Koruma

topraklaması topraklaması topraklaması topraklaması

Confidential C
Koruma topraklamasının etki şekli:
20

A- Topraklanacak cihaz ile referans toprak arasındaki

direncin olabildiğince küçük olmasını sağlamak,
Bu suretle doğacak hata akımlarını yeteri kadar
büyültmek ve bu sırada dokunma gerilimini tehlike
sınırları içinde tutmak,
B- Cihazların, bina aksamının ve benzeri elemanların
aralarında, işletme esnasında potansiyel farkı meydan
gelmemesini temin etmektir.
Bu maksatla yapılan topraklamaya KORUMA
TOPRAKLAMASI denmektedir.

Confidential C
İşletme topraklamasının etkisi:
21

Dengeli yükte nötr noktasının toprağa karşı gerilimi,

sıfırdır. Faz-toprak kısa devresinde nötr noktası
topraklanmamış ise, nötr noktası gerilimi faz-nötr
gerilimine, arızasız fazların gerilimi de toprağa karşı
F-F arası gerilime ulaşır. İstenmeyen bu durumu
önlemek için nötr noktasının topraklanması yoluna
gidilir.
İşletme esnasında gerilim altında olabilen noktaların
topraklanmasına İŞLETME TOPRAKLAMASI adı
verilir.

Confidential C
Fonksiyon topraklaması:
22

Dönüş hattı olarak toprağı kullanan iletişim tesislerinin

çalışabilmesi için yapılan işletme topraklamasına
FONKSİYON TOPRAKLAMASI denmektedir.
Raylı sistem topraklaması, parafudrların topraklaması da
bu sınıf içinde düşünülmektedir.

Confidential C
Tanımlar (Topraklamalar Yönetmeliği madde 4)

Koruma iletkeni (PE): İşletme elemanlarının aktif olmayan

bölümlerini:
- Potansiyel dengeleme barasına,
- Topraklayıcılara,
- Elektrik enerji kaynağının topraklanmış noktasına,
bağlayan iletkendir.
Koruma iletkeni+nötr iletkeni (PEN): Koruma iletkeni ve
nötr iletkeni fonksiyonlarını bir iletkende birleştiren
topraklanmış iletkendir.
Temel topraklayıcı: Beton içine gömülü, toprakla beton
vasıtası ile geniş yüzeyli olarak temasta bulunan
iletkendir.
23
Confidential C
Tanımlar

Topraklayıcının yayılma direnci: Bir topraklama tesisi ile

referans toprak arasındaki dirençtir.
Topraklama gerilimi: Topraklama tesisi ile referans toprak
arasında oluşan gerilimdir.
Dokunma gerilimi: Topraklama geriliminin insan tarafından
köprülenen bölümüdür.
Potansiyel sürüklenmesi: Topraklama tesisinin yükselen
potansiyelini, bu tesise bağlı bir iletken yolu ile uzak bir
bölgeye taşınması olayıdır.
Potansiyel düzenlenmesi: Topraklama tesisinin potansiyel
dağılımını adım ve dokunma gerilimlerini küçültmek için,
topraklama tesisi çevresine düzenleyici elektrotlar
yerleştirilmesi ile potansiyel dağılımına etki etmektir. 24
Confidential C
Potansiyel dengelenmesi: İletken kısımlar arasında
potansiyel farklarının ortadan kaldırılması. Koruma
iletkenleri ile iletken yapı kısımları arasında ya da yapı
bölümleri arasında potansiyel farklılıklarının
giderilmesi amacı ile yapılan düzenlemelerdir.
Potansiyel dengeleme hattı (Eşpotansiyel kuşaklama):
Potansiyel dengelemesini sağlamak amacı ile kullanılan
bağlantı iletkenleridir.
Global topraklama sistemi: Yerel topraklama
tesislerinin birbirlerine bağlanması ile elde edilen
topraklama sistemidir. Toprak arıza akımının
bölünmesine yol açarak, topraklama sisteminde
topraklama geriliminin küçültülmesini sağlar.
25
Confidential C
 1. Koruma topraklaması
Topraklamada kullanılan önemli tanımlar 2. Potansiyel
26 dengeleme barası
3. Topraklama iletkeni
4. Koruma iletkeni
5. A.G. kabloları
6. Nötr (N) veya PEN
YG A.G.
7. İşletme topraklaması
(Toprakların birleşmesi
halinde)
4
8. Potansiyel düzenleyici
topraklayıcılar
4, 1 4, 1 9. Temel topraklama
2 5 10. Derin topraklayıcı
3 7

9
8 8
10
Confidential C
Topraklayıcıdan akım geçmesi

Topraklayıcıdan (topraklama elektrodundan) akım aktığı zaman,

çevreye yayılma meydana gelir. Bu yayılma topraklayıcı
çevresinde potansiyelin yükselmesine yol açar. Eşpotansiyel
noktaları birleştiren eğrilerin bir potansiyel çadırı veya hunisi
meydana getirir. Slayd 29 ‘da bir çubuk elektrot çevresindeki,
gerçek değerlere göre çizilmiş, potansiyel dağılımı gösterilmiştir.
Elektrota yakın noktalarda potansiyel, hızla değişmektedir.
Topraklama elektrodunun yükselen potansiyeli, bu elektrodun
etki alanında bulunan ikinci bir elektroda bağlı metal kısımlara
taşınarak, bu kısımlarda referans toprağa karşı gerilim
yükselebilir. Bu olaya Potansiyel sürüklenmesi adı verilmektedir.
Adım gerilimleri elektrot çevresinde yüksek olacaktır. Potansiyel
değişiminin yumuşatılması maksadı ile elektrot çevresine
potansiyel düzenleme elektrotları yerleştirilir.
27
Confidential C
 Potansiyel dağılımı
28

UST
TOPRAKLAMA DOKUNMA
GERİLİMİ UE GERİLİMİ
UST
ADIM
GERİLİMİ
USS

POTANSİYEL
POTANSİYEL DAĞILIMI DAĞILIMI
DÜZENLENMEMİŞ DÜZENLENMİŞ
1 m.

Confidential C
Çubuk topraklayıcı çevresinde potansiyel dağılımı
29

IE
V

Referans toprağa göre Elektrot gerilimi

V
180

160

140

120

100

80

60

40

20

0 5 10 15 20 25 m

Confidential C
 Potansiyel sürüklenmesi
30

UTST UTSTE

Mesafe değiştikçe Gerilim eğrileri değişir.

Confidential C
 Potansiyel düzenleme
31

UT UE
US Potansiyel düzenleyici (PD)
tesis edilmiş

Potansiyel düzenleyici tesis

edilmemiş

Eşit derinliklere tesis edilmiş potansiyel düzenleyici elektrotlar.

Potansiyel dağılımında dik bölümler oluşabilir.

Confidential C
 Potansiyel düzenleyici topraklayıcıların yerleşimi
32

UT US1
US2

Farklı derinliklere tesis

edilmiş potansiyel
düzenleyici elektrotlar

Düzenleyici elektrotların çap, derinliklerine göre adım geriliminde

değişiklikler oluşur.
US2 > US1
Confidential C
Yüksek gerilim şebekelerinde topraklama şekilleri:
33

Nötr noktasının topraklama durumu üç şekilde olabilir.

1. Yalıtılmış
2. Empedans üzerinden topraklanmış
3. Direkt topraklanmış
Nötr noktasının topraklanma durumu, Faz-Toprak kısa devrelerinde
geçecek akıma etki ettiğinden, kısa devre akımının küçültülmesi için,
nötr noktasının empedans üzerinden topraklanması tercih edilir.
OG şebekeleri toprak kısa devresi akımları 1000 A’i aşmayacak
şekilde sınırlandırılır. Ülkemizde 34,5 kV. OG. şebekelerinin 20
ohm’luk direnç ile topraklanır.
Hata akımının rölelerle doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi ve
toprak kısa devresi halinde sağlam fazlarda ortaya çıkan aşırı
gerilimleri sınırlayabilmek için hata akımının, büyük ölçüde
sınırlandırılmaması yoluna gidilmektedir.
Confidential C
 YILDIZ NOKTASI YALITILMIŞ ŞEBEKE
34 L1
L2
L3
Ic2 Ic1
CE CE
ICE

UL1
Un: Faz arası gerilim olmak üzere
IC1 c : Gerilim faktörü
UL3
UL2 ICE = 3.CE.cUn/ 3
IC2
ICE
Confidential C
YILDIZ NOKTASI BOBİN ÜZERİNDEN TOPRAKLANMIŞ ŞEBEKE

35

L1
L2
L3
Ic2 Ic1

IL ICE
L

UL3 ICE = 3.CE.cUn /  3

IRes IL IL= c. Un / 3..L
ICE
ICE = IL
UL1 UL2
3CE = 1/ L Confidential C
Alçak Gerilim Şebekeleri:
Tesisat yönetmelikleri, AG şebekelerde kullanılmak üzere, temel
36
olarak üç çeşit topraklama bağlantısı bildirmektedir. Bağlantı
şekillerini belirleyen isimlerde ilk harf trafonun sıfır noktasının
toprakla bağlantı durumuna işaret etmektedir.
T Toprağa bağlı,
I Topraktan yalıtılmış,
İkinci harf ise cihazların toprağa bağlantı durumunu gösterir.
T Toprağa bağlı
N sıfır hattına bağlı
Bu duruma göre üç ana sistem TN, TT, IT şeklinde oluşur.
TN sistemde üç adet alt grup meydana gelir. (TN-C, TN-S, TN-C-S)
S: Ayrık (separated)
C:Birleştirilmiş (combined) Confidential C
ALÇAK GERİLİM ŞEBEKELERİNDE TOPRAKLAMA ŞEKİLLERİ
37

L1
L1
L2
L2
L3
L3
N
PEN

PE PE

TN-C Sistemi
Koruma ve nötr fonksiyonları birleştirilmiş

Confidential C
 ALÇAK GERİLİM ŞEBEKELERİNDE TOPRAKLAMA ŞEKİLLERİ

38
L1
L1
L2
L2
L3
L3
N
N
PE

TN-S Sistemi
Koruma ve nötr fonksiyonları ayrı iletkenlerle sağlanmış
Yalıtılmış nötr hattı

Confidential C
 ALÇAK GERİLİM ŞEBEKELERİNDE TOPRAKLAMA ŞEKİLLERİ
39
L1
L1
L2
L2
L3
L3
N
N
PEN
PE
A

TN-C TN-S
TN-C-S Sistemi
Koruma ve nötr fonksiyonları şebekenin bir bölümünde birleştirilmiş, bir bölümde
ayrılmış
Yalıtılmış nötr hattı A noktası topraklanmalıdır.

Confidential C
 ALÇAK GERİLİM ŞEBEKELERİNDE TOPRAKLAMA ŞEKİLLERİ
40
L1 Bina 1 Bina 2
L1
L2
L2
L3
L3
N N

TT Sistemi
Sistem nötrü ve cihazlar ayrı ayrı topraklanmış
Yalıtılmış nötr hattı

Confidential C
 ALÇAK GERİLİM ŞEBEKELERİNDE TOPRAKLAMA ŞEKİLLERİ
41
L1
L1
L2
L2
L3
L3
N

PE
R

IT Sistemi
Sistem nötrü yalıtılmış ve cihazlar topraklanmış

Confidential C
Topraklama ve Eşpotansiyel dengeleme elemanları
42

Dolaylı dokunmaya karşı koruma maksadı ile AG. tesislerinde

topraklama ve eşpotansiyel dengeleme aşağıdaki elemanlardan
oluşmaktadır.
- Temel topraklayıcı
- Topraklama iletkeni
- Ana eşpotansiyel dengeleme barası
- Koruma iletkenleri
- Potansiyel dengeleme iletkenleri
- Ek potansiyel dengeleme iletkenleri
Bu elemanlar uygulama yerleri ile birlikte aşağıdaki slaytta
gösterilmiştir.
Confidential C
Ana Potansiyel Dengeleme Şeması
43 L1 L2 L3 N PE

Y.G. Hücreleri
Anten
ANA PANO
Kalorifer boruları Gaz boruları

Banyo, duş
Yıldırımlık
İletişim Tes.
Bina demir
donatısı Su boruları Diğer metal
aksam

İç tesisat

L1 Ana potansiyel dengeleme barası

L2
L3
N
PE
Temel topraklaması 30x3.5 mm.

ŞEBEKE TT sistemde bu köprü

olmayacaktır.
Ana pano detayı

Confidential C
 Potansiyel dengeleme örneği
Tamamlayıcı
44 pot. dengeleme
Tamamlayıcı
potansiyel dengeleme
M M

Potansiyel
Dengeleme

L1
L2
L3 Ana potansiyel
PE dengeleme barası
N
TT- tipi
şebekede Potansiyel
yok PEN/N Dengeleme

Confidential C
Topraklama direnci
45

Bir topraklama tesisi ile bundan yeteri kadar uzakta bulunan

referans toprak arasında ölçülen direnç değeridir.
Bu değer;
Topraklama barası,
Topraklama iletkeni ve barasının dirençleri,
Topraklama elektrotlarının yüzeyi,
Toprak arasındaki geçiş direnci,
Topraklayıcıdaki yayılma direnci
Toprağın direncinden oluşur.

Confidential C
Topraklama Direnci Kabulleri;

Topraklama iletkenleri ve topraklama barasının dirençleri, yayılma

direnci yanında çok küçüktür.
Elektrot yüzeyindeki geçiş direnci de iyi yapılmış bir tesiste ihmal
edilebilir.
Toprak yayılma direnci ise toprak özdirencinin çok büyük olmasına
karşın akımın toprak içinde geçtiği yüzeyin büyüklüğü dikkate alınarak
hesaplara girmez.
Sonuç olarak topraklama direncinin topraklayıcının yayılma direncinden
oluştuğu kabul edilir.

Toprak özdirenci toprak cinsine, rutubet durumuna ve sıcaklığına

bağlıdır. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği Ek-K de
çeşitli toprak cinsleri için toprak özdirenç değerleri bildirilmiş ve
bazı topraklayıcıların yayılma dirençleri de grafik olarak
verilmiştir.
46
Confidential C
47

Toprak özdirençleri
Toprak cinsi Toprak özdirenci rE (ohm.m)

Bataklık 5-40
Çamur, kil, humus 20-200
Kum 200-2500
Çakıl 2000-3000
Hava etkisi ile dağılmış taş çoğunlukla <1000
Kumtaşı 2000-3000
Granit >50000
Buzultaşı >30000
Çimento (saf) 50
1xÇimento+3xKum 50-300

Değişik derinliklerdeki tabakaların farklı özdirençleri, toprak

özdirencini etkiler.

Confidential C
Topraklayıcı yayılma dirençlerinin hesabı
48

Yayılma direnci topraklayıcının şekline, boyutlarına ve toprağın özdirencine

bağlıdır. Bazı elektrot şekilleri için yayılma dirençleri aşağıdaki hesap yöntemi
ile belirlenir.
rE Toprağın özdirenci (ohm.m)
l Çubuk boyu (m)
d Çubuk çapı (m)
olmak üzere
Çubuk topraklayıcı (Derin topraklayıcı) için yayılma direnci
RE= (rE/2.l)ln (4l/d)
l Şerit veya halka topraklayıcı uzunluğu (m)
D=l/ halka topraklayıcının çapı (m)
d İletken kalınlığı veya şerit kalınlığının yarısı (m)
olmak üzere
Şerit topraklayıcı yayılma direnci RE= (rE/l)ln (2l/d)
Halka topraklayıcı yayılma direnci RE=(rE/D)ln(D/d)
D Gözlü topraklayıcının alanına eşdeğer alanlı daire çapı (m) olmak
üzere
Gözlü topraklayıcı yayılma direnci RE=(rE/2D) +rE/l
yaklaşık ifadeleri ile bulunur. Confidential C
Yayılma direnci hesap örnekleri:
Örnek 1:
Çubuk49 Topraklayıcı RE = (rE/2.l)ln (4l/d)
Toprak özdirenci  rE = 200 ohm.m
Çubuk boyu l = 2 m.
Çubuk çapı d = 0.025 m.
RE = 200/ (2xx2) x ln(4x2/0.025) = 91.8 Ω
Örnek 2:
Halka Topraklayıcı RE = rE/(2xD) x ln(2D/d)
Toprak özdirenci rE = 200 ohm.m
Halka çapı D = 20 m. (20m.eşdeğer çaplı halka)
Topraklayıcı çapı d = 0.015 m.
RE = 200/(2x20) x ln(2x20/0.015) = 9.15 Ω

Çeşitli topraklayıcıların boyutlarına bağlı olarak yayılma dirençleri bir

sonraki slaytta verilmiştir. Çubuk topraklayıcılarda kullanılan malzemenin
artmasına karşılık yayılma direncinin aynı oranda artmadığı görülmektedir.
Levha topraklayıcı ile şerit topraklayıcı karşılaştırıldığında aynı malzeme
miktarı için şerit topraklayıcıda yayılma direncinin yaklaşık %66 azaldığı
hesaplanmaktadır.
Confidential C
 Çeşitli topraklayıcıların boyutlarına göre yayılma dirençleri
0,5 m2
ÇUBUK ŞERİT GÖZLÜ LEVHA
Toprak özgül direnci ro 100 100 100 100
Gömülme derinliği h
50 Uzunluk L 2
çap/eşdeğer çap d 0,025
Eşdeğer daire çapı D
Kenar boyu s 0,75

ÇUBUK ŞERİT GÖZLÜ LEVHA

Malzeme Direnç Gömme derinliği (m) 0,50
Çubuk çapı = 0,025 m. artımı azalımı 30x3,5 mm
Çubuk boyu (m) Re (ohm) Şerit boyu (m) Re (ohm) Boyut Eşdeğer çap (m) İletken uzunlığu (m) Re (ohm) Yüzey (m2) Kenar boyu(m) Re (ohm)
0,5 139,48 0,5 267,36 4x5 5,05 20,00 9,91 0,50 0,71 47,14
1 80,77 1,0 1,00 1 155,74 4x5 5,05 25,00 9,91 1,00 1,00 33,33
1,5 58,15 1,5 1,39 2 88,90 4x5 5,05 30,00 9,91 1,5 1,22 27,22
2 45,90 2,0 1,76 5 41,39 6x6 6,77 30,00 7,39 2 1,41 23,57
2,5 38,14 2,5 2,12 10 22,90 6x6 6,77 36,00 7,39 2,5 1,58 21,08
3 32,75 3,0 2,47 15 16,13 6x6 6,77 42,00 7,39 3 1,73 19,25
3,5 28,77 3,5 2,81 20 12,56 6x6 6,77 48,00 7,39
3,6 28,10 3,6 2,87 30 8,80 10x10 11,28 60,00 4,43
3,7 27,46 3,7 2,94 40 6,83 10x10 11,28 70,00 4,43
3,8 26,85 3,8 3,01 50 5,61 10x10 11,28 80,00 4,43
4 25,71 4,0 3,14 100 3,02
4,5 23,27 4,5 3,47
5 21,28 5,0 3,80
5,5 19,62 5,5 4,12
6 18,22 6,0 4,43
6,5 17,01 6,5 4,75
7 15,96 7,0 5,06
7,5 15,05 7,5 5,37

0,5 m2 levhadan 16,3 m; 3cm genişlikte şerit elde edilir. Levhanın yayılma direnci 47,14 ohm iken
Bu şerit, topraklayıcı olarak kullanılırsa elde edilen direnç 16,13 ohm

Confidential C
Topraklama tesislerinin boyutlandırma, temel koşullar:
51

1. Mekanik dayanım ve korozyona karşı dayanıklılığın

sağlanması,
2. Isıl bakımdan en yüksek hata akımına (hesap yolu ile
bulunan) dayanıklılık,
3. İşletme araçları ve nesnelerin zarar görmesinin
önlenmesi,
4. En yüksek toprak hata akımı esnasında, topraklama
tesislerinde ortaya çıkabilecek gerilimlere karşı
insanların güvenliğinin sağlanmasıdır.
Bu koşulların sağlanması için
- Hata akımının değeri,
- Hatanın süresi,
- Toprağın özellikleri önemlidir.
Confidential C
1. Mekanik dayanım bakımından boyutlandırma:
52
Topraklama elektrodu ve topraklama iletkenleri korozyona
karşı dayanıklı malzemeden yapılmalıdır.
1.Elektrod en küçük boyutlar El. Tes.Topraklamalar
Yönetmeliği Ek-A da verilmiştir.
2.İletkenler için en küçük kesitleri El. Tes.
Topraklamalar Yönetmeliği Çizelge-4A’da, iletkenin
mekanik olarak korunmuş veya korozyona karşı
korunmuş olup, olmamasına bağlı olarak:
Malzeme Kesit
Bakır 25 mm2
Daldırma galvanizli demir 50 mm2 olarak verilmiştir.
Ölçü trafolarının topraklanmasında en küçük kesit koruma
durumuna bağlı olarak 2.5-4 mm2 dir.
Potansiyel dengeleme iletkenleri en küçük kesitler Çizelge-4b de
gösterilmiştir. Confidential C
Topraklayıcıların en küçük kesitleri (El. Tes.Topraklamalar Yönetmeliği Ek-A)
M a lz em e T o p a k la y ıc ı ç e ş i d i M in im u m b o y u t la r
i le tk en K a p la m a /D ı ş k ılı f
53 Ç a p (m m ) K esit K a l ın lı k T e k il O r ta la m a d e ğ e r le r ( u ;n
(m m 2) (m m ) d e ğ e r l er
Ç e li k S ıca k Ş e r it 2 ) 90 3 ( u m6)3 70
d a ld ır m a
g a lv a n iz P r o fi l ( l e v h a la r 90 3 63 70
d a h il)
B oru 25 2 47 55

D e r in to p r a k l a y ı c ıla r 16 63 70
iç in yu v a r la k ç u b u k
Y ü z e ysel 10 50
to p r a k la y ıc ıl a r iç in
y u v a r la k t e l
1)
K u r şun Y ü z e ysel 8 1000
k ılı flı to p r a k la y ıc ıl a r iç in
y u v a r la k t e l
S ıva n m ış D e r in to p r a k l a y ı c ıla r 15 2000
b a k ı r k ılı flı iç in yu v a r la k ç u b u k
E le k tr o l it ik D e r in to p r a k l a y ı c ıla r 1 4 ,2 90 100
ba k ır iç in yu v a r la k ç u b u k
k a p la m a lı
B a k ır Ç ı p la k Ş e r it 50 2

Y ü z e ysel 253
to p r a k la y ıc ıl a r iç in
y u v a r la k t e l

ö r g ü lü ile t k e n 1 ,8 * 25
B oru 20 2
K a la y l ı ö r g ü lü İ l e tk en 1,8 * 25 1 5
G a lv a n iz l i Ş e r it 50 2 20 40
K u r şun 1) Ö r g ü lü ile tk e n 1,8 * 25 1000
k ılı flı Y u v a r la k t e l 25 1000
* ) Ö r g ü l ü ile tk e n i o lu ş tu r a n h er b ir t e l iç in
1 ) B e to n i ç in e d o ğ r u d a n g ö m ü l e n l er i ç in u y g u n d e ğ ild ir
2 ) K e n a r l a r ı y u v a r la tılm ı ş , s o ğ u k ç e k m e v e y a k e s il m i ş ş e r itle r
2
3 ) D e n e y im le r e d a y a n a r a k k o r o z y o n v e m e k a n i k a şın m a te h lik e s in in ç o k a z o l d u ğ u te s p i t e d i lir s e o la ğ a n ü s tü k o ş u l la r d a 1 6 m m
k u lla n ıla b i lir .

Confidential C
 Elek.Tes.Topraklamalar Yönetmeliği Çizelge 4a
54
Topraklama iletkenlerinin (Toprağa döşenmeleri durumunda)
minimum kesitleri
Mekanik olarak korunmuş Mekanik olarak
korunmamış
Korozyona karşı Isınmaya göre hesap veya seçim 16 mm2 bakır
korunmuş *) 16 mm2 demir, daldırma
galvaniz
Korozyona karşı 25 mm2 bakır,
korunmamış 50 mm2 demir, daldırma galvaniz

*) Korozyona karşı koruma, bir mahfaza ile sağlanabilir.

Confidential C
Elek.Tes.Topraklamalar Yönetmeliği Çizelge 4b
Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri
55
Ana potansiyel Tamamlayıcı potansiyel dengeleme
dengeleme

Normal 0,5 x Tesisin en büyük İki gövde arasında 1 x En küçük ilelken

koruma iletkeninin kesiti
kesiti Bir gövde veya 0,5 x Koruma
yabancı iletken iletkenlerinin kesiti
bölümler arasında
Enaz 6 mm2 Cu Mekanik olarak Cu 2,5 mm2 veya Al *)
korunmuş
Mekanik olarak Cu 4 mm2 veya Al*)
korunmamış
Yapılabilece 25 mm2 Cu veya - -
k sınırlama eşdeğer iletkenlikte

*) Alüminyum iletkenli hatların korumasız olarak döşenmesi durumunda,

mümkün olan korozyon ve düşük mekanik dayanımından dolayı iletken kopma
olasılığı yüksektir.

Confidential C
2. Isıl dayanım bakımından boyutlandırma:
56

Isıl bakımdan boyutlandırma için göz önüne alınacak akımlar El.

Tes. Topraklamalar Yönetmeliği çizelge 1’de bildirilmiştir.
Y.G. sistemlerinde topraklama elektrodu ve topraklama iletkeni,
yıldız noktasının topraklanma şekline bağlı olarak, genellikle bir
kutuplu kısa devre akımına göre boyutlandırılmaktadır.

Toprak kısa devreleri şebeke yönünden dengesiz işleme durumu

olduğundan teorik olarak kısa devre akımlarının simetrili
bileşenler kullanılarak hesaplanması gerekir.
Orta ve alçak gerilim şebekelerinde hata akımı yolu üzerindeki
dirençler dikkate alındığında hesapların klasik devre hesabı şeklinde
yapılması sakıncalı değildir.

Confidential C
Topraklama tesislerinde kullanılacak kısa devre akımlarının hesabı:
57

Bir kutuplu kısa devre akımı:

c : Gerilim katsayısı,
Z : Hata akımı yolu toplam empedansları,
UFN : Faz-Nötr gerilim,
UFF : Faz arası gerilim
olmak üzere
I’’k1 =c. UFN / Z

Çift toprak kısa devre akımı ise, toprak yayılma dirençleri hesaba
girmezse en büyük değer olarak
3 ''
''
I KEE  .I K 3 I K'' 3 : Üç fazlı kısa devre akımı
2
şeklinde hesaplanır.

Confidential C
c Gerilim katsayısı, (IEC 38)
58

Hesaplanabilecek en büyük akım; kaynak E.M.K. ni ve yüksek

işletme gerilimi halini dikkate almak için 1,1;
Hesaplanabilecek en küçük akım hesabında; düşük işletme
gerilimi ve anahtar kontakları, ek yerleri v.b. yerlerdeki
kayıpları karşılamak üzere 0,95 alınmalıdır.
Devre elemanlarının akım taşıma kapasiteleri kontrol edilirken en
büyük hata akımı değeri kullanılır.
Koruma cihazlarının hata halinde devreyi kesme kontrolü ise en
küçük hata akımına göre yapılır.
Örneğin hat sonu toprak kısa devrelerinde eriyen telli
sigortaların kesme kontrolünde olduğu gibi.

Confidential C
Yüksek gerilim tesisleri kısa devre akımı hesabı
59
Örnek 3:
50 MVA;154/34.5 kV;
630 KVA;34.5/0.4 kV
Uk=%12.5

3x240 XLPE k1
6 km.
RB =20 Ω 25 mm2 Cu
RE1= 1 Ω
25 mm2 Cu

RE2= 1 Ω

Hesap aşağıda verilmiş olup; topraklama iletkenlerinin

dirençleri, diğer dirençler yanında küçük kaldığından
dikkate alınmamıştır.

Confidential C
Hata akımının belirlenmesi
60

u k .U 2 12,5.34,52
X tr    2,97 ohm
S 100.50

l 6000
Rhat    0,44 ohm
 .s 56.240

X hat  x ' .l  0,184.6  1,104 ohm

Rtop  0,44  22  22,44ohm

X top  2,97  1,104  4,074 ohm

2 2
Z  Rtop  X top  22,44 2  4,074 2  22,82 ohm

c.U n 1,1.34,5
I k''1    0,96 kA
3.Z 3.22,8

Confidential C
Topraklama iletkenleri ve koruma iletkenleri kesitleri, El.
Tes.Topraklamalar
61
Yönetmeliği madde 9-e’ ye göre hesaplanırlar.
Bu iletkenler, hata süresinin 5 sn. küçük olduğu dikkate alınarak, hata
akımının süresine ve büyüklüğüne göre seçilir.

A Kesit (mm2)
I İletken akımı (A)
t Hata süresi (s)
k Malzeme katsayısı. (Yönetmelik çizelge B1’den)
 Malzeme direncinin sıcaklık katsayısı tersi. Yönetmelik çizelge
B1’den
i Başlangıç sıcaklığı (0C) Genellikle 20o C
f Son sıcaklık (0C)
alınarak

I t
A
k f 
ln
i  

formülü ile kesit kesaplanır.

Confidential C
Aynı sonuca daha kolay yoldan
I 62 Hata akımı (A)
t Hata süresi (s)
k Malzeme katsayısı (A.s 1/2/mm2) Yönetmelik çizelgeler 5-
7’den alınarak
S=(I2t)1/2/k
formülü ile de varılmaktadır.
Örnek 4:
I= 700 A.
t= 2 s
Malzeme: Çıplak bakır
k katsayısı: Bakır malzeme, normal koşullar (f =200 oC), komşu
kısımların tehlike altında olmayacağı durum için çizelge 7’den
159 A.s 1/2/mm2 alınarak
S= (7002 x 2)1/2/159 = 6,22 mm2 bulunur.
Isınma şartlarına göre nominal 10 mm2 kesit seçilir. Bu kesit
mekanik şartlara göre kontrol edilir. Minimum değerlerden küçük
olmayacaktır.
Confidential C
Örnek 5:
63

Örnek 3’teki 50 MVA; 154/34.5 kV. ‘luk ve 630 KVA; 34.5/0.4 kV. ’luk
trafoların topraklama hatları için hesaplar isek;
50 MVA trafo: Çıkış izolatörlerinde bir toprak kısa devresi için
bulunacak kısa devre akımı yaklaşık I’’k1 = 1,06 kA. dir. 20 Ω’luk
direncin bağlantı hattı olarak çıplak bakır iletken kullanılacaktır.
S= (I2 t)1/2 / k bağıntısında
t =5s ve k Çizelge-7’den 159 (A.s)1/2/mm2 alınarak
S= (10602.5)1/2 / 159 = 14,9 mm2 bulunur.
Korozyona karşı ve mekanik olarak korunmamış ise nominal kesit 25 mm2
alınır.

630 KVA trafo: Trafo gövdesini potansiyel dengeleme barasına bağlayan

iletken, yukarıdaki gibi 0,96 kA. ‘lik Y.G. tarafı kısa devre akımı için 25
mm2 bulunur. (Slayt 60’da hesaplandı.)

Confidential C
Bu koruma iletkeni A.G. kısa devrelerinde de akım taşır, kontrolü
gerekir.
64
A- Verilen şekilde işletme topraklaması ile koruma topraklaması
birleştirilmemiştir. Trafo A.G. çıkış izolatörlerinde kazana
atlama olursa, kısa devre yolunda 1Ω topraklama direnci
bulunur. A.G. kısa devre akımı 220 A. (U\Z’ten) bulunur kesit
yeterlidir.
B – İşletme ve koruma topraklamaları birleştirilirse, yukarıdaki
gibi bir kısa devrede, akım yalnızca trafo empedansı ve topraklama
hatlarının dirençleri tarafından sınırlanır.
Hesap şekli ve şeması sonraki slaytta verilmiştir.

Confidential C
65

Rth

25 mm2 Cu

RE1= 1 Ω
Xtr Rth
UFN Xtr=0,04.0,42/0,63=0,01015 Ω

Sseç=50 mm2 L = 3m. Seçilerek Rth=0,001068 Ω (0,0178 için)

t =1s k=159 S=(I2t)1/2/k
Ik1=1.1x230/0,01068=23689 A. S=(236892.1)1/2/159 =149 mm2 bulunur.
S =150 mm2 olmalıdır.
Rth < 0,3.Xtr olduğundan dikkate alınmadı.

Confidential C
A.G. tesislerinde iletken kesiti seçimi
A.G.
66
tesislerinde topraklama ve koruma iletkeni
kesitlerinin hesaplanması için Yönetmelik madde 9-e
de iki yol gösterilmiştir.
Madde 9-e1/i ye göre hesaplanmalı, (Isınmaya göre
hesap)
Madde 9-e1/ii ye göre seçilmeli, (Tablodan seçim,
Çizelge 8)

Confidential C
A.G. tesislerinde iletken kesiti seçimi
67

Madde 9-e1/ii, kesitin çizelge 8’de verilen değerlerin

altında olamayacağını bildirmektedir. Her durumda
hesaplanan değerler, çizelge 8 ‘deki değerlerin altında
kaldığından, yapılacak iki türlü seçim birbiri ile çelişir.
IEC standartlarında da aynı ifadeler yer almıştır. Bu
çelişik durumun açıklanması IEC yetkilileri
tarafından, küçük kesitler için çizelgenin kullanılması,
büyük kesitler için hesap yönteminin seçilmesi
şeklinde yorumlanarak tavsiye edilmektedir.

Confidential C
Koruma ve topraklama hatlarının kesit belirlenmesi için ısınma yöntemi
Örnek 6
68

Motor Besleme Tablosu

250 A 3x120 mm2 Cu
M

45 m.

TN- tipi bir şebekede motor besleme tablosu ile transformatör

arasındaki toplam empedans Zs=0,016Ω olarak verilmiştir.
Başlangıç olarak koruma iletkeni kesiti 35 mm2 seçilsin.
Koruma iletkeni PVC yalıtımlı motor kablosunun bir damarıdır.
K katsayısı Yönetmelik Çizelge 6 dan alınacaktır.

Confidential C
 k  115 As1/ 2 / mm 2
69
45
Zh   0,00669 ohm
56.120

45
Zk   0,02295 ohm
56.35

Z top  0,016  0,00669  0,02295  0,0456 ohm

c.U n 1,1.400
I k''1    5571 A
3.Z top 3.0,0456

I 2 .t 55712.0,4
S   30,6 mm 2
k 115

Confidential C
Sigortalar 250 A. olduğuna göre kısa devre akımı sigorta nominal
70
akımının 22 katını bulmaktadır. Hatanın 0,4 s den daha kısa
sürede kesileceği görülmektedir. Hesapta açma süresi 0,4 s
alınmıştır.
Seçilen kesitin uygun olduğu görülür.
Yönetmelikte önerilen ikinci yöntem uygulanırsa Yönetmelik
Çizelge 8’den 70 mm2 bulunur.
Bu farklı durumu şöyle özetlemek mümkündür.
60 A.’e kadar sigortalarla korunan hatlar için Yönetmelikte verilen
ikinci yöntemin (tablodan seçim) kullanılması projelendirme
süresinden kazanç sağlarken fazla malzeme kullanımında önemli
bir artış olmamaktadır.
Büyük kesitler için ise ısınmaya göre hesap yöntemi seçilmelidir.

Confidential C
3.İşletme araçları ve nesnelerin zarar görmesinin önlenmesi:
71

Topraklama hatları, üzerlerinden geçecek

akımların, çevrede meydana getireceği mekanik
ve ısıl etkiler dikkate alınarak tesis edilmelidir.

4.Dokunma ve adım gerilimine göre

boyutlandırma:

Alçak gerilim ve yüksek gerilim tesislerinde

topraklama bölümünde incelenecektir.

Confidential C
TN sistemde güvenliğin sağlanması
Dokunma gerilimine karşı güvenliğin sağlanması, hata halinde geçecek akımın
72
koruma cihazlarını yeterli süre içinde çalıştıracak boyutta olması ile gerçekleşir.

Ztr Zh1

PEN Ih
PE Zh2 ZPE

Ztr Zh1 Zh2

~
Uo
ZPEN ZPE Uo Faz nötr gerilimi
Ia Koruma cihazı açma akımı

Çevrim empedansı Zs  Ztr+Zh1+Zh2+ZPE+ZPEN Zs < Uo/Ia

Topraklama elektrodları üzerinden önemli bir akım geçmediğinden hata akımı

üzerine toprak dirençlerinin etkisi yoktur.
Confidential C
 TT-tipi şebekede güvenliğin sağlanması
73

UE=RA.IE<50 V
IE
IE>Ia
Ia : Koruma
RB cihazı açma akımı
RA Şartları
UE sağlanmalıdır.

Confidential C
 IT- tipi şebekede güvenliğin sağlanması
74

PE
2.hata 1.hata C3 C2
id

Rt
~

1. hatada Rt. id < UL olabilmesi için şebeke küçük tutulmalıdır.

2. Hatada faz arası kısa devre meydana gelir.
Güvenliğin yüksek olması için 1. hatanın tespiti ve derhal giderilmesi gerekir.

Confidential C
 Örnek 7
100 m.
75

1000 KVA
Uk=%6

3x50+25 mm2
35 A. 16 A.

RB=2 Ω

Uts
RA IE UE Uts
2 56,93 113,8 113,8 V
UE
1 75,65 75,65 151,3
0,566 83,88 50 176,4 RA

Confidential C
Trafo reaktansı Xtr=6/ 100 x0,42/ 1=0,0096 Ω
Şebekenin topraklı tüketiciye kadar olan kısmının direnci ve reaktansı :
76
Rh = 100/(56x50) = 0.0357 Ω Xh = 8.478 m Ω

Hata akımı yolundaki toplam direnç ise

Ztoplam =RA+2.04Ω (Reaktanslar küçük olduğu için ihmal edilmiştir.)

Tüketicideki toprak elektrodunun RA toprak yayılma direncine bağlı olarak
hata akımı ve sıfır hattı potansiyeli için
RA (Ω) IE (A.) UE Uts (V.)
2 56,93 113,8 113,8
1 75,65 75,65 151,3
RA direnci, hata halinde üzerinde temas gerilimi emniyet sınırı olan 50 V.
aşılmayacak şekilde seçilirse;

230-50=180 V. 180/2.04 =88.23 A. geçmeli ve RA = 50/88.23 =0.566 Ω olmalıdır.

Motor 35 A.’ lik Ia=175 A. (5s) olan sigortalarla korunuyor ise Ia=175>88.23 A.

Confidential C
Sigorta ani kesme akımının hata akımından büyük olduğu görülür.
77

Sonuç olarak sigortanın kısa sürede devreyi kesmeyeceği, trafo

topraklaması üzerinde oluşan 176.4 V.’luk gerilimin, sıfır hattı yolu ile
arızasız cihaz üzerine geleceği ortaya çıkar.
Faz - nötr gerilimi 230 V. olan bir şebekede, 5 s kesme akımı 175 A. olan bir
sigortanın hata halinde çalışabilmesi için, kısa devre yolundaki toplam
direncin (çevrim direnci) 1.31 Ω olması gerekir. (230/175)
Örneğimizde geçebilecek en büyük kısa devre akımı RA = 0 Ω için 112,7 A.
dir. (230/2.04) Bu durumda, kısa devreye sigorta, oldukça geç cevap
verecektir.
En büyük sigortası In= 35 A. olan bir tesis için güvenli bir toprak geçiş
direnci 50 /175 = 0.2857 Ω olmaktadır. Ancak bu direnç değerinin her iklim
koşulunda sağlanması şarttır. Böyle bir geçiş direnci değerini elde etmek için
yapılacak yatırımı göze almak gerekir.

Confidential C
 Şebeke nötr hattının toprağa nazaran geçiş direnci küçüldükçe, nötr
hattına bağlı tesislerin güvenliği artacak; motor için yapılan
78 topraklamanın direnci de küçülecektir.

Örnek 8 TT- tipi şebekede koruma topraklaması için başka bir

örnek
100m;95 mm2 30m
0,0187 Ω 0,214 Ω
L3 16 A
N
PE

IE 2x2,5+2,
5
RB=0,5 Ω RA = ?

Prize bağlı cihazda

hata olursa 0,4 sn. de
16 A sig. ve 0,4 s için Ia=160 A dir. devre kesilmeli
RA=50/160=0,3125 Ω olmalıdır.

Confidential C
Yukarıdaki direnç değerlerine göre devreden akacak hata akımı;
79

R=0,5+0,0187 + 2 x 0,214 + 0,3125 = 1,362 Ω IE=1,1x230/1.2592 =200.92 A.

Devre 0,4 s’den daha kısa sürede kesilir.
Bu kısa devre akımını taşıyacak koruma hattı kesiti
A- Çizelge seçimi ile S = 2,5 mm2
B- Isınma hesabı yöntemi ile S = (1852.0,4)1/2 /143 = 0,82 mm2 bulunur.
Bu hesabın yapılması tavsiye edilmez.

Confidential C
TT- tipi şebekelerde toprak geçiş direncinin olabildiğince küçük
80
olması gereği yukarıdaki hesaplarda gösterilmiştir.
Küçük topraklama dirençlerinin her iklim koşulunda ve yıllar
boyu temin edilebileceği garanti edilirse, metot bu şekli ile
kullanılabilir.
El. Tes.Topraklamalar Yönetmeliği madde8-a4 /iii yukardaki
şartların tam temin edilememesi halinde tamamlayıcı eş potansiyel
kuşaklama yapılması ve bu durumda R<50V/Ia şartının tahkikini
istemektedir. Bina inşaat betonarme demirleri dahil, muntazam
bir eşpotansiyel kuşaklama yapılıp 50 V. Sınır gerilimin
aşılmadığı ispat edilmelidir.
TT- tipi şebekelerde hata akımı anahtarı kullanılması ile çok
küçük topraklama dirençleri elde edilmeye çalışılmasından
kurtuluruz.

Confidential C
 Hata akımı anahtarı çalışma prensibi
81
30 mA
I+DI
Faz Diğer yükler
Nötr
I
M Hata yok DI=0
Di
DI Di=0

Normal şartlarda UE<50 V Hata hali DI>0

R Di>0
Tehlikenin yüksek olduğu yerlerde UE<25 V A

30 mA’lik anahtar için RA max. =1666 Ω UE=RA. DI

Islak mahalleri olan yerler için RA max = 800 Ω
tavsiye edilir.

Confidential C
 TOPRAK HATA AKIMI ANAHTARI KULLANILMASI HALİ

3x70+35 mm2 3x10+6 mm2

82

10 mm2
TT halinde Köprü yok
ve noktalı yol geçerli
16A gL
70 A.
(5s)
2x2,5+2,5 mm2
boru içinde
IDn=30mA; In=16 A.

30 mA’lik hata akım anahtarı

kullanılması halinde Toprak geçiş 2,2 kW
direnci 25 V dokunma gerilimi için
800 Ω ’ dan küçük olmalıdır.
Confidential C
 KORUMA HATLARI İÇİN ÖRNEK TESİSAT ŞEMASI
Artık A.anah.
83
ID n =300 mA
Artık A. anah.
L N PE
IDn =30 mA
6 A. 2x2.5 mm2
25 A.
4x10 mm2
16 A.
10 mm2
100 A. 63 A. N
2x2.5+2.5 mm2
TN sistemde Nötr
Artık A. anah.’dan 25 mm2 Cu
önce topraklanacaktır. 9500 VA
S=29.7 kVA
Temel
topraklama

Confidential C
 TT- tipi sistem için şema
84 AAA 30 mA
Daire
tablosu
Ana tablo
Diğer dairelere

Toprak yayılma direnci:

AAA 300 mA
Max. 80 Ω
25 V. dokunma gerilimi
için

Confidential C
 Alçak gerilimde rastlanan bazı özel durumlar aşağıda
85
açıklanmıştır.

Confidential C
 Bir binada tesisatlar için ayrı topraklamalar yapılması hali

86 Uf
220 V

67m. 49,63 V. M

30m.
F

15m. Zemin
24m. 220 V

Temel
topraklama

Temel 188,7 V. Potansiyeller 220 V.’ luk bir

topraklama kaynaktan beslenen hata
durumu için verilmiştir.
Yıldırım halinde gerilimler
yükselecektir. Uf 2.elektrot
yerine göre değişir.
Confidential C
Transformatörden 150 m. uzaklıkta hattın koparak
yere87düşmesi hali
Hattın koptuğu yerde toprak öz direnci rE=50 Ω.m
Xtr = 0,04 x 0,42/ 0,63 =0,0101 Ω
Rh = 0,675 x 0,15=0,10125 Ω Xh = 0,325 x 0,15 = 0,0487 Ω
Nötr toprak arası eşdeğer direnç RB = 2 Ω.
Hata yerinde toprağa geçiş direnci RE=3xrE/l
RE=3 x 50/ 40 =3,75 Ω Yere düşen bir hat için 40m. uzunluk kabul edilmektedir.
IE = 230/(2+3,75) = 40 A. Hat ve transformatör empedansları ihmal edilmiştir.

40 A.’lik bir hata akımı devreyi kestirmez.

PEN iletkeni potansiyeli 2 x 40 = 80 V.’a yükselir. 50 V.’luk limitin üzerindedir.
(Madde 8a 3.7)

Confidential C
 A.G. Şebekelerde diğer bir örnek
630 kVA
Uk88=%4 125 A 3xPANSY+ROSE

RB1 = 4 Ω 55 55 65 kW
69.2 V.

RB2=4 Ω
Benzer olaylar nötr kopmalarında da yaşanır. RB1=RB2 = 4 Ω ve kopma sırasında
dengesiz yük 10 kW olsun. Zdyük = 2302/ 10000 = 5,29 Ω
Çevrim empedansı Zs= 5,29+4+4 =13,29 Ω Hat ve transformatör empedansları
ihmal edilmiştir.
Devreden geçen akım = 230 / 13,29 =17.3 A.
RB2 üzerinde gerilim = 4 x17,3 = 69.2 V. 50 V’luk limitin üzerindedir.
(Madde 8a 3.7)
Confidential C
 A.G. Şebekelerde nötr hattının potansiyeli
630 kVA
89
Uk=%4 125 A 3xPANSY+ROSE

RB1 = 4 Ω V U 45 45 65 kW
nötr

110 m. Re=10 Ω. RB2=4 Ω

A.G. şebekelerinde yük dengesiz olabilir. Bu sebeple nötr hattından akım akar.
Dengesiz yük 20 kW olsun. Inötr=20 / 0,22= 90,9 A
Rose iletken direnci 1,354 Ω /km
Voltmetrenin ölçtüğü değer Unötr = (1,354 x 0,11) x 90,9 = 13,53 V.
Re topraklama direncinin değeri yukarıdaki sonucu değiştiremez.

Confidential C
Yukarıda verilen örneklerden çıkan sonuçlar;
90

- Bir tesisde tek bir topraklama düzeni bulunur. Bu düzene,

tesisler gerekli ise ayrı hatlarla bağlanabilir. Aksi halde ayrı
topraklamalara bağlı kısımlar arasında tehlikeli gerilimler doğar.

- Alçak gerilim şebekeleri nötr iletkenleri ile toprak arasındaki

işletme topraklamaları yayılma dirençleri olabildiğince küçük
olmalıdır.

- Nötr iletkeni ile toprak arasında ölçülen gerilimler, topraklama

direncini küçülterek ortadan kaldırılamaz. Nötr hattı kesitinin
büyütülmesi çözüm olabilir.

Confidential C
Yararlanılan kaynaklar
- Elektrik
91 Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara 2001
- Elektrik Tesislerinde Topraklama Prof. Dr. Mustafa Bayram İ.T.Ü. Kütüphanesi
- Elektrik Tesislerinde Aşırı Gerilimler ve bunlara karşı Koruma Prof. Dr. Mustafa
Bayram
- Elektrik Tesislerinde Kısa devre ve Topraklama Y. Müh. Nihat Taylan
- DEHN + SÖHNE Sugre protection
- Switchgear Manual 10 th. Ed. ABB
- Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği ETKB-21.08.2001 gün ve 24500 RG
- Prof.Dr. M.Bayram- Elk. Y. Müh. İsa İlisu Elektrik Tesislerinde Topraklamalar.
- Elk. Y. Müh. İsa İlisu EMO MİSEM Topraklama Eğt. Notları.
- Elk. Y. Müh. Taner İriz Türkiye’deki Elektrik Tesislerinde Can Güvenliği
Bakımından Alınması gereken Önlemler EMO Elektrik Mühendisliği Dergisi Ekim
2012 – Sayı 445
- ABB Power System Earth Protection Seminar 5 Temmuz 2011
- Hüseyin Kösoğlu – Dağıtım Şebekesi Tipleri
- Elk. Müh. Serdar Paker – Elk.Tesisat Denetimi Misem Eğitim notları
- Schneider Elektric – Topraklama sunumu
Confidential C