10/10/2022
PHẦN III HỆ SINH THÁI VÀ
SINH THÁI HỌC ĐẠI CƯƠNG
BIO10006
05.10.2022
1 2
HỆ SINH THÁI VÀ
CÁC QUÁ TRÌNH CHỨC NĂNG
 Khái niệm
 Thành phần -cấu trúc của hệ sinh thái
 Thí dụ về các HST đơn giản trong tự nhiên
 Các quá trình chức năng của hệ sinh thái
 Sự cân bằng của hệ sinh thái
3 4
– Sự tương tác giữa các thành phần này thể hiện qua sự
trao đổi vật chất và sự chuyển hóa năng lượng, tạo
nên một cấu trúc dinh dưỡng xác định, và sự tuần
hoàn của vật chất theo một chu trình kín
– Hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái nhân tạo
5 6
CÁC QUÁ TRÌNH CHỨC NĂNG
 Hệ sinh thái và các quá trình chức năng
 Sự trao đổi vật chất
 Chu trình sinh đia hóa học
 Dòng năng lượng- Năng suất và sinh khối
Hệ sinh thái
 Hệ sinh thái/ hệ thống sinh thái/ Ecosystem
(Tansley -1935) Sir Arthur George Tansley 1871-1955, người Anh
 Là một đơn vị trong tự nhiên bao gồm:
– Một tập hợp các thành phần sinh vật với các cá thể cùng
loài và khác loài
– Tập hợp sinh vật này cùng sống trong một khu vực có các
yếu tố môi trường tương đối đặc thù (điều kiện hoàn
cảnh có tính chất riêng biệt)
– Có sự tương tác giữa các sinh vật; giữa sinh vật và môi
trường
Thành phần và cấu trúc của hệ sinh thái
1- Thành phần vô sinh
 Các yếu tố lý hóa của môi trường:
– chế độ khí hậu (ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm)
– địa hình
– chế độ thủy văn (dòng chảy, độ ngập, chất lượng nước)
Các yếu tố này hợp thành điều kiện môi trường
1
 10/10/2022

 các hợp chất vô cơ; ở các trạng thái khác nhau: 2- Thành phần sinh vật
dạng khí (O2, CO2, N2), thể lỏng (H2O, chất
khoáng (Ca, Fe,…)
 các hợp chất hữu cơ: glucid, lipid, protid,
vitamin,... là sản phẩm trực tiếp của sinh vật
hoặc do sự phân giải trong điều kiện tự nhiên:
hợp chất mùn
tạo thành nguồn dinh dưỡng cho sinh vật

7 8

9 10

Hệ sinh thái đồng cỏ

11 12

2

Hệ sinh thái ao/hồ
13
 Vai trò của quá trình sản xuất
– Tạo ra năng suất sinh học: năng suất sơ cấp / primary
productivity. Hằng năm tạo ra 100 tỷ tấn chất hữu cơ
– Tác động trên sự thay đổi điều kiện môi trường, đặc
biệt ổn định tỷ lệ O2 và CO2 (giảm hiệu ứng nhà kính)
15
2- Quá trình phân giải
Sự phân giải cơ học (cơ chế vô sinh):
Sự cháy rừng, đồng cỏ, sự cháy không chỉ là yếu tố giới
hạn mà còn là tác nhân phân giải chất hữu cơ, tạo ra CO2,
Co, hơi nước và đưa khoáng chất trả về đất
Sự phân giải sinh học (cơ chế hữu sinh):
tác nhân chủ yếu, liên tục, và rộng khắp trên sinh quyển,
Chất thải, xác bã động-thực vật là nguồn thực phẩm cho
sinh vật hoại sinh và sinh vật ăn chất bã
17
10/10/2022
Các quá trình chức năng của hệ sinh thái
1- Quá trình sản xuất
14
16
 Các nhóm sinh vật tham gia vào quá trình phân giải
– Các nhóm sinh vật tham gia gián tiếp: Nhóm động vật
đất/động vật đáy: Côn trùng, Tuyến trùng, Nhuyển thể,
giáp xác...
làm thay đổi tính chất lý hóa của chất thải hữu cơ: nghiền
vụn, sản phẩm thải dưới dạng các hợp chất hữu cơ đơn
giản
– Các nhóm sinh vật tham gia trực tiếp: các nhóm vi sinh vật
dị dưỡng hoại sinh như Vi khuẩn , Nấm , Xạ khuẩn,…
18
3
 10/10/2022

19 20

Chuỗi và mạng lưới thức ăn

 Quá trình phân giải là quá trình quan trọng do: 1. Chuỗi thức ăn
1. Khoáng hóa các chất hữu cơ, thực hiện chuyển hóa- tuần
hoàn các chất dinh dưỡng Chuỗi thức ăn là một
2. Tạo ra nguồn thức ăn liên tục cho các sinh vật trong chuỗi dãy gồm nhiều loài
thức ăn phế liệu sinh vật có quan hệ
3. Sản suất ra các hooc-mon môi trường (ectocrine/ dinh dưỡng với nhau,
environmental hormone) kích thích B12, Biotin,… hoặc ức loài đứng trước là
chế như kháng sinh penicilin (do nấm mốc) thức ăn của loài
4. Chuyển hóa tính chất trơ của đất thành độ phì cho sự phát đứng sau.
triển của sinh vật

21 22

2. Mạng lưới thức ăn

được hiểu là một

tập hợp các chuỗi thức
ăn có chung nhiều mắt
xích tồn tại trong một hệ
sinh thái nào đó

23 24

4

 Các nhóm sinh vật trong một cấu trúc dinh
dưỡng được sắp xếp theo các bậc dinh dưỡng
 Các loài sinh vật có cùng nhu cầu thực phẩm
được sắp xếp vào cùng một bậc dinh dưỡng
25
 Hiện tượng tích tụ sinh học:
– Cơ thể SV có khả năng hập thu và tích lũy một số chất
“không cần thiết”
– Các chất không cần thiết có thể tích lũy với hàm lượng
gia tăng theo vị trí các bậc dinh dưỡng trong chuỗi
thức ăn
– Các nhóm sinh vật ở cuối bậc dinh dưỡng có thể tích
lũy hàm lượng cao ở mức độ gây hại
– Hiện tượng tích tụ sinh học => Sự khuếch đại tác động
của chất ô nhiễm
27
Sự tích tụ của DDT ( Dichloro diphenyl trichloroethan)
29
10/10/2022
 Ý nghĩa của việc phân tích chuỗi thức ăn
– chuỗi và mạng lưới thức ăn thể hiện cấu trúc dinh
dưỡng của hệ sinh thái
– thể hiện mức độ đa dạng của HST
– cơ chế và điều kiện kiểm soát sự cân bằng của hệ sinh
thái
– Hệ sinh thái nhạy cảm
– Nghiên cứu tích tụ sinh học
26
 Các chất “không cần thiết”:
– Kim loại nặng , ex. Pb, Hg,…
– Chất phóng xạ , ex. Strontium,…
– Các chất nông dược/Pesticide: các hợp chất hữu cơ
tổng hợp: DDT (Dichloro diphenyl trichloroethan); DDD
(Dichloro diphenyl dichloroethan), …
28
Sự tích tụ DDD (Dichloro diphenyl dichloroethan)
qua chuỗi thức ăn ở hệ sinh thái đất ngập nước
30
5
 10/10/2022

SỰ CÂN BẰNG CỦA HỆ SINH THÁI

 Hoạt động của hệ sinh thái như một hệ thống
chức năng, có khả năng tự duy trì và tự điều hòa,
hay có khả năng chống chịu đối với các tác động
và sự biến đổi của các yếu tố bên ngoài để duy trì
trạng thái ổn định
 Cân bằng sinh thái là trạng thái ổn định tự nhiên
của hệ sinh thái, hướng tới sự thích nghi cao nhất
với điều kiện sống
 Sự cân bằng của hệ sinh thái là cân bằng động,
thể hiện qua các cơ chế:
– Bằng hoạt động tự chống chịu của từng cá thể
– Bằng các hoạt động điều chỉnh số lượng, mật độ ở cấp
quần thể
– Bằng các hoạt động điều chỉnh số lượng trong mối
quan hệ dinh dưỡng của hai quần thể liên hệ (quần
thể ăn mồi- quần thể mồi)

31 32

 Trên cánh đồng cỏ, chuột thường xuyên bị rắn,
chó sói, cáo, chim ưng, cú mèo... săn bắt.
 Bình thường số lượng chim, trăn, thú, chuột cân
bằng với nhau.
 Khi con người tìm bắt rắn và chim thì chuột mất
kẻ thù, thế là chúng được dịp sinh sôi nảy nở gây
hại cho nông nghiệp,…
 Sự cân bằng của hệ sinh thái cũng có giới hạn,
bao gồm mức giới hạn trên và mức giới hạn dưới
(biên độ chịu đựng)
 Nếu cường độ tác động vượt quá giới hạn này thì
hệ sinh thái sẽ bị suy thoái và hủy diệt, không còn
khả năng tự phục hồi

33 34

 Hệ sinh thái là một đơn vị nghiên cứu của STH

 Hệ sinh thái là đơn vị chức năng quan trọng của tự
nhiên, quy mô từ rất nhỏ: gốc cây, cánh đồng cỏ,
khu rừng, hoặc là hệ thống lớn như sinh quyển
 Các sinh vật sống trong tự nhiên không tồn tại,
hoạt động riêng lẻ mà có uan hệ hổ tương mật
thiết với các loài khác
 Con người cũng chỉ là một thành viên trong HST và
chịu những bất cập do các hoạt động của mình

35