‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫پوهنتون طبی بلخ‬

‫شفاخانه تدریسی ابوعلی سینا بلخی‬
‫دیپارتمنت داخله عمومی‬

‫مطالعه تشریحی واقعات فرط فشار خون در شفاخانه تدریسی ابوعلی سینا بلخی در جریان‬
‫سال ‪ ۱۴۰۱‬هجری شمسی‬
‫‪Descriptive Study of Hypertension in Abo Ali sina-e-Balkhi‬‬
‫‪Teaching Hospital during 1401‬‬

‫تحقیق کننده گان ‪ :‬داکتر نیلج “غنی” داکتر منیژه “عباسی” داکتر حبیب هللا “فضلی”‬
‫داکتر نصرالدین “غفوری” داکتر محمد “شفیق” داکتر حبیب الرحمن “همدرد” داکتر سید‬
‫ابراهیم “سروش” داکتر حسیب هللا “نادری” داکتر محمد نسیم “رستمی” داکتر عبدالمجید‬
‫“کریمی”‬
‫استاد رهنما ‪ :‬پوهنیار داکتر میر احمد فردوس “حبیب زاده”‬
 ‫معرفی‬
‫فرط فشار خون بيماری مزمن شايعی است ك‪6‬ه در آن مق‪6‬دار فش‪6‬ارخون از ح‪6‬د ط‪6‬بيعی (‪ 80/120‬ميلی م‪6‬تر س‪6‬تون س‪6‬یماب)‬
‫باالتر می رود و منجر به آسيب اعضاء حياتی مانند‪ :‬قلب ‪ ،‬مغز ‪ ،‬كليه و چشم می شود‪.‬‬

‫بسياری از افراد سال ها مبتال به فشارخون باال هستند ‪ ،‬بدون اين كه از بيماری خود مطلع باشند ‪ .‬بيشتر اوق‪6‬ات اين بيم‪6‬اری‬
‫کدام اعراض وعالیمی ندارد ‪ .‬اما وقتی فرط فشار خون بدون تداوی بماند به اوعیه و اعضای حياتی بدن آس‪66‬يب می رس‪66‬اند ‪.‬‬
‫به همين علت است كه فشارخون اغلب به عنوان "قاتل خاموش" شناخته می شود‪.‬‬

‫میکانیزم دقیق آن معلو ‌م نیست‪ .‬اما نظریه های ذیل وجود دارد‪:‬‬
‫فشار خون= دهانه قلبی × مقاومت(وعایی)محیطی‬
‫در ابتدای هاپیرتنشن اساسی افزایش فشار خون به علت افزایش اندک در دهانه قلبی است‪.‬‬
‫این حالت میتواند به علت فرط فشار سمپاتیک باشد‪ .‬در مراحل بعدی مرض؛ دهانه قلبی باعث ایجاد تغییرات وعایی(اف‪66‬زایش‬
‫مقاومت محیطی) گردیده که فشار خون را باال می برد‪.‬‬
‫فشار خون باال عامل اصلی بیماری های قلبی عروقی و مرگ زودرس در سراسر جهان است‪ .‬با توجه به استفاده گسترده از‬
‫دارو های ضد فشار خون‪ ،‬اوسط فشار خون جهانی در طول چهار دهه گذشته کمی کاهش یافته اس‪66‬ت‪ .‬در مقاب‪66‬ل فش‪66‬ار خ‪66‬ون‬
‫باال‪ ،‬به ویژه در کشور های کم درآمد و متوسط افزایش یافته است‪.‬‬
‫برآورد ها نشان میدهد که ‪ ٪۳۱.۱‬از بزرگساالن (‪)۱.۳۹‬میلیارد نفر در سراسر جهان در سال ‪ ۲۰۱۰‬دارای فشار خون ب‪66‬اال‬
‫بودند‪ .‬تغییرات در سطوح عوامل خط‪6‬ر ب‪6‬رای فش‪6‬ار خ‪6‬ون ب‪6‬اال از قبی‪6‬ل؛ مص‪6‬رف س‪6‬ودیم ب‪6‬اال‪ ،‬مص‪6‬رف پتاس‪6‬یم کم‪ ،‬چ‪6‬اقی‪،‬‬
‫مصرف الکل‪ ،‬عدم فعالیت فیزیکی و رژیم غذایی ناسالم ممکن برخی از ناهمگونی ه‪6‬ای منطق‪6‬ه ی را در ش‪6‬یوع ف‪6‬رط فش‪6‬ار‬
‫خون باال توضیح دهد‪.‬‬
‫علیرغم افزایش شیوع‪ ،‬نسبت عدم آگاهی از فشار خون باال‪ ،‬درمان و کنترول فشار خ‪66‬ون ب‪66‬اال کم اس‪66‬ت‪ .‬ب‪66‬ه وی‪66‬ژه در کش‪66‬ور‬
‫های کم درآمد و متوسط‪.‬‬
‫مطالعات آینده برای تست استراتژی ها برای جلوگیری و کنترول فشار خون باال‪ ،‬به وی‪66‬ژه در جمعیت ه‪66‬ای کم درآم‪66‬د‪ ،‬و ب‪66‬ه‬
‫طور دقیق ارزیابی شیوع و بار مالی فشار خون باال در سراسر جهان است‪.‬‬

‫شیوع فرط فشار خون در سطح جهانی باال تخمین شده است‪ .‬در یک بررسی ‪ ۲۶‬در صد نفوس بزرگس‪6‬ال در س‪6‬طح جه‪6‬ان (‬
‫‪ ۹۷۲‬ملیون) دارای فرط فشار خون در سال ‪ ۲۰۰۰‬بوده است‪ .‬این میزان در کشور های انکشاف یافته و در حال انکشاف به‬
‫نظر می رسد که شبیه است‪ .‬اين بيماری بزرگترين عامل خطر م‪66‬رگ در سراس‪66‬ر جه‪66‬ان اس‪66‬ت و س‪66‬بب ب‪66‬روز بيم‪66‬اری ه‪66‬ای‬
‫قلبی ‪ ،‬سكته مغزی ‪ ،‬بيماری كليوی می شود‪.‬‬
 ‫‪ :۱‬اهمیت تحقیق‬
‫چون فرط فشار خون و اختالطات ناشی از آن تقریبا بطور گسترده در جامعه م‪66‬ا ش‪66‬ایع اس‪66‬ت از ای‪66‬نرو بمنظ‪66‬ور تعین م‪66‬یزان‬
‫شیوع و شناسایی عوامل خطر به تحقیق در سطح منطقه نیاز مبرم است تا به اساس نتایج حاصله راه های حل پیشنهاد گ‪6‬ردد‪.‬‬
‫چنانچه با استنباط از نتایج تحقیق و پیشنهاد راه های وقایوی در کشور های صنعتی و انکشف یافته م‪66‬یزان آگ‪66‬اهی و کن‪66‬ترول‬
‫فرط فشار خون و مرگ و میر ناشی از آن (سکته مغزی‪ ،‬نابین‪66‬ایی‪ ،‬ع‪66‬دم کفای‪66‬ه کلی‪66‬ه و آف‪66‬ات اس‪66‬کمی قلب و ام‪66‬راض اوعی‪66‬ه‬
‫محیطی) به مقایس‪6‬ه س‪6‬ال ه‪6‬ا قب‪6‬ل ب‪6‬اال رفت‪6‬ه اس‪6‬ت‪ .‬امی‪6‬د اس‪6‬ت این تحقی‪6‬ق در س‪6‬طح منطق‪6‬ه بتوان‪6‬د راه ه‪6‬ای مناس‪6‬ب را جهت‬
‫پیشگیری و وقایه بمنظور کنترول فرط فشار خون پیشکش کند‪.‬‬

‫‪ :۲‬سوال تحقیق‬
‫‪ :۱‬فریکونسی و ‪ pattern‬فرط فشار خون در افراد ‪ ۱۸‬سال و باالتر از آن که بصورت داخل بستر در ط‪66‬ول س‪66‬ال ‪۱۴۰۱‬‬
‫در بخش داخله شفاخانه تدریسی ابو علی سینای بلخی مراجعه نموده اند چگونه میباشد؟‬
‫‪ :۲‬تعداد واقعات که تحت تداوی محافظوی و جراحی در شفاخانه تدریسی ابوعلی سینای بلخی واقع شده است؟‬

‫‪ :۳‬اهداف تحقیق‬
‫اهداف کلی‪:‬‬
‫مطالعه تشریحی مریضان مصاب فرط فشار خون در اف‪66‬راد ‪ 18‬س‪6‬ال و ب‪66‬االتراز آن در ط‪6‬ول س‪6‬ال ‪ ۱۴۰۱‬ک‪66‬ه در ش‪6‬فاخانه‬
‫ابوعلی سینای بلخی مراجعه نموده و بستر شده اند‪.‬‬

‫اهداف فرعی‪:‬‬
‫مشخص نمودن تعداد مجموعی مبتالیان فرط فشار خون که در طول سال ‪ ۱۴۰۱‬بستر گردیده اند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫دریافت مشخصات دیموگرافک نزد مبتالیان فرط فشار خون در جریان سال ‪. ۱۴۰۱‬‬ ‫‪‬‬

‫دریافت عوامل خطر نزد مبتالیان فرط فشار خون که در جریان سال ‪ ۱۴۰۱‬بستر گردیده اند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫مشخص نمودن میزان افراد آگاه و غیر آگاه از فرط فشار خون در جریان سال ‪ ۱۴۰۱‬نزد افراد بستر شده‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫دریافت تفاوت در میزان وقوع فرط فشار خون در چهار فصل سال ‪ ۱۴۰۱‬نزد افراد بستر شده اند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫دریافت تفاوت در میزان وقوع فرط فشار خون ازنظر جغرافیایی و محل سکونت در سال ‪ ۱۴۰۱‬ن‪66‬زد اف‪66‬راد داخ‪66‬ل‬ ‫‪‬‬
‫بستر‪.‬‬

‫شناسایی میزان افراد که با اختالطات فرط فشار خون طی سال ‪ ۱۴۰۱‬دراین شفاخانه بستری شده اند‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫‪ :۴‬میتود و مواد تحقیق‬
‫تحقیق‪ :‬این تحقیق به میتود ‪ descriptive‬و ‪ case series‬دی‪6‬زان ش‪6‬ده اس‪6‬ت‪ .‬و از ن‪6‬وع مش‪6‬اهدوی ی‪6‬ا‬ ‫‪ ‬دیزاین‬
‫‪ observational‬میباشد‪.‬‬

‫‪ ‬نفوس تحت مطالعه‪ :‬تمام واقعات بستر شده مبتال ب‪6‬ه ف‪6‬رط فش‪6‬ار خ‪6‬ون در س‪6‬رویس داخل‪6‬ه ش‪6‬فاخانه اب‪6‬وعلی‬
‫سینای بلخی نفوس مورد مطالعه این تحقیق میباشد‪.‬‬

‫میتود نمون‪d‬ه گ‪d‬یری‪ :‬س‪66‬مپل گ‪66‬یری بص‪66‬ورت ‪ universal‬ص‪66‬ورت گرفت‪66‬ه اس‪66‬ت‪ ،‬ب‪66‬ه این مع‪66‬نی ک‪66‬ه تم‪66‬ام‬ ‫‪‬‬
‫مریضانیکه به تشخیص فرط فشارخون به سرویس داخله در مدت یک سال داخ‪6‬ل بس‪6‬تر ش‪6‬ده ان‪6‬د ش‪6‬امل این تحقی‪6‬ق‬
‫شده اند‪.‬‬
‫و شامل دو نوع ‪ criteria‬میباشد‪:‬‬

‫‪ : Inclusion criteria‬تمام مریضانیکه به تشخیص فرط فشارخون در سرویس داخله داخل بستر شده اند ودوس‪66‬یه‬
‫های شان کدام مشکل جدی معلوماتی نداشته است‪.‬‬

‫‪ :‬کسانی که بصورت سراپا تداوی شده اند ویا مریضانی که دوسیه های شان نواقص داش‪66‬ته‬ ‫‪Exclusion criteria‬‬
‫شامل این تحقیق نمیباشند‪.‬‬

‫متغیرات (‪:)Variables‬‬
‫سن‬ ‫‪-‬‬
‫جنس‬ ‫‪-‬‬
‫عوامل خطر فرط فشار خون از قبیل‪ :‬دیابت‪ ,‬افزایش چربی خون‪ ,‬چاقی و سگرت‬ ‫‪-‬‬
‫نوع تداوی دریافت شده نزد مریضان( محافظوی و جراحی)‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬‬

‫‪ -4‬مروری به لیتراتورهای بین المللی‪:‬‬

‫درین جا یک تعداد تحقیقاتی که در سایر کشورها صورت گرفته است را بصورت خالصه در جداول ارای ه ش ده اس ت ک ه ق رار ذی ل‬
‫است‪:‬‬

‫مرور بر پیشنه ای تحقیق یا لیتراتور ها ‪Literature review‬‬

‫‪Yechiam Ostchega‬‬ ‫محقق اصلی‬ ‫‪1‬‬

‫مطالعه شیوع فرط فشار خون در میان افراد بالغ در ایاالت متحده امریکا‬ ‫نام تحقیق‬ ‫‪2‬‬
 ‫مطالعه مقطعی‬ ‫نوع تحقیق‬ ‫‪3‬‬
‫ایالت متحده امریکا‬ ‫محل تحقیق‬ ‫‪4‬‬
‫‪2020‬‬ ‫تاریخ تحقیق‬ ‫‪5‬‬
‫از لحاظ سنی میان سالهای ‪ 2017‬الی ‪ 2018‬شیوع فرط فشار خون میان افراد از سنین ‪ 18‬به باال‬
‫در حدود ‪ %45.4‬بود‪ .‬که از میان این افراد ‪ %59‬آنها مرد و ‪ %41‬از آنها زنان بودند‪ .‬شیوع‬
‫مرض فرط فشار خون با افزایش سن باال میرود‪ .‬در میان هر دو جنس اعم از زن و مرد با‬
‫افزایش سن افزایش فشار خون دیده شد‪ .‬میان تمام افراد بالغ که به فرط فشار خون مبتال بودند در‬
‫میان غیر اسپانیایی های سیاه پوست شیوع این مرض بیشتر بود با فیصدی ‪ %57‬و بین غیر‬
‫دریافت ها عمده‬ ‫‪6‬‬
‫اسپانیایی های سفید پوست با فیصدی ‪ %43.6‬شیوع این مرض دیده شده است‪.‬در میان مردهای‬
‫غیر اسپانیایی های سیاه پوست این فیصدی ‪ %57.2‬و در میان غیر اسپانیایی های سفید پوست‬
‫‪ %50.2‬دیده شد‪.‬در میان طبقه اناث غیر اسپانوی های سیاه پوست با فیصدی ‪ %56.7‬و غیر‬
‫اسپانوی های سفید پوست ‪ %36.7‬دیده شد‪.‬در تمام افراد اعم از اسپانوی و غیر اسپانوی با‬
‫پیشرفت سن مردها بیشتر مبتال به فرط فشار خون شدند‪.‬‬
‫‪Oxford University Press on behalf of American Journal of Hypertension‬‬
‫ناشر‬ ‫‪7‬‬

‫تحقیق دوم ‪:‬‬

‫‪Makoto Hibino, Yoichiro Otaki, Azeem Maieed‬‬ ‫محقق اصلی‬ ‫‪1‬‬
‫فرط فشار خون ‪ ,‬وقوعات خطر انشقاق ابهر و مرگ‬ ‫نام تحقیق‬ ‫‪2‬‬
‫مطالعه گروهی و میتا انالیز‬ ‫نوع تحقیق‬ ‫‪3‬‬
‫انگلستان‬ ‫محل تحقیق‬ ‫‪4‬‬
‫‪2022‬‬ ‫تاریخ تحقیق‬ ‫‪5‬‬
‫در جریان تحقیقات از جمله ‪ ۵۳۴۳۷۸‬شرکت کننده ‪ ۸۴‬نفر در جریان آگاهی دهی ف‪66‬وت ش‪66‬دند ک‪66‬ه‬
‫فیصدی مرگ و میر شان ‪ ۴.۱۸‬فیصد در هر ‪ ۱۰۰۰۰۰‬نفر میباش‪66‬د‪ .‬نس‪66‬بت خط‪66‬ر وقوع‪66‬ات ف‪66‬رط‬
‫فشار خون ‪ ٪۳.۵۷‬که در هر ‪ ۲۰ mmhg ٪۱.۳۳‬افزایش فشار سیستولک و در هر ‪۱۰ ٪۱.۶۶‬‬ ‫دریافت ها عمده‬ ‫‪6‬‬
‫‪ mmhg‬افزایش فشار دیاستولیک را نشان میدهد‪ .‬با توجه ب‪66‬ه میت‪66‬ا ان‪66‬الیز وقوع‪66‬ات خط‪66‬ر ‪٪۳.۰۷‬‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪CIRCULATION‬‬ ‫ناشر‬ ‫‪7‬‬

‫تحقیق سوم‬
‫بالل احمد رحیمی و همکارانش‬ ‫محقق اصلی‬ ‫‪1‬‬
‫عوامل تعیین کننده فشار خون کنترول نشده در میان مریضان فرط فشار خون‬ ‫نام تحقیق‬ ‫‪2‬‬
‫مطالعه مقطعی‬ ‫نوع تحقیق‬ ‫‪3‬‬
‫شفاخانه حوزوی مرویس شهر قندهار ‪Sidal Hospital‬‬ ‫محل تحقیق‬ ‫‪4‬‬
‫‪2020‬‬ ‫تاریخ تحقیق‬ ‫‪5‬‬
‫در سال(‪ 2018‬ـ ‪ )2019‬بااستفاده از روش تحقیق مقطعی از بیماران سراپا تحقیق صورت گرفت‬ ‫دریافت ها عمده‬ ‫‪6‬‬
‫که در این تحقیق ‪ 1050‬مبتال به فرط فشار خون که ‪ )٪62.5 ( 1050/651‬زن ‪( 1050/636 ،‬‬
‫‪ )٪60.6‬در مناطق روستایی زندگی می کدند ‪ )٪77.7( 816 ،‬متاهل ‪ )٪68.9(723،‬بی سواد‪،‬‬
‫‪ )٪87.4(918‬اضافه وزن یا چاق ‪)٪43.7( 459 ،‬دارای سابقه خانواده گی فرط فشار خون‬
 ‫‪ .‬داشتند‬
‫‪ )74.9٪( 786‬از بیماران مبتال به فرط فشار خون کن‪6‬ترول ناش‪6‬ده بودن‪6‬د‪ .‬می‪6‬انگین س‪6‬نی در بین‬
‫شان ‪ 51‬سال بود و این تحقیق نشان داد که زنده گی در مناطق روستا ‪ ،‬سبک زندگی بی تحرکیت‬
‫و عدم پابندی به دوا های ضد فشار خون از جمله عوامل خط‪6‬ر مهم ب‪6‬رای مریض‪6‬ان مص‪6‬اب ف‪6‬رط‬
‫فشار خون کنترول ناشده بود‬
‫‪Published Quarterly Mangalore, India‬‬ ‫ناشر‬ ‫‪7‬‬

‫میتود جمع آوری و انالیز ارقام‪:‬‬

‫در جمع آوری ارقام از راجستر ها و ریکارد های موجود درشفاخانه ذریعه یک جدول که متغیرات در آن درج است اس‪66‬تفاده‬
‫به عمل آمده است‪.‬‬
‫الزم به یاد آوری است که انالیز ارقام پس از تصویب پروپوزل با استفاده از برنامه ‪ SPSS‬انجام خواهد شد‪.‬‬

‫مسائل اخالقی‪:‬‬
‫چون تحقیق از نوع مشاهداتی بوده‪ ,‬از ‪ secondary data‬استفاده میگردد و در ض‪66‬من تم‪66‬ام مشخص‪66‬ات مریض‪66‬ان و ه‪66‬ویت‬
‫شان محفوظ است لذا این تحقیق کدام مانع اخالقی ندارد‪.‬‬

‫محدودیت ها‪:‬‬
‫‪ o‬بنابر محدود بودن تعداد نمونه ها نتیجه تحقیق نمی تواند انعکاس دهنده کل شهر مزار شریف ویا کل افغانستان باشد‪.‬‬
‫‪ o‬ارقام بدست آمده از این ریسرچ نماینده گی از ‪ incidence‬و ‪ prevalence‬نمیکند‪.‬‬
‫‪ o‬عدم موجودیت ریکاردهای الکتریکی که از ضایع شدن نتایج البراتواری در دوسیه ها جلوگیری میکند‪.‬‬

‫واژه های کلیدی‪:‬‬

‫فرط فشار خون‪ ,‬سن‪ ,‬جنس ‪,‬عوامل خطر ‪,‬اختالطات و نوع تداوی( محافظوی و جراحی)‬

‫جدول جمع آوری ‪:Data‬‬

‫مطالعه واقعات فرط فشار خون در جریان سال ‪ ۱۴۰۱‬در شفاخانه تدریسی ابوعلی سینای بلخی‪.‬‬

‫‪Data collection form‬‬

‫‪No‬‬ ‫‪Variable‬‬ ‫‪Data‬‬ ‫‪Code‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪ID number‬‬

2 Patient age

3 Sex Female 1

Male 2

4 Occupation Self-employment 1

Civil servant 2

Jobless 3

5 Education Educated 1

Illiterate 2

Unknown 3

6 Marital status Single 1

Married 2

Widow 3

Divorce 4

Unknown

7 Risk factors Family history of 1

HTN

Tobacco 2

Dyslipidemia 3

DM 4

Obesity 5

Lack of exercise 6

High sodium intake 7

8 Secondary cause Renovascular 1
of HTN hypertension

Diabetic nephropathy 2

Polycystic kidney 3
disease

Glomerular disease 4

Cushing syndrome 5

Aldosteronism 6

Pheochormocytoma 7

Thyroid dysfunction 8

Coarctation of aorta 9

Sleep apnea 10

Pregnancy 11

Medication and 12
supplement

9 Complication Stork 1

Retinopathy 2

LVH 3

IHD 4

Heart failure 5

CKD 6

10 Treatment type Life style change 1

ACEI 2
 ‫‪ARB‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪CCB‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪Diuretics‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪Beta blocker‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪Methyl dopa‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪Etcetera‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪Response‬‬ ‫‪HTN control‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪HTN uncontrolled‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪12‬‬ ‫‪History of HTN‬‬ ‫‪Yes‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪crisis‬‬
‫‪No‬‬ ‫‪2‬‬

‫پالن کاری‬

‫پالن کاری برای اجرا پروژه تحقیقاتی‬

‫زمان اجراء سال ‪۱۴۰۱‬‬
‫سرطان‬
‫عقرب‬
‫میزان‬
‫سنبله‬
‫قوس‬
‫حوت‬

‫جوزا‬
‫جدی‬

‫حمل‬
‫اسد‬

‫ثور‬

‫فعالیت ها‬
‫دلو‬

‫انتخاب موضوع تحقیق‬

‫مطالعه لیتراتور ها طبی‬
‫انکشاف سوال تحقیق‬
‫انکشاف فرضیه ها تحقیق‪ ،‬روش تحقیق‪ ،‬نوع‬
 ‫تحقیق‬
‫انتخاب روش جمع آوری ارقام‬
‫ترتیب ‪ data collection form‬جهت جمع‬
‫آوری ارقام‬
‫تیست نمودن ‪data collection form‬ها بشکل‬
‫امتحانی‬
‫ساختن دیتابیس بمنظور داخل نمودن ارقام‬
‫انکشاف فورم اخذ موافقت نامه در صورت‬
‫ضرورت‬
‫اخذ موافقه مقامات و مراجع مربوطه در‬
‫صورت ضرورت‬
‫جمع آوری ارقام‬
‫تحلیل و تجزیه ارقام‬
‫مقایسه یافته ها با اهداف تحقیق‬
‫تحریر عملی مونوگراف‬
‫چک نمودن مونوگراف‬
‫ترتیب سالید ها پاورپاینت جهت دفاع‬
‫تقدیم مونوگراف طوری رسمی به مقامات‬
‫مربوطه‬
‫[‪]1‬‬
 ‫منابع و مآخذ‬
[1] Barakzaie, D. B. (1391). Principles of Clinical Research and Medical Thesis Writing (First ed., Vol.
1). Herat, Afghanistan: Chapkhana-e-Tawana.
[2] Dan Longo, A. F. (July 22, 2011). Harrison's Principles of Internal Medicine (18th ed., Vol. 2).
United States: McGraw-Hill.
[3] Dr Kaplan , Dr Domino , Dr Norman. The prevalence and control of hypertension. uptodate.
[Online] uptodate incorporation, 2 6, 2015. [Cited: 7 2, 2015.] www.uptodate.com. 2343.
[4] Dr.M. Inam Danish Medical Diagnosis & Management (12th ed)