Like Us On Facebook: Kitab Downloaded From

વાચાઓની
વાથે વાથે
: રેખક :
ુ ીવ)
ડૉ. ભ૊શમ્ભદ તીજાની વભાલી (ટ્યન
… Kitab Downloaded from …
www.hajinaji.com
• Like us on Facebook •
www.facebook.com/HajiNajiTrust
વાચાઓની વાથે વાથે ઩ેજ.1 HAJINAJI.com

નોંધ.....
લધ ુ કકતાફ૊ ડાઉનર૊ડ કયલા
ભાટ્ે www.hajinaji.com ઩ય
ર૊ગ ઓન કય૊.
કકતાફભાાં ક૊ઈ ભ ૂરચ ૂક જણામ

ત૊ ઩ેજની વલગત અને કકતાફન ાંુ
નાભ જાણ કયલા વલનાંતી.
hajinajitrust@yahoo.com

અનક્રુ ભણણકા
નાં. વલગત ઩ેજ
* કકતાફ ઩કયચમ 10
* રેખકન૊ ઩કયચમ 14
* વાચાઓની વાથે વાથે 20
* પ્રસ્તાલના 30
1 વળમાઓ અને એશરે
ુ તની નજય૊ભાાં - કુ યઆને

સન્ન
ભજીદ 40
2 ુ ત
શદીવે નફલી એશરે સન્ન
અને વળમાઓની નજય૊ભાાં 64
3 ુ ત અને
અકાએદ એશરે સન્ન
વળમાઓની નજય૊ભાાં 105

4 ુ ા
ખદ વલળે ફાંને ઩ક્ષન૊
અકીદ૊ 108
5 નબવ્ુ લત વલળે ફાંને

પીયકાઓન૊ અકીદ૊ 120
6 ઈભાભત વલળે ફાંને

કપયકાઓના અકીદા 145
7 ઈભાભત કુ યઆનની
નજય૊ભાાં 151
8 ઈભાભત શદીવે નફલી

(વ.અ.)ની દ્રષ્ટ્ીએ 159
9 ણખરાપત વલળે એશરે

ુ તન૊ દ્રષ્ષ્ટ્ક૊ણ
સન્ન 170
10 (૧) કુ યઆને ભજીદભાાં

શઝયત અરી (અ.વ.)ની
વલરામતન૊ ઉલ્રેખ 185
10 (૨) આમતે ફલ્રીગન૊
વાંફધ
ાં શઝયત અરી (અ.વ.)
વાથે 193
11 આમએ ઈકભાલદ્દુ ીન 247
12 શાંુ આમએ ઈકભાલદ્દુ ીન
અયપશ (૯ભી ણઝલ્શજ)ના
કદલવે નાઝીર થઇ શતી ? 264
13 ચચાાન૊ ભશત્લન૊ મદ્દુ ૊ 335
14 શવયત અને વનયાળા 407
15 આગ઱ની ચચાાન ાંુ વલશ્રે઴ણ 431
16 શઝયત અરી (અ.વ.)ની
વલરામતની ફીજી
વાણફતીઓ 463
17 શ ૂયાના ફનાલની ટ્ીપ્઩ણી 479

18 (૧) કઝા અને કદ્ર એશરે
ુ તની નજયભાાં
સન્ન 496
18 (૨) કઝા અને કદ્ર

વળમાઓની નજય૊ભાાં 535
19 ણખરાપત :- કઝા અને કદ્રના

પ્રકાળભાાં 553
20 શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
લપાત વભમે છ૊ડેરા લાયવા
ફાફતભાાં ભતબેદ 560
21 શ. આમળા અને ઈબ્ને ઉભય

લચ્ચે ભતબેદ 601
22 ુ તે
સન્ન નફલી (વ.અ.લ.)
વલળે ફીજા ભઝશફી
કપયકાઓભાાં ભતબેદ 603

23 ુ તે
સન્ન નફલી (વ.અ.લ.)
વલળે ફાંને ઩ક્ષભાાં ભતબેદ 608
24 ખમ્ુ વ 638
25 તકરીદ 662
26 એલા ભતબેદ - કે જેના

કાયણે એશરે ુ ત
સન્ન
વળમાઓની ટ્ીકા - ટ્ીપ્઩ણી
કયે છે . 686
27 ઈભાભ૊ની ઈસ્ભત 703
28 ઈસ્ભત - કુ યઆનની
નજય૊ભાાં ... 705
29 ઈસ્ભત - શદીવ૊ની દ્રષ્ટ્ીએ 710
30 ઈભાભ૊ની વાંખ્મા 726
31 ઈભાભ૊ન ાંુ ઇલ્ભ 732
32 ફદાઅ 748
33 તકય્મશ (઩૊તાના જાન
અથલા ભારની વરાભતી
ભાટ્ે શક લાત જાશેય ન
કયલી) 774
34 ુ અ
મત ુ ાઅ)
(મત (વનકાશે
ભ૊લક્કતશ - નકકી કયે રી
મદ્દુ તના વનકાશ) 812
35 કુ યઆને ભજીદભાાં પેયપાય
થમ૊ શ૊લા વલળેની ભાન્મતા 850
36 ફે નભાઝ૊ને એકવાથે અદા

કયલી. (જમૌએ
ફૈનસ્ુ વરાતૈન) 892
37 ુ તની ભાન્મતા
એશરે સન્ન 895
38 ભાટ્ી ઩ય વીજદ૊ કયલ૊ 940

39 યજઅત (કમાભત ઩શેરા
નલજીલન) 955
40 કુ યઆને ભજીદભાાં યજઅતની
વાણફતી 963
41 અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન
(અ.મ.ુ વ.)ની ભ૊શબ્ફતભાાં
ુ ુ (અવતળમ૊ક્તત)
ગલ 973
42 ભશદીએ મન્ુ તઝય (અ.વ.) 990

કકતાફ ઩કયચમ
અભાયી વાંસ્થાએ જુદી જુદી જીલન ઉ઩મ૊ગી
ુ યાતી અનલ
ઉર્ા ૂ કકતાફ૊ન૊ ગજ ુ ાદ કયીને વય઱
ુ યાતી બા઴ાભાાં પ્રકાળન કયલાન ાંુ ળરૂ કયે ર
ગજ
છે .
ુ કકતાફના રેખક ડ૊. વતજાની વભાલી
પ્રસ્તત
઩કયચમના ભ૊શતાજ નથી. રેખકની પ્રથભ
ુ યાસ્તા વભર ગમા”ન૊ ગજ
કકતાફ “મજે ુ યાતી
ુ ાદ ૧૯૯૮ ભાાં વત્મની ળ૊ધના નાભથી
અનલ
પ્રવવધ્ધ કયે ર શત૊. જેને વભગ્ર જગતના
લાાંચક૊એ નોંધ઩ાત્ર આલકાય આ઩ેર છે . તેથી
ડ૊. વતજાનીની ફીજી કકતાફ “રે અકુ ના
ુ ાદ “ભેં બી વચ્ચ૊કે
ભસ્વાદે કીન”ના ઉર્ા ૂ અનલ
વાથ શ૊ જાઉં” ન૊ ુ યાતી
ગજ ુ ાદ
અનલ
“વાચાઓની વાથે વાથે” લાાંચક૊ની ણખદભતભાાં
યજુ કયીએ છીએ.
રેખક ઩૊તે લશાફી અને ુ ી

સન્ન પીયકાને
વતરાાંજણર આ઩ીને ભઝશફે શક-એટ્રે કે વળમા
ભઝશફ અ઩નાલલાન ાંુ ળા ભાટ્ે નક્કી કયા ુ ?
તેન૊ કડીફધ્ધ ઈવતશાવ ઩૊તે (વત્મની વાથે,
ુ યાસ્તા વભર ગમા) કકતાફભાાં આ઩ી ચ ૂકમા
મજે
છે .
ુ ી ફાંને
આ કકતાફભાાં રેખકે વળમા અને સન્ન
઩ાંથના ઩ામાના પ્રશ્ન૊ જેભ કે શદીવે નફલી,
અકાએદ, નબવ્ુ વ્ત, ઈભાભત, ણખરાપત, કઝા
અને કદ્ર ખમ્ુ વ, તકરીદ, ઈભાભ૊ની ઈસ્ભત,
ઈભાભ૊ન ાંુ ઇલ્ભ, તકય્મશ, ફદાઅ, મત
ુ અ, ફે
નભાઝ૊ વાથે અદા કયલા, કુ યઆને ભજીદભાાં
પેયપાય, યજઅત, એશરેફૈત (અ.મ.ુ વ.)ની
ુ ૂઅને ભશદીએ મન્ુ તઝય (અ.)
ભ૊શબ્ફતભાાં ગલ
વલળેની ભાન્મતાન ાંુ સન્ન
ુ ી કકતાફ૊ના શલારા
આ઩ીને વલલયણ કયા ુ છે . રેખકે ઉ઩ય જણાલેરા
વલ઴મ૊ભાાં વળમાઓ જે અભર કયે છે તે
ુ ફ જ
કુ યઆન અને શદીવે યસ ૂર (વ.અ.લ.) મજ
ુ ત લર જભાઅતની
નશી ઩ણ એટ્રે સન્ન
તેઓની ભ૊અતફય ગણાતી કકતાફ૊ “વવશાશે
વવત્તાશ” ના શલારા આ઩ીને વળમા ઩ાંથ શક ઩ય
શ૊લાન ાંુ વાણફત કયા ુ છે .
અભાયી વાંસ્થાએ લાાંચક૊ને યવ ઩ડે અને

લાાંચક૊ના ઇલ્ભ અને ભાઅયે પતભાાં લધાય૊ થામ
એલી કકતાફ૊ના પ્રકાળનન ાંુ કાભ ળરૂ કયે ર છે .
આ કકતાફના પ્રકાળનભાાં અભ૊ને ભદદરૂ઩
થનાયાઓભાાં કકતાફન૊ ુ યાતી
ગજ ુ ાદ
અનલ
કયનાય જ. યઝાન ૂય તથા પ્ર ૂપ યીડીંગ કયનાય
જ. શૈદયબાઈ ભકન૊જીમા (કાણ૊દયલા઱ા),
કાં ઩૊ઝીંગ કયનાય જ. અરી અબ્ફાવ ળેખ
(કાણ૊દયલા઱ા) તેભજ ફીજા તભાભ ભ૊અભીન
ણફયાદય૊ના આબાયી છીએ. તેઓના શકભાાં
ર્ુઆએ ખૈય કયીએ છીએ અને અભાયા આ
નાનકડા કામાભાાં તભાભ ભ૊ભીન ણફયાદય૊
તયપથી, લાાંચક૊ તયપથી, ખયીદી અને કકતાફ
લકપ કયાલનાય બાઈઓ તયપથી અગાઉ જે
વશકાય ભળ્મ૊ છે તેલ૊ જ વશકાય ભ઱ત૊ યશેળે
તેલી આળા યાખીએ છીએ.
ુ ાભહુવૈન એભ. ભેઘાણી

શાજી ગર
શાજી નાજી ભેભ૊યીઅર ટ્રસ્ટ્
બાલનગય.

રેખકન૊ ઩કયચમ
ડ૊. તીજાની વભાલીન૊ જન્ભ અને ઉછે ય એક
ુ ી કુ ટાંુ ફભાાં થમ૊ શત૊. તેઓ ભ૊ટ્ા થઈને
સન્ન
એક “઩ીય” ફન્મા અને “ભાણરકી” પીકશના
ુ ામીઓ ઘણાાં
પ્રચાયક થમા. તેભને તેભના અનમ
જ ભાન એશતયાભની નજયે જ૊તા શતા. ઩ણ
તેભનાભાાં યશેરી “કાં ઈક જાણલાની” ઉત્કાં ઠાએ
તેભને લશાફીમતના ઉંફયે રઇ ગઈ.
લશાફીમતના કશેલાતા તલશીદના અકીદાથી

ુ
તેઓ ઘણાાં આક઴ાા મા અને તયતજ તેઓ
લશાફીમતના પ્રચાયક ફની ગમા. ઩યાં ત ુ વભમ
જતા ઩ાછ઱ છુ઩ામેરા બેદ બયભ૊ અને
યાજકાયણે તેભન૊ ભ્રભ બાાંગી નાખ્મ૊.
“વાચા ઇસ્રાભ” અને નજાતની યાશ ળ૊ધલાભાાં

તેભના ઉત્વાશે નજપ ખાતેની વળમા આરીભ૊ની
ુ ાકાત કયાલી.
મર
વાંળ૊ધન અને લાદ વલલાદની એકરૂ઩તાએ,

તેભને બાન કયાવ્ય ાંુ કે વાચ૊ ઇસ્રાભ શઝયત
ભ૊શાંભદ (વ.અ.લ.) અને તેભના ઩વલત્ર
એશરેફૈત (અ.મ.ુ વ.)ના દયલાજેથી જ ભ઱ી
ળકે છે . તેભણે ઩૊તાન ાંુ વાંળ૊ધન, અનબ
ુ લ અને
તેભ કયલા જતાાં લીતેરી આ઩દાઓને એક
કકતાફના સ્લરૂ઩ભાાં પ્રગટ્ કયી, એ કકતાફન ાંુ
નાભ : “સમ્ુ ભશ તશય્ત”.
ુ ીવમાના રગબગ ૨૫૦

આ કકતાફ તેભણે ટ્યન
ગે ય વળમા આરીભ૊ને ભ૊કરી. બાયે વલય૊ધ અને
ટ્ીકાને ઩ાત્ર ફન્મા ઩છી ઩ણ તેભણે ભ૊ટ્ી
કશમ્ભત દાખલી ત્માયે કુ યઆનની આ આમતને
રામક ફન્મા –
“ઇન્નભા મખ્ળલ્રાશ વભન એફાદે કશર ઓરભા,

ઇન્નલ્રાશ અઝીઝુન ગફુય” - અલ્રાશના
ફાંદાઓભાાંથી ભાત્ર જ્ઞાનીઓજ અલ્રાશથી
ડયતા યશે છે , ફેળક અલ્રાશ જફયદસ્ત (અને)
ભશા ક્ષભાલાન છે . (સ ૂયા નાં.૩૫, આમત નાં.૨૮)
ુ ેશ-ળાાંવત બાંગ
ડ૊કટ્ય તીજાની વભાલીને સર
ુ શેઠ઱ અનેક લખત
કયલાના કશેલાતા કાનન
જેરભાાં ઩ણ ઩યુ ી દે લાભાાં આવ્મા. ડ૊કટ્ય
તીજાની વભાલીએ ઩૊તાની આ કકતાફ ક૊ઈ
અજ્ઞાત વાધન દ્વાયા ુ ીવીમાના
ટ્યન એક
ુ ી
લગદાય પ્રધાન સધ ઩શોંચાડી. કકતાફન ાંુ
લાાંચન કમાા ઩છી ભજકુ ય પ્રધાને ઩૊તાને વળમા
અકીદાના જાશેય કમાા અને કકતાફની લીવ
શજાય નકર છા઩લાન૊ હુકભ કમો. ફધી તાયીપ
તે અલ્રાશ ભાટ્ે છે કે જેણે ડ૊. વતજાની
વભાલીના પ્રમત્ન૊ને વપ઱તા આ઩ી અને
ુ ીવીમાના તેભજ ફીજા અનેક દે ળ૊ના
ટ્યન
ુ રભાન૊ વળમા ઇસ્ના અળયી ભાન્મતા
શજાય૊ મવ
ધયાલતા થઇ ગમા.
ુ ઇસ્રાભ ભલરાના
ઈ.વ. ૧૯૯૦ભાાં હુજ્જતર
વય્મદ ભ૊શાંભદ અર મસ્ુ લી વાશેફના
આભાંત્રણથી ડ૊કટ્ય વતજાની વભાલી વાશેફ
ાંુ ઈ ઩ધાયે રા અને ભ૊અભીન ણફયાદય૊ વાભે ,
મફ
ખ૊જા વળમા ઇસ્ના અળયી જાભા ભક્સ્જદના
વભમ્ફય ઉ઩યથી પઝાએરે એશરેફૈત
(અ.મ.ુ વ.)ન૊ ધ૊ધ લશાવ્મ૊ શત૊.
ડ૊કટ્ય વાશેફની મ ૂ઱ અયફીભાાં રખામેરી

કકતાફ “સમ્ુ ભશ તદય્ત” “લલ્ડા અશલર
ુ ફય્ત
ઇસ્રાવભક રીગ” (Wabil) દ્વાયા પ્રગટ્ થમા
ુ ાદ “Then i was
઩છી તેન૊ અંગ્રેજી અનલ
ુ ાદ “મજે
guided” નાભે અને ઉર્ા ૂ અનલ ુ યાસ્તા
વભર ગમા” તેન૊ ગજ ુ ાદ “વત્મની
ુ યાતી
ળ૊ધ”ના નાભે પ્રવવધ્ધ થમ૊ છે . આ ગજ
કકતાફ અભાયી વાંસ્થાના શાજી નાજી
ભેભ૊યીમર ટ્રસ્ટ્, આંફાચ૊ક, બાલનગયના
વયનાભેથી ભ઱ી ળકે છે .
ડ૊. તીજાનીએ રખેરી અન્મ કકતાફ૊ભાાં (૧)

હુકભે અઝા, વચ્ચ૊કે વાથ શ૊ જાઓ... (૨)
ુ ત શે. (૪)
એશરે ણઝક્ર (૩) વળમા શી એશરે સન્ન
અરભમએ જુભેયાત (૫) એશરેફૈત (અ.મ.ુ વ.)
શલ્રારે મશ્ુ કેરાત, અલ્રાશવે ડય૊ લગે યે ઘણી
કકતાફ૊ છે . જેભાાં એક કકતાફ વચ્ચ૊કે વાથ શ૊
જાઓ ન૊ ગજ ુ ાદ “વાચાઓની વાથે
વાથે” આ઩ની ણખદભતભાાં કકતાફના રૂ઩ભાાં
આ઩ના શાથ૊ભાાં ભ૊જૂદ છે .
વળમા જગતના આ ભશાન આરીભે કદન આજે

઩ણ તબ્રીગની બય઩ ૂય પ્રવ ૃવત્ત કયી યહ્યા છે .
ુ ાલાંદે આરભ વળમા જગતના આ ભશાન
ખદ
આરીભે દીનને રાાંફી ઉમ્ર અતા કયે અને
જગતને તેઓની ણખદભત ભ઱તી યશે, તેલી
ર્ુઆ કયીએ.

વાચાઓની વાથે વાથે
અરશમ્દ૊રીલ્રાશ ભાયી ઩શેરી કકતાફ “સમ્ુ ભશ

ુ ાદ) (૧)
તદમત” (આ કકતાફન૊ ઉર્ા ૂ અનલ
ુ
“કપય ભેં કશદામત ઩ા ગમા,” તથા (૨) “મજે
યાસ્તા વભર ગમા” અને (૩) તજલ્રી નાભે
થમ૊ છે . જેન૊ ગજ ુ ાદ “વત્મની
ળ૊ધ” ના નાભે શાજી નાજી ભેભ૊યીમર ટ્રસ્ટ્,
આંફાચ૊ક, બાલનગયના વયનાભેથી પ્રવવધ્ધ
થમ૊ છે . (જેની કકિંભત રૂ. ૨૦/- છે .) જેને
લાાંચક૊ભાાં અત્માંત ચાશના ભ઱ી. એ કકતાફ
ુ ત અને
઩છી લાાંચક૊ તયપથી ભને એશરે સન્ન
વળમાઓ લચ્ચેના વલલાદના અગત્મના પ્રશ્ન૊ન ાંુ
વાકશત્મ બાય઩ ૂલાક યજુ કયલાની ભાાંગણી થઇ.
તેન ાંુ કાયણ એ શત ાંુ કે એ ફાંને લગા ના ર૊ક૊
વત્મ ઩યથી ઩દો શટ્ે તેભ ઈચ્છતા શતા. જેના
઩કયણાભે ર૊ક૊ શકીકત શ ાંુ છે ! તે જાણી ળકે.
લાાંચક૊ની ભાાંગણીને ધ્માનભાાં રઈને આ

કકતાફ એ જ પ્રકાયે વાં઩ાદન કયલાભાાં આલે છે .
જેના મદ્દુ ાઓ વય઱ અને વશેરા છે . તેભજ આ
કકતાફને ખ ૂફ જ વાદી બા઴ાભાાં ુ
પ્રસ્તત
કયલાના પ્રમત્ન૊ કયલાભાાં આવ્મા છે . જેથી
જેલી યીતે ભે ઩૊તે ચચાા -વલચાયણા થકી વત્મ
શકીકત ળ૊ધી કાઢી શતી તેલી જ યીતે શકને
ૂ ા
ચાશનાયા અને તશકીક કયનાયા ર૊ક૊ ટાં ક
ુ ી
ણચિંતન અને ભનન ઩છી શકીકતના મ ૂ઱ સધ
઩શોંચી ળકે.
આ વલ઴મભાાં કુ યઆને ભજીદ પયભાલે છે કે !

મા અય્મ૊શર રઝીન આભન ુ ત્તકુ લ્રાશ લ કુ ન ુ
ભઅસ્વાદે કીન
ઈભાનલા઱ાઓ ! અલ્રાશથી ડય૊ અને

વાચાઓની વાથે થઇ જાલ. (સ ૂ.તોફા, આમત
નાં.૧૧૯)
અલ્રાશ તઆરાની તોપીકથી આ કકતાફન ાંુ

નાભ “રે અકુ ન ભઅસ્વાદે કીન” (વચ્ચ૊કે વાથ
શ૊ જાઓ) યાખ્ય ાંુ છે . વભગ્ર સ ૃષ્ષ્ટ્ભાાં ભ૊શાંભદ
અને આરે ભ૊શાંભદ (વ.અ.લ.)થી લધાયે વાચ ાંુ
ુ રભાન૊ભાાંથી એવ ાંુ
(શક) ક૊ઈ નથી. અને મવ
ક૊ણ છે જેણે આ વાચાઓથી ઩૊તાન૊ ઩ારલ
છ૊ડાલેર૊ શ૊મ ? ફેળક, એલ૊ ભાણવ
અલ્રાશના કશય૊ - ગઝફને ઩ાત્ર અને યાશે
યાસ્તથી ર્ૂય શળે.
આ ઩સ્ુ તકભાાં હુાં ભાયા વલચાય૊ ફીજા ક૊ઈ ઉ઩ય

રાદલા ભાાંગત૊ નથી અને ફીજા ર૊ક૊ના
દ્રષ્ષ્ટ્ક૊ણન ાંુ ભાન જા઱લીને ળકમ શ૊મ ત્માાં
ુ ી ભેં ભાયી તભાભ લાત૊ને લાાંચક૊ના ણચિંતન
સધ
અને ભનન ભાટ્ે વલગતલાય યજુ કયી છે .
કેટ્રાક ર૊ક૊એ ભાયી ઩શેરી કકતાફના “સમ્ુ ભશ

- તદમત” નાભ વલળે એલ૊ એતયાઝ કમો શત૊
ુ તની તોશીન થઇ
કે નાભના કાયણે એશરે સન્ન
છે . તે ર૊ક૊ કશદામત ઩ાભેરા નથી ત૊ શ ાંુ
ુ યાશ છે !
ગભ
ઉ઩યના એતયાઝન૊ જલાફ એ છે કે કુ યઆને

ભજીદભાાં “ઝરારત” ળબ્દન૊ ઉ઩મ૊ગ પતત
ુ યાશી અને અંધકાય ભાટ્ે જ નથી થમ૊.
ગભ
ફલ્કે ફકલાવ “નીસ્માન”ના અથાભાાં ઩ણ આ
ળબ્દન૊ ઉ઩મ૊ગ થમ૊ છે .
ઈયળાદ છે : કાર ઈલ્ભ૊શા ઇન્દ યબ્ફી પી

કેતાફ રા મઝીલ્ર૊ યબ્ફી લરા મનવા
(સ ૂ.તાશા.૨૦, આમત નાં.઩ય) પયભાવ્ય ાંુ : તેની
જાણ ભાયા ઩યલયકદગાય (ક૊ઈ લાત) ચ ૂકી
જામ છે ને (ક૊ઈ લાત) વલવયી જામ છે .
ઈન્ન તઝીલ્ર એશદા શ૊ભા પત૊ઝકકેય એશદા
શ૊ભર ઉખ્રા (સ ૂ.ફકયશ.૨, આમત નાં.૨૮૨)
અને (જમાયે ) તે વાક્ષીઓને (શાકીભ૊ વાભે
વાક્ષી ભાટ્ે ફ૊રલલભાાં આલે ત્માયે (શાજય
થલાન૊) તેઓ ઇન્કાય કયે નશી.
અશીં આ “ઝરારત” ળબ્દ તશકીક અને
જુસ્તજુ (જીજ્ઞાવા) ભાટ્ે ઩ણ લ઩યામ૊ છે .
ુ ાલાંદે
ખદ આરભ ઩૊તાના શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ને વાંફ૊ધીને પયભાલે છે :-
લ લજદક ઝાલ્રન પશદા (સ ૂ.ઝ૊શા.૯૩, આમત
નાં.૭)
અને તને ભાગા ભ ૂરેર૊ જ૊ઈ તાયી કશદામત
નથી કયી ?
ુ ી
આં શઝયત (વ.અ.લ.)ના જીલનન૊ ભામર
અભ્માવ કયનાય ઩ણ એ લાત જાણે છે કે આ઩
ુ ા)ના
(વ.અ.લ.) ગાયે શીયા (શીયા નાભની ગપ
એકાાંતભાાં શકીકત વલળે ણચિંતન ભનન કયતા
શતા, અને એ જ અથાભાાં આ શઝયત
(વ.અ.લ.)ન૊ આ કોર ઩ણ છે .
કશકભત એ ભ૊અભીનન૊ ખ૊લાએર૊ ખજાન૊ છે ,

તેને જમાાંથી ભ઱ે ત્માાંથી રઇ રે છે .
આ શદીવના બાલાથાને ધ્માનભાાં રઈને ભેં

ભાયી કકતાફન ાંુ નાભ “સમ્ુ ભશ તદમત” યાખ્ય ાંુ
શત.ાંુ શકીકતભાાં હુાં ફહુ જ જીજ્ઞાવા ધયાલત૊
ુ ાલાંદે આરભે ભને શકીકતન૊
શત૊; અને ખદ
઩કયચમ કયાલી દીધ૊.
ુ ાલાંદે આરભન૊ આ કોર
આ જ ફાયાભાાં ખદ
઩ણ આ઩ણી વાથે છે .
લ ઇન્ની ર ગપપારૂલ્રેભન તાફ લ આભન લ

અભેર વારેશન સમ્ુ ભશ તદા (સ ૂ.તાશા.૨૦,
આમત નાં.૮૨) અને જે તોફા કયે તથા ઈભાન
રાલે તથા વત્કામા કયે , ઩છી વત્મભાગે ચારે
ત૊ તેની ભાટ્ે વનવાંળમ હુાં ક્ષભાલાન છુાં.
અત્રે અભે નથી કશી ળકતા કે જેની કશદામત

ુ યાશ છે . કેભકે જેણે તોફા કયી
થઇ નથી તે ગભ
રીધી, જે ઈભાન રાલી ચ ૂકમ૊ શ૊મ અને અભરે
ુ યાશ કશી
વારેશ ફજાલી રાલત૊ શ૊મ તેને ગભ
ળકાત૊ નથી. બરે એશરેફૈત (અ.મ.ુ વ.)ની
વલરામતની તેને કશદામત થઇ ન શ૊મ.
જે ભાણવને એશરેફૈત (અ.મ.ુ વ.)ની કશદામત

થઇ ન શ૊મ તે અંધકાયભાાં ઘેયામેર૊ છે અને
શકીકત એ જ છે કે શકીકત પ્રત્મે ફહુભતી ર૊ક૊
ુ પેયલી રે છે . એટ્લ ાં ુ જ
આંખ આડા કયીને મખ
નશી શકીકતની અલગણના કયીને ખ્લાકશળાતે
નપવન ાંુ ગળાં રૂાંધી નાખે છે . નશીતય આં શઝયત
(વ.અ.લ.)ના નીચેના કોરન૊ શ ાંુ અથા છે ?
તયકત૊ પી કુ મસ્ુ વતરૈન કકતાફલ્રાશ લ

ઇતયતી અશરેફૈતી ભા ઇન ુ
તભસ્વકતભ
ે ા રન તઝીલ્લ ુ અબ્દન...
ફેશભ
આ શદીવ એ લાત ભાટ્ે ની દરીર છે કે જ૊ આ

ફાંને (કકતાફ અને ઈતયતે શઝયત યસ ૂર
વ.અ.લ.) વાથે વાંફધ ુ યાશી
ાં નશી યાખે તે ગભ
અને અંધકાયભાાં પવામેર૊ યશેળે.
ુ છુાં કે આ
અરફત્ત, હુાં એ ફાફતભાાં આત્ભવાંતષ્ટ્
઩શેરા હુાં અંધકાયભાાં શત૊. શલે ુ ાના
ખદ
પઝરથી ભને કશદામત ભ઱ી ચ ૂકી છે , અને ભારૂાં
જ૊ડાણ કકતાફ અને ઇતયત વાથે થઇ ચ ૂકય ાંુ
છે .
ુ ાન૊ શક્ર
એ ખદ ુ છે જેણે આ઩ણને આ ભાંઝીર
ુ ી ઩શોંચાડમા અને જ૊ ખદ
સધ ુ ા અશીં સધ
ુ ી ન
ુ ી
઩શોંચાડતે ત૊ આ઩ણે ક૊ઈ઩ણ યીતે અશીં સધ
઩શોંચી ન ળકતે. આ઩ણા ઩યલયકદગાયના
઩મગાંફય દીને શક રઈને આવ્મા શતા.
(સ ૂ.અઅયાપ, આમત નાં.૪૨)
ભાયી ફાંને કકતાફ૊ના નાભ કુ યઆન વાથે

વાંફવાં ધત છે , અને ફાંને ફહુ જ વાચા છે , અને
આ જ ફેશતયીન કરાભ છે આ કકતાફ૊ભાાં ભેં જે
કાઈ વાંકરન કયીને એકઠુાં કયા ુ છે જ૊ કદાચ તે
૧૦૦% (વ૊ ટ્કા) વાચ ાંુ ન ઩ણ શ૊મ, ઩યાં ત ુ
શકથી નઝદીક અલશ્મ છે .
ફાયગાશે ઈરાશીભાાં શાથ ઉઠાલીને દ૊આ કરૂાં છુાં

કે ઉમ્ભતે ભ૊શાંભદી (વ.અ.)ની કશદામત
પયભાલ! કેભકે આ શ્રેષ્ઠ ઉમ્ભત ફની યશે અને
એ ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના ભાગા દળાનભાાં ન ૂયે
કશદામતથી ર્ુવનમાને પ્રકાળભાન કયી દે . એ
ઈભાભના આગભનની ફળાયત તેભના ઩વલત્ર
દાદા (વ.અ.લ.)એ એલી યીતે આ઩ી છે કે
(આલનાય શ. ભશદી અ.વ.) ર્ુવનમાને અદર૊
ઇન્વાપથી એલી યીતે બયી દે ળે જે યીતે તે
ઝૂલ્ભ અને અત્માચાયથી બયે રી શળે. એટ્રે
ુ ી કે ભકવદે ઇરાશી ઩ ૂય૊ થઇ જામ. બરે એ
સધ
લાત કાપીય૊ને અણગભતી કેભ ન શ૊મ.

પ્રસ્તાલના
ક૊ઈ ઩ણ દીનની વોથી ભશત્લની ફાફત

અકીદ૊ શ૊મ છે . અકીદ૊ એ વલચાય૊ અને
વભજણની એક એલી ફાફત શ૊મ છે જેની
ઉ઩ય તે દીનને ભાનનાય૊ ઈભાન યાખે છે , અને
ુ એલી વલા સ્લીકૃત
તેના અકાએદભાાં અમક
અને ઩ામાની લાત૊ શ૊મ છે . જેને ક૊ઈ ઈલ્ભી
અને અકરી દરીર૊ લગય ભાની રેલાભાાં
આલતી શ૊મ છે કેભકે ઇન્વાનન ાંુ ઇલ્ભ અને
ુ ાલાંદે
અકર ફાંને ભમાા કદત શ૊મ છે . જમાયે ખદ
આરભની જાતની ક૊ઈ ભમાા દા શ૊તી નથી. તે
કા઱ અને સ્થ઱થી મતુ ત શ૊મ છે . તેના કાભ૊
ક૊ઈ (અન્મ) ઇલ્ભ કે અકર ઉ઩ય આધાકયત
શ૊તા નથી. તેથી ક૊ઈ઩ણ દીને ઈરાશીને
ભાનનાયા ભાટ્ે એ (દીને ઈરાશીના અકીદાની)
ફાફત૊ ઩ય ઈભાન રાલવ,ાંુ તેન ાંુ વભથાન કયવ ાંુ
અને તે ફાફત૊ ઩ય એઅતેકાદ યાખલ૊ જે
જાશેયી યીતે ઇલ્ભ અને અકરના ઩ામા ઉ઩ય
વાણફત ન થતી શ૊મ તે મશ્ુ કેર રાગત ાંુ નથી.
ઉદાશયણ રૂ઩ે આગન ાંુ ફાગ (ગર

ુ ઝાય) ફની
જવ.ાંુ શકીકતભાાં ઇલ્ભ ને અકર એ લાત
ભાનલા ભાટ્ે એકભત છે કે એભ થવ ાંુ ળકમ
નથી. આગ ત૊ નકુ વાન ઩શોંચાડનાયી લસ્ત ુ છે .
અથલા ત૊ ઩ક્ષીઓના ટુકડે ટુકડા કયી નાખલા
અને તેને જુદા જુદા ઩શાડ ઉ઩ય નાખી દે લા.
઩છી તેને ફ૊રાલતાાં ઩ક્ષીઓન ાંુ “શાજય છીએ”
(રબ્ફૈક) કશેવ.ાંુ અશીં ઩ણ ઇલ્ભ અને અકર
એકી અલાજે કશેળે કે આભ ફનવ ાંુ અળકમ છે .
અથલા આંધ઱ા, ક૊કઢમા અને રકલાગ્રસ્ત
લગે યેને જનાફે ઈવા ભવીશ (અ.)એ ળપા આ઩ી
તેભની ફીભાયી અને ય૊ગ૊ને ર્ૂય કયલા. એટ્લ ાં ુ
ુ ાા ઓને જીલતા કયી દે લા. (લગે યે
જ નશી મદ
લગે યે) આ ફધી એલી ફાફત૊ છે જેન ાંુ વલલયણ
કે કાયણ૊ અકર અને ઇલ્ભ ઩ાવેથી ભ઱તા
નથી.
ુ ભાાં ઇલ્ભ અને અકરે

અરફત્ત, આજના યગ
ખ ૂફ જ પ્રગતી કયી છે . ઈન્વાનની આંખ
અથલા શદમ લગે યેને એલી યીતે ફદરી ળકામ
છે કે એક ભાણવની આંખ કાઢીને જે ભાણવની
આંખ નકાભી થઇ ગઈ શ૊મ તેની જગ્માએ
રગાલી ળકામ છે ત૊ ળયીયના ક૊ઈ઩ણ અંગને
લૈજ્ઞાવનક વાધન૊થી ફદરાલી ળકામ છે .
઩યાં ત ુ આ કાભ આગ઱ જણાલલાભાાં આવ્ય ાંુ છે

તે કાભ લચ્ચે મ ૂ઱ભ ૂત તપાલત એ છે કે
આજના જભાનાભાાં લૈજ્ઞાવનક૊ જીલતા ભાણવના
ળયીયના અલમલને ત૊ ફદરી ળકે છે . જમાયે
ુ ાા ને જીલતા કયતા શતા અથલા
઩મગાંફય મદ
ત૊ ફીજા ળબ્દ૊ભાાં કશીએ ત૊ આજના
જભાનાભાાં ભાત્ર ઈરાજ કયલાભાાં આલે છે . ઩ણ
ુ ાા ને જીલતા કયીને પયીથી ઩ૈદા
઩મગાંફય મદ
કયતા શતા. આ લાતન ાંુ વભથાન કુ યઆને
ભજીદભાાં છે કે : ર૊ક૊ ! દાખર૊ ફમાન
કયલાભાાં આલે છે તેને ધ્માન દઈને વાાંબ઱૊, કે
ુ ાને છ૊ડીને જે ર૊ક૊ને ફ૊રાલી યહ્યા
તભે ખદ
છ૊ તે ફધા ર૊ક૊ બેગા ભ઱ીને આ કાભ કયલા
ભાટ્ે એકઠા ઩ણ થઇ જામ ત૊ ઩ણ એક
ભાખીને ઩ૈદા કયી ળકતા નથી અને જ૊ ક૊ઈ
ભાખી તેભની ઩ાવેથી કાાંઈ આંચકીને રઇ જામ
ત૊ તેને છ૊ડાલી ળકતા નથી. ભાાંગનાય અને
જેની ઩ાવે ભાાંગલાભાાં આલે છે તે ફાંને કભઝ૊ય

છે .
“અને જે લે઱ા તેભની વભક્ષ અભાયી સ્઩ષ્ટ્

આમત૊ ઩ઢલાભાાં આલે છે ત૊ જે ર૊ક૊ ઈભાન
નથી રાવ્મા તેભના ચશેયા ઩યથી ત ાંુ અણગભ૊
઩ાયખી રેળે જેઓ અભાયી આમત૊ તેભને ઩ઢી
વાંબ઱ાલે છે તેભની ઉ઩ય આ ર૊ક૊ રગબગ
હુભર૊ કયી જ ફેવે છે . ત ાંુ કશે કે શ ાંુ હુાં તભને તે
કયતાાંમ લધ ુ ખયાફ ખફય આ઩ ાંુ ? (વાાંબ઱૊ !)
તે (દ૊ઝખની) આગ છે , જે ર૊ક૊ ઈભાન નથી
રાવ્મા અલ્રાશે તેભને તેન૊ લામદ૊ કમો છે ,
અને તે ઘણ ાંુ બરૂુ ાં ઩ાછા પયલાન ાંુ ઠેકાણ ાંુ છે .”
(સ ૂ.શજ, આમત નાં.૭૨)
આલા અકાએદ અને ઈભાન તભને

ુ રભાનભાાં ઩ણ જ૊લા ભ઱ળે, મહુદીઓ અને
મવ
નવયાનીઓભાાં ઩ણ આલા અકાએદ અકરી
અને ઈલ્ભી ધ૊યણ ઩ય ચકાવતાાં મ૊ગ્મ જણાતા
ુ ાલાંદે આરભે ભ૊જીઝાત અને
નથી. કેભકે ખદ
વાભાન્મ ભાણવ ન કયી ળકે તેલા કાભ૊
કયલાની ળક્તત ઩૊તાના નફીઓ અને યસ ૂર૊ને
એ ભાટ્ે આ઩ી છે કે જેનાથી ર૊ક૊ એ લાત
વભજી ળકે કે તેભની (ર૊ક૊ની) અકર દયે ક
લાત જાણી અને વભજી ળકલા ભાટ્ે વભથા
ુ ાલાંદે આરભે ર૊ક૊ને જે ઇલ્ભ
નથી શ૊તી. ખદ
આપ્ય ાંુ છે તેન ાંુ પ્રભાણ ઘણ ાંુ જ અલ્઩ છે અને
કદાચ એ લાત તેભના ભાટ્ે પામદાકાયક છે .
ર્ુવનમાભાાં ઘણા ર૊ક૊ એલા છે કે જેભને

અલ્રાશ તઆરાની નેઅભત૊ન૊ ઇન્કાય કયી
દીધ૊. ઘણા ર૊ક૊ એલા છે જેભણે અલ્રાશના
લજુદન૊ ઇન્કાય કયી દીધ૊. કેટ્રાક ર૊ક૊ ઇલ્ભ
અને અકરના એટ્રા ફધા ફશેયા છે કે તેભણે
અલ્રાશ વવલામ ફીજાની ઈફાદત (઩ ૂજા) ળરૂ
કયી દીધી. આ શતા થ૊ડા ઇલ્ભ અને થ૊ડી
ુ ઱ાને
અકરના કયીશ્ભા. જે આ ભાટ્ીના ઩ત
(ઇન્વાનને) દયે ક ફાફત૊ન ાંુ ઇલ્ભ આ઩ી દે લાભાાં
આલત ત૊ શ ાંુ થાત ?
આ ફધી ફાફત૊ને કાયણે આ કકતાફ રખી છે .

ભાયી આ કકતાફ એલા અકીદાઓ ઩ય
આધાકયત છે કે જે કુ યઆને કયીભ અથલા
ુ તે નફલી (વ.)ભાાં લાયીદ થમેર છે તેભજ
સન્ન
જેના કાયણે ઇસ્રાભની ઉમ્ભતભાાં કેટ્રાક
પીયકાભાાં ભતભતાાંતય જ૊લા ભ઱ે છે . જે
કાયણવય ઈલ્ભે કરાભ અક્સ્તત્લભાાં આલેર છે ,
અને જેના ઩કયણાભે ઇસ્રાભભાાં ભાનનાયાઓની
જુદી જુદી વલચાયધાયા નજયે ઩ડે છે . જેની
અવય અયફી વાકશત્મભાાં ઩ણ જ૊લા ભ઱ે છે .
આલા દાખરા આ઩ણને ફીજા ભઝશફભાાં જ૊લા
ભ઱તા નથી. આ લટ્ પકત અયફ૊ભાાં અને
ુ રભાન૊ભાાં જ૊લા ભ઱ે છે જેભણે
તભાભ મવ
઩૊તાની આખી જજિંદગી ચચાા અને વલચાયણાભાાં
ુ રભાન૊ના અકીદા વલળે વાંળ૊ધન
તથા મવ
કયલાભાાં વલતાલી છે .
જ૊ એભ કશેલાભાાં આલે ત૊ તેભાાં ક૊ઈ

અવતશ્મ૊ક્તત નશી ગણામ કે ઇસ્રાભના
અકીદાઓન૊ ભ૊ટ્૊ બાગ એલા વલ઴મ૊ વાથે
વાંફવાં ધત છે જે ઇલ્ભ અને અકરના ભા઩દાં ડ
ુ ગ
વાથે સવ ાં ત યશેતા નથી. ઩યાં ત ુ અભાયી આ
લાત (કે ઇસ્રાભના અકીદાઓન૊ ભ૊ટ્૊ બાગ
ઇલ્ભ અને અકર વાથે વાંકરન ધયાલે છે ) એ
લાતથી વલરૂધ્ધ નથી કે જે વલળે અભે ઩શેરા
કશી ચ ૂકમા છીએ. (એટ્રે કે કેટ્રાક અકીદા
ુ ફ વાચા નથી
ઈલ્ભી અને અકરી ભા઩દાં ડ મજ
ુ રભાન૊ન ાંુ ઇલ્ભ અને
જણાતા) કાયણ કે મવ
તેની અકર કુ યઆની ુ વ
નસ ુ અને નફી
(વ.અ.લ.)ની વશીશ શદીવ૊ વાભે શાંભેળા ઩૊તાન ાંુ
વળય ઝુકાલી દે છે . તેથી જ અભાયી આ
ુ ત અને વળમાઓના એ
કકતાફભાાં એશરે સન્ન
અકાએદ વાથે જ૊ડામેરી છે . જેન૊ ઉલ્રેખ
કુ યઆને કયીભ અને ુ તે
સન્ન નફલી
(વ.અ.લ.)ભાાં ભોજૂદ છે .
ત્માય઩છી અભે એ તભાભ અકીદાઓ વલળે આ

કકતાફભાાં ચચાા કયી છે જેભાાં ફાંને કપયકાઓ
લચ્ચે ભતબેદ છે ; અને ફાંને એકફીજા ઉ઩ય
ક૊ઈ઩ણ ઩ામાની દરીર૊ ન શ૊લા છતાાં હુભરા
કયતા યશે છે .
ુ ાલાંદે આરભ ઩ાવે ર્ુઆ કરૂાં છુાં કે

અંતભાાં, ખદ
અભને એ લાત૊ની તોપીક આ઩ જે તને ઩વાંદ
ુ નદ
શ૊મ અને જે તાયી ખળ ુ ીન ાંુ કાયણ છે .
ુ રભાન૊ને એક કેન્દ્ર ઉ઩ય એકઠા કયી દે
મવ
અને તેભ કયલાની પકત તાયી જ ળક્તત છે .

પ્રકયણ : ૧ - વળમાઓ અને એશરે
ુ તની નજય૊ભાાં - કુ યઆને ભજીદ
સન્ન
ુ ા (વ.અ.લ.)
જે કરાભે ખુદા, શઝયત યસ ૂરેખદ
ઉ઩ય નાઝીર થમા તેને “કુયઆન” કશેલાભાાં
આલે છે . જેભાાં કોઈ ઩ણ પ્રકાયની ફાતીર લાત
બ઱લાની વાંબાલના નથી. અકાએદ, અશકાભ
અને ઇફાદતની દ્રષ્ટીએ કુયઆને ભજીદ
મુવરભાનો ભાટે ઉચ્ચ કક્ષાનો એક શ્રેષ્ઠ સ્ત્રોત
છે . તેભાાં ળક કયનાયો ઇસ્રાભના લત઱
ુ ભાાંથી
ફશાય નીક઱ી જામ છે . શળમા અને સુન્ની ફાંને
ફપયકા કુયઆને ભજીદની ઩શલત્રતા અને
એશતેયાભને ભાન્મ યાખે છે . તશાયત કામુ શલના
કુયઆનને અડલાને ઩ણ શયાભ વભજે છે . ઩યાં ત ુ
કુયઆને-ભજીદની તપવીય (શલલયણ) અને
તાલીર (અથુઘટન) શલળે ફાંને પીયકાભાાં
ભતબેદ છે .
શળમાઓ અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ને

મુપસ્વીયે કુયઆન અને તેન ુ ાં અથુઘટન કયલાને
઩ાત્ર ભાને છે . જમાયે એશરે સુન્નત લર
જભાઅત અસ્શાફ અને અઈમ્ભએ અયફાઅ
(ચાય ઇભાભો) ભાાંથી કોઈની ઩ણ તપવીયને
ભાન્મ યાખે છે .
એ લાત સ્઩ષ્ટ છે કે જમાયે મ ૂ઱ સ્ત્રોતભાાં

ભતબેદ શળે તો તેનાથી ભ઱નાયા હુકભોભાાં
઩ણ ભતબેદ યશેળ.ે ખુદ એશરે સુન્નત લર
જભાઅતભાાં ભતબેદના કાયણે ઘણા ફપયકા
ફની ગમા. દયે કના અભબપ્રામ જુદા જુદા
શોલાના કાયણે અઈમ્ભએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ને ભાનનાયા શળમાઓ અને એશરે
સુન્નત લચ્ચે ભતબેદ ભતભતાાંતય અશનલામુ
ફની ગમા.
હુ ાં આ ફકતાફના પ્રાયાં બભાાં જ શલનાંતી કયી

ૂ ાલલા ભાટે
ચ ૂકમો છાં કે હુ ાં ભાયી લાતને ટાંક
કેટરાક ઉદાશયણ આ઩ીને સ્઩ષ્ટતા કયલાનો
પ્રમત્ન કયીળ. ઩યાં ત ુ કોઈ શકીકતની ળોધ કે
ખાત્રી કયલા ભાાંગત ુાં શોમ તેણે વાંળોધનના ઊંડા
વમુદ્રભાાં ડૂફકી રગાલલી ઩ડળે. ળકમ છે કે
તેભ કયલાથી તેને “શકના ભોતી” ભ઱ી જામ.
શળમા ઈભાભીમા અને એશરે સુન્નત લર

જભાઅત ફાંને ફપયકા એ લાતભાાં એકભત છે કે
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ મુવરભાનોની
વાભે કુયઆનના તભાભ હુકભો અને તપવીયે
કુયઆન ફમાન પયભાલી દીધેર છે . ઩યાં ત ુ
ભતબેદ એ લાતભાાં છે કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઩છી કુયઆનની તપવીય અને
તાલીરનો શક કોને છે ! એશરે સુન્નત ઩શેરા
વશાફાને મુપસ્વીયે કુયઆન ભાને છે અને ઩છી
(ફીજા તફક્કાભાાં) આરીભોને ભાને છે . ઩યાં ત ુ
કુયઆનની તાલીર શલળે તે રોકો કશે છે કે
કુયઆનનો શક ભાત્ર ખુદાને છે . આ લાતનો
ઉલ્રેખ ભાયી ઩ાવે ળેખ “ઝગલાની” એ કમો
શતો. કે જેઓને મુદયીવે બુખાયી અને તેના
શલલયણ કતાુ ગણલાભાાં આલતા શતા. તેઓએ
ભને આ લાત એ લખતે કયી જમાયે ભેં તેઓને
વલાર કમો કે : મુસ્સ્રભ અને બુખાયીભાાં આ
શદીવ જોલા ભ઱ે છે કે “જનાફે શ. મુવા
(અ.વ.)એ ઇઝયાઈરને તભાચો ભાયીને તેની
આંખો ફશાય કાઢી નાખી શતી” શુ ાં આ શદીવ
વાચી છે ?
ત્માયે તેભણે કહ્ુાં : શા શા ભફરકુર વાચી છે ,

અને બુખાયીભાાં જે કોઈ ફાફતો એકઠી
કયલાભાાં આલી છે તેની વત્મતા અને મોગ્મતા
શલળે ળાંકા ઩ણ કયી ળકાતી નથી.
શતજાની : હુ ાં તે શદીવને ફયાફય વભજી ળકમો
નથી. શુ ાં આ઩ તેન ુ ાં શલલયણ પયભાલી ળકળો ?
ઝગલાની : બુખાયી ફકતાફે ખુદા વભાન છે .
તેભાાંથી જે વભજી ળકો તેને વભજી લ્મો અને
જે લાત વભજભાાં ન આલે તેને ખુદા ઩ય છોડી
દમો.
શતજાની : ફકતાફે ખુદા અને બુખાયીભાાં
વભાનતા અને એકભત કઈ ફાફતભાાં શુ ાં છે ?
તો ઩છી ફકતાફે ખુદા વભજલા ભાટે આ઩ણને
તાકીદ ળા ભાટે કયલાભાાં આલી છે ?
ઝગલાની : ભફસ્સ્ભલ્રા શીય યશભાનીય યશીભ
(વાં઩ાદકની નોંધ :- ફકતાફના ઉદુ ૂ અનુલાદભાાં
દયે ક જગ્માએ કુયઆને ભજીદની આમત અયફી
રી઩ીભાાં આ઩લાભાાં આલી છે ઩ણ આ
ફકતાફના કદને ઘટાડલા ભાટે અભે એ
આમતોનો પકત ગુજયાતી અનુલાદ યજુ કયીએ
છીએ.)
“(અમ યસ ૂર !) એજ તે (અલ્રાશ) છે કે જેણે

તાયા ઉ઩ય આ ફકતાફ ઉતાયી છે જેની કેટરીક
આમતો વાપ (અને એક અથી) છે અને એજ
આમતો ફકતાફનુ ાં મ ૂ઱ છે અને ફીજી ફહુઅથી
છે , શલે જે રોકોના અંત:કયણભાાં અલ઱ાઈ છે
તેઓ તે (ફકતાફ)ભાાંની ફહુઅથી આમતોને
અનુવયે છે (અને તે કે લ઱) ફપત્નો પેરાલલાના
શેત ુથી, અને તેનો અથુ (઩ોતાની) ઈચ્છા મુજફ
કયલાના શેત ુથી, જો કે તેનો (ખયો) અથુ
અલ્રાશના અને તેભના શવલામ કે જેઓ
જ્ઞાનભાાં પ્રલીણ છે અન્મ કોઈ જાણત ુાં નથી,
અને તે (પ્રલીણ રોકો) કશે છે કે અભે તેના ઩ય
ઈભાન રાવ્મા, દયે ક (દાખરા તથા આજ્ઞાઓ)
અભાયા ઩યલયફદગાય તયપથી છે , અને
બુધ્ધધળા઱ીઓ શવલામ અન્મ કોઈ ફોધ ગ્રશણ
કયતા નથી.” (સ ૂ.આરે ઇભયાન, આમત નાં.૩-
૬)
ભાનનીમ ઝગલાની વાશેફની વાથે વાથે હુ ાં

઩ણ ભજકુય આમતની શતરાલત કયતો યહ્યો.
તેભજ ભે “લય યાવે ખ ૂન ફપર ઈલ્ભે” સુધી

આખી આમતની શતરાલત કયી તો ળેખ ચીવ
઩ાડીને ફોરી ઉઠમા ઠેશયો ! ઈલ્લ્લ્રાશો ળબ્દ
઩છી “લકપે રાઝીભ” છે .
ુ
શતજાની : હુઝુય ! ઈલ્રલ્રાશ અને યાવેખન
ફપર ઇલ્ભ ફાંને ળબ્દની લચ્ચે લાલે - આતેપશ
(લાલ-વાંમોજક તયીકે) છે જે ઩છીના ળબ્દોને
઩શેરાના ળબ્દ ઩ય “અતપ” (વાંમોજન) કયે છે .
ઝગલાની : ના, આ નવુાં લાકમ છે . જેનો અથુ

છે કે ઈલ્ભભાાં ડૂફેરા રોકો ઈલ્ભની ટોચ સુધી
઩શોંચેરા રોકો છે . તેઓ કશે છે કે ખુદાની
ુ
તભાભ લસ્તઓ ઩ય ઈભાન રાવ્મા તેભ છતાાં
કુયઆને ભજીદની તાલીરને વભજી ળકતા
નથી.
શતજાની : ભાયા વૈમદો વયદાય ! આ઩ એક

ભઝશફના ઩ેળલા અને જલાફદાય આરીભ છો.
આવુાં લતુન આ઩ને ળોબત ુાં નથી તેભજ ન તો
આ આમતની તપવીય ઩ણ કબ ૂર કયલાને
઩ાત્ર છે .
ઝગલાની : વાચી તપવીય તો આ જ છે .
શતજાની : ખુદાએ એલા કરાભ ળા ભાટે

નાઝીર કમાુ કે જેને તેના વીલામ ફીજુ ાં કોઈ
વભજી ન ળકે. એલા કરાભ નાઝીર કયલાનો
પામદો શુ ાં શતો ? જમાયે કે ખુદા તો આ઩ણને
હુકભ આ઩ે છે કે કુયઆને ભજીદભાાં ભચિંતન અને
ભનન કયો, તેને વભજલાની કોશળ઴ કયો.
કુયઆને ભજીદ ઩ણ એ લાતનો ઩ડકાય પેકે છે
કે જો તભને ભાયા શલળે ળાંકા શોમ કે આ
અલ્રાશના કરાભ નથી તો તભે તેના જેલી
એક સ ૂયશ રઇ આલો. શકીકતભાાં જો
ભાનલજાતને કુયઆન વભજભાાં આલત ુાં ન શોમ
તો આ ઩ડકાય વાચો કઈ યીતે ગણાળે ?
ળૈખ ઝગલાનીએ તેભની વાભેના એ રોકો

તયપ જોયુ ાં જે રોકો ભને તેભની ઩ાવે રાવ્મા
શતા, અને કશેલા રાગ્મા : તભે ભાયી ઩ાવે
એલા ભાણવને રાવ્મા છો જે ભાયો જલાફ
જાણલા નથી ભાાંગતો ઩ણ ભને શયાલીને રા-
જલાફ કયી દે લા ભાાંગે છે . ત્માય઩છી ળેખે કહ્ુાં
: અત્માયે તભે રોકો ચાલ્મા જાલ કેભકે ભાયી
તફીમત ઠીક નથી. તભે રોકો ભાયા દદુ ને ન
લધાયો.
જમાયે ભને ત્માાંથી નીક઱ી ગમા ત્માયે અભાયા

વાથીઓભાાંથી એક જણ ભાયા ઩ય ગુસ્વે થમો,
અને ભને જેભ તેભ કશેલા રાગ્મો. ઩યાં ત ુ
ફાકીના ચાય ભાણવોએ વાપ ળબ્દોભાાં કહ્ુાં કે :
ળેખ રા-જલાફ ફની ગમા શતા.
ળેખ ઝગલાની વાથે થમેરા શલચાય શલભળુ

઩છી હુ ાં ભાયો અવર શલ઴મ આ઩ની વભક્ષ
પ્રસ્ત ુત કફૃાં છાં.
એશરે સુન્નત લર જભાઅતના તભાભ ફપયકાઓ

એ ફાફતભાાં એકભત છે કે કુયઆને ભજીદની
તાલીરનુ ાં ઇલ્ભ પકત ખુદાને જ છે અને તે
શવલામ કોઈને નથી, ઩યાં ત ુ શળમાઓનો
દ્રષ્ષ્ટકોણ એ છે કે કુયઆને ભજીદની તપવીય
અને તાલીરના વાંયક્ષક અને આરીભ
અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.) છે અને
ુ ફપર ઇલ્ભ” છે ; અને તેઓજ
તેઓજ “યાખેસન
એશરે ભઝક્ર છે જેભની ઩ાવેથી ઇલ્ભ ભે઱લી
ળકામ છે ; અને તે લાતનો હક
ુ ભ ખુદાએ
કુયઆને ભજીદભાાં આ યીતે આપ્મો છે :-
“પવઅલુ અશરઝ ભઝક્રે ઇન કુન્ત ુભ રા

તઅરમુન.” “(અમ યસ ૂર વ.અ.લ. !) તાયી
઩શેરાાં ઩ણ અભોએ ભનુષ્મોને જ (યસ ૂર
ફનાલી) ભોકલ્મા શતા, જેભની તયપ અભે લશી
કમાુ કયતા શતા, ભાટે (તેભને કશે કે) અગય
તભે નથી જાણતા તો (આગરા આકાળી
઩ુસ્તકોનુ)ાં યટણ કયનાયાઓને ઩ ૂછી જૂઓ :”
(સ ૂ.નશર-૧૬, આમત નાં.૪૩)
જો તભે ન જાણતા શો તો એશરે ભઝક્રને ઩ ૂછો

અને તેઓજ એ છે કે જેભને ખુદાએ ઩વાંદ
પયભાલીને ઈલ્ભે ફકતાફના લાયીવ ફનાવ્મા છે
અને તેઓજ શવકરે દોવુાં છે . (તપવીયે તફયી
બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૧૦૯, તપવીયે ઇબ્ને કવીય
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૫૭૦)
સુમ્ભ અલયવનર ફકતાફર રઝીનવ તપમના

શભન એફાદે ના અને તેઓજ શવકરે દુવ્લભ છે .
઩છી અભોએ અભાયી ફકતાફના લાયવ તેભને

ફનાવ્મા કે જેભને અભોએ અભાયા (તભાભ)
ફાંદાઓભાાંથી કેટરાકો ભધમસ્થ (ભાગે)
શલચાયનાયા છે , અને તેભનાભાાંથી કેટરાક
અલ્રાશના હુકભથી નેકીઓભાાં આગ઱ લધી
જનાયા છે , અને એજ ભોટી કૃ઩ા છે . (સ ૂ.પાતીય-
૩૫, આમત નાં.૩૨)
આના કાયણે જ શઝયત ુ ા

યસ ૂરેખદ
(વ.અ.લ.)એ તેભની તભાભ વ્મસ્તતઓને
કુયઆને ભજીદની વભાન ગણાલેર છે અને
તેભની વાથે વાંફધ
ાં ો જોડીને તેભના તભાભ
હક
ુ ભોનુ ાં ઩ારન કયલાનો શકભ આપ્મો છે અને
તેભને શવકરે વાની ગણાવ્મા છે . આ ફાફતભાાં
આ઩ (વ.અ.લ.) પયભાલે છે : તયકતો પી કુભ.
(વશીશ તીયભીઝી બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૩૧૯,
નીવાઈ લ ઈભાભ એશભદ)
મુસ્સ્રભે આ શદીવને નીચે પ્રભાણે નોંધી છે .
ફકતાબુલ્રાશે લ એશરેફૈતી આ લાકમને હુઝુય

(વ.અ.લ.)એ ત્રણ લખત દોશયાવ્યુ ાં શત.ુાં
(મુસ્સ્રભ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩૬૨, ફાફે પઝાઈરે
અરી ઇબ્ને અફી તાભરફ)
કુયઆને ભજીદ શલળેના ફાંને ફપયકાઓના કથન

અને દ્રષ્ષ્ટકોણ જોમા ઩છી ઇન્વાપથી પેવરો
કયલાભાાં આલે તો શકીકત એ છે કે શળમાઓનો
દ્રષ્ષ્ટકોણ અકરના પ્રકાળભાાં વાચો અને ફયશક
છે . એ લાતભાાં ળાંકા નથી કે કુયઆને ભજીદનુ ાં
જાશીય અને ફાતીન શોમ છે , અને તેની
તપવીય અને તાલીર શોમ છે . ખુદાલાંદે આરભે
અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) શવલામ કોઈને
તે ઇલ્ભ આપ્યુ ાં નથી. કાયણ કે એ લાત ઇરાશી
ફશકભતથી દૂય છે કે તે તભાભ રોકોને કુયઆને
ભજીદની વભજણનુ ાં ઇલ્ભ અતા કયે અને એ
લાત ળકમ ઩ણ કઈ યીતે ફને ?
ખુદાલાંદે આરભ ખુદ પયભાલે છે :
“ભા મઅરભો તાલીરહુ ઈલ્લ્લ્રાશો લય

ુ ફપર ઈલ્ભે”
યાવેખન
તેની તાલીર ખુદા જાણે છે કે અને તે રોકો

જાણે છે જેઓ ઈલ્ભભાાં ડૂફેરા છે .
તપવીયના શલ઴મભાાં ઇસ્રાભના આરીભોભાાં

ુ ફપર ઈલ્ભે”
ભતભતાાંતય છે . ભાત્ર “લય યાખેસન
એ શસ્તીઓ છે જેભને ખુદાએ તાલીરનુ ાં ઇલ્ભ
આપ્યુ ાં છે અને તે શસ્તીઓભાાં કુયઆને ભજીદની
તપવીય શલળે કોઈ ભતબેદ નથી. તેથી એ લાત
વાભફત થામ છે કે અઈમ્ભએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) તભાભ રોકોભાાં ઉચ્ચ કક્ષાના શ્રેષ્ઠ
અને વૌથી લધાયે તકલા યાખનાયા છે .
આ શલળે “પયઝદક” કશે છે કે : જમાયે મુત્તકી

રોકોને જોલાભાાં આલે છે ત્માયે તેઓ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) તેભના ઈભાભ નજયે ઩ડે છે , અને
જમાયે ઩ ૂછલાભાાં આલે છે કે જભીન ઉ઩ય વૌથી
શ્રેષ્ઠ કોણ છે ? ત્માયે કશેલાભાાં આલે છે કે :
તેઓજ છે .
શળમાઓના ફયશક શોલા શલળે અશીં એક

ઉદાશયણ યજુ કફૃાં છાં જેનાથી લાાંચકોને એ લાત
સ્઩ષ્ટ યીતે વભજી જળે કે કુયઆન અને શદીવ
જે લાત કશે છે તે જ લાત શળમાઓ કશે છે .
પરા ઉકવેભો ફે ભલાકે ઇન નોજુભ, લ ઇન્નહુ ર

કવમ ૂર રલ તઅરમુન અઝીભ, ઇન્નહુ ર
કુયઆનુન કયીભ, પી કેતાફીભ ભકનુન, રા
મભસ્વોહુ ઈલ્લ્ર મુતશશફૃન. સ ૂયએ લાકે આ
(૫૬) આમત નાં.૭૫ થી ૭૯
(૭૫) ઩છી કવભ છે તાયાઓના ખયી ઩ડલાની

:
(૭૬) અને અગય વભજો તો આ કવભ ઘણી જ

બાયે છે :
(૭૭) શનવાંળમ આ અશત ભાનલાંત કુયઆન છે :
(૭૮) જે એક સુયભક્ષત ફકતાફભાાં (રખેલ)ુાં છે :
(૭૯) ઩શલત્ર સ્સ્થશતલા઱ાઓ શવલામ તેને કોઈ

અડકે નશી.
આ આમતોથી એ લાત સ્઩ષ્ટ થઇ જામ છે કે

કુયઆને ભજીદનુ ાં અથુઘટન એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) કયી ળકે છે . તેભજ તેના બેદ અને
યશસ્મોથી ભાફશતગાય થઇ ળકે છે એટરે કે જે
લસ્ત ુઓની યબ્બુર ઇઝઝતે કવભ ખાધી છે તે
ફહુ જ ભોટી કવભ છે . જોકે ખુદાલાંદે આરભે
અસ્રના વભમની, અંજીય અને ઝૈત ુનની કવભ
ખાધી, કરભની કવભ ખાધી, ઩યાં ત ુ
શવતાયાઓની ભાંઝીરની કવભ ફહુજ ભોટી
કવભ શોલાભાાં ળાંકા નથી. કેભકે ખુદાલાંદે
આરભના હુકભ પ્રભાણે શવતાયાઓનો ઉદમ
અને અસ્ત થલાની અવય દુશનમાના
વાંચારનભાાં અવયકતાુ ફાંને છે .
જમાયે ખુદાલાંદે આરભ કવભ ખામ છે ત્માયે તે

કોઈ લસ્ત ુની કવભ નથી ખાતો, ઩યાં ત ુ કોઈ
ફાફતની વાભફતી ભાટે અથલા કોઈ લાતને
નકાયલા ભાટે ખામ છે . અશીં કવભ ઩છી નકાય
કયલાભાાં આવ્મો છે કે જેના થકી ખુદાલાંદે
આરભ એ લાતની તાકીદ કયે છે કે કુયઆને
ભજીદ ફકતાફે ભકનુન છે . ભકનુન એ લસ્ત ુને
કશેલામ છે કે જે જોલાભાાં ન આલતી શોમ
અથલા અદ્રશ્મ શોમ.
રા મભસ્વોહુ ઈલ્રર મુતહ્શફૃન. (સ ૂયએ

લાકેઆ)
આ આમતભાાં “રા” ળબ્દ ઩છી કવભ આલેર

છે . જે નકાય શોલાની દરીર છે . અને
“મભસ્વોહુ” ની અથુ ઩ણ અશી જાણકાયી અને
વભજણનો છે . તેનો અથુ શાથથી સ્઩ળુ
કયલાનો નથી જે કેટરાક રોકોની ભાન્મતા છે
઩યાં ત ુ તેની અથુ જાણકાયી અને વભાજ છે .
“રમ્વ” અને “ભવ” ફાંને ળબ્દોભાાં તપાલત છે .
આ લાતને અભે ખુદાલાંદે આરભના ઈળાુદથી
વાભફત કયશુ.ાં
ઈયળાદ છે . :
ઇન્નલ્રઝી નત્તકલ એઝા ભસ્વહુભ તાએફુભ

ભેનળ ળમતાને તઝક્કફૃ પ એઝા હુભ મુબ્વેફૃન.
(સ ૂ.અઅયાપ-૭, આમત નાં.૨૦૧)
ફેળક જેઓ ડયીને ચારે છે તેભને જમાયે

ળેતાન તયપનો કોઈ શલચાય સ્઩ળુ કયે છે ત્માયે
તેઓ (અલ્રાશ)નો ભઝક્ર કયલા રાગી જામ છે કે
તયતજ તેભના ચ઺ુઓ ઓભચિંતા ઉઘડી જામ
છે .
ફીજી જગ્માએ ઈયળાદ છે . :
અલ્રઝીન માઅકોલુનય યે ફા રા તકુમન

ુ
ઇલ્રા કભા મકુમર
ુ રઝી ભતખબ્ફતો હુળ
ળમતાનો ભેનર ભસ્વે.
જે રોકો ફયફાઅ (બાયે વ્માજ) ખામ છે તેઓ

(કફયભાાંથી નીક઱ી) ઉબા થળે નશી ઩ણ તેની
જેભ કે જેને ળમતાને અડકીને ચકભ્રભ કયી
નાખ્મો શોમ. (સ ૂયએ ફકયશ-૨, આમત
નાં.૨૭૫)
આ ફાંને આમતોભાાં “ભસ્વ” ળબ્દ નો અથુ

અકર અને વભજણ થળે. “સ્઩ળુ કયલો” તેલો
અથુ થતો નથી. જો આ઩ ભને એ વલાર કયો
કે ખુદાએ એ લસ્ત ુની કવભ ળા ભાટે ખાધી જેને
મુત્તહ્શય (઩ાક) રોકો રમ્વ (સ્઩ળી) ળકે છે ,
અને તે શવલામ કોઈ નશી.
અભે એ લાતની ગલાશી ઈશતશાવ દ્વાયા યજુ

કયીએ છીએ કે ફની ઉભય્માના વત્તાધીળોએ
કુયઆને ભજીદની ભજાક ઉડાલી શતી. એટરે
સુધી કે લરીદે કુયઆનને વાંફોધીને કહ્ુાં શત ુાં કે
: ત ુાં ઝારીભ અને અત્માચાયીઓને ખુદાના
અઝાફથી ડયાલે છે , તો હુ ાં જ ઝારીભ અને
અત્માચાયી છાં. ત ુાં કમાભતના ફદલવે ખુદા વાથે
મુરાકાત કયે ત્માયે કશી દે જે કે : મા યફ,
લરીદે ભાયા ટુકડે ટુકડા કયી નાખ્મા.
ઇવયાઇરે જમાયે ફૈફૃત ઉ઩ય કફજો કયી રીધો

ત્માયે કુયઆને ભજીદને ટુકડે ટુકડા કયીને
઩ગભાાં કચડીને વ઱ગાલી દીધુાં શત.ુાં આ
ળભુનાક ફનાલને ટેરીશલઝન ઉ઩ય
દળાુલલાભાાં આવ્મો શતો.
એ લાત ળકમ નથી કે ખુદાલાંદે આરભ
઩ોતાની કવભથી ઉરટુ કાભ કયે . અને ખુદાએ
એ લાતની કવભ ખાધી છે કે કુયઆને ભજીદના
ફાતેની અથુને ભાનલાંતા-઩શલત્ર ફાંદાઓ જ
વભજી ળકે છે . આ શલળે ખુદાલાંદે આરભનો
કૌર છે . :
ઇન્નભા મોયીદુલ્રાશો રે યુઝશેફ અન્કોમુય

ફયજવ અશરર ફમતે લ મોતહ્શેયકુભ
તતશીયા. (સ ૂયએ અઝશાફ (૩૩) આમત
નાં.૩૩) અમ એશરેફૈત (યસ ૂરના ઘયલા઱ાઓ
) ! શવલામ તેના કાાંઈ જ નથી કે અલ્રાશ ચાશે
છે કે તભાયાથી દયે ક પ્રકાયની અ઩શલત્રતા દૂય
કયી દે અને તભને વાં઩ ૂણુ યીતે ઩ાક કયી દે .
ફીજી જગ્માએ ઈયળાદ પયભાલે છે . :
રા મભસ્વોહુ ઇલ્રર ભોતહ્શફૃન.

઩શલત્ર સ્સ્થશતલા઱ાઓ શવલામ તેને કોઈ અડકે
નશી.
આ આમતભાાં “ભોતહ્શફૃન” ભપઉર એટરે કે

કતાુ તયીકે છે . જેનો અથુ એ થામ છે કે એલા
રોકો કે જેભને ઩ાકો ઩ાકીઝા યાખલાભાાં આવ્મા
છે . આમતે તત્શીયભાાં (એશરેફૈત અ.મુ.વ. ને
તશાયતના ઩ોળાકથી નલાઝલાભાાં આવ્મા છે )
ત્માય઩છી „રા મભસ્વોહુ ઈલ્રર ભોતહ્શફૃન‟
નો અથુ એ થામ છે કે કુયઆને ભજીદના
જાશેયી અને ફાતેની આરીભ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) જ છે . જેભના શલળે વયલયે
કાએનાત (વ.અ.લ.) ઈયળાદ પયભાલે છે . :
......અન્નોજુભો અભાનુન
(મુસ્તદયકે શાકીભ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૪૯)
શવતાયાઓ જભીન લા઱ાઓ ભાટે ડૂફી જલાથી

યક્ષણનુ ાં કાયણ ફને છે અને ભાયા એશરેફૈત
ભાયી ઉમ્ભત ભાટે શલખલાદથી ફચલાનુ ાં
ભાધમભ છે . શલે તભાયાભાાંથી કોઈ અયફ
કફીરો એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)નો શલયોધ કયળે
તો ગુભયાશ થઈને ળૈતાનનો વમ ૂશ ફની જળે.
જમાાં સુધી એશરે સુન્નતનો બયોવો શવશાશે

શવત્તાશ ઉ઩ય છે તે રોકો એભ નથી કશી ળકતા
કે શળમાઓ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની
ભોશબ્ફતભાાં જૂઠુાં ફોરે છે અને ગુલ ુ
(અશતળમોસ્તત) કયે છે કાયણ કે મુસ્તદયક
ફકતાફનો વભાલેળ શવશાશે શવત્તાશભાાં થામ છે .

પ્રકયણ : ૨ - શદીવે નફલી એશરે
ુ ત અને વળમાઓની નજય૊ભાાં
સન્ન
ુ ા (વ.અ.લ.)નુ ાં કથન અને
શઝયત યસ ૂરેખદ
કામુ તથા આ઩ (વ.અ.લ.)ના ફમાનને
“સુન્નત” કશેલાભાાં આલે છે . મુવરભાનો ભાટે
સુન્નતે યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઈફાદત, અશકાભ અને
અકાએદભાાં ફીજુ ાં સ્થાન ધયાલે છે . એશરે
સુન્નતે સુન્નતે નફી (વ.અ.લ.)ની વાથે ચાય
ખોરપાએ યાળેદીન - અબુફક્ર, ઉભય, ઉસ્ભાન
અને શઝયત અરી (અ.વ.)ની સુન્નતભાાં લધાયો
કયી દીધો છે . સુન્નતે યસ ૂર (વ.અ.લ.)ભાાં આ
લધાયો કયલાની વાફીતીભાાં તેઓ નીચેની
શદીવ યજુ કયે છે .
અરમકુભ ફે સુન્નતી .......(ભસ્નદે ઈભાભ
એશભદ ભફન શમ્ફર બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૧૨૬)
શકીકતભાાં એશરે સુન્નત લર જભાઅત ઉ઩યની
શદીવથી ઉભય ભફન ખત્તાફે જે સુન્નત ળફૃ
કયાલી શતી (જેભકે તયાલીશ) તેને વાચી
વાભફત કયલા ભાાંગે છે . ઩યાં ત ુ આ શદીવને
દરીરફૃ઩ે યજુ કયલાથી તયાલીશ વશીશ
શોલાની વાભફતી નથી ભ઱તી કાયણકે
ુ ા (વ.અ.લ.)એ ભનાઈ
તયાલીશની યસ ૂરેખદ
પયભાલી શતી. (વશીશ બુખાયી બાગ-૭, ઩ેજ
નાં.૯૯, ફાફે ભામજુઝ ભેનર)
કેટરાક એશરે સુન્નતે તો, સુન્નતને લધાયે

શલસ્ત ૃત ફૃ઩ આપ્યુ ાં છે . તેલા રોકો સુન્નતે યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની વાથે વાથે તભાભ વશાફીએ
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની સુન્નતને ઩ણ અનુવયલાનુ ાં
લાજીફ ગણાલે છે . તે રોકોએ ઩ોતાના આ
અકીદાના વભથુનભાાં નીચેની શદીવ યજુ કયે
છે .
અસ્શાફી કન્નજુભ ફે અય્મોહુભ.......
આજ શલ઴મની ફીજી એક શદીવ ઩ણ યજુ કયે
છે .
(વશીશ મુસ્સ્રભ, પઝાઈરે વશાફ, ભસ્નદે ઈભાભ
એશભદ ભફન શમ્ફર, બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૩૯૮)
જમાાં સુધી ઉ઩યની શદીવ - શદીવે નજભનો
વાંફધ
ાં છે ત્માાં સુધી તેનો વાંફધ ુ ા
ાં યસ ૂરેખદ
(વ.અ.લ.)ની નીચે મુજફની શદીવની
વયખાભણીભાાં ઘડી કાઢલાભાાં આલી છે .
એશરેફૈતી કન્નજુભ ફે અય્મોહુભ
ુ કાઝી પી દઆએમ ૂર ઇસ્રાભ)

(યીલાહર
ઉ઩યની શદીવ મોગ્મ અને કબ ૂર કયલાને ઩ાત્ર
શોલાનુ ાં કાયણ એ છે કે અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન
(અ.મુ.વ.) ઇલ્ભ, ઝોશદ, લયઅ (઩યશેઝગાયી)
અને તકલાની વૌથી ઉંચી કક્ષાએ શતા. તેઓ
તકલા અને ઩યશેઝગાયીના શ્રેષ્ઠ નમુના શતા.
તેઓની પઝીરત અને કભારની ઩યાકાષ્ઠા એ
શતી કે તેઓના ઩ોતાના જ નશી દુશ્ભનો ઩ણ
તેભની ફ્ઝીરત અને અઝભતની ગલાશી
આ઩તા શતા. ઩યાં ત ુ “અસ્શાફી કન્નજુભ” ની
લાતને અકરે-વરીભ કબ ૂર કયતી નથી કેભકે
તે વશાફીઓભાાં કેટરાક એલા ઩ણ શતા જેઓ
નફી (વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી પયી ગમા
શતા. કોઈ઩ણ મુદ્દા અંગે કમાયે મ ઩ણ તેઓ
એકભત ન શતા. તેઓનો ભતબેદ એટરી શદ
સુધી ઩શોંચી ગમો શતો કે તેઓ એકફીજાને
બુફૃબલુાં કશેતા એકફીજા ઩ય રાનત કયતા
અને એકફીજા વાથે ગા઱ા ગા઱ી ઩ણ કયતા
એટલુાં જ નશી એકફીજાને કત્ર ઩ણ કયી

નાખતા શતા.
ઉદાશયણ તયીકે ઉસ્ભાન ભફન અફ્પાનનો

પ્રવાંગ છે કે તેની ઉ઩ય કેટરાક વશાફીઓએ
રાનત કયી અને દુશ્ભની એટરી શદ સુધી
લધી ગઈ કે ઉસ્ભાનને કત્ર કયી નાખલાભાાં
આવ્મા અને ભોઆલીમાએ શઝયત અરી
(અ.વ.) ઉ઩ય શભમ્ફય ઩યથી રાનત કયી. આ
ઉ઩યાાંત વશાફીઓભાાં કેટરાક એલા ઩ણ શતા
કે જેઓ ળયાફ ઩ીતા શતા અને ઝીનાકાયી
જેલા બમાંકય ગુનાશભાાં વ઩ડામેરા શતા તેભજ
કેટરાક વશાફી ઩ય ચોયીના અ઩યાધની શદ
જાયી કયલાભાાં આલી શતી.
આ તભાભ બુયાઈઓ શોલા ઩છી કોઈ અકરભાંદ

ભાણવ આ શદીવને કેલી યીતે સ્લીકાયી ળકે કે
જેભાાં તભાભ પાવીક, દુયાચાયી અને
વ્મભબચાયીનુ ાં અનુવયણ કયલાનો હુકભ
આ઩લાભાાં આવ્મો શોમ. આનાથી ઩ણ આગ઱
એક લાત એ છે કે તેલા ભાણવોનુ ાં અનુવયણ
કયળો તો ફશદામત ઩ાભી જળો ! (જે રોકો
઩ોતેજ ગુભયાશ શોમ તે ફીજાઓને ફશદામત
કેલી યીતે આ઩ી ળકે ?) જે રોકોના ફશિંવક
અ઩યાધો નોંધેરા શોમ, જેના ઩ય શદ જાયી થઇ
ચ ૂકી શોમ તેભને ફશદામત ઩ાભી ચ ૂકેરા કેલી
યીતે કશી ળકામ ? એલા રોકોને વેયાતે
મુસ્તકીભને ઩ાભી ચ ૂકે રા કેલી યીતે ગણામ
જેભની નજયોની વાભે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.)ની આ શદીવ શતી કે : “ભોઆશલમા
ફગાલત કયનાય વમ ૂશનો વયદાય છે .” અપવોવ
છે કે અમ્ભાય (ય.) ફગાલત કયનાયા વમ ૂશના
શાથે કત્ર થઇ ગમા. તેભ છતાાં વશાફીઓએ

ભોઆશલમાનો વાથ આ઩ીને શઝયત અરી
(અ.વ.)ની વાથે જગ
ાં કયી. એ રોકોના કામોને
ફયશક અને ળયીઅતે ભોશમ્ભદી મુજફના કે લી
યીતે કશી ળકામ જેભણે ફની ઉભય્માની
હુકુભતને ભજબુત અને સ્સ્થય કયી. જે યીતે
ઉભય ભફન આવ, મુગમયશ ફીન ળોઅફાશ,
ફવય ભફન અયતાશે ફની ઉભય્માના હુકભ
મુજફ ઩યશેઝગાય અને નેક રોકોને કત્ર કમાુ
ુ ુ ભત ફાકી યશે તે
તેભજ ફની ઉભય્માની હક
ભાટે ઈન્વાનીમત શલફૃધધના ઝૂલ્ભો શવતભ
કમાુ.
“અસ્શાફી કન્નજુભ”ની શકીકતનો અંદાજ એ

વભમે ઩ણ રગાલી ળકામ છે કે જમાયે આ
શદીવ ફમાન થઇ. ત્માય઩છી શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ નીચેની શદીવ તેભના
વશાફીઓને વાંફોધીને ઈયળાદ પયભાલી શળે કે
“ભાયા વશાફીઓની શભવાર એલા શવતાયાઓ
જેલી છે જેનુ ાં તભે અનુવયણ કયળો તો ફશદામત
઩ાભળો” જાણે કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)
વશાફીઓને એકફીજાનુ ાં અનુવયણ કયલાનો
હુકભ આ઩ી યહ્યા છે . ઩યાં ત ુ આં શઝયત
(વ.અ.લ.)ની નીચેની શદીવ જે વશાફીઓ
લચ્ચે ફમાન કયલી કે “ભાયા ઩છી તભો
અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની ઩ૈયલી અને
અનુવયણ કયતા યશેજો તેઓ તભાયે ભાટે
ફશદામતના શભનાયા છે અને ઈભાભે ફયશક છે .”
ઉ઩યની શદીવની વત્મતા શલળે કોઈ પ્રકાયની

ળાંકા કે વાંદેશની ગુજા
ાં ઇળ યશેતી નથી. આ
ઉ઩યાાંત આ શદીવના વાક્ષીઓ ઩ુયતા
પ્રભાણભાાં ભોજૂદ છે તેથી શળમાઓ “અરમકુભ
ુ તી” ના અથુભાાં અઈમ્ભએ ઇસ્નાઅળય
ફેસન્ન
એટરે કે ફાય ઈભાભોનો અથુ ભાને છે , અને
કશે છે કે આ શઝયત (વ.અ.લ.)એ તેભની વાથે
જ મુતભસ્વીક (તેભના હુકભોને લ઱ગી)
યશેલાનો આદે ળ આપ્મો છે . જેલી યીતે કુયઆને
ભજીદનુ ાં અનુવયણ કયવુાં લાજીફ છે તેલી યીતે
તેભની ઈતાઅત ઩ણ લાજીફ છે . (વશીશ
તીયભીઝી, બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૩૨૮, વશીશ
મુસ્સ્રભ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩૬૨, નીવાઈ ફપર
ખવાએવ, કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૪૪,
ભસ્નદ એશભદ ભફન શમ્ફર બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૧૮૯, મુસ્તદયકે શાકીભ બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૧૪૮, વલાએકે ભોશયયે કા, ઩ેજ નાં.૧૪૮,
તફકાત ુર કુફયા બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૯૪,
તફયાની, બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૩૧)

ભેં ભાયા ઉ઩ય એ લાત લાજીફ કયી રીધી છે કે
હુ ાં શળમાઓના દ્રષ્ષ્ટકોણ શલળે એશરે સુન્નત લર
જભાઅતની શવશાશે શવત્તાશ શવલામ ફીજી કોઈ
ફાફતથી દરીરો યજુ નશી કફૃ. જો શળમાઓની
ફકતાફોભાાંથી દરીરો યજુ કયલાભાાં આલે તો
ભાયી આ ફકતાફ રાંફાણના કાયણે ફહુ જ
દ઱દાય ફની જળે.
શળમાઓનો ઩ોતાના ઈભાભના ફાયાભાાં એ

અકીદો ભફલ્કુર નથી કે ઈભાભોને શલલયણ
કયલાનો શક શાાંશવર છે . એટરે કે તેઓ
઩ોતાની ભે઱ે ળયીઅતભાાં પેયપાય કયી ળકે
અથલા તેભનો જે ઈજતેશાદ શોમ તેના
઩ફયણાભને સુન્નત ગણાલી દે ફલ્કે શળમાઓનો
દ્રષ્ષ્ટકોણ તો એ છે કે અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ના
હુકભો વાં઩ ૂણુ઩ણે ફકતાફ અને સુન્નત
મુજફનાજ છે , અને તેનીજ તારીભ ભોઅલ્રીભે
ઈન્વાનીમત શઝયત ખત્ભી ભયતફત
(વ.અ.લ.)એ ફાદળાશત શઝયત અરી
(અ.વ.)ને આ઩ી શતી અને તે જ હુકભોની
તારીભ શઝયત અરી (અ.વ.)એ તેભના
઩છીના અઈમ્ભાને આ઩ી શતી. એ યીતે તેભનુ ાં
ઇલ્ભ લાયવાગત યીતે ફીજા ઈભાભોને ઩શોચત ુાં
યહ્ુાં અને તેભાાં કોઈ઩ણ પ્રકાયની બે઱વે઱ થઇ
ન શતી.
આ લાયવાગત ઈલ્ભની વાભફતી ભાટે શળમાઓ

઩ાવે અગભણત દરીરો ભૌજૂદ છે અને તેભાાંની
ઘણી દરીરોને ઓરભાએ એશરે સુન્નત લર
જભાઅતે ઩ોતાની શવશાશ, ભવાનીદ અને
ઇશતશાવની ફકતાફોભાાં નોંધી છે .
એ લાતનો અભને શાંભેળા અપવોવ યશેળે કે

એશરે સુન્નત લર જભાઅત અશધકૃત અને
વાચી શદીવો ઉ઩ય અભર ળા ભાટે કયતા નથી
? આ ઉ઩યાાંત જે શદીવો ફાંને ફપયકાઓભાાં
અશધકૃત અને સ્લીકૃત છે (તેભજ જે કરાભે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) શોલાભાાં ળાંકા કે વાંદેશ
નથી તેના સ્ત્રોત) શલળે શલલાદ ઉબો થઇ ગમો
છે . આ શલલાદનો ઩ામો એ જ છે જે કુયઆનની
તપવીયના શલલાદનો ઩ામો છે .
દા.ત. શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની શદીવ “અર

ખોરપાઅ યાળેદીન”ના અથુભાાં શલલાદ છે .
શળમાઓના દ્રષ્ષ્ટકોણભાાં ખોરપાએ યાળેદીન
અઈમ્ભએ અશલુરફમત (અ.મુ.વ.) છે જમાયે
કે એશરે સુન્નત લર જભાઅત આ શદીવને
ખોરપાએ અયફઅ (ચાય ખરીપાઓ)નો અથુ
કયે છે . અ શવલામના ઩ણ શલલાદના ઘણાાં
મુદ્દાઓ દે ખામ છે .
દા.ત. કુયઆને ભજીદભાાં કેટરીક વ્મસ્તતઓની

તશાયતનુ ાં એરાન કયલાભાાં આવ્યુ ાં છે ત્માયે
(ઉદુ ૂ કશેલત ધની ભગયે - ભશાજન દોડેની જેભ)
સુન્નીઓએ ત ુયતજ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
઩ત્નીઓને ઩ણ તેભાાં ળાશભર કયી દીધી, અને
જેને જોમા તેને આમતે તત્શીયના રામક
ફનાલી દીધા. શકીકતભાાં શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.)ની ઘણી શદીવોથી વાભફત થામ છે
કે આમએ તત્શીય ભાત્ર ઩ાંજેતને ઩ાકની ળાનભાાં
નાઝીર થઇ છે .
અથલા તો શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)ની

આ શદીવ :-
ઓરભાએ ઉમ્ભતી અપઝરો શભન અંફીમાએ

ફની ઈવયાઈર.......
ભાયી ઉમ્ભતના આરીભો ફની ઈવયાઈરના
નફીઓ કયતાાં અપઝર છે તેલી જ યીતે આ
શદીવ આભરભો નફીઓના લાયવ છે .
આ શદીવ શલળે શળમા અને સુન્ની ફાંને ફપયકાભાાં

ભતબેદ છે . એશરે સુન્નત લર જભાઅત કશે છે
કે આ શદીવનો અથુ ઉમ્ભત (ઉમ્ભતે ભોશાંભદી
વ.અ.લ.)ના તભાભ આભરભો છે . જમાયે કે
શળમાઓ કશે છે કે આ શદીવનો અથુ પકત
અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) છે , અને આ
શદીવના કાયણે જ શળમાઓ અઈમ્ભએ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ને નફીઓ ઩ય પઝીરત
આ઩ે છે , ઩યાં ત ુ ઉલુર અઝભ નફીઓ ઩ય
પઝીરત આ઩તા નથી.
શળમાઓના આ દ્રષ્ષ્ટકોણને અકરે વરીભ ઩ણ

કબ ૂર કયે છે . આ ઉ઩યાાંત વાભાન્મ તભાભ
આરીભોને આ શદીવના અથુભાાં ગણી ળકાતા
નથી કાયણ કે કુયઆને ભજીદની તાલીરનુ ાં
ઇલ્ભ અલ્રાશે તેના ખાવ ફાંદાઓને આપ્યુ ાં છે .
- જે રોકો ઇલ્ભભાાં ડૂફેરા અને ઩ફય઩ ૂણુ -
વાં઩ ૂણુ છે તેભને જ ઈલ્ભે ફકતાફના લાયવદાય
ફનાલલાભાાં આવ્મા છે . જેની વાભફતી
આમતના “શભન એફાદે શી” ળબ્દના ઉ઩મોગથી
જાણલા ભ઱ે છે . જો આ ઇલ્ભ ખાવ ફાંદાઓ
વાથે વાંફશાં ધત ન શોત તો “શભન” ળબ્દનો
ઉ઩મોગ કયલાભાાં આલત નશી. ઩યાં ત ુ ખુદાલાંદે
આરભ એરાન કયત કે અભે ફાંદાઓને ઈલ્ભે
ફકતાફના લાયવદાય ફનાવ્મા છે .
તેલી જ યીતે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ

એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ને પઝીરતથી ભખ્સુવ
કમાુ છે અને તેભની પઝીરતભાાં ફીજા કોઈને
ળાશભર કયલાભાાં આવ્મા નથી. એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ને વપીનત ુન નજાત, અઈમ્મુર શોદા,
ભવાફીહુર દુજા અને શવકરે વાની
ગણાલલાભાાં આવ્મા છે . કેભ કે તેઓ
ગુભયાશીથી ફચાલે છે .
જે ખાવીમત કુયઆને ભજીદ અને અશાદીવે

શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)થી વાભફત થામ છે
તેનાથી એશરે સુન્નતના કૌર શલફૃધધના છે . આ
ઉ઩યાાંત અકરભાાં ઩ણ એ લાતની ગુજા
ાં ઇળ
નથી કે તે (એશરેફૈત અ.મુ.વ.)ને વાભાન્મ
ફાફતો તયીકે સ્લીકાયે . એ લાત ઩ણ ધમાનભાાં
યાખલા જેલી છે કે તે (ફકતાફે ખુદા) યશસ્મોનો
ખજાનો છે . તેને શકીકી આરીઓ શવલામ ફીજુ ાં
કોઈ વભજી ળકત ુાં નથી. શકીકી આભરભો એ
રોકો જ છે જેઓથી ખુદાએ તભાભ પ્રકાયની
નજાવત અને અ઩શલત્રતા દૂય યાખેર છે .
તેભજ તેઓને ઉચ્ચતય ઩શલત્રતાથી નલાજમા
છે . તે રોકોભાાં તેલા રોકો ળાશભર થઇ ળકતા
નથી જેભને ફની ઉભય્મા અને ફની
અબ્ફાવની હુકુભતોએ દયજ્જજા આપ્મા શતા.
તેથી જ સ્઩ષ્ટ ળબ્દોભાાં એભ કશેલાભાાં આલે કે
આરીભોના ફે પ્રકાય છે .
(૧) એલા આરીભ કે જેઓને ખુદાલાંદે

તઆરાએ ઇલ્ભ અને ફશકભતથી નલાજેરા
શતા. તેઓના શવરશવરાભાાં ફદકયાએ તેના
શ઩તા ઩ાવેથી ઇલ્ભ શાશવર કયે લ ુાં છે .
ફાય ઇભાભો શલળે સુન્નત લર જભાઅતના

આરીભોએ આશ્ચમુભાાં મ ૂકી દે તેલા ફનાલો
નોંધમા છે . ખાવ કયીને ઈભાભ ભોશમ્ભદ ફાકીય
(અ.વ.), ઈભાભ જાપયે વાફદક (અ.વ.) અને
ઈભાભ યઝા (અ.વ.) શલળે એ લાતો રખલાભાાં
આલી છે કે જેઓએ ઇલ્ભના પ્રચાય થકી ભામુન
યળીદે બેગા કયે રા ચારીવ કાઝીઓને
જડફાતોડ જલાફ આપ્મો શતો. (ઉકદુર પયીદ
ઇબ્ને અબ્દુય યબ્ફશ, પઝલુર ભોશીમ્ભશ ઇબ્નુર
વબ્ફાગુર ભારેકી, બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૪૨)
અભાયા ભાટે એશરે સુન્નત લર જભાઅતના

પીકશના તભાભ ભવાએરના યશસ્મો ખુલ્રા
઩ડી ચ ૂકમા છે કે જે ચાય જુદા જુદા ઩ાંથ દ્વાયા
આ઩લાભાાં આલેરા છે અને તેભાાં ઩યસ્઩ય
શલયોધાબાવ નજયે ઩ડે છે . જમાયે કે
એશરેફૈતના ફાય ઈભાભોભાાં કોઈ એક ઩ણ
ભવઅરાભાાં શલયોધાબાવ જોલા ભ઱તો નથી.
જો આ઩ણે અગાઉ ઉલ્રેખ થમેર કુયઆને

ભજીદની આમતો અને શદીવો શલળે એશરે
સુન્નત લર જભાઅતના અકીદા પ્રભાણે તે વલુ
વાભાન્મ શદીવોને સ્લીકાયી રઈએ તેભજ એ
લાત ઩ણ ભાની રઈએ કે ઉમ્ભતના તભાભ
આભરભો એ આમતો અને શદીવોને રામક છે
તો આરોભોના અભબપ્રામના શલયોધાબાવ અને
તેના અથુઘટનથી શજાયો ભઝશફ અસ્સ્તત્લભાાં
આલી જળે. કદાચ અભબપ્રામભાાં આ
ભતભતાાંતય જોતા શજાયો જુદા જુદા ઩ાંથ
અસ્સ્તત્લભાાં આલી જળે અને ઝડ઩થી લધતા
જતા ઩ાંથોની વાંખ્માને ધમાનભાાં રઈને,
લશદતના અકીદાભાાં ઩ડતી પાટફુટને સુયભક્ષત
યાખલા ભાટે એશરે સુન્નત લર જભાઅતે
ઈજતેશાદનો દયલાજો ફહુ જ ઩શેરા ફાંધ કયી
દીધો શતો. ઩યાં ત ુ શળમા ભસ્રક (઩ાંથ) લશદતે
દાઈ લશદતના ઩ૈયલ છે . જેઓ અઈમ્ભા

(અ.મુ.વ.)ની ઩ૈયલી કયલાનો આદે ળ આ઩ે છે .
જેઓને ખુદા અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
તભાભ પ્રકાયના ઈલ્ભથી નલાજમા છે . અને તે
ઇલ્ભની જફૃયત તભાભ યુગભાાં ફાકી યશેળ.ે આ
શકીકત ઩છી કોઈ ઩ણ ભાણવને એ લાતનો
અશધકાય યશેતો નથી કે તે ખુદા અને તેના
યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ય આક્ષે઩ કયે અને કોઈ
નલા ભઝશફની ળોધ કયી રોકોને તેન ુ ાં
અનુવયણ કયલાનો આગ્રશ કયે .
આગ઱ જણાલેરી આમતો અને શદીવો શલળે

એશરે સુન્નત લર જભાઅતનો શલયોધ અને
તેઓની ભાન્મતા એલી જ છે . જે યીતે તેઓ
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) શલળેની ભાન્મતાભાાં
શલયોધ કયે છે .
અરફત્ત, ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) શલળેની શદીવો

શળમા અને સુન્ની ઩ાંથ વાચી ભાને છે . ઩યાં ત ુ
શળમાઓની ભાન્મતા સ્઩ષ્ટ છે . કેભ કે ઈભાભ
ભશદી (અ.વ.)ના ઩ ૂલુજો ફહુજ જાણીતા છે .
જમાયે કે અશરે સુન્નત ઈભાભ ભશદી
(અ.વ.)ની શકીકતથી અજાણ છે અને તેઓ કશે
છે કે : ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) આખયી
જભાનાભાાં ઩ૈદા થળે. આલી ખોટી ભાન્મતા
કાયણે જ અશરે સુન્નતના ઘણા રોકોએ
ભશદીય્મતનો દાલો કમો છે . ભને ઩ોતાને ળેખ
ઈસ્ભાઈર વાશેફ (તયીકત ુર ભદીનશ)એ ઩ોતે
જ કહ્ુાં શત ુાં “હુ ાં જ ભશદીએ - મુન્તઝય છાં” ળેખ
ઈસ્ભાઈરે આ દાલો ભાયા એક શભત્રની વાભે
કમો શતો. જે ઩શેરા ળેખના મુયીદોભાાંથી શતો,
઩યાં ત ુ ઩છીથી યાશે યાસ્ત ઩ય આલીને શળમા
ફની ગમો શતો.

ઘણા ુ ત
એશરેસન્ન લર જભાઅતના રોકો
઩ોતાના ફદકયાનુ ાં નાભ “ભશદી” યાખે છે .
તેઓની ભાન્મતા એલી શોમ કે કદાચ તેનો
ફદકયો ભશદીએ - ભલઉદ શોમ ! અરફત્ત
શળમાઓ વલાફ ભાટે ઩ોતાના ફદકયાનુ ાં નાભ
ભશદી યાખે છે . તેઓ તે નાભ યાખલાભાાં એલી
ભાન્મતા ધયાલે છે કે જેલી ભાન્મતા ઩ોતાના
ફદકયાનુ ાં નાભ ભોશમ્ભદ અથલા અરી
યાખલાભાાં ધયાલતા શોમ છે . શળમાઓની
નજયોભાાં ભશદી (અ.વ.)નુ ાં ઝહય
ુ થવુાં એક
ભોઅજીઝો છે . તેઓની શલરાદત ૧૧૦૦
(અભગમાય વો) લ઴ુ ઩શેરા થઇ શતી, અને
(કેટરીક ભસ્રેશતોને કાયણે) તેઓએ ગમફત
ઈખ્ખ્તમાય કયી રીધી છે . શળમાઓએ તેભના
આ અકીદા શલળે ખાતયી કયીને ઩ુયે઩યુ ો

આત્ભવાંતો઴ ભે઱લી રીધો છે , અને ફીજા
રોકોને ઩ણ ખાતયી કયાલી દીધી છે જેના
કાયણે ભશદી શોલાના ખોટા દાલેદાયોના યસ્તા
આ઩ોઆ઩ ફાંધ થઇ ગમા છે .
આ ઉ઩યાાંત ફાંને ફપયકાઓ જે શદીવોને વાચી

ભાને છે , તેના અથુભાાં અશરે સુન્નત શલલાદ
ઉબો કયે છે . બરે ઩છી તેનો વાંફધ
ાં એ
વ્મસ્તતઓ વાથે જ કે ભ ન શોમ.
દા.ત. “ઇખ્તરાપ ઉમ્ભતી યશભશ”નો અથુ

એશરે સુન્નત એલો ફમાન કયે છે કે પીકશી
હુકભોભાાં કોઈ એક ભવઅરાભાાં શલલાદ શોમ તો
઩ણ મુવરભાનો ભાટે એક યશભત છે . આ
શેશવમતથી એ રોકો જેને ઩ણ મોગ્મ વભજે
તેને ઇખ્તમાય કયી ળકે છે . તેભજ જે
ભવઅરાથી ઩ોતે યાજી શોમ તેને અ઩નાલી
ળકે છે . આ શલલાદને તે રોકો યશેભત ભાને છે .
તેઓની ભાન્મતા એલી છે કે જો ઈભાભ
ભાભરકના કોઈ ભવઅરભાાં કોઈ વખ્તી શોમ તો
તે ભવઅરાભાાં તેભની તકરીદ છોડી ળકે છે ,
અને તે ભવઅરાભાાં અબુ શનીપાનો ભવઅરો
વશેરો શોમ તો તેની તકરીદ કયી ળકે છે .
શળમાઓ ઉ઩યની શદીવનુ ાં અથુઘટન જુદી યીતે

કયે છે . શઝયત ઈભાભ જાપયે વાફદક (અ.વ.)થી
ફયલામત કયે છે કે એક ભાણવે ઈભાભ
(અ.વ.)ને આ શદીવ શલળે વલાર કમો ત્માયે
આ઩ે પયભાવ્યુ ાં કે : શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
વાચુાં પયભાવ્યુ,ાં ઩ ૂછનાયે કહ્ુાં : જો ઉમ્ભતભાાં
શલલાદ યશેભત છે , તો ઩છી ઉમ્ભતની એકતા
અઝાફ છે . ઈભાભે જલાફ આપ્મો કે : તભે
અને ફીજા રોકો ભાનો છો એવુાં નથી કેભ કે
આ શદીવભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
શલલાદનો અથુ મુવરભાનોએ એકફીજા ઩ાવે
આલવુાં - જવુાં એલો કમો છે . (એક ફીજા વાથે
શલલાદ કયલો - એભ કમો નથી.) ઇભાભ
(અ.વ.) એ આ શલ઴મભાાં કુયઆને ભજીદની
નીચે મુજફની આમત દરીર ફૃ઩ે યજુ કયી.
(સ ૂયએ તૌફા (૯), આમત નાં.૧૨૨) અને
ભોઅભીનોને ભાટે આ કાાંઈ અગત્મનુ ાં નથી કે
તેઓ એકી લખતે ફધા નીક઱ી ઩ડે, ભાટે
તેભના દયે ક ટો઱ાભાાંથી એક નાનકડો જથ્થો એ
શેત ુવય ળા ભાટે નીક઱તો નથી કે તે દીનનુ ાં
જ્ઞાન પ્રાપ્ત કયે અને જમાયે તે ઩ાછો પયે ત્માયે
઩ોતાની કોભને ડયાલે કે જેથી તેઓ ઩ણ (દુષ્ટ
કામો કયતાાં) વાલધ યશે.
તે રોકોના દયે ક વમ ૂશભાાંથી એક જભાત ળા

ભાટે નથી નીક઱તી ત્માય ઩છી પયભાવ્યુ ાં :
જમાયે રોકો દીનભાાં શલલાદ અને શલયોધાબાવ
ઉબા કયળે ત્માયે રોકો ળમતાનના વમ ૂશભાાંથી
ફની જળે. અભને તો આ જ તપવીય
વાંતો઴કાયક જણામ છે કે તેભાાં એલા યસ્તાની
દાલત આ઩લાભાાં આલી છે જેભાાં ઩યસ્઩ય કોઈ
જાતનો એલો શલયોધાબાવ નથી - કે જેના
કાયણે એકજ ભઝશફભાાં શલબાગ ઩ડી જલાની
ળકમતા શોમ. એક ઩ોતાના ભત પ્રભાણે કોઈ
લસ્ત ુને શરાર ગણાલે, તો ફીજો ઩ોતાના
વાંળોધનથી એ જ લાતને શયાભ ગણાલે. એક
કોઈ લાતને ભકફૃશ ગણાલે, ફીજો કશે કે
મુસ્તશફ છે અને ત્રીજો તેને લાજીફ ગણે.
(ભાભરકી પીયકાના રોકો નભાઝભાાં ભફસ્સ્ભલ્રાશ
કશેવ ુાં ભકફૃશ ભાને છે , ળાપેઈ પીયકાભાાં

ભાનનાયાઓ તેને લાજીફ વભજે છે . શનપી
રોકો તેને મુસ્તશફ ભાને છે , શમ્ફરીમો તેને -
ભોટા અલાજથી ઩ાઠલાભાાં આલતી નભાઝભાાં
઩ણ - ધીભેથી ઩ઢલાનુ ાં કશે છે .)
અયફી બા઴ાભાાં “ઈખતરપત એરમક” અને

ફીજો ળબ્દ “ઈખતરપત ભઅક” ફાંનેના અથુભાાં
ઘણો જ તપાલત છે . “ઈખતરપત એરમક”નો
અથુ થામ છે કે હુ ાં આ઩ની ભખદભતભાાં શાજય છાં
જમાયે કે “ઈખતરપત ભઅક” નો અથુ થામ છે
કે હુ ાં તભાયા અભબપ્રામ વાથે વભાંત થતો નથી.
એશરે સુન્નત ભત મુજફ આ શદીવનો જે અથુ

કયલાભાાં આલે છે તે અમોગ્મ છે કેભકે , એલો
અથુ કયલાથી મુવરભાનોભાાં શલલાદ અને
ભતભતાાંતય ઩ેદા થામ છે . જે લાત કુયઆનના
હુકભથી ભફલ્કુર શલફૃધધ છે . કુયઆન તો એક
લાત ઩ય એક ભત થલાની દાલત આ઩ે છે .
આ શલ઴મભાાં ખુદાલાંદે આરભ ઈયળાદ પયભાલે
છે કે :
(૧) અને (અમ રોકો) શનવાંળમ તભાયો આ

(ઇસ્રાભ) ઩ાંથ લાસ્તલભાાં એકજ (વત્મ) ઩ાંથ
છે , અને હુ ાં તભાયો ઩યલયફદગાય છાં, ભાટે
ુ -૨૩, આમત
ભાયાથી ડયતા યશો. (સ ૂ.ભોભેનન
નાં.૫૨)
(૨) અને રાઝીભ છે કે તભાયા ભાાંશન

ે ા થોડાક
રોકો એલા શોલા જોઈએ કે જે (ફીજાઓને)
નેકી તયપ ફોરાલે તથા નેક કામોની આજ્ઞા
કયે તથા બુયા કામોની ભના કયે , અને તેઓજ
વપ઱તા ઩ાભનાયા છે . (સ ૂ.આરે ઇભયાન-૩,
આમત નાં.૧૦૩)
(૩) અને અલ્રાશ તથા તેના શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ની આજ્ઞા ઩ા઱ો અને ભાાંશોભાાંશ ે રડો
નશી, નશીતય તભે ફશિંભત શાયી જળો અને
તભાયો ઉત્વાશ ચાલ્મો જળે અને તભે ધીયજ
ધયો, ફેળક અલ્રાશ ધીયજ ધયનાયાઓની વાથે
છે . (સ ૂ.અનપાર-૮, આમત નાં.-૪૬)
ઉમ્ભતને જુદા જુદા ભઝશફભાાં લશેંચી નાખલા

અને પાટફૂટ ઩ાડલા કયતા ફીજો કોઈ લધાયે
શલખલાદ શોઈ ળકે ખયો ? એ રોકો એક
ફીજાનો શલયોધ કયે છે , અમુક રોકો ફીજા
રોકોની ભઝાક ઉડાલે છે . એકફીજાને કાપય
ગણે છે , અને આ શલખલાદને કાયણે રોશી ઩ણ
યે ડામ છે .
આ લાતના ઩ફયણાભે જે ફનાલો ફની ચ ૂકમા

છે , અને ફની યહ્યા છે . તે આ લાતની શ્રેષ્ઠ
વાભફતી છે . એલા ફનાલો કે જેના કાયણે
ઉમ્ભતના ટુકડા થઇ જામ તે લાતોથી ફચલા
ભાટે ખુદાલાંદે આરભે તેના બમાનક
઩ફયણાભોથી વાલચેત કયી દીધા છે . આ શલળે
ખુદાલાંદે આરભ ઈયળાદ પયભાલે છે કે :-
(૧) (તે ફદલવથી ડયો) જે ફદલવે કેટરાક

ચેશયા વપેદ થઇ જળે અને કેટરાક ચશેયા કા઱ા
થઇ જળે, ઩છી જેભના ચશેયા કા઱ા થમા શળે
(તેભને કશેલાભાાં આલળે કે) તભે ઈભાન રાવ્મા
઩છી ઇન્કાય કયનાયા થઇ ગમા શતા ને ? તો
શલે તભે ઇન્કાય કમો તે કાયણે અઝાફ ચાખો.
(સ ૂ.આરે ઇભયાન-૩, આમત નાં.૧૦૬)
(૨) ફેળક તે રોકો કે જેઓએ ઩ોતાના ધભુભાાં

પાટફૂટ ઩ાડી છે અને (જુદા જુદા) ઩ાંથો થઇ
ગમા છે તેભની વાથે તને કાાંઈ રાગત ુાં લ઱ગત ુાં
નથી, તેભનો ભાભરો અલ્રાશના શાથભાાં છે
઩છી તે તેભને જે તેઓ કયતા શતા તેનાથી
લાકેપ કયળે. (સ ૂ.અનઆ
્ ભ-૬, આમત નાં.૧૬૦)
(૩) તેઓ (મુળયીકો) ભાાંશન

ે ા કે જેભણે ઩ોતાના
દીનના કટકે -કટકા કયી નાખ્મા અને જુદા જુદા
઩ાંથલા઱ા ફની ગમા, દયે ક ઩ક્ષ જે કાાંઈ ઩ણ
(ધભુ) તેની ઩ાવે છે તેભાાંજ આનાંદ ભાને છે .
(સ ૂ.ફૃભ-૩૦, આમત નાં.૩૨)
આ લાતને આગ઱ લધાયતા ઩શેરા “શળમા”

ળબ્દના અથુ શલળે કેટરીક લાતો રખલી મોગ્મ
ભાનુ ાં છાં. ઉ઩ય નાંફય (૩) ભાાં આ઩ેરી
આમતભાાં શળઅન ળબ્દ આલે છે . કેટરાક ઓછી
જાણકાયીલા઱ા રોકો એભ ભાને છે તેભ “શળમા”
અને “શળઅન” ળબ્દ લચ્ચે વભાનતા અને
એકફૃ઩તા નથી. જમાયે હુ ાં શળમા ભઝશફને
અ઩નાલી ચ ૂકમા ત્માયે ભાયી ઩ાવે કેટરાક
રોકો આવ્મા અને કહ્ુાં કે :
ભફયાદયે અઝીઝ ! ખુદા લાસ્તે ભઝશફે શળમાને

છોડી દમો કાયણ કે ખુદા તેને ઩વાંદ કયતો
નથી, અને તેલી જ યીતે શઝયત ઩મગાંફય
(વ.અ.લ.)એ ઩ણ તેની ભનાઈ પયભાલી છે કે
ખફયદાય તે રોકો (શળમાઓ) ભાાંથી ન થતા.
ભેં કહ્ુાં : ખુદાએ શળમાઓથી દૂય યશેલાનુ ાં કમા

ળબ્દોભાાં કહ્ુાં છે ? ત્માયે તે રોકોએ નીચે
મુજફની આમત ઩ઢી.
(૧) ફેળક તે રોકો કે જેઓએ ઩ોતાના ધભુભાાં

પાટફૂટ ઩ાડી છે અને (જુદા જુદા) ઩ાંથો થઇ
ગમા છે તેભની વાથે તને કાાંઈ રાગત ુાં લ઱ગત ુાં
નથી, તેભનો ભાભરો અલ્રાશના શાથભાાં છે
઩છી તે તેભને જે તેઓ કયતા શતા તેનાથી
લાકેપ કયળે. (સ ૂ.અનઆ
્ ભ (૬), આમત
નાં.૧૬૦)
હુ ાં તે રોકોને રાખ વભજાલલાની કોશળળ કયતો

યહ્યો કે : આ આમતભાાં “શળઅન” ળબ્દ
ટુકડાઓભાાં લશેચામ જલાનો થામ છે . “શળમા”
ળબ્દનો અથુ તભે જે યીતે અથુઘટન કયો છો
એ થતો નથી ખુદાલાંદે આરભતો શળમા
ળબ્દના આ યીતે લખાણ કયતો નજયે ઩ડે છે .
(૨) લઈન્ન ભીન શળઅતેશી રઈબ્રાશીભ, ઈઝ

જાઅ યબ્ફહુ ફેકરફીન વરીભ અન્મ એક
આમતભાાં પયભાલે છે
(૩) પલજદ પીશા યજોરૈને મકતતેરાને શાઝા

ભીન શળઅતેશી લ શાઝા ભીન અદુવ્લેશી
઩યાં ત ુ તે રોકોને ભાયી આ લાતથી વાંતો઴ થમો

નશી. તે રોકોના વાંત ુષ્ઠ ન થલાનુ ાં કાયણ એ
શત ુાં કે તે રોકોના ભસ્જીદના ઩ેળ ઈભાભે તેભને
શળમાઓથી ફચતા યશેલા અને શળમાઓની કોઈ
લાતને ન સ્લીકાયલાની તારીભ આ઩ી શતી.
શલે હુ ાં ભાયી મ ૂ઱ લાત તયપ ઩ાછો પફૃાં છાં.

ભઝશફે શક સ્સ્લકાયતા ઩શેરા જમાયે ઩ણ હુ ાં
આ શદીવ : ઈખ્તરાપો ઉમ્ભતી
યશભત....... લાાંચતો શતો અને તેન ુ ાં અથુઘટન
[ (૧) સુનને ઇબ્ને ભાજશ, ફકતાબુર પતન
બાગ ફીજો શદીવ નાં.૩૯૯૩, ભવનદે એશભદ
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૨૦, તીયભીઝી ફકતાબુર
ઈભાન) કયતો શતો ત્માયે આશ્ચમુભાાં ડુફી જતો
શતો. હુ ાં એભ શલચાયતો શતો કે એકજ
વભમગા઱ાભાાં ઉમ્ભત લચ્ચે થતો શલખલાદ
યશભત અને અઝાફે જશન્નભ ફાંને કેલી યીતે
શોઈ ળકે ?... ઩યાં ત ુ જમાયે ભે આ શદીવ શલળે
ઈભાભે જઅપય વાફદક (અ.વ.)ની શદીવ લાાંચી
ત્માયે ભને આશ્ચમુ થયુ ાં અને હુ ાં વાંત ુષ્ટ થઇ
ગમો. હુ ાં એ લાત વભજી ગમો કે અઈમ્ભએ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) જ અઈમ્ભએ ફશદામત
છે . તેઓજ અંધકાયભાાં દીલા વભાન છે ,
કુયઆન અને સુન્નતના વાચા પ્રશતશનશધ છે
એના યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને ઩ણ એભ કશેલાનો
શક છે કે :
“ભાયી એશરેફૈતનુ ઉદાશયણ ન ૂશ (અ.વ.)ની

કશ્તી વભાન છે . જે તેભાાં વલાય થમો તેણે
નજાત ભે઱લી રીધી અને જે તેનાથી દૂય યહ્યો
તે ડૂફી ગમો. તેનાથી આગ઱ લધલાની
કોશળળ ન કયો નશીંતય શરાક થઇ જળો.
તેભનાથી દૂય ન યશો નશીતય તફાશ થઇ જળો.
જૂઓ ! તેઓને શળખલલાની કોશળળ ન કયતા,
તેઓ તભાયાથી લધાયે જાણે છે . (વલાએકે
ભોશયયે કા, ઇબ્ને શજય, ઩ેજ નાં.૧૩૬ અને ઩ેજ
નાં.૧૨૭, જાભએ વગીય શવયુતી બાગ-૭, ઩ેજ
નાં.૧૩૨ એશભદ ભફન શમ્ફર બાગ-૩, ઩ેજ
ુ
નાં.૧૭ અને બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૩૬૬ ફશરમતર
અલરીમા બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૩, ફદલ્શીથી
પ્રકાશળત ભજભમુર વગીય, તીફયાની બાગ-૨,
઩ેજ નાં.૨૨)
આ લાત શઝયત અરી (અ.વ.)ના નીચે

મુજફના ળબ્દોભાાં સુદ
ાં ય જણામ છે :-
તભાયા નફીની ઈતયતને જૂઓ, તેભની શવયત

ઉ઩ય ચારો, તેભના નકળે કદભની ઩ૈયલી કયો,
તેઓ તભને ફશદામતની ફશાય થલા નશી દે
અને ગુભયાશી અને ગૈય ભાગે નશી રઇ જામ.
જો તેઓ કમાાંમ અટકી જામ તો તભે ઩ણ
અટકી જાલ. જો તેઓ ઉઠે તો તભે ઩ણ તેભની
વાથે ઉબા થાલ. તેભની આગ઱ લધી નશી
જતા નશીંતય ગુભયાશ થઇ જળો. તેલી જ યીતે
તેભની ઩ાછ઱ નશી યશી જતા નશીંતય તફાશ
થઇ જળો.
ફીજા એક ખુત્ફાભાાં શઝયત અરી (અ.વ.)

એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)નો ઩ફયચમ આ ળબ્દોભાાં
કયાલે છે . :-
તેઓ ઇલ્ભની જીંદગી અને જશારતની ભૌત

છે . તેઓનુ ાં ફશલ્ભ તેભના ઇલ્ભનુ,ાં તેભનુ ાં જાશેય
તેભના ફાતીનનુ ાં અને તેભની ખાભોળી તેભની
લાતચીતની ફશકભતની જાણકાયી આ઩ે છે .
તેઓ કમાયે મ ઩ણ શકની શલફૃધધ કાભ કયતા
નથી. તેઓ ઇસ્રાભના સ્તાંબ અને ઇસ્રાભની
઩નાશગાશ છે . તેભના થકી શક તેના અવર
સ્થાને ઩ાછ પયુુ અને ફાતીર તેના સ્થાનેથી
શટી ગયુ ાં અને ફાતીરની જીબ ક઩ાઈ ગઈ.
તેઓએ દીનને વભજીને તેની ઉ઩ય અભર
કમો અને દીનને જાણ્મો. તેઓ ભાત્ર વાાંબ઱ીને
અને અનુવયણ કયીને દીનને વભજમા નથી.
આભતો ઇલ્ભના યાલીઓ ઘણા છે ઩યાં ત ુ તેના
઩ય અભર કયીને તેની જા઱લણી અને યક્ષણ
કયનાયાઓ ફહુ ઓછા છે . (નશજુર ફરાગાશ,
ખુત્ફા નાં.૨૩૬)
આભ શઝયત અરી (અ.વ.)એ જે પયભાવ્યુ ાં છે

તે વાચુાં જ છે કેભ કે તેઓ ઇલ્ભના ળશેયના
દયલાજા છે . કેભકે અકર દીન છે અને અકર
વભજણ છે . તેઓભાાં અને એ ભાણવભાાં ફહુ જ
ભોટો તપાલત છે કે જેણે દીનને વાાંબ઱ી અને
ફયલામતથી જાણ્મો છે . આ ઉ઩યાાંત વાાંબ઱ીને
ફયલામત કયનાયાઓની વાંખ્મા ઘણી ભોટી છે .
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના કેટરામ વશાફીઓ
એલા શતા જેભણે આ઩ (વ.અ.લ.) ઩ાવેથી
શદીવ વાાંબ઱ીને, કાાંઈ ઩ણ જાણ્મા વભજમા
લગય ફીજી જગ્માએ ફમાન કયી દીધી શતી
જેનુ ાં ઩ફયણાભ એ આલત ુાં કે શદીવના
અથુઘટનભાાં ઩ફયલતુન થઇ જત ુાં શત ુાં ફલ્કે
કેટરીક જગ્માએ તો શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
કશેલા ભાાંગતા શોમ તેનાથી શલફૃધધની લાત
ફમાન થઇ જતી શતી. કેટરીક લખત યાલીની
અજ્ઞાનતાને તેભજ શદીવને વાચો અથુ ન
વભજલાને કાયણે શદીવનો અથુ કુફ્ર વાભફત
થઇ જતો શતો.
એલા રોકોની વાંખ્મા ફહુજ ઓછી શતી કે

જેઓએ આ઩ (વ.અ.લ.)ના ઇલ્ભને વાંબા઱ીને
સુયભક્ષત કયી રીધુાં શત.ુાં કેટરીક લાય એવુાં ફાંને
છે કે ભાણવ ઩ોતાની આખી જીંદગી ઇલ્ભ
પ્રાપ્ત કયલાભાાં શલતાલી દે છે તેભ છતાાં તે ફહુ
ઓછ ઇલ્ભ ભે઱લી ળકે છે . કમાયે ક તો ઇલ્ભની
જુદી જુદી ળાખાઓભાાંથી એક ળાખાનુ ાં અથલા
તો કોઈ હુન્નય/ક઱ાભાાંથી તેના એક બાગભાાં
શનષ્ણાાંત ફની ળકે છે . કોઈ ભાણવ કમાયે મ
઩ણ કોઈ પ્રકાયના ઇલ્ભભાાં વાં઩ ૂણુ શનષ્ણાાંત
ફની ળકતો નથી. જમાયે કે અઈમ્ભએ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) શલળે એ લાત ભળહય
ુ છે
કે તેઓએ તભાભ ઓલુભને એકઠાાં કયી રીધા
શતા. એ લાતને શઝયત અરી (અ.વ.)એ
વાભફત કયી દીધી છે . ઈશતશાવકાયો એ લાતની
વાક્ષી આ઩ે છે તેભજ ઈભાભ ભોશમ્ભદ ફાકીય
(અ.વ.) અને ઈભાભ જાપયે વાફદક (અ.વ.)
઩ાવેથી પીરસુપી, શતબ્ફ, કીશભમા અને ઓલુભે

તફીય્મશ લગેયેન ુ ાં ઇલ્ભ ભે઱લલા ભાટે શજાયો
બુઝુગો શલદ્યાથી તયીકે ફેઠા શતા.

ુ ત
પ્રકયણ : ૩ - અકાએદ એશરે સન્ન
અને વળમાઓની નજય૊ભાાં
જે ફાફતોએ ભાયા મકીનભાાં લધાયો કમો કે
ભઝશફે શળમા ઈભાભીમા પીયકો નાજી (નજાત
઩ાભેરો) છે - એ પીયકાના એલા રતીપ સુક્ષ્ભ
અને વચોટ અકાાંએદ છે જેને તભાભ અકરે
વરીભ (વદબુધ્ધધ) ધયાલનાય ભાણવ
વશેરાઈથી કબ ૂર કયી રે છે . આ઩ણે શળમાઓ
઩ાવે તભાભ અકાએદ અને ભવાએર શલળેની
વાં઩ ૂણુ તપવીય જોઈ ળકીએ છીએ જેનો વાંફધ
ાં
તેઓ અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન વાથે જોડે છે .
જમાયે કે એશરે સુન્નત તેભજ ઇસ્રાભના ફીજા
ફપયકાઓ ઩ાવે એ અકીદાની વાંતો઴કાયક
તપવીય જોલા ભ઱તી નથી.
આ પ્રકયણભાાં ફાંને ફપયકાઓના કેટરાક
અકાએદની છણાલટ કયીળ અને એ અકીદાઓ
પ્રત્મે ઩ણ ધમાન દોયીળ જેના શલળે હુ ાં વાંત ુષ્ટ
થમો છાં. ટીકા ટીપ્઩ણી કે ઇન્કાય તેભજ લાતને
કબ ૂર કયલી કે કબ ૂર ન કયલી તેનો શનણુમ
કયલાનુ ાં હુ ાં લાાંચકો ઉ઩ય છોડી દઉ છાં.
એ લાતને ધમાનભાાં રઈને કે , તભાભ

મુવરભાનોનો બુશનમાદી અકીદો એક છે અને
તે છે : ખુદા ઩ય ઈભાન, તેના ભરાએકા, યસ ૂરો
અને આવભાની ફકતાફો ઉ઩ય ઈભાન,
મુવરભાનો યસ ૂરો લચ્ચે કોઈ તપાલત શોલાની
લાતને સ્લીકાયતા નથી. તેલીજ યીતે એ લાત
ઉ઩ય ઩ણ તેઓ એકભત છે કે જન્નત અને
જશન્નભ શક છે તેભજ એ લાત ઩ણ ભાને છે કે
ખુદાલાંદે આરભ મુદાુ ઓને તબ્રભાાંથી ઉઠાડળે
અને તભાભને ઩ુન:જીશલત કયળે.
તેઓ કુયઆન શલળે ઩ણ એકભત છે . આ
ઉ઩યાાંત ફાંને ફપયકાનુ ાં ઈભાન એ લાત ઩ય છે
કે ભોશમ્ભદ (વ.અ.લ.) અલ્રાશના યસ ૂર છે .
એક ફકબ્રો અને એક દીન છે ઩યાં ત ુ
મુવરભાનોના ફપયકાઓભાાં ઉ઩ય જણાલેરા
અકાએદના અથુઘટનભાાં શલયોધાબાવ છે જેના
઩ફયણાભે ઈલ્ભે કરાભ તેભજ પીકશ તેભજ
યાજકીમ વાંસ્થાઓ અસ્સ્તત્લભાાં આલી ગઈ.
શલે અભે ઉ઩ય જણાલેરા અકાએદ ભાાંથી એક-

એક અકીદા ઩ય ફાંને ફપયકાઓના દ્રષ્ષ્ટકોણને
યજુ કયીએ છીએ.

ુ ા વલળે ફાંને ઩ક્ષન૊
પ્રકયણ : ૪ - ખદ
અકીદ૊
આ શલ઴મભાાં અભે ખુદાના દે ખાલા શલળેની
લાત મુખ્મ છે . એશરે સુન્નત લર જભાઅત
ખુદાને જોઈ ળકાળે એભ ભાને છે . આથી તેઓ
કશે છે કે આખેયતભાાં તભાભ ભોઅભીનોને
ખુદાના દીદાય થળે. અભને વીશાશે શવત્તાશ
જેભકે બુખાયી અને મુસ્સ્રભભાાં એલી ફયલામતો
જોલા ભ઱ી છે જેભાાં ખુદા શભજાઝી (લાસ્તશલક
ન શોમ તે) યીતે નશી ઩ણ શકીકતભાાં (બૌશતક
સ્લફૃ઩ભાાં) જોલા ભ઱ળે તેવ ુાં વાભફત થામ છે .
(વશીશ બુખાયી બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૪૭, બાગ-૫,
઩ેજ નાં.૧૭૯, બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૩૩)
આ ઉ઩યાાંત અભને ખુદાના ળાયીફયક સ્લફૃ઩
શોલાનો ઉલ્રેખ જોલા ભ઱ે છે . જેભકે ખુદા શવે
છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૨૨૬,
બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૪૭-૪૮, વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-
૧, ઩ેજ નાં.૧૧૪-૧૨૨) ખુદા શયે છે પયે છે ,
દુશનમાના આવભાન ઩ય ઉતયી આલે છે .
(વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૧૯૭) તે
઩ોતાની ઩ીડ઱ી ખોરી નાખળે જેનાથી રોકો
તેને ઓ઱ખી રેળે કે આજ ખુદા છે . (વશીશ
બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૧૮૨) ખુદા ઩ોતાના
઩ગને જશન્નભભાાં નાખળે જેના કાયણે જશન્નભ
બયાઈ જળે અને કશેળે કે શલે ભાયે ફીજી કોઈ
લસ્ત ુની જફૃય નથી. આ ઉ઩યાાંત એશરે સુન્નત
લર જભાઅત ખુદાના એલા ગુણો લણુલે છે કે
જેનાથી ખુદા ઩ાક છે તેભજ ખુદાની જાત શલળે
એલી શભવારો આ઩ે છે કે જેનાથી ખુદાની ઝાત
મુતત છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૧૮૭

અને ઩ેજ નાં.૨૦૨)
અશીં અને કેન્માના ળશેય રામુનો એક પ્રવાંગ

માદ આલે છે . એક લખત હુ ાં એ ળશેયભાાંથી
઩વાય થમો. ભેં જોયુ ાં કે ત્માાં એક લશાફી
઩ેળનભાઝ, નભાઝીઓ લચ્ચે તકયીય કયી યહ્યા
શતા અને કશી યહ્યા શતા કે ખુદાને ફે શાથ શોમ
છે , ફે ઩ગ શોમ છે , ફે આંખો શોમ છે અને
ચેશયો છે .
જમાયે ભેં ઉ઩યની લાત યદ કયી દીધી ત્માયે

તેઓએ ઩ોતાની દરીર ફૃ઩ે કુયઆને ભજીદની
આ મુજફની આમત યજુ કયી :-
અને મહુદીઓ કશે છે કે અલ્રાશનો શાથ

ફાંધામેરો છે ; (઩ણ) તેભના જ શાથ ફાંધાઈ
જામ! અને તેભના ઩ય આ (કશેલા)ના કાયણે
રાનત થઇ, ફલ્કે તે (અલ્રાશ)ના તો ફાંને
શાથ પેરામેરા છે . (સ ૂ.ભાએદાશ-૫, આમત
નાં.૬૪)
અને અભાયી ફૃફફૃ તથા અભાયી આજ્ઞા પ્રભાણે
(એક) લશાણ ફનાલ અને જેઓએ ઝૂલ્ભ કમો
છે તેભના વાંફધ
ાં ભાાં ભાયી ઩ાવે કાાંઈ કશેતો
નશી, શનવાંળમ તેભને ડુફાડી દે લાભાાં આલળે.
(સ ૂ.હુદ-૧૧, આમત નાં.૩૭)
આ ઉ઩યાાંત આ આમત ઩ણ યજુ કયી :-
“દયે ક લસ્ત ુ કે જે (઩ ૃથ્લી઩ટ) ઉ઩ય છે તે નાળ
઩ાભનાય છે .”
“અને તાયા ઩યલયફદગાયની પ્રબાલળા઱ી અને
કૃ઩ાલાંત જાત (ભાત્ર) ફાકી યશેનાય છે .” (સ ૂ.
યશેભાન-૫૫, આમત નાં.૨૬-૨૭)
ભેં કહ્ુાં ભાયા અઝીઝ ! આ઩ જે આમતોથી
દરીર યજુ કયી યહ્યા છો તે, અને તે ઉ઩યાાંતની
એલી જેટરી આમતો છે તે ફધી શભજાઝી છે ,
એ આમતો શકીકી નથી. તેભણે જલાફ આપ્મો
કે આખુાં કુયઆન શકીકત છે . તેભાાં કોઈ઩ણ
પ્રકાયની શભજાઝી લાત નથી.
ભેં તેઓને કહ્ુાં કે આ઩ નીચે મુજફની

આમતની તપવીય શુ ાં કયળો ?
અને જે કોઈ આ (જગત)ભાાં (આંખો છતાાં)

આંધ઱ા યહ્યો તો તે આખેયતભાાં ઩ણ આંધ઱ો
અને યાશે યાસ્તથી ઘણે છે ટે બટકેરો યશેળ.ે
(સ ૂ.ફની ઈવયાઈર-૧૭, આમત નાં.૭૨)
શુ ાં આ આમતનો અથુ ઩ણ આ઩ શકીકી વભજો

છો ? જો આ઩ તેભ વભજતા શો તો તેનો અથુ
એલો થામ કે જે રોકો દુશનમાભાાં આંધ઱ા છે
તેઓ કમાભતભાાં ઩ણ આંધ઱ા શળે.
ળેખે જલાફ આપ્મો કે અભે ખુદાના શાથ, આંખ

અને ચશેયા શલળે ફમાન કયીએ છીએ.
આંધ઱ાઓ વાથે અભાયે કોઈ વાંફધ
ાં નથી.
ભેં કહ્ુાં કે : આ઩ અભને આંધ઱ાભાાં ગણી લ્મો

઩યાં ત ુ ભે જે આમતની શતરાલત કયી છે તેની
તપવીય આ઩ શુ ાં કયો છો ?
ળેખે ત્માાં શાજય યશેરા રોકોને વાંફોધીને કહ્ુાં :

તભાયાભાાંથી કોઈ એવુાં છે જે આ આમતને
વભજત ુાં ન શોમ ? આ તો ખુદાના આ કોર
વભાન છે : “કુલ્રો ળમઈન શારેક ઇલ્રા લજહુ”
ભેં કહ્ુાં આ઩ે જભીનને લધાયે ચીકણી ફનાલી

દીધી છે . ભફયાદય ! આ઩ણી ચચાુ પકત
કુયઆન શલળે છે . આ઩ે એ દાલો કમો છે કે
આખુ કુયઆન શકીકત છે . તેભાાં કોઈ શભજાઝ
નથી. અને હુ ાં એલો દાલો કફૃાં છાં કે કુયઆને
ભજીદભાાં શભજાઝ ઩ણ છે . ખાવ કયીને એલી
આમતો કે જેભાાં ખુદાના ળયીય શોલા અથલા
ઉદાશયણ આ઩ી ળકામ તેવ ુાં બૌશતક સ્લફૃ઩
શોલાની લાત આલે છે . જમાયે આ઩ આ઩ના
અભબપ્રામને લ઱ગી યહ્યા છો ત્માયે આ઩ના
ભાટે એ લાત ઩ણ જફૃયી છે કે “કુલ્રો ળમઈન
શારેક ઇલ્રા લજહુ” નો એ અથુ સ્લીકાયો કે
ખુદાના શાથ, ઩ગ ફલ્કે આખુાં ળયીય પના થઇ
જળે, પકત તેનો ચશેયો ફાકી યશેળ.ે અને
ખુદાની ઝાત એલી લાતોથી ઘણી ઉચ્ચ છે .
ત્માાં શાજય યશેરા રોકોને વાંફોધન કયીને ભેં

઩ ૂછયુ ાં : શુ ાં આ઩ આ તપવીયથી યાજી છો ?
ફધા રોકો ચુ઩ યહ્યા અને ળેખ ઩ણ કાાંઈ
ફોલ્મા નશી.
ભેં તેઓને છોડી દીધા અને તે રોકોને ફશદામત

અને તૌફપક ભ઱ે તેલી દુઆ વાથે ત્માાંથી હુ ાં
ફશાય નીક઱ી ગમો.
ખુદા શલળેનો તેઓનો આ અકીદો શવશાશ અને

ફીજી ફકતાફોભાાં જોલા ભ઱ે છે . એશરે સુન્નતના
કેટરાક આભરભો શલળે તો હુ ાં કશી ન ળકુાં કે
તેઓ ખુદાને બૌશતક સ્લફૃ઩ભાાં જોઈ ળકલાને
ઇન્કાય કયે છે કે નશી, ઩યાં ત ુ ભોટા બાગના
આભરભો એ લાત ઩ય ઈભાન યાખે છે કે
કમાભતના ફદલવે આ઩ણે ખુદાને ઩ ૂનભના
ચાાંદની જેભ જોઈ ળકશુ ાં જેના ઩ય કોઈ લાદ઱
નશી શોમ. તે રોકો ખુદાને જોઈ ળકલાની
તયપેણની દરીરભાાં કુયઆને ળયીપની નીચેની
આમત યજુ કયે છે . (તે ફદલવે કેટરાક ચશેયા
ચભકતા શળે : ઩ોતાના ઩યલયફદગાય (ની
નેઅભતો) તયપ એકી ટળે શનશા઱તા શળે :
સ ૂ.કમાભત-૭૫, આમત નાં.૨૨/૨૩. આ
આમતની તપવીયભાાં એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)
પયભાલે છે કે કેટરાક ચશેયાઓ તે ફદલવે
ચ઱કતા અને યોળન શળે.)
જો આ઩ ખુદાને જોઈ ળકલા શલળે શળમા

ઈભાભીમાનો અકીદો જાણળો તો આ઩નુ ાં ઝભીય
ખુળ થઇ જળે અને આ઩ની અકર એ
આમતની તાલીર કબ ૂર કયળે કે જેભાાં ખુદાને
ળયીય ન શોલાનુ ાં વાભફત કયલાભાાં આવ્યુ ાં છે .
કેભકે તે આમતોના જાશેયી અથુને રેલાભાાં
આવ્મો છે ઩ણ શકીકી અથુને રેલાભાાં આવ્મો
નથી. તે ઉ઩યાાંત તેનો જાશેયી અથુ કેટરાક
રોકો ભાને છે તેલો નથી.
આ ફાફતભાાં શઝયત અરી (અ.વ.) પયભાલે

છે :
“ન તો ઉચ્ચ કક્ષાનુ ાં ભ્રભણ તેને ઩ાભી ળકે છે ,

ન તો અકર અને વભજણની ઊંડાઈ તેના
સુધી ઩શોંચી ળકે છે , તેની કભારે ઝાતની કોઈ
શદ નક્કી નથી. તેના ભાટે કોઈ શવપત લણુલી
ળકામ તેલા ગુણો નથી. તેની ળફૃઆત ભાટે
ગણતયી કયી ળકામ તેલો કોઈ વભમ નથી.
તેની કોઈ મુદ્દત નથી જે કોઈ વભમે ઩ ૂયી થઇ
જામ.” (નશજુર ફરાગાશ ખુત્ફા નાં.૧)
ખુદાનુ ાં કોઈ સ્લફૃ઩ શોલાની લાતને યદ્દ કયતાાં

ઈભાભ ભોશમ્ભદ ફાકીય (અ.વ.) પયભાલે છે કે
:
“જો કોઈ ખુદાને ઊંડા અથુભાાં ફીજી ભખ્લ ૂકની

જેભ સ્લફૃ઩ આ઩ી દે કે તે ઩ણ ભખ્લ ૂક છે , તો
જે કોઈએ ઩ણ ખુદાને આકાય આપ્મો તે
અભાયી નજયોભાાં ભયદુદ છે .”
આ઩ણા ભાટે એ લાત ઩ુયતી છે કે ખુદાલાંદે

આરભે ઩ોતાની સ્઩ષ્ટ ફકતાફ (કુયઆન)ભાાં એ
લાતને યફદમો આપ્મો છે .
......................રય્વ કભીસ્રેશી ળમઉન
......................રા ત ુદયે કોહુર અબ્વાય
જમાયે શ. મુવા (અ.વ.)એ ખુદાની ફાયગાશભાાં

એ દુઆ કયી શતી કે : અમ ઩ારનશાય તાયો
જલ્લો દળુન (ઝરક) દે ખાડી દે ત્માયે ખુદાએ
઩ોતાના યસ ૂર (વ.અ.લ.) અને કરીભ શ. મુવા
(અ.વ.)ને વાંફોધીને પયભાવ્યુ ાં “રન તયાની”
ભને કમાયે મ ઩ણ જોઈ ળકાળે નશી. અયફી
બા઴ાભાાં “રન” ળબ્દનો ઉ઩મોગ કામભી નકાય
ભાટે થામ છે . તેથી એ લાતની દરીર ભ઱ે છે
ખુદાને કમાયે મ ઩ણ જોઈ ળકાળે નશી.
ઉ઩યની લાત શળમાઓની તભાભ દરીરો

ઉ઩યાાંતની કુયઆને ભજીદભાાંથી વાભફતી છે .
શળમાઓ તેભની તભાભ લાતો અઈમ્ભએ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ના કથન વાથે યજુ કયે
છે . એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) ઈલ્ભનુ ાં ઉદગભસ્થાન,
઩મગાભે યબ્ફાનીનુ ાં કેન્દ્ર અને ઈલ્ભે ફકતાફના
લાયીવ છે .
જો કોઈ લાાંચક આ શલ઴મનો શલગતલાય

અભ્માવ કયલા ભાાંગતો શોમ તો તેભણે આ
શલ઴મ ઩ય રખામેરી ફકતાફોનો અભ્માવ
કયલો જોઈએ. જેભકે વાશેફે અરમુયાજેઆત
અલ્રાભા અબ્દુરહવ
ુ ૈન ળયફુદ્દીનની ફકતાફ
“કરેભશ - શલલુર ફૃવ્મશ” આ શલ઴મની
નોંધ઩ાત્ર ફકતાફ છે .

પ્રકયણ : ૫ - નબવ્ુ લત વલળે ફાંને
પીયકાઓન૊ અકીદ૊
નબુવ્લતના શલ઴મભાાં “ઈસ્ભત” ની ફાફતભાાં
ફાંને પીયકાઓભાાં શલલાદ છે . શળમાઓ કશે છે કે
અંફીમા (અ.મુ.વ.) ફેઅવત ઩શેરા અને
ફેઅવત ઩છી ભાઅસ ૂભ (અનીર ખતા) શોમ
છે . જમાયે એશરે સુન્નતનો અકીદો એ છે કે
અંફીમા પકત એ ફાફતોભાાં ભાઅસ ૂભ શોમ છે
જે શલળે તેઓ કરાભે ખુદાની તબ્રીગ કયતા
શોમ. એશરે સુન્નતની ભાન્મતા એલી છે કે
તબ્રીગ શવલામના ફાકીના વભમભાાં નફીઓ
઩ણ ફીજા વાભાન્મ ભાણવોની જેભ શોમ છે .
તેઓ નેક કાભ કયે છે અને તેભનાથી ભ ૂર ઩ણ
થઇ ળકે છે .
આ શલ઴મભાાં (એટરે કે નફીથી વાયા અને
ખયાફ ફાંને પ્રકાયના કાભ થઇ ળકે છે એ શલળે)
તેઓએ તેભની વીશાશભાાં કેટરીક ફયલામતો
઩ણ નોંધી છે જેનાથી એ લાત વાભફત થામ છે
કે (ભઆઝલ્રાશ) શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
કેટરીક લખતે ભ ૂર કયી છે , અને વશાફીઓએ
તેભની ભ ૂર સુધાયી છે . એશરે સુન્નતની
ભાન્મતા મુજફ ફદ્રના કૈ દીઓ ફાફતે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની ભ ૂર થઇ ગઇ શતી અને
ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફે એ ભ ૂર સુધાયી શતી. જો
ઉભય ઈબ્ને ખત્તાફ ન શોત તો શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) શરાક થઇ જાત. (ઇબ્ને કવીયે અર
ભફદામશ લન નેશામશભાાં મુસ્સ્રભ ઇબ્ને દાઉદ
અને તીયભીઝીથી આ લાત નોંધી છે .)
એ પ્રવાંગો ઩ૈકી આ પ્રવાંગ ઩ણ છે કે શઝયત

યસ ૂર (વ.અ.લ.) ભદીના તળયીપ રાવ્મા ત્માયે
તેભણે જોયુ ાં કે રોકો ખજૂયના ઝાડને ગાબ
આ઩ી યહ્યા છે . આ઩ (વ.અ.લ.)એ તે રોકોને
કહ્ુાં કે ગાબ દે લાની જફૃયત નથી. આ઩ ભે઱ે જ
પ઱ આલી જળે. ઩યાં ત ુ એ લ઴ે ખજુય સ ૂકી યશી
ત્માયે રોકો શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની ઩ાવે
પફયમાદ રઈને આવ્મા. ત્માયે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ રોકોને વાંફોધીને કહ્ુાં કે તભે
તભાયા દુશનમાના કાભોને ભાયા કયતા લધાયે
વાયી યીતે જાણો છો.
ફીજી એક યીલામતભાાં છે કે આ઩ (વ.અ.લ.)એ

તેઓને કહ્ુાં કે : હુ ાં ઩ણ ભાણવ છાં. હુ ાં જમાયે
તભને કોઈ દીનની લાત ફતાઉં ત્માયે તેના
઩ય અભર કયો, ઩યાં ત ુ જમાયે દુશનમાલી કાભો
શલળે કોઈ હુકભ આ઩ુ ાં તો હુ ાં ઩ણ ભાણવ છાં.
(વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૯૫, ભસ્નદ
ઈભાભ શમ્ફર બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૬૨ અને
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૫૨)
તેઓ અન્મ એક જગ્માએ ફયલામત કયે છે કે

નફી (વ.અ.લ.) ઉ઩ય જાદુ કયી નાખલાભાાં
આલત ુાં શત.ુાં જેના કાયણે તેઓ ઘણા ફદલવો
સુધી જાદુની અવય શેઠ઱ યશેતા શતા અને
આ઩ (વ.અ.લ.)એ લાત વભજી ળકતા ન શતા
કે હુ ાં શુ ાં કયી યહ્યો છાં એટરે સુધી કે આ઩
(વ.અ.લ.) એવુાં ભાનતા શતા કે ભાયી ઩ાવે
કોઈ સ્ત્રી આલી છે શકીકતભાાં ત્માાં કોઈ સ્ત્રી
આલતી ન શતી. (બુખાયી બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૨૯)
અથલા તો તેઓ કાાંઈ કયી યહ્યા ન શોલા છતાાં
તેઓ (વ.અ.લ.) એભ ભાનતા શતા કે હુ ાં કાાંઈક
કયી યહ્યો છાં. (વશીશ બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૬૮)
કેટરાક રોકો ફયલામત કયે છે કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) નભાઝભાાં ભ ૂર કયી નાખતા શતા
અને તેઓ (વ.અ.લ.)એ લાત નક્કી કયી ળકતા
ન શતા કે તેઓ (વ.અ.લ.)એ કેટરી યકાત
઩ઢી છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૨૩)
તેઓ (એશરે સુન્નત) ઩ાવે એલી ફયલામત ઩ણ

ભ઱ી આલે છે કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
નભાઝભાાં સુઇ ગમા અને તેઓના નવકોયાના
અલાજ વાંબ઱ાલા રાગ્મા. રોકોએ એ અલાજ
વાાંબળ્મા ત્માયે તેઓને જગાડી દીધા.
ત્માય઩છી તેઓ લઝુ કમાુ લગય નભાઝ
઩ડાલલા રાગ્મા. (વશીશ બુખાયી બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૩૭/૪૪ અને ઩ેજ નાં.૧૭૧)
કેટરીક એલી ફયલામત કયે છે કે

(ભઆઝલ્રાશ) શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
ગુસ્વાની શારતભાાં રોકોને અ઩ળબ્દો કશેલા
રાગતા શતા અને ઩છી કશેતા શતા કે અમ
ફાયે ઈરાશા ! ભેં જે મુવરભાનને અ઩ળબ્દો
કહ્યા છે અથલા જેના ઩ય રાનત કયી છે તે
રાનતને ત ુાં યશભતથી ફદરી નાખ. (વોનનુર
દાયભી - ફકતાબુય યે કાક)
એશરે સુન્નતને ત્માાં એલી ફયલામત ઩ણ ભ઱ે છે

કે એક લખત શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
આમળાના ઘયભાાં - ઩ોતાની જાાંઘ ખુલ્રી
શોલાની શારતભાાં - સુતેરા શતા. અબુફક્ર
મુરાકાત ભાટે આવ્મા અને આ઩ની વાથે
લાતચીત કયલા રાગ્મા. તેભ છતાાં આ઩
(વ.અ.લ.)એ ખ ૂલ્રી જાાંઘ ઩ય ક઩ડુાં નાખ્યુ ાં
નશી. ત્માય઩છી ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફ આવ્મા.
તેભની વાથે ઩ણ એજ શારતભાાં લાત કયતા
યહ્યા. ઩યાં ત ુ જમાયે ઉસ્ભાને આલલાની યજા
ભાાંગી ત્માયે આ઩ (વ.અ.લ.)એ ઩ોતાના ક઩ડાાં
વયખાાં કયી રીધા. આમળાએ આભ કયલાનુ ાં
કાયણ ઩ ૂછયુ ાં ત્માયે આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં
: શુ ાં હુ ાં એલા ભાણવથી ળયભ ન કફૃ જેની
ભરાએકા ઩ણ ળયભ યાખે છે . (વશીશ મુસ્સ્રભ,
ફાફે પઝાએરે ઉસ્ભાન, બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૧૧૭)
એશરે સુન્નતભાાં આલી ફયલામત ઩ણ જોલા

ભ઱ે છે કે : એક લખત ભાશે મુફાયકે
યભઝાનની યાતભાાં આ઩ (વ.અ.લ.) મુજનીફ
થઇ ગમા. (એટરે કે આ઩ના ઩ય ગુસ્રે
જનાફત કયલાનુ ાં લાજીફ થઇ ગયુ)ાં અને તે
કાયણે આ઩ની નભાઝે સુબ્શ કઝા થઇ ગઈ.
(વશીશ બુખાયી બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૨૩૨-૨૩૪)
આ ઉ઩યાાંતની ઩ણ એલી ઘણી જૂઠી લાતો - કે

જેને અકર અથલા ફદન કબ ૂર કયે નશી તેલી -
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) વાથે જોડી દે લાભાાં
આલી છે . ફલ્કે એલી લાતો થકી એશરે સુન્નત
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના વ્મસ્તતત્લને ઝાાંખ ુ
઩ાડલા ભાાંગે છે , અને તે યીતે આ઩
(વ.અ.લ.)ની અઝભતને ઘટાડલા ભાાંગે છે
તેભજ તેઓ વાથે એલી એલી મ ૂખાુ ઈ બયી
લાતો જોડે છે કે જો તે જ લાતો તે ફયલામત
કયનાયની વાથે જોડલાભાાં આલે તો તે ઩ોતે
વશન કયી ળકે નશી.
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ને ભાનનાયા શળમાઓ

વબુત વાથે નફીઓને એ ફધી ભ ૂરોથી ઩ાક
વભજે છે . ખાવ કયીને આ઩ણા નફી ભોશમ્ભદ
(વ.અ.લ.)ને તભાભ ભ ૂરો, તેભજ ગુનાશાને
કફીયા અને વગીયાથી ઩ાક વભજે છે . તેભજ
તેઓને ભાસુભ અશનર ખતા લ શનસ્માન
(તભાભ પ્રકાયની ભ ૂરો અને કમાળ તેભજ
એલી દયે ક ફાફતો)થી સુયભક્ષત વભજે છે જેના
કયલાથી અકર ચારી જામ છે . શળમાઓ નફી
(વ.અ.લ.)ને એલી તભાભ ફાફતોથી મુકત
વભજે છે જે અખ્રાક અને મુયવ્લત શલફૃધધ
શોમ. દા.ત. યસ્તાભાાં (ઉબા યશીને) ખાવુ,ાં ચીવો
઩ાડીને ફોરવુ,ાં શનયથુક ભજાક કયલી. ફલ્કે
એલી તભાભ ફાફતોથી દૂય વભજે છે જે
અકરભાંદ રોકો અને વભાજની દ્રષ્ટીએ
ઐફદાય ભાનલાભાાં આલતી શોમ. તો ઩છી એ
લાત કઈ યીતે ભાની ળકે કે તે રોકોની વાભે
઩ોતાની ઩ત્નીના ગાર વાથે ઩ોતાના ગાર
રગાલીને શફવીઓના નાચ જોલાનો આનાંદ
ઉઠાલતા શોમ. (વશીશ બુખાયી બાગ-૩, ઩ેજ

નાં.૨૨૮ અને બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩) અથલા
઩ોતાની ઩ત્ની વાથે કુસ્તી રડતા શોમ જેભાાં
કમાયે મ ઩ોતે જીતી જતા શોમ અને કમાયે ક
તેભની ઩ત્ની જીતી જતી શોમ. અને ઩છી કાન
઩કડીને કશેતા કે આ જાફશર રોકોનુ ાં કાભ છે .
(ભસ્નદે એશભદ ઇબ્ને શમ્ફર બાગ-૬, ઩ેજ
નાં.૭૫)
઩યાં ત ુ શળમાઓ કશે છે કે જે ફયલામતોથી નફી

(વ.અ.લ.)ની પ્રશતષ્ઠાને શાની ઩શોંચતી શોમ
તેભજ જે ફયલામતો અંફીમા (અ.મુ.વ.)ની
ઇસ્ભતની શલફૃધધ શોમ તે તભાભ ફની ઉભય્મા
અને તેના બાડુતી રેખકોએ ઘડેરી છે . તે
રોકોએ વૌથી ઩શેરા શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની અઝભત ઘટાડલા ભાટે અને
઩છી એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની અઝભત
ઘટાડલા ભાટે ફનાલી છે . આલી ફયલામત
ઘડલાનુ ાં ત્રીજુ ાં કાયણ એ છે જેનાથી તે રોકો
એટરે કે ફની ઉભય્માના વત્તાધીળોના એલા
અધભ, શલ્કા અને નીચ કૃત્મો કે જેનાથી
ઇશતશાવના ઩ુસ્તકો બયે રા છે તે મોગ્મ શોલાની
વનદ ભ઱ી જામ. એશરે સુન્નત લર
જભાઅતના રોકો એલી દરીર યજુ કયી ળકે કે
જમાયે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)થી ઩ણ ખયાફ
કામો થઇ ળકતા શતા અને તેઓ ઩ણ
ખ્લાશીળાતો તયપ દોયલાઈ જતા શતા. એ શલળે
એશરે સુન્નતે “ઝૈનફ ભફન્તે જશળના ઈષ્શ્કમશ
ફકસ્વા”ની ખોટી ફયલામત નોંધી છે . તેભાાં છે કે
જમાયે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ઝૈદની
઩ત્ની ઝૈનફને લા઱ ઓ઱ાલતા જોઈ ત્માયે
તેના ઩ય આળીક થમા અને કહ્ુાં :

સુબ્શાનલ્રાશ ભોકલ્રેફર કોલુફ (તપવીયે
જરારૈન)
અથલા ફીજી ફયલામતો એલી છે કે આ઩

(વ.અ.લ.)ને ફીજી ઩ત્નીઓ કયતા આમળા
તયપ લધાયે રગાલ શતો. એટરે સુધી કે ફીજી
઩ત્નીઓએ એક લખત પાતેભા અને એક લખત
ઝમનફ ભફન્તે જશળને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઩ાવે ઇન્વાપ કયાલલા ભાટે ભોકરી
શતી. (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૧૩૨ -
ફાફે પઝાએરે આઈળા)
જો યસ ૂરની આ શારત શોમ તો ઩છી કોની

ટીકા-ટીપ્઩ણી કયલાભાાં આલે ! આ વાંજોગોભાાં
ભોઆશલમા ઈબ્ને અબુ સુફપમાન અને ભયલાન
ઈબ્ને શકભ અને ઉભય ઈબ્ને આવ અને મઝીદ
ઈબ્ને ભોઆલીમા ઉ઩ય અથલા તો ફીજા કોઈ
઩ય રાઅનત કયી ળકામ નશી કે જેભણે
કેટરામ ઘાતકી કાભો કમાુ શતા. એટલુાં જ નશી
શયાભ કાભને મુફાશ ફનાલી દીધા શતા તેભજ
નેક રોકોને કત્ર કયી નાખ્મા શતા. જાણે કે
તેઓ ઉદુ ૂ મુશાલયા “ઘયનો લડીર ઢોર
લગાડતો શોમ ત્માયે તે ફા઱કોને નાચતા યોકી
ળકતો નથી” મુજફની લાતનો શનદે ળ કયી યહ્યા
શતા.
શળમાઓ તેભના ઩ેળલા - જેઓ અઈમ્ભએ

એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) છે તેઓને ભાઅસ ૂભ ભાને
છે .
ઘયના વભ્મો ઘયલા઱ાઓને વાયી યીતે જાણતા

શોમ છે . તેઓ એ આમતની તાલીર કયે છે
જેનાથી એ લાત વાભફત થામ છે કે ખુદાએ
઩ોતાના નફીને શળક્ષા કયી. દા.ત. .........
અફવ લ તલલ્રા અથલા અશરે સુન્નત
કેટરીક આમતોથી (ભઆઝલ્રાશ) નફી
(વ.અ.લ.)ને ગુનેશગાય વાભફત કયે છે .
જેભ કે :- કે જેથી અલ્રાશ તાયી (ઉમ્ભતના)

આગરા ગુનાશ ભાપ કયી દે તેભજ ઩ાછરા
઩ણ અને ઩ોતાની નેઅભત તાયા ઩ય વાં઩ ૂણુ
કયી નાખે, તેભ તને વન્ભાગુ ઩ય વાભફત કદભ
યાખે, (સ ૂ.પત્શ-૪૮, આમત નાં.૨ અથલા
ખચીતજ અલ્રાશે નફી તથા તે મુશાયે જીન

તથા અનવાયની તૌફા કબ ૂર કયી રીધી કે
જેભણે તાંગીની શારતભાાં તે (નફી)નો વાથ
આપ્મો શતો તે ઩છી કે તેઓ ભાાંશન
ે ા એક
ટો઱ાના ભન રગબગ ડગભગલા રાગ્મા શતા,
઩છી તે તેભના તયપ (ભામાફૄ઩ણે) લળ્મો,
ફેળક તે તેભના ઩ય ભોટી ભશેયફાની કયનાય
તથા દમા કયનાય થમો. (સ ૂ.તૌફા-૯, આમત
નાં.૧૧૭)
(તે વભમ માદ કય) જમાયે કે અલ્રાશે તે

(નાસ્સ્તક) રોકોને તાયા સ્લપ્નભાાં (વાંખ્માભાાં)
થોડા કયી દે ખામા શતા, અને જો તે તેભની
(વાંખ્મા) તને લધાયે કયીને દે ખાડતે તો તભે
ખચીતજ ફશિંભત શાયી જતે અને તે (રડલા કે
ન રડલાની) ફાફતભાાં તભે જફૃય આ઩વભાાં
તકયાય કયતે, ઩ણ અલ્રાશે (તભને) ફચાલી
રીધા, ફેળક તે ભન ભાાંશન
ે ી લાતોથી ઩ણ
વાયી ઩ેઠે લાકે પ છે . (સ ૂ.તૌફા-૯, આમત
નાં.૪૩)
ઉ઩યની કોઈ આમતભાાં નફી (વ.અ.લ.)ની

ઈસ્ભત ભાટે કોઈ ળાંકા નથી કેભકે “કેટરાક” નો
અથુ જાશેયી યીતે ભાનલાભાાં આલે છે તે મુજફ
થતો નથી. અને કેટરાક ળબ્દનો અથુ ભીજાઝી
(લાસ્તશલક ન શોમ તેલો) થામ છે . કેટરાક
રોકો કશે છે “તભે કશો અને તભેજ વભજો” આ
મુશાલયો અયફ રોકોભાાં ફહુ જ પ્રખ્માત છે
અને આજ લાતને કુયઆને ભજીદભાાં ફમાન
કયલાભાાં આલેર છે .
જે રોકો આ ચચાુના લધાયે ઊંડાણભાાં જલા

ભાાંગતા શોમ અને શકીકતથી લાકેપ થલા
ભાાંગતા શોમ તેભના ભાટે જફૃયી છે કે
શળમાઓની કુયઆને ભજીદની તપવીયની
ફકતાફોનો અભ્માવ કયે . જેભકે (૧) અલ્રાભા
તફાતફાઈની તપવીફૃર ભીઝાન (૨)
આમત ુલ્રા ખુઈની તપવીફૃર ફમાન (૩)
ભોશાંભદ જલાદ મુગશનય્મશની અર કાવીપ અને
(૪) એશતેજાજે તફયવી લગેયે.
ઉ઩યની લાતનુ ાં કાયણ એ છે કે ભેં ફાંને
ફપયકાઓના અકીદાને યજુ કયી દીધા અને ભાયો
આ ફકતાફ વાં઩ાદન કયલાનો શેત ુ ભાત્ર એલી
લાતો કયલાનો છે જેનાથી હુ ાં વાંત ુષ્ટ થમો છાં
અને જેના ઩ફયણાભે ભેં આ (શળમા) ભઝશફને
સ્લીકાયે ર છે . કેભકે આ ઩ાંથ નફીઓ ઩છી
અલવીમાની ઇસ્ભતને સ્લીકાયે છે . શલે ભાયી
લાત અટર છે . તેભાાં કોઈ ળાંકા કે ળમતાની
લવલવાનો વલાર યશેતો નથી. ળમતાન ભાયી
ભ ૂરો અને ભાયા ગુનાશોને સુદય
ાં સ્લફૃ઩ભાાં ભાયી
વાભે યજુ કયતો શતો તેભજ ભાયા ખયાફ
અભર વાયા ફનાલીને ભાયી વાભે યજુ કયતો
શતો. કમાયે ક ળમતાન ભાયી વાભે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના કથન અને કામુ શલળે ળાંકા
઩ેદા કયતો શતો. તે ળાંકાઓ ઩છી ભને તેઓના

હુકભથી વાંતો઴ થતો ન શતો. કમાયે ક તો ભને
ળમતાન ખુદાલાંદે આરભના નીચે મુજફનો
કોર શલળે ળાંકાભાાં નાખી દે તો શતો. દા.ત.
અલ્રાશે ળશેયલા઱ાઓનો જે ભાર ઩ોતાના
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને જેશાદ શલના
અ઩ાવ્મો છે તે અલ્રાશ અને (તેના) શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)નો છે , તથા શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના વગાઓનો તથા (તેભના)
મતીભો તથા શભસ્કીનોનો તથા મુવાપયોનો છે કે
જેથી તે ભાર શેયપેય થતા થતા (છે લટે) તભાયા
ભાાંશન
ે ા શ્રીભાંતોના શાથભાાં જઇ યશે નશી અને
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) તભને જે કાાંઈ આ઩ે
તે રો, અને જેનાથી તભને ભના કયે તેનાથી
અટકો, અને અલ્રાશથી ડયતા યશો, ફેળક
અલ્રાશ વખ્ત અઝાફ આ઩નાયો છે . (સ ૂ.શશ્ર-

૫૯, આમત નાં.૭) શલળે ળાંકા થતી શતી કે ળક્ય
છે કે આ લાત કરાભે ખુદા ન શોમ ઩ણ શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ઩ોતાના તયપથી કશી શોમ.
એ ભાન્મતા ખોટી છે કે શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.) તબ્રીગના જભાના સુધી ભાઅસ ૂભ
છે - એ લાત ભાટે કોઈ દરીર નથી કે આ
કરાભ, યસ ૂરના કરાભ અલ્રાશના કરાભ છે ?
અને તે ખુદ તેઓના ઩ોતાના કરાભ છે . જમાયે

તેઓ કરાભે ખુદા કશેતા ત્માયે ભાઅસ ૂભ શતા
અને જમાયે ઩ોતાના તયપથી કોઈ લાત કશેતા
ત્માયે ગેય ભાઅસ ૂભ યશેતા અને તેભની
લાતોભાાં ભ ૂરો થલાની ળકમતા યશેતી.
અલ્રાશના ફદનની ઩ાકીઝગી શલળે ળાંકા અને

ટીકા-ટીપ્઩ણી થામ તેલી લાતો રખલા ભાટે હુ ાં
ખુદાની ઩નાશ ચાહુ ાં છાં. અશી ભને એ લાત
માદ આલે છે જે ભાયા અને ભાયા શભત્ર વાથે એ
લખતે થઇ શતી જમાયે હુ ાં શળમા થઇ ચ ૂકમો
શતો. હુ ાં તે રોકોને એ લાતની ખાતયી કયલા
ભાાંગતો શતો કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
તભાભ લાતોભાાં ભાઅસ ૂભ શતા. ભાયા શભત્રો એ
લાતની કોશળળ કયતા શતા કે ભને એ લાતની
ખાતયી કયાલે કે જમાયે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) કરાભે ખુદાની તબ્રીગ કયતા શોમ
ત્માયે જ ભાઅસ ૂભ શતા. ભાયા એ શભત્રોભાાં
ટયુશનવના જુયૈદ નાભના શલસ્તાયના ઉસ્તાદ
ભોજૂદ શતા જેઓ ઇલ્ભ, બુધ્ધધભતા અને
દરીરો કયલા ભાટે શલખ્માત શતા. (જુયૈદ
ટયુનીવના દભક્ષણ શલસ્તાયભાાં આલેરો પ્રદે ળ
છે , અને કપવશથી ૯૨ ફક.ભી. અંતયે આલેલ ુાં છે .
અશીં ઘણા આરીભોના જન્ભ સ્થ઱ છે .) તેઓએ

થોડીલાય શલચાયીને કહ્ુાં : આ ફાફતભાાં ભાયો
એક અભબપ્રામ છે .
રોકોએ કહ્ુાં ફમાન કયો. તેભણે કહ્ુાં :

શતજાનીબાઈ શળમાના અકીદા શલળેની જે લાત
કશે છે તે શક છે . શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
વાં઩ ૂણુ ઈસ્ભતનો અકીદો યાખલો આ઩ણા ભાટે
લાજીફ છે . જો તેભ નશી કયીએ તો કુયઆનની
લાતો ઩ણ આ઩ણા ભાટે ળાંકાને ઩ાત્રે ફની
જળે.
રોકોએ ઩ ૂછયુ ાં : તે કઈ યીતે ? તેભણે જલાફ

આપ્મો કે તભાયાભાાંથી કોઈએ કુયઆનની એલી
સ ૂયા જોઈ છે કે જેની નીચે ખુદાની વશી શોમ ?
અશી વશી એટરે તેભનુ ાં કશેવ ુાં એભ શત ુાં કે એલો
શવક્કો (વીર - ભશોય) કે જે કોઈ દસ્તાલેજ કે
઩ત્રની નીચે રગાલલાભાાં આલે છે , જેનાથી એ
જાણલા ભ઱ે છે કે આ ઩ત્ર કોના તયપથી
આવ્મો છે .
તેઓના આ ફાયીક મુદ્દાને વાાંબ઱ી રોકો શવલા

રાગ્મા. ઩યાં ત ુ તેભની લાતભાાં ઉંડાણબમો અથુ
વભામેરો શતો. જો કોઈ ભાણવ ઩ ૂલાુગ્રશ
ધયાલતો ન શોમ અને અક્કરથી કાભ રે તો
તેના ભાટે એ લાત સ્઩ષ્ટ થઇ જળે કે કુયઆન
શલળે એલો એઅતેકાદ યાખલો કે તે અલ્રાશ
તયપથી છે તે જ તેની તેના તબ્રીગ
કયનાયાની વાં઩ ૂણુ ઈસ્ભત શોલાની વાભફતી છે .
કેભ કે કોઈ઩ણ ભાણવ એલો દાલો કયી ળકે
નશી કે તેણે ખુદાને ફોરતા વાાંબળ્મો છે , અને
ન તો એલો દાલો કયી ળકે છે કે તેણે શ.
જીબ્રઈર (અ.વ.)ને લશી રાલતી લખતે જોમા
શતા.
આ લાતનો વાયાાંળ એ છે કે “ઈસ્ભત” શલળે
શળમાઓનુ ાં કથન વાચુાં છે , અને એ ભાન્મતા
યાખલાથી ફદરને ઩ણ વાંતો઴ થઇ જામ છે . આ
ફાફત નપવાની અને ળમતાની લવલવાને દૂય
કયે છે . તેભજ એલા ફપતના પેરાલનાયાઓ -
ખાવ કયીને દીનના દુશ્ભનો, મહુદીઓ,
નવાયાઓ અને નાસ્સ્તકોના અકીદાના યસ્તાને
ફાંધ કયી દે છે . જે રોકો નાનકડી ખાભી દ્વાયા
આ઩ણા એઅતેકાદ અને દીનભાાં આડખીરી
ઉબી કયે છે . તેભજ આ઩ણા નફી ભાટે ટીકા-
ટીપ્઩ણી કયે છે . એ રોકોના એઅતેયાઝના
ુ ત લર જભાઅતની
યસ્તાઓ તેભને એશરેસન્ન
ફકતાફોભાાંથી ભ઱ે છે . આ઩ે ઘણી લખત જોયુ ાં
શળે કે તે રોકો શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના
કૌર અને પેર (કથન અને કામુ) થકી આ઩ણા

ભાટે હુજ્જજત કએભ કયે છે - જે લાત બુખાયી
અને મુસ્સ્રભભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) વાથે
વાંફશાં ધત કયલાભાાં આલી છે . (બુખાયીએ
઩ોતાની વશીશ બાગ-૩ના ફકતાબુત ળશાદત ુર
આઅભાઅના ઩ેજ નાં.૧૫૨) ઩ય આમળાની આ
શદીવ નોંધી છે કે : એક ફદલવ શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ એક આંધ઱ા ભાણવને કુયઆન
઩ઢતા વાાંબળ્મો ત્માયે પયભાવ્યુ ાં કે : ખુદા તાયા
ઉ઩ય યશેભ કયે , તે ભને એ આમત માદ
અ઩ાલી દીધી જેને હુ ાં ભ ૂરી ગમો શતો.
આ઩ણે એ રોકો (મહુદીઓ અને

નવયાનીઓ)ને વાંત ુષ્ટ કેલી યીતે કયી ળકીએ
જમાયે કે બુખાયી અને મુસ્સ્રભ ફાંનેભાાં ખોટી
શદીવો ભોજૂદ છે . આ શદીવો કુદયતી યીતે
ખતયનાક છે . અરફત્ત, અશેરે સુન્નત લર
જભાઅત એ લાતને કબ ૂર નશી કયે કે આ
શદીવો ખતયનાક છે કાયણકે તે રોકો ફકતાફે
ખુદા (કુયઆને ભજીદ) ઩છી બુખાયી અને
મુસ્સ્રભને અશધકૃત ભાને છે .

પ્રકયણ : ૬ - ઈભાભત વલળે ફાંને
કપયકાઓના અકીદા
અભાયી આ ચચાુનો શેત ુ મુવરભાનોની
ઈભાભતે કુબ્રા છે એટરે કે “ભખરાપત અને
હુકુભત”, “કમાદત અને શલરાદત” અશી
ઈભાભતનો શલ઴મ નભાઝભાાં ઈભાભત કયલા
઩ુયતો નથી. વાભાન્મ યીતે મુવરભાનો
ઈભાભતને નભાઝ ઩ુયતી ભમાુફદત ભાનતા
શોમ છે . ભાયી આ ફકતાફનો આધાય એલી
ચચાુ ઩ય યશેરો છે જેભાાં ભઝશફે એશરે સુન્નત
લર જભાઅત અને શળમા ઈભાભીમાની
વયખાભણી કયલાભાાં આલી છે . ભાયા ભાટે એ
લાત જફૃયી છે કે હુ ાં ઈભાભત શલળેના ફાંને
ફપયકાઓના અકીદાને યજુ કફૃાં જેથી લાાંચકો
અને તશફકક કયનાયાઓ ભાટે એ લાત સ્઩ષ્ટ
થઇ જામ જેનાથી હુ ાં વાં઩ ૂણુ વાંત ુષ્ઠ થઇ ગમો
છાં. જેના કાયણે હુ ાં ભઝશફે એશરે સુન્નતને
છોડીને ભઝશફે શળમા સ્લીકાયલા ભાટે ભજબુય
થમો શતો.
(અનુલાદકની નોંધ :- રેખકે ઩ોતે વાંળોધન

કયીને તાયણ ભે઱વ્મા ઩છી જ શળમા ભઝશફ
સ્લીકાયે ર છે .)
શળમાઓની નજયભાાં ઈભાભત ઉસ ૂરે દીનભાાંથી

એક અસ્ર છે . તેના કાયણે જ ઈભાભતની ઘણી
અશભીય્મત અને અઝભત છે . ઈભાભત નેક
(ભઅસ ૂભ) રોકોને અનુવયલાનુ ાં નાભ છે . જેના
કેટરાક પઝાએર અને ખાશવમત છે . જેભકે
ઇલ્ભ અને શુજાઅત, ફશલ્ભ અને નઝાશત,
ઈપપત અને ઝોશદ, તકલા અને વારેશ શોવુ.ાં
શળમાઓનો અકીદો છે કે ઈભાભત એક ભન્વફે

ઇરાશી (ઇરાશી શોદ્દો) છે . ખુદાલાંદે આરભ આ
શોદ્દો એલા ફાંદાને આ઩ે છે જેને નેક-વારેશ
ફાંદાભાાંથી ઩વાંદ કયે છે . જેથી તેને એક
ભશત્લની જલાફદાયી આ઩ી ળકે. તે
જલાફદાયી (ઈભાભનો શોદ્દો ધયાલનાય ભાટે)
નફી (વ.અ.લ.) ઩છી દુશનમાની ફશદામત અને
ભાગુદળુન કયલાનુ ાં કાભ છે .
તેથી ખુદાલાંદે આરભે શઝયત અરી (અ.વ.)ને

મુવરભાનોના ઈભાભ ફનાવ્મા અને ઩ોતાના
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઉ઩ય લશી નાઝીર
પયભાલી કે શઝયત અરી (અ.વ.)ની
ઈભાભતનુ ાં એરાન કયી દો. શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.)ને ઈભાભ
ફનાવ્મા. તેભજ તે લાતનુ ાં એરાન શજ્જજત ુર
શલદાઅ ઩છી ગદીયે ખુભની જગ્માએ ઉમ્ભતની
વાભે કયી દીધુ.ાં તેભજ રોકોએ શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ફમઅત કયી રીધી. આ ઈભાભત
શલળેનો શળમાઓનો દ્રષ્ષ્ટકોણ છે .
એશરે સુન્નત ઩ણ ઉમ્ભતની કમાદત ભાટે

ઈભાભતને લાજીફ વભજે છે . ઩યાં ત ુાં તેઓ કશે
છે કે ઈભાભ અને કાએદ (ભાગુદળુક)ની
શનભણ ૂક કયલાનો અશધકાય ઉમ્ભતને છે . તેથી
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી
મુવરભાનોએ અબુફક્ર ઇબ્ને અફી કશાપાને
઩ોતાના ખરીપા ફનાવ્મા શતા કાયણકે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ભખરાપત શલળે ઉમ્ભતને
કાંઈ પયભાવ્યુ ાં ન શત.ુાં ઩યાં ત ુ ભખરાપતની લાતને
શ ૂયાને વોં઩ી દીધી શતી. ઈભાભત શલળે આ
એશરે સુન્નત લર જભાઅતનો દ્રષ્ષ્ટકોણ
આ઩ની વભક્ષ યજુ કમો.
શકીકત શુ ાં છે ?
તશકીક કયનાયાઓ ફાંને ઩ક્ષના કથન અને

દરીરોનો અભ્માવ કયળે તો તેભને શકીકત શુ ાં
છે તે જાણલા ભ઱ળે. જો કે ભાયી ફકતાફભાાં એ
દરીરો આ઩લાભાાં આલી છે , તેભ છતાાં ભાયા
ભાટે એ લાત જફૃયી છે કે લાાંચકો ભાટે ભાયો
દ્રષ્ષ્ટકોણ અને એઅતેકાદ યજુ કફૃાં.
એ શકીકત છે કે લાાંચક ભાયી દરીરને કબ ૂર

કયળે અથલા તો યદ કયળે. કેભ કે દયે ક લાાંચક
શનણુમ રેલા ભાટે મુતત છે .
લરા તઝેયો લાઝેયત ુન શલઝયન ઉખયા

............ કુલ્રો નપવીભ ફેભા કવફત
યશીનત ુન
આ ફકતાફની ળફૃઆતભાાં એ લાતની સ્઩ષ્તા

કયલાભાાં આલી છે કે ભાયી દયે ક ચચાુ ફકતાફે
ખુદા અને તેના નફીની સુન્નત ઉ઩ય આધાફયત
યશેળ.ે આ (ફાંને) ઩ય એશરે સુન્નત અને
શળમાઓ ફાંને એકભત છે . અકરે વરીભ (સ્સ્થય
અને સ્લસ્થ શલચાયધાયા) ઩ણ શલલાદ અને
શલયોધાબાવને કબ ૂર કયતી નથી આ શલળે
કુયઆને ભજીદભાાં ઈયળાદ છે :-
તો શુ ાં તેઓ કુયઆન ઩ય ભનન કતાુ નથી ?

અને જો તે અલ્રાશના શવલામ ફીજા કોઈની
઩ાવેથી આવ્યુ ાં શોત તો ખયે જ તેભાાં ઘણો જ
તપાલત જણાઈ આલતે. (સ ૂ.શનવા-૪, આમત
નાં.૮૨)

પ્રકયણ : ૭ - ઈભાભત કુ યઆનની
નજય૊ભાાં
ખુદાલાંદે આરભ કુયઆનભાાં પયભાલે છે . અને
(તે વભમને માદ કયો) જમાયે ઈબ્રાફશભની
તેના ઩યલયફદગાયે થોડાક ળબ્દોથી ઩ફયક્ષા
રીધી અને ઈબ્રાશીભ તેભાાં ઩ ૂયો ઉતમો,
(અલ્રાશે) પયભાવ્યુ ાં કે શનવાંળમ હુ ાં તને ભનુષ્મ
ભાત્રનો ઈભાભ (ધભુનેતા) ફનાલનાય છાં,
(ઈબ્રાફશભે અયજ કયી) અને ભાયી ઔરાદભાાંથી
઩ણ ? (અલ્રાશે) પયભાવ્યુ ાં કે જે ઝારીભ શળે
તે ભાયા આ લચનભાાં ળાશભર નથી.
(સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત નાં.૧૨૪)
ઉ઩યની આમતભાાં આ઩ણને એ લાત
વભજાલલાભાાં આલી યશી છે કે ઈભાભતનો શોદ્દો
એક ઇરાશી શોદ્દો છે . જે અલ્રાશ તઆરા
઩ોતાના ફાંદાઓભાાંથી જે કોઈને ઩ણ ચાશે તેને
આ઩ી ળકે છે . આ શલળે ખુદાલાંદે આરભ
પયભાલે છે :- જાએરોક રીન્નાવે એભાભા
........... આ આમતભાાં એ લાતની સ્઩ષ્ટતા થઇ
યશી છે કે ઈભાભત ઇરાશી શોદ્દો છે જે પકત
વારેશ અને ખુદાના ભાનલાંતા ફાંદાને જ ભ઱ે
છે . ઝારીભ રોકો આ શોદ્દો ભે઱લલાને ઩ાત્ર
થતા નથી. જે શલળે ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે
છે :-
અને અભોએ તેભને એલા ઈભાભ (યાશફય)

ફનાવ્મા કે જેઓ અભાયી આજ્ઞા પ્રભાણે
(રોકોને) ફશદામત કયતા શતા, અને અભોએ
તેભને નેકી કયલાની તથા નભાઝ ઩ઢલાની
તથા ઝકાત આ઩લાની આજ્ઞા આ઩ી શતી, અને
તેઓ વઘ઱ા ભાત્ર અભાયી જ ફાંદગી કયનાયા
શતા : (સ ૂ.અંફીમા-૨૧, આમત નાં.૭૩)
ખુદાલાંદે આરભનો ઈયળાદ છે , અને જમાયે

તેભણે ધીયજ ધયી તથા અભાયી આમતો ઩ય
વાં઩ ૂણુ શલશ્વાવ યાખ્મો ત્માયે અભોએ તેઓભાાંથી
એલા ઈભાભ (આગેલાન) ફનાવ્મા કે જે
અભાયી આજ્ઞા પ્રભાણે ફશદામત કયતા શતા.
(સ ૂ.વજદશ-૩૨, આમત નાં.૨૪)
આ ઉ઩યાાંત ફીજી જગ્માએ ઈયળાદ છે , અને

અભોએ એલો ઈયાદો કમો કે જેભને તે ભ ૂશભભાાં
(ઝરીર અને) કભજોય કયી નાખલાભાાં આવ્મા
શતા તેભના ઩ય ઉ઩કાય કયીએ, અને તેભને
આગેલાન ફનાલીએ અને તેભને (વભગ્ર
ભ ૂશભના) લાયવ ફનાલી દઈએ. (સ ૂ.કવવ-૨૮,
આમત નાં.૫)
કેટરાક રોકો એભ ભાને છે કે ઉ઩યની

આમતોભાાં “અઈમ્ભશ” ળબ્દનો અથુ નબુવ્લત
અને ફયવારત છે . આ ળબ્દનો અથુ “ઈભાભ”
કયલો એ ભ ૂર છે , કેભકે દયે ક યસ ૂર (વ.અ.લ.)
ઈભાભ (અ.વ.) શોમ છે . ઩યાં ત ુ દયે ક ઈભાભ
નફી અથલા યસ ૂર (વ.અ.લ.) શોતા નથી.
ઈભાભતના ઉદ્દે ળમને ખુદાલાંદે આરભે કુયઆને

ભજીદભાાં સ્઩ષ્ટ યીતે ફમાન કયે ર છે . વારેશ
અને નેક ફાંદાઓનો એ શક છે કે તે રોકોની
ફશદામત કયીને ઩ોતાને અજયે - અઝીભને ઩ાત્ર
ફનાલી દે .
ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે છે :- અને જેઓ ખોટી

વાક્ષી (કદી ઩ણ) આ઩તા નથી, અને જમાયે
કોઈ વ્મથુ લસ્ત ુ ઩ાવેથી ઩વાય થામ છે . ત્માયે
બુઝુગીની છટાથી ઩વાય થામ છે .
અને તેઓને જમાયે તેભના ઩યલયદીગાયની

આમતો દ્વાયા ફોધ આ઩લાભાાં આલે છે તો
તેના ઩ય ફશેયા અને આંધ઱ા ફની ત ૂટી ઩ડતા
નથી (ફલ્કે રક્ષ દઈ વાાંબ઱ે છે .) (સ ૂ.કુયકાન -
૨૫, આમત નાં.૭૨/૭૩)
આલી જ યીતે કુયઆન ભજીદે ઝારીભ

વત્તાધીળો અને એલા રોકો જેઓ ઩ોતાને
અનુવયનાયા અને કફીરાઓને પવાદ તેભજ
દુશનમા અને આખેયતના અઝાફભાાં ધકેરી દે
છે તેલા રોકો ભાટે “ઈભાભ” ળબ્દનો ઉ઩મોગ
કમો છે . કુયઆને ભજીદ ફપયઔન અને તેના
રશ્કયની ફશકામત ફમાન કયતા પયભાલે છે :-
઩છી અભોએ તેની તથા તેના રશ્કયોની

ધય઩કડ કયી, ઩છી તેને વમુદ્રભાાં નાખી દીધા,
ભાટે (અમ યસ ૂર !) જોઈ રે કે જૂરભગાય
રોકોનો કેલો અંત આવ્મો !
અને અભોએ તેભને (ગુભયાશોના) એલા
વયદાય ફનાવ્મા કે જેઓ (રોકોને) જશન્નભ
તયપ ફોરાલે છે . અને કમાભતના ફદલવે
તેભની ભદદ કયલાભાાં આલળે નશી.
અને આ રોકભાાં ઩ણ અભોએ તેભની ઩ાછ઱

રાઅનત રગાડી દીધી છે , અને કમાભતના
ફદલવે તેઓના ચશેયા ફગાડી નાખલાભાાં
ે ા શળે. (સ ૂ.કવવ-૨૮, આમત
આલેરાઓ ભાાંશન
નાં. ૪૦/૪૧/૪૨)
ઉ઩યની લાતને આધાયફૃ઩ ફનાલલાભાાં આલે

તો શળમાઓનો કૌર વાચો છે . કેભકે ખુદાલાંદે
આરભે તેને સ્઩ષ્ટ ળબ્દોભાાં ફમાન કયે ર છે .
એ લાતભાાં ળાંકાને કોઈ સ્થાન નથી કે ઈભાભત
એ ઇરાશી શોદ્દો છે . આ શોદ્દો અલ્રાશતઆરા
જેને ઩વાંદ કયે છે તેને જ આ઩ે છે . આ એલો
ઇરાશી શોદ્દો છે જેના શલળે અલ્રાશે પયભાવ્યુ ાં છે
કે :- ભાયો આ શોદ્દો ઝુલ્ભગાય રોકોને નશી
ભ઱ે . એ લાત વાભફત થઇ ચ ૂકેરી છે કે ળીકુ
અને બુત ઩યસ્તી ઝૂલ્ભ છે . ત્રણ ખરીપા (૧)
અબુફક્ર (૨) ઉભય ભફન ખત્તાફ (૩) ઉસ્ભાન
ભફન અપપાનની જીંદગીનો ભોટો બાગ બુત
઩યસ્તીભાાં ઩વાય થમો છે . તેથી તેઓ આ
ઇરાશી શોદ્દાને રામક નથી. શળમાઓનો આ
કોર હજ્જ
ુ જત છે કે : ફધા વશાફીઓ નશી ઩ણ
શઝયત અરી ઈબ્ને અફી તારીફ (અ.વ.)
ઈભાભતના શોદ્દાને ઩ાત્ર છે . કાયણકે શઝયત
અરી (અ.વ.)એ કમાયે મ ઩ણ કોઈ બુતને
શવજદો કમો નથી. તેઓને કયભઅલ્રાશ લજહુ
કશેલાભાાં આલે છે .
અરફત્ત, એક ફીન અશધકૃત લાત એલી ઩ણ

કયલાભાાં આલે છે કે શઝયત અરી (અ.વ.)ની
઩શેરા ઩ણ રોકો ઈભાન રાલી ચ ૂકમા શતા.
આ઩ણે થોડીલાય ભાટે આ ફાફત ભાની રઈએ
અને કશીએ કે ફાંનેના ઇસ્રાભભાાં થોડો તપાલત
છે . એક એલા રોકો છે જેઓ મુળયીક શતા અને
઩છી તૌફા કયી રીધી અને ફીજા એલા રોકો
કે જેઓ ઩ાકો ઩ાકીઝા શતા. ફીજા પ્રકાયના
રોકોએ પતત ખુદાને ઩ોતાનો ભાઅબ ૂદ ભાન્મો
શતો.

પ્રકયણ : ૮ - ઈભાભત શદીવે નફલી
(વ.અ.)ની દ્રષ્ટ્ીએ
ઈભાભત શલળેના શઝયત યસ ૂર કયીભ
(વ.અ.લ.)ના ઘણા પયભાનો છે . જેને એશરે
સુન્નત લર જભાઅતના અને શળમાઓના
આરીભોએ ઩ોતાની ફકતાફોભાાં નોંધમા છે . કોઈ
શદીવભાાં ઈભાભત, કોઈભાાં ભખરાપત અને કોઈ
શદીવભાાં શલરામત અને એભાયત (ળાવક -
શાકીભ) ળબ્દ લાયીદ થમો છે .
ઈભાભત શલળે આં શઝયત (વ.અ.લ.) પયભાલે
છે : તભાયા વૌથી વાયા ઩ેળલા એ રોકો છે કે
જેઓને તભે ઩વાંદ કયતા શો અને તે રોકો
તભને દોસ્ત યાખતા શોમ. તભે તે રોકો ભાટે
દુઆએ - ખૈય કયતા શો અને તે રોકો તભાયા
ભાટે દુઆએ ખૈય કયતા શોમ. તભાયા વૌથી
ખયાફ ઩ેળલા એ રોકો છે જેની વાથે તભે
બુગ્ઝ યાખતા શો અને તેઓ તભાયી વાથે બુગ્ઝ
યાખતા શોમ. તભે તેભના ઩ય રાઅનત કયતા
શો અને તેઓ તભાયા ઩ય રાઅનત કયતા
શોમ.
રોકોએ ઩ ૂછયુ ાં : મા યસ ૂરલ્રાશ ! શુ ાં અભે તે

રોકોનો વાભનો તરલાયથી કયીએ ? આ઩
(વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : જમાાં સુધી તે રોકો
તભાયી લચ્ચે નભાઝ કામભ કયે છે ત્માાં સુધી
નશી. (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૨૪,
ફાફે ખમફૃર અઈમ્ભા લ ળયાયે શીભ)
ફીજી જગ્માએ પયભાલે છે ભાયા ઩છી એલા

અઈમ્ભા શળે જેઓ ભાયી ફશદામત મુજફ
અભર નશી કયે અને ભાયી સુન્નતને અભર
કયલાને રામક નશી વભજે. નજદીકના
બશલષ્મભાાં તભાયી લચ્ચે એલા રોકો ઉબા થળે
જેભના ળયીય તો ઇન્વાનોના શળે ઩યાં ત ુ તેભના
ફદર ળમતાનોના શળે. (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૬,
઩ેજ નાં.૨૦)
ભખરાપત શલળે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)નો

નીચે મુજફનો કૌર લાયીદ થમો : દીન એ
વભમ સુધી કામભ યશેળ,ે જમાાં સુધી કમાભત
ન આલી જામ અથલા ફાય ખરીપાની હુકુભત
કામભ થઇ ન જામ. અને તે ફધા કુયૈળભાાંથી
શળે. (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૪)
ફીજી એક શદીવભાાં જાફીય ભફન વભયશ કશે છે

ુ ા (વ.અ.લ.)ને આ
કે : ભેં શઝયત યસ ૂરેખદ
પ્રભાણે કશેતા વાાંબળ્મા : આ ઇસ્રાભની
ઈઝઝત ફાય ખરીપાની હુકુભત સુધી કામભ
છે . ત્માય઩છી શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)જે
પયભાવ્યુ ાં તે હુ ાં વભજી ન ળકમો તેને ભેં ભાયા
શ઩તા ઩ાવેથી જાણ્યુ ાં કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ શુ ાં પયભાવ્યુ ાં ? તેઓએ કહ્ુાં ફધા
જ કુયૈળભાાંથી શળે. (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૪,
઩ેજ નાં.૩, વશીશ બુખાયી બાગ-૫, ઩ેજ
નાં.૧૨૮)
ુ ા (વ.અ.લ.)નો
અભાયત શલળે શઝયત યસ ૂરેખદ
કૌર આ પ્રભાણે લાયીદ થમો. નજદીકભાાં જ
ઓભયા થળે. તભે તેઓને ઓ઱ખી રેળો અને
તેનો ઇન્કાય કયી દે ળો. જે રોકોએ તેભને
ઓ઱ખી રીધા અને તેભનાથી દૂય થઇ ગમા
તેઓ સુયભક્ષત થઇ ગમા. - શવલામ એલા રોકો
જેઓ તેભનાથી યાજી થઇ ગમા અને તેભની
ફમત કયી રીધી.
રોકોએ ઩ ૂછયુ ાં શુ ાં અભે તે રોકોને કત્ર કયી

નાખીએ ? ત્માયે પયભાવ્યુ ાં : નશી, તેઓ નભાઝ
઩ઢે છે . એભાયત ળબ્દ શલળે પયભાવ્યુ ાં : અભીય
ફાય થળે (અને) ફધા કુયૈળભાાંથી શળે. (વશીશ
મુસ્સ્રભ બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૨૩)
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ અસ્શાફને ડયાલતા

કહ્ુાં : નજદીકભાાં તભે એભાયતની શલવભાાં
પવાઈ જળો અને કમાભતના ફદલવે ળયભીંદા
થળો. વત્તાધીળો અને વત્તાથી દૂય યશેનાયાઓને
ખયાફ ભાનલાભાાં આલળે.
“શલરામત” ળબ્દ ઩ણ શદીવોભાાં લાયીદ થમો

છે . શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :
મુવરભાનોનો જે લરી મુવરભાનોને દગો
આ઩ે છે તેના ભાટે ખુદાએ જન્નત શયાભ
ગણાલી છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ
નાં.૧૨૭)
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : દુશનમા
એ વભમ સુધી ફાકી યશેળે જમાાં સુધી ફાય
ખરીપાની હુકુભત ફાકી યશેળ.ે એ ફધા
કુયૈળભાાંથી શળે. (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૬, ઩ેજ
નાં.૩)
ૂ ભાાં યજુ કમાુ

ઈભાભતના અથુને ટાંક ઩છી
અથલા તો ફીજા ળબ્દોભાાં કશીએ તો
ભખરાપતના અથુને આ઩ણે કુયઆને ભજીદ
અને શદીવે નફલી (વ.અ.)ને કોઈ઩ણ તાલીર
અથલા તપવીય લગય યજુ કયે ર છે . શલે અભે
શળમા અને સુન્ની ફાંને ફપયકાની ભાન્મતાને
તેભના ળબ્દોભાાં યજુ કયીશુ.ાં એ લાત માદ
યાખળો કે અત્માય સુધી અભે જે કાાંઈ યજુ કયુુ
છે તેભાાં એશરે સુન્નતની શવશાશે શવત્તા ઉ઩ય
આધાય યાખેર છે . તેભાાં શળમાઓની ફકતાફનો
આધાય રેલાભાાં આવ્મો નથી. કાયણકે આ લાત
(કે ભખરાપત ફાય વ્મસ્તતઓ ઩ય આધાફયત છે
તે ફધા કુયૈળભાાંથી શળે)ને એશરે સુન્નત
કોઈ઩ણ પ્રકાયની ળાંકા કે વાંદેશ લગય સ્લીકાયે
છે . આ ફાફતભાાં કોઈ ફે વ્મસ્તત લચ્ચે કોઈ
ભતબેદ નથી. એ લાત ખાતયી઩ ૂલુક કશી
ળકામ કે એશરે સુન્નતના આરીભોએ શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના આ કોરને સ્઩ષ્ટ યીતે
ફમાન કયે છે કે : ભાયા ઩છી ફાય ખરીપા થળે
જે ફધા ફની શાશળભભાાંથી શળે. (મનાફીઉર
ભલદ્દત બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૦૬) ળોઅફીએ
મુસ્તદયકના શલારાથી રખ્યુ ાં છે કે : અભે ફાંને
ઇબ્ને ભસઉ
્ દ ઩ાવે ફેઠા શતા ત્માયે અભે
અભાયા ભવાશીપ ફતાલી યહ્યા શતા અને
શલચાયો યજુ કમાુ તે લખતે એક યુલાને

ભસઉ
્ દને કહ્ુાં : શુ ાં નફીએ તભને જણાવ્યુ ાં છે કે
એભના ઩છી કેટરા ખરીપા થળે ? ઇબ્ને
્ દે કહ્ુાં કે તભે આ નલી લાત ઩ ૂછી છે . આ
ભસઉ
઩શેરા ભને કોઈએ આ લાત ઩ ૂછી નથી. શા,
નફી તયપથી એ લાત ભાયા સુધી ઩શોંચી છે કે
તેઓ ઩છી નોકફાએ - ફની ઇવયાઇરની જેભ
- ફાય ખરીપા થળે.
શલે અભે ફાંને ફપયકાઓની ભાન્મતાઓના

કથનને યજુ કયીએ છીએ. જેનાથી એ લાત
જાણી ળકામ છે કે નુસશુ ે વયીશ (કુયઆનથી
સ્઩ષ્ટ વાભફતી)ના ફશવાફે કોનો દાલો વાચો છે
અને તેની વાથે ફાંને ફપયકાઓની જુદી જુદી
લાતોના અથુઘટનનુ ાં શલશ્રે઴ણ કયી ળકામ.
જેભાાં એ લાતોના વભાલેળ થામ છે જે ફાફતો
શલળે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની લપાતથી
આજ સુધી ફાંને પીયકાભાાં ભતબેદ ચારી યહ્યો
છે . તેભજ એ કાયણોવય મુવરભાનો એક જ
ઉમ્ભત શોલા છતાાં તેભના પીકયી (ભનન-
ભચિંતનની) શલચાયધાયા અને દ્રષ્ષ્ટકોણ જુદા
જુદા છે .
મુવરભાનોભાાં જે કાાંઈ ભતબેદ ઉબા થમા -

તેનો વાંફધ
ાં પીકશી ભવાએર વાથે શોમ કે
સુન્નતે નફલી શલળે શોમ તેન ુ ાં ઉદબલ સ્થાન
ભખરાપતનો ભવઅરો છે . શુ ાં આ઩ એ લાત
જાણો છો કે એ કઈ ભખરાપત શતી કે જેણે
વકીપાના ફનાલ ઩છી શકીકતનુ ાં ફૃ઩ ધાયણ
કયી રીધુાં અને એ ભખરાપતને કાયણે જ વાચી
શદીવો અને સ્઩ષ્ટ અથુલા઱ી કુયઆને ભજીદની
આમતોનો ઇન્કાય થલા રાગ્મો. એટલુાં જ નશી
ભખરાપતને વાચી વાભફત કયલા ભાટે ફનાલટી
શદીવો ઘડી કાઢલાભાાં આલી.
આ તફક્કે ભને ઇઝયાઇરનો ફની ગમેર

પ્રવાંગ માદ આલે છે . એ પ્રવાંગ આ પ્રભાણે છે
: અયફના નેતાઓ એ લાતભાાં એકભત થઇ
ગમા કે ઇવયાઇરની હુકુભતને ભાન્મતા
આ઩લાભાાં નશી આલે અને કોઈને તેભની વાથે
લાટાઘાટ કયલાની ઩યલાનગી ઩ણ આ઩ળે
નશી.
કેટરાક લ઴ો ઩છી અયફના આગેલાનો બેગા

થમા, અને તેઓએ શભસ્ર વાથેના વાંફધ
ાં ો કા઩ી
નાખલાનુ ાં નક્કી કયુ.ુ કેભ કે ભીસ્રની હુકુભતે
ઇવયાઇરની હુકુભતને ભાન્મતા આ઩ી શતી. તે
઩છીના થોડા લ઴ોભાાં અયફ હુકુભતે શભસ્રની
હુકુભત વાથે વભાધાન કયી રીધુ,ાં અને તે યીતે
ફધા અયફોએ ઇવયાઈરની હુકુભતનો સ્લીકાય
કયી રીધો. શકીકતભાાં ઇવયાઈરે ઩ેરેસ્ટાઈનના
રોકોનો શક ભાન્મ યાખ્મો ન શતો અને ઩ોતાના
લરણભાાં જયા જેટરો ઩ણ પેયપાય કમો ન શતો.
ફલ્કે તેની દાદાગીયી લધી ગઈ શતી અને
઩ેરેસ્ટાઈનના રોકો ઩યના તેભના ઝૂલ્ભ લધી
ગમા શતા. ઇશતશાવનુ ાં ઩ુનયાલતુન થયુ ાં અને
અયફોએ શકીકતનો સ્લીકાય કયલાનો પયી એક
લખત ઇન્કાય કમો.

પ્રકયણ : ૯ - ણખરાપત વલળે એશરે
ુ તન૊ દ્રષ્ષ્ટ્ક૊ણ
સન્ન
ભખરાપત શલળે એશરે સુન્નતનો એ દ્રષ્ષ્ટકોણ
ભળહુય છે કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) લપાત
઩ામ્મા અને તેઓએ લપાત ઩શેરા ઩ોતાના
કોઈ ખભરપા નક્કી કમાુ ન શતા. નફી
(વ.અ.)ની લપાત ઩છી વશાફીઓ વકીપશભાાં
એકઠા થમા અને અબુફક્રને ઩ોતાના ખરીપા
ફનાલીને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની જગ્માએ
ફેવાડી દીધા. તે રોકોએ અબુફક્રને ખરીપા એ
ભાટે ફનાવ્મા કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
઩ોતાની ફીભાયીના ફદલવોભાાં તેભને
નભાઝીઓની ઈભાભત કયલાની જલાફદાયી
વોં઩ી શતી. તેનો અથુ આ છે કે શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) અભાયા દીની કાભોની
ઈભાભત તેભને વો઩લા ભાાંગતા શતા. જો
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) અબુફક્રને દીની કાભો
ભાટેની જલાફદાયી વોં઩ી શતી તો ઩છી અભે
તેને દુશનમાલી કાભોના શાકીભ કેભ ન
ફનાલીએ ?
એશરે સુન્નતની લાતનો વાયાાંળ નીચે મુજફ છે .
(૧) શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ કોઈના ભાટે
નસ્વ (કુયઆનથી વાભફત શોમ તેલો હક
ુ ભ)
પયભાલેર નથી.
(૨) ભખરાપત આ઩લાનો અશધકાય શ ૂયા
(઩વાંદગી વશભશત)ને છે .
(૩) અબુફક્રને ભોટા વશાફીઓએ ખરીપા
તયીકે ઩વાંદ કમાુ શતા.
જમાયે હુ ાં સુન્ની શતો ત્માયે ઉ઩ય મુજફનો
દ્રષ્ષ્ટકોણ શતો. તેભજ હુ ાં ચુસ્ત યીતે
વશાફીઓની તયપેણ કયતો શતો. તેભજ શ ૂયાના
ફનાલ શલળે આમતોથી દરીર યજુ કયતો શતો.
તેભજ ભને એ લાતનો ગલુ થતો કે હુકુભત
શલળે ઇસ્રાભના હુકભ રોકળાશી પ્રકાયના છે . જે
જભાનાભાાં ઩શશ્ચભના રોકોને રોકળાશી શલળેની
કલ્઩ના ન શતી ત્માયથી ઇસ્રાભભાાં આ
શલચાયધાયા અભરભાાં શતી. (ઇસ્રાભભાાં આ
શલચાયધાયા છઠ્ઠી વદી ઇસ્લીભાાં યજુ કયલાભાાં
આલી શતી જમાયે ઩શશ્ચભના ઈવાઈ દે ળોભાાં
વત્તયભી વદી ઇસ્લીભાાં આ પ્રથા અ઩નાલલાભાાં
આલી શતી.)
જમાયે ભે શળમા આરીભની મુરાકાત કયી,

તેભની ફકતાફોનો અભ્માવ કમો તેભજ તેભની
વાંતો઴કાયક દરીરો જાણી જે અભાયી (એશરે
સુન્નતની) ફકતાફોભાાં ઩ણ ભોજૂદ શતી. ત્માયથી
ભાયી શલચાયધાયાભાાં ભોટુાં ઩ફયલતુન આવ્યુ.ાં
શલે જમાયે હુજ્જજતોના (દરીરોના) ચશેયા
઩યથી ઩યદા શટી ગમા છે અને એ લાત
વાભફત થઇ ગઈ છે કે - એ લાત ખુદાની
ળાનની શલફૃધધ છે કે તે ઩ોતાના ફાંદાઓને
શાદી લગયના છોડી દે . કેભ કે ખુદા પયભાલે છે
ાં - લરે કુલ્રે
કે : ઇન્નભાાં - અન્ત - મુન્ઝેફૃલ
કૌભીન શાદ
એ લાત શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની

ભશેયફાની અને કયભની શલફૃધધ શતી કે તેઓ
ઉમ્ભતને કોઈ યક્ષકને વોંપ્મા લગય છોડી દે .
ખાવ કયીને એલી શારતભાાં કે જમાયે આ઩
(વ.અ.લ.)એ લાત જાણતા શતા કે ભાયા ઩છી
ભાયી ઉમ્ભત જુદા જુદા ફપયકાઓભાાં લશેચાઈ
જળે. (ઇબ્ને જાભશ, શતયભીઝી - એશભદ ઇબ્ને
શમ્ફર બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩૩૨) અને ઩ોતાના
઩શેરાના શાર ઩ય ઩ાછી પયળે. (વશીશ બુખાયી
બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૯૦૨, બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૯૨)
દુશનમા તયપ ખેંચાઈ જળે. (વશીશ બુખાયી
બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૬૩) તેભજ ઩યસ્઩ય રડલા
ભાાંડળે અને એલી શારત થઇ જળે કે એક
ફીજાને કત્ર કયળે. (વશીશ બુખાયી બાગ-૭,
઩ેજ નાં.૧૧૨) મહુદી અને નવયાનીઓનુ ાં
અનુકયણ કયળે. (વશીશ બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૧૪૪)
જમાયે ઉભય ઝખ્ભી થમા અને તેભને ભોત

આલલાની ખાતયી થઇ ગઈ ત્માયે આમળા
ભફન્તે અબુફક્રે ઉભય ભફન ખત્તાફને વાંદેળો
ભોકલ્મો કે ઉમ્ભતે ભોશાંભદી ભાટે ખરીપા નક્કી
કયો. ઉમ્ભતને ખરીપા લગયની યાખળો નશી.
કેભકે , તેભ થલાથી ભને ડય છે કે કમાાંક ફપતનો
અને પવાદ ઉબો ન થામ. (અર ઈભાભત લર
વીમાવત ુર ઇબ્ને કતીફશ બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૨૮)
જમાયે ઉભય ભફન ખત્તાફ ઝખ્ભી થમા ત્માયે

અબ્દુલ્રા ઇબ્ને ઉભય આલીને કશેલા રાગ્મા કે
: રોકો એવુાં ગુભાન કયે છે કે આ઩ કોઈને
આ઩ના ખરીપા ફનાલી યહ્યા નથી. જો
આ઩ના ઊંટ શોમ તો તેના યખેલા઱ ઩ણ શોમ
છે . આ઩ની ઩ાવે ફકયી શોમ તો તેને
ચયાલનાય ઩ણ શોમ છે . જો તે ફાંને
જાનલયોના યખેલા઱ જાનલયોને છોડીને
આ઩ની ઩ાવે આલી જામ તો જાનલયોની
કતાય લેયશલખેય થઇ જળે. જમાયે થોડા
જાનલય તેના યખેલા઱ લગય વચલાઈ ળકતા
નથી તો ઩છી આ રોકો ખરીપા લગય કઈ
યીતે યશી ળકળો ? (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૬,
઩ેજ નાં.૫, ફાફે ઇસ્તેખરાપ લ તયક)
એશરે સુન્નતના કશેલા પ્રભાણે મુવરભાનોએ

અબુફક્રને શ ૂયાના ભાધમભથી ખરીપા નક્કી
કમાુ શતા. અને અશીંથી જ શ ૂયાની ળફૃઆત
થઇ. અબુફકયે ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફને ખરીપા
તયીકે નીભલાની ઉતાલ઱ કયી શતી જેથી
કયીને તેભના જલા ઩છી ફપત્ના અને પવાદ
ઉબા ન થામ. આ લાત આ઩ણે એ વભમ સુધી
જ કશી ળકીએ કે જો આ઩ણે અબુફકય પ્રત્મે
નેક ગુભાન ધયાલતા શોઈએ, નશીતય આ
શલલાદની ભ ૂશભકાને શઝયત અરી (અ.વ.)
આ઩ણા કયતા લધાયે વાયી યીતે વભજતા શતા
કે જેઓએ આ઩ણને એ લાત જણાલી શતી કે
અબુફક્ર ઩છી ભખરાપત અને શલરામત ઉભય
ભફન ખત્તાફને ભ઱ળે. શઝયત અરી (અ.વ.)એ
આ લાત એ લખતે પયભાલી શતી કે જમાયે
ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફ, અબુફક્રની ફમઅત કયલા
ભાટે રોકો ઩ય ફ઱જફયી કયી યહ્યા શતા.
શઝયત અરી (અ.વ.)એ પયભાવ્યુ ાં શત ુાં કે : તેન ુ ાં
દૂધ તભાયા ભાટે પામદાકાયક છે . આજે તભે
તેની ફમઅત અને ભખરાપતને ભજબુત કયો.
કારે તે તભને ઩ાછી આ઩ળે. (અર ઈભાભત
લર શવમાવત બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૮)
જમાયે ખુદ અબુફક્ર શ ૂયાને વાચી વભજતા ન

શતા, અને તેના ઩ય ઈભાન ઩ણ યાખતા ન
શતા તો ઩છી આ઩ણે તેને વાચી કેલી યીતે
ભાની રઈએ. કેભકે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
તેભને ઩ોતાના જાનળીન ફનાવ્મા ન શતા. શુ ાં
(ભઆઝલ્રાશ) શઝયત યસ ૂરે અકયભ
(વ.અ.લ.) અબુફક્ર, ઉમ્મુર ભોઅભેનીન
આમળા અથલા અબ્દુલ્રા ઇબ્ને ઉભય જેટલુાં
ઇલ્ભ ઩ણ ઘયાલતા ન શતા ? શુ ાં આ઩ને એ
જફૃયતની ખફય ન શતી જે લાત એક વાભાન્મ
ભાણવ ઩ણ જાણતો શોમ!
જો રોકોનો અભબપ્રામ જુદો શોમ અને તે

઩ોતાની ભનોલાવનાભાાં વ઩ડાએરો શોમ તો
તેલા વાંજોગોભાાં તેના ઩ય એ લાતની
જલાફદાયી કઈ યીતે મ ૂકી ળકામ કે તે જેને
ચાશે તેને ખરીપા તયીકે ઩વાંદ કયી ળકે. જેને
ચાશે તેને ભખરાપતના શોદ્દા ઩ય ફેવાડી દે .
નફી (વ.અ.લ.)ની ઩છી વકીપાભાાં ઩ણ
ભતબેદ થમા શતા. કેટરાક રોકોએ અબુફક્રને
ખરીપા ફનાલી દીધા શતા. તો કેટરાક રોકો
તેભની ફમત કયલા ભાટે યાજી ન શતા.
દાખરા તયીકે અન્વાયના વયદાય વઅદ ઇબ્ને
એફાદશ અને તેના ઩ુત્ર કૈ વ ઇબ્ને વઅદશ,
અરી ઇબ્ને અફીતાભરફ, ઝુફેય ઇબ્ને અવ્લાભ
(વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૬) એટલુાં જ
નશી ઩ણ અબ્ફાવ ઇબ્ને મુત્તરીફ ફલ્કે એ
તભાભ વશાફીઓ - કે જેઓ ભખરાપતને શઝયત
અરી (અ.વ.)નો શક વભજતા શતા તેઓભાાંથી
કોઈ અબુફક્રની ફમઅત કયલા ભાટે તૈમાય
થમા ન શતા. ફલ્કે તેઓનાાં ફમઅત ન
કયલાના કાયણે ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફની
ફ઱જફયીને રીધે તેઓએ શઝયત અરી
(અ.વ.)ના ઘયભાાં ઩નાશ રીધી શતી. તેથી
ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફે ઘયને વ઱ગાલી દે લાની
ધભકી આ઩ી શતી. (તાયીખુર ખોરપા - ઇબ્ને
કતીફશ બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૮) આ઩ણને શઝયત

યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની આખી જીંદગીભાાં કમાાંમ
઩ણ એ લાત જોલા ભ઱તી નથી કે આ઩
(વ.અ.લ.)એ કોઈ઩ણ ભાણવને ઩ોતાનો
પ્રશતશનશધ ફનાલતી લખતે ફીજા કોઈની
વરાશ રીધી શોમ. બરે ઩છી તે પ્રશતશનશધ કોઈ
વયમશ (રડાઈ)ભાાં નીમ્મો શોમ અથલા તો
ભદીનાની ફશાય જતી લખતે ભદીનાભાાં કોઈને
઩ોતાનો પ્રશતશનશધ યાખ્મો શોમ. એટરે સુધી કે
જો કોઈ રોકોનો વમ ૂશ આ઩ની વભક્ષ આલીને
ઇસ્રાભ સ્લીકાયતો ત્માયે તેના પ્રશતશનશધની
શનભણુક કયતી લખતે તે વમ ૂશના રોકોની
વરાશ ઩ણ રેતા ન શતા. ફલ્કે આ઩
(વ.અ.લ.)એ ઩ોતાની જજિંદગીના અંશતભ
વભમભાાં ઓવાભશને રશ્કયની આગેલાની
વોં઩તી લખતે એ લાતને સ્઩ષ્ટ કયી દીધી કે :

હુ ાં જમાયે કોઈને અભીય કે જાનળીન ફનાવુાં છાં
ત્માયે એ ફાફતભાાં રોકોની વરાશનો ભોશતાજ
નથી શોતો.
ઓવાભશ ભફન ઝૈદ, કે જેઓ ઉભયભાાં ફહુ જ

નાના શતા તેભને આ઩ (વ.અ.લ.)એ એક
રશ્કયના અભીય નીમ્મા શતા. અવશાફના એક
વમ ૂશના રોકોએ ઓવાભશને અભીય નીભલા
વાભે લાાંધો ઉ઩ાડમો શતો અને તેઓને અભીય
ભાનલાનો ઇન્કાય કયી દીધો શતો. આ લાતની
જાણ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને થઇ ત્માયે
તેઓએ એ રોકો ઩ય રાઅનત કયી શતી.
(અર શભરર લર નશર ળશેયસ્તાની, બાગ-૧,
઩ેજ નાં.૨૩)
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)નુ ાં આ કાભ એ લાતનુ ાં

વભથુન કયે છે કે અભીય ફનાલલાનો
ઈખ્ખ્તમાય રોકોનો નથી ફલ્કે પતત ખુદા અને
યસ ૂરનો શક છે . જેને શઝયત ુ ા
(વ.અ.લ.) ઩વાંદ કયળે. તે જ ખુદા તયપથી
અભીય ફનળે.
જો ભખરાપતનો ઈખ્ખ્તમાય શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.) શવલામના રોકોનો શોત તો તેનો
ઉલ્રેખ ફીજા ઩ક્ષની એટરે કે શળમાઓની
ફકતાફોભાાં ઩ણ જોલા ભ઱ત. શકીકતભાાં
શળમાઓ, એશરે સુન્નતના આ દ્રષ્ષ્ટકોણને
ફાતીર ગણાલે છે , અને કશે છે કે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.)ને
઩ોતાના જાનળીન અને ખરીપા મુકયુ ય કમાુ
શતા. તેભજ શઝયત અરી (અ.વ.)ની ભખરાપત
ભાટે ઘણી લખત સ્઩ષ્ટ યીતે જાશેયાત કયી શતી
જેભાની વૌથી ભળહુય નસ્વ (સ્઩ષ્ટ જાશેયાત)
ગદીયનો ફનાલ છે .
ઈન્વાપનો તકાઝો છે કે ચચાુ કયતી લખતે

શયીપ ઩ક્ષની દરીરો વાાંબ઱લી જોઈએ જેથી
કયીને આ પ્રશ્નભાાં તેભનો અભબપ્રામ અને
હુજ્જજતને જાણી ળકામ. તેભજ એ લાત સ્઩ષ્ટ
થઇ જામ કે શળમા અને એશરે સુન્નત ફાંને
લચ્ચે કઈ લાતભાાં ભતબેદ અને તપાલત છે .
શળમાઓની જે દરીરોનુ ાં અભે લણુન કયુુ તે

કભજોય અને નફ઱ી નથી. તેભજ તેને
વશેરાઈથી ભ ૂરી ળકામ તેલી નથી. ફલ્કે આ
ાં કુયઆને ભજીદની એ આમતોથી
હુકભનો વાંફધ
છે જેને આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ એટલુાં ફધુાં
ભશત્લ આપ્યુ ાં શત ુાં કે દયે ક - ખાવ અને આભ
ફધા - એ ઩ોતાની ફકતાફોભાાં નોંધી છે . આ
આમતોને એક ઩છી એક લાંળગત રોકોએ
઩ોત઩ોતાના જભાનાની ફકતાફોભાાં એટરી
ફધી લાય નોંધીને તેન ુ ાં ઩ુનયાલતુન કયુુ છે કે
ઈશતશાવ અને શદીવોની ફકતાફો તેનાથી
બયે રી ઩ડી છે .

પ્રકયણ : ૧૦ - (૧) કુ યઆને ભજીદભાાં
શઝયત અરી (અ.વ.)ની વલરામતન૊
ઉલ્રેખ
ખુદાલાંદે આરભ ઈયળાદ પયભાલે છે :-
(અમ ઈભાનદાયો !) તભાયા યક્ષક અલ્રાશ

અને તેના શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના શવલામ
કોઈ નથી અને તેરોકો ઩ણ કે જેઓ ઈભાન
રાવ્મા છે અને જેઓ નભાઝ કામભ કયે છે
તથા ફૃકુઅની સ્સ્થશતભાાં ઝકાત આ઩ે છે .
અને જે અલ્રાશ તથા તેના યસ ૂરને તથા

ભોઅભીનોને શભત્ર ફનાલળે (તે
અલ્રાશલા઱ાઓના ટો઱ાભાાં દાખર છે ) અને
ખયે જ અરાશના ઩ક્ષલા઱ા જ શાંભેળા શલજમી
યશેળ.ે (સ ૂયએ ભાએદશ-૫, આમત નાં.૫૫/૫૬)
અબુ ઈસ્શાક વોઅરફીની ઩ોતાની ફકતાફે
તપવીયે કફીયભાાં અબુઝયે ગપપાયીની વનદથી
ુ ા
રખે છે કે તેભને કહ્ુાં કે : ભેં શઝયત યસ ૂરેખદ
(વ.અ.લ.)ને આ ફાંને કાનોથી કશેતા વાાંબળ્મા,
જો ન વાાંબળ્મા શોમ તો આ ફાંને કાન ફશેયા
થઇ જામ. અને ભેં આ ફાંને આંખોથી જોયુ,ાં જો
ન જોયુ ાં શોમ તો આંધ઱ી થઇ જામ. આં શઝયત
(વ.અ.લ.) પયભાલતા શતા,
“અરી નેક રોકોના ઈભાભ અને કાપીયના

કાશતર છે .”
“જે કોઈ તેભની ભદદ કયળે, તેભની ભદદ

કયલાભાાં આલળે.”
“જે તેભને ઝ્રીર કયળે તેને ઝ્રીર કયલાભાાં

આલળે.”
અને એક ફદલવ હુ ાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની

વાથે નભાઝભાાં ભળગુર શતો ત્માયે એક
ભાાંગનાયાએ ભસ્જીદભાાં આલીને વલાર કમો
઩યાં ત ુ તેને કોઈએ કાાંઈ ન આપ્યુ.ાં શઝયત અરી
(અ.વ.) ફૃકુઅની શારતભાાં શતા તેઓએ વલાર
કયનાયાની વાભે ઩ોતાના શાથની એ આંગ઱ી
રાંફાલી જેભાાં તેઓએ લીંટી ઩શેયી શતી વલાર
કયનાયે આગ઱ લધીને તે લીંટી ઉતાયી રીધી.
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ફાયગાશે
ભાઅબુદભાાં આજીજી઩ ૂલુક દુઆ કયી.
“ફાયે ઇરાશા ભાયા બાઈ શ. મુવા (અ.વ.)એ

તાયી ઩ાવે વલાર કમો શતો કે ભાયી છાતીને
શલળા઱ ફનાલી દે , અને ભાયા કામોને આવાન
પયભાલ, ભાયી જીબની ગાાંઠ ખોરી નાખ. જેથી
કયીને રોકો ભાયી લાતને વભજી ળકે અને
ભાયા બાઈ શાફૃનને ભાયો લઝીય ફનાલ, અને
તેના થકી ભાયી ઩ીઠ ભજબુત ફનાલ. તેને
ભાયો વાથીદાય ફનાલ જેથી કયીને તાયી
લધુભાાં લધુ તસ્ફીશ અને તાયો ભઝક્ર લધુ
પ્રભાણભાાં કયી ળકુાં. ત ુાં અભાયી શારતથી વાયી
યીતે લાકેપ છો. (ભાઅબુદ ! તે શ. મુવા
(અ.વ.)ના વલારને ઩ ૂયો કમો) ફાયે ઇરાશા !
હુ ાં તાયો ફાંદો અને નફી છાં. ભાયી છાતી ઩ણ
શલળા઱ કય અને ભાયા કાભોને આવાન કયી દે .
અને ભાયા અશરભાાંથી શઝયત અરી (અ.વ.)ને
ભાયો લઝીય ફનાલી દે અને તેના થકી ભાયી
઩ીઠ ભજબુત કય.”
અબુઝય કશે છે કે ખુદાની કવભ ! શજી નફી

(વ.અ.લ.)ની દુઆ ઩ુયી થઇ ન શતી ત્માાં શ.
જીબ્રઈર આ આમત રઈને આઝીર
થમા, ઇન્નભા લરીય્મો કુભ
(અમ ઈભાનદાયો !) તભાયા યક્ષક અલ્રાશ
અને તેના શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના શવલામ
કોઈ નથી અને તે રોકો ઩ણ કે જેઓ ઈભાન
રાવ્મા છે અને જેઓ નભાઝ કામભ કયે છે
તથા ફૃકુઅની સ્સ્થશતભાાં ઝકાત આ઩ે છે .
અને જે અલ્રાશ તથા શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ને તથા ભોઅભીનને શભત્ર ફનાલળે
(તે અલ્રાશલા઱ાઓના ટો઱ાભાાં દાખર છે .
અને ખયે જ અલ્રાશના ઩ક્ષલા઱ા જ શાંભેળા
શલજમી યશેળ.ે (સ ૂ.ભાએદશ-૫, આમત
નાં.૫૫/૫૬)
શળમાઓ એ લાત ઩ય એકભત છે કે ઉ઩યની

આમત શઝયત અરી (અ.વ.)ની ળાનભાાં
નાઝીર થઇ છે , અને તે શલળેની જેટરી ઩ણ
યીલામતો અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)થી લાયીદ થઇ છે
તે ફધી વશીશ અને અશધકૃત છે , અને તે ફધી
શળમાઓની ભોઅતફય ફકતાફોભાાં ભોજૂદ છે .
દા.ત:
(૧) ફેશાફૃર અન્લાય - ભજરીવી
(૨) ઇસ્ફાત ુર શોદા - ળેખ હુયે આભીરી
(૩) તપવીયે ભીઝાન - અલ્રાભા તફા તફાઈ
(૪) તપવીફૃર કાળીપ - જલાદ મુગ્નીમશ
(૫) અર ગદીય - અલ્રાભા અભીની
તેલી જ યીતે એશરે સુન્નત લર જભાઅતના
ભોટી વાંખ્માના રેખકોએ એ ફયલામત નોંધી છે
કે ઉ઩ય જણાલેરી આમત શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ળાનભાાં નાઝીર થઇ છે . અશીં હુ ાં
ઓરભાએ તપવીયના કે ટરાક નાભો પ્રસ્ત ૃત કફૃાં
છાં. :
(૧) ઝભખળયી - તપવીયે કશ્ળાપ બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૬૮૩
(૨) તપવીયે તફયી બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૨૮
(૩) ઇબ્ને જવ્ઝી ઝાદુર ભમવય ............. પી
ઈલ્ભે તપવીય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩૮૨
(૪) તપવીયે કયતની બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૨૮૮
(૫) તપવીયે યાઝી બાગ-૧૨, ઩ેજ નાં.૨૬
(૬) તપવીયે ઇબ્ને કવીય બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૭૧
(૭) તપવીયે નસ્પી બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૨૮૯
(૮) ળલાશેદુર તન્ઝીર ફશસ્કાની શનપી બાગ-
૧, ઩ેજ નાં.૧૬૧
(૯) દુયે ભન્સુય - શવયુતી બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૨૯૩
(૧૦) અસ્શાબુર નુઝુર - લાશેદી, ઩ેજ નાં.૧૪૮
(૧૧) એશકાભે કુયઆન - જેવાવ બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૧૦૨
(૧૨) અત્તસ્શીલુર ઉલ ૂમુર તન્ઝીર કરફી
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૮૧
અશીં ભેં કેટરાક એલા આરીભોના નાભોનો

ઉલ્રેખ નથી કમો કે જેઓ આ આમતો શલળે
શળમાઓના ભત વાથે વાંભત થમેરા છે .

પ્રકયણ : ૧૦ - (૨) આમતે ફલ્રીગન૊
વાંફધ
ાં શઝયત અરી (અ.વ.) વાથે
અમ યસ ૂર ! જે કાાંઈ તાયા ઩યલયફદગાય
તયપથી તાયી તયપ ઉતાયલાભાાં આવ્યુ ાં છે તે
(રોકો સુધી) ઩શોંચાડી દે , અને જો તે તેભ ન
કયુુ તો જાણે તે તેનો (કોઈ ઩ણ) વાંદેળો
઩શોંચાડમો જ નશી, અને અલ્રાશ તને રોકો
(નાત્રાવ)થી સુયભક્ષત યાખળે, શનવાંળમ અલ્રાશ
ઇન્કાય કયનાયી કોભને (વીધો) ભાગુ દે ખાડતો
નથી. (સ ૂયએ ભાએદશ-૫, આમત નાં.૬૭)
એશરે સુન્નત લર જભાઅતના કેટરાક
તપવીયકતાુઓનો અભબપ્રામ એલો છે કે આ
આમત ફેઅવતના ળફૃઆતના વભમભાાં
નાઝીર થઇ શતી. એ લખતે કે જમાયે આ઩
(વ.અ.લ.) કત્ર થઇ જલાના ખતયાને કાયણે
રોકોની ફશપાઝતભાાં જીંદગી ગુજાયતા શતા.
જમાયે આમતનો આ બાગ લલ્રાશો મઅવેભોક
શભનન્નાવ............... આ આમત નાઝીર થઇ
ત્માયે આ઩ે પયભાવ્યુ:ાં તભે રોકો જાલ, ખુદા
ભાયી ફશપાઝત કયળે.
ઇબ્ને જુફેય અને ઇબ્ને ભયદુમશએ અબ્દુલ્રાશ

ઇબ્ને ળકીકથી ફયલામત કયી કે તેઓએ કહ્ુાં
: કેટરાક વશાફીઓ શઝયત (વ.અ.લ.)ની
વલાયીની ઩ાછ઱ ઩ાછ઱ ફશપાઝત કયલાના
શેત ુથી જતા શતા ત્માયે ઉ઩યની આમત
નાઝીર થઇ. તે લખતે આ઩ (વ.અ.લ.)એ
રોકોને પયભાવ્યુ ાં : તભે રોકો આગ઱ના રોકો
વાથે ભ઱ી જાલ. ખુદા ભાયી ફશપાઝત કયળે.
(દુયે ભન્સુય બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૧૯)
ઇબ્ને શફાન અને ઇબ્ને ભયદુમશએ અબુ

હુયૈયાથી ફયલામત કયી કે તેભણે કહ્ુાં : એક
પ્રલાવભાાં અભે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
વાથે શતા. આ઩ના ભાટે એક ભોટો ભાંડ઩
ફનાલલાભાાં આવ્મો. આ઩ (વ.અ.લ.) તેની
નીચે તળયીપ રઇ ગમા. ઩છી આ઩ (વ.અ.લ.)
એક ઝાડ નીચે આવ્મા અને ઩ોતાની તરલાય
ઝાડ ઩ય રટકાલી દીધી. એક ભાણવ આવ્મો.
તેણે તરલાય ઉ઩ાડી રીધી અને કશેલા રાગ્મો
કે શલે આ઩ને ભાયાથી ફચાલનાય કોણ છે .
આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં ખુદાલાંદે આરભ
તાયા શાથભાાંથી તરલાય રઇ રેળ.ે જમાયે તે
ભાણવે આ લાત વાાંબ઱ી ત્માયે તરલાય મ ૂકી
દીધી. તે લખતે આ આમત નાઝીર થઇ. (દુયે
ભન્સુય)
તીયભીઝી, શાકીભ અને અબુ નઈભે આમળાથી

ફયલામત કયી છે કે તેણીએ કહ્ુાં : યસ ૂરલ્રાશ
(વ.અ.લ.)એ વભમ સુધી યક્ષકોની લચ્ચે
યક્ષણભાાં યશેતા શતા. જમાયે આ આમત
નાઝીર થઇ ત્માયે આ઩ે (વ.અ.લ.) કુફા
ઘુમ્ભટ / ગુફ
ાં જભાાંથી ગયદન ફશાય કાઢીને
પયભાવ્યુ ાં :
રોકો ! શલે તભે તભાયા ઘયે જાલ. ખુદા ભાયી

ફશપાઝત કયળે.
તીફયાની, અબુ નઈભ, ઇબ્ને ભયદુમશ અને

ઇબ્ને અવાફકયે અબુ હુયૈયાથી ફયલામત કયે છે કે
: નફી (વ.અ.લ.)ની ફશપાઝત કયલાભાાં આલતી
શતી. તેઓ (વ.અ.લ.)ના કાકા અબુ તાભરફ,
ફની શાશળભભાાંથી કોઈને કોઈ ભાણવને તેભની
વાથે ફશપાઝત ભાટે ભોકરતા શતા. એક ફદલવ
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ઩ોતાના કાકા અબુ
તારીફની ભખદભતભાાં આલીને કહ્ુાં : કાકા !
ભાફૃાં યક્ષણ કયનાયો ખુદા છે તે જ ભાફૃાં યક્ષણ
કયળે તેથી આ઩ કોઈને ભાફૃાં યક્ષણ કયલા ભાટે
ભોકરળો નશી.
જમાયે આ઩ણે આ શદીવ શલળે શલચાયીએ છીએ

ત્માયે અને તેન ુ ાં અથુઘટન કયીએ છીએ ત્માયે
તેનાથી આમતની કોઈ દરીર સ્઩ષ્ટ યીતે
જાણલા ભ઱તી નથી તેભજ તેનો કોઈ સ્઩ષ્ટ
અથુ વભજાતો નથી, અને ન તો તેની ઩શેરાની
આમત વાથે આ આમતનો કોઈ વાંફધ
ાં શોલાનુ ાં
જણામ છે . આ તભાભ ફયલામતોથી એ લાત
જાણલા ભ઱ે છે કે આ આમત ..... લલ્રાશો
મઅવેભોક ભીનન્નાવ.....ફેઅવતની ળફૃઆતભાાં
નાઝીર થઇ છે . એટલુાં જ નશી કેટરાક રોકોએ
સ્઩ષ્ટ યીતે એ લાત રખી છે કે આ આમતો
અબુ તારીફની જીંદગીભાાં નાઝીર થઇ શતી.
એટરે કે ફશજયત ઩શેરા નાઝીર થઇ શતી.
઩યાં ત ુ અબુ હુયૈયશની આ ફયલામત કે : અભે
આ઩ (વ.અ.લ.)ની વાથે વપયભાાં શતા, અને
તેઓને એક ભોટા ભાંડ઩ની નીચે ભોકરી દીધા
શતા. ......
આ ફયલામત ઘડી કાઢી શોલાનુ ાં જણામ છે .

કાયણ કે ફશજયી ૭ વન (વાત) ઩શેરા હુયૈયાને
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) અને ઇસ્રાભનો
઩ફયચમ ઩ણ ન શતો. આ લાતનો સ્લીકાય અબુ
હુયૈયાએ ઩ોતે કમો છે કે તેઓ ફશજયી વન ૭
ભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) અને ઇસ્રાભથી
લાકેપ ન શતા. (પત્હુર ફાયી બાગ-૬, ઩ેજ
નાં.૩૧, અર ભફદામશ લન્નેશામશ બાગ-૮, ઩ેજ
નાં.૧૦૨, વીયે અઅરામુર નફરા - ઝશફી
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૪૩૬, અવાફશ ઇબ્ને શજય
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૨૮૭)
આમળા તો અબુ હુયૈયા ઩છી આવ્મા શતા.

ુ ા (વ.અ.લ.) ફશજયત
કેભકે શઝયત યસ ૂરેખદ
઩છી આમળા વાથે ળાદી કયી શતી. તે લખતે
આમળાની ઉમ્ર લધુભાાં લધુ ૧૧ લ઴ુની શતી.
તો ઩છી આ ફયલામત વાચી અને સ્લીકૃત કઈ
યીતે ગણી ળકામ. શકીકતભાાં “આમએ ફલ્રીગ”
ફેઅવતની ળફૃઆતભાાં નાઝીર થઇ શતી.
શળમા અને સુન્ની ફાંને ઩ક્ષના તભાભ તપવીય
કતાુઓ એ લાતભાાં એકભત છે કે સ ૂયએ
ભાએદશ ફેઅવતની ળફૃઆતભાાં નાઝીર થઇ
શતી, અને ફાંને ઩ક્ષ આ સ ૂયાને કુયઆને
ભજીદની છે લ્રી સ ૂયા વભજે છે .
એશભદ અને અબુ ઉફૈદશે ઩ોતાની ફકતાફ

પઝાએરભાાં, નજજાવે ઩ોતાની નાશવખશભાાં અને
શનવાઈ તેભજ ઇબ્ને ભાંઝય શાકીભે. ઇબ્ને
ભયદુમશ તથા ફેશકીએ તેભની વીનનભાાં,
જુફેય ભફન નુપૈયથી ફયલામત કયે છે . કે તેભણે
કહ્ુાં :
“હુ ાં શજથી પાફયગ થમો ત્માયે તેભને કહ્ુાં : જુફેય

તભે સ ૂયએ ભાએદશની શતરાલત કયી ? ભે કહ્ુાં
શા, ત્માયે તેણીએ કહ્ુાં : આજ છે લ્રી સ ૂયા છે .
આ સ ૂયા વૌથી છે લ્રે નાઝીર થઇ છે . આ
ુ ને શરાર કયલાભાાં આલી છે
સ ૂયાભાાં જે લસ્તઓ
તેને શરાર અને જે લસ્ત ુઓને શયાભ ગણલાભાાં
આલી છે તેને શયાભ વભજો.” (દુયે ભન્સુય -
શવયુતી બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૩)
અબુ ઉફૈદે ભોશાંભદ ઇબ્ને કઅફદ તયકનીથી

ફયલામત કયી છે કે : સ ૂયએ ભાએદશ શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઉ઩ય એ લખતે નાઝીર થઇ
જમાયે આ઩ (વ.અ.લ.) શજ્જજત ુર શલદાઅથી
઩ાછા પયી યહ્યા શતા, અને ઊંટની ઩ીઠ ઩ય
વલાય થએરા શતા. તે લખતે લશીના લજનના
કાયણે ઊંટની ઩ીઠ દફાઈ ગઈ તેથી શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઊંટ ઩યથી ઉતયી ગમા. (દુયે
ભન્સુય - શવયુતી બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૩)
ઇબ્ને જુફેયે યફીઅ ઇબ્ને અનવથી ફયલામત

કયી છે કે તેભણે કહ્ુાં : સ ૂયએ ભાએદશ શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઉ઩ય શજ્જજત ુર શલદાઅભાાં
ભાગુભાાં નાઝીર થઇ શતી. તે લખતે આ઩
(વ.અ.લ.) ઊંટ ઩ય વલાય થએરા શતા. ઊંટ
લશીનો બાય વશન કયી ળકયુ ાં નશી તેથી
ચારતા ચારતા અટકી ગયુ.ાં (દુયે ભન્સુય)
અબુ ઉફેદે ઝભયશ ભફન શફીફ અને અશતમા

ભફન કૈ વથી ફયલામત કયી છે કે તે ફાંનેએ કહ્ુાં
: શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં કે
: સ ૂયએ ભાએદશ કુયઆનની છે લ્રી નાઝીર
થમેરી સ ૂયા છે . તેના શરારને શરાર અને
તેના શયાભને શયાભ વભજો. (દુયે ભન્સુય)
આ ફયલામતોની જાણકાયી ભે઱વ્મા ઩છી કમો

અકરભાંદ ભાણવ ફશજયતની ઩શેરા ફેઅવત
થઇ શોલાનુ ાં કબ ૂર કયી ળકે છે ? શકીકતભાાં આ
સ ૂયાના નાઝીર થલાના વભમ અને સ્થ઱ભાાં
પેયપાય એ ભાટે જાશેય કયલાભાાં આલે છે કે
તેનાથી તેનો લાસ્તશલક અથુ જાશેય ન થઇ
જામ. અશીં હુ ાં એક લાત લધાયે કશેલા ભાાંગ ુ છાં
કે શળમાઓનો એ લાતભાાં એકભત છે કે આ
સ ૂયા (સ ૂયએ ભાએદશ) કુયઆન ભજીદની છે લ્રી
નાઝીર થમેરી સ ૂયા છે . ખાવ કયીને “મા
અય્મોશય યસ ૂરો ફલ્રીગ ........ જે આમતને
આમમે ફલ્રીગ તયીકે ઓ઱ખલાભાાં આલે છે .
આ આમત નફી (વ.અ.લ.) ઩ય શજ્જજત ુર
શલદાઅથી ઩ાછા પયતી લખતે ૧૮ભી ભઝલ્શજના
ફદલવે ગદીય નાભની જગ્મા ઩ય - શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ભખરાપત અને શલરામતની
જાશેયાત ઩શેરા ગુફૃલાયના ફદલવે રગબગ ૧૧
લાગે નાઝીર થઇ શતી. જીબ્રઈર શઝયત
઩મગાંફય (વ.અ.લ.)ની ભખદભતભાાં લશી રઈને
આવ્મા શતા અને અઝુ કયી : “મા ભોશાંભદ -
ઇનલ્રાશ - મકયઓકસ્વરાભ - લ મકુરો -
રક : મા અય્મોશય યસ ૂર - ફલ્રીગ - ભા -
ઉન્ઝેર - એરમક - ભીય - યબ્ફીક - લ - ઇન
- રભ - તપઅર - પભા - ફલ્રગત -
ફયવારતહુ .....

ઉ઩યની આમતભાાં ... લન - ઇન - રભ -
તપઅર - પભા - ફલ્રગત - ફયવારતહુ....
આ આમતએ લાતની દરીર છે કે નબુવ્લતનો

જભાનો ઩ ૂયો થનાય શતો. અથલા તો થોડા
વભમભાાં ખત્ભ થલાની તૈમાયી શતી. તેન ુ ાં એક
ભાત્ર કાભ ફાકી શત.ુાં જેના શવલામ ફદન અધુયો
યશી જામ તેભ શતો. આ આમત એભ ઩ણ
વભજાલી યશી છે કે આ આમત ફમાન
કયલાભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) એ લાતને
કમાાંક જૂઠરાલી ન દે !
઩યાં ત ુ ખુદાલાંદે આરભે આ લાતભાાં શલરાંફ

કયલાની તક ન આ઩ી. એ વભમ આલી
઩શોંચ્મો. તે વભમે દીને શકની વાં઩ ૂણુતા અને
એ હુકભની તફરીગ કયલાનો વૌથી વાયો
ભોકો શતો. એ વભમે એક રાખથી લધાયે
રોકોને એક અઠલાડીમા ઩શેરા શઝયત
(વ.અ.લ.)ની વાથે શજ ફજાલી રાલલાનો
ભોકો ભળ્મો શતો. આ઩ (વ.અ.લ.)ના વશલાવ
અને અલ્રાશની શનળાનીઓની ભઝમાયતને રીધે
તે રોકોના ફદર તે અઝભત પ્રત્મે ઝુકેરા શતા.
તેભજ આ઩ (વ.અ.લ.)એ લાત પયભાલી ચ ૂકમા
શતા : કદાચ બશલષ્મભાાં હુ ાં તભાયી મુરાકાત ન
કયી ળકુાં, કેભકે ખુદા તયપથી ભને ફોરાલલાભાાં
આલે અને હુ ાં ચાલ્મો જાલ.
શાજીઓનો આ કાપરો ગદીય નાભની જગ્મા

સુધી ઩શોંચી ગમો શતો. ગદીય એ જગ્મા શતી
કે જમાાં જુદા જુદા ળશેયોભાાંથી આલેરા
શાજીઓના યસ્તા જુદા ઩ડતા શતા. શઝયત
ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)એ ગદીયની જગ્મા એ ભાટે
઩વાંદ કયી શતી કે કદાચ, મુવરભાનોની
આટરી ભોટી વાંખ્માની મુરાકાત બશલષ્મભાાં ન
થઇ ળકે. એ વાંજોગોભાાં શઝયત યસ ૂરે ભકબ ૂર
(વ.અ.લ.) જેલી ભશાન ળખ્વીમત આલી સુદ
ાં ય
તકનો પામદો ઉઠાવ્મા લગય તેને શાથથી કઈ
યીતે જલા દે . ગદીયના એરાન શલળે જે આમત
નાઝીર થઇ શતી તે આગ઱ની આમતની
પ્રસ્તાલનાનુ ાં વભથુન કયતી શતી. તેભજ એ
આમત ઩ય ફયવારત ઩ુયી થલાનો આધાય
શતો. આ ઉ઩યાાંત રોકો તયપથી ઩શોચનાય
નુકવાનથી યક્ષા કયલાની જલાફદાયી શાપીઝે -
મુત્રક ઩યલયફદગાયે આરભે રીધી શતી. તે
઩છી રોકો તયપથી નુકવાન ઩શોંચલાનો કોઈ
ડય ન શતો. જો રોકો તયપથી લાતને
જૂઠરાલલાભાાં આલે તો એ ઩શેરા રોકો ઘણાાં
યસ ૂરોને જૂઠરાલી ચ ૂકમા શતા. ઩યાં ત ુ એભના

જૂઠરાલલાથી યસ ૂરોના એ કાભભાાં કોઈ શલક્ષે઩
થમો ન શતો જે કાભોનો તે યસ ૂરોને હુકભ
આ઩લાભાાં આવ્મો શતો. શઝયત યસ ૂરે અયફી
(વ.અ.લ.) ઉ઩ય એ હુકભ ઩શોંચાડલો લાજીફ
શતો. જેનો તેઓને હુકભ આ઩લલાભાાં આવ્મો
શતો. અરફત્ત ખુદાલાંદે કયીભ એ લાત જાણતો
શતો કે આ રોકો શકને ઩વાંદ કયતા નથી.
(અમ નાસ્સ્તકો !) ખચીતજ અભે તભાયી ઩ાવે

વત્મ રઇ આવ્મા. ઩ણ તભાયાભાાંથી ઘણાાં ખયા
વત્મનો શતયસ્કાય કયનાયા યહ્યા. (સ ૂયએ
ઝુખફૃપ-૪૨, આમત નાં.૭૮)
ખુદાલાંદે આરભ એ ઩ણ જાણતો શતો કે આ

લાતને ભોટા બાગના રોકો જૂઠરાલનાયા છે .
અને આ ઩ણ અભે અલશ્મ જાણીએ છીએ કે

તભાયાભાાંથી કેટરાક જૂઠરાલનાયા છે . (સ ૂ.
અર શાકકશ-૬૯, આમત નાં.૪૯)
઩યાં ત ુ ખુદાલાંદે આરભ યસ ૂરો ઩છી રોકો ઩ય

઩ોતની હુજ્જજત કામભ કયલા ભાાંગતો શતો.
આ યસ ૂરો (ને અભોએ) ખુળખફય આ઩નાયા

તથા ડયાલનાયા (ફનાલી ભોકલ્મા) શતા કે
જેથી યસ ૂરો આવ્મા ફાદ અલ્રાશના શળયે
ભાણવોની કોઈ દરીર ન યશેલા ઩ાભે,
અનેઅલ્રાશ જફયદસ્ત (અને) ફશકભતલા઱ો
છે . (સ ૂ.શનવા-૪, આમત નાં.૧૬૫)
અને (અમ યસ ૂર !) અગય આ રોકો તને

જૂઠરાલે તો (કોઈ આશ્ચમુ જેવુાં નથી કે ભકે)
તેભની ઩શેરા ન ૂશની કોભ અને આદ તથા
વમુદની કોભ ઩ણ (઩ોતાના યસ ૂરોને)
જૂઠરાલી ચ ૂકી છે .
અને ઇબ્રાશીભની કોભની તથા લુતની કોભ ઩ણ

:
અને ભદમનલા઱ાઓએ ઩ણ (઩ોતાના

઩મગાંફયોને જૂઠરાવ્મા શતા) અને મ ૂવાને ઩ણ
જૂઠરાલલાભાાં આવ્મા શતા, ઩છી અભોએ
ઈભાન નશી રાલનાયાઓને ભોશરત આ઩ી,
઩છી ભેં તેભની ધય઩કડ કયી, ત્માયે ભાયો કો઩
કેલો (વખત) શતો ! (સ ૂ.શજ-૨૨, આમત
નાં.૪૨/૪૪)
અને એ યસ ૂર જો આ કુપપાયો તભને જૂઠરાલે

...........
જો આ તફક્કે ઩ ૂલાુ ગ્રશ અને ભફન જફૃયી

તયપેણને એક ફાજુ મ ૂકી દે લાભાાં આલે તો
અતરનુ ાં તાયણ અને વાચો યસ્તો આમતભાાં
દળાુવ્મા મુજફ અને તેના અનુવધ
ાં ાનભાાં
ફનેરા ફનાલથી ભે઱લલાભાાં આલેરા
઩ફયણાભ ઩ ૂયતા છે .
સુન્ની આરીભોએ ભોટી વાંખ્માભાાં ઩ોતાની
ફકતાફોભાાં આ આમતની “ળાને નુઝુર” શલળે એ
જ રખ્યુ ાં છે કે આ આમત ગદીયે ખુભભાાં
શઝયત અરી (અ.વ.)ની ઈભાભતના
અનુવધ
ાં ાનભાાં નાઝીર થઇ શતી. તેભજ શળમા
આરીભોએ ઩ણ આ ફયલામતોને વાચી ભાનીને
તેન ુ ાં વભથુન કયુુ છે .
એશરે સુન્નતના જે આરીભોએ આ આમતની
ળાને નુઝુર ઉ઩ય મુજફની શોલાનુ ાં રખ્યુ ાં છે તે
આરીભોના નાભો :
ુ - તપવીયે કુયઆનભાાં.
(૧) શાપીઝ અબુ ગૈયભ
(૨) લાશેદીએ - અવફાફે નુઝુરભાાં ઩ેજ નાં.૫૦
(૩) અબુ ઇસ્શાક વોઅરફીએ - તપવીયે
કફીયભાાં.
(૪) શાફકભે ફશસ્કાનીએ - ળલાશેદુર તન્ઝીરભાાં
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૮૭
(૫) જરાલુદ્દીન શવયુતીએ - તપવીયે દુયે
ભન્સુયભાાં બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૧૭
(૬) પખયે યાઝીએ - તપવીયે કફીય બાગ-૧૨,
઩ેજ નાં.૫૦
(૭) ભોશાંભદ ઉફેદશે તપવીયે ભનાયીજ બાગ-૨,
઩ેજ નાં.૮૬ અને બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૪૬૩
(૮) ઇબ્ને અવાકીયે ળાપીઈએ - તાયીખે
દભીશ્કભા બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૮૬
(૯) શુકાનીએ - પત્હુર કફીયભાાં બાગ-૨, ઩ેજ
નાં.૬૦
(૧૦) ઇબ્ને અલઅ ુ વઉરભાાં,
્ શ એ - ભતારેબવ
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૪૪
(૧૧) ઇબ્ને વબ્ફાગે ભારેફકએ - પવલુર
ભોશીમ્ભશભાાં, ઩ેજ નાં.૨૫
(૧૨) કન્દૂઝી શનપીએ - મનાફીઉર
ભલદ્દતભાાં, ઩ેજ નાં.૧૨૦
(૧૩) ળશયસ્તાનીએ - અર ભરર લન્નશરભાાં,
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૬૩
(૧૪) ઇબ્ને જુયૈય તફયીએ ફકતાફે
શલરામતભાાં.
(૧૫) ઇબ્ને વઈદ વફશ સ્તાનીએ ફકતાફ અર
શલરામતભાાં
(૧૬) ફદ્ર ુદ્દીન શનપીએ ઉન્દત ુર કાયી પી ળશે
બુખાયીભાાં બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૫૮૪
(૧૭) અબ્દુર લહ્શાફ બુખાયીએ તપવીફૃર
કુયઆનભાાં
(૧૮) અર લવીમએ ફૃહુર ભઆનીભાાં બાગ-૨,
઩ેજ નાં.૩૮૪
(૧૯) શમ્ફીનીએ પલાએદુસ્વીભતૈનભાાં બાગ-૧,
઩ેજ નાં.૧૮૫
(૨૦) અલ્રાભા વૈમદ વીદ્દીક શવન ખાને

પતહુર ફમાન પી ભકાવેદુર કુયઆનભાાં બાગ-
૩, ઩ેજ નાં.૬૩
અત્રે એશરે સુન્નતના ભાત્ર ગણતયીના આભરભો

અને તેભની ફકતાફોના નાભ યજુ કમાુ છે . આ
ઉ઩યાાંત ઩ણ એશરે સુન્નત લર જભાઅતના
વાંખ્મા ફાંધ આરોભોએ તેભની ફકતાફોભાાં
શદીવે ગદીયનો ઉલ્રેખ કમો છે . જેની નોંધ
અલ્રાભા અભીનીએ એભની ફકતાફ અર
ગદીયભાાં કમો છે .
શળમાઓ કશે છે કે :-
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ રોકોને ગદીય

નાભની જગ્માએ બેગા કમાુ અને એક રાાંફો
તેભજ શલદ્ધતા઩ ૂણુ ખુત્ફો આપ્મો અને રોકોને
વલાર કમો કે શુ ાં હુ ાં તભાયા નપવો ઩ય તભાયા
કયતા લધાયે શક અને અંકુળ ધયાવુાં છાં ?
ફધા રોકોએ સ્લીકાય કમો કે , શા. ફેળક,

આ઩ને અભાયા નપવ ઩ય અભાયા કયતા
લધાયે અશધકાય છે . ત્માય઩છી આ઩
(વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.)ને શાથ
઩કડીને ઊંચા કમાુ અને પયભાવ્યુ ાં :-
ભન - કુન્તો - ભવ્રાશો - પ - શાઝા -

અરીય્યુન - ભવ્રાશ, અલ્રાહુમ્ભ - લારે - ભન
- લારાશો - લ - આદે - ભન - આદાશ -
લન્સ ૂય - ભન - નવયહુ - લખઝુર - ભન -
ખઝરશ - લ - દાફૃર - શક - શમવ - દાય.
ત્માય઩છી આ઩ (વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી

(અ.વ.)ના ભાથા ઩ય અભાભો મ ૂકમો. તેભજ
વશાફીઓને શઝયત અરી (અ.વ.)ને
ઈભાભતની મુફાયકફાદી આ઩લાનો હુકભ
આપ્મો. ફધા વશાફીઓએ શઝયત અરી
(અ.વ.)ને મુફાયકફાદી આ઩ી. જેભાાં વૌથી
઩શેરા અબુફક્ર અને ઉભય ભફન ખત્તાફ આ
પ્રભાણે કશેતા કશેતા શતા શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ભખદભતભાાં આવ્મા :
ફખ્ખીન - ફખ્ખીન - રક - મબ્ન અફી

તાભરફ - અવફશત - લ અભીત - ભવ્રા -
કુલ્રો - ભોઅભીન - લ - ભોઅભેનશ. (મુસ્નદ
ઇબ્ને એશભદ ઇબ્ને શમ્ફર બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૨૮૧ - તપવીયે તફયી - તપવીયે કફીય
યાઝી - બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૬૩૬, વલાએકે
ભોશયે કા ઇબ્ને શજય - દાફૃર કતની - ફશીકી -
ખતીફે ફગદાદી ળશેયસ્તાની, લગેયે.)
........ આ શદીવનો મુફાયક - મુફાયક ! મા
અરી ઇબ્ને અફી તાભરફ.........
જમાયે શઝયત અરી (અ.વ.)ની શલરામતનુ ાં

એરાન થઇ ચ ૂકયુ ાં અને રોકો શઝયત અરી
(અ.વ.)ને મુફાયકફાદી અને વપ઱તાની દુઆ
આ઩ી ચ ૂકમા. ત્માયે ખુદાલાંદે આરભે નીચે
મુજફની આમત નાઝીર પયભાલી :-
“અર મવ્ભ અકભરતો રકુભ દીનકુભ લ

અતભમ્તો અરમકુભ નેઅભતી લ યઝીતો
રકોમુર ઇસ્રાભ દીના”
આ છે શળમાઓની ભાન્મતા. શળમાઓની આ

ભાન્મતા શલળે તેઓભાાં કોઈ શલલાદ નથી. ફલ્કે
શળમાઓની દ્રષ્ટીએ આ લાત વલુ ભાન્મ છે .
એશરે સુન્નત લર જભાઅતની ફકતાફોભાાં ઩ણ
આ લાકે આનો ઉલ્રેખ થમો છે .
શલે આ઩ણા ભાટે એ લાત લાજીફ થામ છે કે
આ઩ણે આ શલ઴મ ઉ઩યની સ્઩ષ્ટ દરીરોને
તટસ્થ યીતે ચકાવીએ. તેભજ જે યસ્તો ઩ાક
અને વાપ નજયે ઩ડે તેને ખુળનુદીએ
ાં ખુદા ભાટે
અ઩નાલી રઈએ.
ઈભાભ અશભદ ફીન શમ્ફરે ઝૈદ ભફન

અયકભથી ફયલામત કયે છે કે :
અભે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની વાથે એક

ખીણભાાં ઉતમાુ જે ખીણને ખુભના નાભથી
ઓ઱ખલલાભાાં આલતી શતી. આ઩
(વ.અ.લ.)એ તે જગ્માએ નભાઝ ઩ઢલાનો
હુકભ આપ્મો. ફધાએ વખ્ત ગયભીભાાં ફ઩ોયની
નભાઝ અદા કયી. ઩છી શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ એક ખુત્ફો આ઩લાનુ ાં ળફૃાં કયુ.ુ
આં શઝયત (વ.અ.લ.)ને ગયભીની તીવ્રતાથી
ફચાલલા ભાટે એક ઝાડ ઩ય ક઩ડુાં નાખીને
આ઩ (વ.અ.લ.) ઩ય છાાંમો કમો.
શુ ાં તભે નથી જાણતા, શુ ાં તભે રોકો એ લાતની

વાક્ષી નથી આ઩ી કે હુ ાં તભાભ ભોઅભીનો ઉ઩ય
તેભના કયતા લધાયે અશધકાય ધયાવુાં છાં ?
રોકોએ કહ્ુાં ફેળક, આ઩ (વ.અ.લ.)એ
પયભાવ્યુ:ાં તો જેનો હુ ાં ભૌરા છાં, અરી તેના
ભૌરા છે . ખુદાલાંદા ! ત ુાં એ ભાણવને દોસ્ત
યાખ જે અરીને દોસ્ત યાખે અને એ ભાણવને
દુશ્ભન યાખ, જે અરીને દુશ્ભન યાખે. આ઩
(વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ:ાં અરસ્ત ુભ (મુસ્નદ
એશભદ ભફન શમ્ફર બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૩૭૨)
ઈભાભ શનવાઈએ તેભની ફકતાફ અર

ભખવાઈવભાાં ઝૈદ ઇબ્ને અયકભથી ફયલામત કયે
છે કે જમાયે અભે રોકો શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) વાથે શજ્જજત ુર શલદાઅથી ભદીના
઩ાછા પયી યહ્યા શતા ત્માયે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ગદીયના ભેદાનભાાં ઉતયી ગમા.
અને પયભાવ્યુ ાં કે : અશીં કોઈ વાએફાનની
વ્મલસ્થા કયો જમાયે વ્મલસ્થા ઩ુયી થઇ
ગઈ ત્માયે આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :-
“ભને રાગે છે કે ભને ફોરાલલાભાાં આલી યહ્યો

છે . હુ ાં જનાય છાં. હુ ાં તભાયી લચ્ચે ફે ભશત્લની
(બાયે ) લસ્ત ુઓ છોડીને જઈ યહ્યો છાં. જે ફાંને
એકફીજાની નજદીક છે . એક ફકતાફે ખુદા અને
ફીજી ભાયી એશરેફૈત ઇતયત. જુઓ ! ભાયા
઩છી તભે ફાંને વાથે વાયો વ્મલશાય કયજો. આ
ફાંને શૌઝે કૌવય ઉ઩ય આલીને ભને ભ઱ે ત્માાં
સુધી એકફીજાથી જુદી નશી થામ જમાાં સુધી
શૌઝે કૌવય ઩ય ભાયી ઩ાવે ન ઩શોંચે.
ત્માય઩છી પયભાવ્યુ ાં :-
ફેળક ખુદા ભાયો ભૌરા છે અને હુ ાં તભાભ

ભોઅભીનોનો ભૌરા છાં. ત્માય઩છી શઝયત અરી
(અ.વ.)નો શાથ ઩કડીને પયભાવ્યુ ાં :-
જેનો હુ ાં લરી છાં, તેનો અરી - લરી છે .

ખુદાલાંદા ! ત ુાં એ ભાણવને દોસ્ત યાખ, જે
અરીને દોસ્ત યાખે. અને જે અરીને દુશ્ભન
યાખે તેને ત ુાં દુશ્ભન યાખ.
અબુ ત ુપૈ ર કશે છે કે ભેં ઝૈદને ઩ ૂછયુ ાં કે : તને

ખફય છે કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ શુ ાં
પયભાવ્યુ ાં ? ત્માયે ઝૈદે જલાફ આપ્મો કે તેઓ
કોઈ એક ખૈભાભાાં ન શતા ફલ્કે ભાયી ફાંને
આંખોએ જોયુ ાં અને ભાયા ફાંને કાનોએ વાાંબળ્યુ.ાં
(ફકતાબુર ખેળાઈવ, ઩ેજ નાં.૨૧)
શાકીભ નેળા઩ુયીએ ઝૈદ ફીન અયકભથી ફાંને

વશીશ તયીકાથી ફયલામત કયે છે જેને બુખાયી
અને મુસ્સ્રભભાાં ઩ણ સ્લીકાયલાભાાં આલેર છે .
ઝૈદ કશે છે કે :
જમાયે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) હુજ્જજત ુર

શલદાઅથી ઩ાછા પયી યહ્યા શતા ત્માયે ગદીયે
ખુભના ભેદાનભાાં ઉતમાુ . તેભજ છાાંમો કયલાનો
હુકભ આપ્મો. જમાયે છામાની વ્મલસ્થા થઇ
ગઈ ત્માયે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
ભને રાગે છે કે ભને ફોરાલલાભાાં આલી યહ્યો

છે , અને હુ ાં જનાય છાં. હુ ાં તભાયી લચ્ચે ફે
મુલ્મલાન લસ્ત ુઓ છોડી જાઉં છાં. જે ફાંને એક
ફીજાની ઘણી જ નજદીક છે . એક ફકતાફે -
ખુદા અને ફીજી ભાયી એશરેફૈત ઇતયત. જુઓ
આ ફાંને વાથે નીક અને વાયો વ્મલશાય કયજો
આ ફાંને એ વભમ સુધી એકફીજાથી જુદી નશી
થામ જમાાં સુધી શૌઝે કૌવય ઩ય ભાયી ઩ાવે ન
઩શોંચે.
ત્માય ઩છી પયભાવ્યુ ાં :
ખુદાલાંદે આરભ ભાયો આકા અને ભૌરા છે .

અને હુ ાં તભાભ ભોઅભીનોનો ભૌરા છાં.
ત્માય઩છી આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ શઝયત

અરી (અ.વ.)નો શાથ ઩કડીને પયભાવ્યુ ાં : જેનો
હુ ાં ભૌરા છાં તેનો આ અરી ભૌરા છે .
઩ારનશાય ! જે અરીને દોસ્ત યાખે તેને ત ુાં
દોસ્ત યાખ. અને જે અરીને દુશ્ભન યાખે એને
ત ુાં દુશ્ભન યાખ. (મુસ્તદયકે શાકીભ બાગ-૩,
઩ેજ નાં.૧૦૯)
મુસ્સ્રભે ઩ોતાની વશીશભાાં ઝૈદ ભફન અયકભની

વનદથી ફયલામત કયે છે કે ઝૈદ કશે છે કે:
એક ફદલવ ભક્કા અને ભદીનાની લચ્ચે ખુભ
નાભની જગ્માભાાં અભાયી વાભે આં શઝયત
(વ.અ.લ.)એ ખુત્ફો આ઩લાનુ ાં ળફૃાં કયુ.ુ ઩શેરા
અલ્રાશની શમ્દો વના અને લાએઝ તથા
નવીશત કમાુ ઩છી પયભાવ્યુ ાં : રોકો ! હુ ાં
ભાણવ છાં. નજદીકના વભમભાાં ફોરાલનાય
ભને રઇ જલા ભાટે આલળે. ત્માયે હુ ાં યફની
દાઅલતને કબ ૂર કયી રઈળ. હુ ાં તભાયી લચ્ચે
ફે અશત ભશત્લની લસ્ત ુઓ છોડીને જનાય છાં.
ફકતાફે ખુદા જે ન ૂયનુ ાં ઝયણુાં અને ફશદામત છે .
તભે ફકતાફે ખુદાને ભજબુતીથી ઩કડી યાખજો.
ફકતાફે ખુદાની નવીશત કમાુ ઩છી પયભાવ્યુ ાં :

હુ ાં તભને એશરેફૈત શલળે ખુદાની માદ દે લયાવુાં
છાં. ........... આ લાકમ ત્રણ લખત પયભાવ્યુ.ાં
(વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૧૨૨,
તીયભીઝી, અશભદ ઇબ્ને શમ્ફર, ઇબ્ને
અવાફકય લગેયેએ ઩ણ આ લાત નોંધી છે .)
ૂ ભાાં
જોકે ઈભાભ મુસ્સ્રભે આ લાકેઆને ફહુજ ટાંક
રખ્મો છે , તેભજ આ લાકેઆને વાં઩ ૂણુ શલગત
વાથે રખ્મો નથી ઩યાં ત ુ ખુદાનો શુક્ર છે કે
આટરી શલગત ઩ણ ઩ુયતી છે . એ લાત ઩ણ
ળકમ છે ઝૈદ ઇબ્ને અયકભે આ લાકે આને
ૂ ભાાં ફમાન કમો શોમ કાયણકે તે જભાનાના
ટાંક
યાજકીમ વાંજોગો એલા શતા કે રોકો શદીવે
ગદીયને છ઩ાલલા ભાટે ભજબુય શતા. આ
ફાફત ઩શેરાની શદીવોથી ઩ણ વભજામ છે
અને એક યાલી કશે છે કે : હ,ુ ાં શવીન ભફન
વીયશ અને ઉભય ભફન મુસ્સ્રભ ઝૈદ ઇબ્ને
અયકભની ઩ાવે ગમા. જમાયે અભે તેભની ઩ાવે
ફેઠા શતા શવીને કહ્ુાં કે : ઝૈદ આ઩ ફહુજ
ખુળનવીફ છો કે આ઩ે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ને જોમા શતા, અને તેભની ઩ાવેથી
શદીવો વાાંબ઱ી તેભજ ગઝલાતભાાં ઩ણ
તેઓની વાથે યહ્યા શતા. તેભજ તેઓની ઩ાછ઱
નભાઝ અદા કયી શતી. ઝૈદ ! ફેળક આ઩
ફહુજ નવીફદાય છો. ત્માયે ઝૈદે કહ્ુાં : એ
પયઝાંદે ભફયાદય આ ફધા ળયપ ભને ભળ્મા છે .
઩છી શવીને કહ્ુાં અભાયી વાભે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની શદીવ ફમાન કયો. ત્માયે તેઓએ
કહ્ુાં એ ભાયા બત્રીજા ભાયી ઉભય ઘણી જ થઇ
ગઈ છે . ભાયી જીંદગીનો ભોટો બાગ લીતી
ચ ૂકમો છે . ભેં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ાવેથી
ઘણી લાતો વાાંબ઱ી શતી તે ભ ૂરી ચ ૂકમો છાં.
તેથી હુ ાં તભાયી વાભે જે કાાંઈ ફમાન કફૃાં તેના
઩ય વાંતો઴ ભાનજો અને કાંઈ લધાયે કશેલાની

ભને તકરીપ આ઩ળો નશી. ત્માય઩છી તેઓએ
કહ્ુાં કે : એક દીલવ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
અભને ગદીયના સ્થ઱ે ખુત્ફો આ઩ી યહ્યા શતા.
............
આભ કશીને તેઓએ અગાઉ લણુલર

ે ી શદીવ
(શદીવે વકરૈન અને શદીવે ગદીય) ફમાન
પયભાલી ત્માયે શવીને ઝૈદ ઇબ્ને અયકભથી
ગદીયના પ્રવાંગો શલળે વલાર કમાુ. તે લખતે
ત્માાં ફીજા કેટરાક રોકો ઩ણ શાજય શતા. ઝૈદ
એ લાત વાયી યીતે જાણતા શતા કે ગદીયના
ફનાલની વાં઩ ૂણુ શલગત ફમાન કયલાથી તેભને
મુશ્કેરીઓનો વાભનો કયલો ઩ડળે. તેભજ એ
લાત ઩ણ જાણતા શતા કે જે રોકો
ફ઱જફયીથી શઝયત અરી (અ.વ.) ઩ય
રાઅનત કયાલતા શતા તેભના પ્રત્માઘાત શુ ાં
઩ડળે. આ કાયણથી ઝૈદ ભફન અયકભે આ
આખી લાત ફમાન કયલા ભાટે ભાપી ચાશી
શતી અને કહ્ુાં શત ુાં કે હુ ાં ફહુજ વ ૃધધ થઇ ગમો
છાં અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ાવેથી
વાાંબ઱ે રી ઘણી લાતોને ભ ૂરી ગમો છાં. તેભજ
એભ ઩ણ કહ્ુાં શત ુાં કે વાાંબ઱નાય રોકો તેભની
઩ાવેથી જે કાાંઈ વાાંબ઱ે તેના ઩ય વાંતો઴ ભાને ,
અને લધાયે લાત કશેલાની તકરીપ ન આ઩ે.
ઝૈદ ઇબ્ને અયકભે ડયના કાયણે ગદીયના

ૂ ભાાં લણુન કયુુ શત.ુાં તેભજ ઘણી
ફનાલનુ ાં ટાંક
શકીકતો ફમાન કયલાભાાં વાલધાની યાખી શતી.
તેભ છતાાં તેભનો એ કૌર ઩ુયતો છે કે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ગદીયે ખુભના ભેદાનભાાં
તેઓની વાભે ખુત્ફો આપ્મો શતો અને તેભાાં
શઝયત અરી (અ.વ.)ની પઝીરત ફમાન કયી
શતી.
શઝયત અરી (અ.વ.) કુયઆને ભજીદની વભક્ષ

પઝીરત ધયાલે છે . જેની ગલાશી શદીવે
વકરૈનભાાં ભોજૂદ છે . અરફત્ત, એ શદીવભાાં
શઝયત અરી (અ.વ.)ના નાભનો ચોખ્ખો
ઉલ્રેખ નથી. ઩યાં ત ુ તેનો અથુ એ જ થામ છે .
કાયણકે એશરેફૈતે નબુવ્લતના યાવ લ યઈવ
શાકીભ અને ફાદળાશ શઝયત અરી (અ.વ.)
છે . તેથી ઝૈદે ગદીયના ફનાલનુ ાં ફાકી લણુન
વાાંબ઱નાયાઓની બુધ્ધધભતા ઩ય છોડી દીધુ.ાં
જેથી તેઓ એ લાતનો વાયાાંળ તેભની જાતે
કાઢી રે. આ શલ઴મ ઩યની મુસ્રીભની શદીવથી
અભે એ લાત વભજમા છીએ. જો કે આ
શદીવભાાં શઝયત અરી (અ.વ.)નુ ાં નાભ
દળાુલલાભાાં આવ્યુ ાં નથી.
શતફયાનીએ તેભની ભોઅજભે કફીયભાાં ઝૈદ
ભફન અયકભની વશીશ વનદથી અને હુઝૈપશ
ભફન અવીદે ગપપાયીથી ફયલામત કયી કે તેભણે
પયભાવ્યુ ાં :- શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ગદીયે
ખુભભાાં ઝાડ નીચે એક ખુત્ફો આ઩તા પયભાવ્યુ ાં
: નજદીકના વભમભાાં ભને અલ્રાશ તયપથી
દાલત આ઩ી ફોરાલલાભાાં આલે અને તે
દાલતને હુ ાં સ્લીકાયી રઉં તેલી ળકમતા છે . ભને
઩ણ વલાર કયલાભાાં આલળે. અને તભને ઩ણ
વલાર કયલાભાાં આલળે. ત્માયે તભે શુ ાં જલાફ
આ઩ળો ?
ત્માયે ફધાએ કહ્ુાં કે અભે ગલાશી આ઩ી છીએ

કે આ઩ (વ.અ.લ.)એ યીવારતની તફરીગ
કયી, અને નવીશત કયી અને તકરીપો ઉઠાલી.
ખુદા આ઩ને જઝાએ ખૈય આ઩ે.
ત્માય઩છી આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં
: શુ ાં તભે રોકોએ લાતની ગલાશી નથી આ઩તા
કે ખુદા શવલામ કોઈ ભાઅબુદ નથી. અને હુ ાં
તેનો ફાંદો તથા યસ ૂર છાં. જન્નત અને જશન્નભ
શક લાત છે , ભૌત ઩છી કબ્રભાાંથી ઉઠાડલાભાાં
આલળે તે લાત શક છે . કમાભત ચોક્કવ
આલલાની છે . તે લાતભાાં ળાંકાને કોઈ સ્થાન
નથી.
ત્માય઩છી પયભાવ્યુ ાં : ખુદામા ! ત ુાં ગલાશ યશેજે.
ત્માય઩છી પયભાવ્યુ ાં : રોકો ! ખુદા ભાયો ભૌરા

અને શાકીભ છે . અને હુ ાં ભોઅભીનોનો આકા
અને ભૌરા છાં. તેભના નપવ કયતા અપઝર છાં.
તો જેનો હુ ાં ભૌરા છાં તેનો અરી ભૌરા છે .
઩ારનશાય ! જે અરીને દોસ્ત યાખે તેને ત ુાં
દોસ્ત યાખ અને જે તેને દુશ્ભન યાખે તેને ત ુાં
દુશ્ભન યાખ.
઩છી પયભાવ્યુ ાં : રોકો ! હુ ાં તભને છોડીને જનાય

છાં. અને તભે રોકો એ શૌઝ ઩ય લાયીદ થળો
જેનો ઘેયાલો ફવયાના અંતય કયતાાં ઩ણ લધાયે
છે . જેની ઉ઩ય ચાાંદીના જાભ શવતાયાની
વાંખ્માભાાં મુકલાભાાં આવ્મા શળે. એ લખતે હુ ાં
તભને વકરૈન (ફે અમુલ્મો ચીજો) શલળે
વલાર કયીળ. કે તભે વકરૈન વાથે કેલો
વ્મલશાય કમો ? જેભાાં કુયઆને ભજીદ શવકરે
અકફય છે . જેનો એક છે ડો ફધાના શાથભાાં છે ,
અને ફીજો છે ડો તભાયા શાથભાાં છે . તેને
ભજબુતીથી લ઱ગી યશેળો તો કમાયે મ ઩ણ
ગુભયાશ નશી થાલ. ભાયી એશરેફૈત ઈતયત
ફીજી શવકર છે . ભને ખુદાએ રતીપો - ખફીયે
ુ
ખફય આ઩ી છે કે એ ફાંને લસ્તઓ એ વભમ
સુધી જુદી નશી થામ જમાાં સુધી ભાયી ઩ાવે
શૌઝે કલવય ઩ાવે ઩શોંચે. (વલાએકેર ભોશયે કશ
- ઇબ્ને શજય ઩ેજ નાં.૨૫)
આલી યીતે ઈભાભ એશભદે ફે યીતે ફયાઅ

ઇબ્ને આઝીફથી ફયલામત કયી છે કે તેભને કહ્ુાં
:-
અભે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની વાથે ગદીય

ખુભના સ્થ઱ે ઩શોચ્મા ત્માયે “વરાતે જાભેઅ”
ભાટે અલાજ આ઩લાભાાં આવ્મો. તે ઩છી
ઝાડની નીચે આં શઝયત (વ.અ.લ.) ભાટે
જગ્મા વાપ કયલાભાાં આલી. ઩છી શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ ઝોશયની નભાઝ ઩ડાલી.
ત્માય઩છી શઝયત અરી (અ.વ.)નો શાથ
઩કડીને પયભાવ્યુ ાં :
શુ ાં તભે રોકો એ લાત નથી જાણતા કે હુ ાં

ભોઅભીનોના જીલ ઉ઩ય તેભના કયતા લધાયે
કુદયત અને ઈખ્ખ્તમાય ધયાવુાં છાં ?
ફધા રોકોએ એ લાતનો સ્લીકાય કમો અને

કહ્ુાં : ફેળક, ત્માય઩છી આ઩ (વ.અ.લ.)એ
પયભાવ્યુ ાં શુ ાં એ લાત તભે નથી જાણતા કે હુ ાં
તભાભ ભોઅભીનોના નપવ કયતા અવ્રા
(ઉચ્ચ) છાં. ફધાએ એ લાતનો ઩ણ સ્લીકાય
કમો.
આઝીફ કશે છે કે : ત્માય઩છી શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.)નો શાથ
઩કડીને પયભાવ્યુ ાં :
“હુ ાં જેનો ભૌરા છાં તેનો આં શઝયત અરી

(અ.વ.) ભૌરા છે . ફાયે ઇરાશા ! જે શઝયત
અરી (અ.વ.)ને દોસ્ત યાખે તેને ત ુાં દોસ્ત
યાખ, જે શઝયત અરી (અ.વ.)ને દુશ્ભન યાખે
તેને ત ુાં દુશ્ભન યાખ.”
આઝીફ કશે છે કે ત્માય઩છી ઉભયે શઝયત

અરી (અ.વ.)ને મુફાયકફાદી આ઩ી અને
કહ્ુ:ાં મુફાયક થામ મબ્ન અફીતારીફ ! આ઩
ભાયા અને તભાભ ભોઅભીન અને
ભોઅભીનાતના ભૌરા થઇ ગમા. (ભસ્નદ
ઈભાભ અશભદ ઇબ્ને શમ્ફર બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૨૮૧, કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૧૭,
પઝાઈ.......?? ખમ્વા શવશાશ બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૩૫૦)
એશરે સુન્નતના તભાભ આભરભોએ શદીવે

ૂ ભાાં તો રખી જ છે . જેભકે શતયભીઝ,
ગદીયને ટાંક
ઇબ્ને ભાજ્જજશ, ઇબ્ને અવાકીય, અબુ નઈભ,
ઇબ્ને અવીય, ખ્લાયઝીભી, શવયુતી, ઇબ્ને શજય,
શૈળભી, ઇબ્ને વબ્ફાગ ભાએરી, કન્દુઝી શનપી,
ઇબ્ને ભગાઝરી, ઇબ્ને કવીય, શમ ૂની, ફશસ્કાની,
ગઝારી, બુખાયી શલગેયે શલગેયે.
આ શલ઴મની ખાતયી કયલા ભાટે અલ્રાભા

અભીનીની ફકતાફ “અર ગદીય” નો અભ્માવ
કયલા શલનાંતી છે . જેભાાં તેઓએ આરીભોના
તફક્કા અને ભઝશફ મુજફ શદીવોનુ ાં
લગીકયણ કયુુ છે , અને એ લાત રખી છે કે જે
કેટરા આરીભોએ કીયને અવ્લર .... થી, કીયને
યાફેઅ.... સુધી આ શદીવો નોંધનાય
આરીભોની વાંખ્મા ૩૬૦ (ત્રણવો વાઈઠ)ની છે .
શુ ાં આટરી ફધી વાભફતી યજુ કયલા ઩છી કોઈ

એવુાં કશેલાની ફશિંભત કયી ળકે તેભ છે કે આ
શદીવ એટરે કે - શદીવે ગદીય ળીમાઓએ
઩ોતે ઘડી કાઢી છે . ભને આશ્ચમુ તો એ લાતનુ ાં
થામ છે કે જમાયે મુવરભાનોની વાભે શદીવે
ગદીયના ઉલ્રેખ કયલાભાાં આલે છે ત્માયે તેઓ
આ શદીવ શલળે અજાણ્મા ફનીને કશે છે કે અભે
તો કોઈ ઩ાવેથી વાાંબ઱ી નથી.
આનાથી ઩ણ લધાયે શેયત ઩ભાડનાય લાત એ

છે કે આ શદીવ ભોઅતફય શોલાની વાભફતી
ભ઱ી જતી શોલા છતાાં એશરે સુન્નતના આભરભો
કશે છે કે : શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ કોઈ
ખરીપા નીમ્મા ન શતા. ફલ્કે ભખરાપત નક્કી
કયલાનુ ાં કાભ શ ૂયાને વોંપ્યુ ાં શત.ુાં
ખુદાના ફાંદાઓ ! શુ ાં ભખરાપત શલળે શદીવે

ગદીય કયતા લધાયે સ્઩ષ્ટ અને વાભફત થઇ
ચ ૂકેરી ફીજી કોઈ શદીવ શોઈ ળકે ખયી ??
અશીં હુ ાં ભાયી એ ચચાુનો ઉલ્રેખ કયીળ જે ભાયે

ઝૈત ુનના એક આરીભ વાથે થઇ શતી. જે
આરીભ ભખરાપતના ફાયાભાાં શદીવે ગદીયનો
શલયોધ કયી યહ્યા શતા.
તે આરીભે દીને શદીવે ગદીય ભોઅતફય

શોલાનુ ાં સ્લીકાયુું અને કશેલા રાગ્મા કે ભેં
કુયઆને ભજીદની જે તપવીય રખી છે તેભાાં આ
શદીવને નોંધી છે એટલુાં જ નશી તેને અશધકૃત
઩ણ દળાુ લી છે . ઩ણ તેભાાં એ સ્઩ષ્ટતા કયી છે
કે :
શળમાઓને એ ગુભાન છે કે આ શદીવ શઝયત

અરી (અ.વ.)ની ભખરાપત શલળે નસ્વ
(કુયાનથી સ્઩ષ્ટ વાભફતી) છે . એશરે સુન્નતની
નજયભાાં આ ગુભાન ભફરકુર ફાતીર છે . કે ભકે
તે લાત તેભના ખરીપા અબુફક્ર, ઉભય ભફન
ખત્તાફ અને ઉસ્ભાન ઇબ્ને અપપાનની
ભખરાપતના શલફૃધધભાાં છે . આ શલયોધાબાવને
ધમાનભાાં યાખીને શદીવે ગદીયભાાં આલેરા
“ભૌરા” ળબ્દનુ ાં અથુઘટન કયવુાં ઩ડળે. અને
ભૌરા ળબ્દનો અથુ શાકીભ અને આકાને ફદરે
નાવીય (ભદદગાય) અને ભશબુફ (શભત્ર)
વભજલો ઩ડળે. જે કુયઆને ભજીદભાાં લાયીદ
થયુ ાં છે અને ખોરપાએ યાળેદીન તથા તાફેઈન
અને આરીભોએ ઩ણ આ જ અથુ વભજમા છે ,
તથા તેઓ ઩ાવેથી તાફેઈન અને આરીભોએ
઩ણ આ જ અથુ વભજમા છે . યાપઝીઓએ તેન ુ ાં
જે અથુઘટન કયુુ છે તે બયોવા઩ાત્ર નથી
કાયણકે તે રોકો (ત્રણ) ખરીપાઓની
ભખરાપતને સ્લીકાયતા નથી, અને વશાફીઓ
઩ય રાઅનત કયે છે . આ ફાફત ફાતીર શોલા
શલળે તેભના જૂઠ તેભજ યદીમા ભાટે આટરી
લાત ઩ુયતી છે .
ભેં વલાર કમો : શુ ાં ફનાલ ખયે ખય ગદીયે

ખુભભાાં ફન્મો શતો ?
તેઓએ જલાફ આપ્મો કે જો એ ફનાલ ફન્મો

ન શોત તો આભરભો અને શદીવલેત્તાઓએ તેની
નોંધ કયી ન શોત.
઩છી ભેં કહ્ુાં : શુ ાં એ લાત શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ની ળાનને રામક શતી કે તેઓ
અક઱ાલી દે નાયી ગયભીભાાં વશાફીઓને એકઠા
કયીને રાાંફો ખુત્ફો આ઩ે અને એટરી લાત કશે
કે અરી તભાયા ભશબુફ અને તભાયા દોસ્ત છે .
શુ ાં આ઩નુ ાં ફદભાગ આ લાતને કબ ૂર કયે છે ?
તેઓએ જલાફ આપ્મો : કેટરાક વશાફીઓએ

ફીજા કેટરાક વશાફીઓની શવદને કાયણે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ાવે શઝયત અરી
(અ.વ.)ની પયીમાદ કયી શતી. શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ તે શવદ અને ફકનો દૂય કયલાના
શેત ુથી પયભાવ્યુ ાં શત ુાં કે અરી (અ.વ.) તભાયા
દોસ્ત અને ભદદગાય છે .
ભેં (તીજાનીએ) કહ્ુાં : તે પ્રશ્ન આટરો ફધો

ભશત્લનો તો ન શતો કે જેના કાયણે તભાભ
શાજીઓને વખત ગયભીભાાં એક જગ્માએ એકઠા
કયલાભાાં આલે, નભાઝ અદા કયલાભાાં આલે
અને ઩છી “ભૌરા” ળબ્દની સ્઩ષ્ટતા કયલાભાાં
આલે અને તે વભજાલતા શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) પયભાલે કે શુ ાં હુ ાં તભાયા નપવો
કયતા અલરા (ઉચ્ચ) નથી ? જો શકીકત એ
શોમ જે આભ પયભાલો છો તો શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) પતત શઝયત શઝયત અરી (અ.વ.)
વાથે બુગ્ઝ અને ફકનો ધયાલનાય રોકોને
એકઠા કયીને કશી ળકમા શોત કે : અરી તભાયા
દોસ્ત અને ભદદગાય છે . એક રાખથી લધાયે
રોકો (કે જેભાાં ઩ુફૃ઴ો, સ્ત્રીઓ, વ ૃધધો અને
યુલાનો ફધા ળાશભર શતા.) ને ફ઱ફ઱તી
ગયભીભાાં પતત આ લાત કશેલા ભાટે બેગા ન
કયત. જનાફ ! આ઩ની લાત કોઈ અકરભાંદ
કબ ૂર કયી ળકે તેલી નથી.
તેઓએ કહ્ુાં : તો શુ ાં અકરભાંદ એ લાત કબ ૂર

કયી રેળે જે લાત એક રાખ વશાફીઓ વભજી
ન ળકમા, અને જે લાત આ઩ શળમાઓ વભજો
છો ?
ભેં કહ્ુાં : ઩શેરી લાત તો એ છે કે તે ભજભાના

તભાભ રોકો ભદીનાના યશેલાવીઓ ન શતા,
અને તે રોકો એ જ લાત વભજતા શતા જે હુ ાં
અને ફીજા તભાભ શળમાઓ વભજીએ છીએ
કાયણકે આભરભોએ ફયલામત કયી છે કે જમાયે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) શઝયત અરી
(અ.વ.)ની શલરામતનુ ાં એરાન કયી ચ ૂકમા
ત્માયે અબુફક્ર અને ઉભય શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ભખદભતભાાં આવ્મા અને કહ્ુાં :
ફખ્ખીન ફખ્ખીન રક મબ્ન અફી તાભરફ.
મુફાયક મુફાયક ! એ પયઝાંદે અબુતાભરફ,
આ઩ અભાયા અને તભાભ ભોઅભેનીન અને
ભોઅભેનાતના ભૌરા ફની ગમા.
તેઓએ કહ્ુાં : તો ઩છી અબુફક્ર અને ઉભય ફાંને

એ નફી (વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ફમઅત ળા ભાટે ન કયી ? શુ ાં
આ઩ ફાંનેને ગુનેશગાય અને નફી
(વ.અ.લ.)ના હુકભનો અનાદય કયનાય વભજો
છો ? અસ્તગફપફૃલ્રાશ..........
ભેં કહ્ુાં : એ લાત તો આ઩ના આરીભોએ

તેભની ફકતાફોભાાં રખી છે કે કેટરાક
વશાફીઓ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
શમાતીભાાં તેભના હુકભની અલગણના કયતા
શતા. (વશીશ બુખાયી, વશીશ મુસ્સ્રભ)
તો એલા વશાફીઓ કે જેઓ શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ના હુકભનુ ાં ઉલ્રાંઘન કયલાથી કે ભ
ફચી ળકે ? કેટરાક વશાફીએ તો યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઉ઩ય જૈળે ઓવાભશ (ઓવાભાના
રશ્કય) અને તેની એભાયતે વયમશની (યુધધની
વયદાયી આ઩લા) શલળે ભેણા ટોણા ભામાુ શતા.
તે રોકો શઝયત અરી (અ.વ.)ની વયદાયીને
અને તેઓને વાં઩ ૂણુ ઈભાભ (ભફરા પસ્ર) કઈ
યીતે કબ ૂર કયી ળકે ? અને એ લાત આ઩ ઩ોતે
કશી ચ ૂકમા છો કે કેટરાક વશાફીઓ શઝયત
અરી (અ.વ.) વાથે દુશ્ભની યાખતા શતા.
તેભણે ગુસ્વે થઈને કહ્ુાં : જો શઝયત અરી

(અ.વ.)એ લાત જાણતા શતા કે તેભને શઝયત
ુ ા (વ.અ.લ.)એ ખરીપા ફનાવ્મા છે .
તો તેભના ભાટે ખાભોળ યશેવ ુાં મોગ્મ ન શત.ુાં
઩છી એ કે તેઓ એટરા ફધા શુજાઅ શતા કે
તે કોઈનાથી ડયે તેભ ન શતા. તભાભ
વશાફીઓ ઩ય તેઓની શૈફત છલાએરી શતી.
ભેં કહ્ુાં : ભાયા અઝીઝ, ભાયો શલ઴મ જુદો છે . હુ ાં

તેની તશેકીક કયલા ભાાંગતો નથી કેભકે તેના
શલળેની જે વશીશ શદીવો યજુ કયીળ આ઩ તેન ુ ાં
અથુઘટન કયળો, અને ઩છી આ઩ણા બુઝુગોની
ઈઝઝત ફચાલલાની કોશળળ કયળો. હુ ાં આ઩ને
એ લાતથી કઈ યીતે વાંતો઴ વ્મકત કયી ળકુાં કે
શઝયત અરી (અ.વ.) ળા ભાટે ખાભોળ યહ્યા
અને તેઓએ ભખરાપત ભાટે ઩ોતાનો શક
ભે઱લલાની ભાાંગણી કે શલફૃધધ કેભ ન કમો ?
તેઓએ શવતાાં શવતાાં કહ્ુાં : ખુદાની કવભ
અભો શઝયત અરી (અ.વ.)ને ફીજા વશાફીઓ
઩ય પઝીરત આ઩ીએ છીએ. જો પેવરો કયલાનુ ાં
કાભ ભાયા શાથભાાં શોત તો હુ ાં શઝયત અરી
(અ.વ.) ઩ય ફીજા કોઈ વશાફીને અગ્રતા
આ઩ત નશી. કેભકે શઝયત અરી (અ.વ.)
ઈલ્ભના ળશેયના દયલાજા છે . “અવદુલ્રાહુર
ગારીફ” છે . ઩યાં ત ુ જેને ખુદા ચાશે છે તેને
અગ્રતા આ઩ે છે . અને જેને ચાશે છે તેને
અગ્રતા આ઩ે છે . જે કાાંઈ ખુદા કયે છે તેભાાં ચુાં
કે ચાાં કયલાની ળકમતા શોતી નથી. તેભ છતાાં
રોકો એવુાં કયે છે .
ભેં ઩ણ તેઓની લાતનો જલાફ શવતા શવતા

આપ્મો : આ ચચાુનો વાંફધ
ાં કઝા અને કદ્ર વાથે
છે . હુ ાં એલી ઩ફયસ્સ્થશતભાાંથી ઩ણ ઩વાય થઇ
ચ ૂકમો છાં અને તે ફાફતે ઩ણ ચચાુ થઇ ચ ૂકી
છે .
અભે ફાંને અભાયી દરીરોને લ઱ગી યહ્યા. ઩છી

ભેં કહ્ુાં : ભાયા ભોશતયભ ! આ કોઈ આશ્ચમુની
લાત નથી. ઓરભાએ એશરે સુન્નતભાાંથી
જમાયે કોઈની વાથે ચચાુ કયલાનો ભાયે પ્રવાંગ
ઉબો થમો છે ત્માયે ભે તેભને દરીરોભાાં જકડી
રીધા છે . ઩યાં ત ુ દરીર કયનાય ત ુયતજ ચચાુના
મ ૂ઱ મુદ્દાને છોડીને ફીજી લાતોએ રાગી જામ
છે . જે લાતને આ દરીર વાથે જયા઩ણ વાંફધ
ાં
શોતો નથી.
તેભણે કહ્ુાં : હુ ાં ભાયી લાત ઩ય ભકકભ છાં, અને

ભાયા અભબપ્રામને ફદરી ળકતો નથી. આ
વાાંબ઱ીને ભેં તેને તેના શાર છોડી દીધા અને
ત્માાંથી નીક઱ી ગમો.
પ્રકયણ : ૧૧ - આમએ ઈકભાલદ્દુ ીન
ભખરાપત શલળેની આમત છે .
ઈયળાદે યબ્બુર ઈઝઝત છે . અર - મવ્ભ -
અકભલ્તો - રકુભ - દીનકુભ - લ - અતભમ્તો
- અરમકુભ - નેઅભતી - લયઝીતો - રકોમુર
- ઇસ્રાભ - દીના.
આજે ભેં તભાયા ભાટે દીન ઩ફય઩ ૂણુ કયી દીધો
છે અને ભાયી નેઅભત તભાયા ઩ય વાં઩ ૂણુ કયી
દીધી છે અને દીને ઈસ્રાભ તભાયા ભાટે ઩વાંદ
કયી રીધો છે . (સ ૂ.ભાએદશ-૫, આમત નાં.૩)
શળમાઓ એ લાત ઩ય એકભત છે કે ઉ઩યની
આમત ભેદાને ગદીયભાાં એ લખતે નાઝીર થઇ
ુ ા (વ.અ.લ.) શઝયત
જમાયે શઝયત યસ ૂરેખદ
અરી (અ.વ.)ને ઩ોતાના જાનળીન ફનાલી
ચ ૂકમા. આ લાત અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન
(અ.વ.)થી ઩ણ લાયીદ થઇ ચ ૂકી છે , અને તેથી
જ શળમાઓ ઈભાભતને ઉસુરે દીનભાાં ગણે છે .
એશરે સુન્નતના ઘણાાં ફધા આભરભો એ લાત

સ્લીકાયે છે કે ઉ઩યની આમત શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ભખરાપત અને શલરામતની જાશેયાત
ગદીયના ભેદાનભાાં થઇ એ લખતે નાઝીર થઇ.
જે ઓરભાએ એશરે સુન્નત લર જભાઅત
ઉ઩યની આમતને એરાને ગદીય ઩છી નાઝીર
થઇ શોલાનુ ાં સ્લીકાયે છે . તેભના નાભ નીચે
મુજફ છે .
(૧) ઇબ્ને અવાકીયે - તાયીખે દભીશ્ક બાગ-૨,

઩ેજ નાં.૭૫
(૨) ઇબ્નુર ભગાઝરી ળાપઈએ - ભનાકીફે

અરી ઇબ્ને અફી તારીફભાાં, ઩ેજ નાં.૧૯
(૩) ખતીફે ફગદાદીએ - તાયીખે ફગદાદ

બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૯૨
(૪) શવયુતીએ અર ઈતકાન બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૧૩
(૫) ખ્લાયઝભી અર શનપીએ ભનાફકફ ઩ેજ
નાં.૮૦
(૬) વબ્ત ુર - જવ્ઝીએ - તઝકેયત ુર
ખલાવભાાં, ઩ેજ નાં.૩૦
(૭) ઇબ્ને તવીયે - ઩ોતાની તપવીયભાાં, બાગ-
૨, ઩ેજ નાં.૧૪
(૮) આલુવીએ ફૃહુર ભઆનીના બાગ-૬, ઩ેજ
નાં.૫૫
(૯) ઇબ્ને તવીય દભીશ્કીએ અર ફેદામશ લ ને
શામશ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૨૧૩
(૧૦) શવયુતીએ દુયે ભન્સુયભાાં બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૧૯
(૧૧) કન્દુઝી અર શનપીએ મનાફીઉર
ભલદ્દતભાાં, ઩ેજ નાં.૧૧૫
અભાયી દ્રષ્ટીએ એશરે સુન્નત લર જભાઅતના

આરીભોની નજયોભાાં, ગદીયે ખુભભાાં શઝયત
અરી (અ.વ.)ની શલરામત શવલામ એલી લસ્ત ુ
જફૃયી શતી જેના કાયણે તે રોકોએ આમએ
ઈકભાલુદ્દીનને ગદીયના ફનાલ ઩છી નાઝીર
થઇ શોલાનુ ાં સ્લીકાયુું છે , નશીતય તે રોકોએ
આમત નાઝીર થલા ઩છી શઝયત અરી
(અ.વ.)ની શલરામતને સ્સ્લકાયલી ઩ડત. તેન ુ ાં
કાયણ એ છે કે ખુદાલાંદે આરભે શઝયત અરી
(અ.વ.)ની શલરામત ઉ઩ય જ દીન વાં઩ ૂણુ કમો
છે . તેભજ તેના ઉ઩ય મુવરભાનો ભાટે ઩ોતાની
નેઅભતોને વાં઩ ૂણુ કયે ર છે . ઩યાં ત ુ જો એશરે
સુન્નતના આભરભો શઝયત અરી (અ.વ.)ની
શલરામતને કબ ૂર કયી રેત, તો ત્રણ ખરીપા
(શલળે)ની ભાન્મતાભાાં જે તેઓ એટરા ફધા
આગ઱ લધી ચ ૂકમા શતા તે ધુ઱ભાાં ભ઱ી જાત
અને વશાફીઓની અદારત યાખ ફનીને
શલખયાઈ જાત. એટલુાં જ નશી ભખરાપત અને
ઈજતશાદનુ ાં કેન્દ્ર બાાંગીને ભ ૂકો થઇ જાત. આ
ઉ઩યાાંત ઘણી ફધી શદીવો એલી યીતે નાબુદ
થઇ જાત જેલી યીતે ઩ાણીભાાં નભક ઓગ઱ી
જામ છે . તેભના ભઝશફના ઩ેળલા અને
(કશેલાતા) ઇભાભો ચાય ઩ગે ઉબા યશી જાત.
ગુપ્ત યાખલાભાાં આલેરા યશસ્મો ઉઘાડા ઩ડી
જાત. છૂ઩ી અને છાની ફાફતોના બેદ બયભ
છતા થઇ જાત યે તીની દીલારો ત ૂટી જાત
જાદુઈ ભચયાગ ઓરલાઈ જાત ઩યાં ત ુ આભ
ફનવુાં ફહુ જ અઘયી લાત શતી. કાયણકે તે

રોકોને ભાનનાયો એક ભોટો લગુ છે . તેઓનો
઩ોતાનો એક ઈશતશાવ અને ઩ોતાના આરીભો
છે , અને તેનો ક્રભ શજુ સુધી ચાલુ છે . તેથી
આજ સુધી કોઈએ એ લાતની ફશિંભત કયી નથી
કે તેઓ મુવરીભ અને બુખાયીની ફયલામતોને
જૂઠરાલે - કે જેભાાં આ લાત રખલાભાાં આલી
છે કે : આમએ ઈકભાર અયપશની યાત્રે નાઝીર
થઇ છે . તેથી જ બુખાયી અને મુવરીભનુ ાં
રખાણ અશધકૃત ગણલાભાાં આવ્યુ,ાં અને જે
લાતનો શળમાઓ અકીદો ધયાલે છે તેને નકાભી
અને લાફશમાત ગણલાભાાં આલી. વાચી
ફયલામતો ઩ય અભર કયનાયા શળમાઓની
શલફૃધધભાાં ફની ઉભૈમા અને ફની અબ્ફાવના
ગુભાશ્તાઓ રાાંફી રાાંફી જીબ ચરાલલા
રાગ્મા અને શળમાઓ શલફૃધધ એતયાઝનો

લયવાદ લયવાલલા રાગ્મા.
શળમાઓ ઉ઩ય ટીકાઓનો લયવાદ લયવાલતા

઩શેરાાં એલા વશાફીઓની ટીકા કયલી જોઈતી
શતી કે જેભણે આમતે ઇકભારને ગદીયના
ફનાલ ઩છી નાઝીર થઇ શોલાનુ ાં રખ્યુ ાં છે .
કેભકે એશરે સુન્નત લર જભાઅત વશાફીઓને
ભાઅસ ૂભ ભાને છે . તેભજ તેભની ભાન્મતા
મુજફ કોઈ઩ણ ભાણવ ભાટે તેભના કામુ
અથલા કથન ફાફતભાાં ટીકા કયલી મોગ્મ
વભજતા નથી. ઩યાં ત ુ તેનાથી ઉલ્ટુાં શળમાઓને
ભજુવી (અસ્ગ્ન ઩ ૂજક), કાપીય અને નાસ્સ્તક
ગણી ળકામ છે . તેભના ભઝશફના ભોલસ્વ
અને આધુ સ્થા઩ક અબ્દુલ્રા ઇબ્ને વફાને
ગણલાભાાં આલે છે . જેઓ એક મહુદી શતા અને
જેભણે ઉસ્ભાન ભફન અપપાનના જભાનાભાાં
મુવરભાનો વાથે દગો કયલા ભાટે મુવરભાનનુ ાં
ફૃ઩ ધાયણ કયુુ શત.ુાં વભાજના જાફશર રોકોભાાં
શળમાઓ પ્રત્મે નપયત ઩ૈદા કયલા ભાટે એટરી
લાત ઩ુયતી શતી કે રોકોને વશાફાનો
એશતયાભ કયલાનુ ાં શળખલલાભાાં આલે બરે
઩છી તે વશાફીએ નફીની એક જ લખત
ભઝમાયત કયી શોમ.
તભાયા ભાટે એ લાત જફૃયી છે કે અભે તે

રોકોને વાંતો઴કાયક જલાફ આ઩ીએ અને તે
લાતની ખાતયી કયાલી દઈએ કે શળમાઓ જે
ફયલામતો ઩ય મકીન યાખે છે તે ફેહુદા લાત
નથી ઩યાં ત ુાં તેઓ જે ફયલામતોભાાં ભાને છે તે
ઈભાભતની શકીકત ઩ય શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની નસ્વ (સ્઩ષ્ટ વાભફતી) ભોજૂદ છે .
઩યાં ત ુ ઇસ્રાભી હુકુભતના ઩શેરા અવ્લર
યુગભાાં ઉમ્ભતને શઝયત અરી (અ.વ.) અને
અલરાદે શઝયત અરી (અ.વ) પ્રત્મે નપયત
કયલા ભાટે અને વશાફીઓને ભાન આ઩લા
ભાટે ખુળાભતખોયી અને શીનકક્ષા અને પ્રમત્નો
ળફૃ યાખ્મા. શભમ્ફયો ઩યથી શઝયત અરી
(અ.વ.) ઉ઩ય રાઅનત કયલાભાાં આલી અને
શળમાઓને કત્ર કયલાભાાં આવ્મા. શળમાઓની
વાભાજજક જીંદગીને લેય શલખેય કયીને તફાશ
કયી નાખલાભાાં આલી. શળમાઓને જુદા જુદા
ળશેયો અને ગાભોભાાં એકફીજાથી શલખુટા ઩ાડી
દે લાભાાં આવ્મા. એ વાંજોગોભાાં રોકો શળમાઓ
પ્રત્મે બુગ્ઝ અને અણગભો વ્મકત કયે તે
સ્લબાલીક શત.ુાં ભોઅલીમાના જભાનાભાાં
એશરેફૈત શલળે ખોટી લાતો ઘડલા ભાટે તભાભ
પ્રકાયના ભાધમભને કાભે રગાડી દે લાભાાં

આવ્મા. શળમાઓની શલફૃધધભાાં ઩ુયે઩યુ ા ખોટા
પ્રચાય કયલાભાાં આવ્મા. શળમાઓની વાથે
પાવીદ અને ફેહુદા અકીદાની લાતો જોડલાભાાં
આલી. ભોઅલીમાના જભાનાભાાં શળમાઓને -
આજની બા઴ાભાાં “શલયોધ ઩ક્ષ” તયીકે
ઓ઱ખલાભાાં આલતા શતા. તેથી તભાભ
શનણુમો શળમાઓની શલફૃધધ કયલાભાાં આલતા
શતા.
આ કાયણોવય એ જભાનાના ઈશતશાવકાયો

શળમાઓને “યાપઝી” ગણાલતા શતા. શળમાઓને
કાપય કશેલાભાાં આલતા શતા. શળમાઓનુ ાં ખ ૂન
લશાલવુાં એટરે કે શળમાઓને કત્ર કયલાનુ ાં કાભ
મુફાશ ગણલાભાાં આલત ુાં શત.ુાં જમાયે ફની
ઉભૈમાની હુકુભતનો અંત આવ્મો અને તેના
઩છી ફની અબ્ફાવનો યુગ ળફૃ થમો ત્માયે
હુકુભતનો ભાર અને દોરત ભે઱લીને કેટરાક
ઈશતશાવકાયોએ ઈશતશાવ ઘડી કાઢમો. જમાયે
ફીજી ફાજુ કેટરાક રોકોએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ની શકીકતને રખી, અને શઝયત
અરી (અ.વ.)ને ખોરપાએ યાળેદીનભાાં
ગણાવ્મા. આભ છતાાં તે ઈશતશાવકાયો શઝયત
અરી (અ.વ.)ની પઝીરત અને તેભના
ભખરાપતના શક શલળે ચોખ્ખી અને સ્઩ષ્ટ લાત
રખલાની ફશિંભત કયી ળકમા નશી. આ કાયણથી
શવશાશભાાં શઝયત અરી (અ.વ.)ના પઝાએર
શલળેની જે ભોટા બાગની શદીવો ભ઱ે છે તે
અગાઉના ખરીપાઓની પઝીરતની વયખાભણી
દળાુલે છે . આના કાયણે કેટરાક બાડુતી
ભાણવોએ તે જભાનાના વત્તાધીળોને યાજી
કયલા ભાટે અબુફક્ર અને ઉસ્ભાન ભાટે

પઝીરતની ખોટી શદીવો ઘડી કાઢી અને તે
શદીવોને શઝયત અરી (અ.વ.)એ ફમાન કયી
છે તેલી યીતે તેઓ અરમફશસ્વરાભના નાભે
યજુ કયી જેથી શળમાઓ જે પકત શઝયત અરી
(અ.વ.)ની પઝીરતને ભાને છે તે ખરીપાની
પઝીરતને ઩ણ સ્લીકાયી રે.
ઉ઩યની ચચાુના મુદ્દાઓથી એ લાત જાશેય

થામ છે કે રોકોની અઝભત અને ળોશયત
ભાન્મતાનો આધાય શઝયત અરી (અ.વ.)
પ્રત્મેના બુગ્ઝ ઩ય આધાફયત શતો, અને ઉમ્લી
અને અબ્ફાવી શાકીભો એલા જ રોકોને ભાન
અને દોરત આ઩તા જે રોકો શઝયત અરી
(અ.વ.) પ્રત્મે અદાલત યાખતા શતા. જે રોકો
શઝયત અરી (અ.વ.) વાથે દુશ્ભની યાખતા
શતા તેલા રોકોને ભોટા ભોટા શોદ્દા આ઩લાભાાં
આલતા શતા. તેભજ તેભની કક્ષાના ફીજા
રોકોની અલગણના કયલાભાાં આલતી શતી. જે
ળામયો એ લખતની હુકુભતની ળાનભાાં કવીદા
(પ્રળાંવા કાવ્મો) રખતા શતા. તેઓના ઘય
હુકુભત તયપથી ફક્ષીવો આ઩ીને બયી દે લાભાાં
આલતા શતા. જે કશલઓ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ની ભદશભાાં કરાભ રખતા શતા
તેભને કત્ર કયી નાખલાભાાં આલતા શતા. જો
ઉમ્મુર ભોઅભેનીન આમળા શઝયત અરી
(અ.વ.) વાથે દુશ્ભની યાખતી ન શોત તો
ુ ુ ભતની નજયભાાં કાંઈ ન
તેભની ફકિંભત ઩ણ હક
યશેત અને તેભને કોઈ ભશત્લ આ઩લાભાાં
આલતે નશી. (બુખાયી બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૨૬,
બુખાયી બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૧૮, બાગ-૫, ઩ેજ
નાં.૧૪૦)

અબ્ફાવી હુકુભતે મુસ્સ્રભ, બુખાયી અને ઈભાભે
ભાભરકને ખ્માતી એ ભાટે આ઩ી કે તેઓએ
શઝયત અરી (અ.વ.)ની પઝીરત નાભ ઩ુયતી
જ લણુલી શતી. એટલુાં જ નશી તે રોકોએ
તેભની ફકતાફભાાં સ્઩ષ્ટ યીતે એવુાં રખ્યુ ાં છે કે
શઝયત અરી (અ.વ.)ની કોઈ પઝીરત કે
કભાર નથી. જેભકે બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં
ભનાકીફ પ્રકયણભાાં ઉસ્ભાન ઇબ્ને ઉભયનુ ાં નીચે
મુજફનુ ાં કથન નોંધયુ ાં છે :-
અભે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં

અબુફક્રને વૌથી અપઝર, તેના ઩છી ઉભયને
અને તેના ઩છી ઉસ્ભાનને અપઝર વભજતા
શતા. તેભ છતાાં તેઓને અવશાફે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) જેલા જ ભાનતા શતા. કોઈને એક
ફીજાથી લધાયે ઉચ્ચ વભજતા ન શતા. (બાગ-
૪, ઩ેજ નાં.૧૯૧ અને ૨૦૧)
આભ, બુખાયીની નજયોભાાં શઝયત અરી

(અ.વ.)ની પઝીરત વાભાન્મ રોકોની જેલી છે .
નીચેનો પકયો લાાંચો અને એ ઩ફયસ્સ્થશત ઩ય
આશ્ચમુ અનુબલો :-
ઉમ્ભતે ઇસ્રાશભમાના ફીજા ફપયકા જેભ કે :

ભોઅતઝરશ, ખ્લાયીજ શલગેયે શળમાઓને -
વભાનધભી - મુવરભાન અને અભાયી જેલી
વભાન શલચાયધાયા ધયાલનાય ભાનતા નથી -
તેની જેભ અભે ઩ણ ભાનતા નથી - તેન ુ ાં કાયણ
એ છે કે શળમાઓ ઩શેરા તો શઝયત અરી
(અ.વ.) અને તેભની અલરાદને ઇભાભ ભાને
છે , અને શળમાઓ પતત શઝયત અરી (અ.વ.)ને
ખરીપા તયીકે સ્લીકાયે છે . અને તેભના ઩છી
ભખરાપતના દયજ્જજા ઩ય ઩શોંચલા ભાટે
જફયદસ્તીથી રોકો ઩ય શાકીભ ફની જવુાં અને
ખટ઩ટથી રોકો ઩ય ઈખ્ખ્તમાય જભાલી રેલા
઩ુયતો વભજે છે . આ કાભ ફની ઉભૈમા અને
ફની અબ્ફાવીઓએ કયુુ શત ુાં અને આજ સુધી
થઇ યહ્ુાં છે . એટરા ભાટે કે આજે જે રોકોના
શાથભાાં વત્તાના સુત્રો ઩શોંચ્મા છે - બરે તે
ફાદળાશ કે વલ્તનતના સ્લફૃ઩ભાાં શોમ કે
તેભને લાયવાભાાં ભળ્મા શોમ અથલા તો
ચુટણીથી
ાં ઩વાંદગી ઩ાભીને વત્તા ઩ય આવ્મા
શોમ આ ફધાનુ ાં લણુન એક વયખુાં જોલા ભ઱ે
છે .
આ ફાફતભાાં રોકળાશી જેલો અભબગભ

સ્સ્લકાયલાભાાં આવ્મો છે . ઩યાં ત ુ શળમાઓ ઩ય એ
જ ભેણાાંટોણાાંનો લયવાદ છે . કમાયે ક કશેલાભાાં
આલે છે કે શળમાઓનો અકીદો નફ઱ો છે , અને
શળમાઓની મ ૂખાુઈ ટોચ ઩ય ઩શોંચી ચ ૂકી છે .
કેભકે શળમાઓ ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની
ઈભાભતને ભાને છે અને એવુાં ભાને છે કે તેઓ
(અ.વ.) ઝહુય પયભાલળે અને આ દુશનમા
જમાયે ઝૂલ્ભો શવતભથી બયાઈ ચ ૂકી શળે તેને
અદરો ઇન્વાપથી બયી દે ળ.ે
શલે આ઩ણે કોઈ઩ણ જાતના ઩ ૂલાુગ્રશ કે

બેદબાલ લગય ફાંને ફપયકાના અકીદાઓનુ ાં
શલશ્રે઴ણ કયીએ, અને એ લાત જોઈએ કે શક
કઈ ફાજુ છે ? અને આમએ ઇકભાલુદ્દીનની
ળાને નુઝુર અને તેના કાયણ શુ ાં છે ? આ
શલશ્રે઴ણથી શક શુ ાં છે તે વાપ જાશેય થઇ જળે,
અને આ઩ણે શકની ઩ૈયલી કયી ળકીશુ.ાં

પ્રકયણ : ૧૨ - શ ાંુ આમએ ઈકભાલદ્દુ ીન
અયપશ (૯ભી ણઝલ્શજ)ના કદલવે
નાઝીર થઇ શતી ?
બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં તાયીક ઇબ્ને

ળશાફથી ફયલામત કયી છે કે : મહદ
ુ ીઓ કશે છે ,
જો આમએ ઇકભાર અર મવ્ભ અભાયા
(મહદ
ુ ીઓના) શલળે નાઝીર થઇ શોત તો એ
ફદલવને ઈદ ગણાલત. ઉભયે ઩ ૂછયુ ાં એ આમત
કઈ છે ? મહદ
ુ ીઓ જલાફ આપ્મો કે : અર
મવ્ભ અકભલ્તો ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફએ કહ્ુાં કે :
હુ ાં એ લાત જાણુાં છાં કે એ આમત કમાાં નાઝીર
થઇ ? એ આમત નાઝીર થઇ ત્માયે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) અયપાતભાાં શતા.
ઇબ્ને જયીયે ઈવા ઇબ્ને શાયીવ અન્વાયીથી

ફયલામત કયી કે : અભે દીલાનભાાં ફેઠા શતા.
ત્માયે એક નવયાનીએ આભને કહ્ુાં કે :
મુવરભાનો ! તભાયી ળાનભાાં એક આમત
નાઝીર થઇ છે . તે આમત અભાયી ળાનભાાં
નાઝીર થઇ શોત તો અભે તે ફદલવને ઇદનો
ફદલવ ભનાલત બરે ઩છી અભાયાભાાંથી ફે જ
ભાણવ ફાકી યહ્યા શોત અને તે આમત
“અકભલ્તો રકુભ દીન નકુભ” ઩યાં ત ુ
અભાયાભાાંથી કોઈએ કબ ૂર ન કયી. એટરે સુધી
કે ભાયી મુરાકાત ભોશાંભદ ઇબ્ને કઅફ કયતની
વાથે થઇ ત્માયે ભેં તેને આમએ ઈકભાલુદ્દીન
શલળે ઩ ૂછયુ.ાં ત્માયે તેણે કહ્ુાં કે તભે એ લાત
નથી જાણતા કે ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફે કહ્ુાં છે કે
આ આમત શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ય એ
લખતે નાઝીર થઇ જમાયે તેઓ અયપાતના

઩શાડ ઉ઩ય શતા. તે ફદલવને મુવરભાનો ઈદ
તયીકે ભનાલે છે , અને એ લખત સુધી ઈદ
ભનાલતા યશેળે જમાાં સુધી તેઓભાાંથી કોઈ એક
઩ણ ફાકી યશેળ.ે (જરાલુદ્દીને વોયુતી, દુયે
ભન્સુય બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૮)
શકીકતભાાં, મુવરભાનો ભાટે ઇદનો ફદલવ તો

એ છે કે ખુદાલાંદે આરભે દીનને વાં઩ ૂણુ કમો
અને મુવરભાનો ભાટે ઩ોતાની નેઅભતો વાં઩ ૂણુ
કયી દીધી તેભજ દીને ઇસ્રાભને ઩વાંદ કયી
રીધો. આ઩ (વ.અ.લ.)એ ફકતાફના આગ઱ના
બાગભાાં લાાંચ્યુ ાં તેભાાં નવયાનીઓની વાથે ફીજી
ફયલામત ઩ય શલચાય કયો. નવયાનીઓએ કહ્ુાં
શત ુાં કે : અમ મુવરભાનો તભાયી ળાનભાાં એક
આમત નાઝીર થઇ છે જે આમત અભાયા શલળે
નાઝીર થઇ શોત તો અભે એ વભમ સુધી ઈદ
ભનાલતા યશેત જમાાં સુધી અભાયાભાાંથી ફે
ભાણવો ફાકી યશેત, અને મુવરભાનોએ તે
લાતને કબ ૂર કયી નશી.
આનાથી એ લાત જાણલા ભ઱ે છે કે

મુવરભાનો એ ફદલવના ઐશતશાવીક ભશત્લથી
અજાણ શતા. એટલુાં જ નશી ફયલામત
કયનાયાઓને ઩ણ તેની જાણ ન શતી. ઩યાં ત ુ એ
લાત વભાજલાભાાં આલતી નથી કે મુવરભાનો
એ ફાઅઝભત અને વામુફશક ખુળીની ઈદ
ભનાલલાની લાતથી ગાફપર કેભ યશમા. એ
ફદલવની અઝભતની વાભફતી ફયલામત
કયનાયાઓના આ કૌરથી ભ઱ે છે કે જમાયે
તેભણે ભોશાંભદ ઇબ્ને કઅફ કયતનીને તે ઈદ
શલળે ઩ ૂછયુ ાં ત્માયે તેભણે ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફના
શલારાથી કહ્ુાં : આ આમત આં શઝયત
(વ.અ.લ.) ઩ય અયપાના ફદલવે નાઝીર થઇ
અને તે ઇદનો ફદલવ છે . તો ઩છી ફયલામત
કયનાયાઓ - બરે ઩છી તે વશાફીઓ શોમ કે
તાએફીન શોમ - એ લાતથી અજાણ કેભ યહ્યા
અને તેભનાથી આલી સ્઩ષ્ટ લાત છ઩ી કે ભ
યશી ? કાયણકે જે ઈદ મુવરભાનોભાાં વાભફત
અને ભળહુય છે તે ફે છે . ઇદુર ફપત્ર અને ઇદુર
અઝશા. બુખાયી અને મુસ્સ્રભ લગેયેએ ઩ોતની
વશીશભાાં ફકતાબુર ઈદૈ ન, ખુત્ફઅત ુર ઈદૈ ન,
વરાત ુર ઈદૈ ન લગેયેના બાગ ઩ાડમા છે . જો
કોઈ ત્રીજી ઈદ શોત તો તેનો ઉલ્રેખ જફૃય
કયત, અને તેના ભવાએર ઩ણ રખતે.
“ફકતાબુર ઈદૈ ન”ની જગ્માએ “ફકતાબુર
અઅમાદ” રખત. શકીકતભાાં આજ સુધી આભ
અને ખાવ રોકોની નજયોભાાં ફે જ ઈદ વાભફત

છે , અને ત્રીજી ઇદનો કોઈ ઉલ્રેખ કમાાંમ જોલા
ભ઱તો નથી. તેભજ અયપશનો ફદલવ તો
મુવરભાનોભાાં કોઈ વાંજોગોભાાં ઈદ શોઈ ળકે
નશી.
આ ફયલામતનો અભ્માવ કયતાાં જાણલા ભ઱ે છે

કે મુવરભાનો એ ફદલવના ઐશતશાશવક
ભશત્લથી અજાણ શતા અને મહુદીઓ અને
નવાયાઓ જે લાત કશેતા શતા કે જો આ
આમત અભાયી ળાનભાાં નાઝીર થઇ શોત તો
અભે તે ફદલવને ઈદ તયીકે ભનાલત - તેના
શલળે ઩ણ એકભત ન શતા. જમાયે ઉભય ઇબ્ને
ખત્તાફને એ આમત અર મવ્ભ અકભરતો
શલળે ઩ ૂછલાભાાં આવ્યુ ાં કે એ આમત કમાાં
નાઝીર થઇ ત્માયે તેભણે કહ્ુાં કે : જમાયે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) અયપશભાાં શતા ત્માયે .
ઉ઩યની ફયલામતભાાં અદાલત અને ઩ ૂલાુગ્રશની
ગાંધ છે . તેભજ તેભાાં કોઈ ગુપ્ત ચાર યભલાભાાં
આલી શોમ તેવ ુાં જણામ છે . એવુાં રાગે છે કે આ
શદીવ ઇસ્રાભના શલયોધીઓએ બુખાયીના
જભાનાભાાં ઘડી કાઢી શળે અને તેને ઉભય ઇબ્ને
ખત્તાફના નાભ વાથે જોડી દીઘી શળે. તેન ુ ાં
કાયણ એ છે કે મહુદીઓ અને નવાયાઓ એ
લાત જાણતા શતા કે એ આમત નાઝીર
થલાના ફદલવને ઈદ ગણાલો જોઈએ. જમાયે
મુવરભાનો તે ફદલવની અઝભતથી ફેખફય
શતા. એટરે સુધી કે તે ફદલવને ભ ૂરી ગમા
શતા. જેના કાયણે કાલત્રાખોયોએ તે આમત
એટરે કે આમએ ઈકભાર નાઝીર કયલાના
ફદલવને અયપશનો ફદલવ ગણલાની કોશળળ
કયી.

ઇદુર ફપત્ર કે જે ભાશે યભઝાન ઩ ૂયો થલા
઩છીના ફદલવે ભનાલાભાાં આલે છે તેની ઈદે
વગીય અને દવભી ભઝલ્શજના ફદલવે જે ઈદ
ભનાલલાભાાં આલે છે . તેને ઈદે કફીય કશેલાભાાં
આલે છે .
આ઩ એ લાત વાયી યીતે જાણો છો કે શાજીઓ

જમાયે ફૈત ુલ્રાશના તલાપ ભાટે એશયાભ ફાાંધે
છે . ત્માયે તેને તલાપે ઈપપાશ ઩છી ખોરે છે ,
અને આ ઈપપાશ યભીએ જભયશ (ળૈતાનને
કાાંકયીઓ ભાયલા) ઉકફશ અને કુયફાની તેભજ
ભાથુ ાં મુડાવ્મા
ાં ઩છી ળકમ ફને છે . તેથી
શાજીઓ દવભી ભઝલ્શજના ફદલવે એકફીજાને
મુફાયકફાદ આ઩ે છે . શજનો એશયાભ ભઝલ્શજ
ભફશનાની ળફૃઆતથી ફાાંધલાભાાં આલે છે .
એશયાભનો અથુ એ થામ છે કે એશયાભ
ફાાંધનાય શાજીઓ ઩ય કેટરીક ફાફતો શયાભ
થઈ જામ છે . જે યીતે યોઝેદાય ઩ય ભાશે
મુફાયકે યભઝાનભાાં કેટરીક ફાફતો શયાભ થઇ
જામ છે . જે ઇદુર ફપત્ર ઩છી શરાર ફને છે .
તેજ યીતે શજનો એશયાભ ફાાંધનાય ઩ય નીચેની
ફાફતો શયાભ થઇ જામ છે . (૧) વાંબોગ કયલો
(૨) ખુશ્બ ૂ રગાલી (૩) સુયભો રગાલલો (૪)
ભઝનત કયલી (૫) શળકાય કયલો (૬) શવલેરો
અથલા ચાયે ફાજુથી ઘેયામેરો ઩ોળાક ઩શેયલો
(૭) નખ કા઩લા
ુ
ઉ઩ય જણાલેરી લસ્તઓ ૯ભી ભઝલ્શજ સુધી જ
શયાભ યશે છે . અરફત્ત દવભી ભઝલ્શજના
તલાપે અપાપશ ઩છી આ ફધી ફાફતો ઩ય
અભર કયલાભાાં કોઈ ળાંકા યશેતી નથી. જો
ઉભયના કશેલા પ્રભાણે અયપશના ફદલવને - જે
૯ભી ભઝલ્શજનો ફદલવ છે તેને - ઈદ ગણલાભાાં
આલે તો તે લખતે એશયાભ ફાાંધેરા રોકો ઩ય
ઘણી લસ્ત ુઓ શયાભ શોમ છે . જેભ કે તેઓ
વીલેરા ક઩ડાાં ઩શેયી ળકતા નથી. ખુશ્બ ૂ
રગાલી ળકતા નથી. તો ઩છી અયપશનો ફદલવ
ઈદ તયીકે કેભ ભનાલી ળકામ ?
શા, દવભી ભઝલ્શજનો ફદલવ એ છે કે જે તાયીખે

઩ ૂલુ અને ઩શશ્ચભ ચાયે ફાજુથી આલેરા
મુવરભાનો એક ફીજાને મુફાયક ફાદી આ઩ે
છે તેથી જ આ ફદલવને ઇદનો ફદલવ
ગણલાભાાં આલે છે . આ ચચાુથી એ લાત
વાભફત થામ છે કે આમએ ઇકભાર નાઝીર
થલાનો ફદલવ યોઝે અયપશ નશી ઩ણ ફીજો
કોઈ ફદલવ શોલો જોઈએ. ફલ્કે દ્રઢ શલશ્વાવ એ
છે કે જે રોકો આમએ ઈકભાર નાઝીર થલાનો
ફદલવ અયપશનો ફદલવ છે તેવ ુાં ગણાલે છે . તે
ાં એ રોકોના વમ ૂશ વાથે છે કે
રોકોનો વાંફધ
જેઓ ભખરાપતને સ ૂયાભાાં નક્કી થએરી ખાવ
ુ ા
ફાફત ઩ય મકીન યાખે છે . શઝયત યસ ૂરેખદ
(વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.)ને
મુવરભાનોના અભીય ફનાવ્મા શતા તેથી તે
રોકો આમએ ઈકભાલુદ્દીનને નાઝીર થલાનો
ફદલવ ૧૮ભી ભઝલ્શજના ફદરે ૯ભી ભઝલ્શજ
ગણાલે છે .
ઉ઩ય જણાલેરી આમતને અયપશના ફદલવ

વાથે કોઈ વાંફધ
ાં નથી. તેભ છતાાં જે રોકો
શઝયત અરી (અ.વ.)ની ઈભાભત તથા
ભખરાપતને ઩ ૂલાુગ્રશના કાયણે સ્સ્લકાયતા નથી
તેલા રોકો આમએ ઈકભાલુદ્દીન નાઝીર
થલાનો ફદલવ ગદીયના ફદરે અયપશનો
ફદલવ ગણાલે છે .
ઉ઩યની આમત અયપશના ફદલવે નાઝીર થઇ

શોમ તે લાતને અક્કર ઩ણ સ્સ્લકાયતી નથી.
કાયણકે તભાભ શાજીઓ દવભી ભઝલ્શજના
ફદલવે એકઠા થઇ ળકતા નથી. તે ફદલવે ફધા
શાજીઓ જુદા જુદા વમ ૂશભાાં શલખયામેરા શોમ
છે , અને ઩ોતાના અભર કયલાભાાં ભળગુર શોમ
છે . તેથી જે રોકો આ આમત ૯ભી ભઝલ્શજ -
અયપશના ફદલવે નાઝીર થઇ શોલાનુ ાં ભાટે છે
તેઓ કશે છે કે આ આમત એ લખતે નાઝીર
થઇ જમાયે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ખુત્ફો
આ઩ી ચ ૂકમા શતા. આ ખુત્ફાને ઘણાાં
શદીવકતાુ ઓએ નોંધેર છે ઩યાં ત ુ અભે અગાઉ
જણાલી ગમા છીએ તે યીતે આ લાતને ઉભય
ઇબ્ને ખત્તાફ વાથે જોડલાભાાં આલી છે . એ
લાતની ળકમતા ઘણી છે કે આ લાત ઉભય
ઇબ્ને ખત્તાફે ઩ોતે ઘડી કાઢી શોમ, અને ઩છી
તેને પેરાલી દીધી શોમ કે આ આમત ગદીયના
ફદલવે નશી ઩ણ અયપશના ફદલવે નાઝીર થઇ.
કાયણકે ભખરાપત ભે઱લલા ભાટે ઉભય શઝયત
અરી (અ.વ.)ના શયીપ છે . એટલુાં જ નશી
ભખરાપતનો શક શઝયત અરી (અ.વ.) ઩ાવેથી
છીનલી રેનાય આ વાશેફ જ શતા. વકીપએ
ફની વઆદશભાાં અબુફક્રની ફૈઅત કયનાય વૌ
઩શેરા વ્મફકત ઉભય જ શતા. જે રોકો
અબુફક્રની ફૈઅત કયલા ભાાંગતા ન શતા તેલા
રોકો ફ઱જફયી ઩ ૂલુક ફૈઅત રેલાના કાભથી
ફચલા ભાાંગતા શતા તેલા રોકોએ ઉભયના
ઝૂલ્ભથી ફચલા ભાટે જનાફે પાતેભા
(વ.અ.)ના ઘયભાાં ઩નાશ રીધી શતી. તેલા

રોકોને જનાફે પાતેભા (વ.અ.)ના ઘય ઩ાવે
જઈને ઉભયે કહ્ુાં શત ુાં કે : “અબુફક્રની ફૈઅતથી
નાવી જનાયાઓ ! ફશાય આલો, નશીતય હુ ાં આ
ઘયને આગ રગાલી દઈળ.” (તાયીખે ખોલ્પા -
ઇબ્ને કતીફ બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૬)
જે ભાણવના ગુસ્વાની આ શારત શોમ અને

જેની ફશિંભત આટરી શદ સુધી લધી ગઈ શોમ
તો શુ ાં તેલા ભાણવ ભાટે એ લાત ળકમ નથી કે
તે રોકોને એવુાં વભજાલે કે આમએ
ઇકભાલુદ્દીન ગદીયભાાં નશી ઩યાં ત ુ અયપશભાાં
નાઝીર થઇ છે . આ આમત શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ભખરાપત ભાટે નસ્વ (સ્઩ષ્ટ
વાભફતી) શતી તેથી ઉભયે તેની ળાને નુઝુરભાાં
પેયપાય કયી નાખ્મો.
(રોકો વકીપશભાાં ફ઱જફયી અને

અણગભા઩ ૂલુક ફૈઅત કયી યહ્યા શતા તે લખતે
શઝયત અરી (અ.વ.) કેટરાક રોકોની વાથે
વયલયે કાએનાત (વ.અ.લ.)ને કપન - દપન
આ઩લાના કાભભાાં ભળગુર શતા.)
ગદીય શલળે જેટરી સ્઩ષ્ટ વાભફતીઓ છે તેને

તે જભાનાભાાં રોકોએ દીલાર વાથે ટકયાલી
દીધી, અને એ લાતને ભુરાલી દીધી. એ
વાંજોગોભાાં શુ ાં કોઈની એ ફશિંભત થઇ ળસ્તત શતી
કે તેઓ આમએ ઈકભારના નુઝુરને ગદીય
઩છી ગણાલે અને તે લાતને દરીર તયીકે યજુ
કયે .
અરફત્ત, ઉ઩યની આમતનો અથુ આમએ

શલરામતથી લધાયે સ્઩ષ્ટ થતો નથી તેભ છતાાં
તે આમતભાાં દીન વાં઩ ૂણુ થલાની, નેઅભતો
઩ુયી થલાની અને ઩યલયફદગાયના યાજી થલા
શલળે લાત વાભફત છે . આભ છતાાં ઉભયની
નજયોભાાં એ ફદલવ (૧૮ભી ભઝલ્શજ) અથુ
તયીકે ઈદ છે , ઩યાં ત ુ અભરી યીતે ઈદ નથી.
અભાયા એ એઅતેકાદની વાભફતી ઇબ્ને

જુયૈયની આ ફયલામત આ઩ે છે જે તેભણે ઇબ્ને
અફી જુએફથી નોંધી છે . તેઓ કશે છે કે :-
કઅફે કહ્ુાં કે : જો આમએ ઈકભાલુદ્દીન

મુવરભાનો શવલામ ફીજી કોઈ કોભની ળાનભાાં
નાઝીર થઇ શોત તો તે કોભ જફૃય ઈદ
ભનાલત, અને આ આમતની અઝભતને ભ ૂરી
ન જાત. ઉભયે કહ્ુાં : એ કઅફ તે કઈ આમત
છે ? ત્માયે કઅફે કહ્ુાં કે : અર મવ્ભ અકભર
તો ત્માયે ઉભયે કહ્ુાં કે : હુ ાં એ લાત જાણુાં છાં કે
તે આમત કમાાં અને કમાયે નાઝીર થઇ શતી.
અયપશના અને જુમઆ
્ ના ફદલવે, અને આ઩ણે
તે ફાંને ફદલવોએ ઈદ ભનાલીએ છીએ. (દુયે
ભન્સુય)
ફીજી લાત એ છે કે જો આ઩ણે આમએ

ઈકભાલુદ્દીન અયપશના ફદલવે નાઝીર થઇ
શોલાનુ ાં ભાની રઈએ તો આમએ ફલ્રીગ : મા
અય્મોશય યસ ૂરો ફલ્રીગ.............આમતની
શલફૃધધભાાં થળે. આમએ ફલ્રીગભાાં શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)ને અગત્મના કામુની
તફરીગ કયલાનો હુકભ આ઩લાભાાં આવ્મો છે .
જેના ઉ઩ય આં શઝયત (વ.અ.લ.)ની નબુવ્લત
઩ુયી અને વાં઩ ૂણુ થલાનો આધાય યશેરો શતો.
અભે આગ઱ની ચચાુભાાં એ લાત વાભફત કયી

ચ ૂકમા છીએ કે આમએ ફલ્રીગ શજ્જજત ુર
શલદાઅ ઩છી ભકકા અને ભદીનાની લચ્ચે
ગદીયે ખુભ નાભની જગ્મા ઩ય નાઝીર થઇ
શતી. આ ફયલામતને ૧૨૦ વશાફીઓએ નોંધી
છે . એટલુાં જ નશી એશરે સુન્નતના ૩૬૦
આરીભોએ તેભની ફકતાફોભાાં રખી છે . જો આ
આમત અર મવ્ભ અકરભતો રકુભ (આમએ
ફલ્રીગ)ની ઩શેરા નાઝીર થઇ ચ ૂકી શતી તો
઩છી દીન કે લી યીતે વાં઩ ૂણુ થઇ ગમો શતો
જમાયે કે દીનના એક અશત ભશત્લના હુકભની
તફરીગ થલાની ફાકી શતી. જો આ ફધી
લાત અયપશના ભેદાનભાાં થઇ ચ ૂકી શોત, દીન
઩ણ વાં઩ ૂણુ થઇ ગમો શતો, તો ઩છી એક
વપ્તાશ ઩છી જમાયે આં શઝયત (વ.અ.લ.)
શજભાાંથી ઩ાછા પયી યહ્યા શતા ત્માયે ખુદાએ
એક અશત ભશત્લના હક
ુ ભની તફરીગ કયલાનો
હુકભ ળા ભાટે આપ્મો ? આ શકીકતની
વત્મતાનો શનણુમ અક્કર ઘયાલતા રોકો રઇ

ળકે છે .
ત્રીજી લાત એ કે કોઈ આં શઝયત (વ.અ.લ.)ના

એ ખુત્ફાનો ઉંડાણ઩ ૂલુક અભ્માવ કયે , જે આ઩
(વ.અ.લ.)એ અયપશના ફદલવે આપ્મો શતો. તો
અભ્માવ કયનાયા ભાટે એ લાત સ્઩ષ્ટ થઇ જળે
કે એ ખુત્ફાભાાં કોઈ નલી કે ભશત્લની લાત
ફમાન થઇ નથી. જેને અશત અગત્મની અથલા
ળયીમતનો બાગ ગણી ળકામ અને જે લાત
ફમાન થમા ઩છી ખુદાએ દીનને વાં઩ ૂણુ કયી
દીધો શોમ.
એ ખુત્ફાભાાં તો આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ એજ

લાતને માદ દે લયાલી છે જેની તબ્રીગ તેઓ
શઝયત (વ.અ.લ.) તેભની જીંદગી દયશભમાન
ઘણી લખત કયી ચ ૂકમા શતા અને કુયઆને
ભજીદભાાં ઩ણ તેનો ઉલ્રેખ થઇ ચ ૂકમો શતો.
એજ લાતોને અયપશના ફદલવે માદ
દે લયાલલાભાાં આલી શતી.
ૂ ો વાયાાંળ યજુ કયીએ છીએ
અશીં એ ખુત્ફાનો ટાંક
:
ખુદાલાંદે આરભે જેલી યીતે આ ભફશના અને આ

ફદલવને હુયભતનો ભફશનો ગણાલેર છે . તેલી
યીતે તભાફૃ ખ ૂન અને તભાયો ભાર તભાયા ઩ય
શયાભ કયી દીધા છે .
અલ્રાશથી ડયો, અને રોકોની લસ્ત ુઓભાાં

ખમાનત ન કયો, અને જભીન ઉ઩ય પવાદ
પેરાલનાયાઓ જેવુાં જીલન ન શલતાલો. જેની
઩ાવે કોઈની અભાનત શોમ તે તેને ઩ાછી દે .
ઇસ્રાભભાાં તભાભ રોકો વયખા છે . તકલા

શવલામની ફાફતભાાં કોઈ અયફીને અજભી ઩ય
પઝીરત આ઩લાભાાં આલી નથી.
જાશેરીમતના જભાનાની કોઈના ખ ૂનની
જલાફદાયી કોઈ ઩ય ફાકી યશેતી શોમ તો, તેને
હુ ાં ભાપ કફૃાં છાં. જે વ્માજ જાશેરીમતના
જભાનાભાાં શત ુાં તેને હુ ાં ભાયા ઩ગ નીચે કચડી
નાખુાં છાં.
અમ રોકો ! ભ ૂરી જવુાં એ કુફ્રના લધાયાનુ ાં

઩ફયણાભ છે . ખુદાલાંદે આરભે આ જભાનાને
જેલી યીતે ઩ૈદા કમો તેલી જ યીતે ફાકી છે .
ખુદાલાંદે આરભે ફાય ભફશના નકકી કમાુ છે ,

અને ઩ોતાની ફકતાફભાાં તેભાાંથી ચાય ભફશનાને
હુયભતલા઱ા ભફશના ગણાવ્મા છે .
હુ ાં તભોને સ્ત્રીઓ શલળે નેકી કયલાની લવીય્મત

કફૃ છાં. આ સ્ત્રીઓ તભાયી ઩ાવે અલ્રાશની
અભાનતો છે , અને અલ્રાશની ફકતાફે તેને
તભાયા ભાટે શરાર ગણાલેર છે .
હુ ાં લવીય્મત કફૃાં છાં કે તભે જેના ભાભરક શો,
તેને ખાલા ભાટે એ આ઩ો કે જે તભે ખાતા શો,
અને ઩શેયલા ભાટે એ જ આ઩ો કે જે તભે
઩શેયતા શો,
ફેળક, મુવરભાન એકફીજાના બાઈ છે . જે ન

તો એકફીજાને દગો દે છે , અને ન તો તેની
વાથે ખમાનત કયે છે . ન તો તેની ગીફત કયે
છે . ન તો તેન ુ ાં ખ ૂન કે તેનો ભાર તેના ભાટે
મુફાશ શોમ છે .
આજના ફદલવે ળમતાન તભાયો ભાઅબુદ

ફનલાથી શનયાળ થઇ ગમો. તેભ છતાાં, તભાયા
એલા કામો કે જેને તભે શકીય વભજો છો તેના
થકી તભાયી ળમતાનની ઈતાઅત ળફૃ છે .
અલ્રાશની નજયોભાાં વૌથી લધાયે દુશ્ભન એ છે

કે જે તેની વાથે ન રડનાયને કત્ર કયે . તેને ન
ભાયનાયને ભાયે . જેણે ઩ોતાના ભૌરાની
નેઅભતોનો ઇન્કાય કમો તે એ ફાફતોનો ઩ણ
ઇન્કાય કયનાયો છે . જે ઩ોતાના શ઩તા વાથે
વાંફશાં ધત કયે . તેના ઩ય અલ્રાશ અને તેના
ભરાએક ફધાની રાઅનત છે .
ભને હુકભ આ઩લાભાાં આવ્મો છે કે હુ ાં એલા

રોકોનો વાભનો કયીળ એટરી શદ સુધી કે
તેઓના મુખભાાંથી “રાએરાશ ઈલ્રલ્રાશ” અને
હુ ાં તેભનો યસ ૂર છાં. તેવ ુાં જાયી કયે , અને જમાયે
તેઓ ઩ોતાની જીબથી એ કરાભ જાયી કયે છે .
ત્માયે તેઓને એ શક અને ફશવાફ, જે ખુદા
તયપથી તેભના ઩ય પઝુ છે તે શવલામ તેભનો
ભાર અને ભાયા તયપથી સુયભક્ષત છે .
ભાયા ઩છી તભે કાપીયો તયપ લરણ નશી

કયતા, તેઓ ગુભયાશ છે અને એકફીજાની
ગયદનો ઩ય અશધકાય જભાલી યહ્યા છે .
શજ્જજત ુર શલદાઅના વભમે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ

(વ.અ.લ.)એ જે ખુત્ફો ઈયળાદ પયભાવ્મો તેને
ભોઅતફય સ્ત્રોતથી એકઠો કયલાભાાં આલેર છે ,
અને જે શદીવ આં શઝયત (વ.અ.લ.)ના
શલારાને એકઠા કમાુ છે . તેઓએ એ ખુત્ફાને
઩ણ અશનલામુ ઩ણે નોંધમો છે . શુ ાં આ ખુત્ફાભાાં
વશાફીઓ ભાટે કોઈ નલી લાત નજયે ઩ડે છે
ખયી ? શયગીઝ નશી ફલ્કે આં શઝયત
(વ.અ.લ.)એ જે કાાંઈ લાત આ ખુત્ફાભાાં ફમાન
કયી છે તે “તઝક્કુય” તયીકે માદ દે લયાલલા
ભાટે કયી છે . એ લાતોનો ઉલ્રેખ કુયઆને
ભજીદભાાં અગાઉ ઩ણ થઇ ચ ૂકમો શતો. અને
આં શઝયત (વ.અ.લ.)ની ઉ઩ય ઩ણ કુયઆને
જો નાનાભાાં નાની અને ભોટાભાાં ભોટી
ફાફતની કયી શતી કે આટરી ભોટી વાંખ્માભાાં
મુવરભાનો કમાયે મ એકઠા થમા ન શતા.
તેભજ આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ શજ ભાટે
યલાના થલા ઩શેરા એ શજ્જજભાાં આં શઝયત
(વ.અ.લ.)એ તેભની અગાઉની લવીય્મતોનુ ાં
઩ુનયાલતુન કયવુાં જાણે કે તેઓ ઩ય લાજીફ
શત.ુાં તે લખતે આ઩ એ ઇકભાલુદ્દીન, નેઅભતો
઩ુયી થલા ખુદાની ખુળનીદી નાઝીર ભાટે
થલાનુ ાં કોઈ કાયણ નથી.
જો આ઩ણે આ આમતને શઝયત અભીફૃર

ભોઅભેનીન અરી (અ.વ.)ની ભખરાપતના
એરાન ઩છી નાઝીર થઇ શોલાનુ ાં સ્લીકાયીએ
તો ઩છી તે આમતના અથુભાાં ળાંકા યશેતી નથી.
અને ન તો એ ફનાલની વાંગતતાભાાં કોઈ પકુ
નજયે ઩ડે છે . કેભ કે નફી (વ.અ.લ.) દ્વાયા
ખરીપા અને જાનળીનની શનભણુકાં એ
અગત્મનો હુકભ શતો કે જેના ઩ય ખુદાએ
઩ોતાના દીનને વાં઩ ૂણુ કયી દીધો. ખુદા ભાટે એ
લાત ળકમ ન શતી કે નફી (વ.અ.લ.) ઩છી
઩ોતાના ફાંદાઓને શાદી અને યશફય લગયનો
છોડી દે , અને ન તો નફી (વ.અ.લ.) ભાટે એ
મોગ્મ શત ુાં કે તેઓ ઩ોતાના ખરીપા મુકયુ ય
કમાુ લગય આ પાની દુશનમાને છોડી ળયીમતને
પ્રફાંધ કયનાય કુળ઱ વ્મસ્તત લગયની છોડી
જામ. એક ળશેયના વાંચારનની જલાફદાયી
વાંબા઱નાય ઩ોતાના ળશેયને કોઈ વાંચારક કે
વ્મલસ્થા઩ક લગય છોડીને જતો નથી. તો ઩છી
આ઩ણે એ લાતને કઈ યીતે ભાની ળકીએ કે આં
શઝયત (વ.અ.લ.) ઩ોતાના યપીકે - શકીકી
઩ાવે જતી લખતે ઩ોતાની ઉમ્ભતને વય઩યસ્ત

અને યાશનુભા લગય છોડીને જામ ?!!
આ઩ણા જભાનાના નાસ્સ્તકો ઩ણ એ કામદો

સ્લીકાયે છે કે : તેઓ ઩ોતાના નેતા અને
ખરીપાની શનભણુકાં કયલાભાાં જલ્દી કયે છે .
એટલુાં જ નશી ઩ોતાના જીલન દયશભમાન જ
઩ોતાના ખરીપા નક્કી કયી નાખે છે . તેભજ
રોકોને તેભ કયલાની વત્તા આ઩ે છે . જેથી રોકો
એક ફદલવ ઩ણ શાકીભ કે વત્તાધીળ લગયના
ન યશે.
દીને - ઇસ્રાભ કે જે તભાભ ભઝશફોભાાં વૌથી

શ્રેષ્ઠ છે . ઇસ્રાભ ઩ય તભાભ ળયીઅતો વાં઩ ૂણુ
થઇ છે . આ ભઝશફ વૌથી ઉચ્ચ કક્ષાનો અને
સુદય
ાં છે . ભઝશફે વૌથી લધાયે પ્રગતી કયી છે .
તેથી એ લાત કેભ ળકમ શતી કે ખુદાએ આ
ભઝશફની અઝભતને કુયઆનભાાં આ યીતે
ફમાન પયભાલી છે :-
ફેળક આ કુયઆન તે ભાગુ દે ખાડે છે કે જે

વૌથી વીધો છે અને તે ભોઅભીનોને કે જેઓ
નેકીઓ કયતા યશે છે આ ખુળખફય વાંબ઱ાલે
છે કે તેભના ભાટે ઘણો ભોટો ફદરો છે .
(સ ૂ.ફની ઇવયાઇર-૧૭, આમત નાં.૯)
઩મગાંફયે ઇસ્રાભ (વ.અ.લ.) ઇસ્રાભ ધભુના

કોઈ વાંયક્ષકની શનભણુકાં ન કયે ?
તો ઩છી એ લાત કેભ ળક્ય ન શતી કે ખરીપા

અને જાનળીન નીભલાના ભશત્લના કાભને
દીનભાાં ળાશભર કયલાભાાં ન આલે. એટલુાં જ
નશી ઩ણ ઈસ્રાભને વાંયક્ષક લગય છોડી
દે લાભાાં આલે.
અને અગાઉની ચચાુભાાં ઩ણ એ કશી ચ ૂકમા

છીએ કે આમળા ઇબ્ને ઉભય અને તેની ઩શેરા
અબુફક્ર અને ઉભય એભ ભાનતા શતા કે
ખરીપાની ચુટણી
ાં જફૃયી છે અને જો ખરીપાની
શનભણુકાં નશી કયલાભાાં આલે તો ફપત્નો ઉબો
થઇ જળે. એ યીતે આલનાયા દયે ક ખરીપા
(એટરે કે ઩શેરા, ફીજા અને ત્રીજા)એ એભ જ
કયુુ શત.ુાં એટરે કે ઩ોતાના ઩છી કોઈને ખરીપા
ફનાવ્મા શતા ? તો ઩છી ખુદા અને તેના
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની એ ફશતભતની લાત
કેભ છ઩ી યશી શોમ ?
શકીકત એ છે કે , જમાયે શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.) શજ્જજત ુર શલદાઅથી પાફયગ થઈને
ભદીન - એ - મુનવ્લયા તળયીપ રાલી યહ્યા
શતા ત્માયે ભાગુભાાં જીબ્રઈર ખુદાલાંદે આરભનો
આ હક
ુ ભ રઈને નાઝીર થમા :-
“મા - અય્મોશય - યસ ૂરો ફલ્રીગ - ભા ઉન્ઝેર

- એરમક - ભીય - યબ્ફીક - લ - ઇન - રભ
- તપઅર - પભા - તપઅર - પભા - ફલ્રીગ
- યે વારતહુ - લલ્રાશો - મઅવેભોક -
ભેનન્નાવ”
અમ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩શોંચાડી ધમો.
આભ, શલરામત અને ઈભાભત એ અકરભાંદોની

નજયોભાાં દીનનો એક જફૃયી હુકભ છે - જે
હુકભ ઩છી દીન વાં઩ ૂણુ થમો. કેટરીક
ફયલામતોથી એ લાત જાણલા ભ઱ે છે કે : નફી
(વ.અ.લ.) આ ઩મગાભ ઩શોંચાડલા ફાફતભાાં
કાંઈક ડય અનુબલતા શતા કે કમાાંક વશાફીઓ
ભાયી લાતોને જૂઠરાલી ન નાખે. શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)નુ ાં કથન છે કે :-
“ભને જીબ્રઈર ભાયપતે એ હુકભથી લાકેપ

કયલાભાાં આવ્મો કે હુ ાં અશીં યોકાઈ જાઉં, અને
તભાભ કા઱ા અને ગોયા રોકોને એ લાત કશો કે
ભાયો લવી ભાયો ખરીપા અરી ઇબ્ને અબુ
તાભરફ છે . ભેં જીબ્રઈરને વલાર કમો કે
ખુદાલાંદે આરભની ફાયગાશભાાં ભાયી આ લાત
઩શોંચાડી દો કે ભાયા ઇલ્ભ મુજફ મુત્તકી રોકો
ઓછા છે અને યાં જાડનાય રોકો લધાયે છે .
શઝયત અરી (અ.વ.)ની ભખરાપત અને
ઈભાભતનુ ાં એરાન ભાયા ભાટે ટીકાનુ ાં કાયણ
ફનળે. એ મુશ્કેરીઓનો ભાયે વાભનો કયલો
઩ડળે. એટરે સુધી કે ભાયા કાનો લડે એ
વાાંબ઱વુાં ઩ડળે.
જો કે હુ ાં ઈચ્છાં તો તેની ઓ઱ખ કયાલી ળકુ છાં

઩યાં ત ુ તેની ઩યદા઩ોળીને જ ઩વાંદ કફૃાં છાં તેથી
એ રોકો ! ખુદાલાંદે આરભે તભાયા લરી અને
ઈભાભ મુકયુ ય કયી દીધા છે . દયે ક ઉ઩ય તેની
ઈતાઅત કયલી લાજીફ કયી દે લાભાાં આલી છે .
(દુયે ભન્સુય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૨૯૮) જમાયે
ખુદાલાંદે આરભે આ આમત નાઝીર પયભાલી
કે “લલ્રાશો મઅવેભોક ભેનન્નાવ” ત્માયે આ઩
(વ.અ.લ.) કોઈ઩ણ પ્રકાયના શલરાંફ કમાુ
લગય અલ્રાશના હુકભનુ ાં ઩ારન કયલાભાાં
ભશ્ગુર થઇ ગમા અને શઝયત અરી (અ.વ.)ને
઩ોતાના ખરીપા મુકયુ ય કમાુ તેભજ
વશાફીઓને એ લાતનો હક
ુ ભ આપ્મો કે શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ભખદભતભાાં જઈ મુફાયકફાદી
઩ેળ કયે .
ત્માય઩છી આ આમત નાઝીર થઇ “અર મવ્ભ

અકભલ્તો”
અભે એ લાત જાણીએ છીએ કે કેટરાક અશરે

સુન્નત લર જભાઅતના આરીભોએ આમએ
ફલ્રીગ શઝયત અરી (અ.વ.)ની ઈભાભત
શલળે નાઝીર થઇ શોલાની લાતને સ્લીકાયી
છે . જેભકે:- ઇબ્ને ભયદુલીમશ અને ઇબ્ને
ભવઉદે ફયલામત કયી છે :-
“અભે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં

આમએ ફલ્રીગને આ યીતે ઩ડતા શતા : મા -
અય્મોશય - યસ ૂરો - ફલ્રીગ ભા ઉન્ઝેર -
એરમક - ભીયયબ્ફીક ઈન્ન અરીય્મત ભલરર
મુઅભેનીન લઈનરભ તપઅર પભા ફલ્રીગ
યે વારતહુ - લલ્રાશો - મઅવેભોક - ભેન્નનાવ”
(તપવીયે પત્હુર પદીફૃ શુકાની બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૫૭, દુયે ભન્સુય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૨૯૮)
઩યાં ત ુ જમાયે શળમાઓની એ ફયલામતોનો

અભ્માવ કયીએ છીએ - જે અઈમ્ભએ તાશેયીન
(અ.મુ.વ.)થી ભનકુર છે ત્માયે એ લાત સ્઩ષ્ટ
થઇ જામ છે કે ખુદાલાંદે આરભે દીને - ઇસ્રાભ
વાં઩ ૂણુ થલાની વનદ, શઝયત અરી (અ.વ.)ની
શલરામતની જાશેયાત ઩છી કયી. આ જ
કાયણવય શળમાઓ ઈભાભતને ઉસુરે દીનનો
એક બાગ ભાને છે .
ખુદાલાંદે આરભે શઝયત અરી (અ.વ.)ની

ઈભાભત ઩ય ઩ોતાની નેઅભતોને મુવરભાનો
ભાટે વાં઩ ૂણુ કયી. તેન ુ ાં કાયણ એ શત ુાં કે
મુવરભાનો જાનલયોની ભાપક આઝાદ ઘેટાાં
ફકયાાંની જેભ લેય - શલખેય ન થઇ જામ જેનો
કોઈ યખેલા઱ ન શોમ. જે રોકોનો કોઈ યક્ષક કે
ભાગુદળુક ન શોમ. તેઓ ખ્લાશીળાતભાાં
પવાઈને ફપત્ના, પવાદ, શલખલાદ અને કુવ઩
ાં નો
બોગ ફની જામ છે .
ખુદાલાંદે આરભે દીને ઈસ્રાભને ઩ોતાના

ફાંદાઓ ભાટે ઩વાંદ કમો અને તેના યક્ષક અને
વાંબા઱ રેનાયની ઩વાંદગી ઩ોતે કયી. તેને
તભાભ પ્રકાયની અ઩શલત્રતાથી યક્ષણભાાં
યાખ્મા. તેને હુકુભત આ઩ી. તેને ફકતાફના
ઇલ્ભના લાયવ ફનાવ્મા જેથી તેને શઝયત
ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ના લવી અને ખરીપા
ફનાલી ળકે.
આથી મુવરભાનો ભાટે લાજીફ છે કે ખુદાના

ભાનલાંતા ફાંદાઓની ઈભાભતને એલી યીતે
યાજી ખુળીથી સ્લીકાયી રે જે યીતે સ્લીકાયલાનો
શક છે . કેભ કે ઇસ્રાભનો અથુ જ “ખુદાના
હુકભની વાભે વય ઝુકાલી દે વ”ુાં તેલો થામ છે .
આ શલળે કુયઆને ભજીદ ઈયળાદ પયભાલે છે કે
:-
અને તાયો ઩યલયફદગાય જે કાાંઈ ચાશે છે

ઉત્઩ન્ન કયે છે , અને જેને ચાશે છે તેને ચુટી
ાં કાઢે
છે તેભને તે અશધકાય નથી, તેભનાથી અલ્રાશ
઩ાક અને ચઢીમાતો છે .
અને (અમ યસ ૂર !) તાયો ઩યલયદીગાય તે

લસ્ત ુઓને જાણે છે કે જે તેભના અંત:કયણો
વાંતાડી યાખે છે , અને તેભને ઩ણ કે જેને તેઓ
જાશેય કયે છે .
અને એ જ અલ્રાશ છે કે જેના શવલામ અન્મ

કોઈ ભાઅબુદ નથી, આરોક અને ઩યરોકભાાં
દયે ક પ્રકાયના ગુણગાન તેના જ ભાટે રામક
છે , અને તેને જ દયે ક આજ્ઞા કયલાનો અશધકાય
છે , અને તભો વલેન ુ ાં ઩ાછાં પયવુાં ઩ણ તેની જ
તયપ થળે. (સ ૂ.કવવ-૨૮, આમત નાં.૬૮/૭૦)
અને આ વભગ્ર ચચાુન ુ ાં તાયણ અને વાયાાંળ એ

છે કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ ગદીયના
ફદલવે ઇદનો ફદલવ ગણાવ્મો છે જે ફદલવે
આ઩ (વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.)ને
઩ોતાના ખરીપા અને જાનળીન મુકયુ ય કમાુ
શતા અને શઝયત અરી (અ.વ.)ની ભખરાપત
઩છી જ આ આમત “અર - મવ્ભ - અકભલ્તો
- રકુભ - ફદન કુભ” નાઝીર થઇ શતી. એ
ફદલવે આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ આ દુઆ ઩ડી
શતી.
તભાભ શમ્દ અને લખાણ એ ખુદા ભાટે છે કે

જેણે દીનને અને ઩ોતાની નેઅભતોને વાં઩ ૂણુ
કયી, અને ભાયો યફ ભાયી ફયવારત અને ભાયા
઩છી ભાયી ઈભાભત ઩ય યાજી થઇ ગમો.
ત્માય઩છી આં શઝયત (વ.અ.લ.) એક ખૈભાભાાં

તળયીપ રઇ ગમા અને શઝયત અરી
(અ.વ.)ને ઩ોતાની ઩ાવે ફેવાડમા અને શાજય
યશેરા વમ ૂશના રોકોને હુકભ આપ્મો કે શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ભખદભતભાાં મુફાયકફાદી અને
અભબનાંદન ઩ાઠલો. એ રોકોના વમ ૂશભાાં
઩મગાંફય (વ.અ.લ.)ની ઩ત્નીઓ, ઉમ્ભશાત ુર
ભોઅભેનીન ઩ણ ળાભેર શતી. શઝયત
ુ ા
યસ ૂરેખદ (વ.અ.લ.)ના પયભાન મુજફ
રોકોના વમ ૂશ એક ઩છી એક શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ભખદભતભાાં આલતા શતા. અને
મુફાયકફાદી ઩ેળ કયીને ઩ાછા જતા શતા.
એ લાત છ઩ી નથી કે એ મુફાયકફાદી

આ઩નાયાઓભાાં અબુફક્ર અને ઉભય ઩ણ
ળાશભર શતા. તેઓ ફાંનેએ શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ભખદભતભાાં આભ કશેતા કશેતા
આવ્મા શતા.
“ફખ્ખીન ફખ્ખીન રક મબ્ન અફી તાભરફ”

મુફાયક થામ ! મુફાયક થામ ! એ પયઝાંદે અબુ
તાભરફ આ઩ અભાયા અને તભાભ ભોઅભીન
અને ભોઅભેનાતના ભૌરા ફની ગમા. (ઈભાભ
અરી શાભીદ ગઝારીએ ઩ોતાની ફકતાફ
વીયફૃર આરભીન, ઩ેજ નાં.૬, ભસ્નદે એશભદે
શમ્ફર બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૨૮૧, તપવીયે તફયી,
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૪૨૮, આ ઉ઩યાાંત ફમશકી,
વોઅરફી, દાફૃર કુતની પખ્રે યાઝી લગેયેએ
઩ણ રખેર છે .)
એ લખતે ળામયે - ફયવારત શસ્વાન ભફન

વાભફત અન્વાયીએ આં શઝયત (વ.અ.લ.)ને
અત્માંત ખુળીની શારતભાાં જોમા ત્માયે ફાયગાશે
યીવારતભાાં અઝુ કયી : મા યસ ૂરલ્રાશ ! શુ ાં હુ ાં
આ મુફાયક અને નેક પ્રવાંગને અનુફૃ઩
અળઆય શદીમા ફૃ઩ે ઩ેળ કફૃાં ?
આ઩ (વ.અ.લ.)એ ઈજાઝત આ઩ી. અમ
શેવાન તભે જીબ લડે અભાયી ભદદ કયી છે ,
ફૃહુર કુદુવ તભાયી ભદદ કયે .
ત્માય઩છી શેવાને કેટરાક ળેઅય ઩ડમા. અશીં

અભે તેને રાંફાણ થઇ જલાના કાયણે યજુ
કયતા નથી. આ શલ઴મનો ળોખ ધયાલતા
ભફયાદયો આ઩નો કવીદો તલાયીખની
ફકતાફોભાાંથી લાાંચી ળકે છે . (શાપીઝ અબુ
નઈભ ઇસ્પશાનીએ “ભનાઝીર ભેનર કુયઆન
એરા અરી” ભાાં અર ખ્લાયઝભી ભારેકીએ
“ભનાકીફ” ભાાં ઩ેજ નાં.૮૦, ઩ય કનજી ળાપઈએ
“ફકપામત ુરતારીફ” ભાાં જરારીદ્દીન શવયુતીએ
“અર અસ્દશાઅ - પી” ભાાં કદશ ળોઅય ભેનર
અળઆયભાાં નોંધેર છે . શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી કુયૈળે શઝયત અરી
(અ.વ.)ના શકથી આંખો ફાંધ કયી દીધી અને
તેભની ભખરાપત અને વયદાયીથી એભ કશીને
ઇન્કાય કયી દીધો કે નબુવ્લત અને ઈભાભત
(ફાંને) ફની શાળભના ખાનદાનભાાં એકઠી ન
થલી જોઈએ. આલી લાતોથી તેઓ ઩ોતાની
કૌભને જેભ અને જમાાં ચાહ્ુાં ત્માાં શાાંકીને રઇ
ગમા. એક પ્રવાંગે ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફે, ઇબ્ને
અબ્ફાવથી લાતચીત દયશભમાન એલાજ ળબ્દો
વ્મકત કમાુ શતા. કુયૈળ રોકોની આ ફકન્નાખોયી
લાદશલલાદ અને શલખલાદની તાંગ સ્સ્થશત ઩છી
કોઈનાભાાં એ તાકાત કે ફશિંભત યશી ન શતી કે
તેઓ ઈદે ગદીય ભનાલે. અરફત્ત, નફીએ
અકયભ (વ.અ.લ.)એ ફદલવને ઇદનો ફદલવ
ગણાવ્મો છે , અને ગદીયના ફદલવે જ શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ભખરાપતનુ ાં રોકોના વમુશભાાં

એરાન કયુુ અને શઝયત અરી (અ.વ.)ના
અભીય શોલા ફાફતની નસ્વ કામભ કયી શતી.
ૂ ાગા઱ાના વભમભાાં આ
રોકોએ ફહુ જ ટાંક
તભાભ ફાફતોને ઩ોતાના ફદભાગભાાંથી કાઢીને
પેંકી દીધી અને શજુ ફે ભફશના ઩વાય થમા ન
ુ ા (વ.અ.લ.)એ શઝયત
શતા કે શઝયત યસ ૂરેખદ
અરી (અ.વ.)ને ગદીયના ભેદાનભાાં ઩ોતાના
ખરીપા ફનાવ્મા શતા. જો થોડા ભફશના ઩વાય
થઇ જલા ઩છી રોકોની આલી શારત શોમ તો
લ઴ોનો વભમગા઱ો લીતી જલા ઩છી રોકોને
ગદીયનો ફદલવ કેલી યીતે માદ યશી ળકે ?
અરફત્ત આ ઇદનો વાંફધ
ાં નવે ભખરાપત વાથે
શતો. ઩યાં ત ુ જમાયે નસ્વ જ નષ્ટ થઇ ગઈ અને
તેન ુ ાં કાયણ ફાકી ન યહ્ુાં તો ઈદ કેલી યીતે
ફાકી યશી ળકે ? ઩છી જમાયે લ઴ોના લ઴ો
લીતી જલા ઩છી શકકદાયને તેનો શક ઩શોંચ્મો
અને ભખરાપતની રગાભ શઝયત અરી
(અ.વ.)ના શાથોભાાં આલી ત્માયે આ઩
(વ.અ.લ.)એ ઈદે ગદીય કે જેને દપનાલી
દે લાભાાં આલી શતી તેને નલજીલન આપ્યુ.ાં એક
ફદલવ યાશફાશોના ભકાભ ઩ય શઝયત અરી
(અ.વ.)એ વશાફીઓના વમુશને વાંફોધન
કયતા પયભાવ્યુ ાં કે આ઩ રોકોને ગદીયનો
પ્રવાંગ માદ છે ? જે રોકોને ગદીયનો પ્રવાંગ
માદ શોમ તે ઉબા થઈને ગલાશી આ઩ે ત્માયે
૩૦ વશાફીઓ ઉબા થમા. તેઓએ ગદીયના
પ્રવાંગનુ ાં લણુન કયુુ તે વશાફીઓભાાં ૧૬
વશાફીઓ ફદયી (જગે
ાં ફદ્રભાાં રડમા શતા તે)
ળાભેર શતા. (ભસ્નદે અશભદ ભફન શમ્ફર
બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૩૭૦, બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૧૯,

નીવાઈએ - ખવાએવના ઩ેજ નાં.૧૯ ઉ઩ય
કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૩૧૭, તાયીખ
ઇબ્ને કવીય બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૨૧૧, ઇબ્ને
અવીય - અવદુર ગાબ્ફશ બાગ-૨૮, ઇબ્ને
શજય અસ્કરાનીએ અવાફશ બાગ-૨, ઩ેજ
નાં.૪૦૮, વોયુતીએ જમઆ
્ ઉર જલાભેઓભાાં)
અને જે રોકો એ એભ કશીને ગલાશી આ઩લાનો
ઇન્કાય કમો શતો કે અભને કાાંઈ માદ નથી. તે
ઇન્કાય કયનાયાઓભાાં અનવ ભફન ભાભરક ઩ણ
ળાભેર શતા. જેના ભાટે શઝયત અરી
(અ.વ.)એ ફદદુઆ કયી શતી, અને આ઩
(અ.વ.)ની ફદદુઆને કાયણે તેને કોઢની
ફીભાયી થઇ શતી. આ લાત પકત અનવ -
ભફન ભાભરક ઩ુયતી ભમાુફદત નથી, ઩યાં ત ુ જે
રોકોએ ઇન્કાય કમો શતો તે ફધાને કોઢની

ફીભાયી થઇ શતી. અને તે રોકો ઩ોતાની
ફીભાયીના કાયણે એભ કશીને યડતા શતા કે
અભે શક્કને છ઩ાવ્મો જેના કાયણે એક વારેશ
ફાંદાની ફદદુઆને કાયણે અભને કોઢની
ફીભાયી થઇ. (ભજમ ૂર ઝલાએદ - અર શૈળભી
બાગ-૯, ઩ેજ નાં.૧૦૬, તાયીખ ઇબ્ને કવીય
બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૨૬, ભસ્નદ એશભદ ભફન
શમ્ફર બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૧૯, અને જમાયે
ઇન્ળાઅલ્રાશ ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) ઝુહુય
પયભાલળે ત્માયે ઈદે ગદીયને નલજીલન
આ઩ળે.
એ લાતભાાં કોઈ ળાંકા નથી કે , શળમાઓ આજ

સુધી ઈદે ગદીય ભનાલે છે , અને કમાભત સુધી
વામુફશક યીતે ઈદે ગદીય ભનાલતા યશેળ.ે
તેઓની નજયોભાાં આ જ ઈદે અકફય છે . આ
ઇદને “ઈદે અકફય” કેભ ન ભાને ?! ખુદાએ આ
જ ફદલવે ઩ોતાના દીનને વાં઩ ૂણુ કમો છે ,
આ઩ણા ઩ય તેની નેઅભતોને વાં઩ ૂણુ કયી છે .
આ઩ણા ભાટે દીને ઈસ્રાભને ઩વાંદ કયી રીધો
છે . આ કાયણોવય જ આ ફદલવ ખુદા યસ ૂર
અને તભાભ ભોઅભીનોની નજયોભાાં
અઝીમુશ્ળાન ઇદની શેશવમત ધયાલે છે .
આમએ ઇકભારના નુઝુર શલળે એશરે સુન્નત

લર જભાઅતના કેટરાક આરીભોએ અબુ
હુયૈયશથી ફયલામત કયી છે કે :-
ગદીયે ખુભભાાં શઝયત અરી (અ.વ.)નો શાથ

઩કડીને શઝયત ુ ા
યસ ૂરેખદ (વ.અ.લ.)એ
પયભાવ્યુ ાં :- “ભન - કુન્તો - ભવ્રાશો - પ -
શાઝા - અરીય્યુન - ભવ્રાશ” ત્માય઩છી
ખુદાલાંદે આરભે “અર - મવ્ભ અકભલ્તો” ની
આમત નાઝીર પયભાલી.
એ જ યીતે અબુ હય
ુ ૈ યશે ફયલામત કયી છે કે :-
જે કોઈ ૧૮ (અઢાય)ભી ભઝલ્શજ ઈદે ગદીયનો
યોઝો યાખળે તેને અલ્રાશ ફે ભફશનાના
યોઝાનો વલાફ આ઩ળે. (ઇબ્ને કવીય, અર
ફેદામશ લ નેશામશ બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૨૧૪)
૧૮ભી ભઝલ્શજ ઈદે ગદીયનો ફદલવ છે , તેની

એશભીમત શલળે અઈમ્ભએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ની ઘણી શદીવો લાયીદ થઇ છે . જે
ફધી ભોઅતફય છે .
આ ચચાુનો વાયાાંળ એ છે કે શદીવે ગદીય -

ભન - કુન્તો - ભવ્રાશો - પ શાઝા - અરીય્યુન
- ભવ્રાશ. અરાહુમ્ભ - લારે - ભન લારાશો -
લ આદે ભન - આદાશો - લનસુય - ભન નવયશ
- લખ્ઝુર ભન ખઝરશ - લઅદયશ
શક...................
જેભાાંથી વૌથી ભોઅતફય ઉ઩યની શદીવ છે .

઩યાં ત ુ લધાયે વાફૃાં એ છે કે તેને શદીવ નશી
઩યાં ત ુ ઇશતશાવનો એક ભોટો ફનાલ કશેલો
જોઈએ. આ એક ભાત્ર એલો ફનાલ છે જેની
નોંધ અને વત્મતા ભાટે ઉમ્ભતે ઇસ્રાશભમા
એકભત છે . એશરે સુન્નત લર જભાઅતના
ત્રણવો વાાંઈઠ આરીભોએ આ શદીવ નોંધી છે .
આ શલળેની લધાયે તશકીક ભાટે અલ્રાભા
ઇબ્રાશીભ અભીનીની ફકતાફ “અર ગદીય”ના
૧૧ભાાં બાગનો અભ્માવ કયલા શલનાંતી છે .
અલ્રાભાએ આ ફકતાફભાાં આ શલળેની
તશકીકનો શક અદા કયીને દૂધનુ ાં દૂધ અને
઩ાણીનુ ાં ઩ાણી જુદુાં ઩ાડી દીધુાં છે . ખુદાલાંદે
આરભ ભહુ ભને જઝાએ ખૈય આ઩ે. કેભ કે
તેઓએ એલી તશકીક યજુ કયી છે કે જેના ઩છી
ભીલ્રતે ઈસ્રાભીના ભઝશફે સુન્નત અને
શળમાભાાં કોઈ બાગરા શોલા ન જોઈએ. ઩યાં ત ુ
અપવોવની લાત છે કે એશરે સુન્નત લર
જભાઅતે કુયઆને ભજીદના સ્઩ષ્ટ હુકભ અને
શદીવે ગદીયના યાલીઓની અલગણના અને
શલયોધ કયીને ભખરાપતને શ ૂયા વાથે જોડી
દીધી. જમાયે શળમાઓએ કુયઆનના સ્઩ષ્ટ
હક
ુ ભોનુ ાં અથુઘટન કયીને શદીવે ગદીયના
યાલીઓની અલગણના તો નથી કયી ઩યાં ત ુ
તેઓ શાંભેળા અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની
઩ૈયલી કયતા યહ્યા છે , અને તેઓથી કમાયે ઩ણ
જુદા થમા નથી.
શક્ક લાત તો એ છે કે જમાયે હુ ાં કટ્ટય સુન્ની અને

એશરે સુન્નત લર જભાઅતનો વફક્રમ કામુકય
શતો તે લખતે ઩ણ ભને ત્રણ ખરીપાની
ભખરાપત શલળે વાંતો઴કાયક ફાફત જેલા ભ઱ી
ન શતી. તે રોકો ઩ાવે ખરીપાની ઩વાંદગી શલળે
કોઈ સ્઩ષ્ટ વાભફતી નથી અને ન તો તેભના
ફીજા ભઝશફી હુકભો શલળે તેઓ કોઈ સ્઩ષ્ટ
હુજ્જજત ધયાલે છે . ફલ્કે તેઓના તભાભ
કામોનો આધાય લશેભ, ગુભાન, તથા વ્મસ્તતગત
ભાન્મતા અને વ્મસ્તતગત ઈજતેશાદ ઩ય યશેરો
છે . તે રોકો ખરીપાની ઩વાંદગી ભફલ્કુર એ
યીતે કયે છે જેલી યીતે આજે આ઩ણે નેતાઓને
ાં ૂ કાઢીએ છીએ. શકીકતભાાં આ઩ણે એ લાત
ચટી
નથી જાણતા શોતા કે એ નેતાના ફદરભાાં શુ ાં
લાત છે ? તે અભાનતદાય છે કે ખમાનત
કયનાય છે ? તેનાથી અજાણ શોઇએ છીએ.
શકીકતભાાં આ઩ણે અવભફમત (તયપદાયી,

અલાતીપ - કૃ઩ાઓ) અને અનાશનમત
(ઘભાંડ)થી બયે રા છીએ. જમાયે આ઩ણને
“ખરીપા”ની ઩વાંદગી કયલાનો અશધકાય
આ઩લાભાાં આલે છે ત્માયે ઉ઩ય જણાલેરા
તત્લોનો યાં ગ જાશેય થામ છે . જે તશકીક કયલા
ભાાંગતો શોમ તેણે તશકીક કયલી જોઈએ.
ભખરાપતના પ્રશ્નના આ અશધકાય જ શ ૂયાને
વો઩લાભાાં આવ્મો શતો, અને તે ઢોર આજે ઩ણ
લગાડલાભાાં આલે છે . એ શલચાયધાયા ન તો
ભ ૂતકા઱ભાાં વપ઱ થઇ શતી, ન તો આજે વપ઱
થઇ ળકે એભ છે . કેભ કે શ ૂયાના આમોજક અને
ભખરાપતની ચ઱લ઱ના મુખ્મ પ્રણેતા અબુફક્ર
શતા. તેભને જોઈએ છીએ તો ફે લ઴ુ ઩છી તે
શ ૂયાના અભબપ્રામને વભાપ્ત કયી દે છે . શ ૂયાનો
ઢોંગ યચનાયે ખુદ ઩ોતાના ભત મુજફ ઉભય

ભફન ખત્તાફને ખરીપા ફનાલી દીધા. કેભ કે ફે
લ઴ુની હુકુભત ઩છી અબુફક્રને એ લાતનો
અંદાજ આલી ગમો કે જો હુ ાં ભખરાપતને કોઈ
લાયવદાય ફનાવ્મા લગય છોડી જઈળ તો ઘણા
ફધા રોકોના ફદરભાાં ખરીપા ફનલાની ઈચ્છા
જાગળે. અને એલો ફપત્નો પેરાળે જેનુ ાં શનલાયણ
કયવુાં મુશ્કેર થઇ ઩ડળે. (આ લાત એ લખતે
કશી ળકામ જમાયે આ઩ણને અબુફક્ર શલળે
હસ્ુ નેઝન શોમ)
શકીકત એ છે કે અબુફક્ર ઩ણ એ લાત વાયી

ાં શ ૂયા
યીતે જાણતા શતા કે ભખરાપતનો વાંફધ
વાથે નશી ઩ણ નસ્વ (કુયઆનથી સ્઩ષ્ટ
વાભફતી) વાથે છે . વકીપશની કામુલાશી
ભખરાપત ભે઱લલાની શલવભાાં કયલાભાાં આલી
શતી. વકીપશનુ ાં આમોજન કયી તેભાાં અબુફક્રની
ભખરાપતનો ઩ામો નાખનાય ઉભય ભફન
ખત્તાફે, અબુફક્રના મ ૃત્યુ ઩છી હુકુભતના
કામુલાશકોને અને લઝીયો વાભે ખુત્ફો આ઩તા
એભ કહ્ુાં કે :-
“અબુફક્રની ફૈઅત એક આકસ્સ્ભક ઘટના શતી.

જે વભજમા શલચામાુ કે ભળલેયા કમાુ લગય
ફની ગઈ શતી. ખુદાલાંદે આરભે મુવરભાનોને
તે ઘટનાના નુકવાનથી સુયભક્ષત યાખ્મા.”
(વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૬)
અમ કાળ ! તે લખતે કોઈએ ફીજા નાંફયના

ખરીપા ઉભયને ઩ ૂછયુ ાં શોત કે :- આકસ્સ્ભક યીતે
અભરભાાં આલી ગમેરી ભખરાપતને આ઩ે ળા
ભાટે અને કેલી યીતે કબ ૂર કયી રીધી ? શુ ાં
આ઩ની ભખરાપત એ જ ફૈઅતનુ ાં ઩ફયણાભ
નથી જે આકસ્સ્ભક યીતે અભરભાાં આલી ગઈ
શતી ?
અને તે ભખરાપત કેટરી ખતયનાક શતી તેનો

કોઈ અંદાજ રગાલી ળકે તેભ નથી !! એ
શકીકત છે કે ખુદાલાંદે આરભે જ તેના
નુકવાનથી રોકોને ફચાલી યાખ્મા.
ત્માય઩છી આ઩ણે ઉભય ભફન ખત્તાફને જોઈએ

છીએ કે જમાયે તેઓ જખ્ભી થમા અને તેભને
જમાયે ભયી જલાની ખાતયી થઇ ગઈ. ત્માયે
તેભણે ભખરાપતના પ્રશ્નને છ વભ્મોની ફનેરી
કભીટી શ ૂયાને શલારે કયી દીધો, અને એભ કશી
દીધુાં કે આ છ ભાણવો ખરીપાની શનભણુકાં
કયળે. જો કે તેઓ એ લાતને ખાતયી઩ ૂલુક
જાણતા શતા કે તે છ ભાણવોભાાં એક શસ્તી એ
છે કે જે ઇસ્રાભની ભાનલાંતી શસ્તી, શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના ભાનનીમ વશાફી તથા
તકલાના ઉત્તભ નમુના છે . એ લાત વાપ શતી
કે જે છ ભાણવો ભખરાપતના શોદ્દાના દાલેદાય
શતા. દયે ક ઩ોતાની પઝીરત જાશેય કયલા અને
ભખરાપતનો શોદ્દો ભે઱લી રેલા ભાટે એકફીજા
઩ય અગ્રતા ભે઱લલાની કોશળળ કયે છે . આ
ઉ઩યાાંત તે છ વ્મસ્તતઓભાાંથી ફધી વ્મસ્તતઓ
ભાઅસ ૂભ ન શતી. તેભાાં એલા ભાણવો ઩ણ
શતા જેભાાં ભાનલ સ્લબાલ મુજફના ગુનાશ
થલાની ઩ુયે઩યુ ી ળકમતા શતી. જેનાથી
ભાઅસ ૂભ શસ્તી સુયભક્ષત શોમ છે . આ ઉ઩યાાંત
આ઩ણે એ લાત ઩ણ જોઈએ છીએ કે ઉભયે
ભખરાપતનો શોદ્દો નક્કી કયલાનુ ાં કાભ એ છ
ભાણવો ઩ય આધાયીત યાખ્યુ ાં ન શત ુાં ઩ણ તેભાાં
અબ્દુય યશેભાન ભફન ઔપ ને વલુ વત્તાધીળ
અને તે કભીટીનો લડો ફનાવ્મો શતો, અને તેને

એલી સુચના આ઩ી કે જો આ છ ભાણવો લચ્ચે
શલખલાદ કે ભતબેદ ઉબા થામ તો તભાયા
રોકો ભાટે લાજીફ છે કે તભે અબ્દુય યશેભાન
ભફન ઔપનો હુકભ ભાનીને તે જેને ખરીપા
ફનાલે તેને ખરીપા તયીકે સ્લીકાયી રેજો.
ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફ ઩છી છ ભાણવોની ફનેરી

શ ૂયાએ શઝયત અરી (અ.વ.)ને કહ્ુાં : જો આ઩
અભાયી લચ્ચે ફકતાફે ખુદા શવયત ુન્નફલી
(વ.અ.લ.) અને શવયતે ળેખૈન મુજફ પેવરો
કયો, તો અભે તભને ભખરાપત આ઩ીએ.
શઝયત અરી (અ.વ.)એ પયભાવ્યુ ાં કે : “હુ ાં ભાત્ર

ફકતાબુલ્રાશ અને શવયતે નફલી (વ.અ.લ.)
઩ય અભર કયીળ. તે શવલામ નશી.” (તાયીખે
તફયી અને ઇબ્ને અવીય)
આગ઱ જણાલેરી ળયતો મુજફ શ ૂયાએ

ઉસ્ભાનને ભખરાપત આ઩ી. તેભણે એ તભાભ
ળયતો ઩ય અભર કયલાનો સ્લીકાય કમો, અને
ખરીપા ફની ગમા. રોકોએ તેભની ફૈઅત કયી
રીધી. શ ૂયાની આ ફેયાંગી - ફે ભોઢાના
કાલતયાથી શઝયત અરી (અ.વ.) ફે ખફય ન
શતા. રોકોએ ઉસ્ભાનની ફૈઅત કયી રીધી.
઩છી શઝયત અરી (અ.વ.)એ તેભના શલચાયો
આ ળબ્દોભાાં વ્મતત કમાુ :-
અમ ભાઅબુદ ! ભાયે આ રોકો વાથે શુ ાં વાંફધ

ાં
?! તેઓને વૌથી ઩શેરા ફીજાની વયખાભણીભાાં
ભાયી ઩ાત્રતા - મોગ્મતા - અને પઝીરતભાાં
કમાાં કોઈને ળાંકા શતી ? કે શલે ભનેએ રોકોભાાં
ળાશભર કયી દે લાભાાં આવ્મો છે . ભે એ તયીકો
અ઩નાવ્મો શતો કે તેઓ જમાયે જભીનની
નજદીકની વ઩ાટીએ ઉડી યહ્યા શતા, ત્માયે હુ ાં
઩ણ તેભની જેભ ઉડતો યહ્યો જમાયે તેઓ
ઉંચાઈએ જલા રાગ્મા ત્માયે ભેં ઩ણ તેભની
વાથે - વાથે ઉંચી ઉડાન કયી. તેભનાભાાંનો એક
તો દુશ્ભની અને કીનાના કાયણને રીધે ભાયાથી
પયી ગમો. ફીજો દાભાદી ના રીધે પયી ગમો,
અને કેટરીક અમોગ્મ લાતોના કાયણે તે ફાજુ
ઝુકી ગમા શતા.
આ શતા મુવરભાનોના એ ખાવ અને ખરીપાને

઩વાંદ કયનાયાઓ શલળે઴ અને ભશત્લના રોકો
!! કે જેભનાભાાં ગુનાશ, વગાલાદ, દગાખોયી,
યાગદ્વે઴, કફીરાની દુશ્ભનીનુ ાં લેય લગેયે
દુગુુણોનો દયીમો ઉબયી યહ્યો શતો. શઝયત
અરી (અ.વ.)એ તેભના ઉ઩યોકત ખુત્ફાભાાં
ફીજી કેટરીક ફાફતો પ્રત્મે ઈળાયો પયભાવ્મો
છે . જેનો અત્રે ઉલ્રેખ કયલો મોગ્મ જણાતો
નથી. આભ, જમાયે રોકોની આલી શારત થઇ
ગઈ શોમ ત્માયે તેલી દુશનમાને તો દૂયથી જ
વરાભ !
જો કે ઉસ્ભાનને ખરીપા ફનાવ્મા ઩છી અબ્દુય

યશેભાન ભફન ઔપ ઩ોતાના એ કાભ ભાટે
ળયશભિંદા થમા. અને ઉસ્ભાન ભફન અપપાન ઩ય
ક્રોશધત થઈને એલો આક્ષે઩ ઩ણ કમો કે તભે
લચનનો બાંગ કામો છે . કેભ કે ઉસ્ભાનના
જભાનાભાાં ઘણા ળયભજનક ફનાલો
ફન્મા. જેના ઩ફયણાભે ભાનનીમ વશાફીઓ
અબ્દુય યશેભાન ભફન ઔપ ઩ાવે આવ્મા અને
કહ્ુાં કે : તભે તભાયા ફનાલેરા ખરીપાની
કાભગીયી જોઈ ? એ તભાભ ફનાલની
જલાફદાયી તભાયી ઉ઩ય આલે છે . કાયણ કે
તભે ઉસ્ભાનને ખરીપા ફનાવ્મા છે .
અબ્દુય યશેભાન ભફન ઔપે કહ્ુાં : એ લાત તો હુ ાં
શલચાયી જ ળકતો ન શતો કે ઉસ્ભાન તેભના
શોદ્દાનો આલો નાજાએઝ પામદો ઉઠાલળે.
ખુદાની કવભ, હુ ાં ભયતા દભ સુધી તેની વાથે
લાત નશી કફૃાં. ઇબ્ને ઔપ ભયી ગમા, ઩ણ
ઉસ્ભાન વાથે લાત ન કયી. એટરે સુધી
ફયલામત કયલાભાાં આલી છે કે જમાયે ઇબ્ને
ઔપ ફીભાય ઩ડમા ત્માયે ઉસ્ભાન તેભના
ખફય - અંતય ઩ ૂછલા ગમા. ઇબ્ને ઔપે તેભને
જોઇને ઩ોતાનુ ાં ભોઢુાં દીલાર તયપ પેયલી
નાખ્યુ,ાં અને તેભની વાથે કોઈ પ્રકાયની
લાતચીત કયી નશી. (તાયીખે તફયી અને ઇબ્ને
અવીયે ફશ.વ. ૩૬ના ફનાલોભાાં રખેરી નોંધ,
ળશે નશજુર ફરાગાશ - ભોશાંભદ બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૮૮)

ત્માય઩છી જે ફનલાનુ ાં શત ુાં તે ફની ગયુ.ાં એક
વમ ૂશ ઉસ્ભાનની શલફૃધધ થઇ ગમો એટરે સુધી
કે તે રોકોનો શલયોધ ઩યાકાષ્ઠાએ ઩શોંચી ગમો
અને ઉમ્ભતના રોકોએ શઝયત અરી
(અ.વ.)ના ઘય ઉ઩ય ફૈઅત કયલા ભાટે
ઘવાયો કમો અને શઝયત અરી (અ.વ.)ને
઩ોતાના ખરીપા સ્લીકાયી રીધા. ઩યાં ત ુ
અપવોવ એ રોકો ઩ય છે . જેભના કાયણે
ુ ુ ભત લેયશલખેય થઇ ગઈ અને તેની
ઇસ્રાભી હક
રગાભ મુનાફપક રોકોના શાથભાાં ચારી ગઈ.
એટલુાં જ નશી ઇસ્રાભનુ ાં વ્મલસ્થાતાંત્ર ઘભાંડી
અને સ્લાથી રોકોના શાથભાાં આલી ગયુ.ાં તખ્તો
તાજ ના રારચુ રોકો ભખરાપતના શોદ્દા ઩ય
ફેવી ગમા, અને મેનકેન પ્રકાયે ભખરાપત
ભે઱લી રેલા ભાટે નેક રોકોની કત્રે આભ

ચરાલી.
઩ચ્ચીવ લ઴ુ ઩છી જમાયે ભખરાપતની રગાભ

શઝયત અરી (અ.વ.)ના શાથભાાં આલી ત્માયે
વભાજના રોકોની નજયોભાાં ખુદા અને શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના ભોટા બાગના અવર
હુકભો ફદરાઈ ચ ૂકમા શતા. રોકોની ભાનશવક
શારત એ શતી કે રોકો શઝયત અરી
(અ.વ.)ને ઩ોતાને ફપત્ના - પવાદના અપાટ
વમુદ્ર અને ઘટાટો઩ અંધાયા લચ્ચે અનુબલી
યહ્યા શતા. એજ કાયણથી શઝયત અરી
(અ.વ.)ને તેભની ભખરાપતનો વાં઩ ૂણુ વભમ
નાકેવીન, ભાયે કીન અને કાવેતીન દ્વાયા ઉબી
કયલાભાાં આલેરી રડાઈનો મુકાફરો કયલાભાાં
લીતી ગમો. આ઩ (વ.અ.લ.)ને ફપત્નો દૂય
કયલાના કાભથી એક઩઱ની ઩ણ ફૂયવદ ન
ભ઱ી. એ ગુચ
ાં લણોભાાંથી આ઩ (અ.વ.)ને
ળશાદત ઩છી જ યાશત ભ઱ી.
અત્માંત અપવોવની લાત એ છે કે ભખરાપતે

ભોશાંભદી (વ.અ.લ.) ભે઱લી રેલાની રારચ
ભોઆલીમા ઇબ્ને અબુ સુપમાન, ઉભય ભફન
આવ, મ ૂગીયશ ભફન ળોઅફશ અને ભયલાન
ભફન શકભ જેલા વશાફીઓને ઩ણ શતી.
એ લાતભાાં ળાંકા નથી કે તે રોકોના ફદરોભાાં

ભખરાપતની શલવ શતી, અને ભખરાપત
ભે઱લલા ભાટે તેભજ શ ૂયાનુ ાં આમોજન કયલા
ભાટે ઩ણ તે જ રોકો જલાફદાય છે . શ ૂયાના
રીધે જ ઉમ્ભતે ભોશાંભદી (વ.અ.લ.) ભાયધાડ
અને ખ ૂનાભયકીના અભા઩ ઊંડા વમુદ્રભાાં ડૂફી
ગઈ શતી, અને તેના જ ઩ફયણાભે શોદ્દાઓની
રગાભ નફ઱ી બુધ્ધધના ફેખફય અને ગાંદા
રોકોના શાથોભાાં આલી ગઈ. ત્માય઩છી શ ૂયાભાાં
થએરી ઩વાંદગીએ ભખરાપતના ચશેયાને
ફાદળાશનુ ાં સ્લફૃ઩ આ઩ી દીધુ.ાં ઩ફયણાભે
ભખરાપતની વત્તારારવા એના ભાભરકીના
ધોયણભાાં પેયલાઈ ગઈ. એટલુાં જ નશી
ફા઩દાદાની દીકયીઓને લાયવાભાાં જાગીય
ભ઱લા રાગી.
આભ, ચાય ખરીપાનો જભાનો જેને ભખરાપતે -

યાળેદશ અથલા “ખોરપાએ યાળેદીન” ઩ણ
કશેલામ છે . તેનો યુગ ઩ ૂયો થમો. ઩યાં ત ુ શકીકત
એ છે કે એ ચાય ખરીપાઓભાાંથી શઝયત અરી
(અ.વ.) શવલામ કોઈ એક ઩ણ “શ ૂયા” થકી
ખરીપા તયીકે શનભામા ન શતા. જો કે રોકોએ
અબુફક્રની ભખરાપતને શ ૂયા થકી વાભફત
કયલાની કોશળળ કયી શતી. ઩યાં ત ુ ઇશતશાવનુ ાં
શલશ્રે઴ણ એ લાત દળાુલે છે કે અબુફક્રની
ફૈઅત ગપરત અને નાદાનીભાાં થઇ શતી તે
ઉ઩યાાંત એ લાત ઩ણ નોંધ઩ાત્ર છે કે વકીપાભાાં
(શલયોધ ઩ક્ષે) ફની શાશળભના કફીરાભાાંથી
કોઈ ભૌજૂદ ન શત.ુાં તો ઩છી તે ખરીપાની
ચુટણી
ાં કે ઩વાંદગી કઈ યીતે ભાની ળકામ ?
ભાટે શઝયત અરી (અ.વ.) શ ૂયાભાાં ચટામે
ાં ૂ રા
અને તભાભ મુવરભાનોની યજાભાંદીથી
઩વાંદગી ઩ાભેરા ખરીપા છે . જો કે શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ફૈઅત કયલાભાાં ઩ણ કેટરાક
વશાફીઓએ ભફલ્કુર આનાકાની કયી શતી.
઩યાં ત ુ તેલા રોકો ઉ઩ય ફૈઅત કયલા ભાટે
ફ઱જફયી કયલાભાાં આલી ન શતી કે ન તો
તેભને ફૈઅત કયલાની પયજ ઩ડાઈ શતી. કે ન
તો કોઈ પ્રકાયની ધભકી અ઩ાઈ શતી કેભ કે

ખુદાની ભયજી શતી કે શઝયત અરી (અ.વ.)
નસ્વ થકી જ ઈભાભ ફને, અને તે લખતે
ઉમ્ભતે ઩ણ તેઓને જ ઈભાભ તયીકે ઩વાંદ
કમાુ શતા. અને તેથી જ શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ઈભાભત શલળે વમ્રગ ઇસ્રાભી
ઉમ્ભત એકભત છે . શઝયત અરી (અ.વ.)
શવલામ કોઈની ઩ણ ભખરાપત ુ તે
વલાુનભ
સ્લીકાયાઈ નથી.
઩યાં ત ુ અપવોવની લાત એ છે કે રોકોએ

઩ફયણાભની ઩યલા ન કયી. જો તેઓ ખુદાએ
઩વાંદ કયે રા ખરીપા શઝયત અરી (અ.વ.)ની
ભખરાપતને સ્લીકાયી રેત તો આવભાન જ નશી
જભીન ઩ણ તેભની જ શોત ! તેઓ ઩ય ખુદાની
ફયકત અને યશભત નાઝીર થતી યશેત.
દુશનમા ઩ય ઇસ્રાભની વત્તા અને ળાવન શોત !
જો રોકો ખુદાની ભયજી ઩ય અભર કયત, તો
“લ અન્તો મુર - અઅરલના - ઇન કુન્ત ુભ -
ભોઅભેનીન” (જો તભે ભોઅભીન શોત તો
વયફરાંદી તભાયા કદભ ચ ૂભત) ઩ણ આ઩ણો
ખ ૂલ્રો દુશ્ભન ઇબ્રીવ - ળૈતાન - ભરઉન એ
વયફરાંદી કમાાં ઩વાંદ કયે છે ? તે એ
વયફરાંદી વશન કયી ળક્યો નશી. તેને
ભાઅબુદની ફાયગાશભાાં અઝુ કયી કે :
તેણે અયજ કયી કે તે ભને ભ ૂરાલાભાાં નાખ્મો છે

ભાટે હુ ાં ઩ણ ખચીત જ તાયા વન્ભાગુ ઉ઩ય
તેભને (ભ ૂરાલાભાાં નાખલા) ભાટે જફૃય તાકીને
ફેવી યશીળ.
઩છી તેભની ઩ાવે ઩ાવે તેભની વાભેથી તથા

઩ીઠ ઩ાછ઱થી જભણી ફાજુથી તથા ડાફી
ફાજુથી (એભ ચાયે તયપથી) તેભને (ભ ૂરાલાભાાં
નાખલા ભાટે) અલશ્મ આલીળ, અને ત ુાં
તેઓભાાંથી ઘણાાંઓને આબાય ભાનનાયા જોળે
નશી. (સ ૂ.અઅયાપ-૭, આમત નાં.૧૬,૧૭)
આજે બુધ્ધધજીલી લગુના રોકોથી ઇસ્રાભની

શારત છ઩ી નથી. - ખાવ કયીને ત્રીજા શલશ્વની
શારત. ત્રીજા શલશ્વનુ ાં નાભ એ ભાટે આ઩લાભાાં
આવ્યુ ાં છે કે ત્માાંના રોકો શળક્ષણ, કે઱લણી,
વાંસ્કૃશત અને શલકાવના ક્ષેત્રોભાાં ઩છાત ઩ણાનો
શળકાય ફનેરા છે . આ઩ ત્રીજા શલશ્વના દે ળોને
એલી હુકુભતોની ઩ાછ઱ દોડતા જોળો કે જે
ઇસ્રાભની દુશ્ભન હુકુભત ઈવયાઈરને
ભાન્મતા આ઩ી ચ ૂકી છે . એ હુકુભત
ઈવયાઈરની ભદદ કયે છે , અને તેભના ભાટે
શભદદી વ્મકત કયે છે કે જેણે મુવરભાનોના
પ્રથભ ફકબ્રા ફમત ુર મુકદ્દવને શડ઩ કયીને
ત્માાં દે ળનુ ાં ઩ાટનગય ફનાવ્યુ ાં છે . જો આ઩
ઇસ્રાભી દે ળોના ળાવનકતાુઓ શલળે અભ્માવ
કયળો તો તભને એ લાત ઉડીને આંખે લ઱ગળે
કે એ દે ળો અભેયીકા અને યળીમા જેલી
ભશાવત્તાઓના ફગરફચ્ચા તયીકે તેભના
ઇળાયે ચારી યશી છે .
મુસ્સ્રભ કોભ પકીયી અને તાંગદસ્તીભાાં

પવાએરી છે . ભ ૂખ અને ફીભાયીને કાયણે
મુવરભાનો ભયી યહ્યા છે . ફીજી ફાજુ
યુયો઩ીમન દે ળોના ઩ા઱ે રા કુતયાઓ ભાટે ઩ણ
જુદી જુદી જાતની જુદા જુદા પ્રકાયના ગોળત
અને ભાછરીઓની લાનગીઓ અને સુશલધાઓ
કયલાભાાં આલી યશી છે . જમાયે આ ફાજુ
મુવરભાનો જલની યોટરી ઩ણ ઩ાભતા નથી.
“રા - શવ્ર - લરા - કુવ્લત - ઇલ્રા - ભફલ્રા

- શીર - અરીય્મીર અઝીભ.”
આ પકીયી, ગયીફી અને અ઩ભાન બયી

જીંદગીની આગાશી જનાફે શવદ્દીકએ તાશેયા
પાતેભા ઝશેયા વરામુલ્રાશે અરય્શાએ એ
વભમે પયભાલી શતી. જમાયે આ઩ (વ.અ.લ.)
અબુફક્ર ઉ઩ય ગુસ્વે થમા શતાાં અને અન્વાય
તથા મુશાજેયીનને વાંફોધીને ખુત્ફો આપ્મો
શતો. તે ખુત્ફાનો વાયાાંળ અભે યજુ કયીએ
છીએ.
ભાયી જાનની કવભ, ભખરાપતની ઊંટણી

ગબુલતી થઇ ગઈ છે તેને ભોશરત આ઩ો કે તે
ફચ્ચુાં જણે. ઩છી તેભાાંથી શ઱ાશ઱ ઝેય અને
ગાંદુ રોશી પ્મારાઓ બયી બયીને તેનાથી
દોશળે. ફપત્નાઓ ભાટે ફદરને વાાંત્લન આ઩ીને
તૈમાય કયી રો અને તેઝ - ધાયદાય કા઩નાયી
તરલાયો અને અન્મામી ઝારીભોની ખુળ
ખફયી જાણી રો. એલા પવાદનો ઇન્તેઝાય કયો
જે કામભી શળે અને ફધાને ર઩ેટભાાં રઇ
રેનાય શળે. જે તભાયા ભારે ગનીભતભાાં ઘટાડો
કયી નાખળે, અને તભાયા રોકોના વમુશને કત્ર
કયી નાખળે. તભાયા ઉ઩ય અપવોવ છે ! તભે
યાશે યાસ્ત ઩ય કમાાં આલી ળકો છો ? યાશે
મુસ્તકીભ તભાયી નજયોથી અદ્રશ્મ ફની ચ ૂકી
છે . અભે તભોને યાશે મુસ્તકીભ ઩ય
ફ઱જફયી઩ ૂલુક કેભ રાલીએ ?
આજે એ લાત વાભફત થઇ યશી છે . જેની

આગાશી શવદ્દીકએ તાશેયા (વ.અ.)એ પયભાલી
શતી : વાભફત કેભ ન થામ કે તેઓ (વ.અ.)
શવરશવરએ નબુવ્લત અને ફયવારતના મ ૂ઱
શતા.

પ્રકયણ : ૧૩ - ચચાા ન૊ ભશત્લન૊ મદ્દુ ૊
આ આખી ચચાુનો અને તેનો શાદુ વભાન
ભશત્લનો મુદ્દો ફાકી યશી ગમો. જે ફહુ જ
ધમાન આ઩લા જેલો મુદ્દો છે . ઘણી લખત આ
એક જ એઅતયાઝ કયલાભાાં આલે છે . એ
લખતે કે જમાયે ભજબુત દરીરો અને ઠોવ
ભજબુત દરીર યજુ થામ છે અને વાભા ઩ક્ષ
઩ાવે તેનો સ્લીકાય કયલા શવલામ ફીજો કોઈ
યસ્તો યશેતો નથી.
તે રોકો એ લાતનો સ્લીકાય કયે છે કે જમાયે

શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ ગદીયના
ભેદાનભાાં રાખો વશાફીઓની લચ્ચે શઝયત
અરી (અ.વ.)ને ઈભાભ અને ખરીપા મુકયુ ય
કમાુ શતા. તો શુ ાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
લપાત ઩છી તભાભ વશાફીઓએ શઝયત અરી
(અ.વ.)ની શલફૃધધભાાં એકભત કયી રીધો શતો
અને ફધા વશાફીઓ શઝયત અરી (અ.વ.)થી
પયી ગમા શતા ? જમાયે કે તેઓભાાં ઉમ્ભતના
અપઝર, અઅરા અને ફેશતયીન વશાફીઓ
઩ણ ભૌજૂદ શતા.
આ મુદ્દાનો ભેં ઩ણ વાભનો કમો શતો. હુ ાં તેભાાં

પવાઈ ગમો શતો. હુ ાં તો શુ ાં ભાયી જેલા ફીજા
રોકો ઩ણ આ મુદ્દાનો જલાફ આ઩લાભાાં પવાઈ
જતા શોમ છે . ઩યાં ત ુ જમાયે આ શલલાદાસ્઩દ
મુદ્દાની ચકાવણી કયલાભાાં આલી અને આ
લાતનો ઉંડો અભ્માવ કયલાભાાં આવ્મો ત્માયે
તભાભ આશ્ચમુ અને શૈયત વભાપ્ત થઇ ગઈ
કેભ કે આ વલારનુ ાં મ ૂ઱ એ ન શત ુાં જે એશરે
સુન્નત લર જભાઅત યજુ કયે છે -જો તે ઩શેરી
દ્રષ્ટીએ, જાશેયી યીતે તેભની લાત વાચી રાગે
છે . અથલા ફીજા ળબ્દોભાાં ઉ઩યછલ્રી યીતે આ
લાત વાચી ભાનલાભાાં આલે છે .
શકીકતભાાં એક રાખ વશાફીઓ શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ના હુકભનો શલયોધ કયી ળકમા નશી.
તો ઩છી શઝયત અરી (અ.વ.)ની ભખરાપત
શલળે શલયોધ કયલાભાાં તે રોકો કેલી યીતે બેગા
થઇ ગમા ? તેના કેટરાક કાયણો છે . એક લાત
તો એ કે જે ફધા વશાફીઓએ ગદીયભાાં
શઝયત અરી (અ.વ.)ની ફૈઅત કયી શતી તે
ફધા ભદીનએ મુનવ્લયાના યશેલાવીઓ ન
શતા. જમાયે કે એશરે સુન્નત લર જભાઅત
એભ ભાને છે કે ફધા રોકો વયલયે કાએનાત
(વ.અ.લ.)ની લપાત લખતે ભદીનાભાાં યશેતા
શતા. શકીકત એ છે કે આ શઝયત
(વ.અ.લ.)ની લપાત લખતે ભદીને મુનવ્લયાભાાં
લધુભાાં લધુ ચાય શજાય વશાફીઓ ભોજૂદ શતા
જેઓ ભદીનાના યશેલાવી શતા. ફલ્કે આ વાંખ્મા
એલા રોકોની છે કે જેભણે ગદીયભાાં શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ફૈઅત કયી શતી, અને તેભાાં
઩ણ ભોટી વાંખ્મા ગુરાભ, મુપરીવ અને નાદાય
રોકોની શતી. જેભકે અવશાફે સુપા - કે જેઓ
જુદા જુદા શલસ્તાયોભાાંથી આવ્મા શતા. આ યીતે
જોઈએ તો ભદીનાના લતની શોમ તેલા
રોકોની વાંખ્મા ફે શજાય સુધી ઩શોંચે છે .
આ યીતે ભદીનાભાાં, પ્રબાલળા઱ી રોકોની

વાંખ્મા લધુભાાં લધુ ફે શજાયની ભાની ળકામ છે .
આ વાંખ્મા ઩ણ જુદા જુદા કફીરાઓ, કુટુાંફો
અને વત્તાધીળોના પ્રબાલ શેઠ઱ યશેતી શતી. એ
જભાનાભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ દયે ક
કફીરાભાાં એક યઈવની શનભણુકાં કયી શતી.
એટલુાં જ નશી દયે ક ખાનદાન ઉ઩યાાંત દયે ક
વમ ૂશ ભાટે ઩ણ આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ એક
યઈવ નક્કી કમો શતો. જે આ઩ (વ.અ.લ.)ની
ભખદભતભાાં ઇસ્રાભનો સ્લીકાય કયલા ભાટે
શાજય થતો શતો.
કફીરા અને કુટુાંફોભાાં વયદાયને ઇસ્રાભની

઩યીબા઴ાભાાં એશરે શર - લ - અકદ (એટરે કે
જટીર વભસ્માઓનો ઉકેર રાલનાયા) કશેલાભાાં
આલે છે , અને ઩છી જમાયે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી મોજલાભાાં આલેરી
વકીપશની ભજરીવ જોઈએ છીએ ત્માયે તેભાાં
અબુફક્રની ફૈઅત કયનાયાઓની વાંખ્મા ગણતા
એક વો સુધી ઩શોંચીને અટકી જામ છે . કાયણકે
તે ભજરીવભાાં તભાભ અન્વાય ભદીનાના
યશેલાવી શોલા છતાાં ળયીક ન થમા શતા. ફલ્કે
અન્વાયભાાંથી જેઓ ખાનદાનના યઈવ શતા
તેઓ જ ઩શોંચી ળક્ય શતા. અને ભોશાજેયીન
(જે રોકો ઩મગાંફય (વ.અ.લ.) વાથે ભક્કાથી
ફશજયત કયીને ભદીના આવ્મા શતા તેલા
રોકોને ભોશાજેયીન કશેલામ છે .) ભાાંથી પતત
ત્રણ કે ચાય રોકો શાજય શતા. તેઓ ઩ોતાની
કુયૈળીમત જાશેય કયી યહ્યા શતા. આ યીતે
વકીપશભાાં શાજય યશેરા રોકોની વાંખ્માનો
અંદાજ કાઢી ળકામ છે . આગ઱ જોઈએ તો
વકીપશ નાનુ ાં એવુાં ઘય શત.ુાં તે કોઈ કોનપયન્વ
શોર કે વબાગ ૃશ ન શત.ુાં વકીપશભાાં એક વો
ભાણવોની શાજયી શતી, તેભ ભાનવુાં એ
અશતળમોસ્તત રાગે છે . જમાયે કે વકીપશભાાં એક
રાખની વાંખ્મા શાજય શોલાનુ ાં અને તે ફધા
ાં ૂ
રોકોએ એકભતે અબુફક્રને ખરીપા તયીકે ચટી

કાઢેર શોલાનુ ાં કશેલામ છે . ઘયના ભુલા અને
ઘયના ડાકરા, જેટલુાં ધ ૂણો અને ડાકરા લગાડો
તેટરા ઓછા. કરભ, દલાત અને (બાડુતી)
રફશમા (રખનાયાઓ) શાજય જ શતા.
તભાભ વશાફીઓ ભૌજૂદ શોલાની લાત તો એક

ફાજુએ યશી ઩યાં ત ુ ભોટા બાગના વશાફીઓને
વકીપશની કામુલાશીની ખફય ઩ણ ન શતી
કાયણ કે એ જભાનાભાાં - અત્માયના જભાનાની
જેલા પ્રચાય ભાધમભ ન શતા. દા.ત. આજના
જભાનાભાાં ટેરીપોન, એવ.ટી.ડી., લતુભાન઩ત્ર,
ઈ - ભેઈર શલગેયે જેલી વગલડતા એ
જભાનાભાાં ન શતી.
જો કે કેટરાક કફીરાના વયદાયોએ અબુ

ફકયની ભખરાપતનો સ્સ્લકાય કયી રીધો શતો
઩યાં ત ુ અન્વાયભાાંથી વઅદ ભફન ઓફૈદશ - કે
જેઓ ફની ખઝયજના વયદાય શતા અને
તેભના ઩ુત્ર ઩ણ ત્માાં શાજય શતા. તેઓ આ
ફૈઅતથી યાજી શતા, અને ભોટા બાગના
મુવરભાનો તો વકીપશભાાં શાજય જ ન શતા.
કેટરાક રોકો શઝયત અરી (અ.વ.)ની વાથે
આં શઝયત (વ.અ.લ.)ને ગુસ્ર કપન આ઩લાભાાં
ભળગુર શતા. કેટરાક રોકો યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની જુદાઇભાાં ફેકયાય અને
અધુફેશોળીની શારતભાાં ઩ડેરા શતા. એલા
ગભગીન રોકો ઉ઩ય ઉભય ભફન ખત્તાફ યોફ
જભાલતા શતા અને આભ કશી યશમા શતા.
“જે રોકો એભ કશેળે કે હુઝુય (વ.અ.લ.) ભયી

ગમા છે . તેની હુ ાં ગયદન ઉડાલી દઈળ.” (વશીશ
બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૧૯૫)
કેટરાક રોકો જૈળે ઓવભશ (ઓવાભશના

રશ્કય)ભાાં ળયીક થમા શતા, અને ફાકીના રોકો
વૈનીક તયીકે આજુ ફાજુના શલસ્તાયભાાં
ગોઠલાએરા શતા.
આ ઩ફયસ્સ્થશત જોતાાં શુ ાં એભ કશી ળકાત ુાં નથી

કે જુદા જુદા કફીરા અને ખાનદાનના રોકોએ
ભખરાપતને ભે઱લી રેલા ભાટે કોશળળ નશી કયી
શોમ ? ખાવ કયીને એ વાંજોગોભાાં જમાયે આ
શોદ્દાની વાચો ભારીક શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ને કપન અને દપન આ઩લાભાાં
યોકાએરા શોલાથી ત્માાં ભૌજૂદ ન શતા. શુ ાં ત્માયે
દયે કને એ શોદ્દો ભે઱લી રેલાની આળા જાગી
નશી શોમ ? અને એ ભખરાપતનો શોદ્દો - બરે
઩છી તે એક ઩છી એક લાયા પ્રભાણે ભ઱લાનો
શોમ - એ શોદ્દો ભે઱લલાની ફધાને આળા શતી
તો ઩છી એ શોદ્દો ગવફ કયી રેલા ભાટે ચુ઩
ળા ભાટે ન યશે ? અને તે લાતનુ ાં વભથુન ળા
ભાટે ન કયે ?
ફીજી લાત એ કે ભદીનાના યશેલાવીઓ

અયફાફે શર લ અકદ કોઈ઩ણ પ્રશ્નનુ ાં
શનયાકયણ કયી રે છે . તો ઩છી ગાભડાભાાં ઩ણ
દૂયના શલસ્તાયભાાં યશેતા રોકો ભાટે તો એ
લાતની ગુજા
ાં ઈળ નથી કે તેઓ કોઈ લાતનો
શલયોધ કયે . કાયણ કે તેઓને કોઈ વભાચાય જ
ભ઱તા ન શતા કે તેભની ગેયશાજયીભાાં શુ ાં ફન્યુ ાં
શત.ુાં અને તે જભાનાભાાં પ્રચાયના તથા લાશન
વ્મલશાયના વાધનો પ્રાથશભક તફક્કાભાાં શતા.
(એક જગ્માએથી ફીજી જગ્માએ જલા ભાટે
શારના જભાનાભાાં છે તેલા વાધનો અને
વગલડ ન શતી.) તે ઉ઩યાાંત એ ભફચાયા રોકો
એભ શલચાયતા શતા કે ભદીનાભાાં યશેતા રોકો
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની વાથે જીલન
શલતાલી યહ્યા છે તેથી તેઓ અશકાભાતે લશીથી
લધાયે વાયી યીતે લાકેપ છે .
આ ઉ઩યાાંત મુખ્મ ભથકથી દૂય યશેનાયા

કફીરાઓની નજયોભાાં એ લાતનુ ાં કોઈ ભશત્લ
ન શત ુાં કે કોણ ખરીપા ફાંને છે ? અબુફક્ર
ખરીપા ફને કે શઝયત અરી (અ.વ.) ફાંને કે
ફીજો કોઈ ભાણવ ફને એ રોકોની નજયોભાાં
ફધી લાત વયખી શતી. તે રોકો ભાટે સ્થાશનક
રોકો એ લાત વભજી ળકતા શતા કે તેભના
ભાટે કોણ મોગ્મ છે અને કોણ અમોગ્મ છે . તે
રોકોને તો ભાત્ર એ લાતની ભચિંતા યશેતી કે
તેભના પ્રદે ળની હુકુભત ફાકી યશે. તેની વાભે
ફીજો કોઈ વત્તાધીળ ઉબો થઇ ન જામ. અને
આ ભવઅરાને કોઈ વભજલા ભાાંગત ુાં શોમ અને
તેના શલળે લધાયે ભાફશતી ભે઱લલા ભાાંગત ુાં
શોમ, અને તે ભાટે કોશળળ ઩ણ કયી શોમ તો એ
લાતની કોને ખફય છે કે વતાલા઱ાઓએ તેને
ચુ઩ કયી દીધા શોમ - બરે તે રારચ આ઩ીને
શોમ કે ફ઱જફયી ઩ ૂલુક શોમ.
ભાભરક ઇબ્ને નુલય

ૈ શ જેણે અબુફક્રને ઝકાતના
઩ૈવા આ઩લાનો ઇન્કાય કયી દીધો શતો. તેના
શલળે શળમાઓ જે લાત કશે છે તે વાચી શોલાની
ઘણી જ ળકમતા છે . એ લાતની શકીકત ભાત્ર
ખુદાલાંદે આરભ જાણે છે . જે રોકોએ ઝકાત
આ઩લાનો ઇન્કાય કમો શતો, તેના વાંફધ
ાં ભાાં
ઘણી ફધી શલયોધાબાવલા઱ી લાતો જોલા ભ઱ે
છે . જે લાતો વશાફીઓએ ઈશતશાવકાયો ઩ાવે
રખાલી છે . તે વાંતો઴કાયક શોઈ ળકે નશી.
ફીજી લાત એ છે કે : વકીપશની ભીટીંગ એલા

વભમે મોજલાભાાં આલી શતી કે જમાયે ભોટા
બાગના વશાફીઓ ગપરતભાાં અને ફેખફય
શતા. તે વભમે શઝયત અરી (અ.વ.) અને
અબ્ફાવ ફલ્કે તભાભ ફની શાશળભ તથા
ભીકદાદ, વરભાન, અબુઝય અને ઝુફૈય લગેયે
ુ ા (વ.અ.લ.)ના કપન અને
દપનની કાભગીયીભાાં ભળગુર શતા. વકીપશની
કામુલાશી ઩ુયી થમા ઩છી વશાફીઓ
અબુફક્રની વાથે દોડતા દોડતા ભસ્જીદભાાં
આવ્મા અને ફૈઅત ભાટે “આભ દાલત”
આ઩લાભાાં આલી. આ યીતે રોકો કાાંઈ ઩ણ
જાણ્મા કે વભજમા લગય ગાડયીમા પ્રલાશની
જેભ, એક ઩છી એક વમુશભાાં અબુફક્રની ફૈઅત
કયલા ભાટે આલલા રાગ્મા. એ વભમે શઝયત
અરી (અ.વ.) અને તેભના વાથીદાયો વયલયે

કાએનાત (વ.અ.લ.)ના કપન અને દપનની
કાભગીયીભાાંથી પાયીગ થમા ન શતા. તેઓ
તેભના બુરદ
ાં અખ્રાકને રીધે તેઓ એ કાભને
લાજીફ વભજતા શતા. તેઓ ભાટે એ લાત
ળકમ ન શતી કે ભખરાપતની શલવભાાં શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જનાઝાને ગુસ્રો કપન
આપ્મા લગય તેભજ દપન કમાુ લગય છોડી દે
અને વકીપશભાાં ઩શોંચીને ભખરાપત ભે઱લલાના
કાલાદાલાભાાં બાગ રે.
બુખાયીની ફયલામતભાાં છે કે જમાયે તે રોકો

શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના દપનની
કાભગીયીભાાંથી મુકત થમા ત્માયે ભખરાપતની
રગાભ અબુફક્રના શાથભાાં ઩શોંચી ગઈ શતી.
અને ભોટાબાગના રોકોએ અબુફક્રની ફૈઅત
કયી રીધી શતી. બુખાયીના કશેલા પ્રભાણે
કેટરાક રોકો કે જેઓ મુવરભાનોની એકતાનો
બાંગ કયલા ભાાંગતા ન શતા તેલા રોકોએ
ફૈઅત કયી ન શતી. ફૈઅત ન કયનાય રોકો
ભાટે ફપત્નો પેરાલનાય રોકોનો વાભનો કયલો
઩ણ લાજીફ શતો. બરે ઩છી તે મુકાફરો
કયલાના ઩ફયણાભે ખ ૂનાભયકી કયલી ઩ડે.
કદાચ, ઉભય ભફન ખત્તાફે વાઅદ ભફન
એફાદશને ફૈઅત કયલાનો ઇન્કાય કયલાને
રીધે આ યીતે કત્ર કયલાની ધભકી આ઩ી
શતી.
“ત્માયે ઉભય ભફન ખત્તાફે કહ્ુાં : આ ફપત્નો

પેરાલનાય રોકોને કત્ર કયી નાખો.” (વશીશ
બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૬, ઇબ્ને કતીફશની
તાયીખુર ખોરપા)
આલી યીતે ઉભય ભફન ખત્તાફે એલા રોકોના

ઘય વ઱ગાલી દે લાની ધભકી આ઩ી શતી કે જે
રોકો અબુફક્રની ભખરાપતથી યાજી ન શતા
અને તેની ફૈઅતથી દૂય યશીને શઝયત અરી
(અ.વ.)ના ઘયભાાં ઩નાશ રીધી. અબુફક્રની
ફૈઅતના ફાયાભાાં ઉભય ભફન ખત્તાફનો
વખ્તાઈબમો તયીકો શતો તેનો અંદાજ વાયી
યીતે ભે઱લી ળકીએ છીએ અથલા તો એ
઩ફયણાભ તાયલી ળકીએ કે :-
ઉભય ભફન ખત્તાફની નજયોભાાં ફૈઅતની

મોગ્મતા અને વચ્ચાઈ ભાટે રોકોના વમુશની
જફૃય નથી, ઩યાં ત ુ જો એક ભાણવ ઩ણ આગ઱
આલીને ફૈઅત કયી રે તો તે ઩ ૂયત ુાં છે અને
ફાકીના રોકો ભાટે તેન ુ ાં અનુવયણ કયવુાં
લાજીફ છે તેની વાભે ફ઱લો કયનાય લાજીબુર
કત્ર અને ઇસ્રાભના લત઱
ુ ભાાંથી ફશાય છે .
અભે અશીં અબુફક્રની ફૈઅત શલળે એશરે
સુન્નતની શદીવ યજુ કયીએ છીએ. બુખાયીએ
઩ોતાની વશીશભાાં વકીપશની કામુલાશીની ઉભય
ભફન ખત્તાફથી ફયલામત કયલાભાાં આલી છે
: વકીપશભાાં એક ખ઱બ઱ાટ ભચી ગમો શતો.
ળોયફકોય અને બુભાબુભ થઇ યશી શતી. એટરે
સુધી કે ભતબેદના કાયણે રોકોભાાં બાગરા ઩ડી
ગમા શતા. (આ ઘોંઘાટની લચ્ચે) ભેં અબુફક્રને
કહ્ુાં : શાથ રાંફાલો ! તેભણે શાથ ધયી દીધો. ભેં
અને મુશાજેયીન અને અન્વાયના રોકોએ ફૈઅત
કયી રીધી. (વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ
નાં.૨૮)
ત્માય઩છી વઅદ ભફન અફાદશ આ લાત ભાટે

ખાનદાની અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના
ફાયભાાં અભાયી વાભે ગલુ કયલા રાગ્મા. થોડી
લાય ઩છી આ ઘોંઘાટ ળભી ગમો અને કોઈએ
આલીને કહ્ુાં કે : તભે વઅદ ભફન અફાદશને
કત્ર કયી નાખ્મા ત્માયે ભેં કહ્ુાં કે : તેને ખુદાએ
કત્ર કયી નાખ્મા છે .
ઉભય ભફન ખત્તાફ કશે છે કે : ખુદાની કવભ,

અભે જે કાાંઈ કાભ કમાુ છે તેભાાં વૌથી અગત્મનુ ાં
અને ઩ામાનુ ાં કાભ અબુફક્રની ફૈઅતનુ ાં કાભ છે .
જો કે અભે એ લાતથી ડયતા શતા કે રોકો
અભાયો શલયોધ કયીને ફીજા એલા કોઈની
ફૈઅત કયી ન રે - કે જેનાથી અભે ખુળ ન
શોઈએ ! અભાયે તેના શલયોધનો વાભનો કયલો
઩ડે. જેના ઩ફયણાભે ફપત્નો પવાદ ઉબો થઇ
જામ.
ઉભયનુ ાં એ ઩ણ ભાનવુાં શત ુાં કે જો કોઈ

મુવરભાન વાથે વરાશ - ભળલેયો કમાુ લગય
કોઈની ફૈઅત કયળે તો તેની ફૈઅત વાચી
ભાનલાભાાં આલળે નશી અને ફૈઅત કયનાય
તથા જેની ફૈઅત કયલાભાાં આલી શળે તે
ફાંનેના ખ ૂનને મુફાશ ગણલાભાાં આલળે.
ઉભય ભફન ખત્તાફની નજયોભાાં ન તો શ ૂયા કોઈ

શકીકત છે અને ન તો ઩વાંદગી કે ઈખ્ખ્તમાયની
કોઈ શકીકત છે . ફલ્કે એક જ ભાણવનુ ાં ફૈઅત
કયવુાં કાપી છે , અને તે કાભ ફીજા રોકો ભાટે
હુજ્જજત છે . કદાચ એજ કાયણ શત ુાં કે ઉભય
ભફન ખત્તાફે અબુફક્રને શાથ રાંફાલલાનુ ાં કહ્ુાં
શત.ુાં ત્માયે અબુફક્રે શાથ રાંફાવ્મો શતો અને
ઉભયે ફૈઅત કયી રીધી શતી. શકીકતભાાં ઉભયે
મુવરભાનો વાથે વરાશ - ભળલેયો કમો ન
શતો. અને ન તો એ લાતની ઩યલા કયી શતી કે
મુવરભાનનો એ લાતને કબ ૂર કયળે કે નશી !
જો કે ઉભય ભફન ખત્તાફ ઩ોતે જ કશય છે કે
જમાયે ભેં ફૈઅત કયી રીધી ત્માયે ભને એ
લાતનો ડય શતો કે કમાાંક કોભ ભાયી લાતને
કબ ૂર નશી કયે અને ફીજા કોઈની ફૈઅત કયી
રેળ.ે તેનો અથુ એ થમો કે ઉભયને એ લાતનો
ડય શતો કે અન્વાયભાાંથી કેટરાક રોકો ફીજા
કોઈની ફૈઅત કયી રેળ.ે ધમાન આ઩લા જેલી
લાત એ છે કે ઉભય ઩ોતે જ કશે છે કે “કમાાંક
રોકો એલા ભાણવોની ફૈઅત ન કયી રે જે
અભાયા જેલા શલચાય ધયાલતો ન શોમ અને
તેના ઩ફયણાભે ફપત્નો અને પવાદ ઉબો થઇ
જામ” (વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૬)
ઇન્વાપ કયનાય તયીકે અભે આ ચચાુનો શનણુમ

યજુ કયતા ઩શેરા અને તેની ઉંડાણ ઩ ૂલુકની
ત઩ાવનો વાયાાંળ યજુ કયતા ઩શેરા એ લાત
સ્઩ષ્ટ કયી દે લા ભાાંગીએ છીએ કે ઩ોતાની
જજિંદગીના છે લ્રા ફદલવોભાાં ઉભયનો શનણુમ
કેલી યીતે ફદરાઈ ગમો ? અને તેઓ ઩ોતાની
઩શેરાની શલચાયધાયાથી કેલી યીતે પયી ગમા ?
આભ થલાની વાભફતી એ ફનાલથી ભ઱ે છે કે
ઉભય તેભની જજિંદગીની છે લ્રી શજ કયલા જઇ
યહ્યા શતા ત્માયે એક ભાણવે અબ્દુય યશેભાન
ભફન ઔપને કહ્ુાં શત ુાં કે જો ઉભય ભયી જામ તો
હુ ાં પરાણા ભાણવની ફૈઅત કયી રઈળ. અબ્દુય
યશેભાન ભફન ઔપે આ લાત ઉભય ભફન
ખત્તાફને ઩શોંચાડી કે કોઈ એભ કશી યહ્ુાં શત ુાં કે
જો ઉભય ભફન ખત્તાફ ભયી જળે તો હુ ાં પરાણા
ભાણવની ફૈઅત કયી રઈળ, કેભકે અબુફક્રની
ફૈઅત ઩ણ આકસ્સ્ભક યીતે થઇ શતી અને તે
વપ઱ ફની ગઈ શતી. આ વાાંબ઱ીને ઉભય

ભફન ખત્તાફ ફહુજ ગુસ્વે થમા તકયીય કયલા
ભાટે ભદીના ઩શોંચ્મા. ત્માાં ખુત્ફો આ઩તા કહ્ુાં
કે :-
“રોકો ! ભને જાણલા ભળ્યુ ાં છે કે તભાયાભાાંથી

કોઈએ કહ્ુાં છે કે જો ઉભય ભયી જળે તો હુ ાં
પરાણા ભાણવની ફૈઅત કયી રઈળ. તભને
કોઈ ફાફત ભ ૂરભાાં ન નાખે. જો કે અબુફક્રની
ફૈઅત આકસ્સ્ભક યીતે થઇ શતી. અને વપ઱
થઇ શતી, અને ખુદાએ અભને તેના ળયથી
સુયભક્ષત યાખ્મા. શલે જો કોઈ ભાણવ
મુવરભાનોના ભળલેયા લગય કોઈની ફૈઅત
કયી રેળે તો ફૈઅત કયનાય અને જેની ફૈઅત
કયલાભાાં આલળે તે ફાંને ઩ોતાના જીલને
જોખભભાાં મુકળે.” (વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ
નાં.૨૯)
કાળ ! વકીપશભાાં ઩ણ ઉભય ભફન ખત્તાફ
ભખરાપત અને ફૈઅતના શલ઴મભાાં આલો જ
શલચાય વ્મકત કયતે ? તો અબુફક્રની
આકસ્સ્ભક ફૈઅત કે જેના નુકવાનથી ખુદાએ જ
મુવરભાનોને સુયભક્ષત યાખ્મા શતા. (આ
લાતનો ઉભય ભફન ખત્તાફ ઩ણ સ્લીકાય કયે
છે .) - તે ફૈઅત અભરભાાં જ ન આલતે, ન તો
મુવરભાન તેભની ફૈઅત કબ ૂર કયતે અને ન
તો મુવરભાનો ઉ઩ય તેભની ફૈઅત કયલા ભાટે
ફ઱જફયી કયલાભાાં આલતે.
ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફની એ વરાશ કે જો કોઈ

મુવરભાનોના ભળલેયા લગય કોઈની ફૈઅત
કયળે તો ફૈઅત કયનાય અને જેની ફૈઅત
કયલાભાાં આલળે તેને કત્ર કયલાભાાં આલળે -
આ લાત પ્રભાણે ઩ોતે અને અબુફક્ર કે જેભની
તેભણે ફૈઅત કયી શતી. તે ફાંને કત્ર કયલાને
઩ાત્ર થઇ યહ્યા છે .
આ તફક્કે અભે એ લાત જણાલી દે લાની જફૃયી

ભાનીએ છીએ કે ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફે ઩ોતાની
જજિંદગીના છે લ્રા ફદલવોભાાં ફૈઅત શલળેની
઩ોતાની લાતને ળા ભાટે ફદરી નાખી શતી.
એ લાત તો દયે ક જાણે છે કે જો વકીપશના

ફદલવે ઉભય ઩ોતાની ઉ઩ય જણાલેરી લાતને
જાશેય કયી દે ત તો અબુફક્રની ફૈઅત કયલાની
લાત ઩ામાભાાંથી ઉખડી જાત. કાયણકે
મુવરભાનોના ભળલેયા લગય વૌથી ઩શેરા
તેભને (ઉભય ભફન ખત્તાફે) અબુફકની ફૈઅત
કયી શતી. કાયણ કે - તેભના કશેલા મુજફ - તે
આકસ્સ્ભક વભમ શતો. ખુદ ઉભય ઇબ્ને
ખત્તાફની ફૈઅતનો ઩ામો ઩ણ ઉભય ઇબ્ને
ખત્તાફની લાત મુજફ ઉખડી જામ છે કેભ કે
અબુફક્ર ઩ાવેથી જ ભખરાપત ઉભય ઩ાવે
઩શોંચી શતી, અને અબુફક્રે ઩ણ મુવરભાનો
વાથે વરાશ ભળલેયા કમાુ લગય ભખરાપતનો
શોદ્દો ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફને વોં઩ી દીધો શતો.
જમાયે મુવરભાનોને એ લાત જાણલા ભ઱ી કે
ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફને અબુફક્રે તેભના ખરીપા
ફનાલી દીધા છે . ત્માયે રોકો અબુફક્ર ઩ાવે
આવ્મા અને કહ્ુાં :-
“અમ અબુફક્ર તભે અભાયી ગયદન ઉ઩ય

અત્માચાયી, ઝારીભ અને વખ્ત સ્લબાલના
ભાણવને વત્તાધીળ ફનાલી દીધો છે . ” (તાયીખે
તફયી - ળશે નશજુર ફરાગાશ ઇબ્ને અફીર
શદીદ)
જમાયે ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફ અબુફક ઩ાવેથી

એક કાગ઱ (લવીય્મતનામુ)ાં રઈને નીકળ્મા કે
જેથી રોકોને લાાંચી વાંબ઱ાલે ત્માયે રોકોએ
઩ ૂછયુ ાં : અમ ઉભય ! આ કાગ઱ભાાં શુ ાં રખ્યુ ાં છે
? ત્માયે ઉભયે કહ્ુાં : હુ ાં એ તો નથી જાણતો
઩યાં ત ુ ભેં આ વૌથી ઩શેરા વાાંબળ્યુ ાં અને તેની
ઇતાઅત કયી.
એક ભાણવ ઉબો થમો અને ઉભયને કહ્ુાં

: ખુદાની કવભ, હુ ાં એ લાત જાણુાં છાં કે તેભાાં શુ ાં
રખ્યુ ાં છે ? ઩શેરા તભે તેને (અબુફક્રને) અભીયે
આભ ફનાવ્મા શતા. શલે તેણે તભને અભીયે
આભ ફનાવ્મા છે . (અર ઈભાભશ લર
વીમાવશ - ઇબ્ને કતીફશ બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૨૫)
ઉ઩યની લાત શઝયત અરી (અ.વ.)ના એ કૌર

જેલી છે જે આ઩ (અ.વ.)એ ઉભય ઇબ્ને
ખત્તાફને વાંફોધીને એ લખતે કશી શતી કે
જમાયે રોકોને અબુફક્રની ફૈઅત કયલા ભાટે
ભજબુય કયલાભાાં આલી યહ્યા શતા અને રોકો
઩ાવે ફ઱જફયીથી ફૈઅત કયાલલાભાાં આલી
યશી શતી. તે લખતે શઝયત અરી (અ.વ.)એ
ઉભયને વાંફોધીને પયભાવ્યુ ાં શત ુાં : “આ એવુાં
કાભ છે જેભાાં તભાયા ફાંને ભાટે સ્લાથુ યશેરો છે .
આજે તભે તેની એભાયત (વયદાયી) ભજબુત
કયી દો કારે તે તભને જ ઩ાછી આ઩ળે.
(તાયીખુર ખોરપા વાં઩ાદક - ઇબ્ને કતીફશ
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૮)
ફૈઅતના ભવઅરાભાાં વૌથી ભોટો પ્રશ્ન એ છે કે

ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફે ઩ોતાની ઩શેરી લાત
ફદરાલીને એલો અભબપ્રામ ળા ભાટે ફાાંધમો કે
: જે કોઈ મુવરભાનોના ભળલેયા લગય કોઈની
ફૈઅત કયળે તો ફૈઅત કયનાય અને જેની
ફૈઅત કાયલાભાાં આલળે તે ફાંને ઩ોતાને કત્ર
થલા ભાટે યજુ કયળે.
ઉભયે ઩ોતાની લાત એ ભાટે ફદરાલી નાખી

શતી કે તેભને એ લાતની જાણ થઇ ગઇ શતી કે
કેટરાક વશાફીઓ તેભના ભયણ ઩છી શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ફૈઅત કયલાનુ ાં નક્કી કયી
ચ ૂકમા છે . એ લાત સ્઩ષ્ટ છે કે ઉભય શઝયત
અરી (અ.વ.)ને ભખરાપત ભ઱ે તે લાતભાાં યાજી
શોઈ ળકે નશી. કાયણકે તેભણે ઩ોતે જ
કુયઆનના સ્઩ષ્ટ આદે ળનો શલયોધ અને
અલગણના કયી શતી. એટલુાં જ નશી શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) શઝયત અરી (અ.વ.)ની
ભખરાપત શલળે જે કાાંઈ રખલા ભાાંગતા શતા
તેભાાં ઉભય અડચણ અને અલયોધ ફૃ઩ ફન્મા
શતા. (વશીશ મુસ્રીભ બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૭૫,
ફકતાબુર લવીય્મત, વશીશ બુખાયી બાગ-૭,
઩ેજ નાં.૯)
જમાયે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ તેભના

જીલનના અંશતભ વભમે કાગ઱ અને કરભ
ભાાંગ્મા ત્માયે ઉભયે કહ્ુાં કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની ફીભાયીભાાં લધાયો થઇ ગમો છે
અને તેઓ ફકલાવ કયી યહ્યા છે . અને જમાયે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ોતાના યપીકે
શકીકીને ભ઱લા ભાટે ઩શોંચી ગમા ત્માયે તેઓ
તરલાય ખેંચીને ઉબા થઇ ગમા અને ગભગીન
રોકોને કશેલા રાગ્મા કે “જે કોઈ એભ કશેળે કે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઇન્તકાર કયી ગમા
છે , તો હુ ાં તેની ગયદન ઉડાલી દઈળ.” (વશીશ
બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૧૯૦, તાયીખુર
ખોલ્પા, બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૯)
ઉભયનો આ અભર એ ભાટે શતો કે કમાાંક રોકો
શઝયત અરી (અ.વ.)ની ફૈઅત કયલા ભાટે
ત ૂટી ન ઩ડે. ઉભયે અબુફક્રની ભખરાપતને
ભજબુત કયલા ભાટે કોઈ કવય ફાકી ન યાખી
એટરે સુધી કે રોકોને ફ઱જફયીથી ફૈઅત
કયલા ભાટે ઩કડી - ઩કડીને રઇ જતા શતા
અને જો કોઇ અબુફક્રની ફૈઅત કયલાનો
શલયોધ કયત ુાં શત ુાં તો તેને કત્ર કયી નાખલાની
ધભકી આ઩લાભાાં આલતી શતી. (વશીશ બુખાયી
બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૫)
ઉભયની આ કોશળળ એ ભાટે શતી કે ભખરાપત

શઝયત અરી (અ.વ.) સુધી ન ઩શોંચે. એ
વાંજોગોભાાં ઉભય તેભના એ કોર ઩ય કઈ યીતે
ગુસ્વે થઇ ગમા શતા કે “જો ઉભયનો ઇન્તકાર
થઇ જળે તો હુ ાં પરાણાની ફૈઅત કયી રઈળ.”
આ કૌર કોના શલળે છે ? તે આજ સુધી જાણી
ળકાયુ ાં નથી. તેન ુ ાં નાભ આજ સુધી ગુપ્ત
યાખલાભાાં આવ્યુ ાં છે . એ લાત જાશેય છે કે એ
કોઈ ભામુરી શસ્તીનો કોર નશી શોમ ફલ્કે કોઈ
કફીરાના વયદાયનો કોર શળે. શકીકતભાાં તેઓ
઩ોતાના એ કોરથી ઉભયની એ કાભગીયીનો
શલયોધ કયી યહ્યા શતા જે તેભણે અબુફક્રની
અચાનક અને મુવરભાનોના ભળલેયા લગય
કયલાભાાં આલેરી ફૈઅત શલળે કશી યહ્યા શતા
અને તે ફૈઅત કાભમાફ થઇ ગઈ શતી એટરે
કે અબુફક્રની ફૈઅત મુવરભાનોની ગપરત
અને અજાણ઩ણે ભળલેયો કમાુ લગય થઇ ગઈ
શતી. આભ શોલા છતાાં તે ફૈઅત વપ઱ થઇ
ગઈ શતી, અને તે ફૈઅત શકીકી ફૈઅતનુ ાં ફૃ઩
ધાયણ કયી રીધુાં શત,ુાં અને જમાયે ઉભય ભફન

ખત્તાફના એ ઩ગરાથી અબુફક્ર ખરીપા ફની
ગમા તો ઩છી એ કાભને ઉભય ફીજા કોઈ ભાટે
કેભ મોગ્મ વભજતા નથી ?
આ ફૈઅતની દયખાસ્ત યજુ કયનાય અને જેની

ફૈઅત કયલાની દયખાસ્ત કયલાભાાં આલી છે
તેની અશભીમતનો અંદાજ તો એ લાત ઩યથી
આલે છે કે ઇબ્ને અબ્ફાવ અને અબ્દુય યશેભાન
ભફન ઔપ - એ ફાંનેના નાભો યજુ કયલાથી
ઉભય ભફન ખત્તાફ ફચતા યહ્યા. કાયણકે ફાંને
ળખ્વીમત મુવરભાનોની નજયોભાાં ભોશતયભ
શતી. તેથી ઉભય ભફન ખત્તાફ તેઓ ફાંનેથી
ફહુજ ડયી ગમા શતા, અને જુમઆ
્ ના ફદલવે
ભસ્જીદભાાં “઩ોતાની શસ્તક ભખરાપત”ના શલ઴મ
ઉ઩ય ખુત્ફો આપ્મો અને તેભાાં ઩ોતાનો નલો
અભબપ્રામ યજુ કમો જેથી જે ભાણવો એ
દયખાસ્ત યજુ કયી શોમ તેને તેના યસ્તેથી યોકી
ળકામ. કેભકે એ યસ્તો ઉભય ભાટે નુકવાન
કાયક અને તેભના શયીપ ભાટે પામદાકાયક શતો.
આ ચચાુથી આ઩ણા ભાટે એ લાત સ્઩ષ્ટ થઇ

જામ છે કે એ કોર કોઈ એક વશાફીનો ન શતો,
઩ણ તેની ઩ાછ઱ વશાફીઓનો એક ભોટો વમ ૂશ
યશેરો શતો. તેથી જ ઉભયે ગુસ્વે થઈને એભ
કશેવ ુાં ઩ડયુ ાં કે :-
હુ ાં આજે એક એવુાં ઩ગલુાં બયીળ કે જે તે

રોકોથી ભખરાપતને સુયભક્ષત યાખળે, જે રોકોના
શકકોને ગવફ અને શડ઩ કયલાનો ઈયાદો યાખે
છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૫)
ઉભય ભફન ખત્તાફે ફૈઅતના શલ઴મની ઩ોતાની

લાત ફદરી નાખી, અને એ રોકોનો યસ્તો ફાંધ
કયી દીધો કે જે રોકો શઝયત અરી (અ.વ.)ની
ફૈઅત કયલા ભાાંગતા શતા. શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ફૈઅત કયલાભાાં આલે એ લાતથી
ઉભય કમાયે મ યાજી શોમ ળકે નશી. કેભ કે
ઉભયની નજયોભાાં ભખરાપતનો વાંફધ
ાં રોકોના
કાભો વાથે શતો. જે તેભની દ્રષ્ટીએ શઝયત
અરી (અ.વ.)નો શક ન શતો. ઩યાં ત ુ જો આ
ભાન્મતા વાચી શતી તો ઉભય ભફન ખત્તાફે એ
લાત ઩ોતાના ભાટે કે ભ શલચાયી નશી ? શઝયત
ુ ા (વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી ત ુયત જ
ભખરાપતનો વાંફધ
ાં રોકોના કાભો વાથે થઇ
ગમો શતો. તે લખતે ઉભયે કેભ દોડીને -
મુવરભાનોના ભળલેયા લગય અબુફક્રની
ફૈઅત કયી રીધી શતી ?
અબુર શવન (શઝયત અરી અ.વ.) અને

અબુર શપવ (ઉભય) ફાંનેની શલચાયધાયા
ભળહુય છે કે અબુર શપવનો તયીકો શાંભેળા,
ળકમ શોમ ત્માાં સુધી હુકુભત અને ભખરાપતથી
શઝયત અરી (અ.વ.)ને દૂય યાખલાનો શતો.
અભે અભાયી લાતનો જે વાયાાંળ કાઢમો છે તે

આગ઱ના ખુત્ફાનો નીચોડ નથી ? ઇશતશાવનો
ઉંડાણ઩ ૂલુક અભ્માવ કયનાયાઓ ભાટે એ લાત
છ઩ી નથી કે અબુફક્રની ભખરાપતના જભાનાભાાં
઩ણ હુકુભત તો ઉભયના શાથભાાં જ શતી એ જ
કાયણવય અબુફકયે ઉભય ભફન ખત્તાફને
ઓવાભશ ભફન ઝૈદ વાથે જલા દીધા ન શતા.
જેથી કયીને ભખરાપતના કાભોભાાં ઉભયની ભદદ
રઇ ળકામ. (તફકાત ઇબ્ને વઅદ, વયમશ
ઓવભશ ઇબ્ને ઝૈદ)
આ કાયણવય શઝયત અરી (અ.વ.)ને ત્રીજા

ખરીપાની વત્તાના વભમ દયશભમાન કોઈ શોદ્દો
આ઩લાભાાં આવ્મો ન શતો. એટરે સુધી કે કોઈ
રળકયના અભીય ઩ણ ફનાલલાભાાં આવ્મા ન
શતા. અને ન તો કમાયે મ ઩ણ ફૈત ુર ભારના
ખજાનચી ફનાલલાભાાં આવ્મા શતા. એ લાત
આખી દુશનમા વાયી યીતે જાણે છે કે શઝયત
અરી (અ.વ.) કોણ શતા અને તેભનુ ાં સ્થાન
અને દયજ્જજો શુ ાં શતો ?
આ ફધી લાતો ઉ઩યાાંત આ઩ણને શેયત ઩ભાડી

દે તેલી લાત એ છે કે જમાયે ઉભયના ભયણનો
વભમ નજદીક આવ્મો ત્માયે તેભણે અબુ
ઉફેદશ ઇબ્ને જયાુઅ અને વાભરભ - અબુ
હુઝૈપશના ગુરાભની ગેયશાજયી ફદર અપવોવ
વ્મતત કયતા કહ્ુાં : જો તેઓ શાજય શોત તો હુ
તેભને ખરીપા ફનાલી દે ત.
એ લાતભાાં કોઈ ળાંકા નથી કે ફૈઅત અને

ભખરાપત શલળે ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફ ઩ોતાની
લાત ફદરી ચ ૂકમા શતા. ઩શેરા તો અબુફક્રની
ફૈઅતને આકસ્સ્ભક લાત કશી ચ ૂકમા શતા.
આના ઩છી એ જ ભા઩દાં ડ ઉ઩ય થનાયી
ફૈઅતને મુવરભાનોના શકને ગવફ કયી
રેલાનુ ાં નાભ આ઩ી યહ્યા શતા, અને શલે ફાંને
ફાફતો વભાએરી શોમ તેલી લસ્ત ુ ળોધલા
ભાાંગતા શતા. જે ફાફત ન તો ઩શેરી ફાફત
વાથે વાંફધ
ાં યાખતી શતી અને ન તો તેનો
ફીજી ફાજુ વાથે કોઈ વાંફધ
ાં શતો. એ લાત
ફાંનેની લચ્ચેની શતી. જેભાાં એવુાં દે ખાડલા
ભાાંગતા શતા કે તેભનો ઈયાદો ફૈઅત ભાટે
કોઈના ઩ય ફ઱જફયી કયલાનો ન શતી ફરકે ,
તે જેભને ફૈઅત કયલાને મોગ્મ વભજે તેભની
ફૈઅત કયે અને તભાભ મુવરભાનોએ તેની

તાફેદાયીભાાં ફૈઅત કયી રીધી. અબુફક્રની
ફૈઅત કયલા લખતે તેભણે - એટરે કે ઉભયે -
઩ણ એભ જ કયાવ્યુ ાં શત ુાં ત્માય઩છી અબુફક્રે
ઉભયની ભખરાપતના ફાયભાાં એ જ યસ્તો
અ઩નાવ્મો શતો. અથલા તો જે યીતે એક
ભાણવ જે ચાશતો શતો તેણે ઩ોતાના શલચાય
આ ળબ્દોભાાં વ્મતત કમાુ શતા. “જો ઉભય ભફન
ખત્તાફ ભયણ ઩ાભે તો હુ ાં પરાણાની ફૈઅત
કયી રઈળ.”
ઉભય ભફન ખત્તાફના હુકભ ઩છી કોઈ ભાણવ

ફીજા કોઈની ફૈઅત કયી ળકતો ન શતો.
કાયણકે જે ફૈઅત મુવરભાનોના ભળલેયા
લગય કયલાભાાં આલે તેને યદ ભાનલાભાાં
આલતી શતી. ન તો એના ભાટે એ ળકમ શત ુાં કે
તે ભખરાપતના પ્રશ્નને મુવરભાનોની શ ૂયાને
વોં઩ી દે . જમાયે કે નફી (વ.અ.લ.)ની લપાત
઩છી વકીપશભાાં હુફહુ એ જ પ્રભાણે ફન્યુ ાં શત ુાં
એ ફનાલથી રોકોભાાં ઉબા થએરા ભતબેદને
કાયણે ઘણી ખ ૂનયે જી થઇ શતી.
છે લટે ઉભય ભફન ખત્તાફે છ ભાણવોની ફનેરી

એક કભીટી (શ ૂયા) ફનાલી. અથલા ફીજા
ળબ્દોભાાં કશીએ તો ખરીપાની શનભણુકાં નો
અશધકાય એક ભાણવને આ઩ી દીધો, અને ફીજા
મુવરભાનોને કોઈ દખરગીયી કયલાનો અથલા
઩ોતાનો ભત વ્મતત કયલાનો અશધકાય ન
આપ્મો. ઉભય એ લાત ઩ણ જાણતા શતા કે તે
છ ભાણવોની કશભટીભાાં એકભત થલો અળકમ
છે . તેથી જ ઉભય ભફન ખત્તાફે એલી લવીય્મત
કયી શતી કે જો ભખરાપત શલળે એ છ ભાણવો
લચ્ચે ભતબેદ થઇ જામ અને ફે ઩ક્ષ ઩ડી
જામ તો જે ઩ક્ષભાાં અબ્દુય યશેભાન ઇબ્ને ઔપ
શોમ તેને ખરીપા તયીકે સ્લીકાયજો, અને જો
ફીજા ત્રણ રોકોનો ઩ક્ષ અબ્દુય યશેભાનનો
શલયોધ કયે તો તે ત્રણેમને કત્ર કયી નાખલાભાાં
આલળે.
શલે આ઩ને એ છ ભાણવોની કશભટીભાાં કોણ

કોણ શત ુાં તે જોઈએ.
વાદ ભફન અફી લકકાવ, અબ્દુય યશેભાન ભફન

ઔપના શ઩ત્રાઈ બાઈ શતા. એ ફાંનેનો વાંફધ
ાં
ફની ઝોશયા કફીરા વાથે શતો. ઉભય ભફન
ખત્તાફને એ લાતની જાણ શતી કે વાદ શઝયત
અરી (અ.વ.)નો દુશ્ભન છે . કાયણકે શઝયત
અરી (અ.વ.)એ તેના ભાભાના દીકયા બાઈને
કત્ર કયે ર શતા. અબ્દુય યશેભાન ભફન ઔપ
ઉસ્ભાનના ફનેલી શતા. અને ઉભય એ લાત
જાણતા શતા કે તરશાનુ ાં લરણ ઉસ્ભાન ભફન
અપાન તયપ છે . એ શલળે કેટરાક યાલીઓએ
ફયલામત ઩ણ કયી છે . એ વાંજોગોભાાં શઝયત
અરી (અ.વ.)ને ભખરાપત ભ઱લી ળકમ ન
શતી કાયણકે શઝયત અરી (અ.વ.)નો વાંફધ
ાં
ફની શાશળભ કફીરા વાથે શતો અને એ ફાંને
કફીરાઓભાાં ઘણા લયવોથી ભતબેદ ચાલ્મો
આલતો શતો જે અબુફક્રની ભખરાપતથી જાશેય
થામ છે . ઉભય એ લાત જાણતા શતા કે તભીભી
અને શાળભી કફીરાભાાં અદાલત ચારી આલે
છે . તેના કાયણે જ તે રોકો એ વકીપશભાાં
અબુફક્રની ફૈઅત કયી શતી. (ળશે નશજુર
ફરાગાશ બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૮૮, -ભોશાંભદ
ઉફેદા)અને તેથી જ ઉભયે છ વભ્મોની ફનેરી
કભીટીને ભખરાપતનો શોદ્દો નક્કી કયલાનુ ાં કાભ

વોંપ્યુ ાં શત.ુાં એ છ વભ્મોભાાં ફધા કુયૈળ અને
મુશાજેયીન ળાશભર શતા. કોઈ અન્વાયને તેભાાં
ળાભીર કયલાભાાં ન આવ્મા શતા. જે છ
વભ્મોને નક્કી કયલાભાાં આવ્મા શતા તે દયે ક
઩ોતાને ઩ોતાના કફીરાના નાક વભાન
વભજતા શતા. તે કશભટીના છ વભ્મો નીચે
મુજફ શતા.
(૧) શઝયત અરી ઇબ્ને તાભરફ (અ.વ.) -

ઝભીભે ફની શાશળભ
(૨) ઉસ્ભાન ભફન અપાન - ઝભીભે ફની ઉભૈમા
(૩) અબ્દુય યશેભાન ઇબ્ને ઔપ - ઝભીભે ફની

ઝોશયશ
(૪) વાદ ભફન અફી લકાવ - ફની ઝોશયશ ના

તયપથી અને ફની ઉભૈમા ભોવા઱ ઩ક્ષ
તયપથી
(૫) તલ્શા ભફન ઉફેદુલ્રાશ - વયદાયે ફની
તભીભ
(૬) ઝુફેય ફીનુર અલાભ - આ શઝયત

(વ.અ.લ.)ની ફુઈનો દીકયો બાઈ, ઉવાભા
ફીન્તે અફીફક્રનો ઩શત.
આ એ કભીટીના વભ્મોના નાભો છે જેઓ

ભખરાપતના પ્રશ્નનો ઉકેર ળોધલાના શતા અને
તેભનો હુકભ ભાનલો મુવરભાનો ભાટે લાજીફ
અને જફૃયી શતો - ઩છી તે ભદીનાના યશેલાવી
શોમ કે અન્મ કોઈ જગ્માના કોઈના ભાટે ટીકા
કે એઅતેયાઝ કયલાની કોઈ ગુજા
ાં ઈળ યશેતી ન
શતી, અને જો તેભના ભાાંથી જ કોઈ જુદો યસ્તો
અ઩નાલતે તો તેન ુ ાં ખ ૂન મુફાશ ગણલાભાાં
આલત ુાં શત.ુાં
આ ભશત્લની લાતને લાાંચકોના ફદભાગથી

નઝદીક કયલા ભાાંગતા શતા અને લાતની
ભશત્લતાનો અંદાજ આ઩ એ લાત ઩યથી કાઢી
ળકો છો કે અભે ગદીયની ચચાુ છોડીને આ
ચચાુભાાં ઩ડી ગમા. ઉભય ભફન ખત્તાફ એ
તભાભ રોકોની શલચાયધાયા, ભાન્મતા અને
લરણથી લાકેપ શતા એ લાતને ધમાનભાાં
યાખીને એ લાત વશેરાઈથી કશી ળકામ છે કે
ઉભય ભફન ખત્તાફે ઉસ્ભાન ઇબ્ને અપાનને
ખરીપા ફનાવ્મા. કાયણકે ઉભય એ લાતને ઩ણ
વાયી યીતે જાણતા શતા કે : આ રોકો શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ભખરાપત ઩ય યાજી નશી થામ
અને જો ઉભય ભફન ખત્તાફ ઉસ્ભાન ભફન
અપાનને ભખરાપત આ઩લા ભાાંગતા ન શતા તો
અબ્દુય યશેભાન ઇબ્ને ઔફ્ને શ ૂયાના (શનણાુ મક
વત્તાધીળ) ળા ભાટે ફનાવ્મા ? એ જગ્માએ

શઝયત અરી (અ.વ.)ને યઈસુર શકભ ળા ભાટે
ન ફનાવ્મા ? શુ ાં ઇબ્ને ઔપની પઝીરત અને
સ્થાન શઝયત અરી (અ.વ.) કયતા ઊંચુાં શત?ુાં
શકીકતભાાં, એ જભાનાભાાં જ નશી આજે ઩ણ
રોકો એ લાત ભાને છે કે અબુફક્ર કયતા
શઝયત અરી (અ.વ.) અપઝર શતા. ઩યાં ત ુ
અભે આજ સુધી કોઈને શઝયત અરી (અ.વ.)
અને ઇબ્ને ઔપની વયખાભણી કયતા જોમા
નથી.
અશીં યોકાઈને અભે એશરે સુન્નત લર જભાઅત

(કે જે રોકો ભખરાપતના પ્રશ્નભાાં શ ૂયાના શનણુમ
વાચો ભાને છે , અને જે રોકો ઇન્વાપ કયનાયા
છે .) તેભનાથી એક વલાર જફૃય કયીશુ ાં કે
ભખરાપતના શલ઴મભાાં ઉભય ભફન ખત્તાફની આ
નલી લાત અને શ ૂયા શલળે આ઩ કઈ યીતે
વશભત થળો કેભકે આ શલચાયધાયા ઩ણ
ઉભયની શલચાયધાયાનુ ાં ઩ફયણાભ છે . કેભકે જે છ
ભાણવોને ઉભયે શ ૂયા ભાટે ઩વાંદ કમાુ શતા તેને
મુવરભાનોએ નશી ઩ણ ઉભયે નક્કી કમાુ શતા.
અશીં પયી એ જ લાત રાગુ ઩ડે છે જેનાથી
ઉભયે વભગ્ર ઉમ્ભતને બમબીત કયી નાખી
શતી. એટરે કે કોઈ મુવરભાનની વરાશ લગય
કોઈની ફૈઅત કયળે તો એ ફૈઅત કયનાય અને
જેની ફૈઅત કયલાભાાં આલળે તે ફાંને કત્ર
થલાને ઩ાત્ર ગણાળે. જમાયે કે ઉભય ભફન
ખત્તાફ સુધી ભખરાપત આકસ્સ્ભક યીતે ઩શોંચી
શતી, અને ઉભયે એ લાત કશી શતી કે શલે આ
યીતે વભજી શલચાયીને આકસ્સ્ભક યીતે કોઈની
ફૈઅત કયી ળકાળે નશી. તો એ છ ભાણવો ઩ૈકી
એકને વલુવત્તાધીળ કમા આધાયે ફનાલલાભાાં

આવ્મો ?
અશીં આ઩ણે એ લાત સ્લીકાયી રેલી જોઈએ કે

ઇસ્રાભના વ્મલસ્થાતાંત્રને આધાય અમુક
ગણતયીના રોકોની વરાશ ઉ઩ય કે રોકળાશી
઩ય આધાયીત શોઈ ળકે નશી - જે લાત ઩ય
મુવરભાનો ગલુ કયે છે . શકીકતભાાં ઉભય ભફન
ખત્તાફ ઩ોતે ઩ણ ભખરાપતની ફાફતભાાં શ ૂયા
઩ય શલશ્વાવ યાખતા ન શતા, અને ભખરાપતને
ભાત્ર મુશાજેયીનનો શક વભજતા શતા. આટલુાં
જ નશી ઩ણ આગ઱ લધીને અબુફક્રની
ભાન્મતા પ્રભાણે ભખરાપત કુયૈળ રોકોની
ભારીકીની શતી. કેભકે મુશાજેયીન રોકોભાાં
ગૈયેકુયૈળ અને ગૈયે અયફ (કુયૈળ અને અયફન
શોમ તેલા) રોકોનો વભાલેળ ઩ણ થામ છે . તો
આ યીતે વરભાને પાયવી, અમ્ભાયે માવીય,
ફીરારે શફળી, વશીફે ફૃભી, અબુઝયે ગપપાયી
ફલ્કે એલા શજાયો વશાફીઓ શતા કે જેઓનો
ાં ન તો અયફો વાથે અને ન તો કુયૈળ
વાંફધ
વાથે શતો. તેઓ ભખરાપતના શકદાય ફની ળકે
એભ ન શતા. આ પકત અભાયો દાલો નથી,
઩યાં ત ુ તે રોકોનો અકીદો છે જેને ઇશતશાવે અને
શદીવલેત્તાઓએ નોંધમો છે .
શલે અભે ઉભય ભફન ખત્તાફની એ લાતને યજુ

કયીએ છીએ જે વશીશ બુખાયી અને વશીશ
મુસ્સ્રભભાાં યજુ થએર છે .
“ભેં ભાફૃાં તૈમાય કયે લ ુાં ફમાન યજુ કયલા ચાહ્ુાં

઩ણ અબુફકયે ભને યોકમો, હુ ાં ચુ઩ થઇ ગમો.
કાયણ કે ભેં તેભને નાયાજ કયવુાં મોગ્મ ન
વભજયુ ાં કાયણ કે તેઓ ભાયાથી લધાયે ડાહ્યા
અને ઈઝઝતદાય શતા - અબુફકયે ઩ોતે
લાતચીતથી ળફૃઆત કયી - જે ભાયી લાતચીત
કયતા લધાયે વાયી શતી અને જે કાાંઈ ઩ણ હુ
કશેલા ભાાંગતો શતો તે તેભાાં ભૌજૂદ શત ુાં -
અબુફકયે કહ્ુાં : જે કાાંઈ તભે (અન્વાય) તભાયા
લખાણભાાં કહ્ુાં છે , તભે તેને રામક છો અને
અભે તેનો સ્લીકાય કયીએ છીએ ઩યાં ત ુ આ શોદ્દો
કુયૈળને ભાટેજ છે ” (વશીશ મુસ્સ્રભ ફાફે અવ્લર
વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૭)
એ તો અભાયા ભાટે સ્઩ષ્ટ થઇ ગયુ ાં છે કે

અબુફક્ર અને ઉભય ભફન ખત્તાફ શ ૂયા અને
ચુટણી
ાં ઉ઩ય મકીન નશોતા યાખતા, અને ન તો
તેને ભાનલા ભાટે તૈમાય શતા. જેભકે અમુક
યાલીઓ રખે છે કે અબુફક્રે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.)ની એ શદીવ જેને બુખાયી, મુસ્સ્રભ,
સુન્નીઓ અને શળમાઓએ સ્લીકાયી છે કે :
જેનાથી અન્વાય ઉ઩ય હુજ્જજત કામભ કયી શતી.
ુ ા (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં છે કે
ભાયા ઩છી ફાય ખરીપા થળે અને એ ફધા
કુયૈળભાાંથી શળે.
ઉ઩યની શદીવ કયતાાં ઩ણ લધાયે સ્઩ષ્ટ શદીવ

આ છે : કુયૈળ ઩ાવેથી એ લખત સુધી ભખરાપત
નશી જામ જમાાં સુધી તેભનાભાાં ફે (વ્મસ્તત)
઩ણ ભૌજૂદ શળે.
આ ઉ઩યાાંત પયભાવ્યુ ાં : બરાઈ અને નુકવાન

કુયૈળના તાફે છે . (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૬, ઩ેજ
નાં.૨,૩)
આ શદીવ ઉ઩ય તભાભ મુવરભાનોનુ ાં ઈભાન

છે . મુવરભાનોના ફધા ફપયકા આ શદીવને
વશીશ ભાને છે . આ શદીવ શોલા ઩છી એ લાત
કેલી યીતે કાશી ળકામ કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.) ભખરાપતની લાતને શ ૂયાને શલારે -
એ ભાટે છોડી ગમા શતા કે તેઓ જેને ચાશે તેને
઩ોતાનો ખરીપા ફનાલી રે. શુ ાં કોઈ અકરભાંદ
ભાણવ આ શલયોધાબાવલા઱ી લાતને ભાની ળકે
ખયો ?
જો આ઩ણે એશરેફૈઅત (અ.મુ.વ.) વાથે

વાંફધ
ાં જોડી દઈએ અને શળમાઓની ભાન્મતા
અને શલચાયધાયા વાથે થઇ જઈએ તો ઉ઩ય
જણાલેરો શલયોધાબાવ દૂય થઇ જળે.
શળમાઓનો અકીદો છે કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.)એ ઩ોતાના ઩છી ઩ોતાના ખરીપા
શલળે નસ્વ કયી દીધી શતી. તેઓએ
ખભરપાઓની જાણ કયીને તેભના નાભ અને
વાંખ્મા ફમાન પયભાલી દીધી શતી.
઩યાં ત,ુ ઉભયનો ભોકપ (દષ્ષ્ટુ કોણ) નફી

(વ.અ.લ.)ની શમાતી દયભીમાન ઩ણ નસ્વની
શલફૃધધભાાં ઈજતશાદ છે . જે આ઩ણને એ
લાતભાાં જોલા ભ઱ે છે કે ઉભય ભફન ખત્તાફ
સુલ્શે શોદે ફીમશના પ્રવાંગે આં શઝયત
(વ.અ.લ.)ની વાભે ઉધધત ફની ગમા શતા.
(બુખાયી બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૮૧)
મુનાપીકની નભાઝે જનાઝા ઩ડલાના પ્રશ્નભાાં

શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના ફાધક
(અલયોધફૃ઩) ફનતા શતા. (બુખાયી બાગ-૨,
઩ેજ નાં.૭૬)
દફયઝત ુર ખભીવ એટરે કે લાકએ ફકયતાવ

પ્રવાંગે ઉભયના પ્રત્માઘાત (વશીશ બુખાયી
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૩૭)
જન્નતની ખુળ ખફયી આ઩લાના ફાફતભાાં

ઉભયે કહ્ુાં શત ુાં કે (આભ કયલાથી) રોકો નેક
અભર કયલાભાાં આ઱વ કયળે તેથી આ઩
(વ.અ.લ.) જન્નતની ખુળ ખફયી આ઩ળો નશી.
(વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૪૫)
ઉ઩ય આ઩લાભાાં આલેર છે તે નફી

(વ.અ.લ.)ની શમાતીભાાં ઉભયે કયે રા
ઈજતેશાદના કેટરાક મુખ્મ ઉદાશયણ છે . જો તે
નફી (વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી એલા કાભ
કયલા રાગે તો તેભાાં નલાઈની કોઈ લાત
નથી.
ભખરાપતે શઝયત અરી (અ.વ.) - જેઓ તે

જભાનાભાાં કુયૈળના કફીરાના નાભી વ્મસ્તત
ગણાતા શતા. - તેઓ (અ.વ.) શલળે નસ્વ
ભૌજૂદ શતી, તેઓની ઈતાઅત કયલાનુ ાં ઉભય
લાજીફ ભાનતા ન શતા. ઩યાં ત ુ જે શદીવભાાં
ભખરાપત પકત કુયૈળ કફીરા વાથે વાંફશાં ધત
કયલાભાાં આલી શતી તેથી ઉભયે ભયતી લખતે
કુયૈળ કફીરાભાાં છ વભ્મની કશભટી ફનાલી
જેથી કયીને શદીવે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને
ઉભયની લાતભાાં વભાનતા દે ખાઈ આલે - કેભકે
ભખરાપત એ કુયૈળ કફીરાનો શક છે .
ઉભયની એ દૂયાંદેળી શતી કે તેણે છ વભ્મની

ફનેરી શ ૂયાની કશભટીભાાં શઝયત અરી
(અ.વ.)ને ઩ણ ળાશભર કયી દીધા. જેથી કયીને
ભખરાપતનો શનણુમ રેલાઈ જામ ઩છી શઝયત
અરી (અ.વ.) ઩ાવે ઩ોતાના ચાશનાયાઓ અને
શળમાઓને વાંત ુષ્ટ કયલા ભાટે કોઈ દરીર યશે
નશી. ઩યાં ત ુ શઝયત અરી (અ.વ.)એ શ ૂયાની
઩ ૂલાુગ્રશ બયે રી કામુલાશી અને ઉભયની
દગાખોયી ઩યનો ઩યદો ઩ોતાના એક ખુત્ફાભાાં
શટાલી દીધો.
“ભેં આ રાાંફી મુદ્દત અને વખ્ત મુવીફતભાાં
ધીયજ ધયી છે . એટરે સુધી કે ફીજો ઩ણ તેના
યસ્તે રાગી ચ ૂકમો અને ભખરાપતને એક
વમુશભાાં ભમાુફદત કયી ગમો, અને ભને ઩ણ તે
વમુશભાાંથી એક ગણ્મો. અમ અલ્રાશ ! ભાયે
શ ૂયા વાથે શુ ાં વાંફધ
ાં ? તેઓભાાંના વૌથી
઩શેરાની વયખાભણીભાાં જ ભાયા ઇસ્તકકે શક
અને પઝીરતભાાં કમાયે ળાંકા શતી કે ભને તે
રોકોભાાં ળાશભર કયી દે લાભાાં આવ્મો. ઩યાં ત ુ ભેં
એ યીત અ઩નાલી શતી કે જમાયે તે રોકો
જભીનની નજદીક ઉડલાનુ ાં ળફૃ કયે ત્માયે હુ ાં
઩ણ તેભ કયલા રાગુ, અને જમાયે તે રોકો
ઊંચાઈ ઩ય ઉડલા રાગે ત્માયે હુ ાં ઩ણ ઉંચે
ઉડલા રાગુ. તેઓભાાંથી એક ભાણવ તો કીના,
પવાદ અને દુશ્ભનીના કાયણે મોગ્મ લાતોને

કાયણે વાભેની ફાજુએ ઝુકી ગમો.” (ળશે
નશજુર ફરાગાશ, ભોશાંભદ ઓફેદશ બાગ-૧,
઩ેજ નાં.૨૭, ખુત્ફા નાં.૩)
ચોથી લાત એ કે શઝયત અરી (અ.વ.)એ તે

રોકો ઩ાવેથી ફધી જ યીતે ઩ોતાના શકની
ભાાંગણી કયી ઩ણ શક ભાાંગ્મો, કોઈ પ્રકાયની
ફક્ષીવ નથી ભાાંગી. શુ ાં શઝયત અરી (અ.વ.)
પયી ઩ાછા તે રોકો ઩ાવે ફૈઅતની બીખ
ભાાંગતે ? કે જે રોકોના ફદર શઝયત અરી
(અ.વ.)ની - અલ્રાશ તેઓ (અ.વ.)ને આ઩ેરી
- પઝીરતના કાયણે શવદથી બયે રા શતા. તેઓ
તો શવદને કાયણે શઝયત અરી (અ.વ.)ના
શલયોધી શતા અથલા તો તેઓના ફદરોભાાં
શઝયત અરી (અ.વ.) પ્રત્મે લૈભનસ્મ શત ુાં કે
શઝયત અરી (અ.વ.)એ તેભના બુઝુગોને
ઇસ્રાભી જગોભાાં
ાં કત્ર કમાુ શતા. તેઓના
ફાતીર ખુદાઓ (બુતો)ને તોડી નાખ્મા શતા,
તેઓના ભગફૃપ નાક કા઩ી નાખ્મા શતા. તેઓ
(અ.વ.)એ ઩ોતાની તરલાય અને ફશાદુયીથી
તેઓને એટરા ફધા રાચાય કયી નાખ્મા શતા
કે તેઓને ઇસ્રાભ સ્લીકાય કયલા શવલામ છટકો
ન શતો. આ વાંજોગોભાાં ઩ણ તેઓ (અ.વ.) ફે
ફાક શનબુમ અને વયફરાંદ યશેતા શતા. શાંભેળા
ુ ા (વ.અ.લ.)નુ ાં
અને વતત શઝયત યસ ૂરેખદ
યક્ષણ કયતા યશેતા શતા, અને તોશભત મુકનાય
઩ય ધમાન આ઩તા ન શતા. દુશનમાની
મુશ્કેરીઓ આ઩ના ઈયાદાઓને ડગાલી ળસ્તત
ુ ા (વ.અ.લ.) ઩ણ
ન શતી. શઝયત યસ ૂરેખદ
શઝયત અરી (અ.વ.)ના કાયનાભાાંથી વાયી
યીતે લાકેપ શતા. અને તેથી જ તેઓ

(વ.અ.લ.)એ ઩ોતાના શ઩તયાઈ બાઈના તભાભ
પઝાએર રોકો વભક્ષ યજુ કમાુ જેથી કયીને
રોકોના ફદર શઝયત અરી (અ.વ.) પ્રત્મે ઝુકી
જામ અને ગાંદકીથી ઩ાક થઇ જામ.
કમાયે ક પયભાવ્યુ ાં :-
(૧) શઝયત અરી (અ.વ.) પ્રત્મેની ભોશબ્ફત
ઈભાન છે અને દુશ્ભની નીપાક છે . (વશીશ
મુસ્સ્રભ બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૬૧, મુસ્તદયક શાકીભ
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૨૬)
(૨) અરીય્યુન ભીન્ની. અરી ભાયાથી અને હુ ાં
અરીથી છાં. (વશીશ બુખાયી બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૧૬૮)
(૩) અરીય્યુન લરી. “ભાયા ઩છી અરી તભાભ
ભોઅભીનોના લરી છે .” (ભસ્નદ એશભદ ભફન
શમ્ફર બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૨૫, મુસ્તદયક શાકીભ
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૨૪)
(૪) અરીય્યુન ફાફે ભદીના. અરી ઇલ્ભના
ળશેયના દયલાજા છે . (મુસ્તદયક શાકીભ બાગ-
૩, ઩ેજ નાં.૧૨૬)
(૫) અરીય્યુન વય્મદુર મુસ્રેભીન. અરી
મુવરભાનોના વયદાય છે . (મુન્તખફ કન્ઝુર
ઉમ્ભાર બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૩૪)
઩યાં ત ુ અપવોવની લાત છે કે : આં શઝયત
(વ.અ.લ.) આ આટરા સ્઩ષ્ટ પયભાન ઩છી
઩ણ રોકોભાાં શવદ અને ફકનો લધતો જ ગમો.
તેથી શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ ઩ોતાની
લપાત ઩શેરા - ઩ોતાની ઩ાવે ફોરાવ્મા અને
“અમ અરી ! તભાયા ભાટે રોકોના ફદરોભાાં જે

ભકયો - પયે ફ બયે રા છે તે ભાયી લપાત ઩છી
નજદીકના વભમભાાં જ જાશેય થળે. જો રોકો
તભાયી ફૈઅત કયલા ભાટે તૈમાય થઇ જામ તો
તભે તેને કબ ૂર કયી રેજો. નશીતય ઩છી એ
ભઝલુભી ઩ય ભાયી મુરાકાત સુધી વબ્ર કયજો.”
(ફયમાઝૂન નઝયશ, તફયી ફાફે પઝાએરે અરી
ઇબ્ને અબુતાભરફ)
આભ, અબુફક્રની ફૈઅત થલા ઩છી શઝયત

અરી (અ.વ.)નુ ાં વબ્ર કયવુ,ાં લવીય્મતે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) મુજફ શત,ુાં અને તે વબ્ર
કયલાભાાં જે ફશકભત છ઩ામેરી છે તે કોઈનાથી
છ઩ી નથી.
જમાયે મુવરભાન ભનન કયીને કુયઆન
ભજીદની શતરાલત અને તેનો ઉંડાણ઩ ૂલુકનો
અભ્માવ કયે છે તેને એ લાત સ્઩ષ્ટ યીતે
જાણલા ભ઱ે છે કે તેભાાં અગાઉની ઉમ્ભતોના
ફકસ્વાઓનુ ાં લણુન કયલાભાાં આવ્યુ ાં છે . એ
કોભોએ જે શારત અને મુવીફતોનો વાભનો
કમો શતો તે જ શારત અને કેફપમત આજના
જભાનાના રોકોભાાં ઩ણ લધાયે કે ઓછા
પ્રભાણભાાં જોલા ભ઱ે છે . દાખરા તયીકે કાભફરે
઩ોતાના બાઈ શાફીર ઩ય ઝૂલ્ભ આત્માચાય
કયીને તેને કત્ર કયી નાખ્મો. શઝયત ન ૂશ
(અ.વ) અબુર અમ્ફીમા (નફીઓના શ઩તા
વભાન) શતા. તેઓ એક શજાય લ઴ુ સુધી
તફરીગ કયતા યહ્યા તેભ છતાાં કેટરાક
ગણતયીના રોકો શવલામ તેભની કોભના કોઈ

રોકોએ તેભની લાત ભાની ન શતી. એટરે
સુધી કે તેભની ઩ત્ની અને તેભનો એક ઩ુત્ર
કાફપય યહ્યો શતો. જનાફે લુત (અ.વ.)ની
઩ૈયલી કયનાય પતત તેભની દીકયીઓ શતી. એ
શવલામ તેભના ઉ઩ય કોઈ ઈભાન રાવ્યુ ાં ન
શત.ુાં ફપયઔનીઓ એલા ઘભાંડી અને
આ઩મુખ્તમાય ફાદળાશો શતા. જેઓ ખુદાઈનો
દાલો કયતા શતા અને રોકોને ઩ોતાની
ઈફાદત કયલાનો હક
ુ ભ આ઩તા શતા. તેભના
જભાનાભાાં જે રોકો ઈભાનદાય શતા તેઓએ
઩ોતાનુ ાં ઈભાન છ઩ાલી યાખ્યુ.ાં શઝયત યુસપુ
(અ.વ.)ના બાઈ જેભણે શવદને કાયણે શઝયત
યુસપુ (અ.વ.)ની કોઈ ભ ૂર ન શોલા છતાાં
તેભને કત્ર કયલાનુ ાં નક્કી કયુુ શત.ુાં તેભના
બાઈઓને ભાત્ર એ લાતની ઈ઴ાુ શતી કે તેભના

શ઩તા શઝયત યુસપુ (અ.વ.)ને લધાયે ચાશતા
શતા, અને ફની ઇવયાઈરની કોભ કે જે કોભને
અલ્રાશે શઝયત મુવા (અ.વ.)ને કાયણે ફચાલી
યાખી શતી. તે કોભ ભાટે દફયમાભાાં યસ્તા
ફનાલી દીધા શતા, અને તેભના દુશ્ભન
પીયઔનને તેના રશ્કય વાથે દફયમાભાાં ડુફાડી
દીધો શતો. તેના કાયણે એ કૌભને રડાઈ
કયલાની તકરીપ આ઩ી ન શતી. ઩યાં ત ુ તે કોભ
દફયમાભાાંથી નીક઱ી અને તેભના ઩ગ ઩યથી
઩ાણી સુકાયુ ાં ન શત ુાં ત્માાં તેઓએ ફીજી એક
કોભને મ ૂશતિ ઩ ૂજા કયતા જોઈ ત્માયે તેઓએ
શઝયત મુવા (અ.વ.) ઩ાવે આલીને કહ્ુાં કે :
અભાયો ખુદા ઩ણ આલો શોલો જોઈએ. જે
અભાયી વાભે ભૌજૂદ શોમ અને જેને વાભે
યાખીને અભે તેની ઈફાદત કયી ળકીએ.

શઝયત મુવા (અ.વ.)એ કહ્ુાં : તભે રોકો
નાદાન છો.
જમાયે શઝયત મુવા (અ.વ.) ઩ોતાના

઩યલયફદગાયને કયે રા લામદા મુજફ ફની
ઈવયાઈરની કોભ ઩ાવે થોડા ફદલવ ઩ોતાના
બાઈ શાફૃનને ખરીપા ફનાલીને ગામફ થઇ
ગમા ત્માયે તે કોભના રોકોએ શઝયત મુવા
(અ.વ.)ની કોભ શઝયત શાફૃન ઩ય ઝૂલ્ભ અને
વીતભના ઩શાડ લયવાવ્મા એટરે સુધી કે શ.
શાફૃનને કત્ર કયલાની તૈમાયી ભાટે ઩શોંચી
ગમા શતા. તે ઩છી તે રોકોએ ગામની ઩ ૂજા
કયલાનો યીલાજ અ઩નાલી રીધો ત્માય઩છી તે
રોકોની નાપયભાની એટરી ફધી લધી ગઈ કે
તે રોકો ખુદાના નફીઓને ઩ણ કત્ર કયલા
રાગ્મા.
ખુદાલાંદે આરભ ફની ઈવયાઈરની કોભની
શારતને કુયઆને ભજીદભાાં નીચે મુજફના
ળબ્દોભાાં લણુલે છે .
...........઩ણ શુ ાં (એવુાં નથી ફન્યુ ાં કે) જમાયે

કોઈ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) તભાયી ઩ાવે
તભાયી ઈચ્છા શલફૃધધનો હુકભ રઇ આવ્મો
ત્માયે તભે અશાંકાય કયતા જ યહ્યા, ઩છી
કેટરાકને જૂઠા ઩ાડમા, (ત્માયે ) કેટરાકને કત્ર
કયી નાખ્મા, (સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત નાં.૮૭)
તે ઩છી શઝયત મહ્યા (અ.વ.)ને જુલો. તેઓને

કત્ર કયીને તેભના પયકે અકદવ (મુફાયક
વયને) એક ફ઱લાખોય ઈવયાઈરની
ભખદભતભાાં ભોકરલાભાાં આવ્યુ.ાં તેલી જ યીતે
શ. ઇવા (અ.વ.)ને જોલો. તેઓને પાાંવી દઇને
કત્ર કયલા ભાટે મહુદી અને નવાયાઓ તૈમાય
થમા શતા.
અને અશીં ઉમ્ભતે ભોશાંભદી (વ.અ.લ.) શઝયત

ઈભાભ હવ
ુ ૈન (અ.વ.)ને કે જેઓ જન્નતના
જલાનોના વયદાય અને ભોશાંભદી ફગીચાના
ફૂર શતા. - તેઓને કત્ર કયલા ભાટે ત્રીવ
શજાય વૈશનકોનુ ાં રશ્કય તૈમાય કયતા જોલા ભ઱ે
છે .
ભ ૂતકા઱ભાાં થઇ ગમેરી ઉમ્ભતોનો અભ્માવ

કમાુ ઩છી શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ તેભના
વશાફીઓને વાંફોધીને કયે રી આ લાત ભાટે
આશ્ચમુ વ્મકત નશી થામ :-
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ઩ોતાના

વશાફીઓને કહ્ુાં કે :- તભે નજદીકના
બશલષ્મભાાં અગાઉની કોભની સુન્નત ઩ય અભર
કયી તેભના નકળે કદભ ઩ય ચારળો. જો તેઓ
જાનલયના ટો઱ાભાાં દાખર થળે તો તભે ઩ણ
એભ જ કયળો. ઩મગાંફય (વ.અ.લ.)ને
઩ ૂછલાભાાં આવ્યુ ાં કે : શુ ાં અગાઉની ઉમ્ભત
એટરે મહુદીઓ અને નવયાનીઓ ? આ઩
(વ.અ.લ.)એ જલાફ આપ્મો, એ શવલામ ફીજુ ાં
કોણ શોમ ળકે ? (બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૧૪૪, બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૧૫૧)
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :-

કમાભતના ફદલવે દક્ષીણ ફદળાભાાંથી ભાયા
વશાફીઓને રાલલાભાાં આલળે. ત્માયે હુ ાં
જાણલા ભાાંગીળ કે તેઓને કમાાં રઇ જલાભાાં
આલે છે . ત્માયે કશેલાભાાં આલળે કે જશન્નભભાાં.
હુ ાં ફાયગાશે ભાઅબુદભાાં શલનાંતી કયીળ કે :
઩ારનશાય ! આ તો ભાયા વશાફીઓ છે . ત્માયે
અલાજ આલળે. આ઩ (વ.અ.લ.)ને ખફય નથી
કે આ઩ના ઩છી તેભણે શુ ાં કયુુ ? ઩છી હુ ાં અઝુ
કયીળ કે એલા રોકો નાબુદ થઇ જામ કે જેઓ
પયી ગમા શતા.
એ લાતભાાં નલાઈ નથી કે આ઩ (વ.અ.લ.)એ

ઉમ્ભત શલળે પયભાવ્યુ ાં : નજદીકના વભમભાાં
ભાયી ઉમ્ભતના તોતેય ફપયકા થઇ જળે. જેભાાંનો
એક પીયકો નાજી - નજાત ઩ાભનાય - શળે.
ખુદાલાંદે આરભ ફદરોની કેપીય્મત આ યીતે

ફમાન કયે છે .
(૧)........ અને ત ુાં ગભે તેટલુાં ચાશે તો ઩ણ

ઘણાખયા રોકો (આ લણુનને) ભાનનાયા નથી.
(સ ૂ.યુસપુ -૧૨, આમત નાં.૧૦૩)
(૨) ....... અથલા તેઓ આ કશે છે કે તેને

ઘેરા઩ણુાં થઇ ગયુ ાં છે ? (નશી) ફલ્કે તે તો
તેભની ઩ાવે વત્મ (લાત) રઈને આવ્મો છે .
તથાશ઩ તેઓભાાંથી ઘણાખયા વત્મથી શતયસ્કાય
ધયાલનાયા છે . ુ -૨૩, આમત
(સ ૂ.ભોઅભેનન
નાં.૭૦)
(૩) ....... (અમ નાસ્સ્તકો) ઩ણ તભાયાભાાંથી

ઘણા ખયા વત્મનો શતયસ્કાય કયનાયા યહ્યા. (સ ૂ.
ઝુખફૃપ-૪૩, આમત નાં.૭૮)
(૪) ....... ખફયદાય યશો ! આકાળો તથા

઩ ૃથ્લીભાાં જે કાાંઈ છે તે વઘફૄાં ફેળક અલ્રાશનુ ાં
છે , ખફયદાય યશો ! શનવાંળમ અલ્રાશનો
લામદો વાચો છે , ઩યાં ત ુ તેઓ ભાાંશન
ે ા ઘણાખયા
ુ -૧૦, આમત નાં.૫૫)
જાણતા નથી. (સ ૂ.યુનવ
(૫) ....... તે કયાય (કામભ) કેલી યીતે યશી ળકે

જમાયે કે જો તેઓ તભાયા ઩ય પ્રફ઱તા ભે઱લી
રે તભાયા વાંફધ
ાં ભાાં ન વગ઩ણનો શલચાય કયે
ન કોરકયાયનો, તેઓ (ભાત્ર) ભોઢેની લાતોથી
તેભને યાજી કયે છે ઩યાં ત ુ તેભના અંત:કયણો તે
કબ ૂર યાખલાને ના ઩ાડે છે , અને તેઓ ભાાંશન
ે ા
ઘણાખયા આજ્ઞાબાંગ કયનાય છે . (સ ૂ.તૌફા-૯,
આમત નાં.૮)
(૬) ....... અને જે રોકો અલ્રાશ ઉ઩ય અવત્મ

આ઱ મ ૂકે છે તેભનુ ાં ગુભાન કમાભત શલળે શુ ાં
છે ? ફેળક અલ્રાશ ભાણવો ઩ય કૃ઩ા કયનાયો
છે , ફકન્ત ુ તેઓ ભાાંશન
ે ા ઘણાખયા આબાય
ુ -૧૦, આમત નાં.૬૦)
ભાનતા નથી. (સ ૂ.યુનવ
(૭) ....... તેઓ અલ્રાશની નેઅભતને ઓ઱ખે

છે છતાાં (જાણી જોઇને) તેનો ઇન્કાય કયે છે
અને તેઓભાાંના ઘણાખયા અનુ઩કાયી છે .
(સ ૂ.નશર-૧૬, આમત નાં.૮૩)
(૮) ....... અને ખયે જ અભોએ આ (ફીના)ને

રોકોભાાં લાયાં લાય લણુલી છે કે જેથી તેઓ માદ
યાખે, ઩યાં ત ુ ઘણાખયા રોકોએ ઇન્કાય કયલા
શવલામ કોઈ લાત ભાની નશી. (સ ૂ.ફુયકાન-૨૫,
આમત નાં.૫૦)
(૯) ....... અને તેઓભાાંથી ઘણાખયા અલ્રાશની

વાથે ફીજાઓને ળયીક કમાુ શલના તેને ભાનતા
નથી. (સ ૂ.યુસપુ -૧૨, આમત નાં.૧૦૬)
(૧૦) ....... શુ ાં તેભણે તે (અલ્રાશ)ને મ ૂકી

ફીજા ખુદા ફનાલી રીધા છે ? (અમ યસુર !)
ત ુાં કશે કે તભે ઩ોત઩ોતાની દરીરો યજુ કયો,
આ (કુયઆન) તેભના ભાટે નવીશત છે કે જેઓ
ભાયી વાથે છે , અને તેઓ ભાટે ઩ણ નવીશત છે
કે જેઓ ભાયી આગભચના (રોકો) શતા. ઩યાં ત ુ
તેઓભાાંના ઘણાખયા રોકો વત્મને ઩ાયખતાાં
નથી જેથી તેઓ (વત્મથી) ભોઢુાં પેયલતા યશે
છે . (સ ૂ.અંફીમા-૨૧, આમત નાં.૨૪)
(૧૧) ....... અને તભે ગપરતભાાં ઩ડમા યશો
છો ? (સ ૂ.નજાભ-૫૩, આમત નાં.૬૧)

પ્રકયણ : ૧૪ - શવયત અને વનયાળા
એ લાત ઩ય ભાત્ર હુ ાં જ નશી ઩યાં ત ુ ફલ્કે આ
પ્રકાયની શકીકતનો અભ્માવ કયનાય તભાભ
મુવરભાનો અપવોવ કયળે કે યસ ૂલુસ્વકરૈન
(વ.અ.લ.)એ જે ભખરાપત શઝયત અરી
(અ.વ.)ને આ઩ી શતી તે મુવરભાનોએ છીનલી
રીધી શતી અને ઉમ્ભતને શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ફશકભત, નેતાગીયી અને તેભના
શલળા઱ ઇલ્ભના પામદાથી લાંભચત યાખી શતી.
એ લાતભાાં કોઈ ળક નથી કે જો ઩ ૂલાુગ્રશના
ચશ્ભા ઉતાયીને જોલાભાાં આલે તો શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩છી શઝયત અરી (અ.વ.)
જ અઅરમુન્નાવ (દુશનમાના રોકોભાાં વૌથી
લધાયે ઇલ્ભ ધયાલનાય વ્મસ્તત શતા.) ઈશતશાવ
એ લાતની વાક્ષી ઩ ૂયે છે કે વશાફીઓના
જભાનાભાાં જમાયે કોઈ મુશ્કેર કોમડો આલતો
અને તેનો કોઈ જલાફ ન ભ઱તો ત્માયે શઝયત
અરી (અ.વ.)નો વાં઩કુ કયલાભાાં આલતો શતો.
ઉભય ભફન ખત્તાફે ઓછાભાાં ઓછાં શવત્તેય લખત
કહ્ુાં શત ુાં કે : “રલ - રા - અરીય્યુન - ર શરક
- ઉભય” એટરે કે : જો અરી (અ.વ.) ન શોત
તો ઉભય શરાક થઇ જાત. ુ
(ભનાકેબર
ખ્લાયઝભી, ઩ેજ નાં.૪૭ - અર ઇસ્તેશાફ બાગ-
૩, ઩ેજ નાં.૩૯ લગેયે લગેયે) ઈશતશાવ એ લાત
કશેલા ભાટે અળતત છે કે શઝયત અરી
(અ.વ.)એ કોઈ વશાફીને ઩ોતાના તયપથી કોઈ
મુશ્કેર પ્રશ્નો જલાફ ઩ ૂછમો શોમ.
ઈશતશાવ એ લાત ઩ણ સ્લીકાયે છે વશાફીઓભાાં

શઝયત અરી (અ.વ.) કયતા લધાયે ફશાદુય
અને ળસ્તતળા઱ી ફીજુ ાં કોઈ ન શત.ુાં જો
વશાફીભાાંથી કોઈ કશેલાતા ફશાદુય શતા તો
઩ણ તેઓ કેટરીમ લખત ભેદાને જગભાાં
ાં થી
બાગી ચ ૂકમા શતા. એ વશાફીઓની જલાાંભદી
અને ભેદાને જગભાાં
ાં ટકી યશેલાની ઈચ્છા કેલી
ુ ા (વ.અ.લ.)એ જગે
શતી તે શઝયત યસ ૂરેખદ ાં
ખૈફયભાાં પયભાલેરી નીચે મુજફની શદીવથી
જાણલા ભ઱ે છે .
“કારે હુ ાં ભાયો અરભ એલા ભાણવને આ઩ીળ કે

જે અલ્રાશ અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને
દોસ્ત યાખતો શોમ, અને અલ્રાશ અને શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) તેને દોસ્ત યાખતા શોમ. જે
કયાુય (ભેદાને જગભાાં
ાં ભકકભતાથી વાભનો
કયનાય) છે પયાુય (બાગી જનાયા) નથી.
ખુદાએ ઇભાનની ફાફતભાાં તેઓના ફદરોની
઩ફયક્ષા રઇ રીધી છે .”
તભાભ વશાફીઓએ અરભ ભે઱લલાની ઈચ્છા
કયી. ઩યાં ત ુ શઝયત યસ ૂરેખદ
ુ ા (વ.અ.લ.)એ
શઝયત અરી ઇબ્ને અફી તાભરફ (અ.વ.)ને
અરભ આપ્મો. (વશીશ બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૫ અને ૧૨, બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૭૬-૭૭)
શઝયત અરી (અ.વ.)ની અજોડ શુજાઅત અને

ઇલ્ભની શલશળષ્ટાથી તભાભ ખાવ અને આભ
રોકો ઩ફયભચત છે . આ ફાફતભાાં શળમા અને
સુન્ની ફાંને ઩ક્ષ લચ્ચે કોઈ ભતબેદ નથી. આ઩
(અ.વ.)ની શલરામત અને ઈભાભતના ફાયાભાાં
ગદીયનો ફનાલ અને ફીજી શદીવો નસ્વ
એટરે કે કુયઆન અને શદીવથી સ્઩ષ્ટ વાભફતી
છે . કુયઆને ભજીદ ઩ણ એલા જ ગુણલા઱ા
વ્મસ્તતને જ આગેલાન અને ઈભાભ તયીકે
સ્લીકાયે છે . જે ફશાદુય અને ળસ્તતળા઱ી શોમ
ખુદાલાંદે આરભે આરીભોનુ ાં અનુવયણ કયવુાં
લાજીફ શોલા ફાફતભાાં પયભાવ્યુ ાં છે :-
(૧) તે (જન્નતો) ભાાં (દાખર થતાાં) તેભની

દુઆ આ શળે કે અમ અલ્રાશ ! ત ુાં ઩ાક છે અને
એક ફીજાની મુરાકાત લખતે મુફાયકફાદ
આ઩લાનો ળબ્દ “વરાભ” (ળાાંશત) શળે, અને
તેભની છે લટની દુઆ આ શળે કે દયે ક પ્રકાયની
તાયીપ તભાભ દુનીમાઓના ઩યલયફદગાયને જ
ુ -૧૦, આમત નાં.૩૫)
રામક છે . (સ ૂ.યુનવ
કોભના ઈભાભની શુજાઅત અને ળસ્તતળા઱ી

શોલાની ફાફતભાાં કુયઆને ભજીદ પયભાલે છે .
(૨) અને જમાયે તેભને તેભના નફીએ કહ્ુાં કે

ફેળક અલ્રાશે તભાયા ભાટે તાલુતને ફાદળાશ
નીમ્મો છે ત્માયે તેઓ કશેલા રાગ્મા કે તે
અભાયા ઩ય હુકુભત કે લી યીતે કયી ળકે જમાયે
હુકુભત (ચરાલલા) ભાટે અભે તેભના કયતા
લધુ રામક છીએ, (લ઱ી) તેને ધનનુ ાં ઩ણ જોય
આ઩લાભાાં આવ્યુ ાં નથી, (નફી) (વ.અ.લ.)એ
પયભાવ્યુ ાં કે ફેળક અલ્રાશે તેને તભાયા ઉ઩ય
ાં ૂ કાઢમો છે અને તેને જ્ઞાન અને ળાયીફયક
ચટી
ફ઱ભાાં ઩ુષ્ક઱ લધાયી દીધો છે , અલ્રાશ
઩ોતાની હુકુભત જેને ચાશે છે તેને અ઩ુણ કયે
છે અને અલ્રાશ વલુવ્મા઩ી અને વલુજ્ઞ છે .
(સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત નાં.૨૪૭)
ફેળક ખુદાલાંદે આરભે શઝયત અરી (અ.વ.)ને

તભાભ વશાફીઓ કયતા લધાયે શુજાઅત અને
કયાભત અતા પયભાલી શતી. શઝયત અરી
(અ.વ.)ના ઇલ્ભની શ્રેષ્ઠતાની વાભફતી એ છે કે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી
(અ.વ.)ને ઇલ્ભના ળશેયના દયલાજા ગણાવ્મા
છે . તેભજ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની લપાત
઩છી શઝયત અરી (અ.વ.) વશાફીઓના
ભયજએ લશીદ (વૌથી શ્રેષ્ઠ ઇલ્ભ ધયાલનાય)
શતા.
જમાયે ઩ણ વશાફીઓભાાંથી કોઈને એલા

પ્રશ્નોનો વાભનો કયલો ઩ડતો શતો કે જેનો કોઈ
ઉકેર ન ભ઱ે ત્માયે તેઓ કશેતા કે અબુર
શવન (અ.વ.)ના શોલા ઩છી ઩ણ કોઈ લાત
મુષ્શ્કર છે ? (ભનાકીફે ખ્લાયઝભી, ઩ેજ નાં.૫૮,
તઝકયત ુર ફસ્ત, ઩ેજ નાં.૮૭)
શઝયત અરી (અ.વ.)નુ ાં ળયીય અવદુલ્રાશે

ગારીફ એટરે કે અલ્રાશના શવિંશ તયીકે
ઓ઱ખામ છે , અને શઝયત અરી (અ.વ.)ની
શુજાઅત લાંળ ઩યાં ભ઩યાગત દાખરા ફૃ઩ ફની
ગઈ શતી. એટરે સુધી કે ઈશતશાવકાયોએ
શઝયત અરી (અ.વ.)ની ફશાદુયીના એલા
દાખરા નોંધમા છે જે ભોઅજીઝાથી નજદીક છે .
જેલી યીતે ફાફે ખૈફયને ઉખાડી નાખવુ.ાં જેને
ઉખાડી નાખ્મા ઩છી લીવ વશાફીઓ બેગા
થઈને પેયલી ળકમા ન શતા. (ળશે નશજુર
ફરાગાશ, ઇબ્ને અફીર શદીદ)
અથલા તો ભોટા બુતને ખાને કાફાની

છતભાાંથી તોડીને પેંકી દે વ.ુાં (ળશે નશજુર
અથલા એ ઩થ્થયને ઉખેડીને પેંકી દે લો જેને

આખુાં રશ્કય ઉખેડી ળકત ુાં ન શત.ુાં (ળશે નશજુર
આ ઉ઩યાાંત ફીજી ઩ણ ઘણી ભળહુય ફયલામતો

છે .
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ ઩ોતાના

શ઩ત્રાઈ બાઈ શઝયત અરી (અ.વ.)ની પઝીરત
અને કભારાતને વભગ્ર યીતે ફમાન કયે ર છે .
તેઓ (વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.)ના
ઇલ્ભ, કયભ, શુજાઅત લગેયે શલશળષ્ટતાઓનો
઩ફયચમ કયાલતા વશાફીઓ વભક્ષ પયભાવ્યુ ાં
ુાં
શત.:-
(૧) આ “અરી” ભાયા બાઈ, ભાયા ઩છી ભાયા

લવી અને ખરીપા છે . તેઓ જે કાાંઈ કશે તે
વાાંબ઱ો અને તેભની ઈતાઅત કયો. (તાયીખે
તફયી બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩૧૨, તાયીખે ઇબ્ને
અવીય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૬૨)
(૨) ફીજી એક જગ્માએ પયભાવ્યુ ાં અમ અરી

આ઩ તો ભાયા ભાટે એલા છો જેલા શ. મુવા
(અ.વ.) ભાટે શઝયત શાફૃન શતા. પકત ભાયા
઩છી કોઈ નફી નશી થામ. (વશીશ મુસ્સ્રભ
બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૧૨૦, વશીશ બુખાયી,
પઝાએરે અરીના પ્રકયણભાાં)
(૩) જે કોઈ એભ ઇચ્છત ુાં શોમ કે ભાયી જીંદગી

જીલે અને ભાયી ભૌત ભયે અને ખુલ્દ
(જન્નત)ભાાં યશે - કે જેનો લામદો ભાયા યફે
ભને આપ્મો છે - તો તેના ભાટે જફૃયી છે કે તે
અરી (અ.વ.)ની દોસ્તી કયે . તે તભને
ફશદામતની ફશાય જલા દે ળે નશી. તથા
ગુભયાશી અંને અંધકાયભાાં કમાયે મ ઩ણ ઩ડલા
નશી દે .
શવયતે વયલયે કાએનાત (વ.અ.લ.)નો

ઉંડાણ઩ ૂલુક અભ્માવ કયનાય અને તેભના
જીલન શલળે વાંળોધન કયીને ખાતયી કયનાય એ
લાતથી વાયી યીતે લાકેપ છે કે આં શઝયત
(વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.) શલળે ભાત્ર
શદીવો અને પઝાએર ફમાન કમાુ નથી (ફલ્કે
તેઓને રાક્ષણીકતા દળાુલતા શોમ તેલો એક
રકફ કે શોદ્દો આ઩ીને પઝીરતને ભમાુફદત કયી
નાખી નથી.) ઈશતશાવ એ લાતની વાક્ષી ઩ ૂયે
છે કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) શઝયત
અરી (અ.વ.)ને ઈલ્કાફ ઩ણ આપ્મા અને શોદ્દા
઩ણ આપ્મા અને ઩ોતાના પયભાન મુજફ
અભર ઩ણ કમો તે ઉ઩યાાંત ઩ોતાની
જીંદગીભાાં તેઓ (વ.અ.લ.) એ શઝયત અરી
(અ.વ.) ઩ય કોઈ વશાફીને વત્તાધીળ તયીકે
નીમ્મા ન શતા. જોકે ફીજા વશાફી ઉ઩ય અન્મ
વશાફીને વત્તાધીળ તયીકે નીમ્મા શોલાના
દાખરા જોલા ભ઱ે છે , દા.ત. ગઝલએ - ઝાતે
- વરાવીરભાાં અબુફક્ર અને ઉભય ભફન
ખત્તાફ ઉ઩ય ઉભફૃ ભફનર આવને અભીય અને

શાકીભ ફનાલલાભાાં આવ્મા શતા. (વીયતે
શલ્ફીમશ ગઝલએ - ઝાતે - વરાવીર અને
તફકાતે ઇબ્ને વઅદ)
તેલી જ યીતે આ઩ (વ.અ.લ.)એ ઩ોતાની

જીંદગીની છે લ્રી ક્ષણોભાાં તભાભ બુઝુગુ
વશાફીઓના વયદાય તયીકે નાની ઉભયના
અને નલયુલાન ઓવાભા ભફન ઝૈદને નીમ્મા
શતા. ઩યાં ત ુ શઝયત અરી (અ.વ.)તે રશ્કયની
ટુકડીભાાં ફીજાની વયદાયી શેઠ઱ ગમા ના શતા
ફલ્કે તેઓ શાકીભ અને અભીય ફનીને ગમા
શતા.
એક લખત શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ફે

રશ્કયી ટુકડીઓને યલાના કયી જેભાાં એકના
અભીય શઝયત અરી (અ.વ.) અને ફીજાના
ખારીદ ભફન લરીદને મુકયુ ય કમાુ. તેની વાથે
એ ઩ણ પયભાવ્યુ ાં કે જમાયે ફાંને રશ્કય બેગા
થઇ જામ ત્માયે શઝયત અરી (અ.વ.) ફાંને
રશ્કયના અભીય થળે.
ઉ઩યની ફયલામતોથી એ લાતનુ ાં તાયણ નીક઱ે

છે કે નફી (વ.અ.લ.)ના ઩છી ભોઅભીનોના
લરી અને અભીય શઝયત અરી (અ.વ.) છે ,
અને ફીજા કોઈને એ શક નથી કે તેભની
ઈભાભતનો મુકાફરો કયે .
઩યાં ત ુ શામ અપવોવ !
કેટરાાંક રોકોએ શઝયત અરી (અ.વ.)ની

ભખરાપતને ગસ્ફ કયી રીધી, અને તેના કાયણે
મુવરભાનોએ અવહ્ય નુકવાન ઉઠાવ્યુ ાં છે અને
આજ સુધી તેભના ઩ ૂલુજોએ લાલેરો ઩ાક રણી
યહ્યા છે . ઩યાં ત ુ રોકો એ લાત અલશ્મ જાણી
ચ ૂકમા છે કે તેભના ઩ ૂલુજોએ શુ ાં નુકવાન કયુુ
છે . આટરી શલગત જાણ્મા ઩છી શુ ાં કોઈ શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ભખરાપતની વાભે ભખરાપતે
યાળેદશની કલ્઩ના કયી ળકે છે ?
જો આ ઉમ્ભત ખુદા અને શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)એ ઩વાંદ કયે રા ખરીપા શઝયત
અરી (અ.વ.)ની ઩મયલી કયતે તો, શઝયત
અરી (અ.વ.) તેભની ભખરાપતના ત્રીવ લ઴ુ
અને ફયવારતના જભાનાના વભગ્ર વભમ
લચ્ચે કોઈ તપાલત અનુબલલા દે ત નશી.
એટલુાં જ નશી ળયીઅતે ભોશાંભદીભાાં કોઈ
પેયપાય કે સુધાયા લધાયા થાત નશી. કેભકે
અબુફક્ર અને ઉભય ભફન ખત્તાફ ફાંનેએ નસ્વ
(કુયઆનના સ્઩ષ્ટ હુકભો)ની વયખાભણીભાાં
ઝાતી ઈજતેશાદ કયીને ઩ોતાની કલ્઩નાઓને
આધાયે ળયીઅત ફદરલાનુ ાં ળફૃ કયી દીધુાં શત.ુાં
રોકો તે ફાંનેના હુકભો અને કામોનુ ાં અનુવયણ
કયલા રાગ્મા શતા. જમાયે ભખરાપતની રગાભ
ઉસ્ભાનના શાથભાાં આલી ત્માયે તેભણે સુન્નતે
યસ ૂર (વ.અ.લ.) તો શુ ાં ફકતાફે ખુદા - કુયઆને
ભજીદની અલગણના ળફૃ કયી દીધી. તો ઩છી
સુન્નતે વશાફાની શેશવમત શુ ાં શતી. જમાયે
રોકોએ તેભને એભ કયલાથી યોકમા અને
તેઓએ રોકોની લાત ન ભાની ત્માયે અંધાધુધ
ાં ી
પેરાઈ ગઈ અને તેભને આ દુશનમાથી
પયજીમાત શલદામ રેલી ઩ડી. તે લખતે ઉમ્ભતે
ઇસ્રાભીભાાં ભોટો ફપત્નો ઉબો થમો. જે ફપત્નાની
અવય આજ સુધી ચાલુ યશી છે .
શઝયત અરી (અ.વ.) ફકતાફે ખુદા અને સુન્નતે

શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના ઩ાફાંદ શતા. એ
ફાંને - એટરે કે ફકતાફે ખુદા અને સુન્નતે યસ ૂર
(વ.અ.લ.) શવલામ ફીજી કોઈ લસ્ત ુની
઩ાફાંદીને શઝયત અરી (અ.વ.) વશન કયી
ળકતા ન શતા. તેથી જ આ઩ (અ.વ.)એ લખતે
ભખરાપતને ઠુકયાલી દીધી શતી કે જમાયે આ઩
(અ.વ.)ને એભ કશેલાભાાં આવ્યુ ાં શત ુાં કે ફકતાફે
ખુદા અને સુન્નતે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
વાથો વાથ સુન્નતે ળેખૈન ઉ઩ય ઩ણ અભર
કયલો ઩ડળે.
અશીં કોઈ વલાર કયનાયને એ વલાર કયલાનો

શક છે કે શઝયત અરી (અ.વ.) પતત ફકતાફે
ખુદા અને સુન્નતે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને જ
ળા ભાટે ઩ાફાંદ યહ્યા શતા ? જમાયે કે તેભની
઩શેરાના ત્રણેમ ખરીપાઓને જમાયે કોઈ
પ્રશ્નોનો વાભનો કયલો ઩ડતો શતો અને કોઈ
ાં ૂ લણના
ગચ ઉકેરભાાં મુઝલણ
ાં થતી ત્માયે
ઈજતેશાદ કયતા શતા અને ળયીઅતભાાં
કોઈ઩ણ પ્રકાયનો પેયપાય કયતાાં અચકાતા ન
શતા.
ઉ઩યના વલારનો જલાફ એ છે કે : શઝયત

યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી
(અ.વ.)ને ઇલ્ભના એક શજાય ફાફ (દયલાજા
- ઩ફયચ્છે દ)ની તારીભ આ઩ી શતી. શઝયત
અરી (અ.વ.)એ તે એક શજાય ફાફભાાંથી
ફીજા એક શજાય ફાફ ળોધમા શતા. (કન્ઝુર
ઉમ્ભાર બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૨ અને ૩, શદીવ
નાં.૬૦૦૯ મનાફીઉર ભોલદત ઩ેજ નાં.૭૩ અને
૭૭, તાયીખે દભીશ્ક, ઇબ્ને અવાકીય બાગ-૨,
઩ેજ નાં.૪૮૩)
અને શઝયત અરી (અ.વ.) શલળે પયભાવ્યુ ાં

: અમ અરી ! તભે ભાયા ઩છી ભાયી ઉમ્ભતના
ભતબેદને દૂય કયનાયા છો (મુસ્તદયક શાકીભ
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૨૨, તાયીખે દભીશ્ક, ઇબ્ને
અવાફકય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૪૮૮)
જમાયે કે ત્રણેમ ખરીપા કુયઆને ભજીદના

ભોટા બાગના જાશેય અને સ્઩ષ્ટ હક
ુ ભોની
તપવીય અને તાલીર સ્઩ષ્ટ યીતે જાણતા શોલા
છતાાં તેની અલગણના કયતા શતા. જો કે
બુખાયી અને મુસ્સ્રભ ફાંને એ ઩ોતાની વશીશે -
તભીભભાાં રખ્યુ ાં છે કે :-
ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફના જભાનાભાાં એક ભાણવ

ઉભય ઩ાવે આવ્મો અને કશેલા રાગ્મો : ગઈ
યાત્રે મુજનીફ થઇ ગમો શતો ગુસ્રે જનાફત
કયલા ભાટે ઩ાણી ભ઱ી ળકયુ ાં ન શત ુાં શલે હુ ાં શુ ાં
કફૃાં? ઉભયે કહ્ુાં : નભાઝ ન ઩ડો.
તેલી જ યીતે ઉભય એશકાભે શરારથી લાકીપ

ન શતા. એટરે સુધી કે તેઓ ઩ોતાના જીલનના
અંત સુધી કશેતા યહ્યા કે ભાયી એક આયઝુ શતી
કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ઩ાવેથી
એશકાભે કરારશ ળીખુ.ાં શકીકતભાાં એશકાભે
કરારશ કુયઆએ ભજીદભાાં છે . જમાયે કે એશરે
સુન્નત લર જભાઅત ઉભય શલળે કશે છે કે
તેઓને “ઈરશાભ” થત ુાં શત.ુાં
જમાયે ઉભયને (એશરે સુન્નતના અકીદા

પ્રભાણે) ઈરશાભ થત ુાં શત.ુાં તેભના ઇલ્ભની
એલી શારત શતી તો ઩છી એલા રોકોનુ ાં ઩ ૂછવુાં
શુ ાં જેભણે કુયઆન અને સુન્નતની કોઈ઩ણ
વનદ લગય પતત ઩ોતાના વ્મસ્તતગત
ઈજતશાદથી ઇસ્રાભભાાં ભફદઅત ળફૃ કયી શતી.
કશેલાલા઱ા એલી લાત ઩ણ કશે છે શઝયત

અરી (અ.વ.) ફધી લાત જાણતા શતા. તો
ુ ા (વ.અ.લ.)ની
઩છી તેઓએ શઝયત યસ ૂરેખદ
લપાત ઩છી એ લાતોને રોકો વભક્ષ યજુ ળા
ભાટે ન કયી ? - કે જે લાતોના કાયણે ઉમ્ભતભાાં
શલખલાદ ઉબો થનાય શતો.
આ લાતના જલાફભાાં પતત એટલુાં જ અઝુ છે

કે શઝયત અરી (અ.વ.)એ ઉમ્ભત ભાટે મુશ્કેર
શોમ તેલા ભવાએર ફમાન કયલાભાાં કોઈ
કચાવ યાખી ન શતી. ઩યાં ત ુ વશાફીઓ ભાટે જે
વલારો મુશ્કેર યશેતા તેનો ઉકેર શઝયત અરી
(અ.વ.) જ કયી આ઩તા શઝયત અરી (અ.વ.)
તેભના ભયજઅ શતા. પ્રશ્નો આલતા જતા શતા
તેન ુ ાં શનલાયણ થત ુાં જત ુાં શત.ુાં એ લાત નોંધ઩ાત્ર
છે કે વશાફીઓ પતત એલા જ ભવાઈર ઩ ૂછતા
શતા જે તેભના ભાટે મુશ્કેર અને મુઝલનાયા
ાં
તથા યાજકીમ યીતે રાબકાયક અને તયપેણ ના
શોમ. વશાફીઓ એલા વલારના જલાફ ઩ ૂછતા
ન શતા કે જે તેભની વત્તાભાાં અલયોધફૃ઩ ફને.
શકીકત એ છે કે શઝયત અરી (અ.વ.) અને

તેભના ઩છી આલનાયા એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)
ન શોત તો રોકોને દીનની શનળાની ઩ણ ભ઱ત
નશી. આ ફાફતભાાં કુયઆને ળયીપ પયભાલે છે
કે “રોકોએ શકને દોસ્ત ન યાખ્યુ ાં અને એળ
આયાભભાાં ઩ડી ગમા.” તે યીતે ભઝશફે
એશરેફૈત (અ.વ.)ની શલફૃધધભાાં ન જાણે
કેટરામ ભઝશફ ફનાલી નાખ્મા.
નશીતય, એ લાત જગ જાશેય છે કે શઝયત

અરી (અ.વ.)એ શભમ્ફય ઉ઩યથી પયભાવ્યુ ાં શત ુાં
કે :- વલુની, વલુની. ઩ ૂછી રો, ઩ ૂછી રો એ
઩શેરા કે હુ ાં તભાયા લચ્ચે ભૌજૂદ ન યહ.ુ ાં
શઝયત અરી (અ.વ.)એ ઉમ્ભત ભાટે એક

અમુલ્મ ખજાનો “નશજુર ફરાગાશ” નાભનો
યજુ કયે ર છે . આ ઉ઩યાાંત ફીજા ઈભાભોએ
તેભના જભાનાભાાં અજ્ઞાનતાનો અંધકાય
શભટાલી ઇલ્ભનો પ્રકાળ પેરાવ્મો શતો. આ
લાતનુ ાં વભથુન શળમા અને સુન્ની ફાંને ઩ક્ષના
આભરભો સ્લીકાયે છે .
હુ ાં ભાયા અવર શલ઴મ તયપ આલતા એક લાત

કહુ ાં છાં કે જો ઉમ્ભત ત્રીવ લ઴ુ સુધી શઝયત
અરી (અ.વ.)ના ભાગુદળુનભાાં યશી શોત અને
શઝયત વયલયે કાએનાત (વ.અ.લ.)ની શવયત
તથા શઝયત અરી (અ.વ.)ની ઈભાભત નીચે
ત્રીવ લ઴ુ સુધી યશી શોત તો આજે દુશનમા ઩ય
ઇસ્રાભની હુકુભત શોત અને રોકોના ફદરોના
ઉંડાણ સુધી અકીદા ઩શોંચી ગમા શોત. એટલુાં
જ નશી નાના ભોટા ફપત્નાઓ નાબુદ થઇ ગમા
શોત. ન તો કયફરા જેલો અભાનલીમ ફનાલ
ફનત અને ન તો ઝૂલ્ભ અને અત્માચાયના
ફનેરા આશ ૂયાના ફનાલનુ ાં કોઈ અસ્સ્તત્લ શોત.
ત્માય઩છી, જો શઝયત અરી (અ.વ.) ઩છી
તેભની ઔરાદભાાંથી અભગમાય ઇભાભોના
ઉમ્ભતની આગેલાની યશેત - કે જેઓ ભનસુવ
ભીનય યસ ૂર ઈભાભ છે .- જેઓની (જાશેયી)
જીંદગી ત્રણવો લ઴ુ ઩ય આધાફયત છે . તો
આખી ઩ ૃથ્લી ઩ય ઇસ્રાભ શવલામ ફીજા કોઈ
ભઝશફનુ ાં અસ્સ્તત્લ યશેત નશી. તેભજ આજે
આ઩ણે દુશનમાની જેલી શારત જોઈ યહ્યા
છીએ. તેલી શારત ન શોત ફલ્કે આ઩ણે વાચા
અથુભાાં “ભાણવાઈ”નુ ાં જીલન લીતાલતા શોત.
઩યાં ત ુ ખુદાલાંદે આરભનો ઈયળાદ છે :-
અરીપ - રાભ - ભીભ

શુ ાં રોકો એભ ધાયી રીધુાં છે કે તેઓ ભાત્ર
આટલુાં કશેલાથી કે અભે ઈભાન રાવ્મા તેથી
છોડી દે લાભાાં આલળે, અને તેભની કવોટી
કયલાભાાં નશી આલે ? (સ ૂ.અનકબુત-૨૯,
આમત નાં.૧,૨)
઩યાં ત ુ ઇસ્રાભી ઉમ્ભત ઩ણ તેની ઩શેરાની

ઉમ્ભતની જેભ કવોટીભાાં શનષ્પ઱ ગઈ શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ આ ફાફતભાાં ઘણી
લખત આગાશી કયી શતી અને કુયઆને ભજીદ
઩ણ આ શલળે લાયાં લાય ફમાન કયુુ શત.ુાં ઩યાં ત ુ
ઇન્વાન (઩ોતાના શકભાાં) ઝારીભ અને જાફીય
છે . શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ ઇન્વાન
શલળે પયભાવ્યુ ાં છે કે : ખુદા ઩ોતાની યશેભતના
વામાભાાં છ઩ાલી રે, તે શવલામ કોઈ઩ણ ભાણવ
઩ોતાના કામોના ઩ફયણાભે તેભાાં જળે નશી.

પ્રકયણ : ૧૫ - આગ઱ની ચચાા ન ાંુ
વલશ્રે઴ણ
હુ ાં ભાયા શળક્ષકો, રેખકો, બુધ્ધધજીલીઓ અને
ભચિંતન અને ભનન કયનાયાઓની વાભે એ લાત
ભાટે અપવોવ વ્મતત કમાુ કયતો શતો કે
અઅરા ભેશલય (શ્રેષ્ઠ કેન્દ્રભફિંદુ) (શઝયત અરી
અ.વ.)થી શલખુટા ઩ડીને રોકોએ ઘણુાં ખોટુાં
કાભ કયુુ છે . એક ફદલવ એક ભાણવ કે જેઓ
ઉસ્તાદ શતા, ઉલ્ટો ભાયી ઉ઩ય એઅતેયાઝ કમો
:-
અરી ભફન અફીતારીફે મુવરભાનો ભાટે શુ ાં
કયુુ ? તેઓ આખી જીંદગી ભખરાપત
ભે઱લલાના ચક્કયભાાં યહ્યા. તેઓની તભાભ
જગ
ાં ભખરાપતના કાયણે થઇ શતી. જેભાાં
મુવરભાનોનુ ાં રોશી યે ડાયુ ાં શત.ુાં તેભની
઩શેરાના ત્રણ ખરીપાઓએ ઩ોતાની જીંદગી
ઇસ્રાભની વયબુરદ
ાં ી અને તેના પ્રચાય ભાટે
ખચી નાખી શતી. તેભના વતત પ્રમત્નોના
કાયણે ભોટા ભોટા પ્રદે ળ ઩ય શલજમ ભે઱લામો
શતો. જો અબુફક્ર ન શોત તો વભગ્ર અયફ
પ્રદે ળ કાપય યહ્યો શોત. અને ઉભય ભફન ખત્તાફ
ન શોત તો ઈયાન અને ફૃભ ઇસ્રાભના
લત઱
ુ ભાાં આવ્મા ન શોત. જો ઉસ્ભાન ન શોત
તો તભે (ડો. શતજાની) ઩ણ મુવરભાન ન શોત
કેભ કે આફફ્રકા ખાંડ ઩યનો શલજમ ઉસ્ભાનની
કોશળળનુ ાં ઩ફયણાભ શત.ુાં
આભ કશેતા કશેતા તેઓ ઩ોતાની જભાઅતને

વાંફોધીને કશેલા રાગ્મા : ઇસ્રાભભાાં અલયોધ
નાખલાભાાં આવ્મો, ઇસ્રાભની પ્રગતી યોકલાભાાં
આલી, ઇસ્રાભની જાશોજરારી ચારી ગઈ.
શકીકતભાાં આ તેજાની જેભની તપતીળ (ખોજ)
કયે છે અને જેભની અદારતને ળાંકાસ્઩દ ભાને
છે તેઓ વય બુરદ
ાં શતા અને તેઓની ફહુજ
જાશોજરારી શતી.
શુ ાં હુ ાં કોઈ વાંજોગોભાાં એ ઉસ્તાદના આખયી

તોશભતને કબ ૂર કયી ળકુાં ખયો કે જે તેભણે
તેભની લાતભાાં છે લ્રે મ ૂકયુ ાં શત ુાં ? ભેં ભાયા
નપવ ઉ઩ય કાબ ૂ કયી રીધો. હુ ાં તેભને જલાફ
આ઩લા ભાટે તૈમાય થમો. ખુદા ઩ાવે
નુવયતની ભદદ ભાાંગી, ઩છી રોકોને વાંફોધીને
કહ્ુાં : શુ ાં આ઩ રોકો આ ઉસ્તાદની લાત વાથે
વશભત છો ? ભોટા બાગના રોકોએ કહ્ુાં : શા,
કેટરાાંક રોકોએ નકાયભાાં જલાફ આપ્મો અને
કેટરાાંક રોકોએ જલાફ ન આપ્મો જેથી તેભનો
ભાયી વાથેનો વાંફધ
ાં જ઱લાઈ યશે અથલા તો
તેઓ ઉસ્તાદની એ લાતોથી વાંત ુષ્ટ થઇ ળકમા
નશોતા.
ભેં ભાયી ઩ાવે ફેવેરા રોકોને કહ્ુાં : ભાપ કયજો,

ભાયી લાતભાાં રાંફાણ થઇ જળે ઩યાં ત ુ હુ ાં ભાયી
લાત દયે ક મુદ્દા ઉ઩ય અરગ અરગ ચચાુ
કયીને યજુ કયલા ભાાંગ ુ છાં. ભાયી ચચાુના
મુદ્દાઓ ઩છી ભાયી તયપેણભાાં અથલા ભાયી
શલફૃધધ શનણુમ કયલાનો આ઩ રોકોને અશધકાય
છે . તે વાથે આ઩ રોકોને એ ઩ણ શલનાંતી છે કે
ભાયી લાતને કોઈ ઩ણ પ્રકાયના ઩ ૂલાુગ્રશથી દૂય
યશીને વાાંબ઱જો અને ઩છી જ શનણુમ કયજો.
ફધા રોકોએ એકી અલાજે કહ્ુાં : ભફસ્ભીલ્રાશ,

આ઩ ચચાુનો પ્રાયાં બ કયો.
તીજાની : ઉસ્તાદ ! ઩શેરા તો આ઩ે એ લાતજ

ખોટી પયભાલી કે શઝયત અરી (અ.વ.)એ
તેભની આખી જીંદગી ભખરાપતના ચક્કયભાાં
શલતાલી શતી. ઩યાં ત ુ લાત તેનાથી ભફલ્કુર
ઉરટી છે . જો શઝયત અરી (અ.વ.)ને
ભખરાપતની રારચ શોત તો તેઓ ઩ણ શઝયત
ુ ા (વ.અ.લ.)ને ગુસ્ર, કપન અને દપન
કમાુ લગય છોડીને ફીજા રોકોની જેભ
વકીપાભાાં ઩શોંચી જાત અને વકીપાભાાં તેભની
દરીરો અને હજ્જ
ુ જત ભજબુત યશેત કાયણ કે
વશાફીઓ - ખાવ કયીને - તેભની લાતને
વાચી ભાનત. અબુફક્રના ભયલા ઩છી જમાયે
ઉભયની ભખરાપતનો પ્રાયાં બ થમો ત્માયે શઝયત
અરી (અ.વ.)ને આ઩ણે ધીયજલાન અને ળાાંત
જોઈએ છીએ તે લખતે તેઓએ ન તો કોઈ
પફયમાદ કયી અને ન કોઈ ભઆયઝશ (ઈચ્છા
વ્મતત) કયી. જમાયે ઉભયની ભૌત ઩છી

આ઩ણા શાથભાાં ભખરાપત આલલાની ળકમતા
શતી ત્માયે આ઩ે ગેયવ્માજફી ળયતોને ભાંજુય ન
યાખી અને તેભ કયીને ભખરાપતને ઠુકયાલી
દીધી. (ઉસ્તાદની ભાન્મતાના જલાફભાાં આ
એક ભજબુત દરીર શતી.)
જો શઝયત અરી (અ.વ.) - કોઈ઩ણ યીતે -

ભખરાપત ભે઱લલા ભાટે ઈચ્છતા શતા તો કોઈ
઩ણ પ્રકાયના ખચકાત લગય વીયતે
ળેખૈનલા઱ી ળયતને કબ ૂર કયીને ભખરાપત
ભે઱લી ળકમા શોત, અને ત્માય઩છી ઉસ્ભાનની
જેભ ભનપાલે તેલો વ્મલશાય કયી ળકત. ઩યાં ત ુ
શઝયત અરી (અ.વ.)ની અઝભત એ
વાંજોગોભાાં જાશેય થઇ છે . શઝયત અરી
(અ.વ.)એ તેભની આખી જીંદગી દયશભમાન
કમાયે મ ઩ણ દગાખોયી કે લચનબાંગ કયુુ નથી,
અને તેભના ચાફયત્ર્મની આટરી ફધી
ઉચ્ચતાને કાયણે તેઓ ભખરાપતથી લાંભચત યહ્યા
અને ફીજા ખોટા રોકોએ ભખરાપત ઉ઩ય
કફજો જભાલી દીધો. કેભકે એ ખોટા રોકો
તેભના શેત ુઓ ઩ાભલા ભાટે તભાભ પ્રકાયના
કામો કયલા ભાટે તૈમાય યશેતા શતા. શઝયત
અરી (અ.વ.)ના ચાફયત્ર્મની ઉચ્ચતા તો જુઓ
કે તેઓ પયભાલે છે :-
ભને એ લાતની જાણ છે કે તભાયા રોકોની

સુધાયણા કઈ યીતે થઇ ળકે ? ઩યાં ત ુ હુ ાં ભાયા
નપવને ખયડીને તભાયી સુધાયણા કયી ળકતો
નથી.
શઝયત અરી (અ.વ.)ની અઝભત અને

ઉદાયતાનો અંદાજ ઈશતશાવકાયોના આ
કથનથી ભ઱ે છે કે : કુયૈળના વયદાય અબુ
સુપમાન શઝયત અરી (અ.વ.) ઩ાવે આલીને
કશે છે કે અરી! ભખરાપત આ઩નો શક છે .
આ઩નો શક રેલા ભાટે તૈમાય થઇ જાલ. જેટરા
ભાર કે પૌજની જફૃય શોમ તે હુ ાં ઩ુયી ઩ાડીળ.
આ઩ હુકભ કયો, ભદીનાની તભાભ ગરીઓને
વૈશનકોથી જાયી દઈળ. શઝયત અરી (અ.વ.)એ
અબુ સુપમાનની આ લાતને એભ કશીને યદ
કયી દીધી કે હુ ાં તાયા ફાતીન અને તાયી
લુચ્ચાઈથી વાયી યીતે લાકેપ છાં.
જો શઝયત અરી (અ.વ.)ને ભખરાપત ભે઱લી

રેલાની શલવ શોત તો અબુ સુપમાનની એ
લાતને તેઓ કબ ૂર કયી રેત. ઩યાં ત ુ તેઓ
ઇસ્રાભ અને મુવરભાનોના અસ્સ્તત્લને ટકાલી
યાખલા ભાટે મુવીફતો ઩ય વબ્ર કયીને ઇબ્ને
અબ્ફાવને કશે છે કે :-
તભાયી ભખરાપત ભાયી નજયોભાાં ફકયીની રીંડી
જેલી છે .
ફીજી એક જગ્માએ પયભાલે છે :-
તભાયી ભખરાપતનો દાખરો ટીડ્ડીના ભોઢાભાાંથી

નીક઱તા શ઩ત્ત (રા઱) જેલી છે . ઩યાં ત ુ ખુદાની
શદો અને કાન ૂનોને અભરભાાં મુકલા ભાટે ભાયે
ભખરાપત રેલી ઩ડી.
આભ જુઓ, ઉસ્તાદ ! આ઩ની એ લાત (કે

શઝયત અરી અ.વ. ભખરાપત ચાશતા શતા) ને
ઈશતશાવ યફદમો આ઩ે છે .
ભોશતયભ ઉસ્તાદનો એ દાલો કે શઝયત અરી

(અ.વ.)એ ભખરાપત ભે઱લલા ભાટે શજાયો
મુવરભાનોનુ ાં રોશી લશાવ્યુ ાં શત ુાં અને તભાભ
ાં તેભના ભખરાપત ભે઱લલાના શેત ુથી થઇ
જગ
શતી. તો આ઩નો એ દાલો ઩ણ આ઩નુ ાં જૂઠાણુાં
અને તોશભત છે . જો આ઩ે તે કાભ અજ્ઞાનતાને
કાયણે કયુુ શોમ તો ખુદાની ફાયગાશભાાં
ઇસ્તગપાય અને તૌફા કયો.
અને જો તભાયા ઇલ્ભને કાયણે શોમ અને

જાણીબુઝીને આભ કયુુ શોમ તો તભાફૃાં ઇલ્ભ
ફેકાય અને નકામુાં છે . એટલુાં જ નશીં આ એક
ભોટુાં ફોશતાન છે . કેભ કે શઝયત અરી
(અ.વ.)ની જેટરી જગનો
ાં આ઩ે ઉલ્રેખ કમો એ
તભાભ એ લખતે થઇ શતી જમાયે આ઩
ભખરાપતના દયજ્જજા ઩ય ભફયાજભાન થઇ
ચ ૂકમા શતા, અને એ ભખરાપત આ઩ે એ લખતે
કબ ૂર કયી શતી, જમાયે ભખરાપત કબ ૂર ન
કયલા ફાફતે રોકોએ તેભને કત્ર કયલા
સુધીની ધભકી આ઩ી શતી. તેથી તેઓ
ભખરાપતનો શોદ્દો સ્લીકાયલા ભાટે ભજબુય
ફન્મા શતા. ઈશતશાવ એ લખતની વાક્ષી ઩ ૂયે
છે કે શઝયત અરી (અ.વ.) ૨૫ (઩ચ્ચીવ) લ઴ુ
સુધી ઩ોતાના ઘયભાાં ભશબુવ (એકાાંતલાવ)ભાાં
યહ્યા. ત્રણ ખરીપાઓના વત્તાકા઱ દયમ્માન
શઝયત અરી (અ.વ.)એ કોઈ જગભાાં
ાં બાગ
રીધો ન શતો. નતો કમાયે મ તરલાય ઉઠાલી
શતી.
ઉ઩ય મુજફની ઩ફયસ્સ્થશત શોલા છતાાં ભોશતયભ

ઉસ્તાદ ! આ઩ે એ દાલો કઈ યીતે કમો
કે: શઝયત અરી (અ.વ.)ની એ ફધી જગ
ાં
ભખરાપતનો શોદ્દો ભે઱લલા ભાટે શતી, અને
એલો આક્ષે઩ કઈ યીતે કમો કે ભખરાપત ભાટે
શજાયો મુવરભાનોનુ ાં રોશી લશાલલાભાાં આવ્યુ ાં
શત.ુાં
જગે
ાં જભર કયલાની પયજ આમળા, તરશા અને
ઝુફૈયે ઩ાડી શતી. કેભકે તેણે ફવયા ઩શોંચી ને
ફહુજ પવાદ ભચાવ્મો શતો. એટરે સુધી કે નેક
રોકોને કત્ર કયી નાખ્મા અને ફૈત ુરભારનો
દૂયઉ઩મોગ કયીને ભ્રષ્ટાચાય કમો શતો.
(તાયીખે તફયી, ઇબ્ને અવીય, મઅકુફી.)
જગે
ાં જભરને શયફે - નાકેવીન એટરા ભાટે
કશેલાભાાં આલે છે કે : તેભાાં તલ્શા અને ઝુફૈયે
શઝયત અરી (અ.વ.)ની ફૈઅત તોડી નાખી
શતી. તેભજ કુપાની શલરામત અને ભખરાપતના
મુન્કીય થઈને ફવયાને “દાફૃર ખીરાપશ” (લડુ
ભથક) ફનાલી દીધુાં શત.ુાં (તાયીખે તફયી
બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૫૩, તાયીખે ઇબ્ને કવીય
બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૨૨૭, તાયીખે મઅકુફી બાગ-
૨, ઩ેજ નાં.૧૨૭) અને જગે
ાં શવપપીન જે
ભોઆશલમા ઇબ્ને અબુ સુપમાને ળફૃ કયી શતી
અને જેભાાં શજાયો નેક મુવરભાનો ભમાુ શતા.
ખાવ કયીને અમ્ભાય ઇબ્ને માવીય જેલા
જરીલુર કદય વશાફીએ ઩ણ જાન ગુભાલી
શતી. ઈશતશાવ એ લાતની વાક્ષી ઩ ૂયે છે કે
ભોઆલીમા ઉસ્ભાનના ખુનનો ફદરો રેલાનો
ઢોંગ યચીને હુકુભત ઩ય કફજો જભાલલા
ભાાંગતો શતો. આ લાતનો સ્લીકાય ખુદ
ભોઆલીમાએ કમો છે . (તાયીખે ઇબ્ને કવીય
઩ેજ નાં.૧૩૧, ભપાશતલુર તારેફીન ઩ેજ
નાં.૭૦, ળશે નશજુર બ્રાગાશ ઇબ્ને અફીર
શદીદ બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૧૬)
એ જગ
ાં ઩છી શજાયો મુવરભાનો
રોકોથી.................ફન્મા. તે લાત
ભોઆલીમાએ કુપા ઩શોંચીને આ પ્રભાણે ખુત્ફો
આપ્મો :-
“ખુદાની કવભ, ભેં નભાઝ - યોઝાની ઩ાફાંદી
ભાટે કે શજ - ઝકાતની અદામગી ભાટે જગ
ાં
કયી નથી. આ ફધા કાભ તો તભે જ કયો જ
છો. ભેં જગ
ાં એ ભાટે કયી છે કે જેથી ભાયી
એભાયત ઩ાકી અને ભજબુત થઇ જામ. આ
એભાયત ખુદાએ ભને આ઩ી છે અને તભે રોકો
તેનાથી ખુળ નથી.”
જગે
ાં શવપપીનને “શયબુર કાવેતીન” ઩ણ
કશેલામ છે . જગે
ાં નશેયલાન ખ્લાયીજ અને
ભાયે કીન રોકોએ શઝયત અરી (અ.વ.) વાથે
કયી શતી. દયે ક જગ
ાં ઩શેરા શઝયત અરી
(અ.વ.)એ વાભા ઩ક્ષની વાભે હુજ્જજત તભાભ
કયી શતી અને ફકતાફે ખુદા ઩ય અભર
કયલાની દાલત આ઩ી શતી.
ઉસ્તાદ ! આ઩ના ભાટે જફૃયી છે કે આ઩

ઇશતશાવનો અભ્માવ કયો જેથી અલ્રાશના
અલરીમા ઩ય ળાંકા ન રાલો. તેભજ શક અને
ફાતીરને ઓ઱ખલાભાાં ભ ૂર ન કયો.
આ તફક્કે ઩શોંચ્મા ઩છી ઉસ્તાદે એક લધુ

લાત કયી જેનાથી એભ રાગત ુાં શત ુાં કે તેઓએ
ઇશતશાવનો અભ્માવ કયે રો છે .
તેભણે કહ્ુાં : આ઩ે (તીજાનીએ) જે લાત કશી છે

તે ફધી લાત વાં઩ ૂણુ વત્મ છે . શઝયત અરી
(અ.વ.)એ ભખરાપતની રારચ દે ખાડી ન શતી.
અને ન તો ભખરાપત ભે઱લલા ખાતય એક ઩ણ
ભાણવને કત્ર કમો શતો. અપવોવ તો એ
લાતનો છે કે આજ સુધી કેટરાક મુવરભાનો
શઝયત અરી (અ.વ)ની ઝાત શલળે ળાંકાભાાં
઩ડેરા છે . જમાયે કે ઈવાઈઓ અને
નવયાનીઓએ શઝયત અરી (અ.વ.)ની
અઝભતનો સ્લીકાય કયે રો છે . એક નવયાનીએ
શઝયત અરી (અ.વ.) શલળે “અસ્વલત ુર
અદારત ુર ઇન્વાનીય્મશ” નાભની ફકતાફ રખી
છે . (આ ફકતાફનો એક ઉદુ ૂ અનુલાદ “નીદાએ
- અદારતે - ઈન્વાની”ના નાભથી ઉ઩રબ્ધ
છે .) રખી છે . આ ફકતાફનો અભ્માવ કયલાથી
શઝયત અરી (અ.વ.)ની કદ્રો - ભાંઝેરત
જાણલા ભ઱ે છે .
ત્માાં આગ઱ શાજય યશેરા રોકોભાાંથી એક

ભાણવે ઉસ્તાદની લાતને કા઩તા કહ્ુાં : આ
લાત આ઩ે ઩શેરા ળા ભાટે કશી ન શતી ? અને
આ અઝભતનો આ઩ે ઩શેરા સ્લીકાય ળા ભાટે
કમો ન શતો ?
ઉસ્તાદે કહ્ુાં : હુ ાં ભફયદાય તીજાનીના શલચાય

અને તેભના વાંળોધન તેભજ તાયણથી લાકેપ
થલા ભાાંગતો શતો. ઩શેરા ભને તેભના ઇલ્ભના
પ્રચાયક શોલાનો અંદાજ ન શતો. શલે તેભના
જલાફોથી ભેં તેભની મોગ્મતા ભા઩ી રીધી છે .
ભેં કહ્ુાં : ભાપ કયજો ! હુ ાં ઉસ્તાદની તભાભ

લાતોનો જલાફ આ઩લા ભાાંગ ુ છાં. કાયણકે અશીં
કેટરીક ફાફતોની સ્઩ષ્ટતા કયલી યશી ન
જામ.
ઉસ્તાદે જે લાત પયભાલી શતી કે : શઝયત

અરી (અ.વ.)ના ઩શેરાાંના ખરીપાઓએ તેભની
જીંદગીઓ ઇસ્રાભના પ્રચાય અને પ્રવાયના
કાભભાાં શલતાલી શતી. જો તેઓ ન શોત તો હુ ાં
મુવરભાન કઈ યીતે શોત ?!!
તેનો જલાફ એ છે કે જો તેભના કાભ ખુદાની

ખુળી અને ઇસ્રાભની વયબુરદ
ાં ી ભાટે શતા તો
તેભને તેનો ફદરો ભ઱ળે. ઩યાં ત ુ જાતે દે ખાલ,
ભારે - ગનીભત એકઠો કયલા અને ઔયતોને
કનીઝો ફનાલલા ભાટે ના શેત ુથી શતા તો તે
પત્શે મભીની છે . તેભાાં કોઈ અજ્ર કે વલાફ
નથી.
ઉસ્ભાન ભફન અપાન શલળે, ઇશતશાવથી એ લાત

જાણલા ભ઱ે છે કે જમાયે વશાફીઓએ ઉસ્ભાન
઩ય એતેયાઝ કમાુ અને વાં઩ ૂણુ યીતે ટીકાનુ ાં
કેન્દ્ર ફની ગમા ત્માયે તેભણે ટીકાઓના લધતા
જતા જુલા઱ને યોકલા ભાટે ભયલાન ભફનર
શકભની વરાશ રીધી. ત્માયે ભયલાને કહ્ુાં કે
અત્માયે રોકોનુ ાં ધમાન ફીજી ફાજુ ખેંચલાનો
વય઱ યસ્તો એ છે કે આફફ્રકાના શલજમ ભાટે
રશ્કય યલાના કયી દમો. ઩છી કોઈ ટીકા
કયલાની ફશિંભત કયળે નશી, ફલ્કે દયે ક જણ
રશ્કયભાાં દાખર થલાના પ્રમાવો કયળે, અને
શલજમ ભ઱લાના કાયણે તાંગદસ્તી દૂય થઇ
જળે. (તાયીખે તફયી, તાયીખ ઇબ્ને અવીય)
આફફ્રકા ઩ય શલજમ ભે઱લલા ભાટે અબ્દુલ્રાશ

ઇબ્ને અફી વયશની આગેલાની શેઠ઱ રશ્કય
ભોકરલાભાાં આવ્યુ,ાં અને ત્માાંથી જે કાાંઈભાર
ભળ્મો તે ફધો જ અબ્દુલ્રાશ ભફન વયશે શડ઩
કયી રીધો, અને કોઈને એક ઩ાઈ ઩ણ ન
આ઩ી. કેભકે તે ઉસ્ભાનનો “દૂધ બાઈ” શતો. આ
એ ભાણવ શતો કે જે ઈભાન રાવ્મા ઩છી
મુયતદ થઇ ગમો શતો, અને શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ તેના ખ ૂનને મુફાશ
ગણાવ્યુ ાં શત.ુાં જમાયે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
પત્શે ભક્કા ભાટે તળયીપ રઇ ગમા શતા ત્માયે
વશાફીઓને પયભાવ્યુ ાં શત ુાં કે : અબ્દુલ્રાશ ઇબ્ને
અફી વયશ જમાાં ભ઱ે ત્માાં તેને કત્ર કયી
નાખો. બરે ઩છી તે ખાનએ - કાઅફાના
ગીરાપની વાથે ર઩ેટાએરો કેભ ન શોમ ! ઩ણ
ઉસ્ભાન ભફન અપાને તેને છ઩ાલી દીધો, અને
પત્શે ભક્કા ઩છી તેને રઈને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની ઩ાવે આવ્મા અને તેને મુકત
કયલા ભાટે ળપાઅત ચાશી. શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ કાાંઈ ન કહ્ુાં અને એ લાતની યાશ
જોઈ કે રોકોભાાંથી કોઈ ઉઠીને તેને કત્ર કયી
નાખે. ત્માયે ઉભયે કહ્ુાં : મા યસ ૂરલ્રાશ ! આ઩ે
ભને ઈળાયો કેભ ન કમો ?
ત્માયે આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : અભો

નફીઓ (ના વમ ૂશ) ભાટે નજયથી ખમાનત
કયલી મોગ્મ ગણાતી નથી.
આ શતા આફફ્રકાના શલજમના કાયણો ! આ

શલ઴મભાાં ઉદાશયણ આ઩લા જેલા ફીજા
પ્રવાંગોની શલગત ઩ણ ભાયી ઩ાવે છે . આ છે
આફફ્રકાનો ઇસ્રાભ ! અને હુ ાં ઩ણ તેલી જ યીતે
મુવરભાન ફન્મો શતો. જો નફી (વ.અ.લ.)
઩છી ઇન્કરાફ આવ્મો ન શોત, અને વકીપશભાાં
જઈને શઝયત અરી (અ.વ.)થી ભખરાપતને દૂય
યાખલાભાાં આલી ન શોત તો, ઇસ્રાભના શલજમ
આના કયતાાં કેટરામ ગણા લધાયે શોત ! અને
ુ ુ ભત સ્થ઩ાઈ
આજે વભગ્ર શલશ્વભાાં ઇસ્રાભની હક
ચ ૂકી શોત. કેભકે ઇન્ડોનેશળમા ઩ય ખરીપાઓના
જભાનાભાાં શલજમ ભે઱વ્મો ન શતો અને ન તો
તેને પત્શ કયલા ભાટે તરલાય ઉ઩ાડલાભાાં
આલી શતી. ફલ્કે ત્માાંના રોકો લે઩ાયી રોકોએ
઩ોતાની દરીરોથી તે રોકોને લાત ગ઱ે
ઉતાયી - જેના રીધે તેઓ મુવરભાન ફની
ગમા. આજે અશીં ઇસ્઩ાનીમા (જેના ઩ય

તરલાયથી શલજમ ભે઱લલાભાાં આવ્મો તેના)
કયતાાં ઇન્ડોનેશળમાભાાં મુવરભાનોની વાંખ્મા
લધાયે છે . કેભકે જે રોકોને તરલાયના ફ઱થી
મુવરભાન ફનાલલાભાાં આવ્મા શતા, તેઓ પયી
ગમા એટલુાં જ નશી તે રોકો જ મુવરભાનો
અને ઇસ્રાભના દુશ્ભન છે .
ભફયાદયો ! ભાપ કયજો, આ઩ની વભક્ષ એક

નાનકડો ફનાલ યજુ કફૃાં છાં.
એક ફાદળાશે શજ ભાટે જતા ઩શેરા ઩ોતાના

એક લઝીયને ખરીપા તયીકે નીમ્મો તે
જભાનાભાાં શજ કયલા ભાટે એક લ઴ુ જેટરો
વભમ રાગતો શતો. ફાદળાશ વપયભાાં શતો
ત્માાં જ જાણલા ભળ્યુ ાં કે તેના લઝીયને કત્ર
કયી નાખલાભાાં આવ્મો છે અને તેના ટેકેદાયોએ
ફીજા એક ભાણવને લઝીય ફનાલી દીધો છે .
તે નલા લઝીયે થોડા ફદલવોભાાં રોકો ભાટે
પ્રગતી અને ખુળશારીના કાભો કયીને રોકોને
વાયા ભાગે રગાલી દીધા. ભસ્જીદો ફાંધાલી,
શભાભ ફનાવ્મા તેભજ દે ળના ફ઱લાખોય અને
અવાભાજજક તત્લોને કત્ર કયી નાખ્મા. હુકુભત
઩શેરા કયતા લધાયે શલળા઱ થઇ ગઈ. ઩યાં ત ુ
જમાયે ફાદળાશ ઩ાછો પમો ત્માયે તેને લઝીયના
કત્ર થલાના વભાચાય ભળ્મા ત્માયે ફહુ જ
ગુસ્વે થમો અને તે લખતના અભીયોને કત્ર
કયી નાખલાનો હક
ુ ભ આપ્મો. તેઓભાાંથી એક
ભાણવે ફાદળાશને કહ્ુાં કે શુ ાં અભાયી વપ઱તા
અને પ્રગતીને રીધે ત ુાં અભને ભયલાથી
ફચાલી નશી ળકે ? ત્માયે ફાદળાશે ગુસ્વે થઈને
કહ્ુાં : નારામક ! ચુ઩ યશો તભને ફધાને કત્ર
કયી નાખલાભાાં આલળે. કેભકે જેને હુ ાં ભાયો

ખરીપા ફનાલીને ગમો શતો તેને તભે કત્ર
કયી નાખ્મો અને ભાયી અઝભત અને
ઈજ્જજતની કોઈ ઩યલા ન કયી. એટલુાં જ નશી
તેની જગ્માએ ફીજાને ખરીપા તયીકે ગોઠલી
દીધો. તભે રોકોએ દે ળની જે વેલા કયી છે
તેના કયતા તે ઘણી લધાયે વેલા કયી ળકમો
શોત.
આ પ્રવાંગ વાાંબ઱ીને શાજય યશેરા રોકો શવલા

રાગ્મા અને કશેલા રાગ્મા કે અભે આ઩નો આ
પ્રવાંગ કશેલાનો શેત ુ વભજી ગમા.
ભેં કહ્ુાં : આલો, શલે આ઩ને ઉસ્તાદની છે લ્રી

લાત જોઈએ. તેઓ કશે છે કે જમાયે શઝયત
અરી (અ.વ.) ઩ાવે ભખરાપત આલી ત્માયે
રોકો ઉ઩ય ફહુ જ મુવીફતો આલી અને વભગ્ર
વ્મલસ્થાતાંત્ર બાાંગી ઩ડયુ.ાં
આ઩ણે એ લાત જાણીએ છીએ તેભજ ઈશતશાવ
઩ણ એ લાતની વાક્ષી ઩ ૂયે છે કે ઉસ્ભાન ભફન
અપાનની ભખરાપતના જભાનાભાાં હુકુભત અને
ળયીઅતની વ્મલસ્થા અગાઉના જભાના કયતા
લેયશલખેય શતી. તે લખતે ઩ણ રોકો ઩ય ફહુ
જ મુવીફતો આલેરી શતી. તેન ુ ાં એક ભાત્ર
કાયણ એ શત ુાં કે ઉસ્ભાને ઩ોતાના દુયાચાયી
ુ
અને નારામક વગા વ્શારાઓના ઘય ફમતર
ભાર અને મુવરભાનોના શક લટાં ૂ ીને બયી દીધા
શતા. એટલુાં જ નશી તે વગાઓને મુવરભાનો
઩ય ળાવન કયલા ભાટે નીમ્મા શતા જો કે તે
જભાનાભાાં કેટરામ નેક, ફાઇભાન અને ઈલ્ભો
અભરથી બય઩ુય વશાફીઓ ભૌજૂદ શતા તેભ
છતાાં તેભને કોઈ઩ણ પ્રકાયનો શોદ્દો આ઩લાભાાં
આવ્મો ન શતો. બ્લ્કે તેઓ ઩ય ઝૂલ્ભ અને

અત્માચાય કયલાભાાં આવ્મા. (જેભકે અમ્ભાયે
માવીયને એટરો ફધો ભાય ભાયલાભાાં આવ્મો
કે ફીભાય ઩ડી ગમા, અને ભફશનાઓ સુધી
ઈરાજ કયલો ઩ડમો.)
કેટરાકને દે ળ શનકાર કયલાભાાં આવ્મા

(અબુઝયે ગપપાયીને યફઝાના યણભાાં દે ળ
શનકાર કયલાભાાં આવ્મા શતા.)
કેટરાક વશાફીની ઩ાાંવ઱ીઓ તોડી નાખલાભાાં

આલી. (અબ્દુલ્રાશ ઇબ્ને ભવઉદની ઩ાાંવ઱ીઓ
એ કાયણવય તોડી નાખલાભાાં આલી કે તેઓએ
ફમત ુરભારની અમોગ્મ લશેંચણીનો શલયોધ
કમો શતો.)
ઇસ્રાભની શલા તો તે લખતે જ ચારી ગઈ

શતી અને ઇસ્રાભનો યોફ તે લખતે ઩ ૂયો થઇ
ચ ૂકમો શતો. ફની ઉભૈમાને મુવરભાનોના
શાકીભ ફનાલલાના રીધે ઇસ્રાભનો સુયજ
અસ્ત ઩ામ્મો શતો.
શુ ાં આટરી લાત કહ્યા ઩છી ઩ણ ઉસ્તાદ

નલયુલાનો અને કોભ વભક્ષ શકીકત ફમાન
નશી કયે ? અને રોકોની ફશદામત કયીને
રોકોની અક્કરને પ્રકાશળત નશી કયે ?
શઝયત અરી (અ.વ.) જમાયે ભખરાપતના

જાશેયી શોદ્દા ઩ય આવ્મા ત્માયે તેઓને નાકેવીન
(ફમઅત કયીને તોડી નાખનાય) કાવેતીન
ભાયે કીન (નશયલાનના રોકો જેભાાં છે .) અને
મુનાપેકીન (દાાંભબકો)એ ત્રણ પ્રકાયના રોકોનો
વાભનો કયલો ઩ડમો શતો. આ઩ણી વાથે એલા
વાચા મુવરભાનો - કે જેઓએ શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની ફમઅત જે ળયતોએ કયી શતી -
તેલા મુવરભાનોની વાંખ્મા નશીલત શતી.
શઝયત અરી (અ.વ.) જમાયે ભખરાપતના શોદ્દા
ઉ઩ય આવ્મા ત્માયે ઈચ્છા એ શતી કે અગાઉના
ત્રણ ખરીપાના જભાનાભાાં ળયીઅતની જે
ફાફતોને શલકૃત કયી નાખલાભાાં આલી શતી
તેનો સુધાયો કયે , અને તે ભશત્લની ફાફતોના
કાયણે જ તેઓ (અ.વ.)ને ળશીદ કયી
નાખલાભાાં આવ્મા. તેભના ઩છી ઈભાભ શવન
(અ.વ.)એ ઩ણ ઉમ્ભતની સુધાયણા કયલા ફહુ
જ પ્રમત્નો કમાુ. જેના ઩ફયણાભે ભોઆલીમાએ
તેઓને દગાથી ઝેય આ઩ીને ળશીદ કયાલી
નાખ્મા. તે ઩છી શઝયત અરી (અ.વ.)ના
નાના પયઝાંદ ઈભાભ હવ
ુ ૈન (અ.વ.)ને તેભની
ઔરાદ અને તેભના અન્વાય વાથે ઉમ્ભતની
સુધાયણાની કોશળળ કયલાના ઩ફયણાભે ળશીદ
કયી નાખલાભાાં આવ્મા. આ યીતે અઈમ્ભએ

ઇસ્નાઅળયભાાં ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) શવલામ
કોઈ ઈભાભ ફાકી ફચ્ચા નશીં. કોઈને
તરલાયની ધાય લડે તો કોઈને ઝેયના દગાથી
ળશીદ કયલાભાાં આવ્મા. તભાભ અગ્માય ઇભાભો
તેભના દાદાની ઉમ્ભતની સુધાયણા ભાટે
ફપદીમશ ફન્મા.
ાં ે હુ ાં એક પ્રવાંગ યજુ કફૃાં છાં

આ શલ઴મ વાંફધ
જેના કાયણે શઝયત અરી (અ.વ.)ની કદ્રો
ભાંઝેરતનો અંદાજ આલી ળકળે.
એક ભાણવ શઝયત અરી (અ.વ.) ઩ાવે આવ્મો

અને કશેલા રાગ્મો :- ભૌરા હુ ાં આ઩ને એક
વલાર કયલા ભાાંગ ુ છાં. જે વલાર ઘણા
વભમથી ભાયા ફદભાગભાાં ઘુભયામા કયે છે .
શઝયત અરી (અ.વ.)એ પયભાવ્યુ ાં : શુ ાં વલાર

છે ?
તેણે કહ્ુાં : અબુફક્ર અને ઉભય ભફન ખત્તાફ
ખરીપા ફની ગમા અને રોકોએ તેભના કશેલા
પ્રભાણે અભર કમો, ઩ણ આ઩ જમાયે
ભખરાપતના શોદ્દા ઩ય આવ્મા ત્માયે ઩ફયસ્સ્થશત
ફગડી ગઈ. શઝયત અરી (અ.વ.)એ ત ુયાં તજ
જલાફ આપ્મો :-
“અબુફક્ર અને ઉભય ખત્તાફે ભાયી જેલા રોકો

઩ય હુકુભત કયી તેથી તેભની ભખરાપત સ્સ્થય
યશી અને ભેં તભાયી જેલા રોકો ઉ઩ય હુકુભત
કયી તેથી હુકુભત શલખેયાઈ ગઈ.”
તે ભાણવ કશે છે કે : આં શઝયત (વ.અ.લ.)

઩છી ઇશતશાવભાાં ભેં આલો જલાફ કમાાંમ
વાાંબળ્મો ન શતો. આ ફનાલની લાત
વાાંબ઱ીને રોકો ફહુજ આશ્ચમુ ઩ામ્મા અને
કશેલા રાગ્મા કે : કેભ ન શોમ ! શઝયત અરી
(અ.વ.) ઈલ્ભના ળશેયના દ્વાય શતા. અશીં ભાયી
લાત ઩ ૂયી થઇ ગઈ. ભેં ફહુ જ ભાન વાથે
ઉસ્તાદને કહ્ુાં કે : ઉસ્તાદે ભોશતયભ ! ભાયા
શલળે આ઩નો એલો અભબપ્રામ છે કે હુ ાં ત્રણ
ખરીપાના ન્મામને ળાંકાસ્઩દ વભજુ છાં અને
તેભની ટીકા કફૃાં છાં - એ લાત ભફલ્કુર ખોટી છે .
એ લાતભાાં કોઈ દભ નથી. ફલ્કે તે ભાયા ઉ઩ય
ફોશતાન છે . આ઩ કોઈ ઩ણ દરીરથી એ લાત
વાભફત કયી ળકો તેભ નથી કે હુ ાં વશાફીઓની
ટીકા કફૃાં છાં, કાયણકે ભેં એ જ લાત કશી છે
બુખાયી, મુસ્રીભ અને એશરે સુન્નત લર
જભાઅતના આભરભો અને ઈશતશાવકાયોએ કશી
છે , અને જો આ લાતને ટીકા - ટીપ્઩ણી
કશેલાતી શોમ અને તેને જ ત્રણ ખરીપાના
ન્મામભાાં ળાંકા કયલી ગણાતી શોઉં તો - ભાયી

ઉ઩ય નશી ઩ણ - એ શદીવલેત્તા અને
ઇશતશાવકાયોની ટીકા કયો અને તેભના ઩ય
તોશભત મ ૂકો. આ઩ ભને પકત વાંદબુ ઩ ૂછી ળકો
છો, અને એ ઩ ૂછી ળકો છો કે આ કોણે રખ્યુ ાં છે
? ઩ણ આ઩ને ભાયા ઉ઩ય ફોશતાન મ ૂકલાનો
જયામ અશધકાય નથી. શા, જો ભેં કશેરા
વાંદબુના ઩ુસ્તકોભાાં એ લાત ન ભ઱ે તો ભને
જૂઠો અને દગાફાઝ કશી ળકો છો.
શાજય રોકોએ એકભતે કહ્ુાં કે : ચચાુ આ યીતે

જ થલી જોઈએ, અને ફધા રોકોએ ઉસ્તાદને
ભાપી ભાાંગલાનો આગ્રશ કમો, અને તેભણે ભાપી
ભાાંગી.
અરશમ્દો ભરલ્રાશે યબ્ફીર આરભીન .....

પ્રકયણ : ૧૬ - શઝયત અરી (અ.વ.)ની
વલરામતની ફીજી વાણફતીઓ
ખુદાલાંદે આરભે ચાહ્ુાં કે શઝયત અરી
(અ.વ.)ની શલરામત થકી મુવરભાનોની
઩યીક્ષા કયે . મુવરભાનોના ફાહ્ય ભતબેદ
શલરામતના કાયણે છે . ખુદાલાંદે આરભ
઩ોતાના ફાંદાઓ ઩ય દમાફૄાં અને ભશેયફાન છે .
તે અગાઉ થઇ ગમેરા રોકોના કયત ુતોનો
ફદરો આલનાયા ફીજા રોકો ઩ાવેથી રેતો
નથી.
ગદીયના ફનાલ ઩ાછી એલા ફનાલો ફન્મા જે
એક યીતે ભોઅજીઝો ઩ણ છે . એ ફનાલ
ઉમ્ભતને એ લાતનુ ાં શનભાંત્રણ આ઩ે છે કે જે
રોકો શાજય છે તે તેને જૂએ અને તેની યક્ષા કયે
અને આલનાયા રોકો તેનાથી ફોધ઩ાઠ ભે઱લે
અને ચચાુ શલચાયણાથી શકની ભાયે પત ભે઱લે.
઩શેરી વાભફતી :-
તેનો વાંફધ
ાં એલા ભાણવથી છે કે જેણે
શલરામતે શઝયત અરી (અ.વ.)ને જૂઠરાલી
અને અઝાફભાાં પવામો. જમાયે ગદીયે ખુભભાાં
ુ ા (વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી
(અ.વ.)ને મુવરભાનોના ખરીપા અને ઈભાભ
ફનાવ્મા અને મુવરભાનોને વાંફોધીને એ
લાતની જાણ પયભાલી કે જે રોકો શાજય છે તે
રોકો, - જે રોકો શાજય નથી તેભને આ લાત
઩શોંચાડી દે . એ લાત ચાયે ફાજુ પેરાઈ
ગઈ. એ લાત શાયીવ ભફન નોઅભાન પેશયીને
થઇ. તેને એ લાત ફહુજ ખયાફ રાગી. તે
ગુસ્વા અને ક્રોધની શારતભાાં ભદીના તયપ
ઉ઩ડમો. ભદીના ઩શોંચીને ભસ્સ્જદના દયલાજા
઩ાવે ઩ોતાનુ ાં ઊંટ ફાાંધીને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની ભખદભતભાાં શાજય થમો અને
કડલા ળબ્દોભાાં આં શઝયત (વ.અ.લ.)ને કશેલા
રાગ્મો :
“આ઩ે અભને કરભો રાએરાશ ઈલ્રલ્રાશ -

ભોશાંભદુય યસ ૂલુલ્રાશ ઩ડલાનો હુકભ આપ્મો,
તે અભે કબ ૂર કમો. યાત્રે અને ફદલવે જાગીને
઩ાાંચ વભમે નભાઝ ઩ડલાનો હુકભ આપ્મો. જે
અભે ભાની રીધો. આ઩ (વ.અ.લ.)એ ભાશે
યભઝાનભાાં યોઝા યાખલાનો હુકભ આ઩ો તે
અભે સ્લીકાયી રીધો. આ઩ના ઇળાયા મુજફ
અભે આજ સુધી શજ કયી યહ્યા છીએ. ઝકાત
આ઩ી યહ્યા છીએ. એ ફધુાં આ઩ને ઩ ૂયત ુાં ન
રાગ્યુ.ાં આજે આ઩ આ઩ના કાકાના દીકયા
બાઈ શઝયત અરી (અ.વ.)ને રોકો ઩ય
પઝીરત આ઩ી દીધી અને પયભાવ્યુ ાં : ભન
કુન્તો ભવ્રાશો પ શાઝા અરીયુન ભવ્રાશો. આ
આ઩ે આ઩ના તયપથી પયભાવ્યુ ાં છે કે ખુદાના
તયપથી ?
શાયીવથી આ લાત વાાંબ઱ીને શઝયત

ુ ા (વ.અ.લ.)ની આંખો રાર થઇ ગઈ
અને આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :
ભેં ભાયા તયપથી કાાંઈ કહ્ુાં નથી, ઩ણ એ લાત

- તે ખુદાએ પયભાલી છે કે જેના શવલામ ફીજો
કોઈ ભાઅબુદ નથી.
ઉ઩યના ળબ્દો આ઩ (વ.અ.લ.)એ ત્રણ લખત

પયભાવ્મા. શાયીવ ત્માાંથી એભ કશેતો કશેતો
ચારી નીકળ્મો કે :-
અમ ખુદા ! અગય ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ની લાત

વાચી છે તો આવભાનથી ભાયા ઉ઩ય ઩ત્થય
લયવાલ અથલા ભને વખ્ત અઝાફ કય.
કશેલામ છે કે શાયીવ તેના ઊંટ સુધી ઩શોંચ્મો

જ શતો ત્માાં ખુદાએ આવભાન ઩યથી એક
઩ત્થય ભોકલ્મો જે તેના ભાથા ઩ય ઩ડમો અને
તેના ગુદાુભાગુથી ફશાય નીક઱ી ગમો, અને
શાયીવ તે જ જગ્માએ ભયી ગમો. ત્માય઩છી
ખુદાએ આ આમત નાઝીર પયભાલી.
એક ભાાંગણી કયનાયે આલનાયા અઝાફની

ભાાંગણી કયી. (સ ૂ.ભઆયીઝ-૭૦, આમત નાં.૧)
આભરભો ઉ઩યાાંત અશેરે સુન્નત લર

જભાઅતના ભોટી વાંખ્માના રેખકોએ આ લાત
નોંધી છે . આ ઉ઩યાાંત જે રોકો ખાતયી કયલા
ભાાંગતા શોમ તેઓ અલ્રાભા અભીનની “ફકતાફ
અર ગદીય”નો અભ્માવ કયી ળકે છે .
ફીજી વાભફતી :-
ફીજી વાભફતીનો વાંફધ
ાં એલા રોકોની ઩ીડા
વાથે છે કે જેઓએ ગદીયના ફનાલને છ઩ાવ્મો
અને શઝયત અરી (અ.વ.)ની ફદદુઆના
કાયણે મુવીફતભાાં પવામા. આ ફનાલ એ
લખતે ફન્મો કે જે લખતે શઝયત અરી
(અ.વ.)નાાં શાથભાાં ભખરાપતની વત્તા આલી. એ
અયવાભાાં શઝયત અરી (અ.વ.)એ એક ફદલવ
રોકોને એકઠા કમાુ અને શભમ્ફય ઉ઩ય જઈને
પયભાવ્યુ ાં : હુ ાં એલા દયે ક મુવરભાનોને કવભ
આ઩ુ ાં છાં કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને ગદીયનાાં
ફદલવે “ભન કુન્તો ભૌરાશો લ પશાઝા
અરીય્યુન ભૌરાશો” કશેતા વાાંબળ્મા શોમ -
તેલા રોકો ઉબા થઇ જામ અને એ લાતની
ગલાશી આ઩ે ઩યાં ત ુ એલા રોકો જ ઉબા થામ
ુ ા
જેભણે ઩ોતાની આંખોથી શઝયત યસ ૂરેખદ

(વ.અ.લ.)ને જોમા શોમ અને આ લાત કશેતા
વાાંબળ્મા શોમ.
તે રોકોભાાંથી ત્રીવ વશાફીઓ ઉબા થમા

જેભાાંથી વો઱ એલા શતા કે જેઓએ ગઝલએ
ફદ્રભાાં બાગ રીધો શતો. તે રોકોએ એ લાતની
ગલાશી આ઩ી કે ગદીયના ફદલવે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી (અ.વ.)નો શાથ
઩કડીને ઈયળાદ પયભાવ્યુ ાં શત ુાં કે : શુ ાં તભે
જાણો છો કે હુ ાં ભોઅભીનો ઩ય તેભના કયતા
લધાયે ઇખ્તેમાય ધયાવુાં છાં ?
રોકોએ કહ્ુાં : ફેળક, ઩ાછી આ઩ (વ.અ.લ.)એ

પયભાવ્યુ ાં : જેનો હુ ાં ભૌરા છાં, આ અરી ઩ણ
તેના ભૌરા છે . ખુદાલાંદા ! ત ુાં એભને દોસ્ત
યાખ, જે શઝયત અરી (અ.વ.)ને દોસ્ત યાખતો
શોમ અને જે શઝયત અરી (અ.વ.)ને દુશ્ભન
યાખતો શોમ તેને ત ુાં દુશ્ભન યાખ.
઩યાં ત ુ કેટરાક વશાફીઓ જે ગદીયે ખુભભાાં

ભૌજૂદ શતા અને ગદીયનાાં ફનાલથી લાકેપ
઩ણ શતા. તેઓ શઝયત અરી (અ.વ.) વાથેના
શવદ અને બુગ્ઝનાાં કાયણે ઉબા ન થમા. તેભાાં
અનવ ભફન ભરીક ઩ણ શતા. જમાયે શઝયત
અરી (અ.વ.) શભમ્ફય ઩યથી ઉતયી આવ્મા
ત્માયે અનવને કહ્ુાં : તભને શુ ાં થઇ ગયુ ાં શત ુાં
? કે તભે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)નાાં
વશાફીઓની વાથે ગલાશી આ઩લા ભાટે ઉબા
ન થમા ? અને તભે જે કાાંઈ શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઩ાવેથી વાાંબળ્યુ ાં શત ુાં તેની ફીજા
રોકોની જેભ ગલાશી કેભ ન આ઩ી ?
ત્માયે અનવે કહ્ુાં : મા અભીફૃર ભોઅભેનીન

(અ.વ.) હુ ાં વ ૃધધ થઇ ગમો છાં. હુ ાં ભ ૂરી ગમો
શતો.
અભીફૃર ભોઅભેનીન (અ.વ.)એ પયભાવ્યુ ાં : જો

તભે જૂઠ્ઠ ાં ફોરી યહ્યા શળો તો અલ્રાશ તઆરા
તભને એલા વપેદ દાગ (કોઢ)ની ફીભાયીભાાં
પવાલે કે જેને અભાભો ઩ણ છ઩ાલી ન ળકે!
અનવ શજી ઉબા ન થમા શતા ત્માાં તેભનો

ચશેયો કોઢના કાયણે વપેદ થઇ ગમો. આ
ફનાલ ઩છી અનવ કહ્યા કયતા શતા કે : ભને
નેક ફાંદાની ફદદુઆ રાગી ગઈ. કેભકે ભેં
તેભના શકથી ભોઢુાં પેયલી રીધુાં શત.ુાં
આ આખા ફનાલને ઈબ્ને કતીફશએ

“ભઆયીપ”ના ઩ેજ નાં.૭૫૧ ઉ઩ય રખેર છે
અને ફીજા ઩ણ ઘણા વશાફીઓ શતા કે જેઓ
કોઢની ફીભાયીભાાં પવાઈ ગમા શતા. ઈભાભ
એશભદ ઈબ્ને શમ્ફરે ઩ોતાની ભવનદનાાં
બાગ-૧ ના ઩ેજ નાં.૧૧૯ ઉ઩ય આ યીતે રખ્યુ ાં
છે :-
શઝયત અભીફૃર ભોઅભેનીન (અ.વ.)ના

પયભાન ઉ઩ય ફધા વશાફીઓએ એ લાતની
ગલાશી આ઩ી કે ત્રણ ભાણવો ગલાશી આ઩લા
ભાટે ઉબા ન થમા તે આ઩ (અ.વ.)ની
ફદદુઆનાાં શળકાય ફની ગમા.
ફીજી જગ્માએ એશભદ ભફન શમ્ફરે ઩ોતાની

ભવનદભાાં ફીરાઝયીથી ફયલામત કયતાાં તે
ત્રણેમ વશાફીઓના નાભ ઩ણ રખ્મા છે :-
જમાયે શઝયત અરી (અ.વ.)એ કવભ આ઩ીને

ગલાશી આ઩લા કહ્ુાં ત્માયે શભમ્ફયની નીચે
અનવ ભફન ભાભરક, ફયાઅ ઈબ્ને આઝીફ,
અને જયીય ઈબ્ને અબ્દુલ્રાશ અર જફરી ઩ણ
ફેઠા શતા. તે વશાફીઓએ ગલાશી ન આ઩ી
તેથી શઝયત અરી (અ.વ.)એ તેભને પયી
લખત ગલાશી આ઩લા કહ્ુાં ત્માયે ઩ણ તેભણે
ગલાશી ન આ઩ી. ઩છી શઝયત અરી
(અ.વ.)એ તેભના ભાટે એ ફદદુઆ કયી કે
ફાયે ઇરાશા ! જેણે જાણતા શોલા છતાાં ગલાશી
આ઩લાનો ઈન્કાય કમો, તેને આ દુશનમાભાાંથી
એ વભમ સુધી ન ઉ઩ાડતો, જમાાં સુધી તેભને
એલી ફીભાયી ન થઇ જામ કે જે તેને શરકા
઩ાડલાનુ ાં કાયણ ફની જામ. આ ફદદુઆ ઩છી
તયત અનવ ભફન ભાભરકને કોઢ થમો. ફયાઅ
ઈબ્ને આઝીફ આંધ઱ા થઇ ગમા અને ઝુયૈ ય
ઈબ્ને અબ્દુલ્રાશ અર જફરી ફશજયત કયીને
઩ોતાના ગાભ ઩ાછા ચાલ્મા ગમા.
આ ફનાલને ઩ણ ઈશતશાવકાયોએ ભોટી

વાંખ્માભાાં નોંધેર છે . (તાયીખે ઈબ્ને અવાકીય,
તાયીખે દભીશ્ક બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૭, બાગ-૩,
઩ેજ નાં.૧૫૦, ળશે નશજુર ફરાગાશ ઈબ્ને
અફીર શદીદ, તશકીક ભોશાંભદ અબુર પઝર
બાગ-૧૯, ઩ેજ નાં.૨૧૭, તફકાત ુર અન્લાય
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩૦૯, ભનાફકફ અરી ઈબ્ને
અફી તાભરફ ભગાઝી ળાપી, ઩ેજ નાં.૨૪)
અમ ઉધાડી આંખો ! ફોધ શાશવર કયો........
લાાંચકો આ ચચાુથી એ લાત વભજી ગમા શળે

કે શઝયત અરી (અ.વ.)એ ઩ચ્ચીવ લ઴ુ ઩છી
એ ઈદે ગદીયને જીલાંત કયી, કે જેને ભ ૂરાલી
દે લાભાાં આલી શતી. ઇસ્રાભની જે નીળાનીઓ
શભટાલી દે લાભાાં આલી શતી તેને શઝયત અરી
(અ.વ.)એ નવુાં જીલન આપ્યુ.ાં જેનાથી શઝયત
અરી (અ.વ.)ની કદ્રો ફકિંભત, અઝભત, દ્રઢ
ભનોફ઱ અને ઩ાક નપવનો અંદાજ આલી ળકે
છે . જો કે તેભણે ઩ોતાના શક ભે઱લલા ભાટે
કોઈ જ કામુલાશી કયી ન શતી. તેઓ અબુફક્ર,
ઉભય અને ઉસ્ભાનને જે નવીશત અને વરાશ
આ઩ી શતી તે ફધી ઇસ્રાભની ભસ્રેશતને
ધમાનભાાં યાખીને આ઩ી શતી. એ જ ઇસ્રાભ
અને મુવરભાનોની ભવરેશતભાાં ગદીયનો
ફનાલ ઩ણ છે કે જે આ઩ના ઝભીય અને
ફદરભાાં સુયભક્ષત શતો. જે આ઩ (વ.અ.લ.)ને
ફુયવદ ભ઱ી ત્માયે જીલાંત કમો. ગદીયનો
ફનાલ ભાત્ર આ઩ (વ.અ.લ.)ન ફદરભાાં જ
સુયભક્ષત ન શતો, ઩ણ ફીજા વશાફીઓ - કે
જેભણે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને જોમા શતા
અને તેઓને શદીવે ગદીય કશેતા વાાંબળ્મા
શતા. તેભના ફદરોભાાં ઩ણ એ ફનાલ સુયભક્ષત
શતો.

આ઩ એ ભઝક્રને પયી જીલાંત કયલાની લાત ઩ય
શલચાય કયો અને જૂલો કે તેભાાં કઈ ફશકભતે
ફારેગા વભામેરી છે . શઝયત અરી (અ.વ.)એ
તેના ઩ય ધમાન આ઩ીને મુવરભાનો ઉ઩ય
઩ોતાની હુજ્જજત કામભ કયી છે . યોઅફશ
નાભના સ્થ઱ે ફે પ્રકાયના રોકો ભૌજૂદ શતા.
એક તો એ કે જે ગદીયના ફનાલ લખતે શાજય
શતા અને ફીજા એ રોકો કે જેઓ ગદીયના
ફનાલ લખતે શાજય ન શતા. જો તે સ્થ઱ે
શઝયત અરી (અ.વ.)એ રોકોને વાંફોધીને આ
પ્રભાણે પયભાલતે કે :-
ુ ા
અમ રોકો ! “ગદીયે ખુભભાાં શઝયત યસ ૂરેખદ
(વ.અ.લ.)એ ભાયી ભખરાપત સ્લીકાયલા ભાટે
તભાયી ઩ાવે ભાયી ફમઅત કયાલી શતી.”
તે લખતે આ઩ (વ.અ.લ.)ની આ લાત રોકોના

ગ઱ે ઉતયતે નશી અને રોકો તે લાતનો શલયોધ
કયત.
઩યાં ત ુ આ઩ (અ.વ.)એ એભ પયભાવ્યુ ાં કે

: તભાભ મુવરભાનોને ખુદાની કવભ આ઩ીને
઩ુછ છાં કે જે રોકોએ ગદીયે ખુભભાાં શઝયત
ુ ા
યસ ૂરેખદ (વ.અ.લ.)ને એભ પયભાલતા
વાાંબળ્મા શોમ તેઓ ઉબા થઈને ગલાશી આ઩ે
આ ફનાલને શદીવે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
ભાયપત ત્રીવ વશાફીઓના મુખેથી વાાંબ઱લાભાાં
આલી. જેભાાંના વો઱ વશાફીઓ ફદ્રના શતા.
આ યીતે શઝયત અરી (અ.વ.)એ જૂઠાઓ અને
ળાંકા ઉબી કયનાયાઓના યસ્તા ફાંધ કયી દીધા.
એટલુાં જ નશી જે વશાફીઓ ચુ઩ યહ્યા શતા.
તેભના યશસ્મને ઩ણ જાશેય કયી દીધુ.ાં તે
વશાફીઓનુ ાં ભૌન યશેવ ુાં ઇસ્રાભની કઈ
ભસ્રેશતના કાયણે શત ુાં ?

પ્રકયણ : ૧૭ - શ ૂયાના ફનાલની
ટ્ીપ્઩ણી
અગાઉ કયલાભાાં આલેર ચચાુભાાં આ઩ણે એ
લાત જોઈ ચ ૂકમા છીએ કે શળમાઓની દ્રષ્ટીએ
ભખરાપત નક્કી કયલાનો અશધકાય ખુદાના
શાથભાાં છે . જેથી શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) લશી
ભાયપત ઈભાભ ઩વાંદ કયે છે . શળમાઓની આ
શલચાયધાયાભાાં વભગ્ર ઇસ્રાભની ફપરોવોપી
અને તેના કાન ૂનભાાં એક સુત્રતા જણામ
છે . કેભકે ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે છે કે :
ાં ૂ કાઢે
ઉત્઩ન્ન કયે છે , અને જેને ચાશે છે તેને ચટી
છે , તેભને તે અશધકાય નથી, તેભનાથી અલ્રાશ
઩ાક અને ચફઢમાતો છે . (સ ૂ.કવવ-૨૮, આમત
નાં.૬૮)
અને ખુદાએ એ ઈયાદો કયી રીધો શતો કે
ઉમ્ભતે ભોશાંભદી - ફીજી ફધી ઉમ્ભતોભાાં વૌથી
વાયી ઉમ્ભત ગણામ તેથી રોકોની ફશદામત
કયી ળકે. ભાટે એ ઉમ્ભત ભાટે એલા
ભાગુદળુકની અશનલામુતા શતી કે જે આભરભ,
ફશાદુય, ળસ્તતળા઱ી, મુત્તકી, ઩યશેઝગાય અને
ઈભાનના ઉચ્ચ દયજજા ઩ય શોમ તથા
યાજકાયણથી ઩ણ લાકેપ શોમ. એ લાત સ્઩ષ્ટ
છે કે આ ફધા ગુણ અલ્રાશે ઩ોતાના ઩વાંદ
કયે રા એ ભાણવ શવલામ ફીજા કોઈ ઩ેદા થઇ
ળકતા નથી. તેલા ભાણવની શારત અને
કેપીમત શલખ્માત શોમ છે જેના કાયણે તેને
ભાગુદળુક અને આગેલાન શોલાને ઩ાત્ર ફનાલે
છે . આ ફાફતભાાં ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે છે
:-

અલ્રાશ પફયશ્તા તથા ભાણવોભાાંથી યસ ૂરો
ાં ૂ કાઢે છે , ફેળક અલ્રાશ ભોટો વાાંબ઱નાય
ચટી
(અને) જોનાયો છે . (સ ૂ.શજ્જજ-૨૨, આમત
નાં.૭૫)
જેલી યીતે ખુદાલાંદે આરભે નફીઓને ઩વાંદ

કમાુ તેલી જ યીતે તેભના અલરીમાને ઩ણ
ખુદાલાંદે આરભે જ ઩વાંદ કમાુ. શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) પયભાલે છે કે : દયે ક
નફીનો લવી શોમ છે . ભાયા લવી શઝયત અરી
ઈબ્ને અફી તાભરફ છે . (તાયીખ ઈબ્ને
અવાકીય ળાપેઈ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૫, ભનાકીફે
ખ્લાયઝભી, ઩ેજ નાં.૪૨, મનાફીઉર ભલદ્દત,
઩ેજ નાં.૭૯)
ુ અંભફમા
ફીજી શદીવભાાં પયભાવ્યુ ાં : હુ ાં ખાતેમર
છાં અને શઝયત અરી (અ.વ.) ુ
ખાતેમર
અલવીમા છે . (મનાફીઉર ભલદ્દત, બાગ-૨,
઩ેજ નાં.૩, ભનાફકફે ખ્લાયઝભી, ઝખાએફૃર
ઉકફા)
તેથી જ શળમોઓનો અકીદો દ્રઢ અને અડગ છે .

તેઓ ખુદા અને યસ ૂરને ભાને છે . ન તો
તેભનાભાાંથી કોઈ ભખરાપતનો દાલો કયે છે ,
અને ન તો તેની શલવભાાં યશે છે . ન ઩ોતાની
ભખરાપતને નસ્વ થકી વાભફત કયે છે અને ન
ાં ૂ
તો ખરીપાની ચટણી દ્વાયા વાભફત કયે છે
કાયણકે ઩શેરા તો નસ્વ એટરે કે કુયઆન થકી
વાભફતી - શ ૂયાની લાતને નકાયે છે . ફીજી લાત
એ કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ જે નસ્વ
પયભાલી છે તે ખાવ શનશશ્ચત રોકોના નાભ વાથે
પયભાલી છે . (વશીશ બુખાયી અને વશીશ
મુસ્સ્રભ, મનાફીઉર ભલદ્દત, બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૯૯) કોઈ ભાણવ ઩ોતે ભખરાપતનો દાલો
કયી ળકતો નથી - જો તે દાલો કયે તો પાશવક
અને દીનથી ફશાય થઇ ગએરો છે .
એશરે સુન્નત લર જભાઅત ભખરાપતે શ ૂયા

અને રોકોના ઈખ્ખ્તમાયની લાત વભજતા શતા.
તેઓની નજયોભાાં ભખરાપતની ઈચ્છાનો એક
એલો બાગ ખુરી ગમો, જેને ફાંધ કયલો
ઉભભતની કોઈ ઩ણ વ્મસ્તત ભાટે ળકમ નથી.
ફલ્કે તેના કાયણે દયે ક નાના ભોટાના ફદરભાાં
ભખરાપતની તભન્ના અને રારચ ઩ૈદા થઇ ગઈ
અને એ જ કાયણ છે કે ભખરાપત કુયૈળભાાંથી
ફદરાઈને ગુરાભો, ગૈય - અયફો, ત ુકો અને
ભોગરોભાાં ચારી ગઈ, અને ભખરાપત ભાટે જે
ળતો નક્કી કયલાભાાં આલી શતી તે ફધી
ધુભાડો ફનીને ઉડી ગઈ, કેભકે ખરીપા
ફનનાય ભાણવ છે અને તેભાાં સ્લબાલ અંને
પ્રકૃતી શોમ છે . તેથી જ વત્તા ભળ્મા ઩ાછી
દયે ક વત્તાધીળના સ્લબાલભાાં ઩ફયલતુન આલી
જામ છે અને તે તેભની અગાઉની શારત કયતા
઩ણ લધાયે ખયાફ ફની જામ છે .
અભાયા આ દાલાના વભથુનભાાં ઇસ્રાભનો

ઇશતશાવ વૌથી શ્રેષ્ઠ ગલાશ છે કે મુવરભાનો
઩ય દુયાચાયી અને પવાદ પેરાલનાયા રોકોને
શાકીભ અને ખરીપા ફનાલલાભાાં આવ્મા શતા.
એ લાત ફધા જાણે છે કે દુયાચાયી રોકોભાાં
ળયભ શમા શોતી નથી, અને જેનાભાાં ળભુ -
શમા નથી શોતી, તેનાભાાં ન તો અખ્રાક શોમ
છે અને ન તો દીન શોમ છે .
હુ ાં આ ફાફતની તભાભ શકીકતો ફમાન કયતા

એ ભાટે ડફૃાં છાં કે કમાાંક લાાંચકો એભ ભાની ન
રે કે વાં઩ાદકે ફહજ
ુ ાં અશતળમોસ્તતથી કાભ રીધુાં
છે . તેથી હુ ાં ભાયા લાાંચકોને નમ્ર શલનાંતી કફૃાં છાં
કે આ શલ઴મભાાં જેઓને લધાયે અભ્માવ કયલો
શોમ તેઓ અબ્ફાવીઓ અને ઉભૈમાના
ઇશતશાવનો અભ્માવ કયે , જેથી એ લાત જાણી
ળકામ કે કશેલાતા અભીફૃર ભોઅભેનીન
(મુઆલીમા) ખુલ્રભ ખુલ્રા ળયાફ ઩ીતો શતો,
લાાંદયાઓ વાથે યભતો શતો, વોનાનો ઩ોળાક
઩શેયતો શતો, અને તેભની કનીઝો અને
દાવીઓ અભીફૃર ભોઅભેનીન (અ.વ.)નો
઩ોળાક ઩શેયીને કશેતી શતી કે : આજે હુ ાં
મુવરભાનોને નભાઝ ઩ડાવુ,ાં અને જો તેભની
કોઈ ભશબ ૂફા અથલા જેને તે ચાશતો શોમ તેલી
દાવી ભયી જતી ત્માયે ઩ાગર થઇ જતો અને
જો કોઈ ળામયના કરાભથી ભસ્તીભાાં ફેશકી

જઈ તેના પ્રબાલભાાં આલી જતો ત્માયે ળયીયના
ગુપ્ત બાગને ચ ૂભી રેતો.
અભાફૃાં આં રખાણ મુવરભાનોના દ્રષ્ષ્ટકોણભાાં

ટકયાલ અને શલખલાદ ઉબો કયલા ભાટે નથી.
કેભકે તેઓની ફકતાફોભાાં નીચે મુજફની શદીવ
જોલા ભ઱ે છે કે :
“ભાયી ઩ાવે ત્રીવ લ઴ુ છે અને તેના ઩છી દુષ્ટ

ચાફયત્ર્મલા઱ા ફાદળાશ થળે.”
઩યાં ત ુ તેભના કથનને યદ કયલા ભાટે હુ ાં કહુ ાં છાં

કે ત્રીજા ખરીપાની જજિંદગીનો અભ્માવ કયો - કે
જે એશરે સુન્નત લર જભાઅતની નજયે શઝયત
અરી (અ.વ.) કયતા અપઝર છે . જેભને ઝુન -
નુયૈનનો રકફ આ઩લાભાાં આવ્મો છે . તેભનાથી
પફયશ્તાઓ ઩ણ ળયભાતા શતા. જેભના શાથે
ઇસ્રાભની હુકુભત તફાશ થઇ. જમાયે કેટરાક
અણછાજતા કાભ કયતા તેભને યોકલાભાાં
આવ્મા એટરે સુધી કે મુવરભાનોભાાં તેભનો
શલયોધ થલા રાગ્મો અને તેભના કત્ર સુધી
લાત ઩શોંચી અને તેભને કત્ર કયી નાખલાભાાં
આવ્મા. તેભના જનાઝા ઩ાય ઩થ્થયોનો
લયવાદ લયવાલલાભાાં આવ્મો, અને ગુસ્રો-
કપન આપ્મા લગય ગૈય મુસ્રીભોના
કબ્રસ્તાનભાાં દપન કયલાભાાં આવ્મા.
જે કોઈ આ ઇશતશાવનો અભ્માવ કયે છે તેને

મુવરભાનોના ખરીપાના એ કામો જાણલા ભ઱ે
છે કે જે એક વાભાન્મ ભાણવ ભાટે ઩ણ
ળયભજનક છે , એલા કામુની જાણકાયી
આશ્ચમુભાાં મ ૂકી દે છે . આ આ઩ણી ચચાુનો
શલ઴મ નથી. જે લાાંચકોને આ શલ઴મની લધાયે
જાણકાયી ભે઱લલાનો ળોખ શોમ તેઓ તાયીખે
તફયી, તાયીખ ઈબ્ને અવીય, તાયીખે અબુર
ફપદાઅ અને તાયીખ ઈબ્ને કતીફશનો અભ્માવ
કયે .
હુ ાં તો શ ૂયા અને ઇખ્તેમાયની શકીકત ફમાન

કયલા ભાાંગતો શતો અને તે એક એલી
શલચાયધાયા ઩ય આધાફયત શતી કે જે કમાયે મ
઩ણ સ્સ્થય થઇ ળકી નશી, કેભકે આજે ઩ણ
આ઩ણે કોઈ ભાણવને ભખરાપત અથલા તો
ાં ૂ રઈએ તો તેનાભાાં
ફીજા કોઈ શોદ્દા ભાટે ચટી
કારે ભ ૂરોની ઝરક નજયે ઩ડળે. અને આ઩ણે
ાં ૂ
તેને ચટલાના કાભ ભાટે બોંઠ઩ અનુબલશુ ાં અને
તેનો ફદરો રેલા ભાટે તૈમાય થઇ જશુ.ાં તેલી
જ યીતે અબ્દુય યશેભાન ઈબ્ને ઔપે ઉસ્ભાન
ઈબ્ને અપાનને ખરીપા ફનાવ્મા અને ઩છી
઩ોતાની એ ઩વાંદગી ભાટે ળયભ અનુબલલા
રાગ્મા. ઩યાં ત ુ જમાયે ઉમ્ભતની કશ્તી લભ઱ભાાં
પવાઈ ચ ૂકી શતી, ત્માયે અબ્દુય યશેભાન ભફન
ઔપની ળયભીંદગીનો કોઈ પામદો ન શતો. જો
કે અબ્દુય યશેભાને જેભને ખરીપા ફનાવ્મા શતા
તે ઩ણ વશાફી શતા અને અબ્દુય યશેભાન ઩ોતે
઩ણ વશાફી શતા. ઩યાં ત ુ ભખરાપતના શોદ્દા ઩ય
ફેવનાય ઉસ્ભાનને અબ્દુય યશેભાનને જે લામદો
કામો શતો તેને ઩ ૂયો ન કમો. જમાયે અબ્દુય
યશેભાન ઈબ્ને ઔપ જેલા વશાફીની ઩વાંદગી
વપ઱ ન થઇ ત્માયે કોઈ વશાફી તે લાાંઝણી
અને ભફન પ઱દામી લાતને કઈ યીતે કબ ૂર કયી
ળકે ?
આ શ ૂયાની ઩વાંદગીના કાભ હુકુભત તથા

પ્રદે ળની ઩ફયસ્સ્થશતભાાં અસ્સ્થયતા અને
ાં ૂ ી થઇ છે . કેભકે વૌથી ઩શેરા શ ૂયાની
અંધાધધ
કામુલાશી, જે અબુફક્રની ફૈઅત છે અને તે જ
ઉભય ઈબ્ને ખત્તાફના કશેલા મુજફ અચાનક
ફની ગઈ શતી અને જેના નુકવાનથી
મુવરભાનોને સુયભક્ષત યાખ્મા. શકીકતભાાં,
વશાફીઓના એક ભોટા વમુશ ે ફૈઅત છોડી
દીધી અને શઝયત અરી (અ.વ.)ની ચોથા
ખરીપા તયીકે ફૈઅત કયી. જો કે શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ફૈઅત શ્રીભાંતો અને ભાનનીમ
વશાફીઓની વાભે થઇ શતી તેભ છતાાં કેટરાક
વશાફીઓએ ફૈઅત તોડી નાખી શતી. જેના
઩ફયણાભે જગે
ાં જભર, જગે
ાં શવપપીન અને જગે
ાં
નશેયલાન રડાઈ શતી. જેભાાં અનેક નેક રોકોનુ ાં
રોશી લશાલલાભાાં આવ્યુ ાં શત.ુાં
તો આ અનુબલ થએરા કામદાનો કોઈ

અકરભાંદ કઈ યીતે સ્લીકાય કયે કેભ ભાને ? એ
લાત એ વભમે લધાયે સ્઩ષ્ટ થઇ ગઈ જમાયે
શ ૂયાની તયપેણ કયનાય કોઈને ખરીપા ફનાલી
રે છે જમાયે તેના કયત ૂતોથી કાંટા઱ી જામ છે
ત્માયે તેને ફયતયપ કયલા અથલા તેને
ફદરલા ભાટે રાચાય યશે છે . મુવરભાનોએ
ઉસ્ભાન ભફન અપાનને રાખ શલનાંતી કયી શતી
કે : તભે ભખરાપત છોડી દમો ત્માયે તેભણે એ
કહ્ુાં કે : “આ ભખરાપતની ખભીવ ભને ખુદાએ
઩શેયાલી છે , તેને હુ ાં ઉતાયીળ નશી.”
઩શશ્ચભના દે ળોભાાં થતી ાં ૂ

ચટણીઓએ, શ ૂયા
શલળેની આ઩ણી નપયતભાાં લધાયે તીવ્રતા ઉબી
કયી દીધી છે . જેને રોકળાશી જેવુાં નાભ
આ઩લાભાાં આવ્યુ ાં છે . એ ાં ૂ
ચટણીભાાં ઘણી
ાં ૂ
઩ાટીઓ ચટણીના ભેદાનભાાં ઉતયે છે , અને
ાં ૂ
ચટણી રડે છે . ફધી ઩ાટીની એ ખ્લાફશળ અને
કોશળળ શોમ છે કે કોઈ ઩ણ યીતે વત્તાની
ખુયળી ભે઱લી રેલી ! તે ખુયળી ભે઱લી રેલા
ભાટે ઩ાણીની જેભ અફજો ફૃશ઩મા લા઩યી
નાખલાભાાં આલે છે , અને દે ળની ભોટી યકભ
ાં ૂ
ચટણીના આમોજનભાાં લ઩યાઈ જામ છે . આ
તભાભ યકભ નફ઱ા અને કચડામેરા લગુના
રોકોનુ ાં રોશી ચ ૂવીને ઉબી કયલાભાાં આલતી
શોમ છે . એ પ્રચાયના ખચુના ખયા શકદાય તો
મુપરીવ અને નાદાય રોકોનો તફક્કો શોમ છે .
જો કોઈ ઩ોતાની ચારફાજીથી વત્તા ભે઱લી રે
તો તેનાભાાં ગુનાશખોયીની વ ૃશત્ત લધી જામ છે .
તે દે ળની તભાભ જલાફદાયીઓ, ભોટા ભોટા
શોદ્દાઓ વ્મલસ્થાતાંત્રની રગાભ અને શલદે ળના
અને દે ળના પ્રધાન઩દના શોદ્દા ઩ોતાના વગા -
વ્શારાાંને શલારે કયી દે છે , અને જેભની

કોશળળોને કાયણે આ જનાફ શોદ્દા ઉ઩ય
઩શોંચ્મા શોમ છે . તે લાંભચત થઇ જલાના કાયણે
એ હુકુભતનો શલયોધ કયલાભાાં રાગી જામ છે .
ાં ૂ લણો અને પ્રશ્ન ઉબા થામ છે ,
ભોટી ભોટી ગચ
અને હુકુભતને ઉતાયી ઩ાડલા અને ઉથરાલી
દે લા ભાટે પ્રમત્ન કયતા શોમ છે . એ લાત
સ્઩ષ્ટ છે કે એના કાયણે શાયી ગમેરા ઩ક્ષને
ફહુ જ નુકવાન થામ છે . યાજકાયણભાાં ભોટા
ભોટા ભશાનુબાલો શાયી જતા શોમ છે , અને
ળૈતાન શવપત શરકી કક્ષાના રોકો રોકળાશી
અને આઝાદીને નાભે વત્તા ભે઱લી રેતા શોમ
છે . જમાયે ભાણવના શાથભાાં વત્તા આલી જામ
ત્માયે સ ૃષ્ષ્ટ શલફૃધધના કૃત્મ (રલાત)ને
કામદે વય ફનાલી નાખે છે અને વ્મભબચાયને
“રગ્ન ઩શેરાના વાંફધ
ાં ો” નુ ાં નાભ આ઩ી દે છે .

શળમા અકીદાની અઝભત અને અપઝરીમતનુ ાં
શુ ાં કશેવ ુાં ! ખુદાની કવભ તેભનો એ અકીદો
રાજલાફ છે કે તે રોકો ભખરાપત અને
શલરામતને ઉસુરે દીનભાાં ગણે છે . કેભકે
ભખરાપત અને રોકો ઩યની વત્તા એ જ
વામુફશક જીલન અને વ્મસ્તતગત જીલનને
વાંત ુભરત યાખે છે .
શળમાઓ જે કશે છે કે આ શક અલ્રાશ તયપથી

છે . તે લાતને અક્કર ઩ણ કબ ૂર કયે છે આ
અભબપ્રામ વાચો છે . એટલુાં જ નશી આ લાતને
દયે કના ફદર ઩ણ કબ ૂર કયે છે . તે જ લાતને
કુયઆન અને સુન્નતે વભથુન આપ્યુ ાં છે . આ
ભાન્મતાભાાં ફે ઩ક્ષ થઇ જામ છે . જેના શલળે
ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે છે :-
એક ટો઱ાને તો તેણે ફશદામત કયી છે અને

એક ટોફૄાં એલી શારતભાાં છે કે તેભના ઉ઩ય
ગુભયાશી ઩ાયાલાય થઇ ગઈ છે , ફેળક તેભણે
અલ્રાશને મ ૂકી ળૈતાનોને ઩ોતાના મુયબ્ફી
ફનાલી રીધા છે અને “તેઓ ફશદામત ઩ાભેરા
છે ” એવુાં (શભથ્મા) ગુભાન કયે છે . (સ ૂ.અઅયાપ-
૭, આમત નાં.૩૦)

પ્રકયણ : ૧૮ - (૧) કઝા અને કદ્ર
ુ તની નજયભાાં
એશરે સન્ન
કઝા અને કદ્રનો શલ઴મ ભાયી ઩શેરાની
જજિંદગીભાાં ફહુ જ ાં ૂ લણ
ગચ બમો અને
લણઉકેલ્મો શતો. તેન ુ ાં કાયણ એ શત ુાં કે ભને
કઝા અને કદ્ર શલળેની કોઈ વાંતો઴કાયક
તપવીય ભ઱ી ળકી ન શતી. જે ભને વભજામ
જામ તેથી હુ ાં - એ લાત કે જે ભને (ભાયા સુન્ની
શોલાના જભાનાભાાં) ભદ્રેવાભાાં ળીખલલાભાાં
આલી શતી કે - ભાણવ ઩ોતાના કામોભાાં
ભજબુય છે . ભને એવુાં શળખલલાભાાં આવ્યુ ાં શત ુાં કે
“ફા઱ક જમાયે ભાતાના ઩ેટભાાં શોમ છે ત્માયે
તેની ઩ાવે ફે પફયશ્તા ભોકરલાભાાં આલે છે કે
જે તે જ લખતે તેની ભૌત, યોજી, અભર અને
એ લાત કે નેક થળે કે ફદ? તે રખી નાખે છે .
(વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૪૪) ઉ઩યાાંત
હુ ાં વતત એ લાત શલચાયતો શતો કે જો
ખુદાલાંદે આરભ આદીર છે , તે ઩ોતાની ભખ્લ ૂક
ઉ઩ય ઝૂલ્ભ નથી કયતો તો ઩છી ઇન્વાનને
઩ોતાના કાભભાાં ભજબુય ળા ભાટે ઩ૈદા કયળે
અને ઇન્વાન ભજબુય શોલા ઩છી ઩ણ તેનો
ફશવાફ ળા ભાટે રેળે ? જે કાભ કયલા ભાટે
ઇન્વાનને ઈખ્ખ્તમાય આપ્મો નથી તે થલા
઩શેરા તેને વાયા કે ખયાફ શોલાનુ ાં રખી
નાખળે તેની વજા અથલા જઝા ઩ણ રખી
ાં ૂ લાડો
નાખળે. આ લાતે ભાયા ભાટે ભોટો ગચ
ઉબો કમો શતો.
હુ ાં અને ફીજા મુસ્સ્રભ યુલાનો આ પ્રકાયના

અકીદા શલળે શલભાવણભાાં શતા કે ખુદાલાંદે
આરભ વલુળસ્તતભાન છે .
(૧) જે તે કાાંઈ કયે છે તેને ઩ ૂછી ળકાળે નશી
તેના ભાટે ફધા જલાફદાય છે .
જે કાાંઈ તે (અલ્રાશ) કયે છે તેના વાંફધ
ાં ી
તેનાથી ઩ ૂછ઩યછ કયી ળકાતી નથી અને તેઓ
જે કાાંઈ કયે છે તેના વાંફધ
ાં ભાાં તેભને જફૃય
઩ ૂછ઩યછ કયલાભાાં આલળે. (સ ૂ.અંફીમા-૨૧,
આમત નાં.૨૩)
(૨) તે જે ચાશે છે તે કયે છે .
જે કાાંઈ ચાશે તે કયીને જ યશેનાય છે . (સ ૂ.બુફૃજ-
૮૫, આમત નાં.૧૬)
(૩) તેણે ઩ોતાની ભખ્લ ૂકને ઩ૈદા કયી છે . તેના
તે ફે બાગ કયીને એકને જન્નતભાાં નાખળે અને
ફીજા બાગને જશન્નભભાાં નાખળે. તે ફાંદાઓ
઩ાય ફહુ જ ભશેયફાન અને યશેભ કયનાયો છે .
તે ઝયાુ ફયાફય ઩ણ ઝૂલ્ભ કયતો નથી. ફેળક
અલ્રાશ યતી ફયાફય ઩ણ ઝૂલ્ભ કયતો નથી
ફલ્કે જે કાાંઈ નેકી શોમ છે તે ફભણી ચોગણી
કયી આ઩ે છે અને ઩ોતાની ઩ાવેથી ઘણો ભોટો
ફદરો આ઩ે છે . (સ ૂ.શનવા-૪, આમત નાં.૪૦)
(૪) ખુદાએ બુઝુગુ રોકો ઩ય જયા઩ણ ઝૂલ્ભ

કયતો નથી ઩યાં ત ુ રોકો ઩ોતે જ (઩ોતાના
કયત ુતોના કાયણે જ) ઝૂલ્ભ કયતા શોમ છે .
ુ -૧૦, આમત નાં.૪૪)
(સ ૂ.યુનવ
બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશના બાગ-૭, ઩ેજ

નાં.૭૫ ઩ય નીચેની શદીવ રખી છે . :-
તે તો ઩ોતાના ફાંદાઓ ઩ય એટરો ફધો

ભામાફૄ છે જેટરી એક ભાતા ઩ોતાની ઔરાદ
઩ય ભામાફૄ શોમ છે .
કુયઆને ભજીદની કેટરીક આમતો શલળે

ઘણીલાય ભાયા ફદભાગભાાં શલયોધાબાવ ઉબો
થમો શતો. કમાયે ક ભચિંતન અને ભનન કયતા હુ ાં
એ લાત તાયલી ળકતો શતો કે ઇન્વાન ઩ોતાના
અભર ભાટે ઩ોતે જ જલાફદાય છે .
઩છી જે ળખ્વ જયા જેટરી ઩ણ નેકી કયી શળે

તેણે તે (પ્રત્મક્ષ) શનશા઱ી રેળ.ે
તેભજ જેણે જયા ઩ણ ફદી કયી શળે તેને ઩ણ

તે જોઈ રેળ.ે (સ ૂ.ભઝરઝાર-૯૯, આમત
નાં.૭/૮)
અને કમાયે ક ફદભાગની વ઩ાટી ઩ાય એ વલાર

ઉબયતો શતો કે ઇન્વાનભાાં ઩ોતાની કોઈ ળસ્તત
શોતી નથી, ફલ્કે તે ભજબુય અને રાચાય છે .
તે ઩ોતાના વાયા અને ખયાફ કાભોનો ભાભરક
નથી ઩ણ જે કાાંઈ કયે છે તે અલ્રાશ જ કયે છે .
અને જમાાં સુધી અલ્રાશની ભયજી નશી શોમ

તભે (એવુ)ાં ચાશળો જ નશી શનવાંળમ અલ્રાશ
ભશા જ્ઞાની (અને) ફશિંભતલા઱ો છે . (સ ૂ.દશય-
૭૬, આમત નાં.૩૦)
શુ ાં તે ળખ્વ કે જેની શનગાશભાાં ફદકાયીને ળોબા

આ઩લાભાાં આલી છે . ઩છી તેને તે વાયી ઩ણ
વભજે છે , (તે શુ ાં તેના જેલો થઇ ળકે છે કે જે
વત્કામુ કયનાય શોમ ?) ભાટે અલ્રાશ જેનાથી
ાં ૂ
ચાશે છે ફશદામતની પ્રેયણા ખચલી રે છે , અને
જેને ચાશે છે ફશદામત આ઩ે છે , જેથી (અમ
યસ ૂર!) તેભના વાંફધ
ાં ી શામ અપવોવ કયતા
કયતા કમાાંક તાયો પ્રાણ નીક઱ી ન જામ,
શનવાંળમ તેઓ જે કાાંઈ કયે છે તેનાથી અલ્રાશ
વાં઩ ૂણુ લાકેપ છે . (સ ૂ.પાતીય-૩૫, આમત નાં.૮)
આ શલચાય અને પ્રશ્નભાાં ભાત્ર હુ ાં જ ગુચ

ાં લાએરો
ન શતો, ફલ્કે ઘણા મુવરભાનો તેભાાં પવામેરા
છે . વાભાન્મ જનવભાજનો ઉલ્રેખ જ કમાાં ?
આ ભવઅરાનો જલાફ તો ભોટા ભોટા આભરભો
અને ભચિંતનકાય ઩ણ યજુ કયી ળકમા નથી. આ
જ કાયણ છે કે જમાયે આ઩ તેભને કઝા અને
કદ્ર શલળે વલાર કયો છો ત્માયે તેઓ તેનો
વાંતો઴કાયક જલાફ આ઩ી ળકતા નથી. જલાફ
તો ફહુજ દૂયની લાત યશી ખુદ તેભના ફદભાગ
઩ણ કઝા અને કદ્રની ફાફતભાાં ળક, લશેભ
અને વોચ શલચાયભાાં ઩ડેરા શોમ છે . આ જ
કાયણવય જમાયે તેભને કોઈ કઝા અને કદ્રના
ફાયાભાાં વલાર કયે છે ત્માયે તેઓ આભ જલાફ
આ઩ે છે કે : “આ ભવઅરાભાાં લધાયે
શલચાયલાની કે ઉંડા ઉતયલાની જફૃય નથી.”
ફલ્કે કેટરાક તો આનાથી ઩ણ આગ઱ લધીને
કશે છે કે :
“કઝા અને કદ્ર શલળે વલાર કયલો જ શયાભ છે .

આભ મુવરભાનો ભાટે એ લાજજફ છે કે તે કઝા
અને કદ્ર ઩ય ઈભાન યાખે અને ખૈય અને ળય
઩ાય ઩ોતાનો અકીદો યાખે.”
અને જમાયે તેભને કોઈ એ વલાર કયે છે કે

ખુદાલાંદે આરભ ઩ોતાના ફાંદા ઩ાવે ગુનાશ
કયાલે છે તો ઩છી તે જ ગુનાશ કયાલીને તેના
ફાંદાને ળા ભાટે જશન્નભની આગભાાં વ઱ગાલળે
? તો તે એ વલાર કયનાય ભાટે કુફ્ર અને
નાસ્સ્તકતાની તોશભત રગાલે છે . ખુદ તેભના
઩ોતાના અકીદાની શારત એ છે કે તેઓ કશે છે
કે : જેની વાથે શનકાશ થલાનુ ાં ખુદાએ રખ્યુ ાં છે
તેની વાથે જ શનકાશ થળે, અને જેની વાથે
તલ્રાક રખી છે તેની તલ્રાક થળે. એટરે
સુધી કે જે ઝીના - વ્મભબચાય - કયે છે , તે ઩ણ
ખુદાએ રખેરી લાત જ છે . ફલ્કે એ રોકોનો
અકીદો એ ઩ણ છે કે દયે ક સ્ત્રીના ગુપ્ત
અલમલ ઉ઩ય તેના ઩શતનુ ાં નાભ રખેલ ુાં શોમ
છે , અને જે ભાણવ ળયાફ ઩ીલા જેલા ગુનાશ
કયે છે તો તે ઩ણ તેની તકદીયભાાં રખામેલ ુાં
શોમ છે , અને જો કોઈનુ ાં ખુન કયી નાખે છે તો
તે ઩ણ તેના નવીફભાાં રખામેલ ુાં શોમ છે .
ટુાંકભાાં ખાવુ,ાં ઩ીવુ,ાં ઉઠવુ,ાં ફેવવુાં લગેયે તભાભ
લાતો તકદીયભાાં રખામેરી શોમ છે . ???
ઉ઩ય જણાલેરા ભવાએરનો શલયોધ કયતા ભેં

કેટરાક આરીભોને કહ્ુાં કે આ઩નો દાલો ખુદાને
જૂઠ્ઠો વાભફત કયે છે , અને એ એક વલુસ્લીકૃત
લાત છે કે શદીવ કમાયે મ કુયઆન કયતા
શલફૃધધ શોતી નથી.
ખુદાલાંદે આરભ શનકાશ શલળે પયભાલે છે :-
અને તભને એલો બમ શોમ કે મતીભોના

(ભારના) વાંફધ
ાં ભાાં તભે ન્મામ કયી ળકળો નશી
તો એલી સ્ત્રીઓભાાંથી તભને જે ઩વાંદ ઩ડે તે
ફબ્ફે ત્રણ ત્રણ ચચ્ચાય વાથે શનકાશ કયી રો,
઩ણ જો તભને એલો બમ શોમ કે તેભની લચ્ચે
(વયખી યીતે) ઇન્વાપ કયી ળકળો નશી તો ઩છી
એક જ ઩ત્ની કયલી અથલા (દાવીઓ)કે જે
તભાયી શભરકત શોમ (તેની વાથે શનકાશ કયી
રો) આ (યુસ્તત) તભને અન્મામથી ફચાલલા
ભાટે લધાયે અનુકુ઱ થઇ ઩ડળે. (સ ૂ.શનવા-૪,
આમત નાં.૩)
તરાક (યદ થઇ ળકનાય) ફે લખત છે , તે ઩છી

તે (સ્ત્રી)ઓને મોગ્મ યીતે યાખલી અથલા
બરાઈની વાથે તેભને જલા દે લી, અને આ
તભાયા ભાટે શરાર નથી કે જે કાાંઈ તભે તેભને
આ઩ી ચ ૂકમા શો તેભાાંથી (અથાુત ભશેયભાાંથી)
કાાંઈ ઩ાછાં રઇ રો, શવલામ એ શારતભાાં કે
ફાંનેને આ લાતનો બમ શોમ કે ફાંને અલ્રાશની
શદ (ના શનમભો) ઩ય કામભ યશી ળકળે નશી,
(અમ મુવરભાનો!) ઩છી જો તભને તે
(લાત)નો બમ શોમ કે ફાંને ઩ક્ષો અલ્રાશની
શદ ઩ય કામભ યશેળે નશી તો જો સ્ત્રી ઩ોતાના
છટકાયા ભાટે કાાંઈ ફદરો આ઩ી દે તો ફાંને
ઉ઩ય કાાંઈ દો઴ નથી આ અલ્રાશની શદો છે
જેથી તેને ઓ઱ાંગી જામ છે તેઓ જ ઝૂલ્ભગાય
છે . (સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત નાં.૨૨૯)
એટરે કે તલ્રાકે (યજાઈ) ઩છી સ્ત્રીને પયી

અ઩નાલી ળકે છે . તે ફે લખત છે . તે ઩છી
ળયીઅત પ્રભાણે તેને યોકી રેલી જોઈએ.
અથલા જે વાયા વ્મલશાયથી (ત્રીજી લખતભાાં)
ફૃખવત કયી દે લા ચાશે અને નીચેની આમતભાાં
ઝીના કયલાને ઇખ્તેમાયી કાભ ગણલાભાાં
આલેર છે :-
અને વ્મભબચાય ઩ાવે (શયગીઝ) ન જાઓ

શનવાંળમ તે શનરુજ્જજ઩ણા (નુ ાં કામુ) છે , અને
અશત બુયો ભાગુ છે . (સ ૂ.ફની ઈવયાઈર-૧૭,
આમત નાં.૩૨)
અને નીચેની આમતભાાં ળયાફ ઩ીલા અને ન

઩ીલાના કાભને ઩ણ ઇખ્તેમાયી કાભ
ગણાલલાભાાં આવ્યુ ાં છે .
એ શવલામ ફીજુ ાં કાાંઈ જ નથી કે ળૈતાન તભાયી

લચ્ચે ળયાફ તથા જુગાય લડે ળત્રુતા અને દ્વે઴
નાખલા ઈચ્છે છે અને તભને અલ્રાશની માદ
તથા નભાઝ અદા કયતાાં અટકાલે છે , તો ઩ણ
શુ ાં તભે (તેને અનુવયતા) અટકાળો નશી ?
(સ ૂ.ભાએદશ-૫, આમત નાં.૯૧)
-અને કત્ર શલળે ખુદાલાંદે આરભ ઈયળાદ
પયભાલે છે :-
(અમ યસ ૂર!) ત ુાં કશે કે આલો હુ ાં લાાંચી

વાંબ઱ાવુાં કે તભાયા ઩યલયફદગાયે તભાયા ઩ય
ુ શયાભ કયી છે (તે આ) કે તભે
કઈ કઈ લસ્તઓ
કોઈ લસ્ત ુને તેની ળયીક ફનાલો નશી અને ભા-
ફા઩ વાથે નેકી કયો અને ગયીફાઈ (ના
બમ)થી તભાયી ઔરાદને ભાયી ન નાખો, અભે
જ તભને યોજી આ઩ીએ છીએ અને તેભને ઩ણ,
તેભજ શનરુજતા બયી લાતો ઩ાવે જાઓ નશી,
઩છી બરેને તે પ્રત્મક્ષ શોમ મા છ઩ી, અને કોઈ
વ્મસ્તતને કે જેનુ ાં ભાયી નાખવુાં શવલામ કે
ન્મામવય શોમ, આ છે કે જેની તેણે તભને
આજ્ઞા કયી છે કે કદાચને તભે વભજો.
(સ ૂ.અનઆ
્ ભ-૬, આમત નાં.૧૫૨)
અને કત્રના ફાયાભાાં આ યીતે પયભાલે છે :-
અને જો કોઈ જાણી જોઈને કોઈ ભોઅશભનને

ભાયી નાખે તો તેની વજા જશન્નભ છે તેભાાં તે
શાંભેળા ભાટે યશેળે અને અલ્રાશ તેના ઩ય
ફપટકાય કયળે અને (તે ઉ઩યાાંત) તેના ભાટે
ભોટો અઝાફ તૈમાય કયળે. (સ ૂ.શનવા-૪, આમત
નાં.૯૩)
ખુદાલાંદે આરભે ખાલા-઩ીલાની શદો ફમાન

કયીને આ઩ણને એ વભજાવ્યુ ાં છે કે ખાવુાં -઩ીવુાં
઩ણ તભાયા ઩ોતાના અશધકાયની લાત છે જો
તે ખાલા - ઩ીલાની ભમાુદા નક્કી ન કયતે તો
આભ પયભાલત નશી :- અમ આદભની
ઔરાદ! તભે દયે ક નભાઝના વભમે તભાયો
(આજત્ભક તથા ળાયીફયક) ળણગાય કયતાાં યશો
તથા ખાઓ અને ઩ીઓ અને ઉડાઉ ખચુ કયો
નશી, શનવાંળમ ઉડાઉ ખચુ કયનાયાઓને તે
દોસ્ત યાખતો નથી. (સ ૂ.અઅયાપ-૭, આમત
નાં.૩૧)
જનાફે ભોશતયભ ! કુયઆને ભજીદની આટરી

ફધી દરીરો શોલા ઩છી ઩ણ એ કેભ કશી
ળકામ કે “ખૈયેશી - લ ળયે શી” એટરે કે ખૈય અને
ળય ફાંને અલ્રાશ તયપથી જ છે , અને ઇન્વાન
઩ોતાના અભરભાાં ભજબ ૂય અને રાચાય છે .
તેભાાંના એક આભરભ તો એભ કશેલા રાગ્મા કે

આખી કાએનાત ઩ય પકત ખુદાને જ શક
શાશવર છે , અને ઩ોતાના દાલાની
વાભફતીફૃ઩ે તેભણે કુયઆને ભજીદની નીચેની
આમત યજુ કયી:-
ત ુાં યાત્રીને ફદલવભાાં બે઱લી નાખે છે અને

ફદલવને યાત્રીભાાં બે઱લી નાખે છે , ત ુાં ભયણ
઩ાભેરાઓને જીલતાઓ કાઢી રાલે છે અને
જીલતાઓભાાંથી ભયે રાઓને કાઢે છે , અને જેને
ચાશે છે ફેફશવાફ યોજી ઩શોંચાડે છે . (સ ૂ.આરે
ઈભયાન-૩, આમત નાં.૨૬)
જમાયે તે ભૌરાના ઩ોતાની દરીર અને

વાભફતી યજુ કયી ચ ૂકમા ત્માયે ભેં કહ્ુાં :-
અભાયા અને તભાયા લચ્ચે ભળીય્મતે - ખુદા

શલળે કોઈ શલલાદ નથી. કેભકે જમાયે ખુદાલાંદે
કયીભ કોઈ લસ્ત ુ ઩ૈદા કયલાનો ઈયાદો કયે છે ,
ત્માયે પકત ઈયાદો કયે છે , ત્માયે તેને તે લસ્ત ુ
઩ૈદા કયતાાં કોઈ યોકી ળકત ુાં નથી, બરે ઩છી તે
ભાટે તભાભ કાએનાત એકઠી થઈને કોશળળ કયે
- તો ઩ણ તે લસ્ત ુ ફની જામ છે . અરફત્ત,
આ઩ણા લચ્ચે શલલાદ છે તે એ છે કે ઇન્વાન
઩ોતાના કાભભાાં ભજબુય છે કે મુખ્તાય ? ભાયા
આ જલાફ ઩છી સુન્ની ભૌરાનાએ લાત ઩ ૂયી
કયતાાં કહ્ુાં : રકુભ - દીનોકુભ - લરેમદીન.
આ શલ઴મ ઩યની દરીર અને હુજ્જજત કયલાની

યીત પકત આ ભૌરાનાની ન શતી, ઩ણ
ુ ત
એશરેસન્ન લર જભાઅતના ભોટાબાગના
આભરભો આ જ યીત અ઩નાલે છે , અને આ
યીતે ભઝશફને વભજીને ખુળ થતાાં શોમ છે . જો
અકર અને તકુ ની દરીરો થકી તેભની કોઈ
લાત ખોટી વાભફત થામ તો ઩ણ તેણે ફદરલા
કે સ્લીકાયલા ભાટે તૈમાય થતાાં નથી, અને તેઓ
તેભની લાતને કઈ યીતે ફદરે ? કેભકે તેભના
ભઝશફભાાં કોઈ ઩ણ પેયપાય કયલાને “ભફદઅત”
ભાનલાભાાં આલે છે .
ફે ફદલવ ઩ાછી હુ ાં પયીથી તે ભૌરાના ઩ાવે

ગમો અને તેઓને કહ્ુાં કે : આ઩ના અકીદા
પ્રભાણે જે ફધુાં જ ખુદા કયે છે અને ફાંદાઓ
઩ોતાના કાભોભાાં ભજબુય છે , તો ઩છી એ જ
લાત આ઩ રોકોની ભખરાપતની ફાફતભાાં કેભ
ભાનતા નથી ?

ાં ૂ કાઢે
ઉત્઩ન્ન કયે છે , અને જેને ચાશે છે તેને ચટી
છે , તેભણે તે અશધકાય નથી, તેભનાથી અલ્રાશ
઩ાક અને ચફઢમાતો છે . (સ ૂ.કવવ-૨૮, આમત
નાં.૬૮)
ભૌરાના :- શા, તેની શલગત હુ ાં શભણાાં આ઩ની

વાભે ફમાન કયી દઉ છાં. ખુદાલાંદે આરભે
(ભખરાપત ભાટે) ઩શેરા અબુફક્રને ઩વાંદ કમાુ
અને ઩છી ઉભયને, ઉભય ઩ાછી ઉસ્ભાન અને
ઉસ્ભાન ઩છી અરીને ઩વાંદ કમાુ. જો ખુદા
ચાશતે તો ઩શેરા ખરીપા શઝયત અરી
(અ.વ.)ને જ ફનાલત, અને તે કાભથી ખુદાને
જીન્નો ઇન્વ જ નશી ઩ણ આખી કાએનાત યોકી
ળકતી ન શતી.
તીજાની :- શલે ચચાુ તેના મુ઱ મુદ્દા ઩ય આલી

ગઈ.
ભૌરાના :- કઈ યીતે ?
તીજાની :- ફે લાત શવલામ ત્રીજી કોઈ લાત

શોઈ ળકતી નથી મા તો આ઩ એભ કશેળો કે
ચાયે મ ખરીપા - ખોરપાએ યાળેદીનને ખુદાએ
જ શનયુતત કમાુ શતા, અને તે ચાય ખરીપા
઩છી ખરીપા નીભલાનો શક રોકોને આ઩ી
દીધો શતો કે : તભે જેને ચાશો તેને ખરીપા
ફનાલો. અથલા તો આ઩ એભ કશેળો કે
ખરીપા ફનાલલાનો શક ખુદાએ ફાંદાઓને
ભફલ્કુર નથી આપ્મો, ફલ્કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી ખુદાએ ઩ોતે જ
ાં ૂ રીધા
તભાભ ખરીપાઓને કમાભત સુધી ચટી
શતા.
(અમ યસ ૂર !) કશે કે અલ્રાશ ! અમ

વલ્તનતના ભાભરક ! જેને ત ુાં ચાશે છે વલ્તનત
ાં ૂ
આ઩ે છે , જેની ચાશે છે (તેની) વલ્તનત ખચલી
રે છે અને જેને ત ુાં ચાશે છે ઈઝઝત આ઩ે છે
અને જેને ચાશે છે તેને ત ુાં શરકો ઩ાડે છે , જે
કાાંઈ ઩ણ ત ુાં કયે છે તે વાફૃાં જ કયે છે , ફેળક ત ુાં
દયે ક લસ્ત ુ ઩ય વાં઩ ૂણુ કાબુ ધયાલનાય છે .
(સ ૂ.આરે ઈભયાન-૩, આમત નાં.૨૫)
તીજાની :- તેનો અથુ એ થમો કે ઇસ્રાભભાાં જે

કાાંઈ ગુભયાશી અને અંધકાય પેરામો છે તેના
ભાટે ઇસ્રાભના વત્તાધીળો અને ફાદળાશી
જલાફદાય છે . કેભકે , (જે કાાંઈ કયે છે તે ખુદા જ
કયે છે - ઇન્વાનને તેભાાં કાાંઈ જ ઈખ્ખ્તમાય
નથી.) ખુદાએ મુવરભાનોની ગયદન ઩ય
ફાદળાશો અને વત્તાધીળોને કાબ ૂ આ઩ી દીધો
છે .
ભૌરાના :- શા ! આ઩ે વાચી લાત કશી છે એ

શલળે વારેશીન ભાને છે :- અને જમાયે અભે
કોઈ લસ્તીનો નાળ કયલાનો ભનસુફો કયીએ
છીએ ત્માયે તે લસ્તીના લૈબલળા઱ી રોકોને
(અભાયી તાફેદાયી કયલાનો) હુકભ કયીએ
છીએ, ઩ણ તેઓ તે (લસ્તી)ભાાં (અભાયા હુકભો
વાંફધ
ાં ી) નાપયભાની કયલા રાગે છે ; એલી યીતે
અભાયો ફોધ તેભના વાંફધ
ાં ભાાં વાચો ઩ુયલાય
થઇ જામ છે . જેથી અભે તેનો વાં઩ ૂણુ નાળ કયી
નાખીએ છીએ. (સ ૂ.ફની ઈવયાઈર-૧૭,
આમત નાં.૬)
તીજાની :- (આશ્ચમુ ઩ાભીને) તો શઝયત અરી
(અ.વ.)ને અબ્દુય યશેભાન ભફન મુલ્જીભ અને
ઈભાભ હુવૈનને ળીમ્ર ભફન જીરજૌળને ળશીદ
નથી કમાુ ઩ણ અલ્રાશે ળશીદ કમાુ છે ?? !!
ભૌરાના :- (શલજમી સ્લફૃ઩ભાાં) શા, ભફલ્કુર એભ

છે . શુ ાં આ઩ે શઝયત અરી (અ.વ.) શલળે
ુ ા (વ.અ.લ.)નો એ કોર નથી
વાાંબળ્મો કે : અમ અરી ! તભને વૌથી લધાયે
ફદફખ્ત ભાણવ કત્ર કયળે, અને તભાયી દાઢી
રોશીથી યાં ગાઈ જળે. તેલી જ યીતે ઈભાભ
હુવૈન (અ.વ.)ની ળશાદત શલળે આં શઝયત
(વ.અ.લ.)ને જાણ શતી કે જે શલળે શઝયતે ઉમ્ભે
વરભા એ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની આ
શદીવ ફમાન કયી છે કે ભાયો હુવૈન ત્રણ
ફદલવની ભ ૂખ અને તયવ ઩છી કયફરાના
યણભાાં ળશીદ થઇ જળે, અને ઈભાભ શવન
(અ.વ.) શલળે પયભાવ્યુ ાં કે : ભાયા પયઝાંદ શવન
(અ.વ.) થકી મુવરભાનોના ફે ભોટા વમુશો
લચ્ચે સુરેશ થળે. આથી જાણલા ભ઱ે છે
તભાભ ફનનાય અને ન ફનનાય ફાફતોની
આગાશી અગાઉથી જ રખી દે લાભાાં આલી છે .
અને તકદીયના રખાણથી ઇન્વાનને મુસ્તત
ભ઱તી નથી. જનાફે અરી, શલે તો આ઩
પવામા છો હુ ાં નશી !!
તીજાની :- (હુ ાં થોડી લાય ભૌન યશીને તેભની

વાભે જોતો યહ્યો. તેભના ચશેયા ઩યથી એભ
રાગત ુાં શત ુાં કે તેઓ તેભની દરીરોથી એભ
વભજી યહ્યા છે કે તીજાની ઩ય તેભણે શલજમ
ભે઱લી રીધો છે . ભેં કહ્ુાં :) આ઩ની દરીરોથી
ભને વાંતો઴ થતો નથી. તેથી હુ ાં આ઩ની લાતને
કેલી યીતે ભાની રઉં ? શા, ખુદા દયે ક લાતને
જાણે છે , ઩યાં ત ુ તકદીયના રખાણનો અથુ એ
થતો નથી કે ખુદાએ રોકો ભાટે એ જ લાતને
અપય નક્કી કયી છે અથલા તો કોઈ લાતને
ખુદા જાણે છે તો તે ભાટે એ અશનલામુ નથી કે
તેણે રોકોને એ કાભ ભાટે ભજબુય કયી નાખ્મા
છે અને તે લાતને જ રોકોના નવીફભાાં રખી
નાખી છે . (હુ ાં જાણતો શતો કે : ભૌરાના કેટલુાં
ઊંડાણથી શલચાયી ળકે છે ? અને તેઓને આ
ફાયાભાાં કેટલુાં ઇલ્ભ છે ? ભેં લાતચીતને
આગ઱ લધાયતા કહ્ુાં કે :) તેનો અથુ એ થમો
કે જે ફાદળાશો અને વત્તાધીળોએ ઇસ્રાભની
વાભે જગ
ાં કયી છે તેભને ખુદાએ જ ફાદળાશત
આ઩ી શતી ?!
ભૌરાના :- ફેળક.
તીજાની :- (નઉઝોભફલ્રાશ) જાણે કે ટયુનીવ
અને અર જઝાઈય ઩ય ફ્રાાંવના વામ્રાજમલાદી
હુભરા ન શતા ઩ણ ખુદાએ જ આક્રભણ કયુુ
શત.ુાં
ભૌરાના :- શા, ફેળક કેભકે કમાભતના

઩શેરાના નજદીકના વભમભાાં ફ્રાાંવ ઩ોતાના
઩ાડોળી દે ળો ઩ય હભ
ુ રો કયળે.
તીજાની :- આ઩ે આ ઩શેરાની ચચાુભાાં એભ

કશીને એશરે સુન્નતનો ફચાલ કામો શતો કે :
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) દુશનમાથી શલદામ થઇ
ગમા અને ભખરાપતનો પ્રશ્ન શ ૂયા ઩ય છોડી
ગમા. એટરે કે જેભને ચાશે તેભને ખરીપા
ફનાલી દે .
ભૌરાના :- શા, હુ ાં શજી ભાયી તે લાત ઩ય કામભ

છાં અને કામભ યશીળ.
તીજાની :- આ લાતોભાાં એકસુત્રતા અને
વભાનતા કઈ યીતે ઩ૈદા થળે અને એ લાત
ભાની ઩ણ કેભ ળકામ કે અમુક ખરીપાને ખુદા
઩વાંદ કયે અને અમુકને શ ૂયા ?
ભૌરાના :- ફાંનેભાાં વભાનતા એ યીતે થઇ જામ

છે કે જેને ફાંદાઓએ ઩વાંદ કમાુ તેને જ ખુદાએ
઩ણ ઩વાંદ કયી રીધા.
તીજાની :- શુ ાં વફકપાભાાં કોઈ એલી લશી

નાઝીર થઇ શતી ? - કે જેનાથી ભખરાપત
વાભફત થઇ શોમ ?
ભૌરાના :- અસ્તગપેફૃલ્રાશ !! નફી (વ.અ.લ.)

઩છી કોઈ લશી નાઝીર થઇ શોમ તેલો -
શળમાઓની જેલો અભાયો અકીદો નથી.
તીજાની :- શળમાઓ અને તેભના અકીદાની

લાતને ફાજુ ઩ય યાખો. ભને આ઩ના અકીદા
અને ભાન્મતા શલળેની એ લાત વભજાલો કે
શઝયત ુ ા
યસ ૂરેખદ (વ.અ.લ.)એ અબુફક્રને
ખરીપા કઈ યીતે ફનાવ્મા ?
ભૌરાના :- જો ખુદા અબુફક્રની ભખરાપતથી

યાજી ન શોત તો મુવરભાનોને એ ળસ્તત ન
આ઩ત કે તેને ખરીપા ફનાલી ળકે. જો ખુદા
ન ચાશે તો, પકત મુવરભાનો જ નશી આખી
કાએનાતભાાંથી કોઈ તે કાભ કયી ળકે નશી.
ભૌરાના વાથેની લાતચીત ઩છી ભને એભ

રાગ્યુ ાં કે આ રોકો કુયઆનને યટી રે છે ઩યાં ત ુ
તેના અથુભાાં ભચિંતન અને ભનન કયતાાં નથી.
જો તેઓના અભબપ્રામની આલી જ શારત યશેળે
તો તેઓ કોઈ ફપરોવોપી કે ઇલ્ભની તાયણ
ભે઱લી ળકળે નશી.
ભૌરાના વાથેની લાતચીત ઉ઩યથી ફીજો એક

પ્રાંવગ ભને માદ આલી ગમો. હુ ાં ભાયા એક
દોસ્ત વાથે એક ફગીચાભાાં રટાય ભાયતો શતો.
અભાયા ફાંને લચ્ચે કઝા અને કદ્ર શલળે ચચાુ
થઇ યશી શતી. તે ફગીચાભાાં ખજૂયના ઘણાાં
ઝાડ શતા. જેભાાં ખજુય ઩ાકી ગમા શતા.
અચાનક ખજુયની એક ઩ાકી ગમેરી લ ૂભ ભાયી
ફાજુના ઝાડની ડા઱ી ઉ઩ય ઩ડી, અને ત્માાં
રટકી ગઈ. ભેં તેભાાંથી એક ખજુય રઈને ભાયા
ભોઢાભાાં મ ૂકી. ભાયા શભત્રે આશ્ચમુ ઩ાભીને કહ્ુાં :
આ ખજુય ખુદાએ તભાયી ફકસ્ભતભાાં રખી શતી
જે તભે ખાઇ યહ્યા છો.
ભેં કહ્ુાં : એ લાત તો હુ ાં કમાયે મ ઩ણ ભાની

ળકતો નથી કે ભાયા નવીફભાાં આ ખજુય રખી
શતી. જો એભ શોત તો હુ ાં તેને ખાત જ નશી.
આભ કશીને ભેં ખજુયને ભોઢાભાાંથી કાઢી નાખી.
દોસ્ત : સુબ્શાનલ્રાશ ! જે લસ્ત ુ ખુદાએ તભાયી
તકદીયભાાં રખી નથી તેને તભે કેલી યીતે ખાઇ
ળકલાના શતા. જો તે તભાયા ઩ેટભાાં ચારી ગઈ
શોત તો ખુદા તેને ફશાય કઢાલી નાખી.
તીજાની : જો એભ લાત છે તો હુ ાં તેને ખાઇ

રઉં છાં. ભાયા દોસ્ત ભાટે એ લાત વાભફત
કયલા - કે હુ ાં ખાલા કે ન ખાલા ભાટે મુખ્તાય
છાં. ભજબુય નથી - હુ ાં તે ખજુયને ખાઇ ગમો.
ભાયો શભત્ર ભને જોતો યહ્યો એટરે સુધી કે ભેં
તેનો ઠ઱ીમો ભોઢાભાાંથી કાઢી નાખ્મો.
દોસ્ત : ખુદાની કવભ, આ ખજુય તભાયી

ફકસ્ભતભાાં રખી શતી.
ભાયો શભત્ર ઩ોતાની લાતચીત દ્વાયા ભને એભ

વભજાલી યહ્યો શતો કે તેણે દરીરોભાાં જીત
ભે઱લી રીધી છે , અને ભાયા ભાટે ઩ણ ખજુયને
઩ેટભાાંથી ફશાય કાઢી નાખલાની લાત ળકમ ન
શતી.
કઝા અને કદ્ર શલળેની આ સુન્નીઓની ભાન્મતા

છે . ફીજા ળબ્દોભાાં કહુ ાં તો હુ ાં જમાયે સુન્ની શતો
ત્માયે કઝા અને કદ્ર શલળે ભાયી આ ભાન્મતા
શતી.
ભાયા આ અકીદાભાાં શલયોધાબાવ ળકમ શતો

આ઩ણે અધ ૂયી અકરના છીએ એટલુાં જ નશી
આ઩ણે લૈચાયીક અને અફકદતી શલયોધાબાવભાાં
પવાએરા છીએ. તેભ છતાાં આ઩ણે આ઩ણા
નપવને ફદરલા ભાટે તૈમાય નથી. અને એ
લાતનો ઇન્તેજાય કયી યહ્યા છીએ કે ખુદા
આ઩ણી શારત ફદરી દે .
શકીકતભાાં આલો અકીદો એ ભાટે ઘડી

કાઢલાભાાં આવ્મો છે જેથી ઇન્વાન ઩ોતાની
જલાફદાયીભાાંથી છટકી ળકે , અને નારામક
કામો કયનાયાઓ ઩ોતાના કયત ુતો ભાટે ખુદાને
જલાફદાય ગણાલી ળકે. જો કોઈ ગુનેશગાય
કોઈનુ ાં અ઩શયણ કયીને તેન ુ ાં ખુન કયી નાખે,
અને તભે તેને વલાર કયો અને તે એલો
ુ ” એટરે કે
જલાફ આ઩ે કે “અલ્રાશો ગારેબન
ભેં કાાંઈ કયુુ નથી અલ્રાશે ભને તાકાત આ઩ી
તેનાથી ભેં આ કયુુ છે . તેથી ભેં જે કયુુ છે તે
અલ્રાશે કયાવ્યુ ાં છે .
આ કેલો ખુદા છે જે શ઩તાને ઩ોતાની દીકયીને

જીલતી દપન કયી દે લાનો હુકભ આ઩ે છે અને
઩ાછી ઩ોતે જ વલાર કયે છે .
કે તેણી કમા અ઩યાધવય ભાયી નખાઈ શતી.

(સ ૂ.તકલીય-૮૧, આમત નાં.૯) ભાઅબુદ ! તાયી
અઝીભ ઝાત તે ફોશતાન અને ઈલ્ઝાભથી
઩ાકો-઩ાકીઝા છે .
આભ, ઩શશ્ચભના (ઈવાઈ) ઩ાદયીઓનુ ાં આ઩ણી

શારત ઩ય શવવુાં અને આ઩ણી કભ અકરીની
ભજાક કયલી ઩ણ અવરભાાં આ લાત તેભની
ભજાક સુધી જ ભામાુફદત નથી ફલ્કે તેઓ
આ઩ણને ખયાફ ઈલ્કાફથી ઩ણ નલાઝે છે .
઩યાં ત ુ એ લાત ઩ણ સ્લાબાશલક છે અને તશકીક

કયનાય એ લાતને વાયી યીતે વભજી જળે કે
કઝા અને કદ્રનો આ અકીદો ફની ઉભય્માના
અકીદાના કાયખાનાની ઩ૈદાળ છે કે જેઓએ
઩ોતાના ઐફોને છ઩ાલલા અને હુકુભત ઩યનો
ગસ્ફ કયે ર કફજો / ગેયકામદે વયનો કફજો
઩ોતાનો શક છે તેભજ વાચા શકદાય અભે જ
છીએ. આ ફ઱જફયી ઩ ૂલુકના કફજાને રોકોની
ટીકાથી ફચલા અને લાયવાગત શકભાાં
ખ઩ાલલા ભાટે ધમાનભાાં યાખીને એ લાતની
પ્રથા ઩ાડી શતી કે તેભને ખુદાએ વલ્તનત
આ઩ી છે અને ખુદાએ જ તેઓને રોકોના લરી
અને અભીય ફનાવ્મા છે . તેથી રોકો ભાટે
તેભની ઇતાઅત કયલી લાજજફ છે અને તેભની
વાભે વયકળી ફ઱લો કયલો શયાભ છે , અને
તેભની ઈતાઅત કયનાય અને પયભાાંફયદાયો -
જાણે કે ખુદાની ઈતાઅત કયનાય અને
પયભાાંફયદાય છે અને તેભનાથી મુખ પેયલનાય
ખુદાથી મુખ પેયલનાય વભાન છે , અને તેલા
ફ઱લાખોયને કત્ર કયલા લાજીફ છે .
ઇસ્રાભનો ઇશતશાવ એ લાતની વાક્ષી આ઩ે છે

કે : મુવરભાનોએ ઉસ્ભાન ભફન અપાનને
ભખરાપતના શોદ્દા ઩યથી દૂય થઇ જલા કહ્ુ.ાં
ત્માયે તેભણે એભ કશીને ભખરાપતનો શોદ્દો
છોડલાનો ઇન્કાય કયી દીધો શતો કે :
“ભખરાપતનુ ાં આ ખભીવ ભને ખુદાએ ઩શેયાવ્યુ ાં
છે , હુ ાં તેને કોઈ ઩ણ વાંજોગોભાાં ઉતાયી ળકતો
નથી.” (તાયીખે તફયી અને તાયીખ ઈબ્ને
અવીય)
આભ, ઉસ્ભાનની દ્રષ્ષ્ટએ ભખરાપત એક ઩શેયણ

છે , જે તેભને ખુદાએ ઩શેયાવ્યુ ાં શત ુાં અને આ
઩ોળાકને ઉસ્ભાનના ળયીય ઉ઩યથી કોઈ ઩ણ
ઉતાયી ળકત ુાં નથી. ઩ણ ખુદ ખુદા જ તેને
ઉતાયે . એટરે કે ઉસ્ભાનને ભૌત આલી જામ,
ત્માયે જ તે ઩ોળાક ઉતયે .
ભોઆશલમાએ ઩ણ એભ જ કહ્ુાં શત ુાં કે :
“ભેં તભાયી વાથે નભાઝ યોઝાની ઩ાફાંદી અને

શજ કે ઝકાત અદા કયલા ભાટે જગ
ાં કયી નથી.
ભેં તભાયી વાથે પકત એ ભાટે જગ
ાં કયી છે કે
તભાયા ઩ય ભાયી હુકુભત ભજબ ૂત અને કામભી
ફની જામ. આં હુકુભત તો ભને ખુદાએ આ઩ેરી
છે . ભને એ ઩ણ ખફય છે કે ભાયી આ
ભખરાપતથી તભે રોકો ખુળ નથી, ઩ણ એ લાત
માદ યાખો કે ભાયી હુકુભત ઉસ્ભાનની હુકુભત
કયતા ઘણી લધાયે કડક છે .”
(ભકાશતલુત્તારેફીન ઩ેજ નાં.૭૦, તાયીખ ઈબ્ને
કવીય બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૧૩૧, ઈબ્ને અફીર
શદીદ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૬)
ભોઆશલમાના ઉ઩યના ખુત્ફાથી એ લાત

વાભફત થઇ ગઈ કે ખુદાએ ભોઆશલમાને
હુકુભત આ઩ીને મુવરભાનોને કત્ર કયલાનુ ાં
આમોજન કયુુ શત.ુાં
જમાયે ભોઆશલમાએ મઝીદને ઩ોતાનો લરી

અશદ ફનાવ્મો તે લખતે ઩ોતાના બા઴ણભાાં
કહ્ુાં કે : ખુદા જ એ ઝાત છે કે જેણે મઝીદને
મુવરભાનોનો ખરીપા ફનાવ્મો.
ભોટા બાગના ઈશતશાવકાયોએ ભોઆશલમાના

આ કથનને એ જગ્માએ નોંધયુ ાં છે કે : જમાાં
ભોઆશલમાએ અમ્ભારને મઝીદની ફૈઅત
કયલા ભાટે ઩ત્રો રખ્મા છે . તે લખતે ભદીનાનો
શાકીભ ભયલાન ભફન શકભ શતો તેણે
ભોઆશલમાએ રખ્યુ ાં શત ુાં કે :-
“ભદીનાલાવીઓ ઩ાવે મઝીદની ફૈઅત કયાલી

રો, અને ખુદાલાંદે આરભનો આ શનણુમ તેઓને
વાંબ઱ાલી દમો.” (અરાભત લ શવમાવત બાગ-
૧, ઩ેજ નાં.૧૫૧)
ભફલ્કુર આ જ ળબ્દો ઈબ્ને ઝીમાદ જેલા દુષ્ટ

અને દુયાચાયી ભાણવે એ લખતે કહ્યા શતા કે
જમાયે ઈભાભે વજ્જજાદ (અ.વ.) એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ના કાપરા વાથે દાફૃર ઈભાયશથી
દાખર થઈને આવ્મા ત્માયે ઈબ્ને ઝીમાદે
શરકાઈ અને નીચતા બમો લતાુ લ કયતા કહ્ુાં :
આ તોક અને જજીયભાાં
ાં જકડાએર ભાણવ કોણ
છે ?
રોકો એ જલાફ આપ્મો કે આ અરી ઇબ્નુર
હવ
ુ ૈન (અ.વ.) છે .
ઈબ્ને ઝીમાદે કહ્ુાં : શુ ાં હુવૈન (અ.વ.)ને ખુદાએ
કત્ર નથી કમાુ ?
ઈભાભે ઝમનુર આફેદીન (અ.વ.)એ પયભાવ્યુ ાં
: નશી, શયગીઝ નશી. ફલ્કે ભાયા ભાનનીમ
શ઩તા ઈભાભે હુવૈન (અ.વ.)ને ખુદા અને
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના દુશ્ભનોએ ળશીદ
કમાુ છે .
ઈભાભના આ ફશિંભત બમાુ શાજય જલાફ ઩છી
ઈબ્ને ઝીમાદે જનાફે ઝમનફ (વ.અ.)ને
વાંફોધીને કહ્ુાં : તભે જોયુ ાં કે ખુદાએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) વાથે કેલો વ્મલશાય કમો ?
જનાફે ઝમનફ (વ.અ.) પયભાવ્યુ ાં : એશરેફૈત

(અ.મુ.વ.)એ આ ફધી મુવીફત ખુદાની ખુળી
ભાટે ઉઠાલી છે . ખુદાની યજાભાંદીના કાયણે અભે
કોઈ લાતથી દૂય યશેતા નથી. ખુદાએ તેઓ
(અ.વ.)ને ળશીદ થલાનુ ાં ઩વાંદ પયભાવ્યુ.ાં
તેઓએ ઩ોતાનો લામદો ઩ ૂયો કમો અને તેઓ
જન્નતભાાં ઩શોંચી ગમા. અભો એશરેફૈત અને
તભો શવતભગાયો ફાંનેને નજદીકભાાં અલ્રાશ
બેગા કયળે. એ ઈબ્ને ભયજાન ! એ લખતે ત ુાં
જોઈ રે જે કે કોણ વપ઱ છે ? (ભકાશતફે
તારેફીન, ભકત્તલુર હવ
ુ ૈન અ.વ.)
ફની ઉભૈમાએ ઘડી કાઢેરી ઉ઩ય મુજફની

લાતોને પ્રચરીત કયલાભાાં આલી અને ધીભે
ધીભે આ લાતે ઇસ્રાભી અકીદાનુ ાં સ્લફૃ઩ ધાયણ
કયી રીધુ.ાં ખુદાનો શુક્ર છે કે શળમાઓ આ
અકીદાથી મુકત છે .

પ્રકયણ : ૧૮ - (૨) કઝા અને કદ્ર
વળમાઓની નજય૊ભાાં
જો કે હુ,ાં શળમાઓના કઝા અને કદ્રના અકીદાથી
લાકેપ શતો. ઩યાં ત ુ એ શલ઴મ ઩યની શળમાઓની
ફકતાફોના અભ્માવ ઩ાછી ભાયા ઇલ્ભભાાં
લધાયો થમો. શઝયત અરી (અ.વ.) કઝા અને
કદ્ર શલળેના એ વલારના જલાફભાાં પયભાલે છે
:-
ખુદા તભાયા ઩ય યશેભ કયે . કદાચ, તભે રોકોએ
કઝા અને કદ્રને પયજીમાત અને અપય વભજી
રીધી છે . (એટરે કે એ કાભ કયલા ભાટે
આ઩ણે ભજબુય છીએ.) જો તેભ શોત તો
વલાફ કે અઝાફનો કોઈ વલાર યશેત નશી. ન
તો લામદો કયનાય - એટરે કે અલ્રાશ - નુ ાં
કોઈ ભશત્લ યશેત ન તો લામદાનુ.ાં ખુદાલાંદે
આરભે તો ઇન્વાનને મુખ્તાય ફનાલીને
ભોકલ્મો છે , અને (અઝાફથી) ડયાલીને ભનાઈ
કયી છે . તેણે આવાન અને વશેરી તકરીપ
આ઩ી છે . મુશ્કેરીઓથી ફચાલી યાખ્મા છે . તે
થોડા કાભનો લધાયે ફદરો આ઩ે છે . તેની
નાપયભાનીનુ ાં કાયણ એ નથી કે તે દફાઈ ગમો
છે , અને તેની ઇતાઅત એ ભાટે નથી કયલાભાાં
આલતી કે તેણે ઈતાઅત કયલા ભાટે ભજબુય
યાખ્મા છે . તેભણે નફીઓને પ્રલાવ કયલા ભાટે
ભોકલ્મા ન શતા, અને ન તો ફકતાફ
ભોકરલાનુ ાં કાભ નકામુાં શત.ુાં તેણે જભીન અને
આવભાન ફાંને લચ્ચે જે કાાંઈ છે તેને ફેકાય
઩ૈદા નથી કયુ.ુ તે એલા રોકોની ભાન્મતા છે કે
જેઓએ કુફ્ર અ઩નાલી રીધુાં છે . તો એલા રોકો
ભાટે અપવોવ છે . જેભણે કુફ્ર ઈખ્ખ્તમાય કયીને

જશન્નભ કભાલી રીધી છે . (નશજુર ફરાગાશ,
કરભાતે કીવાય-૭૮)
કઝા અને કદ્ર શલળેનો ભૌરાએ કાએનાત

(અ.વ.)નો ઉ઩યનો કોર શલગતલાય અને
સ્઩ષ્ટ છે . ભેં કઝા અને કદ્ર શલળેના શઝયત
ભૌરા અરી (અ.વ.)ના ઉ઩યના કરાભ કયતા
લધાયે શલધધતા઩ ૂણુ ફીજા કોઈ કરાભ જોમો
નથી, અને ન તો ભને આના કયતા લધાયે શ્રેષ્ઠ
ફીજી કોઈ દરીર જોલા ભ઱ી છે .
મુવરભાનોએ એ લાતની ખાતયી યાખલી
જોઈએ કે તેઓ ઩ોતે ઩ોતાના કાભોભાાં ખુદ
મુખ્તાય છે . અરફત્ત, ખુદાલાંદે આરભે
આ઩ણને હુકભ આપ્મા છે . ઩યાં ત ુ તે પ્રભાણે
અભર કયલો કે ન કયલો તે ભાટે મુખ્તાય
ફનાવ્મા છે . આ શલળે ભૌરાએ કાએનાત
શઝયત અરી (અ.વ.) પયભાલે છે :-
ખુદાલાંદે આરભે આ઩ણને હક

ુ ભ આ઩ીને એ
લાતનો ઈખ્ખ્તમાય આપ્મો છે કે તે કાભ કયીએ
અથલા તો તેનાથી મુખ પેયલી રઈએ.
શઝયત અરી (અ.વ.)ના ઉ઩યના કથનની એ

લાતની દરીર ભ઱ે છે કે ખુદાલાંદે આરભે
ઇન્વાનને મુખ્તાય ઩ૈદા કમો છે , અને તકરીપે
ભારામોતાકનો હુકભ આપ્મો નથી. જો ઈન્વાન
અલ્રાશના હુકભ પ્રભાણે અભર નશી કયે તો
અઝાફને ઩ાત્ર ફનળે. આ શલળે શઝયત અરી
(અ.વ.)ના નીચે મુજફના કોરથી કઝા અને
કદ્ર શલળેની લાત લધાયે સ્઩ષ્ટ થામ છે . આ઩
(અ.વ.) પયભાલે છે .
જો ખુદા ઩ોતાના ફાંદા ઉ઩ય જબ્ર (ફ઱જફયી)

કયત અને તેને કોઈ કાભ કયલા ભાટે ભજબુય
કયત તો વભગ્ર ભાનલજાત તેનો હુકભનો
શલયોધ કયીને તેના ઩ય શલજમ ભે઱લી ળકત
નશી.
આનાથી એ લાત જાણલા ભ઱ે છે કે ખુદાએ

ઇન્વાનને ઩ોતાની ઈતાઅત કયલા કે ગુનાશ
કયલા ભાટે ભજબુય ઩ૈદા નથી કમો. ફલ્કે
આઝાદ ઩ૈદા કમો છે . ઇન્વાન જે ઩વાંદ કયે તે
- ઈતાઅત કે ગુનાશ - ઈખ્ખ્તમાય કયી ળકે
છે . આ શલળે ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે છે :-
અને ત ુાં કશે કે વત્મ તભાયા ઩યલયફદગાય

તયપથી છે , ભાટે જેની ભયજીભાાં આલે તે ઈભાન
રઇ આલે, અને જેની ભયજીભાાં આલે તે ઈભાન
ન રાલે, ફેળક અભોએ ઝાભરભ રોકો ભાટે
એલી આગ તૈમાય કયી છે કે જેના ઩ડદા તેભને
ઘેયી રેળે, અને અગય તેઓ (ત ૃ઴ાની) પફયમાદ
કયળે તો તેભને એવુાં ઩ાણી ઩ાલાભાાં આલળે
જેવુાં કે ઩ીગ઱ે લુાં ત્રાાંબ ુ જે (તેભના) ચશેયા ભજી
ાં ૂ
નાખળે, બુફૃાં શળે તે ઩ીણુાં અને બુફૃાં શળે તે
શલશ્રાાંશત સ્થાન. (સ ૂ.કશપ-૧૮, આમત નાં.૨૯)
શક તભાયા ઩યલયફદગાય તયપથી છે , જે ઈચ્છે

તે ભોઅભીન ફની જામ અને જે ચાશે તે કુફ્ર
ઈખ્ખ્તમાય કયી રે.
ત્માય઩છી ભૌરાએ કાએનાત (અ.વ.)

ઈન્વાનના ઝભીયને વાંફોધીને પયભાલે છે . જેથી
એ લાત કે ઇન્વાન ઩ોતાના કાભો ભાટે ભજબુય
નથી - તે લાત ઇન્વાનની ફૃશના ઊંડાણભાાં
ઉતયી જામ.
કેટરાક રોકો એવુાં શલચાયે છે કે : જો ઇન્વાન

ભજબુય શોમ તો યસ ૂરોનુ ાં આલવુાં તેભના લશીનુ ાં
નાઝીર થવુાં નકામુાં છે અને ખુદા નકાભા કાભો
કયલાથી દૂય છે . તેથી એક ઩છી એક નફીઓનુ ાં
આલવુાં અને ફકતાફોનુ ાં નાઝીર થવુાં રોકોનુ ાં
ગુભયાશી અને ગૈય ભાગે જતા અટકાલી તેભના
નપવની સુધાયણા ભાટે છે . આ શલળે કુયઆન -
કે જે ઇન્વાનની જીંદગી ભાટે શ્રેષ્ઠ ફાંધાયણ છે .
- તેભાાં પયભાલે છે .
ફેળક આ કુયઆન તે ભાગે દે ખાડે છે કે જે

વૌથી વીધો છે અને તે ભોઅભીનોને કે જેઓ
નેકીઓ કયતા યશે છે આ ખુળખફય વાંબ઱ાલે
છે કે તેભના ભાટે ઘણો ભોટો ફદરો છે .
(સ ૂ.ફની ઈવયાઈર-૧૭, આમત નાં.૯)
શઝયત અરી (અ.વ.)એ ઉ઩ય જણાલેર ખુત્ફો

પયભાલીને ઩ ૂફૃ કયી દીધુાં કે : એલો અકીદો શોલો
કે ખુદાએ ઇન્વાનને ભજબુય ઩ૈદા કમો છે -
એલા અકીદા વભાન છે કે જભીન અને
આવભાન લચ્ચે જે કાાંઈ છે તે (ભઆઝલ્રાશ)
ફાતીર ઩ૈદા કયે ર છે . જે કોઈ એલો અકીદો
ધયાલતો શોમ કે આવભાન અને જભીનની
લચ્ચે જે કાાંઈ છે તે ફાતીર અને નકામુાં છે . તે
કાપય છે , અને તેન ુ ાં ઠેકાણુાં જશન્નભ છે .
કઝા અને કદ્ર શલળેના શળમાઓના કથન શલળેની

ચચાુ ઩ ૂણુ કમાુ ઩છી એ તાયણ કાઢીએ છીએ
કે શળમાઓનો અભબપ્રામ વાચો છે . એક વમુશ ે
તપયીત (ઘટાડો) કમો. તો તે ફ઱જફયીભાાં
ભાનતો શોમ તેભ ગણાળે, અને ફીજા વમુશ ે
ઈપયાત (અશતળમતા) કયી તો તેણે તપલીઝ
અ઩નાલી રીધી ગણાળે. અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન
(અ.મુ.વ.) રોકોના મોગ્મ અને વાચા અકીદા
શલળે પયભાલે છે :-
કાભભાાં ન તો જબ્ર છે ન તો તપલીઝ. ફલ્કે

શકીકત એ ફાંનેની લચ્ચે છે .
ઈભાભે વાદીક (અ.વ.)એ રોકોના અકીદાની

સુધાયણાને ધમાનભાાં રઈને આ દાખરો એ
લખતે યજુ કમો જમાયે કે એક વલાર
કયલાલા઱ાએ આ઩નાથી એ કૌર “કાભભાાં ન
તો જબ્ર છે ન તો તપલીઝ. ફલ્કે શકીકત એ
ફનેની લચ્ચે છે .”- નો અથુ ભાલ ૂભ કમો ત્માયે
આ઩ે પયભાવ્યુ ાં : એ “કાભભાાં ન તો જબ્ર છે ન
તો તપલીઝ. ફલ્કે શકીકત એ ફાંનેની લચ્ચે
છે .”
તભે જભીન ઉ઩ય ચારો છો અથલા તો

ચારતા ચારતા ઩ડી જાલ છો, તે ફાંને ફાફત
વભાન નથી. આ઩ણે જભીન ઉ઩ય આ઩ણા
ઈયાદાથી ચારી છીએ ઩યાં ત ુ ઈયાદા઩ ૂલુક ઩ડી
જતા નથી. ઩ડી જલાનુ ાં કાયણ આ઩ણા
ળયીયના કોઈ અલમલનુ ાં ત ુટી જવુાં અથલા તો
ફીજુ ાં કોઈ કાયણ શોમ છે .
તો, અમ્ર ફૈન અભયૈ ન (ફાંને લચ્ચેનો હુકભ) નો

અથુ આ જ થામ છે . એટરે કે કેટરાક કાભ
કયલાનો ઈખ્ખ્તમાય આ઩ણા કાબુભાાં શોમ છે . જે
કાભ કયલા ભાટે મુખ્તાય શોઈએ તેનો આ઩ણી
઩ાવેથી ફશવાફ રેલાભાાં આલળે, અને જે કાભ
કયલા ભાટે આ઩ણે ભજબુય શોઈએ અને જે
કાભ કયવુાં આ઩ણા ઈખ્ખ્તમાયની ફાશય શોમ
તેનો ફશવાફ નશી રેલામ.
આભ ઇન્વાન ફે શારતની લચ્ચે છે . ભજબુય

઩ણ છે . અને મુખ્તાય ઩ણ છે . જે કામો ઇન્વાન
વભજી શલચાયીને કયે છે . (એટરે કે તેના
ભચિંતન અને ભનનના ઩ફયણાભે તે એક તાયણ
કાઢી ળકે છે . - જેનાથી તે શક અને ફાતીરને
઩ાયખી ળકે.) તો તે ભાટે તેનો ફશવાફ રેલાભાાં
આલળે.
આ લાતને કુયઆન ભજીદ આ યીતે ફમાન
પયભાલે છે .
અને જમાયે જીલતી દાટેરી (છોકયી)ઓને
વલાર કયલાભાાં આલળે :
કે તેણી કમા અ઩યાધવય ભાયી નખાઈ શતી.
અને જમાયે કયણીના રેખ ઉઘાડી નાખલાભાાં
આલળે. (સ ૂ.તકલીય-૮૧, આમત નાં.૮-૧૦)
તશાયતે નપવ (નપવની ઩શલત્રતા) અને
ખફાવતે નપવ (નપવની ગાંદકી) ફાંને
ઈન્વાનના ઝભીયનાાં ઈખ્ખ્તમાયભાાં છે . એ
ફાંનેભાાંથી ઇન્વાન જેને ચાશે તેને અ઩નાલી
ળકે છે . જો તે તકલા અ઩નાલે તો મુત્તકી અને
જો તે ફદકામો અ઩નાલે તો ફદકાય કશેલામ
છે .
અરફત્ત, આકાળભાાંના ગ્રશો અને શવતાયાઓની

શરન ચરન જફયી છે . તે ફધા ઩ોત ઩ોતાની
જગ્માએ જ ગતી કયે છે . તે આકાળના ગ્રશ શોમ
કે જભીનના કણ શોમ. મુયક્કફ શોમ કે ગૈય
મુયક્કફ તે ફધા તેની ભળીય્મત પ્રભાણે
઩ોતાની ભાંઝીર તયપ આગ઱ લધી યહ્યા છે .
ફલ્કે તભાભ ભખ્લ ૂક શેવીમત અને સ્લફૃ઩
મુજફથી પેયપાય અને ઩ફયલતુનને ઩ાત્ર નથી.
ઇન્વાન ફીજાની જાતી ફદરી ળકતો નથી.
એટરે કે ઇન્વાનને એ લાતનો ઈખ્ખ્તમાય નથી
કે તે ઩ુફૃ઴ ને સ્ત્રી ફનાલી ળકે અને સ્ત્રીને ઩ુફૃ઴
ફનાલી ળકે અથલા તો કોઈનો યાં ગ કે નકળો
પેયપાય કયી ળકે, અને ન તો એ લાત
ઈન્વાનના કાબુભાાં છે કે તે ઩ોતાના કદ કે
ભા઩ભાાં પેયપાય કયી ળકે. (એટરે કે ઠીંગણો
શોમ તો રાાંફો થઇ જામ અને રાાંફો શોમ તો
ભધમભ કદનો થઇ જામ.)
આનાથી એ લાત ઩ણ જાણલા ભ઱ે છે કે

ઇન્વાન અમુક ફાફતોભાાં ભજબુય છે . જેભકે ,
લાંળ ઩યાં ઩યાગત થતી ફીભાયીઓ લગેયે. ઘણી
ફાફતો એલી શોમ છે કે જે ઈન્વાનના ઩ોતાના
પામદા ભાટે ની શોમ છે . - જો તે થાકી જામ છે
તો સુઇ જામ છે . અને જમાયે ઊંઘ ઉડી જામ છે
ત્માયે જાગી જામ છે . જમાયે ભ ૂખ રાગે છે ત્માયે
ખામ છે . તયવ રાગે છે ત્માયે ઩ાણી ઩ીલે છે .
જમાયે દુુઃખી થામ છે ત્માયે યડી ઩ડે છે . જમાયે
ખુળી થામ છે ત્માયે શવલા રાગે છે . ખુદ
ઈન્વાનના ળયીયભાાં એલા તત્લ યશેરા શોમ છે
કે શોભોન્વ શોમ છે કે જે જીલાંત કો઴ ઩ૈદા કયે
છે . તેભજ ળયીયભાાં લીમુ લગેયે ઩દાથુ શોમ છે
જે ગતીભાાં યશેતા શોમ છે . આ ફધુાં શોલા ઩છી
ળયીયનુ ાં વ્મલસ્થાતાંત્ર મોગ્મ યીતે ચારત ુાં શોમ
છે , અને ઇન્વાન અલ્રાશે આ઩ેરી નેઅભતોથી
ફેખફય યશે છે - કે જેનાથી તેની જીંદગી
વતત ધેયામેરી યશે છે . જીંદગીની જ લાત
નશી ફલ્કે ભૌત ઩ાછી ઩ણ અલ્રાશની
નેઅભતો નાઝીર થતી યશે છે . આ શલળે
કુયઆન ભજીદ પયભાલે છે .
઩છી તે એભ ધાયે છે કે તેને લગય ત઩ાવે

અભસ્તો છોડી દે લાભાાં આલળે ?
શુ ાં તે લીમુન ુ ાં એક ભફિંદુ ન શતો જે

(ગબાુસ્થાનભાાં) નાખલાભાાં આવ્યુ ાં શત ુાં ?
઩છી તે ફાઝી ગએલુાં રોશી ફની ગયુ ાં ઩છી

તેણે તેનો ઘાટ ઘડમો, ઩છી તેને વાં઩ ૂણુ
(ભાનલી) કયી નાખ્મો :
઩છી તેભાાંજ ફે જાતો ઩ૈદા કયી (માને) નય

અને ભાદા.
તો શુ ાં તે (અલ્રાશ) આ ઉ઩ય કાબુ ધયાલતો

નથી કે મુડદાને વજીલન કયે ? (સ ૂ.કમાભત-
૭૫, આમત નાં.૩૬-૪૦)
઩ારનશાય ત ુાં લખાણ અને સ્ત ુશતને ઩ાત્ર છે

અને ત ુાં એજ છે કે જેણે ઩ૈદા કમાુ અને ત ુાં જ એ
છે જેણે ળસ્તત આ઩ી અને ફશદામત કયી. ભૌત
અને શમાત તાયા કફઝાભાાં છે . તે જ ફયકત
આ઩ી અને ભાનલાંત ફનાવ્મા.
અભે અભાયી આ ચચાુ ઈભાભે યઝા (અ.વ.)ના

એક કોરથી ઩ ૂયી કયીએ છીએ. (ઈભાભે યઝા
અ.વ.ના ઇલ્ભનો ડાંકો ભામુન યળીદનાાં
જભાનાભાાં લાગતો શતો. તે લખતે ઈભાભે યઝા
અ.વ.ની ઉમ્ર ભાત્ર ૧૪ લ઴ુની શતી.) આ઩
(અ.વ.)ને એક ભાણવે વલાર કમો કે આ઩ના
દાદા ઈભાભ જાઅપય વાદીક (અ.વ.)એ
પયભાવ્યુ ાં છે કે :
કાભભાાં ન તો જબ્ર છે ન તો તપલીઝ. ફલ્કે

શકીકત એ ફાંનેની લચ્ચે છે .
તેનો શુ ાં અથુ થામ છે . ઈભાભ (અ.વ.)એ

જલાફભાાં પયભાવ્યુ ાં :-
જે ભાણવ એવુાં ગુભાન કયે છે કે આ઩ણા કામો

કયાલનાય અને તેના ભાટે જલાફદાય ખુદા છે
અને તેભ કયાવ્મા ઩છી તે અઝાફ કયળે તો તે
ભાણવ જબ્રભાાં ભાનનાયો થઇ ગમો અને જે
ભાણવે એવુાં ગુભાન કયુુ કે ખુદાએ ઩ૈદા
કયલાની અને યોજી આ઩લાની વ્મલસ્થા
઩ોતાની હુજ્જજત અને ઩ોતાના ખાવ ફાંદાઓ
ઉ઩ય છોડી દીધી છે . તો તે તપલીઝભાાં
ભાનનાયો ફની ગમો. જબ્રભાાં ભાનનાયો કાપય
છે , અને તપલીઝભાાં ભાનનાયો મુળયીક છે . અમ્ર
ફૈન અભયૈ નનો અથુ એ થામ છે કે જે કાભ
કયલાનો ખુદાએ હુકભ આપ્મો છે તેને ફજાલી
રાલો. અને જે કાભ કયલાથી યોકમા છે તેનાથી
ફચતા યશો.
એટરે કે ખુદાએ ઇન્વાનને ખયાફ કાભ

કયલાની તાકાત આ઩ી છે , અને તે કાભ
કયલાનુ ાં છોડી ઩ણ ળકે છે . તેલી જ યીતે તે નેક
અને વાયા કાભ કયલા ભાટે ળસ્તતભાન ઩ણ છે ,
અને તેભ કયલાનુ ાં છોડી ઩ણ ળકે છે . આભ
ખુદાએ નેક કાભ કયલાનો અને ખયાફ કાભથી
ફચલાનો હક
ુ ભ આપ્મો છે .
઩ુયતી વભજણ ળસ્તત ધયાલનાય રોકો ભાટે

કઝા અને કદય શલળેન ુ ાં અભાફૃાં ઉ઩યોકત ફમાન
કાપી અને ળાપી છે . અલ્રાશના એ યસ ૂર વાચા
છે જેભણે અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.)
શલળે પયભાવ્યુ ાં :-
તેભનાથી આગ઱ લધી ન જાલ નશીતય શરાક

થઇ જળો અને તેભનાથી ઩ાછ઱ ન યશો કેભકે
તો ઩ણ શરાક થઇ જળો. અને જુઓ ! તેભને
કાાંઈ ળીખલાડતા નશી કાયણકે તેઓ તભાયા
કયતા લધાયે જાણે છે . (વલાએકે ભોશયે કા ઩ેજ
નાં.૧૪૮, ભજભઉર ઝલાએદ બાગ-૯, ઩ેજ
નાં.૧૬૩, મનાફીઉર ભલદ્દત ઩ેજ નાં.૪૧, દુયે
ભન્સુય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૬૦, કન્ઝુર ઉમ્ભાર
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૬૮, અવદુર ગાબ્ફા બાગ-
૩, ઩ેજ નાં.૧૩૭, અફકાત ુર અન્લાય બાગ-૧,
઩ેજ નાં.૧૮૪)

પ્રકયણ : ૧૯ - ણખરાપત :- કઝા અને
કદ્રના પ્રકાળભાાં
આ શલ઴મની અનોખી લાત એ છે કે એશરે
સુન્નત લર જભાઅત એભ ભાને છે કે કઝા અને
કદ્રની લાત અપય છે , અને (તેઓ કશે છે કે)
ખુદાલાંદે આરભે તેના ફાંદાઓને તેભના
આભાર (કામો) ફાફતભાાં કોઈ ઈખ્ખ્તમાય
આપ્મો નથી. જમાયે ભખરાપતના પ્રશ્નભાાં એભ
કશે છે કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) લપાત
઩ામ્મા અને તે (ભખરાપતનુ)ાં કાભ શ ૂયા ઩ય
છોડી ગમા તેથી તે રોકો જેભને ચાશે તેને
ખરીપા ફનાલી દે .
શળમાઓનો દ્રષ્ષ્ટકોણ એભનાથી ફીરકુર ઉરટો
છે . શળમાઓ ઇન્વાનને ઩ોતાના કામુભાાં આઝાદ
ભાને છે , અને (કશે છે કે ) ફાંદાઓ જે ચાશે છે તે
કયી ળકે છે . ઩યાં ત ુ ભખરાપતના પ્રશ્નભાાં
શળમાઓની ભાન્મતા એલી છે કે ખરીપા ઩વાંદ
કયલાનો શક ફાંદાઓનો નથી.
ઉ઩યની ફાંને લાતો શલયોધાબાવી જણામ છે

઩યાં ત ુ શકીકત એ જ છે .
એશરે સુન્નત જમાયે એભ કશે છે ખુદાલાંદે

આરભે ફાંદાઓને ભજબુય ઩ૈદા કમાુ છે . તો
શકીકતભાાં તેભાાં શલયોધાબાવ છે . કેભકે તેભના
ભાનલા મુજફ ખુદાલાંદા આરભ મુખ્તાયે
પેઅરી (એટરે કે ઩ોતાના અભરભાાં મુખ્તાય
છે .) ઩યાં ત ુ તેણે ફાંદાઓને ઇખ્ખ્તમાયે લશભી
(પયઝી ઈખ્ખ્તમાય)નો શક આ઩ેર છે . વકીપાભાાં
જમાયે ઉભયે અબુફક્રની ફૈઅત કયી તો એશરે
સુન્નત એભ વભજે છે કે તે ઉભયની ફૈઅત
નથી કયી ફલ્કે ખુદાએ ઩ોતાના હુકભ અભરભાાં
મુકલા ભાટે અબુફક્રને ભાધમભ ફૃ઩ ફનાવ્મા
શતા.
શળમાઓ કશે છે કે ખુદાએ ફાંદાઓને પાઈરે

મુખ્તાય એટરે કે ઩ોતાના કામોભાાં સ્લતાંત્ર
(ઇન્વાન જે ચાશે તે કયે ) ફનાવ્મા છે .
શળમાઓની આ લાત તેભના એ કથનથી
શલફૃધધ નથી કે ભખરાપતનો શક પકત ખુદાના
ઇખ્ખ્તમાયભાાં છે . કે ભકે ભખરાપતનો શોદ્દો
નબુવ્લતના શોદ્દા જેલો છે જેનો વાંફધ
ાં
ફાંદાઓના આભાર વાથે નથી, અને ન તો
તેની તકરીપ (જલાફદાયી) ફાંદાઓને
વોં઩લાભાાં આલે છે . જેલી યીતે ખુદા રોકોભાાં
નફીને ભોકરે છે તેલી જ યીતે યસ ૂરના
ખરીપાને ઩ણ ખુદા જ ઩વાંદ કયે છે . ફાંદાઓને
ભાત્ર એટરો જ ઈખ્ખ્તમાય આ઩લાભાાં આવ્મો
છે કે ફાંદાઓ ખુદાના તે હુકભની ઈતાઅત કયે .
જે ફાફત નફીઓના જભાનાભાાં ફની છે અને
તેની વાભફતીઓ રાાંફો ઇશતશાવ ભૌજૂદ છે .
ફાંદાઓને એ ઈખ્ખ્તમાય છે કે તે જેને ચાશે તેને

અ઩નાલે. એટરે સુધી કે ખુદાને ભાનલા ભાટે
઩ણ ફાંદો મુખ્તાય છે . ભોઅભીન એ લાતને
અ઩નાલી રે છે . જે ખુદાએ તેના ભાટે ઩વાંદ
કયી શોમ. કાફપય ઩ોતાના ખુદાની એ
નેઅભતોનો ઇનકાય કયી દે છે . - જે ખુદાએ
તેના ભાટે ઩વાંદ કયી છે , અને તેનો શલયોધ કયે
છે .
ખુદાલાંદે આરભ ઈયળાદ પયભાલે છે :-
અને જે ભાયી નશવશતથી ભોઢુાં પેયલી રેળે તો

શનવાંળમ તેની જીંદગી તાંગ થઇ જળે, અને
કમાભતના ફદલવે અભે તેને આંધ઱ો કયી
ઉઠાલીશુ.ાં
(ત્માયે ) તે અયજ કયળે કે અમ ભાયા

઩યલયફદગાય ! તે ભને આંધ઱ો કયી કે ભ
ઉઠાડમો, જમાયે હુ ાં તો ખયે જ (જગતભાાં)
દે ખાતો શતો ?
(અલ્રાશ) પયભાલળે, એવુાં જ તો તે કયુુ શત,ુાં

(માને) જમાયે અભાયી શનળાનીઓ તાયી ઩ાવે
આલતી શતી ત્માયે તે તેભને શલવાયી મ ૂકી શતી,
અને (તેથી) આજના ફદલવે ત ુાં ઩ણ એલી જ
સ્સ્થશતભાાં એલી જ યીતે શલવાયી દે લાભાાં આલળે.
અને જે ળખ્વ (દુયાચાયભાાં) શદ ઉ઩યાાંત લધી

ગમો અને ઩ોતાના ઩યલયફદગાયની આમતો
઩ય ઈભાન ન રાવ્મો તેને અભે એલી જ યીતે
શળક્ષા આપ્મા કયીએ છીએ અને ખચીતજ
આખેયતનો અઝાફ એ કયતાાંમ લધાયે વખત
અને લધુ ટકી યશેનાયો છે ? (સ ૂ.તાશા-૨૦,
આમત નાં.૧૨૪-૧૨૬)
જમાયે આ઩ આ ફાફતભાાં એશરે સુન્નતની

ભાન્મતા જોળો ત્માયે તેની ટીકા કયલાની જફૃય
નશી રાગે કાયણ કે જે કાાંઈ ફની ચ ૂકયુ ાં છે તે
અને જે કાાંઈ ફની યહ્ુાં છે તે ભખરાપતને કાયણે
ફન્યુ ાં છે . તેઓની ભાન્મતા પ્રભાણે જે રોશી
યે ડાયુ ાં છે , અને જે હુયભત ફયફાદ કયલાભાાં
આલી છે તે ભાટે (નઉઝોભફલ્રાશ) ખુદા
જલાફદાય છે . તેઓભાાંના એક ભાણવે ભને કહ્ુાં
કે જો ખુદા ન ચાશત તો આ કઈ યીતે ફનત ?
઩યાં ત ુ શળમાઓની ભાન્મતા મુજફ તભાભ

ગુનાશ કયનાય ઩ોતાના કયત ુત ભાટે જલાફદાય
છે , અને દયે ક ભાણવ ઩ોતાનો બાય અને ઩ોતે
જે ભફદઅત ળફૃ કયી શોમ, અને તેના ઩ફયણાભે
જે અભર થતા શોમ - તેનો બાય કમાભત સુધી
લેઠતો યશેળ.ે તભાયાભાાંના દયે ક યખેલા઱ અને
઩ોતાની યૈ મતનો યક્ષક છે .
અને તેભને જયા થોબલો કે તેભને (થોડાક)

વલાર ઩ ૂછલાભાાં આલનાય છે . (સ ૂ.વાપપાત-
૩૭, આમત નાં.૨૪)

પ્રકયણ : ૨૦ - શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ લપાત વભમે છ૊ડેરા
લાયવા ફાફતભાાં ભતબેદ
અભે અભાયી ઩શેરાની ચચાુભાાં ભખરાપતના
શલ઴મભાાં ફાંને ઩ક્ષની ભાન્મતા તથા એ શલ઴મ
ઉ઩ય “ઉમ્ભતના ભાગુદળુન ભાટે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ શુ ાં ફાંદોફસ્ત કમો શતો.” તેની
શલગત યજુ કયી છે .
શુ ાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ઉમ્ભત ભાટે

કોઈ એલી લસ્ત ુ છોડી ગમા છે . જેભના તયપ
શલલાદના વાંજોગોભાાં ઉમ્ભતના રોકો વાં઩ ૂણુ
લરણ કયી ળકે.
આ ફાયાભાાં કુયઆને ભજીદ કશે છે :-
અમ ઈભાન રાલનાયાઓ ! અલ્રાશની

ઇતાઅત કયો તથા તેના યસ ૂરની ઇતાઅત
કયો અને ઉલુરઅમ્રની ઩ણ; ઩છી જો કોઇ
ફાફતભાાં તભાયી લચ્ચે કોઇ ઝઘડો થામ તો
તેને અલ્રાશ તથા યસ ૂરની તયપ યજુ કયો
અગય તભે અલ્રાશ તથા કમાભતના ફદલવ
઩ય ઈભાન ધયાલતા શો; (ન્મામ ભાટેની) તે
ફશેતય (઩ધધશત) છે અને ઩ફયણાભની દ્રષ્ટીએ
઩ણ ઉત્તભ છે . (સ ૂ.શનવા-૪, આમત નાં.૫૯)
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ભાટે એ લાત ઩ણ

જફૃયી શતી કે તેઓ ઉમ્ભત ભાટે કોઈ એલો
કામદો ફનાલીને જામ, જેભાાંથી ઉમ્ભત ઩ોતાના
પ્રશ્નોનુ ાં વભાધાન કયી ળકે. શઝયત ભોશાંભદ
(વ.અ.લ.)ને ુ
યશભતર ભરર આરભીન
ફનાલીને ભોકરલાભાાં આવ્મા શતા, અને
તેઓની એ પ્રફ઱ ઈચ્છા શતી કે તેઓની
ઉમ્ભત તભાભ ઉમ્ભતો કયતા અપઝર ગણામ,
અને તેભના ઩છી (ઉમ્ભત લચ્ચે) કોઈ
શલખલાદ ઉબો ન થામ. તેથી જ તેઓ
(વ.અ.લ.)ના નીચેના કથનને વશાફીઓ અને
શદીવ લેત્તાઓએ નોંધમો છે .
હુ ાં તભાયી લચ્ચે ફે બાયે લસ્ત ુઓ છોડીને જઈ

યહ્યો છાં. ખુદાની ફકતાફ અને ભાયી એશરેફૈત
ઈતયત. જમાાં સુધી તભે તેને ભજબુતીથી
઩કડી યાખળો શયગીઝ ગુભયાશ નશી થાલ,
એટરે સુધી કે ફાંને ભાયી ઩ાવે શૌઝ (શૌઝે) ઩ય
લાફયદ થળે. (મુસ્તદયક શાકીભ બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૧૪૮)
ફાંને ઩ક્ષના શદીવકાયો આ શદીવને વાચી

ભાની ચ ૂકમા છે , અને ઩ોતાની ભવાનીદભાાં
ત્રીવ વશાફીઓના શલારાથી નોંધલાભાાં આલી
છે .
આભ છતાાં, હુ ાં શળમાઓની ફકતાફભાાંથી કે

તેભના આરીભોના કથનથી દરીરો અને
઩ુયાલા યજુ નશી કફૃાં. ભાયા ઩ય લાજજફ છે કે
એશરે સુન્નતના એ આરીભોના નાભો કહુ ાં કે
જેઓએ શદીવે વકરૈનને વશીશ ભાની છે જેથી
ભાયી ચચાુ શભેળા અદરો ઇન્વાપ઩ ૂણુ યશે. (જો
કે અદરો ઇન્વાપનો તકાઝો એ છે કે
શળમાઓના કથનથી ઩ણ આ લાતને વાભફત
કયલી જોઈએ.)
નીચે એશરે સુન્નતના એ આરીભોના નાભોની

માદી આ઩લાભાાં આલી છે કે જેભણે શદીવે
વકરૈન ફયલામત કયી છે .
(૧) વશીશ મુસ્સ્રભ - પઝાએરે અરી ઈબ્ને

અફી તાભરફ બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૧૨૨
(૨) વશીશ તીયભીઝી બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૩૨૮
(૩) ઈભાભે નેવાઈ, ખવાએવ ઩ેજ નાં.૨૧
(૪) ભવનદે ઈભાભ એશભદ ભફન શમ્ફર
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૭
(૫) મુસ્તદયકે શાકીભ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૦૯
(૬) કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૫૪
(૭) ઈબ્ને વઅદ, તફકાત ુર કુબ્રા બાગ-૨, ઩ેજ
નાં.૧૯૪
(૮) ઈબ્ને અવીય, જાભેઉર ઉસુર બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૧૮૭
(૯) શવયુતી, જાભેઉસ્વગીય, બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૩૫૩
(૧૦) શૈળભી, ભજઉઝઝાએદ, બાગ-૯, ઩ેજ
નાં.૧૬૩
(૧૧) નફશાની, પત્હુર કફીય, બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૪૫૧
(૧૨) ઇબ્નુર અવીય - અવદુર ગાફશ પી
ભાઅયે પત ુર વશાફશ, બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૨
(૧૩) તાયીખે ઈબ્ને અવાકીય, બાગ-૫, ઩ેજ
નાં.૪૩૬
(૧૪) તપવીયે ઈબ્ને કવીય, બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૧૧૩
(૧૫) અત્તાજુર જાભેઉર ઉસુર, બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૩૦૮
(૧૬) અફકાત ુર અન્લાય, બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૯૪
(અફકાત ુર અન્લાય ભાટે વાં઩ાદકને વાંદેશ
થમેર છે . કેભકે અફકાત ુર અન્લાયના
ભોઅલ્રીપ શાભીદહવ
ુ ૈન રખનલી ભહુ ભ શતા.
જેઓ શળમા શતા. (અનુલાદક)
આ આરીભોભાાં આ઩ ઈબ્ને શજયનો લધાયો
કયી રેળો. જેભણે તેઓની ફકતાફ વલાએકે
ભોશયે કાભાાં આ શદીવને વશીશ શોલાનુ ાં
સ્લીકાયે ર છે અને ઝોશફીએ ઩ોતાની
તખરીવભાાં ઩ણ તે વાચી શોલાનુ ાં સ્લીકાયુુ છે ,
અને ખ્લાયઝભી શનપી, ઈબ્ને ભગાઝરી ળાપઈ
અને તીબ્રાનીએ ઩ોતાની ભોઅજભભાાં અને
વાશેફે શવયતે નફલીય્મશે શવયતે શરફીમશના
શાશળમા ઩ય અને વાશેફે મનાફીઉર ભલદ્દત
લગેયેભાાં આ શદીવ વાચી શોલાનુ ાં સ્લીકાયલાભાાં
આવ્યુ ાં છે .
શુ ાં આટરી ફધી વાભફતીઓ શોલા ઩છી ઩ણ

કોઈ એ દાલો કયી ળકે છે કે શદીવે
વકરૈન “ફકતાબુલ્રાશ - લ - ઈતયતી”ને તો
એશરે સુન્નત જાણતા ઩ણ નથી તો શુ ાં તે
શળમાઓએ ઘડી કાઢેરી શદીવ છે ?? ખુદા
઩ ૂલાુગ્રશ યાગદ્વે઴ અને અજ્ઞાનતા બયી ગૈયતનુ ાં
બુફૃાં કયે !
આલો, એલા રોકોને એક ફાજુએ મ ૂકીને એલા

રોકો વાથે ચચાુ કયીએ જેઓ શકના ળોધક
અને મુકત તથા ખુલ્રા ફદભાગથી શલચાયનાયા
છે . ખુદા એલા જ રોકોની ફશદામત કયે છે .
શદીવે વકરૈનભાાં શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ

(વ.અ.લ.)એ ફકતાફે ખુદા અને ઇત્રતે તાશેયશ
વાથે વાંફધ
ાં જોડી યાખલાની લવીય્મત
પયભાલી છે . ુ તની
એશરેસન્ન નજયોભાાં આ
શદીવ વશીશ છે . એ શલળે આ઩ણે આગ઱ જોઈ
ચ ૂકમા છીએ, અને શળમાઓની નજયે વનદ
વાથે અને મુતલાતીય શદીવો વાથે અઈમ્ભએ
તાશેયીન (અ.મુ.વ.)ની શદીવોથી વાભફત છે .
તેભ છતાાં કેટરાક રોકો આ શદીવભાાં ળાંકા ળા
ભાટે ઉબી કયે છે ? અને તે શદીવના
ળબ્દોને “ફકતાબુલ્રાશ લ સુન્નતી”ના ળબ્દોથી
ળા ભાટે ફદરી નાખલા ભાાંગે છે ? વાશેફે
ભીપતાશ કન્ઝુર ઉમ્ભારના ઩ેજ નાં.૪૭૮ ઩ય
લશવમતે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના શલ઴મ
શેઠ઱ આ શદીવને બુખાયી, મુસ્સ્રભ અને
તીયભીઝી, ઈબ્ને ભાજશ લગેયેએ નોંધી છે .
઩યાં ત ુ જમાયે આ઩ તે ચાયે મ ફકતાફોનો
અભ્માવ કયળો તો એ શદીવ તયપ તયતીફનો
કોઈ ઈળાયો ઩ણ જોલા નશી ભ઱ે . શા,
બુખાયીભાાં આ શલ઴મ “ફકતાબુર એઅતેવાભ
ભફર ફકતાફ લ સુન્નશ”ભાાં આ શલ઴મ ભ઱ે છે .
(વશીશ બુખાયી, બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૧૩૭) ઩યાં ત ુ
આ શદીવનુ ાં ફકતાફભાાં અસ્સ્તત્લ જ જોલા
ભ઱ત ુાં નથી.

લધુભાાં લધુ બુખાયી અને અગાઉ ઉલ્રેખ
કયાએર ફકતાફોભાાં નીચેની શદીવ જોલા ભ઱ે
છે :-
તલ્શા ભફન ભવયપ કશે છે કે ભે અબ્દુલ્રાશ

ભફન અફી અવ્પાને ઩ ૂછયુ ાં કે શુ ાં નફી
(વ.અ.લ.)એ કોઈ લવીમત કયી શતી ?
ત્માયે તેભણે કહ્ુાં કે : ના. ત્માયે ભવયપે કહ્ુાં તો

઩છી રોકોને લવીમતનો ળા ભાટે હુકભ આપ્મો
? ત્માયે તેભણે કહ્ુાં કે : શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ ફકતાફે ખુદા શલળે લવીય્મત કયી
શતી. (વશીશ બુખાયી બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૬૮,
ફકતાબુર લવામશ)
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની આ શદીવભાાં કોઈ

અસ્સ્તત્લ જ નથી જેભાાં આ઩ (વ.અ.લ.)એ
પયભાવ્યુ ાં શોમ કે : “તયકતો પી કુભ વકરૈન
ફકતાફલ્રાશ લ સુન્નતી.” અને કદાચ આ શદીવ
કોઈ ફકતાફભાાં શોમ તો ઩ણ તેનો બયોવો એ
ભાટે ન કયી ળકામ કે ઈજભાઅ - આરીભોના
વમ ૂશનો અભબપ્રામ - તેની શલફૃધધ છે . જેની
દરીર અભે આગ઱ આ઩ી ચ ૂકમા છીએ.
જો આ઩ણે આ શદીવ “ફકતાબુલ્રાશે લ

સુન્નતી”ને ળોધીએ અને આ શદીવ ભ઱ી ઩ણ
જામ તો ઩ણ તે અકરી અને નકરી યીતે
શકીકત પ્રભાણે નશીં શોમ, અને એ “શદીવ”ને
઩ણ આ઩ણે કેટરાક કાયણોવય યફદમો આ઩લો
઩ડળે.
઩શેલ ુાં કાયણ :-
ઇશતશાવકાયો અને શદીવલેત્તાઓ એ લાતભાાં

એકભત છે કે : શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
઩ોતાની શદીવ રખલાની ભનાઈ પયભાલી
શતી, અને કોઈએ એલો દાલો કામો નથી કે ભેં
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં
શદીવોને નોંધી છે . આભ, શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)નો આ કૌર કે: “તયતતો પી કુભ
વકરૈન ફકતાફલ્રાશ લ સુન્નતી.” મોગ્મ નથી.
અરફત્ત, ફકતાફે ખુદા લશી નાઝીર થમા
મુજફ જ રખલાભાાં આલી અને તે ફકતાફ
રોકોના ફદરોભાાં સુયભક્ષત શતી, અને જે વશાફી
શાપીઝ ન શતા તેઓ રખેરા કુયઆનની
શતરાલત કયતા શતા.
તે જભાનાભાાં સુન્નતે નફલીય્મશ રેભખત

સ્લફૃ઩ભાાં આલી ન શતી. આ઩ણે એ લાત
જાણીએ છીએ કે : કૌરે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) - એટરે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના કથન, - પેઅરે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) - એટરે કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના કામો - અને તકયીયે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) - એટરે કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ જે લાત ખુત્ફો આ઩ીને તેભાાં
ફમાન પયભાલી શોમ - તેને “સુન્નતે યસ ૂર
(વ.અ.લ.)” કશેલાભાાં આલે છે . એ લાત ઩ણ
વાભફત છે કે ફધા જ વશાફીઓ એક જગ્માએ
એકઠા થતા ન શતા, કે જેઓને આ઩
(વ.અ.લ.) સુન્નતની તારીભ આ઩તા શોમ. કેભ
કે, આ઩ (વ.અ.લ.) જુદા જુદા પ્રવાંગોના
અનુવધ
ાં ાનભાાં શદીવો ફમાન પયભાલતા શતા,
જે લખતે કેટરાક વશાફીઓ શાજય યશેતા શતા
અને કેટરીક લખત એવુાં ફનત ુાં કે એક જ
વશાફી આ઩ (વ.અ.લ.)ની વાથે યશેતા. એ
વાંજોગોભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ોતાના

વશાફીઓને એ કેલી યીતે પયભાલી ળકે કે
: “તયકતો પી કુભ સુન્નતી.”
ફીજુ ાં કાયણ :-
જમાયે શઝયત ુ ા
યસ ૂરેખદ (વ.અ.લ.)ની
લપાતના ત્રણ ફદલવ ઩શેરા તેઓ (વ.અ.લ.)
વખ્ત ફીભાય ઩ડમા ત્માયે વશાફીઓને
પયભાવ્યુ ાં કે : કાગ઱ અને કરભ રાલો, તભાયી
ફશદામત ભાટે એવુાં રખાણ રખી આ઩ુ ાં જેનાથી
તભે ભાયા ઩છી ગુભયાશ ન થાલ.
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના આ પયભાન ઩છી

ઉભય ભફન ખત્તાફે કહ્ુાં કે : (નઉઝો ભફલ્રાશ)
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ફકલાવ કયી યહ્યા છે .
અભાયા ભાટે ફકતાફે ખુદા કાપી છે . (વશીશ
બુખાયી બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૩૮, વશીશ મુસ્સ્રભ
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૬)
જો શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ લાત ઩શેરા
એભ પયભાલત કે “હુ ાં તભાયા ભાટે અલ્રાશની
ફકતાફ અને ભાયી સુન્નત છોડીને જઇ યહ્યો છાં”
તો ઩છી ઉભય ઈબ્ને ખત્તાફ એભ કશેત નશી કે
: “અભાયા ભાટે ફકતાફે ખુદા કાપી છે .”
ઉ઩યની લાત જાણ્મા ઩છી શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ના કૌરને યદ કયનાય એશરે સુન્નત
શુ ાં કશેળે? હુ ાં નથી ભાનતો કે આ લાતથી તેઓ
યાજી થળે. (આ લાતભાાં હુ ાં એક લાત એ
ઉભેયલા ભાાંગ ુાં છાં કે ઉભયે અન્મ વશાફીને
અગાઉ ઉલ્રેખ થમો છે તે શદીવ ફમાન
કયલાની ભનાઈ કયી શતી.)
અભાયી ભાન્મતા પ્રભાણે આ

શદીવ (ફકતાબુલ્રાશ લ સુન્નતી) કેટરાક
઩ ૂલુગાભીઓ અને એશરેફૈત (અ.વ.)ના
દુશ્ભનોએ એ વભમે ઘડી કાઢી શતી જમાયે
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) ઩ાવેથી ભખરાપત છીનલી
રેલાભાાં આલી શતી. એ શદીવ ઘડલાનુ ાં કાયણ
એ શત ુાં કે રોકો ભાત્ર ફકતાફે ખુદા વાથે વાંફધ
ાં
જોડી યાખે અને એશરેફૈતે ઇત્રત (અ.મુ.વ.)ને
છોડીને અન્મ રોકોની તાફેદાયી કયલા રાગે.
તેઓ એભ ભાનતા શતા કે આ શદીવ ઘડલાથી
રોકો અભાયા કામો વાચા શોલાનુ ાં ભાની રેળ.ે
તેભજ જે વશાફીઓએ શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની લવીય્મત પ્રત્મે ધમાન ન
આ઩ીને તેનો શલયોધ કમો શતો તેલા વશાફીની
કોઈ ટીકા થળે નશી.
ત્રીજુ ાં કાયણ :-
અન્મ એક પ્રખ્માત ફનાલ ઝકાત ન

આ઩નાયને કત્ર કયી નાખલાનો છે . જે ફનાલ
અબુફક્રની ભખરાપતના જભાનાના પ્રાયાં બના
વભમભાાં ફન્મો શતો, અને તે ફનાલ ફાફતે
અબુફક્રની ફહુજ ટીકા થઇ શતી. અબુફક્રના
આ કાભથી ઉભય ઈબ્ને ખત્તાફ ઩ણ નાયાજ
થમા શતા, અને તેના વભથુનભાાં શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની નીચે મુજફની શદીવ યજુ કયી
શતી.
જેણે “રાએરાશ ઈલ્રલ્રાશ - ભોશાંભદુય

યસ ૂલુલ્રાશ”નો કરભો ઩ડમો તેણે તેની જાન
અને ભાર સુયભક્ષત કયી રીધા.
ઉ઩યની શદીવથી અબુફક્ર અજાણ કઈ યીતે

શોઈ ળકે ? આ શદીવનુ ાં ઈલ્ભ ફીજા રોકો
કયતા અબુફક્રને લધાયે શોવુાં જોઈએ. ઩યાં ત ુ એ
ફનાલ ઩છી અબુફકયે ઉભયને યાજી કયી દીધા
અને કહ્ુાં કે ઝકાત ફમત ુર ભારનો શક છે .
઩યાં ત ુ કાાં તો રોકોએ સુન્નત શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)થી ગાફપર શતા અથલા તો
ફેદયકાયીથી કાભ રેતા શતા જે તાલીર કબ ૂર
કયતી નથી. આ ફનાલની શલગત એ પ્રભાણે છે
કે વોઅરફશ એ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને
ઝકાત આ઩લાનો ઇન્કાય કયી દીધો શતો. તેભ
છતાાં, શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ તેની વાથે
જગ
ાં કયી ન શતી અને ન તો તેના ઩ય ઝકાત
આ઩લા ભાટે ફ઱જફયી કયી શતી.
અબુફક્ર અને ઉભય એ લખતે કમાાં શતા જમાયે

શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ઓવાભશ ભફન
ઝૈદને એક વય્મશ (રડાઈ) ભાટે ભોકલ્મા શતા
અને ઓવાભશના રશ્કયે વાભેના રશ્કયને
શયાલી દીધુાં અને વાભેલા઱ાના રશ્કયભાાંથી
એક ભાણવને ઩કડી રીધો. તે ભાણવે કરભો
઩ડી રીધો. તેભ છતાાં ઓવાભશ ભફન ઝૈદે તેને
કત્ર કયી નાખ્મો. જમાયે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ને આ લાતની ખફય ઩ડી ત્માયે
આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : શુ ાં તે ભાણવે
કરભો ઩ડી રીધો શોલા છતાાં તભે તેને કત્ર
કયી નાખ્મો ? ઓવાભશએ કહ્ુાં : એ ભાણવ
઩ોતાનો જીલ ફચાલલા ભાાંગતો શતો. (વશીશ
બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૩૬, વશીશ મુસ્સ્રભ
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૬૭)
તે ફાંને ઩ૈકી કોઈ એક શોલા ઩છી આ઩ણે આ

શદીવ “ફકતાબુલ્રાશ લ સુન્નતી”ને કઈ યીતે
ભાની ળકીએ ? જમાયે એ લાત જોલા ભ઱ે છે કે
વશાફીઓએ વૌથી ઩શેરા શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની સુન્નતને ભ ૂરાલી દીધી શતી. તો
તેભના ઩છી આલનાયા રોકોની શારત શુ ાં શળે
? અને ઩છી એલા રોકોને એ સુન્નત કઈ યીતે
માદ શોઈ ળકે ? જેઓ ભદીનાથી દૂય યશેતા
શતા ?
ચોથુ ાં કાયણ :-
એ લાત શલખ્માત ફની ચ ૂકી છે કે શઝયત

યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી કેટરાક
વશાફીઓના કામો સુન્નતે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)થી શલફૃધધના શતા. તેભના એ કામો
ભાટે ફે શારત શળે ?
઩શેલ ુાં એ કે વશાફીઓ શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ની સુન્નતને જાણતા શતા અને
જાણતા શોલા છતાાં તે પ્રભાણે અભર કયતા ન
શતા. તેઓ નસુવ (કુયઆનની આમત અને
સ્઩ષ્ટ શદીવ)ની ફાફતભાાં ઈજતેશાદ કયતા
શતા. તેલા રોકોને કુયઆને ભજીદની નીચેની
આમત રાગુ ઩ડે છે :-
અને કોઈ ભોઅભીન ઩ુફૃ઴ ભાટે કે કોઈ

ભોઅભીન સ્ત્રી ભાટે આ લાત મોગ્મ નથી કે
જમાયે અલ્રાશ તથા તેના યસ ૂર (વ.અ.લ.)
એક લાત નક્કી કયે તો ઩છી તેઓ તે
ફાફતભાાં ઩ોતાની ભયજી મુજફ લતે અને જે
કોઈ અરાશ તથા તેના યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
નાપયભાની કયળે તો તે શનવાંળમ ખ ૂલ્રી
ગુભયાશીભાાં ઩ડળે. (સ ૂ.અશઝાફ-૩૩, આમત
નાં.૩૬)
ફીજુ ાં એ કે કેટરાક રોકો સુન્નતે શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)થી અજાણ શતા. એલા રોકો ભાટે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને એ લાતનો શક
નથી કે તેઓ એભ પયભાલે કે : “તયકતો પી
કુભ સુન્નતી” જમાયે કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ લાત જાણતા શતા કે જે રોકો
ભાયા વશાફીઓ છે અને ભાયી ફહુજ નજદીક
છે તેઓ ઩ણ સુન્નતનુ ાં અનુવયણ કયી ળકતા
નથી. તો ઩છી તે વશાફીઓ ઩છી આલનાયા
રોકો ભાટે - કે જેઓએ ન તો શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ને જોમા છે ન તો તેભને ઓ઱ખે છે
- આ શદીવ કઈ યીતે હુજ્જજત ફની ળકળે. એ
વાંજોગોભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઉ઩ય એ
લાત લાજીફ શતી કે તેઓ સુન્નતને રખાલી રે
જેથી તે રખાણ મુવરભાનો ભાટે ફીજા
ભયજઅ ફની જામ.
઩યાં ત ુ એ રોકો એભ કશે છે કે શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ને એ લાતનો ડય શતો કે કમાાંક
કુયઆન અને સુન્નત ફાંનેભાાં બે઱વે઱ ન થઇ
જામ. આ લાત વાચી નથી કાયણ કે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) લશીના રખનાયની જેભ
સુન્નત રખાલલા ભાટે જુદા રખનાયની શનભણુક
ાં
કયી ળકમા શોત, અને - આજે ફાંને લસ્ત ુ
આ઩ણી ઩ાવે ભૌજૂદ છે તેલી યીતે - ફાંને
રખાણ (ફકતાફ અને સુન્નત) જુદા જુદા
સ્લફૃ઩ભાાં એકઠી કયાલી ળકત. આ વાંજોગોભાાં
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની શદીવ “તયકતો પી
કુભ ફકતાબુલ્રાશ લ સુન્નતી” વાચી ગણી
ળકાત.
઩ાાંચમુાં કાયણ :-
આ લાત ઩ણ દરીરની ભોશતાજ નથી કે

અબ્ફાવી ખરીપાના જભાનાભાાં શદીવો
ઘડલાભાાં આલી શતી. અને તે શદીવોની ઩શેરી
ફકતાફે મુઅ્તા “ઈભાભે ભાભરક” રખલાભાાં
આલી. આ શદીવો ઘડલાનુ ાં કાભ શયુ શના ફનાલ
઩છી ળફૃ કયલાભાાં આવ્યુ.ાં (શયુ શનો ફનાલ એ
છે કે - મઝીદ રાઅનત ુલ્રાશની પૌજ ભાટે
ભદીનએ મુનવ્લયાને મુફાશ કયી દે લાભાાં આવ્યુ ાં
ુાં જે લખતે મુવરભાનોભાાંથી ભોટા બાગના
શત.)
વશાફીઓ શલદાઈ રઇ ચ ૂકમા શતા. એ
વાંજોગોભાાં ભાણવ એલા યાલીઓની લાત કઈ
યીતે ભાની ળકે. જેઓ દુશનમા ભે઱લી રેલા
ભાટે ફાદળાશોની શનકટતા ળોધતા શોમ. તેથી
જ કેટરીક શદીવોભાાં નફ઱ાઈ, શલયોધાબાવ
અનશધકૃતતા જોલા ભ઱ે છે . જેના કાયણે
ઉમ્ભતભાાં જુદા જુદા ફપયકા ઩ડી ગમા. એક
શદીવને કોઈ એક ફપયકો ભાને છે તો ફીજા
ફપયકાની નજયોભાાં તે શદીવ વાભફત નથી. એક
કોઈ શદીવને વાચી ભાને છે તો ફીજા તેને
જૂઠરાલે છે .

આ વાંજોગોભાાં આ઩ણે એ લાત કઈ યીતે ભાની
ળકીએ કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ એભ
પયભાવ્યુ ાં શોમ : તયકતો પી ફકતાબુલ્રાશ લ
સુન્નતી જમાયે કે તેઓ લાત જાણતા શતા કે
મુનાપેકીન અને મુનશયે પીન ભાયા તયપથી જૂઠી
લાત ઘડી કાઢળે. જે શલળે આ઩ (વ.અ.લ.)
પયભાવ્યુ ાં છે :- ભાયી તયપ જૂઠી લાતોને જોડી
કાઢનાયાઓ લધાયે છે અને જે ભાયા નાભે જૂઠી
લાતો ઘડી કાઢળે, તેભનુ ાં ઠેકાણુાં જશન્નભ છે .
(વશીશ બુખાયી બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૨૫)
જમાયે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની જીંદગીભાાં

જ એલા રોકો ભોટી વાંખ્માભાાં ભૌજૂદ શતા,
જેઓ જૂઠી લાતો ઘડીને તેઓ (વ.અ.લ.) વાથે
વાંફશાં ધત કયી દે તા શતા. (એ વાંજોગોભાાં) કે
જમાયે ઉમ્ભતને શદીવ વાચી શોલાનુ ાં અને
ગરત શોલાનુ ાં ઇલ્ભ ન શોમ તો તેલા
વાંજોગોભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ોતાની
ઉમ્ભતને સુન્નતનુ ાં અનુવયણ કયલાની
જલાફદાયી કઈ યીતે આ઩ી ળકે ?
છઠ્ઠાં કાયણ :-
એશરે સુન્નતે ઩ોતાની શવશાશભાાં ફયલામત કયી

છે કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ વકરૈન
અથલા ખરીપતૈન અથલા ળૈખેન ઩ોતાની
઩ાછ઱ છોડી ગમા છે . એક લખત ફયલામત કયે
છે કે : ફકતાબુલ્રાશ લ સુન્નત યસ ૂરેશ ... કમાયે ક
ફયલામત કયે છે કે : “અરમકુભ ફેસન્ન
ુ તી લ
સુન્નતર ખોરપાએ યાળેદીન ભીભ ફઅદી”
એ લાત તો સ્઩ષ્ટ છે કે આ શદીવભાાં “સુન્નત ુર

ખોરપાઅ” ળબ્દનો લધાયો કયલાભાાં આવ્મો છે .
આભ, ળયીઅતના મ ૂ઱ ફે ના ફદરે ત્રણ થઇ
ગમા, અને આ ફધી ફાફતો શદીવે વકરૈનથી
ઉલ્ટી છે . જે શદીવ શળમા અને સુન્ની ફાંને
઩ક્ષની નજયે વાચી છે , તે આ છે “ફકતાબુલ્રાશ
ુ ત લર
લ ઇત્રતી” એ શદીવને અભે એશરેસન્ન
જભાઅતના શલારાથી યજુ કયી ચ ૂકમા છીએ.
એ શદીવ ભાટે શળમાઓની ફકતાફના શલારા
તો તેનાથી ઘણા લધાયે છે , જેનો અભે ઉલ્રેખ
કમો નથી.
વાતમુાં કાયણ :-
એ લાતભાાં કોઈ ળાંકા નથી કે શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.) એભ ઈચ્છતા શતા કે ભાયા
વશાફીઓ એ છે કે જેભની બા઴ાભાાં કુયઆન
નાઝીર થયુ ાં છે (એ લાત તેઓ ઩ણ સ્લીકાયે
છે ) તેભ છતાાં તેભાાંના ઘણાાં રોકો કુયઆને
ભજીદની તપવીય અને તાલીરથી અજાણ છે .
તો તેભના ઩ાછી આલનાયા રોકો કુયઆનની
તપવીય અને તાલીરની જાણકાયી કેલી યીતે
ભે઱લી ળકળે અને એલા રોકોની શારત શુ ાં
થળે કે જેઓ યોભ, પાયવ શબ્ળ અને ફીજા ગૈય
અયફ પ્રદે ળના યશેલાવી શોમ અને તેઓ
ઇસ્રાભ સ્લીકાયળે - જેઓ અયફી બા઴ા
જાણતા નશી શોમ અને ન તો અયફીભાાં
લાતચીત કયી ળકતા શળે.
એ લાત ઇશતશાવથી વાભફત થઇ ચ ૂકી છે કે

એક લખત અબુફક્રને ખુદાલાંદે આરભના આ
કૌર શલળે વલાર કયલાભાાં આવ્મો : “લ
પાકેશતાંલ લ અબ્ફા” (સ ૂ.અફવ-૮૦, આમત
નાં.૩૧)
ત્માયે અબુફકયે જલાફ આપ્મો કે : જે

આવભાને ભાયા ઩ય છાાંમો કમો છે અને જે
જભીન ઉ઩ય ભેં જીલન ગુજાયુુ છે તે એ લાત
કેભ વશન કયી ળકળે હુ ાં ફકતાફે ખુદાની આ
લાત શલળે કાાંઈ ફોલુાં કે જેની ભને જાણ નથી.
(કત્રાનીએ ઈયળાદુસ્વાયી બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૨૯૮, ઈબ્ને શજયે પત્હુર ફાયીભાાં બાગ-૧૩,
઩ેજ નાં.૨૩૦)
આ યીતે ઉભય ભફન ખત્તાફ ઩ણ આ આમતનો
અથુ જાણતા ન શતા. અનવ ઈબ્ને ભારીકથી
ફયલામત છે કે : તેભણે કહ્ુાં ઉભય ભફન ખત્તાફે
શભમ્ફય ઉ઩ય નીચેની આમત ઩ડી :-
઩છી અભોએજ તેભાાં (થી) અનાજ ઉત્઩ન્ન કયુુ :
અને દ્રાક્ષ તથા બાજી તયકાયી :
અને ઝમત ુન તથા ખજૂયના વ ૃક્ષો :
અને ગીચ ફગીચા :
અને ભેલા તથા ઘાવચાયો : (સ ૂ.અફવ-૮૦,
આમત નાં.૨૭/૩૧)
અને કહ્ુાં કે : આ આખી આમતનો અથુ ભને

ખફય છે ઩ણ “અબ્ફા”નો શુ ાં અથુ થામ તે
ખફય નથી. તે ઩છી અનવ ભફન ભાભરકે કહ્ુાં :
અમ ઉભય ! ખુદાની કવભ, આ પયજ છે .
“અબ્ફા” નો અથુ જાણલો લાજીફ છે . જે તભાયા
ભાટે ફમાન કયલાભાાં આલે છે , તેન ુ ાં અનુવયણ
કયો. જે લાતની કુયઆન ફશદામત કયે તેના ઩ય
અભર કયો અને જો તભાયી વભજભાાં ન આલે
તેને ખુદા ઩ય છોડી દો. (તપવીય ઈબ્ને જુયૈય
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૩૮, - કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૧,
઩ેજ નાં.૨૬૭)
(આ તભાભ ફાફતોનો અભ્માવ કયલાથી) એ

લાત જાણલા ભ઱ે છે કે : જે ફકતાફે ખુદાની
તપવીયનો આભરભ છે , તે જ સુન્નતે નફલીનો
આભરભ છે . વશાફીઓની ઘણી શદીવો શળમા
અને સુન્ની ઩ાંથ લચ્ચે ચચાુનો શલ઴મ ફની
ચ ૂકી છે . તે શલલાદ શદીવની વત્મતા શલળે શોમ
કે શદીવ ફમાન થલા શલળે શોમ કે પ્રકાય શલળે
શોમ. તે શલલાદ તેના અથુ અને શલ઴મ લસ્ત ુ
શલળે થમો શોમ. આ ફાફતની લધુ સ્઩ષ્ટતા
અભે ભાનલાંતા લાચકોની ભખદભતભાાં અત્રે
કેટરાક ઉદાશયણ યજુ કયીએ છીએ :-
શદીવની વચ્ચાઈ શલળે વશાફીઓભાાં ભતબેદ

:-
આ ભતબેદ અબુફક્રની ભખરાપતના પ્રાયાં બના

ફદલવોભાાં એ લખતે થમા કે જમાયે શઝયતે
પાતેભા ઝશેયા (વરામુલ્રાશે અરમશા) પીદકના
પ્રશ્ન અંગે અબુફક્ર ઩ાવે ગમા. શઝયત પાતેભા
(વ.અ.)એ એલોજ દાલો કમો શતો કે : શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પીદકનો ફાગ ભને તોશપા
તયીકે આપ્મો છે . અબુફક્રે શઝયત પાતેભા
ઝશેયા (વ.અ.)ની આ લાતને યદ કયી અને કહ્ુાં
કે : શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની શમાતીભાાં જ
પીદક - એ લખતે ઩ાછો રઇ રેલામો શતો
જમાયે શઝયત પાતેભા (વ.અ.)એ લાયવાની
ભાાંગણી કયી શતી, અને તે લખતે આં શઝયત
(વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં શત ુાં :-
“અભો અંફીમા ન તો લાયવો ભે઱લીએ છીએ

અને ન તો લાયવો મ ૂકીને જઈએ છીએ. અભે જે
કાાંઈ મ ૂકીને જઈએ છીએ તે વદકો શોમ છે .”
આ શદીવ શલળે શઝયત પાતેભા ઝશેયા

(વ.અ.)એ અબુફક્રને જૂઠરાવ્મા અને
કુયઆનથી દરીર યજુ કયી. એટરે સુધી કે
ભનદુ:ખ અને શલલાદ થમો કે શઝયત પાતેભા
ઝશેયા (વ.અ.) ગુસ્વે થઈને ચાલ્મા ગમા.
એટલુાં જ નશી, અબુફક્ર વાથે લાતચીત
કયલાનુ ાં છોડી દીધુ,ાં અને એ જ શારતભાાં
શઝયત પાતેભા ઝશેયા (વ.અ.)ની લપાત થઇ.
(વશીશ બુખાયી, વશીશ મુસ્સ્રભ)
તેલી જ યીતે અબુ હુયૈયશ અને આમળા લચ્ચે

એ લાતભાાં ભતબેદ શતો કે ભાશે યભઝાનની
યાતભાાં મુજનીફ થનાય ભાટે યોઝો વશીશ છે કે
ફાતીર ? આમળાનુ ાં કશેવ ુાં શત ુાં કે તેલા
ભાણવનો યોઝો વશીશ છે . અબુ હુયૈયશ કશેતા
શતા કે : તેલા ભાણવનો યોઝો ફાતીર છે . આ
આખો ફકસ્વો અભે આ઩ની વભક્ષ યજુ કયીએ
છીએ :-
ઈભાભે ભાભરકે “મુઅ્તા”ભાાં અને બુખાયીએ

઩ોતાની વશીશભાાં ઩મગાંફય (વ.અ.લ.)ના
઩ત્ની આમળા અને ઉમ્ભે વરભાથી ફયલામત
કયી છે કે : તેભણે કહ્ુાં કે :-
“શઝયત યસ ૂરે અકયભ (વ.અ.લ.) ભાશે

યભઝાનની યાતભાાં વભાગભ કયતા અને
તેનાથી મુજનીફ થતાાં ત્માયે તેલી જ શારતભાાં
વલાય સુધી યહ્યા અને તે ફદલવે યોઝો ઩ણ
યાખ્મો.”
અબુફક્ર ભફન અબ્દુય યશેભાન કશે છે કે : હુ ાં

અને ભાયા શ઩તા ભયલાન ઇબ્નર શકભ અભીયે
ભદીના ઩ાવે ગમા ત્માયે કોઈએ ભયલાનને કહ્ુાં
કે : અબુ હુયૈયશ કશે છે કે : ભાશે યભઝાનની
યાતભાાં કોઈ મુજનીફ થઇ જામ તે ફદલવનો
તેનો યોઝો નશી થામ. ત્માયે ભયલાને કહ્ુાં :
અબ્દુય યશેભાન હુ ાં તભને કવભ આ઩ીને કહુ ાં છાં
કે તભે અત્માયે અને શભણાાં જ નફી
(વ.અ.લ.)ના ઩ત્ની ઉમ્મુર ભોઅભેનીન
આમળા અને ઉમ્ભે વરભા ઩ાવે જાલ અને આ
ફાફતભાાં જાણકાયી ભે઱લો કે તેઓ આ
ફાયાભાાં શુ ાં કશે છે ? અબ્દુય યશેભાન અને હુ ાં
ફાંને આમળાની ઩ાવે ગમા. વરાભ કયી, તે
઩છી અબ્દુય યશેભાને કહ્ુાં :-
“અમ ઉમ્મુર ભોઅભેનીન ! અભે ભયલાન ઈબ્ને

શકભ ઩ાવે શતા. તેઓને કોઈએ અબુ હુયૈયશ
શલળે કહ્ુાં છે કે : અબુ હુયૈયશ કશે છે કે : જે
ભાણવ જનાફતની શારતભાાં વલાય કયે , તેનો
તે ફદલવનો યોઝો ફાતીર છે .”
આમળાએ કહ્ુાં : અબુ હુયૈયશ કશે છે તેભ નથી.

અબ્દુય યશેભાન ! શુ ાં તભે એ લાતને ઩વાંદ કયો
છો કે તભાયી વાભે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
કેપીમત યજુ થામ ?
અબ્દુય યશેભાને કહ્ુાં : રા - લલ્રાશ.
આમળાએ કહ્ુાં : હુ ાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની

વાક્ષી છાં, તેઓ (વ.અ.લ.) ભાશે શવમાભની
યાતભાાં સ્લપ્નદો઴થી નશી, ઩ણ વભાગભ થકી
મુજનીફ થતા શતા અને ઩છી તે ફદલવે યોઝો
યાખતા શતા.
યાલી કશે છે કે : ત્માય઩છી અભે ત્માાંથી

નીક઱ીને ઉમ્ભે વરભાને ત્માાં ગમા અને ઉમ્ભે
વરભાએ ઩ણ આમળાની જેલો જ જલાફ
આપ્મો. ઉમ્ભે વરભાને ત્માાંથી અભે ભયલાન
઩ાવે ઩શોંચ્મા. અબ્દુય યશેભાને ભયલાન વભક્ષ
ફાંને સ્ત્રીઓની લાતને યજુ કયી. ત્માયે ભયલાને
કહ્ુાં :-
“અમ અબુ ભોશાંભદ ! હુ ાં તભને કવભ આ઩ીને

કહુ ાં છાં કે તભે ભાયી વલાયી - એટરે કે ભાયો
ઘોડો - જે દયલાજાની ફશાય છે , તેના ઩ય
વલાય થઈને અબુ હુયૈયશની ઩ાવે જાલ અને
તેભણે આ લાતની જાણ કયી દો.”
અબ્દુય યશેભાન અને હુ ાં વલાય થઈને અબુ

હુયૈયશની ઩ાવે આવ્મા અને અબ્દુય યશેભાને
તેભની વાથે એક કરાક સુધી લાતચીત કયી,
અને ઩છી અબુ હુયૈયશને આખી લાત કશી
વાંબ઱ાલી. ત્માયે અબુ હુયૈયશે કહ્ુાં : ભને એ
લાતની જાણકાયી નથી, ભને તો એ લાત ફીજા
કોઇએ કયી શતી. (વશીશ બુખાયી બાગ-૨, ઩ેજ
નાં.૨૩૨, ફાબુસ્વાએ મવફીઅ જમ્ફન - મ ૂતા
ભાભરક બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૨૭૨)
અબુ હુયૈયશ જેલા વશાફી શલળે લાાંચકો એ લાત

જાણી રે કે જેઓને એશરે સુન્નત ઇસ્રાભના
યાલી ભાને છે . તેઓ દીનના અશકાભની
ફાફતભાાં ઩ોતાના તકુ થી ગભે તેભ પત્લો
આ઩ી દે છે અને તે લાતને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) વાથે જોડી દે છે . (અને ઩ોતે એટરા
ફધા અજાણ શોમ છે કે) ઩ોતે એ ભાણવને
ઓ઱ખતા ન શતા કે તેભને એ લાત કોણે કશી
શતી ? એલા અશકાભ તેભને જ મુફાયક થામ
!! જેભના મ ૂ઱ અને સ્ત્રોતની કાાંઈ ખફય ન શોમ
!!
અબુ હુયૈયશની શદીવોભાાં ભતબેદ :-
અબ્દુલ્રાશ ભફન ભોશાંભદે ફશશ્ળાભ ભફન યુસપુ

અને તેભણે ભોઅમ્ભય ઈબ્ને ઝશયીથી, તેઓએ
અફી વરભાથી નોંધયુ ાં છે કે : અબુ હુયૈયશ કશે
છે કે :
નફી (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : ન તો કોઈ ચે઩ી

ફીભાયી છે ન કોઢ છે ન અવપય વપેદ દાગ
ત્માયે એક ગાભડાાંના ભાણવે કહ્ુાં : મા
યસ ૂરલ્રાશ (વ.અ.લ.) ! કોઈ ઊંટ યે તી ઩ય
઩ેળાફ કયે છે તે જભીન ઉ઩ય વપેદ ધાબુ યશે
છે અને તે જગ્માએ ફીજુ ાં કોઈ ઊંટ ફેવી જામ
છે ત્માયે તેને ઩ણ એ જ ફીભાયી રાગી જામ
છે . ત્માયે આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં તે
઩શેરાલા઱ા ઊંટની છે .
ફીજી એક જગ્માએ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ

પયભાવ્યુ ાં : જો કોઈ ફીભાય ભાણવની વાયલાય
કયતો શોમ તો તે ફીભાય ઩ાવેથી ઉઠીને
તાંદુયસ્ત ભાણવ ઩ાવે ન જામ.
(ધમાન આ઩લા જેલી લાત છે કે) અબુ હુયૈયશે

આગ઱ની શદીવનો ઇન્કાય કમો કે શભણાાં તો
તભે કશેતા શતા કે ફીભાયી ચે઩ી શોતી નથી,
ત્માયે તેઓ શફળી બા઴ાભાાં ફફડલા રાગ્મા.
અબુ વરભશ કશે છે કે ભેં કમાયે મ આલો
ભ ૂરકણો જોમો નથી, જે આખી શદીવ ભ ૂરી
ગમો શોમ. (વશીશ બુખાયી બાગ-૭, ઩ેજ
નાં.૩૧, ફાબુર શાતશ, વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૭,
઩ેજ નાં.૩૨, ફાબુર અદદી લર અતીયશ)
શલે વભજુ લાાંચક એ લાતનો શનણુમ કયે કે શુ ાં

આ જ શદીવે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) છે ?
આલી જ યીતે એક લખત અબુ હુયૈયશ એક
ફદલવ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) તયપથી
જોડીને કહ્ુાં કે તેભને ઩શેરી શદીવની ખફય
નથી અને જમાયે કોઈ તેભને તેભાાં ભતબેદ
શોલાનુ ાં કશેત ુાં અને તેઓ કાંઈ જલાફ આ઩ી
ળકતા ન શતા ત્માયે શફળી બા઴ાભાાં ફફડલા
રાગતા જેથી તેની લાત કોઈ વભજી ન ળકે.
શલે હુ ાં એ લાતભાાં શુ ાં કહુ ાં કે એ કેલા વાંજોગોભાાં
શતા કે જેભાાં અબુ હુયૈયશ જેલા ભાણવ એશરે
સુન્નતની નજયોભાાં ઇસ્રાભના યાલી ફની ગમા
શતા.

પ્રકયણ : ૨૧ - શ. આમળા અને ઈબ્ને
ઉભય લચ્ચે ભતબેદ
અબુ હુયૈયશ ફયલામત કયે છે કે : ભેં અતા
઩ાવેથી વાાંબળ્યુ ાં કે તેભને ઉયલશ ભફન ઝુફેયે
કહ્ુાં કે :-
હુ ાં અને ઈબ્ને ઉભય આમળાની કભયાની ફશાય
ટેકો દઈને ફેઠા શતા ત્માયે અભાયા કાનોભાાં
તેણીના ભીસ્લાક કયલાનો અલાજ આલી યહ્યો
શતો. ત્માયે ભેં કહ્ુાં એ અબુ અબ્દુય યશેભાન !
શુ ાં નફી (વ.અ.લ.)એ યજફ ભફશનાભાાં ઉભયશ
કમાુ છે ? ત્માયે અબ્દુય યશેભાને કહ્ુાં : શા, ત્માયે
ભેં આમળાને કહ્ુાં શુ ાં આ઩ અબ્દુય યશેભાનની
લાત વાાંબ઱ી યહ્યા છો ? તેણીએ કહ્ુાં : તેઓ શુ ાં
કશી યહ્યા છે ? ત્માયે ભેં કહ્ુાં કે તેઓ એભ કશી
યહ્યા છે કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ યજફ
ભફશનાભાાં ઉભયશ કમાુ છે . ત્માયે આમળા
ફોલ્મા : અલ્રાશ અબ્દુય યશેભાનને ભાપ કયે .
઩મગાંફય (વ.અ.લ.)એ યજફ ભફશનાભાાં ઉભયશ
કમાુ નથી, અને તેઓ (વ.અ.લ.)ના કોઈ એલા
ઉભયશ નથી કે હુ ાં તેઓની વાથે ગઈ ન શોઉં.
ત્માય઩છી ઝુફેય કશે છે કે : અબ્દુય યશેભાને આ

વાાંબળ્યુ.ાં ઩યાં ત ુ ઈબ્ને ઉભયે આ લાત વાાંબ઱ીને
ન તો તેને વભથુન આપ્યુ ાં અને ન તો તેની
લાતને યદ કયી. (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૬૧, વશીશ બુખાયી બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૮૬,
અફલાબુર ઉભયશ)

ુ તે નફલી
પ્રકયણ : ૨૨ - સન્ન
(વ.અ.લ.) વલળે ફીજા ભઝશફી
કપયકાઓભાાં ભતબેદ
જમાયે સુન્નતે નફલી (વ.અ.લ.) શલળે અબુફક્ર

અને ઉભયભાાં ભતબેદ શતો. (ઝકાત ન
આ઩નાય વાથે જગ
ાં કયલા શલળે ફાંને લચ્ચે
ભતબેદ શતો.)
જમાયે અબુફક્ર અને જનાફે પાતેભા (વ.અ.)

લચ્ચે ઩ણ ભતબેદ શતો. (પીદક અને શાઝા
ભઆળયર અંફીમા રાલયવૈની શદીવ તયપ
ઈળાયો છે .)
નફી (વ.અ.લ.)ની ઩ત્નીઓ લચ્ચે સુન્નતે

નફલી (વ.અ.લ.)ના શલ઴મભાાં શલલાદ શતો.
(ભાશે યભઝાનની યાતભાાં શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના મુજનીફ શોલાની ફાફતને અબુ
હુયૈયશ ફમાન કયી અને આમળાએ તેનો શલયોધ
કમો.)
સુન્નતે નફલી (વ.અ.લ.) શલળે આમળા અને

ઈબ્ને ઉભય લચ્ચે શલયોધાબાવ શતો. (આં
શઝયત (વ.અ.લ.)એ યજફ ભફશનાભાાં એક
ઉભયશ કયે ર શતો. આ લાત ઈબ્ને ઉભયે
ફમાન કયી અને આમળાએ તેનો શલયોધ કમો.)
તેલી જ યીતે અબ્દુલ્રાશ ઈબ્ને અબ્ફાવ અને

ઈબ્ને ઝુફેય લચ્ચે સુન્નતે નફલી (વ.અ.લ.)
શલળે શલખલાદ શતો. (મુતઆ
્ ની હુરીમત
(શરાર શોલા) અને હુયભત (શયાભ શોવુ) શલળે
ફાંને લચ્ચે શલયોધાબાવ શતો. - વશીશ બુખાયી,
ફકતાફે શનકાશ)
તેલી જ યીતે શઝયત અરી (અ.વ.) અને

ઉસ્ભાન લચ્ચે ભતબેદ શતો. (મુતઆ
્ શજ શલળે
ફાંને લચ્ચે ભતબેદ શતો. - વશીશ બુખાયી
ફકતાફે શનકાશ)
વશાફીઓ લચ્ચે સુન્નતે નફલી (વ.અ.લ.)ના

શલ઴મભાાં ભતબેદ શતો. (જેભકે લઝુ શલળે
ભતબેદ શતો.)
તેભના ઩છી તાફેઈન રોકો લચ્ચે ઩ણ ભતબેદ

થમો. એટરે સુધી કે તે રોકોભાાં વીત્તેય જુદા
જુદા ફપયકા ઩ડી ગમા. ઈબ્ને ભવઉદનો અરગ
ફપયકો શતો. ઈબ્ને ઉભય અને ઈબ્ને અબ્ફાવનો
ફપયકો જુદો શતો. ઈબ્ને ઝુફેય અને ઈબ્ને
અમનીમશ, ઈબ્ને જયીશ, શવન ફવયી, સુફપમાન
સુયી, ભાભરક, અબુ શનીપા, ળાપઈ અને એશભદ
ભફન શાંફરના ફપયકા જુદા જુદા શતા. ઩યાં ત ુ
ફની અબ્ફાવની હુકુભતના જભાનાભાાં એશરે
સુન્નતના ચાય ભળહુય ફપયકા ફાકી યહ્યા. અને
તે શવલામના ફપયકા નાબુદ થઇ ગમા.
ભઝશફના ફપયકાઓની વાંખ્માઓભાાં ઘટાડો થઇ

ગમો શોલા છતાાં, ફાકી યશેરા આ ચાય
ભઝશફનાાં ઩ેળલાઓ લચ્ચે ઩ણ ભતબેદ શતા,
અને તેના કાયણે જ સુન્નતે નફલી
(વ.અ.લ.)ભાાં ભતબેદ ઉબા થમા શતા. દા.ત.
એક ફપયકાએ એક શદીવને વાચી વભજીને
પતલો આપ્મો અને ફીજા ફપયકાએ તે જ
શદીવને ખોટી ગણાલીને ઩ોતાના ભત મુજફ
તકુ દોડાલીને કાભ રીધુાં કેભકે તે ભવઅરાભાાં
તેભને નસ્વ ભ઱ી ન શતી.
દાખરા તયીકે , યઝાઅતે કફીય શલળે તેભનાભાાં

ફહુ જ ભોટો ભતબેદ શતો, અને આ ભતબેદના
કાયણે શલયોધાબાવ જોલા ભ઱તો શોમ તેલી
ઘણી શદીવો જોલા ભ઱ે છે . તેઓભાાંથી કોઈ કશે
છે કે : ભોટી ઉભયનાને એક ટી઩ુ ાં દૂધ
઩ીલયાલવુાં શયાભ છે . કોઈ કશે છે કે : બરે
દવથી ઩ાંદય લખત ઩ીલયાલલાભાાં આલે તો
઩ણ શયાભ નથી.

ુ તે નફલી
પ્રકયણ : ૨૩ - સન્ન
(વ.અ.લ.) વલળે ફાંને ઩ક્ષભાાં ભતબેદ
આ ભતબેદ શોલાના ફે મુખ્મ કાયણ છે . એક
તો એ કે શળમા એલા દયે ક યાલીની શદીવ
ફમાન કયલી વશીશ નથી ભાનતા કે જેઓની
અદારત ળાંકાસ્઩દ શોમ અને કોઈ ળયઈ
ભવઅરાભાાં કુયઆનથી વભથુન ન ભ઱ત ુાં શોમ,
બરે ઩છી તે કોઈ ઩ણ વશાફી ઩ાવેથી ભ઱ી
શોમ. કેભકે શળમાઓની નજયોભાાં તભાભ
વશાફીઓની અદારત ભાન્મ નથી. જમાયે કે
એશરે સુન્નત લર જભાઅત તભાભ
વશાફીઓને આદીર વભજે છે .
શળમાઓ એલી કોઈ શદીવને ભાનતા નથી જે
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની ફયલામતથી શલફૃધધ
શોમ. અઈમ્ભાએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની
ફયલામતોને તભાભ યાલીઓ ઉ઩ય અગ્રતા આ઩ે
છે અને એ લાતની વાભફતીફૃ઩ે તેઓ કુયઆન
અને સુન્નતથી દરીર યજુ કયે છે . તેભના
શલયોધીઓ ઩ણ કુયઆનની તે દરીરોથી
અજાણ નથી. આગ઱ની ચચાુભાાં અભે આ
શલ઴મ ઩ય ઈળાયો કયી ચ ૂકમા છીએ.
શદીવભાાં ભતબેદ શોલાનુ ાં ફીજુ ાં કાયણ શદીવનો

શલ઴મ છે . કેટરીક શદીવને ફાંને ઩ક્ષ વાચી
ભાને છે . ઩યાં ત ુ એશરે સુન્નત લર જભાઅત એ
શદીવની તપવીય એ નથી કયતા જે શળમાઓ
કયે છે . દાખરા તયીકે નીચે મુજફની શદીવે
નફલી :-
“ઈખ્તરાપો ઉમ્ભતી યશભશ”
એશરે સુન્નત લર જભાઅત આ શદીવનો અથુ

એ ફમાન કયે છે કે પીકશના ભવાએરભાાં
ચાયે મ ભઝશફભાાં ભતબેદ શોલો તે મુવરભાનો
ભાટે યશેભત છે . જમાયે શળમાઓ આ શદીવનો
અથુ એભ ફમાન કયે છે કે : ઇલ્ભ ભે઱લલા
ભાટે એક-ફીજા ઩ાવે જવુાં તેલો અથુ થામ છે .
આ ફાફતભાાં ઩ણ અભે અગાઉ ઈળાયો કયી
ચ ૂકમા છીએ. તેભજ ઈભાભે જાઅપય વાદીક
(અ.વ.)એ ફમાન કયે રી તપવીય શલળે ઩ણ
ફમાન કયી ચ ૂકમા છીએ.
કમાયે ક શદીવોનો શલારો ભતબેદનુ ાં કાયણ

ફની જામ છે . તેભજ તે શદીવ ફમાન કયનાય
રોકો શલળે ભતબેદ શોમ છે . જેભકે : તભાયા
ભાટે એ પઝુ છે કે ભાયા અને ભાયા ઩છી
આલનાય ખોરપાએ - યાળેદીનની સુન્નતની
઩ૈયલી કયો.
એશરે સુન્નતની નજયોભાાં તે ખરીપાએ

અબુફક્ર, ઉભય, ઉસ્ભાન અને શઝયત અરી
(અ.વ.) છે . ઩યાં ત ુ શળમાઓની દ્રષ્ટીએ તે પકત
અઈમ્ભએ ઇસ્નાઅળય - એટરે કે ફાય ઈભાભો
- છે . અથલા તો શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
શદીવ શલળે ભતબેદ છે કે : “અર ખોરપાઓ
ભીભ ફઅદી ઇસ્નાઆળય કુલ્રો હુભ શભન
કુયૈળ” (ભાયા ઩છી ફાય ખરીપાઓ થળે જે ફધા
કુયૈળથી શળે.)
શળમાઓ કશે છે આ શદીવના મ ૂ઱ અઈમ્ભાએ

એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) છે . જમાયે એશરે સુન્નત
લર જભાઅત ઩ાવે તેની કોઈ વાંતો઴કાયક
તપવીય નથી. ફાંને ઩ક્ષ લચ્ચે ઇશતશાવના
ફનાલો શલળે ઩ણ ભતબેદ છે . દા.ત. : આં
શઝયત (વ.અ.લ.)ની શલરાદતે ફા વઆદત
શલળે એશરે સુન્નત લર જભાઅત એકભત છે કે
: આ઩ (વ.અ.લ.)ની શલરાદત ફાયભી
યફીયુર અવ્લરના થઇ શતી અને શળમાઓ એ
લાતભાાં એકભત છે કે આ઩ (વ.અ.લ.)ની
શલરાદત વત્તયભી યફીઉર અવ્લરના થઇ
શતી.
ખુદાની કવભ, આ ભતબેદ સ્઩ષ્ટ છે અને તે

ભતબેદ થલાનો વાંબલ શતો. કેભ કે આ ફાફત
નકકી કયનાય કોઈ એલા ભયજઅ (ઉચ્ચ
કક્ષાના વ્મસ્તત) ન શતા - જેને ફાંને ઩ક્ષ
ભાનતા શોમ - અને જેભનો હુકભ ફધાને
સ્લીકામુ ફને. જેલી યીતે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં અગાઉના તભાભ
ભતબેદોનો ઉકેર આલી ગમો શતો, અને આં
શઝયત (વ.અ.લ.)ના હુકભને તભાભ રોકો
ભાન્મ યાખતા શતા, અને ખુદા જે ચાશે તે જ
હુકભ અભરભાાં આલતો શતો. બરે તેભાાં
(જાશેયી યીતે) રોકોને નુકવાન કેભ રાગત ુાં ન
શોમ !! અકરી યીતે એલા ઇન્વાનનુ ાં શોવુાં
ઉમ્ભત ભાટે જફૃયી શત,ુાં અને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઩ણ એલા ભાણવને નીભતી લખતે
વશાનુભ ૂશતથી કાભ રેતા ન શતા, અને તેઓ
(વ.અ.લ.)એ ઩ણ જાણતા શતા કે જેની ખુદાએ
તેભને ખફય આ઩ી શતી. કેભકે રોકો તેભના
઩છી કુયઆનના ખોટા અથુઘટન કયલાભાાં
રાગી જળે. તો આ શારતને ધમાનભાાં યાખીને
ુ ા (વ.અ.લ.) ભાટે એ જફૃયી
શત ુાં કે તેઓ (વ.અ.લ.) ઉમ્ભતને ભાગુદળુન
ભ઱ત ુાં યશે તેલી કોઈ ગોઠલણ કયે - જેભનાથી
ઉમ્ભતને વેયાતે મુસ્તકીભની ફશદામત થતી
યશે. ફેળક, શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ઉમ્ભત

ભાટે મોગ્મ ભાગુદળુક નીભલાની ઩ુયે઩યુ ી
કોશળળ કયી, અને એલી કોશળળ કે જે ફદલવે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જાનળીનની
શલરાદત થઇ, તે જ ફદલવથી આં શઝયત
(વ.અ.લ.)એ તેઓની તયફીમત કયલાનુ ાં ળફૃ
કયી દીધુાં અને તેઓને ભેઅયાજની ભાંઝીર સુધી
઩શોંચાડી દીધા અને તે તયફીમત ઩ાભેરા
ઇન્વાનને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) વાથે એ જ
વાંફધ
ાં યશેળે કે જે શઝયત શાફૃન (અ.વ.)ને
શઝયત મ ૂવા (અ.વ.) વાથે શતો.
આભ, આ઩ (વ.અ.લ.)એ એભ પયભાવ્યુ ાં કે : ભેં

કુયઆન ભાટે જગ
ાં કયી, અમ અરી ! તભે
કુયઆનની તાલીર ભાટે એ રોકો વાથે જગ
ાં
કયળો. ળયીઅતની અગત્મની જલાફદાયી
તેભને વોં઩ી દીધી. (ભનાફકફે ખ્લાયઝભી ઩ેજ
નાં.૪૪, મનાફીઉર ભલદ્દત ઩ેજ નાં.૩૩૨,
અવાફશ ઈબ્ને શજયે ઇસ્રાકની બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૨૫)
આ ઉ઩યાાંત પયભાવ્યુ ાં : શઝયત અરી (અ.વ.)

ભાયા ઩છી ઉમ્ભતના ભતબેદલા઱ા પ્રશ્નોનુ ાં
શનયાકયણ તભે જ રાલળો. (મુસ્તદયક શાકીભ
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૨૨, ઈબ્ને અવાકીય બાગ-૨,
઩ેજ નાં.૨૮૮, ભનાકીફે ખ્લાયઝભી ઩ેજ
નાં.૨૩૬, કન્ઝુર શકાએક ઩ેજ નાં.૨૦૩,
મુન્તખફ કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૩૩,
મનાફેઉર ભોલદ્દત ઩ેજ નાં.૧૮૨)
આ ઉ઩યાાંત એ ઩ણ છે કે ખુદાની ફકતાફ ભૌન

છે . તે ઩ોતાની ભે઱ે કાાંઈ કશી ળકતી નથી.
તેથી કોઈ એલા ભાણવની જફૃય શતી જે તેની
ખોટી તાલીર અને તપવીય થલા ન દે , અને તે
ફકતાફનો એલો આભરભ શોમ જે તેના જાશેય
અને ફાતીન ફાંનેથી લાકેપ શોમ. જમાયે નફી
(વ.અ.લ.)ની શદીવભાાં ઘણી જગ્માએ
એશતેભાર છે તો ઩છી કુયઆને ભજીદભાાં
એશતેભાર કઈ યીતે ન શોઈ ળકે ? એ લાતની
કલ્઩ના ઩ણ કયી ળકાતી નથી કે તેઓ ઩ોતાની
ઉમ્ભતને દુશનમાના ફપત્ના અને પવાદભાાં મ ૂકીને
- ઩ોતાનો કોઈ પ્રશતશનશધ છોડમા લગય ચાલ્મા
જામ, અને તે ઉમ્ભતના ટુાંકા ભન, કા઱ા ફદર
અને અલ઱ી શલચાયધાયાલા઱ા રોકોને ઩ોતાની
ભનભાની તાલીર કાયીને ઩ોતાના શેત ુભાાં વપ઱
થલા ભાટે કેલી યીતે છોડી ળકે ? જો તેઓ
ઉમ્ભતને કોઈ લાયવદાય લગયની છોડી જામ
તો બશલષ્મભાાં આલનાયા રોકો ગુભયાશી અને
અંધકાયનો શળકાય ફની જામ. કેભકે આલનાયી

઩ેઢી અગાઉના તેભના લાંળના રોકોને નેક
વભજળે તેભને આદીર ભાનીને તેભનુ ાં
અનુવયણ કયળે, અને તે રોકો તેભના અભરના
કાયણે કમાભતના ફદલવે ળયભીંદગી
અનુબલળે. આ શલળે કુયઆને ભજીદભાાં ખુદાલાંદે
આરભ ઈયળાદ પયભાલે છે કે :-
જે ફદલવે તેભના ભોઢાાં ઩રટાલીને જશન્નભભાાં

ઝોંકી દે લાભાાં આલળે ત્માયે તેઓ કશેળે કે જો
અભોએ અલ્રાશ તથા તેના યસ ૂરની આજ્ઞા
ભાની શોત તો કેવ ુાં વાફૃાં થાત !
લ઱ી, આ ઩ણ અયજ કયળે કે અમ ભાયા

઩યલયફદગાય ! શનવાંળમ અભોએ અભાયા
વયદાયો તથા અભાયા લડલાઓની આજ્ઞા ભાની
શતી, જેથી તેભણે અભને વન્ભાગુથી યખડાલી
દીધા. અમ અભાયા ઩યલયફદગાય ! તેભને આ
અઝાફનો ફભણો બાગ આ઩, અને તેભના ઩ય
઩ણ ભોટી જ રાનત કય. (સ ૂ.અઝશાફ-૩૩,
આમત નાં.૬૬/૬૮)
ફીજી એક જગ્માએ ઈયળાદ પયભાલે છે કે

: (અલ્રાશ) પયભાલળે કે તભે ઩ણ તે ઉમ્ભતો કે
જે તભાયી ઩શેરાાં જીન્ન (જીન્નાત) તથા
ઇન્વાનોભાાંથી થઇ ચ ૂકી છે તેભની વાથે જમાયે
કોઈ ઉમ્ભત (જશન્નભભાાં) દાખર થળે ત્માયે તે
઩ોતાની વશધભી ઉમ્ભતને રાનત કયળે, અશીં
સુધી કે જમાયે વઘ઱ાાં (ટો઱ાાં) એકફીજા વાથે
તેભાાં બેગા થઈ જળે, તો ઩ાછ઱લા઱ા
આગ઱લા઱ાઓ વાંફધ
ાં ી અયજ કયળે કે અમ
અભાયા ઩યલયફદગાય ! અભને તો આ રોકોએ
ગુભયાશ કમાુ શતા, ભાટે તેભને જશન્નભની
આગનો ફેલડો અઝાફ આ઩, (અલ્રાશ)
પયભાલળે કે દયે કને ભાટે ફેલડો જ અઝાફ છે ,
઩યાં ત ુ તભે જાણતા નથી. (સ ૂ.અઅયાપ-૭,
આમત નાં.૩૮)
આ શવલામ ગુભયાશીનો ફીજો કોઈ યસ્તો છે ?

કોઈ ઉમ્ભત એલી નથી કે જેની ફશદામત ભાટે
ખુદાએ યસ ૂરને ભોકલ્મા ન શોમ. જે રોકોને
વેયાતે મુસ્તકીભની ફશદામત કયતા શોમ. ઩યાં ત ુ
તે ઉમ્ભતોએ તેભના જભાનાના નફીના જલા
઩છી કરાભે ખુદાની તાલીર ઩ોતાના શેત ુ ઩ુયા
કયલા ભાટે કયી શતી. ખુદાના હુકભોભાાં પેયપાય
કયી નાખ્મો શતો.
શુ ાં કોઈ અકરભાંદ ભાણવ એભ કશી ળકે છે કે

શઝયત ઈવા (અ.વ.)એ નવાયા રોકોને એભ
પયભાવ્યુ ાં શોમ કે “હુ ાં ખુદા છાં !” શાળા લ કલ્રાશ
આ શલળે કુયઆને ભજીદ પયભાલે છે કે :-

“(ભાઅબુદ) ભેં એ જ કહ્ુાં જેનો તે ભને હુકભ
આપ્મો શતો.
ભેં તેભને તે જે (લાતો)ની આજ્ઞા કયી શતી તે

શવલામ કાાંઈ ઩ણ કહ્ુાં નથી (અને તે એ) કે
અલ્રાશ જે ભાયો ઩ારનશાય અને તભાયો ઩ણ
઩ારનશાય છે તેની ઈફાદત કયો, અને જેટરા
લખત સુધી હુ ાં તેભનાભાાં યહ્યો, હુ ાં તેભનો વાક્ષી
યહ્યો, ઩છી જમાયે તે ભાયી (દુશનમાભાાં
યશેલાની) મુદ્દત ઩ ૂયી કયી દીધી ત્માયે ત ુાં ઩ોતે
તેભની દે ખયે ખ યાખનાય શતો, અને ત ુ દયે ક
લસ્ત ુની શનગેશફાની કયનાય છે . (સ ૂ.ભાએદાશ-
૫, આમત નાં.૧૧૭)
઩યાં ત ુ નવયાની રોકોએ ઩ોતાની ભનોલાવના

અને દુશનમાની રારચભાાં ઩ડીને એ ફધુ
કશેલાનુ ાં ળફૃ કયી દીધુાં શત.ુાં શુ ાં શઝયત ઈવા
(અ.વ.)એ શઝયત ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ના
આલલાની ફળાયત આ઩ી ન શતી ? શુ ાં ફની
ઈવયાઈરના રોકોને શઝયત મ ૂવા (અ.વ.)ની
ફળાયત આ઩ી ન શતી ? ઩યાં ત ુ તે રોકોએ
ભોશાંભદ અને અશભદ ળબ્દનુ ાં અથુઘટન
ભનઘડત યીતે કયી નાખ્યુ ાં અને આજ સુધી
તેભના આલલાનો ઇન્તેઝાય કયી યહ્યા છે .
એ લાત સ્઩ષ્ટ છે કે : ઉમ્ભતે ભોશાંભદીનુ ાં ૭૩

ફપયકાઓભાાં શલબાજન તાલીરના કાયણે જ થયુ ાં
છે . તેભાાંથી એક જ નાજી અને જન્નતી છે . આજે
જે ઇસ્રાભી ફપયકાઓભાાં આ઩ણે જીલી યહ્યા
છીએ, તેભાાંથી કોઈ એક ઩ણ ફપયકો ઩ોતાને
ગુભયાશ કશેલા કે ભાનલા ભાટે તૈમાય છે ?
અથલા તો કોઈ ફપયકાના રોકો એભ કશે છે કે :
અભે ફકતાફે ખુદા અને સુન્નતે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)નુ ાં અનુવયણ કયી યહ્યા છીએ. તો
઩છી આં ફધા પીયકાઓભાાંથી નાજી કોણ છે ?
શુ ાં આ પ્રશ્નનો કોઈ ઉકેર છે ખયો ? શુ ાં આ
લાતનો ઉકેર શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
નજયથી છૂ઩ો શતો ? શુ ાં ખુદા ઩ણ આ લાતને
જાણતો ન શતો ? શુ ાં શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ને ભાત્ર એટરો જ હુકભ આ઩લાભાાં
આવ્મો શતો કે આ઩ તે રોકોને વભજાવ્મા કયો.
આ઩નુ ાં કાભ તે રોકો ઩ય ફ઱જફયી કયીને
તેભને ભનાલલાનુ ાં નથી.
ત ુાં તેભના ઉ઩ય કોઈ દાયોગોતો છે નશી :

(સ ૂ.ગાળીમશ-૮૮, આમત નાં.૨૨)
અસ્તગપેફૃલ્રાશ !
ખુદા ઩ોતાના ફાંદાઓ ઩ય યશભ કયનાય છે

અને ફાંદાઓની બરાઈને ઩વાંદ કયનાયો છે .
આ લાતનો ઉકેર રાલી તેને સ્઩ષ્ટ કયલાનુ ાં
તેભના ભાટે જફૃયી શત.ુાં જેથી જે રોકો શરાકત
અને ગુભયાશીભાાં પવામ તે તભાભ પ્રકાયની
હુજ્જજત - વાભફતી દરીર અને ઩ુયાલા - ઩છી
જ થામ. ઩ોતાની ભખ્લ ૂકને શાદી લગયની છોડી
દે લી તે કાભ ખુદા ભાટે જાએઝ ન શત.ુાં એ એક
અરગ લાત છે કે આ઩ણે આ઩ણો અકીદો જ
એલો ફનાલી રઈએ કે “ઇન્વાનોને ખુદા જ
ગુભયાશ કયલા ભાાંગે છે . ખુદા એ રોકોને એક
થએરા જોલા જ ભાાંગતો નથી, જેથી રોકોને
જશન્નભભાાં નાખે.”
ઉ઩યનો અકીદો ફાતીર અને પાવીદ છે . એ

લાત ખુદાએ મુતઆરની ળામાને ળાન નથી.
આ કોમડાના ઉકેર ભાટે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)નુ ાં એ કથન ઩ ૂયત ુાં નથી કે : ભેં
તભાયા લચ્ચે ફકતાફે ખુદા અને સુન્નત છોડી.
અને ન તો આ ફપત્નાખોયોનો જલાફ વાચા
શોઈ ળકે છે ?
શુ ાં આ઩ એ લાત નથી જાણી કે જમાયે એ

રોકોએ શઝયત અરી (અ.વ.) વાભે ફ઱લો
કમો અને આ઩ (અ.વ.)ની શલફૃધધભાાં એ સુત્ર
઩ોકાયુુ કે : “શાકેભીમત પકત ખુદાનો અશધકાય
છે .”
તેભના એ ગગનબેદી નાયાની વાથે એક નાયો

એ ઩ણ શતો કે : “હુકુભત ઈચ્છનાય, ખુદાના
હુકભનુ ાં અનુવયણ કયલા ચાશે છે અને તે
ભાનલતાના શનમભોનો ઇન્કાય કયનાયો છે .”
઩યાં ત ુ શકીકત એ નથી. ખુદાલાંદે આરભ

ઈયળાદ પયભાલે છે :- અને (યસ ૂર !)
રોકોભાાંથી એલો ઩ણ છે કે જેની વાંવાયી
જીલનને રગતી લાતો તને આશ્ચમુ ઩ભાડે છે
અને જે (બાલના) તેના અંત:કયણભાાં છે તેના
઩ય અલ્રાશને તે વાક્ષી ફનાલે છે , જો કે (ખયી
યીતે તો) તે (તાયા દુશ્ભનો ભાાંશન
ે ો) એક કટ્ટો
દુશ્ભન છે . (સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત નાં.૨૦૪)
શા ! કેટરાક ભોટા ભોટા નાયા આ઩ણને

પયે ફભાાં નાખે છે . ઩યાં ત ુ તેની ઩ાછ઱ શુ ાં યશસ્મ
છ઩ાએલુાં છે ??! તે આ઩ણે જાણતા નથી શોતા.
઩યાં ત ુ શઝયત અરી (અ.વ.) ફાફે ભદીનતર

ુ
ઇલ્ભ શતા. તેથી તેઓ (અ.વ.) એ લાત
જાણતા શતા : તેથી તેઓએ તે રોકોને જલાફ
આપ્મો કે : “લાત તો વાચી છે , ઩ણ તેન ુ ાં જે
અથુઘટન કયલાભાાં આલેર છે , તે ખોટુાં છે .”
આ શવલામના ઩ણ ઘણા કથન છે , જે શક છે ,

઩યાં ત ુ તેનો અથુ ખોટો રેલાભાાં આવ્મો છે .
એ લાત કેભ ફની કે ખ્લાયીજ શઝયત અરી
(અ.વ.)ની શલફૃધધભાાં આ યીતે નાયા રગાલલા
રાગ્મા કે : અમ અરી ! હુકભ કયલાનો શક
પકત ખુદાને છે , (આ઩નો એ) શક નથી.
શુ ાં આ હુકુભત કયલા ભાટે ખુદા જભીન ઩ય

ઉતયળે ? શુ ાં રોકોની રડાઈ ઝગડાનો પેવરો
ખુદા ઩ોતે આલીને કયળે ? શુ ાં કુયઆને ભજીદે
તેભને એલી તારીભ આ઩ી શતી કે તભાયો
શાકીભ ખુદા છે અને ફીજુ ાં કોઈ નથી ?! ઩ણ તે
રોકોએ ઩ોતાની ઈચ્છા મુજફ તેની તાલીર
કયી રીધી. અને તે રોકોનો જલાફ એલા
ભાણવ ભાટે શુ ાં શોઈ ળકે છે , જે એભ કશે છે કે
શઝયત અરી (અ.વ.)એ ખુદાના હુકભની
તાલીર કયીને હુકુભત ભે઱લી શતી. કેભકે તેઓ
વૌથી લધાયે વાચા અને વૌથી ભોટા આભરભ
શતા, અને વૌથી ઩શેરા ઇસ્રાભ કબ ૂર કયનાય
તેઓ શતા. તેઓની ઩શેરા શુ ાં કોઈએ
ઇસ્રાભનો સ્લીકાય કમો શતો ?
આલી યીતે વોનેયી નાયાઓ બુરદ

ાં કયલાભાાં
આલતા શતા. જેથી રોકોને પયે ફ આ઩ી ળકામ,
અને રોકોનુ ાં વભથુન ભે઱લી ળકામ, અને તેના
થકી ઩ોતાની જગભાાં
ાં પામદો ભે઱લી ળકામ
અને રડાઈનુ ાં ઩ફયણાભ ઩ોતાની તયપેણભાાં
ભે઱લી ળકામ. આજના જભાનાભાાં ઩ણ આ
પ્રભાણે ફની યહ્ુાં છે . આજે રોકોની નજયભાાં
પકત દુશનમા અને દુશનમા જ છે . રોકો એના
એજ યહ્યા છે . રોકોભાાં ભક્રો પયે ફનો ઘટાડો
થમો નથી. ફલ્કે તેભાાં લધાયે પ્રગશત થઇ છે .
કેભકે આજના જભાનાભાાં ઩ણ દગાખોય રોકોના
અનુબલથી પામદો ભે઱લલાભાાં આલે છે .
આજના જભાનાભાાં શક શલળેના એલા ઘણાાં
નાયાઓ છે જેનાથી ફાતીર પામદો ઉ઩ાડે છે .
એલા નાયાઓ ઩ૈકી એક નાયો લશાફીઓ
મુવરભાનોની વાભે બુરદ
ાં કયે છે . જેભકે “શળકુ
ન કયો” તો એલો કમો મુવરભાન છે કે જે
તેભના આ નાયાઓનુ ાં વભથુન કયતો ન શોમ.
તભાભ મુવરભાનો તૌશીદભાાં ભાનનાયા અને

શળકુ ના શલયોધી છે . મુવરભાનોનો એક ફપયકો
઩ોતાને એશરે સુન્નત લર જભાઅત કશેલયાલે
છે . તો મુવરભાનોભાાંથી એલા ઩ણ છે કે જે
઩મગાંફય (વ.અ.લ.)નુ ાં અનુવયણ કયતા ન
શોમ. જેભકે ઈયાકની “ફાવ” (ફાથ) ઩ાટી
(જેનો વાંફધ
ાં ઈયાકના વત્તાધીળો વાથે છે .) -
તેઓનો નાયો છે :-
“ઉમ્ભતે અયફીય્મશ લાશેદત ુન ઝાતે ફયવારતન

ખારેદત ુન”
(અથાુત અયફ ઉમ્ભત એક છે જેભની ઩ાવે

જીલાંત ઩મગાભ છે . તો મુવરભાનોભાાં એવુાં
કોણ છે કે જે આ નાયાઓથી પયે ફભાાં ન આલી
જામ, શવલામ એ રોકો જેઓ “ફાવ ઩ાટી” અને
તેભના ઈવાઈ લડા ભાઈકર અપરકના
ઇયાદાઓથી ઩ફયભચત ન શોમ.
મા અરી ! ખુદા આ઩ને મુફાયક કયે , કે

આ઩ના ફશકભતબમાુ ળબ્દો આજ સુધી ફાકી
છે અને દુશનમા ફાકી યશેળે ત્માાં સુધી
વાાંબ઱નાયાઓના કાન વાથે અથડાતા યશેળે.
કાયણકે ઘણાાં ળબ્દો શક શોમ છે , ઩ણ તેન ુ ાં
અથુઘટન ફાતીન શોમ છે .
એક આભરભ શભમ્ફય ઉ઩ય ગમા અને ભોટા

અલાજે કહ્ુાં કે જે શળમા કશેળે હુ ાં તેને કાફપય
કશીળ અને ભને સુન્ની કશેળે તો તેને ઩ણ કાફપય
કશીળ. કેભકે , ભાયે શળમા કે સુન્ની વાથે કળો જ
કાભ વાંફધ
ાં નથી. ભાયે પકત ઇસ્રાભ વાથે
વાંફધ
ાં છે .
ઉ઩યની લાત ફયશક અને વાચી છે . ઩યાં ત ુ

તેનો અથુ ફાતીર છે . એ ફાંને શવલામ એ
આભરભ કોને ઈચ્છે છે ? આજના જભાનાભાાં
જુદા-જુદા પ્રકાયના ઇસ્રાભ છે . એટલુાં જ નશી
અગાઉના જભાનાભાાં ઩ણ જુદા-જુદા પ્રકાયના
ઇસ્રાભ શતા. એક તયપ અરી (અ.વ.)નો
ફીજી તયપ ભોઆલીમાનો ઇસ્રાભ શતો. ફાંનેના
ઇસ્રાભની ઩ૈયલી કયનાય મુવરભાનો જ શતા.
એટરે સુધી કે ફાંને ઩ક્ષો લચ્ચે ભાયા ભાયી
અને કા઩ા કા઩ી સુધી લાત ઩શોંચી ગઈ શતી.
ત્માય઩છી શઝયત ઈભાભ હુવૈન (અ.વ.) અને
મઝીદ (રાઅનત ુલ્રાશ)નો ઇસ્રાભનો શતો.
ખાનદાને ફયવારત શાકીભે - લકત વાભે
ફગાલત છે . તેલો આક્ષે઩ કયીને તેઓને ળશીદ
કયી નાખ્મા. ભ ૂતકા઱ભાાં મુવરભાનોભાાં ભતબેદ
અને ઩છી એક એલો ઇસ્રાભ જેને ઩શશ્ચભના
દે ળો નયભ અને કટ્ટય ઩ાંથી અથલા ફીજા
ળબ્દોભાાં બુશનમાદ ઩યસ્ત રોકોથી અરગ એલો
ઇસ્રાભ કશે છે . કાયણ કે તે રોકો મહદ
ુ ીઓ
અને નવાયાઓ વાથે દોસ્તી કયલા રાગ્મા છે .
તેભજ તેઓ ભશાવત્તાઓ (અભેયીકા, યશળમા,
ભબ્રટીળ લગેયે) વાભે ઝુકી ગમા છે . જે
મુવરભાનોએ ફાંને ળસ્તતઓની વાભે ઝુકતા
નથી તેભને ઩શશ્ચભના રોકો બુશનમાદ ઩યસ્ત
(કટ્ટય઩ાંથી) અને આતાંકલાદીના નાભથી
ઓ઱ખે છે .

આ ફધી શકીકત જોમા ઩છી આ આભરભ
જમાયે વાંળોધન કયળે ત્માયે આ
શદીવનુ ાં “ફકતાબુલ્રાશ લ સુન્નતી”નુ ાં વભથુન
કયી નશી ળકે.
આથી એ લાત વાભફત થઇ ગઈ કે શદીવે

વકરૈન “ફકતાબુલ્રાશ લ ઇત્રતી” શક છે , અને
આ શદીવ ઩ય તભાભ મુવરભાનો એકભત ઩ણ
છે . આ શદીવ તભાભ મુશ્કેરીઓનુ ાં શનલાયણ છે .
આ શદીવભાાં ભાનનાયા ભાટે ન તો કોઈ
આમતની તાલીરભાાં ભતબેદ થળે. - કેભ કે ,
જમાયે આ઩ણે તેની તાલીર એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) ઩ાવેથી ભે઱લશુ ાં તો ખાવ કાયીને એ
વભમે કે જમાયે આ઩ણે જાણીએ છીએ કે તેઓ
(વ.અ.લ.)ને એ કાભ ભાટે જ ઩વાંદ કમાુ છે ,
અને તેઓ જ શદીવભાાં ફમાન થમા મુજફના
એશરેફૈત (ઈતયત) છે . એ લાતભાાં કોઈ
મુવરભાનને ળાંકા નથી કે એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) તભાભ રોકો કયતાાં લધાયે આભરભ,
મુત્તકી અને ઝાફશદ છે . એટલુાં જ નશી ફલ્કે
તભાભ પઝાએર અને કભારાતભાાં ઩ણ તેઓ
અપઝર છે . ખુદાએ દયે ક પ્રકાયની નજાવતથી
તેઓને દૂય યાખ્મા છે , અને તશાયતના
઩ોળાકથી નલાજમા છે . તેઓને જ ફકતાફના
લાયીવ ફનાવ્મા છે . તેઓ ન તો ફકતાફભાાં
ભતબેદ ઉબા કયે છે , અને ન તો તેનો શલયોધ
કયે છે . ફલ્કે એ ફાંને - કુયઆન અને
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) - કમાભત સુધી
એકફીજાથી જુદા થળે નશી આ શલળે આં
શઝયત (વ.અ.લ.) પયભાલે છે :-
ુ
હુ ાં ભાયી જગ્માએ તભાયી લચ્ચે ફે લસ્તઓ
છોડીને જઈ યહ્યો છાં. એક તો અલ્રાશની
ફકતાફ જે આવભાનથી જભીન સુધી એક યસ્વી
વભાન છે , અને ફીજી ભાયી એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) છે એ ફાંને (એકફીજાથી) શયગીઝ
જુદા નશી થામ. એટરે સુધી કે ભાયી ઩ાવે શૌઝે
કૌવય ઩ય ઩શોંચે. (ભસ્નદે એશભદ ભફન
શમ્ફર બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૨૨, દુયે ભન્સ ૂય
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૬૦, કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૧,
઩ેજ નાં.૧૫૪, ભજભઉઝ ઝલાએદ બાગ-૯, ઩ેજ
નાં.૧૬૨, મનાફીઉર ભલદ્દત ઩ેજ નાં.૩૮ અને
૧૮૩ મુસ્તદયક શાકીભ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૩૮,
અફકાત ુર અનલાય બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૬)
હુ ાં વાચાઓની વાથે થઇ ગમો છાં.
શક લાત કશેલાભાાં હુ ાં કોઈથી ડયતો નથી અને

કોઈની ટીકા કે નાયાજીની ઩યલા ઩ણ કયતો
નથી. શક લાત કશેલાભાાં ભાયો ભકવદ ખુદાની
યઝાભાંદી પ્રાપ્ત કયલાનો છે , અને તેથી ભાયા
નપવ અને ફદરભાાં આત્ભવાંતો઴ છે . હુ ાં રોકોની
ખુળી ભે઱લલા ભાાંગતો નથી. એટલુાં જ નશી
રોકો ઩ણ ભાયાથી વશેરાઈથી ખુળ થતાાં નથી.
ભાયી ચચાુનો વાયાાંળ એ છે કે શળમાઓ શક ઩ય

છે . શળમાઓ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની શદીવ
઩ય અભર કયી યહ્યા છે , અને ઈતયતે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને ભાન આ઩ી યહ્યા છે .
શળમાઓ એભને ઩ેળલા તયીકે સ્લીકાયે છે .
શળમાઓ તેભના દયે ક કામુભાાં એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ના જીલન અને હુકભ મુજફ અભર
કયે છે . તેથી શળમાઓ દુશનમા અને આખેયતની
મુફાયકફાદીને રામક છે . કાયણ કે જેઓને
દુશનમાભાાં દોસ્ત યાખલાભાાં આલે તેની વાથે જ
આખેયતભાાં ભળહુય કયલાભાાં આલળે. શળમાઓ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ને દોસ્ત યાખે છે . તો ઩છી
તેભને તેઓની વાથે ભળહુય કયલાભાાં કેભ નશી
આલે ?!
આ તફક્કે ઝભખળયી કશે છે કે ,
ભઝશફભાાં જુદા જુદા ભતબેદ અને ળક ભોટા

પ્રભાણભાાં છે . દયે ક ઩ોતાને વેયાતે મુસ્તકીભ
઩ય શોલાનુ ાં ભાને છે . ભેં ઩ણ રાએરાશ
ઈલ્રલ્રાશ, ભોશાંભદ (વ.અ.લ.) અને અરી
(અ.વ.) વાથે વાંફધ
ાં જોડી દીધો છે . કાયણ કે
ભોશબ્ફત શોલાને કાયણે અવશાફે કશપનો
કુતયો ઩ણ કાભીમાફ થઇ ગમો શતો ઩છી
આરે ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ની ભોશબ્ફત થકી હુ ાં
ળા ભાટે વપ઱ ન થાઉં ?!
ફાયે ઇરાશા ! અભને એલા રોકોભાાં ગણ જેઓ

એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની ભોશબ્ફતની જજીયોભાાં
ાં
જકડામેરા છે . જેઓ તેભના યસ્તા ઩ય
ચારનાયા છે , તેભની કશ્તીભાાં વલાય થમેરા છે
અને તેઓને જ ઩ોતાના અઈમ્ભા અને ઩ેળલા
ભાને છે . અભને તેઓની વાથે જ ભશશ ૂય
પયભાલ. ફેળક, ત ુ જેને ચાશે છે તેને વેયાતે
મુસ્તકીભની ફશદામત પયભાલે છે .

પ્રકયણ : ૨૪ – ખમ્ુ વ
ખુમ્વ શલળે શળમાઓ અને સુન્નીઓભાાં ભતબેદ
જોલા ભ઱ે છે . આ઩ણા ભાટે જફૃયી છે કે : કોઈ
઩ણ શનણુમ કયતાાં ઩શેરા ખુમ્વની શકીકત શલળે
ૂ ી ચચાુ યજુ કયીએ. આ ચચાુનો પ્રાયાં બ
એક ટાંક
અભે કુયઆને ભજીદથી કયી યહ્યા
છીએ. ખુદાલાંદે આરભનો ઈયળાદ છે કે :
અને આ જાણી રો કે (રડાઈ દયશભમાન) તભે

જે લસ્ત ુ લટાં ૂ (ના ભાર તયીકે) ભે઱લો તો તેનો
઩ાાંચભો બાગ અલ્રાશનો તથા યસ ૂરનો તથા
તે (યસ ૂર)ના વગા લશારાાંઓનો તથા
મતીભોનો તથા ભોશતાજોનો તથા મુવાપયોનો
છે , અગય તભે અલ્રાશ ઩ય શલશ્વાવ યાખતા શો
અને તે (ગૈફી ભદદ) ઩ય કે જે અભોએ
અભાયા ફાંદા ઉ઩ય શનણુમના ફદલવે (જગે
ાં
ફદ્રકભાાં) ઉતાયી શતી (કે) જે ફદલવે ફે ઩ક્ષો
વાભે વાભે થઇ ગમા શતા, અને અલ્રાશ દયે ક
લસ્ત ુ ઩ય વાં઩ ૂણુ કાબ ૂ ધયાલનાયો છે .
(સ ૂ.અન્પાર-૮, આમત નાં.૪૧)
અને યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :-
હુ ાં તભને ચાય ફાફતોનો હુકભ આ઩ુ ાં છાં. (૧)

અલ્રાશ ઩ય ઈભાન (૨) નભાઝ કામભ કયલી
(૩) ઝકાતની અદામગી અને (૪) ભારે
ગનીભતભાાંથી ખુદા ભાટે ખુમ્વ અદા કયો.
(વશીશ બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૪૪, ફકતાફે
ભલાકેત ુસ્વરાત)
શળમાઓ દયે ક પ્રકાયના નપાને ગનીભત ગણે

છે , અને અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ની ઩ૈયલી કયતા
લ઴ુબયના ખચુ ઩છી જે ભાર ફાકી ફચે છે
તેના ઩ય ખુમ્વ કાઢે છે . જમાયે એશરે સુન્નત
લર જભાઅતની આ લાતભાાં એકભત છે કે :
ખુમ્વ પકત એ ભાર ઩ય લાજજફ છે , જે જગભાાં
ાં
લટાં ૂ થી ભ઱ે છે , અને ખુદાલાંદે આરભના આ
કૌર “લઅ રમુ અન્નભા ગનીભત ુભ ભીન
ળમઅ..” (સ ૂ.અન્પાર-૮, આમત નાં.૪૧)નુ ાં
શલલયણ તે રોકો એભ ફમાન કયે છે કે : જે
ભાર તભે જગભાાં
ાં ભે઱લો તેન ુ ાં ખુમ્વ આ઩ો.
આ શતો ફાંને ઩ક્ષની ખુમ્વ શલળેની ભાફશતીનો

વાયાાંળ : ફાંને ઩ક્ષના આરીભોએ ખુમ્વના
શલ઴મ ઩ય ઘણા રેખો રખ્મા છે . ઩યાં ત ુ ભાયી
વભજભાાં આલે છે તે મુજફ એશરે સુન્નતના
કથનથી કઈ યીતે વાંત ુષ્ટ થવુાં અને ફીજાઓને
કઈ યીતે વભજાવુાં ? તેઓના કથનનો મુખ્મ
સ્ત્રોત ફની ઉભૈમાના વત્તાધીળો, તેના
ખુળાભતખોયો અને મુઆલીમા ભફન અબુ
સુપમાનના કથન અને શલચાયો છે . કે જે
રોકોએ મુવરભાનોના ભારભાાંથી ઩ોતાના અને
઩ોતાના કા઱ા અને ગોયા ટેકેદાયોના ઘય બયી
દીધા શતા, અને ત્માય઩છી મઝીદ ભફન
ભોઆલીમાએ કોઈ કવય યશેલા દીધી ન શતી.
એક તયપ તેના કુતયાઓ અને લાાંદયાઓના
઩ગભાાં વોનાની વાાંક઱ો ફાાંધલાભાાં આલતી
શતી જમાયે ફીજી તયપ કેટરાક મુવરભાનોને
તો જલની યોટરી ઩ણ ભ઱તી ન શતી, તેભજ
ગયીફીના કાયણે ભ ૂખે ભયતા શતા. એ ફદભાળ
રોકો ઩ાવેથી પકત એલી જ આળા યાખી
ળકામ તેભ શતી કે તેઓ ખુમ્વની આમતનો
અથુ એલો ભારે ગનીભત કયે છે જે કાપયો
વાથેની જગભાાં
ાં ભ઱ે , અને એ ભાર કે જેનો આ
઩શેરા ઉલ્રેખ કયે રી આમતભાાં જગ
ાં અને

જેદારનો ઉલ્રેખ ઩ણ આલી ચ ૂકમો છે .
આ શવલામની ફીજી એલી ઘણી આમતો છે કે

જેના આગ઱ ઩ાછ઱ના ક્રભને રીધે તેઓએ
઩ોતાનો શેત ુ ઩ ૂયો કયલા ભાટે ફીજો અથુ કાઢી
રીધો છે . દાખરા તયીકે આમએ તત્શીયની
તાલીરભાાં કશે છે કે : આ નફી (વ.અ.લ.)ની
઩ત્નીઓનો ઉલ્રેખ છે .
તેલી જ યીતે તેઓ ખુદાલાંદે આરભનો આ

કૌર “લલ્રઝીન મકનેઝૂનક ઝશફ લર
પીઝઝત લરા યુનપેકુનશા પી વફીરીલ્રાશે પ
ફશ્ળીયહુભ ફે અઝાફીન અરીભ”
અમ ઈભાન રાલનાયાઓ ! શનવાંળમ શલદ્વાનો

તથા વાંવાય ત્માગીઓ ભાાંશન
ે ા ઘણા ખયા એલા
છે કે જેઓ રોકોનો ભાર ખોટી યીતે ખાઈ જામ
છે , અને (રોકોને) યાશે અલ્રાશથી યોકે છે , અને
જે રોકો વોનુ ાં ચાાંદી વાંગ્રશ કયતા યશે છે અને
તેને અલ્રાશના ભાગુભાાં ખચુ કયતા નથી તો
(અમ યસ ૂર !) તેભને ત ુાં દુ:ખદામક અઝાફની
ખુળખફય વાંબ઱ાલી દે . (સ ૂ.તૌફા-૯, આમત
નાં.૩૪)
આ આમતની તેઓ તાલીર કયે છે કે : આ

આમત એશરે ફકતાફને રગતી છે . તેનો
મુવરભાનો વાથે કોઈ વાંફધ
ાં નથી.
ઉસ્ભાન ભફન અપપાન અને ભોઆશલમા ભફન

અબુ સુપમાનને જનાફે અબુઝયે ગપપાયી એલી
જ લાતોથી ભનાઈ કયતા શતા અને કશેતા શતા
કે :આ મુવરભાનોનો ભાર છે , કોઈની
વ્મસ્તતગત વાં઩શત્ત નથી. અબુઝયે ગપપાયીની
આ ટીકાથી તે ફાંને ગબયાઈ ગમા ત્માયે એ
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના એ જરીલુર કદ્ર
વશાફી અને મુવરભાનોના શભદદુ ને લેયાન
યણભાાં દે ળશનકાર કયી દીધા શતા.
અને તે રોકો ઉ઩યની આમતની તપવીયના

અનુવધ
ાં ાનભાાં એક ફાઈભાન વશાફીની
તપવીયને ભાન્મ ન યાખી અને કઅબુર
અશફાય ઩ાવેથી એ આમતની તાલીર જાણી
ત્માયે તેણે કહ્ુાં કે : આ આમતનો વાંફધ
ાં એશરે
ફકતાફ વાથે છે .
અબુઝયે ગપપાયી, કઅફે ફમાન કયે રી તાલીર

વાાંબ઱ીને શલપમાુ અને ગુસ્વે થઈને કહ્ુાં કે:
તાયી ભા તાયા ગભભાાં યડે ! મહુદીના ફચ્ચા !
ત ુાં અભને અભાયો દીન ળીખલાડીળ ?!!
અબુઝયે ગપપાયીની લાતો શક ઩ય આધાફયત

શતી. તે વાાંબ઱ીને ઉસ્ભાન ગુસ્વે થઇ ગમો
અને અબુઝયને જીરા લતન કયી યપઝા ભોકરી
દીધા. અબુઝય એકરતાની શારતભાાં શનજૉન
યણભાાં લપાત ઩ામ્મા. તેભની લપાતના વભમે
તેભની દીકયી શવલામ ફીજુ ાં કોઈ તેભને ગુસ્રો
કપન આ઩નાય શાજય ન શત.ુાં
રા શવ્ર લરા કુવ્લત ઈલ્રા ભફલ્રાશ......
એ લાત જાણીતી છે કે કુયઆન અને શદીવોની

તાલીરને એશરે સુન્નતે પન (હુનય) ફનાલી
દીધો છે . તાલીરની લાતભાાં તેઓ ખરીપાઓના
઩ૈયલ છે . જેઓ ફકતાફે ખુદા અને નફી
(વ.અ.લ.)ની નસુવે વયીશા (એટરે કે કુયઆન
અને શદીવોની સ્઩ષ્ટ યીતે વાભફતી શોમ તેલા
હુકભો)ની તાલીર ઩ોતાની ઈચ્છા પ્રભાણે
કયતા શતા.
જો આ઩ણે તાલીરના પ્રશ્નની તશકીક કયલા

ઇચ્છીએ તો તેના ભાટે એક અરગ ફકતાફ
રખલાની જફૃય ઩ડે..... આ શલ઴મનો લધુ
અભ્માવ અને જાણકાયી ભે઱લલા ઇચ્છનાયે
અલ્રાભા ળયીફુદ્દીન ભયહુભની વાં઩ાદીત કયે ર
ફકતાફ અન્નવ લર ઈજતેશાદનો અભ્માવ
કયલો ઩ુયતો થઇ ઩ડળે. એ ફકતાફનો અભ્માવ
કયનાય ભાટે એ લાત સ્઩ષ્ટ થઇ જળે કે
ુ તે તાલીર થકી ખુદાના હુકભોની કેલી
એશરેસન્ન
ભજાક ઉડાલી છે .
હુ ાં ફીજા તશકીક કયનાયાઓની જેભ કુયઆનની

આમતો અને નફી (વ.અ.લ.)ની શદીવોની
તાલીર ભાયી ઈચ્છા કે ભાયા ભઝશફની
તયપેણ પ્રભાણે નશી કફૃાં. ઩યાં ત ુ એશરે સુન્નત
લર જભાઅતના કોર અને અભરના
શલયોધાબાવ ભાટે હુ ાં શુ ાં કફૃાં ? કે શવશાશ (શવશાશે
વીત્તા)ભાાં ખુમ્વને વાં઩ ૂણુ યીતે લાજીફ
ગણાલલાભાાં આવ્યુ ાં છે , અને તેની તાલીર અને
ભઝશફી દુશ્ભનીના કાયણે તેના ઩ય અભર
કયતા નથી. અશીં એ વલાર શનફૃત્તય યશી જામ
છે કે : તેઓ જે કાાંઈ કશે છે તેને અભરભાાં ળા
ભાટે મુકતા નથી ? આ લાતનો જલાફ તયતજ
ભ઱ે છે કે જે કયતા નથી તે કશે છે ળા ભાટે ?
એલી ઘણી લાતો છે જે આ઩ને શવશાશ અને
ફીજી ફકતાફોભાાં ભ઱ી જળે - જેના ઩ય
શળમાઓ અભર કયે છે , ઩ણ સુન્ની બાઈઓ
તેના ઩ય અભર કયતા નથી. એ લાતોભાાં
ખુમ્વનો ઩ણ વભાલેળ થઇ જામ છે . બુખાયીએ
વશીશભાાં યે કાઝે ખુમ્વ શલળે એક પ્રકયણ રખ્યુ ાં
છે , અને ઈબ્ને ભાભરક અને ઈબ્ને ઇદ્રીવે કહ્ુાં છે
કે : યઝાએઝ જાશેરીમતની ખાણ છે . ઇસ્રાભ
આવ્મા ઩શેરા દપન કયે ર શતો. તેના થોડા

અને લધાયે ઩ય ખુમ્વ લાજીફ છે . શા, ખાણ ઩ય
ખુમ્વ એ ભાટે નથી કે તે દપીના (ખજાનો)
નથી. શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :
ભઆદન ખાણ લશેંચી ળકામ તેલી લસ્ત ુ છે ,
અને દપીના ખજાના ઩ય ખુમ્વ છે . (વશીશ
બુખાયી બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૩૭, ફકતાબુઝ ઝકાત
ફાફે યકાઝે ખુમ્વ)
ુ
અને દફયમાભાાંથી કાઢલાભાાં આલતી લસ્તઓ
઩ય ઩ણ ખુમ્વ છે . ઈબ્ને અબ્ફાવ (ય.અ.) કશે
છે કે : અંફય ઩ય યે કાઝનો હુકભ રાગુ ઩ડતો
નથી. તે તો દયીમાની વ઩ાટી ઩ય તયનાયી
લસ્ત ુ છે .
જમાયે શવને ફવયી કશે છે : અંફય અને

ભોતીઓ ઩ય ખુમ્વ લાજજફ છે . કેભ કે નફી
(વ.અ.લ.)એ યકાઝ ઉ઩ય ખુમ્વ લાજીફ કયે ર
છે અને એ લાત કે તે ઩ાણીના ઊંડાણભાાં શોમ
તે જફૃયી નથી. (વશીશ બુખાયી બાગ-૨,
ફકતાબુઝ ઝકાત ઩ેજ નાં.૧૩૬)
તશકીક કયનાય આ શદીવથી એ લાતનો

અંદાજ વાયી યીતે રગાલી ળકે છે જે ભારે
ગનીભત ઉ઩ય ખુદાએ ખુમ્વ લાજીફ કયે ર છે
તેનો અથુ પકત એ જ ભાર વાથે ખાવ યીતે
જોડામેર નથી કે જે કાપયો ઩ાવેથી જગના
ાં
વભમે લટાં ૂ ીને ભે઱લલાભાાં આલે. કાયણ કે
યકાઝ તે ખજાનો અને તે ગુપ્ત ખાણ છે જે
જભીનભાાંથી કાઢલાભાાં આલે છે , અને તેને
કાઢનાય તેનો ભાભરક શોમ છે . ઩યાં ત ુ ગનીભત
શોલાના કાયણે તે ભારનુ ાં ખુમ્વ આ઩વુાં લાજીફ
શોમ છે , અને તેલી જ યીતે ભોતી અને અંફય -
જે દફયમાભાાંથી કાઢલાભાાં આલે છે તેના ઩ય
઩ણ ખુમ્વ લાજીફ છે . કેભ કે તે ઩ણ ગનીભત
છે . બુખાયીની આ શદીવથી આ઩ણને એ લાત
સ્઩ષ્ટ યીતે જાણલા ભ઱ી કે એશરે સુન્નત લર
જભાઅતના કથન અને કામુ ફાંને જુદા જુદા છે ,
અને ફાંનેભાાં શલયોધાબાવ - ફેભોઢાની લાતો -
જોલા ભ઱ે છે .
ુ
બુખાયી જેલા ઉભદતર ભોશદ્દે વીન ખુમ્વની
લાતનો સ્લીકાય કયે છે . શળમાઓ ઩ણ આગ઱
જણાવ્મા મુજફ અશીં એ શકીકતનો સ્લીકાય કયે
છે . ખુમ્વ શલળે તેભના જે કથન છે તે જ પ્રભાણે
તેભનો અભર ઩ણ છે . તેભના કથન અને
કામોભાાં શાંભેળા વભાનતા જોલા ભ઱ે છે . તેભના
કામો અને કથનભાાં વભાનતા શોલાનુ ાં કાયણ એ
છે કે તેભના તભાભ અકાએદ અને
અશકાભાતનુ ાં કેન્દ્ર અઈમ્ભાએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) છે . તેઓ (અ.મુ.વ.)ને ખુદાલાંદે
આરભે તભાભ પ્રકાયની ગાંદકી અને
અ઩શલત્રતાથી દૂય યાખ્મા છે અને તેભને એલી
યીતે ઩ાક યાખ્મા છે - જેલો ઩ાક યાખલાનો શક
છે . તેઓ ફકતાફે ખુદાના વભકક્ષ અને ત ુલ્મ
છે . જેઓએ તેઓને સુયક્ષાસ્થાન ફનાવ્મા તે
અભનભાાં યહ્યો, અને જેણે તેઓની વાથે વાંફધ
ાં
જા઱લી યાખ્મો તે ગુભયાશીથી ફચી ગમો.
તેની વાથોવાથ મુવરભાનો ભાટે એ ઩ણ

મોગ્મ નથી કે હુકુભતે ઇસ્રાભીનુ ાં અસ્સ્તત્લ
જા઱લી યાખલા ભાટે ખુનાભયકી ચાલુ યાખીએ
અને આંતફયક શલખલાદની જલા઱ાઓને ળાાંત
઩ડલા ન દઈએ. કેભકે એ લાત ઇસ્રાભની
અઝભતની શલફૃધધ છે . ઇસ્રાભ તો સુરેશ અને
વરાભતી જા઱લલાનો આદે ળ આ઩ે છે .
ઇસ્રાભ કોઈ કશેલાતી વાભયાજી હુકુભત કે
ભશાવત્તા નથી કે જેનો શેત ુ ફીજા દે ળો ઩ય
કફજો જભાલી રેલાનો શોમ, અને ફીજા
દે ળોની તાકાતને તોડી ઩ાડલા ભાાંગતો શોમ.
઩શશ્ચભના રોકો આ઩ણને ઈરઝાભ રગાલે છે .
તેઓ આ઩ણા ઩મગાંફય (વ.અ.લ.) શલળે અને
ઇસ્રાભ શલળે નપયતની વાથે ચચાુ કયે છે અને
કશેતા શોમ છે કે તેઓ ફ઱જફયીથી ઩ોતાનો
દીન પેરાવ્મો અને તરલાયના ફ઱થી રોકો
ઉ઩ય ઩ોતાની ધાક જભાલી.
઩શશ્ચભ દે ળોનો ભકવદ ફીજી કૌભની ભાર-

શભલ્કત આશથિક આલક અને તેના વાધનોને
ખોટી યીતે શડ઩ કયલાનો છે જે ભાણવના
જીલનભાાં કયોડયજ્જજુ વભાન છે અથુકાયણ
શલળેનો ઇસ્રાભનો દ્રષ્ષ્ટકોણ એ જ આજની
વામુફશક જીંદગીની જાભીનગીયી છે , અને આલી
જ યીતે તે દયે ક ળશેયલાવી અને ગ્રામ્મલાવીની
જીંદગીના બયણ઩ો઴ણનો જાભીન છે . અ઩ાંગ
અને રાચાય રોકો ઩ણ તેના દાભનભાાં
ઈઝઝતબયુુ જીલન શલતાલી ળકે છે .
એશરે સુન્નત લર જભાઅતની ભાન્મતા પ્રભાણે

(ઝકાતની ઉ઩જભાાંથી) હુકુભતે ઇસ્રાભીને
સ્સ્થય અને ભજબ ૂત યાખલી અંને તેને
શનબાલલાના ખચુની વ્મલસ્થા કયલી ળકમ
નથી.
કેભ કે ખુમ્વ આ઩લાનો શનમભ ન શોમ તો

ઇસ્રાભી હુકુભતની આલક ભાટે પકત ઝકાત
ફાકી યશે છે . ઝકાત પકત ખુળશાર અને દુકા઱
ન શોમ તેલા વભમભાાં અઢી ટકા ભ઱ે છે . જે
હુકુભત ભાટે ઩ણ ફહુ જ ઓછી આલક ગણામ.
એ આલકનુ ાં પ્રભાણ “ઊંટની દાઢભાાં જીયા” જેલી
ગણામ છે . જેભાાંથી વભાજની બરાઈના કોઈ
યચનાત્ભક કાભ થઇ ળકતા નથી. આ
આલકભાાંથી ન તો ભદ્રેવાઓ કે સ્કૂરોની
સ્થા઩ના ળકમ છે અને ન તો તફીફી
વગલડતા કયી ળકામ છે , અને ન તો વડકો
ફનાલી ળકામ છે બરે તે વ્મસ્તતગત જીલનની
જફૃયીમાત ઩ ૂયી કયી ળકે. એલી જ યીતે
ુ ુ ભતની જા઱લણી ભાટે એ ઩ણ
ઇસ્રાભી હક
ળકમ નથી કે તે ઩ોતાના અસ્સ્તત્લને જા઱લી
યાખલા ભાટે ફીજા દે ળો ઩ય આધાફયત યશે,
અને ઩ોતાના પામદા, પ્રગશત અને આગ઱
લધલા ભાટે એલા રોકોના રોશીનો ગાયો
ફનાલે, કે જે રોકો ઇસ્રાભથી અરગ છે .
આ઩ને એ લાત જોઈ યહ્યા છીએ કે આજે

ભશાવત્તાઓ જેણે પ્રગશતળીર કશેલાભાાં આલે
ુ
છે , તે ઩ોતાના દે ળભાાં લ઩યાતી લસ્તઓ ઩ય
એલો ટેકવ નાખે છે જે રગબગ ખુમ્વ જેટરો
થામ છે . ફ્રાન્વના રોકો જે ટેકવ અદા કયે છે
એ ટેકવનુ ાં નાભ ટી.લી.એ. છે . ને ૧૮.૫ %
(ટકા) શોમ છે . જો તેભાાં ઇન્કભ ટેક્ષ ઉભેયી
દે લાભાાં આલે તો તે લીવ ટકા (૨૦%) કયતા
લધાયે થઇ જળે.
કુયઆને ભજીદના મુ઱ સ્ત્રોત અને શલ઴મલસ્ત ુને

અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) જ લધાયે
વાયી વભજી ળકે છે , અને એવુાં કેભ ન શોમ !
કેભ કે તેઓ જ તેન ુ ાં વાચુાં અથુઘટન કયી ળકે
છે . તેઓએ ઈસ્રાભી હુકુભતના આશથિક પ્રશ્નો
અને વાભાજીક જીલનના શનમભોને સ્઩ષ્ટ
ળબ્દોભાાં ફમાન કમાુ છે , અને જો રોકો તેઓ
(અ.મુ.વ.)એ ફતાલેરા યસ્તા ઩ય ચાલ્મા શોત
તો, આજે મુવરભાનોની આ શારત થઈ ન
શોત !!
઩ણ અપવોવ, કે આ ઇસ્રાભી હુકુભતની

રગાભ અને અંકુળ એલા ગાવીફ રોકોના
શાથભાાં ઩શોંચી ગમા કે જેભણે શોદ્દા અને વત્તા
ભે઱લલા ભાટે નલા નલા ઝૂલ્ભ ળફૃ કયી દીધા,
અને ઝૂલ્ભો શવતભના એલા નમ ૂના યજુ કમાુ કે
જેનો નમ ૂનો ભાનલતાના ઇશતશાવભાાં જોલા
ભ઱તો નથી. ભોઆશલમા ભફન અબુ સુપમાન
તેનો જીલતો જાગતો ઩ુયાલો છે . તેણે ઩ોતાના
દુન્મલી શેત ુ ઩ુયા કયલા અને યાજકાયણના ખેર
ખેરલા ભાટે , ખુદાના હુકભોભાાં પેયપાય કયી
નાખ્મા, અને તે પેયપાયના ઩ફયણાભે ઩ોતે તો
ગુભયાશ થમો અને વાથે રોકોને ઩ણ ગુભયાશ
કમાુ. તેણે મુસ્રીભ ઉમ્ભતને એલી શરકી
શલચાયધાયા અને કુવ઩
ાં ની શારતભાાં મ ૂકી દીધી
કે આજ સુધી તેની સુધાયણા થઈ ળકી નથી.
(ભોટાબાગના રોકો તેની શલચાયધાયા મુજફના
શતા અને તેના ફતાલેરા યસ્તે ચારનાયા
઩ણ.)
અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ના શલચાયો અને દ્રષ્ષ્ટકોણ

અને તેઓની તારીભને અભરભાાં ન મ ૂકલા
ભાટે કોઈ દરીર કે કાયણ ન શત.ુાં પકત
શળમાઓ જ તેભના શલચાયો અને ભાગુદળુનને
ફયશક અને અનુવયલાને ઩ાત્ર વભજતા શતા
઩યાં ત ુ અભરી યીતે તેને અ઩નાલી ળકતા ન
શતા, કેભ કે ફની ઉભય્મા અને ફની
અબ્ફાવના ખરીપાઓએ તેભની વામુફશક અને
વાભાજીક જીંદગીને છીનલી રીધી શતી અને
તેભને દૂય ઉપતાદશ શનજૉન પ્રદે ળોભાાં
દે ળશનકાર કયી દીધા શતા. ત્માય઩છી ઩ણ
વદીઓ સુધી આ હુકુભતો તેઓનો ઩ીછો કયતી
યશી.
એ લાત વાભફત છે કે એક ખાવ મુદ્દત સુધી

આ ગાવીફ (ગવફ કયનાયા) ખરીપાઓનુ ાં
અનુવયણ થત ુાં યહ્ુ.ાં જમાયે તે ફાંને હુકુભતો
પના થઈ ગઈ અને શળમાઓને એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) વામુફશક જીલન શલતાલલા રાગ્મા
ત્માયે તેઓએ ખુમ્વને અભરી સ્લફૃ઩ આપ્યુ.ાં
તેભજ શકકે એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની
ભખદભતભાાં યજુ કયલા રાગ્મા. આજે ઇસ્રાભી
હુકુભતના લાયવદાય ગમફતના ઩યદાભાાં છે .
તેથી આજે શળમાઓ ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના
નામફની ભખદભતભાાં ખુમ્વની યકભ યજુ કયે
છે , અને મુજતશીદ તે યકભને શૌઝે ઈલ્ભીમાની
સ્થા઩ના અને વાંચારનભાાં, ભૌલવસ્વે ખૈફયમશ
રોક બરાઈના કામો, રાઈબ્રેયીની સ્થા઩નાભાાં,
મતીભોની તારીભ અને તયફીમતના કાભોભાાં,
દીની તારીભ રેતા શલદ્યાથીઓ ભાટે , અને
ળફયમતના નેક કાભોભાાં લા઩યે છે .
જેના કાયણે આ઩ણે એભ કશી ળકીએ છીએ કે

શળમાઓ ઩ાવે હુકુભત ચરાલલાની ળસ્તત છે
અને તેઓ હુકુભત ચરાલલાને ઩ાત્ર છે . કેભ કે
વભાજની બરાઈના કામોનો તભાભ ખચુ તેઓ
ખુમ્વની યકભભાાંથી કયી ળકે છે , અને લધેરી
યકભભાાંથી તેઓ તભાભ શકદાયોને ઩ો઴ી ળકે
છે , અને તેથી તેઓ આશથિક ફાફતો ભાટે કોઈ
઩ણ વત્તાના ભોશતાજ યશેતા નથી.
એશરે સુન્નતના આરીભોને તેભના કાભો ઩ ૂયા

કયલા ભાટે હુકુભતોના વત્તાધીળોની
ખુળાભતખોયી કયલી ઩ડે છે , અને વત્તાધીળો
઩ણ ઩ોતાને ભન ગભતા પતલા તે આભરભો
઩ાવેથી ભે઱લી રે છે . એ વાંજોગોભાાં કોને
લધાયે ભશત્લ આ઩વુાં અને કોને ઓછાં ભશત્લ
આ઩વુાં તે વત્તાધીળ નકકી કયી ળકે છે અને એ
લાતભાાં ળાંકાને સ્થાન નથી કે જે આભરભ
ુ ુ ભતને ગભતા પતલા આ઩ે છે તે હક
હક ુ ુ ભતભાાં
રોકશપ્રમ ફની યશે છે .
ભાનલાંતા લાાંચકો ! આ઩ે જોયુ ાં કે તેઓની ખોટી

અને ઩ામા લગયની ભાન્મતાના કાયણે ઉમ્ભત
કમાાંથી કમાાં સુધી ઩શોંચી ગઈ ?
એ નલયુલાનોની ટીકા કયલી નકાભી છે કે

જેઓ - ઇસ્રાભ કયતાાં વામ્મલાદને એ વાયો
ગણે છે કે તેઓ જુએ છે કે ઇસ્રાભી હુકુભતોભાાં
એક ફાજુ તો ભાર દોરતના ઢગરા ખડકામા
શોમ છે જમાયે ફીજી ફાજુ ગયીફો ભ ૂખે ભયી
યહ્યા શોમ છે . એ હુકુભતના દોરતભાંદો ઩ોતાના
ભારભાાંથી લ઴ુભાાં પકત ૨.૫ (અઢી) ટકા
ઝકાત આ઩ે છે , અને તે યકભ ગયીફોભાાં
લશેંચામ છે . જેભાાંથી ગયીફ રોકો ઩ૈકીના દવ
ટકા રોકોનો લ઴ુબયનો ખચુ ઩ ૂયો થતો નથી
જમાયે ફીજી ફાજુ વામ્મલાદીઓ તેભની
તભાભ દોરત વભાજભાાં એકવયખી યીતે લશેંચી
દે લાની શલચાયધાયા ધયાલે છે .

પ્રકયણ : ૨૫ – તકરીદ
શળમાઓ કશે છે કે ફૂફૃએ દીન એટરે કે
ળયીઅતના એલા અહ્કાભ જેનો વાંફધ
ાં
ઇફાદતો વાથે છે , જેભ કે નભાઝ, યોઝા, ઝકાત
લગેયે ફજાલલા ભાટે નીચેની ત્રણ
ફાફતોભાાંથી એક શોલી જફૃયી છે . જેના ઩ય
અભર કયલો લાજીફ છે .
(૧) મુજતશેદ ફનવુાં :- ઇન્વાન ળયીઅતના
અશકાભને દરીરોથી જાણીને ઩ોતે મુજતશેદ
ફને.
(૨) એફશતમાત ઩ય અભર કયતો શોમ :-
જમાયે કે એફશતમાત ઩ય અભર કયલો - તેના
ભાટે ળકમ ઩ણ શોમ.
(૩) તકરીદ કયલી :- એલા જાભેઉશ્ળયાએતની
તકરીદ કયતો શોમ. જે જીલતા શોમ, ફારીગ
શોમ, આભરભ શોમ, આફકર શોમ અને ગુનાશોથી
ફચનાય, દીનનુ ાં યક્ષણ કયનાય, ખ્લાશીળાતની
઩ૈયલી ન કયતો શોમ અને ઩ોતાના ઈભાભોનો
પયભાફયદાય શોમ.
તભાભ મુવરભાનો ભાટે ફુફૃઈ હુકભોભાાં

ઈજતેશાદ લાજીફ છે , ઩યાં ત ુ જો કોઈ એક
ઈજતેશાદના દયજ્જજા સુધી ઩શોંચી જામ અને
તેન ુ ાં ઈજતશાદ કયવુાં ઩ ૂયત ુાં શોમ તો ઩ાછી
ફાકીના મુવરભાનો ભાટે લાજીફ નથી. ફલ્કે
ફાકીના રોકો - એ ઈજતેશાદ કયનાયની
“તકરીદ” અને અનુવયણ કયળે - કે જેણે
઩ોતાની ઉભય ઈજતેશાદ કયલાભાાં શલતાલી
શળે. કેભ કે ઈજતેશાદના દયજ્જજા સુધી ઩શોંચવુાં
એટલુાં વશેલ ુાં નથી, કે જેના સુધી તભાભ રોકો
઩શોંચી ળકે. ઩ણ તેના ભાટે રાાંફી મુદ્દત અને
ઈલ્ભો ભાઅયે પત અને વાં઩ ૂણુ ફદધુદ્રષ્ષ્ટની જફૃય
યશે છે . ઈજતેશાદના દયજ્જજા સુધી એ જ ઩શોંચે
છે કે જે તારીભ અને તઅલ્લુભ (ઇલ્ભ
ભે઱લલા અને આ઩લા) નો શનષ્ણાાંત શોમ અને
઩ોતાની જીંદગીને ઈલ્ભી ચચાુઓભાાં શલતાલે.
ફલ્કે એભ કશેલાભાાં આલે તો અશતળમોસ્તત
નશી ગણામ કે આ સ્થાન ફહુ જ ફકસ્ભતલા઱ા
રોકો જ ઩ાભી ળકે છે , અને કદાચ એ ભાટે
વયલયે કાએનાત (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં શત ુાં કે
: “ખુદા જેને નેકી અતા કયલા ચાશે છે તેને
પકીશ ફનાલી દે છે .”
ુ ત અને
ઈજતશાદના ભવઅરા શલળે એશરેસન્ન
શળમાઓ લચ્ચે કોઈ ભતબેદ નથી. શા,
મુજતશેદની શમાતી શલળે ફાંનેભાાં ભતબેદ જોલા
ભ઱ે છે .
શળમાઓ જીલતા મુજતશેદની તકરીદને મોગ્મ
ુ ત ઇન્તેકાર કયી
વભજે છે . જમાયે કે એશરેસન્ન
ગએરા મુજતશેદની તકરીદ કયે છે . તકરીદના
અભર શલળે ફાંને ઩ક્ષભાાં કેટરાક સ્઩ષ્ટ
ભતબેદ છે . કેભ કે , શળમાઓનો એ અકીદો છે કે
: જાભેઉશ્ળયાએત મુજતશેદ ઈભાભ (અ.વ.)ની
ગૈફતના જભાનાભાાં ઈભાભ (અ.વ.)ના નાએફ
શોમ છે . જેઓને શલરામતે આમ્ભા શાશવર શોમ
છે , અને તે જ ઉમ્ભતના શાકીભ અને વાં઩ ૂણુ
વત્તાધીળ શોમ છે , અને તેઓને રોકોના
શલલાદનો શનણુમ કયલાનો તથા કઝાલતનો
અશધકાય શોમ છે . એલા જાભેઉશ્ળયાઅતનો
શલયોધ કયલો તે ઈભાભે ઝભાના (અ.વ.)નો
શલયોધ કયલા વભાન છે . શળમાઓના
જાભેઉશ્ળયાએત મુજતશેદની શેશવમત પકત

મુપતી એટરે કે પતલા આ઩નાયની નથી શોતી,
ફલ્કે તેઓ તેભની તકરીદ કયનાયાઓના
લરીએ અમ્ર શોમ છે . તેથી શળમાઓના
ઈફાદતના હુકભ, પેવરા અને ન્મામ શનણુમભાાં
ફલ્કે તભાભ શલલાદાસ્઩દ પ્રશ્નોભાાં તેભનુ ાં
ભાગુદળુન ભે઱લલાભાાં આલે છે . એટરે સુધી
કે, ખુમ્વ અને ઝકાતની યકભ ઩ણ શળમાઓ
મુજતશેદની ભખદભતભાાં પ્રસ્ત ુત કયે છે . તેઓ
઩ણ ઈભાભના નાએફ શોલાના કાયણે, તેભજ
઩ોતાના શોદ્દાની ફૃએ તે યકભને તેલાજ કાભોભાાં
લા઩યે છે કે જે કાભો ળયીઅતે તેભના ઩ય
લાજીફ કયે રા શોમ છે .
઩યાં ત ુ એશરે સુન્નતના મુજતશેદને આ દયજ્જજો

ભ઱ે રો નથી. કેભ કે તેઓ મુજતશેદને શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના નાએફ ભાનતા નથી. એ
એક અરગ લાત છે કે તેઓ પીકશી
ભવાએરભાાં તેભના ચાય ઈભાભોભાાંથી કોઈ
એકનુ ાં અનુવયણ કયે છે . એટરે કે અબુ શનીપા,
ભાભરક, ળાપેઈ અથલા એશભદ ભફન શમ્ફરના
પત્લા પ્રભાણે અભર કયે છે . આજના એશરે
સુન્નત તેભના કોઈ એક જ ઈભાભની તકરીદ
કયલાને લાજીફ વભજતા નથી. ફલ્કે , કેટરાક
ભવાએરભાાં એક ઈભાભની તકરીદ કયે છે અને
અમ ૂક ભવાએરભાાં ફીજા ઈભાભની તકરીદ કયે
છે .
જે શલળે “વાભફક”ભાાં “વૈમદે ” એશરે સુન્નતના

ચાયે પકીશોના ભવાએર એકઠા કયી દીધા છે .
કેભ કે એશરે સુન્નત ઉમ્ભતના ભતબેદને ઩ણ
યશેભત વભજે છે . ઈભાભે ભાભરકની તકરીદ
કયનાયાઓ ઩ોતાના ભવઅરાનો ઉકેર અબુ
શનીપા ઩ાવે જુએ છે તો તેના ભવઅરા મુજફ
અભર કયળે. કેભ કે ઈભાભે ભાભરક ઩ાવે તે
ભવઅરાનો કોઈ ઉકેર ન શતો.
લાાંચકોના ફદભાગભાાં ભાયી લાતને લધુ સ્઩ષ્ટ

કયલા ભાટે તેનો એક દાખરો યજુ કફૃાં છાં.
જમાયે હુ ાં ટયુશનવના ન્મામ શલબાગભાાં શતો.

ત્માયે એક જુલાન છોકયીનો મુકદ્દભો આવ્મો.
છોકયી એક છોકયા વાથે ભોશબ્ફત કયતી શતી
અને તેની વાથે ળાદી કયલા ભાાંગતી શતી. ઩ણ
છોકયીના શ઩તાએ કોઈ કાયણવય તેને ળાદી
કયલાની ભનાઈ કયી દીધી. તેન ુ ાં કાયણ શુ ાં શત ુાં
તે ખુદા જ જાણે છે . છોકયી તેના શ઩તાની યજા
લગય ઘયભાાંથી બાગી ગઈ, અને ઩ોતાના
ભશબ ૂફ વાથે ળાદી કયી રીધી. છોકયીના
શ઩તાએ તે છોકયા ઩ય કેવ કમો.
જમાયે છોકયી અને છોકયો કાઝીની વાભે યજુ
થમા અને કાઝીએ છોકયીને બાગી જલા અને
લારીની યજા લગય ળાદી કયલાનુ ાં કાયણ ઩ ૂછયુ ાં
ત્માયે છોકયીએ જલાફ આપ્મો :-
હુઝુય અત્માયે ભાયી લમ ઩ચ્ચીવ લ઴ુની છે . ભેં

ઈચ્છયુ ાં તે મુજફ ખુદા અને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના હુકભ મુજફ એક યુલાન વાથે
ળાદી કયી રીધી. ઩ણ ભાયા શ઩તા ભાયી ળાદી
એલા ભાણવ વાથે કયાલલા ભાાંગતા શતા, જેના
પ્રત્મે હુ ાં નપયત કયતી શતી. તેથી ભેં અબુ
શનીપાના ભવાએર મુજફ આ યુલાન વાથે
ળાદી કયી રીધી છે . અબુ શનીપા કશે છે કે :
યુલાન છોકયી જમાાં ઈચ્છે ત્માાં ળાદી કયી રે.
કાઝીએ ઩ોતે ભને (આ ફનાલની શલગત)

જણાલી અને કહ્ુાં કે ભેં જમાયે આ ભવઅરાની
તશકીક કયી ત્માયે તે છોકયીની લાત શક અને
વાચી જણામ શતી. ભને એવુાં રાગે છે કે કોઈ
આભરભે ઈભાભ અબુ શનીપનો આ ભવઅરો
વભજાલી દીધો શતો અને કશી દીધુાં શત ુાં કે
જમાયે કાઝી તભને ઩ુછે ત્માયે એભ કશી દે વ ુાં કે
ઈભાભ અબુ શનીપા આ કાભને જાએઝ વભજે
છે .
કાઝી કશે છે કે : ભેં તે છોકયીની ળાદીની

મોગ્મતા અને તેના શ઩તાની દખરગીયીને
નકાભી જાશેય કયીને વશી કયી દીધી. ત્માયે
છોકયીનો શ઩તા શાથ ભવ઱તો ગુસ્વાની
શારતભાાં - એભ કશેતા કશેતા નીકળ્મો કે :
“નારામક ! તેં ઈભાભ ભાભરકને છોડીને અબુ
શનીપાની તકરીદ કયી તેથી ભાયે તાયી વાથે
કોઈ વાંફધ
ાં નથી.”
આ ભવઅરો પોકશાએ અયફઅ (ચાય પકીશ)ભાાં
શલલાદાસ્઩દ છે . ઈભાભે ભાભરક કશે છે
કે: ફારીગ અને કુાંલાયી છોકયી તેના લારીની
યજા લગય શનકાશ કયી ળકતી નથી. એટલુાં જ
નશી, તરાક થઇ શોમ તેલી ઔયત ઩ણ
઩ોતાના ઩શતની યજા લગય ફીજા શનકાશ કયી
ળકતી નથી. તેણી તરાક શુદા શોલી જફૃયી છે .
અબુ શનીપા કશે છે કે : ફારીગ અને ફાકેયા
છોકયી, ફેલા અથલા તરાક શુદા ઔયત
઩ોતાની ળાદી ભાટે ઈખ્ખ્તમાય ધયાલે છે .
આ તે પીકશી ભવાએર છે કે જેના કાયણે શ઩તા

અને ઩ુત્રીભાાં જુદાઈ થઇ ગઈ અને શ઩તાએ
઩ોતાની રખ્તેજીગયને આક કયી દીધી. આ
શવલામ ઩ણ ઘણા ભાાં-ફા઩ છે કે જેઓ ઩ોતાની
દીકયીઓ વાથે જુદા જુદા કાયણોવય જુદા થઇ
જામ છે , તે જ કાયણોભાાં છોકયીનુ ાં ઘયભાાંથી
બાગી જઈને ઩ોતાના ભશબ ૂફ વાથે રગ્ન કયી
રેલા, તે ઩ણ એક કાયણ છે . જેના ઩ફયણાભો
વાયા શોતા નથી, અને ભોટાબાગે એવુાં ફને છે
કે : શ઩તા ઩ોતાનો લાયવો ઩ોતાના દીકયાઓને
આ઩ી દે છે . જેના ઩ફયણાભે ફશેન - બાઈઓભાાં
અદાલત ઉબી થઇ જામ છે . ફશેનના તે કૃત્મને
બાઈ શાંભેળા ઩ોતાના ભાટે ળયભો શમાનુ ાં કાયણ
વભજતો યશે છે , અને ફશેન બાઈને
ખમાનતકાય અને ગાવીફ વભજલા રાગે છે .
અશીં એશરે સુન્નતનો આ શલલાદ ફાતીર થઇ

ગમો કે અઈમ્ભએ અયફશના અભબપ્રામ યશભત
છે . કભ વે કભ એ વાભફત થઇ ગયુ ાં કે તભાભ
વ્મલશાયભાાં તભાભ ભતબેદલા઱ા ભવાએર
યશભત નથી.
ઈભાભે ભાભરકની ભાન્મતા મુજફ ઔયતને એ
અશધકાય નથી કે તે ઘયે થી બાગીને, ઩ોતાના
શ઩તાની યજા લગય ઩ોતાની ઩વાંદગીથી ળાદી
કયી રે. જો કોઈ છોકયી એવુાં કયળે તો તે
ઇસ્રાભની ફશાય નીક઱ી ગઈ.
અને એલા દુષ્ટ કાભ કયનાયભાાંથી થઇ ગઈ, જે

એ વભમ સુધી ભાપ નશી થામ જમાાં સુધી તે
ળયઈ યીતે ઩ોતાની ળાદી કયી ન રે.
શનફપમો એ લાતભાાં એકભત છે કે છોકયી

઩ોતાની ભયજીથી જેભની વાથે ચાશે તેની વાથે
ળાદી કયી ળકે છે . ભારેકી કશે છે કે છોકયીને એ
લાતનો અશધકાય નથી. ઇસ્રાભે ઔયતોને જે
અશધકાયો આ઩ેરા છે તેભાાંથી ઘણા અશધકાયોથી
રોકોના ભતબેદના કાયણે એશરે સુન્નત લર
જભાઅતની ઔયતોએ ગુભાલી દીધા છે . તેથી
આ઩ણે ભઝશફથી દૂય થઇ જનાયી યુલાન
છોકયીઓની ટીકા કયી ળકતા નથી. કેભ કે તે
છોકયીઓના ભાાં-ફા઩ તેણી પ્રત્મે રક્ષ આ઩તા
નથી.
શલે અભે અભાયા મુ઱ શેત ુને યજુ કયીએ છીએ.

અભે એ લાત કશી ચ ૂકમા છીએ કે શળમાઓભાાં
મુજતશેદનુ ાં જે સ્થાન છે તેવ ુાં જ સ્થાન એશરે
સુન્નત લર જભાઅતભાાં મુજતશેદને આ઩લાભાાં
આવ્યુ ાં નથી. શળમાઓ ઈભાભને ખરીપએ
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) અને મુજતશેદને
નાએફે ઈભાભ ભાને છે . જમાયે એશરે સુન્નત
મુજતશેદને નાએફે યસ ૂર (વ.અ.લ.) ભાનતા
નથી. તેઓ ઈભાભ અથલા ખરીપાની
઩વાંદગીને શ ૂયા ઩ય આધાફયત વભજે છે . તેઓ
ભાને છે કે શ ૂયા જેને ચાશે તેને ઩ોતાના ઈભાભ
અથલા ખરીપા ફનાલી ળકે છે . જાણે કે શ ૂયા
ઈભાભના ઩ણ ઈભાભ શોમ તેલી તેઓની
ભાન્મતા છે . એશરે સુન્નતની આ ભાન્મતા
શળમાઓની ભાન્મતા કયતાાં ભફલ્કુર ઉલ્ટી છે .
જમાયે આ઩ણે એશરે સુન્નતના ઩શેરાાં ખરીપા
અબુફક્રને ભખરાપતના શોદ્દા ઩ય આવ્મા ઩છી
વૌથી ઩શેરો ખુત્ફો ફમાન કયતાાં વાાંબ઱ીએ
છીએ ત્માયે તેઓના ળબ્દ આ પ્રભાણે જણામ
છે :-
રોકો ! ભને તભાયો ખરીપા ફનાલલાભાાં

આવ્મો છે . ઩યાં ત,ુ હુ ાં તભાયા કયતાાં લધાયે વાયો
નથી. જો હુ ાં ઈતાઅત કફૃાં તો તભે ભાયી ભદદ
કયજો, અને જો હુ ાં ગુનાશ કયલા રાગુાં તો ભાયી
સુધાયણા કયજો ....................
આ ખુત્ફાથી આ઩ણને એ લાત સ્઩ષ્ટ જણામ

છે કે : જાણે અબુફક્ર ઩ોતે ઩ોતાની ફૈઅત
કયનાયાઓ અને તેભને ખરીપા તયીકે શનભનાય
રોકોની વાભે ઩ોતાના ગુનાશોનો ખુલ્રો
સ્લીકાય કયી યહ્યા છે .
઩યાં ત ુ જમાયે આ઩ણે શળમાઓના ઩શેરા ઈભાભ

શઝયત અરી (અ.વ.)ને જોઈએ છીએ ત્માયે
નસ્વની વાભે નીડય ફનીને કશેવ ુાં ઩ડે છે કે
તેભની શલરામત ખુદા અને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની શલરામતની જેભ છે અને જેને
ખુદા અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) શલરામત
ભાટે ઩વાંદ કયે તેભનાભાાં શુ ાં ભ ૂર કે ગુનાશની
ળકમતા શોમ ળકે ? એલી જ યીતે ઉમ્ભત ભાટે
એ મોગ્મ નથી કે તે ઈભાભના હુકભની
અલગણના અને શલયોધ કયે અને તેભના
શલફૃધધ ફ઱લો કયે . કેભ કે એ ખુદાનો પેવરો છે
અને ખુદા ઩ોતાના પેવરા શલળે ઈયળાદ
અને કોઈ ભોભીન ઩ુફૃ઴ ભાટે કે કોઈ ભોભીન

સ્ત્રી ભાટે આ લાત મોગ્મ નથી કે જમાયે
અલ્રાશ તથા તેના શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
એક લાત નક્કી કયે તો ઩છી તેઓ તે
ફાફતભાાં ઩ોતાની ભયજી મુજફ લતે, અને જે
કોઈ અલ્રાશ તથા તેના યસ ૂરની નાપયભાની
કયળે તો તે શનવાંળમ ખ ૂલ્રી ગુભયાશીભાાં ઩ડળે.
(સ ૂ.અશઝાફ-૩૩, આમત નાં.૩૬)
ખુદા અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ શઝયત

અરી (અ.વ.)ને મુવરભાનોના ખરીપા અને
ઈભાભ ફનાવ્મા અને તેથી જ શઝયત યસ ૂરે
અકયભ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : “શઝયત અરી
(અ.વ.) શકની વાથે છે અને શક અરી (અ.વ.)
વાથે છે . એ ફાંને કમાયે મ જુદા નશી થામ.
એટરે સુધી કે ભાયી ઩ાવે શૌઝે કૌવય ઩ય
઩શોંચે.” (ખતીફે ફગદાદની તાયીખે ફગદાદ
બાગ-૧૪, ઩ેજ નાં.૩૨૧, તાયીખે ઈબ્ને અવાકીય
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૧૯, મુસ્તદયકે શાકીભ બાગ-
૩, ઩ેજ નાં.૧૨૪, તાયીખે ખોરપા - ભોઅલ્રીપ :
ઈબ્ને કતીફશ, બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૭૩, કન્ઝુર
ઉમ્ભાર બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૩૦, યફીયુર અબ્રાઝ
ઝભખળયી, વલાએકે ભોશયે કા, ભોઅલ્રીપ :
ઈબ્ને શજય ઩ેજ નાં.૧૨૨, વશીશ તીયભીઝી
બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૨૯૭, નશજુર ફરાગાશ
ભોઅલ્રીપ : ઈબ્ને શદીદ બાગ-૨, ઩ેજ
નાં.૫૭૧)
ફાંને ઩ક્ષ લચ્ચેની ભાન્મતાના આધાય ઩ય યજુ

થતી દરીરોથી આ શલ઴મ અને તકરીદનુ ાં શાદુ
વભજામ જામ છે . તકરીદ શલળે ફાંને ઩ક્ષ
લચ્ચે એક ભતબેદ એ છે કે ઇન્તકાર કયી
ગએરા મુજતશેદની તકરીદ થઇ ળકે કે નશી ?
ુ ત એલા મુજતશેદની તકરીદ કયે છે ,
એશરેસન્ન
જે મુજતશેદના ઇન્તકાર થલાને વદીઓ ઩વાય
થઈ ચ ૂકી છે , અને તેભના ઇન્તકારથી આજ
સુધી તેભનાભાાં ઈજતશાદના દયલાજા ઩ય
તા઱ા રાગી ચ ૂકમા છે , અને તે મુજતશેદ ઩છી
એશરે સુન્નતભાાં જેટરા આભરભ ઩ૈદા થમા છે
તેભને અઈમ્ભએ અયફા એટરે કે ચાય
ઈભાભોના ભવાએર અને ભાન્મતાઓ ઩ય
નઝભ લ નશ્રભાાં ળશુ એટરે કે શલલયણ રખ્મા.
જો કે અભાયા કેટરાક વભકારીનોએ
ઈજતેશાદનો દયલાજો ખોરલાની ભાાંગણી
ઉઠાલી જેથી કયીને તકાઝા મુજફ ભવાએર

શર થઇ જામ, અને જે ભવઅરા ચાય
ઈભાભોના ઝભાનાભાાં ઉદબલતા ન શતા તેને
ઈજતેશાદ થકી શનલાયણ કયી ળકામ.
઩યાં ત,ુ શળમાઓની દ્રષ્ટીએ ઇન્તેકાર ઩ાભેરા

મુજતશેદની તકરીદ કયલી જાએઝ નથી.
શળમાઓના ભતે જીલતા જાભેઉશ્ળયાએત
મુજતેશદનુ ાં ભાગુદળુન ભે઱લવુાં જોઈએ.
શળમાઓની તકરીદનો શવરશવરો શઝયત
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની ગમફતથી ળફૃ થમો
છે . ખુદ ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)એ તેભના
શળમાઓને એ લાતનો હુકભ આપ્મો શતો કે તભે
રોકો ભાયી ગમફતના જભાનાભાાં આદીર
ઈભાભોની તકરીદ કયજો.
આજના જભાનાભાાં જે સુન્નીબાઈઓ, ઈભાભે

ભાભરકની તકરીદ કયે છે જેઓની લપાત
઩ામ્માને રગબગ ચૌદવો (૧૪૦૦) લ઴ુ લીતી
ગમા છે . તેઓ કશે છે કે આ ફાફત જાએઝ
અને શરાર છે , અને શળમાઓની તકરીદની
ભાન્મતા નાજાએઝ અને શયાભ છે .
આ જ શારત સુન્નીબાઈઓના ફાકી ત્રણ

ઈભાભોની તકરીદ કયનાયાઓની છે . તેઓને
ભાનનાયા ઩ણ એભ કશે છે . કેભકે ચાય
ઈભાભોની જીંદગીનો જભાનો રગબગ એક
વભાન યહ્યો છે . ફલ્કે તે ચાય ઈભાભ ઩ૈકી
અમુકનો વાંફધ
ાં ઉસ્તાદ અને ળાગીદનો યહ્યો
છે . એશરે સુન્નત લર જભાઅતભાાં ભાનનાયા
રોકો ઩ોતાના ચાય ઈભાભોની ઈસ્ભત - એટરે
ુ ાશ શોલા -
કે તેભનુ ાં ઩શેરેથી છે લ્રે સુધી ફેગન
નુ ાં સ્લીકાયતા નથી. એટલુાં જ નશી તેઓ જે
ચાય ઈભાભોને ભાને છે તેઓએ ઩ોતે ઩ણ
ઈસ્ભતનો દાલો કમો ન શતો. તેથી જ એશરે
સુન્નત કશે છે કે તેઓભાાં ભ ૂર અને ગુનાશ
શોલાની ળકમતા યશેરી છે . ફલ્કે એભ ઩ણ
ભાને છે કે : જો તેઓના ઈજતેશાદભાાં ભ ૂર શળે
તો ઩ણ ખુદા તેઓને તેનો અજ્ર આ઩ળે.
આ ઉ઩યાાંત તેઓ એભ ભાને છે કે જો તેઓનુ ાં

ઈજતેશાદ શકીકત પ્રભાણે અને વાચો વાભફત
થળે તો તેઓને ફભણો અજ્ર ભ઱ળે.
જમાયે ઈભાભીમા શળમાઓ તકરીદનુ ાં ફે

બાગભાાં લગીકયણ કયે છે .
(૧) આ ફાય ઈભાભોનો જભાનો છે . જે

રગબગ ત્રણવો ઩ચાવ લ઴ુ સુધી યહ્યો શતો.
તે જભાનાભાાં શળમાઓ ભાત્ર ઈભાભોની જ
તકરીદ કયતા શતા, અને કોઇ઩ણ ભવઅરા
શલળે ઈભાભ એભ પયભાલતા ન શતા કે “હુ ાં
આભ કહુ ાં છાં” અથલા “ભાયો ઈજતેશાદ અને
ભાન્મતા આ પ્રભાણે છે .” ફલ્કે તેઓને જે ઇલ્ભ
અને ફયલામતો શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
ભાયપત ભ઱ે ર શતી. તેના પ્રકાળનભાાં - આ
યીતે ભવાએર ફમાન પયભાલતા શતા. “ભાયા
શ઩તાએ ભાયા દાદા ઩ાવેથી અને તેઓએ
જીબ્રઈરે અભીન ઩ાવેથી અને જીબ્રઈરે
અલ્રાશતઆરા તયપથી ફયલામત કયી છે . ”
(૨) તકરીદનો આ બાગ ઈભાભ ભશદી

(અ.વ.)ની ગમફતથી ળફૃ થઈને આજ સુધી
ચારી યહ્યો છે . આ જભાનાભાાં શળમાઓ કશે છે
કે આ ફાફત આકાએ શવસ્તાની અથલા
આકાએ ખાભનાઈના ભવઅરા મુજફ શરાર
અથલા શયાભ છે . આ ફાંને મુજતશેદ શમાત છે .
આ ફાંને મુજતશેદના શનષ્ક઴ુ અંગે તેઓ ફાંનેનો
અભબપ્રામ અને ઈજતેશાદ કુયઆનથી સ્઩ષ્ટ
વાભફતી તેભજ સુન્નતે નફલી (વ.અ.લ.)ની
ભમાુદાભાાં શોમ છે . જેની ફયલામત અઈમ્ભએ
ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.)થી આદીર વશાફીઓએ
કયી છે . જમાયે શળમા મુજતશેદ ભવાએર શલળે
તશકીક કયલી ળફૃ કયે છે ત્માયે તેઓ વૌથી
઩શેરા અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.)ની
ફયલામતોનો અભ્માવ કયે છે . કાયણકે તેઓ
એટરે કે અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.)એ
ળયીઅતના ભવાએર ફમાન કયલા ફાફતભાાં
઩ોતાનો અભબપ્રામ આ઩લાની વખત ભનાઈ
અને ટીકા કયી છે , અને પયભાવ્યુ ાં છે કે : કોઈ
ફાફત એલી નથી કે જેના શલળે ખુદાનો હક
ુ ભ
ભોજૂદ ન શોમ.
જો આ઩ણને કોઈ ભવઅરા શલળેની જાણકાયી

ન શોમ તો તેનો અથુ એ નથી કે તેના શલળે
ખુદાલાંદે આરભે કાાંઈ પયભાવ્યુ ાં નથી. ફલ્કે તે
ૂ ી
આ઩ણી અજ્ઞાનતા અને રઘુતાગ્રાંથી કે ટાંક
શલચાયધાયા છે . જે આ઩ણને ખુદાની ભાઅયે પત
સુધી ઩શોંચલા દે તી નથી. તેથી કોઈ ફાફતની
ભાઅયે પત ન શોલાનો અથુ એ થતો નથી કે તે
ફાફત અસ્સ્તત્લભાાં જ નથી. અભાયા આ
દાલાની દરીર ખુદાલાંદે આરભનો આ કોર છે .
અભોએ આ ફકતાફભાાં કોઈ ઩ણ પ્રકાયની

ફાફત ઩ડતી મ ૂકી નથી. (સ ૂ.અનઆ
્ ભ-૬,
આમત નાં.૩૮)

પ્રકયણ : ૨૬ - એલા ભતબેદ - કે જેના
ુ ત વળમાઓની ટ્ીકા -
કાયણે એશરે સન્ન
ટ્ીપ્઩ણી કયે છે .
એશરે સુન્નત લર જભાઅતના રોકો શળમાઓ

઩ય ટીકા અને ટીપ્઩ણી કયે છે તેન ુ ાં કાયણ એ
છે કે ફની ઉભૈમા અને ફની અબ્ફાવે તેભની
ુ ુ ભતના જભાનાભાાં શળમાઓ શલફૃધધ ઩ ૂલાુગ્રશ
હક
઩ૈદા કયી દીધો શતો. શઝયત અરી (અ.વ.)
પ્રત્મે એટરી ફધી દુશ્ભની યાખતા શતા કે તે
ુ ુ ભતભાાં શભમ્ફયો
ફાંનેની એંળી (૮૦) લ઴ુની હક
ઉ઩યથી શઝયત અરી (અ.વ.)ની શલફૃધધભાાં
ખુલ્રભ ખુલ્રા અ઩ળબ્દો ફોરાતા યહ્યા.
એશરે સુન્નતના શઝયત અરી (અ.વ.) પ્રત્મેના

લરણનો અભ્માવ કમાુ ઩છી એશરે સુન્નતના
તભાભ રોકો શઝયત અરી (અ.વ.)ના તભાભ
દોસ્તો (શળમાઓ)ને ખયાફ કશે તો તેભાાં આશ્ચમુ
઩ાભલા જેવુાં નથી. એટલુાં જ નશી ઩યાં ત ુ એશરે
સુન્નત તભાભ શરકી ફાફતોને શળમાઓ વાથે
જોડી દે છે . લાત એટરી શદ સુધી ઩શોંચી છે કે
એક એશરે સુન્નત ભાણવ શલળે કશેલાભાાં આલે
છે કે તે એભ કશેતો શતો કે “ભને મહુદી
કશેલાભાાં આલે તો વાફૃ ઩ણ ભને શળમા
કશેલાભાાં ન આલે.” આવુાં કશેનાયા દયે ક
જભાનાભાાં અને દયે ક જગ્માએ જોલા ભ઱ે છે .
ઇશતશાવ જોલાભાાં આલે તો એશરે સુન્નત શાંભેળા
શળમાઓ ભાટે શરકી અને ઉતયતી કક્ષાની
બા઴ાનો ઉ઩મોગ કયતા યહ્યા છે . કાયણ કે
શળમાઓ તેભના અકીદાની શલફૃધધ અને
તેઓના વમુશથી જુદા છે . એશરે સુન્નત જે કાાંઈ

ઈચ્છે તેલી લાતને શળમાઓની વાથે જોડી દે
છે . શળમાઓ ઩ય તોશભત મ ૂકે છે અને
શળમાઓનો ખયાફ રકફથી ઉલ્રેખ કયે છે ,
અને તભાભ શળમાઓનો શલયોધ કયે છે .
શુ ાં આ઩ને એ લાતની જાણકાયી છે કે એશરે

સુન્નતના કેટરાક આભરભો કશે છે કે :-
જભણાાં શાથભાાં લીંટી ઩શેયલી સુન્નતે નફલી

(વ.અ.લ.) છે . ઩યાં ત ુ આ સુન્નતને શળમાઓએ
અ઩નાલી રીધી છે તેથી જભણાાં શાથભાાં લીંટી
ન ઩શેયલી. (મુવન્નીપ : “અર ફશદામત”)
હુજ્જજત ુર ઇસ્રાભ અબુ શાશભદગઝારી કશે છે કે

:-
દીનભાાં કબ્રે મુસ્તઅ વ઩ાટ કબ્ર ફનાલલી

જાએઝ છે . ઩યાં ત ુ યાપઝીઓ (શળમાઓ)ભાાં આ
ફયલાજ પ્રચરીત છે તેથી અભે તેને તસ્નીભ
ઊંટની ઩ીઠથી ફદરાલી રીધી.
ઈબ્ને તભીભશ કે જેઓને લીવભી વદીના

સુધાયક ભાનલાભાાં આલે છે તેઓ કશે છે કે :-
કેટરાક આરીભોએ કેટરીક મુસ્તશફ ફાફતો

છોડી દે લાનો હુકુભ એ ભાટે આપ્મો છે કે તેના
઩ય શળમાઓ અભર કયે છે . જો કે તે કાભ છોડી
દે લા લાજીફ નથી. ઩યાં ત ુ તે કાભ છોડી દે લાના
કાયણે એશરે સુન્નત અને તેભનાથી જુદા
યશેલાભાાં તેભજ તેભનો શલયોધ કયલાભાાં
ભવરેશત યશેરી છે તે મુસ્તશફાત અભર
કયલાભાાં યશેરી નથી. (શભન્શાજુર સુન્નત -
વાં઩ાદક ઈબ્ને તભીભ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૪૩)
જમાયે અભાભાના તશત ુર શનક (અભાભાના

રટકતા છે ડે) શલળે શાપીઝ ઈયાકીને ઩ ૂછલાભાાં
આવ્યુ ાં ત્માયે તેભણે કહ્ુાં કે :-
ભેં કોઈ શદીવ જોઈ નથી કે જેભાાં સ્઩ષ્ટ યીતે
વભજી ળકામ. એક શદીવ એલી છે જે
તીબ્રાનીની નજયોભાાં ઝઈપ છે , અને જો તે
શદીવ વશીશ છે તો જાણે કે જભણી ફાજુથી
રટકાલી ડાફી તયપ ર઩ટી રે - જે યીતે
કેટરાક રોકો કયે છે . ઩યાં ત ુ આ ફયલાજ
ઈભાભીમાભાાં થઇ ચ ૂકમો છે . એટરે તેનાથી
ફચવુાં જફૃયી છે . જેથી તેભની વાથે વયખાભણી
ન થઇ ળકે. (ળહુ ર ભલાશીફ, ઝયકાની બાગ-
૫, ઩ેજ નાં.૧૩)
લાાંચકો એ લાતની નોંધ રે કે પકત આંધ઱ા

઩ ૂલાુગ્રશને રીધે તેભજ શળમાઓ એ અભર કયે
છે તેથી એશરે સુન્નતના “આભરભો” સુન્નતે
નફલી (વ.અ.લ.)નો શલયોધ કયલાની
઩યલાનગી આ઩ે છે . જે કાભ શળમાઓભાાં
પ્રચરીત થઈ ગયુ ાં છે તેનો શલયોધ કયલાભાાં
એશરે સુન્નતના આરીભોને ળયભ આલતી
નથી. હુ ાં તો કહુ ાં છાં કે એ કેલા રોકો છે જે
સુન્નતને લ઱ગી યશેલાનો દાલો કયે છે ?! ખુદાનો
શુક્ર છે કે આ ફધી દરીરો થકી આ઩ણને એ
લાત વભજાઈ ગઈ કે સુન્નતે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)નુ ાં અનુવયણ કોણ કયે છે ? અભે
એશરે સુન્નતની ફકતાફોના શલારા આ઩ીને
વાભફત કયી દીધુાં કે તેઓ સુન્નતે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)નો શલયોધ પકત એ ભાટે કયે છે કે
જેથી અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) અને
શળમાઓનો શલયોધ કયી ળકામ. તેનાથી ઉલ્ટુ એ
઩ણ જોઈએ છીએ કે તેઓ સુન્નતે ભોઆલીમાનુ ાં
અનુવયણ કયી યહ્યા છે . આ ફાફતને
ઝભખળયીએ વાભફત કયી છે :-

“વૌથી ઩શેરા ભોઆલીમા અને અબુ સુફપમાને
ડાફા શાથભાાં લીંટી ઩શેયી શતી જે સુન્નતે
નફલી (વ.અ.લ.)ની (ભફરકુર) શલફૃધધ છે .
(યફીઉર અફયાય)
તભે તયાલીશની ભફદઅત ઩ય અભર કમો અને

શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના એ હુકભની
અલગણના કયી કે જેભાાં તેઓ (વ.અ.લ.)એ
નભાઝે નાપેરાને જભાઅત લગય ઩ડલાનો
હુકભ આપ્મો શતો. આ લાતને બુખાયી ઩ોતાની
વશીશભાાં વાભફત કયી છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-
૭, ઩ેજ નાં.૯૯ - ફાફે - ભામજુઝ - ભેનર -
પસ્ફે - લશ્ળીદ્દત ુર - અમ્રુલ્રાશ - અઝઝ -
લજલ્ર.)
શ. ઉભયે તયાલીશની ળફૃઆત કયી શતી તેભ

છતાાં તેભણે ઩ણ એ લાતનો સ્લીકાય કમો છે કે
તયાલીશ ભફદઅત છે . ઩યાં ત ુ તેઓ ઩ોતે
઩ોતાની લાત ઩ય ઈભાન યાખતા ન શતા.
બુખાયીભાાં અબ્દુર કાયીનુ ાં આ કથન નોંધલાભાાં
આવ્યુ ાં છે . :- એક ફદલવ યભઝાન ભફશનાની
યાત્રે ઉભય ઈબ્ને ખત્તાફની વાથે ભસ્જીદભાાં
ગમો ત્માાં જોયુ ાં તો રોકો જુદા જુદા (ફુયાદા)
નભાઝ અદા કયી યહ્યા શતા. કોઈ ઩ોતાની
નભાઝ ઩ઢી યહ્ુાં શત ુાં કોઈ “નભાઝે યશત” ઩ઢી
યહ્ુાં શત.ુાં ઉભયે કહ્ુાં : હુ ાં ભાનુ ાં છાં કે આ ફધા
રોકો એક કાયીની ઩ાછ઱ નભાઝ અદા કયે તો
તેભાાં વભાનતા થળે. ઩છી ઉભયે રોકોને અફી
ઈબ્ને કઅફની ઈભાભત અને ફકયઅતભાાં બેગા
કમાુ.
યાલી કશે છે કે :- ફીજા ફદલવે હુ ાં શ. ઉભયની

વાથે ભસ્જીદભાાં ગમો, અને ત્માાં જોયુ ાં તો રોકો
઩ોતાના કાયી ઩ાછ઱ નભાઝ અદા કયી યહ્યા
શતા. ઉભયે કહ્ુાં આ વાયી ભફદઅત છે . (વશીશ
બુખાયી બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૨૫૨, ફકતાબુર
વેમાભ)
જમાયે શ. ઉભય આ઩ેજ આ ભફદઅત ળફૃ કયી

છે તો ઩છી તેના ઩ય અભર ળા ભાટે નથી
કયતા? જફૃયી તો એ છે કે આ઩ જ નભાઝ
઩ઢાલો કાયણ કે આ઩ તે રોકોના અભીય છો.
એ લાત મોગ્મ નથી કે આ઩ ખુળ થઈને એભ
કશો કે આ વાયી ભફદઅત છે . તેભજ શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ભનાઈ કયી શોલા છતાાં આ
એટરે કે તયાલીશ વાયી કેલી યીતે ગણી ળકામ
?
આ ફનાલ એ લખતે ફન્મો જમાયે રોકોએ

઩મગાંફય (વ.અ.લ.)નો દયલાજો ભાશે મુફાયકે
યભઝાનની નભાઝે નાપેરા તેઓની ઩ાછ઱
઩ઢલા ભાટે ખખડાવ્મો. ત્માયે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ગુસ્વાની શારતભાાં ઘયની ફશાય
આવ્મા અને પયભાવ્યુ ાં : તભાયી આ ભનઘડત
ભાન્મતા શજી દૂય થઇ નથી. આ નભાઝ તભાયા
ભાટે લાજીફ નથી. તભાયા ભાટે એ જફૃયી છે કે
ઘયભાાં નભાઝ ઩ઢો. ઩ુફૃ઴ો ભાટે લાજીફ
નભાઝો શવલામની નભાઝોભાાંથી શ્રેષ્ઠ નભાઝ
એ છે કે જે ઘયભાાં ઩ઢલાભાાં આલે. (વશીશ
બુખાયી)
આ યીતે તભોએ સુન્નતે શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ની અલગણના કયીને સુન્નતે
ઉસ્ભાનનુ ાં અનુવયણ કયુ.ુ તેઓએ એ ભફદઅત
ળફૃ કયી કે પ્રલાવભાાં આખી નભાઝ ઩ઢી
શકીકતભાાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) પ્રલાવભાાં
કવય નભાઝ ઩ઢતા શતા. (વશીશ બુખાયી
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩૫, ફાફે તકવીફૃવ વરાત)
જો હુ ાં એ તભાભ લાતોને એકઠી કફૃાં જેભાાં એશરે

સુન્નતે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)નો શલયોધ કમો
છે તો એક નલી દ઱દાય ફકતાફ ફની જામ.
઩યાં ત ુ આ લાત ભાટે એશરે સુન્નતની ઩ોતાની
જ ગલાશી ઩ુયતી છે . ખુદાનો શુક્ર છે કે એશરે
સુન્નતે ઩ોતે જ એ લાતનો સ્લીકાય કમો છે તે
ઉ઩યાાંત એ લાતનો ઩ણ સ્લીકાય કમો છે કે
શળમાઓએ સુન્નતે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને
અ઩નાલી રીધી છે . શુ ાં આટરી દરીરો યજુ
કમાુ ઩છી ઩ણ તે રોકો ઩ાવે શલે કોઈ દરીર
ફાકી યશે છે કે શળમાઓ સુન્નતે અરી ઈબ્ને
અફીતારીફ (અ.વ.)નુ ાં અનુવયણ કયી યહ્યા
છે , અને એશરે સુન્નત સુન્નતે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)નુ ાં અનુવયણ કયી યહ્યા છે . તેભજ આ
લાતથી શુ ાં તે રોકો એ વાભફત કયલા ભાાંગે છે
કે શઝયત અરી (અ.વ.)એ સુન્નતે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની અલગણના કયી શતી અને
એક નલો દીન સ્થાપ્મો શતો ? તેઓ આ
ફેભાાંથી જે લાત કશેળે તે અગત્મની ફની
યશેળ.ે શઝયત અરી (અ.વ.) તો સુન્નતે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની તપવીય કયનાયા અને તેને
કામભ કયનાયા શતા.
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ શઝયત અરી

(અ.વ.) શલળે પયભાવ્યુ ાં છે કે :-
અરીય્યુભ ભીન્ની એટરે કે જેલી યીતે ભોશાંભદ

(વ.અ.લ.) ખુદાના મુફલ્રીગ (ખુદાના હુકભોને
઩શોંચાડનાયા) છે . તેલી જ યીતે શઝયત અરી
(અ.વ.) એકરા શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના
મુફલ્રીગ છે .
શા, શઝયત અરી (અ.વ.)ની ભુર શોમ તો

પકત એટરી જ છે કે તેઓએ તેભની ઩શેરાના
ખરીપાની ભખરાપતનો સ્લીકાય કમો ન શતો.
તેભજ શળમાઓની કોઈ ભ ૂર શોમ તો એ છે કે
તેઓએ શઝયત અરી (અ.વ.)ની ભખરાપતનો
સ્લીકાય કમો અને શ. અબુફક્ર, ઉભય અને
ઉસ્ભાનની ભખરાપત શેઠ઱ યશેલાનો ઇન્કાય કયી
દીધો. તેથી જ શળમાઓને યાપઝીઓ કશેલાભાાં
આલે છે .
એશરે સુન્નત શળમાઓના એઅતેકાદ અને

તેભના કથનનો ઇન્કાય કયે છે તેના ફે કાયણ
છે .
એ ઩શેલ ુાં કાયણ તો એ દુશ્ભની છે જેની આગ

ફની ઉભૈમાએ જૂઠ્ઠા પ્રો઩ેગન્ડા અને શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના નાભની ફનાલટી અને
ખોટી શદીવો રખાલીને બડકાલી શતી.
ફીજી લાત એ છે કે શળમાઓનો અકીદો

સુન્નીઓની ભાન્મતા વાથે ફાંધફેવતો નથી.
એશરે સુન્નત ખરીપાઓનુ ાં વભથુન કયે છે ,
તેભની ભ ૂરો અને તેભના ઈજતેશાદને મોગ્મ
ભાને છે . ખાવ કયીને ફની ઉભૈમાના વત્તાધીળો
અને તેના વત્તાલા઱ાઓની ભ ૂરોને ઩ણ મોગ્મ
ગણાલે છે .
આ વભગ્ર ચચાુના શલશ્રે઴ણથી શળમાઓના

અકાએદ એ શલચાયવયણોથી શલફૃધધ છે . અશીં
એ લાત વભજી ગમા શળો કે એશરે સુન્નત અને
શળમાઓના ભતબેદનો ઩ામો વકીપાભાાં નખામો
શતો અને ત્માય઩છીના ભતબેદ ઩ણ તેના
કાયણે જ ઉબા થમા શતા. આ ભતબેદનુ ાં વૌથી
ભોટુાં કાયણ એ છે કે શળમાઓનો ભખરાપત
શલળેનો અકીદો ભજબ ૂત છે . આ શવલામ ફાંને
઩ક્ષોભાાં ઈભાભોની વાંખ્મા શઝયત અરી
(અ.વ.)ની ઈભાભત શલળે કુયઆન અને
શદીવથી સ્઩ષ્ટ વાભફતીની ફાફતભાાં ભતબેદ,
અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ની ઈસ્ભત, તેભનુ ાં ઇલ્ભ,
ફદાઅ, તકૈ મશ તેભજ ભશદી (અ.વ.)નો
ઇન્તેઝાય લગેયે ફાફતોભાાં ભતબેદ જોલા ભ઱ે
છે .
જમાયે આ઩ણે ફાંને ઩ક્ષના શલચાયોને તટસ્થ

યીતે ત઩ાવીએ છીએ ત્માયે ફાંને ઩ક્ષના
શલચાયોભાાં મ ૂ઱ભ ૂત યીતે કોઈ ભોટો તપાલત
જોલા ભ઱તો નથી. તેભજ એક ફીજાને ઉતાયી
઩ાડલા તેભજ શરકા દે ખાડલાનુ ાં કાયણ ઩ણ
જણાત ુાં નથી. તેથી જમાયે આ઩ એશરે
સુન્નતની ફકતાફોનો અભ્માવ કયળો - જે
શળમાઓને ઉતાયી ઩ાડલા ભાટે રખલાભાાં આલી
છે - ત્માયે એ લાત જોલા ભ઱ળે કે તેઓના
ભત મુજફ શળમાઓ ઇસ્રાભના ટુકડા કયી
નાખનાયા અને ઩શેરેથી જ તેભના શલયોધી છે .
તેભજ શળમાઓએ એક અરગ દીન ળોધમો છે .
શકીકતભાાં, એક ઇન્વાપ કયનાય તશકીક કયળે

તો આ લાત વાભફત થઇ જળે કે શળમાઓના
અકાએદ કુયઆન અને સુન્નતભાાં, એટરે સુધી કે
તેભના શલયોધી સુન્ની ઩ક્ષની ફકતાફોભાાં - કે
જેભાાં શળમાઓ શલળે શરકી લાતો રખલાભાાં
આલી છે . - તેભાાં ઩ણ એ લાત વાભફત થામ છે
કે શળમાઓ શક ઩ય છે .
શળમાઓનો અકીદો - સુન્નીઓના અકીદા,

અકર, નકર અથલા અખ્રાકની શલફૃધધ નથી.
અશીં અભે ભાનલાંતા લાાંચકોની વય઱તા ભાટે
ફાંને ઩ક્ષના અકીદાઓની શલગત યજુ કયીએ
છીએ. જેથી કયીને આ઩ તટસ્થતા ઩ુલક
ુ એ
લાત નકકી કયી ળકો કે ફાંને ઩ક્ષભાાંથી કોનો
દાલો વાચો છે ? તેભજ એ લાત ઩ણ વાભફત
થઇ જળે કે શળમાઓના અકીદા શલળે જે કાદલ
ઉછા઱લાભાાં આલે છે તે જૂઠ અને પયે ફ છે .

પ્રકયણ : ૨૭ - ઈભાભ૊ની ઈસ્ભત
શળમાઓનો એ અકીદો છે કે ઈભાભ નફી
વભાન છે . તે ભાટે જફૃયી છે કે : ફા઱઩ણથી
રઈને ભયલાનો વભમ આલલા સુધી તભાભ
જાશેયી અને ફાતેની ગાંદકી અને ખોટા નકાભા
કાભોથી ગુનાશોથી, ભ ૂરથી અને જાણી જોઈને -
એ કાભો કયલાથી સ ૂયભક્ષત શોમ છે કેભ કે
અઈમ્ભા ળયીઅતનુ ાં યક્ષણ કયનાયા શોમ છે ,
અને એલી યીતે ળયીઅતના ભાભરક શોમ છે
જેલી યીતે નફી (વ.અ.લ.) શતા. જે દરીરોથી
અભે ઇસ્ભતે અંફીમાને જાણી શતી તે જ
અકીદાએ કોઈ ઩ણ પ્રકાયના પેય લગય અભને
ફીજા અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ભાાં અકીદો યાખનાયા
ફનાવ્મા.
જી શા, ઈસ્ભત શલળેનો આ શળમાઓનો અકીદો

છે . શુ ાં આ અકીદો કુયઆન અને શદીવની
શલફૃધધનો છે ? કે ઩છી અકર તેને અળકમ
વભજે છે ? શુ ાં તેલા અકીદાના કાયણે
ઇસ્રાભના દાભનને ધબ્ફો રાગે છે ? શુ ાં આના
કાયણે નફી (વ.અ.લ.)ની કે ઈભાભ (અ.વ.)ની
અઝભત ઘટી જામ છે ?
શયગીઝ નશી, અભને કુયઆન અને શદીવભાાં

આ લાતનુ ાં વભથુન જોલા ભ઱ે ર છે . અકર
઩ણ એ લાતને વભથુન આ઩ે છે તેભજ
નબુવ્લત અને ઈભાભતના દયજ્જજા બુરદ
ાં કયે
છે . આ શવલામના જેટરા ઩ણ કથન છે કે નફી
(વ.અ.લ.) ભ ૂર કયતા શતા, અને ઩છી કેટરાક
રોકો તે ભ ૂરને સુધાયતા શતા. આ ફધી લાતો
મ ૂખાુઈ ફકલાવ અને ગરત છે .

પ્રકયણ : ૨૮ - ઈસ્ભત - કુ યઆનની
નજય૊ભાાં ...
઩શેરાાં તો આ઩ણે ઇસ્ભતને કુયઆનભાાં ળોધીએ
:-
ખુદાલાંદે આરભ ઈયળાદ પયભાલે છે : અમ
એશરેફૈત (યસ ૂર વ.અ.લ.ના ઘયલા઱ાઓ) !
શવલામ તેના કાાંઈજ નથી કે અલ્રાશ ચાશે છે કે
તભાયાથી દયે ક પ્રકાયની અ઩શલત્રતાને દૂય
યાખે અને તભને વાં઩ ૂણુ યીતે ઩ાક ઩શલત્ર યાખે.
(સ ૂ.અશઝાફ-૩૩, આમત નાં.૩૩)
એટરે કે તભાભ પ્રકાયની કવાપતને તેભનાથી
દૂય યાખી અને તભાભ પ્રકાયના ગુનાશોથી
તેભને ઩ાક યાખ્મા. જો યીજવ (ગાંદકી) અને
તશાયતથી ઈસ્ભત વાભફત થતી નથી તો ઩છી
ઇસ્ભતનો અથુ શુ ાં થામ ?
ફીજી જગ્માએ ઈયળાદ પયભાલે છે :-

ળૈતાન તયપનો કોઈ શલચાય સ્઩ળુ કયે છે ત્માયે
તયત જ તેભના ચ઺ુઓ ઓભચિંતા ઉઘડી જામ
છે . (સ ૂ.અઅયાપ-૭, આમત નાં.૨૦૧)
જમાયે ખુદા ભોઅભીન અને મુત્તકીને ળૈતાનના

ભક્રો પયે ફથી ફચાલી રે છે , જમાયે ળૈતાન તેને
ફશકાલલાની કોશળળ કયે છે ત્માયે તેને એ લાત
માદ દે લયાલલાભાાં આલે છે અને તે શકને જોઈ
રે છે અને તેન ુ ાં અનુવયણ કયે છે . તો ઩છી
આ઩ને તે રોકોની ઇસ્ભતનો સ્લીકાય કયલાભાાં
કઈ લાત અલયોધફૃ઩ ફને છે કે જેને ખુદાએ
઩વાંદ કમાુ અને તભાભ પ્રકાયની અ઩શલત્રતા
અને ગાંદકીથી ફચાવ્મા.
઩છી અભોએ અભાયી ફકતાફના લાયીવ તેભને

ફાંદાઓભાાંથી ાં ૂ
ચટી રીધા શતા, ઩ણ તે
(ફાંદા)ઓભાાંથી કેટરાક તો ઩ોતાના ઉ઩ય
ઝૂલ્ભ કયનાયા છે , અને તેભનાભાાંથી કેટરાકો
ભધમસ્થ (ભાગો) શલચાયનાય છે , અને
તેભનાભાાંથી કેટરાક અલ્રાશના હુકભથી
નેકીઓભાાં આગ઱ લધી જનાયા છે , અને એજ
ભોટી કૃ઩ા છે . (સ ૂ.પાતીય-૩૫, આમત નાં.૩૨)
(એલી જ યીતે) કે જેને ખુદાએ ઩વાંદ કમાુ તે

તભાભ ભ ૂરોથી ઩ાક - ભાઅસ ૂભ - શોલાભાાં કોઈ
ળાંકા નથી. આ આમત થકી ઈભાભે યઝા
(અ.વ.) એલા આરીભો વાભે દરીરો ઩ેળ કયી
શતી જેભને અબ્ફાવી ખરીપા ભામ ૂન યળીદે
એકઠા કમાુ શતા અને એ લાત વાભફત કયી
શતી કે આ આમત એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) ભાટે
છે . તેઓને જ ખુદાએ ઩વાંદ કયી રીધા અને
તેભને જ ફકતાફના ઈલ્ભના લાયીવ ફનાવ્મા
છે તે વભમે જે આભરભો ત્માાં શાજય શતા
તેઓએ આ દરીરોને સ્લીકાયી રીધી શતી.
(અર ઈકદાફૃર પયીદ ભોઅલ્રીપ : અબ્દ
યબ્ફશ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૪૨)
ઈસ્ભત શલળે કુયઆને ભજીદભાાં જે આમતો

ફમાન કયલાભાાં આલી છે તેના આ ઉદાશયણ
શતા. આ આમતો ઉ઩યાાંત ઩ણ કેટરીક
આમતો એલી છે જેભાાં અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ની
ઈસ્ભત વાભફત થામ છે . આ શલળે ખુદાલાંદે
આરભ ઈયળાદ પયભાલે છે :
અને અભોએ તેભને એલા ઈભાભ (યશફય)

ફનાવ્મા કે જેઓ અભાયી આજ્ઞા પ્રભાણે
(રોકોને) ફશદામત કયતા શતા, અને અભોએ
તેભને નેકીઓ કયલાની તથા નભાઝ ઩ઢલાની
તથા ઝકાત આ઩લાની આજ્ઞા આ઩ી શતી, અને
તેઓ વઘ઱ા ભાત્ર અભાયી જ ફાંદગી કયનાયા
શતા. (સ ૂ.અંફીમા-૨૧, આમત નાં.૭૩) લગેયે
આમતો છે ઩યાં ત ુ ફહુ રાંફાણ થઇ જલાના
ડયથી ભાત્ર ઉ઩ય દળાુલર
ે આમતો ઩ ૂયતી
વભજીએ છીએ.

પ્રકયણ : ૨૯ - ઈસ્ભત - શદીવ૊ની
દ્રષ્ટ્ીએ
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :- રોકો !
હુ ાં તભાયા લચ્ચે ફકતાફે ખુદા અને ભાયી
ઈતયતે એશરેફૈતને છોડીને જઈ યહ્યો છાં જો
તભે તેની વાથે વાંફધ
ાં જોડી યાખળો તો
કમાયે મ ઩ણ ગુભયાશ નશી થાલ. (વશીશ
તીયભીઝી બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૩૨૮, મુસ્તદયક
શાકીભ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૪૮, ભસ્નદ એશભદ
ઈબ્ને શમ્ફર બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૮૯) નીચે
દળાુલર
ે ા ફે કાયણોના આધાયે આ શદીવ એ
લાતની સ્઩ષ્ટ વાભફતી આ઩ે છે કે અઈમ્ભએ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) ભાઅસ ૂભ છે .
(૧) પ્રથભ એ કે ફકતાફે ખુદા ભાઅસ ૂભ અને
ભશફૂઝ છે . તેભાાં ઩શેરા કે ઩છી ફાતીર બ઱ી
ળકત ુાં નથી. ફેળક, તે ખુદાનો કરાભ છે . તેભાાં
ળક કયનાય કાપય છે .
(૨) ફીજુ ાં એ કે એ ફાંને - એટરે કે ફકતાફે

ખુદા અને ઈતયતે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
વાથે ભજબ ૂત યીતે વાંફધ
ાં જોડી યાખનાય
અંધકાય અને ગુભયાશીથી સુયભક્ષત યશેળ.ે આ
શદીવ એ લાતની દરીર આ઩ે છે કે ફકતાફે
ખુદા અને ઈતયતે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
ફાંનેભાાં કમાયે મ કોઈ ઩ણ પ્રકાયની ભ ૂરની
ળકમતા નથી.
અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)નો ઈયળાદ છે કે

:
“ભાયા એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)નુ ાં ઉદાશયણ

કશ્તીએ શઝયત ન ૂશ (અ.વ.)ના જેવુાં છે . જે
તેભાાં વલાય થમો, તે સુયભક્ષત યહ્યો, અને જેણે
તેનાથી ભોઢુાં પેયવ્યુ,ાં તે ડુફી ગમો.” (મુસ્તદયક
શાકીભ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૩૪૩, કન્ઝુર ઉમ્ભાર
બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૯૫, વલાએકે ભોશયે કશ ઩ેજ
નાં.૧૮૫)
ઉ઩યની શદીવભાાં આ઩ે જોયુ ાં કે તે સ્઩ષ્ટ યીતે

વાભફતી આ઩ે છે કે અઈમ્ભએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) ભાઅસ ૂભ છે . એટરા ભાટે જ તે
નજાત ભે઱લે છે . જે તેભની કશ્તીભાાં વલાય
થમો તે નજાત ઩ામ્મો. જે તેભની કશ્તીભાાં
વલાય થલાથી દૂય યહ્યો તે અંધકાય અને
ગુભયાશીભાાં ડુફી ગમો. શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઈયળાદ પયભાલે છે કે : “જે એભ
ઇચ્છતો શોમ કે ભાયી જીંદગી જીલે અને ભાયી
ભૌત ભયે અને એ જન્નતે ખુલ્દભાાં દાખર થામ
કે જેનો ભાયા યફે ભાયી વાથે લામદો કયે ર છે
તો તેના ભાટે જફૃયી છે કે તે અરી ઈબ્ને
અફીતારીફ (અ.વ.) અને તેભની ઝુયીમત
વાથે ભોશબ્ફત કયે . તેઓ તભને ફશદામતની
ફશાય નીક઱લા નશી દે અને ગુભયાશીભાાં
પવાલા નશી દે . (કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૬, ઩ેજ
નાં.૧૫૫, ભજભાઉર કફીય, તાયીખ ઈબ્ને
અવાકીય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૯૯, મુસ્તદયક
શાકીભ, બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૨૮, શીરમત ુર
અલભરમા, બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૩૪૯, અશકાકુર
શકક, બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૦૮)
ઉ઩યની શદીવ ઩ણ એ લાત કશે છે કે

અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) શઝયત અરી
(અ.વ.) અને તેભની ઝુયીમત દયે ક પ્રકાયની
ભ ૂરોથી ઩ાક છે . કેભકે , તે એલા રોકોને - કે
જેઓ તેભની તાફેદાયી કયળે, તેભને
ગુભયાશીભાાં પવાલા નશી દે . એ લાત ઩ણ
વભજામ જામ તેલી છે કે : જે ઩ોતે જ ભ ૂર
કયનાય શોમ તે ફીજા રોકોની ફશદામત કયી
નશી ળકે.
ફીજી એક જગ્માએ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ

પયભાવ્યુ ાં : હુ ાં ડયાલનાય અને શઝયત અરી
(અ.વ.) ફશદામત કયનાયા છે . અમ અરી !
ભાયા ઩છી ફશદામતના તરફગાય રોકો તભાયી
઩ાવેથી જ ફશદામત ભે઱લળે. (તપવીયે તફયી
બાગ-૧૩, ઩ેજ નાં.૧૦૮, તપવીયે અય યાઝી
બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૨૭૧, તપવીયે ઈબ્ને કવીય
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૫૦૨, તપવીયે વકરૈન બાગ-
૩, ઩ેજ નાં.૭૦, દુયે ભન્સુય બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૪૫,
નુફૃર અબ્વાય ઩ેજ નાં.૯૧, મુસ્તદયકે શાકીભ
બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૨૯, તપવીયે ઈબ્ને જવ્ઝી
બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૨૦૭, ળલાશેદુર તન્ઝીર
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૨૯૩, પવલુર ભોશીમ્ભશ,
મનાફીઉર ભલદ્દત)
આ શદીવ અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ની ઈસ્ભત

શલળેની સ્઩ષ્ટ દરીર આ઩ે છે . અકરભાંદ રોકો
ભાટે એ લાત છ઩ી નથી.
શઝયત અરી (અ.વ.) ઩ોતાના અને ઩ોતાની

અલરાદભાાં થનાયા ઈભાભોની ઈસ્ભત શલળે
ઈયળાદ પયભાલે છે :-
તભે કમાાં જઈ યહ્યા છો ? તભને કઈ ફાજુ

લા઱લાભાાં આલી યહ્યા છે ? શકીકતભાાં,
ફશદામતના ધલજ બુરદ
ાં , શનળાન જાશેય અને
ઝ઱શ઱તા અને શકના શભનાયા ઉબા કયે રા છે ,
અને તભને કમાાં અને ળા ભાટે ફેશકાલલાભાાં
આલી યહ્યા છે ? શકીકતભાાં તભાયા નફી
(વ.અ.લ.)ની ઈતયત તભાયી લચ્ચે ભૌજૂદ છે .
તેભ છતાાં, કમાાં કમાાં બટકી યહ્યા છો ? તેઓ
શકની રગાભ, દીનના ધલજ અને વચ્ચાઈની
જીબ (લાત) છે . કુયઆનની જે ઉંચાભાાં ઉંચી
ભાંઝીર વભજી ળકે તે જ સ્થાન તેભને ઩ણ
આ઩ો, અને તયસ્મા ઊંટની જેભ, તેઓની
઩ાવેથી ફશદામતના ઝયણાભાાંથી ત ૃપ્ત થાલ.
ુ ફીય્મીન (વ.અ.લ.)ના એ
અમ રોકો ! ખાતેમન્ન
પયભાનને વાાંબ઱ો (કે તેઓએ પયભાવ્યુ ાં છે કે )
અભાયાભાાંથી જે ઇન્તકાર કયી જામ છે તે મુદાુ
નથી અને અભાયાભાાંથી જે (જાશેયી યીતે મ ૃત્યુ
઩ાભીને) છ઩ાઈ જામ છે તે શકીકતભાાં કમાયે મ
઩ણ મુદાુ નશી શોતો. જે લાત તભે નથી
જાણતા તેના શલળે ભોઢાભાાંથી એક ળબ્દ ઩ણ
ન ફોરો, કાયણ કે શકનો ભોટો બાગ - એ
લસ્ત ુઓભાાં જ શોમ છે કે જેને તભે જાણતા નથી
શોતા. (જે ભાણવની તભાયા ઩ય હુજ્જજત તભાભ
શોમ) અને તભાયી કોઈ હુજ્જજત તેના ઩ય
તભાભ ન શોમ - તેને રાચાય વભજો, અને તે
હુ ાં છાં. શુ ાં ભેં તભાયી વાભે શવકરે અકફય
(કુયઆન) ઩ય અભર નથી કમો ? અને શવકરે
અવગય (એશરેફૈત)ને ભાયાભાાં નથી યાખ્મા ?
ભેં તભાયી લચ્ચે ઈભાનનો ધલજ નથી
રશેયાવ્મો ?
શુ ાં કુયઆને ભજીદની આમતો, નફી

(વ.અ.લ.)ની શદીવો અને શઝયત અરી
(અ.વ.)ના કરાભ, તથા જેઓને અલ્રાશે ઩વાંદ
કયે ર છે તેભજ અકરે વરીભ (તટસ્થ
બુદ્ધદ્ધ/વાંત ુભરત બુદ્ધદ્ધ) જે શસ્તીઓની ઇસ્ભતની
વાભફતી આ઩ે છે , તેનો ઇન્કાય થઇ ળકે ખયો ?
આ વલારનો જલાફ તભાભ રોકો એ જ
આ઩ળે કે અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ની ઇસ્ભતનો
ઇન્કાય અક્કરે વરીભ કયી ળકતી નથી. એ
ઈસ્ભતને અક્કર લાજીફ વભજે છે . કાયણ કે
જેને ઇન્વાનોની યાશફયી અને ફશદામત કયલાનુ ાં
કાભ વો઩લાભાાં આલે તે વાભાન્મ ભાણવ જેલા
શોમ ળકતા નથી. કેભકે વાભાન્મ ભાણવોથી
ભ ૂરો થલી ળકમ છે . તે ઉ઩યાાંત વાભાન્મ
ભાણવોની ઩ીઠ ગુનાશોના બાયથી ઝૂકી ગએર
શોમ છે . જમાયે વાભાન્મ ભાણવ યાશફયીનુ ાં
કાભ કયતો શોમ છે ત્માયે રોકો તેની ટીકા કયે
છે અને તેના લાાંક ળોધતા શોમ છે . ફલ્કે ,
અક્કર તો અભે કશે છે કે તે દુશનમાનો વૌથી
લધાયે ઈલ્ભ ધયાલનાયો, વૌથી લધાયે આદીર,
મુત્તકી અને ફશાદુય શોલો જોઈએ. આ ફધા

ગુણો એ છે કે જેનાથી ભાણવની ળાનો
ળોકતભાાં લધાયો થતો શોમ છે . એ ફધા ગુણોને
કાયણે રોકોના ફદર તેના તયપ ઝૂકેરા યશે છે ,
અને રોકો કોઈ઩ણ પ્રકાયના ભક્ર કમાુ લગય
તેલા ભાણવની ઈતાઅત કયે છે .
જમાયે અક્કર, કુયઆન, સુન્નતે નફલી

(વ.અ.લ.) અને ઈભાભે અરી (અ.વ.)ના કથન
ઈસ્ભતને વાભફત કયે છે . તો ઩છી એશરે સુન્નત
શળમાઓની ટીકા ટીપ્઩ણી ળા ભાટે કયે છે ?
શુ ાં આ઩ે એશરે સુન્નતની એ લાતો - કે જેભાાં

શળમાઓ ભાટે ઈસ્ભતનાાં શલ઴મ ઩ય કીચડ
ઉછા઱લાભાાં આવ્યુ ાં છે - તે લાતો વાાંબ઱ી અને
લાાંચી છે ? તે રોકો કશે છે કે શળમાઓ એભની
તકરીદ કયે છે , જે ખ ૂફસુયત દે ખામ છે અને
તેને તભાભ ગુનાશોથી ભાઅસ ૂભ કશેલા રાગે છે
આ ઉ઩યાાંત ઈસ્ભતનો અકીદો ધયાલનાયા
રોકો ઩ય એવુાં ઩ણ ફોશતાન મ ૂકલાભાાં આલે
છે કે તે રોકો કુફ્ર અને નકાભી લાતો કયે છે
દાખરા તયીકે તે રોકો એવુાં કશે છે કે શળમાઓ
જેભને ભાઅસ ૂભ વભજે છે તેભના શલળે
શળમાઓનો એલો અકીદો છે કે તે ભાઅસ ૂભ
રોકોને કમાયે મ ઊંઘ આલતી નથી. ઩યાં ત ુ
શકીકત તો એ છે કે શળમાઓ ન તો શયે ક
ખ ૂફસુયતની તકરીદ લાજીફ વભજે છે અને ન
તો શયે ક ખ ૂફસુયતને ભાઅસ ૂભ કશે છે અને ન
તો ભાઅસ ૂભ શસ્તીઓને ઊંઘ ન આલતી
શોલાનુ ાં કશે છે . ફલ્કે શળમાઓની નજયોભાાં
ઈસ્ભતનો અથુ એ છે કે - ઈસ્ભત એક લુત્પે
ખુદા છે જેના થકી ઈસ્ભત ધયાલનાય ભોશતાત
(એશશતમાત કયતો) યશે છે . ઈસ્ભત ધયાલનાય

વ્મસ્તતને ળૈતાન ફેશકાલી ળકતો નથી. તેભજ
નપવે અમ્ભાયા તેની ઩ય કાબ ૂ ભે઱લી ળકતો
નથી, અને આ ફાફતો ખુદાએ ઩ોતાના
઩યશેઝગાય ફાંદાઓ ભાટે શયાભ ઩ણ કયી નથી.
આ ફાફતભાાં કુયઆને ભજીદની આમતથી
ઈળાયો કયલાભાાં આવ્મો છે .

ળૈતાન તયપથી કોઈ શલચાય સ્઩ળુ કયે છે ત્માયે
તયતજ તેભના ચ઺ુઓ ઓભચિંતા ઉઘડી જામ
છે . (સ ૂ.અઅયાપ-૭, આમત નાં.૨૦૧)
કમાયે ક એવુાં ફને છે કે તકલા ખાવ વાંજોગોભાાં

અને અમુક શનશશ્ચત વભમ ભાટે જ શોમ છે અને
કેટરાક કાયણો (કામો)થી ભપકુદ (નષ્ટ) ઩ણ
થઇ જામ છે ઇન્વાન તકલા અને
઩યશેઝગાયીથી દૂય યશે છે , ત્માયે ખુદા ઩ણ તેને
ગુનાશોથી ભશફૂઝ યાખતો નથી. ઩યાં ત ુ ઈભાભ
અરી (અ.વ.) કે જેઓને ખુદાલાંદે આરભે
઩વાંદ પયભાવ્મા, તેઓ તકલાએ ઇરાશી અને
ખુદાના ખૌપથી દૂય કઈ યીતે યશી ળકે ? ખુદાના
ુ
ખૌપ, તકલા અને ઈસ્ભત શલળેનો જનાફે યુસપ
(અ.વ.)નો ફનાલ કુયઆને ભજીદે આ યીતે
ફમાન પયભાવ્મો છે :-
અને તેણીએ યુસપુ તયપ (ફદી કયલા)નો

ખચીત જ શનશ્ચમ કમો શતો, અને અગય યુસપુ ે
઩ોતાના ઩યલયફદગાયની ખ ૂલ્રી દરીર જોઈ
રીધી ન શોત તો તે ઩ણ તેણીની વાથે એલો
જ શનશ્ચમ કયતે, (તે દરીર એટરા ભાટે
દે ખાડી) કે અભો આલી યીતે તેનાથી ફદી તથા
શનરુજ઩ણાને દૂય યાખીએ, ફેળક તે અભાયા
ે ો શતો. (સ ૂ.યુસપુ -૧૨,
શનખારવ ફાંદાઓ ભાાંશન
આમત નાં.૨૪)
આભ છતાાં, કેટરાક તપવીયકતાુઓએ એભ

રખ્યુ ાં કે ભઆઝલ્રાશ જનાફે યુસપુ (અ.વ.)થી
એવુાં કાભ થઇ ગયુ ાં શત.ુાં શકીકતભાાં ખુદાના
ભાનલાંત ફાંદાઓથી આલા કોઈ કામો થતાાં જ
નથી. જનાફે યુસપુ (અ.વ.) એટરા ફધા
નઝદીક એ ભાટે ગમા શતા કે તે વભમ નાજુક
શતો. ઩યાં ત ુ ખુદાએ તેભને તે કાભ કયલાથી
ફચાલી યાખ્મા, અને જો આ઩નાથી એ કાભ
થઇ જાત તો એ જ કાભ કે આયો઩ રાાંછનનુ ાં
કાયણ ફની જાત, અને જમાયે તેઓ ફીજા
રોકોને એ ખયાફ કાભની ભનાઈ કયત ત્માયે તે
રોકો વાપ વાપ કશી દે ત કે તભે ઩ણ આ કાભ
કયી ચ ૂકમા છો, તો ઩છી અભને કમા ભોઢે ના
઩ાડી યહ્યા છો ??!!
ખુદાલાંદે આરભે શઝયતે યુસપુ (અ.વ.)નુ ાં આ

કથન નોંધયુ ાં છે .
અને ભાયો નપવ ઩ણ (ફદીથી) ઩ાક (છે ) નથી

કશેતો (કાયણ કે હુ ાં ઩ણ ભનુષ્મ છાં) ફેળક દયે ક
નપવ ફદી તયપ દોયલનાય શોમ છે શવલામ કે
(જેના ઩ય) ભાયા ઩યલયફદગાયે દમા કયી
(ભાઅસ ૂભ ફનાવ્મો) શોમ, ફેળક ભાયો
઩યલયફદગાય ભોટો ક્ષભાલાન (અને) દમાફૄ
છે . (સ ૂ.યુસપુ -૧૨, આમત નાં.૫૩)
આભ, ખુદા જમાયે ઩ોતાના ફાંદાઓભાાંથી

કેટરાકને ઩ોતાના લરી ફનાલે છે ત્માયે
તેઓને તારીભ આ઩ે છે અને (તેભનાભાાં)
નકાભા કામો અને અ઩શલત્રતાથી ફચલાની
ક્ષભતા આ઩ે છે . તે ઩છી તેઓ કોઈ ઩ણ
ખયાફ કામુ કયતા નથી અને ન તો ફીજા
રોકોને કોઈ ખયાફ કાભ કયલાનો હુકભ આ઩ે
છે .
જે ભાણવ આ લાતને સ્લીકાયતો નથી કે ખુદા

઩ોતાના ખાવ ફાંદાઓને અને વારેશીન
અલરીમાને ઈસ્ભતનો ઩ોળાક અતા પયભાલે
છે , અભે તેને એ લાત ભાટે ભજબુય નથી કયતા
કે તે તેને પયજીમાત યીતે સ્લીકાયે તેઓ એ
લાત ભાટે સ્લતાંત્ર છે . અભે તેભના શલચાયોને
઩ણ ભાન આ઩ીએ છીએ. તેભછતાાં, એ ઩ણ
જફૃયી છે કે તેઓ એલા રોકોના શલચાયો અને
અકીદાને ભાન આ઩ે કે જેઓ દરીરો અને
વાભફતીઓ વાથે ઈસ્ભતની લાતને સ્લીકાયે છે .

પ્રકયણ : ૩૦ - ઈભાભ૊ની વાંખ્મા
શળમાઓનો એ અકીદો છે નફી (વ.અ.લ.) ઩છી
ઈભાભ ફાય છે , અને તે ફધા ભાઅસ ૂભ છે .
તેભની વાંખ્માભાાં ન લધાયો થમો છે અને ન
ઘટાડો. આ વાંખ્માને નફી (વ.અ.લ.)એ નાભો
વાથે ફમાન પયભાલી છે . જે નીચે પ્રભાણે છે :-
(૧) શઝયત અરી ઈબ્ને અફીતારીફ
અરમફશસ્વરાભ
(૨) શઝયત શવન ફીન અરી અરમફશસ્વરાભ
(૩) શઝયત હુવૈન ફીન અરી અરમફશસ્વરાભ
(૪) શઝયત અરી ફીન હવ
ુ ૈન ઝમનુર
આફેદીન અરમફશસ્વરાભ
(૫) શઝયત ભોશાંભદ ફાકીય ફીન અરી
(૬) શઝયત જઅપય વાદીક ફીન ભોશાંભદ
(૭) શઝયત મ ૂવા કાઝીભ ફીન જાઅપય
(૮) શઝયત અરીયઝા ફીન મ ૂવા
(૯) શઝયત ભોશાંભદ તકી ફીન અરી
(૧૦) શઝયત અરી નકી ફીન ભોશાંભદ
(૧૧) શઝયત શવન અસ્કયી ફીન અરી
(૧૨) શઝયત ભોશાંભદ ફીન શવન અર
મુન્તઝય - અર - ભશદી અરમફશસ્વરાભ
શળમાઓ આ ફાય ઈભાભોની ઈસ્ભતનો સ્લીકાય
કયે છે , અને આ ફાય ઈભાભો ઩ય કોઈ
઩ાયકાએ ઩ણ આયો઩ ફોશતાન મુકલાની
ફશિંભત કયી નથી. અરફત્ત, કેટરાક રોકો એલો
આક્ષે઩ કયે છે કે શળમાઓ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ની તભાભ વ્મસ્તતઓને ભાઅસ ૂભ કશે
છે . આવુાં ફોશતાન શ઱શ઱ત ુાં જૂઠ છે . આ઩
જોડુ નના ફાદળાશ ભભરક હુવૈનને જૂઓ,
તેઓનો વાંફધ
ાં એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) વાથે છે ,
અને તેલી જ યીતે ફીજા ભભરકનો વાંફધ
ાં ઩ણ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) વાથે છે . શુ ાં શળમાઓ
તેભને ઩ણ ભાઅસ ૂભ ભાને છે ? અને શલે તો
એશરે સુન્નતે એક લાતનો એ ઩ણ લધાયો કયી
દીધો છે કે શળમાઓ ઈભાભ ખોભેનીની
ઈસ્ભતનો ઩ણ સ્લીકાય કયે છે . આ એક ખુલ્લુ
જૂઠાણુાં અને શળમાઓ ઩ય ફોશતાન છે . આલો
અકીદો કોઈ જાફશર શળમાઓનો ઩ણ નથી. તો

઩છી આભરભો અને દીનદાય રોકોનો આલો
અકીદો કે લી યીતે શોઈ ળકે ? તે રોકોએ એ
ભાન્મતા એ ભાટે ઘડી કાઢી છે કે જે ભાટે તે
રોકો અને ખાવ કયીને તેભના નલયુલાનો
શળમાઓ પ્રત્મે નપયત કયલા રાગે. ફાય ઈભાભ
શવલામ કોઈ ભાઅસ ૂભ શોમ તેઓ અગાઉના
જભાનાના શળમાઓનો કે શારના શળમાઓનો
કોઈ અકીદો નથી.
અરફત્ત, શળમાઓ તે ઈભાભોને જફૃય ભાઅસ ૂભ

ભાને છે અને ભાઅસ ૂભ ભાનલા જફૃયી છે કે
જેભના નાભ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) એ તે
ઈભાભોના જન્ભ ઩શેરાાં ફમાન પયભાલી દીધા
શતા. આ ઈભાભોના નાભ કેટરાક સુન્ની
આરીભોએ ઩ણ રખ્મા છે જેનો ઉલ્રેખ અગાઉ
થઇ ચ ૂકમો છે .
ઈભાભોની વાંખ્મા ફાફતભાાં મુસ્સ્રભ અને
બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં એ શદીવ રખી છે
કે - ઈભાભ ફાય થળે અને તે તભાભ
કુયૈળભાાંથી શળે. (વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ
નાં.૧૮૭, ફાબુર ઈસ્તખરાપ, વશીશ મુસ્સ્રભ
બાગ-૬, ઩ેજ નાં.૩)
આ શદીવ એ વભમ સુધી વાચી ગણી ળકાતી

નથી જમાાં સુધી તેના શકદાય અઈમ્ભએ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ને ગણલાભાાં ન આલે - કે
જેભની ઈભાભતનો શળમાઓ સ્લીકાય કયે છે .
ાં ૂ લણનો જલાફ
એટલુાં જ નશી શળમાઓ આ ગચ
એશરે સુન્નત ઩ાવેથી ભાાંગે છે . કેભ કે ફાય
ઈભાભોના નાભોની ફયલામત તો તે રોકો એ
તેભની શવશાશભાાં કયી છે . ઩યાં ત ુ તે રોકો આજ
સુધી એ કશી ળકમા નથી કે તેઓ કોણ છે ?
તેઓ ભાટે એક જ ઉકે ર છે અને તે એ છે કે
તેઓ શળમાઓના અકીદાનો સ્લીકાય કયી રે.

પ્રકયણ : ૩૧ - ઈભાભ૊ન ાંુ ઇલ્ભ
ઈભાભોના ઇલ્ભ શલળે ઩ણ સુન્નીઓ શળમાઓ
઩ય ટીકા ટીપ્઩ણી કયતા યશે છે . ખુદાલાંદે
આરભે અઈમ્ભએ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ને
઩ોતાના ઇલ્ભના ખજાનાથી ફનાવ્મા છે . આ
ઇલ્ભભાાં તેઓ વાથે કોઈ ળયીક નથી. ઈભાભો
તેભના જભાનાભાાં વૌથી લધાયે ઇલ્ભ
ધયાલનાયા શોમ છે . કોઈ ઩ણ વલાર એલો
નથી શોતો કે જેનો જલાફ આ઩લા ભાટે તેઓ
રાચાય શોમ અથલા મોગ્મ જલાફ આ઩ી
ળકતા ન શોમ. ઈભાભોના ઇલ્ભ શલળે શળમાઓ
઩ાવે એ દરીર છે કે :-
ખુદાલાંદે આરભ કુયઆને ભજીદભાાં ઈયળાદ
઩છી અભોએ અભાયી ફકતાફના લાયવ તેભને
ફાંદોભાાંથી ાં ૂ
ચટી રીધા શતા, ઩ણ તે
(ફાંદા)ઓભાાંથી કેટરાક તો ઩ોતાના ઉ઩ય
ઝૂલ્ભ કયનાય છે , અને તેભનાભાાંથી કેટરાકો
ભધમસ્થ (ભાગુ) શલચાયનાયા છે , અને
તેભનાભાાંથી કેટરાક અલ્રાશના હુકભથી
નેકીઓભાાં આગ઱ લધી જનાયા છે , અને એજ
ભોટી કૃ઩ા છે . (સ ૂ.પાતીય-૩૫, આમત નાં.૩૨)
આ આમતભાાં સ્઩ષ્ટ યીતે એ લાતની વાભફતી

છે કે ખુદાલાંદે આરભે ફાંદાઓભાાંથી કેટરાક
રોકોને ઩ોતાના ઇલ્ભ ભાટે ઩વાંદ કયી રીધા છે
અને તેભને ફકતાફના લાયવદાય ફનાવ્મા છે .
શુ ાં એ ઩વાંદ કયાએરા ફાંદાઓને આ઩ણે ઩ણ
ઓ઱ખી ળકીએ ખયા ? શા, ળા ભાટે ન ઓ઱ખી
ળકીએ?
અગાઉની ચચાુભાાં અભે ભામુન યળીદના
દયફાયભાાં ઈભાભે યઝા (અ.વ.)એ ચારીવ
કાઝીઓની શાજયીભાાં કયે રા મુનાઝયાનો પ્રવાંગ
લણુલી ચ ૂકમા છીએ. ઈભાભે યઝા (અ.વ.)એ
ઉ઩ય જણાલેરી આમતને ઈભાભોના ઇલ્ભની
વાભફતી ફૃ઩ે યજુ કયે ર શતી. આ પ્રવાંગની
શલગત એ છે કે ભામુન યળીદે ઩ોતાના
જભાનાના ચારીવ કાઝીઓને ઈભાભ યઝા
(અ.વ.) વાથે મુનાઝયા ભાટે એકઠા કમાુ શતા,
અને તેભના દયે ક કાઝીએ ખ ૂફજ અઘયા ૪૦
(ચારીવ) વલારો એકઠા કમાુ. એક ઩છી એક
દયે ક કાઝીએ ઈભાભે યઝા (અ.વ.) ઩ાવે જઇને
઩ોતાના વલાર યજુ કમાુ અને તેના જલાફ
ભાાંગ્મા. જેના દયે કના ઈભાભે યઝા (અ.વ.)એ
વાંતો઴કાયક જલાફ આપ્મા. જેથી તભાભ

કાઝીઓએ ઩ોતાની શાય સ્લીકાયી રીધી અને
ઈભાભ (અ.વ.) ને તે જભાનાના વૌથી ઉચ્ચ
કક્ષાના આભરભ શોલાનુ ાં સ્લીકાયી રીધુ.ાં (અર
ઈકદત ુર પયીદ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૪૨)
તે મુનાઝયો કયતી લખતે ઈભાભે યઝા

(અ.વ.)ની લમ ૧૪ (ચૌદ) લ઴ુની શતી. જો
ઈભાભ પકત ચૌદ લ઴ુ જેટરી ઓછી ઉમ્રભાાં
઩ોતાના ઇલ્ભથી ફીજાઓને શયાલી ળકતા શોમ
તો એ ઩છીના જભાનાભાાં તેઓ (અ.વ.)થી
ફીજા ભવાએર છ઩ા કેલી યીતે યશી ળકે ? આ
ઉ઩યાાંત ઈભાભોના ઇલ્ભ શલળે એશરે સુન્નતના
ખરીપાઓ અલાયનલાય સ્લીકાય કયતા શતા.
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)નુ ાં ઇલ્ભ અને દાનીળભાંદી

એ લખતે સ્઩ષ્ટ થઇ જામ છે કે જમાયે આ઩ણે
કુયઆને ભજીદની કેટરીક આમતોની શતરાલત
કયીએ છીએ. ત્માયે તેનો એકજ અથુ વભજી
ળકીએ છીએ. ઩યાં ત ુ તેના અથુની મગાનીમત
(અજોડતા)થી જાણલાભાાં ભ઱ે છે કે આ
આમતભાાં કોઈ ઇરાશી ભસ્રેશત છ઩ાએરી શળે
અને એ આમતનો ફીજો અથુ નફી (વ.અ.લ.)
અથલા ઈભાભ (અ.વ.)ને અલ્રાશતઆરા
તયપથી તારીભ કયલાભાાં આવ્મો શળે. કાયણ કે
તેઓ (અ.મુ.વ.)નુ ાં ઇલ્ભ ભવ્શેફી અને રદુન્ની
શોમ છે . તેઓ જ ફશદામત કયનાય અને
ઘટાટો઩ અંધકાયભાાં પ્રકાશળત દીલા વભાન છે .
ખુદાલાંદે આરભ કુયઆને ભજીદભાાં ફીજી એક

જગ્માએ પયભાલે છે :-
તે જેને ચાશે છે ફશકભત (વદબુધ્ધધ) આ઩ે છે ,

અને જેને (અલ્રાશના તયપથી) ફશકભત
આ઩લાભાાં આલી તો ખયે જ તેને ખ ૂફીઓની
ભશાન દોરત આ઩લાભાાં આલી, અને
બુધ્ધધળા઱ીઓ શવલામ અન્મ કોઈ ફોધ ગ્રશણ
કયત ુાં નથી. (સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત નાં.૨૬૯)
અને સ ૂયએ લાકેઅશભાાં આ પ્રભાણે ઈયળાદ
પયભાલે છે
઩છી કવભ છે તાયાઓના ખયી ઩ડલાની :
અને અગય વભજો તો આ કવભ ઘણી જ બાયે
છે :
શનવાંળમ આ અશત ભાનલાંત કુયઆન છે :
જે એક સુયભક્ષત ફકતાફભાાં (રખેલ)ુાં છે :
઩શલત્ર સ્સ્થશતલા઱ાઓ શવલામ તેને કોઈ અડી
નશી ળકે. (સ ૂ.લાકેઅશ-૫૬, આમત નાં.૭૫/૭૯)
અશીં ખુદાલાંદે આરભ એક યીતે ફહુજ ભોટી
કવભ ખાઇ યહ્યો છે . કુયઆને ભજીદના બેદ
અને યશસ્મો ભાત્ર ઩ાક અને ઩ાકીઝા રોકો
વભજે છે , અને તે ઩ાકો ઩ાકીઝા રોકો પકત
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) છે જેઓથી, ઩યલયફદગાયે
આરભે અ઩શલત્રતા અને ગાંદકીને દૂય યાખ્મા
છે .
આ આમત એ લાતની દરીર છે કે કુયઆનનુ ાં

ફાતીન ઇલ્ભ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.) વાથે
ખાવ યીતે જોડામેલ ુાં છે . એ શવલામ કોઇ઩ણ
વ્મસ્તત કુયઆનના ફાતીન ઈલ્ભને ભે઱લી
ળકત ુાં નથી.
સ ૂયએ આરે ઈભયાનભાાં ખુદાલાંદે આરભ

ઈયળાદ પયભાલે છે :
અમ અભાયા ઩યલયફદગાય ! અભને વન્ભાગે

દોમાુ ઩છી અભાયા અંત:કયણોને આડે ભાગે
જલા દે જે નશી અને અભને તાયી ઩ાવેથી
યશેભત અ઩ણુ કય, ફેળક ત ુાં વૌથી ભોટો
(યશભત) અ઩ણુ કયનાય છે . (સ ૂ.આરે ઇભયાન-
૩, આમત નાં.૭)
આ આમતથી એ લાત તો ઓછાભાાં ઓછી

વાયી યીતે વભજામ જામ છે કે : ખુદાએ
કુયઆને કયીભભાાં એલા અવયાયે ભકન ૂનશ
(છ઩ા - બેદો) ઩ણ ફમાન પયભાવ્મા છે કે
જેની તાલીર પકત એ જ રોકો જાણે છે કે
જેઓ ઈલ્ભના ઉચ્ચ દયજ્જજા સુધી ઩શોંચેરા છે .
તે આમતથી એ લાત વાભફત થઇ ળકે છે
કે “અય ુ
યાવેખન ફપર ઇલ્ભ” અઈમ્ભએ
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) છે , અને નફીઓના
ઈલ્ભની ઉચ્ચતા અને અઝભત તયપ
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) એ આ ળબ્દોભાાં
પયભાવ્યુ ાં :- “એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)થી કોઈ
કાભભાાં આગ઱ ન લધી જાલ. નશીતય શરાક
થઈ જળો, અને તેભનાથી ઩ાછ઱ ન યશી જામ,
નશીતય ગુભયાશ થઇ જળો, અને જુલો, તેઓને
કાાંઈ શળખલલાની કોશળળ ન કયતા, તેઓ
તભાયા કયતાાં લધાયે વાયી યીતે જાણે છે .
(વલાએકે ભોશયે કા - ઈબ્ને શજયે ળાપઈ, ઩ેજ
નાં.૧૪૮૫, દુયે ભન્સુય, બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૬૦,
કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૬૮, અવદુર
ગાફશ પી ભઅયે પત ુર વશાફશ બાગ-૩, ઩ેજ
નાં.૧૩૭)
ખુદ શઝયત અરી (અ.વ.) ઩ોતાના શલળે

ઈયળાદ પયભાલે છે :-
“કમાાં છે એ રોકો ? કે જેઓ જૂઠ્ઠ ફોરીને,

અભાયા ઩ય શવતભ કયતા એ લાતનો દાલો કયે
ુ ફપર
છે કે - અભે નશી ઩ણ - તેઓ “યાવેખન
ઈલ્ભના લત઱
ુ ”ભાાં આલે છે . જો કે અભને
અલ્રાશે બુરદ
ાં કમાુ છે અને તેભને શરકા
઩ાડમા છે , અને અભને ઈભાભતનો શોદ્દો આપ્મો
છે અને તેઓને તેનાથી લાંભચત યાખ્મા છે .
અભને (ઇલ્ભની ભાંઝીરભાાં) દાખર કમાુ છે
અને તેભને તેનાથી દૂય કયી દીધા છે . અભાયી
઩ાવેથી જ ફશદામત ભે઱લલાભાાં આલે છે અને
ગુભયાશીના અંધકાયને શટાલલાની ઈચ્છા
કયલાભાાં આલે છે એ લાતભાાં ળાંકા નથી કે
ઈભાભ (અ.વ.) કુયૈળભાાંથી જ શળે. જેઓ આ
કફીરાની એક ળાખા - ફની શાશળભ - ભાાંથી
આગ઱ આલળે. ન તો ઈભાભત તેઓના
શવલામ કોઈને ળોબે છે , અને ન તેઓ શવલામ
કોઈ તેના અશર (રામક) શોઈ ળકે છે .
(નશજુર ફરાગાશ, ખુત્ફા નાં.૧૪૨)
ુ ફપર ઇલ્ભ”નો અથુ અઈમ્ભએ

જો “લય યાવેખન
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) નથી, તો ઩છી કોણ છે ?
અભને તો અગાઉના અથલા તો આજના
જભાનાભાાં તેના ફીજા કોઈ દાલેદાય ન ભળ્મા
કે જેઓ અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ની વયખાભણીભાાં
઩ોતાના ઈલ્ભની ઉચ્ચતાનો દાલો કયતા શોમ.
ખુદાલાંદે આરભ કુયઆને ભજીદભાાં ફે જગ્માએ

ઈયળાદ પયભાલે છે કે :-
(અમ યસ ૂર !) તાયી ઩શેરા ઩ણ અભોએ

ભનુષ્મોને જ (યસ ૂર ફનાલી) ભોકલ્મા શતા,
જેભની તયપ અભે લશી કમાુ કયતાાં શતા, ભાટે
(તેભને કશે કે) અગય તભે નથી જાણતા તો
(આગરા આકાળી ઩ુસ્તકોનુ)ાં યટણ
કયનાયાઓને ઩ ૂછી જૂઓ : (સ ૂ.નશર-૧૬,
આમત નાં.૪૩ સ ૂ.અંફીમા-૨૧, આમત નાં.૭)
આ આમતો ઩ણ અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ની

ળાનભાાં નાઝીર થઇ છે . (તપવીયે તફયી
બાગ-૧૪, ઩ેજ નાં.૧૩૪, તપવીયે ઈબ્ને કવીય
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૫૭૦, તપવીયે કયતફની
બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૭૨, ળલાશેદુર તન્ઝીર
ભોઅલ્રીપ : ફશસ્કાની બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૩૩૪,
મનાફીઉર ભલદ્દત - અશકાકુર શક બાગ-૧,
઩ેજ નાં.૪૮૨) આનાથી એ લાત ઩ણ વાભફત
થઇ જામ છે કે નફી (વ.અ.લ.) ઩છી ઉમ્ભત
ભાટે એલા ઈભાભોનુ ાં અસ્સ્તત્લ જફૃયી છે કે
શકની ભાઅયે પત કયાલી ળકે. કેભકે
વશાફીઓએ ઩ણ મુશ્કેર ભવાએરના ઉકે ર
ભાટે તથા શક ઉ઩યની ઩યદો ઉઠાલલા ભાટે
અનેક લખત શઝયત અરી (અ.વ.) ની ભદદ
ભાાંગી શતી. તેભજ જે તે જભાનના રોકો તે
યીતે ફીજા તભાભ અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન

(અ.મુ.વ.)ની ભદદ ચાશતા યશમા શતા જેથી
કયીને શક અને ફાતીર જુદુાં ઩ડી જામ. આ
યીતે રોકો ઈભાભોના ઇલ્ભના ઝયણાભાાંથી
઩ોતાની પ્માવ બુઝાલતા યહ્યા.
સુન્નીઓના ઈભાભ અબુ શનીપા એભ કશેતા

નજયે ઩ડે છે કે : “જો નોઅભાને (અબુ
શનીપાએ) ફે લ઴ુ સુધી ઈભાભે જાઅપય વાદીક
(અ.વ.)ની ભખદભતભાાં યશીને ઇલ્ભ ભે઱વ્યુ ાં ન
શોત તો - અબુ શનીપા શરાક થઇ જાત.”
ઈભાભ ભાભરક ઈબ્ને અનવ કશે છે કે : ઈભાભે

જાઅપય વાદીક (અ.વ.) કયતાાં ઇલ્ભ, પઝીરત,
ઈફાદત કે ઩યશેઝગાયીભાાં ફીજુ ાં કોઈ -
આંખોએ જોયુ ાં નથી અને ન તો કોઈ કાનોએ
વાાંબળ્યુ ાં છે , એટલુાં જ નશી કોઈના ફદરભાાં
એલો શલચાય ઩ણ આલી ળકમો નથી કે ઈભાભે
જઅપય વાદીક (અ.વ.) કયતાાં પઝીરત અને
કભારાતભાાં લધાયે શોમ ળકે. (ફકતાફ ભનાકીફે
અફીતારીફ, પી અશલાર ઈભાભ વાદીક
અ.વ.)
આ઩ એ લાત જોઈ ળકમા શળો કે વશાફીઓ

અને એશરે સુન્નત લર જભાઅતના ઈભાભો
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ના ઈલ્ભનો કેલી યીતે
સ્લીકાય કયી યહ્યા છે ? એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)
શલળે આટરી જાણકાયી યાખતા શોલા છતાાં
એશરે સુન્નત શળમાઓ ઩ય ટીકા - ટીપ્઩ણી કયી
યહ્યા છે . એટલુાં જ નશી આટ આટરી સ્઩ષ્ટ
વાભફતી અને મુવરભાનોના તભાભ
ઇશતશાવકાયો આ ફાફતે એકભત છે કે -
અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.) તેભના
જભાનાભાાં વૌથી શ્રેષ્ઠ અને ઉચ્ચકક્ષાનુ ાં ઇલ્ભ
ધયાલે છે આ ફધુાં જાણતા - શોલા છતાાં તેઓ
અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.)ના ઇલ્ભનો
ઇન્કાય કયી યહ્યા છે .
જો ખુદાલાંદે આરભ ઩ોતાના ઩વાંદ કયે રા

ફાંદાઓ અને અવ્રીમાને ઈલ્ભે રદુન્ની અને
ફશકભત આ઩ે છે અને તેભને જ ભોઅભીનોના
ઈભાભ અને ભાગુદળુક ફનાલે તો તેભાાં આશ્ચમુ
઩ાભલા જેવુાં શુ ાં છે ? જો મુવરભાનો અભાયી
દરીરો ઩ય શલચાયત તો શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની એ લાતનો સ્લીકાય કયલાભાાં
તેઓ ભોડુાં ન કયત એ લાતભાાં કોઈ ળાંકા નથી,
અને એક જ ઉમ્ભતના ગલાશ થઇ જાત અને
શલશલધ ઩ાંથના ભતબેદ જુદી જુદી
શલચાયધાયાઓનુ ાં અસ્સ્તત્લ જ ન યશેત. ઩યાં ત ુ
દયે ક અમ્ર ભાટે ખુદાનો જે પેવરો છે તે અપય
છે અને તે જ ફનળે.
એટરે કે જે કોઈ શરાક થનાય શતો તે

(વત્મની) દરીર ઩ ૂણુ થમા ફાદ શરાક થઇ
જામ અને જે જીલતો યશેનાય શતો તે દરીર
઩ ૂણુ થમા ફાદ જીલતો યશે, અને ફેળક
અલ્રાશ ભશાન વાાંબ઱નાય (અને) જાણનાય છે
: (સ ૂ.અન્પાર-૮, આમત નાં.૪૨)

પ્રકયણ : ૩૨ – ફદાઅ
઩ોતાના ઩શેરેથી નકકી કયે રા ઈયાદાથી ઉરટો
અભર કયલો તેન ુ ાં નાભ “ફદાઅ” છે . - ઩યાં ત ુ
એભ કશેવ ુાં તદ્દન ખોટુાં છે જે ફદાઅ અજ્ઞાનતા
અથલા તો ખુદાની ઝાતભાાં અધુયાળ છે . એશરે
સુન્નત ફદાઅનો આ જ અથુ કયતાાં કશે છે કે
શળમાઓની એલી ભાન્મતા છે કે (ભઆઝલ્રાશ)
ખુદા ઩ોતાની અજ્ઞાનતાને રીધે કયે છે .
એશરે સુન્નત લર જભાઅતે શળમાઓનો આલો

અકીદો શોલાનુ ાં જાશેય કયીને શળમાઓની ભઝાક
અને ટીકા ટીપ્઩ણી કયે છે . શકીકતભાાં
શળમાઓનો આલો અકીદો નથી ઩ણ આ
શળમાઓ ઩યનુ ાં ફોશતાન છે . આ લાતની વાક્ષી
શળમાઓના અગાઉના યુગના તથા પ્રલતુભાન
યુગના આભરભો આ઩ે છે .
ળેખ ભોશાંભદ યઝા મુઝઝપય ઩ોતાની ફકતાફ
“અકાએદુર ઈભાભીમશ”ભાાં ફદાઅ શલળે રખે
છે કે :-
“શળમાઓ ફદાઅનો એલો અકીદો યાખતા નથી

જેભાાં ખુદાની અજ્ઞાનતા અથલા ખુદાની
ઝાતભાાં ઉણ઩ શોમ.” અને ફદાઅની એલી
શનસ્ફત ખુદા વાથે જોડલી જાએઝ નથી કેભ કે
ખુદાલાંદે આરભ દયે ક પ્રકાયની અજ્ઞાનતા અને
ખાભીઓથી મુકત છે . ખુદાભાાં અજ્ઞાનતા અને
ઉણ઩ શોલી અળકમ છે .
ઈભાભે જઅપય વાદીક (અ.વ.) પયભાલે છે : જે

રોકો એવુાં ભાને છે કે ખુદાએ ઩સ્તાઈને
઩ોતાનો પેવરો ફદરાલી નાખ્મો છે . - તેવ ુાં
ભાનનાય અભાયી નજયે કાપય છે .
આ ઉ઩યાાંત પયભાવ્યુ ાં : હુ ાં એલા ભાણવથી

શલમુખ છાં કે જે એભ ભાનતો શોમ કે ખુદા
઩શેરા કોઈ ફાફતભાાં જાણ્મો ન શતો અને શલે
તેને જાણ થઇ ગઈ તેથી તેણે ઩ોતાનો શલચાય
ફદરી નાખ્મો છે .
શળમાઓ જે ફદાઅભાાં ભાને છે તે ખુદાલાંદે

આરભના નીચે મુજફની આમતના હુકભ
પ્રભાણે છે .
અલ્રાશ (રલશે ભશફૂઝભાાંથી) જે ચાશે છે તે

શભટાલી નાખે છે અને જે ચાશે છે કામભ કયી દે
છે , અને મુ઱ ઩ુસ્તક તેની જ ઩ાવે છે .
(સ ૂ.યઅદ-૧૩, આમત નાં.૩૯)
આ શવલામની અને ફીજી આમતોની ભમાુદા

ફશાયનો આ અકીદો નથી.
ઉ઩યની આમત શલળે શળમાઓનો એ જ અકીદો

છે કે જે એશરે સુન્નત લર જભાઅતનો છે .
(એટરે કે ખુદા વભમની ભાાંગ અને ભસ્રેશતના
કાયણે ઩ોતાનો હુકભ ફદરીને ફીજો હુકભ
આ઩ે છે .) આ આમત ઩યના ઈભાનને કાયણે
સુન્નીઓ શળમાઓની ટીકા ટીપ્઩ણી કયે છે .
઩યાં ત ુ ઩ોતાના સુન્નીબાઈઓ - કે જે એવુાં ભાને
છે કે ખુદા ઩ોતાના હુકભને ફદરી નાખે છે
અને જેને ચાશે છે તેને (ફેફશવાફ) યોજી આ઩ે
છે . તેભજ ભૌતના વભમભાાં ભોડુાં અને શલરાંફ
કયે છે .
એશરે સુન્નતને કોઈ એ તો ઩ ૂછે કે (ઉમ્મુર

ફકતાફભાાં યોઝે અઝર ઩ોતાની ઉમ્ભત ભાટે જે
પેવરા રખી ચ ૂકમો શતો) એ પેવરાને અલ્રાશે
ળા ભાટે યદ કયી નાખ્મા ?
ફદાઅ શલળે ઈબ્ને ભયલીમશ અને ઈબ્ને

અવાકીયે શઝયત અરી (અ.વ.)થી ફયલામત
કયી છે કે તેઓએ પયભાવ્યુ ાં :- ભેં શઝયત
ુ ા (વ.અ.લ.)ને આ આમતનુ ાં શલલયણ
કયલાનુ ાં કહ્ુાં ત્માયે તેઓ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં
: શઝયત અરી (અ.વ.), હુ ાં તભને આ
આમતનો અથુ શલગતલાય યીતે વભજાલી દઉ
છાં. ભાયા ઩છી તભે તેના અથુ થકી ભાયી
ઉમ્ભતની આંખો ઠાંડી કયજો. ઩છી આ઩ે
પયભાવ્યુ ાં : વદકો આ઩લો અને ભાાં-ફા઩ વાથે
નેકી કયલી અને રોકોને વાયા કાભ કયલાની
ફશદામત કયલી - તે દુબાુગ્મ ને વદબાગ્મભાાં
ફદરાલી નાખે છે , અને આકસ્સ્ભક યીતે
આલતી ફરાઓથી વરાભત યાખે છે .
ઈબ્ને ભનઝય, ઈબ્ને શાશતભ અને ફમશકીએ

ળોએફભાાં કમવ ભફન એફાદથી ફયલામત કયી
છે કે તેઓએ કહ્ુાં : ખુદાએ હુયભતલા઱ા
ભફશનાઓભાાં દવભી તાયીખની યાત ઩ોતાના
હુકભો ભાટે ભખ્સ ૂવ કયે ર છે . તેથી યજફ
ભફશનાની દવભી યાત જે કાભો ચાશે છે તેને યદ
કયે છે અને તેની જગ્માએ જે કાભો ચાશે છે તેને
અભરભાાં મ ૂકે છે .
અબ્દ ઈબ્ને શભીદ, ઈબ્ને જુદૈ ય અને ઈબ્ને

ભન્ઝયે ઉભય ઈબ્ને ખત્તાફથી ફયલામત કયી છે
કે શ. ઉભય ખાનએ કાફાનો તલાપ કયતા કયતા
કશી યહ્યા શતા કે :-
“ફાયે ઇરાશા ! જો તે ભાયા ભાટે દુબાુગ્મ અને

ગુનાશ રખ્મા શોમ તો તેને ભીટાલી દે કેભ કે
ત ુાં જે લાતને ચાશે છે તેને ભીટાલી ળકે છે અને
જે લાત ચાશે છે તેને કામભ કયી ળકે છે . તાયા
જ શાથભાાં રવ્શે ભશફૂઝ છે . તેથી ભાયી
ળકાલતને વઆદતથી અને ભાયા ગુનાશોને
ભગપેયતથી ફદરી નાખ. (તપવીયે દુયે ભન્સુય
બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૬૬૧)
બુખાયીએ તો ફહુ જ આશ્ચમુ ઩ાભી જલામ તેલો

એક પ્રવાંગ રખ્મો છે . નફી (વ.અ.લ.)ની
ભેઅયાજનો ઉલ્રેખ કયતા તેઓ રખે છે કે :
“આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં ખુદાએ

ભાયી ઉમ્ભત ઩ય ઩ચાવ નભાઝો લાજીફ કયી
શતી. હુ ાં શઝયતે મ ૂવા (અ.વ.) ઩ાવે આવ્મો
ત્માયે તેભણે ઩ ૂછયુ ાં તભાયી ઉમ્ભત ઩ય કેટરી
નભાઝો લાજીફ કયલાભાાં આલી છે ? ભેં કહ્ુાં :
઩ચાવ, ત્માયે તેઓએ કહ્ુાં : તભાયી ઉમ્ભત
આટરી ફધી નભાઝો ઩ડી ળકળે નશી. ઩ાછા
જાલ, અને ઘટાડલાની દયખાસ્ત કયો કેભ કે હુ ાં
રોકોની શારત લધાયે વાયી યીતે જાણુાં છાં, અને
તે ફાફતભાાં તભાયા કયતાાં ભાયી જાણકાયી
લધાયે છે . ભાયે અગાઉની ઉમ્ભત ફની
ઇવયાઈર વાથે ઩ણ કાભ ઩ડયુ ાં છે . શઝયત
મ ૂવા (અ.વ.)ની લાત વાાંબ઱ીને હુ ાં ઩ાછો
આવ્મો અને અઝુ કયી : અમ ઩ારનશાય ભાયી
ઉમ્ભત આટરી ફધી નભાઝ ઩ડી ળકળે નશી.
ત્માયે ઩યલયફદગાયે દવનો ઘટાડો કયી દીધો.
પયી શઝયત મ ૂવા (અ.વ.)એ પયભાવ્યુ ાં : આ
઩ણ લધાયે છે . પયી હુ ાં ઩ાછો પમો અને ખુદાએ
ફીજી દવ ઘટાડી દીધી. આલી યીતે ફીજી દવ
઩છી દવ, ત્માય઩છી જમાયે હુ ાં શઝયત મ ૂવા
(અ.વ.) ઩ાવે આવ્મો ત્માયે તેઓએ કહ્ુાં આ
઩ણ લધાયે છે . શજી ઘટાડો કયાલો. ભેં પયી
અઝુ કયી ત્માયે લધુ ઩ાાંચનો ઘટાડો થમો.
તેઓએ કહ્ુાં શજી ઘટાડો કયાલો. ભેં પયી અઝુ
કયી ત્માયે અલાઝ આવ્મો : અમ ભોશાંભદ

(વ.અ.લ.) આનાથી લધાયે ઘટાડાની ગુજા
ાં ઇળ
નથી. કેભ કે શલે હુ ાં પયજોના દપતય ઉ઩ય વીર
ભાયી ચ ૂકમો છાં. ભેં ભાયા ફાંદાઓ ઩ય
અઝાફભાાં ઘટાડો કમો છે અને તેભના નેક
અભરનો ફદરો દવ ગણો કયી દીધો છે .”
(વશીશ બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૭૮, ફકતાફે
ફદફૃર ખરક, ફાફે ઝીકુર ભરાએકા)
બુખાયીએ નીચે મુજફની ફયલામત ઩ણ નોંધી

છે :- જમાયે નફી (વ.અ.લ.) નભાઝોના ઘટાડા
ફાફતભાાં ફાયગાશે ઐઝદીભાાં (અલ્રાશની
ફાયગાશભાાં) યજૂઆત કયી ચુક્યા અને લાત
઩ાાંચ નભાઝો સુધી ઩શોંચી. તે ઩છી શઝયત
મ ૂવા (અ.વ.) એ આ઩ (વ.અ.લ.)ને પયભાવ્યુ ાં :
શજી ઘટાડો કયાલો કેભકે તભાયી ઉમ્ભત ઩ાાંચ
નભાઝ ઩ણ વશન કયી ળકળે નશી. ઩છી
શઝયત ભોશાંભદ (વ.અ.લ.) એ શઝયત મ ૂવા
(અ.વ.)ને પયભાવ્યુ ાં કે અમ મ ૂવા ! શલે ભને
ળભુ આલે છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૧, ઩ેજ
નાં.૩૫૦, ફાબુર ભેઅયાજ, વશીશ મુસ્સ્રભ
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૦૧, ફાબુર અવાફ
ફયસ ૂલુલ્રાશ લ પયઝુસ્સ્રાત)
શા જનાફ, શલે નીચેનો પ્રવાંગ લાાંચો અને લુત્પ

ઉઠાલો.
એશરે સુન્નત લર જભાઅતના અકીદા ફહુ જ

આશ્ચમુજનક અને શૈયત ઩ભાડે તેલા છે . આ
ફધી લાતો શોલા છતાાં તે રોકો શળમાઓની
ટીકા ટીપ્઩ણી એ ભાટે કયે છે કે શળમાઓએ
ઈભાભોનુ ાં અનુવયણ કયુુ છે . ઉ઩ય જણાલેરા
લાકેઆથી એ લાત સ્઩ષ્ટ થામ છે કે એશરે
સુન્નત લર જભાઅત ઩ણ ફધાની લાતનો
સ્લીકાય કયે છે . કેભ કે તેભની ફકતાફોભાાં
દળાુવ્મા મુજફ ઩શેરા ખુદાલાંદે આરભે શઝયત
ભોશાંભદ (વ.અ.લ.) ઉ઩ય ઩ચાવ નભાઝો
લાજીફ કયી. ત્માય઩છી આં શઝયત
(વ.અ.લ.)એ યજૂઆત કયી ત્માયે ચારીવ થઇ.
઩છી આ઩ (વ.અ.લ.)એ યજૂઆત કયી ત્માયે
ફદાઅ એટરે કે પેયપાય થઈને ત્રીવ થઇ. નફી
(વ.અ.લ.)એ ત્રીજી લખત અઝુ કયી : ભાઅબુદ
શજી કયભ પયભાલ. ત્માયે ફદાઅ થઈને લીવ
થઈ ગઈ. ફદાઅ થતાાં થતાાં ઩ાાંચ નભાઝ
ફાકી યશી. અને જો હઝુ
ુ ય (વ.અ.લ.)ને ઩ોતાના
યફ ઩ાવે જતાાં ળભુ ન આલી શોત તો કદાચ
એક નભાઝ ફાકી યશેત અથલા તો એક ઩ણ ન
યશેત. - અસ્તગપેફૃલ્રાશ અરર
અઝીભ............. ઩યાં ત ુ હુ ાં આ લાકેઆને

ધમાનભાાં યાખીને સુન્નીઓ ઩ય કોઈ પ્રકાયની
ટીકા ટીપ્઩ણી કયતો નથી. જો કે આ ફનાલથી
સુન્નીઓનો ફદાઅ શલળેનો અકીદો જાશેય અને
સ્઩ષ્ટ થઈ જામ છે .
અભે આ પ્રકાયની ળફૃઆતભાાં જણાલી ચ ૂકમા

છીએ તેભ એશરે સુન્નત લર જભાઅતનો એ
અકીદો છે કે વદકો આ઩લાથી ફરા ટ઱ે છે ,
ભા-ફા઩ વાથે વાયા વ્મલશાયને કાયણે
આપતોથી સુયભક્ષત યશેલામ છે , નેકીઓના
કાયણે દુબાુગ્મ, વદબાગ્મભાાં પેયલાઈ જામ છે ,
અને વીરે યશેભીના કાયણે ઉભયભાાં લધાયો
થામ છે . આ ફધી લાતો એલી છે જે ફધા જાણે
છે તેભજ આ દીનનો ભજબ ૂત અકીદો છે . દીને
ઇસ્રાભનો આ અકીદો અને કુયઆનની ફૃશ છે .
઩યાં ત ુ ખુદા કોઈ કોભની શારત એ વભમ સુધી
ફદરતો નથી કે જમાાં સુધી કોભ ઩ોતે ખુદ
઩ોતાની શારત ફદરલા ભાટે તૈમાય ન થઇ
જામ.
જો આ઩ણા સુન્ની - શળમાનો આ અકીદો ન શોત

કે ખુદાલાંદે આરભ તેના હુકભોભાાં પેયપાય કયતો
યશે છે તો ઩છી નભાઝ દુઆ કયલાનો અથુ શુ ાં
યશેત? તભાભ મુવરભાનોનો એ અકીદો છે કે
ખુદાલાંદે આરભ તેના હુકભોભાાં પેયપાય કયતો
યશે છે . તેભજ એક ઩છી ફીજી ળયીઅત
ભોકરતો યશે છે . એટરે કે એક ળયીઅત યદ
થલા ઩છી ફીજી ળયીઅત અભરભાાં આલતી
યશે છે . આ લાત ભાત્ર અગાઉની ળયીઅતને
રાગુ ઩ડતી શોમ તેવ ુાં નથી. ફલ્કે ખુદ
ળયીઅતે ભોશાંભદી (વ.અ.લ.)ની ઘણી ફાફતો
યદ થઈ ચ ૂકી છે . તો ઩છી ફદાઅનો અકીદો
કુફ્ર શોમ ળકતો નથી અને ન તો તે
ળયીઅતભાાંથી ફશાય કયનાયી લાત ગણી
ળકામ. જો એશરે સુન્નત લર જભાઅત
઩ ૂલાુગ્રશના ચશ્ભા ઉતાયીને શળમાઓના ફદાઅ
શલળેના અકીદાને જૂએ તો - તેના ઩છી તે
રોકો ઩ાવે એવુાં કોઈ શથીમાય નશી યશે જેનાથી
શળમાઓ ઩ય હુભરો કયી ળકામ. એટલુાં જ
નશી, શળમાઓ ઩ણ ફદાઅની ફાફતભાાં
સુન્નીઓ ઩ય કોઈ એઅતેયાઝ કયી ળકળે નશી.
(બુખાયીની) આ ફયલામતને અભે કોઇ઩ણ

જાતની ટીકા કે ઩ ૃથ્થકયણ લગય છોડીશુ ાં નશી
કે જેભાાં તેઓએ આં શઝયત (વ.અ.લ.) ભાટે એ
લાત કશી છે કે તેઓ (વ.અ.લ.)એ નભાઝભાાં
ઘટાડો કયલા ભાટે અલ્રાશને લાયાં લાય શલનાંતી
કયી શતી !?? ઩શેરી લાત તો એ કે આ ફાફત
(નઉઝોભફલ્રાશ) ખુદાલાંદે આરભ જાફશર
શોલાનુ ાં દળાુલે છે . ફીજી લાત એ કે
ભાનલજાતના ળશેનળાશ શઝયત ભોશાંભદ
(વ.અ.લ.)ની ળાનભાાં નફ઱ી લાત કશેલાભાાં
આલી શોલાનુ ાં જણામ છે . કાયણ કે (આ
ફયલામત પ્રભાણે) તેઓ (વ.અ.લ.) રોકોની
નભાઝ ઩ડલાની શારત શલળે લાકેપ ન શતા.
ફલ્કે શઝયત મ ૂવા (અ.વ.)એ તેઓ
(વ.અ.લ.)ને એભ કહ્ુાં કે : હુ ાં રોકોની શારત
તભાયા કયતાાં લધાયે જાણુાં છાં. (આ લાતે ભને
ચોંકાલી દીધો.) આ ફયલામત મુજફ શઝયત
મ ૂવા (અ.વ.)ની અઝભતનો અંદાજ કયો. જો
શઝયત મ ૂવા (અ.વ.) ન શોત તો ઉમ્ભતે
ભોશાંભદી (વ.અ.લ.)ની નભાઝોભાાં ઘટાડો થમો
ન શોત. !!

ભાયી વભજભાાં તો એ લાત આલતી નથી કે
જનાફે મ ૂવા (અ.વ.) તો એ લાત જાણતા શતા
કે ઉમ્ભતે ભોશાંભદી (વ.અ.લ.)ભાાં ઩ચાવ
નભાઝ ઩ડલાની ળસ્તત નથી તો ઩છી શુ ાં એ
લાત ખુદાલાંદે આરભથી છ઩ી શોઈ ળકે ખયી ?
અને તેભ છતાાં તે ઉમ્ભત ભાટે ઩ચાવ નભાઝ
લાજીફ કયી દે ખયો ? ભાનલાંતા લાાંચકો ! આ઩
઩ણ ભાયી વાથે શલચાય કયો કે એ ફદલવભાાં
઩ચાવ નભાઝ કેલી યીતે ઩ડી ળકામ ? શુ ાં
રોકો ઩ાવે ફીજુ ાં કોઈ કાભ ન શોમ ? ન તો
તારીભ ભે઱લે, ન યોજી યોજગાયની ભચિંતા કયે ,
ન કોઈ ફીજા કાભ કે જલાફદાયી શોમ ? જો
તેભ શોમ તો તે ઇન્વાન નશી પફયશ્તો ફની
ગમો. જેણે પકત નભાઝ અને ઈફાદત વાથે
કાભ શોમ છે .

આ઩ થોડા વ્મલશાફયક ફનીને શલચાયળો તો એ
લલાત સ્઩ષ્ટ જણાઈ આલળે કે આ ફયલામત
ઘડી કાઢેરી છે . જો આ઩ અંદાજો કયો તો
નભાઝે જભાઅત ભાટે દવ શભશનટની જફૃય ઩ડે
છે . અને તે દવનો ગુણાકાય ઩ચાવ વાથે કયો
તો આઠ કરાક થઈ જળે. શલે તભે ચુાં કે ચાાં
કમાુ લગય તેના ઩ય અભર કયતા યશો અથલા
એલા ભઝશફને છોડી દો કે જેના
ભાનનાયાઓને તેભની ળસ્તત કયતાાં લધાયે
તકરીપ આ઩લાભાાં આલે છે , અને તેલી યીતે
કદાચ શઝયત મ ૂવા (અ.વ.) અને શઝયત ઈવા
(અ.વ.) વાભે ફ઱લો કયનાયના ફશાનાની જેભ
તભાયી લાત કબ ૂર થઈ જામ. ઩યાં ત ુ ભોશાંભદ
(વ.અ.લ.)ના હુકભોનુ ાં ઩ારન કયલા ભાટે તેઓ
઩ાવે કોઈ ફશાનુ ાં ફચ્ચુાં નશી - જેનાથી તેઓ

઩ોતાની આફફૃ ફચાલી ળકે. ઩યાં ત ુ એ લાત
કેટરી આશ્ચમુકાયક છે કે ખુદાએ એશરે સુન્નત
ભાટે ફદાઅ કયી ઩ણ શળમાઓ ફદાઅના
અકીદાભાાં ભાને તો ગુનેશગાય કશેલામ છે . જો
ફદાઅના અકીદાભાાં ભાનનાયા નપયત કયલાના
઩ાત્ર ગણાતા શોમ તો બુખાયી વશીત તભાભ
આભરભો ઩ય એશરે સુન્નત નપયત જાશેય કેભ
નથી કયતા ? કેભ કે તે રોકો ઩ણ એલો જ
અકીદો ધયાલે છે કે ભેઅયાજની યાતે નભાઝની
વાંખ્મા ફાફતભાાં ખુદાને ફદાઅ થઈ શતી. (કે
઩છી પાયવી બા઴ાની કશેલત “ખુદયા પઝીરત
દીગયયા નવીશત” એટરે કે જે લાતને ઩ોતાના
ભાટે પઝીરતની ભાનતા શોમ તેના શલળે
ફીજાને નવીશત કયતા શોમ) ખુદાલાંદે આરભ
એલી દુશ્ભની અને ળત્રુતાનુ ાં બુફૃાં કયે . - કે

જેનાથી નકરને અવર ફનાલીને યજુ કયલાભાાં
આલી. એટલુાં જ નશી શકીકત ઩ય ઩યદા નાખી
ૂ ી નજયોલા઱ા
દે લાભાાં આવ્મા. જેના રીધે ટાંક
઩ ૂલાુગ્રશથી ઩ીડાતા રોકો ભફરકુર શકીકત શોમ
તેલી લાતોનો ઇન્કાય કયે છે અને શકીકત ઩વાંદ
રોકો ઩ય ટીકા ટીપ્઩ણી કયતાાં યશે છે . એટલુાં
નશી એ રોકોની શલફૃધધભાાં ફદર ખોરીને પ્રચાય
કયતા પયે છે .
આ તફક્કે ભને એશરે સુન્નત લર જભાઅત

“ખુદયા પઝીરત દીગયયા નવીશત” લા઱ી લાત
઩ય શઝયત ઈવા (અ.વ.)ની એ ફશકભત઩ુણુ
લાત માદ આલે છે . “઩ોતાની આંખભાાં ઩ડેલ ુાં
કણુાં ઩ણ દે ખાત ુાં નથી.” ફલ્કે તેનાથી ઩ણ
વશેરા ળબ્દોભાાં એભ કશેલાભાાં આલે કે :
઩ોતાના ઐફ ફીજા ઩ય રગાવ્મા અને ઩ોતે
દૂય ખવી ગમા, અને કદાચ એ જ કાયણવય
ફદાઅના અથુને એશરે સુન્નત ઩ોતે ઩ણ ભાને
છે . તેઓ “ફદાઅ” ળબ્દ ઩ય એઅતેયાઝ કયે છે
અને કશે છે કે અભાયે ત્માાં ફદાઅ ળબ્દનો
ઉ઩મોગ થતો નથી. જો કે શઝયત મ ૂવા
(અ.વ.) અને આં શઝયત (વ.અ.લ.)ની
મુરાકાતથી ફદાઅનો અથુ જ વભજામ છે .
઩યાં ત ુ અભે એભ નથી કશેતા કે ખુદાને ફદાઅ
થઇ ગઈ અને આ લાત હુ ાં એ ભાટે ફમાન કયી
યહ્યો છાં કે એશરે સુન્નત ઩ણ ફદાઅના અથુને
સ્લીકાયે છે . ભેં બુખાયીના આ ભેઅયાજના
ફકસ્વાને ઘણી જગ્માએ યજુ કયીને તેભને ટીકાનુ ાં
કેન્દ્ર ફનાલીને ફદાઅને વાભફત કયે ર છે .
ત્માયે એશરે સુન્નત લર જભાઅતે એ જ કહ્ુાં કે
: બુખાયીભાાં “ફદાઅ” ળબ્દ ફતાલો. આ઩ આ

પ્રવાંગથી ફદાઅને ળા ભાટે વાભફત કયો છો ?
઩યાં ત ુ ભેં જમાયે બુખાયીની આ ફયલામતને
તેઓની વાભે યજુ કયી, જેભાાં બુખાયીએ સ્઩ષ્ટ
યીતે ફદાઅ ળબ્દ લા઩મો છે ત્માયે જ તેઓએ
સ્લીકાયુુ કે : શા, ફદાઅ કુફ્ર નથી.
બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં અબુ હુયૈયથી

ફયલામત કયી છે કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
પયભાવ્યુ ાં :-
“ખુદાલાંદે આરભે ફની ઈવયાઈરના ત્રણ

ભાણવો કોઢલા઱ા, આંધ઱ા અને ટારીમાને
કવોટીભાાં મ ૂકમા. એક પફયશ્તાને હુકભ આપ્મો
કે તેભની ઩ાવે જઇને તેભની ઩વાંદગીની લાત
જાણે. ઩શેરો પફયશ્તો કોઢલા઱ા ભાણવ ઩ાવે
આવ્મો અને તેને ઩ ૂછયુ ાં તાયી ઩વાંદગી શુ ાં છે ?
તેણે જલાફ આપ્મો કે : વૌથી વાયી ચાભડી કે
જેના કાયણે રોકો ભાયા પ્રત્મે નપયત કયે છે તે
નપયત કયતાાં ફાંધ થઇ જામ. પફયશ્તાએ તેના
ળયીયને શાથ અડાડમો તેથી તેના ળયીયની
ફધી ચાભડી વાયી થઇ ગઈ, અને રોકો જે
લાતથી નપયત કયતા શતા તે લાત દૂય થઇ
ગઈ. ઩છી પફયશ્તાએ તેને ઩ ૂછયુ ાં ભારભાાંથી
તને કઈ લાત ઩વાંદ છે ? તેણે જલાફ આપ્મો
કે ઊંટ ઩વાંદ છે . પફયશ્તાએ તેને દવ ઊંટણીઓ
આ઩ી. તે ઩છી પફયશ્તો ટારીમા ઩ાવે આવ્મો
અને તેને ઩ ૂછયુ ાં કે : તને કઈ લસ્ત ુ ઩વાંદ છે ?
ટારીમાએ જલાફ આપ્મો કે ભને વૌથી વાયા
લા઱ ઩વાંદ છે . જેથી ભાયી ટાર દૂય થઇ જામ.
પફયશ્તાએ તેને શાથ અડાડમો જેના કાયણે
ટારીમાના ભાથા ઩ય લા઱ આલી ગમા.
પફયશ્તાએ તેને ઩ ૂછયુ ાં કે તને ભારભાાંથી શુ ાં

઩વાંદ છે ? તેણે જલાફ આપ્મો કે ગામ.
પફયશ્તાએ તેને ગબુલતી ગામ આ઩ી.
ત્માય઩છી પફયશ્તો આંધ઱ા ભાણવ ઩ાવે ગમો.
તેને ઩ણ તેની ઈચ્છા મુજફ આંખો આ઩ી.
઩છી તેની ઈચ્છા મુજફ ફચ્ચાલા઱ા ઘેટાાં
આપ્મા. જમાયે તે ત્રણેમ ભાણવો ઩ાવે ઊંટ,
ગામ અને ઘેટાાંઓ લગેયેથી ભારભાાં લધાયો
થઇ ગમો ત્માયે પફયશ્તાએ તેની ઩ાવે
ભાાંગનાયના ફૃ઩ભાાં જઈને ઊંટલા઱ા ઩ાવે
ઊંટની ભાાંગણી કયી ત્માયે ઊંટ આ઩લાનો
ઇન્કાય કયી દીધો. તેલી જ યીતે ટારીમા
ભાણવે ઩ણ કાાંઈ આપ્યુ ાં નશી. તેથી ખુદાએ તે
ફાંનેને આ઩ેરી નેઅભતો ઩ાછી રઇ રીધી.
઩યાં ત ુ જમાયે પફયશ્તાએ આંધ઱ા ભાણવને
જઈને વલાર કમો ત્માયે આંધ઱ાએ તે

વલારને યદ ન કામો. તેથી ખુદાલાંદે આરભે
તેની આંખ વરાભત યાખી અને તેના ભારભાાં
ફયકત આ઩ી. (વશીશ બુખાયી બાગ-૨, ઩ેજ
નાં.૨૫૯)
શલે હુ ાં ભાયા બાઈઓને ખુદાલાંદે આરભનો

નીચેનો કૌર માદ દે લયાવુાં છાં :-
શે તે રોકો કે જેઓ ઈભાન રાવ્મા છો ! કોઈ

કોભ ફીજી કોભની શાાંવી ઉડાડે નશી,
(સ ૂ.હુજયાત-૪૯, આમત નાં.૧૧)
ભાયી નેક ખ્લાફશળ તો એ છે કે મુવરભાનોના

ફદરો યાશેયાસ્ત ઩ય આલી જામ, તેભનાભાાંથી
઩ ૂલાુગ્રશ અને તાંગ નજયી દૂય થઇ જામ. જેથી
દયે ક ચચાુનો પેવરો અક્કર અને તકુ ના
આધાયે થઇ ળકે એટરે સુધી કે ઩ોતાના
દુશ્ભનો વાથે ઩ણ વભ્મતાથી લાત કયલાભાાં
આલે. ચચાુ - શલચાયણાની ઉત્તભ યીતની
તારીભ ખુદ કુયઆનથી ભ઱ી ળકે છે . આ શલળે
ખુદાલાંદે આરભે ઩ોતાના શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઉ઩ય મ ૂઆનેદીન શલયોધીઓ ભાટે
નીચે મુજફની આમત નાઝીર પયભાલી શતી.
અને અભે અથલા તભે ફાંનેભાાંથી એક વીધા

યસ્તા ઉ઩ય જફૃયી છીએ, અને ફાકીના ફીજા
ગુભયાશ.
અને જે લસ્તીભાાં અભોએ કોઈ ફીલડાલનાયો

ભોકલ્મો ત્માયે તે (લસ્તી)ના લૈબલળા઱ી રોકો
એભજ કશેતા યહ્યા કે તભને જે કાાંઈ (હુકભ)
આ઩ીને ભોકરલાભાાં આવ્મા છે તેનો અભે
ખયે ખય ઇન્કાય કયનાય છીએ. (સ ૂ.વફા-૩૪,
આમત નાં.૨૪)
આ઩ એ લાત જાણો છો કે મુળયીકોની અઝભત

અને ફકિંભત લધી ગઈ કે તેઓને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની વભાનકક્ષાભાાં ગણલાભાાં આવ્મા
અને ઩ોતાની લાતોની દરીર યજુ કયલા તેભજ
તેઓ વાચા શોમ તો યાશે શકની દરીર યજુ
કયલા તેભજ તેઓ વાચા શોમ તો યાશે શકની
દરીર યજુ કયલાનુ ાં કશેલાભાાં આવ્યુ.ાં
આ઩ણાભાાં તે ખુલ્કે અઝીભ કમાાં છે ?

પ્રકયણ : ૩૩ - તકય્મશ (઩૊તાના જાન
અથલા ભારની વરાભતી ભાટ્ે શક
લાત જાશેય ન કયલી)
ફદાઅના શલ઴મની જેભ તકય્ય્શ શલળે ઩ણ

એશરે સુન્નત અણગભો વ્મકત કયતાાં
શળમાઓની ટીકા ટીપ્઩ણી કયે છે . તેઓની ટીકા
ટીપ્઩ણી કયલાની શદ એટરે સુધી ઩શોંચેરી છે
કે તેઓ કશે છે કે શળમાઓનુ ાં જાશેય અને
ફાતીન વયખુાં નથી. તેથી શળમાઓ મુનાફપક છે .
જો કે એશરે સુન્નતના કેટરાક ગાંબીય યીતે
શલચાયનાય રોકો તકય્મશ ને શનપાક નથી
કશેતા. ઩યાં ત ુ ઩ોતાના ભઝશફી ઩ ૂલાુગ્રશના
કાયણે ઩ોતાના આરીભોનુ ાં અનુવયણ કયીને
તકય્મશ ને મોગ્મ ભાનતા નથી. કે ભ કે તેભના
આભરભોએ તેઓને જે લાત વભજાલી છે તે
લાત શકીકત ઉ઩ય ઩યદો નાખે દે છે . તેભના
બુઝુગોની કોશળળ એ યશી છે કે તટસ્થ
શલચાયધાયા અને તશકીક કયનાયા રોકો જેઓ
શળમાઓની ભાઅયે પતને ભશત્લ આ઩ે છે .
તેભનાથી શકીકત છ઩ાલલાભાાં આલે. તેભના
આભરભો, ઩ોતાની કોભભાાં શળમાઓ પ્રત્મે
નપયત થામ - તે શેત ુથી એલો ખોટો પ્રચાય
કયતાાં યહ્યા છે કે “શળમા કોભ” અબ્દુલ્રાશ ભફન
વફા (મહદ
ુ ી)એ ળોધ કયે રી કોભ છે . તે
આભરભો તેલો ઩ણ પ્રચાય કયી યહ્યા છે કે શળમા
કોભ યજઅત, ફદાઅ, તકય્મશ, ઈસ્ભત અને
મુતઆ
્ જેલી નકાભી ફાફતો અને ભશદીએ
મુન્તઝય જેલી કલ્઩નાથી બયે રી લાતોનો
અકીદો ધયાલે છે .

આ લાતોને વાાંબ઱નાયા ફાદીઉન નજય
(પ્રથભ દ્રષ્ષ્ટ)ભાાં શળમા ભઝશફને નકાભી અને
કલ્઩નાળીર ફાફતોની ઉ઩જ વભજળે અને
શળમાઓના દુશ્ભન ફની જળે. કે ભ કે તે યીતે
એ રોકો (઩ોતાના આરીભોની જૂઠી લાતોના
કાયણે) એવુાં તાયણ કાઢળે કે શળમાઓના
અકીદા ઇસ્રાભભાાં ભફદઅતો ળફૃ કયલા શવલામ
ફીજુ કાાંઈ નથી. ઩યાં ત ુ જો ખાત્રી કયનાયા
઩ોતાની તશકીક લડે અને ઇન્વાપથી કાભ
રેનાયા ઩ોતાના ઇન્વાપથી કાભ રેળે તો તેભને
એભ વભજાઈ જળે કે શળમાઓનો અકીદો
ઇસ્રાભની કયોડયજ્જજુ છે . આ શળમાઓના
ભનઘડત અકીદા નથી ઩યાં ત ુ કુયઆન અને
સુન્નતે નફલી (વ.અ.લ.)ના મુ઱ અને ઩ામા
છે . શળમાઓના આ અકીદા લગય ઇસ્રાભ તથા

ળયીઅતના અથુભાાં સ્સ્થયતા અને ઇન્ઝફાત
(ભઝબુતી) ઩ૈદા થઇ ળકતી નથી.
આશ્ચમુની લાત તો એ છે કે જે અકીદાઓને તે

રોકો ઩ોતે ઩ણ ભાાંની યહ્યા છે તેને જ ભફદઅત
વભજે છે . (એ કાળ ! ભફદઅત કશેતા ઩શેરા
઩ોતાની ફકતાફોનો અભ્માવ કયી રે તો કેટલુાં
વાફૃાં !) તેભની ફકતાફોભાાં શવશાશે શવત્તાશ અને
ભવાનીદશ લગેયેભાાં આ પ્રકાયની લાતો બય઩ુય
છે , અને તેભના આલા જ અકીદાની વાક્ષી
આ઩ે છે . ઩યાં ત ુ એ કોભનુ ાં શુ ાં કયવુાં કે જે કશેતી
કાાંઈ શોઈ અને કયતી કાાંઈ શોમ ? જેભના કોર
અને પેરભાાં એકરો શલયોધાબાવ જ જોલા
ભ઱તો શોમ.
આ શલ઴મભાાં ઉસ્તાદુર ઓરભા ભોશાંભદ

ઈફાદત હુવૈન વાશેફ ફકબ્રાનો નીચેનો ળેય તે
કોભને રાગુ ઩ડે છે :-
ઇન્વાન લશી શે કોરો અભર એક શો જીવકે
ઇન્વાન લો કમા જીવને કશા ઔય ફકમા ઔય
અથલા તો એ રોકો આ અકીદાની ભઝાક એ

ભાટે ઉડાલે છે કે શળમાઓ તેની ઩ય અભર કયી
યહ્યા છે . આ શલળે આ઩ણે ફદાઅના શલ઴મભાાં
શલગતલાય જોઈ ગમા છીએ કે એશરે સુન્નત
઩ોતે ઩ણ એ ફાફતો ઩ય અભર કયી યહ્યા છે
જે ફીજા ભાટે ખયાફ વભજતા શોમ છે .
આલો, શલે અભે આ઩ને તકય્મશ શલળે એશરે

સુન્નતની ભાન્મતા શુ ાં છે તે જણાલીએ. શકીકત
તો એ છે કે એશરે સુન્નત ઩ણ તકય્મશની
લાતભાાં ભાને છે . ઩યાં ત ુ એટરા ભાટે કે શળમાઓ
઩ણ તકય્મશભાાં ભાને છે અને તેના ઩ય અભર
કયે છે તેથી એશરે સુન્નત આ શલ઴મભાાં
શળમાઓને મુયીદે તઅન (ટીકાને ઩ાત્ર) ગણાલે
છે . એટલુાં જ નશી ઩ણ તકય્મશનો અકીદો જે
એક શ્રેષ્ઠ અકીદો છે તેને શનપાક ગણાલે છે .
ઈબ્ને જુયૈય અને ઈબ્ને અફી શાતીભે ઉપીના

તયીકા પ્રભાણે ખુદાલાંદે આરભનો આ
કૌર “ઈલ્રા અન તત્તકુ ભીનહુભ
તોકાતન” ઩યાં ત ુ એ કે તેભની વાથે તકય્મશ
કયો
(અમ યસ ૂર !) કશે કે જે કાાંઈ તભાયા

અંત:કયણોભાાં છે તે ચાશે વાંતાડો મા તે જાશેય
કયો અલ્રાશ તે (વઘફૄાં ) જાણે છે , અને જે કાાંઇ
આવભાનોભાાં છે તથા જે કાાંઇ જભીનભાાં છે તે
઩ણ જાણે છે અને અલ્રાશ દયે ક લસ્ત ુ ઩ય
વાં઩ ૂણુ કાબ ૂ ધયાલનાય છે . (સ ૂ.આરે ઈભયાન-
૩, આમત નાં.૨૯)
ઉ઩યની આમત શલળે ઈબ્ને અબ્ફાવનો આ
કૌર નોંધલાભાાં આવ્મો છે કે : “કોઈ ભાણવ
રોકોના ડયના કાયણે ખુદાના ગુનાશ કયીને
કોઈ લાત કશી દે - શકીકતભાાં, તેન ુ ાં ફદર
ઈભાનથી મુતભઈન શોમ તો તેને તે લાત
કશેલી કોઈ નુકવાન ઩શોંચાડળે નશી. આ
કાભને તકય્મશ ફીર રેવાન કશેલાભાાં આલે
છે .” (તપવીયે દુયે ભન્સુય ભોઅલ્રીપ :
જરાલુદ્દીન શવયુતી)
શાકીભે મુસ્તદયકે વશીશૈનભાાં અને ફમશકીએ

઩ોતાની વોનનભાાં અતાના તયીકાથી ખુદાલાંદે
આરભના આ કોર શલળે ઈબ્ને અબ્ફાવનુ ાં આ
કથન નોંધયુ ાં છે કે :- તકય્મશ ફીર રેવાન એ
છે કે ભાણવ ભસ્રેશતના વાંજોગોભાાં (ઇસ્રાભની
શલફૃધધ) કાાંઈ કશી દે - શકીકતભાાં તેન ુ ાં ફદર
ઈભાનથી બય઩ુય શોમ.
અબ્દુલ્રાશ ભફન શભીદે શવને ફવયીથી

ફયલામત કયી છે કે તકય્મશ કમાભત સુધી
જાએઝ છે . (વોનને ફમશકી, મુસ્તદયકે શાકીભ)
અબ્દુલ્રાશ ઈબ્ને અફી યજાઅ કશે છે કે :-
અભે તેને “ઈલ્રા અન તત્તકુ ભીન્હભ

ુ
તકીય્મશ” ઩ાડીએ છીએ. (તપવીયે દુયે ભન્સુય
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૭૬) અબ્દુય યઝાક, ઈબ્ને
વઅદ અને જુયૈયે , ઈબ્ને અફી શાતીભ, ભયલીઅ
અને શાકીભે મુસ્તદયકે વશીશૈનભાાં અને
ફમશકીએ દરાએરભાાં રખ્યુ ાં છે કે :-
એક ફદલવ અમ્ભાયે માવીયને મુળયીકોએ ઩કડી

રીધા, અને તેઓને એ વભમ સુધી છોડમા નશી
કે જમાાં સુધી અમ્ભાયે માવીય નફી (વ.અ.લ.)
ભાટે શરકા ળબ્દો ફોલ્મા નશી, અને તેભના
ખુદાઓના લખાણ કમાુ નશી. જમાયે અમ્ભાય
આં શઝયત (વ.અ.લ.)ની ભખદભતભાાં શાજય
થમા ત્માયે આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ તેભને
઩ ૂછયુ ાં કે આજે તભાયી વાથે શુ ાં થયુ ાં ત્માયે
અમ્ભાયે કહ્ુાં : આજે ભાયી વાથે ફહુજ ખયાફ
થયુ ાં છે . આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ ઩ ૂછયુ ાં કે શુ ાં
થયુ ાં ? ત્માયે અમ્ભાયે કહ્ુાં : આજે ભને
મુળયીકોએ ઩કડી રીધો શતો અને ભને એ
વભમ સુધી ન છોડમો જમાાં સુધી ભેં આ઩ના
શલળે ખયાફ ળબ્દો ન કહ્યા અને તેભના
ખુદાઓને વાયા ન કહ્યા. આં શઝયત
(વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : શલે તભે તભાયા
ફદરભાાં શુ ાં અનુબલો છો ? ત્માયે અમ્ભાયે કહ્ુાં
ભાફૃ ફદર “મુતભઈન ફીર ઈભાન” છે
અમ્ભાયનો જલાફ વાાંબ઱ીને આં શઝયત

(વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં કે શલે ઩છી તભને
મુળયીકો ઩કડી રે અને શરકા ળબ્દો ફોરલા
ભાટે ભજબુય કયે તો એ જ કશેજો કે જે ઩શેરા
કશી ચ ૂકમા છો. ફનાલ ઩છી નીચેની આમત
નાઝીર થઇ.
જેઓ ઈભાન રાવ્મા ફાદ અલ્રાશનો ઇન્કાય

કયે , શવલામ એલી શારતભાાં કે તેના ઉ઩ય
ફ઱જફયી કયલાભાાં આલી શોમ, ઩ણ તેના
ભનભાાં ઈભાન દ્રઢ શોમ (તો તેના ઩ય કાાંઈ
દો઴ નથી) ઩યાં ત ુ જે ભોક઱ા ભનથી કુફ્ર કયે તો
ફવ એલાજ રોકો ઩ય અલ્રાશનો કો઩
(ઉતયનાય) છે , અને તેભના ભાટે ભશાન
અઝાફ (તૈમાય) છે . (સ ૂ.નશર-૧૬, આમત
નાં.૧૦૬)
ઈબ્ને વઅદે ભોશાંભદ ઈબ્ને વીયીનથી ફયલામત

કયી છે કે :-
નફી (વ.અ.લ.)એ અમ્ભાયને યોતા જોમા ત્માયે

તેભની આંખોભાાંથી આંસુઓ વાપ કયતાાં
પયભાવ્યુ ાં કે શલે ઩છી તભને મુળયીકો ઩કડી રે
અને ઩ાણીભાાં ડૂફકીઓ ખલડાલે તો ઩ણ એ જ
ળબ્દો કશેજો જે તભે ઩શેરા કશી ચ ૂકમા છો.
(તફકાત ુર કુબ્રા)
ઈબ્ને જુયૈય અને ઈબ્ને ભાંઝય તેભજ ઈબ્ને

અફી શાશતભ અને ફમશકીએ ઩ોતાની
વોનનભાાં અરી ના તયીકાથી ઉ઩યોકત આમત
શલળે ઈબ્ને અબ્ફાવનુ ાં આ કથન નોંધયુ ાં છે :-
ખુદાલાંદે આરભ ઩ોતાના ફાંદાઓને ચેતલણી

આ઩ે છે કે જે રોકોએ ઈભાન રાવ્મા ઩છી કુફ્ર
ઈખ્ખ્તમાય કયુ.ુ તે ગઝફે અને ભોટા અઝાફને
઩ાત્ર થળે ઩યાં ત ુ જો કોઈના ઩ય અત્માચાય
કયલાભાાં આલે અને ભજબુયીની શારતભાાં -
જમાયે કે તેન ુ ાં ફદર ઈભાનથી વાંત ુષ્ઠ શોમ તેલા
વાંજોગોભાાં પકત જીબથી કુફ્રની લાતો કશીને
઩ોતાને ઝારીભોના ઩ાંજાભાાંથી મુકત કયાલી
ળકે છે તેભાાં કોઈ લાાંધો નથી. કેભ કે ખુદાલાંદે
આરભ તેના ફાંદાઓને પકત એ લસ્ત ુ શલળે
વલાર જેના શલળે તે ફાંદો ફદરથી એતેકાદ
યાખતો શોમ. (વોનને ફમશકી)
ઈબ્ને અફી ળીફશ, ઈબ્ને જુયૈય, ઈબ્ને ભાંઝય

અને ઈબ્ને શાતીભે મુજાશીદથી ફયલામત કયી છે
કે તેઓએ કહ્ુાં :-
આ આમત ભક્કાના એ રોકોની ળાનભાાં

નાઝીર થઇ છે જેઓ ઈભાન રાલી ચ ૂકમા
શતા, અને ભદીનાના કેટરાક વશાફીઓએ તે
રોકોને રખ્યુ ાં શત ુાં કે અભે તભો રોકોને ભક્કાભાાં
સ ૂયભક્ષત શોલાનુ ાં ભાનતા નથી. તેથી તભે રોકો
ફશજયત કયીને ભદીના આલી જાલ. આ ઩ત્ર
ભળ્મા ઩છી ભોઅભીનો ભક્કાથી ભદીના જલા
યલાના થઇ ગમા. તેઓની આ ફશજયતની જાણ
ભક્કાના મુળયીકોને થઇ ગઈ અને તે રોકોને
યસ્તાભાાં ઩કડી રીધા અને તેભને અ઩ભાશનત
અને શડધ ૂત કયલા રાગ્મા. ત્માયે તે રોકોએ
ભજબુયીની શારતભાાં કહ્ુાં કે અભે તભાયી જેલા
છીએ. ત્માય઩છી ઉ઩યની આમત નાઝીર થઇ.
(તપવીયે દુયે ભન્સુય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૭૮)
બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશના ફાફે

ભદાયત ુન્નાવભાાં અબુ દયદાથી નકર કયે ર છે
: અભે (કાપય) રોકો વાથે સ્સ્ભત વાથે ભ઱ીએ
છીએ. શકીકતભાાં અભાફૃાં ફદર તેભના ઩ય
રાઅનત કયત ુાં યશે છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૭,
઩ેજ નાં.૧૦૨)
શલ્ફીએ ઩ોતાની વીયતભાાં રખ્યુ ાં છે કે : જમાયે

યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ જગે
ાં ખૈફયને પત્શ કયી
રીધી ત્માયે ફશજાજ ઈબ્ને અરાતે આં શઝયત
(વ.અ.લ.)ને કહ્ુાં કે : મા યસ ૂલુલ્રાશ ભક્કાભાાં
ભાયો ભાર અને કુટુાંફીજનો છે . શુ ાં ભાયા ભાટે
એ લાત જાએઝ છે કે હુ ાં આ઩ણાથી શલમુખ
શોલાનુ ાં જાશેય કફૃાં અને ભાયો ભાર અને
કુટુાંફીજનોને ભદીના રઇ આવુાં ? ત્માયે
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ તેને એ લાતની યજા
આ઩ી કે જેભ ચાશો તેભ કશો. (વીયતે
શરફીમશ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૬૧)
અશમા ઉર ઓલુભભાાં અલ્રાભા ગઝારી રખે

છે કે : મુવરભાનોના રોશીની યક્ષા કયલી
લાજીફ છે . જમાયે કોઈ (ભાણવ) મુવરભાનનુ ાં
રોશી લશાલલાનુ ાં નકકી કયે ત્માયે ફીજા
મુવરભાને તે મુવરભાનને ઝારીભથી છ઩ાલી
રેલો જોઈએ. અશીં જૂઠ ફોરવુાં લાજીફ છે .
જરાલુદ્દીન શવયુતી ઩ોતાની ફકતાફ અર

ઈળફાશ લન્નઝાએયભાાં રખે છે કે
: શીચકીચાટની શારતભાાં મુયદાદ ખાવુાં જાએઝ
છે અને દુષ્કા઱ભાાં ળયાફ ઩ીલો અને કુફ્ર જાશેય
થત ુાં શોમ તેલી લાત કશેલી જાએઝ છે . જો કોઈ
ળશેયભાાં શયાભ લધાયે પ્રભાણભાાં પ્રચરીત શોમ
અને શરાર બાગ્મે જ - ફહુ જુજ પ્રભાણભાાં -
ભ઱ત ુાં શોમ તો શયાભનો એટરો ઉ઩મોગ કયલો
જાએઝ છે જેનાથી શાજત ઩ ૂયી થઈ જામ.
અબુફકયે યાઝીએ ઩ોતાની ફકતાફ એશકામુર

કુયઆનભાાં (અમ યસ ૂર !) કશે કે જે કાાંઈ
તભાયા અંત:કયણોભાાં છે તે ચાશે વાંતાડો મા તે
જાશેય કયો અલ્રાશ તે (વઘફૄાં) જાણે છે , અને
જે કાાંઈ જભીનભાાં છે તે ઩ણ જાણે છે , અને
અલ્રાશ દયે ક લસ્ત ુ ઩ય વાં઩ ૂણુ કાબુ ધયાલનાય
છે . (સ ૂ. આરે ઈભયાન-૩, આમત નાં.૨૯)
ઉ઩યની આમતની તપવીયભાાં રખ્યુ ાં છે કે

: તભાયા નપવોને શરાકત અને ફયફાદીથી
ફચાલો. એટરે સુધી કે અમુક અલમલોને ઩ણ
નષ્ટ કે ખયાફ થલાથી ફચાલો. આ આમતનો
અથુ એ છે કે તેની વાથે એટરી ફધી
ભોશબ્ફત વ્મકત કયલાથી ફચો જેના ઩ય
ફદરથી મકીન યાખતા ન શો.
આ તો તેભના રખાણનો જાશેયી અનુલાદ છે ,

અને આ જ રોકોના આરીભોની નજયે વશીશ
઩ણ છે . સ ૂયએ આરે ઇભયાનની ઉ઩ય
જણાલેરી આમત શલળે કતાદશ કશે છે કે
ભોઅભીન એ લાત જાએઝ નથી કે તે ઩ોતાના
દીની ભાભરાતભાાં કાપયોને ઩ોતાના લરી અને
શાકીભ શનયુકત કયે . ખુદાલાંદે આરભના
ઉ઩યોકત કોરથી એ લાતનો તકાજો થઇ યશમો
છે કે : તકમશના સ્લફૃ઩ભાાં કુફ્ર વ્મકત કયી ળકે
છે . (એશકામુર કુયઆન બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૦)
બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં કતીફા ઈબ્ને

વઈદથી નોંધયુ ાં છે કે તેભણે સુપીમાનથી,
સુપીમાને ઈબ્ને મુનકદયથી, તેણે ઉયલશ
જુફેયથી અને તેભણે આમળાથી નોંધયુ ાં છે કે :
આમળા કશે છે કે : એક ભાણવે ઩મગાંફય
(વ.અ.લ.) ઩ાવે તેઓ (વ.અ.લ.)ની
ફાયગાશભાાં શાજય થલાની ઩યલાનગી ભાાંગી.
જમાયે આ઩ (વ.અ.લ.)એ તે ભાણવને જોમો
ત્માયે પયભાવ્યુ ાં કે આ ભાણવ ફદયતીન
કફીરાનો ઩ુત્ર અને ફદયતીન કફીરાનો બાઈ
છે . જમાયે તે ભાણવ દાખર થમો ત્માયે
઩મગાંફય (વ.અ.લ.)એ તેની વાથે ફહુ જ
વાયી યીતે લાતો કયી. જમાયે તે ભાણવ ચાલ્મો
ગમો ત્માયે આમળાએ કહ્ુાં કે આ઩
(વ.અ.લ.)એ આ ભાણવ શલળે જે લાત કશી
શતી તેભ શોલા છતાાં આ઩ (વ.અ.લ.)એ તેની
વાથે ફહુ જ નયભ અને વાયો વ્મલશાય કમો.
઩મગાંફય (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :- અમ
આમળા ! ખુદાની નજદીક વૌથી લધાયે ખયાફ
ભાણવ એ છે કે જેને રોકોએ તેની બુયાઈથી
ફચલાના કાયણે છોડી દીધો શોમ. (વશીશ
બુખાયી બાગ-૭, ઩ેજ નાં.૧૮, ફકતાબુર અદફ,
(ફાફે રભ મકુન્નફી (વ.અ.લ.) પાશેળા લર
ઈસ્તફશળા)

તકય્મશની તયપેણભાાં અને એશરે સુન્નત લર
જભાઅતના એઅતેયાઝના જલાફભાાં અભાયી
આટરી દરીરો અને આટરા જલાફો ઩ ૂયતા
છે . એશરે સુન્નત લર જભાઅત ઩ોતે ઩ણ
તકય્મશનો સ્લીકાય છે . એટલુાં જ નશી તેઓ તો
શળમાઓથી આગ઱ લધીને તકય્મશને કમાભત
સુધી જાએઝ કશે છે . અભે અગાઉ કશી ચ ૂકમા
તે પ્રભાણે ઈભાભે ગઝારીએ તો વાપ વાપ જૂઠ
ુ ભ આ઩ી દીધો છે અને કુફ્ર
ફોરલાનો હક
વ્મકત કયવુાં તે એશરે સુન્નત લર જભાઅતની
ખાશવમત છે . આ શલળે અબુફક્રે યાઝીએ
઩ોતાની ફકતાફ એશકામુર કુયઆનભાાં રખ્યુ ાં છે
કે બુખાયી પયભાલે છે કે : જાશેયભાાં શવવુાં અને
ફાતીનભાાં રાઅનત ભોકરલી વશીશ છે , અને
઩ોતાનો ભાર ભે઱લલા ભાટે કાાંઈ ઩ણ કયી

ળકામ છે . આ શલળે વાશેફે શવયતે શરફીમશનો
દ્રષ્ષ્ટકોણ એ છે કે રોકોના ડયથી એલી લાત
કશેલી જાએઝ છે કે જેનાથી કુફ્ર જાશેય થત ુાં
શોમ. આ લાતનો શવયુતીએ ઩ણ સ્સ્લકાય કમો
છે .
ભાયી વભજભાાં એ લાત નથી આલતી કે આ

ફધી લાતો શોલા છતાાં તકય્મશના ભવઅરાભાાં
સુન્નીઓ શળમાઓની ટીકા ટીપ્઩ણી ળા ભાટે કયે
છે ? શકીકતભાાં તેઓ ઩ોતે ઩ણ આ લાતનો
સ્સ્લકાય કયે છે અને તેભના ભોટા ભોટા
આભરભોએ ઩ણ આગ઱ લધીને જૂઠ્ઠ ાં ફોરલાને
઩ણ જાએઝ ગણાલાભાાં આવ્યુ ાં છે . તેઓની
અશધકૃત ફકતાફો શવશાશે શવત્તાશ અને
ભવાનીદભાાં વાપ વાપ રખલાભાાં આવ્યુ ાં છે કે
તકય્મશ જાએઝ નશી ફલ્કે લાજીફ છે . તેભજ
તકય્મશ શલળે તેઓની ફકતાફોભાાં જે કાાંઈ છે
તેનાથી તેનો જયા ઩ણ લધાયે અથુ શળમાઓ
કયતાાં નથી.
અરફત્ત, એ લાત શકીકત છે કે શળમાઓએ

તકય્મશ ઉ઩ય વૌથી લધાયે અભર કમો છે .
તેન ુ ાં કાયણ એ છે કે ઉભશલમો અને
અબ્ફાવીઓએ શળમાઓ ઩ય એટરા ફધા
અત્માચાય કમાુ શતા કે જેનો દાખરો
ઇશતશાવભાાં ભ઱તો નથી. ફલ્કે તેઓએ તો
શળમાઓને નાબુદ કયલાનુ ાં નકકી કયી નાખ્યુ ાં
શત.ુાં તેથી શળમાઓએ તકય્મશને તેભના
ઝૂલ્ભથી ફચલાનો યસ્તો ફનાવ્મો. આ
અત્માચાયોને ધમાનભાાં રઈને ઈભાભે વાદીક
(અ.વ.)એ પયભાવ્યુ ાં શત ુાં કે તકય્મશ ભાયા
દીનનો બાગ અને ભાયા ફા઩ દાદાનો ફયલાજ
છે . જે તકય્મશ નથી કયતો તેનો કોઈ ભઝશફ
જ નથી.
(શકીકત તો એ છે કે) ઈભાભો અને ઈભાભોને

ભાનનાયા શળમાઓના યક્ષણનો એક ભાત્ર
યસ્સ્તો તકય્મશનો શતો અને તે શવલામ કોઈ
યસ્તો ન શતો. તેથી જ ઈભાભોએ શળમાઓના
જીલ ફચાલલા ભાટે અને મુવરભાનોના
દીનની સુધાયણા ભાટે તકય્મશને જાએઝ
ગણાલેર છે . જેથી તેભના રોશીની યક્ષા થઇ
ળકે. તેભજ મુવરભાનોને એલા વાંબશલત
નુકવાનથી ફચાલી ળકામ તેવ ુાં નુકવાન
અમ્ભાયને થયુ ાં શત.ુાં
એશરે સુન્નતને તકય્મશની જફૃય એ ભાટે

જણાતી નથી કે તેઓ શભેળા વત્તાધીળોના
ફ઱ની વાથે જ યશમા શોલાથી ફરાઓ અને
આપતોથી સુયભક્ષત યહ્યા છે . ન તો કોઈ તેભને
કત્ર કયનાય શત,ુાં અને ન તો કોઈએ તેભનો
ભાર લુટાં લાનો ઈયાદો કમો શતો. તેથી એ લાત
વાભફત થામ છે કે તેઓને તકય્મશની જફૃય
કમાાંથી જણાઈ શોમ ?
ઇશતશાવના એ ઩ફયલતુન શલળે શુ ાં કશેવ.ુાં

શકીકતભાાં ફની ઉભૈમા તથા ફની અબ્ફાવ
જેલા ક્રુય અને ઝાભરભ વત્તાધીળોએ ઩ણ
ભસ્રેશતને વભક્ષ યાખી તકય્મશ કયી ઩ોતાને
શળમા તયીકે જાશેય કમાુ અને એશરે સુન્નત લર
જભાઅત ઩ણ તેભની ઩ૈયલી કયતા યહ્યા.
તકય્મશ શલળે ખુદાલાંદે આરભે કુયઆને

ભજીદભાાં પયભાવ્યુ ાં છે અને તે શલળેની
આમતોની શતરાલત કયી તકય્મશ શલળે
જાણકાયી ભે઱લી ળકામ છે . કુયઆને ભજીદ ઩ય
અભર કયલાનો શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ
સ્઩ષ્ટ ળબ્દોભાાં હુકભ આપ્મો છે . જેભ કે
અમ્ભાયે માવીયને આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ કુફ્ર
અને શરકી બા઴ા લા઩યલાની ઩યલાનગી
એટરા વભમ ઩ ૂયતી આ઩ી શતી કે જમાાં સુધી
કાપીયો તેભને ભજબ ૂત કયે .
ઇસ્રાભના આરીભોએ ઩ણ કુયઆન અને

શદીવના હુકભની ઩ાફાંદી કયીને તકય્મશની
઩યલાનગી આ઩ી છે . કુયઆન કશે છે કે
તકય્મશ જાએઝ છે . સુન્નતે નફલી
(વ.અ.લ.)ભાાં તકય્મશ જાએઝ શોલાના
઩ુયાલાઓ ભૌજૂદ છે , અને ઇસ્રાભના
આરીભોનો હુકભ ઩ણ એ જ છે . તો ઩છી એ
કઈ ફાફત છે કે જેનાથી એશરે સુન્નત લર
જભાઅત તકય્મશનો ઇન્કાય કયનાય ફની ગમા
છે ? તેભજ શળમાઓની ટીકા કયલા અને
શળમાઓ પ્રત્મે શધક્કાય વ્મકત કયલાનુ ાં કાયણ શુ ાં
છે ?
પકત શળમાઓ તકય્મશ ઩ય અભર કયતા નથી

ફલ્કે ઝાભરભ અને અત્માચાયી વત્તાધીળો અને
વશાફીઓએ ઩ણ તકય્મશ કયે ર છે .
ભોઆશલમાના જભાનાભાાં ઘણા વશાફીઓ
તકય્મશ કયતા શતા. ભોઆશલમાનો હુકભ શતો
કે (ભઆઝલ્રાશ) શઝયત અરી (અ.વ.) ઩ય
રાઅનત કયલાભાાં આલે અને જે કોઈ રાઅનત
ન કયે તેને કત્ર કયી નાખલાભાાં આલે, અને
એલો જભાનો મઝીદ ભફન ભોઆશલમા, શજ્જજાજ
ભફન યુસપુ નો તથા અબ્દુર ભભરક ભફન
ભયલાનનો આલી ગમો જેભાાં વશાફીઓએ
તકય્મશભાાં જીંદગી ઩વાય કયલી ઩ડી શતી.
(ઇશતશાવભાાં આ શવલામ ઩ણ ઘણાાં રોકો એલા
છે કે જેઓનો ઩ારલ ભઝલ ૂભના રોશીથી
ખયડામેરો છે .) હુ ાં આ ફધી શારત અને
પ્રવાંગોને રખી ળકુાં છાં તેભજ વશાફીઓના
અભર થકી તકય્મશને વાભફત કયી ળકુાં છાં
઩યાં ત ુ એ ફધુાં રખલા ભાટે એક ભોટી અને
દ઱દાય જુદી ફકતાફ રખલી ઩ડે. તકય્મશની
વાભફતી ભાટે ભેં જેટરી દરીરો શલયોધી
રોકોની ફકતાફોના શલારાથી યજુ કયી છે તે
઩ુયતી જણામ છે . તેનાથી લધાયે વાભફતીની
જફૃય જણાતી નથી. અશીં હુ ાં ભાયા ઩ોતાના
જીલનનો ભબ્રટનના પ્રલાવનો એક અનુબલ
રખ્મા લગય યશી ળકતો નથી. તે પ્રવાંગ નીચે
મુજફ છે :-
ભબ્રટનભાાં ઇસ્રાભી કોનપયન્વનુ ાં આમોજન

કયલાભાાં આવ્યુ ાં શત ુાં જેભાાં ભને ઩ણ આભાંત્રણ
આ઩લાભાાં આવ્યુ ાં શત.ુાં હુ ાં જે શલભાનભાાં ભબ્રટન
જઈ યશમો શતો તેભાાં એશરે સુન્નત લર
જભાઅતના એક ભોટા આરીભ ઩ણ ભૌજૂદ
શતા. પ્રલાવ દયશભમાન શળમાઓ અને
સુન્નીઓના અકીદા શલળે ચચાુ થઇ. શકીકતભાાં
અભે જે કોનપયન્વભાાં બાગ રેલા ભાટે જઈ
યહ્યા શતા તેભાાં મુવરભાનોની એકતા અને
ભોઅભીનોના બાઈચાયા શલળે મોજલાભાાં આલી
શતી. તેથી ભને તે આરીભની લાતોથી ઘણુાં
આશ્ચમુ થયુ.ાં તેઓની એક લાતે ભને ચોંકાલી
દીધો. કે “શળમાઓ તેભના અમુક અકીદાને
છોડી દે તો ભતબેદ વભાપ્ત થઇ જામ. કેભ કે
તેભના કેટરાક અકીદા ભતબેદનુ ાં કાયણ ફની
યહ્યા છે .”

ભેં ઩ ૂછયુ ાં દાખરા તયીકે ? તેઓએ તયત જ
જલાફ આપ્મો : દાખરા તયીકે મુતઆ
્ અને
તકય્મશ.
ભેં તેઓને એ લાત વભજાલલાની ઩ ૂયે ઩ ૂયી

કોશળળ કયી. રાખ કોશળળ કયી નાખી કે તેભને
એ લાત વભજાવુાં કે મુતઆ
્ એક ળયઈ રગ્ન
જીલનનુ ાં નાભ છે . તેભજ તકય્મશની ઩યલાનગી
ખુદાલાંદે આરભે ઩ોતાના ફાંદાઓને આ઩ી છે .
઩યાં ત ુ તેઓને ભાયી લાતથી વાંતો઴ થમો નશી.
અને તેઓ ઩ોતાની લાતને જ લ઱ગી યહ્યા.
ભને એ લાતનો અપવોવ શતો કે આ આરીભે

દીન મુવરભાનોની એકતાના નાભે ખુદાના
હુકભોને છોડી દે લા ભાાંગે છે . તેભની લાતનો
જલાફ આ઩તા ભેં કહ્ુાં જો મુવરભાનોની
એકતા આ લાત ઉ઩ાય જ આધાફયત શોમ તો
વૌથી ઩શેરા હુ ાં તે લાતને કબ ૂર કફૃાં છાં.
અભાફૃાં શલભાન રાંડન એય઩ોટુ ઩ય ઉતયુુ હુ ાં

અને તે ભૌરાના અભાયા શાથભાાં રેલાના
વાભાન વાથે નીચે ઉતમાુ. આગ઱ આગ઱
ભૌરાના અને તેની ઩ાછ઱ હુ ાં કસ્ટભ ઓપીવ
સુધી ઩શોંચ્મા. ત્માાં કસ્ટભ ઓફપવયોએ
ભૌરનાને ઩ ૂછયુ ાં કે : રાંડનભાાં આલલાનુ ાં કાયણ
શુ ાં છે ? ભૌરાનાએ કહ્ુાં : હુ ાં ભાયા ઈરાજ ભાટે
અશીં આવ્મો છાં. ભેં કહ્ુાં : હુ ાં ભાયા શભત્રો અને
વગાઓને ભ઱લા ભાટે આવ્મો છાં.
ત્માય઩છી અભે વશેરાઈથી આગ઱ લધી ગમા

અને અભાયા વાભાન આલલાની યાશ જોલા
રાગ્મા. તે લખતે ભેં ભૌરાનાને કહ્ુાં : આ઩ે
જોયુ ાં કે તકય્મશ તભાભ જભાનાભાાં પામદાફૃ઩
શથીમાય છે .
ભૌરાના એ કહ્ુાં : કેલી યીતે ?
ભેં જલાફ આપ્મો : શભણા આ઩ને ફાંને

કાઉન્ટય ઉ઩ય તકય્મશ કયલાને કાયણે અશીં
વરાભતી઩ ૂલુક ઩શોંચ્મા છીએ.
ભૌરાનાએ કહ્ુાં : તે કેલી યીતે ?
ત્માયે ભેં જલાફ આપ્મો કે : જમાયે આ઩ણને

રાંડન આલલાનુ ાં કાયણ ઩ ૂછલાભાાં આવ્યુ ાં ત્માયે
ભેં કહ્ુાં કે શભત્રો અને વગાની મુરાકાત ભાટે
આવ્મો છાં. જમાયે આ઩ે પયભાવ્યુ ાં કે : ઈરાજ
ભાટે આપ્મો છાં. શકીકતભાાં આ઩ણે ફાંને
કોનપયન્વભાાં શાજયી આ઩લા ભાટે આવ્મા
છીએ.
તે આભરભ ભાયી લાત વાાંબ઱ીને ફહુ જ શવલા

રાગ્મા અને કહ્ુાં કે : શુ ાં કોનપયન્વભાાં આ઩ણો
ફૃશાની ઈરાજ થલાનો નથી ?
ભેં ઩ણ કહ્ુાં કે : શુ ાં કોનપયન્વભાાં આ઩ણે શભત્રો
અને બાઈઓને ભ઱લાના નથી ?
આ ચચાુને એક ફાજુ યાખીને મુ઱ લાત તયપ

આગ઱ લધીએ. લાતનો વાયાાંળ એ છે કે એશરે
સુન્નત ભાને છે તે યીતે તકય્મશ શનપાક નથી.
ફલ્કે શનપાક તકય્મશ કયતાાં જુદી જ લાત છે .
કેભ કે શનપાકભાાં જીબેથી ઇસ્રાભ અને
ઈભાનની જાશેયાત કયલાભાાં આલે છે , અને
કુફ્રને છ઩ાલી યાખલાભાાં આલે છે . જમાયે
તકય્મશભાાં ઈભાનને (સુયભક્ષત યાખલા ભાટે)
છ઩ુ ાં યાખલાભાાં આલે છે અને જીબથી કુફ્રની
જાશેયાત કયલાભાાં આલે છે .
કુયઆને ભજીદભાાં તકય્મશ અને શનપાક લચ્ચે

જભીન અને આવભાન જેટરો તપાલત
દળાુલલાભાાં આવ્મો છે .
શનપાક શલળે ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે છે :-
અને જમાયે તેઓ ઈભાન રાલનાયાઓની

મુરાકાત કયે છે ત્માયે કશે છે કે અભે ઈભાન
રાવ્મા છીએ, અને જમાયે એકાાંતભાાં ઩ોતાના
ળમતાનો (આડે ભાગે દોયલનાયા આગેલાનો)ને
ભ઱ે છે ત્માયે કશે છે કે ખચીત જ અભે તો
તભાયી જ વાથે છીએ, અભે તો (તે
મુવરભાનોની) ભાત્ર ભજાક કયીએ છીએ.
(સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત નાં.૧૪)
તકય્મશ શલળે ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે છે :-
પીયઔનના આપ્તજનોભાાંથી એક ભોઅભીન

઩ુફૃ઴ે કે જે ઩ોતાના ઈભાનને વાંતાડી યહ્યો શતો
કહ્ુાં કે શુ ાં તભે આટરી લાત ભાટે એક ળખ્વને
ભાયી નાખો છો તે કશે છે કે ભાયો ઩ારનકતાુ
અલ્રાશ છે , જો કે તે તભાયી ઩ાવે પ્રત્મક્ષ
દરીરો રઈને આવ્મો છે ? અને છતાાં જો તે
જૂઠો શોમ તો તેના જૂઠનો ફોજો તેના ઩ય જ
યશેળ,ે અને જો તે વાચો શોમ તો જે (લાત)થી
તે તભને ડયાલે છે તેનો થોડો ઘણો બાગ ઩ણ
તભાયા ઉ઩ય જફૃય આલી ઩ડળે, ફેળક અલ્રાશ
તે ળખ્વ કે જે શદથી લધી જનાય અને જૂઠો
શોમ તેને વન્ભાગુ દે ખાડતો નથી.
(સ ૂ.ભોઅભીન-૪૦, આમત નાં.૨૮)
જે ળખ્વ કોઈ ઩ણ (જાતની) ફદી કયળે તો

તેને તેના જેલો જ ફદરો આ઩લાભાાં આલળે,
અને જે ળખ્વ ઩ુફૃ઴ શોમ કે સ્ત્રી એલી સ્સ્થશતભાાં
કે તે ભોઅભીન ઩ણ શોમ - કોઈ વત્કામુ કયળે
તો એજ રોકો સ્લગુભાાં દાખર થળે, જેભાાં
અ઩ાય યોજી આ઩લાભાાં આલળે. (સ ૂ.ભોઅભીન-
૪૦, આમત નાં.૪૦)
અશીં કુફ્રને જાશેય કયલાભાાં આલે છે . જે ઝાએદ
(નકામુ - પારત ુ - લધાયાનુ)ાં છે અને અસ્ર
નથી. તેભજ ઈભાને ફાતીનને છ઩ાલલાભાાં
આલે છે જે અસ્ર છે . આને જ તકય્મશ
કશેલાભાાં આલે છે . ભોઅભીને આરે પીયઔને
઩ોતાના ઈભાનને છ઩ાલી યાખ્યુ ાં શત,ુાં અને
પીયઔન અને તેના દયફાયીઓની વાભે તે
પીયઔનને ખુદા ભાનતો શોલાનુ ાં જાશેય કયતો
શતો. ખુદાલાંદે આરભે તેના આ કાભ
(તકય્મશ)ની કુયઆને ભજીદભાાં પ્રળાંવા કયી છે ,
અને તેની અઝભત અને ઈઝઝતનો ઉલ્રેખ
કમો છે .
ભાનલાંતા લાાંચકો ! થોડા વભમ ભાટે આ઩

ભાયી વાથે યશો, જેથી હુ ાં તકય્મશ શલળે શળમા
઩ાંથની ભાન્મતાનુ ાં શલલયણ કફૃાં કે જેના ઩છી
આ઩ રોકો કોઈ પયે ફકાયના પયે ફભાાં ન આલો.
કેભ કે શળમાઓની શલફૃધધભાાં ઩ામા લગયની
લાતો ઘડી કાઢલાભાાં આલે છે અને શળમાઓ
પ્રત્મે નપયત ઉબી કયલા ભાટેના દયે ક
નાજાએઝ શશથમાયોનો ઉ઩મોગ કયલાભાાં આલે
છે .
તકય્મશ શલળે ળૈખ ભોશાંભદ યઝા અર મુઝપપય

તેભની ફકતાફ અકાએદુર ઈભાભીમશ. (આ
ફકતાફ ઉદુ બા઴ાભાાં ભકતફે તળય્મોના
નાભથી ભૌજૂદ છે .) આ ફકતાફભાાં તેઓ રખે છે
કે : એ લાત જાણી રેલી જોઈએ કે ખતયા અને
નુકવાનના વાંજોગો મુજફ તકય્મશના લાજીફ
શોલા કે ન શોલા શલળે ળયઈ અશકાભ છે . જેના
઩ય શળમા પોકશાએ ઩ોતાની પીકશની ફકતાફોના
ખાવ પ્રકયણભાાં તેન ુ ાં લણુન કયુુ છે . એવુાં ઩ણ
નથી કે તભાભ વાંજોગોભાાં તકય્મશ લાજીફ છે .
ફલ્કે કમાયે ક તકય્મશ જાએઝ (મુસ્તશફ,
મુફાશ અથલા ભકફૃશ) શોમ છે , અને કેટરાક
વાંજોગોભાાં તો : જેભ કે , એલી જગ્માઓ ઩ય કે
જમાાં વચ્ચાઈ વ્મકત કયલા કે જાશેય કયલાથી
દીનની ભદદ, ઇસ્રાભની ભખદભત અને
ઇસ્રાભની યાશભાાં જેશાદ થતી શોમ તો - તેલા
વાંજોગોભાાં તકય્મશ ન કયલા લાજીફ છે . એલા
વાંજોગોભાાં ભાર અને જાનનુ ાં ભશત્લ નથી શોત,ુાં
ફલ્કે જાન અને ભારને દીન ઩ય કુયફાન કયી
નાખલાભાાં આલે છે . કમાયે ક તકય્મશ કયલા
શયાભ શોમ છે . જેભ કે : એલા કામોભાાં તકય્મશ
કયલા - જે ભોઅભીનના કત્ર અથલા તો
ફાતીરના પ્રચાય અથલા દીનભાાં ખયાફી
અથલા મુવરભાનોની ગુભયાશીનુ ાં કાયણ ફને,

તેના ફહુ જ લધાયે અથલા અવહ્ય નુકવાન
અથલા તેનાથી ઝૂલ્ભ અથલા ફ઱જફયીભાાં
લધાયો થલાનુ ાં કાયણ ફને તેભ શોમ.
આ યીતે શળમાઓની નજયોભાાં તકય્મશ એ નથી

કે તેના થકી શલનાળકાયી કે તફાશી પેરાલનાયી
઩ાટી ફનાલલાભાાં આલે. શળમાઓના કેટરાક
દુશ્ભનોએ તકય્મશની શકીકત અને અવરીમત
તેભજ તેના વાંજોગો અને કાયણો વભજમા
લગય - એ ભાન્મતાને તકય્મશનુ ાં કાયણ ભાની
રીધુાં છે . અને ઩ોતે કમાયે મ ઩ણ એ તકરીપ
ઉ઩ાડી નથી કે તકય્મશની ફાફતભાાં તેઓ
શળમાઓનો લાસ્તશલક દ્રષ્ષ્ટકોણ વભજી રે.
તકય્મશનો શેત ુ એ ઩ણ નથી કે તેના થકી દીન
અને તેના અશકાભને એક વયફસ્તાયાઝ ગુપ્ત
યશસ્મો ફનાલી દે લાભાાં આલે અને તેને એલા
રોકોની વાભે જેઓ તેભાાં અકીદો ધયાલતા
નથી તેની વાભે જાશેય કયલાભાાં ન આલે.
પીકશ, અશકાભ, ઈલ્ભે કરાભ અને અકાએદ
લગેયે ઩ય ઩ય શળમાઓની જુદા જુદા ઩ુસ્તકો
આ લાતની વાક્ષી આ઩ે છે .
આ઩ે એ લાત જોઈ કે શળમાઓના શલયોધીઓને

વ્શેભ છે તે યીતે આ લાતભાાં ન તો શનપાક છે ,
ન તો દગો છે , અને ન તો જૂઠ છે .

ુ અ (મત
પ્રકયણ : ૩૪ - મત ુ ાઅ) (વનકાશે
ભ૊લક્કતશ - નકકી કયે રી મદ્દુ તના
વનકાશ)
શળમાઓનો એ શાંભેળાનો અકીદો છે કે મુતાઅ
઩ણ એક પ્રકાયના અકદ/શનકાશ (રગ્ન) છે .
મુતાઅ મોગ્મ શોલાનો આધાય સ્લીકૃતી અને
યઝાભાંદી ઩ય આધાફયત છે . દા.ત. સ્ત્રી ઩ુફૃ઴ને
કશે:-
ઝવ્લજતોક નપવી ફ ભશયે કદ્રેશી કઝા લ રે

મુદ્દતે કઝા
તેના ઩છી ત ુયતજ ઩ુફૃ઴ કશે :-
કભફલ્તો.....અથલા..... ઉયઝીતો
શળમાઓની પીકશની ફકતાફોભાાં આ શનકાશે

મુલક્કત (મુતાઅ)ની ળયતો ઩ણ રખલાભાાં
આલી છે . જેભ કે ભશેય નકકી કયલી, મુદ્દત
નકકી કયલી. ફાંને ઩ક્ષ એટરે કે સ્ત્રી અને ઩ુફૃ઴
ફાંનેની યજાભાંદી (ઈજાફ લ કબ ૂર). તેભજ
જેલી યીતે કામભી શનકાશ ભેશયભ વાથે થઇ
ળકતા નથી તેલી જ યીતે મુતાઅ ઩ણ ભેશયભ
વાથે કયી ળકતા નથી. જે સ્ત્રી વાથે મુતાઅ
કયલાભાાં આલે તેના ભાટે લાજીફ છે કે તેણી
નકકી કયે રી મુદ્દત ઩છી ૨ (ફે) (શૈઝના)
ભફશના ઇદ્દતના ફદલવોભાાં શલતાલે, અને જો
નકકી કયલાભાાં આલેરી મુદ્દત ઩શેરાાં ઩શત
(઩ુફૃ઴) મ ૃત્યુ ઩ાભે તો ચાય ભફશના અને દવ
ફદલવ ઈદ્દતના વભમભાાં શલતાલે.
મુતાઅભાાં લાયવદાય શોતા નથી અને ન તો

઩ુફૃ઴ ભાટે સ્ત્રીને ખાધા ખોયાકી એટરે કે બયણ
઩ો઴ણની યકભ આ઩લી લાજીફ છે . તેલી જ
યીતે સ્ત્રીને ઩ોળાક અને ભકાનની વગલડતા
આ઩લી લાજીફ નથી. જે સ્ત્રી વાથે મુતાઅ
કયલાભાાં આવ્મા શોમ તે સ્ત્રીના ઩ેટથી ઩ૈદા
થએર ફા઱કનો એ જ હુકભ છે જે કામભી
શનકાશ થએરી સ્ત્રીના વાંતાનોનો શોમ છે . તે
વાંતાનોનુ ાં બયણ઩ો઴ણ, ક઩ડાાં અને ભકાન
તેભજ તારીભ અને તયભફય્મત શ઩તા ભાટે
લાજીફ છે . તેભજ તે વાંતાનો લાયવા ભાટે ઩ણ
એટરો જ શક ધયાલે છે . મુતાઅ કયલાભાાં
આવ્મા શોમ તેલી સ્ત્રીથી ઩ૈદા થએર ઔરાદ
અમુક શનશશ્ચત મુદ્દત ઩છી શ઩તા ઩ાવે યશેળ.ે
આ એ મુતાઅ એટરે કે શનકાશે મુલક્કત છે

જેની શલગતો અને હુદુદ (વીભાઓ) ફમાન
કયલાભાાં આલી છે . આ઩ે ઉ઩યની શલગતોભાાં
જોયુ ાં તે યીતે મુતાઅ એક પ્રકાયના રગ્ન શોમ
છે તેભાાં દગો કે ફનાલટ શોતી નથી. મુતાઅ
ળયીઅતની યીતે જાએઝ છે , અને તે મોગ્મ
તથા જાએઝ શોલાનુ,ાં શળમાઓ જ નશી એશરે
સુન્નત તેભજ ફીજા પીયકાઓ ઩ણ ભાને છે . કેભ
કે મુતાઅ શરાર શોલા શલળે ખુદાલાંદે આરભ
આ યીતે ઈયળાદ પયભાલે છે :-
અને ઩શતલા઱ી સ્ત્રી ઩ણ તભાયા ભાટે શયાભ છે

શવલામ કે (જેશાદભાાં નાસ્સ્તકો ઩ાવેથી ભ઱ી
આલતાાં) જે તભાયી શભરકત ફની ગઈ શોમ,
(આ) તભાયા ભાટે અલ્રાશનો નકકી કયે રો
શનમભ છે અને એ શવલામ વઘ઱ી (સ્ત્રીઓ)
તભાયા ભાટે શરાર કયલાભાાં આલી છે . એલી
ળયતે કે તભે તભાયો ભાર ખચીને શનકાશભાાં
રેલાના શેત ુથી તેભની ખાશેળ કયો, ન કે
કાભલાવના (ત ૃપ્ત કયલા)ના શેત ુવય, ઩છી
તેણીઓભાાંથી જેની વાથે તભોએ વાંબોગ કમો
શોમ તે તેભની ઠયાલેરી ભશેય તેભને ચ ૂકલી
દો, અને ઓછાં લધત ુાં કયલાને યાજી થઇ જાઓ
તો તભાયા ભાથે કાાંઈ ગુન્શો નથી, ફેળક
અલ્રાશ ભશાન જાણનાય (અને ફશકભતલા઱ો)
છે . (સ ૂ.શનવા-૪, આમત નાં.૨૪)
મુતાઅ શલળેની એ લાત ઩ય ફધા એકભત છે

કે યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ મુતાઅની
઩યલાનગી આ઩ી શતી અને વશાફીઓએ
઩મગાંફય (વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં મુતાઅ કમાુ
શતા. ભતબેદ એ લાતભાાં છે કે મુતાઅના
હુકભની આમત યદ થઇ ગઈ છે કે નશી ?
એશરે સુન્નત લર જભાઅત કશે છે કે મુતાઅનો

હુકભ યદ થઇ ગમો શતો અને મુતાઅ શરાર
઩છી શયાભ થઇ ગમા શતા. એ લાત નકકી છે
કે મુતાઅને યદ કયનાયી ફાફત શદીવ છે -
કુયઆન નથી
શળમાઓ કશે છે કે મુતાઅનો હક

ુ ભ યદ થમો
નથી. તેથી કમાભત સુધી મુતાઅ શરાર છે .
આ ચચાુ નો મુખ્મ મુદ્દો મુતાઅનો હુકભ યદ

થમો છે કે નશી - તે છે . અભે અશીં ફાંને ઩ક્ષના
કથન અને અભાયા મુદ્દા શલળેની દરીરો યજુ
કયીએ છીએ જેથી ભાનલાંતા લાાંચકોને આ
લાતભાાં શક શુ ાં છે તે વભજાઈ જામ. તેભજ જે
ફાજુ શક શોમ તેને અ઩નાલી રેલામ અને
શકનુ ાં અનુવયણ કોઈ઩ણ પ્રકાયના ઩ ૂલાુગ્રશ
લગય કયવુાં જોઈએ.
શળમાઓના અકીદા પ્રભાણે મુતાઅનો હુકભ યદ

થમો નથી. તેથી કમાભત સુધી મુતાઅ જાએઝ
છે . શળમાઓના આ દાલાના વભથુનભાાં તેઓ
઩ાવે એ દરીર છે કે નફી (વ.અ.લ.)એ
મુતાઅ કયલાની ભનાઈ પયભાલી નથી અને
અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.)એ મુતાઅ
કયલાની ઩યલાનગી આ઩ી છે . જો ઩મગાંફય
(વ.અ.લ.)એ મુતાઅની ભનાઈ પયભાલી શોત
તો તભાભ ઈભાભો - ખાવ કયીને શઝયત અરી
(અ.વ.)એ લાત જાણતા શોત. કેભ કે ઘયની
લાત ઘયના વભ્મો વાયી યીતે જાણતા શોમ છે .
એ લાત વાભફત થઇ ચ ૂકી છે કે ફીજા ખરીપા

ઉભય ભફન ખત્તાફે ઩ોતાના ભત મુજફ અને
઩ોતાના ઈજતેશાદથી મુતાઅને શયાભ ગણાલેર
શતા. અને તેણી ફહુ જ વખ્તી઩ ૂલુક ભનાઈ
પયભાલેર શતી. આ લાતને સુન્ની આભરભો ઩ણ
સ્લીકાયે છે .
શળમાઓ કશે છે કે અભે ઉભય ભફન ખત્તાફના

ઈજતેશાદથી ખુદા અને યસ ૂરના હુકભની
અલગણના કયી ળકીએ નશી. મુતાઅના હુકભ
શલળે આ શળમાઓના અકીદાનો વાયાાંળ શતો,
અને આ જ લાત મોગ્મ અને વાચી છે . કેભ કે
મુવરભાનો એ લાત કશે છે કે અભે ખુદા અને
યસ ૂરના હુકભ શવલામ ફીજા કોઈના હુકભને
સ્લીકાયીશુ ાં નશી - ખાવ કયીને એલા હુકભને
ઠુકયાલી દે શ ુ ાં જેનાથી ખુદા અને યસ ૂરનો
શલયોધ થતો શળે.
એશરે સુન્નત લર જભાઅતના આરીભોની

ભાન્મતા પ્રભાણે ઩શેરા મુતાઅ શરાર શતા
અને કુયઆનભાાં તેના શલળે આમત ઩ણ
નાઝીર થઇ છે . આં શઝયત (વ.અ.લ.)ના
જભાનાભાાં વશાફીઓ મુતાઅ કયતા ઩ણ શતા.
઩યાં ત ુ આં શઝયત (વ.અ.લ.) ઩છી આ હુકભ
યદ કયી નાખલાભાાં આવ્મો. જો કે એશરે સુન્નત
લર જભાઅતભાાં એ લાત શલળે ભતબેદ છે કે
મુતાઅનો હુકભ યદ થલા શલળેની કુયઆને
ભજીદની કઈ આમત છે ?
કેટરાક કશે છે કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ

઩ોતાની શમાતી દયશભમાન જ મુતાઅ કયલાથી
યોકમા શતા. કેટરાક કશે છે કે ઉભય ભફન
ખત્તાફે મુતાઅને શયાભ ગણાવ્મા. તેઓ કશે છે
કે ઉભયનુ ાં આ કાભ તેભના ભાટે હુજ્જજત છે . કેભ
કે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં છે કે:-
તભાયી એ પયજ છે કે તભે રોકો ભાયા ઩છી
આલનાયા ખોરપાએ યાળેદીનની ઩ૈયલી કયી
અને તેને વાયી યીતે ઩કડી યાખો.
જે રોકો મુતાઅને એ ભાટે શયાભ કશે છે કે

: તેને ઉભયે શયાભ ગણાલેર છે અને તેભનુ ાં
કાભ તે રોકો ભાટે હુજ્જજત છે . - એલા રોકો
શલળેથી અભે ઩ણ લાત કયલા ભાાંગતા નથી
કાયણ કે તે રોકો દ્વે઴ અને ઩ ૂલાુગ્રશથી બય઩ ૂય
છે . કોઈ એક મુવરભાન ભાટે એ કઈ યીતે
ળકમ છે કે તે ખુદા અને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના હુકભને છોડીને ગૈય ભાઅસ ૂભ
ભાણવની ઩ૈયલી કયલા રાગે. જેનો ઈજતેશાદ
ભ ૂરો થલાની ળકમતાથી બયે રો શોમ. આ
ઉ઩યાાંત ઈજતેશાદ એ લાતભાાં થામ છે જેભાાં
કુયઆન અને શદીવથી કોઈ સ્઩ષ્ટ નસ્વ ભૌજૂદ
ન શોમ. (કેભ કે નસ્વની વાભે ઈજતેશાદ કયલો
જાએઝ નથી) મુતાઅ જાએઝ શોલા ફાફતભાાં
“નસ્વે વયીશ” ભૌજૂદ છે . તો ઩છી ઉભયના
ઈજતેશાદને કઈ યીતે કબ ૂર કયી ળકામ ? કેભ
કે આ શલળે કુયઆન ભજીદ નીચે પ્રભાણે

એરાન કયે છે :-
અને કોઈ ભોઅભીન ઩ુફૃ઴ ભાટે કે ભોઅભીન

સ્ત્રી ભાટે એ લાત મોગ્મ નથી કે જમાયે અલ્રાશ
તથા તેના શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) એક લાત
નકકી કયે તો ઩છી તેઓ તે ફાફતભાાં ઩ોતાની
ભયજી મુજફ લતે, અને જે કોઈ અલ્રાશ તથા
તેના શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની નાપયભાની
કયળે તો તે શનવાંળમ ખ ૂલ્રી ગુભયાશીભાાં ઩ડળે.
(સ ૂ.અશઝાફ-૩૩, આમત નાં.૩૬)
જે ભાણવ આ કાએદા અને ભાયી લાતો વાથે

વશભત થતો ન શોમ તેના ભાટે જફૃયી છે કે તે
ઇસ્રાભની ળયીઅતના અથુ વભજલા ભાટે
઩ોતાની વભજ ળસ્તતની શલળા઱તા ધમાનભાાં
રઇ કુયઆને ભજીદ અને હ્દીવનુ ાં ઇલ્ભ પ્રાપ્ત
કયે . જે રોકો આ કુભાળ (શરકી શલચાયવયણી)
ધયાલતા શોમ છે તેને કુયઆને ભજીદ ખ ૂલ્રા
ગુભયાશ ગણાલે છે . જે ભાણવ કુયઆન અને
શદીવ વાથે ભજબ ૂત વાંફધ
ાં યાખતો ન શોમ, તે
ખાતયી઩ ૂલુક ગુભયાશ છે .
મુતાઅ શરાર શોલા શલળેની આં શઝયત

(વ.અ.લ.)ની ઘણી શદીવો યજુ કયી ળકામ તેભ
છે ઩યાં ત ુ અશીં આ઩ (વ.અ.લ.)ની એક શદીવ
યજુ કયલી ઩ુયતી વભજીએ છીએ.
આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં કે : “શરારે

ભોશાંભદ (વ.અ.લ.) કમાભત સુધી શરાર છે .
અને શયાભે ભોશાંભદ કમાભત સુધી શયાભ છે .”
કોઈને ઩ણ એ લાતનો અશધકાય નથી કે તે

શરારને શયાભ કયી નાખે અથલા શયાભને
શરાર કયી નાખે. ખાવ કયીને એલી લાતોભાાં કે
જેભાાં નસ્વ - એટરે કે હુકભે ખુદા અને હુકભે
યસ ૂર ભૌજૂદ શોમ.
જે રોકો એ લાતની શઠ ઩કડીને ફેઠા છે કે

અભે ફીજી કોઈ લાતને ભાનતા નથી. અભે તો
પકત ખોરપાએ યાળેદીનને ઩ૈયલી કયલાને
઩ાત્ર વભજીએ છીએ, અને તે શવલામ કાાંઈ
નશી. તો તેલા રોકોને અભાયી શલનાંતી છે કે :
તેઓ કુયઆને ભજીદની આ આમત ઩ણ
ધમાનભાાં યાખે અને ભનન ભચિંતન કયે ............
(અમ યસ ૂર !) કશે કે શુ ાં અલ્રાશ વાંફધ

ાં ી તભે
અભાયી વાથે શઠ કયો છો ? જો કે તે અભાયો
઩યલયફદગાય છે અને તભાયો (઩ણ) અને
અભાયા કામો અભાયા ભાટે છે અને તભાયા કભો
તભાયા ભાટે છે , અને અભે તેને જ શનભુ઱ ભને
ભાનનાયા છીએ. (સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત
નાં.૧૩૯)
આ શલ઴મની અભાયી ચચાુ એલા રોકો વાથે છે
કે જેઓ એભ ભાને છે કે મુતાઅ શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં શરાર શતા ઩યાં ત ુ
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ ઩ોતાની લપાત
઩શેરાાં તેની ભનાઈ પયભાલી દીધી શતી. તેના
કાયણે આમત શદીવે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના પ્રકાળભાાં યદ થઇ ગએરી
ગણાળે. તેલા રોકો ઩ણ ઩ોતાની દરીરો યજુ
ાં ૂ લણભાાં ઩ડમા છે . તેઓના
કયલા ભાટે ગચ
કથન લાશીમાત પ્રકાયના છે , અને તેઓની
દરીરભાાં કોઈ દભ ખભ નથી.
જો કે મુસ્સ્રભે ઩ોતાની વશીશભાાં મુતાઅની

ભનાઈ શોલા શલળેની શદીવ ઩ણ રખે છે . ઩યાં ત ુ
તેઓએ એ લાત ન શલચાયી કે જો શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ મુતાઅને શયાભ ગણાવ્મા
શતા તો ઩છી વશાફીઓથી એ લાત છ઩ી કઈ
યીતે યશી કે તેઓ નફી (વ.અ.લ.)ની શમાતી
઩છી ઩ણ મુતાઅ કયતા યહ્યા, અને ઩શેરા
ખરીપાના જભાનાભાાં ઩ણ મુતાઅ કયલાથી દૂય
ન યહ્યા, અને ફીજા ખરીપા ઉભય ભફન
ખત્તાફના જભાનાની ળફૃઆતભાાં ઩ણ
વશાફીઓ મુતાઅ કયતા યહ્યા શતા. આ શલળે
મુસ્સ્રભે ઩ોતાની વશીશભાાં નીચેની ફયલામત
નોંધી છે :-
જાફીય ભફન અબ્દુલ્રાશ ઉભયશ કયલા ભાટે

આવ્મા ત્માયે રોકો તેભની જગ્માએ તેભની
મુરાકાત ભાટે ઩શોંચ્મા, અને તેઓને જુદી જુદી
ફાફતો શલળે વલારો કયલા રાગ્મા, અને ઩છી
મુતાઅ શલળે ઩ણ ઩ ૂછલાભાાં આવ્યુ.ાં ત્માયે
તેઓએ જલાફ આપ્મો કે : શા, અભે રોકો
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં,
અબુફક્રના જભાનાભાાં અને ઉભયના જભાનાભાાં
઩ણ મુતાઅ કયતા શતા. (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-
૪, ઩ેજ નાં.૧૫૮)
જો શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ મુતાઅ

કયલાની ભનાઈ પયભાલી શોત તો વશાફીઓ
ભાટે એ લાત જાએઝ કઈ યીતે થઇ ળકી ?
અને તે લખતે ખરીપાઓને શુ ાં થઇ ગયુ ાં શત ુાં કે
તેઓએ અભરને થતો જોઈ યહ્યા અને કાાંઈ ન
કહ્ુ.ાં શકીકત તો એ છે કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ મુતાઅને શયાભ કમાુ જ ન શતા
અને ન તો તેની ભનાઈ પયભાલી શતી.
અરફત્ત, ઉભય ભફન ખત્તાફે મુતાઅની ફહુ જ
વખ્તી઩ ૂલુક ભનાઈ પયભાલી શતી. આ શલળે
બુખાયીએ રખ્યુ ાં છે કે :-
અભે ભસ્દયથી, તેણે મહ્યાથી, તેણે ઈભયાન
અફી ફકયથી તેણે અબુ યજાઅથી, તેણે
ઈભયાન ભફન શવીનથી નોંધયુ ાં છે કે : જમાયે
મુતાઅ શલળેની આમત નાઝીર થઇ ત્માયે અભે
તેના ઩ય શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના
જભાનાભાાં અભર કમો. ત્માય઩છી કોઈ આમત
એલી નાઝીર થઇ ન શતી જેભાાં મુતાઅ શયાભ
ગણાલલાભાાં આવ્મા શોમ. એટરે સુધી કે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) આરભે ફકાઅ તયપ
તળયીપ રઇ ગમા. એક ભાણવે ઩ોતાના ભત
મુજફ મુતાઅને શયાભ ગણાવ્મા શતા. ભોશાંભદ
કશે છે કે : જે ભાણવે મુતાઅને શયાભ ગણાવ્મા
શતા તે ઉભય શતા. (વશીશ બુખાયી બાગ-૫,
઩ેજ નાં.૧૫૮)
ભાનલાંત લાાંચકો, આ઩ે એ લાત જોઈ કે હુઝુય

(વ.અ.લ.)એ તેભની આખી જીંદગી દયમ્માન
મુતાઅની ભનાઈ પયભાલી ન શતી. એ શલળે
એક બુઝુગુ વશાફીના કૌરનો ઉલ્રેખ થઇ
ચ ૂકમો છે , અને તે શયાભ શોલાની ફાફત ઉભયે
ખત્તાફ વાથે જોડલાભાાં આલેર છે , અને એ તો
ચોખ્ખી લાત છે કે ઉભય ભફન ખત્તાફે જે કાાંઈ
કયુુ શત ુાં તે ઩ોતાના ભત અને તકુ પ્રભાણે કયુુ
શત.ુાં
જાફીય ભફન અબ્દુલ્રાશે અન્વાયી તો ફહુ જ

આગ઱ લધીને કશે છે કે : અભે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં એક મુઠ્ઠી ખજુય અને
એક મુઠ્ઠી રોટથી મુતાઅ કયતા શતા. એલી જ
યીતે અબુફક્રના જભાનાભાાં, એટરે સુધી કે
ઉભય ભફન ખત્તાફે - ઉભય ભફન શયીવના
કજીમા ઩છી તેણી વખ્ત ભનાઈ કયી દીધી.
(વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૧૩૧)
અભને કેટરાક વશાફીઓ એલા ઩ણ ભળ્મા કે

જેઓ ઉભય ભફન ખત્તાફના અભબપ્રામને વાચો
વભજે છે અને તેભની આ કોઈ અનોખી લાત
નથી. કેભ કે તેનાથી ઩ણ આગ઱ લધીને તેઓ
મુતાઅ શયાભ શોલાની લાતને મોગ્મ ભાને છે ,
અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના હુકભને વાચો
નથી ભાનતા. કેભ કે , શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની લાતને એ લખતે ઩ણ વાચી
ભાનલાભાાં આલી ન શતી, જમાયે આ઩
(વ.અ.લ.) વકયાતના વભમભાાં શતા અને તેઓ
(વ.અ.લ.)એ કરભ અને ખડીમો ભાાંગ્મા શતા.
તે લખતે ઉભય ભફન ખત્તાફની લાતને ભશત્લ
આ઩લાભાાં આવ્યુ ાં શત ુાં અને શસ્ફોના
ફકતાફલ્રાશ (એટરે કે અભાયા ભાટે ફકતાફે
ખુદા કાપી છે .) નો ળોય ભચાલી દીધો શતો,
અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ય એવુાં
ફોશતાન મ ૂકલાભાાં આવ્યુ ાં શત ુાં કે
(ભઆઝલ્રાશ) હુઝુય (વ.અ.લ.) ફીભાયીની
શારતભાાં ફકલાવ કયી યશમા છે . ત્માાં એ
વશાફીઓ આલી લાતોને ઩ણ કબ ૂર કયી રેતા
શતા, જેના કાયણે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
અઝભત ઩ય દાગ રાગી જામ અને આં શઝયત
(વ.અ.લ.)ની કોઈ અશશભય્મત વભજલાભાાં ન
આલે. તો ઩છી તેલા રોકો વશાફીઓની એ
લાતને કઈ યીતે કબ ૂર ન કયે - કે જેભને
ઈજતેશાદ (સ્઩ષ્ટ આજ્ઞા) અને ઈસ્તાંફાત
(વાંળોધન)નુ ાં ઩ફયણાભ ગણલાભાાં આલેર શોમ.
આલો, અભે આ઩ને ફે વશાફીભાાંથી એકની
લાતચીત વાંબ઱ાલીએ છીએ.

અબ્દુલ્રાશ ભફન ઝુફૈય અને ઈબ્ને અબ્ફાવ
લચ્ચે મુતાઅ શલળે ભતબેદ ઩ડી ગમો. એ લાત
જાફીય ભફન અબ્દુલ્રાશ સુધી ઩શોંચી અને
તેઓએ પયભાવ્યુ ાં કે : અભે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં ફાંને મુતાઅ કમાુ છે .
(એટરે કે મુતએ-શનવા અને મુતએ-શજ) ઩યાં ત ુ
તે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની લપાત ઩છી
ઉભયે ફાંને ફાફતોને શયાભ ઠેયવ્મા, અને અભે
તે ફાંને મુતાઅ કયલા ભાટે રાચાય થઇ ગમા.
કેભ કે ઉભયે વાપ કશી દીધુાં શત ુાં કે જે કોઈ
મુતાઅ કયળે તેને વખ્ત વજા કયલાભાાં આલળે.
(વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૧૩૧)
઩ણ હુ ાં ભાયા અભ્માવ અને વાંળોધનના આધાયે

એ લાત કશી ળકુાં છાં કે કેટરાક વશાફીઓએ
મુતાઅ શયાભ શોલાની લાતને નફી (વ.અ.લ.)
વાથે જોડી દીધી છે જેથી ઉભય ભફન ખત્તાફને
એ આયો઩થી ફચાલી ળકામ, અને તેભના
ભતને વાચો ભાની રેલાભાાં આલે.
શકીકત તો એ છે કે : જે લાત ખુદાએ શરાર

ગણાલી છે તેને નફી ઩ણ શયાભ ફનાલી
ળકતા નથી. કેભ કે અભને તો ઇસ્રાભની
ળયીઅતભાાં કોઈ એક હુકભ ઩ણ એલો જોલા
નથી ભ઱તો કે જેણે ખુદાએ શરાર કમો શોમ
અને નફી (વ.અ.લ.) તેને શયાભ ગણાવ્મો શોમ
અને ન તો એલી લાતનો કોઈ દાલેદાય ભ઱ે છે
કે જે એભ કશી ળકે કે : નફી (વ.અ.લ.)ના
શરારને શયાભ, તેભજ શયાભને શરાર કયલાનો
શક પ્રાપ્ત થએરો છે , અને કોઈ ઩ ૂલાુગ્રશ અને
એનાદ (ળત્રુતા)ના કાયણે એભ કશેત ુાં શોમ તો
અભને તેના પ્રત્મે કોઈ પફયમાદ નથી. જો કે એ
લાત ળકમ નથી - તો ઩ણ ઘડીબય ભાટે -
ભાની રેલામ - કે હુઝુય (વ.અ.લ.)એ મુતાઅને
શયાભ ગણાલી દીધા શતા. તો શઝયત અરી
(અ.વ.)ને શુ ાં થઇ ગયુ ાં શત ુાં કે : તેઓ (અ.વ.)
નફી (વ.અ.લ.)ના એટરા ફધા નઝદીક શોલા
છતાાં ઩ણ મુતાઅ શલળે પયભાલે છે કે :
“મુતાઅ યશભતે ખુદા છે કે જેના કાયણે ખુદા

઩ોતાના ફાંદાઓ ઩ય યશેભત કયે છે . જો ઉભય
ભફન ખત્તાફ તેની ભનાઈ ન કયી શોત તો દુષ્ટ
અને દુયાચાયી શવલામ કોઈ કમાયે મ ઩ણ ઝીના
ન કયત.” (તપવીયે કફીય, ભોઅલ્રીપ :
વોઅરફી, તફયી તેભની ફકતાફભાાં - આમતે
મુતાઅની તપવીયભાાં.)
઩યાં ત ુ આશ્ચમુ એ લાતનુ ાં છે કે કેટરાક

વશાફીઓ મુતાઅ શયાભ શોલાની લાતનો
વાંફધ
ાં નફી (વ.અ.લ.) વાથે જોડે છે .
શકીકતભાાં ઉભય ભફન ખત્તાફ ઩ોતે મુતાઅ
શયાભ શોલાની લાતને નફી (વ.અ.લ.) વાથે
નથી જોડતા. ફલ્કે , તેઓ સ્઩ષ્ટ યીતે કશે છે કે
: “મુતએ - શજ અને મુતએ શનવા શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં શરાર શતા, હુ ાં
એ ફાંનેને શયાભ ગણાવુાં છાં, અને તેના ઩ય
અભર કયલાની ભનાઈ કફૃાં છાં. જો કોઈ તેના
઩ય અભર કયળે તો તેને વખ્ત વજા
આ઩લાભાાં આલળે.” (પખફૃદ્દીન યાઝી તપવીયે
કફીયભાાં.)
આ ફાફતભાાં એશરે સુન્નત લચ્ચે ભોટો

ભતબેદ છે તેની સ્઩ષ્ટ વાભફતી ભવનદે ઈભાભ
ભફન શમ્ફર છે . જેભાાં આ પ્રભાણે રખેલ ુાં છે :-
તેભાાં કેટરાક રોકો એલા છે કે જે શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ના કૌરનુ ાં અનુવયણ કયતા મુતાઅને
શરાર વભજે છે અને કે ટરાક રોકો એલા છે કે
જેઓ ઉભય ભફન ખત્તાફના કૌરની ઩ૈયલી
કયીને મુતાઅને શયાભ કશે છે .
ઈબ્ને અબ્ફાવ કશે છે કે : શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં મુતાઅ કયલાભાાં
આલતા શતા. ઉયલશ ભફન ઝુફેયે ત ુયત જ કહ્ુાં
કે : અબુફક્ર અને ઉભયે મુતાઅ શયાભ ગણાવ્મા
છે . ઈબ્ને અબ્ફાવે શતયસ્કાય કે નપયતબમાુ
ળબ્દોભાાં કહ્ુાં : ઉયલશ ! શુ ાં ફકો છો ? ત્માયે
તેણે કહ્ુાં કે અબુફકયે અને ઉભયે મુતાઅની
ભનાઈ કયી છે . ઈબ્ને અબ્ફાવે કહ્ુાં કે : હુ ાં જોઈ
યહ્યો છાં કે તેઓ નજદીકના વભમભાાં શરાક
થઇ જળે. કેભ કે , અભે કશીએ છીએ કે આં
શઝયત (વ.અ.લ.)એ આભ પયભાવ્યુ ાં શત,ુાં અને
તેઓ કશે છે કે અબુફક્ર અને ઉભયે મુતાઅની
ભનાઈ કયી છે . (ભસ્નદ એશભદ ભફન શમ્ફર
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૩૩૭)
વશીશ શતયભીઝીભાાં આ ફયલામત નીચે મુજફ

કયલાભાાં આલી છે :-
અબ્દુલ્રાશ ભફન ઉભયને મુતાઅએ શજ શલળે

઩ ૂછલાભાાં આવ્યુ ાં ત્માયે તેભણે કહ્ુાં કે મુતાઅએ
શજ શરાર છે . વલાર કયનાયે કહ્ુાં કે આ઩ના
શ઩તાએ (ઉભયે ) તો તેને યદ કયે ર છે . ત્માયે
અબ્દુલ્રાશ ભફન ઉભયે કહ્ુાં કે શુ ાં હુ ાં એ લાત
઩ય અભર કફૃાં કે જેનો હુકભ ભાયા શ઩તાએ
આપ્મો છે કે ઩છી એ લાત ઩ય અભર કફૃાં કે
જેનો હુકભ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ આપ્મો
છે ? વલાર કયનાયાએ કહ્ુાં કે જે લાતનો હુકભ
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ આપ્મો છે , તેના
઩ય અભર કયલો ફશેતય છે . (વશીશ શતયભીઝી
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૫૭)
એશરે સુન્નત લર જભાઅત શઝયત ઉભય ભફન

ખત્તાફને અનુકયણ કયલા રામક વભજે છે ,
અને ઉભયના આ કૌરને ફે બાગભાાં લશેંચે છે .
તેભના એક કૌરને કબ ૂર કયે છે અને ફીજા
કૌરને કબ ૂર કયતા નથી. એટરે કે ઉભય ભફન
ખત્તાફે ફાંને (મુતએ શજ અને મુતએ શનવા)ને
શયાભ ગણાવ્મા શતા. જમાયે એશરે સુન્નત પકત
મુતએ શનવાની ફાફતભાાં ઉભયની ઩ૈયલી કયે
છે અને મુતએ શજ ફાફતભાાં તેન ુ ાં અનુવયણ
કયતા નથી. જમાયે અઈમ્ભએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.) અને તેભના શળમાઓ ફાંને મુતાઅને
કમાભત સુધી જાએઝ ભાને છે . આ ભાન્મતા
ધયાલનાયાઓભાાં શળમાઓની વાથે સુન્ની
આભરભો ઩ણ છે . જેભ કે ટયુશનવના એક
ભાનલાંતા આભરભ, ઝઈભે જાભેઅશ ઝૈત ુનીમશ,
અળ ળૈખ તાફશય ભફન આશુય (ય.શ.) મુતાઅને
જાએઝ વભજે છે . તેઓ ઩ોતાની તપવીય
“અત્તશયીય લર તનલીય” બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૫
ભાાં આ આમત
અને ઩શતલા઱ી સ્ત્રીઓ ઩ણ તભાયા ભાટે શયાભ

છે શવલામ કે (જેશાદભાાં નાસ્સ્તકો ઩ાવેથી ભ઱ી
આલતાાં) જે તભાયી શભલ્કત ફની ગઈ શોમ,
(આ) તભાયા ભાટે અલ્રાશનો નકકી કયે રો
શનમભ છે અને એ શવલામ વઘ઱ી (સ્ત્રી) તભાયા
ભાટે શરાર કયલાભાાં આલી છે એલી ળયતે કે
તભે તભાયો ભાર ખચીને શનકાશભાાં રેલાના
શેત ુથી તેભની ખાશેળ કયો, ન કે કાભલાવના
(ત ૃપ્ત કયલા)ના શેતવ
ુ ય, ઩છી તેણીઓભાાંથી
જેની વાથે તભોએ વાંબોગ કમો શોમ તો તેભની
ઠયાલેરી ભશેય તેભને ચ ૂકલી દો, અને ભશેય
નકકી થમા ઩છી કદાચને તભે ભાાંશોભાાંશ ે કાાંઈ
ઓછાં લધત ુાં કયલાને યાજી થઇ જાઓ તો
તભાયા ભાથે કાાંઈ ગુન્શો નથી, ફેળક અલ્રાશ
ભશાન જાણનાય (અને) ફશકભતલા઱ો છે .
(સ ૂ.શનવા-૪, આમત નાં.૨૪)ની તપવીય વાથે
રખે છે કે ......
અકાએદ અને ભચિંતનભાાં મુકત, ઩ ૂલાુગ્રશ અને

દ્વે઴થી દૂય યશીને જે લાત શક શોમ તેને ઩ુકાયી
઩ુકાયીને કશેવ ુાં જોઈએ, અને ટીકા કયનાયાઓની
ટીકાની ઩યલાશ ન કયલી જોઈએ.
ૂ ી ચચાુ ઩છી એ લાત સ્઩ષ્ટ થઇ

અભાયી આ ટાંક
ગઈ કે મુતાઅના આ ભવઅરાભાાં ઩ણ
સુન્નીઓને શળમાઓ ઩ય એઅતયાઝ કયલાનો
કોઈ શક નથી. ફલ્કે , સુન્નીઓ મુતાઅની
ફાફતભાાં શળમાઓની જે ટીકા ટીપ્઩ણી કયે છે
તે ઩ ૂલાુગ્રશ અને રઘુગ્રથ
ાં ીના કાયણે છે .
શળમાઓ ઩ાવે ધાયદાય દરીરો અને જાશેયી

હુજ્જજત છે . ઇન્વાપ એ છે કે જે લાત શક શોમ
તેણે જાશેય કયલાભાાં આલે. શક ઩ોતે જ ફરાંદ
શોમ છે . શકને ફરાંદ કયલાની જફૃય શોતી નથી.
મુવરભાનો ભાટે એ લાત જફૃયી છે કે તેઓ

શઝયત અરી (અ.વ.)ના નીચે મુજફના કૌર
શલચાયે અને ભનન કયે .
“મુતાઅ યશેભતે ખુદા છે , અને તેના થકી ખુદા

ફાંદા ઩ય યશભ કયે છે .”
અને ખુદાની યશેભત એના કયતાાં શુ ાં લધાયે

શોઈ ળકે કે મુતાઅ ળશલત (કાભલાવના)ની
આગને બુજાલે છે - કે એ આગના કાયણે
ભાણવ કમાયે ક એટરો ફધો આંધ઱ો ફની
જામ છે કે જાતી અને ઉભયની વાાંક઱ોને તોડી
નાખે છે , અને જાનલયોની જેભ તેની વાભે જે
આલે તેનો ઉ઩મોગ કયી નાખે છે . ઘણાાંને
ળેશલતે (કાભલાવનાએ) ભાયે રા છે જેભને
ળશેલત ઩યસ્ત (લાવના ભ ૂખ્મા) જાનલયોને
પાડી નાખ્મા છે .
શલે મુવરભાન અને ખાવ કયીને નલયુલાનોએ

તે લાત જાણલી જોઈએ કે ખુદાલાંદે આરભે
ઝીના કયલાની વઝા ઩થ્થયોથી ભાયીને કત્ર
કયી નાખલાની યાખી છે . જો કુાંલાયી છોકયી
વાથે ઝીના કયલાનો અ઩યાધ કમો શોમ તો
તેની વજાફૃ઩ે ઩ુફૃ઴ અને સ્ત્રી ફાંનેને વાંગવાય
કયલાભાાં આલળે. એ લાત કોઈ ઩ણ વાંજોગોભાાં
ળકમ નથી કે ખુદાએ ઩ોતાની ભખ્લ ૂકભાાં આલી
ફ઱લાખોય ળસ્તત મ ૂકી શોમ અને તેના
શનલાયણ ભાટે ફીજી કોઈ યશભતબયી લસ્ત ુ
મ ૂકી ન શોમ - કે જેનાથી ઇન્વાન એ લાત
વભજી ળકે કે તેની બરાઈ કઈ લાતભાાં છે અને
કઈ લાતભાાં નથી.
ખુદા યશભાન અને યશીભ છે . તે ઩ોતાના

ફાંદાઓ ઩ય મુતાઅ થકી યશેભ પયભાલે છે . કે
મુતાઅ કયી ળકાતા શોમ, તે ઩છી કોઈ ઝીના
તયપ આગ઱ ન લધે, અને કભકભાટી ઉ઩જાલી
દે તેલી વજાને ઩ાત્ર ન ફને. આ સુશલધા શોલા
઩છી ઩ણ કોઈ ઝીના કયે તો તે નીચ અને
ફદફખ્ત જ ગણાળે. “મુતાઅ એક યશેભતે ખુદા
છે .” આ લાતનો દાખરો ભફલ્કુર એલો જ છે કે
જે યીતે ચોયી કયનાયના શાથ કા઩લાભાાં આલે
છે . જો ફમત ુર ભાર પકીયો અને ગયીફો ભાટે
઩ુયતો થઇ જતો શોમ તો ઩છી વૌથી નીચ
કક્ષાના ફદફખ્ત શળે તે જ ચોયીનુ ાં કાભ કયળે.
અમ ભાઅબુદ ! ત ુાં ઩ાક અને ઩ાકીઝા છે . તાયી

જ ફાયગાશભાાં તૌફા કફૃાં છાં અને તાયી ઩ાવે
ભગપેયત ચાહુ ાં છાં. કે ભેં ભાયી જુલાનીભાાં દીને
ઇસ્રાભને ભનઘડત અને તકુ ઩ય આધાયીત
વભજતો શતો, અને ઇસ્રાભને ફહુ જ
કયાશત઩ ૂણુ વભજતો શતો. હુ ાં એભ ભાનતો શતો
કે ઇસ્રાભ એલો ભઝશફ છે કે જે સ્ત્રી અને
઩ુફૃ઴ના શનકટતા અને ભોશબ્ફત બમાુ
વાંફધ
ાં ોના ઩ફયણાભે ઩ૈદા થતાાં જાતીમ વાંફધ
ાં ો
ભાટે ભૌતની વજા આ઩ે છે . (અને ભૌતની વજા
઩ણ કેલી ? વાંગવાય કયીને અને તે ઩ણ
રોકોને ફતાલીને અને રોકોની વાભે.)
જમાાં સુધી ભાયો ખ્માર છે હુ ાં એભ ભાનુ ાં છાં કે

દયે ક નલયુલાનનો આ દ્રષ્ષ્ટકોણ શળે - અને
ખાવ કયીને લતુભાન જભાનાના નલયુલાનો કે
જેભાાં નગ્નતા એક વાભન્મ લાત ફની ગઈ છે .
કોરેજોભાાં અને યસ્તાઓ ઩ય છોકયીઓ
છોકયાઓની વાથે ખબે ખબા ભે઱લીને શયતી
પયતી જોલા ભ઱ે છે . પ્રલાવભાાં શોમ કે
઩ીકનીકભાાં શોસ્ટેરભાાં શોમ કે કેન્ટીનભાાં છોકયા
- છોકયીઓ એક વાથે જોલા ભ઱ે છે .
એ લાત બુધ્ધધગમ્મ નથી કે આ઩ણે એક એલા

ભાણવનો કે જેનો ઉછે ય ઇસ્રાભી લાતાલયણભાાં
થમો શોમ તેની વયખાભણી એલા ભાણવની
વાથે કયીએ કે જેનો પ્રગશતળીર દે ળભાાં ઉછે ય
થમો શોમ, જે ઩શશ્ચભનુ ાં અનુકયણ કયનાયા
શોમ.....
ભેં ઩ણ એલી યીતે ભાયી જીંદગી ઩વાય કયી છે

જે યીતે ભોટાબાગના મુવરભાન નલયુલાનો
઩શશ્ચભી વાંસ્કૃશતભાાં જીલન શલતાલે છે , અને ફહુ
જ ઓછા યુલાનો એલા છે કે જેભને એક તયપ
તો ખ્લાશીળાત ઩ોતાના તયપ ખેંચતી શોમ અને
ફીજી ફાજુ ખૌપે ખુદા તેભને તેલા કાભ
કયલાથી દૂય યાખે છે . એલા રોકો ફહુ જ ઓછા
જોલા ભ઱ે છે તેન ુ ાં કાયણ એ છે કે અભાયા
દે ળોભાાં ઝીનાની વજા ભપકુદ (અદ્રશ્મ) થઇ
ગઈ છે . શા, એ નીચ કાભથી કોઈ ફાફત દૂય
યાખી ળકતી શોમ તો તે છે ઝભીય (અંત:કયણ)
ફીજી યીતે એ છે કે તે બ્રહ્મચમુન ુ ાં જીલન
શલતાલે જે જેના ઩ફયણાભે ભાનશવક
ફીભાયીઓના શળકાય ફની જલામ છે , અને
કમાયે ક આ ભાનશવક ફીભાયી ખતયનાક થઇ
જામ છે . અથલા તો એવુાં ફને છે કે તે ઩ોતાના

઩યલયફદગાયને અને ઩ોતાના નપવ વાથે દગો
કયે .
શકીકત તો એ છે કે હુ ાં ઇસ્રાભની ફપરોવોપી

અને ળયીઅતના તકુ ને એ લખતે વભજમો
જમાયે હુ ાં શળય્મતને વભજમો. એ લાતભાાં ળાંકા
નથી કે પકત શળય્મત જ એલો ભઝશફ છે કે
જેના દયે ક અકીદાઓભાાં શલળા઱ યશેભત
વભાએરી છે . જેભાાં વાભાજીક, વામુફશક,
યાજકીમ અને આશથિક પ્રશ્નોના ઉકેર ભૌજૂદ છે .
ભઝશફે શળમા ઈખ્ખ્તમાય કયલા ઩છી ભને એ
લાતની ખાતયી થઇ કે દીને ઇસ્રાભભાાં કોઈ
કાભ કે અકીદા મુશ્કેર નથી, અને ન તો તેભાાં
નુકવાન નાભની કોઈ લસ્ત ુ છે . શળય્મતના
તભાભ અકીદા યશેભત છે . ઈભાભતનો,
ઈસ્ભતનો અને ફદાઅનો અકીદો યશેભત છે ,
અને શળમાઓના કશેલા પ્રભાણે કઝા અને કદ્રનો
ભવઅરો યશેભત છે . તકીય્મશ યશેભત છે અને
ૂ ભાાં, ભોશાંભદ
મુતાઅ વૌથી ભોટી યશેભત છે . ટાંક
ભફન અબ્દુલ્રાશ (વ.અ.લ.) જે કાાંઈ ઩ણ
રાવ્મા તે ફધા જ હુકભો અને ફધી જ ફાફતો
વાં઩ ૂણુ યશેભત છે અને શક છે .
અલ્રાશ કોઈ એક નપવ (વ્મસ્તત)ને તેના ગજા

ઉ઩યાાંત તકરીપ આ઩તો નથી તેણે જે વાયી
કભાઈ કયી છે તેનો (નપો) તેનાજ ભાટે છે અને
જે બુયી કભાઈ કયી છે તેના ગેયરાબો ઩ણ
તેનાજ ભાટે છે , અમ અભાયા ઩યલયફદગાય !
જો અભે ભ ૂરી જઈએ અથલા કોઈ ભ ૂરચ ૂક કયી
ફેવીએ તો તે ભાટે અભને ઩કડજે નશી અને
અમ અભાયા ઩યલયફદગાય ! અભાયા ઩ય એલો
ફોજો નાખજે નશી જેલો કે અભાયી ઩શેરાાંથી
જનાયાઓ ઩ય નાખ્મો શતો, અને અમ અભાયા
઩યલયફદગાય ! અને અભાયાથી એટલુાં ન
ઉંચકાલ કે જે (ઉંચકલા)ની અભાયાભાાં ળસ્તત
નથી અને અભાયાથી દયગુજય કય, અને અભને
ભાપ કયી દે , અને ભાયા ઩ય દમા કય, ત ુાં (જ)
અભાયો ભાભરક છે ભાટે નાસ્સ્તકોના મુકાફરાભાાં
અભાયી વશામ કય. (સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત
નાં.૨૮૬)

પ્રકયણ : ૩૫ - કુ યઆને ભજીદભાાં
પેયપાય થમ૊ શ૊લા વલળેની ભાન્મતા
કુયઆને ભજીદભાાં પેયપાય થમો શોલાની
ભાન્મતા નપયત ઩ૈદા કયનાયી છે . કોઈ ઩ણ
મુવરભાન કે જે, શઝયત ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ની
યીવારત ઉ઩ય ઈભાન યાખતો શોમ તે એ
લાતને વશન કયી ળકતો નથી. બરે ઩છી તે
સુન્ની શોમ કે શળમા.
કાયણ કે કુયઆને ભજીદની ફશપાઝત કયલાની
જલાફદાયી ખુદ ખુદાલાંદે આરભે રીધી છે .
ઈયળાદ પયભાલે છે .
શનવાંળમ અભો એજ આ ભઝક્ર (કુયઆન)ને
ઉતાયુુ છે અને શનવાંળમ અભેજ તેના યક્ષક
યશેનાયા છીએ. (યક્ષણ કયનાયા છીએ.)
(સ ૂ.ફશજય-૧૫, આમત નાં.૯)
કુયઆને ભજીદભાાં કોઈ એક અક્ષયનો ઩ણ
લધાયો કે ઘટાડો કયી ળકત ુાં નથી. કુયઆને
ભજીદ આ઩ણા નફી (વ.અ.લ.)નો જીલાંત
ભોઅજીઝો છે . તેભાાં ફાતીરને દાખર થલાનો
કોઈ યસ્તો નથી. આ ફકતાફ ખુદાએ શકીભ
અને શભીદે નાઝીર પયભાલેર છે .
મુવરભાનોનો અભર ઩ણ કુયઆને ભજીદભાાં

પેયપાય થમો શોલાની લાતનો ઇન્કાય કયે છે .
કેભકે , ઘણા વશાફીઓએ કુયઆનને ઩ોતાની
છાતીભાાં સુયભક્ષત કયુુ અને તેના ફાયાભાાં
આ઩વભાાં એકફીજા વાથે શયીપાઈના કામુક્રભ
મોજતા શતા. તેભજ તેભની ઔરાદને ઩ણ
કુયઆને ભજીદ ફશપઝ કયાલતા શતા, અને તે
વીરવીરો આજ સુધી ચાલુ છે . કોઈ વમુશ,
કોઈ ઩ાટી કે કોઈ હુકુભતની એ ળસ્તત નથી કે
તેભાાં પેયપાય કયી ળકે. જો આ઩ણે ઩ ૂલુ, ઩શશ્ચભ,
ઉત્તય કે દભક્ષણ એટરે કે દુશનમાના કોઇ઩ણ
ખ ૂણાભાાંથી કુયઆને ભજીદ રાલીને એકઠા
કયીએ અને ઩છી તેને એકફીજા વાથે
વયખાલીએ તો, તેભાાં જયા જેટરો ઩ણ પેયપાય
જોલા ભ઱ળે નશી. જો કે , ભઝશફ અને
પીયકાના ફશવાફે મુવરભાનોભાાં ઘણો ભતબેદ
છે ઩યાં ત ુ કુયઆન ફાફતભાાં તભાભ મુવરભાનો
એકભત છે . મુસ્સ્રભ ઉમ્ભતભાાં ફે ભાણવો
લચ્ચે ઩ણ કુયઆન શલળે કોઈ ભતબેદ નથી.
અરફત્ત, કુયઆનની તાલીર અને તપવીય
ફાફતભાાં ભતબેદ છે અને જે ફાફત જે
રોકોની નજયોભાાં વાભફત છે . તેનાથી રોકો
ખુળ છે .
પેયપાય શલળે કોઈ એવુાં કશે કે શળમાઓ કુયઆને

ભજીદભાાં પેયપાય થમો શોલાનુ ાં ભાને છે . તો તે
લાત ભાત્ર ટીકાને ટીપ્઩ણીના સ્લફૃ઩ભાાં જ છે .
શકીકતભાાં શળમાઓના અકીદાભાાં કુયઆને
ભજીદભાાં પેયપાય થમો શોલાનુ ાં નાભો શનળાન
઩ણ નથી.
જમાયે આ઩ણે શળમાઓના કુયઆને ભજીદ

શલળેના અકીદાનો અભ્માવ કયીએ છીએ ત્માયે
એ લાત જાણલા ભ઱ે છે કે ફધા શળમાઓ એ
લાત ઩ય એકભત છે કે કુયઆને ભજીદભાાં
કોઇ઩ણ પ્રકાયનો પેયપાય થમો નથી.
ળેખ ભોશાંભદ યઝા મુઝઝપય ઩ોતાની ફકતાફ

અકાએદે ઈભાભીમાભાાં રખે છે , કે અભાયો
અકીદો એ છે કે કુયઆને ભજીદ લશીએ ઇરાશી
છે . ખુદાલાંદે આરભે તેને ઩ોતાના નફી
(વ.અ.લ.)ની જીબ ઉ઩ય જાયી કયે ર છે . તેભાાં
દયે ક લાતો સ્઩ષ્ટ યીતે ફમાન કયલાભાાં આલેર
છે . આ એલો ભઝન્દએ જાલેદ, ભોઅજીઝો છે કે
જેનો જલાફ રાલલા ભાટે ભાનલજાત રાચાય
છે . તેભાાં ઇરાશી શકીકતો અને ભાયે પતના
ખજાના છે તેભાાં કોઇ઩ણ પ્રકાયના પેયપાય કે
઩ફયલતુનની ળકમતા નથી. જે કુયઆન
આ઩ણા શાથભાાં છે તે એ જ કુયઆન આ઩ણા
શાથભાાં છે . તે જ કુયઆન છે કે જે શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ઩ય નાઝીર થયુ ાં શત.ુાં
જે કોઈ એભ ભાને કે તેભાાં પેયપાય થમો છે તો
તેવ ુાં ભાનનાયા ભ ૂરભાાં છે . એટલુાં જ નશી તે
યાશેયાસ્ત ઩ય નથી. કેભ કે આ ખુદાએ
ભોકરેરા કરાભ છે કે જેભાાં ફાતીરને કોઈ
ફાજુથી દાખર થલાનો કોઈ યસ્તો નથી.
ળેખ ભોશાંભદ યઝા મુઝઝપયના ઉ઩યોકત કૌર

શવલામ અભરી યીતે જોલાભાાં આલે તો દીની
દવુગાશો અને ભઝશફી જગ્માઓના શલારાથી
ઇસ્રાભની દુશનમાભાાં અથલા તો જાણીતા
ળશેયોભાાં શળમાઓ ઩ાવે ફીજુ ાં કોઈ કુયઆન શોમ
તો રોકો તેનાથી અજાણ યહ્યા ન શોમ. જમાયે
હુ ાં શળમાઓના એ જાણીતા ળશેયોભાાં ગમો ત્માયે
ભાયા ભગજભાાં એ ફધા ઝેયી પ્રો઩ેગડાં ા ભૌજૂદ
શતા. (જે શળમાઓની કુયઆનભાાં પેયપાય ફાફતે
કયલાભાાં આલે છે .) જમાયે હુ ાં કોઈ કુયઆને
ભજીદને જોતો ત્માયે ભને એભ રાગત ુાં શત ુાં કે
કદાચ આ ફનાલટી કુયઆન શળે ? ઩યાં ત ુ ભાયો
એ લશેભ ફહુ જ ઓછા વભમભાાં દૂય થઇ ગમો,
અને હુ ાં એ લાત વભજી ગમો કે આ ફધી
અપલાશો છે . જેનાથી રોકોના ભગજભાાં
શળમાઓ પ્રત્મે નપયત ઩ૈદા કયલાભાાં આલે છે .

શજી શળમાઓ શલળેનો એક એઅતયાઝ ફાકી
યશી જામ છે . જેનાથી શળમાઓ ઩ય હુજ્જજત
કામભ કયલાભાાં આલી યશી છે , અને તે છે શળમા
આભરભ ભોશાંભદ તકી અન્નુયી અત્ત ફયવી
મુતલપપીની ફશજયી ૧૩૨૦ ભાાં પ્રશવધધ થમેર
ફકતાફ “પવલુર ભખતાફ પી તશયીયે ફકતાફે
યબ્બુર અયફાફ.”
એશરે સુન્નત આ ફકતાફભાાં આ઩લાભાાં આલેર

ફાફતો તભાભ શળમાઓ વાથે જોડે છે . અને
તેની વાં઩ ૂણુ જલાફદાયી શળમાઓ ઉ઩ય નાખે
છે . આ ઇન્વાપની લાત નથી કેભ કે ઘણી
ફકતાફો એલી શોમ છે કે જેભાાં ફકતાફના રેખક
અથલા વાં઩ાદકનો ઩ોતાનો ભત કે અભબપ્રામ
શોમ છે . જે અભબપ્રામ ભોઅતફય,
ગૈયભોઅતફય, ઝઈપ અથલા ભજબ ૂત કે
ફાતીર ઩ણ શોઈ ળકે છે . આ લાત શળમાઓ
ભાટે ખાવ નથી ફલ્કે આ લાત મુવરભાનોના
તભાભ ફપયકાઓભાાં જોલા ભ઱ે છે . શકીકતની
નજયે જોલાભાાં આલે તો આ ફકતાફ શળમાઓ
કયતા લધાયે સુન્નીઓને રગતી છે . (કેભ કે આ
ફકતાફના વાં઩ાદકે જે કાાંઈ એકઠુાં કયુુ છે તે
એશરે સુન્નતની બુખાયી, મુસ્સ્રભ, ભસ્નદ
એશભદ ભફન શમ્ફર લગેયેભાાંથી કયુુ છે .)
શુ ાં એ લાત જાએઝ ગણાળે કે અભે એશરે

સુન્નતને એ તભાભ ફકતાફો ભાટે જલાફદાય
ગણાલીએ જે ફકતાફો શભસ્રના વાાંસ્કૃશતક ભાંત્રી
અને અયફી શલબાગના લડા ડોકટય તાશા
હવ
ુ ૈને ખાવ કયીને કુયઆન અને અદફે
જાશેરીમત શલળે રખી છે ?
બુખાયીએ જે શદીવો ઩ોતાની વશીશભાાં

કુયઆનભાાં પેયપાય થલા શલળે નોંધી છે , શુ ાં તેની
જલાફદાયી ઩ણ એશરે સુન્નત ઩ય નાખી
દઈએ. કે જેને તેઓ વશીશ વભજે છે ? તેલી જ
યીતે કુયઆનભાાં લધાયા ઘટાડા શલળે મુસ્સ્રભભાાં
જે શદીવો રખલાભાાં આલી છે શુ ાં તેની
જલાફદાયી ઩ણ એશરે સુન્નતની વભજીએ ?
અભે એ ફધી લાતો ઉ઩ય ઩યદો નાખીએ છીએ

અને બુયાઇનો મુકાફરો બરાઈથી કયીએ
છીએ. આ શલ઴મભાાં જાભએ અઝશય (અઝશય
યુશનલવીટી)ના દીનીમાત શલબાગના ચેયભેને
ફહુ જ વાયી યીતે લાત રખી છે . તેઓ કશે છે
કે :-
ઈભાભીમા ફપયકાભાાં ભાનનાયાઓ ઩ણ

(ભઆઝલ્રાશ) કુયઆને ભજીદભાાં અધુયાળ
અને લધાયો શોલાનુ ાં ભાનતા નથી. તેભની
ફકતાફોભાાં જે ફયલામતો રખલાભાાં આલી છે .
તેનો દાખરો એલો છે જેલી અભાયી ફકતાફોભાાં
એલી ફયલામતોની - ફયલામત કયલાભાાં આલી
છે અને ફાંને ઩ક્ષના તશકીક કયનાયાઓએ
વાચા ખોટાને ફમાન કયી દીધેર છે , અને તેને
ફાતીર જણાલેર છે . તેભજ શળમાઓ અથલા
ઝૈદીમોભાાંથી કોઇ઩ણ એ લાત ભાનતો નથી.
તેભજ એશરે સુન્નત ઩ણ અકીદો ધયાલતા
નથી.
જેની ઈચ્છા થામ તે શવયુતીની ફકતાફ

“ફકતાબુર ઇત્તકાન” જેલી ફકતાફનો અભ્માવ
કયી ળકે છે . જેથી એ ફયલામતોને જાણી ળકે -
જે ફયલામતો ઩ય અભે ઩દો ઢાાંકમો છે .
ઈવલીવન ૧૪૯૮ ભાાં એક શભસ્રીએ “અર

ફુકાુ ન” નાભની ફકતાફ પ્રશવધધ કયી શતી. જેભાાં
એ પ્રકાયની ઝઈપ - નફ઱ી અને ભયદુદશ
(યદ, અસ્લીકૃત) ફયલામતો, એશરે સુન્નતની
ફકતાફો અને સ્ત્રોતભાાંથી નકર કયી શતી. એ
ફકતાફને જાભઅએ અઝશય (અઝશય
યુશનલવીટી) એ તેભની દરીરોથી યદ કયી
અને ઩છી હુકુભતે તેના પ્રકાળન ઉ઩ય
પ્રશતફાંધ મ ૂકલાની ભાાંગણી કયી. ત્માાંની હુકુભતે
એ ભાાંગણીને કબ ૂર કયી અને તેના પ્રકાળન
઩ય પ્રશતફાંધ મ ૂકી દીધો. ફકતાફના વાં઩ાદકે
ુ ુ ભતનાાં એ હક
હક ુ ભ ભાટે પેય - શલચાયણા ભાટે
અ઩ીર કયી, જેને અદારતે યદ કયી નાખી.
શુ ાં આ દરીર ઩છી ઩ણ એભ કશી ળકામ કે

એશરે સુન્નત કુયઆનની હુયભત - એટરે કે
તેભાાં કોઈ પેયપાય થમો નશી શોલા - ને
સ્લીકાયતા નથી ? કે ઩છી એભ કે તેઓ કોઈ
ફયલામતના કાયણે કુયઆનભાાં અધુયાળ કે
પેયપાય શોલાનુ ાં ભાને છે ? કે ઩છી કોઈ
વાં઩ાદક/રેખકના રખી નાખલાથી તેઓ
કુયઆનની અધુયાળને ભાને છે ?
(કુયઆનભાાં પેયપાય શલળે) ભફલ્કુર આ જ

ઉદાશયણ શળમાઓનુ ાં ઩ણ છે . શળમાઓભાાં જે
ફયલામત ભ઱ે છે , તે એલી છે જે યીતે અભાયી
કેટરીક ફકતાફોની ફયલામત છે . પેયપાય શલળે
અલ્રાભા વૈમદ અબુ પઝર ભફન શવન
તફસ્વી, જેઓ છઠ્ઠી વદી ફશજયીના શળમાઓના
ભોટા આભરભ છે - તેઓએ તેઓની “તપવીયે -
ભજભઉર - ફમાન”ભાાં રખ્યુ ાં છે કે : ઈભાભીમા
ફપયકાભાાં એ લાત શલળે એકભત છે કે
કુયઆનભાાં કોઈ લધાયો થમો નથી. અરફત્ત,
ઘટાડાને અભાયા ફહુ જ ઓછા આરીભોએ
(અને એક સ્ત્રી વમ ૂશે) સ્લીકાયી છે . ઩યાં ત ુ
અભાયા આરીભોની નજયે શક એ છે કે
કુયઆનભાાં કોઈ ઩ણ પ્રકાયનો લધાયો કે ઘટાડો
થમો નથી. વૈમદ મુતઝ
ુ ા અરમુર શોદાનો
દ્રષ્ષ્ટકોણ ઩ણ એ જ છે કે કુયઆને ભજીદભાાં
લધાયો કે ઘટાડો થમો નથી.
કુયઆનની નકર વાચી શોલાનો દાખરો એ છે

કે જે યીતે ળશેયોનુ ાં ઇલ્ભ કે અયફી ળામયીનુ ાં
જ્ઞાન કે નાના ભોટા ફનાલો અને ઘટનાઓની
આગાશી છે . તેલી જ યીતે રોકોએ આ લાત ઩ય
ખાવ રક્ષ આપ્યુ ાં અને જુદા જુદા કાયણોવય
તેન ુ ાં યક્ષણ ઩ણ થત ુાં યહ્ુ,ાં અને તેની નકરો
઩ણ થતી યશી. એ શદ સુધી તેની નકરભાાં
ક્રભફધધતા જ઱લાઈ યશી જે ફધા રોકોની
વાભે સ્઩ષ્ટ છે . તેન ુ ાં કાયણ એ ઩ણ શત ુાં કે
કુયઆન નફીએ અકયભ (વ.અ.લ.)નો
ભોઅજીઝો, ળયીઅતના ઈલ્ભનુ ાં મુ઱ અને
અશકાભે દીન ભે઱લલાનો ઝયીઓ છે . તેથી જ
મુવરભાન આરીભો તેના યક્ષણ ભાટે , તેને
શીપઝ કયલા અને તેની ફશભામતભાાં ભળગુર
યહ્યા છે . તેથી જ તેના શલળે ફધા જાણે છે કે
તેના એઅયાફ, ફકયઅત, હુફૃપ અને આમતોભાાં
કમાાં ભતબેદ છે . તે કાભભાાં આટરી વખત
કોશળળ અને વાચી બાલના ભૌજૂદ છે , તે ઩છી
એ લાત કઇ યીતે ળકમ છે કે તેભાાં કોઈ લધાયો
કે ઘટાડો થઇ ળકે ?
લાાંચકો ભાટે એ લાત સ્઩ષ્ટ થઇ ગઈ કે એ

તોશભત (કે કુયઆને ભજીદભાાં લધાયો એ
ઘટાડો થમો છે ) તે - શળમાઓના પ્રભાણભાાં
એશરે સુન્નત ભાટે લધાયે ફાંધ ફેવતી છે , અને
એ લાત ઩ણ જાશેય થઇ ગઈ કે એશરે સુન્નત
ફીજાઓ ઩ય એલા આક્ષે઩ મ ૂકી યહ્યા છે , કે
જેભાાં તેઓ ઩ોતે ઩ણ પવાએરા છે .
આ એ કાયણો શતા કે જેના રીધે ભાયે ભાયા

તભાભ અકીદાઓને છોડી દે લા ઩ડમા, કેભ કે
જમાયે અભે શળમાઓ ઉ઩ય કોઈ એતયાઝ કે
ઈલ્ઝાભ રગાવ્મા ત્માયે તેઓએ ફહુ જ વાયી
અને સ્઩ષ્ટ યીતે તેનાથી મુસ્તત ભે઱લી રીધી.
અને હુ ાં એ લાત વભજી ગમો કે શળમાઓ વાચુાં
કશે છે . હુ ાં ફદલવો ઩વાય થતાાં થતાાં ઘણી ફધી
ચચાુઓ દયશભમાન એ વભજલા ભાટે ભજબુય
થઇ ગમો કે તેઓ વાચુાં કશે છે . ફે
શમ્દોભરલ્રાશ હુ ાં ફહુ જ વાંત ુષ્ઠ ફની ગમો.
ળકમ છે કે આ઩ને ઩ણ એલી જીજ્ઞાવા શોમ

અને આ઩ એવુાં ઈચ્છતા શો કે તેના શલળેની
દરીરો એશરે સુન્નતની ફકતાફોભાાંથી ભ઱ી
જામ કે જેના થકી આ઩ને આત્ભવાંતો઴ અને
ખાતયી થઇ જામ કે આ એશરે સુન્નત જ
કુયઆનભાાં પેયપાય થમો શોલાનુ ાં ભાને છે , તેઓ
જ કુયઆનભાાં લધાયા - ઘટાડાની લાતો કયે છે .
તે હુ ાં આ઩ની ભખદભતભાાં એ ફાફતો યજુ કયી
યહ્યો છાં :-
તીફયાની અને ફમશકીની ભાન્મતા :-
તીફયાની અને ફમશકી ફયલામત કયી છે કે

કુયઆને ભજીદભાાં ફીજા ઩ણ ફે સ ૂયાઓ છે . જે
નીચે પ્રભાણે છે :-
(૧) ભફસ્ભીલ્રાશીય યશભાનીય યશીભ.

અલ્રાહુમ્ભ - ઇમાક - નઅફોદો - લ રક
નોવલ્રી - લ - નયજોદો - લ - એરમક -
નસઆ
્ - લ - નશપદો - નયજુ - યશભતક - લ
- નખ્ળા - અઝાફેક - અરજદ - ઇન્ન -
અઝાફક – ભફર - કાપેયીન.
અને ફીજી સ ૂયા :-
(૨) ભફસ્ભીલ્રાશીય યશભાનીય યશીભ. ઇન્નક -

નસ્તઈનોક - લ નસ્તગપેયોક - લ નસ્ના -
અરમકર - ખમય - કુલ્રોહુ - લ - રા -
નોકપપેયોક - લ - નખરઅ - લ - નતફૃપ.
આ ફાંને સ ૂયાના નાભ યાગીફ ઇસ્પશાની એ

઩ોતાની ફકતાફ “ભશાઝેયાત”ભાાં કુનત
ુ તયીકે
રખેરા છે . અને તેઓ રખે છે કે :-
આ ફાંને સ ૂયાઓ ઉભય ભફન ખત્તાફ કુનત

ુ ભાાં
઩ડતા શતા. આ ફાંને સુય ભવશપ ઈબ્ને
અબ્ફાવ અને ભવશપ ઝૈદ ભફન વાફીતભાાં
ભૌજૂદ શતા. (જરાલુદ્દીન શવયુતી, અર ઇત્તકાન
લ દુયે ભન્સુય)
ઈભાભ એશભદ ઈબ્ને શમ્ફર ઩ોતાની
ભવનદભાાં અફી ભફન કઅફથી ફયલામત કયે
છે કે:-
“સ ૂયએ અશઝાફભાાં કેટરી આમતની શતરાલત

કયો છો ? તેભણે જલાફ આપ્મો કે : ૭૦
(વીત્તેય) અને થોડી લધાયે . ત્માયે કઅફે કહ્ુાં કે
અભે સ ૂયએ અશઝાફને શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં, સ ૂયએ ફકયશની
ફયાફય અથલા તેનાથી લધાયે પ્રભાણભાાં
શતરાલત કયી શતી, અને તેભાાં આમતે યજભ
઩ણ શતી. (ભસ્નદ ઈભાભે એશભદ ભફન શમ્ફર
બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૩૨)
ભાનલાંતા લાાંચકો, આ઩ે જોયુ ાં કે ઇત્તકાન અને

દુયે ભન્સુય ફાંનેભાાં ફે લધાયાના સ ૂયાઓનો
ઉલ્રેખ કયલાભાાં આવ્મો છે , અને જે સ ૂયાનો
ફમશકી અને શતફયાનીએ ઉલ્રેખ કમો છે , તેન ુ ાં
શારના કુયઆને ભજીદભાાં નાભો-શનળાન ઩ણ
નથી. તેનાથી એભ રાગે છે કે : શારભાાં
આ઩ણી ઩ાવે જે કુયઆને ભજીદ છે , તે નાકીવ,
અધ ૂફૃાં કે ઓછાં છે . કાયણ કે , તેભાાં ઉ઩ય
જણાલેરા ફાંને સ ૂયા નથી. જમાયે મુસ્શપે ઈબ્ને
અબ્ફાવ અને ઝૈદ ભફન વાફીતભાાં તેનો
ઉલ્રેખ ભૌજૂદ છે , અને દરીરોથી એ લાત
જાણલા ભ઱ે છે કે : તેના ઉ઩યાાંત ઩ણ ફીજા
ઘણા વશીપા ફકતાફો ભૌજૂદ શતી.
આશ્ચમુભાાં મ ૂકી દે નાયી લાત તો એ છે કે

શળમાઓ મુસ્શપે પાતેભા (વ.અ.) ભાને છે , તો
એશરે સુન્નત લર જભાઅત, તેના કાયણે
શળમાઓ ઉ઩ય રાનત કયે છે . શકીકતભાાં, એશરે
સુન્નત લર જભાઅત એક મુસ્શપ ઩ય નશી ફલ્કે
જુદા જુદા ભવાશીપભાાં ભાને છે . જેભ કે મુસ્શપે
ઝૈદ ભફન વાફીત, મુસ્શપે ઇબ્ને અબ્ફાવ લગેયે.
વોનાથી ઩ણ સુદ
ાં ય લાત એ છે કે એશરે સુન્નત
લર જભાઅત તભાભ નભાઝે સુબ્શભાાં આ ફાંને
(લાજીફ) સ ૂયાઓને કુનત
ુ ભાાં ઩ડે છે . હુ ાં ઩ોતે
જમાયે સુન્ની ભઝશફભાાં શતો ત્માયે આ ફાંને
સ ૂયાને કુનત
ુ ભાાં ઩ડતો શતો.
઩યાં ત ુ જે ફયલામતને એશભદ ભફન શમ્ફરે

઩ોતાની ભવનદભાાં નોંધેર છે કે , સ ૂયએ
અઝશાફ ૧/૩ (એક ત ૃત્માાંળ છે , કેભ કે સ ૂયએ
અઝશાફભાાં ૭૩ આમતો છે , અને સ ૂયએ
ફકયશભાાં ૨૮૬ આમતો છે , અને કુયઆને
ભજીદ મુજફ સ ૂયએ ફકયશભાાં ઩ાાંચ અને
અશઝાફભાાં પકત એક શઝફ છે , અને ઈબ્ને
અફી કઅફના કથન : એટરે કે ભેં શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં સ ૂયએ
અશઝાફને સ ૂયએ ફકયશની વભાન અથલા
તેનાથી લધાયે શતરાલત કયે ર છે . એ લાત
છૂ઩ી ન યશે કે ઈબ્ને અફી કઅફનો શુભાય
એલા શલખ્માત કાયી અને શાપીઝભાાં થામ છે કે
જેઓને ભોઅતફય ભાનલાભાાં આલે છે . તેઓએ
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)નાાં જભાનાભાાં કુયઆન
શીપઝ કયી રીધુાં શત,ુાં અને એ જ ઈબ્ને અફી
કઅફને ઉભયે ઩ોતાના જભાનાભાાં નભાઝે
તયાલીશ ઩ડાલલા ભાટે ઩વાંદ કમાુ શતા.
આ ફધી ફાફતો જોઈને નલાઈ રાગે છે કે (જે

ભઝશફભાાં કુયઆને ભજીદભાાં પેયપાય શલળે
આલી ખોટી અને અજુગતી લાતો ભૌજૂદ શોમ
તે ફીજા રોકોને રાનતને ઩ાત્ર કઈ યીતે વભજે
છે ?)
ઈભાભ એશભદ ભફન શમ્ફરે ઩ોતાની
ભવનદભાાં કઅફથી શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ની આ શદીવ નોંધી છે કે :
“આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ ભને પયભાવ્યુ ાં કે

: ભને ખુદાએ હુકભ આપ્મો કે હુ ાં તભાયી
વાભે “રભ મકુલ્રઝી કપફૃભીન અશરર
કેતાફ”ની શતરાલત કફૃાં. ભેં જમાયે આં શઝયત
(વ.અ.લ.) વાભે શતરાલત ળફૃ કયી ત્માયે તેભાાં
આ આમતોની ઩ણ શતરાલત કયી. “લરલ
અન ઈબ્ને આદભ વઅર લ અહ્યા શભન ભાર -
પ - સ ૂએ તીય્મશ - રવઅર -
વોનમન.........(ભવનદ ઈભાભ એશભદ ભફન
શમ્ફર બાગ-૫, ઩ેજ નાં.૧૩૧)
આ યીતે કુયઆને ભજીદભાાં ઘટાડો થમો. આ

શલ઴મભાાં ઈબ્ને અવાકીય ઩ોતાની ફકતાફભાાં
રખે છે કે એક દીલવ હુ ાં અબુ દયદાઅ ળાભના
કેટરાક રોકોની વાથે ભદીના ઩શોંચ્મા. ત્માાં
ઉભય ભફન ખત્તાફની વાભે આ આમતો ઩ડી.
ઈન જઅરલ્રઝીન કપફૃ પી કોલ ૂફેકુભ - અર

- શભીતો - શભીતર જશેરીમતો - લરલ શભી
ત ુભ કભા શભલર પવદ - ર - ભસ્જેદીર
શયાભ.
ઉભય ભફન ખત્તાફે કહ્ુાં આ આમત તભે કોની

઩ાવેથી ળીખ્મા ત્માયે તેઓએ એક વયખો
જલાફ આપ્મો કે અભે આ ઈબ્ને કઅફ ઩ાવેથી
ળીખ્મા. ઉભય ભફન ખત્તાફે ગુસ્વાની શારતભાાં
કહ્ુાં કે, તેભને ફોરાલો જમાયે ઈબ્ને કઅફ
આવ્મા ત્માયે તેઓએ એ જ આમતો ઩ડી જે
઩શેરાાં ઩ડલાભાાં આલી શતી. ઈબ્ને કઅફે ઉભય
ભફન ખત્તાફને વાંફોશધત કયીને કહ્ુાં આ આમત
ભેં તેઓને ળીખલી છે . ત્માાં ફેઠેરા ઝૈદ ભફન
વાફીતને ઉભય ભફન ખત્તાફે કહ્ુાં તભે આ
આમતોની શતરાલત કયો. ત્માાં તેભણે એ જ
યીતે શતરાલત કયી જે યીતે શારના કુયઆનભાાં
ભૌજૂદ છે . આ વાાંબ઱ીને ઉભય ભફન ખત્તાફે
કહ્ુાં કે અભે તો આ આમતને આલી જ યીતે
જાણીએ છીએ અને તેનાથી લધાયે કાાંઈ નશી.
ત્માયે એ લાત વાાંબ઱ીને ઈબ્ને કઅફે કહ્ુાં કે ,
ખુદાની કવભ આ઩ એ લાત વાયી યીતે જાણો
છો કે હુ ાં (શાંભેળા) શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
઩ાવે શાજય યશેતો શતો. અને ફીજા રોકો શાજય
યશેતા ન શતા. હુ ાં શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની
નઝદીક શતો અને ફીજા રોકો દૂય શતા, અને
કવભ ખુદાની એ ઉભય જો તભે કશો તો હુ ાં
ભાયા ઘયની ફશાય ન નીકફૄાં , રોકો વાથે

લાતચીત ન કફૃાં અને હુ ાં ભફૃાં ત્માાં સુધી કોઈની
વાભે કુયઆને ભજીદની શતરાલત ન કરાંુ . ત્માયે
ઉભય ભફન ખત્તાફે કહ્ુાં કે, અસ્તગપેફૃલ્રાશ !
તભે ઩ોતે એ લાત વાયી યીતે જાણો છો કે ,
ખુદાએ, તભને ઇલ્ભથી નલાજમા છે . તભે ફીજા
રોકોને ઇલ્ભ આ઩ી ળકલા ભાટે રામક છો.
તેથી, ફીજા રોકોને ઇલ્ભ આ઩ો.
એક લખત ઉભય ભફન ખત્તાફે એક છોકયાને

આ આમતની શતરાલત કયતાાં વાાંબળ્મો “અન્ન
નફીમેક અવ્રા ભફર મુઅભેનીન - ભીન
અન્પોવે શીભ લ અઝલાજહુ ઉમ્ભશા તહુભહુ લ
લહુ અફ રહુભ અફરહુભ” ત્માયે ઉભયે તેને
઩ ૂછયુ ાં કે આ આમત ત ુાં કમાાંથી ળીખ્મો ત્માયે
તેણે જલાફ આપ્મો કે ભાયી ઩ાવે ઈબ્ને
કઅફનો મુસ્શપ છે . ઉભય ઈબ્ને કઅફ ઩ાવે
઩શોંચ્મા. તેભને ઩ ૂછયુ ાં કે તભે આ આમત
કમાાંથી નોંધી છે ત્માયે ઈબ્ને કઅફે કહ્ુાં ભને
તો શાંભેળા કુયઆનનો ળોખ અને ફદરચસ્઩ી
યશી છે . આ઩ તો (એટરે કે ઉભય) ફજાયોભાાં
પયતા યશેતા શતા. (તાયીખે દભીશ્ક, શાપીઝ
ઈબ્ને અવાકીય બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૨૨૮)
આ જ અથુલા઱ી શદીવ ઈબ્ને અવભે ઩ોતાની

ફકતાફ “જાભેઉર ઉસુર”ભાાં નોંધી છે , અને
ભફલ્કુર આલી જ શદીવ અબુ દાઉદે ઩ોતાની
વનનભાાં અને શાકીભે મુસ્તદયકભાાં નોંધી છે .
આલી ફયલામતોથી એશરે સુન્નત લર

જભાઅતની ફકતાફો બયે રી ઩ડી છે . ભાનલાંતા
લાાંચકો આ શલળેની તેશકીક કયલા ભાટે એ
ફકતાફોનો અભ્માવ કયે . જમાયે કે કુયઆને
ભજીદભાાં અધુયાળ કે ઉણ઩ શલળે જેટરી
ફયલામતો એશરે સુન્નતની ફકતાફોભાાં છે . તેનો
દવભો બાગ ઩ણ શળમાઓની ફકતાફોભાાં જોલા
ભ઱તી નથી.
કદાચ એ જ કાયણ છે કે એશરે સુન્નત લર

જભાઅતના કેટરાાંક વભથુકો એ ફયલામતોનો
ઇન્કાય કયે છે . તેભજ તે રોકોએ આ પ્રકાયની
ફયલામતો અને શદીવોને જે ફકતાફોભાાં જોઈ છે
તે ફકતાફોને બયોવા઩ાત્ર ભાનતા નથી. જેભ કે ,
ઈભાભ એશભદ ભફન શમ્ફર અને વોનન ઈબ્ને
અફી દાઉદ અને શવશાશે શવત્તાભાાં ળાભેર
કયલાભાાં આલેર નથી, કેભ કે તેભાાં આ
પ્રકાયની નકાભી અને ઝઈપ ફયલામતો ભૌજૂદ
છે .
એ ફાંનેભાાં તો છટકી ળકે તેભ છે , ઩યાં ત ુ તેભની

“કુયઆને ભજીદભાાં પેયપાય અને અધુયાળ છે .”-
એલી ભાન્મતાને અભે એશરે સુન્નત લર
જભાઅતની એલી ફકતાફથી વાભફત કયીશુ ાં -
જે ફકતાફોને તેઓ કુયઆને ભજીદ ઩છી વૌથી
લધાયે ફેશતય અને અઝીભ ભયતફાલા઱ી
વભજે છે . જેભ કે બુખાયી, મુસ્સ્રભ, શતયભીઝી,
નેવાઈ, ઈબ્ને ભાજ્જજક અને શવશાશે શવતાશ. આ
ઉ઩યાાંત વોનને દાયભી અને મ ૂતા ભાભરક, ફલ્કે
તેભાાં મુસ્નેદ ઈભાભ એશભદ ભફન શમ્ફરનો
઩ણ લધાયો કયી ળકો છો.
આ ફાફતભાાં ઩ ૂલાુગ્રશથી ઩ીડાતા રોકો વભક્ષ

વશીશ મુસ્સ્રભ અને વશીશ બુખાયીની ફયલામતો
યજુ કફૃાં છાં. ળકમ છે કે આ ફયલામતો થકી
તેઓ યાશે - યાસ્ત સુધી ઩શોંચીને જાણી ળકે.
ઈભાભ બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં જનાફે

અમ્ભાય અને હુઝૈપશની ભનાકીફભાાં હુઝૈપશથી
નોંધયુ ાં છે :-
“હુ ાં ળાભ ઩શોંચ્મો ત્માયે ભેં ફે યકત નભાઝ

અદા કયી. નભાઝ ઩છી ભે ખુદાલાંદે આરભ
઩ાવે આ પ્રભાણે દુઆ કયી કે : ઩ારનશાય ભને
વાયો વાથીદાય અતા કય. નભાઝ ઩છી ભેં
કેટરાક રોકોને ફેવેરા જોમા. ત્માયે હુ ાં ઩ણ
તેઓની ઩ાવે જઈને ફેઠો. ભાયી ઩ાવે જ એક
બુઝુગુ ફેઠા શતા. એક બાઈને ઩ ૂછયુ ાં કે આ
બુઝુગુ કોણ છે ? ત્માયે તેભણે કહ્ુાં કે : “અબુ
દયદઅ” છે . હુ ાં ભનભાાં ખુળ થમો કેભ કે ભેં ખુદા
઩ાવે દુઆ કયી શતી કે ભને વાયા વાથીદાય
અને શભનળીન અતા કય. આભ ખુદાલાંદે
આરભે અબુ દયદા અને ભાયા વાથીદાય તયીકે
ભોકલ્મા. તેભણે ભને ઩ ૂછયુ ાં કે , તભે કમાાંથી
આલો છો ભેં કહ્ુાં કુપાથી તેભણે કહ્ુાં શુ ાં તભાયે
ત્માાં ઈબ્ને અમ્ભે અબ્દ (શઝયત અબ્દુલ્રાશ
ુ ા
ભફન ભવઉદ) નથી. કે જેઓ શઝયત યસ ૂરેખદ
(વ.અ.લ.)ના જુતા મુફાયક, તકીમો અને નાની
ભશ્ક ઩ોતાની વાથે યાખતા શતા. શુ ાં આ઩ રોકો
઩ાવે તેઓ નથી કે જેને અલ્રાશતઆરાએ
઩ોતાના નફીના કશેલાથી ળમતાનના ળયથી
વરાભત યાખેર છે . (એટરે કે અમ્ભાય માવીય)
શુ ાં આ઩ રોકોની લચ્ચે એ (શોઝમપા) નથી. જે
જેઓ નફી (વ.અ.લ.)ની એલી ગુપ્ત લાતો
઩ણ જાણતા શતા કે જેને ફીજુ ાં કોઈ જાણત ુાં ન
શત.ુાં ઩છી તેભણે પયભાવ્યુ ાં : તભે ફતાલો
અબ્દુલ્રાશ ભફન ભવઉદ “સ ૂયએ રમર”ને કેલી
યીતે ઩ડતા શતા. નીચેની આમતની શતરાલત
કયી. :- લલ્રમરે - એઝા - મગળા - લન્નશાયે -
એઝા તજલ્રા - લઝઝકયે લર ઉન્વા. ની

શતરાલત કયી તો તેઓએ પયભાવ્યુ ાં કે ખુદાની
કવભ શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ અભને આલી
યીતે તઅરીભ પયભાલી શતી. (વશીશ બુખાયી
બાગ-૪, ઩ેજ નાં.૨૧૫)
આ ફાફતને ફીજી એક ફયલામતભાાં કેટરાાંક

લધાયા વાથે ફમાન કયલાભાાં આલી છે . અબુ
દયદાઅ કશે છે કે : “હુ ાં એ રોકોથી એ વભમ
સુધી જુદો ન ઩ડમો કે જમાાં સુધી એ લાત
વભજી તો રીધી કે એ રોકો ભને ભાયા નફી
(વ.અ.લ.)એ ફતાલેરા ઩ાંથ અને અકીદાથી
પેયલલા ભાાંગે છે . જે અકીદો નફી (વ.અ.લ.)ના
પયભાન મુજફનો છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૪,
઩ેજ નાં.૨૧૬)
ફીજી યીલામતભાાં છે કે : “લલ્ર - મરે - એઝા

- મગળા - લન્નશાયે - એઝા - તજલ્રા -
લઝઝકયે લર - ઉન્વા”
અબુ દયદાએ આ આમત વાાંબ઱ીને કહ્ુાં :-

શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ અભને આ આમત
આલી જ યીતે ઩ડાલી શતી. તે રોકો એ
લાતની વતત કોશળળ કયતા યહ્યા કે ભને ભાયા
અકીદાથી પેયલી નાખે. (વશીશ બુખાયી બાગ-૪,
઩ેજ નાં.૨૧૮)
આ ફયલામતોથી એ લાત વાપ જણામ આલે છે

કે આજે આ઩ણા શાથભાાં જે કુયઆને ભજીદ છે
તેભાાં કરભા (ભાખરક)નો લધાયો કયલાભાાં
આવ્મો છે . આ ઉ઩યાાંત બુખાયીએ ઩ોતાની
વશીશભાાં, ઈબ્ને અબ્ફાવની વનદથી ઉભય
ભફન ખત્તાફનુ ાં આ કથન નોંધયુ ાં છે કે “ઉભયે
કહ્ુાં કે ફેળક અલ્રાશે શઝયત ભોશાંભદ
(વ.અ.લ.)ને શકની વાથે ભફઉવ પયભાવ્મા
અને તેઓ ઩ય કુયઆન નાઝીર કયુ.ુ જે
આમતો નાઝીર કયલાભાાં આલી છે . તેભાાં
આમતે યજભ ઩ણ શતી. શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં અને તેભના ઩છી
અભે ઩ણ યજભ કયુ.ુ ઩છી તેણે કહ્ુાં કે , હુ ાં એ
લાતથી ડફૃાં છાં. રોકો ફદલવો લીતી જલાના
કાયણે એભ કશેલા ન રાગે કે આ આમતે યજભ
તો અભે કુયઆનભાાં જોઈજ નથી, અને તેઓ એ
જલાફદાયીથી શટી જામ કે જેનો હક
ુ ભ ખુદાએ
કુયઆને ભજીદભાાં આપ્મો છે કે જે કોઈ
઩યણીત વ્મસ્તત ઝીના કયે બરેને તે ઩છી
઩ુફૃ઴ શોમ કે સ્ત્રી તેને વાંગવાય કયલાભાાં આલળે
- જો ઝીના કયનાય ઩ોતે એ લાતનો સ્લીકાય
કયે , અથલા વાક્ષીથી એ લાત વાભફત થઇ
જામ. અથલા ગબુ થકી વાભફત થઇ જામ.

઩છી અભે આ આમતને ઩ણ ઩ડતા શતા.
અન - રા - તયગબુ - અન આફાઅકુભ -
પઈન્નહુ - કપયા - ફે - કુભ - અન - તયગબુ -
અન - આફાએકુભ...... એટરે કે “તભાયા ફા઩
દાદાઓથી મુખ ન પેયલો કેભ કે જો તભે
તભાયા શ઩તાથી ભોઢુાં પેયલો તો તે કુફ્ર છે .
(વશીશ બુખાયી બાગ-૮, ઩ેજ નાં.૨૬, ફાફે
યજમુર હુલ્રી - ભેનઝઝેના એઝા અશવનત.)
મુસ્સ્રભે ઩ોતાની વશીશ “ફાફે - રલ - અનર

- ઈબ્ને - આદભ લ - અદીય્મનર - અબ્તગા
- વારેવા”ભાાં નોંધયુ ાં છે કે : અબુ મ ૂવા
અળઅયીએ ફવયાના કાયીઓને ફોરાવ્મા ત્માયે
ત્રણવો કાયી આવ્મા. અબુ મ ૂવાએ કહ્ુાં તભે
ાં ૂ
રોકો ફવયાલાવીઓભાાંથી ચટાએરા રોકો અને
કાયી છો. તભે કુયઆનની શતરાલત કયો. કમાાંક
એવુાં ન થામ કે લધાયે વભમ લીતી જામ અને
તભાયા ફદર ઩ણ તભાયા ઩ ૂલુગાભીઓની જેભ
વખત (શનદુ મ) થઇ જામ, અને આ઩ણે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના જભાનાભાાં એક સ ૂયા ઩ડતા
શતા જે રાાંફી અને અઘયી શોલા વાંફધ
ાં ભાાં
સ ૂયએ ફયાઅત જેલા સ ૂયા શતી. હુ ાં તેને ભ ૂરી
ગમો છાં. અરફત્ત, ભને આ આમત માદ છે :-
“રલ - કાનર - ઈબ્ને - આદભ લ -

અદીય્માન ભીન ભાર રે - અબ્તગા - લ
અદમા - વારેવા - લરા મઅરા જવ્પ ઈબ્ને
આદભર - અર તોયાફ”
આ ઉ઩યાાંત ફીજી એક સ ૂયા ઩ણ ઩ડતા શતા.

વબ્ફશાતની જેલી શતી. હુ ાં તે ઩ણ ભ ૂરી ગમો.
પકત એક આમત માદ છે . ..મા
અય્મોશલ્રઝીન આભન ૂ અરભ તકૂલન
ુ ભા રા
્ લુન પતકત્તફ ળશાદત પી અઅનાકકુભ
તનઅ
પતવઅલુન અન્શા મવ્ભર કેમાભશ (વશીશ
મુસ્સ્રભ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૦૦)
આ ફાંને કાલ્઩શનક સ ૂયાઓ જેનો શનદે ળ અબુ

મ ૂવા અળઅયીએ કયે ર છે . જેભાાંની એક સુય
સ ૂયએ ફયાઅત વભાન છે . જાણે કે તેભાાં ઩ણ
૧૨૯ આમતો શતી, અને ફીજાને વબ્ફશાત
વાથે વયખાલલાભાાં આલેર છે એટરે કે તેભાાં
લીવ આમતો શતી. શકીકતભાાં એ ફાંને
સ ૂયાઓનુ ાં કુયઆને ભજીદભાાં કમાાંમ ઩ણ નાભો
શનળાન ભ઱ત ુાં નથી. શા, તે અબુ મ ૂવાના
ફદભાગભાાં છે !!
કુયઆને ભજીદભાાં પેયપાયની ફાફતભાાં ચચાુ

કયનાયાઓ, તટસ્થ અને ન્મામી યીતે
શલચાયનાયાઓ ઩ય એ લાત છોડુાં છાં કે તેઓ તે
પેયપાય અને ફયલામતોનો અભ્માવ કયે , આશ્ચમુ
઩ાભી શાંવે અથલા કે યડે તેને એ લાતનો
અશધકાય છે કે તેભને જે મોગ્મ રાગે તે કયે .
જમાયે એશરે સુન્નત લર જભાઅતની ફકતાફો

શવશાશ, ભવાનીદ એ પ્રકાયની ફયલામતોથી
બય઩ુય છે કે, જેભાાં એ ફાફતની વાપ દરીરો
આ઩લાભાાં આલી છે કે : કુયઆન
(ભઆઝલ્રાશ) અધ ૂફૃાં છે , અને એ ઉ઩યાાંત
એલી ફયલામતો ઩ણ છે કે જે એ લાત વાભફત
કયે છે કે કુયઆને ભજીદભાાં લધાયો થમો છે . તો
઩છી તે રોકો શળમાઓના ટીકા - ટીપ્઩ણી કમા
ભોઢે કયે છે . લાસ્તલભાાં, શળમાઓનો એ અકીદો
છે કે કુયઆને ભજીદ તભાભ પ્રકાયના પેયપાયો
અને સુધાયા લધાયાથી ઩ાક છે , અને જો એભ
કશેલાભાાં આલે કે કુયઆને ભજીદના પેયપાયના
ાં ભાાં શળમાઓની એક ફહુ જ જુની ફકતાફ
વાંફધ
“પવલુર ભખતાફ પી અસ્ફાતે તશેયીપે ફકતાફે
યબ્બુર અયફાફ” છે . જે ફકતાફના વાં઩ાદક
ભોશાંભદ નુયી છે . જે ફશજયી વન ૧૩૨૦ભાાં
રખલાભાાં આલેરી. જે આજથી રગબગ ૧૦૦
લ઴ુ જુની છે . આ ફકતાફની ઩શેરા ૪૦૦ લ઴ુ
અગાઉ શભસ્રના એક સુન્નીએ આ શલળે - એટરે
કે કુયઆને ભજીદભાાં પેયપાય, ના શલ઴મ ઩ય
એક ફકતાફ “અર ફુયકાન” નાભની રખી શતી.
જેભ કે અળળૈખ ભોશાંભદ ભદની ઉભૈદ જાભએ
અઝશયના ભત પ્રભાણે છે . (ફયવારત ુર ઈસ્રાભ
અર અદદય યાફેઅ ભેનર સુન્નતીર શાદીય્મશ
અળય ઩ેજ નાં.૩૮૨ થી ૩૮૩) કદાચ વાશેફે
“પવલુરભખતાફ” કે જેઓ શળમા શતા. તેઓએ
શભસ્રના વાં઩ાદકની ફકતાફ અર ફુયકાનનો

અભ્માવ કયીને “પવલુર ભખતાફ” ફકતાફ રખી
શતી. જે સુન્નીઓની ફકતાફ “શવશાશે શવત્તાનો
શનચોડ શતો. જેના ઩ય શભસ્રની વયકાયે જાભએ
અઝશયના શલયોધ થલા ઩છી પ્રશતફાંધ મ ૂકી
દીધો શતો, અને એ લાત આ઩ણે ફધા જાણીએ
છીએ કે જે ફકતાફ ઉ઩ય પ્રશતફાંધ મ ૂકલાભાાં
આલે તે ફકતાફ લધાયે રોકશપ્રમ થઇ જતી શોમ
છે , અને તે ફકતાફ લાાંચલા ભાટે રોકોની
ફદરચસ્઩ી લધાયે યશેતી શોમ છે . અરફત્ત, આ
ફકતાફ ઩ય શભસ્રભાાં ઩ાફાંદી છે . ઩યાં ત ુ ફીજા
મુસ્સ્રભ દે ળોભાાં તેની ઉ઩ય કોઈ ઩ાફાંદી નથી.
તેથી એ ફકતાફ ફીજા દે ળોભાાં ભ઱ી ળકે છે .
આ વભગ્ર ચચાુનો વાયાાંળ તેભજ શળમા અને

સુન્ની આરીભોનો કુયઆને ભજીદભાાં પેયપાય
શલળે જે ફાફતો ફમાન કયે છે તે યદ શોલા
અને શલશ્વાવ ઩ાત્ર ન શોલા ફાફતની દરીર
છે . આભરભોએ ભજબ ૂત અને વાંતો઴કાયક
દરીરોથી તો એ લાતની વાભફતી કયી દીધી છે
કે આજે આ઩ણા શાથોભાાં જે કુયઆને ભજીદ છે
તે એજ અવર કુયઆન છે જે આં શઝયત
(વ.અ.લ.) ઩ય નાઝીર થયુ ાં શત ુાં અને તેભાાં
કોઈ પેયપાય, સુધાયો કે ઘટાડો થમો નથી. તો
઩છી એશરે સુન્નત લર જભાઅત એલી
ફયલામતોને ધમાનભાાં રઈને શળમાઓ ઩ય ટીકા
- ટીપ્઩ણી ળા ભાટે કયે છે ? શકીકતભાાં તેઓની
ભોઅતફય ફકતાફ શવશાશભાાં એ ફયલામતો
ભૌજૂદ છે . જેને ભોઅતફય ભાનલાભાાં આલે છે .
શુ ાં આજ અદર અને ઇન્વાપ છે કે જે ઐફ
઩ોતાનાભાાં ભૌજૂદ શોમ તે ફીજાભાાં જોઈને
તેના પ્રત્મે નપયત કયલાભાાં આલે. શઝયત ઇવા

(અ.વ.)એ ફહુજ વયવ લાત કશી છે કે તભને
ફીજાની આંખનુ ાં કણુાં તો દે ખામ જામ છે . ઩ણ
તભાયી ઩ોતાની આંખનુ ાં ળેશતીય દે ખાત ુાં નથી.
ભેં તો આલી ફયલામતોને ફહુ જ અપવોવ અને

ભજબુયીની શારતભાાં રખી છે . કેભ કે આજના
વાંજોગોભાાં ચુ઩ યશેવ ુાં એ ઩ણ એક ગુન્શો છે .
ભાયે આ લાત રખલી એ ભાટે જફૃયી થઇ ગઈ
કે એશરે સુન્નત લર જભાઅતના કાલત્રા અને
શળમાઓ ઩યના હુભરા આમોજન ઩ ૂલુકના છે
અને એ ઩ણ એલા સુન્ની રોકો છે કે જેઓ
શળમાઓ ઩ય ટીકા - ટીપ્઩ણી કયનાયા અને
ઇસ્રાભના દુશ્ભનો વાથે બ઱ી ગમેરા રોકો છે .
તેઓની આ દુશ્ભની તેભને ચોક્કવ જગ્માએથી
ભ઱તા ભારને કાયણે છે . ઈયાનની ઈસ્રાભી
ક્રાાંતીની વપ઱તા ઩છી તે રોકો શળમાઓને
કાપય સુધધા કશેલા રાગ્મા છે . એ રોકોને ભાયી
નમ્ર શલનાંતી છે કે મુવરભાનો તભાયા બાઈઓ
ઉ઩ય ટીકા -ટીપ્઩ણી કયલાભાાં ખુદાથી ડયો.
લઅતવેમ ુ - ફેશબ્રીલ્રાશે - જભીઅંલ - લરા

– તપયુ કુ

પ્રકયણ : ૩૬ - ફે નભાઝ૊ને એકવાથે
ૌ ફૈનસ્ુ વરાતૈન)
અદા કયલી. (જમએ
ફાંને નભાઝો એકવાથે અદા કયલા ફાફતભાાં
઩ણ સુન્ની બાઈઓ શળમાઓને રાનતને ઩ાત્ર
ગણે છે . તેઓ કશે છે કે શળમાઓ ઝોશય, અસ્ર
અને ભગયીફ, ઇળા વાથે ઩ડી નાખે છે . એશરે
સુન્નત લર જભાઅત ઩ોતાને નભાઝના યક્ષણ
કયનાયાઓ અને ઩ાફાંદી વાથે નભાઝ અદા
કયનાયા શોલાનો દાલો કયે છે . તેઓ ખુદ કશે છે
કે અભો અલ્રાશ તઆરાના કુયઆને ભજીદના
સ ૂયએ શનવા-૪, આમત નાં.૧૦૩ મુજફ અભર
કયીએ છીએ. “ફેળક ઈભાનદાય રોકો ઩ય
નભાઝ પયજ કયલાભાાં આલી છે , તેના નકકી
કયે રા વભમે.” એશરે સુન્નતના ભોટા બાગનાાં
રોકો શળમાઓને ખયાફ યીતે વાંફોધન કયે છે .
તેન ુ ાં કાયણ એભ દળાુલલાભાાં આલે છે કે તેભના
ભત મુજફ શળમાઓ નભાઝ છોડી દે છે , અને
ખુદા તથા તેભના યસ ૂરના હુકભની અલગણના
કયે છે .
મુ઱ લાતની ચચાુ ળફૃ કયતા ઩શેરા તથા કોઈ

શનણુમ જાશેય કયતા ઩શેરાાં અભે ફાંને ઩ક્ષના
આ શલ઴મ ફાફતના શલચાયો પ્રસ્ત ુત કયીએ
છીએ, અને ફાંનેભાાંથી જે ઩ક્ષની લાત અકર
અને ખુદાના હુકભ મુજફની જણામ તેને કબ ૂર
કયીએ. આ મુદ્દાને અભે એક ઩ક્ષીમ યીતે
જોલાથી ફલ્કે , દાલેદાય અને પ્રશતલાદી (જેના
઩ય દાલો કયલાભાાં આવ્મો છે તે.) ફાંનેની
લાતોને વાાંબ઱ીએ છીએ. તેભજ ફાંને ઩ક્ષની
હુજ્જજત અને દરીરોને ધમાનભાાં રઈએ છીએ.
ત્માય઩છી જે લાત શક જણામ તેને સ્લીકાયી
રઈએ છીએ.

ુ તની
પ્રકયણ : ૩૭ - એશરે સન્ન
ભાન્મતા
અયપાતના ફદલવે ઝોશય અને અસ્રની નભાઝો
એકવાથે ઩ડલાની લાતને એશરે સુન્નત લર
જભાઅત ઩ણ ભાને છે . તેને “જભએ તકદીભ”
કશે છે તેલી જ યીતે મુઝદરપશભાાં ભગયીફ
અને ઇળાની નભાઝને એક વાથે અદા કયલા
ફાફતભાાં મુવરભાનોના તભાભ પીયકાઓ
એકભત છે . જેને “જમએ
્ તાખીય” કશે છે . તેને
તભાભ મુવરભાનો એક વયખી યીતે ભાને છે .
આ ફાફતભાાં શળમાઓ અને સુન્નીઓ લચ્ચે
કોઈ ભતબેદ નથી. ભતબેદ તો એ લાતનો છે
કે ઉ઩ય જણાલેરા ફાંને ફદલવો શવલામ આભ
ફદલવોભાાં ફાંને નભાઝો એક વાથે ઩ડી ળકામ
કે નશી, બરે તે ઩છી પ્રલાવભાાં શોમ, કે
લતનભાાં શોમ.
અબુ શનીપાની તકરીદ કયનાયાઓ કશે છે કે

વપયભાાં અને લતનભાાં જ નશી ફલ્કે કોઈ ઩ણ
જગ્માએ ફે નભાઝો એક વાથે ઩ઢલી જાએઝ
નથી. જમાયે કે ફે લાજીફ નભાઝોને એક વાથે
અદા કયલા ફાફતભાાં સ્઩ષ્ટ નસ્વ મુજફ છે .
ખાવ કયીને વપયભાાં ફાંને નભાઝો એક વાથે
અદા થઇ ળકે છે . ઩યાં ત ુ શનપીઓએ કમાાંમ ઩ણ
એક વાથે ફે નભાઝો ઩ઢી ળકાતી નથી એભ
કશીને ઉમ્ભતનો શલયોધ કમો છે .
ભાભરકી, ળાપેઈઅને શમ્ફરી, પીયકાઓ

પ્રલાવભાાં ફે લાજીફ નભાઝોની અદામગી એક
વાથે અદા કયલાનુ ાં જાએઝ ભાને છે . ઩યાં ત ુ તે
રોકોભાાં એ લાતનો ભતબેદ છે કે ફીભાયી અને
લયવાદભાાં ઩ણ ફે લાજીફ નભાઝો એક વાથે
અદા કયી ળકે છે કે નશી ?
શળમા આભરભો એ લાત ઩ય એકભત છે કે ફે

લાજીફ નભાઝો ફધા જ વાંજોગોભાાં પ્રલાવ,
લતન, ફીભાયી, ડય, તાંદુયસ્તી, ફધી જ
શારતભાાં એક વાથે ઩ડી ળકામ છે .
શળમાઓ ફે નભાઝો એક વાથે ઩ડલાની

ફાફતને અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.)ના
હુકભ મુજફ જાએઝ ભાને છે . અભાયા ભાટે
અશીં એ લાત જફૃયી છે કે આયો઩ અને
ળાંકાઓને ફમાન કયીએ કેભ કે એશરે સુન્નત
લર જભાઅત જે ઩ણ હુજ્જજત ફમાન કયે છે
તેને શળમાઓ એભ કશીને યદ કયી નાખે છે કે
આ લાત અભાયા ઈભાભોએ ફમાન પયભાલી
નથી, અને એ લાતભાાં કોઈ ળાંકા નથી કે
શળમાઓ અઈમ્ભએ તાશેયીન (અ.મુ.વ.)ના
હુકભના ઩ારનને ગલુ રેલા રામક વભજે છે .
અશીં ભાનલાંતા લાાંચકોને એ લાત જણાલી દે લી

જફૃયી વભજુ ાં છાં કે , ભેં ભાયી જીંદગીભાાં ઩શેરી
લખત નભાઝે ઝોશય અને અસ્ર નજપે
અળયપભાાં ળશીદ ફાકેફૃસ્વદ્ર (અ.ય.)ની ઩ાછ઱
અદા કયી શતી. જમાયે મુરાકાત ભાટે હુ ાં નજપે
અળયપ ગમો શતો.
ભયહુભ ફાકેફૃસ્વદ્ર જમાયે નભાઝ ઩ડાલલા ભાટે

઩ોતાના ઘયે થી નીકળ્મા ત્માયે હુ ાં ઩ણ તેઓની
઩ાછ઱ ભસ્જીદભાાં ઩શોંચ્મો. ત્માાં રોકોએ ભને
ભાન આપ્યુ ાં અને આમત ુલ્રાશ ફાકેફૃસ્વદ્ર જેલા
ભશાન આરીભની ઩ાછ઱ નભાઝ અદા
કયલાની તક આ઩ી.
જમાયે નભાઝે ઝોશય ઩ ૂયી થઇ અને નભાઝે

અસ્ર થલાની તૈમાયી શતી ત્માયે ભને એલો
શલચાય આવ્મો કે હુ ાં ત્માાંથી ફાશય નીક઱ી જાઉં.
઩યાં ત ુ ફે લાતોના કાયણે હુ ાં ત્માાંથી નીક઱ી ન
ળકમો. એક તો ભયહુભ આમત ુલ્રાશ
ફાકીફૃસ્વદ્ર (તાફવયાશ)નો યોફ અને દફદફો
ુ ,
તથા નભાઝભાાં તેભનુ ાં ખુઝુઅ અને ખુશઅ
જોઈને ભાફૃાં ફદર ચાશત ુાં શત ુાં કે હુ ાં તેભની
઩ાછ઱ રાાંફા વભમ સુધી નભાઝ અદા કયતો
યહ.ુ ાં ફીજી લાત એ કે નભાઝભાાં ઩શેરી વપભાાં
ઉબો શતો, અને ત્માાંથી નીક઱વુાં ફહુ જ મુશ્કેર
શત.ુાં ભને એભ રાગત ુાં શત ુાં કે હુ ાં અશીં પવામ
ગમો છાં. તેભ છતાાં ભેં નભાઝે અસ્ર ઩ ૂયી કયી.
નભાઝ ઩ ૂયી થલા ઩છી રોકો આમત ુલ્રાશ

ફાકેફૃસ્વદ્ર વાથે મુવાપેશા કયલા અને ભવાએર
઩ ૂછલા ભાટે ઘવાયો ચાલુ યહ્યો ત્માાં સુધી હુ ાં
તેઓની ઩ાછ઱ ઉબો યહ્યો, અને જે ભવાએર
઩ ૂછલાભાાં આલતાાં શતા. તેના જલાફો
ધમાન઩ ૂલુક વાાંબ઱તો યહ્યો. જો કે તે લખતે
ભાયા ભનભાાં એભ થત ુાં હુ ાં કે હુ ાં ઩ણ ફાંને
નભાઝો એકવાથે અદા કયલા શલળે તેઓને
કેટરાાંક વલાર ઩ુછ.ાં ઩યાં ત ુ રોકોના ઘવાયા
વાથે આ વલાર કયલાનુ ાં ભને મોગ્મ રાગ્યુ ાં
નશી. ત્માય઩છી ભયહુભ ફાકેફૃસ્વદ્ર ઩ોતાના ઘયે
રઇ ગમા.
ત્માાં ભેં આમતલ્ુ રાશ ફાકેફૃસ્વદ્ર (ય.અ.)ને ફે

નભાઝો વાથે અદા કયલા શલળે વલાર કમો.
ત્માયે તેઓએ જલાફ આપ્મો કે , ફે નભાઝો
એક વાથે અદા કયલા ફાફતભાાં અભાયા
ઈભાભોની ઘણી શદીવો ભૌજૂદ છે . જેભાાં
તેઓએ પયભાવ્યુ ાં છે કે અમુક જગ્માએ
઩મગાંફય (વ.અ.લ.)એ કોઈ જાતનો ખૌપ કે
ડય ન શોમ ત્માાં ફે નભાઝો ઝોશય - અસ્ર,
તેભજ અમુક જગ્માએ તેઓ (વ.અ.લ.) વપયભાાં
ન શોલા છતાાં તેભજ કોઈ જાતનુ ાં નુકવાન
થલાનો બમ ન શોલા છતાાં ભગયીફો - ઇળાની
નભાઝ એક વાથે અદા કયી શતી. શકીકતભાાં ફે
નભાઝો બેગી અદા કયલાનુ ાં જાએઝ એ ભાટે
કયલાભાાં આવ્યુ ાં છે કે ઉમ્ભતે તકરીપ ઉઠાલલી
ન ઩ડે, અને મુશ્કેરીઓ અને અગલડતાનો
વાભનો કયલો ન ઩ડે.
ભેં કહ્ુાં કે હુ ાં શયજ નો અથુ વભજી ળકતો નથી.
તેઓએ પયભાવ્યુ ાં કે ખુદાલાંદે આરભ કુયઆને

ભજીદભાાં પયભાલે છે કે :- ભા - જઅર -
અરમકુભ - પીદદીને - ભીન - શયજીન
.................
અને અલ્રાશની યાશભાાં જેશાદ કયો જેલો કે

ાં ૂ રીધા છે
જેશાદ કયલો ઘટે છે , તેણે તભને ચટી
અને તભાયા ઩ય ધભુના વાંફધ
ાં ભાાં કોઈ ઩ણ
પ્રકાયની વખ્તાઈ જાઈઝ કયી (મ ૂકી) નથી, આ
તભાયા ફા઩ - ઇબ્રાફશભની જ (ળફૃ કયે રી)
શભલ્રત (ભઝશફે ઇસ્રાભ) છે , તે (અલ્રાશ)
એજ તભાફૃાં નાભ મુસ્સ્રભ (માને તાફેદાય -
આજ્ઞા઩ારક) યાખ્યુ ાં છે - ઩શેરાાંથી અને આ
(કુયઆન)ભાાં ઩ણ, જેથી શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) તભાયા (કભો તથા લતુન) ઩ય
વાક્ષી યશે, અને તભે રોકોના (કભો તથા
લતુન) ઩ય વાક્ષી યશો, ભાટે તભે નભાઝ
઩ઢમા કયો તથા ઝકાત આ઩તા યશો, અને
અલ્રાશને જ દ્રઢતા઩ુલક
ુ લ઱ગી યશો, એજ
તભાયો કામુવાધક છે , તો તે કેલો વૌથી ઉત્તભ
કામુવાધક અને ઉત્તભ ભદદગાય છે ! સ ૂયએ

શજ-૨૨, આમત નાં.૭૮. “દીનભાાં તભાયા ઩ય
કોઈ તાંગી યાખલાભાાં આલી નથી.”
ખુદાલાંદે આરભ તો તભાભ લાતોને જાણનાયો

છે . તેથી તે એ લાત ઩ણ જાણતો શતો કે
નઝદીકના વભમભાાં એલો જભાનો ઩ણ આલળે
કે જેભાાં રોકો ઓફપવો અને વયકાયી કાભો,
યખેલા઱ી અને ચોકીદાયી જેલી જલાફદાયીઓ,
રશ્કય લગેયેભાાં પઝુ ફજાલલા તેભજ શળક્ષકો
અને શલદ્યાથીઓ ઩ોતાના કાભભાાં એટરા ફધા
વ્મસ્ત ફની જળે કે , દયયોજ ઩ાાંચ જુદી જુદી
નભાઝો ભાટે વભમ કાઢી ળકળે નશી. તેથી
રોકોના યોજીંદા કામોભાાં દીન અડચણ કતાુ
(શાયીજ) ફનળે. જમાયે કે ખુદાલાંદે આરભ
પયભાલી ચ ૂકમો શતો કે દીનભાાં તાંગી કે
દુળલાયી નથી. તેથી ખુદાલાંદે આરભે ઩ોતાના
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) ઩ય લશી નાઝીર
પયભાલી કે રોકો વાથે ફે નભાઝોને એકવાથે
અદા કયો. જેથી કયીને ઩ાાંચ વભમને ફદરે
ત્રણ વભમભાાં યોજીંદા લાજીફ નભાઝો અદા
થઇ જામ. એ લાત સ્઩ષ્ટ છે કે ફેનભાઝ વાથે
઩ડલા (જભઅ ફમનુસ્વરાતૈન)ભાાં મુવરભાનો
ભાટે આવાની છે , અને કોઈ પ્રકાયની તાંગીની
ળકમતા નથી.
તીજાની :- ઩યાં ત ુ સુન્નતે શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.) હુકભે કુયઆનને યદ કયી ળકતી
નથી ?
ફાકેફૃસ્વદ્ર :- ભેં એવુાં કમાાં કહ્ુાં કે સુન્નતે નફલી

(વ.અ.લ.)કુયઆનના હુકભને યદ કયે છે . ભેં તો
એભ કહ્ુાં છે કે સુન્નતે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
તપવીયે કુયઆન અને એલી દયે ક ફાફતોને
વભજાલે છે કે જે લાત વભજલી આ઩ણા ભાટે
મુશ્કેર શોમ છે .
તીજાની :- ઩યાં ત ુ ખુદાલાંદે આરભ કુયઆનભાાં

પયભાલે છે કે ફેળક ઈભાન રાલનાયાઓ ભાટે
નભાઝ તેના નકકી કયે રા વભમે પઝુ કયલાભાાં
આલી છે .
઩છી જમાયે તભે નભાઝ ઩ ૂણુ કયી ચ ૂકો તો

ઉબા ઉબા અને ફેઠા ફેઠા, અને ઩ડખા બેય
઩ડમા ઩ડમા અલ્રાશની માદ કયતા યશો, ઩છી
જમાયે તભે શનબુમ થઇ જાઓ ત્માયે (઩ ૂયે ઩ ૂયી)
નભાઝ ઩ઢો, ફેળક ભોઅભીન ઩ય ઠયાલેરા
વભમે નભાઝ ઩ઢલાનુ ાં લાજીફ કયલાભાાં આવ્યુ ાં
છે . (સ ૂ. શનવા-૪, આમત નાં.૧૦૩)
એ લાત ઩ણ ભળહુય છે કે જીબ્રઈરે આં શઝયત

(વ.અ.લ.)ને ફદલવ યાતભાાં ઩ાાંચ વભમની
નભાઝ ઩ડાલી શતી. એ ઩ાાંચ વભમના નાભ
ઝોશય, અસ્ર, ભગયીફ, ઈળા, તેભજ પઝયની
યાખલાભાાં આવ્મા.
ફાકેફૃસ્વદ્ર :- સ ૂયએ શનવાની આમત નાં.૧૦૩ની

તપવીય ફાંને નભાઝ વાથે ઩ડીને તથા જુદી
જુદી ઩ડીને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) તેની
તપવીય કયી. તેથી આ આમતની દરીર છે કે
઩ાાંચેમ નભાઝોને જુદી જુદી ઩ડો. અથલા ફે
નભાઝ બેગી કયીને ત્રણ લખતભાાં અદા કયો.
આ નભાઝના નકકી કયે રા વભમ છે , અને
તેનાથી જ ખુદા યાજી છે .
તીજાની :- ભાયા વય્મદો વયદાય, હુ ાં એ લાત

વભજી ળકતો નથી કે ખુદાલાંદે આરભે
“ફકતાબુન –ભવ્કુતાન” ળા ભાટે પયભાવ્યુ ાં ?
ફાકેફૃસ્વદ્ર (ય.અ.) :- (શવતાાં શવતાાં) શુ ાં તભાયો

એ અકીદો છે કે : મુવરભાન શજભાાં નભાઝોને
તેના વભમે અદા કયતા નથી અને અયપશભાાં
ઝોશય અને અસ્ર તથા મુઝદરપશભાાં ભગયીફ
અને ઇળાની નભાઝને એકવાથે - બેગી -
કયીને ઩ોતાના ખુદાના હુકભ શલફૃધધનુ ાં કાભ કયે
છે ? શકીકતભાાં અભરી યીતે તેઓ શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના હુકભોનુ ાં ઩ારન કયતા શોમ
છે !!
તીજાની :- (થોડીલાય શલચાય કયીને ઩છી) એ

લાત ળકમ છે કે ખુદાએ અશીં ફે નભાઝો
એકઠી ઩ડલા શલળે એ વાંજોગોભાાં જાએઝ
જણાલેર શોમ કે મુવરભાન ભનાવીકે શજ્જજના
કાયણે ફહુજ થાકી ગમા શળે. તેથી ઩ાાંચ
લખતની નભાઝ ઩ાાંચ વભમના ફદરે ત્રણ
લખતભાાં - ઩ાાંચેમ પઝુ નભાઝ અદા કયલાની
઩યલાનગીનો હુકભ આપ્મો શોમ.
ફાકેફૃસ્વદ્ર (ય.અ.) :- જે જગ્માએ ખુદાલાંદે

આરભે જમઅ
્ ફૈનસ્ુ વરાતૈન (ફે નભાઝોને
એક વાથે અદા કયલા)ને જાએઝ ગણાલેર છે ,
તેલી જ યીતે આલનાયા જભાનાના રોકોને
વભમની તાંગી અને ફીજી મુશ્કેરીઓથી
ફચાલલા ભાટે અને દીનને આવાન ફનાલલા
ભાટે ફે નભાઝ એક વભમે અદા કયલાને
જાએઝ ગણાલેર છે .
તીજાની :- જનાફે આરી ! શભણાાં તો આ઩ે

કહ્ુાં શત ુાં કે : નફી (વ.અ.લ.) ઩ય ખુદાલાંદે
આરભે એ લશી પયભાલી શતી કે ફે પઝુ
નભાઝને રોકો વાથે એક વભમે અદા કયો.
જેથી ઩ાાંચ વભમના ફદરે ત્રણ વભમભાાં
નભાઝો અદા કયો અને શલે આ઩ પયભાલો છો
કે ખુદાએ તેને જાએઝ જણાલેર છે , તો તે કઈ
આમત છે કે જેભાાં ફે નભાઝ એકવાથે અદા
કયલાના કામુને જાએઝ ગણાલલાભાાં આલેર
છે .
ફાકેફૃસ્વદ્ર (ય.અ.) :- મુઝદરપશભાાં ભગયીફ

અને ઇળા તથા અયપશભાાં ઝોશય અને અસ્રની
નભાઝ એક જ વભમભાાં અદા કયલાનો હુકભ
ખુદાએ ઩ોતાના શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને
કઈ આમતભાાં આપ્મો છે ? અને ઩ાાંચેમ
નભાઝના વભમનો ઉલ્રેખ કઈ આમતભાાં છે ?
ફાકેફૃસ્વદ્ર (ય.અ.)ના આ વલારનો ભાયી ઩ાવે

ખાભોળી શવલામ ફીજો કોઈ જલાફ ન શતો.
ભાયી ખાભોળી જોઈને તેઓએ આગ઱ પયભાવ્યુ ાં
કે : એ લાત જફૃયી તો નથી કે જે લશી ખુદાલાંદે
આરભે ઩ોતાના શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)
ઉ઩ય નાઝીર પયભાલી શોમ તે ફધાનો ઉલ્રેખ
કુયઆનભાાં ઩ણ શોમ !
(અમ યસ ૂર !) ત ુાં કશે કે ભાયા ઩યલયફદગાયના

કલ્ભાઓ (રખલા) ભાટે અગય (વઘ઱ાાં) વમુદ્રો
ળાશી ફની જામ તો, એ ઩શેરાાં કે ભાયા
઩યલયફદગાયના કલ્ભા ઩ ૂયા થામ (વઘ઱ાાં)
વમુદ્રો (ના ઩ાણી) લ઩યાઈ જળે, (઩છી) બરેને
અભે (તેભની) ભદદ ભાટે એલાજ (ફીજા ઩ણ
વમુદ્રો) રઇ આલીએ. (સ ૂ.કશપ-૧૮, આમત
નાં.૧૦૯)
અને તે દયે ક ચીઝ જેને અભો સુન્નતે નફી

(વ.અ.લ.) કશીએ છીએ તે મકીનન ખુદાની
લશી છે , એ ભાટે કે ખુદાલાંદે આરભ પયભાલે છે
કે અલ્રાશે ળશેયલા઱ાઓનો જે ભાર ઩ોતાના
યસ ૂરને જેશાદ શલના અ઩ાવ્મો છે તે અલ્રાશ
અને (તેના) યસ ૂરનો છે , તથા યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના વગાઓનો તથા (તેભનાાં)
મતીભો તથા ભીસ્કીનોનો તથા મુવાપયોનો છે
કે જેથી તે ભાર શેયપેય થતાાં થતાાં (છે લટે)
તભાયા ભાાંશન
ે ા શ્રીભાંતોના શાથભાાં જઈ યશે
નશી, અને શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) તભને જે
કાાંઈ આ઩ે તે રો, અને જેનાથી તભને ભના કયે
તેનાથી અટકો, અને અલ્રાશથી ડયતા યશો,
ફેળક અલ્રાશ વખત અઝાફ આ઩નાયો છે .
(સ ૂ. શશ્ર-૫૯, આમત નાં.૭)
ફીજા ળબ્દોભાાં એભ કશી ળકામ કે એ શક તો

વશાફીઓને ઩ણ ન શતો કે તેઓ નફી
(વ.અ.લ.)ના હુકભ અને ભનાઈ શલળે એલો
એઅતેયાઝ કયે કે : આ હુકભનો ઉલ્રેખ કઈ
આમતભાાં છે ? ફલ્કે તેઓ તો નફી
(વ.અ.લ.)ના હુકભ અને તેભની ભનાઈ કયે રી
ફાફતોનો એભ વભજીને અભર કયતા શતા કે
નફી (વ.અ.લ.) જે કાાંઈ પયભાલે છે તે જ
લશીએ - ખુદા છે .
ફાકેફૃસ્વદ્ર (ય.અ.)ની આ દરીરોથી હુ ાં

આશ્ચમુચફકત થઇ ગમો શતો. કેભકે તેઓની
દરીરો જાણલા ઩શેરાાં હુ ાં ફે નભાઝ એક વાથે
અદા કયલાની શકીકતથી અજાણ શતો. ફે
નભાઝ એક વાથે અદા કયલાના શલ઴મભાાં ભેં
શૈયત ઩ાભીને તેઓ ઩ાવેથી જાણકાયી ભે઱લી.
તીજાની :- શુ ાં શારતે ભજબુયીભાાં ફે લાજીફ

નભાઝો એકવાથે અદા કયી ળકામ છે ? તેની
દરીર શુ ાં ?
ફાકેફૃસ્વદ્ર :- શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ

ભદીનાભાાં ફે નભાઝો એક વાથે અદા પયભાલી
શતી. તે લખતે ન તો કોઈ ભજબુયી શતી, ન તો
કોઈ ડય કે ખતયો શતો, અને ન તો લીજ઱ી કે
લયવાદનો અંદે ળો શતો, ફલ્કે ફે નભાઝ
એકવાથે અદા કયલાનો ભકવદ પકત ઉમ્ભત
(આ઩ણે) રોકોને મુશ્કે રીઓ અને તકરીપોથી
સ ૂયભક્ષત યાખલાનો શતો. ફે શમ્દોરીલ્રાશ આ
લાત અભાયી અને તભાયી નજયોભાાં અઈમ્ભએ
તાશેયીન (અ.મુ.વ.)ની યીત પ્રભાણે વાભફત છે .
હુ ાં એ લાતથી ફહુજ આશ્ચમુ ઩ામ્મો કે એ લાત

અભાયી દ્રષ્ષ્ટએ કઈ યીતે વાભફત થામ છે . આ
઩શેરા ભેં કોઈ એશરે સુન્નતને આલી યીતે
નભાઝ ઩ડતા જોમા ન શતા, અને ન તો એ
લાત વાાંબ઱ી શતી. ફલ્કે તેનાથી ઉરટુાં એશરે
સુન્નત લર જભાઅત તો ફે નભાઝને એક વાથે
઩ડલાને ફાતીર વભજે છે . એટલુાં જ નશી
તેઓ તો અઝાન થલા ઩શેરાાં એક ભીનીટ ઩ણ
લશેરા કોઈ નભાઝ ઩ડતા નથી. તો ઩છી તે
રોકોએ નભાઝ (નભાઝે અસ્ર)ને વશીશ કેલી
યીતે વભજે છે જે નભાઝે ઝોશય વાથે કેટરામ
કરાકો ઩શેરાાં (અયપશભાાં) અદા કયલાભાાં
આલતી શોમ, તેલી જ યીતે નભાઝે ઈળાને
નભાઝે ભગયીફ વાથે જે ઘણા કરાકો ઩શેરાાં
(મુઝદરપશભાાં) અદા કયલાભાાં આલે છે તેને
કઈ યીતે વશીશ કશી ળકો છો, આ તો તેભની
પ્રથભ નઝયે ફાતીર જ ગણાળે.
ભાયા આશ્ચમુ અને શૈયત ઩ાભલાનુ ાં કાયણ

આમત ુલ્રાશ ફાકેફૃસ્વદ્ર વભજી ગમા અને
઩ોતાની ઩ાવે ફેવેરા રોકોને કાાંઈક કહ્ુ,ાં તે
રોકો ઝડ઩થી ઉબા થઈને ચાલ્મા ગમા, અને
ફે ફકતાફો રઈને આવ્મા તે ફકતાફો જોઈને હુ ાં
વભજી ગમો કે તેઓ વશીશ બુખાયી અને વશીશ
મુસ્સ્રભ રાવ્મા છે . આમત ુલ્રાશ ફાકેફૃસ્વદ્રે
તેભના શલદ્યાથીને તે ફકતાફો આ઩ીને પયભાવ્યુ ાં
કે આભાાંથી જમએ
્ ફમનુસ્વરાતૈન (ફે નભાઝો
એક વાથે અદા કયલા) શલળે ઘણી શદીવો છે તે
કાઢીને ફતાલો. (તેઓએ ફકતાફો ખોરીને એ
શદીવો ભાયી વાભે યાખી દીધી.) ભેં ઩ોતે વશીશ
બુખાયીભાાં જમએ
્ ફૈનસ્ુ વરાતૈન શલળેની
શદીવોનો અભ્માવ કમો, અને જોયુ ાં કે નફી
(વ.અ.લ.)એ ફે પઝો (એટરે કે ઝોશય, અસ્ર
અને ભગયીફ, ઇળા કઈ યીતે વાથે અદા કયી
શતી. શકીકતભાાં તે લખતે પ્રલાવ કે ફીભાયીનુ ાં
કોઈ કાયણ ન શત.ુાં ફકતાફે મુસ્સ્રભભાાં જમએ
્
ફૈનસ્ુ વરાતૈન શલળેન ુ ાં એક આખુાં પ્રકયણ શત.ુાં
શલે તો ભાયા આશ્ચમુ અને શૈયતની કોઈ વીભા

યશી નથી. જો કે વશીશ મુસ્સ્રભ અને વશીશ
બુખાયીના રખાણ જોમા ઩છી ભને ળાંકા થઇ
શતી કે કમાાંક એવુાં તો નથી ને કે આ રોકોએ
ફાંને ફકતાફોના રખાણભાાં લધાયો કયી નાખ્મો
શોમ. ભેં ભાયા ભનભાાં એ લાત નકકી કયી
રીધી શતી કે ટયુનીવ ઩શોંચીને તયત જ
બુખાયી અને મુસ્સ્રભનો અભ્માવ કયી રઈળ,
અને એ ફાફત જોઈ રઈળ કે અને તેભાાં આ
રખાણ જોલા ભ઱ે છે કે નશી. ત્માય઩છી
આમત ુલ્રાશ ફાકેફૃસ્વદ્રે ભને ઩ ૂછયુ ાં કે શલે
તભને આ દરીરો ઩ય શુ ાં રાગે છે ?
ભેં કહ્ુાં ફેળક આ઩ રોકો શક ઩ય છો, અને

આ઩ની લાત વાચી છે . ભેં તેઓને શલનાંતી કયી
કે હુ ાં કોઈ લધાયે વલાર ઩ ૂછી ળકુાં છાં. તેની
ભને યજા છે .
ફાકેફૃસ્વદ્ર :- ફેળક જફૃય પયભાલો.
તીજાની :- શુ ાં ચાય નભાઝોને એકી વાથે અદા

કયી ળકામ છે ?
અભાયાભાાંના કેટરાાંક રોકો યાતે જમાયે ઘયે

઩ાછા પયે છે ત્માયે ઝોશય, અસ્ર અને ભગયીફ,
ઇળાને એક વાથે અદા કયી રે છે .
ફાકેફૃસ્વદ્ર :- નશી, એ લાત જાએઝ નથી. કેભ

કે જે કામોથી યોકલાભાાં કે ભનાઈ કયલાભાાં
આલેર છે તેની છટ પકત ભજબુયીની શારતભાાં
શોમ છે . (ન કે યોજીંદા જીલનભાાં તેનો યીલાજ
ફનાલી રેલાભાાં આલે.) ખુદાલાંદે આરભે
નભાઝને તેના વભમની (઩ાફાંદી) વાથે અદા
કયલા લાજીફ કયે ર છે .
તીજાની :- અગાઉની ચચાુભાાં આ઩ એ લાત

પયભાલી ચ ૂકમા છો કે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ નભાઝોને અરગ - અરગ ઩ણ
઩ડી છે અને વાથે ઩ણ અદા કયી છે . આ઩ની
એ લાતથી અભે એ તાયણ કાઢયુ ાં છે કે
નભાઝને વભમ પ્રભાણે લાજીફ કયલાભાાં આલી
છે . ઩યાં ત ુ જો નભાઝને એક વાથે અદા કયલાભાાં
આલે તો કોઈ લાાંધો નથી અને જુદા જુદા
વભમે અદા કયલાભાાં આલે તો ઩ણ લાાંધો
નથી.
ફાકેફૃસ્વદ્ર :- (કદાચ આ઩ે ભાયી લાતોને

ધમાન઩ ૂલુક વાાંબ઱ી નથી.) જુઓ ! ઝોશય અને
અસ્ર ફાંને નભાઝોનો વભમ ઝલારે આપતાફ
એટરે કે ભધમાનના વભમથી સ ૂમુઅસ્ત સુધીનો
વાંયકુ ત છે . તેલી જ યીતે ભગયીફ અને ઇળા
ફાંને નભાઝોનો વભમ સ ૂમુઅસ્તથી અડધી યાત
સુધીનો વયુકત
ાં વભમ છે . નભાઝે સુબ્શનો
વભમ ઩યોઢીએથી રઈને સ ૂમોદમ સુધીનો છે .
જો કોઈ આ વભમ શવલામના ફીજા વભમે
એટરે કે નભાઝના વભમ લગય નભાઝને અદા
કયલાભાાં આલે તો ભફલ્કુર જાએઝ નશી
ગણામ, અને ખુદાના નીચે મુજફના હુકભના
શલફૃધધનુ ાં કાયણ ગણાળે.

ઉબા ઉબા અને ફેઠા ફેઠા અને ઩ડખાબેય
છે . (સ ૂ.શનવા-૪, આમત નાં.૧૦૩)
એ લાત જાએઝ નથી કે આ઩ણે સુબ્શની

નભાઝ પજ્રની ઩શેરાાં અદા કયી નાખીએ
અથલા સ ૂમાુસ્ત ઩છી અદા કયીએ અને એ ઩ણ
મોગ્મ નથી કે નભાઝે ઝોશય - અસ્રને
ભધમાહ્નના વભમ ઩શેરાાં ઩ડી રઈએ. અથલા
સ ૂમાુસ્ત થઇ જલા ઩છી અદા કયીએ. તેભજ એ
઩ણ વશીશ નથી કે નભાઝે ભગયીફ - ઈળાને
સ ૂમાુસ્ત થલા ઩શેરાાં અથલા તો અડધી યાત
઩છી ઩ડલાભાાં આલે.
હુ ાં એ તભાભ ફાફતોથી વાંત ુષ્ઠ થઇ ગમો અને

તેભનો આબાય વ્મકત કમો. ઩યાં ત ુ તે ઩છી ઩ણ
ભેં ફે નભાઝને એકવાથે અદા ન કયી. એટરે
સુધી કે હુ ાં ટયુનીવ ઩ાછો પમો. ટયુનીવ
઩શોંચીને હુ ાં ચચાુ , શલચાયણ અને ફકતાફોના
અભ્માવભાાં રાગી ગમો.
આ શતો ફનાલ કે જેભાાં ભેં આમત ુલ્રાશ

ફાકેફૃસ્સ્દ્ર (ય.શ.)ની ઈભાભતભાાં ફે નભાઝોને
એક વાથે અદા કયી શતી, અને ફે નભાઝો એક
વાથે અદા કયલાના શલ઴મભાાં તેઓ વાથે
લાતચીત અને ચચાુ કયી શતી. અત્રે આ લાત
એ ભાટે યજુ કયલાભાાં આલી યશી છે કે જેથી
એશરે સુન્નત લર જભાઅત ઩ય શક લાત શુ ાં છે
? તે સ્઩ષ્ટ થઇ જામ.
઩શેરાાં તો એ કે આરીભોના અખ્રાક અને

નમ્રતા શ્રેષ્ઠ અને ઉચ્ચ કક્ષાના શોલા જોઈએ.
કેભ કે તેઓ નફીઓના ઇલ્ભના લાયવદાયો છે .
ફીજુ ાં એ કે “દીલા નીચે અંધાફૃાં” એ કશેલત
મુજફ - આ઩ણે આ઩ણી શવશાશે શવત્તાભાાં
આ઩લાભાાં આલેરી ફાફતોથી નાલાકીપ અને
અજ્ઞાન છીએ અને તેનાથી ઉલ્ટુાં, જે ફાફતો
વાચી શોલાનો આ઩ણે અકીદો યાખીએ છીએ
તેને આ઩ણે ખયાફ કશીએ છીએ. શકીકતભાાં તે
ફાફતો સુન્નતે નફલીમશ છે અને શૈયત તો એ
લાત ઩ય થામ છે કે આ઩ણે આ઩ણા ઩ાંથનુ ાં
નાભ “એશરે સુન્નત” યાખી દીધુાં છે અને શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની ભજાક કયી યહ્યા છીએ !
શલે હુ ાં ભાયા મુ઱ શલ઴મ ઩ય આવુાં છાં. જમાયે

આ઩ણે ફે નભાઝો એક વાથે ઩ડલાના
શળમાઓના અકીદાથી લાકેપ અને જાણકાય થઇ
ગમા શલે અશીં એક ફીજી લાત જણાલી દઉં
અને તે એ કે શળમાઓ તભાભ ફાફતોભાાં
અઈમ્ભએ તાશેયીન (અ.મુ.વ.)નુ ાં અનુવયણ કયે
છે . અને જમાયે એ લાત નકકી અને ચોખ્ખી છે
કે અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.) તભાભ ળાંકાઓ અને
તોશભતથી ઩ાક છે . તો એ લાત વાભફત છે કે
ફે નભાઝ વાથે ઩ડલાની લાતભાાં કોઈ ઩ણ
પ્રકાયની ળાંકા કે લશેભ યાખલાની જફૃય યશેતી
નથી, તેનો અથુ એ થમો કે આ઩ણી શવશાશે
શવત્તા ળાંકાસ્઩દ છે અને જો આ઩ણે શવશાશે
શવત્તાભાાં ળાંકા કયીએ તો ઩છી આ઩ણી ઩ાવે
ફીજુ ાં ફાકી શુ ાં યશે છે ??
એક તશકીક કયનાયા ભાટે એ લાત જફૃયી છે કે

તે ફહુજ સ્લસ્થ સ્લબાલ અને ન્મામશપ્રમ શોમ
તથા ખુદાને શાજય-નાજય યાખીને તેની
યઝાભાંદી ભે઱લલા ભાટે જ ચચાુ કયે . તો
ખુદાલાંદે આરભ તેને ઝડ઩થી વીધા યસ્તાની
ફશદામત કયળે, અને તેના ગુનાશોને ફક્ષી દે ળે,
અને તેને જન્નતે નઈભભાાં સ્થાન આ઩ળે.
આ઩ લાાંચકો વભક્ષ શલે હુ ાં જમઅ

્
ફમનુસ્વરાતૈન - એટરે કે ફે નભાઝ વાથે
અદા કયલા શલળે એશરે સુન્નત લર
જભાઅતના આરીભોના કથન અને તેભણે
નોંધેરી શદીવો યજુ કફૃાં છાં. ત્માય ઩છી આ઩ને
કદી ઩ણ એ ગુભાન નશી થામ કે શળમાઓ આ
ફાફતભાાં ભફદઅત કયે છે .
ઈભાભ એશભદ ઈબ્ને શમ્ફરે ઩ોતાની

ભવનદભાાં આ કૌર રખ્મો છે . તેઓ પયભાલે છે
કે:-
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ભદીનાભાાં વાત

- આઠ યકાત નભાઝ એક વાથે ઩ડમા શતા. તે
લખતે આ઩ પ્રલાવભાાં ન શતા. ફલ્કે લતનભાાં
શતા. (ભવનદે એશભદ ઈબ્ને શમ્ફર બાગ-૧,
઩ેજ નાં.૨૨૧)
ઈભાભ ભાભરકે ઩ોતાની મુતાભાાં ઈબ્ને અબ્ફાવે

કશેરી નીચે મુજફની લાત નોંધી છે :-
આં શઝયત (વ.અ.લ.)એ ભગયીફ ઈળા અને

ઝોશય અસ્રની લાજીફ નભાઝો એક વાથે અદા
કયી શતી, તે લખતે તેઓ વપયભાાં ન શતા અને
ન તો કોઈ ખતયો કે બમ શતો. (મુત્તા, ઈભાભ
ભાભરક બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૬૧)
ઈભાભ મુસ્સ્રભે ઩ોતાની વશીશભાાં એક પ્રકયણ

“જમએ
્ ફૈનસ્ુ વરાતૈન ફપર શઝય”ભાાં ઈબ્ને
અબ્ફાવના શલારાથી નીચે મુજફ રખેલ ુાં છે :-
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ નભાઝે ઝોશય

અને અસ્ર એક વાથે અદા કયી તેલી જ યીતે
ભગયીફ અને ઇળા એક વાથે અદા કયી, અને
તે લખતે તેઓ વપયભાાં ન શતા અને ન તો
કોઈ ખતયો કે ડય શતો (વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-
૨, ઩ેજ નાં.૧૫૧)
આલી જ યીતે તેઓએ ઈબ્ને અબ્ફાવનુ ાં નીચે

મુજફનુ ાં કથન નોંધેર છે :-
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ ઝોશય અને

અસ્ર તેભજ ભગયીફ અને ઈળા એક વાથે અદા
કયી, અને તે લખતે કોઈ ડય કે જોખભ ન શત ુાં
અને ન તો લીજ઱ી કે લયવાદ શતો. કોઈએ
ઈબ્ને અબ્ફાવને ઩ ૂછયુ ાં કે આં શઝયત
(વ.અ.લ.) એ એવુાં ળા ભાટે કયુુ ? ત્માયે ઈબ્ને
અબ્ફાવે જલાફ આપ્મો કે ઉમ્ભતને તકરીપ
અને મુશ્કેરી બોગલલી ન ઩ડે તેના ભાટે.
(વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૫૨)
ભાનલાંતા લાાંચકો ! જે ફાફતો ફે નભાઝો એક

વાથે અદા કયલા શલળે આ઩ણી ભખદભતભાાં યજુ
કયલાભાાં આલી છે . તેનાથી આ઩ રોકોને
ભાગુદળુન ભ઱ળે કે , આ સુન્નત ભળહુય છે .
એટરે કે વશાફીઓની નજયોભાાં એ કાભ વાફૃાં
શત,ુાં અને તેના ઉ઩ય અભર ઩ણ કયલાભાાં
આલતો શતો.
આ શલ઴મભાાં મુસ્સ્રભે નીચે મુજફનો એક
પ્રવાંગ ઩ણ નોંધમો છે .
એક લખત ઈબ્ને અબ્ફાવ ખુત્ફો આ઩ી યહ્યા

શતા. એટરે સુધી કે સુયજ ઢ઱ી ગમો અને
તાયા ચભકલા રાગ્મા ત્માયે રોકોએ “અસ્વરાત
અસ્વરાત”ની આલાજ બુરદ
ાં કયી. યાલી કશે છે
કે ફની તભીભ કફીરાનો એક ભાણવ ઈબ્ને
અબ્ફાવ ઩ાવે આવ્મો અને કહ્ુાં કે આ઩
“અસ્વરાત અસ્વરાત”નો અલાજ નથી
વાાંબ઱તા ? આ઩ ખુત્ફો આ઩લાનુ ાં ફાંધ કયીને
ચ ૂ઩ કેભ નથી થઇ જતા ? શલે પયી લખત
“અસ્વરાત અસ્વરાત”નો અલાજ આલલો ન
જોઈએ. ઈબ્ને અબ્ફાવે પયભાવ્યુ ાં (નારામક) ત ુાં
ભને ળીખલલા આવ્મો છે ? શકીકતભાાં ભેં
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)ને ઝોશય અસ્રની
અને ભગયીફ ઇળાની ફાંને નભાઝો એક વાથે
અદા કયતા જોઈ ચ ૂકમો છાં.
ફીજી એક ફયલામતભાાં ઈબ્ને અબ્ફાવનુ ાં આ

કથન નોંધલાભાાં આવ્યુ ાં છે કે તેઓએ કહ્ુાં કે શુ ાં
તાયી જેલો (નારામક) અભને નભાઝ ળીખલળે.
અભે તો શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)ના
જભાનાભાાં ફે નભાઝો એક વાથે ઩ડતા શતા.
(વશીશ મુસ્સ્રભ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૫૩)
બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં નભાઝના વભમના

પ્રકયણભાાં રખ્યુ ાં છે કે ,
ઈબ્ને અબ્ફાવ પયભાલે છે કે આં શઝયત

(વ.અ.લ.)એ વાત યકાત અને આઠ યકાત
નભાઝ એક વાથે અદા પયભાલી. (વશીશ
બુખાયી બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૪૦)
તેલી જ યીતે બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં

નભાઝે અસ્રના વભમ શલળે રખ્યુ ાં છે કે
અબુ અભાભશ કશે છે કે એક ફદલવ અભે ઉભય

ભફન અબ્દુર અઝીઝની ઩ાછ઱ નભાઝે ઝોશય
અદા કયી. જમાયે નભાઝ ઩ડી ચ ૂકમા ત્માયે
અભે અનવ ભફન ભાભરકની ઩ાવે ગમા. ત્માાં
જોયુ ાં તો તેઓ નભાઝે અસ્ર ઩ડી યહ્યા શતા.
ત્માયે ભેં તેઓને કહ્ુાં કે (ચચાજાન) આ કઈ
નભાઝ છે જે આ઩ે ઩ડી. તેઓએ કહ્ુાં કે નભાઝે
અસ્ર અને આજ નભાઝ શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.) જેને અભે આં શઝયત (વ.અ.લ.)ની
઩ાછ઱ અદા કયી ચ ૂકમા છીએ. (વશીશ બુખાયી
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૩૮)
એશરે સુન્નત લર જભાઅતની શવશાશે શવત્તાભાાં

આ શલ઴મને રગતી ઘણી શદીવો ભૌજૂદ છે .
શલ઴મને ટુાંકાલલા ભાટે અભે એ લાતને છોડી
દઈએ છીએ અને એશરે સુન્નતને ઩શેરાાંની જેભ
આ તફકકે ઩ણ એજ વલાર કયીએ છીએ કે
જમાયે આ઩ની ફકતાફોભાાં આ પ્રકાયની લાતો
ભૌજૂદ છે તો ઩છી તભે શળમાઓને કમા ભોઢે
ખયાફ કશો છો ?
શકીકતભાાં, એશરે સુન્નત લર જભાઅતના કૌર

અને પેઅરભાાં (લાણી અને લતુનભાાં)
શલયોધાબાવ જોલા ભ઱ે છે . તે રોકો એ
ફાફતને વાચી ભાનતા શોલા છતાાં તેને અભર
કયલા વભજતા નથી. ફલ્કે , તેનાથી ઉલ્ટુાં તેઓ
એ રોકોને લખોડે છે કે જેઓ (એટરે કે
શળમાઓ) એ ફાફત ઩ય અભર કયી યહ્યા છે .
એક ફદલવ હુ ાં કપવશ ળશેયની ભસ્સ્જદભાાં

નભાઝ ઩ડી યહ્યો શતો. ત્માયે એક ઈભાભે
જભાઅત ઉબા થમા. તેઓ રોકોને વાંફોધીને
કશેલા રાગ્મા :
શુ ાં તભે એ નલો દીન જોમો છે એ નભાઝે

ઝોશય ઩છી ત ુયત જ નભાઝે અસ્ર ઩ડલાને
જાએઝ વભજે છે . દીને ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ભાાં
આ લાત શયગીઝ નથી. ફલ્કે આ તો કોઈ નલો
ભઝશફ છે . જેભાાં ભાનનાયાઓ કુયઆને
ભજીદની અલગણના કયે છે . કેભ કે ખુદાલાંદે
આરભ પયભાલે છે .

ઉબા ઉબા અને ફેઠા ફેઠા અને ઩ડખાબેય
છે . (સ ૂ.શનવા-૪, આમત નાં.૧૦૩)
(તેભની તકયીયની અવય એ થઇ કે ત્માાં શાજય
યશેરા વમુશ ે (શળમાઓ) ભાટે અ઩ળબ્દો
ફોરલાનુ ાં ળફૃ કયુ.ુ )
તે લખતે તેભની લચ્ચેથી એક ફહુજ શળક્ષીત

અને વાંસ્કાયી યુલાન ભાયી ઩ાવે આવ્મો અને
ભસ્જીદના ઈભાભે જે લાત કશી શતી તેન ુ ાં લણુન
ભાયી ઩ાવે ફહુ જ દુ:ખ વાથે કયુ.ુ ભેં તેને
વશીશ મુસ્રીભ અને વશીશ બુખાયી આ઩તા કહ્ુાં
કે : ફાંને નભાઝ વાથે અદા કયલી મોગ્મ
શોલાની વાભફતી આ શદીવો આ઩ે છે . આ
ફકતાફને તભાયી ભસ્જીદના ઈભાભ વાશેફને
ફતાલી દમો. જો કે ઩ેળ ઈભાભ વાશેફ વાથે હુ ાં
઩ણ વીધો લાતચીત કયી ળકતો શતો. ઩યાં ત ુ હુ ાં
લાદ શલલાદ કયલા ભાાંગતો ન શતો. કેભકે હુ ાં એ
લાત જાણતો શતો કે શલલાદ અને ચચાુ
કયલાભાાં આલે તો તે ઩ણ ફહુજ વાયી યીતે
અખ્રાક વાથે કયલી જોઈએ. ઩યાં ત ુ એ ઩ેળ
ઈભાભ વાશેફે ભાયી વાથે એલી “વાયી યીતે”
ચચાુ કયી શતી કે ભને અ઩ળબ્દો કહ્યા શતા
અને ભાયા ઩ય આયો઩ અને ફોશતાન મ ૂકમા
શતા. ઩ણ ભેં તેભના ભાટે એ જ મોગ્મ ભાન્યુ ાં કે
ભાયા શભત્ર નભાઝ ઩ડી રે ઩છી તેને ઩ેળ
ઈભાભ વાશેફ ઩ાવે ભોકલુ.ાં જમાયે ભાયા શભત્રે
નભાઝ ઩ડી રીધી અને ઩ેળ ઈભાભ દવુ
આ઩લા ભાટે ફેઠા ત્માયે ભાયો શભત્ર ઈભાભ
઩ાવે ફે નભાઝ વાથે ઩ડલા ફાફતના વલાર
કયલા ભાટે ગમો. તે ઩ેળ ઈભાભે જલાફ
આપ્મો કે ફે નભાઝ વાથે અદા કયલી તે
શળમાઓની ભફદઅત છે . ભાયા શભત્રે તયત જ
કહ્ુાં કે : વશીશ બુખાયી અને વશીશ મુસ્સ્રભભાાં

ફે નભાઝ વાથે ઩ડલી મોગ્મ શોલા ફાફતની
શદીવો ભૌજૂદ છે .
ઈભાભ વાશેફ કશેલા રાગ્મા કે તે શદીવો વાચી

નથી. ભાયા દોસ્તે વશીશ બુખાયી અને વશીશ
મુસ્રીભ ફાંને ફકતાફો કાઢી અને તેઓને
ફતાલી ત્માયે ઈભાભ વાશેફે વશીશ મુસ્રીભના
ફાફે જમએ
્ ફૈનસ્ુ વરાતૈનનુ ાં પ્રકયણ લાાંચલા
રાગ્મા.
ભાયા દોસ્તે કહ્ુાં કે જમાયે ઩ેળ નભાઝ ને એ

લાતની જાણ થઇ ગઈ કે આ લાત જાશેય
કયલાથી તેભના દવુભાાં શાજય યશેરા રોકો
વાચી શકીકત જાણી જળે ત્માયે તેઓ કશેલા
રાગ્મા કે: આ લાત તો પકત શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) વાથે ખાવ વાંફશાં ધત છે .
શુ ાં આ઩ના ભાટે એ લાત ળકમ છે કે આ઩
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ફની જાલ ? તો
આ઩ ઩ણ એ નભાઝ એક વાથે અદા કયી ળકો
છો.
ભાયો દોસ્ત કશે છે કે જમાયે ઩ેળ ઈભાભ વાશેફ

આલી નકાભી લાતો કયલા રાગ્મા ત્માયે હુ ાં
વભજી ગમો કે તેઓ અત્માંત ઩ ૂલાુગ્રશથી
઩ીડામ છે , અને શકીકતભાાં તેઓ જાફશર છે . તે
઩છી ભેં તે ઩ેળ ઈભાભની ઩ાછ઱ નભાઝ ન
઩ડલાની કવભ ખાઈ રીધી.
ભાનલાંતા લાાંચકો આ઩ે જોયુ ાં કે એશરે સુન્નત

લર જભાઅત કેટરા વખત ઩ ૂલાુગ્રશભાાં
પવાએરા છે . કે જેના કાયણે તેભના ફદરો અને
તેઓની આંખો ઩ય ઩યદા ઩ડેરા છે . જે ઩યદા
઩ડેરા છે . જે ઩યદા તેઓ ભાટે શકની ઉ઩ય
઩ડેરા ઩યદા ફની ગમા છે . તેથી તેઓ શક શુ ાં
છે તે જોઈ જ ળકતા નથી.
ભેં ભાયા શભત્રને પયી લાય કહ્ુાં કે તભે તે ઩ેળ

ઈભાભ વાશેફ ઩ાવે જઈને એ લાત કશો કે
તેઓ એ લાતનો અભ્માવ કયે કે ઈબ્ને
અબ્ફાવ, અનવ ભફન ભાભરક અને એલા ફીજા
વશાફીઓ ફાંને નભાઝ એક વાથે અદા કયતા
શતા તો ઩છી એ હુકભ પકત શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ભાટે ખાવ કઈ યીતે થઇ
ગમો ? અને શુ ાં શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.)ના નેક અખ્રાક આ઩ણા ભાટે
તકરીદ (અનુવયણ) કયલાને રામક નથી ?
ભાયા શભત્રે ભને એભ કશીને તે ઩ેળ ઈભાભ

઩ાવે જલાનુ ાં ટાળ્યુ ાં કે તેઓ શલે કોઈ લાત
વભજે તેભ નથી. અને ન તો કોઈ લાતને
કબ ૂર કયી ળકે છે . તેઓ એટરા જડ યીતે
઩ ૂલાુગ્રશ ધયાલે છે કે જો શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.) ઩ોતે તળયીપ રાલે અને તેની વાભે
ફે નભાઝ વાથે ઩ડલાની લાત જાએઝ શોલાનુ ાં
પયભાલે અને તેને તે મુજફ અભર કયલાનુ ાં
કશે, તો ઩ણ તે ભાનળે નશી.
એ રોકો તો કુયઆને ભજીદની નીચે મુજફની

આમતના દાખરા વભાન છે .
અને ન તો ત ુાં (અંત:કયણના) આંધ઱ાઓને

તેભની ગુભયાશીભાાંથી વય઱ ભાગુ ઩ય
રાલનાય છે , ત ુાં તો કેલ઱ તેભને (અભાયો
વાંદેળો) વાંબ઱ાલી ળકે છે કે જે અભાયી આમતો
઩ય ઈભાન યાખે છે , ઩છી તેઓ આશધન થઇ
જામ છે . (સ ૂ.ફૃભ-૩૦, આમત નાં.૫૩)
અરશમ્દો ભરલ્રાશ ફે નભાઝો વાથે અદા

કયલાની શકીકતથી ઘણા ફધા નલયુલાનો
લાકેપ થઇ ગમા છે , અને તેઓ ભોટી વાંખ્માભાાં
નભાઝ અદા કયી યહ્યા છે . શકીકતભાાં આ
઩શેરા તે રોકો નભાઝ ઩ડતા ન શતા, અને
નભાઝ ન ઩ડલા શલળે એવુાં કશેતા શતા કે ફધી
નભાઝ વાથે અદા કયી નાખીશુ.ાં શલે જમાયે તે
રોકોને ફે નભાઝ એક વાથે અદા કયલાની
ફપરોવોપી વભજાઈ ગઈ છે . ત્માયે તેઓના ફદર
એ લાત તયપ ઢ઱ી ગમા છે કે શલે તો ફધી
નભાઝ કોઈ જાતની અડચણ લગય તેના
વભમ મુજફ અદા કયી ળકામ છે . તેલી જ યીતે
ભજદુયો, શલદ્યાથીઓ, વભાજના વાભાન્મ લગુના
તભાભ રોકો કોઇ઩ણ પ્રકાયના વાંકોચ લગય
નભાઝ અદા કયી યહ્યા છે , અને તેઓ એ
લાતથી વાંત ુષ્ટ છે , અને તેઓ શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના આ કૌરથી ફહુ જ વાયી યીતે

લાકેપ છે કે : ભાયી ઉમ્ભત મુશ્કેરીઓની શળકાય
ન થામ.

પ્રકયણ : ૩૮ - ભાટ્ી ઩ય વીજદ૊ કયલ૊
શળમા આભરભો એ લાત ઩ય એકભત છે કે
વીજદો કયલા ભાટે જભીન વૌથી અપઝર છે .
એટરે કે જે લસ્ત ુઓ ઩ય વીજદો કયલો જાએઝ
છે તેભાાં જભીન વૌથી શ્રેષ્ઠ લસ્ત ુ છે જભીનની
શ્રેષ્ઠતા શલળે શળમાઓ ભાઅસ ૂભીન
(અ.મુ.વ.)ના ભાધમભથી શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.)ની નીચે મુજફની શદીવ યજુ કયે છે .
“અપઝલુસ્વ સુજુદ અરર અઝુ”
વીજદો કયલાની વૌથી વાયી લસ્ત ુ જભીન છે .
ફીજી ફયલામતભાાં નીચે મુજફ લાયીદ થયુ ાં છે
કે વીજદો પકત જભીન અને જભીનભાાંથી
ઉગનાયી લસ્ત ુઓ ઩ય કયલો જએઝ છે , જે
઩શેયી કે ખાઈ ળકાતી ન શોમ.
લવાએલુળશળમાના રેખકે ભોશાંભદ ભફન અરી
ભફન હુવૈન અને તેઓએ ફશળળાભ ઇબ્ને
શકભની વનદથી ઈભાભે જઅપય વાફદક
(અ.વ.)ની આ શદીવ નોંધી છે કે : જભીન ઩ય
વીજદો કયલો અપઝર છે . કેભ કે તેનાથી
ખુદાની વાભે નમ્રતા અને આદયબાલ લધાયે
પ્રભાણભાાં વ્મકત કયી ળકામ છે .
ફીજી ફયલામતભાાં ભોશાંભદ ભફન શવને ઈસ્શાક

ઇબ્નુર પઝરના ભાધમભથી ઈભાભે જઅપય
વાફદક (અ.વ.)ની આ શદીવ નોંધી છે . આ઩
(વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં કે :- એ ચટાઈ જે
ખજૂયની ડા઱ભાાંથી ફનાલલાભાાં આલી શોમ
અને ગુણ ઩ાટ ઩ય વીજદો કયલાભાાં કોઈ
ઈશ્કાર નથી. ઩યાં ત ુ ભાયી નજયે જભીન ઉ઩ય
વીજદો કયલો અપઝર છે . કેભકે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઩ણ જભીન ઉ઩ય વીજદો કયલાનુ ાં
઩વાંદ કયતા શતા. જમાયે જભીન ઩ય ક઩ા઱
યાખલાનુ ાં ળકમ શોમ તો હુ ાં તભાયા ભાટે એ
લાતને અપઝર વભજુ છાં જેને શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ઩વાંદ કયતા શતા અને
ફેશતય વભજતા શતા.
઩યાં ત ુ એશરે સુન્નત લર જભાઅત સુલ

ાં ા઱ા અને
નયભ ગારીચા ઩ય વીજદો કયલાનુ ાં જાએઝ
વભજે છે . જો કે તેઓની નજયે વીજદો કયલાની
અપઝર લસ્ત ુ ચટાઈ છે . વશીશ મુસ્સ્રભ અને
વશીશ બુખાયીની કેટરીક ફયલામતોથી એ લાત
જાણલા ભ઱ે છે કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.)ની ઩ાવે ખજુયના ઩ાાંદડા અને
ભાટીથી ફનાલેરી ળેતયાં જી શતી જેના ઩ય આં
શઝયત (વ.અ.લ.) વીજદો કયતા શતા.
મુસ્રીભે ઩ોતાની વશીશ ફકતાફભાાં શૈઝના

પ્રકયણભાાં આ ફયલામત નોંધી છે .
આમળા કશે છે કે એક ફદલવ શઝયત

યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ ભને પયભાવ્યુ ાં કે
: ભસ્જીદભાાં ભાયો મુવલ્રો ઩ડમો છે તે રઇ
આલો. ભેં કહ્ુાં કે હુ ાં શૈઝની શારતભાાં છાં. ત્માયે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં શૈઝ
તભાયા શાથભાાં કમાાં છે ? (વશીશ મુસ્સ્રભ
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૧૬૮, વનને અફી દાઉદ
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૬૮)
અને જે લસ્ત ુ આ઩ણી ફશદામત એ તયપ કયે છે

કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ખાક ઩ય
વીજદો કયલાને અપઝરીમત આ઩તા શતા. આ
વશીશ બુખાયીની એ ફયલામત છે કે જેને
તેઓએ ઩ોતાની વશીશભાાં અબુ વઈદ ખુદયીની
વનદોથી નોંધી છે . અને તેઓ કશે છે કે :-
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ભાશે યભઝાનભાાં
લચ્ચેના દવ ફદલવ એઅતેકાપ કયતા શતા.
એટરે કે દવ યભઝાનથી એકલીવભી
યભઝાનની યાત સુધી, અને તે જ ફદલવની
વલાયે ભસ્સ્જદભાાંથી ફશાય નીક઱ી જતા શતા.
એક લ઴ે જમાયે આં શઝયત (વ.અ.લ.)નો આ
એઅતેકાપ વાં઩ ૂણુ થઇ ગમો એટરે કે ભાશે
મુફાયકની એકલીવભી તાયીખે, ત્માયે આ઩
(વ.અ.લ.)એ ભસ્સ્જદની ફશાય નીક઱તા
પયભાવ્યુ ાં : જે રોકો ભાયી વાથે એઅતેકાપભાાં
શતા તે રોકો છે લ્રા દવ ફદલવભાાં
એઅતેકાપભાાં યશેલા ભાાંગતા શોમ તો યશી ળકે
છે . તે યાતે ભેં જોયુ ાં (કે આં શઝયત
(વ.અ.લ.)ના ક઩ા઱ ઩ય ભાટી અને ગાયની
શનળાની શતી) ત્માય઩છી હુ ાં ભ ૂરી ગમો અને

તેઓએ ઩ણ ભને બીની ભાટી ઉ઩ય વીજદો
કયતા જોમા શતા, અને અભે ભફશનાના છે લ્રા
ફદલવભાાં ઩ણ આં શઝયત (વ.અ.લ.)ની વાથે
એઅતેકાપભાાં યહ્યા એટરે સુધી કે નભાઝે શલત્ર
઩ણ તેઓની વાથે અદા કયતા શતા. એક યાતે
લયવાદ આલલાને કાયણે ભસ્સ્જદની છતભાાંથી
઩ાણી ટ઩કલા રાગ્યુ.ાં ત્માયે ભેં ભાયી ફાંને
આંખોથી જોયુ ાં કે શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ
(વ.અ.લ.)ની ઩ેળાની ઩ય એ શનળાની
(ભાટીની) શતી. જે ભેં એકલીવભી યભઝાનની
વલાયે જોઈ શતી. (વશીશ બુખાયી બાગ-૨,
઩ેજ નાં.૨૫૬ “ફકતાબુર એઅતેકાપ”)
વશાફીઓના અભરથી ઩ણ એ લાત જણામ

આલે છે કે જભીન ઉ઩ય વીજદો કયલો અપઝર
છે . કેભકે જો જભીન ઉ઩ય વીજદો કયલો
અપઝર ન શોત તો ઩મગાંફય (વ.અ.લ.)
વશાફીઓને જભીન ઩ય વીજદો કયતા
અટકાલત.
આ શલ઴મભાાં શનવાઈએ ઩ોતાની વોનનભાાં

“તફયીદર શસ્વ ભરસ્સુજૂદ અરમશ”ભાાં રખે છે
કે :- જાફીય ભફન અબ્દુલ્રાશ કશે છે કે અભે
શઝયત યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)ની વાથે નભાઝે
ઝોશય અદા કયતા શતા. ત્માયે એક મ ૂઠ્ઠી બયીને
યે તી શાથભાાં રઇ રેતા શતા અને તેને એક
શાથભાાંથી ફીજા શાથભાાં ફદરાલતા શતા જેથી
તે ઠાંડી થઇ જામ, અને જમાયે વીજદાભાાં જતા
શતા ત્માયે તે યે તી ક઩ા઱ નીચે યાખતા શતા.
(વનને ઈભાભે શનવાઈ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૨૦૪)
આ ઉ઩યાાંત જભીન ઉ઩ય વીજદો કયલો

અપઝર છે . તે લાત શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)ના આ કૌરથી વાભફત છે .
જભીનને ભાયા ભાટે મુવજજદ (વીજદો કયલા)

અને ઩ાક કયનાયી ફનાલલાભાાં આલી છે .
(વશીશ બુખાયી બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૮૬ “ફાબુવ
વરાત”)
ફીજી જગ્માએ પયભાલે છે કે :- ખુદાલાંદે આરભે

અભાયા ભાટે વભગ્ર જભીન મુવજજદ (વીજદો
કયલા) ફનાલી છે , અને તેની ખાકને
઩ાકીઝગીનુ ાં ભાધમભ ફનાલેર છે . (મુસ્રીભ
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૬૪)
નફી (વ.અ.લ.)ની શદીવ અને વશાફીઓના

અભરથી એ લાત વાભફત થઇ ચ ૂકી છે કે
વીજદો કયલા ભાટે વૌથી લધાયે વાયી જગ્મા
જભીન છે . તો ઩છી જો શળમાઓ ભખભરના
નયભ ગારીચાની ફદરે ખાક ઉ઩ય વીજદો કયે
છે તો તેને એશરે સુન્નત ખયાફ ળા ભાટે ભાને
છે ? અને તે કાભને ખોટુાં ળા ભાટે વભજલાભાાં
આલે છે ? ખાક ઉ઩ય વીજદો કયલાના કાયણે
શળમાઓને કાપય ળા ભાટે કશેલાભાાં આલે છે ?
આ કાભ ભાટે શળમાઓ ઩ય બુત઩યસ્તીનો
આક્ષે઩ ળા ભાટે મુકલાભાાં આલે છે ?
વઉદી અયભફમાભાાં જે શળમાઓના ગજલાાંકે

ફેગ લગેયેભાાંથી વીજદગાશ ભ઱ી આલે છે , તો
તેને ભાયા઩ીટ ળા ભાટે કયલાભાાં આલે છે ? શુ ાં
આ એ જ ઇસ્રાભ છે જે એકફીજાના અ઩ભાન
અને ફેઈઝઝતી કયલા ભાટે ભનાઈ કયે છે અને
તોશીદના હુકભના ભાનનાયા, નભાઝ ઩ડનાયા,
યોઝા યાખનાયા અને શજ ફજાલી રાલનાયા-
એલા તભાભ રોકોનુ ાં ભાન જા઱લલાનો અને
ઈઝઝત કયલાનો હુકભ આ઩ે છે ?
શુ ાં શળમાઓ કરભો ઩ડનાયા નથી ? શુ ાં શળમાઓ
શજ નથી કયતા ? નભાઝ અને યોઝાના ઩ાફાંદ
નથી તો ઩છી શળમાઓ જમાયે શજ કયલા ભાટે
અને નફી (વ.અ.લ.)ની કબ્ર મુફાયકની
ભઝમાયત ભાટે વઉદી અયફીમા જામ છે ત્માયે
તેભના ઩ય એલો આક્ષે઩ ળા ભાટે કયલાભાાં
આલે છે કે તેઓ ઩થ્થયોને ઩ ૂજે છે ? શકીકતભાાં
આરે વઉદ ઩ોતે બુત઩યસ્તીને જાએઝ વભજે
છે . કેભકે તેભણે ઩ોતે કેટરાક રોકોને ઩થ્થયોની
મ ૂશતિઓ ફનાલલાની ઩યલાનગી આ઩ી છે .
ભાયી ફકતાફ “સુમ્ભશ તદમત......” (આ

ફકતાફનો ઉદુ અનુલાદ મુજે યાસ્તા શભર ગમા,
તજલ્રી અને ગુજયાતી અનુલાદ વત્મની
ળોધના નાભે પ્રશવધધ થમેર છે . આ ફકતાફ
શાજી નાજી ભેભોયીમર ટ્રસ્ટ, આંફાચોક,
બાલનગયથી ભ઱ી ળકે છે .) જેભાાં આમત ુલ્રાશ
ફાકેફૃસ્વદ્રના આ કૌરને એશરે સુન્નતે લાાંચ્મો
નથી ? અને તેનાથી તેઓને વાંતો઴ થમો નથી
? કે જમાયે તેઓને ઩ ૂછલાભાાં આવ્યુ ાં કે રોકો
ખાક ઉ઩ય વીજદો ળા ભાટે કયે છે ત્માયે
તેઓએ પયભાવ્યુ ાં શત ુાં કે :- ખાકને વીજદો
કયલો અને ખાક ઉ઩ય વીજદો કયલો ફાંને
લાતભાાં જભીન અને આવભાનનો પેય છે . રોકો
જભીન ઉ઩ય ક઩ા઱ મ ૂકીને ખુદાને વીજદો કયે
છે . જભીનને વીજદો કયતા નથી.
શળમાઓ એ લાતનો ખાવ ખ્માર યાખે છે કે

તેભના વીજદા ઩ાક અને અલ્રાશની નજયોભાાં
કબ ૂર થલાને રામક શોમ. જભીન ઉ઩ય વીજદો
કયલાથી ખુદા અને અઈમ્ભાના હુકભનુ ાં ઩ારન
થામ છે . ઩યાં ત ુ અભાયા ઝભાનાભાાં તો
ભસ્જીદોભાાં મુરામભ અને નયભ ગારીચા
ફીછાલલાભાાં આવ્મા છે . એટરે સુધી કે અમુક
જગ્માએ તો “ભોકેટ” (MOQUETTE)ની પળુ
ફીછાલલાભાાં આલે છે . શકીકતભાાં મુવરભાનોને
એ લાતની જાણ નથી કે તે કઈ લસ્ત ુભાાંથી
ફનાલલાભાાં આલે છે તે ભોકેટભાાં એલી કેટરીક
લસ્ત ુઓ ળાભેર શોમ છે જેના ઩ય વીજદો
કયલો જાએઝ નથી. ઩યાં ત ુ તે રોકો ભોકેત ઩ય
વીજદો કયલો જાએઝ ભાને છે . શુ ાં તેઓને એ
લાતનો અશધકાય છે કે તેઓ શળમાઓને ખાક
ઉ઩ય વીજદો કયલાની ભનાઈ કયે ? અને આ
ફાફતભાાં શળમાઓ વાથે લાદ શલલાદ અને
ઝઘડા કયે . અથલા આ શલળે શળમાઓને કાપય
કશે, અથલા તભાયી ભામુરી ળાંકાને કાયણે
શળમાઓને મુળયીક ગણલા. શકીકતભાાં શળમાઓ

દીની કાભોને ફેશદ અશશભમત આ઩ે છે . ખાવ
કયીને નભાઝને તો અત્માંત ભશત્લ આ઩લાભાાં
આલે છે . કાયણકે નભાઝ દીનનો ઩ામો છે .
આ઩ે એ લાત જાણી શળે કે શળમાઓ નભાઝ

઩ડતી લખતે ઩ોતાના કાાંડા ઉ઩યની ઘડીમા઱
઩ણ ઉતાયી નાખે છે , અને એભ શલચાયે છે કે
કોણ જાણે આ ઘડીમા઱નો ઩ટ્ટો કઈ લસ્ત ુનો
ફનેરો શળે, અને કેટરીક લખત તેઓ ચુસ્ત
અને તાંગ ઩ેન્ટ, અથલા ઩ામજાભો ફદરાલીને
ળયીય ઉ઩ય શ઱લો ઩ોળાક ઩શેયીને વીજદો કયે
છે . તેભનુ ાં આ કાભ એશતીમાત અને નભાઝની
અઝભત જા઱લલા ભાટે શોમ છે . શળમાઓની એ
ઈચ્છા શોમ છે કે જમાયે તેઓ ખુદાલાંદે
આરભની હુઝુયભાાં શાજય થામ ત્માયે તેભની
અને ભાઅબુદની લચ્ચે કોઈ ચીઝ અડચણફૃ઩
ન ફને.
શુ ાં શળમાઓનો આટરો એશતભાભ અને

એશતીમાત શોલા ઩છી આ઩ણે તેભને
એશતયાભ અને બુઝુગીને રામક વભજલાને
ફદરે શાાંવીને રામક વભજશુ ાં ? શળમાઓ
ઇરાશી શનળાનીઓની તાઅઝીભ કયે છે , અને જે
રોકો ઇરાશી શનળાનીઓની તાઅઝીભ કયે તેઓ
ખુદાલાંદે આરભના આ કૌર મુજફ અભર કયે
છે :-
જે અલ્રાશની શનળાનીઓનો એશતયાભ કયે છે

તેન ુ ાં કાયણ તકલા છે .
ખુદાના ફાંદાઓ ! ખુદાથી ડયો ! અને જે ઩ણ

લાત કશો તેને ભા઩ી તોરીને (વભજી
શલચાયીને) કશો.
અને જો દુશનમા તથા આખેયતભાાં તભાયા ઩ય

અલ્રાશની કૃ઩ા અન દમા ન શોત તો જે
(લાત)ની તભોએ ચચાુ કયી શતી તેના કાયણે
તભાયા ઩ય એકાદ શળક્ષા જફૃય આલી ઩ડતે.
ફલ્કે તભે તભાયી જીબ લડે તે (લાત)ની ચચાુ

કયલા ભાાંડી અને ઩ોતાના ભોઢેથી એવુાં કાાંઈ
ફકલા રાગ્મા કે જેની જાન લટીક (જયામ)
તભને ન શતી, અને તેને નજીલી લાત વભજતા
શતા, જો કે તે અલ્રાશની ઩ાવે (ઘણી) ગાંબીય
લાત શતી. (સ ૂ.નુય-૨૪, આમત નાં.૧૪/૧૫)

પ્રકયણ : ૩૯ - યજઅત (કમાભત
઩શેરા નલજીલન)
યજઅત એ શળમાઓનો ખાવ અકીદો છે .
શળમાઓ શવલામ કોઈ ઇસ્રાભી ફપયકો
યજઅતની ભાન્મતા ધયાલતો નથી. આ
ફાફતભાાં ભેં એશરે સુન્નત લર જભાઅતની
ફકતાફોનો ઩ણ અભ્માવ કમો ઩યાં ત ુ એ
ફકતાફોભાાં યજઅતના એ અકીદાનો કમાાંમ
ઉલ્રેખ નથી. અરફત્ત, ફપરોવોપીની ફકતાફોભાાં
કોઈ કોઈ જગ્માએ યજઅતનો ઉલ્રેખ જોલા
ભ઱ે છે .
યજઅતનો ઇન્કાય કયનાયાઓને કાપય ઩ણ કશી
ળકાતા નથી, અને ન તો યજઅતને ઈભાન
વાં઩ ૂણુ થલાનો બાગ ગણાલી ળકામ છે . ફલ્કે
એભ કશેલાભાાં આલે કે જે કોઈ યજઅતનો
અકીદો નથી યાખતો તે ઩ણ મુવરભાન છે . એ
લાતભાાં કોઈ ળાંકા નથી કે યજઅતની વાભફતી
ફાફતભાાં કુયઆને ભજીદની સ્઩ષ્ટ આમતો
અને ફયલામતો દરીરો આ઩ે છે . ખાવ કયીને
અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન (અ.મુ.વ.)ની
ફયલામતોથી એ લાત વાભફત થામ છે કે ,
નજદીકના વભમભાાં ખુદાલાંદે આરભ કેટરાક
ભોઅભીનોને અને કેટરાક કાપયોને તેભની
઩શેરાની ફૃશ અને ળયીય વાથે આ દુશનમાભાાં
ભોકરળે. જેનાથી ભોઅભીનો, ખુદાના દુશ્ભનો
અને ઩ોતાના દુશ્ભનો ઩ાવેથી આખેયત
આલલા ઩શેરા (઩ોતાના ઩ય થએરા ઝૂલ્ભો
શવતભનો) ફદરો રઇ ળકે.
આ ફયલામત શળમાઓની દ્રષ્ટીએ વશીશ અને

મુતલાતીય છે . તેથી શળમાઓ યજઅતની લાત
઩ય અકીદો ધયાલે છે . એશરે સુન્નત ભાટે એ
લાત જફૃયી નથી કે તેઓ યજઅતના અકીદાને
સ્લીકાયે . અભે શળમાઓ યજઅતના અકીદાને
કોઈ ભઝશફી ઩ ૂલાુગ્રશના કાયણે સ્લીકાયતા
નથી. ફલ્કે અભાયો આ અકીદો ઇન્વાપ અને
તશકીકના આધાયે છે . તેથી અભે કોઈ ફીજા
ભઝશફલા઱ા ઩ાવે એલો અકીદો યાખલાનો
આગ્રશ યાખતા નથી કે તેઓ યજઅતની
ભાન્મતાને કબ ૂર કયે . અરફત્ત, અભે એ લાત
જફૃય માદ દે લયાલીએ છીએ કે યજઅતની લાત
તેભની શવશાશભાાં રખેરી છે . શવશાશની
ફકતાફોભાાં ભાન્મતા યાખલાની લાત તેઓ
઩ોતાના ભાટે લાજજફ કયી રીધી છે . યજઅત
શલળે જે ફયલામતો દરીર આ઩ે છે . તેના શલળે
અભે તે રોકોને એભ નથી કશેતા કે તેઓ તે

લાતને સ્લીકાયીજ રે. ફલ્કે તેનો વાપ ઇન્કાય
કયલાનો તે રોકોને શક છે . શળમાઓનો અકીદો
઩ણ નથી કે યજઅતની લાતનો ઇન્કાય
કયનાયા કાપય છે . તેલી જ યીતે કોઈ સુન્નીને એ
લાતની શક નથી કે તે યજઅતની લાતભાાં
ભાનનાય ભાટે ટીકા ટીપ્઩ણી કયે અથલા તો
તેને કાપય ગણે. યજઅતની લાત કુયઆને
ભજીદની જે આમતો અને શદીવોની તપવીયથી
વાભફત થામ છે . તે નીચે પ્રભાણે છે .
ખુદાલાંદે આરભ કુયઆને ભજીદભાાં ઈયળાદ

પયભાલે છે કે :-
અને જે ફદલવે અભે દયે ક કોભભાાંથી એક એક

એલા ટો઱ાને - કે જે અભાયી આમતો
જૂઠરાવ્મા કયતા શતા - બેગા કયી રઈશુ,ાં ઩છી
તેભને જુદી જુદી ટો઱ીઓભાાં ગોઠલલાભાાં
આલળે. (સ ૂ.નમ્ર-૨૭, આમત નાં.૮૩)
તપવીયે કુમ્ભીભાાં છે કે એક ભાણવે ઈભાભે

જઅપય વાફદક (અ.વ.)થી ઉ઩યોકત આમતની
તપવીય ઩ ૂછી ત્માયે ઈભાભે પયભાવ્યુ ાં :- “આ
શલળે રોકો શુ ાં કશે છે ?”
વલાર કયનાયે કહ્ુાં : રોકો આ આમતનો અથુ

કમાભત ભાને છે . ઈભાભ (અ.વ.)એ પયભાવ્યુ ાં કે
:-
એવુાં નથી ફલ્કે તેનો અથુ યજઅત છે . શુ ાં એ

લાત ળકમ છે કે ખુદાલાંદે આરભ કમાભતના
ફદલવે કેટરાક રોકોને જીલતા કયે અને કેટરાક
રોકોને જીલતા ન કયે ? આ શલળે સ ૂયએ કશપ
ગલાશી આ઩ે છે કે કમાભતના ફદલવે અમુક
રોકોને નશી ઩ણ તભાભ રોકોને ભળહુય
કયલાભાાં આલળે.
અને (઩છી) તેભને તાયા ઩યલયફદગાયની
શજૂયભાાં શાયફાંધ ઉબા કયલાભાાં આલળે, (અને
કશેલાભાાં આલળે કે) તભે અભાયી ઩ાવે એલી
યીતે આલી ગમા છો કે જેલી યીતે અભોએ
તભને ઩શેરી લખતે ઩ૈદા કમાુ શતા, ફલ્કે
તભાફૃાં તો એવુાં ગુભાન શત ુાં કે અભોએ તભાયા
ભાટે લામદો ઩ ૂયો કયલાનો કોઈ લખત જ નક્કી
કમો ન શતો. (સ ૂ.કશપ-૧૮, આમત નાં.૪૮)
ળેખ ભોશાંભદયઝા મુઝપપય ઩ોતાની ફકતાફ

“એકએદુર ઈભાભીમશ”ભાાં રખે છે કે :-
“અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)ની શદીવોના પ્રકાળભાાં

યજઅત શલળે શળમાઓની ભાન્મતા એ છે કે
ખુદાલાંદે આરભ કમાભત આલલા ઩શેરા
઩ોતાના ફાંદાઓને તેભની અવર ળકર અને
સ ૂયતભાાં દુશનમાભાાં પયીલાય ભોકરળે. રોકોના
એક વમુશને વપ઱તા અને આગેલાની અ઩ુણ
કયળે, અને ફીજો એક વમ ૂશ ઩યાજમ અને
શતયસ્કાય ઩ાભળે. શકદાય રોકો - ગવફ
કયનાયાઓ ઩ાવેથી, (શક- ફાતીર ઩ાવેથી)
અને ભઝલ ૂભ- ઝારીભ ઩ાવેથી ફદરી રેળ.ે
આ ફધી ફાફતો શઝયત ભશદી (અ.વ.)ના
ઝહુય ઩છી અભરભાાં આલળે.”
યજઅત એલા રોકોને જ થળે જે રોકો

ઈભાનના ટોચના દયજ્જજે ઩શોંચેરા શળે. તેલી
જ યીતે કાપયો અને ઝારીભો જેઓ અત્માંત
પવાદ પેરાલનાયા, ફાતીર ઩યસ્તો, ગાવીફ
અને ઝારીભ શળે. તેઓને યજઅત થળે. જમાયે
ભઝલ ૂભ રોકો ઝારીભો ઩ાવેથી ફદરો રેલાનુ ાં
કાભ ઩ ૂફૃાં કયી નાખળે. ત્માયે પયી ઝારીભ અને
ભઝલ ૂભ ફાંને પ્રકાયના રોકોને ભૌત આલી
જળે. તે ઩છી કમાભતના ફદલવે ખુદાલાંદે
આરભ ભઝલ ૂભ અને શકદાય રોકોને જઝા
અને વલાફથી નલાજળે. તેભજ ફાતીર
઩યસ્તો, ઝારીભો અને ગાવીફ રોકોને અલ્રાશ
તેભના કયત ૂતોની વજા આ઩ળે.

પ્રકયણ : ૪૦ - કુ યઆને ભજીદભાાં
યજઅતની વાણફતી
ખુદાલાંદે આરભ કુયઆને ભજીદભાાં એલા રોકો
શલળે ઈયળાદ પયભાલે છે કે : જેઓને ફીજીલાય
દુશનમાભાાં ભોકરલાભાાં આલળે તેભ છતાાં, તે
રોકો સુધયળે નશી, અને ખુદા ઩ાવે એ લાતની
તભન્ના કયળે કે - તેભને ત્રીજી લખત ઩ાછા
ભોકરલાભાાં આલે, જેથી તેઓ ઩ોતાની
સુધાયણા કયે .
ઈયળાદ છે :-
તેઓ અયજ કયળે કે અમ અભાયા
઩યલયફદગાય ! તે તો અભાને ફે લખત
વજીલન કમાુ , શલે અભે અભાયા ગુનાશોનો
સ્લીકાય કયીએ છીએ, ભાટે (શલે અશીંથી)
નીક઱લાનો કોઈ ભાગુ છે ? (સ ૂ.ભોઅભીન-૪૦,
આમત નાં.૧૧)
તે રોકો કશેળે કે અમ અભાયા ઩યલયફદગાય !

ત ુાં અભને ફે લખત ભાયી ચ ૂકમો અને ફે લખત
જીલતા કયી ચ ૂકમો શલે અભે અભાયા ગુનાશો
કમાુ શોલાનુ ાં સ્લીકાયીએ છીએ તો શુ ાં શલે
(આના ઩છી અશીંથી) ફચલાનો કોઈ યસ્તો છે
?
જો એશરે સુન્નત યજઅતની લાતને સ્લીકાયતા

નથી તો ન સ્લીકાયે , અભે તે ભાટે કોઈ આગ્રશ
કયતા નથી, અને તેના કાયણે તે રોકોના
ઈભાનભાાં કોઈ ઘટાડો નશી થામ. ઩યાં ત,ુ તેની
વાથોવાથ તે રોકોને એ ઩ણ શક નથી કે
યજઅતનો અકીદો યાખનાયાઓ ઩ય ટીકા -
ટીપ્઩ણી કયે . કેભકે જે રોકોને યજઅત ઩ય
ઈભાન અને અકીદો છે , તેભની ઩ાવે યજઅતની
વાભફતી ભાટે દરીર અને નસ્વ ભૌજૂદ છે .
જેની ઩ાવે દરીર અને નસ્વ ન શોમ તો તેને
ફીજા કોઈ ઩ય એઅતેયાઝ કયલાનો શક નથી.
ભફલ્કુર એલીજ યીતે કે જેલી યીતે જાશીરને
આરીભ ઩ય એઅતેયાઝ કયલાનો કોઈ શક
નથી, અને એ તો સ્઩ષ્ટ લાત છે કે જો આ઩ણુાં
કોઈ ફાફત ઉ઩ય ઈભાન ન શોમ તો એ લાત
જફૃયી નથી કે તે ફાફત ખાત્રી઩ ૂલુક ફાતીર જ
શોમ, કેભકે મુવરભાનોભાાં ઘણી ફાફતો એલી
છે જે દરીરે કાતેઅ (વચોટ દરીરો)થી
વાભફત છે . ઩યાં ત ુ મહુદીઓ અને નવયાનીઓ
તે લાતને સ્લીકાયતા નથી એટલુાં જ નશી ખુદ
એશરે સુન્નતના ઘણા ફપયકાઓભાાં એલી
ફયલામતો અને એઅતેકાદ જોલા ભ઱ે છે . જે
એક ફપયકાની નજયે વાભફત છે તો ફીજા

ફપયકાની નજયે અળકમ છે . જેભકે એશરે
સુન્નતભાાં ઔભરમાએ કીયાભ અને સુફપમાએ
ઉઝઝાભના એલા એઅતેકાદ વાં઩ ૂણુ ઩ણે
અળકમ અને ભાનલા મોગ્મ નથી તેભ છતાાં
તેભના શલળે એભ કશી ળકાત ુાં નથી કે તે રોકો
કાપય છે . એ અકીદો તેભના ફેશકી જલા ભાટેન ુ ાં
કાયણ ફન્મો. ઩યાં ત ુ તેભના એલા અકીદાના
રીધે તેભને રાઅનતને ઩ાત્ર ગણી ળકાતા
નથી.
યજઅત કુયઆને ભજીદની આમત અને નફી

(વ.અ.લ.)ની શદીવથી વાભફત છે . ખુદા ભાટે
એ લાત અળકમ નથી. ફલ્કે યજઅતનુ ાં
ઉદાશયણ કુયઆને ભજીદભાાં ભૌજૂદ છે . જેભકે
ખુદાલાંદે આરભનો ઈયળાદ છે :-
અથલા (અમ યસ ૂર !) તે (ઔઝેય નફીના

જેલા ળખ્વની સ્સ્થત) ઩ય (નજય નાખી નથી)
જે એક લસ્તી ઩ાવેથી ઩વાય થમો જે ઩ોતાના
છા઩યાાંઓ ઩ય ઉંધી લ઱ી ગઈ શતી, (તે
જોઇને) તે કશેલા રાગ્મો કે અલ્રાશ આ
લસ્તીના નાળ (઩ામ્મા) ઩છી તેને ઩ાછો કેલી
યીતે વજીલન કયળે ? આથી અલ્રાશે તેને વો
લ઴ુ ભાટે મ ૃત્યુ આપ્યુ ાં ઩છી તેને વજીલન કમો,
(઩છી) ઩ ૂછયુ ાં કે ત ુાં (આ સ્સ્થશતભાાં) કેટરી મુદ્દત
થોભ્મો ? જલાફ આપ્મો કે એક ફદલવ અથલા
એક ફદલવથી (઩ણ) ઓછાં થોભ્મો, (અલ્રાશે)
પયભાવ્યુ ાં (નશી) ફલ્કે ત ુાં વો લ઴ુ થોબી યહ્યો
શતો, શલે તાયા ખોયાક તથા ઩ાણી તયપ નજય
કય, લ઴ો લીત્માાં છતાાં તેભની સ્સ્થતી ફદરાઈ
નથી, અને તાયા ગધેડા તયપ (઩ણ) જો, અને
(અભે ઈચ્છીએ છીએ) કે તને રોકો ભાટે એક

શનળાની ફનાલીએ, અને તે (ગધેડા)ના શાડકાાં
તયપ જો કે અભે તેભને કેલી યીતે (઩ાછા) જોડી
દઈએ છીએ, ઩છી (કેલી યીતે) તેના ઉ઩ય ભાાંવ
ચઢાલીએ છીએ, વાયાાંળ કે જમાયે તેની વાભે
આ લાત ઉઘડી ગઈ, ત્માયે તે કશેલા રાગ્મો કે
હુ ાં જાણુાં છાં કે ખયે જ અલ્રાશ દયે ક લસ્ત ુ ઩ય
વાં઩ ૂણુ કાબુ ધયાલનાય છે . (સ ૂ.ફકયશ-૨,
આમત નાં.૨૫૯)
ખુદાલાંદે આરભે આ ઩ણ પયભાવ્યુ ાં :-
(અમ યસ ૂર !) શુ ાં તેં તે (રોકોના વાંફધ

ાં ભાાં)
શલચાયુુ નથી કે જેઓ મ ૃત્યુના બમથી ઩ોતાના
ઘયોનો ત્માગ કયી ચાલ્મા ગમા શતા ? અને
તેઓ શજાયો (ની વાંખ્માભાાં) શતા, ઩છી અલ્રાશે
તેભને હુકભ કમો કે ભયી જાઓ, (એટરે ભયી
ગમા) ઩છી તેણે તેભને વજીલન કમાુ , ફેળક
અલ્રાશ રોકો ઩ય કૃ઩ાફૄ છે ઩ણ ઘણાાં રોકો
શુક્ર કયતા નથી. (સ ૂ.ફકયશ-૨, આમત
નાં.૨૪૩)
એક જગ્માએ પયભાવ્યુ ાં :-
અને જમાયે તભોએ કહ્ુાં કે અમ મુવા ! જમાાં
સુધી અભે અલ્રાશને નયી આંખોથી જોઈ ન
રઈએ ત્માાં સુધી તાયા ઩ય શયગીઝ ઈભાન
રાલશુ ાં નશી. ત્માયે તભાયા દે ખતાાં દે ખતાાં જ
તભને લીજ઱ીએ ઩કડી ઩ાડમા.
઩છી અભોએ તભાયા (આ) ભયણ ફાદ તભને
(઩ુન:) વજીલન કમાુ કે કદાચને તભે (અભાયો)
આબાય ભાનો. (સ ૂ.ફકયશ-૨, ઩ેજ નાં.૫૫/૫૬)
અને ત્રણવો લ઴ુની ભૌત ઩છી જીલતા થમા
શતા તેલા - અવશાફે કશપ શલળે પયભાવ્યુ ાં :-
઩છી અભોએ તેભને જાગ ૃત કમાુ કે જેથી અભે
જાણી રઈએ કે તે ફે ઩ક્ષેભાાંથી એ મુદ્દતને કે
જેભાાં તેઓ ત્માાં (સુઈ) યહ્યા છે કોણે લધાયે
માદ યાખી છે . (સ ૂ.કશપ-૧૮, આમત નાં.૧૨)
ફકતાફે ખુદા કશી યશી છે કે અગાઉની

ઉમ્ભતભાાં યજઅત થઇ છે તેથી ઉમ્ભતે
ભોશાંભદી (વ.અ.લ.)ભાાં ઩ણ યજઅત અળકમ
નથી. ખાવ કયીને એ લખતે તો અળકમ શોઈ
ળકતી નથી કે જમાયે અઈમ્ભએ એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)થી તેના શલળેની ફયલામતો ભૌજૂદ
છે . ઩યાં ત ુ નાદાન ફા઱કની લાત જેવુાં કે
઩ ૂન:જન્ભનુ ાં નાભ યજઅત છે જેલી યીતે
અન્મધભુના રોકો ઩ ૂન: જન્ભની લાત ભને છે
઩યાં ત ુ ઩ ૂન:જન્ભ અને યજઅતભાાં જભીન
આવભાનનો પકુ છે . સુન્ની ઓરભા તેની આડ
રઈને શળમાઓ ઩ય રાનત અને ટીકા કયલા
ભાાંગે છે .
જે રોકો ઩ ૂન:જન્ભનો અકીદો ધયાલે છે એટરે

કે જે રોકો એભ ભાને છે કે ભાણવ તેની એ જ
ફૃશ અને ળયીય વાથે દુશનમાભાાં પયી લખત
આલે છે . ફલ્કે તે રોકો એભ કશે છે કે
ભયનાયની ફૃશ ફીજા કોઈ જન્ભનાયના ળયીયભાાં
પ્રલેળીને ઩ાછી આલે છે . અથલા કોઈ પ્રાણીના
ળયીયભાાં જઈને પ્રાણી ફની જામ છે .
મુવરભાનો આ અકીદાથી ફહુજ દૂય છે . કેભ કે
મુવરભાનોનુ ાં કશેવ ુાં એભ છે કે ખુદાલાંદે આરભ
ભયનાયના ળયીયને તેની ઩શેરાની ફૃશ અને
ળયીય વાથે પયી ઩ાછા જીલતા કયળે. આભ,
યજઅત ઩ુન:જન્ભનુ ાં નાભ નથી. જે રોકો એભ
ભાને છે તેઓ તેભની અજ્ઞાનતાના કાયણે એવુાં
ભાને છે . એલા રોકો એ લાત નથી જાણતા કે
શળમા કોને કશેલામ અને નાસ્સ્તક કોને કશેલામ
?

પ્રકયણ : ૪૧ - અઈમ્ભએ ભાઅસ ૂભીન
(અ.મ.ુ વ.)ની ભ૊શબ્ફતભાાં ગલ
ુ ુ
(અવતળમ૊ક્તત)
અશીં અભાયી લાતનો અથુ એ નથી કે ઇન્વાન

઩ોતાની ભોશબ્ફતભાાં શદ લટાલી જામ અને
઩ોતાની શલા અને શલવને કાયણે ઩ોતાના
ભશબ ૂફને ખુદા ફનાલી રે. જો કોઈ આવુાં કાભ
કયત ુાં શોમ તો તેભનુ ાં એ કાભ કુફ્ર અને શળકુ છે .
઩યાં ત ુ (એ ઩ણ શકીકત છે - જેનો ઇન્કાય થઇ
ળકે તેભ નથી કે) જે ભાણવ મુવરભાન છે
તેભજ જેનો અકીદો ઇસ્રાભ અને ભોશાંભદ
(વ.અ.લ.)ની ફયવારત ઩ય છે . તેલો ભાણવ
કમાયે મ ઩ણ ગુલ ુ કયતો નથી. શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.)એ અઈમ્ભા (અ.મુ.વ.)
પ્રત્મેની ભોશબ્ફતની શદો નક્કી કયી છે . જે શલળે
઩મગાંફયે ઇસ્રાભ (વ.અ.લ.) શઝયત અરી
(અ.વ.)ના ફાયાભાાં પયભાલે છે :-
અમ “અરી ! આ઩ની ફાફતભાાં ફે વમ ૂશ

શરાક થઇ જળે. એક ભોશબ્ફતભાાં શદથી લધી
જનાયા અને ફીજા દુશ્ભનીભાાં (તભને તભાયા)
દયજ્જજાથી ઉતાયી ઩ાડનાયા.”
ફીજી શદીવભાાં આ઩ે પયભાવ્યુ ાં :-
“અરી ! આ઩નુ ાં ઉદાશયણ શઝયતે ઈવા

(અ.વ.) જેવુાં છે . તેભના શલ઴મભાાં મહુદીઓ એ
કાયણવય શરાક થમા શતા કે તે રોકોએ
જનાફે ભફયમભ ઩ય આયો઩ મ ૂકમો, અને
નવાયાઓ એ ભાટે શરાક થમા કે શઝયતે ઈવા
(અ.વ.)ને એ દયજ્જજે ઩શોંચાડી દીધા જે તેભનો
દયજ્જજો ન શતો. (મુસ્તદયકે શાકીભ બાગ-૩,
઩ેજ નાં.૧૨૩ તાયીખે દભીળક - ઇબ્ને અવાકીય
બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૨૩૪)
ુ ો અથુ એ થામ છે કે “ભશબુફને એ

ગુલન
ભયતફો આ઩ી દે લો જેના ભાટે તે રામક નથી
અને બુગ્ઝભાાં એટલુાં વખત થઇ જવુાં કે આયો઩
અને આક્ષે઩ કયલા રાગી જવુ.”
ાં
શકીકત એ છે કે શળમાઓ અરી (અ.વ.) અને

તેભની ઔરાદ પ્રત્મેની ભોશબ્ફતભાાં ગુલ ુ નથી
કયતા. ફલ્કે તેભને એ સ્થાન અને ભયતફો
આ઩ે છે જે અકર પ્રભાણે અને ભોશાંભદ
(વ.અ.લ.)ના હુકભ મુજફ છે . શળમાઓ તેભને
નફીના અલશવમા અને ખરીપાઓ ભાને છે
઩યાં ત ુ તેભના ખરીપાઓને નફી તયીકે ભાનતા
નથી. તેલી જ યીતે ફપત્તીન રોકો (ફપત્ના
કયનાયા)નુ ાં એ કથન ઩ણ ભાનલા રામક નથી
કે શળમાઓ અરી વાથે એલી યીતે ભોશબ્ફત
કયે છે કે તેઓની ફૃબુફીમતને ભાનલા રાગ્મા
છે . જો ફપત્નો પેરાલનાય રોકોના કશેલા પ્રભાણે
કોઈની આલી ભાન્મતા શોમ તો તેલો ભાણવ
એલો છે કે તે શળમા કે સુન્ની તો નથી જ ફલ્કે
તેનો કોઈ ભઝશફ ઩ણ નથી અને ન તો તે
ખાયજીઓભાાંથી છે .
શળમાઓનો કોઈ ગુન્શો શોમ તો તે પકત એટરો

જ છે કે તેઓ ખુદાના આ કૌર કુર રા
્ રોકુભ .........
અસઅ
એજ (અલ્રાશની) તે (કૃ઩ા) છે કે જેની

અલ્રાશ ઩ોતાના ફાંદાઓને કે જેઓ ઈભાન
રાવ્મા તથા નેક કાભો કમાુ ખુળખફય આ઩ે છે ,
? (અમ યસ ૂર !) કશે કે હુ ાં તો આ (ફયવારતના
પ્રચાય) ભાટે તભાયી ઩ાવે કાાંઈ ભશેનતાણુાં
ભાાંગતો નથી, ફકન્ત ુ ભાયા શનકટના
વગાલશારાાંઓને પ્રેભ, અને જે કોઈ નેકી કયળે
તો અભે (તેની) નેકી લધાયી દઈશુ,ાં ફેળક
અલ્રાશ ભોટો ભાપ કયનાય (અને) ભશા
શુક્રગુઝાય (કદયદાન) છે . સ ૂયએ શ ૂયા-૪૨,
આમત નાં.૨૩....... મુજફ અભર કયે છે , અને
એ લાતભાાં કોઈ ળક નથી કે ભલદ્દતનો દયજ્જજો
ભોશબ્ફત કયતા ઘણો જ ઉંચો છે . આ શલળે
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં :- કોઈ
ભાણવનુ ાં ઈભાન એ વભમ સુધી વાં઩ ૂણુ થઇ
ળકત ુાં નથી, જમાાં સુધી તે ઩ોતાના બાઈ ભાટે
એ જ લાત ઩વાંદ ન કયે જે ઩ોતાના નપવ ભાટે
઩વાંદ કયતો શોમ.
ફેળક તભાયા ભાટે ભલદ્દત પઝુ કયલાભાાં આલી

છે , જેભાાં તભે તભાયા નપવને લાંભચત યાખો અને
એ લસ્ત ુઓ આ઩ો. એભાાં શળમાઓનો શુ ાં લાાંક છે
કે : જમાયે શઝયત અરી (અ.વ.)ની ભોશબ્ફત
શલળે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) પયભાલે છે કે :
“અમ અરી ! તભે દુશનમા અને આખેયતભાાં
વયદાય છો. જેણે તભાયી વાથે ભોશબ્ફત કયી
તેભણે ભાયી વાથે ભોશબ્ફત કયી, અને જેણે
તભાયી વાથે દુશ્ભની કયી તેણે ભાયી વાથે
દુશ્ભની કયી. તભાયો દોસ્ત એ ખુદાનો દોસ્ત
અને તભાયો દુશ્ભન એ ખુદાનો દુશ્ભન છે . એ
ભાણવ ઩ય શધક્કાય છે કે જે તભને દુશ્ભન યાખે.
“(મુસ્તદયકે શાકીભ બાગ-૩, ઩ેજ નાં.૧૨૮ -
નુફૃર અબ્વાય વબ્રન્જી ઩ેજ નાં.૭૩,
મનાફીઉર ભલદ્દત ઩ેજ નાં.૨૦૫, ફયમાઝુર
નઝયશ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૧૬૫)
આ શદીવને બુખાયી અને મુસ્સ્રભે અશધકૃત

ગણી છે . ઩છી પયભાવ્યુ ાં :-
“અરી (અ.વ.)ની ભોશબ્ફત ઈભાન, અને

તેભની વાથે દુશ્ભની શનપાક છે . આરે ભોશાંભદ
(વ.અ.લ.)ની ભોશબ્ફત ઩ય ભયનાય ળશીદ ભયે
છે . આરે ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ની ભોશબ્ફતભાાં
ભયનાય ફક્ષાએરી શારતભાાં ભયે છે . આરે
ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ની ભોશબ્ફતભાાં ભયનાય
તૌફા કયે રી શારતભાાં ભયે છે . આરે ભોશાંભદ
(વ.અ.લ.)ની ભોશબ્ફતભાાં ભયનાય વાં઩ ૂણુ
ઈભાન વાથે ભોઅભીન શોલાની શારતભાાં ભયે
છે , અને જે આરે ભોશાંભદ (વ.અ.લ.)ની
ભોશબ્ફતભાાં ભયે છે , તેને ભરૈકુર ભૌત
જન્નતની ખુળખફયી આ઩ે છે . (વશીશ મુસ્રીભ
બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૪૮, વલાએકે ભોશયે કા ઩ેજ
નાં.૭૩, કન્ઝુર ઉમ્ભાર બાગ-૧૫, ઩ેજ
નાં.૧૦૫)
એભાાં શળમાઓનો શુ ાં લાાંક છે કે તેઓ એ ળખ્વ

વાથે ભોશબ્ફત યાખે છે કે જેના શલળે શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં છે કે :-
અરીનો દોસ્ત, ખુદા અને યસ ૂરનો દોસ્ત છે

અને ભોઅભીન છે , અરીનો દુશ્ભન, ખુદા અને
યસ ૂરનો દુશ્ભન છે તથા મુનાફપક છે .
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની ભોશબ્ફત શલળે ઈભાભ

ળાપેઈ પયભાલે છે :-
અમ એશરેફૈત યસુર ! તભાયી ભોશબ્ફત

કુયઆને ભજીદભાાં પઝુ કયલાભાાં આલી છે . અને
તભાયી અઝભત અને કયાભત એ શુ ાં ઓછી છે
કે જે કોઈ નભાઝ ઩ડે અને નભાઝભાાં તભાયા
઩ય વરલાત ન ભોકરે તો તેની નભાઝ વશીશ
થતી નથી.
પયઝદક આ શલ઴મભાાં નીચે મુજફ કશે છે કે :-
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની ભોશબ્ફત દીન છે

અને તેભની દુશ્ભની કુફ્ર છે . તેઓ ઩ાવેથી
ભ઱ે રી તયભફમત નજાત આ઩નાય અને
જશન્નભથી ફચાલનાયી છે . જો કોઈ એશરે
તકલાને જોલા શોમ તો તેઓ જ એશરે તકલા
છે , અને જો એભ ઩ ૂછલાભાાં આલે કે આ
઩ ૃથ્લીના ઩ટ ઉ઩ય વૌથી શ્રેષ્ઠ કોણ છે ? તો
ભાત્ર એ જ જલાફ ભ઱ળે કે તેઓ (અ.મુ.વ.)
જ છે .
શક લાત એ છે કે શળમાઓ ખુદા, શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.) અને એ રોકો વાથે ભોશબ્ફત યાખે
છે કે જેભની ભોશબ્ફત કુયઆનભાાં પઝુ
કયલાભાાં આલી છે . તેઓ શઝયત અરી
(અ.વ.), પાતેભા (વ.અ.), શવન (અ.વ.) અને
હુવૈન (અ.વ.) (તથા તેભની ઔરાદ અને
તેભના ભશાન બુઝુગો) તેઓની વાથે ભોશબ્ફત
યાખલી લાજીફ શોલા શલળેની ઘણી એલી
શદીવો છે જેને એશરે સુન્નતના આરીભોએ ઩ણ
શવશાશભાાં નોંધી છે . અશીં રખાણને રાાંબ ુ ન
કયતા ભાત્ર કેટરીક શદીવો યજુ કયીએ છીએ.
શઝયત અરી (અ.વ.)ની ભોશબ્ફત એ છે કે

જેભાાં ખુદા અને યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની ભોશબ્ફત
઩ણ ળાશભર છે ઩યાં ત ુ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)
વાથેની ભોશબ્ફત શલળે હુકભ આ઩લાભાાં
આવ્મો છે . તેન ુ ાં પ્રભાણ શુ ાં છે ? આ લાત
જાણલી એ ભાટે જફૃયી છે કે જેથી એ નક્કી કયી
ળકામ કે ભોશબ્ફતની કઈ શદ ઩છી “ગુલ”ુ ની
ળફૃઆત થઇ જામ છે . કેભકે કેટરાક ઩ ૂલાુગ્રશથી
઩ીડાતા રોકો અભાયા - શળમાઓ - ઩ય ગુલ ુ
કયલાનો આયો઩ મ ૂકે છે . એશરેફૈત
(અ.મુ.વ.)ની ભોશબ્ફતના પ્રભાણની જાણ
ુ ા (વ.અ.લ.)ની નીચે મુજફની
શદીવથી ભ઱ી ળકે છે . :-
કોઈ ભાણવ ત્માાં સુધી ભોઅભીન શોઈ જ ળકતો

નથી, કે જમાાં સુધી તેના ફદરભાાં ભાયી
ભોશબ્ફત, તેના ભાતા - શ઩તાની અને તેની
અલરાદની ભોશબ્ફત કયતાાં લધાયે ન શોમ.
(વશીશ બુખાયી, બાગ-૧, ઩ેજ નાં.૪૮ ફકતાબુર
ઈભાન)
આ શદીવને ઩ામાફૃ઩ ગણીને એભ કશી ળકામ

છે કે શઝયત અરી (અ.વ.) અને અલરાદે
અરી (અ.વ.)ની ભોશબ્ફત લાજીફ છે , અને
તભાભ મુવરભાન ભાટે એ લાત જફૃયી છે કે , તે
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ને ઩ોતાની અલરાદ અને
તભાભ રોકો કયતા લધાયે ચાશતા શોમ. કેભકે
તેઓની ભોશબ્ફત શવલામ ઈભાન કાશભર થઇ
ળકત ુાં નથી. આ શલળે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં છે કે કોઈ ઩ણ ભાણવ
એ વભમ સુધી વાં઩ ૂણુ ઈભાનલા઱ો શોઇ ળકતો
નથી, જમાાં સુધી તેના ફદરભાાં ભાયી ભોશબ્ફત
તેની અલરાદ કયતાાં લધાયે થઇ ન જામ. તેનો
અથુ એ થમો કે શળમાઓ ગુલ ુ નથી કયતા
ફલ્કે શકીકત ઩ય અભર કયી યહ્યા છે , અને
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની એ શદીવ મુજફ
અભર કયી યશમા છે કે “અરીને એજ ભશત્લ
આ઩ો, કે જે ભશત્લ ભાથાને ળયીય વાથે શોમ
છે , અને અરીનુ ાં સ્થાન એ જ છે કે જે ફે
આંખોને ભોઢા વાથે શોમ છે .”
શુ ાં રોકો ભાયે એ લાત ળકમ છે કે તે ભાથાને

તેની જગ્માએ અથલા આંખોને તેની જગ્માએથી
ફદરાલીને ફીજી કોઈ જગ્માએ મ ૂકી દે ?
શા, આના કયતા ઉલ્ટુાં એશરે સુન્નત

વશાફીઓની ભોશબ્ફતભાાં ગુલ ુ કયે છે , અને
વશાફીઓને એટલુાં ફધુાં ભશત્લ આ઩ે છે
શકીકતભાાં તેટલુાં ભશત્લ નથી. તેભજ
વશાફીઓની ભોશબ્ફતભાાં એટલુાં ફધુાં વખ્તીથી
કાભ રે છે કે શળમાઓ તભાભ વશાફીઓને
આદીર ભાનતા નથી. તેની લાતને એશરે
સુન્નત યદીઓ આ઩ે છે .
ફની ઉભૈમા ઩ોતાની હુકુભતના જભાનાભાાં

વશાફીઓની ળાનભાાં લધાયો કયતા યહ્યા અને
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ની અઝભતભાાં ઘટાડો
કયતા યહ્યા તે રોકોએ વશાફીઓની ળાન
એટરી ફધી લધાયી દીધી કે દુફૃદો વરાભભાાં
઩ણ તેભના નાભ એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ના નાભ
વાથે ઉભેયી દીધા. અને “અજભઈન” કશીને
તેભની ઈઝઝતભાાં લધાયો કયી દીધો.
શકીકતભાાં વરલાત અને વરાભને રામક પકત
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.) છે . ન તો તેભના ઩શેરા
કોઈ તેને રામક શત,ુાં ન તો તેભના ઩છી એ
દયજ્જજાને રામક કોઈ ફની ળકળે.
રોકોએ ઩ ૂલાુગ્રશના કાયણે એશરેફૈત

(અ.મુ.વ.)ની પઝીરતોભાાં ગૈયમુસ્તશક
(રામકાત લગયના) રોકોને ઩ણ બે઱લલાનુ ાં
ચાહ્ુ.ાં ઩યાં ત ુ તે રોકો એ લાતથી ગાફપર યહ્યા
કે એશરેફૈત (અરી અ.વ., પાતેભા વ.અ.,
શવન અ.વ. અને હુવૈન અ.વ.) એલી શસ્તીઓ
છે કે જેના ઩ય દુફૃદ ભોકરલાનો હુકભ ખુદાલાંદે
આરભે તભાભ મુવરભાનોને આપ્મો છે બરે
઩છી તેભાાં વશાફી ઩ણ કેભ ન શોમ અને જે
કોઈ નભાઝભાાં તેભના ઩ય દુફૃદ ન ભોકરે તો
તેભની નભાઝ કબ ૂર થલાને ઩ાત્ર નથી. પકત
શઝયત ભોશાંભદ (વ.અ.લ.) ઩ય દુફૃદ
ભોકરલાભાાં આલે તો કબ ૂર નશી થામ. આ
લાતને બુખાયી અને મુસ્સ્રભે ઩ણ સ્લીકાયી છે .
આ લાતને આધાયફૃ઩ ગણીને અભે એશરે

સુન્નતને એભ કશીએ છીએ કે આ઩ રોકો ઩ોતે
જ વશાફીઓની ફાફતભાાં ગુલ ુ કયો છો. કેભકે
તાકીક યીતે મોગ્મ નથી કે તભાભ વશાફીઓ
આદીર શોમ. આ શલળે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) પયભાલે છે કે :-
વશાફીઓભાાં પાવેકીન, ભાયે કીન અને કાવેતીન

઩ણ છે , અને તેઓભાાં જ મુનાપેકીન અને
મુયતદીન ઩ણ છે . (વશીશ બુખાયી બાગ-૪,
઩ેજ નાં.૯૪, વશીશ મુસ્રીભ બાગ-૭, ઩ેજ
નાં.૬૬)
વશાફીઓ શલળે એશરે સુન્નતની ગુલ ુ જાશેય

અને ખ ૂલ્લુાં છે . તેઓ (ભઆઝલ્રાશ) શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.)ને તો ભ ૂર કયનાયા ભાને છે
઩યાં ત ુ વશાફીઓને ભ ૂરચ ૂકથી ઩ાક કશે છે .
તેઓ એટરી શદ સુધી કશે છે કે ઩મગાંફય
(વ.અ.લ.)ની વાભે ળૈતાન યભે છે . ઩ણ ઉભય
઩ાવેથી ળૈતાન બાગતો નજયે ઩ડે છે . આનાથી
઩ણ લધાયે સ્઩ષ્ટ ગુલ ુ એ છે કે જો ખુદાલાંદે
આરભ મુવરભાનોને એ લખતે ઩ણ ગુનાશોભાાં
પવાલી દે ત જમાયે તેભની વાભે શઝયત
યસ ૂલુલ્રાશ (વ.અ.લ.) ભૌજૂદ શતા તો ઩ણ
મુવરભાનોને એ મુવીફતથી છટકાયો ભ઱ી
ળકતો ન શતો. જો ઉભય ઇબ્ને ખત્તાફ ન શોત.
આ કેલા મુવરભાનો છે કે જેઓ સુન્નતે નફલી
(વ.અ.લ.) ઩ય સુન્નતે વશાફાને અગ્રતા આ઩ે
છે . શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ની ઩ૈયલી છોડીને
ખોરપાએ યાળેદીનની ઩ૈયલી કયલાનુ ાં લાજીફ
વભજે છે .
આ એ થોડી લાતો શતી કે જેભાાં એશરે સુન્નત

લર જભાઅત વશાફીઓની ભોશબ્ફતભાાં ગુલ ુ
કયે છે , જેના તયપ અભે ઈળાયો કમો છે .
નશીતય આ ઉ઩યાાંતની કેટરીમ એલી લાતો છે .
એટરા સુધી કે તેઓ કશે છે કે વશાફીઓ શલળે
કાાંઈ ન કશો, તેભની કોઈ પ્રકાયની ટીકા ન કયો
લગેયે. આ શલ઴મની લધાયે જાણકાયી ભાટે
એશરે સુન્નતની ફકતાફોનો અભ્માવ કયલા
શલનાંતી છે .

પ્રકયણ : ૪૨ - ભશદીએ મન્ુ તઝય
(અ.વ.)
શળમાઓનો ભશદીએ મુન્તઝય (અ.વ.) શલળેનો
અકીદો ઩ણ એ અકીદાઓભાાંથી છે જે
ફાફતભાાં એશરે સુન્નત લર જભાઅત
શળમાઓને ટીકા અને શલયોધનુ ાં શનળાન ફનાલે
છે . કેટરાક એશરે સુન્નત ફીયાદયો એ લાતનો
અળકમ વભજે છે , તો આ અકીદા ફાફતે
શળમાઓની ઠેકડી ઩ણ કયે છે . કેભકે તેલા રોકો
ભશદીએ મુન્તઝય (અ.વ.)ના અકીદાને
અક્કરની શલફૃધધની લાત વભજે છે . કેટરાક
રોકો એક ભાણવ ગૈફતભાાં યશીને - રોકોની
નજયોથી અદ્રશ્મ યશીને - ફાયવો લ઴ુ સુધી
જીલતો યશી ળકે એ લાતને અળકમ ભાને છે .
રેખકોએ તો અશીં સુધી કશી દીધુાં કે :-
શળમાઓએ ઈભાભે ગૈફ શલળેની એક લાત ઘડી

કાઢી છે . જે તેઓને નજદીકના બશલષ્મભાાં
નજાત અ઩ાલળે. શળમાઓના આ અકીદા
઩ાછ઱નુ ાં કાયણ તેભના ઩ય થતા હુકુભતના
ઝૂલ્ભો શવતભ છે , જે રાાંફા વભમથી થતા
આવ્મા છે . ભશદીએ મુન્તઝય (અ.વ.)ના
અકીદાથી તે રોકો ઩ોતાનુ ાં ફદર ફશેરાલે છે કે
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના જભાનાભાાં જ ળાાંતી
નવીફ થળે. તેઓ આલીને આ દુશનમાને
અદરો ઇન્વાપથી બયી દે ળે, અને તેભના
દુશ્ભનો ઩ાવેથી ફદરો રેળ.ે
છે લ્રા કેટરાક લ઴ોભાાં ઈયાનના ઇસ્રાભીક

ઇન્કરાફ દયશભમાન આ ફાફતની શદીવો
લધાયે ફમાન થઇ છે . ઈયાનની ક્રાાંશતના
જભાનાના ઩ાવદાયાને ઇન્કરાફ ઩ાવેથી આ
સ ૂત્ર લધાયે પ્રભાણભાાં વાાંબ઱લા ભ઱ત ુાં શત.ુાં
“ખુદાલાંદે ! ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના ઝહુય
સુધી ઈભાભ ખુભૈનીની ફશપાઝત કય.” (આ
ફકતાફના રેખકે ઈયાનની ઇસ્રાભીક ક્રાાંશત
૧૯૭૯ થી ૧૯૮૯ ના વભમગા઱ાભાાં ફકતાફ
રખી શતી.)
આ સ ૂત્રથી દુશનમાના તભાભ મુવરભાનો ખાવ

કયીને નલયુલાનોને ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની
શકીકત જાણલા ભાટે ધમાન ખેચાવ્યુ ાં શત.ુાં તેઓ
એ વલાર કયતા શતા કે શુ ાં ભશદી એ
ભલઉદની કોઈ શકીકત છે ખયી ? આ કોઈ
ઇસ્રાભી અકીદો છે કે શળમાઓની ળોધ છે .
શળમાઓના જુના અને નલા આરીભોએ આ
અકીદા શલળે આજ સુધી જે કાાંઈ રખ્યુ ાં છે .
(ળશીદ વૈમદ ફાકીફૃસ્વદ્રની ફકતાફ ઇન્તેઝાયે
ઈભાભ લાાંચો.) અને ખાવ કયીને ઈભાભ ભશદી
શલળે જે કાાંઈ ચચાુઓ થઇ છે તેભજ જે
સુન્નીબાઈઓ વાથે શલશલધ અકીદા શલળેની જુદી
જુદી કોન્પયન્વભાાં ચચાુ થઇ છે . આભ છતાાં શજી
તેઓભાાંથી ભોટાબાગના રોકો આ શલ઴મથી
ગાફપર છે , અને આ પ્રકાયની ફયલામતો
વાાંબ઱લા ભાટે તેઓ ટે લાએરા નથી.
ઇસ્રાભી અકીદાભાાં ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની
શકીકત શુ ાં છે ? આ શલ઴મભાાં ફે યીતે ચચાુ
થઇ ળકે.
(૧) ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની શકીકત અને

શદીવ૊ના પ્રકાળભાાં :-
એ લાતભાાં શળમા અને સુન્ની ફાંને ઩ાંથ એકભત
છે કે ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની ખુળખફયી
ુ ા (વ.અ.લ.)એ આ઩ી શતી,
અને વશાફીઓને એ ખફય આ઩ી શતી કે
ખુદાલાંદે આરભ આખય જભાનાભાાં તેઓને
જાશેય પયભાલળે.
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) શલળે ફાંને ફપયકાઓએ

શદીવો નોંધી છે સુન્નીઓએ ઩ોતાની વશીશ અને
ભવાનીદભાાં તથા શળમાઓએ ઩ોતાની
ફયલામતોની ફકતાફભાાં આ લાત રખી છે . હુ ાં
ભાયા લામદા પ્રભાણે ભાયી તભાભ ચચાુ અને
દરીરો એ જ ભાધમભથી યજુ કયીળ જે એશરે
સુન્નત લર જભાઅતની નજયોભાાં વશીશ
વાભફત શોમ.
અબુ દાઉદે ઩ોતાની વોનનભાાં શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)નો નીચે મુજફનો કૌર રખ્મો છે .
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.) પયભાલે છે કે :-
જો દુશનમાનો એક ફદલવ ફાકી યશે તો ખુદા એ
ફદલવને એટરો રાાંફો કયી દે ળે કે ભાયી
એશરેફૈતભાાંથી એક ભાણવને ભફઉવ
પયભાલળે. (ભોકરલાભાાં આલળે) કે જેભનુ ાં નાભ
ભાયા નાભ પ્રભાણે તેભના શ઩તાનુ ાં નાભ ભાયા
શ઩તાના નાભ પ્રભાણે શળે. તે આ જભીનને
એલી યીતે અદરો ઇન્વાપથી બયી દે ળે જે યીતે
તે ઝૂલ્ભ અને અત્માચાયથી બયે રી શળે.
(વોનને અબુ દાઉદ બાગ-૨, ઩ેજ નાં.૪૨૨)
ઇબ્ને ભાજશ ઩ોતાની વોનનભાાં શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)ની આ શદીવ રખે છે :-
આ઩ (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં અભો એશરેફૈત

(અ.મુ.વ.) ભાટે ખુદાએ દુશનમા છોડીને
આખેયત ઩વાંદ પયભાલી છે . ભાયા ઩છી ભાયી
એશરેફૈત વખત મુવીફતો અને ફરાઓભાાં
ઘેયાઈ જળે. રોકો તેભનાથી દૂય થઇ જળે.
એટરે સુધી કે ઩ ૂલુભાાંથી એક કૌભ નીક઱ળે
જેભના શાથોભાાં કા઱ા લાલટા શળે, અને તે
ળાાંશત અને બરાઈની હુકુભતની ચાશના કયળે.
઩યાં ત ુ ઝાભરભ શાકીભો તેભની ચાશનાને ઩ ૂયી
નશી કયે ત્માયે તે રોકો તેભની વાથે રડાઈ
કયળે અને વપ઱ થળે. ત્માય઩છી ઩યાજીત
થએરા રોકો તેભની જે વાં઩શતની ભાાંગણી
કયલાભાાં આલી શળે તે ફધી વાં઩શત આ઩લા
ભાટે તૈમાય થઇ જળે. ઩યાં ત ુ તે રોકો તેને
કબ ૂર નશી કયે એટરે સુધી કે રોકો બરાઈને
તે ભાયી એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ભાાંથી એક
ભાણવને નેકી આ઩ળે. જે ભાણવ તભાભ
જભીન જે ઝૂલ્ભ અને અત્માચાયથી બયાઈ ચ ૂકી
શળે તેને અદરો ઇન્વાપથી બયી દે ળ.ે (વોનને

અફી ભાજશ બાગ-૨, શદીવ નાં.૪૦૮૨ અને
૪૦૮૭)
વોનને અફી ભાજશભાાં નીચે મુજફ ઩ણ છે :-

શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં ભશદી
(અ.વ.) અભો એશરેફૈતભાાં પાતેભા (વ.અ.)ની
ઔરાદભાાંથી શળે.
વોનને ઇબ્ને ભાજશભાાં છે કે :- શઝયત યસ ૂર

(વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : ભાયી ઉમ્ભતભાાં એક
ભશદી શળે.
વશીશ તીયભીઝીએ ફમાન કયે ર છે કે : શઝયત

યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં કે : ભાયા
એશરેફૈત ભાાંથી એક ભાણવ ઝુહુય કયળે, જેનુ ાં
નાભ ભાયા નાભ વભાન શળે. જો આ દુશનમાનો
એક ઩ણ ફદલવ ફાકી યશેળે તો ખુદા તે
ફદલવને એટરો રાાંફો કયી દે ળે, કે તે ઝુહુય
કયે . (વશીશ તીયભીઝી, બાગ-૯, ઩ેજ
નાં.૭૪/૭૫)
શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)એ પયભાવ્યુ ાં : દુશનમા

એ વભમ સુધી પના નશી થામ જમાાં સુધી કે
અયફનો ભાભરક, ભાયા એશરેફૈત ભાાંથી ન
ફની જામ, જેનુ ાં નાભ ભાયા નાભ વભાન ન
શોમ.
બુખાયીએ ઩ોતાની વશીશભાાં એક વીરવીરા

઩છી, અબુ હુયૈયશથી આ ફયલામત નકર કયી કે
ુ થી,
: ઇબ્ને ફકીયે રય્વથી અને તેભણે યુનવ
તેભણે ઇબ્ને ળશશાફથી, તેભણે નાપેઅ મુલ્રા
અફી કતાદશ અન્વાયીથી, તેભણે અબુ હુયૈયશથી
ફયલામત કયી છે કે : એ લખતે તભાયી શારત
કેલી થળે જમાયે ઇબ્ને ભયમભ તભાયાભાાં
નાઝીર થળે અને તભાયાભાાંથી તભાયા ઈભાભ
(અ.વ.) શળે. (વશીશ બુખાયી બાગ-૪, ઩ેજ
નાં.૧૪૩) (ફાફઅર નુઝૂરે ઈવા ઇબ્ને ભયમભ
અ.વ.)
પતહર
ુ ફાયીભાાં શાપીઝ પયભાલે છે કે એ લાત
તો (શવરશવરાલાય) સુધી ઩શોંચી ચ ૂકી છે કે
: ભશદી (અ.વ.) આ ઉમ્ભતભાાંથી શળે. અને
શઝયત ઇવા (અ.વ.) તેભની ઈભાભતભાાં
નભાઝ અદા કયળે. (પત્હર
ુ ફાયી બાગ-૫, ઩ેજ
નાં.૩૬૨)
ઇબ્ને શજયે શમળભી વલાએકે ભોશયે કાભાાં રખે

છે કે :- ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના ઝુહુય શલળેની
જે શદીવો તેભાાંની ભોટાબાગની મુતલાતીય છે .
(વલાએકે ભોશયે કશ ઇબ્ને શજય બાગ-૨, ઩ેજ
નાં.૨૧૧)
વાશેફે ગામત ુર ભામ ૂર કશે છે કે : અગાઉના

અને ઩છીના જભનાના ઓરભાઓ લચ્ચે એ
લાત શલખ્માત છે કે આખયી જભાનાભાાં
એશરેફૈત (અ.મુ.વ.)ભાાંથી ભાયા નાભનો એક
ભાણવ - જેનુ ાં નાભ ભશદી શળે - તે ઝુહુય
પયભાલળે, અને બુઝુગુ વશાફીઓના એક વમુશ ે
શઝયત ભશદી (અ.વ.) શલળે શદીવો ફમાન
પયભાલી છે . જેને બુઝુગુ શદીવ લેત્તાઓએ
઩ોતાની ફકતાફોભાાં નોંધેર છે . જેભકે : અબુ
દાઉદ, શતયભીઝી, ઇબ્ને ભાજશ, શતફયાની, અફી
રઈર, ફઝાઝ અને એશભદ ઇબ્ને શમ્ફર અને
શાકીભે. તેભજ એ ભાણવ ભ ૂરભાાં છે કે જે
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) શલળેની તભાભ શદીવોને
ઝઈપ વભજે છે .
તેલી જ યીતે અભાયા ઝભાનાભાાં મુસ્રીભ

બાઈઓભાાંથી મુપતી વૈમદ વાફીક ઩ોતાની
ફકતાફ અકાએદુર ઇસ્રાશભમશભાાં ઈભાભે
ભશદી (અ.વ.) શલળેની શદીવો રખી છે , અને
એ લાતનો સ્લીકાય કમો છે કે ઈભાભ ભશદી
(અ.વ.)નો અકીદો એ ઇસ્રાભના
અકીદાઓભાાંથી છે . તેન ુ ાં વભથુન કયવુાં લાજીફ
છે .
શળમાઓની ફકતાફોભાાં ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)

શલળેની શદીવો એટરા ભોટા પ્રભાણભાાં છે કે
રોકો એવુાં કશેલા રાગ્મા કે જાણે શઝયત યસ ૂર
(વ.અ.લ.) ઩ાવેથી ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના
શલ઴મભાાં જેટરી શદીવો વાાંબ઱ી છે તેટરી
ફીજા કોઈ શલ઴મભાાં વાાંબ઱ી નથી.
લુત્ફુલ્રાશ વાપીએ ઩ોતાની ફકતાફ મુન્તખબુર

અસ્રભાાં શઝયત ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) શલળેની
એશરે સુન્નતની વાાંઈઠ (૬૦)થી લધાયે
ફકતાફોભાાંથી શદીવો નોંધી છે . જેભાાં શવશાશે
શવત્તાનો વભાલેળ ઩ણ થામ છે . તેલી જ યીતે
શળમાઓની જે ફકતાફોભાાંથી શદીવો નોંધી છે
તેભાાં કુત ુફે અયફઅ (ચાય ફકતાફો) ઩ણ
ળાભેર છે .
(૨) ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની ણઝિંદગી,

ગૈ ફત અને ઝહુય....
આરીભોએ એ શદીવોનો ઩ણ ઇન્કાય નથી
કમો, કે જેભાાં ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની
શલરાદત, જીંદગી, ગૈફત અને તેઓ (અ.વ.)ની
લપાત ન થલા શલળેનો ઉલ્રેખ થમો છે . જે
રોકોનો એલો અકીદો છે કે ઈભાભ ભશદી
(અ.વ.) (ભોશાંભદ ઇબ્ને શવન અસ્કયી
અ.વ.)ની શલરાદત થઇ ચ ૂકી છે , તેઓ જીલતા
છે અને આખયી જભાનાભાાં ઝૂહુય પયભાલળે,
અને જભીનને અદરો ઇન્વાપથી બયી દે ળ.ે
તેભના થકી ખુદા દીનનુ ાં યક્ષણ કયળે. આ
ભાન્મતાનો સ્લીકાય કયનાયા એશરે સુન્નત લર
જભાઅતના આરીભોના નાભો નીચે મુજફ છે .
(૧) ભોશયુદ્દીનીબ્નર અયફીએ પત ુશાતે
ભક્કીમશભાાં.
(૨) વબ્તે ઇબ્ને જવ્ઝીએ ઩ોતાની ફકતાફ
તઝકયત ુર ખલાવભાાં.
(૩) અબ્દુર લશશાફ ળેઅયાનીએ ઩ોતાની
ફકતાફ અકાએદુર અકાફીયભાાં.
(૪) ઇબ્ને ખળાફે ઩ોતાની ફકતાફ તલાયીખે
ભલારીદુર અઈમ્ભશ લ પમાતેશીભભાાં.
(૫) ભોશાંભદ બુખાયી અર શનપી એ ઩ોતાની
ફકતાફ પવલુર ભખતાફભાાં.
(૬) અશભદીબ્ને ઈબ્રાશીભ ભફરાઝયીએ
઩ોતાની ફકતાફ અર શદીસુર મુતવરવરભાાં.
(૭) કભાલુદ્દીન ભફન તલ્શાએ ઩ોતાની ફકતાફ
ુ શઝયત યસ ૂર
ભતારેબ ૂર વોઉર પી ભનાકેબર
(વ.અ.લ.)ભાાં.
(૮) અર ભઆયીપ અબ્દુય યશેભાને ઩ોતાની
ફકતાફ ભીયાુત ુર અવયાયભાાં.
(૯) ઇબ્ને વબ્ફાગ ભાભરકીએ ઩ોતાની ફકતાફ
ુ ભોશીમ્ભશભાાં.
પસુલર
(૧૦) કન્દુઝી શનપીએ ઩ોતાની ફકતાફ
મનાફીઉર ભલદ્દતભાાં.
આ શલ઴મભાાં, જો કોઈ તશકીક કયનાય તશકીક
કયે તો એશરે સુન્નતના આ શવલામના ઘણાાં
આભરભો રેખકો અને તેભની રખેરી ફકતાફો
ભ઱ી આલળે જેઓ ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની
શલરાદત અને તેઓને - અલ્રાશ તઆરા ચાશે
ત્માયે ઝુહુય થલા સુધીની - જીંદગીનો સ્લીકાય
કયે છે .
શલે ઩છી અભાયો ભતબેદ ભાત્ર એલા એશરે

સુન્નત લર જભાઅત વાથે છે કે જેઓ ઈભાભ
ભશદી (અ.વ.)ની શલરાદત અને તેભના
જીલતા શોલાની લાતનો ઇન્કાય કયે છે , અને
આગ઱ જણાલેરી શદીવોને વાચી ભાનતા
નથી. કેભકે એ શદીવો એલા રોકો ભાટે હુજ્જજત
ફનળે કે જેઓ તેને વાચી ભાને. શકીકતભાાં, એ
શદીવોનો ઇન્કાય કયલો એ તેભના ઩ ૂલાુગ્રશ
અને જડતાનુ ાં ઩ફયણાભ છે . કેભકે , તે શદીવોની
શલફૃધધભાાં તેઓ ઩ાવે કોઈ જ દરીર નથી.
કુયઆને ભજીદ ઩ણ આ પ્રકાયની કલ્઩નાઓનો

ૂ ી
ઇન્કાય નથી કયત.ુાં ખુદાલાંદે આરભે ટાંક
અકરલા઱ાઓ ભાટે કેટરામ દાખરાઓ યજુ
કમાુ છે . જેથી તેલા રોકો તેભની અકર ઩ય
઩ડેરી ગાાંઠોને ખોરી નાખે. એટરે સુધી કે તે
રોકોને એ લાતની ખાત્રી થઇ જામ કે ખુદાલાંદે
આરભે શઝયત યસ ૂર (વ.અ.લ.)ના ભાધમભથી
કેટરામ ભોઅજીઝા દે ખાડમા શતા, જેથી
નાસ્સ્તકો એ દયે ક લાતોને કબ ૂર કયી રે, જે
તેભની ભમાુફદત અકર પ્રભાણે ળકમ છે
અથલા તો કુદયતના શનમભ પ્રભાણે ફનતી યશે
છે .
એ મુવરભાન કે જેનુ ાં ફદર ઇભાનથી બયે લ ુાં

શોમ તેને એ લાતથી આશ્ચમુ થત ુાં નથી કે
અલ્રાશે ઩મગાંફય ઔઝેય (અ.વ.)ને વો લ઴ુ
સુધી મુદાુ યાખીને ઩છી જીલતા કમાુ જમાયે
તેઓએ જીલતા થઈને જોયુ ાં તો તેભનુ ાં ખાલાનુ ાં
અને ઩ાણી જયા઩ણ ખયાફ થયુ ાં ન શત,ુાં અને
઩ોતાને ગધેડાને જોમો તો ખુદાએ તેના શાડકાાં
જોડી દીધા અને તેના ઩ય ભાાંવ ચડાલી દીધુ,ાં
અને તે ઩શેરા જેલો (જીલતો) થઇ ગમો. ત્માય
઩શેરાાં તે ગધેડાના શાડકાાં ભ ૂકો થઇ ગમા શતા.
જમાયે શઝયત ઔઝેય (અ.વ.)એ જોયુ ાં ત્માયે
કહ્ુાં કે “ફેળક ખુદા દયે ક લસ્ત ુ ઩ય ળસ્તતભાન
છે . એ ખુદા તસ્ફીશને રામક છે જેણે આટરી
ઝડ઩થી ગધેડાને તેની મ ૂ઱ શારતભાાં રાલી
દીધો.”
જમાયે તેઓ તે ગાભ ઩ાવેથી ઩વાય થમા જે

ભાટીનો ઢગરો થઇ ગયુ ાં શત.ુાં તે ઩શેરા તેઓ
એ લાતને અળકમ વભજતા શતા કે એ લખત
પના થએરા રોકોને ખુદા પયી લાય કેલી યીતે
જીલતા કયળે.
એ મુવરભાનો કે જેઓ કુયઆન વાચુાં શોલાનુ ાં
સ્લીકાયે છે . તેઓને એ લાત ભાટે આશ્ચમુ નથી
થત ુાં કે શઝયત ઈબ્રાશીભ (અ.વ.)એ ઩ક્ષીઓના
ટુકડે ટુકડા કયી નાખ્મા. ઩છી તેના ભાાંવને
એકફીજા વાથે બે઱લી નાખીને ઩શાડ ઩ય મ ૂકી
દીધુાં તે ઩છી તેભને અલાજ કયીને ફોરાવ્મા
ત્માયે તે ફધા ભયે રા ઩ક્ષીઓ જીલતા થઈને
શઝયત ઈબ્રાશીભ (અ.વ.) ઩ાવે ઩ાછા પમાુ.
તેઓ એ લાત ઩ય મકીન યાખે છે કે જમાયે

શઝયત ઈબ્રાશીભ (અ.વ.)ને આગભાાં નાખલાભાાં
આવ્મા ત્માયે ખુદાએ કહ્ુાં : એ આગ ઠાંડી થઇ
જા તો તે આગ ઠાંડી થઇ ગઈ અને આ઩ે
શઝયત ઈબ્રાશીભ (અ.વ.)ને કોઈ નુકવાન ન
઩શોંચાડયુ.ાં એ લાતથી ઩ણ મુવરભાનોને
આશ્ચમુ થત ુાં નથી.
એ મુવરભાનો કે જેઓ એ લાત ઩ય ઈભાન
ધયાલે છે કે શઝયત ઈવા (અ.વ.) ફા઩ લગય
઩ૈદા થમા. અને તેઓ ભમાુ નથી ફલ્કે જીલતા
છે અને જભીન ઩ય આલળે. તેભને આ લાતથી
કોઈ નલાઈ રાગતી નથી.
એ મુવરભાનો કે જેઓ એ લાતનુ ાં વભથુન કયે

છે કે શઝયત ઈવા (અ.વ.) મુદાુ ઓને જીલતા,
આંધ઱ાઓને દે ખતા અને કોઢ લગેયે
ભફભાયીલા઱ાઓને વાજા કયતા શતા. તેનાથી
઩ણ મુવરભાનો નલાઈ ઩ાભતા નથી.
એ મુવરભાનો કે જેઓનુ ાં ઈભાન છે કે શઝયત

મુવા (અ.વ.) અને ફની ઇવયાઇર ભાટે નીર
નાભના દફયમાભાાં યસ્તો ફની ગમો શતો અને
તેઓ તે યસ્તા ઩ય ચાલ્મા શતા. જે લખતે
તેભના ઩ગ ઩ણ બીના થમા ન શતા. આ
લાતથી ઩ણ મુવરભાનોને આશ્ચમુ થત ુાં નથી.
એટલુાં જ નશી શઝયત મુવા (અ.વ.)ની રાકડી
અજગય ફની ગઈ શતી અને નીર નાભના
દફયમાનુ ાં ઩ાણી રોશી ફની ગયુ ાં શત ુાં તે લાત
઩ણ મુવરભાનોને નલાઈ ઩ભાડતી નથી.
એ મુવરભાનો કે જેઓ એ લાત ઩ય ઈભાન

યાખે છે કે શઝયત સુરેભાન (અ.વ.) ઩ક્ષીઓ,
જીન્નાત અને કીડીઓ વાથે લાત કયતા શતા.
તેભજ શઝયત સુરેભાન (અ.વ.)નુ ાં તખ્ત શલા
઩ય તયત ુાં શત.ુાં તેભજ ભફરકીવનુ ાં તખ્ત
આંખના ઩રકાયા જેટરા વભમભાાં આલી ગયુ ાં
શત.ુાં આ લાતોથી ઩ણ મુવરભાનોને અજામફી
થતી નથી.
એ મુવરભાનો કે જેઓ ઈભાન ધયાલે છે કે

અસ્શાફે કશપ ૩૦૦ લ઴ુ સુધી મુદાુ ઩ડમા
યશમા અને જમાયે પયી જીલતા થમા ત્માયે
તેઓએ તેભના ઩ૌત્રના ઩ૌત્રને જોમા જેભની
લમ તેભના દાદા અને ઩યદાદાથી ઩ણ લધાયે
શતી.
એ મુવરભાનો કે જેઓનુ ાં ઈભાન છે કે જનાફે

ભખઝય (અ.વ.) ભમાુ નથી ઩યાં ત ુ જીલતા છે ,
અને તેઓએ શઝયત મુવા (અ.વ.) વાથે
મુરાકાત કયી છે . એ મુવરભાનોને એ લાતની
઩ણ નલાઈ થતી નથી કે ઇબ્રીવ જીલતો છે ,
ભમો નથી. શકીકતભાાં ઇબ્રીવ શઝયત આદભ
(અ.વ.)થી ઩શેરાાંની ભખ્લ ૂક છે , અને તે
ભાણવના ઩ૈદા થલાના વભમથી ભાણવની
વાથે છે અને ભાણવના પના થલા સુધી વાથે
જ યશેળ.ે શકીકતભાાં ઇબ્રીવને કોઈએ જોમો
નથી અને કોઈ જોઈ ળકલાનુ ાં ઩ણ નથી.
ઇબ્રીવ અને તેનો કફીરો તેના બુયા કામો
શોલા ઩છી ઩ણ રોકોને જોઈ ળકે છે .
જે મુવરભાન ઉ઩ય જણાલેરી તભાભ લાતો

઩ય મકીન અને ઈભાન યાખે છે , અને તેના
થલા શલળે કોઈ આશ્ચમુ વ્મકત કયતા નથી તો
઩છી શુ ાં તેઓને ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના શોલા
શલળે આશ્ચમુ થઇ ળકે છે ? કે જેને ફશકભતે
ઈરાશીના કાયણે ગમફતના ઩યદએભાાં
યાખલાભાાં આવ્મા છે .
ૂ ભાાં અને
આ એ દાખરાઓ શતા જેને ભેં ટાંક
ઝડ઩થી ફમાન કમાુ છે . આ શવલામની ઘણી
લાતો એલી છે કે જેના ઉલ્રેખ કુયઆને ભજીદે
કમાુ છે જે લાતો વાભાન્મ વાંજોગોભાાં જોલા
ભ઱તી નથી, અને આખી દુશનમાના રોકો
એકઠાાં થઇ જામ તો ઩ણ તેલા કાભ કયી ળકતા
નથી.
તભાભ ફાફતો એ ખુદાની કુદયતનો નમુનો છે .

જેને ન તો જભીન કે આવભાનની કોઈ ચીઝ
રાચાય કયી ળકે છે . એ તભાભ ફાફતો ઩ય
મુવરભાન ઈભાન યાખે છે . કેભકે મુવરભાનોનુ ાં
એ તભાભ ફાફતો ઩ય ઈભાન છે , જેનો ઉલ્રેખ
કુયઆન ભજીદભાાં ભૌજૂદ છે .
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના જીલન શલળે શળમાઓ

વાયી યીતે જાણે છે કેભકે તેઓ તેભના ઈભાભ
(અ.વ.) છે અને તેઓ (અ.વ.)એ તેભના શ઩તા
અને દાદા વાથે જીલન વ્મતીત કયે ર છે .
શળમાઓ તેભને વાં઩ ૂણુ ભાન આ઩ે છે અને
તેઓની ઩શલત્ર કબ્રોને નુય વભાન ફનાલી
યાખેર છે , તેભજ તે કબ્રોની ભઝમાયતને જફૃયી
વભજે છે . જો ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) કે જેઓ
ફાયભા ઈભાભ છે - તેઓની લપાત થઇ ગઈ
શોત તો તેઓ (અ.વ.)ની ઩ણ કબ્ર શોત અને
તે કબ્રની ભઝમાયત ભાટે શળમાઓ જતા શોત,
અને તે લાત તો તેઓ ભાટે ળકમ શતી કે તેઓ
કશેત કે ઈભાભ (અ.વ.) પયી લાય જીલતા થળે.
કેભકે પયીલાય જીલતા થલાનુ ાં ળકમ છે , અને
તેના શલળે કુયઆને ભજીદભાાં ઉલ્રેખ થમો છે
અને શળમાઓ યજઅતનો અકીદો સ્લીકાયે છે .
તેભજ યજઅતનો અકીદો ધયાલે છે .
કોઇ ઩ણ શળમાભાાં ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની

શમાતી શલળે ભતબેદ નથી, અને શળમાઓના
દુશ્ભનોને જે લાતનો ઩ ૂલાુગ્રશ છે , તેનો
શળમાઓને લશેભ વયખો ઩ણ નથી. ફલ્કે તેઓ
એ લાતભાાં ભક્કભ છે કે ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)
જીલતા છે અને અલ્રાશની ભયજીથી ઩યદએ -
ગૈફભાાં છે . તે ફશકભતને યાવેખ ૂન ફપર ઇલ્ભ
જાણે છે . શળમાઓ તેભની નભાઝોભાાં ઈભાભ
ભશદી (અ.વ.)ના ઝુહુયભાાં જલ્દી થલાની
દુઆઓ કયે છે . કેભકે મુવરભાનોની વપ઱તા
અને બુરદ
ાં ી ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના ઝુહુયભાાં
છે , અને તેથી જ અલ્રાશ ઩ોતાના ન ૂયને વાં઩ ૂણુ
કયળે - બરે તે ભાટે કુફ્રને ગભે તેટરો
અણગભો ઩ણ કેભ ન થામ !!
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) શલળે શળમા અને સુન્ની

લચ્ચે ઇખ્તરાપે જાશેયી નથી. ફલ્કે ફાંને એ
અકીદો ધયાલે છે કે : ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)
આખય જભાનાભાાં ઝુહુય પયભાલળે, અને શઝયતે
ઈવા (અ.વ.) તેઓ (અ.વ.)ની ઩ાછ઱ નભાઝ
અદા કયળે, અને તેઓ (અ.વ.) જભીનને એલી
યીતે અદરો ઇન્વાપથી બયી દે ળે જે યીતે
જભીન ઝૂલ્ભ અને અત્માચાયથી બયે રી શળે,
અને ફધી લસ્ત ુઓ તભાભ રોકો ખયીદી ળકે
તેટરી વસ્તી થઇ જળે.
ભતબેદ પકત એ લાતનો છે કે શળમાઓ કશે છે

કે ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ની શલરાદત થઇ ચ ૂકી
છે અને એશરે સુન્નત કશે છે કે શજી તેઓની
શલરાદત થલાની છે . આખયી જભાનાભાાં ઝુહુય
થલાની લાત ઩ય ફાંને ફપયકા એકભત છે .
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના ઝુહુય ઩છી શળમા

અને સુન્ની ફાંને ફપયકા કલ્ભએ શક ઩ય એકભત
થઇ જળે, અને તે લખતે તેઓભાાં કોઈ શલખલાદ
નજયે નશી ઩ડે. તે ફધાની કોશળળો ઩છાત યશી
ગએરા રોકોના જખ્ભોને ફૃઝાલલાની અને
તેઓના આંસુઓ લ ૂછલાની શળે. તેથી જ
શળમાઓ ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)ના ઝુહુયભાાં
જલ્દી થલાની દુઆઓ કયે છે . કેભકે તેઓના
ઝુહુયભાાં જ ઇસ્રાભ અને મુવરભાનોની
ઈઝઝત અને તેઓના જાશેય થલાભાાં ઉમ્ભતે
ભોશાંભદીનુ ાં યક્ષણ અને વરાભતી છે . ફલ્કે
તભાભ જભીન અદરો ઇન્વાપથી બયાઈ જામ
એ લાત તો વભગ્ર ભાનલજાતના ફશતભાાં છે .
જમાયે એશરે સુન્નત અને શળમાઓ લચ્ચે એ

લાતભાાં વશભતી છે કે ઈભાભ ભશદી (અ.વ.)
ઝહુય પયભાલળે. બરે એશરે સુન્નતના અકીદા
પ્રભાણે ઩ૈદા થળે અને શળમાઓના ભત પ્રભાણે
ગૈફત ઩છી ઝહુય પયભાલળે. આભ, કેટરાક
ફપત્નાખોય રોકો કશે છે તેભ ઈભાભ ભશદી
(અ.વ.)ના ઝહુયનો અકીદો એ કોઈ ઩ામા
લગયની લાત કે કલ્઩ના નથી. ફલ્કે ઈભાભ
ભશદી (અ.વ.) એક શકીકત છે . જેઓ
(અ.વ.)ના ઝહુયની ખુળખફયી ખુદ શઝયત
યસ ૂર (વ.અ.લ.) આ઩ી ચ ૂકમા છે અને તે
લાતભાાં તભાભ ભાનલજાત એકભત છે .
ઈભાભ ભશદી (અ.વ.) શલળેનો અકીદો

મુવરભાનો ઉ઩યાાંત મહદ
ુ ીઓ અને
નવાયાઓભાાં ઩ણ જોલા ભ઱ે છે . કેભકે તેઓ
઩ણ એક નજાત અ઩ાલનાયાના આગભન શલળે
ઈભાન યાખે છે , જે આલીને જભીન ઩યના
રોકોની સુધાયણા કયળે.
઩યલયફદગાય ! મુવરભાનોને એક શલચાયધાયા

઩ય એકઠાાં કય. મુવરભાનોની શયો઱ભાાં એકતા
અને ફદરોભાાં એકફીજા પ્રત્મે ભોશબ્ફત ઩ૈદા
કય. મુવરભાનોની સુધાયણા કય, અને તેભના
દુશ્ભનો ઩ય મુવરભાનોને અગ્રીભતા આ઩.
દુઆ :-
અલ્રાહુભ કુલ્રે લરીય્મેક ર હુજ્જજત ઇબ્નીર
શવન વરલાતોક અરમશે લ અરા આફાએશ,
પી શાઝેશીસ્વાઅતે લ પી કુલ્રે વાઅશ
લરીય્માંલ લ શાપેઝા, લ કાએદાં લ લ નાવેયા, લ
દરીરાંલ લ અમના, શત્તા ત ુવકેનહુ અયઝક
તવઆ
્ , લ તોભત્તેઅહુ પીશા તલીરા
દુઆનો અનુલાદ :-
઩યલયફદગાય ! તાયા લરી શઝયત હુજ્જજત

ઇબ્નીર શવન અર અસ્કયી (અ.વ.) (તેભના
઩ય અને તેભના લાંળજો ઩ય વરલાત અને
યશભત થામ) ને ભાટે અત્માયે અને શભેળા ભાટે
લરી, વાંયક્ષક, ભદદગાય, ભાગુદળુક અને શાંભેળા
ભાટે વાંબા઱ રેનાય ફની જા. જેથી તેઓને
તાયી જભીન ઩ય ળાાંશત઩ ૂણુ શનલાવ ભ઱ી જામ,
અને ત ુાં તેભને રાાંફી મુદ્દત સુધી
વપ઱તા઩ ૂલુકની વમ ૃધધતા અતા કયતો યશે.
અલ્રાશ તઆરાના પઝરો કયભથી આ

ફકતાફનો ઉદુ ૂ ભાાંથી ગુજયાતી અનુલાદ તા :
૨૨-૮-૨૦૦૧, તા : ૩ જભાદીઉસ્વાનીમશ
ફશ.૧૪૨૨ ના બુધલાયે ઩ ૂયો થમો.
યબ્ફના તકબ્ફર ભીન્ના ઇન્નક અન્તસ્વભીઉર

અરીભ....

Like Us On Facebook: Kitab Downloaded From

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Like Us On Facebook: Kitab Downloaded From

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

વાચાઓની

… Kitab Downloaded from …

વાચાઓની વાથે વાથે ઩ેજ.1 HAJINAJI.com

કકતાફભાાં ક૊ઈ ભ ૂરચ ૂક જણામ

વાચાઓની વાથે વાથે ઩ેજ.2 HAJINAJI.com

* વાચાઓની વાથે વાથે 20

1 વળમાઓ અને એશરે

ુ તની નજય૊ભાાં - કુ યઆને

અને વળમાઓની નજય૊ભાાં 64

વળમાઓની નજય૊ભાાં 105

5 નબવ્ુ લત વલળે ફાંને

6 ઈભાભત વલળે ફાંને

8 ઈભાભત શદીવે નફલી

9 ણખરાપત વલળે એશરે

10 (૧) કુ યઆને ભજીદભાાં

11 આમએ ઈકભાલદ્દુ ીન 247

12 શાંુ આમએ ઈકભાલદ્દુ ીન

અયપશ (૯ભી ણઝલ્શજ)ના

કદલવે નાઝીર થઇ શતી ? 264

13 ચચાાન૊ ભશત્લન૊ મદ્દુ ૊ 335

14 શવયત અને વનયાળા 407

15 આગ઱ની ચચાાન ાંુ વલશ્રે઴ણ 431

16 શઝયત અરી (અ.વ.)ની

17 શ ૂયાના ફનાલની ટ્ીપ્઩ણી 479

18 (૨) કઝા અને કદ્ર

19 ણખરાપત :- કઝા અને કદ્રના

લપાત વભમે છ૊ડેરા લાયવા

ફાફતભાાં ભતબેદ 560

21 શ. આમળા અને ઈબ્ને ઉભય

વલળે ફીજા ભઝશફી

કપયકાઓભાાં ભતબેદ 603

26 એલા ભતબેદ - કે જેના

27 ઈભાભ૊ની ઈસ્ભત 703

29 ઈસ્ભત - શદીવ૊ની દ્રષ્ટ્ીએ 710

30 ઈભાભ૊ની વાંખ્મા 726

31 ઈભાભ૊ન ાંુ ઇલ્ભ 732

અથલા ભારની વરાભતી

ભાટ્ે શક લાત જાશેય ન

ભ૊લક્કતશ - નકકી કયે રી

મદ્દુ તના વનકાશ) 812

35 કુ યઆને ભજીદભાાં પેયપાય

થમ૊ શ૊લા વલળેની ભાન્મતા 850

36 ફે નભાઝ૊ને એકવાથે અદા

ફૈનસ્ુ વરાતૈન) 892

38 ભાટ્ી ઩ય વીજદ૊ કયલ૊ 940

વાચાઓની વાથે વાથે ઩ેજ.9 HAJINAJI.com

રેખક ઩૊તે લશાફી અને ુ ી

અભાયી વાંસ્થાએ લાાંચક૊ને યવ ઩ડે અને

ુ ાભહુવૈન એભ. ભેઘાણી

શાજી નાજી ભેભ૊યીઅર ટ્રસ્ટ્

વાચાઓની વાથે વાથે ઩ેજ.13 HAJINAJI.com

લશાફીમતના કશેલાતા તલશીદના અકીદાથી

“વાચા ઇસ્રાભ” અને નજાતની યાશ ળ૊ધલાભાાં

વાંળ૊ધન અને લાદ વલલાદની એકરૂ઩તાએ,

ુ ીવમાના રગબગ ૨૫૦

“ઇન્નભા મખ્ળલ્રાશ વભન એફાદે કશર ઓરભા,

ડ૊કટ્ય વાશેફની મ ૂ઱ અયફીભાાં રખામેરી

ડ૊. તીજાનીએ રખેરી અન્મ કકતાફ૊ભાાં (૧)

વળમા જગતના આ ભશાન આરીભે કદન આજે

વાચાઓની વાથે વાથે ઩ેજ.19 HAJINAJI.com

અરશમ્દ૊રીલ્રાશ ભાયી ઩શેરી કકતાફ “સમ્ુ ભશ

લાાંચક૊ની ભાાંગણીને ધ્માનભાાં રઈને આ

આ વલ઴મભાાં કુ યઆને ભજીદ પયભાલે છે કે !