Download From 247naukri.blogspot.

in

Astha Academy
 Indian Constitution Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

www. asthaacademy.wordpress.com 2
 Indian Constitution Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

“અભે બાયતના ર૊ક૊ બાયતને વાલવબોભ,

વભાજલાદી, બફનવાાંપ્રદાબમક, ર૊કળાશી,
પ્રજાવત્તાક તયીકે વાંસ્થાબ઩ત કયલાન૊
અને તેના તભાભ નાગરયક૊ને વાભાબજક,
આબથવક અને યાજકીમ ન્મામ, બલચાયણા,
અબબવ્મબતત, ભાન્મતા, ધભવ અને
ઉ઩ાવનાની સ્લતાંત્રતા, દયજ્જા અને તકની
વભાનતા પ્રાપ્ત થામ તેભ કયલાન૊ અને
તેઓ વલેભાાં વ્મબતતનાં ગોયલ અને યાષ્ટ્રની
એકતા અને અખાંરડતતા વદૃઢ કયે તેલી
ફાંધતા બલકવાલલાન૊ ગાંબીયતા઩ૂલવક
વાંકલ્઩ કયીને અભાયી ફાંધાયણવબાભાાં
આજ ે તા. ૨૬ નલેમ્ફય, ૧૯૪૯ના ય૊જ આ
ફાંધાયણ અ઩નાલી, અભને ઩૊તાને
વભબ઩વત કયીએ છીએ.
www. asthaacademy.wordpress.com 3
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
૧૭૭૩ન૊ બનમાભક ધાય૊ -:(Ragulating Act)
અ ઄ધધધનમભ ઄ંતખગત ફંખા઱ના ખલનગયને ખલનગય
છનયર ફનાલલાભાં અવ્મ૊ ઄ને ભંફઇ તથા ભદ્રાવના
ખલનગયને ફંખા઱ના ખલનગય છનયરની નીઙે ભૂઔલાભાં
અવ્મા. લ૊યન શે ધ્ટંગ્જ ઇ્ટ ઇધડડમા ઔં઩નીન૊ પ્રથભ
ખલનગય છનયર ફડમ૊.
અ ઄ધધધનમભ ઄ંતખગત ઇ.વ. ૧૭૭૪ભાં ઔરઔત્તાભાં
વલોચ્ઙ ઄દારતની ્થા઩ના ઔયલાભાં અલી.
૧૭૮૧ :- એતટ ઓપ વેટરભેન્ટ :-
(Act Of Settlement)
ધનમાભઔ ધાયાભાં યશી ખમેરી ત્રટટ઒ને ધનલાયલા
ભાટે ૧૭૮૧ન૊ એક્ટ ઒પ વેટરભેડટ ફનાલામ૊.
૧૭૮૪ :- બ઩ટ્વ ઈબન્ડમા એતટ (Pits India act)
અ ઄ધધધનમભ ઄ંતખગત ખલનગય છનયર ઩ય લશીલટી
ધનમંત્રણ ભાટે ફ૊ડગ ઒પ ઔડટર ૊ર નાભે એઔ એઔભની
યઙના ઔયલાભાં અલી.
૧૮૧૩ :- ચાટવ ય એતટ
ઇ્ટ ઇધડડમા ઔં઩નીને લધ ૨૦ લ઴ગ ભાટે બાયતભાં
લે઩ાય ઔયલાની ચૂટ અ઩લાભાં અલી.
૧૮૩૩ : - ચાટવ ય એતટ
અ ઄ધધધનમભ ઄ંતખગત ઔં઩નીને બાયતન૊ ઩ટ્ટ૊ લધ
૨૦ લ઴ગ ભાટે લે઩ાય ભાટે બાડા઩ટ્ટે અ઩લાભાં અવ્મ૊.
ખલનગય છનયરના ઩દને ફદરીને ‘ખલનગય છનયર ઑપ
ઇડડીમા’ ઔયલાભાં અવ્મ. અ પ્રભાણે ધલધરમભ ફેડટીંઔ
બાયતના પ્રથભ ખલનગય છનયર ફડમા.
૧૮૫૩ :- ચાટવ ય એતટ
ઔં઩નીને ઄શીં લે઩ાય ઔયલા ભાટે ઔ૊ઇ ધનધિત ભદત
અ઩લાભાં અલી નશીં. ઄ધધધનમભ ઄ંતખગત ધળક્ષણ
વંફંધભાં ભેઔ૊રે વધભધતની ધનભણૂંઔ ઔયાઇ.
૧૮૫૮ન૊ અબધબનમભ :- યાણી બલતટ૊રયમાન૊ ઢાંઢે ય૊
અ ઄ધધધનમભથી ખલનગય છનયરના ઩દને
લાઇવય૊મ નાભ અ઩લાભાં અવ્મ. તે યીતે ઔે ધનંખ
બાયતન૊ પ્રથભ લાઇવય૊મ ફડમ૊. અ ઈ઩યાંત
લાઇવય૊મ ઩ય ધનમંત્રણ યાકલા ભાટે ધિટનભાં ટશડદી
www. asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
લજીય (વધઙલ)ની ધનભણૂઔ ઔયાઇ. ર૊ડગ ્ટે નરી
બાયતના પ્રથભ ટશંદી લજીય ફડમા.
૧૮૬૧ન૊ અબધબનમભ :-
બાયતીમ૊ને ધાયા ગડલાની પ્રટિમાભાં વાભેર
ઔયલાની ળરૂઅત થઇ ઄ને લાઇવય૊મને ધાયાવબાભાં
બાયતીમ૊ની ધનભણૂઔ ઔયલાની વત્તા અ઩લાભાં અલી. તે
ભછફ ઔે ધનંખ દ્વાયા ફનાયવના યાજા, ઩ટટમારાના
ભશાયાજા ઄ને વય ટદનઔયયાલને ધાયાવબાભાં નાભાંટઔત
ઔયલાભાં અવ્મા.
૧૮૯૨ન૊ અબધબનમભ : -
અ ઄ધધધનમભ ઄ંતખગત બાયતી઒ને ફછેટ ઩ય
ઙઙાગ ઔયલાન૊ ઄ને લશીલટી ફાફત૊ ઄ંખે પ્રશ્ન૊ ઩ૂચલાન૊
તથા તેના છલાફ૊ ભે઱લલાન૊ ઄ધધઔાય અ઩લાભાં
અવ્મ૊.
૧૯૦૯ : - ભ૊રે-બભન્ટ૊ વધાય૊
અ ઄ધધધનમભ ઄ંતખગત લાઇવય૊મની ઔાય૊ફાયીભાં
બાયતીમ૊ને પ્રલેળ અ઩લાની ળરૂઅત થઇ.
વત્મેડદ્રપ્રવાદ ધવડશા અલી પ્રથભ વ્મધક્ત શતી. તેભને
ઔામદાવભ્મ તયીઔે લાઇવય૊મની ઔાય૊ફાયીભાં ્થાન
ભળ્ં.
ભધ્રભ૊ને ઄રખ ભતદાય ભંડ઱ અ઩લાભાં અવ્મ.
અભ, વાંપ્રદાધમઔ ઙૂટં ણીની ળરૂઅત થઇ.
ધભડટ૊ને ‗વાંપ્રદાધમઔ ઙૂટં ણીના છનઔ‘ તયીઔે
઒઱કલાભાં અલે ચે . અ ઈ઩યાંત છભીનદાય૊ને ઩ણ
઄રખ ભતદાય ભંડ઱ ઄઩ામ.
૧૯૧૯ :- ભ૊ન્ટેગ્મ-ચેમ્વપ૊ડવ વધાય૊
અ ઄ધધધનમભથી ળીક, ઇવાઇ, મય૊ધ઩મન ઄ને
એંગ્ર૊ ઇધડડમનને ઩ણ ઄રખ-઄રખ ભતદાય ભંડ઱
અ઩લાભાં અવ્માં. ઄ધધધનમભન૊ ઄ભર ઇ.વ. ૧૯૨૧ભાં
થમ૊. અ ઄ધધધનમભથી ટદ્વભકી ળાવન વ્મલ્થાની
ળરૂઅત થઇ. તે ભછફ લશીલટના ધલ઴મ૊ને ઄નાભત
ધલ઴મ૊ ઄ને વોં઩ામેરા ધલ઴મ૊ એભ ફે બાખભાં
લશેં ઙલાભાં અવ્મા. ઔે ડદ્રભાં ટદ્વખૃશી ળાવન વ્મલ્થાની
ળરૂઅત થઇ.
ઇ.વ. ૧૯૨૬ભાં વંગ જાશે ય વેલા અમ૊ખ(UPSC)ની
યઙના ઔયાઇ.
4
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄ધધધનમભભાં એઔ લૈદ્યાધનઔ એઔભ યઙલાની ઩ણ
જોખલાઇ શતી, છે ૧૦ લ઴ગના ઄ંતે ૧૯૧૯ના ઄ધધધનમભ
વંદબગભાં વધાયા વૂઙલળે. તે ભછફ જશ૊ન વામભનના
઄ધ્મક્ષ ઩દે ઇ.વ. ૧૯૨૭ભાં એઔ ઔધભળનની યઙના
ઔયલાભાં અલી. અ ઔધભળનન૊ એઔ ઩ણ વભ્મ બાયતીમ
ન શ૊લાના ઔાયણે તેન૊ ધલય૊ધ થમ૊. ચતાં અ ઔધભળને
૧૯૩૦ભાં ઩૊તાન૊ ટય઩૊ટગ વોંપ્મ૊. તેના અધાયે ધિટનના
લડાપ્રધાન ભેઔડ૊નાલ્ડે એઔ જાશે યાત ઔયી. તે ભછફ
઄નવૂધઙત જાધતના ર૊ઔ૊ને ઩ણ ઄રખ ભતદાય ભંડ઱૊
અ઩લાભાં અવ્માં. તેને ‘વાંપ્રદાધમઔ એલ૊ડગ ’ ઔશે લાભાં
અલે ચે . જો ઔે ખાંધીજી ઄ને અંફેડઔય લચ્ઙે થમેરા ઩ૂના
ઔયાયને ઄ંતે અ ભતદાય ભંડ઱૊ યદ ઔયલાભાં અવ્માં.
૧૯૩૫ન૊ રશાંદ યાજ્મ લશીલટ અબધબનમભ :-
અ ઄ધધધનમભથી ત્રણ માદી યઙલાભાં અલી.
(૧) વંગ માદી
(૨) યાછમ માદી
(૩) વભલતી માદી
(૪) ળે઴ ઄ધધઔાય
ત્રણ માદીભાં વભાધલષ્ટ ન શ૊મ તેલા ધલ઴મ ઩ય
઄ધધધનમભ ગડલાની ઄ંધતભ વત્તા લાઇવય૊મને
અ઩લાભાં અલી. તેને ળે઴ ઄ધધઔાય ઔશે ચે . અ ઈ઩યાંત
઄ધધધનમભથી ૧૯૩૭ભાં ટદલ્શીભાં વંગીમ ઄દારતની
્થા઩ના ઔયલાભાં અલી.
૧૯૪૭ન૊ બાયત સ્લતાંત્રતા અબધબનમભ : -
India Independence act
અ ઄ધધધનમભ ઄ંતખગત લાઇવય૊મના ઩દને
ફદરીને ‘ખલગનય છનયર ઒પ ઇધડડમા’ એલ નાભ
અપ્મ. તે ભછફ ભાઈડટ ફેટન બાયતના પ્રથભ ખલનગય
છનયર ફડમા, છેભણે ્લતંત્ર બાયતના પ્રથભ લડાપ્રધાન
છલાશયરાર નશે રુને ઩દના વ૊ખંદ રેલડાવ્મા. ત્માય ફાદ
અ ઩દે ઙિલતી યાછખ૊઩ારાઙાયીની ધનભણૂઔ ઔયાઇ.
બાયતીમ ફાંધાયણની યચનાન૊ ઈબતશાવઃ-
વો પ્રથભ ફંધાયણ ફનાલલાન૊ ખ્માર ઇ.વ. 1922ભાં
ભશાત્ભા ખાંધીએ યછૂ ઔમો. તેભણે જાશે ય ઔમું ઔે બાયતનં
યાછઔીમ બાગ્મ બાયતીમ૊ ઩૊તે છ ગડળે. જો ઔે અ ઄ખાઈ
ર૊ઔભાડમ ધતરઔ દ્વાયા ઇ.વ. 1895ભાં તૈમાય ઔયલાભાં
અલેર કયડાભાં ઩ણ બાયતના ફંધાયણન૊ ખ્માર જોલા
www. asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ભ઱ે ચે . ત્માયફાદ ઇ.વ. 1925ભાં એભ. એન. ય૊મે વો
પ્રથભ ફંધાયણન૊ લા્તધલઔ ખ્માર યછૂ ઔમો. ઇ.વ.
1928ભાં બાયતના ફંધાયણના ધવદ્ાંત૊ ધનધાગટયત ઔયલા
ભાટે ભ૊તીરાર નશે રુની ઄ધ્મક્ષતાભાં એઔ ‘નશે રુ ઔધભટટ’
ની યઙના ઔયલાભાં અલી, છેણે વો પ્રથભ ‘ડ૊ભીનીમન
્ટે ટૌ વ’ ની ભાંખણી ઔયી શતી. ત્માયફાદ ઇ.વ. 1935ભાં
‘ખલભેડટ ઒પ ઇધડડમા એક્ટ’ ઩વાય ઔયલાભાં અવ્મ૊,
છેન૊ પ્રબાલ બાયતના શારના ફંધાયણ ઩ય વોથી લધ જોલા
ભ઱ે ચે ઄ને અ ઔામદાએ ફંધાયણની ભાંખને લધ ફ઱
પ્રદાન ઔમ.ું
ઇ.વ. 1940ભાં ‘઒ખ્ટ પ્ર્તાલ’ યછૂ ઔયલાભાં
અવ્મ૊. છેભાં ધિટટળ વયઔાયે ઩શે રીલાય ફંધાયણ વબાની
ભાંખણીન૊ ્લીઔાય ઔમો. ત્માયફાદ ઇ.વ. 1942ભાં ટિપ્વ
ધભળન બાયતની ભરાઔાતે અવ્મં. ઄ને તેણે ‘઒ખ્ટ
પ્ર્તાલ’ભાં ઈલ્લેકનીમ વધાયા઒ ઔમાગ. ઩યંત અ
ધભળનની દયકા્ત૊ન૊ ભધ્રભ રીખ દ્વાયા ઄્લીઔાય
થમ૊. ઔાયણ ઔે તેભાં ઄રખ ઩ાટઔ્તાનની યઙનાને રખતી
ઔ૊ઇ જોખલાઇ ન શતી.
ત્માયફાદ બાયતની ્લતંત્રતાના પ્રશ્નના વભાધાન
ભાટે 24 ભાઙગ, ઇ.વ. 1946ભાં ધિટટળ વયઔાયે ‘ઔે ધફનેટ
ધભળન’ ને બાયત ભ૊ઔલ્મ.ં અ ધભળનના ત્રણ વભ્મ૊ વય
્ટે પડગ ટિપ્વ, એ.લી.એરેઔજેડડય ઄ને ઩ેધથઔ ર૊યે ડવ
શતા. ઔે ધફનેટ ધભળને તેન૊ યી઩૊ટગ 16ભે, 1946ના ય૊છ
પ્રધવદ્ ઔમો. ઔે ધફનેટ ધભળનની બરાભણ ઄નવાય વો
પ્રથભ લકત બાયત ભાટે ફંધાયણ ફનાલલાન૊ ઄ને તેની
યઙના ભાટે ફંધાયણીમ વબા ફનાલલાન૊ ધલઙાય
્લીઔાયલાભાં અવ્મ૊ ઄ને ધિટટળ બાયતના ઄ધખમાય
પ્રાંત૊ની ધાયાવબા઒ભાંથી તથા ઔધભશ્નયના ઙાય
પ્રાંત૊ભાંથી ભ઱ીને ફંધાયણીમ વબા ભાટે ઔર 296 વભ્મ૊ને
઩વંદ ઔયલાભાં અવ્મા, છે ઩ય૊ક્ષ યીતે ઙૂટં ામેરા શતા. અ
ભાટે ની ઙૂટં ણી છરાઇ-ઑખ્ટ 1946ભાં ઔયલાભાં અલી
શતી. અ ઙૂંટણીભાં 208 ઔોંગ્રેવના, 73 ભધ્રભ રીખના
઄ને 15 ઄ડમ ઩ક્ષ૊ના તેભછ ્લતંત્ર ઈભેદલાય૊ ધલછેતા
ફડમા શતા. અ ઈ઩યાંત દેળી યાજ્મ૊ભાંથી 93 વભ્મ૊ની
દેળી યાજ્મ૊ના યાછપ્રભક૊એ ધનભણૂઔ ઔયલાની શતી. અભ
ફંધાયણ વબાની ઔર વભ્મવંખ્મા 389 થતી શતી. જો ઔે 26
નલેમ્ફય, 1949ના ય૊છ વભ્મવંખ્મા 389ના ફદરે 299 થઇ
ખઇ શતી, છેભાં 229 ઙૂટં ામેરા ઄ને 70 દેળી યાજ્મ૊ના
પ્રધતધનધધ શતા. ઔાયણ ઔે ઩ાટઔ્તાનની યઙના થતાં
ભધ્રભ રીખના ઄ને દેળી યાજ્મ૊ના ઩ાટઔ્તાન તયપી
5
 Indian Constitution Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

વભ્મ૊ ઩ાટઔ્તાનની ફંધાયણવબાભાં જોડામા શતા. ફંધાયણની યઙના ભાટે ધલધલધ વધભધત઒ની યઙના
ઔયલાભાં અલી શતી. તે વધભધત઒ભાં પ્રારૂ઩ વધભધત ઔે
ફાંધાયણ વબાની ફેઠક૊ :- કયડા
ફંધાયણ વબાની વોપ્રથભ ફેઠઔ 9 ટડવેમ્ફય, 1946ના વધભધત
ય૊છ અમ૊જીત થઇ, છેભાં પ્રથભ ઄્થામી ઄ધ્મક્ષ તયીઔે તયીઔે
ડાગ. વચ્ઙીદાનંદ ધવંશાને ઩વંદ ઔયલાભાં અવ્મા. અ ઒઱કા
ફેઠઔભાં ભાત્ર 211 વભ્મ૊ છ શાછય યહ્યા શતા. ઔાયણ ઔે તી
ભધ્રભ રીખે અ ફેઠઔન૊ ફટશષ્ઔાય ઔમો શત૊ ઄ને દેળી વધભધત
યાજ્મ૊ના પ્રધતધનધધ શછ વધી ફંધાયણ વબાભાં વાભેર ને કાવ
થમા ન શતા. ફંધાયણ વબાની ફીજી ફેઠઔ 11 ટડવેમ્ફય, ભશત્ત્લની
1946ના ય૊છ ભ઱ી. તેભાં ડાગ. યાછેડદ્ર પ્રવાદને ફંધાયણ ભાનલા
વબાના ઔામભી ઄ધ્મક્ષ ઄ને ડૉ. એઙ. વી. ભકયજીને ભાં અલે ચે . તેના ઄ધ્મક્ષ ડૉ. ફાફાવાશે ફ અંફેડઔય શતા
ઈ઩ાધ્મક્ષ તયીઔે ઙૂંટલાભાં અવ્મા. અ ફેઠઔભાં શ્રી ફી. ઄ને તે ઈ઩યાંત તેના ઄ડમ 6 વભ્મ૊ નીઙે ભછફ શતા.
એન. યાલને (વય ફેનીખર નયધવંશ યાલ) ફંધાયણવબાના પ્રારૂ઩ વબભબત (Drafting Committee)
વરાશઔાય તયીઔે ઙૂટં લાભાં અવ્મા. 13 ટડવેમ્ફય, 1946ના
ય૊છ ફંધાયણવબાની ત્રીજી ફેઠઔ ભ઱ી. અ ફેઠઔભાં ક્રભ વભ્મનાં નાભ શ૊દ્દ૊
છલાશયરાર 1 ડૉ. બીભયાલ આાંફેડકય અધ્મક્ષ
નશે રુએ શે તરક્ષી 2 એન. ગ૊઩ારસ્લાભી આમાંગય વભ્મ
ઠયાલ (ઈદ્દેશ્મ 3 અલ્લાદી કૃ ષ્ણસ્લાભી ઐમય વભ્મ
પ્ર્તાલ)યછૂ 4 કનૈમારાર ભનળી વભ્મ
ઔયીને ફંધાયણના 5 એન. ભાધલયાલ વભ્મ
ધનભાગણઔામગન૊ 6 ટી. ટી. કૃ ષ્ણભાચાયી વભ્મ
પ્રાયંબ ઔમો. અ 7 ભ૊શમ્ભદ વાદલ્લા વભ્મ
ઠયાલને ફંધાયણ
વબા દ્વાયા 22 ઈ઩ય૊ક્ત વભ્મ૊ભાં એન.ભાધલયાલને ફી. એર. ધભત્ર દ્વાયા
જાડમઅયી, 1947ના ય૊છ ઩વાય ઔયામ૊. તેના ઩ય ઔર નાદય્ત તધફમતને ઔાયણે યાજીનાભ અ઩લાભાં અલતાં
114 ટદલવ ધલઙાય ઔયલાભાં અવ્મ૊. તેભના ઩દ ઩ય રેલાભાં અવ્મા શતા
઄ને ટી. ટી. ઔૃ ષ્ણભાઙાયીને ઇ.વ.
ફાંધાયણની યચના ભાટે 60 દેળ૊ના ફાંધાયણન૊ 1948ભાં ડી. ઩ી. કેતાનનં ઄લવાન
અભ્માવ કયલાભાાં આવ્મ૊ અને તેની ઩ાછ઱ કર 64 થતાં તેભની છગ્માએ રેલાભાં અવ્મા
રાખ રૂબ઩મા ખચવ થમ૊ શત૊. ફાંધાયણ બનભાવણ શતા. ફંધાયણ વબા દ્વાયા ડર ાધ્ટંખ
કયલાભાાં આવ્માં ત્માયે તે 540 ઩ાનાનાં શત.ાં ફાંધાયણ વધભધતની ્થા઩ના 29 ઒ખ્ટ,
વબાએ ફાંધાયણની યચનાનાં કામવ 2 લ઴વ, 11 ભરશના, 1947ના ય૊છ ઔયલાભાં અલી શતી. ડાગ. ફી. અય.
અને 18 રદલવ ફાદ ઩ૂરાં કમું. અંફેડઔયને ‘ફંધાયણના ધ઩તા’ (Father of Constitution)
ફાંધાયણવબાનાં અાંબતભ વત્ર 14 નલેમ્ફય, 1949ના તયીઔે ભાનલાભાં અલે ચે . ઔે ટરાઔ ઄ગ્રણી઒એ તેભને
ય૊જ ભળ્ાં અને તે 26 નલેમ્ફય, 1949 ના ય૊જ ઩ૂણવ ‘અધધનઔ ભન’ની વંજ્ઞા ઩ણ અ઩ી ચે .
થમ.ાં 26 નલેમ્ફય, 1949 ના ય૊જ અાંબતભ સ્લીકૃ ત
ફાંધાયણ ઩ય 299ભાાંથી શાજય 284 વભ્મ૊એ શસ્તાક્ષય
કમાવ. એ જ રદલવે ફાંધાયણ વબાએ બાયતના
ફાંધાયણન૊ સ્લીકાય ઩ણ કયી રીધ૊.

www. asthaacademy.wordpress.com 6
 Indian Constitution Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

છલાયશયરાર નશે રુની ઄ધ્મક્ષતાલા઱ા રાશ૊ય

ફાંધાયણવબાની અન્મ વબભબતઓ :- ઄ધધલેળનભાં એઔ ઠયાલ ઩વાય ઔયલાભાં અવ્મ૊. અ
ઠયાલ ભછફ 26 જાડમઅયી, 1930ના ટદલવને ‘઩ૂણગ
િભ વધભધતનન ં ાભ ઄ધ્મક્ષ ્લયાછ ટદન’ તયીઔે ઈછલલાનં નક્કી ઔયલાભાં અવ્મં.
1 વંગ ળધક્ત વધભધત છલાશયરાર નશે રુ અથી અ ટદલવનં ભશત્ત્લ ઩નઃ ્થાધ઩ત ઔયલા ભાટે 26
2 વંગ વંધલધાન વધભધત છલાશયરાર નશે રુ જાડમઅયીના ટદલવને ફંધાયણના વં઩ૂણગ ઄ભર ભાટે
3 યાજ્મ૊ વાથે ઔયાય ઔયલા છલાશયરાર નશે રુ ધનધિત ઔયલાભાં અવ્મ૊. 26 નલેમ્ફય, 1949ના ય૊છ
ભાટે ની વધભધત ઄ભરભાં ભૂઔલાભાં અલેર ફંધાયણભાં 22 બાખ, 395
4 પ્રાંતીમ વંધલધાન વધભધત લલ્લબબાઇ ઩ટે ર ઄નચ્ચે દ૊ ઄ને 8 ઩ટયધળષ્ટ શતાં. અછે ફંધાયણભાં 25
5 ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય ઄ને લલ્લબબાઇ ઩ટે ર બાખ, 444 ઔયતાં લધ ઄નચ્ચે દ ઄ને 12 ઩ટયધળષ્ટ ચે .
રગભધત઒ ભાટે ની વધભધત ફંધાયણન૊ રખબખ 2/3 બાખ ‘ખલગભેડટ ઒પ ઇધડડમા
6 ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય ભાટે ની છે. ફી. ઔૃ ઩રાણી
એક્ટ 1935’ ભાંથી રેલાભાં અવ્મ૊ શત૊.
઩ેટા વધભધત
7 રગભધત઒ ભાટે ની ઩ેટા એઙ. વી. ભકયજી
બાયતન૊ પ્રથભ શ૊દ્દ૊ નાભ
વધભધત
ખલગનય છનયર ભાઈડટ ફેટન
8 વંઙારન વધભધત ડૉ. યાછેડદ્રપ્રવાદ
બાયતીમ ખલનગય છનયર વી. યાછખ૊઩ારાઙાયી
9 યાષ્ટર ધ્લછ વંફંધભાં તદથગ ડૉ. યાછેડદ્રપ્રવાદ
યાષ્ટર ઩ધત ડૉ. યાછેડદ્ર પ્રવાદ
વધભધત
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત ડૉ. વલગ઩લ્લી યાધાઔૃ ષ્ણન
10 જંડા વધભધત છે. ફી. ઔૃ ઩રાણી
લડાપ્રધાન ઩ંટડત છલાશયરાર નશે રૂ
11 વભીક્ષા વધભધત છે. ફી. ઔૃ ઩રાણી
ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ખણેળ લાવદેલ ભાલ઱ંઔય
12 પ્રટિમા ધનમભ વધભધત ડૉ. યાછેડદ્રપ્રવાદ
યાજ્મવબાના વબા઩ધત ડૉ. વલગ઩લ્લી યાધાઔૃ ષ્ણન
13 ફંધાયણ વબાનાં ઔામો જી. લી. ભાલ઱ંઔય
વલોચ્ઙ ઄દારતના શટયરાર ઔણીમા
વંફંધી વધભધત
ડમામાધીળ
14 ઔામગ વંઙારન વધભધત ઔનૈમારાર ભનળી
યે લ્લે પ્રધાન જોન ભથાઆ (અવીપ
15 ખૃશ/વબા વધભધત ડૉ.
઄રી ફાદ)
઩ટ્ટાબીવીતાયાભૈમા
વઙના ઄ને પ્રવાયણ ભંત્રી વયદાય લલ્લબબાઆ ઩ટે ર
કાદ્ય ઄ને ઔૃ ધ઴ ભંત્રી ડૉ. યાછેડદ્રપ્રવાદ
નાખટયઔતા, ઙૂટં ણી ઄ને લઙખા઱ાની વંવદ,
શ્રભપ્રધાન ફાફ છખજીલનયાભ
઄્થામી ઄ને ઩ટયલતગનળીર ધનમભ તથા નાના ળી઴ગઔ૊
યક્ષાભંત્રી ફરદેલધવંશ
વાથે જોડામેર ઔે ટરીઔ જોખલાઇ ઄ને ઄નચ્ચે દ 5, 6, 7,
ધલય૊ધ઩ક્ષના ર૊ઔવબાના નખીનદાવ ખાંધી
8, 9, 60, 324, 366, 367, 379, 380, 388, 391, 392
નેતા
઄ને 393ને 26 નલેમ્ફય, 1949 ના ય૊છથી છ તયત
ધલય૊ધ઩ક્ષના યાછમવબાના ડૉ. ઔભરા઩ધત ધત્ર઩ાઠી
઄ભરભાં ભૂઔી દેલાભાં અવ્મા. અ ટદલવને ‘ઔામદા નેતા
ટદલવ’ તયીઔે ઈછલલાભાં અલે ચે . વં઩ૂણગ ફંધાયણ 26 એટની છનયર એભ. વી. વીતરલાડ
જાડમઅયી, 1950ના ય૊છ ઄ભરી ફની ખમં. 26 ઔમ્પ્ટર ૊રય ઄ને ઒ટડટય નયશટય યાલ
જાડમઅયી, 1950 ને બાયતના પ્રજાવત્તાઔ ટદલવ તયીઔે છનયર
જાશે ય ઔયલાભાં અવ્મ૊. 26 જાડમઅયી, 1950ના ટદલવને
ફંધાયણના ઄ભર ભાટે નક્કી ઔયલા ઩ાચ઱ ઔોંગ્રેવનં બાયતીમ ફંધાયણની ળરૂઅતભાં અભક અલે ચે .
રાશ૊ય ઄ધધલેળન છલાફદાય શત. 31 ટડવેમ્ફય, ધલશ્વભાં વોપ્રથભ અભક ઄ભેટયઔાના ફંધાયણભાં દાકર
1929ના ય૊છ યાલી નદીના ટઔનાયે બયામેરા ઔયલાભાં અવ્મ.ં ત્માયફાદ ધલશ્વના ગણા દેળ૊એ ઩૊તાના

www. asthaacademy.wordpress.com 7
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ફંધાયણભાં ઩ણ અભકન૊ વભાલેળ ઔમો. બાયતના
ફંધાયણભાં ફંધાયણ ધનભાગણ વભમે છ અભકન૊
વભાલેળ ઔયલાભાં અવ્મ૊ શત૊. નશે રુએ યછૂ ઔયે ર
ઈદ્દેશ્મ પ્ર્તાલના અધાયે અભક તૈમાય ઔયલાભાં
અલેર ચે . જો ઔે વં઩ૂણગ ફંધાયણ ઄ભરભાં અવ્મા ફાદ
અભકન૊ ઄ભર ઔયલાભાં અવ્મ૊. અ઩ણં ફંધાયણ છે
અદળો ઄ને ધ્મેમ ધવદ્ ઔયલા ઇચ્ચે ચે ; તેન અભકભાં
લણગન ઔયામેરં ચે . અ઩ણા ફંધાયણભાં 42ભા ફંધાયણીમ
વધાયા, 1976 દ્વાયા ફંધાયણના અભકભાં વધાય૊
ઔયલાભાં અવ્મ૊; છેભાં ―વભાછલાદી‖, ―ધફનવાંપ્રદાધમઔ‖
઄ને ―઄કંટડતતા‖ ળબ્દ૊ ઈભેયલાભાં અવ્મા. અ
અભકભાં થમેર૊ એઔભાત્ર વધાય૊ ચે .
વલોચ્ઙ ઄દારતે ઔે ળલાનંદ બાયતી ઔે વ -1973ભાં
અભકને ફંધાયણન૊ બાખ ખણાવ્મ૊ ચે તથા તેભાં ઄નચ્ચે દ
૩૬૮ અધીન વધાયાને ઔામદેવય ખણાવ્મ૊ ચે . ઩યંત
વલોચ્ઙ ઄દારતે એ ઩ણ ્઩ષ્ટ ઔમું ચે ઔે વધાયાભાં વંવદ
અભકભાં ઔંઇ જોડલા ઇચ્ચે ત૊ જોડી ળઔે ચે , ઩યંત તે
અભકના ભૂ઱ ઄થગને ફદરી ળઔળે નશીં.
ફાંધાયણની વ્માખ્મા:-
વાભાડમ યીતે ફંધાયણ એઔ ભોધરઔ ઔામદાઔીમ દ્તાલેછ
ચે , છે ઄નવાય ઔ૊ઇ દેળની વયઔાય ઔામગ ઔયતી શ૊મ ચે .
પ્રત્મેઔ દેળનં ઩૊તાનં એઔ ફંધાયણ શ૊મ ચે , છે વયઔાયના
ભખ્મ ઄ંખ૊ – ધાયાવબા (Legislature), ડમામ઩ધરઔા
(Judicial) ઄ને ઔામગ઩ાધરઔા (Administration)ને
વ્માખ્માધમત ઔયે ચે ઄ને તેના ઄ધધઔાય૊ ઄ને
છલાફદાયી઒ને વધનધિત ઔયે ચે .
ફાંધાયણનાં ભશત્લઃ-
અ બાયત છેલા ર૊ઔળાશી દેળભાં
ફંધાયણ ઩૊તાનં એઔ ધલધળષ્ટ ભશત્ત્લ ધયાલે ચે . ર૊ઔળાશી
વયઔાયભાં વયઔાયની ળધક્ત઒ ઄ને નાખટયઔ૊ના
઄ધધઔાય૊ લચ્ઙે એઔ ્઩ષ્ટ વભત૊રન ઄ને ધલબાછન શ૊લં
છરૂયી ચે , છે ફંધાયણ દ્વાયા ધનધાગટયત ઔયલાભાં અલે ચે .
ફાંધાયણના વાંદબે બલબલધ ભત :
઄નચ્ચે દ ૩૨ ઄ંખે ઩૊તાન૊ ભત પ્રખટ ઔયતાં ડ૊.
અંફેડઔય દ્વાયા ફંધાયણવબાભાં નીઙે ભછફ ઄ધબપ્રામ
યછૂ ઔયલાભાં અવ્મ૊ શત૊.
‗જો ભને એભ ઔશે લાભાં અલે ઔે ફંધાયણભાં ઔમા
઄નચ્ચે દને શં વોથી ભશત્ત્લન૊ ભાનં ચં – એલ૊ ઄નચ્ચે દ ઔે
છેના લખય ફંધાયણ ધનયથગઔ ફની છળે – ત૊ શં ફીજા ઔ૊ઇ
www. asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઄નચ્ચે દને નશીં, ઩યંત અ ઄નચ્ચે દન૊ ધનદેળ ઔયીળ. અ
ફંધાયણન૊ અત્ભા ચે , તેનં હૃદમ ચે .‘
યાજ્મનીધતના ભાખગદળગઔ ધવદ્ાંત૊ ધલળે ઩ંટડત
છલાશયરાર નશે રુ દ્વાયા યછૂ ઔયલાભાં અલેર ઄ધબપ્રામ
નીઙે ભછફ ચે .
‗ઔે ટરાઔ ર૊ઔ૊ ભાટે વભાછલાદના ફે ઄થગ ચે :
ધલતયણ ઔે છેન૊ ઄થગ ચે , છેભની ઩ાવે ઄ધતળમ ભાત્રાભાં
ધન ચે , તેભનાં ધક્વાં કારી ઔયલા ઄ને તેની વવ્મલ્થા
ઔયલી. અ ફંને ઈદ્દેળ ઩૊તાના ્લરૂ઩ભાં વભાછલાદ નથી.
ઈત્઩ાદનના તંત્ર ઩ય પ્રબાલ ઩ાડીને ધલતયણ
ઔયલાન૊ પ્રમત્ન એ ક૊ટં ઩ખર શળે. અલં ઔયીને અ઩ણે
અ઩ણી જાતને નફ઱ી ઔયીળં. વભાછલાદન૊ અધાય ચે
ધનલૃધદ્. ધનધગનતાન૊ વભાછલાદ ન શ૊મ. અથી વભાનતા
રાલલાની પ્રટિમા તફક્કા઒ભાં થલી જોઇએ.
ફીજો પ્રશ્ન યાષ્ટર ીમઔયણન૊ ચે . શં વભછ ં ચં ઔે જ્માં
વધી યાષ્ટર ીમઔયણ ઔયીને અ઩ણે ઔ૊ઇ ઔામગને વ્મધવ્્થત
યીતે ઙરાલલા ભાટે તૈમાય ન શ૊ઇએ, ત્માં વધી
યાષ્ટર ીમઔયણ ઔયલં એ જોકભી થળે. યાષ્ટર ીમઔયણ ભાટે
અ઩ણે લ્ત઒ની ઩વંદખી ઔયલી ઩ડળે. ભાયી
વભાછલાદની ઔલ્઩ના એલી ચે ઔે યાજ્મભાં દયે ઔ વ્મધક્તને
પ્રખધતની વભાન તઔ પ્રાપ્ત થામ.‘
યાજ્મનીધતના ભાખગદળગઔ ધવદ્ાંત૊ના વંફંધભાં ડ૊.
ફંધાયણવબાભાં અંફેડઔયન૊ ભત :
‗જો ઔ૊ઇ વયઔાય યાજ્મનીધતના ભાખગદળગઔ
ધવદ્ાંત૊ની ઄લખણના ઔયળે, ત૊ તેણે ઙૂંટણી વભમે
ભતદાતા઒ને છલાફ અ઩લ૊ ઩ડળે.‘
વય ફી. એન. યાલે વ્મધક્તના ઄ધધઔાય૊ને ફે
લખોભાં ધલબાજીત ઔયલાની વરાશ અ઩ી શતી. એઔ એલા
઄ધધઔાય૊ છેન૊ ઄ભર ઄દારત૊ દ્વાયા ઔયાલી ળઔામ ઄ને
ફીજા એલા છેન૊ ઄ભર ઄દારત૊ દ્વાયા ઔયાલી ન ળઔામ.
ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ વંફંધભાં 1928ભાં ભ૊તીરાર
નશે રુન૊ ભત :
‗અ઩ણે વોથી ઩શે રાં અ઩ણા ભૂ઱બૂત
઄ધધઔાય૊ને એ યીતે ્થાધ઩ત ઔયલા જોઇએ ઔે છેથી ઔ૊ઇ
઩ણ ઩ટયધ્થધતભાં એભને ચીનલી ન ળઔામ.‘
઄નચ્ચે દ ૩૬૮ વંફંધભાં ઩ંટડત છલાશયરાર
નશે રુન૊ ભત :
‗ફંધાયણ એટરં છડ(ઔઠ૊ય) ન શ૊લં જોઇએ ઔે
યાષ્ટર ીમ ધલઔાવ ઄ને વાભર્થમગની ફદરાતી ઩ટયધ્થધતને
઄નઔૂ ઱ ન ઔયી ળઔામ.‘
઄નચ્ચે દ ૩૬૮ વંફંધભાં ડૉ. અંફેડઔયન૊ ભત :
8
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
‗છે઒ ફંધાયણના પ્રત્મે ઄વંતષ્ટ શ૊મ એભણે
ભાત્ર ફે તૃધતમાંળ ફશભતી છ પ્રાપ્ત ઔયલાની યશે ળ.ે જો તે઒
઩ખ્ત ભતાધધઔાયના અધાયે ઙૂંટામેર વંવદભાં ફે તૃધતમાંળ
ફશભતી ઩ણ પ્રાપ્ત ઔયી ળઔતા નથી; ત૊ એભ વભછલં
જોઇએ ઔે ફંધાયણ પ્રત્મેના તેભના ઄વંત૊઴ભાં પ્રજા એભની
વાથે નથી.‘
બાયતીમ ફાંધાયણનાાં ભખ્મ રક્ષણ૊ઃ-
26ભી જાડમઅયી, 1950ના ય૊છ ઄ભરભાં
અલેર બાયતના ફંધાયણભાં ફીજા દેળ૊નાં ફંધાયણભાંથી
ઔે ટરાંઔ તત્ત્લ રેલાભાં અવ્માં ચે . તેભ ચતાં બાયતના અ
ફંધાયણભાં તેનાં ઩૊તાનાં ઔે ટરાંઔ ધલધળષ્ટ રક્ષણ૊ ઩ણ ચે ,
છે નીઙે પ્રભાણે ચે .
1. બલશ્વનાં વોથી રાાંફ ફાંધાયણ :-
છખતભાં ફીજા દેળ૊ની વયકાભણીએ અ઩ણા ફંધાયણને
વોથી રાંફા ઄ને ધલ્તૃત ફંધાયણીમ દ્તાલેછ શ૊લાનં
ભાન ભ઱ે ચે . ફંધાયણની ળરૂઅતભાં એઔંદયે 395
઄નચ્ચે દ૊ ઄ને 8 ઩ટયધળષ્ટ૊ શતા, ઩ણ શારભાં 444 ઔયતાં
લધ ઄નચ્ચે દ૊ ઄ને 12 ઩ટયધળષ્ટ૊ ચે .
2. વભલામતાંત્રી સ્લરૂ઩ :-
બાયતનં ફંધાયણ તેના ્લરૂ઩ પ્રત્મે ઄ધગવભલામી (Quasi
Federal) ચે .
3. ઩રયલતવનળીર સ્લરૂ઩ :-
ઔ૊ઇ ઩ણ ફંધાયણની ભાપઔ અ઩ણા ફંધાયણભાં ઩ણ
વધાયાની જોખલાઇ ચે . ફંધાયણ વધાયા ઄ંખેની
જોખલાઇ઒ભાં ભખ્મ ઄નચ્ચે દ 368 ચે . બાયતનં ફંધાયણ
ફીજા વભલામી રેધકત ફંધાયણ૊ની વયકાભણીએ ગણં છ
઩ટયલતગનળીર (Flexible) ચે . તેથી ઔશી ળઔામ ઔે અ઩ણં
ફંધાયણ ઄ંળતઃ છડ ઄ને ઄ંળતઃ ઩ટયલતગનળીર ચે , ઄ને
તેભ ચતાં છડ ઔયતાં લધ ઩ટયલતગનળીર ચે .
4.ફાંધાયણની વલો઩રયતા :-
અ઩ણા દેળભાં વલો઩ટયતા ધાયાવબાની નટશ; ઩ણ
ફંધાયણની ચે , છેન૊ ખ્માર ઄ભેટયઔન ફંધાયણ ઩યથી
રેલાભાં અવ્મ૊ ચે .
5. ભૂ઱બૂત અબધકાય૊ :-
બાયતીમ ફંધાયણના બાખ – 3ભાં ઄નચ્ચે દ12 થી 35ભાં
છદા છદા ભૂ઱બૂત શઔ૊ની જોખલાઆ ઔયલાભાં અલી ચે .
6. યાજ્મનીબતના ભાગવદળવક બવદ્ાાંત૊ :-
www. asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
બાયતીમ ફંધાયણના બાખ – 4ભાં ઄નચ્ચે દ 36 થી 51ભાં
યાજ્મનીધતના ભાખગદળગઔ ધવદ્ાંત૊ની જોખલાઇ ઔયલાભાં
અલી ચે , છેન૊ ઈદ્દેશ્મ ઔલ્માણઔાયી યાજ્મ (Welfare
State) ની ્થા઩નાન૊ ચે . ઩યંત અ ધવદ્ાંતના ઄ભરને
ભૂ઱બૂત શઔ૊ની ભાપઔ ઄દારતની શઔૂ ભતભાંથી ફાઔાત
યાકલાભાં અવ્મા ચે .
7. ન્માબમક ઩નયાલર૊કન :-
બાયતીમ ફંધાયણભાં ્લતંત્ર ડમામતંત્રની જોખલાઇ ઔયલાભાં
અલી ચે . લ઱ી દયે ઔ વત્તા ઩૊તાના ફંધાયણીમ ક્ષેત્રભાં છ
યશીને ઔાભ ઔયે એ જોલાની પયછ ઩ણ ઄દારતને વોં઩લાભાં
અલી ચે . ફંધાયણભાં વંવદની વલો઩યીતા ઄ને ડમાધમઔ
઩નયાલર૊ઔનના ધવદ્ાંત૊ લચ્ઙે એઔ પ્રઔાયન૊ વભે઱
્થા઩લાન૊ પ્રમાવ ઔયલાભાં અવ્મ૊ ચે .
8. એકર નાગરયકત્લ :-
બાયતીમ ફંધાયણ તેના ્લરૂ઩ પ્રત્મે ઄ધગવભલામી શ૊લા
ચતાં અકામે વંગ ભાટે એઔ છ નાખટયઔતાની જોખલાઇ ઔયે
ચે . વભલામતંત્રભાં ફે નાખટયઔતા શ૊મ ચે . ઩યંત અ઩ણે
ત્માં ધિટનભાંથી એઔર નાખટયઔત્લન૊ ્લીઔાય ઔયલાભાં
અવ્મ૊ ચે .
9. એક ન્મામતાંત્ર :-
઄ભેટયઔાથી ધલરુદ્ અ઩ણા ફંધાયણે વભગ્ર બાયત ભાટે
એઔવૂત્રી ડમામતંત્રની જોખલાઇ ઔયી ચે . વલોચ્ઙ
઄દારતની નીઙે દેળની ઄ડમ ઄દારત૊ને ભૂઔલાભાં અલી
ચે .
10. બફનવાાંપ્રદાબમકતા :-
યાછમ દ્વાયા ઔ૊ઇ ધભગને કાવ પ્ર૊ત્વાશન અ઩લં નશીં ઄ને
વલગ ધભગ તયપ વભાન દૃધષ્ટ ઄ને અદયબાલ એ અ઩ણા
ફંધાયણની રાક્ષધણઔતા ચે . અ ઄ંખે ઄નચ્ચે દ 25 થી 28ભાં
જોખલાઇ ઔયલાભાં અલી ચે .
11. ઩ખ્ત ભતાબધકાય :-
બાયતીમ ફંધાયણે ધભગ, ધળક્ષણ, અલઔ લખેયે ઔે એલા ઔ૊ઇ
ઔાયણવય બેદબાલભક્ત ભતાધધઔાયની જોખલાઇ ઔયી ચે .
ફંધાયણ ધનભાગણ વભમે ઒ચાભાં ઒ચી 21 લ઴ગની ઉંભય
ધયાલતા વ્મધક્તને ભતાધધઔાય અ઩લાભાં અવ્મ૊ શત૊.
઩યંત લડાપ્રધાન શ્રી યાજીલ ખાંધીના ળાવન દયધભમાન
ઇ.વ. 1989 ભાં 61 ભાં ફંધાયણીમ વધાયા દ્વાયા અ
ઉંભયને ગટાડી 18 લ઴ગ ઔયલાભાં અલી.
12. વાંવદીમ ળાવન પ્રણારી :-
બાયતીમ ફંધાયણભાં ઔે ડદ્ર ઄ને યાછમ ફંને ્તયે વંવદીમ
ળાવન પ્રણારી ઄઩નાલલાભાં અલી ચે , છે ઄નવાય
9
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
પ્રધાનભંડ઱ વંવદને છલાફદાય શ૊મ ચે . અ પ્રણારી
ધિટનભાંથી રેલાભાં અલી ચે .
યાષ્ટ્રીમ પ્રતીક
યાષ્ટ્રધ્લજ :
બાયતીમ યાષ્ટર ધ્લછ ત્રણ ઩ટ્ટા઒ લા઱૊ ચે . વોથી
ઈ઩ય ઔે વયી, લચ્ઙે વપે દ તથા વોથી નીઙે રીરા યંખન૊
઩ટ્ટ૊ ચે . ફન્ને ઩ટ્ટાની લચ્ઙે બૂયા યંખનં ઙિ શ૊મ ચે . છેભાં 24
વધ઱મા઒ શ૊મ ચે . રંફાઇ – ઩શ૊઱ાઇન૊ ખણ૊ત્તય 3 : 2 ન૊
શ૊મ ચે . 22 છરાઇ, 1947 ના ય૊છ બાયતની ફંધાયણ વબા
દ્વાયા યાષ્ટર ધ્લછન૊ ્લીઔાય ઔયલાભાં અવ્મ૊.
યાજબચહ્ન :
બાયતના યાછધઙહ્નભાં વાયનાથ ધ્થત ઄ળ૊ઔના
ધવંશ ્તંબની અઔૃ ધત ચે . છેભાં નીઙે ‘વત્મભેલ છમતે’
રકામેર ચે . તે ભંડઔ ઈ઩ધન઴દભાંથી રેલાભાં અલેર ચે . અ
ધઙહ્નને બાયત વયઔાયે 26 જાડમઅયી, 1950ના ય૊છ
઄઩નાવ્મ.ં
યાષ્ટ્રગાન : (National Anthem)
યલીડદ્રનાથ દ્વાયા ભૂ઱ ફંખા઱ીભાં યઙામેર ‘છન-
ખણ-ભન’ન૊ યાષ્ટર ખાન તયીઔે 24 જાડમઅયી, 1950ના ય૊છ
્લીઔાય ઔયલાભાં અવ્મ૊ ચે . અ ખીતભાં ઩ાંઙ ઩દ ચે ,
છેભાંના પ્રથભ ઩દને અ઩ણે યાષ્ટર ખાન તયીઔે ઄઩નાવ્મં ચે .
અને વો પ્રથભ 27 ટડવેમ્ફય, 1911ના ય૊છ બાયતીમ
ઔોંગ્રેવના ઔ૊રઔત્તાના ઄ધધલેળનભાં ખાલાભાં અવ્મં શતં.
યાષ્ટર ખાનના ખામનન૊ વભમ 52 વેઔડડ ચે . ઔે ટરાઔ
પ્રવંખ૊ભાં યાષ્ટર ખાનને વંધક્ષપ્તભાં ખાલાભાં અલે ચે , છેભાં
તેની પ્રથભ ઄ને ઄ંધતભ ઩ંધક્ત઒ શ૊મ ચે . તેના ખામનન૊
વભમ રખબખ 20 વેઔડડ ચે .
યાષ્ટ્રગીત : (National Song)
ફંટઔભઙંદ્ર ઙેટયજી દ્વાયા વં્ઔૃ તભાં યઙામેર ‘લંદે
ભાતયમ્’ ખીત બાયતનં યાષ્ટર ખીત ચે . ઇ.વ. 1896ના ઔોંગ્રેવ
઄ધધલેળનભાં તે પ્રથભલાય ખાલાભાં અવ્મં શત.ં તેન૊
્લીઔાય ઩ણ ફંધાયણવબા દ્વાયા 24 જાડમઅયી, 1950ના
ય૊છ ઔયલાભાં અવ્મ૊.
યાષ્ટ્રીમ ઩ાંચાાંગ :
ળઔ વંલત, છેન૊ ઩શે ર૊ ભશીન૊ ઙૈત્ર ચે ઄ને
વાભાડમ લ઴ગ 365 ટદલવનં શ૊મ ચે . યાષ્ટર ીમ ઩ંઙાંખન૊
્લીઔાય 22 ભાઙગ, 1957 ના ય૊છ ઔયલાભાં અવ્મ૊. અ
www. asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઩ંઙાંખ ઄ને ગ્રેખ૊ટયમન ઔે રેડડયની તાયીક૊ભાં વભાનતા
જોલા ભ઱ે ચે . અ ઔે રેડડયન૊ પ્રથભ ટદલવ 22 ભાઙગ શ૊મ ચે
઄ને જો ધર઩લ઴ગ શ૊મ ત૊ 21 ભાઙગ શ૊મ ચે .
યાષ્ટર ીમ પ્રાણી લાગ (઩ેંથય ટાઇધગ્રવ – ધરનામવ)
યાષ્ટર ીમ ઩ક્ષી ભ૊ય (઩ાલ૊ િી્ટે ટવ)
યાષ્ટર ીમ પૂર ઔભ઱ (નેરમ્ફ૊ ડમૂધવઔે વ)
યાષ્ટર ીમ પ઱ ઔે યી (ભેડખીપે યા ઇડડીઔા)
યાષ્ટર ીમ લૃક્ષ લડ (પાઇક્વ ફેંધારેધડવવ)
યાષ્ટર ીમ ભદ્રારેક વત્મભેલ છમતે
યાષ્ટર બા઴ા ટશડદી – દેલનાખયી ધરધ઩
યાષ્ટર ીમ નદી ખંખા (દયજ્જ૊ 4 નલેમ્ફય, 2008)
યાષ્ટર ીમ છ઱ઙય ડ૊ધલ્પન (દયજ્જ૊ 5 ઑક્ટ૊ફય, 2009)
જીલ
યાષ્ટર ીમ ધલયાવત શાથી (દયજ્જ૊ 22 ઑક્ટ૊ફય, 2010)
઩ળ
તાછેતયભાં બાયત વયઔાય દ્વાયા ભાટશતી ઄ધધઔાય
઄ધધધનમભની ઄યજીના છલાફભાં અ઩લાભાં અલેર
ધલખત૊ ભછફ બાયત વયઔાય દ્વાયા શછ વધી ઔ૊ઇ યભતને
બાયતની યાષ્ટર ીમ યભત જાશે ય ઔયલાભાં અલેર નથી.
 અાંદાજ વબભબત (Estimates Committee) :-
વંવદની અ ઄ખત્મની વધભધત ચે . ઄ંદાછ
વધભધત વોપ્રથભ ઇ.વ. 1920ભાં ફનાલલાભાં અલી શતી
઄ને બાયતની અજાદી ફાદ ઇ.વ. 1950ભાં તેની યઙના
ઔયલાભાં અલી શતી. અ વધભધત 30 વભ્મ૊ની ફનેરી
શ૊મ ચે ઄ને તેના તભાભ વભ્મ૊ ર૊ઔવબાના શ૊મ ચે . તેન
ઔાભ ફછેટભાં યછૂ ઔયલાભાં અલેર કઙગના ઄ંદાજો
ત઩ાવલાનં ચે . અ વધભધત કઙગભાં ઔા઩ વૂઙલી ળઔે ચે
઄ને ઔામગક્ષભતા લધાયલા ભાટે ના ઈ઩ામ૊ ઩ણ વૂઙલી ળઔે
ચે . તેન૊ ઄શે લાર ઩ણ વંવદને વપ્રત ઔયલાભાં અલે ચે .
વંવદ તેના ઩ય ઙઙાગ ઔયે ચે . ઄ંદાછ વધભધતની બરાભણ
વયઔાય ભાટે ફંધનઔતાગ નથી. તેના પ્રથભ ઙેયભેન ઄નંત
ળમનભ અમંખય શતા. 19 ઑખ્ટ, 2014થી ભયરી
ભન૊શય જો઴ી ઄ંદાછ વધભધતના ઙેયભેન ચે .
 જાશે ય રશવાફ વબભબત (Public Account
Committee) :-
જાશે ય ટશવાફ વધભધત વંવદની એઔ ઄ખત્મની
વધભધત ચે . અ વધભધત વંવદના 22 વભ્મ૊ની ફનેરી
શ૊મ ચે , છેભાં 15 ર૊ઔવબાના ઄ને 7 યાજ્મવબાના
10
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
વભ્મ૊ શ૊મ ચે . ઔ૊ઇ ભંત્રી તેન૊ વભ્મ ફની ળઔે નશી. અ
વધભધત વયઔાયના દયે ઔ કાતાએ ઔયે ર કઙગ ધનમભવય ચે
ઔે ઔે ભ તેની ઙઔાવણી ઔયે ચે . અ વધભધત છરૂય છણામ
ત્માયે કાતાના વફંધધત ઄ધધઔાયી઒ને ઩ણ ત઩ાવે ચે .
ઔ૊મ્પ્ટર ૊રય ઄ને ઒ટડટય છનયરન૊ ઄શે લાર ઩ણ તે
ધ્માનભાં રે ચે . અ વધભધત દયે ઔ નાણાઔીમ લ઴ગના
વફંધભાં ઩૊તાન૊ ઄શે લાર વંવદને વ઩યત ઔયે ચે .
ભંત્રી઒ ઄થલા કાતા઒ તયપથી છે ઄ધનમધભતતા઒
઄થલા ખેયઔામદેવયતા઒ અઙયલાભાં અલેર શ૊મ, તે
અ વધભધતના ઄શે લારથી પ્રઔાળભાં અલે ચે . જાશે ય
ટશવાફ વધભધતના ઄શે લારભાં દ૊ધ઴ત ઠયાલેર ભંત્રીને
યાજીનાભ અ઩લાની પયછ વયઔાય ઩ાડી ળઔે ચે . ઇ.વ.
1967થી તેના ઄ધ્મક્ષ ધલય૊ધ ઩ક્ષના નેતા શ૊મ ચે . અ
઄ખાઈ તેના ઄ધ્મક્ષ તયીઔે વત્તાધાયી ઩ક્ષના વ્મધક્તની
઩વંદખી ઔયલાભાં અલતી શતી. તેના પ્રથભ ઄ધ્મક્ષ Mr.
W.M. Hailey શતા, છેભણે ઇ.વ. 1921ભાં અ ઩દ
વંબાળ્ શત. અ વધભધતના લતગભાન ઄ધ્મક્ષ શ્રી
ભધલ્લઔાછનગ કડખે 2015થી શ૊દ્દા ઩ય ચે .
 બા઴ાકીમ આધાય ઩ય યાજ્મ૊નાં ઩નગવઠન
:-
્લતંત્રતા પ્રાધપ્ત ઩શે રાં છ બાયતભાં બા઴ાના
અધાયે યાજ્મ૊ના ઩નખગઠનની ભાંખ શતી, ઩યંત ્લતંત્રતા
પ્રાધપ્ત ફાદ અ ભાંખભાં ઄ધધઔ લૃદ્ી થઇ. તેથી ફંધાયણ
વબાના ઄ધ્મક્ષ યાછેડદ્ર પ્રવાદે ઄રાશાફાદ લડી
઄દારતના ધનલૃત્ત ડમામાધીળ એવ.ઔે .ધયની
઄ધ્મક્ષતાભાં એઔ અમ૊ખની યઙના ઔયી, છેનં ઔામગ
બાયતભાં બા઴ાના અધાય ઩ય યાજ્મ૊ના ઩નખગઠનની
મ૊ગ્મતાની ત઩ાવ ઔયલાન શત.ં અ અમ૊ખે 10
ટડવેમ્ફય, 1948ના ય૊છ ઩૊તાન૊ યી઩૊ટગ ફંધાયણ
વબાને યછૂ ઔમો. છેભાં બા઴ાઔીમ અધાય ઩ય યાજ્મ૊ના
઩નખગઠનન૊ ધલય૊ધ ઔયલાભાં અવ્મ૊ શત૊. ઩યંત લશીલટી
વધલધાના અધાય ઩ય યાજ્મ૊ના ઩નખગઠનનં વભથગન
ઔયલાભાં અવ્મ શત.ં
અમ૊ખના અ યી઩૊ટગ ન૊ તીવ્ર ધલય૊ધ થમ૊ ઄ને
ઔોંગ્રેવે ઩૊તાના છમ઩ય ઄ધધલેળનભાં બા઴ાઔીમ અધાય
઩ય યાજ્મ૊ના ઩નખગઠન ફાફતે ધલઙાય ઔયલા ભાટે
છલાશયરાર નશે રૂ, લલ્લબબાઇ ઩ટે ર તથા ઩ટ્ટાધબ
વીતાયાભૈમાની એઔ વધભધતની યઙના ઔયી. અ
વધભધતએ 1 એધપ્રર, 1949ના ય૊છ ઩૊તાની યી઩૊ટગ યછૂ
ઔમો; છેભાં તે઒એ ઩ણ બા઴ાઔીમ અધાય ઩ય યાજ્મ૊ની
઩નયગ ઙનાની ભાંખણીન૊ ઄્લીઔાય ઔમો. ઩યંત યી઩૊ટગ ભાં
www. asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
એભ ઩ણ વૂઙલલાભાં અવ્મ ઔે ર૊ઔબાલનાના અદય
ભાટે અ ભાંખન૊ ્લીઔાય ઔયલ૊ જોઇએ. અ વધભધતના
યી઩૊ટગ ના પ્રઔાળન ફાદ તેરખ બા઴ી઒એ તીવ્ર અંદ૊રન
ઔમગ ઄ને ઩ટયણાભ ્લરૂ઩ે 19 ટડવેમ્ફય, 1952ના ય૊છ
તત્ઔાધરન બાયતીમ પ્રધાનભંત્રીએ તેરખ બા઴ી઒ ભાટે
઩ૃથઔ અંધ્ર પ્રદેળ યાજ્મની ્થા઩નાની ગ૊઴ણા ઔયી. અ
પ્રભાણે 1 ઒ક્ટ૊ફય, 1953ના ય૊છ અંધ્ર પ્રદેળ યાજ્મની
યઙના થઇ; છે બા઴ાના અધાય ઩ય ્થાધ઩ત બાયતનં
પ્રથભ યાજ્મ શત.ં
 યાજ્મ ઩નગવઠન આમ૊ગની યચના :-
બા઴ાઔીમ અધાય ઩ય અંધ્ર પ્રદેળ યાજ્મની
યઙના ફાદ બાયતના ઄ડમ બા઴ી઒ની ભાંખની
઄લખણના ઔયલી ળક્મ ન શતી. તેથી ઔે ડદ્ર વયઔાયે 22
ટડવેમ્ફય, 1953ના ય૊છ યાજ્મ ઩નખગઠન અમ૊ખની
ધનભણૂઔની ગ૊઴ણા ઔયી. અ અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ
ડમામાધીળ પજર ઄રી શતા. અમ૊ખે 30 ટડવેમ્ફય,
1955ના ય૊છ ઩૊તાન૊ યી઩૊ટગ ઔે ડદ્રભાં યછૂ ઔમો. અ
યી઩૊ટગ ની બરાભણ૊ને થ૊ડા વધાયા઒ વાથે ઔે ડદ્ર
વયઔાયે ્લીઔાય ઔયી, યાજ્મ ઩નખગઠન ઄ધધધનમભ,
1956 વંવદ દ્વાયા ઩વાય ઔયલાભાં અવ્મ૊. છે ઄નવાય
બાયતભાં 14 યાજ્મ૊ ઄ને 6 ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ની યઙના
ઔયલાભાં અલી. ઩યંત અ ઄ધધધનમભભાં વભમાંતયે
વધાયા઒ના ઩ટયણાભ ્લરૂ઩ે લતગભાનભાં બાયતભાં 29
યાજ્મ૊ ઄ને 7 ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ ચે .
 ક્ષેત્રીમ ઩રય઴દ૊ :-
બાયતીમ ફંધાયણભાં ક્ષેત્રીમ ઩ટય઴દ૊ના
વફંધભાં ઔ૊ઇ જોખલાઇ નથી, ઩યંત 21 ટડવેમ્ફય,
1955ના ય૊છ યાજ્મ ઩નખગઠન અમ૊ખના યી઩૊ટગ ઩ય
ધલઙાયણા દયધભમાન વંવદભાં પ્રધાનભંત્રી છલાશયરાર
નશે રૂએ બાયતને ઙાય ઄થલા ઩ાંઙ ભ૊ટા ક્ષેત્ર૊ભાં
ધલબાજીત ઔયલા તથા પ્રત્મેઔ ક્ષેત્રભાં વાભૂટશઔ ધલઙાયની
઩યં઩યા ધલઔધવત ઔયલા ભાટે વરાશઔાયી ઩ટય઴દ૊ની
યઙના ઔયલાની યછૂ અત ઔયી ઄ને ત્માયફાદ ક્ષેત્રીમ
઩ટય઴દ૊ની યઙના ઔયલાની વરાશ અ઩ી. યાજ્મ
઩નખગઠન ઄ધધધનમભ, 1956ની ધાયા 15ભાં ક્ષેત્રીમ
઩ટય઴દ૊ની યઙનાની જોખલાઇ ઔયલાભાં અલી.
ક્ષેત્રીમ ઩ટય઴દ૊ની યઙના યાષ્ટર ઩ધત દ્વાયા ઔયલાભાં અલે
ચે . પ્રત્મેઔ ક્ષેત્રીમ ઩ટય઴દના ઄ધ્મક્ષ બાયતના ખૃશભંત્રી
઄થલા યાષ્ટર ઩ધત દ્વાયા ધનભામેર ઔે ડદ્રીમ ભંત્રી શ૊મ ચે
11
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
તથા વફંધધત યાજ્મ૊ના ભખ્મભંત્રી ઈ઩ાધ્મક્ષ શ૊મ ચે , છે
પ્રધત લ઴ગ ફદરામ ચે .
બાયતીમ ફાંધાયણની ભશત્ત્લની ફાફત૊
્લતંત્ર ઈભેદલાયના રૂ઩ભાં ઙૂંટણી જીતનાય યાષ્રર઩ધત –
લી.લી.ખીયી
વલગ વંભધતથી ઙૂંટામેર યાષ્ટર ઩ધત – નીરભ વંજીલ યે ડ્ડી
(ધફનશયીપ)
઩૊ઔે ટ લીટ૊ન૊ ઈ઩મ૊ખ ઔયનાય યાષ્ટર ઩ધત- જ્ઞાની જૈરધવંશ
(૧૯૮૬ – બાયતીમ ટ઩ાર ધલધેમઔ ઄ંખે ઩૊ઔે ટ લીટ૊
લા઩યે ર ચે .)
વોથી ઒ચ૊ વભમ યાષ્રર઩ધત યશે નાય – ડૉ. જાઔીય શવેન
વલોચ્ઙ ઄દારતના ડમામાધીળ ઔે છેભણે યાષ્ટર ઩ધતન૊ શ૊દ્દ૊
વંબાળ્૊ શત૊ - ભ૊શમ્મ્દ ટશદામતલ્લા
શ૊દ્દા ઈ઩ય ભૃત્મ ઩ાભનાયા યાષ્ટર ઩ધત –ડૉ. જાઔીય શવેન,
પકરૂદ્દીન ઄રી એશભદ
એઔભાત્ર યાષ્ટર ઩ધત શતા, છે ફીજા યાઈડડની ભત ખણતયી
ફાદ ઙૂટં ામા શ૊મ. - લી.લી.ખીયી
એઔભાત્ર યાષ્ટર ઩ધત, ઔે છે઒ યાષ્ટર ઩ધતના ઩દ ઩ય વતત ફે
લાય ઙૂટં ામા શ૊મ ઄ને વોથી રાંફ૊ વભમ અ ઩દ ઩ય યહ્યા
શ૊મ. - ડૉ. યાછેડદ્રપ્રવાદ
બાયતના ફંધાયણનં અભક તૈમાય ઔયનાય – છલાશયરાર
નશે રૂ
વોથી ઒ચ૊ વભમ લડાપ્રધાન યશે નાય – ખરજાયીરાર
નંદા
ભખ્મભંત્રીન૊ શ૊દ્દ૊ વંબાળ્ા ફાદ લડાપ્રધાન ફનનાય-
ભ૊યાયજી દેવાઇ, ઙોધયી ઙયણધવંશ, લી.઩ી.ધવંશ, એઙ. ડી.
દેલખોડા, નયે ડદ્ર ભ૊દી
વોપ્રથભ ધફનઔાંગ્રેવી વયઔાય - છનતા વયઔાય (૧૯૭૭)
વોપ્રથભ ધફનઔાંગ્રેવી લડાપ્રધાન – ભ૊યાયજી દેવાઇ
(૧૯૭૭)
વંવદના ધનમભ૊ભાં ળડમઔા઱ન૊ ઈલ્લેક નથી.
બલધાન઩રય઴દ: ઈત્તયપ્રદેળ, ધફશાય, ઔણાગટઔ,
અંધપ્રદેળ, તેરંખાણા, ભશાયાષ્ટર , છમ્ભ ઄ને ઔશ્ભીય.
તેરંખાણાભાં ૨૦૧૪ભાં ધલધાન ઩ટય઴દ ફનેર ચે .
તધભરનાડભાં ૧૯૮૬ભાં ધલધાન ઩ટય઴દ નાફૂદ થમા ફાદ
૨૦૧૦ભાં તધભરનાડને ધલધાન ઩ટય઴દ યઙલા ભાટે વંવદે
ભંછૂયી અ઩ી દીધેર ચે . ઩યંત શછ વધી તધભરનાડભાં
www. asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ધલધાન ઩ટય઴દની યઙના થમેર નથી. ફંધાયણ ભછફ
ભધ્મપ્રદેળને ઩ણ ધલધાન ઩ટય઴દ યઙલાની ભંછૂયી અ઩ી
દીધેર ચે , ઩યંત ત્માં ઩ણ ધલધાન ઩ટય઴દ યઙામેર નથી.
ભ૊ટશની છૈન ધલરૂદ્ ઔણાગટઔ યાછમના ભઔદ્દભાભાં બાયતની
વલોચ્ઙ ઄દારતે ધળક્ષણન૊ ઄ધધઔાય જીલલાના
઄ધધઔાયભાં વાભેર ઔમો.
ભશાધબમ૊ખ – યાષ્ટર ઩ધત
ભશાધબમ૊ખ છેલી પ્રટિમા :- વલોચ્ઙ ઄દારત તથા લડી
઄દારતના ડમામાધીળ, ઙૂટં ણી઩ંઙના ઄ધ્મક્ષ, બાયતના
ઔ૊મ્પ્ટર ૊રય ઄ને ઑટડટય છનયર.
બાયતીમ નાખટયઔતાના વંફધ ં ભાં વંવદે ‗નાખટયઔત્લ ધાય૊
1955” ધડે ર ચે .
બાયતના યાષ્ટર ઩ધત વંવદન૊ બાખ ચે , ઩યંત તે઒ વંવદને
છલાફદાય નથી. તે઒ છે પ્રધાનભંડ઱ની યઙના ઔયે ચ, તે
વંવદને છલાફદાય ચે .
઄નચ્ચે દ-343 ઠયાલે ચે ઔે વંગની વત્તાલાય બા઴ા
દેલનાખયી ધર઩ીલા઱ી ટશડદી યશે ળ.ે ઩યંત ફંધાયણના
઄ભરની ળરૂઅત થમા ફાદ 15 લ઴ગ વધી વંગના તભાભ
વત્તાલાય શે ત઒ ભાટે ઄ંગ્રેજી બા઴ાન૊ ઈ઩મ૊ખ ઙાર યશે ળ.ે
઩ંદય લ઴ગ ફાદ વંવદ અ ફાફતે ઔામદ૊ ધડી ળઔળે. અ
વંફંધભાં વંવદે ‘વત્તાલાય બા઴ા ઄ધધધનમભ 1963’
(Official Language Act, 1963) ઩વાય ઔયે ર ચે .
નીઙેની ફાફત૊ વંવદ વાભાડમ ફશભતીથી ઩વાય ઔયી
ળઔે ચે ઄ને તેને ઄ન. 368 શે ઠ઱ ફંધાયણભાં વંળ૊ધન
ભાનલાભાં અલળે નશી.
(૧) યાજ્મ૊નાં નાભ, વીભા ઔે ક્ષેત્રભાં ઩ટયલતગન ઄ને
યાજ્મ૊ને ઄રખ ઔયલાં. (઄નચ્ચે દ-4)
(૨) યાછમભાં ધલધાન ઩ટય઴દનં વછગન ઔે નાફૂદી.
(઄નચ્ચે દ-169)
(૩) ઄નવૂધઙત ધલ્તાય૊ ઔે ઄નવૂધઙત છનજાધત઒ન૊
લશીલટ (઩ટયધળષ્ટ-5 ઄ને 6)
(૪) ઔે ટરાઔ ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ ભાટે ધલધાનવબા ઔે
ભંત્રીભંડ઱નં ધનભાગણ (઄નચ્ચે દ- 239(ઔ)(2))
12
 Indian Constitution Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

બાયતીમ ફાંધાયણભાાં બલદેળી સ્ર૊ત

ક્રભ દેળ જોગલાઈ
૧ વાંમતત યાજમ અભેરયકા ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ (઄નચ્ચે દ 12-35)
(USA) ્લતંત્ર ઄ને ધનષ્઩ક્ષ ડમામતંત્ર
ડમામીઔ ઩નયાલર૊ઔન (઄નચ્ચે દ 137)
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતનં ઩દ (઄નચ્ચે દ 63)
યાષ્ટર ઩ધતને દૂય ઔયલાન૊ ―ભશાધબમ૊ખ પ્ર્તાલ‖ (઄નચ્ચે દ 61)
વલોચ્ઙ ઄દારત ઄ને લડી ઄દારતના ડમામાધીળ૊ને ઩દ ઩યથી દૂય ઔયલા (઄ન.
124)
૨ બિટન વંવદીમ ળાવન પ્રણારી (઄નચ્ચે દ 79)
એઔર નાખટયઔત્લ (઄નચ્ચે દ 5-11)
પ્રધાનભંડ઱ની વંવદ પ્રધત વાભૂટશઔ છલાફદાયી (઄નચ્ચે દ 75)
ઔામદાનં ળાવન
ઔામદ૊ ગડલાની પ્રટિમા
ભંત્રીભંડ઱ પ્રણારી (઄નચ્ચે દ 74-75)
઩યભાધધઔાય રેક
વંવદીમ ધલળે઴ાધધઔાય
ટદ્વખૃશી ળાવનવ્મલ્થા (઄નચ્ચે દ 79)
૩ ફ્રાન્વ પ્રજાવત્તાઔ ળાવન વ્મલ્થા
્લતંત્રતા, વભાનતા ઄ને ફંધતાન૊ અદળગ (ફંધાયણની પ્ર્તાલના)
૪ જા઩ાન ‘ઔામદા દ્વાયા ્થાધ઩ત પ્રટિમા’ ળબ્દપ્રમ૊ખ (઄નચ્ચે દ 21, 300(ઔ) ઄ને ઄ડમ)
૫ વ૊બલમેટ વાંઘ ઩ૂલવનાં ભૂ઱બૂત પયજો (઄નચ્ચે દ 51-ઔ)
ફાંધાયણ વાભાજીઔ, અધથગઔ ઄ને યાછઔીમ ડમામન૊ અદળગ (ફંધાયણની પ્ર્તાલના)
૬ જભવનીનાં લાઈભય ફાંધાયણ ઔટ૊ઔટીની જોખલાઇ દયમ્માન ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ની ભ૊ઔૂ પી (઄નચ્ચે દ 358-359)
૭ આમરેન્ડ યાજ્મનીધતના ભાખગદળગઔ ધવદ્ાંત૊ (઄નચ્ચે દ 36-51)
અભકન૊ ખ્માર
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂંટણીની ઩દ્ધત (઄નચ્ચે દ 66)
યાજ્મવબાભાં વભ્મ૊ની ધનમધક્ત (઄નચ્ચે દ 80)
૮ ઓસ્ટર ેબરમા વંમક્ત માદી (઩ટયધળષ્ટ – 7)
લે઩ાય, લાધણજ્મ ઄ને અંતયવ્મલશાયની ્લતંત્રતા (઄નચ્ચે દ 301)
વંવદનાં ફંને ખૃશ૊ની વંમક્ત ફેઠઔ (઄નચ્ચે દ 108)
૯ દ. આરફ્રકા ફંધાયણભાં વધાયાની પ્રટિમા (઄ન. 368)
યાજ્મવબાના વભ્મ૊ની ઙૂંટણી (઄ન. 80)
૧૦ કે નેડા વળક્ત ઔે ડદ્ર વાથેની વંગીમ વ્મલ્થા
ળે઴ ઄ધધઔાય ઔે ડદ્રભાં ધનટશત શ૊લ૊
ઔે ડદ્ર દ્વાયા યાજ્મના યાજ્મ઩ાર૊ની ધનમધક્ત (઄ન. 65)
વલોચ્ઙ ડમામારમન૊ ઩યાભળી ડમામ ધનણગમ (઄ન. 143)
૧૧ 1935ન૊ રશાંદ યાજ્મ લશીલટ વંગીમ વ્મલ્થા
અબધબનમભ યાજ્મ઩ારનં ઔામાગરમ
ડમામતંત્ર (઄નચ્ચે દ 124 & 214)
જાશે ય વેલા અમ૊ખ (઄નચ્ચે દ 315)
ઔટ૊ઔટીના ઄ભર દયમ્માનની જોખલાઇ઒ ઄ને લશીલટી ધલલયણ (઄ન.352-360)

www. asthaacademy.wordpress.com 13
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

બાયતીમ ફાંધાયણના બાગ

બાખ ધલખત ઄નચ્ચે દ
1 વંગ ઄ને તેન૊ પ્રદેળ ૧-૪
2 નાખટયઔતા ૫ – ૧૧
3 ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ ૧૨ – ૩૫
4 યાછમનીધતના ભાખગદળગઔ ધવદ્ાંત૊ ૩૬ – ૫૧
4(A) ભૂ઱બૂત પયજો ૫૧ –A
અ બાખ ફંધાયણભાં ૪૨ભા વંળ૊ધન, ૧૯૭૬ દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલેર ચે .
5 વંગ ૫૨ – ૧૫૧
6 યાજ્મ ૧૫૨ – ૨૩૭
7 ઄નવૂધઙ – ૧નાં બાખ ‘ક’ નાં યાજ્મ૊ ૨૩૮
અ બાખ ફંધાયણભાં વાતભા વંળ૊ધન, ૧૯૫૬ દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર ચે .
8 ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ ૨૩૯ – ૨૪૨
9 ઩ંઙામત ૨૪૩
9(A) નખય઩ાધરઔા ૨૪૩
અ બાખ ફંધાયણભાં ૭૪ભા વંળ૊ધન, ૧૯૯૨ દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલેર ચે .
9(B) વશઔાયી ભંડ઱ી઒ ૨૪૩
અ બાખ ફંધાયણભાં ૯૭ભા વંળ૊ધન, ૨૦૧૧ દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલેર ચે .
10 ઄નવૂધઙત ઄ને અટદજાધત ધલ્તાય૊ ૨૪૪
11 ઔે ડદ્ર ઄ને યાજ્મના વંફંધ૊ ૨૪૫ – ૨૬૩
12 નાણાઔીમ ફાફત૊, ધભરઔત, ઔયાય૊-દાલા઒ ૨૬૪ – ૩૦૦ (ઔ)
13 બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં લે઩ાય, લાધણજ્મ ઄ને અંતયવ્મલશાય ૩૦૧ – ૩૦૭
14 જાશે ય વેલા઒ ૩૦૮ – ૩૨૩
14(A) ટર ીબ્મનર૊ ૩૨૩
અ બાખ ફંધાયણભાં 42ભા વંળ૊ધન, 1976 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં અલેર ચે .
15 ઙૂંટણી઒ ૩૨૪ – ૩૨૯
16 ઄ભૂઔ લખો ભાટે કાવ જોખલાઇ઒ ૩૩૦ – ૩૪૨
17 યાછબા઴ા ૩૪૩ – ૩૫૧
18 ઔટ૊ઔટીની જોખલાઇ ૩૫૨ – ૩૬૦
19 પ્રઔીણગ ૩૬૧ – ૩૬૭
20 ફંધાયણભાં વંળ૊ધનની પ્રટિમા ૩૬૮
21 ઔાભઙરાઈ, લઙખા઱ાની ઄ને કાવ જોખલાઇ઒ ૩૬૯ – ૩૯૨
22 ટૂં ઔી વંજ્ઞા, ટશંદીભાં ઄ધધઔૃ ત ઩ાઠ ઄ને યદ ઔયલા ફાફત ૩૯૩ – ૩૯૫

www.asthaacademy.wordpress.com 14
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

બાયતીમ ફાંધાયણનાાં ઩રયબળષ્ટ્

બાયતીમ ફંધાયણભાં ઄ત્માયે ઔર ૧૨ ઩ટયધળષ્ટ૊ ચે . ળરૂઅતભાં તેની વંખ્મા ૮ શતી. ફંધાયણભાં ૯ભં ઩ટયધળષ્ટ
૧૯૫૧ભાં ફંધાયણના પ્રથભ વધાયા દ્વાયા, ૧૦ભં ઩ટયધળષ્ટ ૧૯૮૫ભાં ૫૨ભા વધાયા દ્વાયા, ૧૧ભં ૭૩ભા વધાયા દ્વાયા ૧૯૯૩ભાં
઄ને ૧૨ભં ઩ટયધળષ્ટ ૭૪ભા વધાયા દ્વાયા ૧૯૯૩ભાં ઈભેયલાભાં અવ્મં ચે .

઩ટયધળષ્ટ – ૧ યાજ્મ૊ ઄ને ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊

઩ટયધળષ્ટ – ૨ યાષ્ટર ઩ધત, યાછમ઩ાર, ર૊ઔવબા ઄ધ્મક્ષ, ઈ઩ાધ્મક્ષ, યાછમવબાના વબા઩ધત ઄ને
ઈ઩વબા઩ધત, યાછમની ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષ, ધલધાન ઩ટય઴દના
વબા઩ધત ઄ને ઈ઩વબા઩ધત, વલોચ્ઙ ઄દારત ઄ને લડી ઄દારતના ડમામાધીળ
તથા CAG નાં લેતન બર્થથાં઒ની માદી.
઩ટયધળષ્ટ – ૩ ળ઩થ ઄ને પ્રધતજ્ઞા઒ના નભૂના
઩ટયધળષ્ટ – ૪ દયે ઔ યાછમ ઄ને ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ ભાટે યાછમવબાની ફેઠઔ૊ની પા઱લણી
઩ટયધળષ્ટ – ૫ ઄નવૂધઙત ધલ્તાય૊ ઄ને ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ના લશીલટ ઄ને ધનમંત્રણ
ધલળે જોખલાઇ
઩ટયધળષ્ટ – ૬ અવાભ, ભેગારમ, ધત્ર઩યા ઄ને ધભજ૊યભ યાછમ૊ના અટદજાધત ધલ્તાય૊ના લશીલટ
ભાટે ની જોખલાઇ
઩ટયધળષ્ટ – ૭ ત્રણ માદી઒ દળાગલે ચે .
૧. ઔે ડદ્રની માદીભાં ૯૭ ધલ઴મ૊ શતા, છે ઄ંખે વંગની વયઔાય ઔામદ૊ ગડલાન૊
઄ધધઔાય ધયાલે ચે . તેભાં શાર ૧૦૦ ધલ઴મ૊ ચે .
૨.યાછમની માદીભાં ૬૬ ધલ઴મ૊ શતા, છે ઄ંખે યાછમ વયઔાય ઔામદ૊ ગડલાન૊
઄ધધઔાય ધયાલે ચે . તેભાં શાર ૬૧ ધલ઴મ૊ ચે .
૩. વંમક્ત/વભલતી માદીભાં ૪૭ ધલ઴મ૊ શતા, છેભાં ઔે ડદ્ર તથા યાછમ ફંને ઔામદ૊
ગડલાની વત્તા ધયાલે ચે . તેભાં શાર ૫૨ ધલ઴મ૊ ચે .
઩ટયધળષ્ટ – ૮ ફંધાયણભાં ભાડમતા પ્રાપ્ત પ્રાદેધળઔ બા઴ા઒ની માદી
ABP MUKT SG અ ઩ટયધળષ્ટભાં ળરૂઅતભાં 14 બા઴ા઒ શતી. ઩યંત ત્માય ફાદ 8 બા઴ા઒
Highway ઈભેયલાભાં અલતાં શાર 22 બા઴ા઒ ચે . છે નીઙે ભછફના ફંધાયણીમ વધાયા઒
A-Asami B-Bangali
દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલી ચે .
P-Panjabi,
M-Marathi,Malayalam 1. 21ભા ફંધાયણીમ વધાયા, 1967 દ્વાયા ધવંધી બા઴ા ઈભેયલાભાં અલી ચે .
U-Urdu, Udiya, 2. 71ભા ફંધાયણીમ વધાયા, 1992 દ્વાયા ને઩ા઱ી, ભધણ઩ૂયી ઄ને ઔોંઔણી ઈભેયલાભાં
K-Kannad, Kashmiri અલી ચે .
T-Tamil, Telugu 3. 92ભા ફંધાયણીમ વધાયા, 2003 દ્વાયા ભૈધથરી, ફ૊ડ૊, ડોંખયી ઄ને વંથારી
S-Sanskrit
G-Gujarati H-Hindi ઈભેયલાભાં અલી ચે .
઩ટયધળષ્ટ – ૯ ઔે ટરાઔ ઄ધધધનમભ૊ ઄ને ધલધનમભ૊ની ઔામદેવયતા
઩ટયધળષ્ટ – ૧૦ ઩ક્ષ઩રટાને ઔાયણે ખેયરામઔાત ઄ંખેની જોખલાઇ઒
઩ટયધળષ્ટ – ૧૧ ઩ંઙામતના ધલ઴મ૊ – 29 ધલ઴મ૊
઩ટયધળષ્ટ – ૧૨ નખય઩ાધરઔાના ધલ઴મ૊ – 18 ધલ઴મ૊

www.asthaacademy.wordpress.com 15
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
૧. બાયતનં ઄ને તેના દયે ઔ બાખનં વંયક્ષણ, છેભાં
વંયક્ષણ ભાટે ની તૈમાયી ઄ને મદ્ના વભમભાં તેના
વંઙારન ઄ને તેની વભાધપ્ત ઩ચી ઄વયઔાયઔ યીતે
વૈડમના ધલવછગનભાં વશામઔાયઔ થામ તેલાં તભાભ
ઔામોન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૨. નોઔાદ઱, બૂધભદ઱ ઄ને શલાઇદ઱, વંગના ફીજા ઔ૊ઇ
વળસ્ત્ર દ઱૊.
૨-ઔ. ભરઔી વત્તાની વશામભાં, ઔ૊ઇ઩ણ યાજ્મભાં વંગના
ધનમંત્રણને ઄ધીન યશીને, વંગનં ઔ૊ઇ વળસ્ત્ર દ઱
઄થલા ફીછ ં ઔ૊ઇ દ઱ ઄થલા તેની ઔ૊ઇ ટઔડી ઔે એઔભ
ખ૊ઠલલા ફાફત, તે એલી યીતે ખ૊ઠલલાભાં અલે ત્માયે ,
એલાં દ઱૊ના વભ્મ૊નાં વત્તા, શઔૂ ભત, ધલળે઴ાધધઔાય૊
઄ને છલાફદાયી઒.
૩. ઔે ડટ૊નભેડટ ધલ્તાય૊નં વીભાંઔન, તે ધલ્તાય૊ભાં
્થાધનઔ ્લયાજ્મ, તે ધલ્તાય૊ની ઄ંદય ઔે ડટ૊નભેડટ
વત્તાભંડ઱૊ની યઙના તેભની વત્તા, ઄ને તે
ધલ્તાય૊ભાં યશે ઠાણનં (બાડાના ધનમંત્રણ વટશત
ધનમભન.)
૪. નોઔાદ઱, બૂધભદ઱ ઄ને શલાઇદ઱નાં ઔાભ૊.
૫. ળસ્ત્ર૊, પ૊ડલાનાં ળસ્ત્ર૊, દારૂખ૊઱૊ ઄ને ્પ૊ટઔ
઩દાથો.
૬. ઄ણળધક્ત ઄ને તેના ઈત્઩ાદન ભાટે છરૂયી કધનછ
વં઩ધત્ત.
૭. વંયક્ષણના શે ત ભાટે ઄થલા મદ્ના વંઙારન ભાટે
છરૂયી શ૊લાનં વંવદે ઔામદાથી જાશે ય ઔમું શ૊મ તેલા
ઈદ્ય૊ખ.
૮. ઔે ડદ્રીમ ફાતભી ઄ને ત઩ાવ-બ્મય૊.
૯. બાયતના વંયક્ષણ, ધલદેળને રખતી ફાફત૊ ઄થલા
વરાભતી વાથે વંફંધ ધયાલતાં ઔાયણ૊વય ધનલાયઔ-
઄ટઔામત; અલી ઄ટઔામતભાં રીધેરી વ્મધક્ત઒.
૧૦. ધલદેળને રખતી ફાફત૊; વંગને છેનાથી ઔ૊ઇ ઩યદેળ
વાથે વંફંધભાં અલલં ઩ડે તેલી તભાભ ફાફત૊.
૧૧. યાછનધમઔ, ઔ૊ડ્મરય ઄ને વ્મા઩ાયી પ્રધતધનધધત્લ.
૧૨. વંમક્ત યાષ્ટર વંગ.
www.asthaacademy.wordpress.com
૧૩. અંતયયાષ્ટર ીમ વંભેરન૊, વં્થા઒ ઄ને ઄ડમ
ભંડ઱૊ભાં બાખ રેલા ફાફત ઄ને તેભાં રેલામેર
ધનણગમ૊ના ઄ભર ફાફત.
૧૪. ઩યદેળ૊ વાથે વંધધ઒ ઄ને ઔફૂરાતનાભાં ઔયલા
ફાફત ઄ને ઩યદેળ૊ વાથેનાં વંધધ઒, ઔફૂરાતનાભાં
઄ને ઔયાય૊ન૊ ઄ભર ઔયલા ફાફત.
૧૫. મદ્ ઄ને ળાંધત.
૧૬. ધલદેળી શઔૂ ભત.
૧૭. નાખટયઔતા, નાખટયઔીઔયણ ઄ને ધલદેળી઒.
૧૮. પ્રત્મા઩ગણ.
૧૯. બાયતભાં પ્રલેળ ઄ને બાયતભાંથી ધનખગભન ઄ને
શદ઩ાયી, ઩ાવ઩૊ટગ ઄ને લીવા.
૨૦. બાયત ફશાયનાં ્થ઱૊એ તીથગમાત્રા઒.
૨૧. બયદટયમે ઄થલા શલાભાં થતી ઙાંધઙમાખીયી ઄ને
ખના઒; છભીન ઈ઩ય ઄થલા બયદટયમે ઄થલા
શલાભાં ઔયે રા યાષ્ટર ૊ના ઔામદા ધલરુદ્ના ખના.
૨૨. યે રલે.
૨૩. વંવદે ઄થલા વંવદે ઔયે રા ઔામદા શે ઠ઱ યાષ્ટર ીમ
ધ૊યીભાખો તયીઔે જાશે ય ઔયે રા ધ૊યી ભાખો.
૨૪. મંત્રઙાધરત છશાજો વંફંધભાં વંવદે ઔામદાથી યાષ્ટર ીમ
છ઱ભાખો તયીઔે જાશે ય ઔયે રા દેળના અંતટયઔ
છ઱ભાખો ઈ઩યનં લશાણલટ ઄ને નોઔાવ્મલશાય; એલા
છ઱ભાખો ઈ઩યના ભાખગ-ધનમભ.
૨૫. દટયમાઇ લશાણલટ ઄ને નોઔાવ્મલશાય, છેભાં
બયતીછ઱ભાં લશાણલટા ઄ને દટયમાઇ વ્મલશાયન૊
વભાલેળ થામ ચે ; લે઩ાયી નોઔાઔાપરા ભાટે ધળક્ષણ
઄ને તારીભની જોખલાઇ ઄ને યાજ્મ૊ ઄ને ફીજી
વં્થા઒ દ્વાયા ઄઩ાતા ધળક્ષણનં ઄ને તારીભનં
ધનમભન.
૨૬. દીલાદાંડી઒, છેભાં દી઩-છશાજો, ભાખગવૂઙઔ ધઙહ્ન૊ ઄ને
લશાણ૊ ઄ને ધલભાન૊ની વરાભતી ભાટે ની ફીજી
જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૨૭. વંવદે ઄થલા તેણે ઔયે રા ઔામદા શે ઠ઱ ઄થલા
ધલદ્યભાન ઔામદા શે ઠ઱ ભ૊ટાં ફંદય૊ તયીઔે જાશે ય ઔયે રાં
ફંદય૊, છેભાં તેભનં વીભાંઔન ઄ને તેભાંના ફંદય
વત્તાભંડ઱૊ની યઙના ઄ને તેભની વત્તા઒ન૊
વભાલેળ થામ ચે .
૨૮. ફંદય-ક્લ૊યડટાઇન, છેભાં તેની વાથે વંફંધધત
ઇધ્઩તાર૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે . કરાવી઒ ભાટે ની
દટયમાઇ ઇધ્઩તાર૊.
16
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
૨૯. શલાઇભાખો; ધલભાન૊ ઄ને શલાઇ ભાખગ-વ્મલશાય;
ધલભાનભથઔ૊ની જોખલાઇ; શલાઇ ભાખગવ્મલશાય ઄ને
ધલભાન ભથઔ૊નાં ધનમભન ઄ને વ્મલ્થા;
ધલભાનધલદ્યાનાં ધળક્ષણ ઄ને તારીભની જોખલાઇ ઄ને
યાજ્મ ઄ને ફીજી વં્થા઒ દ્વાયા ઄઩ાતા તેલા
ધળક્ષણ ઄ને તારીભનં ધનમભન.
૩૦. યે રલે, દટયમાઇ ઄થલા શલાઇ ભાખે ઄થલા યાષ્ટર ીમ
છ઱ભાખો દ્વાયા મંત્રઙાધરત છશાજોભાં ઈતારૂ઒ ઄ને
ભારની શે યપે ય.
૩૧. ટ઩ાર ઄ને તાય ; ટે ધરપ૊ન, લામયરેવ, યે ટડમ૊-
પ્રવાયણ ઄ને તેલા પ્રઔાયના ફીજા વંદેળાવ્મલશાય૊.
૩૨. વંગની ધભરઔત ઄ને તેભાંથી થતી અલઔ, ઩ણ ઔ૊ઇ
યાજ્મભાં તે ધભરઔત અલેરી શ૊મ ત૊, તે યાજ્મના
઄ધીન યશે ળ,ે ધવલામ, ઔે તે વંફંધભાં વંવદે ઔામદાથી
ફીજી જોખલાઇ ઔયી શ૊મ.
૩૪. દેળી યાજ્મ૊ના યાછલી઒ની એ્ટે ટ ભાટે લારી
ડમામારમ.
૩૫. વંગનં જાશે ય દેલ.
૩૬. ઙરણી નાણાં, ધવક્કા ધનભાગણ ઄ને ઔામદેવય, ઙરણ;
ધલદેળી શં ડીમાભણ.
૩૭. ધલદેળી ર૊ન.
૩૮. બાયત ટયજલગ ફેંઔ.
૩૯. ઩૊્ટ ઒ટપવ વેંધલગ્વ ફેંઔ.
૪૦. બાયત વયઔાય ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મ વયઔાય મ૊ધછત
ર૊ટયી઒.
૪૧. ઩યદેળ૊ વાથે લે઩ાય-લાધણજ્મ, છઔાત-વયશદ૊ ઩ાય
ઔયીને થતી અમાત ઄ને ધનઔાવ ; છઔાત વયશદ૊
ભઔયય ઔયલા ફાફત.
૪૨. અંતય-યાજ્મ લે઩ાય ઄ને લાધણજ્મ.
૪૩. ફેંધડઔખ, લીભાઔીમ ઄ને નાણાઔીમ ઔ૊઩ોયે ળન૊
વટશતનાં ઩ણ વશઔાયી ભંડ઱ી઒ ધવલામના લે઩ાયી
ઔ૊઩ોયે ળનનં વં્થા઩ન, ધનમભન ઄ને તેભનં
વભા઩ન.
૪૪. છેભના ઈદ્દેળ૊ એઔ છ યાજ્મ ઩ૂયતા ભમાગટદત ન શ૊મ
તેલા ઔ૊઩ોયે ળન૊નં વં્થા઩ન, ધનમભન ઄ને તેભનં
વભા઩ન, ઩ચી બરે તે લે઩ાય ઔયતાં શ૊મ ઔે નટશ; ઩ણ
તેભાં મધનધવગટી઒ન૊ વભાલેળ થત૊ નથી.
૪૫. ફેંઔ-વ્મલવામ.
૪૬. ધલધનમભ઩ત્ર૊, ઙેઔ, પ્ર૊ભેવયી ન૊ટ ઄ને એલાં ફીજાં
કત.
૪૭. લીભ૊.
www.asthaacademy.wordpress.com
૪૮. ળેય-ફજાય૊ ઄ને લામદા ફજાય૊.
૪૯. ઩ેટડટ૊, ળ૊ધ૊ ઄ને ટડજાઇન૊ ; ઔ૊઩ીયાઇટ, ટર ડ-ભાઔગ
઄ને લે઩ાયી ભાર-ધઙહ્ન૊.
૫૦. લછન ઄ને ભા઩નાં ધ૊યણ૊ ્થા઩લા ફાફત.
૫૧. બાયત ફશાય ધનઔાવ ઔયલાના ઄થલા એઔ
યાજ્મભાંથી ફીજા યાજ્મભાં રઇ છલાના ભારની
ખણલત્તાનાં ધ૊યણ૊ ્થા઩લા ફાફત.
૫૨. વંગ દ્વાયા છેભનં ધનમંત્રણ જાશે ય ટશતભાં ઇષ્ટ શ૊લાનં
વંવદે ઔામદાથી જાશે ય ઔમું શ૊મ તેલા ઈદ્ય૊ખ૊.
૫૩. તેર-ક્ષેત્ર૊ ઄ને કધનછ તેર-વં઩ધત્તનાં ધનમભન ઄ને
ધનઔાવ; ઄ને ઩ેટર૊ધરમભની ફનાલટ૊; વ઱ખી ઈઠે તેલા
જોકભી શ૊લાનં વંવદે ઔામદાથી જાશે ય ઔમું શ૊મ તેલા
઄ડમ પ્રલાશી઒ ઄ને ઩દાથો.
૫૪. વંગના ધનમંત્રણ શે ઠ઱ જાશે ય ટશતભાં ઇષ્ટ શ૊લાનં
વંવદે ઔામદાથી જાશે ય ઔમું શ૊મ તેટરે ઄ંળે કાણ૊નં
ધનમભન ઄ને કધનજોન૊ ધલઔાવ.
૫૫. કાણ૊ભાં ઄ને તેરક્ષેત્ર૊ભાં ઔાભદાય૊ ઄ને વરાભતીનં
ધનમભન.
૫૬. અંતય-યાજ્મ નદી઒ નદીકીણ૊નં ધનમંત્રણ વંગ
શે ઠ઱ જાશે ય ઔયટશતભાં ઇષ્ટ શ૊લાનં વંવદે ઔામદાથી
જાશે ય ઔમું શ૊મ તેટરે ઄ંળે તેભનાં ધનમભન ઄ને
ધલઔાવ.
૫૭. પ્રાદેધળઔ છ઱ધલ્તાયની ફશાય ભાચીભાયી ઄ને
ભત્્મક્ષેત્ર૊.
૫૮. વંગ એછડવી઒ દ્વાયા ભીઠં ફનાલલા ફાફત, તેન૊
઩યલઠ૊ ઄ને તેની લશેં ઙણી; ઄ને ઄ડમ એછડવી઒
દ્વાયા ભીઠં ફનાલલા ફાફત, તેન૊ ઩યલઠ૊ ઄ને તેની
લશેં ઙણીનં ધનમભન ઄ને ધનમંત્રણ.
૫૯. ઄પીણનં લાલેતય, તેનં ઈત્઩ાદન ઄ને ધનઔાવ ભાટે તેનં
લેઙાણ.
૬૦. ધવનેભા-ટપલ્ભ૊ દેકાડલાની ભંછૂયી.
૬૧. વંગના ઔભગઙાયી઒ને રખતી ઓદ્ય૊ધખઔ તઔયાય૊.
૬૨. અ વંધલધાન અયંબે નેળનર રાઇિેયી, ઇધડડમન
મ્મધજમભ, ઇમ્઩ીટયમર લ૊ય મ્મધજમભ, ધલક્ટ૊ટયમા
ભેભ૊ટયમર ઄ને ઇધડડમન લ૊ય ભેભ૊ટયમરને નાભે
઒઱કાતી વં્થા઒ ઄ને બાયત વયઔાય છેનં ઩રું
ઔે અંધળઔ કઙગ બ૊ખલતી શ૊મ ઄ને છેને વંવદે
ઔામદાથી યાષ્ટર ીમ ભશત્ત્લની વં્થા તયીઔે જાશે ય ઔયી
શ૊મ તેલી ઄ને તેના છેલી ફીજી વં્થા.
૬૩. અ વંધલધાનના અયંબે ફનાયવ ટશંદ મધનલધવગટી,
઄ધરખઢ ભધ્રભ મધનલધવગટી ઄ને ટદલ્શી મધનલધવગટી
તયીઔે ઒઱કાતી વં્થા઒; ઄નચ્ચે દ ૩૧૭-ઙ
17
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄નવાય ્થ઩ામેરી મધનલધવગટી, વંવદે ઔામદાથી
યાષ્ટર ીમ ભશત્ત્લની તયીઔે જાશે ય ઔયે રી ફીજી ઔ૊ઇ
વં્થા.
૬૪. બાયત વયઔાય છેનં ઩ૂરું ઄થલા અંધળઔ કઙગ
બ૊ખલતી શ૊મ ઄ને વંવદે છેને ઔામદાથી યાષ્ટર ીમ
ભશત્ત્લની વં્થા તયીઔે જાશે ય ઔયી શ૊મ તેલી લૈજ્ઞાધનઔ
઄થલા ટે ઔધનઔર ધળક્ષણ ભાટે ની વં્થા઒.
૬૫. (ઔ) ઩૊રીવ ઄ધધઔાયી઒ની તારીભ વટશત
વ્માલવાધમઔ, ધંધાઔીમ ઄થલા ટે ઔધનઔર તારીભ
ભાટે ની ; ઄થલા
(ક) કાવ ઄ભ્માવ ઄થલા વંળ૊ધનની ઄ધબલૃધદ્
ભાટે ની ; ઄થલા
(ખ) ખનાની ત઩ાવ ઔયલાભાં ઔે તે ઩ઔડી ઩ાડલાભાં
લેજ્ઞાધનઔ ઄થલા ટે ઔધનઔર વશામ ભાટે ની, વંગ
એછડવી઒ ઄ને વં્થા઒.
૬૬. ઈચ્ઙ ધળક્ષણ ઄થલા વંળ૊ધન ભાટે ની વં્થા઒
઄ને લૈજ્ઞાધનઔ ઄થલા ટે ઔધનઔર વં્થા઒ભાં વંઔરન
઄ને ધ૊યણ૊ નક્કી ઔયલા ફાફત.
૬૭. વંવદે ઔામદાથી ઄થલા તે શે ઠ઱ યાષ્ટર ીમ ભશત્ત્લનાં
શ૊લાનં જાશે ય ઔયે રાં પ્રાઙીન ઄ને ઐધતશાધવઔ
્ભાયઔ૊ ઄ને યે ઔડગ ઄ને ઩યાતત્ત્લીમ ્થ઱૊ ઄ને
઄લળે઴૊.
૬૮. બાયતની ભ૊છણી, બાયતની બૂ્તય, લન્઩ધત, પ્રાણી
઄ને ભાનલલંળ ધલ઴મઔ ભ૊છણી; શલાભાન વં્થા઒.
૬૯. લ્તી ખણતયી.
૭૦. વંગની યાજ્મ વેલા઒ ; ઄ધકર બાયતીમ વેલા઒ ;
વંગ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ.
૭૧. વંગ ઩ેડળન૊, એટરે ઔે બાયત વયઔાયે ઄થલા
બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી અ઩લાનાં થતાં ઩ેડળન૊.
૭૨. વંવદની, યાજ્મ૊નાં ધલધાનભંડ઱૊ની ઄ને યાષ્ટર ઩ધત
઄ને ઈ઩-યાષ્ટર ઩ધતના શ૊દ્દા ભાટે ની ઙૂટણી઒; ઙૂંટણી
ઔધભળન.
૭૩. વંવદના વભ્મ૊નાં યાજ્મવબાના વબા઩ધત ઄ને
ઈ઩-વબા઩ધતનાં ઄ને ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને
ઈ઩ાધ્મક્ષનાં ઩ખાય ઄ને બર્થથાં.
૭૪. વંવદના દયે ઔ ખૃશનાં ઄ને દયે ઔ ખૃશના વભ્મ૊નાં ઄ને
વધભધત઒નાં વત્તા, ધલળે઴ાધધઔાય૊ ઄ને ભધક્ત઒ ;
વંવદની વધભધત઒ ઄થલા વંવદે નીભેરાં ઔધભળન૊
વભક્ષ છફાની અ઩લા ઄થલા દ્તાલેજો યછૂ ઔયલા
ભાટે વ્મધક્ત઒ને શાછય યશે લાની પયછ ઩ાડલા ફાફત.
www.asthaacademy.wordpress.com
૭૫. યાષ્ટર ઩ધત ઄ને યાજ્મ઩ાર૊નાં ભ઱તય૊, બર્થથાં,
ધલળે઴ાધધઔાય૊ ઄ને ખેયશાછયી-યજા ઄ંખેના શક્ક૊;
વંગના ભંત્રી઒નાં ઩ખાય ઄ને બર્થથાં; ધનમંત્રઔ-
ભશારેકા ઩યીક્ષઔનાં ઩ખાય, બર્થથાં ઄ને ખેયશાછયી-
યજા ઄ંખેના શઔ૊ ઄ને વેલાની ફીજી ળયત૊.
૭૬. વંગ ઄ને યાજ્મ૊ના ટશવાફ૊ ઒ટડટ ઔયલા ફાફત.
૭૭. ઈચ્ઙતભ ડમામારમનાં યઙના, વ્મલ્થા઩ન, શઔૂ ભત
઄ને વત્તા (એલા ડમામારમના ધતય્ઔાય વટશત)
઄ને તેભાં રેલાતી પી ; ઈચ્ઙતભ ડમામારમ વભક્ષ
લઔીરાત ઔયલાન૊ શઔ ધયાલતી વ્મધક્ત઒.
૭૮. ઈચ્ઙ ડમામારમના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને ઔભગઙાયી઒
ધલ઴ેની જોખલાઇ઒ ધવલામ, ઈચ્ઙ ડમામારમની
યઙના ઄ને વ્મલ્થા઩ન (લેઔેળન વટશત) ; ઈચ્ઙ
ડમામારમ વભક્ષ લઔીરાત ઔયલાન૊ શઔ ધયાલતી
વ્મધક્ત઒.
૭૯. ઔ૊ઇ વંગ યાજ્મક્ષેત્ર વધી ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમની
શઔૂ ભત ધલ્તાયલા ઄ને તેભાંથી તે ફાઔાત યાકલા
ફાફત.
૮૦. ઔ૊ઇ યાજ્મના ઩૊રીવ દ઱ના વભ્મ૊ની વત્તા ઄ને
શઔૂ ભત તે યાજ્મના ફશાયના ઔ૊ઇ ધલ્તાય વધી
ધલ્તાયલા ફાફત, ઩ણ છે યાજ્મભાં અલ૊ ધલ્તાય
અલેર૊ શ૊મ તે યાજ્મની વયઔાયની વંભધત ધલના એઔ
યાજ્મની ઩૊રીવ તે યાજ્મ ફશાયના ઔ૊ઇ ધલ્તાયભાં
વત્તા ઄ને શઔૂ ભત બ૊ખલી ળઔે નટશ તે યીતે ; યાજ્મ
ફશાયના યે રલે ધલ્તાય૊ભાં ઔ૊ઇ યાજ્મના ઩૊રીવ
દ઱ના વભ્મ૊ની વત્તા ઄ન શઔૂ ભત ધલ્તાયલા ફાફત.
૮૧. અંતયયાજ્મ ્થાનાડતય; અંતયયાજ્મ ક્લ૊યડટાઇન.
૮૨. કેતીની અલઔ ધવલામની અલઔ ઈ઩યના ઔય૊.
૮૩. ધનઔાવ છઔાત૊ વટશતની છઔાત૊.
૮૪. બાયતભાં ફનાલેરી ઄થલા ઈત્઩ન્ન ઔયે રી તભાઔ
ઈ઩યની ઄ને –
(ઔ) ભાનલ ઈ઩મ૊ખ ભાટે અલ્ઔ૊શ૊રલા઱૊ દારૂ ;
(ક) ઄પીણ, બાંખ ઄ને ફીજાં ગેન રાલનાયાં ઓ઴ધ૊ ઄ને
ઔે પી ઩દાથો ધવલામના, ઩ણ અલ્ઔ૊શ૊ર ઄થલા અ
નોંગના ઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ (ક)ભાં વભાધલષ્ટ ઔયે રા ઔ૊ઇ
઩દાથગલા઱ી દલા઒ ઄ને પ્રવાધનની ફનાલટ
વટશતના ઄ડમ ભાર ઈ઩યની, અફઔાયી છઔાત.
૮૫. ઔ૊઩ોયે ળન ઔય.
૮૬. વ્મધક્ત઒ની ઄ને ઔં઩ની઒ની કેતીની છભીન
ધવલામની ઄્ક્માભત૊ની ભૂડી ટઔંભત ઈ઩યના ઔય;
ઔં઩ની઒ની ભૂડી ઈ઩યના ઔય.
18
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
૮૭. કેતીની છભીન ધવલામની ધભરઔત ઄ંખન ે ી એ્ટે ટ
ડ્યૂટી.
૮૮. કેતીની છભીન ધવલામની ધભરઔતના ઈત્તયાધધઔાય
઄ંખેની ડ્યૂટી.
૮૯. યે રલે, દટયમાઇ ઄થલા ભાખે રઇ છલાતા ભાર ઄થલા
ઈતારૂ઒ ઈ઩યના વીભા ઔય૊ ; યે રલે બાડાં ઄ને નૂય
ઈ઩યના ઔય૊.
૯૦. ળેય ફજાય૊ભાંના ઄ને ઔામદા ફજાય૊ભાંના વ૊દા ઈ઩ય
્ટે મ્઩ ડ્યૂટી ધવલામના ઔય૊.
૯૧. ધલધનભમ઩ત્ર૊, ઙેઔ૊ પ્ર૊ધભવયી ન૊ટ૊, વતભી઒,
ળાક઩ત્ર૊, લીભાની ઩૊ધરવી઒, ળેય૊ની તફદીરી,
ટડફેડઙય૊, ભકત્માયનાભાં ઄ને ઩ાલતી઒ ઄ંખે
્ટે મ્઩ ડ્યૂટીના દય૊.
૯૨. લતગનાભ઩ત્ર૊નાં લેઙાણ ઄ને કયીદી ઈ઩યના ઄ને
તેભાં પ્રધવદ્ થતી જાશે ય કફય ઈ઩યના ઔય૊.
૯૨-ઔ. અંતય-યાજ્મ લે઩ાય લાધણજ્મ દયધભમાન
લતગભાન઩ત્ર૊ ધવલામના ભારના થમેર લેઙાણ ઄થલા
કયીદી ઈ઩યના ઔય૊.
૯૨.-ક. અંતય-યાજ્મ લે઩ાય ઄થલા લાધણજ્મ દયધભમાન
ભારની યલાનખી થઇ શ૊મ ત્માયે એલી યલાનખી
ઈ઩યના ઔય૊. (઩ચી ભાર ભંખાલનાય વ્મધક્તને ઄થલા
ફીજી ઔ૊ઇ વ્મધક્તને એલી યલાનખી ઔયી શ૊મ ત૊
઩ણ.)
૯૨.-ખ. વેલા઒ ઈ઩યના ઔય.
૯૩. અ માદીભાંની ઔ૊ઇ઩ણ ફાફત ઄ંખે ઔામદા ધલરુદ્ના
ખના.
૯૪. અ માદીભાં ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફતના શે ત ભાટે ત઩ાવ,
ભ૊છણી઒ ઄ને અંઔડા.
૯૫. અ માદીભાં ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખે ઈચ્ચ્તભ ડમામરમ
ધવલામના તભાભ ડમામરમ૊ની શઔૂ ભત ઄ને વત્તા;
દટયમાઇ ડમામારમની શઔૂ ભત.
૯૬. અ માદીભાંની ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખેની પી, ઩ણ તેભાં
ઔ૊ઇ ડમામારમભાં રેલાતી પીન૊ વભાલેળ થત૊ નથી.
૯૭. માદી ૨ ઄ને માદી ૩ભાં નટશ ખણાલેરી ઔ૊ઇ ફાફત,
છેભાં ફે માદી઒ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ માદીભાં નટશ છણાલેર ઔ૊ઇ
ઔયન૊ વભાલેળ થામ ચે .
www.asthaacademy.wordpress.com
૧. જાશે ય વ્મલ્થા (઩ણ તેભાં ભરઔી વત્તાની વશામભાં
વંગના ધનમંત્રણને ઄ધીન યશીને, વંગના નોઔાદ઱,
બૂધભદ઱ ઄થલા શલાઇદ઱ ઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ વળસ્ત્ર
દ઱ના ઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ દ઱ના ઄થલા તેની ઔ૊ઇ
ટઔડી ઔે એઔભના ઈ઩મ૊ખન૊ વભાલેળ થત૊ નથી.)
૨. માદી ૧ની નોંગ ૨-ઔની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
યે રલે ઄ને ગ્રાભ ઩૊રીવ વટશતની ઩૊રીવ.
૩. ઈચ્ઙ ડમામારમના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને ઔભગઙાયી઒;
બાડાં ઄ને ભશે વૂર ડમામારમભાંની ઔામગટયધત;
ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ધવલામના તભાભ ડમામારમ૊ભાં
રેલાતી પી.
૪. છેર૊, વધાયખૃશ૊, ફ૊્ટગ ર વં્થા઒ ઄ને તેલી ફીજી
વં્થા઒ ઄ને તેભાં ઄ટઔભાં યાકેરી વ્મધક્ત઒ ;
છેર૊ ઄ને ફીજી વં્થા઒ના ઈ઩મ૊ખ ભાટે ઄ડમ
યાજ્મ૊ વાથે ખ૊ઠલણ૊.
૫. ્થાધનઔ ્લયાજ્મ એટરે ઔે મ્મધનધવ઩ર
ઔ૊઩ોયે ળન૊, ઇમ્પ્રલભેડટ ટર ્ટ૊, ધછલ્લા ફ૊ડો, કાણ,
ઈદ્ય૊ખ-લવાશત૊નાં વત્તાભંડ઱૊ ઄ને ્થાધનઔ
્લયાજ્મની ઄થલા ગ્રાભ લશીલટના શે ત ભાટે ફીજાં
્થાધનઔ વત્તાભંડ઱૊ની યઙના ઄ને વત્તા.
૬. જાશે ય અય૊ગ્મ ઄ને વપાઇ, ઇધ્઩તાર૊ ઄ને
દલાકાના.
૭. બાયત ફશાયનાં ્થ઱૊ની તીથગમાત્રા઒ ધવલામની
તીથગમાત્રા઒.
૮. નળાઔાયઔ દારૂ, એટરે ઔે નળાઔાયઔ દારૂનાં ઈત્઩ાદન,
ફનાલટ, ઔફજો, શે યપે ય, કયીદી ઄ને લેઙાણ.
૯. ઄ળક્ત થમેરા ઄ને ઔાભ ઈ઩ય ન રઇ ળઔામ
તેલા઒ને યાશત.
૧૦. દપન ઄ને ઔિ્તાન૊; ઄ધિદાશ ઄ને ્ભળાન૊.
૧૨. યાજ્મ છેનં ધનમંત્રણ ઔયતં શ૊મ ઄થલા છેનં કઙગ
બ૊ખલતં શ૊મ તેલાં ઩્તઔારમ૊, વંગ્રશારમ૊ ઄ને તેના
છેલી ફીજી વં્થા઒; વંવદે ઔયે રા ઔામદાથી ઄થલા
તે શે ઠ઱ યાષ્ટર ીમ ભશત્ત્લનાં શ૊લાનં જાશે ય ઔયરં શ૊મ તે
ધવલામના પ્રાઙીન ઄ને ઐધતશાધવઔ ્ભાયઔ૊ ઄ને
યે ઔઘગ
૧૩. ભાખગવ્મલશાય એટરે ઔે ય્તા઒, ઩ર૊, નોઔાગાટ૊
઄ને માદી ૧ભાં ધનટદગષ્ટ ન ઔયે રા ભાખગ વ્મલશાયનાં
઄ડમ વાધન૊; મ્મધનધવ઩ર ટર ાભલે, ય૊઩લે ઄ને
અંતટયઔ છ઱ભાખો ઄ને એલા છ઱ભાખો વંફંધી માદી
૧ ઄ને માદી ૩ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, તેના
19
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ઈ઩યન૊ ટર ાટપઔ, મંત્ર ઙાધરત લાશન૊ ધવલામના
લાશન૊.
૧૪. કેતી, છેભાં કેતી ધલ઴મઔ ધળક્ષણ ઄ને વંળ૊ધન,
ઈ઩દ્રલી જીલાત વાભે યક્ષણ ઄ને લન્઩ધત ય૊ખ૊ના
ધનલાયણન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૧૫. ઩ળ઒ની ઒રાદનાં જા઱લણી, યક્ષણ ઄ને વધાયણા
઄ને ઩ળય૊ખ૊નં ધનલાયણ, ઩ળધઙટઔત્વા તારીભ ઄ને
વ્મલવામ.
૧૬. ઢ૊ય ઩ૂયલાના ડફા ઄ને ઢ૊ય-઄ધતિભણનં ધનલાયણ.
૧૭. ઩ાણી, એટરે ઔે માદી ૧ નોંધ ૫૬ની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, ઩ાણીન૊ ઩યલઠ૊, ધવંઙાઇ ઄ને નશે ય૊,
઩ાણીન૊ વંગ્રશ ઄ને ઩ા઱ા, ઩ાણીન૊ વંગ્રશ ઄ને
છ઱ળધક્ત.
૧૮. છભીન, એટરે ઔે છભીનભાંના ઄થલા તે ઈ઩યના શઔ૊,
છભીનદાય ઄ને ખણ૊ધતમા લચ્ઙેના વંફંધ૊ વટશત
છભીનના વત્તાપ્રઔાય૊ ઄ને ખણ૊તની લવૂરાત,
કેતીની છભીનની તફદીરી ઄ને ્લત્લા઩ગણ; છભીન
વધાયણા ઄ને કેતી ધલ઴મ ર૊ન; લવાશત૊ ઉબી
ઔયલા ફાફત.
૨૧. ભત્્મક્ષેત્ર૊.
૨૨. માદી નં.૧ નોંધ ૩૪ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
લારી ડમામરમ૊ ; ફ૊જાલા઱ી ઄ને છપ્ત ઔયે રી
એ્ટે ટ૊.
૨૩. વંગના ધનમંત્રણ શે ઠ઱નાં ધનમભન ઄ને ધલઔાવ ઄ંખે
માદી ૧ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, કાણ૊નં
ધનમભન ઄ને કધનજોન૊ ધલઔાવ.
૨૪. માદી ૧ની નોંધ૊ ૭ ઄ને ૫૨ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને ઈદ્ય૊ખ૊.
૨૫. ખેવ ઄ને ખેવ-ઔાયકાનાં.
૨૬. માદી ૩ની નોંધ ૩૩ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
યાજ્મની ઄ંદયના લે઩ાય ઄ને લાધણજ્મ.
૨૭. માદી ૩ની નોંગ ૩૩ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
ભારનાં ઈત્઩ાદન, ઩યલઠ૊ ઄ને લશેં ઙણી.
૨૮. ફજાય૊ ઄ને ભે઱ા.
૩૦. ધીયધાય ઄ને ધીયધાય ઔયનાયા઒; કેતી ધલ઴મઔ
ઊણ-યાશત.
૩૧. ભવાપયકાનાં ઄ને તેભના વંઙારઔ૊.
૩૨. માદી ૧ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા શ૊મ તે ધવલામના
ઔ૊઩ોયે ળન૊ ઄ને મધનલધવગટી઒નાં વં્થા઩ન,
ધનમભન ઄ને વં્થાધ઩ત નટશ થમેરા લે઩ાયી,
www.asthaacademy.wordpress.com
વાટશધત્મઔ, લૈજ્ઞાધનઔ, ધાધભગઔ ઄ને ઄ડમ ભંડ઱ી઒
઄ને એવ૊ધવમેળન૊, વશઔાયી ભંડ઱ી઒.
૩૩. નાટ્યખૃશ૊ ઄ને નાટ્ય પ્રમ૊ખ૊; માદી ૧ની નોંધ ૬૦ની
જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, ધવનેભા; યભતખભત,
ભન૊યંછન ઄ને અનંદપ્રભ૊દ.
૩૪. ળયતફાજી ઄ને છખાય.
૩૫. યાજ્મભાં ધનટશત થમેરા ઄થલા ત૊ ઔફજાભાંના
ફાંધઔાભ૊, છભીન૊ ઄ને ભઔાન૊.
૩૭. વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ની ઙૂટં ણી઒.
૩૮. યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના વભ્મ૊નાં, ધલધાનવબાના
઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષનાં ઄ને ધલધાન઩ટય઴દ શ૊મ
ત૊ તેના વબા઩ધત ઄ને ઈ઩-વબા઩ધતનાં ઩ખાય૊ ઄ને
બર્થથાં.
૩૯. ધલધાનવબાનાં ઄ને તેના વભ્મ૊નાં ઄ને તેની
વધભધત઒નાં ઄ને ધલધાન઩ટય઴દ શ૊મ ત૊ તે
઩ટય઴દનાં ઄ને તેના વભ્મ૊નાં ઄ને તેની
વધભધત઒નાં વત્તા, ધલળે઴ાધધઔાય૊ ઄ને ભધક્ત઒,
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱૊ની વધભધત઒ વભક્ષ છફાની
અ઩લા દ્તાલેજો યછૂ ઔયલા ભાટે વ્મધક્ત઒ને શાછય
યશે લાની પયછ ઩ાડલા ફાફત.
૪૦. યાજ્મના ભંત્રી઒નાં ઩ખાય ઄ને બર્થથાં.
૪૧. યાજ્મની જાશે ય વેલા઒; યાજ્મ ર૊ઔવેલા અમ૊ખ.
૪૨. યાજ્મ ઩ેડળન૊, એટરે ઔે યાજ્મ ઄થલા યાજ્મના
એઔધત્રત પંડભાંથી અ઩લાનાં ઩ેડળન૊.
૪૩. યાજ્મનં જાશે ય દેલં.
૪૪. છભીનભાંથી ભ઱ી અલેર૊ કજાન૊.
૪૫. છભીન ભશે વૂર, છેભાં ભશે વૂરની અઔાયણી ઄ને
લવૂરાત, છભીન દપતયની જા઱લણી, ભશે વૂરના
શે ત઒ ભાટે ભ૊છણી ઄ને શક્ક઩ત્રઔ૊ ઄ને ભશે વૂરના
્લત્લ઩ગણન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૪૬. કેતીની અલઔ ઈ઩યના ઔય૊.
૪૭. કેતીની છભીનના ઈત્તયાધધઔાય ઄ંખેની ડ્યૂટી.
૪૮. કેતીની છભીન ઄ંખે એ્ટે ટ ડ્યૂટી.
૪૯. છભીન ઄ને ભઔાન૊ ઈ઩યના ઔય૊.
૫૦. કધનછ ધલઔાવ વંફંધી વંવદે ઔામદાથી ભૂઔેરી
ભમાગદા઒ને ઄ધીન યશીને, કધનછ શઔ૊ ઈ઩યના ઔય૊.
૫૧. યાજ્મભાંનાં ફનતા ઄થલા ઈત્઩ાટદત થતા નીઙે
છણાલેર ભાર ઈ઩ય અફઔાયી છઔાત ઄ને બાયતભાં
઄ડમ ્થ઱૊એ ફનતા ઄થલા ઈત્઩ાટદત થતા તેલા
20
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ભાર ઈ઩ય તે છ દયે ઄થલા તેનાથી નીઙે દયે વભઔાયી
છઔાત૊ :-
(ઔ) ભાનલ ઈ઩મ૊ખ ભાટે અલ્ઔ૊શ૊રલા઱૊ દારૂ.
(ક) ઄પીણ, બાંખ ઄ને ફીજાં ગેન રાલનાયાં ઓ઴ધ૊
઄ને ઔે પી ઩દાથો, ઩ણ તેભાં અલ્ઔ૊શ૊ર ઄થલા અ
નોંગના ઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ (ક)ભાં વભાધલષ્ટ ઔયે ર
ઔ૊ઇ઩ણ ઩દાથગલા઱ી દલા ઄ને પ્રવાધનની ફનાલટન૊
વભાલેળ થત૊ નથી.
૫૨. ઈ઩મ૊ખ, લ઩યાળ, ઄થલા લેઙાણ ભાટે ઔ૊ઇ ્થાધનઔ
ધલ્તાયભાં ભારના પ્રલેળ ઈ઩યના ઔય૊.
૫૩. લીછ઱ીના લ઩યાળ ઄ને લેઙાણ ઈ઩યના ઔય૊.
૫૪. માદી ૧ ની નોંધ ૯૨-ઔની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
લતગભાન઩ત્ર૊ ધવલામના ભારના લેઙાણ ઄થલા કયીદી
ઈ઩યના ઔય૊.
૫૫. લતગભાન઩ત્રભાં પ્રધવદ્ થમેરી જાશે યકફય૊ ઄ને
યે ટડમ૊ ઄થલા ટે ધરધલજન દ્વાયા પ્રવાટયત થતી જાશે ય
કફય૊ ધવલામની જાશે ય કફય૊ ઈ઩યના ઔય૊.
૫૬. ય્તા દ્વાયા ઄થલા અંતટયઔ છ઱ભાખો દ્વાયા રઇ
છલાતા ભાર ઄ને ઈતારુ઒ ઈ઩યના ઔય૊.
૫૭. માદી ૩ની નોંધ ૩૫ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
ય્તા઒ ઈ઩ય ઈ઩મ૊ખભાં રેલારામઔ મંત્રઙાધરત
શ૊મ ઔે ન શ૊મ, તેલા ટર ાભખાડી઒ વટશતનાં લાશન૊
ઈ઩યના ઔય૊.
૫૮. ઩ળ઒ ઄ને શ૊ડી઒ ઈ઩યના ઔય૊.
૫૯. નાઔાલેય૊.
૬૦. વ્મલવામ૊, વ્મા઩ાય૊, ધંધા ઄ને ય૊છખાય ઈ઩યના
ઔય૊.
૬૧. ભાથાલેય૊.
૬૨. ભ૊છળ૊ક ઈ઩યના ઔય૊, તેભાં ભન૊યંછન ઄ને
અનંદપ્રભ૊દના પ્રમ૊ખ૊, ળયતફાજી ઄ને છખાય
ઈ઩યના ઔય૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૬૩. ્ટે મ્઩ ડ્યૂટીના દય૊ વંફંધી માદી ૧ની જોખલાઇ઒ભાં
ધનટદગષ્ટ ઔમાગ શ૊મ તે ધવલામના દય્તાલેજો ઄ંખે
્ટે મ્઩ ડ્યૂટીના દય૊.
૬૪. અ માદીભાંની ઔ૊ઇ઩ણ ફાફત ઄ંખેના ઔામદા
ધલરુદ્ના ખના.
૬૫. અ માદીભાંની ઔ૊ઇ઩ણ ફાફત ઄ંખે ઈચ્ઙતભ
ડમામારમ ધવલામના તભાભ ડમામારમ૊ની શઔૂ ભત
઄ને વત્તા.
૬૬. અ માદીભાંની ઔ૊ઇ઩ણ ફાફત ઄ંખીની પી; ઩ણ તેભાં
ઔ૊ઇ ડમામારમભાં રેલાતી પીન૊ વભાલેળ થત૊ નથી.
www.asthaacademy.wordpress.com
૧. પ૊છદાયી ઔામદ૊, છેભાં બાયતના પ૊છદાયી
઄ધધધનમભભાં અ વંધલધાનના અયંબે વભાધલષ્ટ
થતી શતી તે તભાભ ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે , ઩ણ
માદી ૧ ઄ને માદી ૨ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત
઄ંખેના ઔામદા ધલરુદ્ ખનાન૊ ઄ને ભરઔી વત્તાની
વશામભાં વંગના નોઔાદ઱, બૂધભદ઱ ઄થલા શલાઇદ઱
઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ વળસ્ત્ર દ઱ના ઈ઩મ૊ખને વભાલેળ
થત૊ નથી.
૨. પ૊છદાયી ઔામગયીધત, છેભાં પ૊છદાયી ઔામગયીધત
઄ધધધનમભભાં અ વંધલધાનના અયંબે વભાધલષ્ટ
થતી શતી તે તભાભ ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૩. ઔ૊ઇ યાજ્મની વરાભતી વાથે જાશે ય વ્મલ્થાની
જા઱લણી વાથે ઄થલા છનવભૂશ ભાટે અલશ્મઔ
઩યલઠ૊ ઄ને વેલા઒ની જા઱લણી વાથે વંફંધ
ધયાલતાં ઔાયણ૊ ભાટે ધનલાયઔ ઄ટઔામત; અલી
઄ટઔામતભાં રીધેરી વ્મધક્ત઒.
૪. ઔે દી઒ને, અય૊઩ી઒ને ઄ને અ માદીની નોંગ ૩ભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયે રાં ઔાયણ૊ ભાટે ધનલાયઔ ઄ટઔામતભાં
રીધેરી વ્મધક્ત઒ને યાજ્મભાંથી ફીજા યાજ્મભાં રઇ
છલા ફાફત.
૫. રિ ઄ને ચૂટાચે ડા; ફા઱ઔ૊ ઄ને વખીયા; દત્તઔગ્રશણ;
ધલર, ધફન-લધવમતી઩ણં ઄ને ઈત્તયાધધઔાય; વંમક્ત
ઔટં ફ ઄ને ધલબાછન, ડમાધમઔ ઔામગલાશીભાં છે ફાફત૊
઄ંખે અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં ઩ક્ષઔાય૊
઩૊તાના ઔામદાને ઄ધીન શતા તે તભાભ ફાફત૊.
૬. કેતીની છભીન ધવલામની ધભરઔતની તફદીરી, કત
઄ને દ્તાલેજોની નોંગણી.
૭. ઔાય૊, છેભાં બાખીદાયી, એછડવી, શે યપે યના ઔયાય૊
઄ને ફીજા કાવ પ્રઔાયના ઔયાય૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે ,
઩ણ તેભાં કેતીની છભીન વંફંધી ઔયાય૊ની વભાલેળ
થત૊ નથી.
૮. દાલામ૊ગ્મ ઄઩ઔૃ ત્મ૊.
૯. દેલા઱ ઄ને નાદાયી.
૧૦. એડધભધન્ટરે ટય છનયર ઄ને વયઔાયી ટર ્ટી઒.
21

Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
૧૧-ઔ. ડમામ લશીલટ; ઈચ્ઙભત ડમામારમ ઄ને ઈચ્ઙ
ડમામારમ૊ ધવલામના તભાભ ડમામારમ૊ની યઙના
઄ને વ્મલ્થા.
૧૨. ઩યાલ૊ ઄ને વ૊ખંદ, ઔામદા, જાશે ય ઔામો ઄ને દપતય
઄ને ડમાધમઔ ઔામગલાશી ભાડમ ઔયલા ફાફત.
૧૩. દીલાની ઔામગયીધત, છેભાં ‘‘દીલાની
઄ધધધનમભ’’ભાં અ વંધલધાનના અયંબે વભાધલષ્ટ
થતી શતી તે તભાભ ફાફત૊, ભદત-ભમાગદા ઄ને
રલાદીન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૧૪. ડમામારમન૊ ધતય્ઔાય, ઩ણ તેભાં ઈચ્ઙતભ
ડમામારમના ધતય્ઔાયન૊ વભાલેળ થત૊ નથી.
૧૫. ધલઙયણ; ધલઙયતી ઄ને ્થાનાંતય
અટદજાધત઒.
૧૬. ઩ાખર઩ણં ઄ને ભાનધવઔ કાભી, તેભાં ઩ખરાં ઄ને
ભાનધવઔ કાભીલા઱ાને યાકલા ભાટે નાં ઄થલા તેભની
વાયલાય ભાટે નાં ્થ઱૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૧૭. ઩ળ઒ પ્રત્મેના િૂ યતાનં ધનલાયણ.
૧૭-ઔ. છખં ર૊.
૧૭-ક. લડમ ઩ળ઩ક્ષી઒નં વંયક્ષણ.
૧૮. કાદ્ય ઩દાથો ઄ને ફીજા ભારભાં બે઱વે઱.
૧૯. માદી ૧ની ઄પીણ ઄ંખેની નોંધ ૫૯ની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, ઓ઴ધ૊ ઄ને જેયી ઩દાથો.
૨૦. અધથગઔ ઄ને વાભાધછઔ અમ૊છન.
૨૦-ઔ. લ્તી ધનમંત્રણ ઄ને ઔટં ફ ધનમ૊છન.
૨૧. લાધણધજ્મઔ ઄ને ઓદ્ય૊ધખઔ ઇજાયા, જોડાણ૊ ઄ને
ટર ્ટ૊.
૨૨. ભછૂ ય વંગ૊; ઓદ્ય૊ધખઔ ઄ને ભછૂ ઔય તઔયાય૊.
૨૩. વાભાધછઔ વરાભતી ઄ને વાભાધછઔ લીભ૊; ય૊છખાયી
઄ને ફેઔાયી.
૨૪. ભછૂ ય૊નં ઔલ્માણ, છેભાં ઔાભની ળયત૊, પ્ર૊ધલડડટ પંડ,
ભાધરઔ૊ની છલાફદાયી; ઔાભદાય૊ને લ઱તય,
઄ળક્તતા ઄ને લદ્ાલ્થા ઩ેડળન૊ ઄ને ઩વૂધત
રાબ૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૨૫. માદી ૧ ની નોંધ૊ ૬૩, ૬૪, ૬૫ ઄ને ૬૬ની
જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, ટે ઔધનઔર ધળક્ષણ,
www.asthaacademy.wordpress.com
Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
તફીફી ધળક્ષણ ઄ને મધનલધવગટી઒ વટશત ધળક્ષણ ;
ભછૂ ય૊ની વ્માલવાધમઔ ઄ને ટે ઔધનઔર તારીભ.
૨૬. લઔીરાત, દાક્તયી ઄ને ફીજા વ્મલવામ૊.
૨૭. ટશંદ ઄ને ઩ાટઔ્તાન ડધભધનમનન૊ થલાથી ઩૊તાના
ભૂ઱ લતનની છગ્માએથી ધનલાગધવત થમેર
ઔામગયીધત વ્મધક્ત઒ને યાશત ઄ને તેભન૊ ઩નલગવલાટ.
૨૮. વકાલત૊ ઄ને વકાલતી વં્થા઒, વકાલતી ઄ને
ધાધભગઔ દેણખી઒ ઄ને ધાધભગઔ વં્થા઒.
૨૯. ભનષ્મ૊, ઩ળ઒ ઄ને લન્઩ધતને ઄વયઔતાગ ઙે઩ી
઄થલા વંવખગછડમ ય૊ખ૊ને ઄થલા ઈ઩દ્રલી જીલાત૊ને
એઔ યાજ્મભાંથી ફીજા યાજ્મભાં પે રાતી ઄ટઔાલલા
ફાફત.
ઔયતી ૩૦. જીલનધલ઴મઔ અંઔડા, છેભાં છડભ ઄ને ભયણની
નોંધણીન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૩૧. વંવદે ઔયે રા ઔામદાથી ઄થલા ધલદ્યભાન ઔામદાથી તે
શે ઠ઱ ભ૊ટાં ફંદય૊ તયીઔે જાશે ય ઔયે રા શ૊મ તે
ધવલામના ફંદય૊.
૩૨. માદી ૧ની યાષ્ટર ીમ છરભાખો ઄ંખેની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, અંતટયઔ છ઱ભાખો કેડતા
મંત્રવંઙાધરત છશાજોને રખતં લશાણલટં ઄ને
નોઔાવ્મલશાય ઄ને એલા છ઱ભાખો ઈ઩યના ભાખગ-
ધનમભન ઄ને યાષ્ટર ીમ છ઱ભાખો ઈ઩ય ઈતારુ઒ ઄ને
ભાર રઇ છલા ફાફત.
૩૩. નીઙેની લ્ત઒નાં લે઩ાય, લાધણજ્મ ઄ને તેભનં
ઈત્઩ાદન, તેભન૊ ઩યલઠ૊ ઄ને તેભની લશેં ઙણી –
(ઔ) ઔ૊ઇ ઩ણ ઈદ્ય૊ખનં વંગ દ્વાયા ધનમંત્રણ ઔયલં તે જાશે ય
ટશતભાં ઇષ્ટ શ૊લાનં વંવદે ઔામદાથી જાશે ય ઔમું શ૊મ
ત્માયે , તેલા ઈદ્ય૊ખની ફનાલટ૊ ઄ને તેલી ફનાલટ
તયીઔે તેલા પ્રઔાયન૊ અમાત ઔયે ર૊ ભાર;
(ક) કાદ્ય ઩દાથો, છેભાં કાદ્ય તેરીફીમાં ઄ને તેરન૊
વભાલેળ થામ ચે ;
(ખ) ઢ૊ય૊નં કાણ, તેભાં ક૊઱ ઄ને ફીજા વત્લમક્ત
ઙાયાન૊ વભાલેળ થામ ચે ;
(ગ) ઔ઩ાવ, ર૊ઢે ર૊ ઄થલા ર૊ઢ્યા ધલનાન૊ ઄ને
ઔ઩ાધવમા; ઄ને
22
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

(ઙ) ઔાઙં ળણ. ભૈથીરી, ૧૧. ભરમારભ, ૧૨. ભણી઩યી, ૧૩. ભયાઠી, ૧૪.
૩૩-ઔ. ધ૊યણ વં્થા઩ન ઠયાવ્મા ધવલામ લછન તથા ને઩ા઱ી, ૧૫. ઈટડમા, ૧૬. ઩ંજાફી, ૧૭. વં્ઔૃ ત, ૧૮.
ભા઩. વંથારી, ૧૯., ધવંધી, ૨૦. તાધભર, ૨૧. તેરખ, ૨૨. ઈદૂગ.
૩૪. બાલ ધનમંત્રણ.
૩૫. મંત્રઙાધરત લાશન૊, છેભાં એલાં લાશન૊ ઈ઩ય છે
ધવદ્ાંત૊ ભછફ ઔય૊ નાકલાભાં અલતા શ૊મ તે
ધવદ્ાંત૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે .
૩૬. ઔાયકાનાં.
ABP MUKT SG Highway
૩૭. ફ૊ઇરય૊.
૩૮. લીછ઱ી. A - Asami
B-Bangali
૩૯. લતગભાન઩ત્ર૊, ઩્તઔ૊ ઄ને ચા઩કાનાં.
P-Panjabi,
૪૦. વંવદે ઔયે રા ઔામદાથી ઄થલા તે શે ઠ઱ યાષ્ટર ીમ M - Marathi,Malayalam
ભશત્ત્લનાં શ૊લાનં જાશે ય ઔમું શ૊મ તે ધવલામના
U-Urdu, Udiya,
઩યાતત્ત્લને રખતાં ્થ઱૊ ઄ને ઄લળે઴૊.
૪૧. ઔામદાથી ટશછયતી ધભરઔત તયીઔે જાશે ય ઔયે રી કેતીની
K - Kannad, Kashmiri
T - Tamil, Telugu
છભીન વટશત ધભરઔતના શલારા, વ્મલ્થા ઄ને
S-Sanskrit
ધનઔાર. G - Gujarati
૪૨. ધભરઔતનં વં઩ાદન ઄ને તેનં શંખાભી વં઩ાદન.
H-Hindi
૪૩. ઔય૊ ઄થલા ફીજાં જાશે ય રેણાં, છેભાં છભીન ભશે વૂરની
ફાઔી ઄ને છભીન ભશે વૂરની ફાઔી તયીઔે લવૂર
ઔયલા઩ત્ર યઔભન૊ વભાલેળ થામ ચે . તે ઄ંખે ઔ૊ઇ
યાજ્મ ફશાય ઈ઩ધ્થત થતા રેણાંની તે યાજ્મભાં
લવૂરાત.
૪૪. જ્મટડધળમર ્ટે મ્઩ દ્વાયા લવૂર ઔયાતી ડ્યૂટી ઄થલા
પી ધવલામના ્ટે મ્઩ ડ્યૂટી, ઩ણ તેભાં ્ટે મ્઩ ડ્યૂટીના
૧. ઄થગગટન.- અ ઄નવૂધઙભાં, વંદબગથી ઄ડમથા
દય૊ન૊ વભાલેળ થત૊ નથી.
૪૫. માદી ૨ ઄થલા માદી ૩ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ ઄઩ેધક્ષત ન શ૊મ, ત૊, -
ફાફતના શે ત ભાટે ત઩ાવ ઄ને અંઔડા (ઔ) ‘‘ખૃશ’’ એટરે વંવદ ઄થલા યાજ્મની
૪૬. અ માદીભાં ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખે ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ધલધાનવબાનં ફેભાંથી ઔ૊ઇ઩ણ ખૃશ ઄થલા
ધવલામના તભાભ ડમામારમ૊ની શઔૂ ભત ઄ને વત્તા.
મથાપ્રવંખ, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નં ફેભાંથી ઔ૊ઇ઩ણ
૪૭. અ માદીભાંની ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખે પી, ઩ણ તેભાં
ઔ૊ઇ ડમામારમ૊ભાં રેલાતી પીન૊ વભાલેળ થત૊ નથી. ખૃશ;
(ક) ઩ટયચ્ચે દ ૨ ઄થલા ઩ટયચ્ચે દ ૪ની જોખલાઇ઒
઄નવાય, ઔ૊ઇ઩ણ યાછઔીમ ખૃશના વભ્મના
વંફંધભાં, ‘‘ધલધાનભંડ઱ ઩ક્ષ’’ એટરે વદયશ
જોખલાઇ઒ ઄નવાય તે યાછઔીમ ઩ક્ષના તે વભમે તે
૧. અવાભી, ૨. ફંખા઱ી, ૩. ફ૊ડ૊, ૪. ડોંખયી, , ૫., ખૃશના તભાભ વભ્મ૊નં ફનેરં છૂ થ;
ખછયાતી, ૬. ટશંદી, ૭. ઔન્નડ, ૮. ઔાશ્ભીયી, ૯. ઔોંઔણી, ૧૦.

www.asthaacademy.wordpress.com 23
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ખ) ખૃશના વભ્મના વફંધભાં, ‘‘ભૂ઱ યાછઔીમ ઩ક્ષ’’
એટરે ઩ટયચ્ચે દ ૨ના ઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ (૧)ના શે ત઒
ભાટે તે છે યાછઔીમ ઩ક્ષન૊ શ૊મ તે યાછઔીમ ઩ક્ષ;
(ગ) ‘‘઩ટયચ્ચે દ’’ એટરે અ ઄નવૂધઙન૊ ઩ટયચ્ચે દ.
૨. ઩ક્ષ઩રટાના ઔાયણે ખેયરામઔાત –
(૧) ઩ટયચ્ચે દ૊ ૪ ઄ને ૫ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
ઔ૊ઇ઩ણ યાછઔીમ ઩ક્ષન૊ ખૃશન૊ વભ્મ, નીઙેના
વંજોખ૊ભાં ખૃશન૊ વભ્મ થલા ભાટે ખેયરામઔ ખણાળે -
(ઔ) તેણે તેલા યાછઔીમ ઩ક્ષનં ઩૊તાનં વભ્મ઩દ
્લેચ્ચાએ ચ૊ડી દીધં શ૊મ ત૊; ઄થલા
(ક) જો તે, છેન૊ તે વભ્મ શ૊મ તેલા યાછઔીમ ઩ક્ષ તયપથી
઄થલા તેલા યાછઔીમ ઩ક્ષે અ ઄થે ઄ધધઔૃ ત ઔયે ર
ઔ૊ઇ઩ણ વ્મધક્ત ઔે વત્તાધધઔાયી તયપથી ઄઩ામેરા
ઔ૊ઇ઩ણ અદેળથી ધલરુદ્ તેલા ખૃશભાં, ફેભાંથી
ઔ૊ઇ઩ણ ટઔ્વાભાં તેલા યાછઔીમ ઩ક્ષ, વ્મધક્ત ઄થલા
વત્તાધધઔાયીની ઩ૂલગ ઩યલાનખી ભે઱વ્મા ધલના, ભતદાન
ઔયે ઄થલા ભતદાન ઔયલાભાંથી દૂય યશે ઄ને એ યીતે
ભતદાન ઔમાગની ઄થલા ભતદાન ઔયલાભાંથી દૂય
યહ્યાની તાયીકથી ઩ંદય ટદલવની ઄ંદય તેલા યાછઔીમ
઩ક્ષે, વ્મધક્તએ ઄થલા વત્તાધધઔાયીએ, એ યીતે ઔયે રં
ભતદાન ઔયલાભાંથી દૂય યહ્યાનં ઩ખરં ભાપ ઔમું ન શ૊મ
ત૊.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ :- અ ઩ેટા –઩ટયચ્ચે દના શે ત઒ ભાટે -
(ઔ) ખૃશન૊ ઙૂટં ામેર૊ વભ્મ, છે યાછઔીમ ઩ક્ષે તેને તેલા
વભ્મ તયીઔે ની ઙૂટં ણી ભાટે ના ઈભેદલાય તયીઔે ઉબ૊
યાખ્મ૊ તે યાછઔીમ ઩ક્ષ ઔ૊ઇ શ૊મ ત૊ તેન૊ વભ્મ
શ૊લાનં ખણાળે;
(ક) ખૃશન૊ ધનમક્ત ઔયામેર૊ વભ્મ -
(૧) તેલા વભ્મ તયીઔે ની તેની ધનમધક્તની તાયીકે ઔ૊ઇ઩ણ
યાછઔીમ ઩ક્ષન૊ વભ્મ શ૊મ ત્માયે તેલા યાછઔીમ
઩ક્ષન૊ વભ્મ શ૊લાનં ખણાળે;
(૨) ફીજા ઔ૊ઇ પ્રવંખ,ે ઄નચ્ચે દ ૯૯ ઄થલા મથાપ્રવંખ,
઄નચ્ચે દ ૧૮૮ની છરૂટયમાત૊નં ઩ારન ઔમાગ ઩ચી છે
તાયીકે ફેઠઔ વંબા઱ે તે તાયીકથી ચ ભટશના ઩ૂયા
થામ તે ઩શે રાં, છે યાછઔીમ ઩ક્ષન૊ વભ્મ ફને ઄થલા,
www.asthaacademy.wordpress.com
મથાપ્રવંખ, વોથી ઩શે રાં વભ્મ ફને તે યાછઔીમ
઩ક્ષન૊ શ૊લાનં ખણાળે.
(૨) ઔ૊ઇ઩ણ યાછઔીમ ઩ક્ષે ઉબા યાકેરા ઈભેદલાય
તયીઔે શ૊મ તે ધવલામ ફીજી યીતે વભ્મ તયીઔે
ઙૂંટલાભાં અવ્મ૊ શ૊મ તેલ૊ ખૃશન૊ ઙૂંટામેર૊ વભ્મ,
એલી ઙૂટં ણી ઩ચી ઔ૊ઇ઩ણ યાછઔીમ ઩ક્ષભાં જોડામ; ત૊
તે ખૃશના વભ્મ તયીઔે યશે લા ભાટે ખેયરામઔ ખણાળે.
(૩) ખૃશન૊ ધનમક્ત ઔયામેર૊ વભ્મ, ઄નચ્ચે દ ૯૯ ઄થલા
મથાપ્રવંખ, ઄નચ્ચે દ ૧૮૮ની છરૂટયમાત૊નં ઩ારન
ઔમાગ ઩ચી, છે તાયીકે ઩૊તાની ફેઠઔ વંબા઱ે તે
તાયીકથી ચ ભટશના ઩ૂયા થમા ઩ચી તે યાછઔીમ
઩ક્ષભાં જોડામ; ત૊ તે ખૃશના વભ્મ તયીઔે યશે લા ભાટે
ખેયરામઔ ખણાળે.
(૪) અ ઩ટયચ્ચે દની ઩ૂલલગ તી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં, છે વ્મધક્ત વંધલધાન (ફાલનભા વધાયા)
઄ધધધનમભ ૧૯૮૫ના અયંબે ખૃશના એલા ઙૂટં ામેરા ઔે
ધનમક્ત ઔયામેર વભ્મ શ૊મ તે -
(૧) જો તે એલા અયંબની તયત છ ઩શે રાં ઔ૊ઇ યાછઔીમ
઩ક્ષના વભ્મ શ૊મ તે પ્રવંખે અ ઩ટયચ્ચે દના ઩ેટા-
઩ટયચ્ચે દ (૧)ના શે ત઒ ભાટે , એલા યાછઔીમ ઩ક્ષે
ઉબા યાકેરા ઈભેદલાય તયીઔે એલા ખૃશની વભ્મ
તયીઔે ઙૂટં ામેર શ૊લાનં ખણાળે ;
(૨) ફીજા ઔ૊ઇ પ્રવંખ,ે અ ઩ટયચ્ચે દના ઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ
(૨)ના શે ત઒ ભાટે , ઔ૊ઇ઩ણ યાછઔીમ ઩ક્ષે ઉબા
યાકેરા ઈભેદલાય તયીઔે શ૊મ તે ધવલામ ફીજી યીતે
છેને ઙૂટં લાભાં અવ્મ૊ શ૊મ તેલ૊ ખૃશન૊ ઙૂટં ામેર વભ્મ
શ૊લાનં ખણાળે ઄થલા, મથાપ્રવંખ, અ ઩ટયચ્ચે દના
઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ (૩)ના શે ત઒ ભાટે ખૃશન૊ ધનમક્ત
વભ્મ શ૊લાનં ખણાળે.
૪. ઩ક્ષ઩રટાના ઔાયણ ઄ંખેની ખેયરામઔાત જોડાણની
ફાફતભાં રાખ નટશ ઩ડલા ફાફત. –
(૧) ખૃશન૊ વભ્મ, જો તેન૊ ભૂ઱ યાછઔીમ ઩ક્ષ ફીજા
યાછઔીમ ઩ક્ષ વાથે જોડામ ઄ને તે એલ૊ દાલ૊ ઔયે ઔે તે
઄ને તેના ભૂ઱ યાછઔીમ ઩ક્ષના ફીજા ઔ૊ઇ વભ્મ૊ –
24
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ઔ) તેલા ફીજા યાછઔીમ ઩ક્ષના, ઄થલા મથાપ્રવંખ, એલા
જોડાણ દ્વાયા યઙામેરા નલા યાછઔીમ ઩ક્ષના વભ્મ૊
ફડમા ચે ; ઄થલા
(ક) તેણે ઄ને તેના ભૂ઱ યાછઔીમ ઩ક્ષના ફીજા ઔ૊ઇ
વભ્મ૊એ જોડાણ ્લીઔામું નથી ઄ને એઔ ઄રખ છૂ થ
તયીઔે ઔાભ ઔયલાનં ઩વંદ ઔમું ચે ;
- ત૊ ખૃશન૊ તેલ૊ વભ્મ, ઩ટયચ્ચે દ ૨ ના ઩ેટા –
઩ટયચ્ચે દ (૧) શે ઠ઱ ખેયરામઔ ખણાળે નટશ;
઄ને એલં જોડાણ થમાના વભમથી, મથાપ્રવંખ, એલ૊
ફીજો યાછઔીમ ઩ક્ષ ઔે છૂ થ, ઩ટયચ્ચે દ ૨ના ઩ેટા-
઩ટયચ્ચે દ (૧)ના શે ત઒ ભાટે , તે છે યાછઔીમ ઩ક્ષન૊
શ૊મ તે યાછઔીમ ઩ક્ષ શ૊લાનં ખણાળે ઄ને અ ઩ેટા-
઩ટયચ્ચે દના શે ત઒ ભાટે , તેન૊ ભૂ઱ યાછઔીમ ઩ક્ષ
શ૊લાનં ખણાળે.
(૨) અ ઩યચ્ચે દના ઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ (૧)ના શે ત઒ ભાટે ,
ખૃશના વભ્મના ભૂ઱ યાછઔીમ ઩ક્ષનં જોડાણ વફંધધત
ધલધાનભંડ઱ ઩ક્ષના વભ્મ૊ના ફે તૃતીમાંળ ઔયતાં
઒ચા ન શ૊મ તેટરા વભ્મ૊ એલા જોડાણ ઔફૂર થમા
શ૊મ ત૊ ઄ને ત્માયે છ થમં શ૊લાનં ખણાળે.
૫. ભધક્ત :- અ ઄નવૂધઙભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં છે
વ્મધક્તને ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષના
઄થલા યાજ્મવબાના ઈ઩વબા઩ધતના ઄થલા
યાછમની ધલધાન ઩ટય઴દના વબા઩ધત ઄થલા
ઈ઩વબા઩ધતના ઄થલા યાજ્મની ધલધાનવબાના
઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષના શ૊દ્દા ઩ય ઙૂટં લાભાં અલી
શ૊મ તે વ્મધક્ત, -
(ઔ) જો તે, તેલા શ૊દ્દા ઩ય ઩૊તે ઙૂંટાઇ શ૊લાના ઔાયણે
એલી ઙૂંટણીની તયત ઩શે રાં ઩૊તે છે યાછઔીમ ઩ક્ષની
શ૊મ તે યાછઔીમ ઩ક્ષના વભ્મ઩દન૊ ્લેચ્ચાએ ત્માખ
ઔયે ઄ને ત્માય ઩ચી ઩૊તે એલ૊ શ૊દ્દ૊ ધયાલલાનં ઙાર
યાકે ત્માં વધી તે યાછઔીમ ઩ક્ષભાં પયીથી ન જોડામ
઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ યાછઔીમ ઩ક્ષની વભ્મ ન ફને;
઄થલા
(ક) જો તે, એલા શ૊દ્દા ઈ઩ય ઩૊તે ઙૂંટાઇ શ૊લાને ઔાયણે,
એલી ઙૂટં ણીની તયત છ ઩શે રાં ઩૊તે છે યાછઔીમ
઩ક્ષની શ૊મ તે યાછઔીમ ઩ક્ષના ઩૊તાના વભ્મ઩દન૊
www.asthaacademy.wordpress.com
ત્માખ ઔયીને એલ૊ શ૊દ્દ૊ ધયાલતી ઩૊તે ફંધ થામ ત્માય
઩ચી એલા યાછઔીમ ઩ક્ષભાં પયીથી જોડામ,
- ત૊ અ ઄નવૂધઙ શે ઠ઱ ખેયરામઔ ખણાળે નટશ.
૬. ઩ક્ષ઩રટાને ઔાયણે ખેયરામઔાત વંફંધી પ્રશ્ન૊ ઄ંખે
ધનણગમ :-
(૧) ખૃશન૊ ઔ૊ઇ વભ્મ અ ઄નવૂધઙ શે ઠ઱ ખેયરામઔાતને
઩ાત્ર ફને ચે ઔે ઔે ભ તે વંફંધી ઔ૊ઇ પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થામ
ત૊ તે પ્રશ્ન તેલા ખૃશના વબા઩ધત ઄થલા મથાપ્રવંખ,
઄ધ્મક્ષને ધનણગમાથે રકી ભ૊ઔરલાભાં અલળે ઄ને
તેભન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે :
઩યંત જો ખૃશના વબા઩ધત ઄થલા ઄ધ્મક્ષ એલી
ખેયરામઔાતને ઩ાત્ર ફડમા ચે ઔે ઔે ભ એલ૊ પ્રશ્ન
ઈ઩ધ્થત થમ૊ શ૊મ ત૊ તે પ્રશ્ન, ખૃશ અ ઄થે ઙૂટં ે
તેલા ખૃશના વભ્મને ધનણગમાથે રકી ભ૊ઔરલાભાં
અલળે ઄ને તેન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે.
(૨) અ ઄નવૂધઙ શે ઠ઱ ખૃશના વભ્મની ખેયરામઔાત
વંફંધી ઔ૊ઇ઩ણ પ્રશ્નના વંફંધભાં અ ઩ટયચ્ચે દ (૧)
શે ઠ઱ની તભાભ ઔામગલાશી, ઄નચ્ચે દ ૧૨૨ના ઄થગ
ભછફ વંવદની ઔામગલાશી ઄થલા, મથાપ્રવંખ,
઄નચ્ચે દ ૨૧૨ના ઄થગ ભછફ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ની
ઔામગલાશી શ૊લાનં ખણાળે.
૭. ડમામરમ૊ની શઔૂ ભતને ફાધ :–
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, અ
઄નવૂધઙ શે ઠ઱ ખૃશના વભ્મના ખેયરામઔાત વાથે
વંઔ઱ામેરી ઔ૊ઇ઩ણ ફાફતના વંફંધભાં ડમામારમને
ઔ૊ઇ઩ણ શઔૂ ભત યશે ળે નટશ.
(ઔ) ખૃશના છદા છદા વભ્મ૊ છે યાછઔીમ ઩ક્ષ૊ના શ૊મ તે
યાછઔીમ ઩ક્ષ૊ ઔ૊ઇ શ૊મ ત૊ તે વંફંધી યધછ્ટય૊
઄થલા ઄ડમ યે ઔડગ યાકલા ફાફત ;
(ક) ઔ૊ઇ ખૃશના વભ્મના વંફંધભાં ધલધાનભંડ઱ ઩ક્ષના
નેતા, ઩ટયચ્ચે દ ૨ના ઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ (૧)ના કંડ
(ક)ભાં ઈલ્લેકેરા ્લરૂ઩ની ઔ૊ઇ઩ણ ભાપી ઄ંખે છે
યી઩૊ટગ અ઩ે તે ફાફત તેલ૊ યી઩૊ટગ છે વભમની ઄ંદય
઄ને છે વત્તાધધઔાયીને ભ૊ઔરલાન૊ શ૊મ તે વભમ ઄ને
તે વત્તાધધઔાયી ફાફત ;
(ખ) ઔ૊ઇ યાછઔીમ ઩ક્ષે, ખૃશના ઔ૊ઇ વભ્મ૊ના એલા
યાછઔીમ ઩ક્ષભાં પ્રલેળ ઄ંખે અ઩લાન૊ યી઩૊ટગ ઄ને
25
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યી઩૊ટગ છેને અ઩લાન૊ શ૊મ તે ખૃશના ઄ધધઔાયી
ફાફત; ઄ને
(ગ) ઩ટયચ્ચે દ ૬ના ઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ (૧)ભાં ઈલ્લેકેરા
ઔ૊ઇ઩ણ પ્રશ્નન૊ ધનણગમ ઔયલા ભાટે ની ઔામગયીધત ઄ને
એલા પ્રશ્નન૊ ધનણગમ ઔયલાના શે ત ભાટે ઔયી ળઔામ
તેલી ઔ૊ઇ઩ણ ત઩ાવ ભાટે ની ઔામગયીધત ફાફત.
(૨) અ ઩ટયચ્ચે દના ઩ેટા-઩ટયચ્ચે દ (૧) શે ઠ઱ ખૃશના
વબા઩ધત ઄થલા ઄ધ્મક્ષે ઔયે રા ધનમભ૊ તે ઔયલાભાં
અલે તે ઩ચી ફનતી ત્લયાએ એઔ છ વત્રભાં ઄થલા
રાખરખાટ ફે ઔે લધ વત્ર૊ભાં ભ઱ીને ઔર ત્રીવ
ટદલવની ભદત વધી ખૃશ વભક્ષ ભૂઔલા જોઇળે, ઄ને
પે યપાય વાથે ઔે પે યપાય લખય ખૃશે તે ફનતી ત્લયાએ
ભંછૂય ઔમાગ શ૊મ ઔે નાભંછૂય ઔમાગ શ૊મ તે ધવલામ,
વયદશ ત્રીવ ટદલવની ભદત ઩ૂયી થમે ઄ભરભાં
અલળે ઄ને તે ધનમભ૊ એ યીતે ભંછૂય ઔમાગ શ૊મ ત૊ છે
્લરૂ઩ે તે એલી યીતે ખૃશ વભક્ષ ભૂઔલાભાં અવ્મા શ૊મ
તે ્લરૂ઩ે ભંછૂય થમે, ઄થલા મથાપ્રવંખ, તેલા પે યપાય
ઔયામેરા ્લરૂ઩ે છ ઄ભરભાં અલળે ઄ને જો તે
ધનમભ૊ તેલી યીતે નાભંછૂય ઔમાગ શ૊મ ત૊ તે ઄ભરભાં
અલળે છ નટશ.
(૩) ખૃશના વબા઩ધત ઄થલા ઄ધ્મક્ષ, ઄નચ્ચે દ ૧૦૫ની
઄થલા મથાપ્રવંખ, ઄નચ્ચે દ ૧૯૪ની જોખલાઇ઒ને
઄ને અ વંધલધાન શે ઠ઱ તેભને શ૊મ તેલી ફીજી
ઔ૊ઇ઩ણ વત્તાને ફાધ અવ્મા ધલના, એલ૊ અદેળ
અ઩ી ળઔળે ઔે ઔ૊ઇ઩ણ વ્મધક્ત અ ઩ટયચ્ચે દ શે ઠ઱
ઔયે રા ધનમભ૊નં જાણી ફૂજીને ઔ૊ઇ઩ણ પ્રઔાયે ઈલ્લંગન
ઔયે ત૊ તેલી વ્મધક્ત વાભે ખૃશના ધલળે઴ાધધઔાયના બંખ
તયીઔે શ૊મ તેલી છ યીતે ઔાભ ઙરાલી ળઔાળે.
૧. કેતી ઄ને ઔૃ ધ઴ ધલ્તયણ
૨. ખોણ ધવંઙાઇ, ઩ાણી વ્મલ્થા ઄ને છ઱સ્ત્રાલ
ધલઔાવ
૩. પ્રાથધભઔ અય૊ગ્મ ઔે ડદ્ર૊ ઄ને દલાકાના વટશત
અય૊ગ્મ ઄ને ્લચ્ચતા
૪. ગ્રાભ ખૃશ ધનભાગણ
૫. ઩ીલાનં ઩ાણી
www.asthaacademy.wordpress.com
૬. ય્તાં, ખયના઱ાં, ઩ૂર૊, નોઔાગાટ, છ઱ ભાખો ઄ને
લાશન વ્મલશાયનાં ફીજાં વાધન૊
૭. ખોણ લન ઩ેદાળ૊
૮. ફ઱તણ ઄ને ગાવઙાય૊
૯. ખયીફી નાફૂદી ઔામગિભ
૧૦. ફજાય ઄ને ભે઱ા
૧૧. ઩ળ઩ારન, ડે યી ઈદ્ય૊ખ ઄ને ભયગાં-ફતઔાં ઈચે ય
૧૨. ઩ટયલાય ઔલ્માણ
૧૩. ભટશરા ઄ને ફા઱ ધલઔાવ
૧૪. નફ઱ા લખોના ઄ને કાવ ઔયીને ઄ન.જાધત ઄ને
઄ન.છનજાધતના ર૊ઔ૊નં ઔલ્માણ
૧૫. પ્રાથધભઔ ઄ને ભાધ્મધભઔ ળા઱ા વટશતન ધળક્ષણ
૧૬. પ્રોઢ ઄ને ઄નો઩ઙાટયઔ ધળક્ષણ
૧૭. વાં્ઔૃ ધતઔ પ્રલૃધત્ત઒
૧૮. ધલઔરાંખ, ભંદ ફધદ્લા઱ા વ્મધક્ત઒ના ઔલ્માણ
વટશત વભાછ ઔલ્માણ
૧૯. વાભદાધમઔ ધભરઔતની જા઱લણી
૨૦. છભીન વધાયણા, છભીન વધાયણાનં ઄ભરીઔયણ,
એઔત્રીઔયણ ઄ને બૂધભ વંયક્ષણ
૨૧. ભત્્મ૊દ્ય૊ખ
૨૨. વાભાધછઔ લનીઔયણ, પાભગ લનીઔયણ
૨૩. કાદી, ગ્રાભ ઄ને ઔટટય ઈદ્ય૊ખ૊
૨૪. કાદ્ય પ્રટિમા વટશતના રગ ઈદ્ય૊ખ૊
૨૫. લીછ઱ી ધલ્તયણ વટશત ગ્રામ્મ લીછ઱ીઔયણ
૨૬. ધફન ઩યં઩યાખત ઈજાગના વાધન૊
૨૭. ટે કધનઔર તારીભ ઄ને વ્માલવાધમઔ ધળક્ષણ
૨૮. જાશે ય ધલતયણ વ્મલ્થા
૨૯. ગ્રંથારમ૊
૧. ળશે ય મ૊છના, નખય મ૊છના વટશત
૨. છભીન લ઩યાળના ઄ને ભઔાન૊ના ફાંધઔાભના
ધલધનમભ૊
૩. અધથગઔ ઄ને વાભાધછઔ ધલઔાવ ભાટે ની મ૊છના
૪. ભાખગ ઄ને ઩ર૊
૫. ગયખર્થથ, ઓદ્ય૊ધખઔ ઄ને લાધણજ્મ શે ત઒ ભાટે ઩ાણી
઩યલઠ૊
૬. જાશે ય અય૊ગ્મ, ્લચ્ચતા, વપાઇ ઄ને ખંદા-઩દાથોની
વ્મલ્થા
26
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

૭. ઄ધિળાભઔ વેલા ૧૩. વાં્ઔૃ ધતઔ, ળૈક્ષધણઔ ઄ને વૌંદમગરક્ષી ઩ાવાં઒ની

૮. ળશે યી, છખં ર, ઩માગલયણ, વંયક્ષણ ઄ને ઩ટયધ્થત
ધલ઴મઔ ફાફત૊ની ઄ધબલૃધદ્
૯. ધલઔરાંખ ઄ને ભંદફધદ્લા઱ી વ્મધક્ત઒ વટશત
વભાછના નફ઱ા લખોના ટશત૊નં યક્ષણ
૧૦. ખંદા લવલાટ૊ની વધાયણા ઄ને ઈન્નધત
૧૧. ળશે યી ખયીફી ધનલાયણ
૧૨. ળશે યી વક-વધલધા ઄ને વખલડ૊ છેલી ઔે ફાખ,
ફખીઙા, યભતના ભેદાન૊ની જોખલાઇ
઄ધબલૃધદ્
૧૪. ઔિ્તાન ઄ને ્ભળાનખૃશ૊, ઄ધિદાશ, ્ભળાન ઄ને
ધલદ્યત ્ભળાનખૃશ૊
૧૫. ઢ૊ય ઩ૂયલાના ડફા, ઩ળ઒ની િૂ યતા ઄ટઔાલલી
૧૬. છડભ ઄ને ભયણની નોંગણી વટશત છડભ-ભયણ
અંઔડા
૧૭. ળેયી દીલાફત્તી઒, ઩ાઔીંખ-્થ઱૊, ફવ ્ટ૊઩ ઄ને
જાશે ય વધલધા઒
૧૮. ઔતરકાનાં ઄ને ઙભગ ઈદ્ય૊ખનં ધનમભન

www.asthaacademy.wordpress.com 27
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

બાયતીમ ફાંધાયણના અનચ્છેદ : એક ઝરક

બાયતીમ ફંધાયણ ઄ભરભાં અવ્મં ત્માયે તેભાં
ઔર 22 બાખ શતા. ત્માય ફાદ 1 બાખ યદ ઔયલાભાં અવ્મ૊
઄ને 4 બાખ ઈભેયલાભાં અલતાં શલે બાખની વંખ્મા 25 ચે ,
છેભાં 21 બાખ ભખ્મ બાખ ચે ઄ને 4 નલા ઈભેયલાભાં
અલેરા ઩ેટા બાખ ચે . ફંધાયણન૊ બાખ 7 ફંધાયણના 7ભા
વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર ચે .
ફંધાયણભાં બાખ 4(ઔ) ઄ને બાખ 14(ઔ) 42 ભા
વંળ૊ધન, 1976 દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલેરા ચે , જ્માયે બાખ
9 (ઔ) 74ભા વંળ૊ધન, 1992 દ્વાયા ઄ને બાખ 9 (ક)
97ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 2011 દ્વાયા ઈભેયલાભાં
અલેર ચે . ફંધાયણભાં ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ તેછફશાદય
વપ્રૂ વધભધતની બરાભણ૊ તથા ભૂ઱બૂત પયજો ્લણગધવંશ
વધભધતની બરાભણ૊ના અધાયે ઈભેયલાભાં અલેર ચે .

બાગ – ૧ વાંઘ અને તેન૊ પ્રદેળ

઄નચ્ચે દ – ૧ વંગનં નાભ ઄ને તેન૊ પ્રદેળ

઄નચ્ચે દ – ૨ નલા યાછમ૊ન૊ પ્રલેળ તથા ્થા઩ના
઄નચ્ચે દ – ૩ નલા યાછમ૊ની યઙના તથા ધલદ્યભાન યાછમ૊ના ક્ષેત્ર, વીભા ઄ને નાભભાં પે યપાય
ઔયલાની વંવદની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૪ ઄નચ્ચે દ 2 ઄ને 3 શે ઠ઱ ઔયે રા ઔામદાભાં પ્રથભ ઄ને ઙ૊થી ઄નવૂધઙ઒ના વધાયા
઄ને ઩ૂયઔ, અન઴ાંધખઔ ઄ને ઩ાટયણાધભઔ ફાફત૊ ભાટે જોખલાઇ ઔયલા ફાફત

બાગ – ૨ નાગરયકત્લ

઄નચ્ચે દ – ૫ ફંધાયણના પ્રાયંબ ઩ય નાખટયઔત્લ

઄નચ્ચે દ – ૬ ઩ાટઔ્તાનથી બાયતભાં ્થ઱ાંતય ઔયીને અલેરી ઄ભૂઔ વ્મધક્ત઒ના નાખટયઔત્લન૊
઄ધધઔાય
઄નચ્ચે દ – ૭ બાયતભાંથી ઩ાટઔ્તાનભાં ્થ઱ાંતય ઔયીને ખમેરી ઔે ટરીઔ વ્મધક્ત઒ના નાખટયઔત્લન૊
઄ધધઔાય
઄નચ્ચે દ – ૮ બાયતની ફશાય લવતી બાયતીમ ભૂ઱ની વ્મધક્ત઒ન૊ નાખટયઔત્લન૊ ઄ધધઔાય
઄નચ્ચે દ – ૯ ઩૊તાની યાજીકળીથી ફીજા દેળનં નાખટયઔત્લ ભે઱લનાયને નાખટયઔ૊ નશીં ખણલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૧૦ નાખટયઔત્લના શઔનં વાતત્મ
઄નચ્ચે દ – ૧૧ વંવદ દ્વાયા નાખટયઔત્લના ઄ધધઔાય ઩ય ધનમંત્રણ

બાગ – ૩ ભૂ઱બૂત અબધકાય૊

઄નચ્ચે દ – ૧૨ યાજ્મની વ્માખ્મા

઄નચ્ચે દ – ૧૩ ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ વાથે ઄વંખત ઄થલા ધલરુદ્ ઔામદા઒ ઄ંખે જોખલાઇ઒
વભાનતાન૊ અબધકાય
઄નચ્ચે દ – ૧૪ ઔામદા વભક્ષ વભાનતા ઄ને ઔામદાનં વભાન યક્ષણ
઄નચ્ચે દ – ૧૫ ધભગ, જાધત, જ્ઞાધત, ધરંખ ઄થલા છડભ્થાનના અધાયે બેદબાલ ઩ય પ્રધતફંધ
઄નચ્ચે દ – ૧૬ જાશે ય ન૊ઔયીની ફાફતભાં તઔની વભાનતા

www.asthaacademy.wordpress.com 28
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૧૭ ઄્઩ૃશ્મતાન૊ ઄ંત

઄નચ્ચે દ – ૧૮ ધકતાફ૊ની નાફૂદી
સ્લતાંત્રતાન૊ અબધકાય
઄નચ્ચે દ – ૧૯ લાણી ્લાતંત્ર્મ ઄ને યક્ષણ
(A) લાણી ઄ને ઄ધબવ્મધક્તનં ્લાતંત્ર્મ
(B) ળાંધત઩ૂલગઔ ઄ને ળસ્ત્ર૊ ધલના એઔઠા થલાનં ્લાતંત્ર્મ
(C) વંગ ઄થલા ભંડ઱ ઄થલા વશઔાયી ભંડ઱ી યઙલાનં ્લાતંત્ર્મ
અ ઄નચ્ચે દભાં વશઔાયી ભંડ઱ી એ ળબ્દ૊ 97ભા વંળ૊ધન, 2011 દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલેર
ચે .
(D) બાયતના ખભે તે પ્રદેળભાં ભક્ત઩ણે પયલાનં ્લાતંત્ર્મ
(E) બાયતના ખભે તે પ્રદેળભાં લવલાટ ઔયલાન ઄ને ્થામી થલાનં ્લાતંત્ર્મ
(F) (ધભરઔત ધયાલલાનં ્લાતંત્ર્મ) ફંધાયણના 44ભા વંળ૊ધન, 1978 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં
અલેર ચે .
(G) ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મલવામ, ધંધ૊ ઔે ઔાભઔાછ ઔયલાની ્લતંત્રતા
઄નચ્ચે દ – ૨૦ ખના઒ વાભે દ૊઴ધવદ્ી વંફંધધત યક્ષણ
઄નચ્ચે દ – ૨૧ જીલન ઄ને ળાયીટયઔ ્લાતંત્ર્મનં યક્ષણ
઄નચ્ચે દ - ૨૧ (A) યાજ્મ 6 થી 14 લ઴ગનાં ફા઱ઔ૊ને ભપત ઄ને પયધછમાત પ્રાથધભઔ ધળક્ષણ ભ઱ી યશે તે ભાટે
જોખલાઇ ઔયળે.
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 86 ભા વધાયા, 2002 દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલેર ચે . જો ઔે
અ ઄ખાઈ ઇ.વ. 1979ભાં વલોચ્ઙ ઄દારત દ્વાયા ધળક્ષણના ઄ધધઔાયને જીલન જીલલાના
઄ધધઔાયના બાખરૂ઩ે ખણાલેર ચે .
ઈ઩ય૊ક્ત ઄નચ્ચે દભાં છણાવ્મા પ્રભાણે વંવદે ઔામદા દ્વાયા ઇ.વ. 2009ભાં
જોખલાઇ ઔયલા ભાટે વંવદભાં કયડ૊ દાકર ઔમો ઄ને તેને Righ To Education Act, 2009
(RTE-2009) નાભ અ઩લાભાં અવ્મં. જો ઔે અ ઔામદાન૊ ઄ભર 1 એધપ્રર, 2010 થી
થમેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૨૨ ઔે ટરીઔ ઩ટયધ્થધત઒ભાં ધય઩ઔડ તથા ઄ટઔામત વાભે યક્ષણ
ળ૊઴ણ બલરદ્ન૊ અબધકાય
઄નચ્ચે દ – ૨૩ ભનષ્મ લે઩ાય તથા ફ઱છફયી ઩ૂલગઔની ભછૂ યી ઩ય પ્રધતફંધ
઄નચ્ચે દ – ૨૪ ઔાયકાનાં લખેયેભાં 14 લ઴ગથી નીઙેની લમનાં ફા઱ઔ૊ને ઔાભે યાકલા ઩ય પ્રધતફંધ
ધાબભવક સ્લાતાંત્ર્મન૊ અબધકાય
઄નચ્ચે દ – ૨૫ ઄ંતઃઔયણની ઄ને ધભગને ઄ફાધધત રૂ઩ે ભાનલાની, તેના અઙયણની ઄ને પ્રઙાય ઔયલાની
્લતંત્રતા
઄નચ્ચે દ – ૨૬ ધાધભગઔ ફાફત૊ન૊ લશીલટ ઔયલાની ્લતંત્રતા
઄નચ્ચે દ – ૨૭ ઙ૊ક્કવ ધભગની ઄ધબલૃધદ્ ભાટે ઔય ઙૂઔલણીની ્લતંત્રતા
઄નચ્ચે દ – ૨૮ ઔે ટરીઔ ધળક્ષણ વં્થા઒ભાં ધાધભગઔ ધળક્ષણ ઄થલા ધાધભગઔ ઈ઩ાવનાભાં શાછયી અ઩લા
઄ંખેની ્લતંત્રતા
વાાંસ્કૃ બતક અને ળૈક્ષબણક અબધકાય

઄નચ્ચે દ – ૨૯ રગભધત઒ના ટશત૊નં યક્ષણ

www.asthaacademy.wordpress.com 29
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૩૦ રગભધત લખગને ધળક્ષણ વં્થા઒ ્થા઩લાન૊ ઄ને લશીલટ ઔયલાન૊ ઄ધધઔાય

બભરકતન૊ અબધકાય (યદ કયે ર છે)

઄નચ્ચે દ – ૩૧ (ધભરઔતન૊ ઄ધધઔાય) ફંધાયણના 44ભા વંળ૊ધન, 1978 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર
ચે ઄ને તેને ફંધાયણભાં 300 (A) તયીઔે દાકર ઔયે ર ચે . અભ, ધભરઔતન૊ ઄ધધઔાય
શલે ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય ન યશે તાં ભાત્ર ફંધાયણીમ ઄ધધઔાય ચે .

ફાંધાયણીમ ઉ઩ામ૊ન૊ અબધકાય

઄નચ્ચે દ – ૩૨ ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ન૊ ઄ભર ઔયાલલા ભાટે ના ઈ઩ામ૊

઄નચ્ચે દ – ૩૩ અ બાખ દ્વાયા ઄઩ામેરા ઄ધધઔાય૊ દ઱૊ લખેયેને રાખ ઩ડતા શ૊મ ત્માયે તે ઄ધધઔાય૊ભાં
વધાયણા ઔયલાની વંવદની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૩૪ છમાયે ઔ૊ઇ ક્ષેત્રભાં રશ્ઔયી ઔામદ૊ (ભાળગર ર૊) રાખ થામ ત્માયે અ બાખ દ્વાયા ઄઩ામેરા
઄ધધઔાય૊ ઩ય ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૩૫ અ બાખની જોખલાઇ઒ને ઄વયઔાયઔ ફનાલલા ભાટે ઔામદા ઔયલા ફાફત

બાગ – ૪ યાજમનીબતના ભાગવદળવક બવદ્ાાંત૊

઄નચ્ચે દ – ૩૬ યાજ્મની વ્માખ્મા

઄નચ્ચે દ – ૩૭ અ ધલબાખ૊ભાં વભાધલષ્ટ ધવદ્ાંત૊ની પ્રમધક્ત
઄નચ્ચે દ – ૩૮ યાછમ ર૊ઔઔલ્માણની લૃધદ્ ભાટે વાભાધછઔ વ્મલ્થા ઔયળે.
઄નચ્ચે દ – ૩૯ યાછમે ઄નવયલાના ઔે ટરાઔ નીધતના ધવદ્ાંત૊ (઩રૂ઴૊ ઄ને સ્ત્રી઒ને વભાન ઔાભ ભાટે
વભાન લેતન)
઄નચ્ચે દ – ૩૯(A) વભાન ડમામ ઄ને ભપત ઔાનૂની વશામ
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 42ભા ફંધાયણીમ વધાયા, 1976 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં અલેર
ચે .
઄નચ્ચે દ – ૪૦ ગ્રાભ ઩ંઙામત૊ની ્થા઩ના
઄નચ્ચે દ – ૪૧ ઄ભૂઔ ઩ટયધ્થધત઒ભાં ય૊છખાયી, ધળક્ષા ઄ને જાશે ય વશામ ભે઱લલાન૊ શઔ
઄નચ્ચે દ – ૪૨ ઔાભની ડમામી ઄ને ભાનલીમ ઩ટયધ્થધત ઄ને પ્રવૂધત વશામતા ભાટે જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૪૩ ઔાભદાય૊ ભાટે ધનલાગશ લેતન
઄નચ્ચે દ – ૪૩ (A) ઈદ્ય૊ખ૊ના લશીલટભાં ઔાભદાય૊ની બાખીદાયી
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 42ભા ફંધાયણીમ વધાયા, 1976 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં અલેર
ચે .
઄નચ્ચે દ ૪૩ –(B) વશઔાયી વધભધત઒નં વંલધગન
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 97ભા ફંધાયણીમ વધાયા, 2011 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં અલેર
ચે .
઄નચ્ચે દ – ૪૪ નાખટયઔ૊ ભાટે વભાન દીલાની ઔામદા઒

www.asthaacademy.wordpress.com 30
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૪૫ 6 લ઴ગથી ઒ચી લમનાં ફા઱ઔ૊ ભાટે ળરૂઅતની ફાલ્માલ્થા દયમ્માન વંબા઱ ઄ને
ધળક્ષણની જોખલાઇ
ફંધાયણભાં ભૂ઱ ઄નચ્ચે દને ફદરે અ ઄નચ્ચે દ 86ભા ફંધાયણીમ વધાયા, 2002 દ્વાયા
ભૂઔલાભાં અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૪૬ ઄નવૂધઙત જાધત, ઄નવૂધઙત છનજાધત ઄ને ઄ડમ ઩ચાત લખોના ળૈક્ષધણઔ ઄ને અધથગઔ
ટશત૊ની ઄ધબલૃધદ્
઄નચ્ચે દ – ૪૭ નાખટયઔ૊ના ઩૊઴ણનં ્તય ઄ને જીલનધ૊યણ ઊંઙ રાલલાની ઄ને જાશે ય અય૊ગ્મ
વધાયલાની યાછમની પયછ
઄નચ્ચે દ – ૪૮ કેતી ઄ને ઩ળ઩ારન ઄ંખેની વ્મલ્થા
઄નચ્ચે દ – ૪૮(A) ઩માગલયણનં યક્ષણ ઄ને વધાયણા તથા છખં ર૊ ઄ને લડમ ઩ળ઩ક્ષી઒ના યક્ષણની
જોખલાઇ ઄ંખે
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 42ભા ફંધાયણીમ વધાયા, 1976 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં અલેર
ચે .
઄નચ્ચે દ – ૪૯ યાષ્ટર ીમ ભશત્લ ધયાલતાં ્ભાયઔ૊, ્થ઱૊ ઄ને લ્ત઒નં યક્ષણ
઄નચ્ચે દ – ૫૦ ઔાય૊ફાયીથી ડમામતંત્રનં ધલબાછન
઄નચ્ચે દ – ૫૧ અંતયયાષ્ટર ીમ ળાંધત ઄ને વરાભધતની ઄ધબલૃધદ્

બાગ – ૪(A) ભૂ઱બૂત પયજો

઄નચ્ચે દ – ૫૧ (A) બાયતના દયે ઔ નાખટયઔની પયછ નીઙે ભછફ યશે ળે :-

ફંધાયણભાં બાખ 4 (A) ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1976 દ્વાયા ઈભેયીને 10 પયજો ઈભેયલાભાં
અલી ચે . ઄ને 11ભી પયછ ‗દયે ઔ ભાતા-ધ઩તા ઔે લારીની 6 થી 14 લ઴ગના તેભના ફા઱ઔ ઔે
઩ાલ્મને પ્રાથધભઔ ધળક્ષણ ઩ૂરૂ ઩ાડલાની પયછ‘ ફંધાયણભાં 86ભા વંળ૊ધન, 2002 દ્વાયા
ઈભેયલાભાં અલેર ચે .
(A) વંધલધાનને લપાદાય યશે લાની ઄ને તેના અદળો ઄ને વં્થા઒ના યાષ્ટર ધ્લછ ઄ને
યાષ્ટર ખીતન૊ અદય ઔયલાની
(B) અજાદી ભાટે ની અ઩ણી યાષ્ટર ીમ રડતને પ્રેયણા અ઩નાય ઈભદા અદળોને હૃદમભાં
પ્રધતધિત ઔયલાની ઄ને ઄નવયલાની
(C) બાયતના વાલેબોભત્લ, એઔતા ઄ને ઄કંટડતતાનં વભથગન ઔયલાની તેભનં યક્ષણ ઔયલાની
(D) દેળનં યક્ષણ ઔયલાની ઄ને યાષ્ટર ીમ વેલા ફજાલલાની શાઔર થતાં તેભ ઔયલાની
(E) ધાધભગઔ, બા઴ાઔીમ, પ્રાદેધળઔ ઄થલા વાંપ્રદાધમઔ બેદ૊થી ઩ય યશીને બાયતના તભાભ
ર૊ઔ૊ભાં વભે઱ ઄ને વભાન ફંધતાની બાલનાની લૃધદ્ ઔયલાની ઄ને સ્ત્રી઒ના ખોયલને
઄઩ભાધનત ઔયે તેલા વ્મલશાય૊ ત્મજી દેલાની
(F) અ઩ણી વભધડલત વં્ઔૃ ધતના વભૃદ્ લાયવાનં ભૂલ્મ વભજી તે જા઱લી યાકલાની
(G) છખં ર૊, ત઱ાલ૊, નદી઒ ઄ને લડમ ઩ળ઩ક્ષી઒ વટશત ઔદયતી ઩માગલયણનં છતન
ઔયલાની ઄ને તેની વધાયણા ઔયલાની ઄ને જીલ૊ પ્રત્મે ઄નઔં઩ા યાકલાની
(H) લૈજ્ઞાધનઔ ભાનવ, ભાનલતાલાદ ઄ને ધછજ્ઞાવા તથા વધાયણાની બાલના ઔે ઱લલાની
(I) જાશે ય ધભરઔતનં યક્ષણ ઔયલાની ઄ને ટશંવાન૊ ત્માખ ઔયલાની
(J) યાષ્ટર ઩રુ઴ાથગ ઄ને ધવધદ્નાં ઈન્નત વ૊઩ાન૊ બણી વતત ઩પ્રખધત ઔયતં યશે એ ભાટે
લૈમધક્તઔ ઄ને વાભૂટશઔ પ્રલૃધત્તના તભાભ ક્ષેત્રે શ્રેિતા શાંવર ઔયલાન૊ પ્રમત્ન ઔયલાની

www.asthaacademy.wordpress.com 31
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

(K) ભાતા-ધ઩તાએ ઄થલા લારીએ ચ લ઴ગથી ઙોદ લ઴ગની લમ વધીના ઩૊તાના ફા઱ઔ ઄થલા
મથાપ્રવંખ ઩ાલ્મને ધળક્ષણની તઔ૊ ઩ૂયી ઩ાડલાની

બાગ – ૫ વાંઘ

પ્રકયણ – ૧ કાય૊ફાયી

યાષ્ટ્ર઩બત અને ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બત

઄નચ્ચે દ – ૫૨ બાયતના યાષ્ટર ઩ધત

઄નચ્ચે દ – ૫૩ વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૫૪ યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂંટણી
઄નચ્ચે દ – ૫૫ યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂંટણીની પ્રટિમા
઄નચ્ચે દ – ૫૬ યાષ્ટર ઩ધતના શ૊દ્દાની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૫૭ ઩નઃઙૂંટાલા ભાટે ની મ૊ગ્મતા
઄નચ્ચે દ – ૫૮ યાષ્ટર ઩ધત તયીઔે ઙૂટં ાલા ભાટે ની રામઔાત
઄નચ્ચે દ – ૫૯ યાષ્ટર ઩ધતના ઩દ ભાટે ની ળયત૊
઄નચ્ચે દ – ૬૦ યાષ્ટર ઩ધતએ રેલાના ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા
઄નચ્ચે દ – ૬૧ યાષ્ટર ઩ધત વાભે ભશાધબમ૊ખની પ્રટિમા
઄નચ્ચે દ – ૬૨ યાષ્ટર ઩ધત ઩દ ભાટે ની કારી ઩ડે રી છગ્મા બયલા ભાટે ઔયલાની ઙૂટં ણીન૊ વભમ ઄ને તે
યીતે ઙૂટં ામેરી વ્મધક્તની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૬૩ બાયતના ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત
઄નચ્ચે દ – ૬૪ ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત શ૊દ્દાની રૂએ યાછમવબાના ઙૂંટામેરા વબા઩ધત યશે ળે
઄નચ્ચે દ – ૬૫ યાષ્ટર ઩ધતની ખેયશાછયીભાં ઔે પ્રવંખ૊઩ાત તેભન૊ શ૊દ્દ૊ કારી ઩ડે ત્માયે ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત
યાષ્ટર ઩ધતનં ઩દ વંબા઱ળે
઄નચ્ચે દ – ૬૬ ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂંટણી
઄નચ્ચે દ – ૬૭ ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતના શ૊દ્દાની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૬૮ ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત ઩દની કારી છગ્મા બયલા ભાટે ઙૂટં ણી ઔયલાન૊ વભમખા઱૊ તથા પ્રવંખ૊઩ાત
કારી ઩ડે રી છગ્માને બયલા ભાટે ઙૂટં ામેરી વ્મધક્તની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૬૯ ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતએ રેલાના ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા
઄નચ્ચે દ – ૭૦ ઄ડમ અઔધ્ભઔ પ્રવંખે યાષ્ટર ઩ધતનાં ઔામો ફજાલલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૭૧ યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂંટણી ઄ંખેની ઄થલા વંફંધધત ફાફત૊
઄નચ્ચે દ – ૭૨ ભાપી લખેયે અ઩લાની તથા ઄ભૂઔ દાકરા઒ભાં વજા ભરતલી યાકલાની, તેભાંથી ભધક્ત
અ઩લાની ઄થલા તે ગટાડલાની યાષ્ટર ઩ધતની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૭૩ વંગની ઔાય૊ફાયીની વત્તા઒ભાં લૃધદ્

ભાંત્રીભાંડ઱

઄નચ્ચે દ – ૭૪ યાષ્ટર ઩ધતની ભદદ ઄ને વરાશ ભાટે ભંત્રીભંડ઱

www.asthaacademy.wordpress.com 32
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૭૫ ભંત્રીભંડ઱ વંફંધધત ઄ડમ જોખલાઇ઒

બાયતના એટની જનયર

઄નચ્ચે દ – ૭૬ બાયતના એટની છનયર

વયકાયી કાભકાજનાં વાંચારન

઄નચ્ચે દ – ૭૭ બાયત વયઔાયના ઔાભઔાછનં વંઙારન

઄નચ્ચે દ – ૭૮ યાષ્ટર ઩ધતને ભાટશતી ઩ૂયી ઩ાડલા વંફંધભાં પ્રધાનભંત્રીની પયજો

વાંવદ

઄નચ્ચે દ – ૭૯ વંવદની યઙના

઄નચ્ચે દ – ૮૦ યાછમવબાની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૮૧ ર૊ઔવબાની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૮૨ પ્રત્મેઔ લ્તીખણતયી ફાદ ઩નવ્મગલ્થા
઄નચ્ચે દ – ૮૩ વંવદના ખૃશ૊ની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૮૪ વંવદવભ્મ ભાટે ની રામઔાત૊
઄નચ્ચે દ – ૮૫ વંવદનં વત્ર, વત્ર વભાધપ્ત ઄ને ધલવછગન
઄નચ્ચે દ – ૮૬ ખૃશ૊ને વંફ૊ધલાન૊ તથા વંદળ ે ૊ ભ૊ઔરલાન૊ યાષ્ટર ઩ધતન૊ શઔ
઄નચ્ચે દ – ૮૭ યાષ્ટર ઩ધતનં કાવ વંફ૊ધન
઄નચ્ચે દ – ૮૮ ખૃશ૊ ઄ંખે ભંત્રી઒ તથા એટની છનયરના ઄ધધઔાય

વાંવદના અબધકાયીઓ

઄નચ્ચે દ – ૮૯ યાછમવબાના વબા઩ધત ઄ને ઈ઩વબા઩ધત

઄નચ્ચે દ – ૯૦ ઈ઩વબા઩ધતના ઩દની કારી છગ્મા, યાજીનાભ ઄થલા રૂકવદ
઄નચ્ચે દ – ૯૧ વબા઩ધતની પયજો ફજાલલાની તથા વબા઩ધત તયીઔે ઔામગ ઔયલાની ઈ઩વબા઩ધત ઄થલા
઄ડમ વ્મધક્તની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૯૨ છમાયે વબા઩ધત ઄થલા ઈ઩વબા઩ધતને દૂય ઔયલાન૊ ઠયાલ ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ ત્માયે
તે઒ ખૃશભાં શાછય યશે લા ચતાં ઄ધ્મક્ષ્થાન રેળે નશીં
઄નચ્ચે દ – ૯૩ ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષ
઄નચ્ચે દ – ૯૪ ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષના શ૊દ્દાની કારી છગ્મા, યાજીનાભ ઄થલા રૂકવદ
઄નચ્ચે દ – ૯૫ ઄ધ્મક્ષના શ૊દ્દાની પયજો ફજાલલાની તથા ઄ધ્મક્ષ તયીઔે ઔામગ ઔયલાની ઈ઩ાધ્મક્ષ ઄થલા
઄ડમ વ્મધક્તની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૯૬ છમાયે ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષને દૂય ઔયલાના ઠયાલ ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ ત્માયે
તે઒ ખૃશભાં શાછય યશે લા ચતાં ઄ધ્મક્ષ ્થાન રેળે નશીં
઄નચ્ચે દ – ૯૭ યાછમવબાના વબા઩ધત ઄ને ઈ઩વબા઩ધત તથા ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષના
લેતન બર્થથાં

www.asthaacademy.wordpress.com 33
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૯૮ વંવદનં વધઙલારમ

કાભકાજનાં વાંચારન

઄નચ્ચે દ – ૯૯ ખૃશના વભ્મ૊એ રેલાના ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા

઄નચ્ચે દ – ૧૦૦ ખૃશ૊ભાં ભતદાન ઄ને કારી છખા શ૊લા ચતાં ઩ણ ખૃશ૊ની ઔામગ ઔયલાની વત્તા ઄ને ઔ૊યભ

ગૃશના વભ્મ૊ની ગેયરામકાત૊

઄નચ્ચે દ – ૧૦૧ ફેઠઔ કારી ઔયલા ઄ંખે

઄નચ્ચે દ – ૧૦૨ વભ્મ઩દ ભાટે ની ખેયરામઔાત૊
઄નચ્ચે દ – ૧૦૩ વભ્મ૊ની ખેયરામઔાત વંફંધધત પ્રશ્ન૊ન૊ ધનણગમ
઄નચ્ચે દ – ૧૦૪ ઄નચ્ચે દ – ૯૯ શે ઠ઱ ળ઩થ ઔે પ્રધતજ્ઞા રીધા ઩શે રાં ઄થલા રામઔ ન શ૊લા ઄થલા
ખેયરામઔ ઠે યલેર વ્મધક્તને વંવદભાં શાછયી અ઩લા ઄ને ભત અ઩લા ઩ય દંડ

વાંવદ અને તેના વભ્મ૊ના વત્તા, બલળે઴ાબધકાય૊ અને ભબતતઓ

઄નચ્ચે દ – ૧૦૫ વંવદનાં ખૃશ૊ના તથા તેના વભ્મ૊ ઄ને વધભધત઒ની વત્તા, ધલળે઴ાધધઔાય૊ લખેયે
઄નચ્ચે દ – ૧૦૬ વભ્મ૊ના ઩ખાય – બર્થથાં

ધાયાકીમ પ્રરક્રમા

઄નચ્ચે દ – ૧૦૭ વંવદભાં કયડા઒ યછૂ ઔયલા ઄ને ઩વાય ઔયલા ઄ંખેની જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૧૦૮ ઄ભૂઔ ઩ટયધ્થધત઒ભાં ફંને ખૃશ૊ની વંમક્ત ફેઠઔ
઄નચ્ચે દ – ૧૦૯ નાણાં કયડા ઄ંખન
ે ી કાવ ઔામગલાશી
઄નચ્ચે દ – ૧૧૦ ‘નાણા કયડા’ની વ્માખ્મા
઄નચ્ચે દ – ૧૧૧ કયડા઒ને ઄નભધત

નાણાકીમ ફાફત૊ વાંફાંબધત પ્રરક્રમા

઄નચ્ચે દ – ૧૧૨ લાધ઴ગઔ નાણાઔીમ ઩ત્રઔ

઄નચ્ચે દ – ૧૧૩ વંવદભાં ઄ંદાજો વંફધં ધત ઔામગલાશી
઄નચ્ચે દ – ૧૧૪ ધલધનમ૊ખ કયડા઒
઄નચ્ચે દ – ૧૧૫ ઩ૂયઔ, લધાયાનં ઄ને ઄ધધઔ ઄નદાન
઄નચ્ચે દ – ૧૧૬ રેકાનદાન (ટશવાફ ઩ેટે ભંછૂય ઔયલાનાં ઄નદાન), ધલશ્વાવના અધાયે ભંછૂય ઔયલાનાં
઄નદાન તથા ઄઩લાદરૂ઩ ઄નદાન
઄નચ્ચે દ – ૧૧૭ નાણાંઔીમ કયડા ફાફતે કાવ જોખલાઇ

www.asthaacademy.wordpress.com 34
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

વાભાન્મ પ્રરક્રમા

઄નચ્ચે દ – ૧૧૮ વંવદની વાભાડમ ઔામગલાશીના ધનમભ૊

઄નચ્ચે દ – ૧૧૯ વંવદભાં નાણાંઔીમ ઔાભઔાછનં ઔામદા દ્વાયા ધનમભન
઄નચ્ચે દ – ૧૨૦ વંવદભાં લા઩યલાની બા઴ા
઄નચ્ચે દ – ૧૨૧ વંવદભાં ઙઙાગધલઙાયણા ઩ય ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૧૨૨ ડમામારમ૊ દ્વાયા વંવદની ઔામગલાશીની ત઩ાવ થઇ ળઔળે નશીં.

યાષ્ટ્ર઩બતની ધાયાકીમ વત્તા

઄નચ્ચે દ – ૧૨૩ વંવદની ફેઠઔ૊ ઙારતી ન શ૊મ ત્માયે લટશઔભ ફશાય ઩ાડલાની યાષ્ટર ઩ધતની વત્તા

વાંઘનાં ન્મામતાંત્ર

઄નચ્ચે દ – ૧૨૪ વલોચ્ઙ ઄દારતની ્થા઩ના ઄ને યઙના

઄નચ્ચે દ – ૧૨૫ ડમામધીળ૊ના ઩ખાય લખેયે
઄નચ્ચે દ – ૧૨૬ ઔામગઔાયી ભખ્મ ડમામાધીળની ધનભણૂઔ
઄નચ્ચે દ – ૧૨૭ તદથગ (એડશ૊ઔ) ડમામાધીળ૊ની ધનભણૂઔ
઄નચ્ચે દ – ૧૨૮ વલોચ્ઙ ઄દારતની ફેઠઔ૊ભાં ધનલૃત ડમામાધીળ૊ની શાછયી
઄નચ્ચે દ – ૧૨૯ વલોચ્ઙ ઄દારત ઄ધબરેક (યે ઔડગ ) ઄દારત યશે ળે
઄નચ્ચે દ – ૧૩૦ વલોચ્ઙ ઄દારતનં ્થ઱
઄નચ્ચે દ – ૧૩૧ વલોચ્ઙ ઄દારતના ભૂ઱બૂત શઔૂ ભત
઄નચ્ચે દ – ૧૩૨ વલોચ્ઙ ઄દારતને ઔે ટરાઔ ઔે વ૊ભાં ઄઩ીર ઔયલાની શઔૂ ભત
઄નચ્ચે દ – ૧૩૩ લડી ઄દારત૊ભાં દીલાની ફાફત૊ વંફંધધત ઄઩ીર૊ભાં વલોચ્ઙ ઄દારતની ઄઩ીરી
શઔૂ ભત
઄નચ્ચે દ – ૧૩૪ પ૊છદાયી ફાફત૊ભાં વલોચ્ઙ ઄દારતની ઄઩ીરી શઔૂ ભત
઄નચ્ચે દ – વલોચ્ઙ ઄દારતને ઄઩ીર ઔયલા ભાટે નં પ્રભાણ઩ત્ર
૧૩૪(A) અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 44ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1978 દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૧૩૫ વભલામી ઄દારતની શઔૂ ભત ઄ને વત્તા ઄ંખે વંવદ જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી વભલામી
઄દારતની શઔૂ ભત ઄ને વત્તા વલોચ્ઙ ઄દારત લા઩યી ળઔળે
઄નચ્ચે દ – ૧૩૬ વલોચ્ઙ ઄દારતે ઄઩ીર ઔયલા ભાટે કાવ ભંછૂયી અ઩લા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૧૩૭ વલોચ્ઙ ઄દારને ઩૊તાના દ્વાયા ઄઩ામેરા અદેળ૊ ઔે ધનણગમ૊ ઩ય ઩નઃધલઙાયણા
ઔયલાની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૧૩૮ વલોચ્ઙ ઄દારતની શઔૂ ભતભાં લૃધદ્ ઔયલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૧૩૯ વલોચ્ઙ ઄દારતને ઔે ટરીઔ યીટ ઔાઢલાની વત્તા અ઩લા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ઔે ટરાઔ ઔે વ તફદીર ઔયલા વંફંધધત જોખલાઇ
૧૩૯(A) અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 44ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1978 દ્વાયા ઈભેયલાભાં અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૧૪૦ વલોચ્ઙ ઄દારતની વશામઔ વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૧૪૧ વલોચ્ઙ ઄દારત દ્વાયા જાશે ય ઔયામેર ઔામદ૊ બાયતના યાછમક્ષેત્રભાં તભાભ ઄દારત૊

www.asthaacademy.wordpress.com 35
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

ભાટે ફંધનઔતાગ યશે ળે

઄નચ્ચે દ – ૧૪૨ વલોચ્ઙ ઄દારતના શઔભનાભા ઄ને અદેળ તથા દ્તાલેજો જાશે ય ઔયલા ફાફત૊ભાં
અદેળનં ઄ભરીઔયણ
઄નચ્ચે દ – ૧૪૩ વલોચ્ઙ ઄દારતની વરાશ રેલાની યાષ્ટર ઩ધતની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૧૪૪ બાયતના યાછમક્ષેત્રના તભાભ ભરઔી ઄ને ડમામીઔ ઄ધધઔાયી઒એ વલોચ્ઙ ઄દારતની
ભદદભાં ઔામગ ઔયલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૧૪૫ ઄દારતના ધનમભ૊ લખેયે
઄નચ્ચે દ – ૧૪૬ વલોચ્ઙ ઄દારતના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને ઔભગઙાયી઒ ઄ને તેન કઙગ
઄નચ્ચે દ – ૧૪૭ ઄થગગટન

બનમાંત્રક-ભશારેખા ઩યીક્ષક (Comptroller and Auditor General – CAG)

઄નચ્ચે દ – ૧૪૮ બાયતના ઔમ્પ્ટર ૊રય ઄ને ઒ડીટય છનયર

઄નચ્ચે દ – ૧૪૯ ઔમ્પ્ટર ૊રય ઄ને ઒ડીટય છનયરની પયજો ઄ને વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૧૫૦ ઔે ડદ્ર ઄ને યાછમ૊ના ટશવાફ૊ના નભૂના
઄નચ્ચે દ – ૧૫૧ ઒ટડટ ટય઩૊ટગ

બાગ – ૬ યાજમ૊

પ્રકયણ – ૧ વાભાન્મ

઄નચ્ચે દ – ૧૫૨ યાજ્મની વ્માખ્મા

પ્રકયણ – ૨ કાય૊ફાયી

યાજ્મ઩ાર
઄નચ્ચે દ – ૧૫૩ યાછમ૊ના યાછમ઩ાર૊
઄નચ્ચે દ – ૧૫૪ યાછમની ઔાય૊ફાયી વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૧૫૫ યાછમ઩ારની ધનભણૂઔ
઄નચ્ચે દ – ૧૫૬ યાછમ઩ારની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૧૫૭ યાછમ઩ારની ધનભણૂઔ ભાટે ની રામઔાત
઄નચ્ચે દ – ૧૫૮ યાછમ઩ારના શ૊દ્દાની ળયત૊
઄નચ્ચે દ – ૧૫૯ યાછમ઩ારે રેલાના ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા
઄નચ્ચે દ – ૧૬૦ ઄ભૂઔ અઔધ્ભઔ ઩ટયધ્થધતભાં યાષ્ટર ઩ધત યાછમ઩ારનાં ઔામો ભાટે મ૊ગ્મ જોખલાઇ ઔયી
ળઔળે
઄નચ્ચે દ – ૧૬૧ ભાપી લખેયે અ઩લાની તથા ઄ભૂઔ દાકરા઒ભાં વજા ભરતલી યાકલાની, તેભાંથી ભધક્ત
અ઩લાની ઄થલા તે શ઱લી ઔયલાની યાછમ઩ારની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૧૬૨ યાછમ૊ની ઔાય૊ફાયી વત્તાન૊ ધલ્તાય

www.asthaacademy.wordpress.com 36
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

ભાંત્રીભાંડ઱

઄નચ્ચે દ – ૧૬૩ યાછમ઩ારને ભદદ ઄ને વરાશ ભાટે ભંત્રીભંડ઱

઄નચ્ચે દ – ૧૬૪ ભંત્રી઒ ઄ંખન
ે ી ઄ડમ જોખલાઇ઒

યાજમના એડલ૊કે ટ જનયર

઄નચ્ચે દ – ૧૬૫ યાછમના એડલ૊ઔે ટ છનયર

વયકાયી કાભકાજનાં વાંચારન

઄નચ્ચે દ – ૧૬૬ યાછમના વયઔાયી ઔાભઔાછનં વંઙારન

઄નચ્ચે દ – ૧૬૭ યાછમ઩ારને ભાટશતી ઩ૂયી ઩ાડલા લખેયે વંફંધધત ભખ્મભંત્રીની પયજો

પ્રકયણ – ૩ યાજમનાં બલધાનભાંડ઱

઄નચ્ચે દ – ૧૬૮ યાછમ૊ના ધલધાનભંડ઱ની યઙના

઄નચ્ચે દ – ૧૬૯ યાછમ૊ભાં ધલધાન ઩ટય઴દ૊ની નાફૂદી ઄થલા યઙના
઄નચ્ચે દ – ૧૭૦ ધલધાનવબાની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૧૭૧ ધલધાન ઩ટય઴દ૊ની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૧૭૨ યાછમ૊ના ધલધાનભંડ઱૊ની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૧૭૩ ધલધાનભંડ઱ના વભ્મ઩દ ભાટે ની રામઔાત
઄નચ્ચે દ – ૧૭૪ યાછમના ધલધાનભંડ઱નં વત્ર, વત્ર વભાધપ્ત ઄ને ધલવછગન
઄નચ્ચે દ – ૧૭૫ ખૃશને વંફ૊ધન ઔયલાન૊ ઄ને વંદેળ૊ ભ૊ઔરલાન૊ યાછમ઩ારન૊ ઄ધધઔાય
઄નચ્ચે દ – ૧૭૬ યાછમ઩ારનં ખૃશ૊ને કાવ વંફ૊ધન
઄નચ્ચે દ – ૧૭૭ ખૃશ૊ વંફંધધત ભંત્રી઒ ઄ને એડલ૊ઔે ટ છનયરન૊ ઄ધધઔાય

યાજમ બલધાનભાંડ઱ના અબધકાયીઓ

઄નચ્ચે દ – ૧૭૮ ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષ

઄નચ્ચે દ – ૧૭૯ ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષના ઩દની કારી છગ્મા, યાજીનાભ ઄ને શ૊દ્દા ઩યથી રૂકવદ
઄નચ્ચે દ – ૧૮૦ ઄ધ્મક્ષના ઔતગવ્મ૊નં ઩ારન ઔયલાની ઄થલા ઄ધ્મક્ષના રૂ઩ભાં ઔામગ ઔયલાની ઈ઩ાધ્મક્ષ
઄થલા ઄ડમ વ્મધક્તની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૧૮૧ છમાયે ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષને ઩દ ઩યથી દૂય ઔયલાન૊ ઠયાલ ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ
ત્માયે તે઒ શાછય શ૊લા ચતાં ઄ધ્મક્ષ્થાન વંબા઱ી ળઔતા નથી
઄નચ્ચે દ – ૧૮૨ ધલધાન ઩ટય઴દના વબા઩ધત ઄ને ઈ઩વબા઩ધત
઄નચ્ચે દ – ૧૮૩ વબા઩ધત ઄થલા ઈ઩વબા઩ધત નં ઩દ કારી થલં, ઩દ ત્માખલં ઄ને ઩દથી દૂય ઔયલં
઄નચ્ચે દ – ૧૮૪ ઄ધ્મક્ષ ઩દના ઔતગવ્મ૊નં ઩ારન ઔયલા ઄થલા ઄ધ્મક્ષના રૂ઩ભાં ઔામગ ઔયલાની
ઈ઩વબા઩ધત ઄થલા ઄ડમ વ્મધક્તની વત્તા

www.asthaacademy.wordpress.com 37
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૧૮૫ છમાયે વબા઩ધત ઄થલા ઈ઩વબા઩ધતને ઩દ ઩યથી શટાલલાન૊ ઠયાલ ધલઙાયણા શે ઠ઱
શ૊મ ત્માયે તે઒ શાછય શ૊લા ચતાં ઩ણ ઄ધ્મક્ષ્થાન વંબા઱ી ળઔતા નથી
઄નચ્ચે દ – ૧૮૬ ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષ તથા ધલધાન઩ટય઴દના વબા઩ધત ઄ને
ઈ઩વબા઩ધતના લેતન – બર્થથાં
઄નચ્ચે દ – ૧૮૭ યાછમના ધલધાનભંડ઱નં વધઙલારમ

કાભકાજનાં વાંચારન

઄નચ્ચે દ – ૧૮૮ વભ્મ૊એ રેલાના ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા

઄નચ્ચે દ – ૧૮૯ ખૃશ૊ભાં ભતદાન ઄ને કારી છખા શ૊લા ચતાં ઩ણ ખૃશ૊ની ઔામગ ઔયલાની વત્તા ઄ને ઔ૊યભ

વભ્મ૊ની ગેયરામકાત૊

઄નચ્ચે દ – ૧૯૦ ફેઠઔ કારી થલા ઄ંખે

઄નચ્ચે દ – ૧૯૧ વભ્મ઩દ ભાટે ની ખેયરામઔાત૊
઄નચ્ચે દ – ૧૯૨ વભ્મ૊ની ખેયરામઔાત વંફંધધત પ્રશ્ન૊ ઈ઩ય ધનણગમ
઄નચ્ચે દ – ૧૯૩ ઄નચ્ચે દ – ૧૮૮ શે ઠ઱ ળ઩થ રીધા ઩શે રાં ઄થલા રામઔ ન શ૊લા ચતાં ઄થલા
ખેયરામઔ ઠે યલેર વ્મધક્તને ખૃશભાં શાછયી અ઩લા ઄થલા ભત અ઩લા ઩ય દંડ

યાજમ૊ના બલધાનભાંડ઱૊ અને તેના વભ્મ૊ના વત્તા, બલળે઴ાબધકાય અને ભબતતઓ

઄નચ્ચે દ – ૧૯૪ ધલધાનભંડ઱૊ના ખૃશ૊ તથા તેના વભ્મ૊ ઄ને વધભધત઒ની વત્તા ઄ને ધલળે઴ાધધઔાય
઄નચ્ચે દ – ૧૯૫ વભ્મ૊ના લેતન – બર્થથાં

ધાયાકીમ પ્રરક્રમા

઄નચ્ચે દ – ૧૯૬ કયડા઒ યછૂ ઄ને ઩વાય ઔયલા ઄ંખે જોખલાઇ

઄નચ્ચે દ – ૧૯૭ નાણાંકયડા ધવલામના કયડા ઄ંખે ધલધાન ઩ટય઴દની વત્તા ઩ય ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૧૯૮ નાણાંકયડા ફાફતે ઔામગલાશી
઄નચ્ચે દ – ૧૯૯ નાણાંકયડાની વ્માખ્મા
઄નચ્ચે દ – ૨૦૦ કયડા઒ને ઄નભધત
઄નચ્ચે દ – ૨૦૧ ધલઙાયણા ભાટે ઄નાભત યાકેરા કયડા

નાણાકીમ ફાફત૊ વાંફાંબધત કામવલાશી

઄નચ્ચે દ – ૨૦૨ લાધ઴ગઔ નાણાઔીમ ઩ત્રઔ

઄નચ્ચે દ – ૨૦૩ ધલધાનભંડ઱૊ભાં ઄ંદાજો વંફધં ધત ઔામગલાશી
઄નચ્ચે દ – ૨૦૪ ધલધનમ૊ખ કયડા઒
઄નચ્ચે દ – ૨૦૫ ઩ૂયઔ, લધાયાના ઄થલા ઄ધધઔ ઄નદાન
઄નચ્ચે દ – ૨૦૬ રેકાનદાન (ટશવાફ ઩ટે ઄નદાન), ધલશ્વાવના અધાયે ઄નદાન તથા ઄઩લાદરૂ઩

www.asthaacademy.wordpress.com 38
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નદાન
઄નચ્ચે દ – ૨૦૭ નાણાકયડા વંફંધધત કાવ જોખલાઇ઒

વાભાન્મ કામવલાશી

઄નચ્ચે દ – ૨૦૮ ઔામગલાશીના ધનમભ

઄નચ્ચે દ – ૨૦૯ યાછમ ધલધાનભંડ઱ભાં નાણાઔીમ ઔામગ વંફંધધત ઔામગલાશીનં ઔામદા દ્વાયા ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૨૧૦ ધલધાનભંડ઱ભાં લા઩યલાની બા઴ા
઄નચ્ચે દ – ૨૧૧ ધલધાનભંડ઱ભાં ઙઙાગ ધલઙાયણા ઩ય ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૨૧૨ ઄દારત દ્વાયા ધલધાનભંડ઱ની ઔામગલાશીની ત઩ાવ નશીં થઇ ળઔે .

ધાયાકીમ વત્તા

઄નચ્ચે દ – ૨૧૩ ધલધાનભંડ઱ની ફેઠઔ૊ ઙાર ન શ૊મ ત્માયે લટશઔભ ફશાય ઩ાડલાની યાછમ઩ારની વત્તા

યાજમ૊ની લડી અદારત

઄નચ્ચે દ – ૨૧૪ યાછમ૊ની લડી ઄દારત૊

઄નચ્ચે દ – ૨૧૫ લડી ઄દારતનં યે ઔડગ ડમામારમ શ૊લં
઄નચ્ચે દ – ૨૧૬ લડી ઄દારતની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૨૧૭ લડી ઄દારતના ડમામાધીળની ધનભણૂઔ તથા શ૊દ્દાની ળયત૊
઄નચ્ચે દ – ૨૧૮ વલોચ્ઙ ઄દારત વંફંધધત ઄ભૂઔ જોખલાઇ઒નં લડી ઄દારત ઩ય રાખ થલં
઄નચ્ચે દ – ૨૧૯ લડી ઄દારતના ડમામાધીળ૊ના ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા
઄નચ્ચે દ – ૨૨૦ ઔામભી ડમામાધીળ થમા ફાદ લઔીરાત ઩ય ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૨૨૧ ડમામાધીળ૊નાં લેતન-બર્થથાં
઄નચ્ચે દ – ૨૨૨ ડમામાધીળ૊ની એઔ લડી ઄દારતથી ફીજી લડી ઄દારતભાં ફદરી
઄નચ્ચે દ – ૨૨૩ ઔામગઔાયી ભખ્મ ડમામાધીળની ધનભણૂઔ
઄નચ્ચે દ – ૨૨૪ લધાયાના ઄ને ઔામગઔાયી ડમામાધીળ૊ની ધનભણૂઔ
઄નચ્ચે દ – ૨૨૪(A) લડી ઄દારતની ફેઠઔ૊ભાં ધનલૃત ડમામાધીળ૊ની શાછયી
઄નચ્ચે દ – ૨૨૫ ધલદ્યભાન લડી ઄દારત૊નં ઔામગક્ષેત્ર
઄નચ્ચે દ – ૨૨૬ ઔે ટરીઔ ટયટ ઔાઢલાની લડી ઄દારતની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૨૭ ઄ડમ ઄દારત૊ ઩ય દેકયે ક યાકલાની લડી ઄દારતની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૨૮ ઄ભૂઔ ઔે વ લડી ઄દારતને તફદીર ઔયલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૨૯ લડી ઄દારત૊ના ઄ધધઔાયી઒, ઔભગઙાયી઒ ઄ને કઙગ
઄નચ્ચે દ – ૨૩૦ લડી ઄દારતની શઔૂ ભતન૊ ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ ઩ય ધલ્તાય
઄નચ્ચે દ – ૨૩૧ ફે ઄થલા ફે થી લધ યાજ્મ૊ ભાટે એઔ છ લડી ઄દારતની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૨૩૨ યદ ઔયે ર ચે .

www.asthaacademy.wordpress.com 39
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

તાફાની અદારત૊

઄નચ્ચે દ – ૨૩૩ ધછલ્લા ડમામાધીળ૊ની ધનભણૂઔ

઄નચ્ચે દ – ૨૩૩(A) ઔે ટરાઔ ધછલ્લા ડમામાધીળ૊ની ધનભણૂઔ ઄ને તે઒ દ્વાયા ઄઩ામેર ઙઔાદા લખેયેને
ઔામદેવય ઠયાલલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૩૪ ધછલ્લા ડમામાધીળ૊ ધવલામ ઄ડમ વ્મધક્ત઒ની ડમામીઔ વેલા઒ભાં ધનભણૂઔ
઄નચ્ચે દ – ૨૩૫ તાફા શે ઠ઱ની ઄દારત૊ ઩ય ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૨૩૬ ઄થગગટન
઄નચ્ચે દ – ૨૩૭ ઄ભૂઔ લખોના ભેધછ્ટરે ટ૊ ઩ય અ બાખની જોખલાઇ઒ રાખ ઩ાડલા ફાફત

બાગ – ૭ ઩શે રા ઩રયબળષ્ટ્નાાં બાગ – ‘ખ’ નાાં યાજમ૊

઄નચ્ચે દ – ૨૩૮ અ ઄નચ્ચે દ ઄ને બાખ ૭ ફંધાયણભાંથી 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા યદ
ઔયલાભાં અલેર ચે .

બાગ – ૮ કે ન્રળાબવત પ્રદેળ૊

઄નચ્ચે દ – ૨૩૯ ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ન૊ લશીલટ

઄નચ્ચે દ– ૨૩૯(A) ઔે ટરાઔ ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ભાં ્થાધનઔ ધલધાનભંડ઱ ઄થલા ભંત્રીભંડ઱ ઄થલા ફન્નેની
યઙના
઄નચ્ચે દ-૨૩૯(AA) ટદલ્લી વંફંધધત ધલળે઴ જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ -૨૩૯(AB) ફંધાયણીમ તંત્રની ધનષ્પ઱તા પ્રવંખે જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૨૩૯(B) છમાયે ધલધાનભંડ઱નં વત્ર ઙાર ન શ૊મ ત્માયે લશીલટદાયને લટશઔભ પ્રધવદ્ ઔયલાની
વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૪૦ ઔે ટરાઔ ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ ભાટે ઔામદા ફનાલલાની યાષ્ટર ઩ધતની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૪૧ ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ ભાટે લડી ઄દારત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૨ અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાંથી 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર
ચે .

બાગ – ૯ ઩ાંચામત

઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ વ્માખ્મા

઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (A) ગ્રાભ વબા
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (B) ઩ંઙામત૊ની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (C) ઩ંઙામત૊નં ખઠન
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (D) ફેઠઔ૊નં અયક્ષણ
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (E) ઩ંઙામત૊ન૊ ઔામગઔા઱ લખેયે
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (F) વભ્મ૊ની ખેયરામઔાત૊
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (G) ઩ંઙામત૊ની વત્તા, ઄ધધઔાય ઄ને છલાફદાયી

www.asthaacademy.wordpress.com 40
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (H) ઩ંઙામત૊ દ્વાયા ઔય રાદલાની વત્તા઒ ઄ને તેના પંડ ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (I) નાણાંઔીમ ધ્થધતની વભીક્ષા ભાટે નાણા઩ંઙની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (J) ઩ંઙામત૊ના શીવાફ૊નં ઒ટડટ
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (K) ઩ંઙામત૊ની ઙૂંટણી
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (L) ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ને રાખ થલા વંફંધધત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (M) ઄ભૂઔ ક્ષેત્ર૊ ઩ય અ બાખની જોખલાઇ઒ રાખ ન થલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (N) ધલદ્યભાન ઔામદા઒ ઄ને ઩ંઙામત૊ ઙાર યશે લા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (O) ઙૂંટણી વંફધં ધત ફાફત૊ભાં ઄દારતના શ્તક્ષે઩ ઩ય પ્રધતફંધ

બાગ – ૯ (A) નગય઩ાબરકાઓ

઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (P) વ્માખ્મા

઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (Q) નખય઩ાધરઔા઒ની યઙના
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (R) નખય઩ાધરઔા઒નં ખઠન
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (S) લ૊ડગ , વધભધત઒ લખેયેની યઙના ઄ને ખઠન
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (T) ફેઠઔ૊નં અયક્ષણ
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (U) નખય઩ાધરઔા઒ન૊ ઔામગઔા઱
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (V) વભ્મ૊ની ખેયરામઔાત૊
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (W) નખય઩ાધરઔા઒ની વત્તા, ઄ધધઔાય ઄ને છલાફદાયી
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (X) નખય઩ાધરઔા઒ દ્વાયા ઔય રાદલાની વત્તા઒ ઄ને તેના પંડ ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (Y) નાણા઩ંઙ
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (Z) નખય઩ાધરઔા઒ના ટશવાફ૊નં ઒ટડટ
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (ZA) નખય઩ાધરઔા઒ની ઙૂટં ણી
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (ZB) ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ને રાખ થલા ઄ંખે
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (ZC) ઄ભૂઔ ક્ષેત્ર૊ ઩ય અ બાખની જોખલાઇ઒ રાખ ન થલા ઄ંખે
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (ZD) ધછલ્લા અમ૊છન ભાટે વધભધત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (ZE) ભશાનખય (ભેટર૊઩૊રીટન) અમ૊છન ભાટે વધભધત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (ZF) ધલદ્યભાન ઔામદા઒ ઄ને નખય઩ાધરઔા઒ ઙાર યશે લા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૩ (ZG) ઙૂંટણી વંફધં ધત ફાફત૊ભાં ઄દારત૊ના શ્તક્ષે઩ ઩ય પ્રધતફંધ

બાગ – ૯ (B) વશકાયી વબભબતઓ

બાગ – ૧૦ અનવૂબચત અને જનજાબત ક્ષેત્ર૊

઄નચ્ચે દ – ૨૪૪ ઄નવૂધઙત ક્ષેત્ર૊ ઄ને છનજાધત ક્ષેત્ર૊ન૊ લશીલટ

઄નચ્ચે દ – ૨૪૪(A) અવાભના ઔે ટરાઔ છનજાધત ક્ષેત્ર૊ને વભાધલષ્ટ ઔયનાય એઔ ્લામત યાછમની
યઙના ઄ને તેના ભાટે ્થાનીઔ ધલધાનભંડ઱ ઄થલા ભંત્રીભંડ઱ ઄થલા ફન્નેની
યઙના

www.asthaacademy.wordpress.com 41
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

બાગ – ૧૧ વાંઘ અને યાજમ૊ લચ્ચેના વાંફાંધ૊

પ્રકયણ – ૧ ધાયાકીમ વાંફાંધ૊
ધાયાકીમ વત્તાની લશેં ચણી

઄નચ્ચે દ – ૨૪૫ વંવદ દ્વાયા ઄ને યાછમ૊ના ધલધાનભંડ઱૊ દ્વાયા ફનાલામેરા ઔામદા઒ન૊ વ્મા઩
઄નચ્ચે દ – ૨૪૬ વંવદ ઄ને યાછમ૊ના ધલધાનભંડ઱૊ દ્વાયા ફનાલામેર ઔામદા઒ની ધલ઴મલ્ત
઄નચ્ચે દ – ૨૪૭ ઔે ટરીઔ લધાયાની ઄દારત૊ની ્થા઩નાની જોખલાઇ ઔયલાની વંવદની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૪૮ ઔામદા ઔયલાની ળે઴ વત્તા઒
઄નચ્ચે દ – ૨૪૯ યાછમની માદીના ધલ઴મ૊ ઩ય યાષ્ટર ીમ ટશતભાં ઔામદ૊ ગડલાની વંવદની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૫૦ ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ ત૊ યાછમની માદીના ધલ઴મ૊ ફાફતે ઔામદ૊ ગડલાની
વંવદની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૫૧ વંવદ દ્વાયા ઄નચ્ચે દ ૨૪૯ તથા ૨૫૦ શે ઠ઱ ફનાલામેર ઔામદા઒ ઄ને યાછમ૊ના
ધલધાનભંડ઱૊ દ્વાયા ફનાલામેર ઔામદા઒ભાં ઄વંખતતા
઄નચ્ચે દ – ૨૫૨ ફે ઄થલા ફે થી લધ યાછમ૊ની વંભધતથી તેના ભાટે ઔામદા ગડલાની વંવદની વત્તા ઄ને
ઔ૊ઇ ઄ડમ યાછમ દ્વાયા તે ઄઩નાલલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૫૩ અંતયયાષ્ટર ીમ ઔયાય૊ને ઄ભરી ફનાલલા ભાટે ઔામદા ઔયલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૫૪ વંવદ દ્વાયા ફનાલામેર ઔામદા ઄ને યાછમના ધલધાનભંડ઱ દ્વાયા ફનાલામેર ઔામદા
લચ્ઙે ઄વંખતતા
઄નચ્ચે દ – ૨૫૫ બરાભણ૊ ઄ને ઩ૂલગભંછૂયીની છરૂયીમાત૊ પક્ત ઔામગયીધતની ફાફત૊ ખણલાભાં અલળે

પ્રકયણ – ૨ લશીલટી વાંફાંધ૊

વાભાન્મ

઄નચ્ચે દ – ૨૫૬ યાછમ૊ની ઄ને વંગની પયછ

઄નચ્ચે દ – ૨૫૭ ઔે ટરીઔ ઩ટયધ્થધત઒ભાં યાછમ૊ ઩ય ઔે ડદ્રનં ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૨૫૮ ઔે ટરીઔ ઩ટયધ્થધત઒ભાં યાછમ૊ને ળધક્ત પ્રદાન ઔયલાની ઔે ડદ્રની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૫૮ (A) ઄ભૂઔ ઩ટયધ્થધત઒ભાં ઔે ડદ્રને ઔામો વોં઩લાની યાછમને વત્તા
અ ઄નચ્ચે દ ઄ને બાખ ૭ ફંધાયણભાંથી 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા યદ
ઔયલાભાં અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૨૫૯ યદ ઔયે ર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૨૬૦ બાયત ફશાયના પ્રદેળ૊ વંફધ ં ભાં ઔે ડદ્રની શઔૂ ભત
઄નચ્ચે દ – ૨૬૧ જાશે ય ઔામો, દપતય૊ ઄ને ડમાધમઔ ઔામગલાશી઒

જ઱ વાંફાંધી તકયાય૊

઄નચ્ચે દ – ૨૬૨ અંતયયાછમ નદી઒ ઄થલા નદીકીણ૊ના ઩ાણી વંફંધી ધલલાદ૊ન૊ ડમામધનણગમ

યાજમ૊ લચ્ચે વાંકરન

www.asthaacademy.wordpress.com 42
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૨૬૩ અંતયયાછમ ઩ટય઴દ વંફધં ધત જોખલાઇ઒

બાગ – ૧૨ નાણાકીમ ફાફત૊, બભરકત, કયાય૊ અને દાલાઓ

પ્રકયણ – ૧ નાણાકીમ ફાફત૊
વાભાન્મ

઄નચ્ચે દ – ૨૬૪ ઄થગગટન

઄નચ્ચે દ – ૨૬૫ ઔામદાની વત્તા ધવલામ ઔય૊ રાદલાભાં અલળે નશીં
઄નચ્ચે દ – ૨૬૬ બાયતની ઄ને યાછમની વંધઙત ધનધધ઒ ઄ને જાશે ય ટશવાફ૊
઄નચ્ચે દ – ૨૬૭ અઔધ્ભઔ ધનધધ

વાંઘ અને યાજમ૊ લચ્ચે આલકની લશેં ચણી

઄નચ્ચે દ – ૨૬૮ ઔે ડદ્ર દ્વાયા રખાલલાભાં અલેર, ઩યંત યાછમ૊ દ્વાયા લવૂર ઔયાતા ઄ને ધલધનમ૊ખ ઔયાતા
ઔય૊
઄નચ્ચે દ – ૨૬૮ (A) ઔે ડદ્ર દ્વાયા રખાલલાભાં અલેર ઄ને ઔે ડદ્ર ઄ને યાજ્મ૊એ લવૂર ઔયલાન૊ ઄ને ધલધનમ૊ખ
ઔયલાન૊ વેલા ઔય
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 88ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 2003 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૨૬૯ ઔે ડદ્ર દ્વાયા રખાલલાભાં અલેર ઄ને લવૂર ઔયામેર ઩યંત યાછમ૊ને વોં઩લાભાં અલેરા
ઔય૊
઄નચ્ચે દ – ૨૭૦ લવૂર ઔયામેરા ઄ને ઔે ડદ્ર ઄ને યાછમ૊ લચ્ઙે લશેં ઙલાભાં અલતા ઔય૊
઄નચ્ચે દ – ૨૭૧ ઔે ટરાઔ ઔય૊ ઩ય વંગના શે ત઒ ભાટે વયઙાછગ
઄નચ્ચે દ – ૨૭૨ ઔે ડદ્ર દ્વાયા રખાલામેરા ઄ને લવૂર ઔયામેરા ઔય૊ ઔે ડદ્ર ઄ને યાછમ૊ લચ્ઙે લશેં ઙી ળઔામ.
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 80ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 2000 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર
ચે .
઄નચ્ચે દ – ૨૭૩ ળણ ઄ને ળણની ફનાલટ૊ ઈ઩યની ધનઔાવ છઔાતને ફદરે ઄નદાન
઄નચ્ચે દ – ૨૭૪ છેભાં યાછમ૊નં ટશત શ૊મ તે ઔયલેયાને ઄વય ઔયતા કયડા઒ ભાટે યાષ્ટર ઩ધતની
઩ૂલબ ગ રાભણ છરૂયી શ૊લા ઄ંખે
઄નચ્ચે દ – ૨૭૫ ઔે ડદ્ર તયપથી ઔે ટરાંઔ યાછમ૊ને ઄નદાન૊ અ઩લા ઄ંખે
઄નચ્ચે દ – ૨૭૬ વ્મલવામ૊, વ્મા઩ાય, ધંધા ઄ને ય૊છખાય ઩યના ઔય૊
઄નચ્ચે દ – ૨૭૭ ઄઩લાદ૊
઄નચ્ચે દ – ૨૭૮ અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર
ચે .
઄નચ્ચે દ – ૨૭૯ ―ઙ૊ખ્કી અલઔ‖ ની ખણતયી લખેયે
઄નચ્ચે દ – ૨૮૦ નાણા ઩ંઙ
઄નચ્ચે દ – ૨૮૧ નાણા઩ંઙની બરાભણ૊

પ્રકીણવ નાણાકીમ જોગલાઈઓ

www.asthaacademy.wordpress.com 43
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૨૮૨ વંગ ઄થલા યાછમ ઩૊તાની અલઔભાંથી ઔયી ળઔે તેલ કઙગ
઄નચ્ચે દ – ૨૮૩ વંધઙત ધનધધ, અઔધ્ભઔ ધનધધ ઄ને જાશે ય ટશવાફભાં છભા થમેર નાણાંન૊ શલાર૊ લખેયે
઄નચ્ચે દ – ૨૮૪ વયઔાયી ન૊ઔય૊ ઄ને ઄દારત૊ને ભ઱ેર દાલાદાય૊ની ઄નાભત૊ ઄ને ઄ડમ નાણાંન૊
શલાર૊
઄નચ્ચે દ – ૨૮૫ વંગની ધભરઔતને યાછમના ઔયલેયાભાંથી ભધક્ત
઄નચ્ચે દ – ૨૮૬ ભારનં લેઙાણ ઄થલા કયીદી ઩ય ઔય નાકલા વંફંધભાં ધનમંત્રણ૊
઄નચ્ચે દ – ૨૮૭ લીછ઱ી ઩યના ઔય૊ભાંથી ભધક્ત
઄નચ્ચે દ – ૨૮૮ ઄ભૂઔ ઩ટયધ્થધત઒ભાં ઩ાણી ઔે લીછ઱ી વંફંધભાં યાછમ૊એ નાકેર ઔયભાંથી ભધક્ત
઄નચ્ચે દ – ૨૮૯ વંગના ઔયલેયાભાંથી યાછમની ધભરઔત ઄ને અલઔને ભધક્ત
઄નચ્ચે દ – ૨૯૦ ઔે ટરાઔ કઙાગ઒ ઄ને ઩ેડળન૊ વંફંધભાં ટશવાફભે઱ ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૯૦ ઄ભૂઔ દેલ્લમ્ ધનધધ઒ને લાધ઴ગઔ ઙૂઔલણી
(A) અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં અલેર
ચે .
઄નચ્ચે દ – ૨૯૧ યાજ્મ૊નાં વાધરમાણાંની યઔભ
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 26ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1971 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર
ચે .

પ્રકયણ – ૨ કયજ રેલા અાંગે

઄નચ્ચે દ – ૨૯૨ બાયત વયઔાય દ્વાયા ઔયછ રેલા ઄ંખે

઄નચ્ચે દ – ૨૯૩ યાજ્મ વયઔાય દ્વાયા ઔયછ રેલા ઄ંખે

પ્રકયણ – ૩ બભરકત કયાય૊, શક, જલાફદાયીઓ, પયજો અને દાલા

઄નચ્ચે દ – ૨૯૪ ઄ભૂઔ ઩ટયધ્થધત઒ભાં ધભરઔત૊, ઄્ક્માભત૊, ઄ધધઔાય૊, છલાફદાયી઒, પયજો

લખેયેના ઈત્તયાધધઔાય વંફધં ધત
઄નચ્ચે દ – ૨૯૫ ઄ડમ ઩ટયધ્થધત઒ભાં ધભરઔત૊, ઄્ક્માભત૊, ઄ધધઔાય૊, છલાફદાયી઒, પયજો
લખેયેના ઈત્તયાધધઔાય વંફધં ધત
઄નચ્ચે દ – ૨૯૬ કારવા થલાથી, ઄ધધઔાય ધલરમ થલાથી ઔે નધધણમાતી તયીઔે પ્રાપ્ત થતી ધભરઔત
઄નચ્ચે દ – ૨૯૭ દેળના પ્રાદેધળઔ છ઱ધલ્તાય તથા કંડીમ ચાછરીભાંના ભશાવાખયની બૂધભભાં યશે ર
ટઔંભતી લ્ત઒ ઄ને ભખ્મ અધથગઔ ક્ષેત્ર૊ભાંના વંવાધન૊ ઄ને વં઩ધત્ત ઔે ડદ્રભાં ધનટશત
થલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૨૯૮ લે઩ાય લખેયે ઔયલાની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૨૯૯ ઔયાય૊
઄નચ્ચે દ – ૩૦૦ દાલા઒ ઄ને ઔામગલાશી઒

પ્રકયણ – ૪ બભરકતન૊ અબધકાય

઄નચ્ચે દ – ૩૦૦ (A) ઔામદાથી અ઩ેરા ઄ધધઔાય ધવલામ વ્મધક્ત઒ને ધભરઔતથી લંધઙત ઔયલાભાં
અલળે નશીં.

www.asthaacademy.wordpress.com 44
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 44ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1978 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં

અલેર ચે .

બાગ – ૧૩ બાયતના પ્રદેળભાાં લે઩ાય, લાબણજમ અને આાંતયવ્મલશાય

઄નચ્ચે દ – ૩૦૧ લે઩ાય, લાધણછમ ઄ને અંતયવ્મલશાયનં ્લાતંત્ર્મ

઄નચ્ચે દ – ૩૦૨ લે઩ાય, લાધણછમ ઄ને અંતયવ્મલશાય ઩ય ધનમંત્રણ૊ ભૂઔલાની વંવદની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૩૦૩ લે઩ાય ઄ને લાધણછમ વંફંધભાં ઔે ડદ્ર ઄ને યાછમ વયઔાયની ધાયાઔીમ વત્તા઒ ઩ય
ધનમંત્રણ૊
઄નચ્ચે દ – ૩૦૪ યાછમ૊ભાં ઄ંદય૊઄ંદય લે઩ાય, લાધણછમ ઄ને અંતયવ્મલશાય ઩ય ધનમંત્રણ૊
઄નચ્ચે દ – ૩૦૫ ધલદ્યભાન ઔામદા઒ ઄ને યાછમના ઇજાયાની જોખલાઇ ઔયનાય ઔામદા઒ન૊ ઄઩લાદ
઄નચ્ચે દ – ૩૦૬ અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956થી યદ ઔયલાભાં અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૦૭ ઄નચ્ચે દ ૩૦૧ થી ૩૦૪ ની જોખલાઇ઒ના ઄ભરીઔયણ ભાટે ઄ધધઔાયીની ધનભણૂઔ

બાગ – ૧૪ વાંઘ અને યાજમ૊ શે ઠ઱ની વેલાઓ

પ્રકયણ – ૧ વેલાઓ

઄નચ્ચે દ – ૩૦૮ ઄થગગટન

઄નચ્ચે દ – ૩૦૯ વંગ ઄થલા યાજ્મભાં ન૊ઔયી ઔયતી વ્મધક્ત઒ની બયતી ઄ને વેલાની ળયત૊
઄નચ્ચે દ – ૩૧૦ વંગ ઄થલા યાછમની ન૊ઔયી ઔયતી વ્મધક્ત઒ના શ૊દ્દાની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૩૧૧ વંધ ઄થલા યાછમ શે ઠ઱ ભરઔી વેલાભાં ન૊ઔયી ઔયનાય વ્મધક્ત઒ની ફયતયપી, રૂકવદ
઄થલા ઩ામયી ઈતાય
઄નચ્ચે દ – ૩૧૨ ઄ધકર બાયતીમ વેલા઒
઄નચ્ચે દ – ૩૧૨ ઔે ટરીઔ વેલા઒ના ઄ધધઔાયી઒ની વેલાની ળયત૊ભાં પે યપાય ઔયલાની ઄થલા યદ
(A) ઔયલાની વંવદની વત્તા
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 28ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1972 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૧૩ લઙખા઱ાની જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ – ૩૧૪ અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 28ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1972 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર
ચે .

પ્રકયણ – ૨ જાશે ય વેલા આમ૊ગ

઄નચ્ચે દ – ૩૧૫ વંગ ઄ને યાછમ૊ના જાશે ય વેલા અમ૊ખ

઄નચ્ચે દ – ૩૧૬ વભ્મ૊ની ધનભણૂઔ ઄ને શ૊દ્દાની ભદત
઄નચ્ચે દ – ૩૧૭ જાશે ય વેલા અમ૊ખના ઔ૊ઇ વભ્મને શ૊દ્દા ઩યથી દૂય ઔયલા ઄ને વેલાભાંથી ભ૊ઔૂ પ યાકલા
ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૩૧૮ અમ૊ખના વભ્મ૊ ઄ને ઔભગઙાયી઒ની વેલાની ળયત૊ ધલળે ધલધનમભ૊ ઔયલાની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૩૧૯ અમ૊ખના વભ્મ૊ શ૊દ્દ૊ ધયાલતા ફંધ થતાં શ૊દ્દા઒ ધયાલલા ઩ય પ્રધતફંધ
઄નચ્ચે દ – ૩૨૦ જાશે ય વેલા અમ૊ખનાં ઔામો

www.asthaacademy.wordpress.com 45
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૩૨૧ જાશે ય વેલા અમ૊ખના ઔામોન૊ ધલ્તાય ઔયલાની વત્તા

઄નચ્ચે દ – ૩૨૨ જાશે ય વેલા અમ૊ખનં કઙગ
઄નચ્ચે દ – ૩૨૩ જાશે ય વેલા અમ૊ખના ઄શે લાર૊

બાગ – ૧૪ (A) ન્મામ ઩ાંચ૊ (ટર ીબ્મનર૊)

઄નચ્ચે દ – ૩૨૩ (A) લશીલટી ડમામ઩ંઙ૊

઄નચ્ચે દ – ૩૨૩ (B) ઄ડમ ફાફત૊ ભાટે ડમામ઩ંઙ૊

બાગ – ૧૫ ચૂાંટણીઓ

઄નચ્ચે દ – ૩૨૪ ઙૂંટણી઒ની દેકયે ક, દ૊યલણી ઄ને ધનમંત્રણ ઙૂટં ણી઩ંઙભાં ધનટશત થલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૩૨૫ ધભગ, જ્ઞાધત, જાધત, ધરંખબેદના અધાયે ઔ૊ઇને ભતાધધઔાયથી લંધઙત નશીં ઔયી ળઔામ
તથા તેના અધાયે કાવ ભતદાયમાદીભાં નાભ દાકર ઔયલા ભાટે દાલ૊ નશીં ઔયી ળઔામ
઄નચ્ચે દ – ૩૨૬ ર૊ઔવબા ઄ને યાછમ૊ની ધલધાનવબા઒ની ઙૂટં ણી઒ ઩ખ્ત ભતાધધઔાયને ધ૊યણે
ઔયલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૩૨૭ ધલધાનભંડ઱૊ ભાટે ઙૂટં ણી વંફંધધત જોખલાઇ ઔયલાની વંવદની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૩૨૮ ધલધાનભંડ઱ની ઙૂંટણીના વંફંધભાં જોખલાઇ ઔયલાની તે ધલધાનભંડ઱ની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૩૨૯ ઙૂંટણી વંફધં ધત ફાફત૊ભાં ઄દારતની દયમ્માનખીયી ઩ય પ્રધતફંધ

બાગ – ૧૬ અભૂક લગો વાંફાંધભાાં ખાવ જોગલાઈઓ

઄નચ્ચે દ – ૩૩૦ ર૊ઔવબાભાં ઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને ઄નવૂધઙત છનજાધત઒ ભાટે ફેઠઔ૊નં અયક્ષણ
઄નચ્ચે દ – ૩૩૧ ર૊ઔવબાભાં એંગ્ર૊ ઇધડડમન જાધતનં પ્રધતધનધધત્લ
઄નચ્ચે દ – ૩૩૨ યાછમ૊ની ધલધાનવબા઒ભાં ઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને ઄નવૂધઙત છનજાધત઒ ભાટે
ફેઠઔ૊નં અયક્ષણ
઄નચ્ચે દ – ૩૩૩ યાછમ૊ની ધલધાનવબા઒ભાં એંગ્ર૊ ઇધડડમન જાધતનં પ્રધતધનધધત્લ
઄નચ્ચે દ – ૩૩૪ ફેઠઔ૊નં અયક્ષણ ઄ને કાવ પ્રધતધનધધત્લ ધવત્તેય લ઴ગ ઩ચી ફંધ થલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૩૩૫ વેલા઒ ઄ને છગ્મા઒ ભાટે ઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને ઄નવૂધઙત છનજાધત઒ના
દાલા઒
઄નચ્ચે દ – ૩૩૬ એંગ્ર૊ ઇધડડમન જાધત ભાટે ઄ભૂઔ વેલા઒ભાં કાવ જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૩૭ એંગ્ર૊ ઇધડડમન જાધતના રાબ ભાટે ળૈક્ષધણઔ ઄નદાન વંફંધધત કાવ જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૩૮ ઄નવૂધઙત જાધત ભાટે યાષ્ટર ીમ ઩ંઙ
઄નચ્ચે દ – ઄નવૂધઙત છનજાધત઒ ભાટે યાષ્ટર ીમ ઩ંઙ
૩૩૮(A) અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 89ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 2003 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૩૯ ઄નવૂધઙત ધલ્તાય૊ના લશીલટ ઄ને ઄નવૂધઙત છનજાધત઒ના ઔલ્માણ ઩ય વંગનં
ધનમંત્રણ
઄નચ્ચે દ – ૩૪૦ ઩ચાત લખોની ધ્થધતની ત઩ાવ ભાટે ઩ંઙની ધનભણૂઔ
઄નચ્ચે દ – ૩૪૧ ઄નવૂધઙત જાધત઒

www.asthaacademy.wordpress.com 46
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૩૪૨ ઄નવૂધઙત છનજાધત઒

બાગ – ૧૭ યાજબા઴ા
પ્રકયણ – ૧ વાંઘની બા઴ા

઄નચ્ચે દ – ૩૪૩ વંગની યાછબા઴ા

઄નચ્ચે દ – ૩૪૪ યાછબા઴ા ભાટે ઩ંઙ ઄ને વંવદની વધભધત

પ્રકયણ – ૨ પ્રાદેબળક બા઴ાઓ

઄નચ્ચે દ – ૩૪૫ યાછમની યાછબા઴ા ઄થલા યાછબા઴ા઒

઄નચ્ચે દ – ૩૪૬ એઔ યાછમ ઄ને ફીજા યાછમ લચ્ઙે ઄થલા ઔ૊ઇ યાછમ ઄ને વંગ લચ્ઙેના વ્મલશાય ભાટે ની
યાછબા઴ા
઄નચ્ચે દ – ૩૪૭ યાછમની લ્તીના ઔ૊ઇ બાખભાં ફ૊રાતી બા઴ા વંફંધભાં કાવ જોખલાઇ

પ્રકયણ – ૩ વલોચ્ચ અદારત, લડી અદારત લગેયેની બા઴ા

઄નચ્ચે દ – ૩૪૮ વલોચ્ઙ ઄દારત ઄ને લડી ઄દારત૊ભાં ઄ને ઔામદા઒, કયડા઒ લખેયે ભાટે લા઩યલાની
બા઴ા
઄નચ્ચે દ – ૩૪૯ બા઴ા વંફંધી ઄ભૂઔ ઔામદા઒ ઔયલા ભાટે કાવ ઔામગલાશી

પ્રકયણ – ૪ ખાવ આદેળ૊

઄નચ્ચે દ – ૩૫૦ ઄વંત૊઴ના ધનલાયણ ભાટે ની યછૂ અતભાં લા઩યલાની બા઴ા

઄નચ્ચે દ – ૩૫૦ (A) પ્રાથધભઔ તફક્કે ભાતૃબા઴ાભાં ધળક્ષણની વધલધા઒
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૫૦ (B) બા઴ાઔીમ રગભતી લખો ભાટે કાવ ઄ધધઔાયી
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૫૧ ટશંદી બા઴ાના ધલઔાવ ભાટે અદેળ

બાગ – ૧૮ કટ૊કટીની જોગલાઈઓ

઄નચ્ચે દ – ૩૫૨ ઔટ૊ઔટીની જાશે યાત

઄નચ્ચે દ – ૩૫૩ ઔટ૊ઔટીની જાશે યાતની ઄વય
઄નચ્ચે દ – ૩૫૪ છમાયે ઔટ૊ઔટીની જાશે યાત ઄ભરભાં શ૊મ ત્માયે અલઔ૊ની લશેં ઙણી વંફધ ં ની
જોખલાઇ઒નં રાખ ઩ાડલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૩૫૫ ફાહ્ય અિભણ ઄ને અંતટયઔ ઄ળાંધત વાભે યાછમ૊નં યક્ષણ ઔયલાની વંગની પયછ
઄નચ્ચે દ – ૩૫૬ યાછમભાં ફંધાયણીમ તંત્ર ધનષ્પ઱ છલાના પ્રવંખે જોખલાઇ઒

www.asthaacademy.wordpress.com 47
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૩૫૭ ઄નચ્ચે દ ૩૫૬ને અધીન પ્રધવદ્ ઔયામેર જાશે યાત શે ઠ઱ ધાયાઔીમ વત્તા઒ન૊ ઈ઩મ૊ખ
઄નચ્ચે દ – ૩૫૮ ઔટ૊ઔટી દયધભમાન ઄નચ્ચે દ ૧૯ની જોખલાઇ઒ની ભ૊ઔૂ પી
઄નચ્ચે દ – ૩૫૯ ઔટ૊ઔટી દયધભમાન બાખ – ૩ દ્વાયા અ઩લાભાં અલેર ઄ધધઔાય૊ના ઄ભરની ભ૊ઔૂ પી
઄નચ્ચે દ – ૩૬૦ નાણાઔીમ ઔટ૊ઔટીના વંફંધભાં જોખલાઇ઒

બાગ – ૧૯ પ્રકીણવ

઄નચ્ચે દ – ૩૬૧ યાષ્ટર ઩ધત, યાછમ઩ાર૊ ઄ને યાછપ્રભક૊ને યક્ષણ

઄નચ્ચે દ – ૩૬૧(A) વંવદ ઄ને યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ની ઔામગલાશીની પ્રધવધદ્ ઄ંખે યક્ષણ
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 44ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1978 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૬૧(B) રાબપ્રદ યાછઔીમ ઩દ (શ૊દ્દા) ઩ય ધનભણૂઔ ભાટે ખેયરામઔાત
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 91ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 2003 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૬૨ દેળી યાજ્મ૊ના યાછલી઒ના શઔ૊ ઄ને ધલળે઴ાધધઔાય૊
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 26ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1971 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર
ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૬૩ ઄ભૂઔ વંધધ઒, વભછૂ ધત઒ લખેયેભાંથી ઈત્઩ન્ન થતા ધલલાદ૊ભાં ઄દારતની દયમ્માનખીયી
઩ય પ્રધતફંધ
઄નચ્ચે દ – ૩૬૩(A) દેળી યાછમ૊ના ળાવઔ૊ને ઄઩ામેર ભાડમતા ફંધ ઔયલા ઄ને વાધરમાણાં નાફૂદ ઔયલા
ફાફત
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 26ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1971 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૬૪ ભ૊ટા ફંદય૊ ઄ને ધલભાનભથઔ ઄ંખે કાવ જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ – ૩૬૫ વંગ તયપથી ઄઩ામેર અદેળ૊નં ઩ારન ઔયલા ઄ને ઩ારન ન થામ ત૊ તેન ઩ટયણાભ
઄નચ્ચે દ – ૩૬૬ ફંધાયણભાં ઈલ્લેધકત ઄ભૂઔ ળબ્દપ્રમ૊ખ૊ની વ્માખ્મા઒
઄નચ્ચે દ – ૩૬૭ ઄થગગટન

બાગ – ૨૦ ફાંધાયણભાાં વધાય૊

઄નચ્ચે દ – ૩૬૮ ફંધાયણભાં વધાયા ઔયલાની વંવદની વત્તા ઄ને તે ભાટે ની ઔામગલાશી

બાગ – ૨૧ કાભચરાઉ, લચગા઱ાની અને ખાવ જોગલાઈઓ

઄નચ્ચે દ – ૩૬૯ યાછમ માદીના ઄ભૂઔ ધલ઴મ૊ વભલતી માદીના શ૊મ તેભ ઔામદ૊ ફનાલલાની વંવદને
ઔાભઙરાઈ વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૩૭૦ છમ્ભ – ઔશ્ભીય યાછમ ઄ંખે ઔાભઙરાઈ જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ ભશાયાષ્ટર ઄ને ખછયાત યાછમ૊ના ધલ઴મભાં કાવ જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (A) નાખારેડડ યાછમના વંફંધભાં કાવ જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (B) અવાભ યાછમના વંફંધભાં કાવ જોખલાઇ

www.asthaacademy.wordpress.com 48
 Indian Constitution
Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (C) ભધણ઩ય યાછમ ઄ંખે કાવ જોખલાઇ

઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (D) અંધ્રપ્રદેળ ઄ંખે કાવ જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (E) અંધ્રપ્રદેળભાં ઔે ડદ્રીમ ધલશ્વધલદ્યારમની ્થા઩ના ઄ંખે જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (F) ધવધક્કભ યાછમના વંફંધભાં કાવ જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (G) ધભજ૊યભ યાછમના વંફંધભાં કાવ જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (H) ઄રુણાઙર પ્રદેળ યાછમના વંફંધભાં કાવ જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૭૧ (I) ખ૊લા યાછમના વંફંધભાં કાવ જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ – ૩૭૨ ધલદ્યભાન ઔામદા઒ ઄ભરભાં યશે લા ફાફત ઄ને તેભાં ઄નઔરન ઔયલા ઄ંખે
઄નચ્ચે દ – ૩૭૨ (A) ઔામદા઒ના ઄નઔરન ભાટે યાષ્ટર ઩ધતની વત્તા
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૭૩ ઄ભૂઔ વંજોખ૊ભાં ધનલાયઔ ઄ટઔામતભાં યકામેર વ્મધક્ત઒ના વંફંધભાં શઔભ ઔયલાની
યાષ્ટર ઩ધતની વત્તા
઄નચ્ચે દ – ૩૭૪ પે ડયર ઄દારતના ડમામાધીળ૊ ઄ને પે ડયર ઄દારત વભક્ષ ઄થલા શીછ-ભેછ્ે ટી-
ઇન-ઔાઈડવીરભાં ઄ધનગણીત ઔામગલાશી ઄ંખે જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ – ૩૭૫ અ ફંધાયણની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને ઄દારત૊એ, વત્તાધધઔાયી઒એ ઄ને
઄ધધઔાયી઒એ ઔામગ ઔયલાન ઙાર યાકલા ફાફત
઄નચ્ચે દ – ૩૭૬ લડી ઄દારત૊ના ડમામાધીળ૊ ધલળે જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ – ૩૭૭ બાયતના ઔમ્઩ટર ૊રય ઄ને ઒ટડટય છનયર ઄ંખે જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ – ૩૭૮ જાશે ય વેલા અમ૊ખ ઄ંખે જોખલાઇ઒
઄નચ્ચે દ – ૩૭૮ (A) અંધ્રપ્રદેળ ધલધાન વબાના ઔામગઔા઱ વંફધં ધત જોખલાઇ
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૭૯ થી ઄નચ્ચે દ – ૩૯૧
અ ઄નચ્ચે દ૊ ફંધાયણભાં 7ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1956 દ્વાયા યદ ઔયલાભાં અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૯૨ ભશ્ઔે રી઒ને દૂય ઔયલાની યાષ્ટર ઩ધતની વત્તા

બાગ – ૨૨ ફાંધાયણની ટૂ ાં કી વાંજ્ઞા, આયાંબ, રશાંદીભાાં અબધકૃ ત ઩ાઠ અને યદ કયલા ફાફત

઄નચ્ચે દ – ૩૯૩ ટૂં ઔા નાભ / વંજ્ઞા

઄નચ્ચે દ – ૩૯૪ ફંધાયણન૊ પ્રાયંબ
઄નચ્ચે દ – ૩૯૪(A) ટશંદી બા઴ાભાં ઄ધધઔૃ ત ઩ાઠ ફાફત
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 58ભા ફંધાયણીમ વંળ૊ધન, 1987 દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં
અલેર ચે .
઄નચ્ચે દ – ૩૯૫ ઔામદા઒ યદ ઔયલા ફાફત

www.asthaacademy.wordpress.com 49
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
બાગ – ૧ વાંઘ અને તેન૊ પ્રદેળ
અનચ્છેદ :- ૧ વાંઘનાં નાભ અને તેન૊ પ્રદેળ
ઇધડડમા ઄થાગત બાયત યાછમ૊ન૊ વંગ યશે ળ.ે
બાયતનાં યાજ્મ૊ ઄ને યાજ્મક્ષેત્ર૊ ઩ટયધળષ્ટ ૧ભાં દળાગવ્મા
ભછફ યશે ળે.
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ઩ટયધળષ્ટ ૧ભાં દળાગવ્મા ભછફનાં
યાજ્મ૊ ઄ને યાજ્મક્ષેત્ર૊ ઈ઩યાંત નલા દાકર ઔયામેરાં
યાછમ૊ ઔે વં઩ાટદત ઔયલાભાં અલે તેલા પ્રદેળ૊ન૊ વભાલેળ
થળે.
અનચ્છેદ ૨ :- નલા યાજ્મ૊ન૊ પ્રલેળ તથા સ્થા઩ના
ઔામદાથી વંવદ ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલી
ફ૊રી઒ ઄ને ળયત૊ના અધાયે નલા યાજ્મ૊ને પ્રલેળ
અ઩ી ળઔળે ઄ને તેભની ્થા઩ના ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ ૩ :- નલાાં યાજ્મ૊ની યચના અને તેભનાાં
નાભ, ક્ષેત્ર અને વીભાભાાં ઩રયલતવન કયલાની
વાંવદની વત્તા
વંવદ ઔામદાથી ...........
ઔ૊ઇ યાજ્મન૊ પ્રદેળ ઄રખ ઔયીને, ફે ઔે લધાયે
યાજ્મ૊ને એઔફીજા વાથે જોડીને ઄થલા ઔ૊ઇ પ્રદેળ ઔ૊ઇ
યાજ્મ વાથે જોડીને નલા યાજ્મની ્થા઩ના ઔયી ળઔળે,
ઔ૊ઇ યાજ્મન૊ ધલ્તાય લધાયી ળઔળે,
ઔ૊ઇ યાજ્મન૊ ધલ્તાય ગટાડી ળઔળે,
યાજ્મ૊ની વીભા઒ ફદરી ળઔળે ઄ને
યાજ્મ૊ના નાભભાં પે યપાય ઔયી ળઔળે .
઩યંત ઈ઩ય ભછફની જોખલાઇ ઔયતં ઔ૊ઇ ઩ણ
ધલધેમઔ યાષ્ટર ઩ધતની બરાભણ ધવલામ ઄ને અલા
ધલધેમઔની દયકા્ત૊ને ઔાયણે છે યાજ્મ૊ને ઄વય થામ ચે ,
તેલાં યાજ્મ૊ના ધલધાન ભંડ઱ને ભ૊ઔરી અ઩ેર શ૊મ ઄ને તે
ધલધેમઔ ઄ંખે યાષ્ટર ઩ધતએ ધનટદગષ્ટ ઔયે ર વભમભમાગદા ઔે
લધાયી અ઩ેર વભમભમાગદા ઩ૂણગ થામ તે ધવલામ
વંવદના ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશભાં યછૂ ઔયી ળઔાળે નશી .
અલી વભમભમાગદાભાં યાજ્મ૊ના ધલધાનભંડ઱
દ્વાયા ઄઩ામેરા ઄ધબપ્રામ૊ ઔે ભંતવ્મ૊ન૊ ્લીઔાય ઔે
઄્લીઔાય ઔયલા યાષ્ટર ઩ધત ઄ને વંવદ ્લતંત્ર ચે .
અનચ્છેદ ૪ :- અનચ્છેદ 2 અને 3 શે ઠ઱ કયામેરા
કામદાભાાં પ્રથભ અને ચ૊થી અનવૂબચઓના વધાયા
અને ઩ૂયક, આન઴ાાંબગક અને ઩ારયણાબભક ફાફત૊
ભાટે જોગલાઈ કયલા ફાફત
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઄નચ્ચે દ 2 ઄ને 3 શે ઠ઱ વંવદ દ્વાયા ઔયલાભાં
અલતા ઔામદા઒ના અધાયે ઄નવૂધઙ 1 ઄ને 4 ભાં ઩ણ
પે યપાય થળે ઄ને તેને રખતી ઩ૂયઔ, અન઴ાંધખઔ ઔે
઩ાટયણાધભઔ ફાફત૊ન૊ ઩ણ તેભાં વભાલેળ થળે.
઩યંત ઈ઩ય ભછફના ઔ૊ઇ ઩ણ પે યપાયને ઄નચ્ચે દ
368 શે ઠ઱ ફંધાયણભાં વંળ૊ધન ભાનલાભાં અલળે નશીં.
બાગ – ૨ નાગરયકત્લ
અનચ્છેદ ૫ :- ફાંધાયણના પ્રાયાંબ ઩ય નાગરયકત્લ
અ ફંધાયણના અયંબ વભમે છેન૊ લવલાટ બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રભાં શ૊મ ઄ને...
છેન૊ છડભ બાયતનાયાજ્મક્ષેત્રભાં થમ૊ શ૊મ
઄થલા
છેનાં ભાતાધ઩તાભાંથી ઔ૊ઇન૊ છડભ બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રભાં થમ૊ શ૊મ ઄ને
છે વ્મધક્તન૊ ફંધાયણના અયંબની તયત
઩શે રાંના ઒ચાભાં ઒ચા ઩ાંઙ લ઴ગથી લવલાટ બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રભાં શ૊મ;
-તે બાયતન૊ નાખટયઔ ભાનલાભાં અલળે.
અનચ્છેદ ૬ :- ઩ારકસ્તાનથી બાયતભાાં સ્થ઱ાાંતય
કયીને આલેરી અભૂક વ્મબતતઓના નાગરયકત્લન૊
અબધકાય
઄ત્માયે ઩ાટઔ્તાનભાં વભાધલષ્ટ યાજ્મક્ષેત્રભાંથી
્થ઱ાંતય ઔયીને બાયતના યાછમક્ષેત્રભાં અલેર
વ્મધક્ત ...........
છેન૊ ઄થલા છેનાં ભાતાધ઩તા ઔે દાદાદાદીભાંથી
ઔ૊ઇન૊ છડભ ભૂ઱ ઄ધધધનમધભધમત ઔમાગ પ્રભાણેના ટશંદ
યાજ્મ લશીલટ ઄ધધધનમભ, 1935ભાં વ્માખ્મા ઔયામા
પ્રભાણેના બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં થમ૊ શ૊મ ઄ને છેણે 19
છરાઇ, 1948 ઩શે રાં અલં ્થ઱ાંતય ઔમું શ૊મ; ત૊ તેને
બાયતની નાખટયઔ ભાનલાભાં અલળે.
઩યંત, જો અલી વ્મધક્તએ ૧૯ છરાઇ, ૧૯૪૮ના
ટદલવે ઄થલા તે ઩ચી ્થ઱ાંતય ઔમગ શ૊મ ઄ને બાયત
વયઔાયે ધનમત ઔયે રા નભૂનાભાં અ શે ત ભાટે નક્કી ઔયે રા
઄ધધઔાયીને ઄યજી ઔયે રી શ૊મ ઄ને તે ઄ધધઔાયીએ અલી
઄યજીના અધાયે તે વ્મધક્તની બાયતના નાખટયઔ તયીઔે
નોંધણી ઔયી શ૊મ; ત૊ તે બાયતની નાખટયઔ ખણલાભાં
અલળે.
50
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઩યંત અ યીતે ઄યજી ઔયે ર વ્મધક્તએ ઄યજીની
તાયીકથી તયત ઩શે રાંના ઒ચાભાં ઒ચા ૬ ભાવ
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં લવલાટ ઔયે ર ન શ૊મ, ત૊ તેની
બાયતના નાખટયઔ તયીઔે નોંધણી ઔયી ળઔાળે નશીં .
અનચ્છેદ ૭ :- બાયતભાાંથી ઩ારકસ્તાનભાાં સ્થ઱ાાંતય
કયીને ગમેરી કે ટરીક વ્મબતતઓના નાગરયકત્લન૊
અબધકાય
઄ત્માયે બાયતભાં વભાધલષ્ટ યાજ્મક્ષેત્રભાંથી
઩ાટઔ્તાનભાં વભાધલષ્ટ યાછમક્ષેત્રભાં ્઱ાંતય ઔયીને
ખમેર ઔ૊ઇ વ્મધક્ત .....
જો તેણે ૧ ભાઙગ, ૧૯૪૭ ઩ચી બાયતભાંથી
઩ાટઔ્તાનભાં ્થ઱ાંતય ઔમું શ૊મ ત૊ તે બાયતની
નાખટયઔ ખણલાભાં અલળે નશી.
઩યંત અલી વ્મધક્તએ અલા ઩ાટઔ્તાનભાં
ઔયે રા ્થ઱ાંતય ફાદ જો ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
અધાયે ઔે ઩નઃલવલાટ શે ઠ઱ ઔઢાલેર ઔામભી ઩યભીટને
અધાયે બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ઩નઃ્થ઱ાંતય ઔમું શળે,
ત૊ તેણે 19 છરાઇ, 1948 ઩ચી બાયતભાં ્થ઱ાંતય ઔમું ચે ,
તેભ ભાનલાભાં અલળે.
અનચ્છે ૮ :- બાયતની ફશાય લવતી બાયતીમ
ભૂ઱ની વ્મબતતઓન૊ નાગરયકત્લન૊ અબધકાય
છેન૊, છેનાં ભાતાધ઩તાભાંથી ઔ૊ઇન૊ ઄થલા છેનાં
દાદાદાદીભાંથી ઔ૊ઇન૊ છડભ ભૂ઱ ઄ધધધનમધભધમત ઔમાગ
પ્રભાણેના ટશંદ યાજ્મ લશીલટ ઄ધધધનમભ, 1935ભાં
વ્માખ્મા ઔયામા પ્રભાણેના બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં થમ૊
શ૊મ ઄ને તે વ્મધક્ત અલા યાજ્મક્ષેત્રની ફશાય લવલાટ
ઔયતી શ૊મ ત૊ તેણે તે પ્રદેળના બાયત વયઔાયના ઄થલા
ટશંદની ડધભધનમન વયઔાયના લાધણધજ્મઔ ઔે યાછનૈધતઔ
઄ધધઔાયીને ધનમત ઔયે રા નભૂનાભાં ઄યજી ઔયી શ૊મ ઄ને
તે ઄ધધઔાયીએ અલી વ્મધક્તની બાયતના નાખટયઔ તયીઔે
નોંધણી ઔયી શ૊મ, ત૊ તેને બાયતની નાખટયઔ ભાનલાભાં
અલળે.
અનચ્છેદ ૯ :- ઩૊તાની યાજીખળીથી ફીજા દેળનાં
નાગરયકત્લ ભે઱લનાયને નાગરયક૊ નશીં ગણલા
ફાફત
઩૊તાની યાજીકળીથી ફીજા દેળનં નાખટયઔત્લ
્લીઔાયનાય વ્મધક્ત બાયતની નાખટયઔ યશે ળે નશીં.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અનચ્છેદ ૧૦:- નાગરયકત્લના શકનાં વાતત્મ
બાયતના નાખટયઔ તયીઔે ખણલાભાં અલતી શ૊મ
તેલી વ્મધક્ત વંવદ લકત૊લકત ગડે તેલા ઔામદા઒ને
઄ધધન યશીને બાયતની નાખટયઔ તયીઔે ઙાર યશે ળ.ે
અનચ્છેદ ૧૧ :- વાંવદ દ્વાયા નાગરયકત્લના
અબધકાય ઩ય બનમાંત્રણ
નાખટયઔતાની પ્રાધપ્ત, વભાધપ્ત ઄ને તેને વંફંધધત
તભાભ ફાફત૊ ઄ંખે જોખલાઇ઒ ઔયલાની વંવદની
વત્તાભાં અ બાખની ઔ૊ઇ ઩ૂલગલતી જોખલાઇ઒થી ગટાડ૊
થળે નશી.
નાગરયકત્લ ધાય૊, 1955 :-
અ઩ણા ફંધાયણના ઄નચ્ચે દ 5 થી 11ભાં
બાયતીમ નાખટયઔતાની પ્રાધપ્ત ઄ને વભાધપ્ત ઄ંખે વં઩ણ
ૂ ગ
ધલખતલાય જોખલાઇ઒ ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલેર નથી.
અથી વંવદે તેને અ઩લાભાં અલેર ઄ધધઔાય ઄ડલમે
બાયતીમ નાખટયઔત્લ ધાય૊ - 1955 ગડે ર ચે . અ ઈ઩યાંત
વભલામી ફંધાયણ૊થી ધલરૂદ્ છઇને બાયતીમ ફંધાયણે
વભગ્ર બાયત ભાટે પક્ત એઔ છ નાખટયઔતા ભાડમ યાકેર
ચે .
1955ના બાયતીમ નાખટયઔત્લ ધાયા ઄નવાય
બાયતીમ નાખટયઔતાની પ્રાધપ્ત ભાટે ની ઩ાંઙ યીત
દળાગલલાભાં અલી ચે .
(૧) જન્ભ દ્વાયા નાગરયકત્લ
(૨) લાંળાનક્રભ દ્વાયા નાગરયકત્લ
(૩) નોંધણી દ્વાયા નાગરયકત્લ
(૪) દેળીમકયણ દ્વાયા નાગરયકત્લ
(૫) પ્રદેળન૊ વભાલેળ થલાથી નાગરયકત્લ
(1) જન્ભ દ્વાયા નાગરયકતા
(Citizenship by Birth) :-
26 જાડમઅયી, 1950ના ય૊છ ઄થલા તે ઩ચી
બાયતભાં છડભેરા દયે ઔ વ્મધક્ત છડભ દ્વાયા બાયતની
નાખટયઔ ખણાળે. ઩યંત અ ધનમભના ફે ઄઩લાદ ચે .
(1) ધલદેળના યાછઔીમ ઔભગઙાયી઒ના બાયતભાં
છડભેરા ફા઱ઔ૊ તથા
(2) છડભ વભમે તેના ધ઩તા ધલદેળભાં યશે તા ળત્ર શ૊મ
઄ને એલા ્થ઱ે છડભ થમ૊ શ૊મ ઔે છે એ લકતે
ળત્રના ઔફજાભાં શ૊મ, ત૊ તે વભમે તેને બાયતની
નાખટયઔ ખણલાભાં અલળે નશી.
51
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
નોંધ :- 1985ભાં એ પયજીમાત ઔયલાભાં અવ્મં ઔે
બાયતભાં છડભ રેનાય વ્મધક્તની ભાતા ઄થલા ધ઩તાભાંથી
ઔ૊ઇ બાયતના નાખટયઔ શ૊લા જોઇએ.
(2) લાંળાનક્રભ દ્વાયા નાગરયકતા (Citizenship by
Descent) :-
ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ઔે છે 26 જાડમઅયી, 1950ના ય૊છ
઄થલા તે ઩ચી બાયતની ફશાય છડભી શ૊મ ઄ને તેના
ધ઩તા તેના છડભ વભમે બાયતીમ નાખટયઔ શ૊મ; ત૊ તે તેના
છડભ વભમે બાયતની નાખટયઔ યશે ળે.
઩યંત જો એલી વ્મધક્તન૊ ધ઩તા પક્ત લંળાનિભ
દ્વાયા બાયતન૊ નાખટયઔ શ૊મ, ત૊ તે વ્મધક્ત છડભ દ્વાયા
બાયતની નાખટયઔ ખણાળે નશી; ધવલામ ઔે તેના છડભથી
઄થલા ઄ધધધનમભ ળરૂ થમાથી એઔ લ઴ગની ભદતભાં તેના
છડભની દૂતાલાવભાં નોંધણી ઔયલાભાં અલી શ૊મ.
(3) નોંધણી દ્વાયા નાગરયકતા (Citizenship by
Registration) :-
ઔ૊ઇ વ્મધક્ત છે કયે કય નાખટયઔ ન શ૊મ, તે વ્મધક્ત
નોંધણી દ્વાયા બાયતન૊ નાખટયઔ ફની ળઔે ચે . ઩યંત એલી
વ્મધક્તન૊ નીઙે છણાલેર ઔ૊ઇ ઩ણ લખગભાં વભાલેળ થત૊
શ૊લ૊ જોઇએ.
(A) વ્મધક્ત઒ ભૂ઱ બાયતીમ ઔે છે વાભાડમ યીતે બાયતના
યશે લાવી શ૊મ ઄ને નોંધણી ભાટે ની ઄યજી ઔયતાં
઩શે રાં ઒ચાભાં ઒ચા ચ ભટશના ઩શે રાંથી (1985 થી
5 લ઴ગ) બાયતભાં યશે તા શ૊મ.
(B) વ્મધક્ત઒ ભૂ઱ બાયતીમ, ઔે છે ઄ધલબક્ત બાયતની
ફશાય ઔ૊ઇ દેળભાં ઄થલા ્થ઱ે વાધાયણ યીતે
યશે તી શ૊મ.
(C) તે સ્ત્રી઒ છે બાયતીમ નાખટયઔ૊ વાથે રિગ્રંથીથી
જોડામ.
(D) બાયતીમ નાખટયઔના વખીય ફા઱ઔ૊ ઄ને
(E) વ્મધક્ત઒ ઔે છે ઩ખ્ત લમની ઄ને વભથગ શ૊મ ઄ને
પ્રથભ ઩ટયધળષ્ટભાં ધનટદગષ્ટ ઔયામેર દેળના નાખટયઔ
શ૊મ.
છે વ્મધક્તને બાયતના નાખટયઔ તયીઔે દૂય ઔયલાભાં
અલી શ૊મ ઄થલા લંધઙત ઔયલાભાં અલી શ૊મ ઄થલા
છેની નાખટયઔતાન૊ ઄ંત રાલલાભાં અવ્મ૊ શ૊મ; તેની ઔે ડદ્ર
વયઔાયના શઔભ ધવલામ નોંધણી ઔયી ળઔાળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(4) દેળીમકયણ દ્વાયા નાગરયકતા (Citizenship by
Naturalisation) :-
છે ઈ઩યની ઔ૊ઇ ઩ણ શ્રેણીભાં નથી અલતા, તે
દેળીમઔયણ દ્વાયા નાખટયઔતા પ્રાપ્ત ઔયી ળઔે ચે . ઔ૊ઇ
વ્મધક્ત જો ઩ખ્ત લમની વભથગ શ૊મ ત૊ દેળીમઔયણના
઄નદાન ભાટે ઄યજી ઔયી ળઔે . તદ઩યાંત, તેણે નીઙે
દળાગલેર ળયત૊ ઩ૂણગ ઔયલી ઩ડે .
(F) તે ઔ૊ઇ એલા દેળની નાખટયઔ ન શ૊લી જોઇએ, છે
બાયતીમ૊ને ઩૊તાના યાષ્ટર ીમઔૃ ત નાખટયઔ ફનલાની
વધલધા પ્રદાન ઔયતા ન શ૊મ.
(G) તેણે તેના ઄ખાઈના દેળની નાખટયઔતાન૊ ત્માખ ઔમો
શ૊લ૊ જોઇએ.
(H) ઄યજીની તાયીકથી તયંત ઩શે રાંના ફાય ભટશનાથી તે
બાયતભાં યશે રી શ૊લી જોઇએ ઄થલા બાયત
વયઔાયની ન૊ઔયીભાં ઔામગયત શ૊લી જોઇએ તેભછ અ
એઔ લ઴ગના વભમથી તયંત ઩શે રાંના વાત લ઴ોભાં
઒ચાભાં ઒ચા ઙાય લ઴ગ બાયતભાં ઩વાય ઔયે રા
શ૊મ.
(I) તે વાયા ઙાટયત્ર્મની શ૊લી જોઇએ.
(J) ફંધાયણના અઠભા ઩ટયધળષ્ટભાં ધનટદગષ્ટ ઔયામેરી
બા઴ા઒ભાંથી ઔ૊ઇ બા઴ાની ઩ૂયતી જાણઔાયી શ૊મ.
(K) દેળીમઔયણનં પ્રભાણ઩ત્ર ભે઱વ્મા ફાદ, તે વ્મધક્તન૊
બાયતભાં યશે લાન૊, વયઔાયી ન૊ઔયીભાં વેલાઔામગ
ઔયલાન૊ ઄થલા બાયતભાં ્થાધ઩ત ઔ૊ઇ વં્થા,
ઔં઩ની ઄ખય વ્મધક્ત઒ના વભૂશ શે ઠ઱ ન૊ઔયી
ઔયલાન૊ ઇયાદ૊ શ૊લ૊ જોઇએ.
જો ઔદાઙ ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ઈ઩ય છણાલેર તભાભ ઄થલા
ઔ૊ઇ ઩ણ ળયત૊ વંત૊઴ી ળઔતી ન શ૊મ તેભ ચતાં ઔે ડદ્ર
વયઔાયના ઄ધબપ્રામ ભછફ છણામ ઔે તેણે ધલજ્ઞાન,
તત્લજ્ઞાન, ઔરા, વાટશત્મ, ધલશ્વળાંધત ઄થલા વાભાડમ
યીતે ભનષ્મ પ્રખધત ભાટે ખણના઩ાત્ર વેલા઒ અ઩ી ચે , ત૊
દેળીમઔયણ દ્વાયા તે બાયતનં નાખટયઔત્લ પ્રાપ્ત ઔયે ચે .
છે વ્મધક્તને દેળીમઔયણ પ્રભાણ઩ત્ર પ્રાપ્ત થામ ચે ,
તેણે ફંધાયણ પ્રધત વત્મધનિાની ળ઩થ ઔામદાઔીમ
પ્રટિમા ઄નવાય રેલી ઩ડે ચે ઔે તે બાયતીમ ઔામદા઒નં
ધનિા઩ૂલઔગ ઩ારન ઔયળે તથા બાયતીમ નાખટયઔ૊ના છે
ઔતગવ્મ૊ ચે , તેન ઩ારન ઔયળે.
(5) પ્રદેળન૊ વભાલેળ થલા દ્વાયા નાગરયકતા
(Citizenship by Incorporation of Territory) :-
52
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
જો ઔ૊ઇ પ્રદેળ બાયતન૊ બાખ ફને ત૊ એ પ્રભાણે
વભાધલષ્ટ થલાને ઔાયણે ઔ૊ણ બાયતના નાખટયઔ૊ ફનળે તે
ફાફત ઔે ડદ્ર વયઔાય જાશે યાત દ્વાયા ધનટદગષ્ટ ઔયી ળઔળે.
નાગરયકતાની વભાબપ્ત અને લાંબચતતા
(Termination And Depriviation Of
Citizenship) :-
નાખટયઔત્લ ધાય૊ – 1955 ઄નવાય નીઙેની ત્રણ
઩ટયધ્થધત઒ભાં બાયતીમ નાખટયઔ ઩૊તાની નાખટયઔતા
ખભાલી ળઔે ચે .
(૧) ત્માગ દ્વાયા :-
જો ઔ૊ઇ વ્મધક્ત છે ફીજા દેળભાં ધનલાવ ઔયે ચે
઄ને ઔામદાઔીમ ઄યજી઩ત્ર દ્વાયા બાયતીમ નાખટયઔતાન૊
ત્માખ ઔયે , ત૊ અ ઄યજી઩ત્રની નોંધણી ફાદ તે ઩૊તાની
નાખટયઔતા ખભાલે ચે .
(૨) વભાબપ્તકયણ દ્વાયા :-
જો ઔ૊ઇ વ્મધક્તએ ઄ડમ દેળની નાખટયઔતા
્લેચ્ચાએ ્લીઔાયી શ૊મ ત૊ તે છ વભમે બાયતની તેની
નાખટયઔતા વભાપ્ત થળે.
(૩) લાંબચત કયલા ઩ય :-
બાયત વયઔાય બાયતીમ નાખટયઔત્લ ધાય૊ – 1955ની
ઔરભ 10 ઄નવાય બાયતીમ નાખટયઔને નાખટયઔતાથી
લંધઙત ઔયી ળઔે ચે , ઩યંત વયઔાય ઩૊તાના અ
઄ધધઔાયન૊ ઈ઩મ૊ખ પક્ત તે ર૊ઔ૊ ઩ય છ ઔયી ળઔે ચે ,
છે઒એ નાખટયઔતાની પ્રાધપ્ત દેળીમઔયણ ઄થલા નોંધણી
દ્વાયા પ્રાપ્ત ઔયી શ૊મ ઄થલા ફંધાયણના ઩ાંઙભાં
઄નચ્ચે દની ધાયા (C) ઄નવાય ઔયી શ૊મ. બાયત
વયઔાય દ્વાયા નાખટયઔતાથી લંધઙત ઔયલાના ઔાયણ૊ નીઙે
પ્રભાણે શ૊આ ળઔે ચે –
A. જો નાખટયઔતા ભે઱લલાભાં ચે તય઩ીંડી ઔયી શ૊મ,
B. બાયતીમ ફંધાયણ પ્રધત ઔામગ ઄થલા લાણી દ્વાયા
અ્થા ફતાલી ન શ૊મ,
C. બાયત વાથે મદ્ ઔયનાય યાષ્ટર ની ભદદ ઔયી શ૊મ,
D. બાયતીમ નાખટયઔતા ્લીઔાય ઔમાગ ફાદ ઩ાંઙ લ઴ોના
વભમખા઱ાભાં ઔ૊ઇ ઄ડમ દેળભાં ફે લ઴ગ, ઄થલા
તેનાથી ઄ધધઔ ઔાયાલાવન૊ દંડ ભે઱વ્મ૊ શ૊મ ઄થલા
E. વાત લ઴ગ વધી વતત બાયત ફશાય ધનલાવ ઔમો શ૊મ.
નાગરયકતા વાંળ૊ધન અબધબનમભ, 1986 :-
નાખટયઔત્લ ધાય૊, 1955ભાં ઩ટયલતગન ઔયી
નાખટયઔતા વફંધી જોખલાઇ઒ભાં 1986ભાં વધાયા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઔયલાભાં અવ્મા. અ વધાયા દ્વાયા ઄ધધધનમભભાં નીઙે
પ્રભાણેની જોખલાઇ ઔયલાભાં અલી.
(1) બાયતભાં છડભ રેનાય ઔ૊ઇ વ્મધક્ત જો બાયતીમ
નાખટયઔના રૂ઩ભાં નોંધણી ઔયાલલા ઇચ્ચત૊ શ૊મ ત૊,
તેણે બાયતભાં વતત 5 લ઴ો વધી યશે લાનં પ્રભાણ઩ત્ર
અ઩લં ઩ડે . અ ઩શે રાં અ વભમખા઱૊ 6 ભટશનાન૊
શત૊.
(2) ઩શે રાં ઄ધધધનમભભાં એલી વ્મલ્થા ઔયલાભાં અલી
શતી ઔે બાયતભાં પક્ત છડભ રેલાથી નાખટયઔતા પ્રાપ્ત
થઇ છતી શતી, ઩યંત શલે ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્ત છેન૊ છડભ
બાયતભાં થમ૊ શ૊મ ઄ને એના ભાતા-ધ઩તાભાંથી ઔ૊ઇ
એઔ ઩શે રાંથી છ બાયતના નાખટયઔ યહ્યા શ૊મ, ત૊ તે
અધાય ઩ય તે વ્મધક્તને બાયતની નાખટયઔતા પ્રદાન
ઔયી ળઔામ ચે .
(3) પ્રલાવીના રૂ઩ભાં યશે નાય ધલદેળી વ્મધક્ત ભાટે
દેળીમઔયણના અધાય ઩ય નાખટયઔતા પ્રાપ્ત ઔયલા ભાટે
બાયતભાં ધનલાવ ઔયલાની છે ળયત ઩શે રાં ઩ાંઙ લ઴ગની
શતી, શલે અ વધાયા દ્વાયા ધનલાવન૊ વભમખા઱૊ 10
લ઴ગ ઔયલાભાં અવ્મ૊ ચે .
અ વધાયે રા ઄ધધધનમભભાં બાયતીમ ઩રૂ઴ વાથે રિ
ઔયનાય ધલદેળી ભટશરાને નાખટયઔતા પ્રાપ્ત ઔયલાન૊
઄ધધઔાય અ઩લાભાં અવ્મ૊ ચે .
બાગ :- ૩ ભૂ઱બૂત અબધકાય૊
અનચ્છેદ – ૧૨ યાજ્મની વ્માખ્મા
અ બાખ ભાટે વંદબગથી ઄ડમથા ઄઩ેધક્ષત ન શ૊મ
ત૊ યાજ્મ એટરે બાયતની વયઔાય, વંવદ ઔે યાજ્મની
વયઔાય ઔે વયઔાય૊, યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱, બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રભાં શ૊મ ઄ને બાયત વયઔાયના ધનમંત્રણ
શે ઠ઱ના ્થાધનઔ ઔે ઄ડમ તભાભ જાશે ય વત્તા ભંડ઱૊.
દા. ત. ખછયાત મધનલધવગટી, યાજ્મ ઩યીક્ષા ફ૊ડગ ,
ભાધ્મધભઔ ધળક્ષણ ફ૊ડગ , LIC, ONGC, ગ્રાભ ઩ંઙામત
અનચ્છેદ – ૧૩ ભૂ઱બૂત અબધકાય૊ વાથે અવાંગત
અથલા બલરદ્ કામદાઓ અાંગે જોગલાઈઓ
(૧) અ ફંધાયણના પ્રાયંબ ઩ૂલે ઔે ઩ચી ઄ભરભાં શ૊મ
તેલા તભાભ ઔામદા અ બાખની જોખલાઇ વાથે છેટરા
પ્રભાણભાં ઄વંખત શ૊મ તેટરા પ્રભાણભાં યદફાતર
ખણલાભાં અલળે.
53
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) અ બાખથી ઄઩ામેરા ઄ધધઔાય૊ રઇ રેત૊ ઔે ઒ચા
ઔયત૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ યાજ્મ ગડી ળઔળે નશી ઄ને અલ૊
ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદ૊ અ બાખથી ઄઩ામેરા ઄ધધઔાય૊
વાથે ઄વંખત શ૊મ તેટરા પ્રભાણભાં તે યદફાતર
ખણલાભાં અલળે.
અ ઄નચ્ચે દભાં ઔામદ૊ એટરે ધનમભ,
ઈ઩ધનમભ, ઩ેટાધનમભ, ઄ધધધનમભ, શઔભ, લટશઔભ, રૂઢી ઔે
પ્રથા.
અ ઄નચ્ચે દભાં ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔામદા એટરે
બાયતની વયઔાયે ઔે ટશડદની ડધભધનમભ વયઔાયે ઔે ઄ડમ
મ૊ગ્મ વત્તા ઄ધધઔાયીએ જાશે ય ઔયે રા ઄ને યદ જાશે ય
ઔયે રા ન શ૊મ તેલા ઔામદા, બરે ઩ચી તે ઔામદ૊ ઄થલા
તેન૊ ઔ૊ઇ બાખ બાયતના યાજ્મક્ષેત્ર પ્રબાલભાં શ૊મ ઔે ન
શ૊મ.
(૪) ઄નચ્ચે દ ૩૬૮ ઄ંતખગત ઔયલાભાં અલતા ફંધાયણીમ
વંળ૊ધનને અ ઄નચ્ચે દભાંની ઔ૊ઇ જોખલાઇ રાખ
઩ડળે નશી.
વભાનતાન૊ અબધકાય
અનચ્છેદ – ૧૪ કામદા વભક્ષ વભાનતા અને
કામદાનાં વભાન યક્ષણ
યાજ્મ ઔ૊ઇ ઩ણ નાખટયઔને ઔામદા વભક્ષ
વભાનતા ઄ને ઔામદાના વભાન યક્ષણન૊ ઇનઔાય ઔયી
ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ – ૧૫ ધભવ, જાબત, જ્ઞાબત, બરાંગ અથલા
જન્ભસ્થાનના આધાયે બેદબાલ ઩ય પ્રબતફાંધ
(૧) યાજ્મ ઔ૊ઇ ઩ણ નાખટયઔ વાથે ધભગ, જાધત, જ્ઞાધત,
ધરંખ, છડભ્થાન ઔે એભાંના ઔ૊ઇ ઔાયણવય
બેદબાલ ઔયી ળઔળે નશી.
(૨) ઔ૊ઇ ઩ણ નાખટયઔ ધભગ, જાધત, જ્ઞાધત, ધરંખ,
છડભ્થાન ઔે એભાંના ઔ૊ઇ ઔાયણવય -
(A) દઔાન૊, જાશે ય ના્તાખૃશ૊, શ૊ટર૊, ભન૊યંછન
્થ઱૊એ પ્રલેળ,
(B) યાજ્મના નાણાભાંથી ઩ૂણગતઃ ઔે ઄ંળત: ધનબાલાતાં
઄ને વાભાડમ છનતાના ઈ઩મ૊ખ ભાટે ઄઩ગણ
ઔયામેર ઔૂ લા, ત઱ાલ, ્નાનગાટ૊, ય્તા઒ ઔે
વાલગછધનઔ ્થ઱૊ના ઈ઩મ૊ખ વફંધભાં -
ઔ૊ઇ ધનમોગ્મતા, ધનમંત્રણ, છલાફદાયી ઔે ળયતને
અધધન ફનળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૩) યાજ્મને સ્ત્રી઒ ઄ને ફા઱ઔ૊ના ઈત્ઔ઴ગ ભાટે કાવ
જોખલાઇ ઔયતાં અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી
ફાધ અલળે નશી.
(૪) વાભાધછઔ ઄ને ળૈક્ષધણઔ યીતે ઩ચાત લખોના ઄ને
઄નવૂધઙત જાધત ઄ને ઄નવૂધઙત છનજાધતના ઈત્ઔ઴ગ
ભાટે જોખલાઇ ઔયતાં યાજ્મને અ ઄નચ્ચે દ ઔે
઄નચ્ચે દ ૨૯(૨) ના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે
નશી.
઄નચ્ચે દ ૨૯(૨) :- ધભગ, જાધત, જ્ઞાધત, ધરંખ, બા઴ા ઔે
તેભાંના ઔ૊ઇ ઔાયણવય ળૈક્ષધણઔ વં્થાભાં પ્રલેળ ઄ંખે
બેદબાલ ઩ય પ્રધતફંધ.
(૫) વાભાધછઔ ઄ને ળૈક્ષધણઔ યીતે ઩ચાત લખોના ઄ને
઄નવૂધઙત જાધત ઄ને ઄નવૂધઙત છનજાધતના ર૊ઔ૊
ભાટે ઔયલાભાં અલેરી ઈ઩ય ભછફની જોખલાઇ
઄નચ્ચે દ ૩૦(૧) ધવલામની ધળક્ષણવં્થા઒ વાથે
વંફંધધત શ૊મ ત્માં અલી વં્થા઒ યાજ્મ દ્વાયા
ધનબાલાતી ઔે યાજ્મ દ્વાયા વશામ ભે઱લતી ઔે વશામ
ન ભે઱લતી કાનખી ધળક્ષણ વં્થા઒ વાથે
વફંધધત ચે ત્માં વધી તેને અ ઄નચ્ચે દ ઔે ઄નચ્ચે દ
૧૯(૧)(છ)ની ઔ૊ઇ જોખલાઇથી ફાધ નડળે નશી.
઄નચ્ચે દ ૩૦(૧) રગભતી઒ને ધળક્ષણ
વં્થા઒ ્થા઩લાન૊ ઄ને લશીલટ ઔયલાન૊ ઄ધધઔાય.
઄નચ્ચે દ ૧૯(૧)(છ) ખભે તે વ્મલવામ ઔયલાન૊
ઔે ખભે તે ઔાભઔાછ, લે઩ાય ઔે ધંધ૊ ઔયલાન૊ ઄ધધઔાય.
અનચ્છેદ – ૧૬ જાશે ય ન૊કયીની ફાફતભાાં તકની
વભાનતા
(૧) યાજ્મ શે ઠ઱ના જાશે ય શ૊દ્દા઒ ઔે ન૊ઔયી ઩ય ધનભણૂઔ
ફાફતભાં દયે ઔ નાખટયઔને તઔની વભાનતા યશે ળ.ે
(૨) ન૊ઔયી ઔે જાશે ય શ૊દ્દા ઈ઩ય ધનભણૂઔ ઄ંખે ઔ૊ઇ ઩ણ
નાખટયઔ વાથે ધભગ, જાધત, જ્ઞાધત, ધરંખ, છડભ્થ઱,
ઔ઱ ઔે ધનલાવ્થાનના અધાયે બેદબાલ ઔયી
ળઔાળે નશી.
(૩) ઩યંત ઄ભૂઔ ન૊ઔયી઒ભાં ઔે શ૊દ્દા ઈ઩ય ધનભણૂઔની
઩શે રાં તે યાજ્મક્ષેત્રભાં ધનલાવ અલશ્મઔ શ૊લાનં
ઠયાલત૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ ઔયતાં યાજ્મને અ ઄નચ્ચે દના
ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે નશી.
(૪) યાજ્મના ઄ધબપ્રામ પ્રભાણે યાજ્મ શે ઠ઱ની ન૊ઔયી઒
ઔે શ૊દ્દા ઈ઩ય છે લખગનં પ્રધતધનધધત્લ ઩ૂયતા પ્રભાણભાં
થમં નથી, તેલા ઔ૊ઇ ઩ચાત લખગની તયપે ણભાં
છગ્મા઒ ઄નાભત યાકતાં યાજ્મને અ ઄નચ્ચે દના
ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે નશી.
54
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(A) ઄નવૂધઙત જાધત ઄ને ઄નવૂધઙત છનજાધત઒ ભાટે
ફઢતીની ફાફતભાં ઩ણ ઄નાભતની જોખલાઇ ઔયી
ળઔાળે.
(B) ઄ખાઈના લ઴ગભાં બયલાની થતી ઄ને તે લ઴ગભાં
બયલાભાં અલેરી ન શ૊મ તેલી છગ્મા઒ને તે ઩ચીના
લ઴ગ ઔે લ઴ોભાં બયલાની થતી છગ્મા઒ વાથે
ધલઙાયણાભાં રેતાં અ ઄નચ્ચે દના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી
ફાધ અલળે નશી ઄ને અલી છગ્મા઒ને ૫૦% ની
઄નાભતની ટ૊ઙ ભમાગદાની ખણતયી ઔયતાં ધ્માને
રેલાની યશે ળે નશી.
(૫) ઔ૊ઇ ધભગ ઔે વંપ્રદામ શે ઠ઱ ્થા઩લાભાં અલેર
વં્થાના ઄ધ્મક્ષ ઔે વંઙારઔ ભંડ઱ન૊ વભ્મ ઄ભૂઔ
ધભગ ઔે વંપ્રદામન૊ શ૊લ૊ જોઇએ એલી જોખલાઇ ઔયતાં
અ ઄નચ્ચે દના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે નશી.
અનચ્છેદ – ૧૭ અસ્઩ૃશ્મતાન૊ અાંત
઄્઩ૃશ્મતા નાફૂદ ઔયલાભાં અલે ચે ઄ને તેન
ઔ૊ઇ ઩ણ ્લરૂ઩ભાં અઙયણ ઔયલાની ભનાઇ ઔયલાભાં
અલે ચે . ઄્઩ૃશ્મતાભાંથી ઈદબલતી ઔ૊ઇ ઩ણ પ્રઔાયની
ખેયરામઔાત ઈત્઩ન્ન ઔયલી ઔે રાખ ઩ાડલી એ ઔામદા
઄નવાય ધળક્ષા઩ાત્ર ખન૊ ખણાળે.
અનચ્છેદ – ૧૮ બખતાફ૊ની નાફૂદી
રશ્ઔયી ઄ને ળૈક્ષધણઔ ન શ૊મ તેલા ધકતાફ
યાજ્મ એનામત ઔયી ળઔળે નશી.
દેળની નાખટયઔ શ૊મ તેલી વ્મધક્ત ધલદેળી યાજ્મ
઩ાવેથી યાષ્ટર ઩ધતની ઩ૂલગવભ
ં ધત ધવલામ ઔ૊ઇ ધકતાફ
્લીઔાયી ળઔળે નશી.
યાજ્મ શે ઠ઱ રાબન૊ ઔે નપાન૊ શ૊દ્દ૊ ધયાલતી
વ્મધક્ત ઩ચી તે નાખટયઔ ન શ૊મ ત૊ ઩ણ યાષ્ટર ઩ધતની
઩ૂલગવભંધત ધવલામ ઔ૊ઇ ધલદેળી યાજ્મ ઩ાવેથી ઔ૊ઇ
ધકતાફ, બેટ ઔે ભ઱તય ઔે તે શે ઠ઱ ઔ૊ઇ શ૊દ્દ૊ ્લીઔાયી
ળઔળે નશીં.
સ્લતાંત્રતાન૊ અબધકાય
અનચ્છેદ – ૧૯ લાણી સ્લાતાંત્ર્મ અને યક્ષણ
(૧) વલગ નાખટયઔ૊ને.......
(A) લાણી ઄ને ઄ધબવ્મધક્તના ્લાતંત્ર્મન૊,
(B) ળાંધત઩ૂલઔગ ઄ને ળસ્ત્ર૊ ધલના એઔઠા થલાન૊,
(C) ભંડ઱૊, વંગ૊ ઄ને વશઔાયી વધભધત઒ યઙલાન૊,
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અ ઄નચ્ચે દભાં ‘વશઔાયી વધભધત઒’ એ ળબ્દ૊
ફંધાયણભાં 97ભા વંળ૊ધન, 2011 દ્વાયા ઈભેયલાભાં
અવ્મા ચે .
(D) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ભક્ત઩ણે પયલાન૊,
(E) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ઔે તેના ઔ૊ઇ બાખભાં
ધનલાવ ઔયલાન૊ ઄ને ્થામી થલાન૊ ઄ને
(F) ૪૪ભા વંળ૊ધન, ૧૯૭૮ દ્વાયા ધભરઔતના
્લાતંત્ર્મન૊ ઄ધધઔાય યદ ઔયલાભાં અલેર ચે .(૨૦ છૂ ન,
૧૯૭૯ થી ઄ભર)
(G) ખભે તે વ્મલવામ ઔયલાન૊ ઄થલા ખભે તે
ઔાભઔાછ, વ્મા઩ાય ઔે ધંધ૊ ઔયલાન૊
.............. ઄ધધઔાય યશે ળે.
઩યંત બાયતના વાલગબોભત્લ, ઄ંધકડતતા,
નીધતભત્તા, ધળષ્ટતા, ડમામારમન૊ ધતય્ઔાય, ફદનક્ષી,
ખના ભાટે ઈશ્ઔે યણી ઔે ઄નવૂધઙત અટદજાધતની તયપે ણભાં
વ્માછફી ધનમંત્રણ ભૂઔતાં અ ઄નચ્ચે દના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી
ફાધ અલળે નશી.
અનચ્છેદ – ૨૦ ગનાઓ વાભે દ૊઴બવદ્ી વાંફાંબધત
યક્ષણ
(૧) જ્માયે ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ઩ય ખના ભાટે તશ૊ભત ભૂઔલાભાં
અલેર શ૊મ; ત્માયે તેણે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ
ઔામદાન૊ બંખ ઔમો શ૊મ તે ધવલામના ખના ભાટે તેને
દ૊ધ઴ત ઠે યલી ળઔામ નશી ઄ને તે ઔામદા ઄નવાય
તેને ઔયી ળઔાઇ શ૊ત; તેથી લધ વજા ઔયી ળઔામ
નશી.
(૨) ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને એઔ છ ખના ભાટે એઔથી
લધલાય ઔાભ ઙરાલીને વજા ઔયી ળઔામ નશી.
(૩) ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને ઩૊તાની ધલરૂદ્ વાક્ષી ફનલાની
પયછ ઩ાડી ળઔામ નશી.
અનચ્છેદ – ૨૧ જીલન અને ળાયીરયક સ્લાતાંત્ર્મનાં
યક્ષણ
ઔામદા ઄નવાય ્થાધ઩ત પ્રટિમાને ઄નવમાગ
ધવલામ ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તનં જીલન ઔે ળાયીયીઔ ્લાતંત્ર્મ
ચીનલી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ – ૨૧ (A) બળક્ષણન૊ અબધકાય
યાજ્મ ૬ થી ૧૪ લ઴ગનાં તભાભ ફા઱ઔ૊ને ભપત
઄ને પયજીમાત પ્રાથધભઔ ધળક્ષણ ભ઱ી યશે તે ભાટે
જોખલાઇ ઔયળે.
55
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄નચ્ચે દ-(૨૧-A) ફંધાયણભાં ૮૬ભા વંળ૊ધન,
૨૦૦૨ દ્વાયા દાકર ઔયલાભાં અલેર ચે . તે ઄નવાય
યાજ્મે RTE – ACT ૨૦૦૯ ગડે ર ચે . તેન૊ ઄ભર
૦૧/૦૪/૨૦૧૦ થી ઔયલાભાં અલેર ચે .
અનચ્છેદ – ૨૨ કે ટરીક ઩રયબસ્થબતઓભાાં ધય઩કડ
તથા અટકામત વાભે યક્ષણ
(૧) છે વ્મધક્તની ધય઩ઔડ ઔયલાભાં અલી ચે તેને
ધય઩ઔડનાં ઔાયણ૊ છણાલલાનાં યશે ળે ઄ને તેની
઩વંદખીના ધાયાળાસ્ત્રીની વરાશ રેલાના તથા તે
ભાયપત ઩૊તાન૊ ફઙાલ ઔયનાયા તેના ઄ધધઔાયન૊
ઇડઔાય ઔયી ળઔાળે નશી.
(૨) ધય઩ઔડ ઔયલાભાં અલેર વ્મધક્તને ૨૪ ઔરાઔની
ભમાગદાભાં નજીઔભાં નજીઔના ડમામારમભાં ભેધછ્ટરે ટ
વભક્ષ શાછય ઔયલાની યશે ળે ઄ને અલી ઙ૊લીવ
ઔરાઔની ભદત ધલત્મા ફાદ ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને
ભેધછ્ટરે ટની ઩યલાનખી ધવલામ ઄ટઔામતભાં યાકી
ળઔાળે નશી. ૨૪ ઔરાઔના વભમભાં ધય઩ઔડના
્થ઱ેથી ડમામારમ વધીના ભવાપયીના વભમને
ધ્માને રેલાભાં અલળે નશી.
(૩) કંડ (૧) ઄ને (૨)ની જોખલાઇ઒ ળત્રદેળની
વ્મધક્તને ઄ને ધનલાયઔ ઄ટઔામત ભાટે ગડલાભાં
અલેરા ઔામદા શે ઠ઱ છેની ધય઩ઔડ ઔયલાભાં અલી
શ૊મ તેને રાખ ઩ડળે નશી.
(૪) ૨૪ ઔરાઔ ઔયતા લધ વભમ ભાટે ઄ટઔામતભાં
યાકલાભાં અલેરી વ્મધક્તને ૩ ભટશના ઔયતાં લધ
વભમ ભાટે ઄ટઔામતભાં ત્માયે છ યાકી ળઔામ, જો
અલા ત્રણ ભાવની વભમભમાગદા ઩ૂણગ થતાં ઩શે રાં
લડી ઄દારતના ડમામાધીળ તયીઔે ધનભાલા ભાટે
રામઔ શ૊મ તેલી વ્મધક્ત઒ના ફનેરા વરાશઔાય
ભંડ઱ે અલી ઄ટઔામત ભાટે ઩ૂયત ઔાયણ ચે એલ૊
યી઩૊ટગ અપ્મ૊ શ૊મ. ઩યંત અ ઄નચ્ચે દના ઩ેટા કંડ
૭-ક ની જોખલાઇથી વંવદે ઠયાલેરી લધભાં લધ
વભમભમાગદા ઔયતાં ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને ઄ટઔામતભાં
યાકી ળઔાળે નશી.
(૫) જ્માયે ઔ૊ઇ વ્મધક્તની ધય઩ઔડ ઔે ઄ટઔામતન૊ શઔભ
ઔયલાભાં અલેર શ૊મ ત્માયે તે શઔભ ઔયનાય
઄ધધઔાયીએ તે વ્મધક્તને અલ૊ શઔભ ઔમા
ઔાયણ૊વય ઔયલ૊ ઩ડ્ય૊ તેનાં ઔાયણ૊ છણાલલાનાં
યશે ળે ઄ને અલા શઔભની ધલરૂદ્ યછૂ અત ઔયલાની
તેને ફનતી ત્લયાએ તઔ અ઩લાની યશે ળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૬) અલ૊ શઔભ ઔયનાય ઄ધધઔાયી છે ઔાયણ૊ જાશે ય
ઔયલાન જાશે ય ટશતની ધલરૂદ્ વભછત૊ શ૊મ; તેલાં
ઔાયણ૊ જાશે ય ઔયલા ભાટે તેને પયછ ઩ાડી ળઔાળે
નશી.
(૭) ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તની ધનલાયઔ ઄ટઔામત,
(ઔ) ઔમા લખગના ટઔ્વાભાં થઇ ળઔે ઔે ઔમા
વંજોખ૊ભાં ઔયી ળઔામ તે વંજોખ૊;
(ક) ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને લધભાં લધ ઔે ટરા વભમ
ભાટે ઄ટઔામતભાં યાકી ળઔામ તે વભમ
ભમાગદા ઄ને
(ખ) અ ઄નચ્ચે દના કંડ-૪ભાં ઈલ્લેક ઔયે ર
વરાશઔાય ભંડ઱ે ઩૊તાની ત઩ાવભાં ઔઇ
ઔામગયીધતને ઄નવયલી તે ઔામગયીધત
......... વંવદ ઔામદાથી ધનધિત ઔયી ળઔળે.
ળ૊઴ણ બલરદ્ન૊ અબધકાય
અનચ્છેદ – ૨૩ ભનષ્મલે઩ાય તથા
ફ઱જફયી઩ૂલવકની ભજૂ યી ઩ય પ્રબતફાંધ
ભાનલલે઩ાય, લેઠ તેભછ ફ઱છફયી઩ૂલગઔ ઔયાલાતી ઔ૊ઇ
઩ણ પ્રઔાયની ભછૂ યીને પ્રધતફંધધત ઔયલાભાં અલે ચે ઄ને
અ જોખલાઇનં ઈલ્લંગન ઔામદા ઄નવાય ધળક્ષા઩ાત્ર ખન૊
ખણાળે.
઩યંત યાજ્મ જાશે ય શે ત ભાટે પયધછમાત વેલા રઇ
ળઔળે ઄ને તેભાં ધભગ, જાધત, જ્ઞાધત, ધરંખ, છડભ્થાન ઔે
તેભાંના ઔ૊ઇ ઔાયણે બેદબાલ થઇ ળઔળે નશી.
અનચ્છેદ – ૨૪ કાયખાનાાં લગેયેભાાં 14 લ઴વથી
નીચેની લમનાાં ફા઱ક૊ને કાભે યાખલા ઩ય પ્રબતફાંધ
૧૪ લ઴ગથી નીઙેની લમનાં ફા઱ઔ૊ને ઔાયકાનાં,
કાણ૊ ઔે ઄ડમ ઔ૊ઇ ઩ણ જોકભઔાયઔ ઔામગભાં ય૊ઔી ળઔાળે
નશી.
ધાબભવક સ્લાતાંત્ર્મન૊ અબધકાય
અનચ્છેદ – ૨૫ અાંતઃકયણની અને ધભવને અફાબધત
રૂ઩ે ભાનલાની, તેના આચયણની અને પ્રચાય
કયલાની સ્લતાંત્રતા
જાશે ય વ્મલ્થા, નીધતભત્તા ઄ને ્લા્ર્થમને ફાધ
ન અલે તે યીતે દયે ઔ વ્મધક્તને ઄ંતઃઔયણની ્લતંત્રતાન૊
56
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄ને ભક્ત યીતે ઔ૊ઇ ઩ણ ધભગને ભાનલાન૊, ઩ા઱લાન૊ ઄ને
તેન૊ પ્રઙાય ઔયલાન૊ વભાન ઄ધધઔાય યશે ળે.
઩યંત યાજ્મ ધાધભગઔ પ્રલૃધત્ત વાથે જોડામેરી ઄ડમ ઔ૊ઇ
઩ણ અધથગઔ, વાભાધછઔ ઔે યાછઔીમ પ્રલૃધત્તના ધનમભન
ભાટે ઔામદ૊ ઔયી ળઔળે. અલા ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઔામદાના
઄ભરને ઩ણ અ ઄નચ્ચે દથી ફાધ અલળે નશી.
અનચ્છેદ – ૨૬ ધાબભવક ફાફત૊ન૊ લશીલટ કયલાની
સ્લતાંત્રતા
ઔ૊ઇ ઩ણ ધભગ ઔે વંપ્રદામને ધાધભગઔ ઄ને વકાલતી
શે ત઒ ભાટે વં્થા઒ ્થા઩લાન૊ ઄ને ધનબાલલાન૊,
ધાધભગઔ ફાફત૊ભાં ઩૊તાન૊ લશીલટ ઩૊તે ઔયલાન૊, ્થાલય
઄ને છખં ભ ધભરઔતની ભાધરઔી ઄ને વં઩ાદનન૊ તથા
ઔામદા ઄નવાય અલી ધભરઔતન૊ લશીલટ ઔયલાન૊
વં઩ૂણગ ઄ધધઔાય યશે ળે.
અનચ્છેદ – ૨૭ ચ૊ક્કવ ધભવની અબબલૃબદ્ ભાટે કય
ચૂકલણીની સ્લતાંત્રતા
છેની અલઔન૊ ઄ભૂઔ બાખ ઔ૊ઇ ધભગ ઔે વંપ્રદામની
઄ધબલૃધદ્ ઔે ધનબાલ ભાટે લા઩યલાભાં અલત૊ શ૊મ તેલ૊
ઔ૊ઇ ઔય ઙૂઔલલા ભાટે ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને પયછ ઩ાડી
ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ – ૨૮ કે ટરીક બળક્ષણ વાંસ્થાઓભાાં ધાબભવક
બળક્ષણ અથલા ધાબભવક ઉ઩ાવનાભાાં શાજયી આ઩લા
અાંગેની સ્લતાંત્રતા
યાજ્મ દ્વાયા વં઩ૂણગ઩ણે ધનબાલાતી ઔ૊ઇ
ધળક્ષણવં્થાભાં ધાધભગઔ ધળક્ષણ અ઩ી ળઔાળે નશી.
઩યંત ધાધભગઔ ધળક્ષણ અ઩લાન પયધછમાત શ૊મ
એલા ઔ૊ઇ ટર ્ટ શે ઠ઱ ્થા઩લાભાં અલેરી
ધળક્ષણવં્થાને ઈ઩યની જોખલાઇ રાખ ઩ડળે નશી.
યાજ્મે ભાડમ ઔયે રી ઄થલા યાજ્મ દ્વાયા વશામ
ભે઱લતી ધળક્ષણવં્થાભાં અ઩લાભાં અલતા ધાધભગઔ
ધળક્ષણ ઔે ઈ઩ાવનાની પ્રલૃધત્તભાં ઔ૊ઇ વ્મધક્તને શાછય
યશે લા ભાટે પયછ ઩ાડી ળઔામ નશી; ધવલામ ઔે તે વ્મધક્તએ
઄થલા જો તે વખીય શ૊મ ત૊ તેનાં ભાતા-ધ઩તા ઔે લારીએ
તે ફાફતે વંભધત અ઩ી શ૊મ.
વાાંસ્કૃ બતક અને ળૈક્ષબણક અબધકાય
અનચ્છેદ – ૨૯ રઘભબતઓના રશત૊નાં યક્ષણ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ઔે તેના ઔ૊ઇ બાખભાં લવલાટ
ઔયતા નાખયીઔ૊ના લખગને ઔે છે઒ ઩૊તાની ઄રામદી
બા઴ા, ધરધ઩ ઔે વં્ઔાય ધયાલે ચે ; તેભને તે જા઱લી
યાકલાન૊ ઄ધધઔાય યશે ળ.ે
(૨) યાજ્મ દ્વાયા વં઩ૂણ઩ ગ ણે ધનબાલાતી ઔ૊ઇ
ધળક્ષણવં્થાભાં ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને ધભગ, જાધત,
જ્ઞાધત, બા઴ા ઔે તેભાંના ઔ૊ઇ ઔાયણે પ્રલેળન૊ ઇનઔાય
ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ – ૩૦ રઘભબત લગવને બળક્ષણ વાંસ્થાઓ
સ્થા઩લાન૊ અને લશીલટ કયલાન૊ અબધકાય
ધભગ ઔે બા઴ા ઈ઩ય અધાટયત રગભધત઒ને ઩૊તાની
ધળક્ષણવં્થા઒ ્થા઩લાન૊ ઄ને તેન૊ લશીલટ ઔયલાન૊
઄ધધઔાય યશે ળે.
યાજ્મ દ્વાયા વશામઔ ઄નદાન અ઩તી લકતે ઔ૊ઇ
ધળક્ષણવં્થા ઔ૊ઇ ધભગ ઔે બા઴ા ઩ય અધાયીત
રગભધત઒ના લશીલટ શે ઠ઱ ચે એ ઔાયણે બેદબાલ ઔયી
ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ ૩૧ :- બભરકતન૊ અબધકાય
ધભરઔતન૊ ઄ધધઔાય ૪૪ભા વધાયા, ૧૯૭૮ દ્વાયા
યદ ઔયે ર ચે ઄ને શલે ૩૦૦(A) તયીઔે ભાત્ર ફંધાયણીમ
઄ધધઔાય ચે .
ભૂ઱બૂત અબધકાય૊ના ઈરાજોન૊ અબધકાય
અનચ્છેદ ૩૨ :- ભૂ઱બૂત અબધકાય૊ન૊ અભર
કયાલલા ભાટેના ઉ઩ામ૊
(૧) ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ના ભાટે વલોચ્મ ઄દારતભાં
દાદ ભાખલાની ફાંમધયી અ઩લાભાં અલે ચે .
(૨) ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ના ઄ભર ભાટે વલોચ્ઙ ઄દારતને
અદેળ૊, શૂઔભ૊, અજ્ઞા઩ત્ર૊(યીટ૊) ઔે છેભાં ફંદી
પ્રત્મક્ષીઔયણ, ઩યભાદેળ, ઈત્પ્રે઴ણ, પ્રધત઴ેધ ઄ને
઄ધધઔાય ઩ૃચ્ચાન૊ વભાલેળ થામ ચે , તે તભાભ ઄થલા
તેભાંની ઔ૊ઇ યીટ પયભાલલાની વત્તા યશે ળ.ે
(૩) વંવદ વલોચ્ઙ ઄દારતને અ઩લાભાં અલેરી
અજ્ઞા઩ત્ર૊ પયભાલલાની વત્તા ઒ચી ઔમાગ ધવલામ ઄ડમ
ઔ૊ઇ ઄દારતને ઩ણ અ શે ત ભાટે અજ્ઞા઩ત્ર૊ પયભાલલાની
વત્તા અ઩ી ળઔળે.
(૪) ફંધાયણથી ઄ડમથા જોખલાઇ ઔયલાભાં અલેર ન
શ૊મ ત૊ અ ઄નચ્ચે દથી અ઩લાભાં અલેર ઄ધધઔાયને
ભ૊ઔૂ પ યાકી ળઔાળે નશી.
57
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
આજ્ઞા઩ત્ર૊ (Writ) :-
(૧) શે બફમવ ક૊઩વવ (ફાંદી પ્રત્મક્ષીકયણ) :-
તેન૊ ઄થગ થામ ચે ‗છલાફ અ઩લા ભાટે ળયીય
શાછય ઔય૊‘.
જ્માયે ઔ૊ઇ વ્મધક્તને ક૊ટી યીતે ઔે દ ઔયી યાકલાભાં
અલેર શ૊મ ત્માયે અ યીટ ભાંખલાભાં અલે ચે . અ યીટ છે
વ્મધક્ત ભાટે ભાંખલાભાં અલે ચે ; તે ધવલામની ઄ડમ
વ્મધક્ત ઩ણ ભાંખી ળઔે ચે .
(૨) ભેન્ડે ભવ (઩યભાદેળ) :-
જ્માયે ઔ૊ઇ વ્મધક્તભાં જાશે ય ્લરૂ઩ની પયછ
ધનટશત થમેરી શ૊મ; ત્માયે તેને તે પયછ ઄દા ઔયલાની
પયછ ઩ાડલા ભાટે અ અજ્ઞા઩ત્ર પયભાલલાભાં અલે ચે .
(૩) તલ૊ – લ૊યન્ટ૊ (અબધકાય ઩ૃચ્છા) :-
જ્માયે ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ઔ૊ઇ ઩દ ઩ય ટઔી યશે લા ભાટે
રામઔ ન શ૊મ ત્માયે ઄થલા રામઔ ન શ૊લા ચતાં ઩દ પ્રાપ્ત
ઔયે ર શ૊મ ત્માયે અ યીટ પયભાલાભાં અલે ચે .
(૪) વબળવમ૊યયી (ઉત્પ્રે઴ણ) :-
જ્માયે નીઙેની ઔ૊ઇ ઄દારતભાં વત્તા ધનટશત ન
શ૊મ ઄ને તે ઄દારત તેલી ઔ૊ઇ ફાફત ઄ંખે ઙઔાદ૊
અ઩લા છઇ યશી શ૊મ ઄થલા ઙઔાદ૊ અ઩ી દીધેર શ૊મ;
ત્માયે અ યીટ પયભાલલાભાં અલે ચે .
(૫) પ્ર૊શીબફળન (પ્રબત઴ેધ) :-
જ્માયે નીઙેની ઔ૊ઇ ઄દારતભાં વત્તા ધનટશત ન
શ૊મ ઄ને તે ઄દારત તેલી ઔ૊ઇ ફાફત ઄ંખે ઙઔાદ૊
અ઩લા છઇ યશી શ૊મ ત્માયે તે ઔાભખીયીને ઄ટઔાલલા ભાટે
અ યીટ પયભાલલાભાં અલે ચે .
જ્માયે ઙઔાદ૊ અ઩લાન૊ ફાઔી શ૊મ ત્માયે
પ્રધત઴ેધ યીટ પયભાલાભાં અલે ચે . ઩યંત ઙઔાદ૊ ઄઩ાઇ
ખમેર૊ શ૊મ; ત્માયે અ યીટ પયભાલી ળઔાતી નથી.
અનચ્છેદ – ૩૩ આ બાગ દ્વાયા અ઩ામેરા
અબધકાય૊ દ઱૊ લગેયેને રાગ ઩ડતા શ૊મ ત્માયે તે
અબધકાય૊ભાાં વધાયણા કયલાની વાંવદની વત્તા
વળસ્ત્ર દ઱૊ લખેયેને ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય રાખ
઩ાડતી લકતે તેભાં પે યપાય ઔયલાભાં અલળે.
અનચ્છેદ – ૩૪ જમાયે ક૊ઈ ક્ષેત્રભાાં રશ્કયી કામદ૊
(ભાળવર ર૊) રાગ થામ ત્માયે આ બાગ દ્વાયા
અ઩ામેરા અબધકાય૊ ઩ય બનમાંત્રણ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
જ્માયે ઔ૊ઇ ધલ્તાયભાં રશ્ઔયી ઔામદ૊ ઄ભરભાં
શળે તે દયધભમાન ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ ભ૊ઔૂ પ યાકી ળઔાળે.
અનચ્છેદ – ૩૫ આ બાગની જોગલાઈઓને
અવયકાયક ફનાલલા ભાટે કામદા કયલા ફાફત
ભૂ઱બૂત ઄ધધઔાય૊ના લધ વાયા ઄ભર ભાટે
વંવદ ઔામદ૊ ગડીને જોખલાઇ ઔયળે.
ઈ.દા. – ઄્઩ૃશ્મતા નાફૂદી ઄ધધધનમભ, યાઇટ ટ
એક્મઔે ળન એક્ટ ૨૦૦૯
બાગ – ૪ યાજમનીબતના ભાગવદળવક બવદ્ાાંત૊
અનચ્છેદ – ૩૬ યાજ્મની વ્માખ્મા
યાજ્મની વ્માખ્મા બાખ-૩, ઄નચ્ચે દ-૧૨ ભછફ
યશે ળે.
અનચ્છેદ – ૩૭ આ બાગભાાં વભાબલષ્ટ્ બવદ્ાાંત૊ની
પ્રમબતત
યાજ્મનીધતના ભાખગદળગઔ ધવદ્ાંત૊ન૊ ઄ભર શ૊આ
ડમામારમ દ્વાયા ઔયાલી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ – ૩૮ યાજમ ર૊કકલ્માણની લૃબદ્ ભાટે
વાભાબજક વ્મલસ્થા કયળે
(૧) તભાભ ર૊ઔ૊ને વાભાજીઔ, અધથગઔ ઄ને યાછઔીમ
ડમામ પ્રાપ્ત થામ તે ભાટે યાજ્મ જોખલાઇ ઔયળે.
(૨) ભાત્ર વ્મધક્ત઒ લચ્ઙે છ નશી; ઩યંત છદા-છદા
ધલ્તાયભાં યશે તા ઄ને છદા-છદા વ્મલવામભાં
ય૊ઔામેરા વ્મધક્ત઒ના છૂ થ૊ લચ્ઙે ઩ણ અધથગઔ
઄વભાનતા ઒ચી થામ ઄ને દયજ્જા, તઔ ઄ને
વખલડ૊ની ઄વભાનતા નાફૂદ થામ તે ભાટે યાજ્મ
પ્રમત્ન ઔયળે.
઄નચ્ચે દ – ૩૮ની ભૂ઱ જોખલાઇne ફંધાયણના ૪૪ભા
વંળ૊ધન, ૧૯૭૮ દ્વાયા (૧) નંફય અ઩ીને તેભાં કંડ (૨)
દાકર ઔયે ર ચે .
અનચ્છેદ – ૩૯ યાજમે અનવયલાના કે ટરાક
નીબતના બવદ્ાાંત૊
નીઙેની ઩ટયધ્થધત ધવદ્ થામ તે ભાટે યાજ્મ જોખલાઇ
ઔયળે.
(૧) ઩રુ઴ ઄ને સ્ત્રીને અજીધલઔાનં વાધન પ્રાપ્ત થામ.
(૨) ઩રુ઴ ઄ને સ્ત્રીને વભાન ઔાભ ભાટે વભાન લેતન
પ્રાપ્ત થામ.
58
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૩) ઩રુ઴, સ્ત્રી ઄ને ફા઱ઔ૊ને તેભના અય૊ગ્મ, ળધક્ત
઄ને લમને ભાપઔ ન શ૊મ એલા વ્મલવામભાં ય૊ઔાલં
ન ઩ડે .
(૪) ફા઱ઔ૊ને ્લતંત્રતાબયી ઄ને ખોયલ઩ૂણગ
઩ટયધ્થધતભાં ધલઔવલાની તઔ પ્રાપ્ત થામ ઄ને તેભનં
વાભાધછઔ ઄ને નૈધતઔ ઈ઩ેક્ષા વાભે યક્ષણ થામ.
(૫) વભાછની બોધતઔ વાધનવાભગ્રીની ભાધરઔી ઄ને
ધનમંત્રણનં ધલતયણ ર૊ઔટશત ઈત્તભ યીતે વધામ તે
પ્રભાણે થામ.
(૬) ઄થગતંત્રનં વંઙારન ર૊ઔટશતને નઔળાન ઔયે એલાં
ઈત્઩ાદનનાં વાધન૊ની છભાલટભાં ઩ટયણભે નશી.
અનચ્છેદ ૩૯ - A :- વભાન ન્મામ અને ભપત
કાનૂની વશામ
યાજ્મ વભાન તઔના ધ૊યણે ડમામન૊ ઈત્ઔ઴ગ વધામ ઄ને
અધથગઔ તંખીના ઔાયણે ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્ત ડમામથી લંધઙત
ન યશે તે ભાટે ઔામદ૊ ગડીને, મ૊છના દ્વાયા ઄થલા ફીજી
ઔ૊ઇ યીતે ભપત ઔાનૂની વશામની જોખલાઇ ઔયળે.
અ ઄નચ્ચે દ ૪૨ભા વંળ૊ધન, ૧૯૭૬ દ્વાયા
દાકર ઔયામેર ચે .
અનચ્છેદ – ૪૦ ગ્રાભ ઩ાંચામત૊ની સ્થા઩ના
યાજ્મ ગ્રાભ ઩ંઙામત૊ની ્થા઩ના ઔયળે ઄ને
્લયાજ્મનાં એઔભ૊ તયીઔે તે઒ ઔામગ ઔયી ળઔે તે ભાટે
તેભને વત્તા ઄ને ઄ધધઔાય૊ અ઩ળે.
અનચ્છેદ – ૪૧ અભૂક ઩રયબસ્થબતઓભાાં ય૊જગાયી,
બળક્ષણ અને જાશે ય વશામ ભે઱લલાન૊ શક
યાજ્મ ઩૊તાની અધથગઔ ળધક્ત ઄ને ધલઔાવની
ભમાગદાભાં યશીને તેના નાખટયઔ૊ને ઔાભન૊, ધળક્ષણન૊ ઄ને
ફેઔાયી, લૃદ્ાલ્થા, ભાંદખી ઄ને ઄઩ંખતાના પ્રવંખે
઄થલા લખય લાંઔે લેઠલી ઩ડતી તંખીના ઄ડમ પ્રવંખે જાશે ય
વશામન૊ શઔ પ્રાપ્ત થામ તે ભાટે જોખલાઇ ઔયળે.
અનચ્છેદ – ૪૨ કાભની ન્મામી અને ભાનલીમ
઩રયબસ્થબત અને પ્રવૂબત વશામતા ભાટે જોગલાઈ
યાજ્મ ઔાભની ડમામી ઄ને ભાનલ૊ધઙત
઩ટયધ્થધત ધવદ્ થામ તે ભાટે ઄ને પ્રવૂધત વશામતા ભાટે
જોખલાઇ ઔયળે.
અનચ્છેદ – ૪૩ કાભદાય૊ ભાટે બનલાવશ લેતન
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
યાજ્મ ઔાભદાય૊ને ધનલાગશ લેતન, પયવદન૊ વભમ
તથા વાભાધછઔ ઄ને વાં્ઔૃ ધતઔ તઔ પ્રાપ્ત થામ તેલી
ઔાભની ઩ટયધ્થધત ધવદ્ થામ તે ભાટે જોખલાઇ ઔયળે ઄ને
ગ્રામ્મ ધલ્તાય૊ભાં વ્મધક્તખત ઄થલા વાભૂટશઔ ધ૊યણે
ખૃશઈદ્ય૊ખ૊ની ઄ધબલૃધદ્ ભાટે પ્રમત્ન ઔયળે.
અનચ્છેદ ૪૩ –A ઉદ્ય૊ગ૊ના લશીલટભાાં કાભદાય૊ની
બાગીદાયી
ઈદ્ય૊ખ૊ના લશીલટભાં ઔાભદાય૊ બાખ રેતા થામ તે
ભાટે યાજ્મ પ્રમત્ન ઔયળે.
૪૨ભા વંળ૊ધન, ૧૯૭૬ દ્વાયા અ ઄નચ્ચે દ દાકર
ઔયલાભાં અલેર ચે .
અનચ્છેદ ૪૩ B :- વશકાયી ભાંડ઱ીઓનાં વાંલધવન
યાજ્મ વશઔાયી ભંડ઱ીની ્લૈચ્ચીઔ વંયઙના,
એભની ્લમંવંઙાધરત ઔાય૊ફાયી, ર૊ઔળાશી ધનમંત્રણ
઄ને નાણાઔીમ જોખલાઇના વંલધગન ભાટે પ્રમત્ન ઔયળે.
અ ઄નચ્ચે દ ફંધાયણભાં 97ભા વંળ૊ધન, 2011 દ્વાયા
દાકર ઔયલાભાં અલેર ચે . (15-2-2011થી ઄ભરી)
અનચ્છેદ – ૪૪ નાગરયક૊ ભાટે વભાન દીલાની
કામદાઓ
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં તભાભ નાખટયઔ૊ ભાટે વભાન
દીલાની ઔામદ૊ ગડલા યાજ્મ પ્રમત્ન ઔયળે.
અનચ્છેદ ૪૫ : ૬ લ઴વથી ઓછી લમનાાં ફા઱ક૊ ભાટે
ળરૂઆતની ફાલ્માલસ્થા દયમ્માન વાંબા઱ અને
બળક્ષણની જોગલાઈ
૬ લ઴ગથી નીઙેની લમનાં ફા઱ઔ૊ને તેભની
ળરૂઅતની ફાલ્માલ્થા દયમ્માન વંબા઱ ઄ને ધળક્ષણ
ભ઱ી યશે તે ભાટે યાજ્મ જોખલાઇ ઔયળે.
૮૬ભા વંળ૊ધન, ૨૦૦૨ દ્વાયા ભૂ઱ ઄નચ્ચે દને
ફદરે અ ઄નચ્ચે દ ભૂઔલાભાં અલેર ચે . (1-4-2010 થી
઄ભરી)
અનચ્છેદ – ૪૬ અનવૂબચત જાબત, અનવૂબચત
જનજાબત અને અન્મ ઩છાત લગોના ળૈક્ષબણક અને
આબથવક રશત૊ની અબબલૃબદ્
યાજ્મ નફ઱ા લખો ઄ને કાવ ઔયીને ઄નજાધત
઄ને છનજાધતનાં અધથગઔ ટશત૊ની ઄ધબલૃધદ્ ધલળે઴
59
 Indian Constitution Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

ઔા઱જીથી ઔયળે ઄ને વાભાજીઔ ઄ડમામ ઄ને તભાભ યાજ્મ અંતયયાષ્ટર ીમ ળાંધત ઄ને વરાભતીની
પ્રઔાયના ળ૊઴ણ વાભે તેભનં યક્ષણ ઔયળે. ઄ધબલૃધદ્ ભાટે પ્રમત્ન ઔયળે.

અનચ્છેદ : - ૪૭ નાગરયક૊ના ઩૊઴ણનાં સ્તય અને

જીલનધ૊યણ ઊંચાં રાલલાની અને જાશે ય આય૊ગ્મ
બાગ ૫ : - વાંઘ
વધાયલાની યાજ્મની પયજ
અનચ્છેદ : - ૫૨ બાયતના યાષ્ટ્ર઩બત
ર૊ઔ૊ના ઩૊઴ણની ક્ષભતા ઄ને જીલન ધ૊યણ
બાયતના એઔ યાષ્ટર ઩ધત યશે ળે.
વધાયલં તેને યાજ્મ ઩૊તાની પ્રાથધભઔ પયજોભાં ખણળે ઄ને
ઓ઴ધના શે ત઒ ધવલામ શ૊મ તેલાં ભાદઔ ઩ીણાં ઄ને
અનચ્છેદ : - ૫૩ વાંઘની કાય૊ફાયી વત્તા
અય૊ગ્મને શાધનઔાયઔ ઩દાથોના ઈ઩મ૊ખ ઩ય પ્રધતફંધ ભૂઔલા
વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા યાષ્ટર ઩ધતભાં ધનટશત થળે
઩ખરાં રેળે.
઄ને અ વત્તા તે઒ ઩૊તે ઄થલા ઩૊તાના તાફાના
઄ધધઔાયી઒ દ્વાયા લા઩યળે.
અનચ્છેદ : - ૪૮ ખેતી અને ઩ળ઩ારન અાંગન ે ી
વ્મલસ્થા
અનચ્છેદ : - ૫૪ યાષ્ટ્ર઩બતની ચૂાંટણી
યાજ્મ કેતી ઄ને ઩ળ઩ારનની અધધનઔ ઄ને
યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂંટણી ર૊ઔવબા ઄ને યાજ્મવબા તથા
લેજ્ઞાધનઔ ધ૊યણે વ્મલ્થા ઔયળે ઄ને ખામ૊, લાચયડાં,
યાજ્મ૊ની ધલધાનવબા઒ના ઙૂટં ામેરા વભ્મ૊ દ્વાયા
દધા઱ાં તેભછ ઄ડમ બાયલાશઔ ઢ૊ય૊ની ઒રાદ૊ જા઱લી વપ્રભાણ પ્રધતધનધધત્લના અધાયે એઔર વંિભણીમ ભત
યાકલા ઄ને તેભની વધાયણા ઔયલા તથા તેભની ઔતર ઩ય દ્વાયા ખપ્ત ભતદાનથી થળે.
પ્રધતફંધ ભૂઔલા ઩ખરાં રેળે.
અનચ્છેદ : - ૫૫ યાષ્ટ્ર઩બતની ચૂાંટણીની ઩દ્બત
અનચ્છેદ : - ૪૮ (એ) ઩માવલયણનાં યક્ષણ અને યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂંટણીભાં દયે ઔ વભ્મના ભતને નટશ,
વધાયણા તથા જગ ાં ર૊ અને લન્મ ઩ળ઩ક્ષીઓના
઩યંત ભતના ભૂલ્મને ખણતયીભાં રેલાભાં અલળે.
યક્ષણની જોગલાઈ
દયે ઔ ધલધાનવભ્મના ભતન ભૂલ્મ નીઙેની યીતે નક્કી
યાજ્મ ઩માગલયણનં છતન ઄ને વધાયણા ઔયલા તથા
ઔયલાભાં અલળે.
છખં ર૊ ઄ને લડમ ઩ળ઩ક્ષી઒નં યક્ષણ ઔયલાન૊ પ્રમત્ન
ઔયળે.
અ ઄નચ્ચે દ ૪૨ભા વંળ૊ધન, ૧૯૭૬ દ્વાયા દાકર
ઔયામેર ચે .

અનચ્છેદ : - ૪૯ યાષ્ટ્રીમ ભશત્ત્લ ધયાલતાાં સ્ભાયક૊,
સ્થ઱૊ અને લસ્તઓનાં યક્ષણ
યાજ્મ વંવદે ગડે રા ઔ૊ઇ ઔામદા ઔે તે શે ઠ઱ યાષ્ટર ીમ
ભશત્ત્લનાં જાશે ય થમેરાં શ૊મ તેલાં ્થ઱૊, ્ભાયઔ૊ ઄ને
લ્ત઒નં મથાપ્રવંખ રૂંટપાટ, ધલનાળ, ધલઔૃ ધત, ્થ઱ાંતય,
ધનઔાર ઔે ધનઔાવ વાભે યક્ષણ ઔયળે.
X ની ળે઴ ૫૦૦ થી ઒ચી ન શ૊મ ત૊ તેભાં ૧ ઄ંઔન૊ લધાય૊
ઔયલાભાં અલળે.
દા.ત.
૩.૭૭૦ જો ભતભૂલ્મ શ૊મ ત૊ ૪ ભતભૂલ્મ ખણાળે.
દયે ઔ વંવદવભ્મના ભતનં ભૂલ્મ નીઙેની યીતે નક્કી થળે.

અનચ્છેદ : - ૫૦ કાય૊ફાયીથી ન્મામતાંત્રનાં બલબાજન

યાજ્મ લશીલટભાં ઔાય૊ફાયીથી ડમામતંત્રને ઄રખ
યાકલા પ્રમત્ન ઔયળે.

અનચ્છેદ : - ૫૧ આાંતયયાષ્ટ્રીમ ળાાંબત અને

વરાભતીની અબબલૃબદ્

www.asthaacademy.wordpress.com 60
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
જો ઄઩ૂણાુંઔ ½ ઔયતાં ભ૊ટ૊ શ૊મ, ત૊ તે
વંવદ વભ્મના ભતના ભૂલ્મભાં ૧ ઄ંઔન૊ લધાય૊ ઔયલાભાં
અલળે ઄ને જો ઄઩ૂણાુંઔ ½ ઔયતાં નાન૊ શ૊મ, ત૊ તે
ખણતયીભાં રેલાળે નશી.
દા.ત.
3 ⅔ શ૊મ ત૊ 3+1 = 4 ભતભૂલ્મ
3 ⅓ શ૊મ ત૊ 3 ભતભૂલ્મ
અનચ્છેદ : - ૫૬ યાષ્ટ્ર઩બતના શ૊દ્દાની ભદત
યાષ્ટર ઩ધત ળ઩થ ઔે પ્રધતજ્ઞા ધાયણ ઔયે તે તાયીકથી
૫ લ઴ગ વધી શ૊દ્દા ઩ય ઙાર યશે ળે. ઩યંત તેભના ઈતયાધધઔાયી
શ૊દ્દ૊ ધાયણ ન ઔયે ત્માં વધી તેભની ભદત ઩ૂણગ થમેર શ૊લા
ચતાં, તે઒ શ૊દ્દા ઩ય ઙાર યશે ળ.
અનચ્છેદ : - ૫૭ પયી ચૂાંટાલાની ઩ાત્રતા
યાષ્ટર ઩ધત ઄નચ્ચે દ ૫૮ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને ખભે તેટરીલાય તે શ૊દ્દા ઩ય ઙૂટં ાઇ ળઔળે.
અનચ્છેદ : - ૫૮ યાષ્ટ્ર઩બત તયીકે ચૂટાં ાલા ભાટેની
રામકાત
 બાયતના નાખટયઔ શ૊લા જોઇએ.
 ઉંભય ૩૫ લ઴ગ શ૊લી જોઇએ.
 ર૊ઔવબાના વભ્મ તયીઔે ઙૂંટાલાની
રામઔાત શ૊લી જોઇએ.
 રાબન૊ શ૊દ્દ૊ ધયાલતા શ૊લા જોઇએ નશી.
અનચ્છેદ : - ૫૯ યાષ્ટ્ર઩બતના શ૊દ્દાની ળયત૊
ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશના વભ્મ ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના વભ્મ યાષ્ટર ઩ધત તયીઔે ઙૂટં ામ ત૊ તે઒ શ૊દ્દ૊
ધાયણ ઔયે તે ઩શે રાં ખૃશન ઩૊તાન વભ્મ઩દ યાજીનાભ
અ઩ીને કારી ઔયલાન યશે ળે ઄ને જો તેભણે યાજીનાભ અપ્મ
ન શ૊મ, ત૊ તે઒ શ૊દ્દ૊ ધાયણ ઔયે તે તાયીકથી ખૃશની તેભની
ફેઠઔ કારી ભાનલાભાં અલળે.
યાષ્ટર ઩ધત બાડ અપ્મા લખય શ૊દ્દાઔીમ ધનલાવન૊
ઈ઩મ૊ખ ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : - ૬૦ ળ઩થ અથલા પ્રબતજ્ઞા
અનચ્છેદ : - ૬૧ યાષ્ટ્ર઩બત ઩ય ભશાબબમ૊ગ
યાષ્ટર ઩ધત ઩ય અય૊઩ ભૂઔલા ભાટે ખૃશના ⅟4
વભ્મ૊એ અલ૊ ઠયાલ દાકર ઔયતાં ઩શે રાં ૧૪ ટદલવની
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
રેધકત ન૊ટટવ યાષ્ટર ઩ધત ઔે તેભના ઔામાગરમને અ઩લાની
યશે ળે.
છે ખૃશભાં અલ૊ ઠયાલ યછૂ ઔયલાભાં અલે ચે તે
ખૃશના ઔર વભ્મવંખ્માના ⅔ વભ્મ૊એ તેને વંભધત અ઩ી
શ૊મ, ત૊ છ યાષ્ટર ઩ધત ઩ય અય૊઩ ભૂઔી ળઔાળે.
જ્માયે એઔ ખૃશ અય૊઩ ભૂઔળે; ત્માયે ફીછ ખૃશ તેની
ત઩ાવ ઔયળે ઄ને અલી ત઩ાવભાં યાષ્ટર ઩ધતને શાછય
યશે લાન૊ ઄ને ઩૊તાના લતી યછૂ અત ઔયાલલાન૊ ઄ધધઔાય
યશે ળે.
જ્માયે ફીછ ખૃશ ઩ણ અલ૊ ઠયાલ ઔર વભ્મ
વંખ્માની ⅔ ફશભતીથી ઩વાય ઔયળે; ત્માયે તે તાયીકે તે઒
઩૊તાના ઩દ ઩યથી દૂય થમેરા ખણાળે.
અનચ્છેદ : - ૬૨ યાષ્ટ્ર઩બતન૊ શ૊દ્દ૊ ખારી ઩ડે ત૊ તે
બયલા ભાટે ચૂાંટણી કયલાન૊ વભમ અને પ્રવાંગ૊઩ાત
ખારી ઩ડતી જગા બયલા ચૂાંટામેરી વ્મબતતના શ૊દ્દાની
ભદત
જ્માયે યાષ્ટર ઩ધતનં ઩દ કારી ઩ડે ત્માયે ળક્મ તેટરી
જડ઩થી ઙૂંટણી ઔયલાની યશે ળે. ઩યંત ઔ૊ઇ ઩ણ વંજોખ૊ભાં
અલી ઙૂટં ણી ૬ ભાવ ઔયતાં ભ૊ડી થલી જોઇએ નશી.
અલી ઙૂટં ણીથી ધનભામેર વ્મધક્ત યાષ્ટર ઩ધત તયીઔે
શ૊દ્દ૊ ધાયણ ઔયે તે તાયીકથી ૫ લ઴ગ વધી ઩૊તાના ઩દ ઩ય
ઙાર યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : - ૬૩ બાયતના ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બત
બાયતના એઔ ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત યશે ળે.
અનચ્છેદ : - ૬૪ ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બત શ૊દ્દાની રૂએ
યાજ્મવબાના વબા઩બત યશે ળે
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત શ૊દ્દાની રૂએ યાજ્મવબાના વબા઩ધત
યશે ળે ઄ને તેભને યાજ્મવબાના વબા઩ધત તયીઔે નાં ઩ખાય
઄ને બર્થથાં ભ઱ળે.
અનચ્છેદ : - ૬૫ યાષ્ટ્ર઩બતન૊ શ૊દ્દ૊ પ્રવાંગ૊઩ાત ખારી
યશે તે દયબભમાન અથલા તેભની ગેયશાજયી દયબભમાન
ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બત, યાષ્ટ્ર઩બત તયીકે કામવ કયળે અથલા તેભનાાં
કામો ફજાલળે
જ્માયે યાષ્ટર ઩ધતનં ઩દ કારી ઩ડે ઄થલા તે઒
઩૊તાની પયજો ફજાલી ળઔે તેભ ન શ૊મ, ત્માયે ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત
યાષ્ટર ઩ધતની પયજો ફજાલળે ઄ને અ વભમ દયધભમાન તેભને
યાજ્મવબાના વબા઩ધતનાં ઩ખાય ઄ને બર્થથાં ભ઱ળે નશી.
વભજૂ તી :
61
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ઈ઩યના ઄નચ્ચે દ ભછફ યાષ્ટર ઩ધતની પયજો
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત ત્માયે છ ફજાલળે જ્માયે તે઒ તેભની પયજો
ફજાલલા ભાટે વક્ષભ ન શ૊મ. ઩યંત ઄શીં એઔ પ્રશ્ન એ
ઈ઩ધ્થત એ થામ ચે ઔે યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાની પયજો ફજાલી
ળઔે તેભ નથી એ ફાફત નક્કી ઔ૊ણ ઔયી ળઔે .
ડૉ. વલગ઩લ્લી યાધાઔૃ ષ્ણન એલા પ્રથભ ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત
શતા, છેભણે યાષ્ટર ઩ધતની પયજો અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ
઄નવાય ધનબાલી શ૊મ. છૂ ન, ૧૯૬૦ભાં જ્માયે ડૉ.
યાછેડદ્રપ્રવાદ યધળમાના પ્રલાવે ખમા શતા; ત્માયે વોપ્રથભ
ડૉ. યાધાઔૃ ષ્ણનને યાષ્ટર ઩ધતનાં ઔામો ઄ને પયજો લશન
ઔયલાન૊ ઄લવય પ્રાપ્ત થમ૊ શત૊.
ફીજો અલ૊ પ્રવંખ ત્માયે ફડમ૊ જ્માયે ભે, ૧૯૬૧ભાં
ડૉ. યાછેડદ્રપ્રવાદ ખંબીય ધફભાયીભાં વ઩ડામા ઄ને ઩૊તાનાં
ઔામો ઔયલા ભાટે ઄વક્ષભ ફડમા. ઔે ટરાઔ ટદલવ૊ની ધફભાયી
ફાદ ડૉ. યાછેડદ્રપ્રવાદે ઩૊તે છ વરાશ અ઩ી ઔે જ્માં વધી
તે઒ વં઩ૂણગ ્લ્થ ન થઇ જામ, ત્માં વધી ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત
એભનાં ઔામો ઄ને પયજોનં લશન ઔયે . અભ, એ નક્કી
ઔયલાની વત્તા યાષ્ટર ઩ધતભાં છ ધનટશત ચે ઔે ઩૊તે ઩૊તાનાં
ઔામો ઔયલા ભાટે ક્માયે વક્ષભ નથી ઄ને ક્માયે ઩૊તાનાં
ઔામો ઄ને પયજો તથા વત્તા ઩નઃગ્રશણ ઔયળે.
ે ાં ભૃત્મ,
બાયતના યાષ્ટર ઩ધત ઄ને ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત ફંનન
યાજીનાભાં ઔે ઩દ ઩યથી દૂય ઔયલાભાં અલે તેલા વંજોખ૊ભાં
બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગ ઄ને તેભની ખેયશાછયીભાં વલોચ્ઙ
઄દારતના લટયિ ડમામભૂધતગ અ ઩દ વંબા઱ળે. 1969ભાં
યાષ્ટર ઩ધત ડૉ. જાઔીય શવૈનના ભૃત્મ ઩ચી ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત શ્રી
લી. લી. ધખટયએ યાજીનાભં અ઩ી દેતાં બાયતના ભખ્મ
ડમામભૂધતગ શ્રી ટશદામતલ્લાએ ૨૦ છરાઇ, ૧૯૭૯થી યાષ્ટર ઩ધત
તયીઔે છલાફદાયી વંબા઱ી શતી.
અનચ્છેદ : - ૬૬ ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બતની ચૂાંટણી
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂટં ણી ફંને ખૃશ૊ના ફનેરા ભતદાય
ભંડ઱ના વભ્મ૊ દ્વાયા ઔયલાભાં અલળે.
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતની રામઔાત :-
૧. બાયતના નાખટયઔ શ૊લા જોઇએ.
૨. ૩૫ લ઴ગની ઉંભય ધયાલતા શ૊લા જોઇએ.
૩. યાજ્મવબાના વભ્મ તયીઔે ઙૂટં ાલાની રામઔાત ધયાલતા
શ૊લા જોઇએ.
અનચ્છેદ : - ૬૭ ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બતના શ૊દ્દાની ભદત
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતના શ૊દ્દાની ભદત તે઒ શ૊દ્દ૊ ધાયણ ઔયે
તે તાયીકથી ૫ લ઴ગની યશે ળે. ઩યંત તેભના ઈત્તયાધધઔાયી
(નલા ઈ઩યાષ્ટર ઩ધત) શ૊દ્દ૊ ધાયણ ન ઔયે , ત્માં વધી તે઒
઩૊તાના શ૊દ્દા ઩ય ઙાર યશી ળઔળે.
તે઒ યાષ્ટર ઩ધતને વંફ૊ધીને ઩૊તાના શ૊દ્દાન
યાજીનાભ અ઩ી ળઔળે.
યાજ્મવબાના વભ્મ૊એ વાભાડમ ફશભતીથી
઩વાય ઔયે ર ઄ને ર૊ઔવબાએ વંભધત અ઩ેર શ૊મ તેલા
ઠયાલ દ્વાયા તેભને ઩દ ઩યથી દૂય ઔયી ળઔાળે.
અનચ્છેદ : - ૬૮ ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બત ઩દની ખારી જગ્મા
બયલા ભાટે ચૂાંટણી કયલાન૊ વભમગા઱૊ તથા
પ્રવાંગ૊઩ાત ખારી ઩ડે રી જગ્માને બયલા ભાટે ચૂાંટામેરી
વ્મબતતની ભદત
ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતના શ૊દ્દાની ભદત ઩ૂયી થામ તે ઩શે રાં
ઙૂંટણી ઔયલી જોઇએ ઄ને તેભનં ઩દ કારી ઩ડે ત૊ ફનતી
ત્લયાએ ઙૂંટણી ઔયલી જોઇએ.
અનચ્છેદ : - ૬૯ ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બતએ રેલાના ળ઩થ
અથલા પ્રબતજ્ઞા
અનચ્છેદ : - ૭૦ આકબસ્ભક પ્રવાંગે યાષ્ટ્ર઩બતનાાં કામો
ફજાલલા ફાફત
અ પ્રઔયણભાં છેને ભાટે જોખલાઇ ઔયલાભાં અલેરી
ન શ૊મ તેલા અઔધ્ભઔ વંજોખ૊ભાં યાષ્ટર ઩ધતની પયજો
ફજાલલા ભાટે વંવદ ઔામદાથી ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલી
જોખલાઇ ઔયળે.
અનચ્છેદ : - ૭૧ યાષ્ટ્ર઩બત અને ઉ઩યાષ્ટ્ર઩બતની
ચૂાંટણીના બલલાદ૊
યાષ્ટર ઩ધત ઄ને ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતની ઙૂટં ણીના ધલલાદન૊
ધનણગમ વલોચ્ઙ ઄દારત ઔયળે ઄ને તેન૊ ધનણગમ અકયી
ખણાળે.
અનચ્છેદ : - ૭૨ ભાપી લગેયે આ઩લાની તથા અભૂક
દાખરાઓભાાં વજા ભરતલી યાખલાની, તેભાાંથી ભબતત
આ઩લાની અથલા તે ઘટાડલાની યાષ્ટ્ર઩બતની વત્તા
યાષ્ટર ઩ધત ભૃત્મની વજા વટશત તભાભ વજા઒ ભાપ
ઔયી ળઔે , ગટાડી ળઔે , તેન૊ ઄ભર ભ૊ઔૂ પ યાકી ળઔે ઄થલા
તેભાંથી ભધક્ત અ઩ી ળઔે .
અનચ્છેદ : - ૭૩ કાય૊ફાયી વત્તાભાાં લૃબદ્
છે ફાફતભાં વંવદ ઔામદ૊ ગડી ળઔે તે ફાફત વધી
વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા ધલ્તયળે ઄ને ઔ૊ઇ અંતયયાષ્ટર ીમ
ઔયાય ઔે વંધધના અધાયે ભ઱ેરી શ૊મ તેલી વત્તા વંગ બ૊ખલી
ળઔળે.
અનચ્છેદ : - ૭૪ યાષ્ટ્ર઩બતની ભદદ અને વરાશ ભાટે
ભાંત્રીભાંડ઱
62
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યાષ્ટર ઩ધતને વરાશ અ઩લા ઄ને વશામ ઔયલા ભાટે
પ્રધાનભંત્રી છેના લડા શ૊મ, તેલ એઔ ભંત્રીભંડ઱ યશે ળે ઄ને
યાષ્ટર ઩ધત અલા ભંત્રીભંડ઱ની વરાશ ઄નવાય ઩૊તાનાં
ઔામો ઔયળે.
઩યંત યાષ્ટર ઩ધત એલી વરાશની પે યધલઙાયણા ભાટે
ભંત્રીભંડ઱ને ઔશી ળઔળે ઄ને એલી પે યધલઙાયણા ઩ચી
઄઩ામેરી વરાશ પ્રભાણે યાષ્ટર ઩ધત ઔામગ ઔયળે.
ભંત્રી઒એ યાષ્ટર ઩ધતને ઔ૊ઇ વરાશ અ઩ી શતી ઔે
ઔે ભ ઄ને અ઩ી શતી ત૊ ળં વરાશ અ઩ી શતી, તેની ઔ૊ઇ
ડમામારમ દ્વાયા ત઩ાવ થઇ ળઔળે નશી.
વભજૂ તી :
ઈ઩ય૊ક્ત ઄નચ્ચે દ ભછફ યાષ્ટર ઩ધતને વરાશ
અ઩લા ઄ને વશામ ભાટે ભંત્રીભંડ઱ યશે ળે ઄ને યાષ્ટર ઩ધત
઩૊તાનાં ઔામો ભંત્રીભંડ઱ની વરાશ ભછફ ઔયળે તેન૊ ઄થગ
એલ૊ થામ ચે ઔે યાષ્ટર ઩ધત અલા ભંત્રીભંડ઱ની વરાશથી
ધલરુદ્ ઔ૊ઇ ઔામગ ઔયી ળઔે નશીં. જો ઔે ઩૊તાના ધલલેઔાધીન
ઔામો ભાટે યાષ્ટર ઩ધત ્લતંત્ર યીતે ઔામો ઔયી ળઔે ચે .
અથી જો પ્રધાનભંત્રી ઔ૊ઇ ભંત્રીની ધનભણૂઔ ભાટે ની
માદી અ઩ે ચે ઄ને એ માદીભાં ન શ૊મ એલા ઔ૊ઇ ભંત્રીની
યાષ્ટર ઩ધત દ્વાયા ધનભણૂઔ ઔયલાભાં અલે ચે , ત૊ તેને
ફંધાયણન૊ બંખ ભાનાલાભાં અલળે ઄ને તે ભાટે યાષ્ટર ઩ધત
઩ય ભશાધબમ૊ખ ઩ણ ઙરાલી ળઔામ ચે .
ફંધાયણભાં ૪૨ભા વંળ૊ધન, ૧૯૭૬ દ્વાયા ઇડદીયા
ખાંધીની વયઔાયે યાષ્ટર ઩ધત ભાટે ભંત્રીભંડ઱ની વરાશ
઄નવાય લતગલાનં પયધછમાત ઔયલાભાં અવ્મં ઄ને ભૂ઱
઄નચ્ચે દને ફદરે અ ઄નચ્ચે દ ભછફની જોખલાઇ દાકર
ઔયલાભાં અલી. ત્માયફાદ અલેરી ભ૊યાયજી દેવાઇની
છનતા વયઔાયે તે ઄નચ્ચે દને તે ભછફ યશે લા દઇને તે ઩ચી
એઔ બાખ જોડી દીધ૊. તે ભછફ ભંત્રીભંડ઱ને યાષ્ટર ઩ધત તેણે
અ઩ેરી વરાશની એઔલાય ઩નધલગઙાયણા ભાટે છણાલી ળઔે
તેલી જોખલાઇ દાકર ઔયલાભાં અલી. ઩યંત ત્માયફાદ
઄઩ામેરી વરાશ ભછફ ઔામગ ઔયલં યાષ્ટર ઩ધત ભાટે પયધછમાત
ચે .
અનચ્છેદ : - ૭૫ ભાંત્રીભાંડ઱ વાંફાંબધત અન્મ
જોગલાઈઓ
યાષ્ટર ઩ધત પ્રધાનભંત્રીને નીભળે ઄ને તેભની
વરાશથી ઄ડમ ભંત્રી઒ને નીભળે.
ભંત્રીભંડ઱ ર૊ઔવબાની વભ્મ વંખ્માના 15% ઔયતાં
લધ શ૊લં જોઇએ નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ભંત્રી઒ યાષ્ટર ઩ધતની ભયજી શ૊મ ત્માં વધી શ૊દ્દ૊
બ૊ખલી ળઔળે.
ઔ૊ઇ ખૃશના વભ્મ ન શ૊મ એલા ભંત્રી ૬ ભાવની ભદત
઩ૂયી થતાં ભંત્રી તયીઔે ઙાર યશી ળઔળે નશી.
અનચ્છેદ : - ૭૬ એટની જનયર
યાષ્ટર ઩ધત વલોચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળ તયીઔે
ધનભાલાને રામઔ શ૊મ તેલી વ્મધક્તની એટની છનયર તયીઔે
ધનભણૂઔ ઔયળે.
એટની છનયર યાષ્ટર ઩ધતની ભયજી શ૊મ ત્માં વધી
શ૊દ્દ૊ બ૊ખલળે ઄ને યાષ્ટર ઩ધત નક્કી ઔયે તે ઩ખાય તેભને
ભ઱ળે.
એટની છનયરે ઔામદાઔીમ ફાફતભાં બાયત
વયઔાયને વરાશ અ઩લાની યશે ળે ઄ને તે ઈ઩યાંત યાષ્ટર ઩ધત
વોં઩ે તેલી ઔામદાઔીમ ્લરૂ઩ની ફીજી પયજો ફજાલલાની
યશે ળે.
એટની છનયરને બાયતના યાજ્મક્ષેત્રની તભાભ
઄દારત૊ભાં વનલણીન૊ ઄ધધઔાય યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : - ૭૭ બાયત વયકાયના કાભકાજનાં
વાંચારન
બાયત વયઔાયનાં તભાભ ઔાભઔાછ યાષ્ટર ઩ધતના નાભે
થળે.
અનચ્છેદ : - ૭૮ યાષ્ટ્ર઩બતને ભારશતી ઩ૂયી ઩ાડલા
વાંફાંધભાાં પ્રધાનભાંત્રીની પયજો
બાયત વયઔાયના ઔાભઔાછ ઄ને લશીલટ ઄ંખે
રેલામેર તભાભ ધનણગમ૊ની પ્રધાનભંત્રીએ યાષ્ટર ઩ધતને જાણ
ઔયલાની યશે ળે.
બાયત વયઔાયના ઔાભઔાછ ઄ને લશીલટ ઄ંખે
યાષ્ટર ઩ધત ભાંખે તેલી ઄ડમ ભાટશતી પ્રધાનભંત્રીએ ઩ૂયી
઩ાડલાની યશે ળે.
ઔ૊ઇ ફાફત ઄ંખે ઔ૊ઇ ભંત્રીએ ધનણગમ રીધ૊ શ૊મ
઄ને ભંત્રીભંડ઱ે તેની ધલઙાયણા ઔયે રી ન શ૊મ, ત્માયે
યાષ્ટર ઩ધત પયભાલે ત૊ તેલી ફાફત ભંત્રીભંડ઱ની ધલઙાયણા
ભાટે ભૂઔલાની યશે ળે.
અનચ્છેદ : - ૭૯ વાંવદની યચના
વંવદ યાષ્ટર ઩ધત ઄ને યાજ્મવબા તથા ર૊ઔવબા
તયીઔે ઒઱કાતાં ફે ખૃશ૊ની ફનળે.
અનચ્છેદ : - ૮૦ :- યાજ્મવબાની યચના
યાજ્મવબા ઙૂટં ામેર ૨૩૮ વભ્મ૊ ઄ને યાષ્ટર ઩ધત
ધનમક્ત ઔયે તેલા ૧૨ વભ્મ૊ની ફનળે.
યાજ્મ૊ના પ્રધતધનધધ઒ને યાજ્મ૊ની ધલધાનવબા઒
દ્વાયા ઙૂટં લાભાં અલળે, જ્માયે ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ના
63
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
પ્રધતધનધધ઒ને વંવદ નક્કી ઔયે તે યીતે ઩વંદ ઔયલાભાં
અલળે.
યાષ્ટર ઩ધત ઔરા, વાટશત્મ, ધલજ્ઞાન ઄ને વભાછવેલા
ક્ષેત્રે ધલધળષ્ટ જ્ઞાન ઔે પ્રત્મક્ષ ઄નબલ ધયાલતા શ૊મ તેલા ૧૨
વ્મધક્ત઒ને યાજ્મવબાભાં નીભળે.
અનચ્છેદ : - ૮૧ ર૊કવબાની યચના
઄નચ્ચે દ ૩૩૧ની જોખલાઇ઒ને ઄ધધન યશીને
ર૊ઔવબા વીધી ઙૂટં ણીથી ઙૂટં ામેરા ૫૩૦ વભ્મ૊ ઄ને
ઔે ડદ્રળાધવત પ્રદેળ૊ના ૨૦ પ્રધતધનધધ઒ની ફનળે.
અનચ્છેદ : - ૮૨ પ્રત્મેક લસ્તીગણતયી ફાદ
઩નવ્મવલસ્થા
દયે ઔ લ્તી ખણતયી ફાદ ફંન્ને ખૃશ૊ની ફેઠઔ૊ની
પે યખ૊ઠલણી ઔયલાભાં અલળે.
વંવદના ખૃશ૊ની ફેઠઔ૊ની વંખ્મા, જ્માં વધી ૨૦૨૬
઩ચીની પ્રથભ લ્તી ખણતયીના અંઔડા પ્રધવદ્ ન થામ,
ત્માં વધી ૧૯૭૧ અધાયે નક્કી ઔયલાભાં અલળે.
અનચ્છેદ : - ૮૩ વાંવદના ગૃશ૊ની ભદત
યાજ્મવબાનં ધલવછગન થળે નશી. ર૊ઔવબાની ભદત
તેની પ્રથભ ફેઠઔથી ઩ાંઙ લ઴ગની યશે ળે.
યાજ્મવબાના ⅓ વભ્મ૊ દય ફીજા લ઴ગને ઄ંતે ધનલૃત્ત
થળે.
અનચ્છેદ : - ૮૪ વાંવદના વભ્મ઩દ ભાટેની રામકાત૊
 બાયતન૊ નાખટયઔ શ૊લ૊ જોઇએ.
 ર૊ઔવબા ભાટે ઉંભય ૨૫ લ઴ગ ઄ને યાજ્મવબા ભાટે
ઉંભય ૩૦ લ઴ગ શ૊લી જોઇએ.
 નાદાય ના શ૊લ૊ જોઇએ.
 ઄ધ્થય ભખછન૊ ના શ૊લ૊ જોઇએ.
 ધલદેળી યાજ્મની નાખટયઔતા ્લીઔાયી ન શ૊મ
઄થલા ધલદેળી યાજ્મ પ્રત્મે લપાદાયી ઔે ધનિા
ફતાલી ન શ૊મ.
અનચ્છેદ : - ૮૫ વાંવદનાં વત્ર, વત્ર વભાબપ્ત અને
બલવજવન
યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તે વભમે ઄ને ્થ઱ે
વંવદના ફંન્ને ખૃશ૊ની ફેઠઔ ફ૊રાલળે ઄ને ફંન્ને ખૃશ૊ની વત્ર
વભાધપ્ત ઔયી ળઔળે. ઩યંત તેની પ્રથભ ફેઠઔની ચે લ્લી તાયીક
઄ને ફીજી ફેઠઔની ઩શે રી તાયીક લચ્ઙે ૬ ભાવ ઔયતાં લધ
વભમખા઱૊ શ૊લ૊ જોઇએ નશી.
યાષ્ટર ઩ધત ર૊ઔવબાનં ધલવછગન ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : - ૮૬ ગૃશ૊ને વાંફ૊ધલાન૊ તથા વાંદેળ૊
ભ૊કરલાન૊ યાષ્ટ્ર઩બતન૊ શક
યાષ્ટર ઩ધત ફંન્ને ખૃશ૊ને વંદેળ૊ ભ૊ઔરી ળઔળે ઄ને
વંફ૊ધન ઔયી ળઔળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અનચ્છેદ : - ૮૭ યાષ્ટ્ર઩બતનાં ખાવ વાંફ૊ધન
યાષ્ટર ઩ધત દયે ઔ ઙૂટં ણી ઩ચીની પ્રથભ ફેઠઔને ઄ને
દયે ઔ લ઴ગની પ્રથભ ફેઠઔને વંફ૊ધન ઔયળે ઄ને ખૃશ૊ને
ફ૊રાલલાન૊ ઩૊તાન૊ ઇયાદ૊ છણાલળે.
અનચ્છેદ : - ૮૮ ગૃશ૊ અાંગે ભાંત્રીઓ તથા એટની
જનયરના અબધકાય
દયઔે ભંત્રી ઄ને એટની છનયરને વંવદના ઔ૊ઇ ઩ણ
ખૃશભાં શાછય યશે લાન૊, યછૂ અત ઔયલાન૊ ઄ને ઄ડમ યીતે
તેની ઔામગલાશીભાં બાખ રેલાન૊ ઄ધધઔાય યશે ળ,ે ઩યંત અ
઄નચ્ચે દની રૂએ તે઒ને ભત અ઩લાન૊ ઄ધધઔાય યશે ળે
નશી.
અનચ્છેદ : ૮૯ યાજમવબાના વબા઩બત અને
ઉ઩વબા઩બત
(૧) બાયતના ઈ઩-યાષ્ટર ઩ધત, શ૊દ્દાની રૂ એ, યાજ્મવબાના
વબા઩ધત યશે ળે.
(૨) યાજ્મવબા, ફનતી ત્લયાએ, ઩૊તાના એઔ વભ્મને ઈ઩-
વબા઩ધત તયીઔે ઩વંદ ઔયળે ઄ને ઈ઩-વબા઩ધતન૊ શ૊દ્દ૊
કારી ઩ડે ત્માયે ફીજા વભ્મને ઈ઩-વબા઩ધત તયીઔે ઩વંદ
ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૯૦ ઉ઩વબા઩બતના ઩દની ખારી જગ્મા,
યાજીનાભ અથલા રૂખવદ
યાજ્મવબાના ઈ઩-વબા઩ધત તયીઔે શ૊દ્દ૊ ધયાલતા વભ્મ -
(ઔ) યાજ્મવબાના વભ્મ ન યશે ત૊ તેભણે ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊
કારી ઔયલ૊ જોઇળે ;
(ક) વબા઩ધતને વંફ૊ધીને ઩૊તાની વશીથી ઔયે રા
રકાણથી ખભે ત્માયે ઩૊તાના શ૊દ્દાનં યાજીનાભ અ઩ી ળઔળે
; ઄ને
(ખ) યાજ્મવબાના તે લકતના તભાભ વભ્મ૊ની ફશભતીએ
઩વાય ઔયે રા ઠયાલથી તેભને ઩૊તાના શ૊દ્દ૊ ઈ઩યથી દૂય ઔયી
ળઔાળે. ઩યંત કંડ (ખ)ના શે ત ભાટે ન૊ ઠયાલ, તે યછૂ ઔયલાના
ઇયાદાથી ઒ચાભાં ઒ચી ઙોદ ટદલવની ન૊ટટવ ઄઩ાઇ
શ૊મ, ત૊ છ તેભને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔાળે.
અનચ્છેદ : ૯૧ વબા઩બતની પયજો ફજાલલાની તથા
વબા઩બત તયીકે કામવ કયલાની ઉ઩વબા઩બત અથલા
અન્મ વ્મબતતની વત્તા
(૧) વબા઩ધતન૊ શ૊દ્દ૊ કારી શ૊મ તે દયધભમાન, ઄થલા
ઈ઩-યાષ્ટર ઩ધત, યાષ્ટર ઩ધત તયીઔે ઔામગ ઔયતા શ૊મ ઄થલા
તેભના ઔામો ફજાલતા શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ ભદત દયધભમાન, તે
શ૊દ્દાની પયજો ઈ઩-વબા઩ધત ફજાલળે ઄થલા ઈ઩-
વબા઩ધતન૊ શ૊દ્દ૊ ઩ણ કારી શ૊મ ત૊ યાષ્ટર ઩ધત તે શે ત ભાટે
નીભે તેલા યાજ્મવબાના વભ્મ તે પયજો ફજાલળે.
64
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) યાછમવબાની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં વબા઩ધતની ખેયશાછયી
દયધભમાન, ઈ઩-વબા઩ધત ઄થલા જો તે઒ ઩ણ ખેયશાછય
શ૊મ ત૊ યાજ્મવબાની ઔામગયીધતના ધનમભ૊થી નક્કી ઔયલાભાં
અલે એલી વ્મધક્ત, ઄થલા એલ૊ ઔ૊ઇ વ્મધક્ત શાછય ન શ૊મ,
ત૊ યાજ્મવબા નક્કી ઔયે એલી ફીજી વ્મધક્ત, વબા઩ધત
તયીઔે ઔામગ ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૯૨ જમાયે વબા઩બત અથલા
ઉ઩વબા઩બતને દૂય કયલાન૊ ઠયાલ બલચાયણા શે ઠ઱
શ૊મ ત્માયે તેઓ ગૃશભાાં શાજય યશે લા છતાાં
અધ્મક્ષસ્થાન રેળે નશીં
(૧) યાજ્મવબાની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં ઈ઩-યાષ્ટર ઩ધતને શ૊દ્દા
ઈ઩યથી દૂય ઔયલા ભાટે ના ઔ૊ઇ ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા
ઙારતી શ૊મ તે લકતે વબા઩ધત ઩૊તે ઄થલા ઈ઩-
વબા઩ધતને તેભના શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલા ભાટે ના ઔ૊ઇ
ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે લકતે ઈ઩-વબા઩ધત
઩૊તે શાછય શ૊મ ત૊ ઩ણ ઄ધ્મક્ષ ્થાન રઇ ળઔળે નટશ
઄ને ઄નચ્ચે દ ૯૧ના કંડ (૨)ની જોખલાઇ઒, મથાપ્રવંખ,
વબા઩ધત ઄થલા ઈ઩-વબા઩ધત છેભાં ખેયશાછય શ૊મ તેલી
ફેઠઔને છેભ રાખ ઩ડે ચે તેભ, અલી દયે ઔ ફેઠઔને રાખ ઩ડળે.
(૨) ઈ઩-યાષ્ટર ઩ધતને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલા ભાટે ના ઔ૊ઇ
ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે લકતે, ઈ઩યાષ્ટર ઩ધતને
યાજ્મવબાભાં ફ૊રલાન૊ ઄ને ઄નચ્ચે દ ૧૦૦ભભાં ખભે તે
ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, એલા ઠયાલ ઈ઩ય ઄થલા એલી
ઔામગલાશી દયધભમાન ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત ઈ઩ય ભત અ઩લાન૊
તેભને ઔ૊ઇ શઔ યશળે નટશ.
અનચ્છેદ : ૯૩ ર૊કવબાના અધ્મક્ષ અને ઉ઩ાધ્મક્ષ
ર૊ઔવબા ફનતી ત્લયાએ ઩૊તાના ફે વભ્મ૊ને, ઄નિભે,
તેના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષ તયીઔે ઩વંદ ઔયળે ઄ને,
મથાપ્રવંખ, ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષન૊ શ૊દ્દ૊ કારી ઩ડે
ત્માયે ત્માયે ખૃશ ઔ૊ઇ ફીજા વભ્મને ઄ધ્મક્ષ ઄થલા
ઈ઩ાધ્મક્ષ તયીઔે ઩વંદ ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૯૪ અધ્મક્ષ અને ઉ઩ાધ્મક્ષના શ૊દ્દાની
ખારી જગ્મા, યાજીનાભ અથલા રૂખવદ
ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષ તયીઔે શ૊દ્દ૊ ધયાલતા
વભ્મ
(ઔ) ર૊ઔવબાના વભ્મ ન યશે ત૊ તેભણે ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ કારી
ઔયલ૊ જોઇએ.
(ક) એલા વભ્મ ઄ધ્મક્ષ શ૊મ ત૊ ઈ઩ાધ્મક્ષને, ઄ને
ઈ઩ાધ્મક્ષ શ૊મ ત૊ ઄ધ્મક્ષને વંફ૊ધીને ઩૊તાની વશીથી
ઔયે રા રકાણથી ખભે ત્માયે ઩૊તાના શ૊દ્દાનં યાજીનાભ અ઩ી
ળઔળે; ઄ને
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ખ) ર૊ઔવબાના તે લકતના તભાભ વભ્મ૊ની ફશભતીએ
઩વાય ઔયે રા ઠયાલથી તેભને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔાળે :
઩યંત કંડ (ખ)ના શે ત ભાટે ન૊ ઠયાલ, તે યછૂ
ઔયલાના ઇયાદાની ઒ચાભાં ઒ચી ઙોદ ટદલવની ન૊ટટવ
઄઩ાઇ ન શ૊મ, ત૊ યછૂ ઔયી ળઔાળે નટશ :
લધભાં, ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થામ ત્માયે
ઈ઩ાધ્મક્ષ તે શ૊દ્દાની પયજો ફજાલળે ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષન૊ શ૊દ્દ૊
઩ણ કારી શ૊મ ત૊ યાષ્ટર ઩ધત તે શે ત ભાટે નીભે તેલા
ર૊ઔવબાના વભ્મ તે પયજો ફજાલળે.
અનચ્છેદ : ૯૫ અધ્મક્ષના શ૊દ્દાની પયજો ફજાલલાની
તથા અધ્મક્ષ તયીકે કામવ કયલાની ઉ઩ાધ્મક્ષ અથલા
અન્મ વ્મબતતની વત્તા
(૧) ઄ધ્મક્ષન૊ શ૊દ્દ૊ કારી શ૊મ ત્માયે ઈ઩ાધ્મક્ષ તે શ૊દ્દાની
પયજો ફજાલળે ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષન૊ શ૊દ્દ૊ ઩ણ કારી શ૊મ ત૊
યાષ્ટર ઩ધત તે શે ત ભાટે નીભે તેલા ર૊ઔવબાના વભ્મ તે પયજો
ફજાલળે.
(૨) ર૊ઔવબાની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં ઄ધ્મક્ષની ખેયશાછયી
દયધભમાન ઈ઩ાધ્મક્ષ ઄થલા તે઒ ઩ણ જો ખેયશાછય શ૊મ તે
ખૃશની ઔામગયીધતના ધનમભ૊થી નક્કી ઔયલાભાં અલે તે
વ્મધક્ત, ઄થલા તે વ્મધક્ત શાછય ન શ૊મ ત૊ ખૃશ નક્કી ઔયે
એલી ફીજી વ્મધક્ત ઄ધ્મક્ષ તયીઔે ઔામગ ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૯૬ જમાયે અધ્મક્ષ અથલા ઉ઩ાધ્મક્ષને દૂય
કયલાના ઠયાલ ઩ય બલચાયણા ચારતી શ૊મ ત્માયે તેઓ
ગૃશભાાં શાજય યશે લા છતાાં અધ્મક્ષ સ્થાન રેળે નશીં
(૧) ર૊ઔવબાની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં ઄ધ્મક્ષને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય
ઔયલા ભાટે ના ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે લકતે
઄ધ્મક્ષ ઩૊તે ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલા
ભાટે ના ઠયાલ ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ, ત્માયે ઈ઩ાધ્મક્ષ
઩૊તે શાછય ગ૊મ ત૊ ઩ણ, ઄ધ્મક્ષ્થાન રઇ ળઔાળ નટશ
઄ને ઄નચ્ચે દ ૯૫ના કંડ (૨)ની જોખલાઇ઒, મથાપ્રવંખ,
઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષ ખેયશાછય શ૊મ તેલી ફેઠઔને છેભ
રાખે ઩ડે ચે તેભ અલી દયે ઔ ફેઠઔને રાખ ઩ડળે.
(૨) ર૊ઔવબાભાં ઄ધ્મક્ષને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલા ભાટે ના
ઔ૊ઇ ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે લકતે તેભને
ખૃશભાં ફ૊રલાન૊ ઄ને ફીજી યીતે તેની ઔામગલાશીભાં બાખ
રેલાન૊ શઔ યશે ળ,ે ઄ને ઄નચ્ચે દ ૧૦૦ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ
તે ચતાં, એલા ઠયાલ ઈ઩ય ઄થલા તેની ઔામગલાશી દયધભમાન
ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત ઈ઩ય તેભને પક્ત ઩શે રી લાય ભત
અ઩લાન૊ શઔ યશે ળે., ઩ણ ભત૊ વયકા ઩ડે ત્માયે તેલ૊ શઔ
યશે ળે નટશ.
65
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અનચ્છેદ : ૯૭ યાજમવબાના વબા઩બત અને
ઉ઩વબા઩બત તથા ર૊કવબાના અધ્મક્ષ અને
ઉ઩ાધ્મક્ષના લેતન બથથાાં
યાજ્મવબા વબા઩ધત ઄ને ઈ઩-વબા઩ધતને તથા
ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષને વંવદ, ઔામદાથી
નક્કી ઔયે તે પ્રભાણે ઄ને તે ઄થે એલી જોખલાઇ ઔયલાભાં ન
અલે ત્માં વધી,ફીજી ઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે ર ઩ખાય ઄ને
બર્થથાં અ઩લાભાં અલળે.
અનચ્છેદ : ૯૮ વાંવદનાં વબચલારમ
(૧) વંવદના દયે ઔ ખૃશને છદ૊ દ્તયી ્ટાપ યશે ળ.ે
઩યંત વંવદનાં ફન્ને ખૃશ૊ની વટશમાયી છખા઒
ઉબી ઔયલાભાં અ કંડના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી ફાધ અલે ચે એભ
વભછલં નટશ.
(૨) વંવદનાં ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશની દપતયી ્ટાપની
બયતીનં ઄ને તે ઈ઩ય નીભામેરી વ્મધક્ત઒ની ન૊ઔયીની
ળયત૊નં ધનમભન વંવદ ઔામદાથી ઔયી ળઔળે.
(૩) વંવદ કંડ(૨) શે ઠ઱ જોખલાઇ ના ઔયે ત્માં વધી,
યાષ્ટર ઩ધત, મથાપ્રવંખ, ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા
યાજ્મવબાના વબા઩ધત વાથે ધલઙાય ધલધનમભમ ઔમાગ ઩ચી,
ર૊ઔવબા ઄થલા યાજ્મવબાના દપતયી ્ટાપની બયતી ભાટે
઄ને તે ઈ઩ય નીભામેરી વ્મધક્ત઒ની ન૊ઔયીની ળયત૊ના
ધનમભન ભાટે ધનમભ૊ ઔયી ળઔળે ઄ને એ યીતે ઔયે રા ધનમભ૊
વદયશ કંડ શે ઠ઱ ગડે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને ઄ભરી ફનળે.
કાભકાજનાં વાંચારમ
અનચ્છેદ :- ૯૯ ગૃશના વભ્મ૊એ રેલાના ળ઩થ
અથલા પ્રબતજ્ઞા
વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશના દયે ઔ વભ્મે, ઩૊તાની ફેઠઔ
વંબા઱તાં ઩શે રાં, યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા તેભણે એ ઄થે નીભેરી
ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વભક્ષ ત્રીજી ઄નવૂધઙભાં તે શે ત ભાટે અ઩ેરા
નભૂના પ્રભાણે ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા રેલી જોઇળે ઄ને
પ્રધતજ્ઞા઩ત્ર ઈ઩ય ઩૊તાની વશી ઔયલી જોઇળે.
અનચ્છેદ :- ૧૦૦ ગૃશ૊ભાાં ભતદાન અને ખારી જગા
શ૊લા છતાાં ઩ણ ગૃશ૊ની કામવ કયલાની વત્તા અને ક૊યભ
(૧) અ વંધલધાનભાં ઄ડમથા જોખલાઇ ઔયી શ૊મ તે ધવલામ
ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં ઄થલા ફંને ખૃશ૊ની વંમક્ત
ફેઠઔભાં તભાભ પ્રશ્ન૊ન૊ ધનણગમ, ઄ધ્મક્ષ ઄થલા વબા઩ધત ઔે
઄ધ્મક્ષ તયીઔે ઔામગ ઔયનાય વ્મધક્ત ધવલામના તેભાં શાછય
યશી ભત અ઩નાયા વભ્મ૊ની ફશભતીથી થળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
વબા઩ધત ઔે ઄ધ્મક્ષ ઄થલા વબા઩ધત ઔે ઄ધ્મક્ષ તયીઔે
ઔામગ ઔયનાય વ્મધક્ત ઩શે રાં ત૊ ભત અ઩ી ળઔળે નશી, ઩ણ
ભત૊ વયકા ઩ડે ત્માયે તેભને ધનણાગમઔ ભત યશે ળ,ે છે તેભણે
અ઩લ૊ જોઇએ.
(૨) ખૃશભાં ઔ૊ઇ વભ્મ઩દ કારી ઩ડે તેભ ચતાં, વંવદના
ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશને ઔામગ ઔયલાની વત્તા યશે ળે ઄ને
વંવદની ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામગલાશી દયધભમાન ફેવલાન૊ ઔે ભત
અ઩લાન૊ ઔે ફીજી યીતે ઔામગલાશીભાં બાખ રેલાન૊ શઔ ન
ધયાલતી ઔ૊ઇ વ્મધક્તએ તેભ ઔમાગનં ઩ાચ઱થી ભારૂભ ઩ડે તેભ
ચતાં, તે ઔામગલાશી ઔામદેવય ખણાળે.
(૩) વંવદ ઔામદાથી ઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી,
વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશની ફેઠઔ ભાટે નં ઔ૊યભ ખૃશના
વભ્મ૊ની ઔર વંખ્માના એઔ દળાંળથી થળે.
(૪) ઔ૊ઇ ખૃશની ફેઠઔ દયધભમાન ઔ૊ઇ વભમે ઔ૊યભ ન થામ
ત૊ ખૃશ ભ૊ઔૂ પ યાકલાની ઄થલા ઔ૊યભ ન થામ ત્માં વધી
તેની ફેઠઔ ભરતલી યાકલાની વબા઩ધત ઄થલા ઄ધ્મક્ષ
઄થલા તે શે ધવમતથી ઔામગ ઔયનાય વ્મધક્તની પયછ યશે ળે.
વભ્મ૊ની ગેયરામકાત૊
અનચ્છેદ :- ૧૦૧ ફેઠક ખારી કયલા અાંગે
(૧) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વંવદના ફન્ને ખૃશ૊ની વભ્મ થઇ ળઔળે
નશી ઄ને ફન્ને ખૃશ૊ના વભ્મ તયીઔે ઩વંદ થમેરી વ્મધક્ત એઔ
઄થલા ફીજા ખૃશભાંની તેની ફેઠઔ કારી ઔયે એ ભાટે વંવદે
ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયલી જોઇએ.
(૨) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વંવદની ઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ઔ૊ઇ ખૃશની એભ ફન્નેની વભ્મ થઇ ળઔળે
નશી ઄ને ઔ૊ઇ વ્મધક્ત, વંવદની ઄ને ઔ૊ઇ યાછમના
ધલધાનભંડ઱ના ઔ૊ઇ ખૃશની એભ ફન્નેની વભ્મ તયીઔે ઩વંદ
થામ, ત૊ તેણે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ભાંની ઩૊તાની ફેઠઔનં
઄ખાઈથી યાજીનાભ અપ્મં ન શ૊મ ત૊ યાષ્ટર ઩ધતએ ઔયે રા
ધનમભ૊ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી ભદત ઩ૂયી થમે તેની
વંવદભાંની ફેઠઔ કારી ઩ડળે.
(૩) વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશના વભ્મ –
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૧૦૨ના કંડ (૧) ઄થલા કંડ (૨)ભાં છણાવ્મા
પ્રભાણે ખેયરામઔ ફને ઄થલા
(ક) મથાપ્રવંખ વબા઩ધત ઄થલા ઄ધ્મક્ષને વંફ૊ધીને
઩૊તાની વશીથી ઔયે રા રકાણથી ઩૊તાની ફેઠઔનં યાજીનાભ
અ઩ે ઄ને મથાપ્રવંખ, વબા઩ધત ઄થલા ઄ધ્મક્ષ તે
્લીઔાયે , ત૊ તેભ થમે તેની ફેઠઔ કારી ઩ડળે.
઩યંત ઩ેટા-કંડ (ક)ભાં ઈલ્લેકેરા ઔ૊ઇ યાજીનાભાના
દાકરાભાં ભ઱ેરી ભાટશતી ઈ઩યથી ઄થલા ફીજી યીતે ઄ને
66
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઩૊તે મ૊ગ્મ ખણે તેલી ત઩ાવ ઔમાગ ઩ચી, મથાપ્રવંખ,
વબા઩ધત ઄થલા ઄ધ્મક્ષને કાતયી થામ ઔે એલ યાજીનાભ
્લૈધચ્ચઔ ઄થલા લા્તધલઔ નથી, ત૊ તે઒ એ યાજીનાભ
્લીઔાયી ળઔળે નશી.
(૪) વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઩યલાનખી ધલના ઔ૊ઇ
વભ્મ તેની તભાભ ફેઠઔ૊ભાં થઇને વાઠ ટદલવની ભદત
વધી ખેયશાછય યશે ત૊ ખૃશ તેની ફેઠઔ કારી ઩ડી શ૊લાનં
જાશે ય ઔયી ળઔળે.
઩યંત વદયશ વાઠ ટદલવની ભદતની ખણતયી ઔયતી લકતે,
છે ભદત દયધભમાન ખૃશનં વત્ર વભાપ્ત થમેરં શ૊મ તે ભદત
઄થલા ઙાયથી લધ ટદલવ વધી ખૃશની ફેઠઔ ભરતલી યશી
શ૊મ ત૊ તે ભદત ખણલાભાં અલળે નશી.
અનચ્છેદ :- ૧૦૨ વભ્મ઩દ ભાટેની ગેયરામકાત૊
(૧) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત –
(ઔ) છે શ૊દ્દ૊ ધયાલલાથી ખેયરામઔ થલાતં નથી એભ વંવદે
ઔામદાથી જાશે ય ઔમું શ૊મ તે ધવલામન૊ બાયત વયઔાય
઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મની વયઔાય શે ઠ઱ ફીજો ઔ૊ઇ રાબદામઔ
શ૊દ્દ૊ ધયાલતી શ૊મ,
(ક) ઄ધ્થય ભખછની શ૊મ ઄ને વત્તા ધયાલતા ડમામારમે
તેને તેલી શ૊લાનં જાશે ય ઔમું શ૊મ,
(ખ) ભક્ત નશી ઠયાલેરી નાદાય શ૊મ,
(ગ) બાયતની નાખટયઔ ન શ૊મ ઄થલા તેણે ્લેચ્ચાએ ઔ૊ઇ
ધલદેળી યાજ્મની નાખટયઔતા પ્રાપ્ત ઔયી શ૊મ ઄થલા ઔ૊ઇ
ધલદેળી યાજ્મ પ્રત્મે ધનિા ઄થલા લપાદાયી ્લીઔાયી શ૊મ,
(ઙ) વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱ એ યીતે
ખેયરામઔ ઠયાલામેરી શ૊મ,
ત૊ તે, વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની વભ્મ તયીઔે
઩વંદ થલા ઄ને યશે લા ભાટે ખેયરામઔ ખણાળે.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ : અ કંડના શે ત઒ ભાટે , ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વંગની
઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મભાં ભંત્રી ચે તેલા ઔાયણ ભાત્રથી, બાયત
વયઔાય ઄થલા તેલા યાજ્મની વયઔાય શે ઠ઱ ઔ૊ઇ
રાબદામઔ શ૊દ્દ૊ ધયાલતી શ૊લાનં ખણાળે નશી.
(૨) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત દવભી ઄નવૂધઙ શે ઠ઱ એલી યીતે
ખેયરામઔ ફની શ૊મ ત૊, તે વંવદનાં ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની
વભ્મ થલા ભાટે ખેયરામઔ ખણાળે.
અનચ્છેદ :- ૧૦૩ વભ્મ૊ની ગેયરામકાત વાંફાંબધત
પ્રશ્ન૊ન૊ બનણવમ
(૧) વંવદનાં ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશન૊ વભ્મ ઄નચ્ચે દ ૧૦૨ના
કંડ(૧)ભાં છણાલેરી ખેયરામઔાત૊ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ઩ણ
ખેયરામઔાતને ઄ધીન ફડમ૊ ચે ઔે ઔે ભ તે વંફંધી ઔ૊ઇ પ્રશ્ન
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઈ઩ધ્થત થામ ત૊ તે પ્રશ્ન યાષ્ટર ઩ધતને ધનણગમાથે રકી
ભ૊ઔરલાભાં અલળે ઄ને તેભન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે.
(૨) એલા ઔ૊ઇ પ્રશ્ન ઄ંખે ધનણગમ અ઩તાં ઩શે રાં, યાષ્ટર ઩ધત
ઙૂંટણી ઔધભળનન૊ ઄ધબપ્રામ ભે઱લળે ઄ને એલા ઄ધબપ્રામ
પ્રભાણે લતગળ.ે
અનચ્છેદ :- ૧૦૪ અનચ્છેદ – ૯૯ શે ઠ઱ ળ઩થ કે
પ્રબતજ્ઞા રીધા ઩શે રાાં અથલા રામક ન શ૊લા અથલા
ગેયરામક ઠે યલેર વ્મબતતને વાંવદભાાં શાજયી આ઩લા
અને ભત આ઩લા ઩ય દાંડ
ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ઄નચ્ચે દ ૯૯ની છરૂટયમાત૊નં ઩ારન ઔમાગ ઩શે રાં
઄થલા ઩૊તે વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશના વભ્મ઩દ ભાટે
રામઔ નથી ઄થલા ખેયરામઔ થઇ ચે ઄થલા વંવદે ઔયે રા
ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒થી ઩૊તાને વભ્મ તયીઔે ખૃશભાં
ફેવલાન૊ ઔે ભત અ઩લાન૊ પ્રધતફંધ ચે એભ જાણતી શ૊લા
ચતાં, ખૃશભાં ફેવે ઔે ભત અ઩ે ત૊ એ યીતે તે દયે ઔ ટદલવ ભાટે
઩ાંઙવ૊ રૂધ઩માના દંડને ઩ાત્ર થળે ઄ને તે યઔભ વંગના રેણાં
તયીઔે લવૂર ઔયલાભાં અલળે.
વાંવદ અને તેના વભ્મ૊ના વત્તા, બલળે઴ાબધકાય૊ અને
ભબતતઓ
અનચ્છેદ :- ૧૦૫ વાંવદનાાં ગૃશ૊ના તથા તેના વભ્મ૊
અને વબભબતઓની વત્તા, બલળે઴ાબધકાય૊ લગેયે
(૧) અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ તથા વંવદની
ઔામગયીધતના ધનમભન ભાટે ના ધનમભ૊ ઄ને ્થામી શઔભ૊ને
઄ધીન યશીને, વંવદભાં લાણી-્લાતંત્ર્મ યશે ળે.
(૨) વંવદના ઔ૊ઇ વભ્મે વંવદભાં ઄થલા તેની ઔ૊ઇ
વધભધતભાં ઔંઇ ઔહ્યં શ૊મ ઄થલા ભત અપ્મ૊ શ૊મ તે વંફંધભાં
ઔ૊ઇ ડમામારમભાં તેના ઈ઩ય ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામગલાશી થઇ ળઔળે
નશી ઄ને વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશના ઄ધધઔાયની રૂએ ઔે તે
શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ટય઩૊ટગ , ઔાખ઱, ધનણગમ૊ ઄થલા ઔામગલાશી
પ્રઔાધળત ઔયલા ઄ંખે ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વાભે એ યીતે ઔામગલાશી
થઇ ળઔળે નશી.
(૩) ફીજી ફાફત૊ભાં, વંવદના દયે ઔ ખૃશના ઄ને દયે ઔ ખૃશના
વભ્મ૊ના ઄ને વધભત઒નાં વત્તા, ધલળે઴ાધધઔાય૊ ઄ને
ભધક્ત઒ વંવદ ઔામદાથી લકત૊લકત નક્કી ઔયે તેલાં યશે ળે,
઄ને એલી યીતે નક્કી ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, વંધલધાન
(ઙંભા઱ીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૭૮ની ઔરભ ૧૫
઄ભરભાં અલે તેની તયત ઩શે રાં તે ખૃશનાં ઄ને તેના
67
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
વભ્મ૊ના ઄ને તેની વધભધત઒ના વત્તા, ધલળે઴ાધધઔાય૊
઄ને ભધક્ત઒ શ૊મ તે યશે ળ.ે
(૪) કંડ૊ (૧), (૨) ઄ને (૩)ની જોખલાઇ઒ છેભ વંવદના
વભ્મ૊ના વંફંધભાં રાખ ઩ડે ચે તેભ, છે વ્મધક્ત઒ને
વંવદની ઔ૊ઇ વધભધતભાં અ વંધલધાની રૂએ ફ૊રલાન૊ ઄ને
ફીજી યીતે તેની ઔામગલાશીભાં બાખ રેલાન૊ શઔ શ૊મ તેભના
વંફંધભાં રાખ ઩ડળે.
અનચ્છેદ :- ૧૦૬ વભ્મ૊ના ઩ગાય – બથથાાં
વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશના વભ્મ૊ને વંવદ લકત૊લકત
ઔામદાથી ઠયાલે તેલાં ઩ખાય-બર્થથાં ભે઱લલાન૊ ઄ને એ યીતે
જોખલાઇ ન થામ ત્માં વધી, અ વંધલધાનના અયંબની તયત
઩શે રાં ટશંદ ડધભધનમનની વંધલધાન વબાના વભ્મ૊ની
ફાફતભાં રાખ ઩ડતા શ૊મ તે દય૊એ ઄ને તે ળયત૊એ ઩ખાય
઄ને બર્થથાં ભે઱લલાન૊ શઔ યશે ળે.
ધાયાકીમ કામવયીબત
અનચ્છેદ :- ૧૦૭ વાંવદભાાં ખયડાઓ યજૂ કયલા અને
઩વાય કયલા અાંગેની જોગલાઈ
(૧) નાણા ધલધેમઔ૊ ઄ને ઄ડમ નાણા ધલ઴મઔ ધલધેમઔ૊
઄ંખેના ઄નચ્ચે દ૊ ૧૦૯ ઄ને ૧૧૭ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને વંવદનાં ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશભાં ઔ૊ઇ ઩ણ ધલધેમઔ રાલી
ળઔાળે.
(૨) ઄નચ્ચે દ૊ ૧૦૮ ઄ને ૧૦૯ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને વંવદનાં ફંને ખૃશ૊એ વધાયા લખય ઄થલા ફન્ને
ખૃશ૊એ વંભધત અ઩ી શ૊મ તેલા છ વધાયા વટશત, ઔ૊ઇ
ધલધેમઔને વંભધત અ઩ી ન શ૊મ ત્માં વધી, તે વંવદનાં ફન્ને
ખૃશ૊એ ઩વાય ઔયે રં ખણાળે નશી.
(૩) વંવદભાં ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ તે ધલધેમઔ ખૃશ૊ની વત્ર
વભાધપ્તને ઔાયણે યદ થળે નશી.
(૪) યાજ્મવબાભાં ધલઙાયણા શે ઠ઱નં ર૊ઔવબાએ ઩વાય
ઔમું ન શ૊મ તેલ ધલધેમઔ ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થતાં યદ થળે
નશી.
(૫) ર૊ઔવબાભાં ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ ઄થલા ર૊ઔવબાએ
઩વાય ઔમું શ૊મ ઄ને યાજ્મવબાભાં ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ
તેલ ધલધેમઔ, ઄નચ્ચે દ ૧૦૮ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને
ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થતાં યદ થળે.
અનચ્છેદ :- ૧૦૮ અભૂક ઩રયબસ્થબતઓભાાં ફાંને
ગૃશ૊ની વાંમતત ફેઠક
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) એઔ ખૃશે ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઩વાય ઔયીને ફીજા ખૃશને ભ૊ઔરી
અપ્મા ઩ચી –
(ઔ) ફીછ ં ખૃશ તે ધલધેમઔને નાભંછૂય ઔયે , ઄થલા
(ક) તે ધલધેમઔભાં ઔયલાના વધાયા ધલળે ખૃશ૊ ચે લટે વશભત
ન થામ, ઄થલા
(ખ) તે ધલધેમઔ ફીજા ખૃશને ભ઱ે તે તાયીકથી ચ ભટશના
ઔયતાં લધ વભમ વધી તે ખૃશભાં ઩વાય થમા ધલના ઩ડ્યં
યશે , ત૊ ર૊ઔવબાના ધલવછગનને ઔાયણે તે ધલધેમઔ ધલરમ
઩ામ્મં ન શ૊મ ત૊, તેની ઈ઩ય ધલઙાયણા ઔયલા ઄ને ભત
અ઩લાના શે ત ભાટે યાષ્ટર ઩ધત ફન્ને ખૃશ૊ની વંમક્ત ફેઠઔ
બયલા ખૃશ૊ને ફ૊રાલલાન૊ ઩૊તાન૊ ઇયાદ૊ ખૃશ૊ની ફેઠઔ
ઙાર શ૊મ ત૊ વંદેળાથી ઄ને ઙાર ન શ૊મ ત૊ યાછ઩ધત્રત
જાશે યનાભાથી ખૃશ૊ને છણાલી ળઔળે.
઩યંત અ કંડભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય ઔ૊ઇ નાણા
ધલધેમઔને રાખ ઩ડળે નશી.
(૨) કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેરા ચ ભટશનાની ભદતની ખણતયી
ઔયતી લકતે, છે ભદત દયધભમાન તે કંડના ઩ેટાકંડ(ખ)ભાં
ઈલ્લેકેરા ખૃશનં વત્ર વભાપ્ત થમેરં શ૊મ તે ભદત ઄થલા
વતત ઙાયથી લધાયે ટદલવ વધી તે ખૃશની ફેઠઔ ભરતલી
યશી શ૊મ તે ભદત ખણલાભાં અલળે નશી.
(૩) યાષ્ટર ઩ધતએ કંડ (૧) ઄નવાય ફન્ને ખૃશ૊ની વંમક્ત
ફેઠઔ બયલા ભાટે ખૃશ૊ને ફ૊રાલલાન૊ ઩૊તાન૊ ઇયાદ૊
છણાવ્મ૊ શ૊મ ત્માયે ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશ તે ધલધેમઔ ઄ંખે
અખ઱ ઔામગલાશી ઙરાલી ળઔળે નશી. યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાના
જાશે યનાભાની તાયીક ઩ચી ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે તે જાશે યનાભાભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયે રા શે ત ભાટે તે ખૃશ૊ની વંમક્ત ફેઠઔ બયલા ખૃશ૊ને
ફ૊રાલી ળઔળે ઄ને તે઒ એભ ઔયે ત૊ ખૃશ૊ તે ઄નવાય
ભ઱ળે.
(૪) ફે ખૃશ૊ની વંમક્ત ફેઠઔભાં ઔ૊ઇ વધાયા ્લીઔાયામ ત૊
તે વટશત તે ધલધેમઔ વંમક્ત ફેઠઔભાં ફન્ને ખૃશ૊ના શાછય યશી
ભત અ઩નાયા વભ્મ૊ની ઔર વંખ્માની ફશભતીથી ઩વાય
થામ ત૊, તે અ વંધલધાનના શે ત઒ ભાટે ફન્ને ખૃશ૊એ ઩વાય
ઔયે રં ખણાળે.
઩યંત વંમક્ત ફેઠઔભાં
(ઔ) તે ધલધેમઔ એઔ ખૃશે ઩વાય ઔમાગ ઩ચી ફીજા ખૃશે વધાયા
વટશત ઩વાય ઔમું ન શ૊મ ઄ને છે ખૃશભાં તે પ્રથભ રાલલાભાં
અવ્મં શ૊મ તેને એ ઩ાચ ભ૊ઔરલાભાં અવ્મં ન શ૊મ, ત૊ તે
ધલધેમઔ ઩વાય ઔયલાભાં ધલરંફને રીધે તેભાં ઔયલ૊ છરૂયી
ફડમ૊ શ૊મ તે ધવલામન૊ ફીજો ઔ૊ઇ વધાય૊ તેભાં વૂઙલી
ળઔાળે નશી.
(ક) તે ધલધેમઔ એ યીતે ઩વાય થમ શ૊મ ઄ને ઩ાચ ભ૊ઔલ્મં
શ૊મ ત૊ તે ધલધેમઔના પક્ત ઈ઩ય છણાલેરા વધાયા ઄ને છેને
68
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄ંખે ખૃશ૊ વશભત થમા ન શ૊મ તેલી ફાફત૊ને રખતા ફીજા
વધાયા વૂઙલી ળઔાળે.
અ કંડ શે ઠ઱ ઔમા વધાયા ગ્રાહ્ય ચે તે ધલળે ઄ધ્મક્ષ
્થાને શ૊મ તે વ્મધક્તન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે.
(૫) યાષ્ટર ઩ધતએ છે વંમક્ત ફેઠઔ બયલા ભાટે ખૃશ૊ને
ફ૊રાલલાન૊ ઩૊તાન૊ ઇયાદ૊ છણાવ્મ૊ શ૊મ તે ઩ચી, લઙભાં
ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થમં શ૊મ તે ચતાં, અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱
વંમક્ત ફેઠઔ બયી ળઔાળે ઄ને ધલધેમઔ તેભાં ઩વાય ઔયી
ળઔાળે.
અનચ્છેદ : ૧૦૯ નાણાાં ખયડા અાંગેની ખાવ કામવલાશી
(૧) નાણા ધલધેમઔ યાજ્મવબાભાં યછૂ ઔયી ળઔાળે નશી.
(૨) ર૊ઔવબાએ નાણા ધલધેમઔ ઩વાય ઔમાગ ઩ચી,
યાજ્મવબાને તેની બરાભણ ભાટે તે ભ૊ઔરલાભાં અલળે ઄ને
યાજ્મવબાએ તે ભળ્ાની તાયીકથી ઙોદ ટદલવની ભદતની
઄ંદય ઩૊તાની બરાભણ૊ વટશત ર૊ઔવબાને ઩ાચ ભ૊ઔરલં
જોઇળે ઄ને તેભ થમે ર૊ઔવબા, યાજ્મવબાની તભાભ ઄થલા
તેભાંની ઔ૊ઇ બરાભણન૊ ્લીઔાય ઄થલા ઄્લીઔાય ઔયી
ળઔળે.
(૩) યાછમવબાએ ઔયે રી ઔ૊ઇ બરાભણન૊ ર૊ઔવબા
્લીઔાય ઔયે ત૊ યાજ્મવબાએ બરાભણ ઔયે રા ઄ને
ર૊ઔવબાએ ્લીઔાયે રા વધાયા વટશત તે નાણા ધલધેમઔ
ફન્ને ખૃશ૊એ ઩વાય ઔયે ર ખણાળે.
(૪) યાજ્મવબાએ ઔયે રી ઔ૊ઇ બરાભણન૊ ર૊ઔવબા
્લીઔાય ઔયે નશી ઄થલા તે નાણા ધલધેમઔ યાજ્મવબાએ
બરાભણ ઔયે રા વધાયા ધલના ર૊ઔવબાને ઩ાચ ભ૊ઔરલાભાં
ન અલે ત૊ વદયશ ભદત ઩ૂયી થતાં ર૊ઔવબાએ તે ઩વાય
ઔયે રં શ૊મ તે રૂ઩ભાં છ ફન્ને ખૃશ૊એ ઩વાય ઔયે રં ખણાળે.
(૫) ર૊ઔવબાએ ઩વાય ઔયે ર ઄ને યાછમવબાને તેની
બરાભણ ભાટે ભ૊ઔરેરં નાણા ધલધેમઔ ઙોદ ટદલવની ભદતની
઄ંદય ર૊ઔવબાને ઩ાચ ભ૊ઔરલાભાં ન અલે ત૊ અલી ભદત
઩ૂયી થતાં ર૊ઔવબાએ તે ઩વાય ઔમું શ૊મ તે રૂ઩ભાં છ ફન્ને
ખૃશ૊એ ઩વાય ઔયે રં ખણાળે.
અનચ્છેદ : ૧૧૦ ‘નાણા ખયડા’ની વ્માખ્મા
(૧) અ પ્રઔયણના શે ત઒ ભાટે , ઔ૊ઇ ધલધેમઔભાં નીઙેની
તભાભ ઄થલા તે ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ફાફતને રખતી જોખલાઇ઒
અલતી શ૊મ ત૊ તે ધલધેમઔ નાણા ધલધેમઔ ખણાળે :
(ઔ) ઔ૊ઇ ઔય નાકલાની, નાફૂદ ઔયલાની, ભાપ ઔયલાની, તેભાં
પે યપાય ઔયલાની ઄થલા તેન ધનમભન ઔયલાની,
(ક) બાયત વયઔાયે નાણાં ઔયછે રેલાનં ઔે ઔ૊ઇ ફાંમધયી
અ઩લાન ધનમભન ઔયલાની ઄થલા બાયત વયઔાયે રીધેરી
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઔે રેલાની ઔ૊ઇ નાણાઔીમ છલાફદાયી઒ ઄ંખન ે ા ઔામદાભાં
વધાય૊ ઔયલાની,
(ખ) બાયતના એઔધત્રત પંડ ઄થલા અઔધ્ભઔ પંડના
શલારાની, એલા ઔ૊ઇ પંડનાં નાણાં બયલાની ઄થલા તેભાંથી
નાણાં ઈ઩ાડલાની,
(ગ) બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી નાણાંન૊ ધલધનમ૊ખ
ઔયલાની,
(ઙ) ઔ૊ઇ કઙગને બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયલાનં
જાશે ય ઔયલાની ઄થલા એલા ઔ૊ઇ કઙગની યઔભ લધાયલાની,
(ચ) બાયતના એઔધત્રત પંડ ઄થલા બાયતના જાશે ય ટશવાફ
કાતે નાણાં પ્રાપ્ત ઔયલાની ઄થલા એલાં નાણાંન૊ શલાર૊
યાકલાની ઔે તે નાણાં અ઩લાની ઄થલા વંગ ઔે ઔ૊ઇ
યાજ્મના ટશવાફ૊ના ઒ટડટ ઄ંખેની, ઄થલા
(છ) ઩ેટા-કંડ૊ (ઔ) થી (ચ)ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ફાફતને
અન઴ંધખઔ ઔ૊ઇ ફાફતની.
(૨) ઔ૊ઇ ધલધેમઔ દંડ નાકલાની ઔે નાણાંના રૂ઩ભાં ફીજી
ધળક્ષા ઔયલાની ઄થલા રાઇવડવ ભાટે ની પી ઔે ફજાલેર
વેલા ભાટે ની પી ભાંખલાની ઔે અ઩લાની જોખલાઇ ઔયતં શ૊મ
તેટરા છ ઔાયણે ઄થલા ્થાધનઔ શે ત઒ ભાટે ઔ૊ઇ ્થાધનઔ
વત્તાભંડ઱ે ઔે ભંડ઱ે ઔ૊ઇ ઔય નાકલાની, નાફૂદ ઔયલાની, ભાપ
ઔયલાની, તેભાં પે યપાય ઔયલાની ઄થલા તેન ધનમભન
ઔયલાની જોખલાઇ ઔયતં શ૊મ તેટરા છ ઔાયણે તે નાણા
ધલધેમઔ ખણાળે નશી.
(૩) ઔ૊ઇ ધલધેમઔ નાણા ધલધેમઔ ચે ઔે નશી એલ૊ પ્રશ્ન
ઈ઩ધ્થત થામ ત૊ તે ઄ંખે ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષન૊ ધનણગમ
અકયી ખણાળે.
(૩) ઄નચ્ચે દ ૧૦૯ શે ઠ઱ જ્માયે દયે ઔ નાણા ધલધેમઔ
યાજ્મવબાને ભ૊ઔરલાભાં અલે ઄ને ઄નચ્ચે દ ૧૧૧ શે ઠ઱
જ્માયે તે યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ ઄નભધત ભાટે યછૂ ઔયલાભાં અલે
ત્માયે તે નાણા ધલધેમઔ ચે એલા ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષની
વશીલા઱ા પ્રભાણ઩ત્રન૊ ળેય૊ તેના ઈ઩ય થમેર૊ શ૊લ૊
જોઇએ.
અનચ્છેદ :- ૧૧૧ ખયડાઓને અનભબત
વંવદના ખૃશ૊એ ધલધેમઔ ઩વાય ઔમું શ૊મ ત્માયે તેને
યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ યછૂ ઔયલં જોઇળે ઄ને યાષ્ટર ઩ધત એલ જાશે ય
ઔયળે ઔે ઩૊તે તે ધલધેમઔને ઄નભધત અ઩ે ચે ઄થલા
઄નભધત અ઩લાન ય૊ઔી યાકે ચે .
઩યંત ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઄નભધત ભાટે તેભની વભક્ષ યછૂ
થમા ઩ચી, જો તે નાણા ધલધેમઔ ન શ૊મ ત૊, ખૃશ૊ ધલધેમઔની
઄થલા તેની ઔ૊ઇ ધનટદગષ્ટ ઔયે રી જોખલાઇ઒ની
઩નધલગઙાયણા ઔયે ઄ને કાવ ઔયીને, ઩૊તાના વંદેળાભાં ઩૊તે
69
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
છેની બરાભણ ઔયી શ૊મ તેલા વધાયા દાકર ઔયલાન
ઇચ્ચલાજોખ ચે ઔે ઔે ભ તે ધલઙાયે તેલી ધલનંતીલા઱ા વંદળ
ે ા
વાથે યાષ્ટર ઩ધત તે ધલધેમઔ ફનતી ત્લયાએ ખૃશ૊ને ઩ાચ
ભ૊ઔરી ળઔળે ઄ને ઔ૊ઇ ધલધેમઔ એ યીતે ઩ાચ ભ૊ઔરલાભાં
અલે ત્માયે તે ઄નવાય ધલધેમઔની ઩નધલગઙાયણા ઔયલી
જોઇળે ઄ને જો ખૃશ૊ વધાયા વાથે ઔે વધાયા લખય તે ધલધેમઔ
પયી ઩વાય ઔયે ઄ને યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ ઄નભધત ભાટે તે યછૂ
ઔયલાભાં અલે, ત૊ યાષ્ટર ઩ધતથી તેને ઄નભધત અ઩લાન ય૊ઔી
ળઔાળે નશી.
નાણાાંકીમ ફાફત૊ભાાં કામવયીબત
અનચ્છેદ : ૧૧૨ લાબ઴વક નાણાકીમ ઩ત્રક
(૧) દયે ઔ નાણાઔીમ લ઴ગ વંફંધભાં યાષ્ટર ઩ધત તે લ઴ગ ભાટે
બાયત વયઔાયની ઄ંદાજી અલઔ તથા કઙગનં ઩ત્રઔ છેન૊ અ
બાખભાં ‘‘લાધ઴ગઔ નાણાઔીમ ઩ત્રઔ’’ તયીઔે ઈલ્લેક ઔયલાભાં
અવ્મ૊ ચે , તે વંવદના ફંન્ને ખૃશ૊ વભક્ષ યછૂ ઔયાલળે.
(૨) લાધ઴ગઔ નાણાંઔીમ ઩ત્રઔભાં વભાલેરા કઙગના ઄ંદાછભાં –
(ઔ) અ વંધલધાનભાં બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રા
કઙગ તયીઔે લણગલેરા કઙગને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે જોઇતી યઔભ,
઄ને
(ક) બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી છે ફીછ ં કઙગ ઔયલાની
દયકા્ત શ૊મ તે કઙગને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે જોઇતી યઔભ,
઄રખ ફતાલલાભાં અલળે ઄ને ભશે વૂર કાતેના
કઙગને ઄ડમ કઙગથી ઄રખ દળાગલલાભાં અલળે.
(૩) નીઙેનં કઙગ બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રં કઙગ
ખણાળે :-
(ઔ) યાષ્ટર ઩ધતનાં ભ઱તય૊ ઄ને બર્થથાં ઄ને તેભના શ૊દ્દા
઄ંખેનં ફીછ ં કઙગ,
(ક) યાજ્મવબાના વબા઩ધત ઄ને ઈ઩-વબા઩ધતના તથા
ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષના ઩ખાય ઄ને બર્થથાં,
(ખ) છે ઙૂઔલલાની છલાફદાયી બાયત વયઔાય ઈ઩ય શ૊મ
તેલાં દેલાં ઄ંખેનં કઙગ, છેભાં વ્માછ, દેલાં-બય઩ાઇ પંડ-કઙગ
઄ને દેલાં-ઙૂઔલણી કઙગ ઄ને ર૊ન ઉબી ઔયલા ઄ંખેના ઄ને
દેલાંની વ્મલ્થા ઄ને તેની ઙૂઔલણી ઄ંખેના ફીજા કઙગન૊
વભાલેળ થામ ચે .
(ગ) -
(૧) ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળ૊ને ઄થલા તેભના
વંફંધભાં અ઩લાના ઩ખાય , બર્થથાં ઄ને ઩ેડળન૊,
(૨) પે ડયર ડમામારમના ડમામાધીળ૊ને ઄થલા તેભના
વંફંધભાં અ઩લાનાં ઩ેડળન,
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૩) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં વભાધલષ્ટ ઔ૊ઇ ધલ્તાય
વંફંધભાં શઔૂ ભત બ૊ખલતી ઄થલા ટશંદ ડધભધનમનના
ખલનગયના પ્રાંતભાં વભાધલષ્ટ ઔ૊ઇ ધલ્તાયના વંફંધભાં અ
વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં ઔ૊ઇ વભમે શઔૂ ભત બ૊ખલી
ઙૂઔેરા ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળ૊ને ઄થલા તેભના
વંફંધભાં અ઩લાનાં ઩ેડળન,
(ઙ) બાયતના ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔ ઄થલા તેભના
વંફંધભાં અ઩લાના ઩ખાય, બર્થથાં ઄ને ઩ેડળન,
(ચ) ઔ૊ઇ ડમામારમ ઔે રલાદી ટટર બ્મનરન૊ ઔ૊ઇ પે વર૊,
શઔભનાભં ઄થલા ઙૂઔાદાથી ઩તલણી ભાટે જોઇતી યઔભ,
(છ) અ વંધલધાને ઄થલા વંવદે ઔામદાથી એ યીતે ઈધાયલં
એભ જાશે ય ઔમું શ૊મ તેલ ફીછ કઙગ.
અનચ્છેદ :- ૧૧૩ વાંવદભાાં અાંદાજો વાંફાંબધત
કામવલાશી
(૧) બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રા કઙગને રખતા શ૊મ
તેટરા ઩ૂયતા ઄ંદાજો વંવદભાં ભતદાન ભાટે યછૂ ઔયલાભાં
અલળે નશી, ઩ણ અ કંડન૊ ઔ૊ઇ ભછઔૂ ય તેભાંના ઔ૊ઇ
઄ંદાજોની વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશભાં ઙઙાગ થતાં ઄ટઔાલે
ચે એભ વભછલ નશી.
(૨) વદયશ ઄ંદાજોભાંથી ફીજા કઙગને રખતા શ૊મ તેટરા
઩ૂયતા ઄ંદાજો ર૊ઔવબા વભક્ષ ઄નદાનની ભાખણી઒ના
રૂ઩ે યછૂ ઔયલા જોઇળે ઄ને ર૊ઔવબાને તેલી ઔ૊ઇ ભાંખણીને
઄નભધત અ઩લાની ઄થલા ન અ઩લાની ઄થલા તેભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયે રી યઔભ ગટાડીને ભાખણીને ઄નભધત અ઩લાની
વત્તા યશે ળ.ે
(૩) યાષ્ટર ઩ધતની બરાભણ લખય ઄નદાન ભાટે ની ઔ૊ઇ
ભાખણી ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૧૪ બલબનમ૊ગ ખયડાઓ
(૧) ઄નચ્ચે દ ૧૧૩ શે ઠ઱ ર૊ઔવબાએ ઄નદાન ભંછૂય ઔમાગ
઩ચી –
(ઔ) ર૊ઔવબાએ એ યીતે ભંછૂય ઔયે ર ઄નદાનને તથા
(ક) બાયતના એઔધત્રઔ પંડ કાતે ઈધાયે રા ઩ણ વંવદ વભક્ષ
઄ખાઈ ભૂઔેરા ઩ત્રઔભાં ફતાલેરી યઔભ ઔયતાં ઔ૊ઇ ઩ણ
વંજોખ૊ભાં લધે નશીં તેટરા કઙગને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે જોઇતાં
તભાભ નાણાંન૊ બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી ધલધનમ૊ખ ઔયલા
ફનતી ત્લયાએ ધલધેમઔ યછૂ ઔયલ જોઇળે.
(૨) એ યીતે ભંછૂય ઔયે રા ઔ૊ઇ ઄નદાનની યઔભભાં પે યપાય
થત૊ શ૊મ ઔે તેન રક્ષ્મ ફદરાતં શ૊મ ઄થલા બાયતના
એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રા ઔ૊ઇ કઙગની યઔભભાં પે યપાય
થત૊ શ૊મ તે ભતરફન૊ એલા ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઄ંખેન૊ ઔ૊ઇ
70
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
વધાય૊ વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશભાં રાલી ળઔાળે નશી ઄ને
ઔ૊ઇ વધાય૊ અ કંડ શે ઠ઱ ઄્લીઔામગ ચે ઔે ઔે ભ તે વંફધ
ં ભાં
઄ધ્મક્ષ્થાને શ૊મ તે વ્મધક્તન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે.
(૩) ઄નચ્ચે દ ૧૧૫ ઄ને ૧૧૬ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઩વાય થમેરા
ઔામદાથી ઔયામેરા ધલધનમ૊ખ શે ઠ઱ શ૊મ તે ધવલામ,
બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી ઔ૊ઇ નાણાં ઈ઩ાડી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૧૫ ઩ૂયક, લધાયાનાં અને અબધક અનદાન
(૧) યાષ્ટર ઩ધતએ –
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૧૧૪ની જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઔયે રા ઔ૊ઇ
ઔામદાથી ઙાર નાણાઔીમ લ઴ગ ભાટે ઔ૊ઇ કાવ વેલા ભાટે
કઙગલાને ઄ધધઔૃ ત ઔયે રી યઔભ તે લ઴ગ ભાટે ઄઩ૂયતી છણામ
ત૊, ઄થલા તે લ઴ગ ભાટે ના લાધ઴ગઔ નાણાઔીમ ઩ત્રઔભાં
ધલઙાયે રી નશી એલી નલી વેલા કાતે ઩ૂયઔ ઄થલા લધાયાના
કઙગની છરૂય ઙાર નાણાઔીમ લ઴ગ દયધભમાન ઉબી થઇ શ૊મ
ત૊, ઄થલા
(ક) ઔ૊ઇ નાણાઔીમ લ઴ગ દયધભમાન ઔ૊ઇ વેલા કાતે થમેરં
કઙગ તે વેલા કાતે ઄ને તે લ઴ગ ભાટે ભંછૂય ઔયે રી યઔભ ઔયતાં
લધ થમં શ૊મ ત૊, વંવદના ફન્ને ખૃશ૊ વભક્ષ મથાપ્રવંખ, તે
કઙગની ઄ંદાજી યઔભ ફતાલતં ફીછ ં ઩ત્રઔ ભઔાલલં જોઇળે
઄થલા ર૊ઔવબા વભક્ષ એલા લધાયા ભાટે ની ભાખણી યછૂ
ઔયાલલી જોઇળે.
(૨) ઄નચ્ચે દ ૧૧૨, ૧૧૩ ઄ને ૧૧૪ની જોખલાઇ઒, લાધ઴ગઔ
નાણાઔીમ ઩ત્રઔ ઄ને તેભાં દળાગલેર કઙગ વંફંધભાં ઄થલા
઄નદાન ભાટે ની ભાખણીના ઄ને એ કઙગને ઄થલા ઄નદાનને
઩શોંઙી લ઱લા બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી નાણાંના
ધલનમ૊ખને ઄ધધઔૃ ત ઔયલા ભાટે ઔયે રા ઔામદા વંફંધભાં છેભ
઄વયઔતાગ થામ ચે , તેભ તે જોખલાઇ઒, એલા ઔ૊ઇ ઩ત્રઔ
઄ને કઙગ ઄થલા ભાંખણીના વંફંધભાં તેભછ એલા કઙગને
઄થલા એલી ભાખણી ઄ંખન ે ા ઄નદાનને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે
બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી નાણાંના ધલનમ૊ખને ઄ધધઔૃ ત
ઔયલા ભાટે ઔયલાના ઔ૊ઇ ઔામદા વંફંધભાં ઄વયઔતાગ થળે.
અનચ્છેદ : ૧૧૬ રેખાનદાન (રશવાફ ઩ેટે ભાંજૂય
કયલાનાાં અનદાન), બલશ્વાવના આધાયે ભાંજૂય
કયલાનાાં અનદાન તથા અ઩લાદરૂ઩ અનદાન
(૧) અ પ્રઔયણની ઩ૂલગલતી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં -
(ઔ) ઔ૊ઇ નાણાઔીમ લ઴ગના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે ઄ંદાજી કઙગ ઄ંખે,
એલા ઄નદાન ધલળેના ભતદાન ભાટે ઄નચ્ચે દ ૧૧૩ભાં
ઠયાલેરી ઔામગયીધત ઩ૂયી ન થામ તેભછ તે કઙગ વંફધ ં ભાં
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઄નચ્ચે દ ૧૧૪ની જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઔામદ૊ ન થામ ત્માં
વધી ઄ખાઈથી ઔ૊ઇ ઄નદાન અ઩લાની,
(ક) ઔ૊ઇ વેલા ઄ંખે બાયતની વાધનવાભગ્રી ઈ઩ય
઄ણધાયી ભાંખ ઉબી થામ ઄ને તે વેલાનાં વ્મા઩ક્તા ઄ને
઄ધનધિત ્લરૂ઩ને ઔાયણે તેને રખતી ભાખણી લાધ઴ગઔ
નાણાઔીમ ઩ત્રઔભાં વાભાડમ યીતે ઄઩ાતી ધલખત૊ વાથે યછૂ
ઔયલાન ળક્મ ન શ૊મ; ત્માયે તેલી ભાંખને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે
઄નદાન અ઩લાની,
(ખ) ઔ૊ઇ નાણાઔીમ લ઴ગની ઙાર વેલાના બાખરૂ઩ ન શ૊મ
તેલ ઄઩લાદરૂ઩ ઄નદાન અ઩લાની,
- ર૊ઔવબાને વત્તા યશે ળે ઄ને વદયશ ઄નદાન૊ને
છે શે ત઒ ભાટે ભંછૂય ઔયલાભાં અવ્મા શ૊મ તે શે ત ભાટે
બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી નાણાંના ઈ઩ાડને ઔામદાથી
઄ધધઔૃ ત ઔયલાની વંવદને વત્તા યશે ળે.
(૨) ઄નચ્ચે દ ૧૧૩ ઄ને ૧૧૪ની જોખલાઇ઒ લાધ઴ગઔ
નાણાઔીમ ઩ત્રઔભાં દળાગલેર ઔ૊ઇ કઙગ ઄ંખે ઄નદાન અ઩લા
વંફંધભાં ઄ને એલા કઙગને ઩શોંઙી લ઱લા બાયતના એઔધત્રત
પંડભાંથી નાણાંના ધલધનમ૊ખને ઄ધધઔૃ ત ઔયલા ભાટે ઔયલાના
ઔામદા વંફંધભાં છેભ ઄વયઔતાગ થામ ચે તેભ તે જોખલાઇ઒
કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ઄નદાન અ઩લાના ઄ને તે કંડ શે ઠ઱
ઔયલાના ઔ૊ઇ ઔામદા વંફંધભાં ઄વયઔતાગ થળે.
અનચ્છેદ : ૧૧૭ નાણાાંકીમ ખયડા ફાફતે ખાવ
જોગલાઈ
(૧) ઄નચ્ચે દ ૧૧૦ના કંડ (૧)ના ઩ેટા-કંડ૊ (ઔ) થી
(ઙ)ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ભાટે જોખલાઇ ઔયતં
ધલધેમઔ ઄થલા વધાય૊, યાષ્ટર ઩ધતની બરાભણ ધવલામ યછૂ
ઔે પ્ર્થાધ઩ત ઔયી ળઔાળે નશી ઄ને એલી જોખલાઇ ઔયતં
ધલધેમઔ યાજ્મવબાભાં યછૂ ઔયી ળઔાળે નશી.
઩યંત ઔ૊ઇ ઔયભાં ગટાડ૊ ઔયલાની ઔે તે નાફૂદ
ઔયલાની જોખલાઇ ઔયત૊ ઔ૊ઇ વધાય૊ પ્ર્તાધલત ઔયલા ભાટે
અ કંડ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ બરાભણની છરૂય યશે ળે નશી.
(૨) ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઄થલા વધાય૊ ભાત્ર દંડ નાકલાની ઔે
નાણાંના રૂ઩ભાં ફીજી ધળક્ષા ઔયલાની ઄થલા રાઇવડવ
ભાટે ની પી ઔે ફજાલેરી વેલા ભાટે ની પી ભાખલાની ઔે
અ઩લાની જોખલાઇ ઔયત૊ શ૊મ તેટરા છ ઔાયણે ઄થલા
્થાધનઔ શે ત઒ ભાટે ઔ૊ઇ ્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ ઔે ભંડ઱
દ્વાયા ઔ૊ઇ ઔય નાકલાની, નાફૂદ ઔયલાની, ભાપ ઔયલાની,
તેભાં પે યપાય ઔયલાની ઄થલા તેન ધનમભન ઔયલાની જોખલાઇ
ઔયત૊ શ૊મ તેટરા છ ઔાયણે તે ઈ઩ય છણાલેરી ઔ૊ઇ ફાફતની
જોખલાઇ ઔયે ચે એભ ખણાળે નશી.
71
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૩) ઄ધધધનમધભત ઔયીને છેને ઄ભરભાં રાલલાથી બાયતના
એઔધત્રત પંડભાંથી કઙગ ઔયલાન થત શ૊મ તેલ ધલધેમઔ,
યાષ્ટર ઩ધતએ તે ઈ઩ય ધલઙાયણા ઔયલા ભાટે તે ખૃશને બરાભણ
ઔયી ન શ૊મ, ત૊ વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશથી ઩વાય ઔયી
ળઔાળે નશી.
વાભાન્મ કામવયીબત
અનચ્છેદ : ૧૧૮ વાંવદની વાભાન્મ કામવલાશીના
બનમભ૊
(૧) વંવદનં દયે ઔ ખૃશ અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, ઩૊તાની ઔામગયીધત ઄ને ઩૊તાના ઔાભઔાછના
વંઙારનનં ધનમભન ઔયલા ભાટે ધનમભ૊ ઔયી ળઔળે.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ધનમભ૊ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી અ
વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં ટશંદ ડધભધનમનના
ધલધાનભંડ઱ ઄ંખે છે ઔામગયીધતના ધનમભ૊ ઄ને ્થામી શઔભ૊
઄ભરભાં શ૊મ તે, મથાપ્રવંખ, યાજ્મવબાના વબા઩ધત
઄થલા ર૊ઔવબાના ઄ધમક્ષ તેભાં વધાયાલધાયા ઄ને
઄નઔૂ ઱ પે યપાય૊ ઔયે તેને ઄ધીન યશીને, વંવદ વંફંધભાં
઄ભરી થળે.
(૩) યાજ્મવબાના વબા઩ધત ઄ને ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ
વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔમાગ ઩ચી, યાષ્ટર ઩ધત ફે ખૃશ૊ની
વંમક્ત ફેઠઔ ઄ને ફે ખૃશ૊ લચ્ઙેના વ્મલશાય૊ ઄ંખેની
ઔામગયીધતને રખતા ધનમભ૊ ઔયી ળઔળે.
(૪) ફે ખૃશ૊ની વંમક્ત ફેઠઔભાં ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા
તેભની ખેયશાછયીભાં કંડ (૩) શે ઠ઱ ઔયે રા ઔામગયીધતના
ધનમભ૊થી નક્કી ઔયલાભાં અલે તે વ્મધક્ત ઄ધ્મક્ષ ્થાન
રેળે.
અનચ્છેદ : ૧૧૯ વાંવદભાાં નાણાાંકીમ કાભકાજનાં કામદા
દ્વાયા બનમભન
નાણાઔીમ ઔાભઔાછ વભમવય ઩ૂણગ ઔયલાના શે ત ભાટે ,
નાણાઔીમ ફાફતના ઄થલા બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી
નાણાંના ધલધનમ૊ખ ભાટે ના ઔ૊ઇ ધલધેમઔ વંફંધભાં વંવદના
દયે ઔ ખૃશની ઔામગયીધત ઄ને તેના ઔાભઔાછના વંઙારનનં
ઔામદાથી વંવદ ધનમભન ઔયી ળઔળે ઄ને એ યીતે ઔયે રા
ઔામદાની ઔ૊ઇ જોખલાઇ વંવદના ઔ૊ઇ ખૃશે ઄નચ્ચે દ ૧૧૮ ના
કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔયે રા ધનમભ ઄થલા તે ઄નચ્ચે દના કંડ (૩)
શે ઠ઱ વંવદ વંફંધભાં ઄ભરી ઔ૊ઇ ધનમભ ઔે ્થામી શઔભ
વાથે ઄વંખત શ૊મ, ત૊ તેટરે ઄ંળે ઔામદાની તે જોખલાઇ
પ્રલતગળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અનચ્છેદ : ૧૨૦ વાંવદભાાં લા઩યલાની બા઴ા
(૧) બાખ ૧૭ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં ઩ણ ઄નચ્ચે દ
૩૪૮ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને વંવદનં ઔાભઔાછ ટશંદી
઄થલા ઄ંગ્રેજીભાં ઙરાલલાભાં અલળે.
઩યંત છે વભ્મ ઩૊તાને ઔશે લાનં શ૊મ તે ટશંદી ઄થલા
઄ંગ્રેજીભાં ફયાફય વ્મક્ત ઔયી ળઔતા ન શ૊મ તેભને તેભની
ભાતૃબા઴ાભાં ખૃશને વંફ૊ધલાની ઩યલાનખી, મથાપ્રવંખ,
યાજ્મવબાના વબા઩ધત ઄થલા ર૊ઔવબાના ઄ધ્મક્ષ
઄થલા તે તયીઔે ઔામગ ઔયનાય વ્મધક્ત અ઩ી ળઔળે.
(૨) વંવદ ઔામદાથી ઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે ત૊, અ
વંધલધાનના અયંબથી ઩ંદય લ઴ગની ભદત ઩ૂયી થમા ઩ચી
અ ઄નચ્ચે દભાંથી ‘‘ ઄થલા ઄ંગ્રેજીભાં’’ એ ળબ્દ૊ ઔભી
ઔયલાભાં અવ્મા શ૊મ તેભ તેન૊ ઄ભર થળે.
અનચ્છેદ :- ૧૨૧ વાંવદભાાં ચચાવબલચાયણા ઩ય
બનમાંત્રણ
ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ઄થલા ઈચ્ઙ ડમામારમના
ડમામાધીળની ઩૊તાની પયજો ફજાલતી લે઱ાએ લતગણૂંઔ ઄ંખે,
અભાં શલે ઩ચી જોખલાઇ ઔમાગ પ્રભાણે તે ડમામાધીળને શ૊દ્દા
઩યથી દૂય ઔયલા ભાટે ઄યછ ઔયતં ધનલેદન યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ
યછૂ ઔયલા ભાટે ના પ્ર્તાલ ઈ઩ય ઙઙાગ થતી શ૊મ તે ધવલામ,
વંવદભાં ઔ૊ઇ ઙઙાગ થઇ ળઔળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૨૨ ન્મામારમ૊ દ્વાયા વાંવદની
કામવલાશીની ત઩ાવ થઈ ળકળે નશીં.
(૧) ઔામગયીધતની ઔશે લાતી ઄ધનમભવયતાને ઔાયણે વંવદની
ઔ૊ઇ ઔામગલાશીની ઔામદેવયતા વાભે લાંધ૊ ઈઠાલી ળઔાળે
નશી.
(૨) વંવદભાં ઔામગયીધતનં ઄થલા ઔાભઔાછના વંઙારનનં
ધનમભન ઔયલા ઄થલા વ્મલ્થા જા઱લલા ભાટે , અ
વંધલધાનથી ઔે તે શે ઠ઱ વંવદના છે ઄ધધઔાયી ઔે વભ્મભાં
વત્તા ધનટશત થઇ શ૊મ તે, એ વત્તા લા઩યે ત્માયે તે ઄ંખે ઔ૊ઇ
ડમામારમની શઔૂ ભતને ઄ધીન ખણાળે નશી.
પ્રકયણ ૩
યાષ્ટ્ર઩બતની ધાયાકીમ વત્તા
અનચ્છેદ : ૧૨૩ વાંવદની ફેઠક૊ ચારતી ન શ૊મ ત્માયે
લટશકભ ફશાય ઩ાડલાની યાષ્ટ્ર઩બતની વત્તા
(૧) વંવદના ફન્ને ખૃશ૊નં વત્ર ઙાર ન શ૊મ; ત્માયે ઔ૊ઇ ઩ણ
વભમે યાષ્ટર ઩ધતને કાતયી થામ ઔે તાત્ઔાધરઔ ઩ખરાં રેલાનં
72
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઩૊તાને ભાટે છરૂયી ફનાલે એલા વંજોખ૊ પ્રલતે ચે ; ત૊ તે઒
એ વંજોખ૊ભાં ઩૊તાને અલશ્મઔ છણામ તેલા લટશઔભ૊
પ્રધવદ્ ઔયી ળઔળે.
(૨) અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ પ્રધવદ્ થમેરા લટશઔભન૊
વંવદના ઄ધધધનમભ છેટર૊ છ પ્રબાલ ઄ને ઄ભર યશે ળે,
઩ણ એલ૊ દયે ઔ લટશઔભ -
(ઔ) વંવદના ફન્ને ખૃશ૊ વભક્ષ ભૂઔલ૊ જોઇએ ઄ને વંવદ
પયી ભ઱ે ત્માયથી ચ ઄ઠલાટડમાં ઩ૂયાં થમે ઄થલા તે ભદત
઩ૂયી થામ તે ઩શે રાં ફંને ખૃશ૊ તેને ઄નભધત ન અ઩તા
ઠયાલ૊ ઩વાય ઔયે , ત૊ તેભાંન૊ ફીજો ઠયાલ ઩વાય થમે તે
઄ભરભાં યશે ળે નશી; ઄ને
(ક) યાષ્ટર ઩ધત ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે તેને ઩ાચ૊ કેંઙી ળઔળે.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ : વંવદના ખૃશ૊ને છદી છદી તાયીક૊એ પયી
ભ઱લા છણાલલાભાં અલે ત૊ અ કંડના શે ત઒ ભાટે ચ
઄ઠલાટડમાંની ભદતની ખણતયી તે તાયીક૊ભાંથી ભ૊ડી શ૊મ
તે તાયીકથી ઔયલાભાં અલળે.
(૩) અ વંધલધાન શે ઠ઱ વંવદને છેના ભાટે ઄ધધધનમભ
ઔયલાની વત્તા ન શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ જોખલાઇ અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱
લટશઔભથી ઔયલાભાં અલે; ત૊ તેટરે ઄ંળે તે લટશઔભ
યદફાતર ખણાળે.
પ્રકયણ – ૪
વાંઘનાં ન્મામતાંત્ર
અનચ્છેદ : ૧૨૪ વલોચ્ચ અદારતની સ્થા઩ના અને
યચના
(૧) બાયતનં એઔ ઈચ્ઙતભ ડમામારમ યશે ળ,ે છે બાયતના
ભખ્મ ડમામભૂધતગનં ઄ને ઔામદાથી વંવદ લધ વંખ્મા ઠયાલે
નશી ત્માં વધી લધભાં લધ ત્રીવ ડમામાધીળ૊નં ફનળે.
(૨) ઩૊તે અ શે ત ભાટે છરૂયી ખણે તેલા ઈચ્ઙતભ ડમામારમ
઄ને યાજ્મ૊ના ઈચ્ઙ ડમામારમ૊ના ડમામાધીળ૊ વાથે
ધલઙાય ધલધનભમ ઔમાગ ઩ચી, યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાના વશી
ધવક્કાલા઱ા અદેળ઩ત્રથી ઈચ્ઙતભ ડમામારમના દયે ઔ
ડમામાધીળને નીભળે, છે ઩ાંવઠ લ઴ગની ઉંભયના થામ ત્માં
વધી શ૊દ્દ૊ ધયાલી ળઔળે.
઩યંત ભખ્મ ડમામભૂધતગ ધવલામના ઔ૊ઇ ડમામધીળની
ધનભણૂઔની ફાફતભાં શંભેળા બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગ વાથે
ધલઙાય ધલધનભમ ઔયલાભાં અલળે.
(ઔ) ઔ૊ઇ ડમામાધીળ, યાષ્ટર ઩ધતને વંફ૊ધીને ઩૊તાની
વશીથી ઔયે રા રકાણથી ઩૊તાના શ૊દ્દાનં યાજીનાભ અ઩ી
ળઔળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ક) કંડ (૪)ની જોખલાઇ ભછફ ઔ૊ઇ ડમામાધીળને તેભના
શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔાળે.
(યઔ) વંવદ ઔામદાથી ઠયાલે એલા વત્તાધધઔાયી દ્વાયા ઄ને
તેલી યીતે ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળની ઈભય
નક્કી ઔયલાભાં અલળે.
(ઔ) ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમની ઄થલા એઔ ઩ચી એઔ ફે ઔે
લધ ઈચ્ઙ ડમામારમ૊ની ઒ચાભાં ઒ચા ઩ાંઙ લ઴ગ વધી
ડમામાધીળ યશી ન શ૊મ, ઄થલા
(ક) ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમારમની ઄થલા એઔ ઩ચી એઔ ફે ઔે લધ
ઈચ્ઙ ડમામારમ૊ની ઒ચાભાં ઒ચા દવ લ઴ગ વધી
એડલ૊ઔે ટ યશી ન શ૊મ, ઄થલા
(ખ) યાષ્ટર ઩ધતના ઄ધબપ્રામ પ્રભાણે નાભાંટઔત ઔામદા
ધનષ્ણાત ન શ૊મ ત૊, ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળ
તયીઔે ધનભાલા ભાટે તે રામઔ ખણાળે નશી.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ ૧ : અ કંડભાં ઈચ્ઙ ડમામારમ એટરે
બાયતના યાછમક્ષેત્રના ઔ૊ઇ ઩ણ બાખભાં શઔૂ ભત ધયાલતં
઄થલા અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે
શઔૂ ભત ધયાલી ઙૂઔેર શ૊મ એલ ઈચ્ઙ ડમામારમ .
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ ૨ : અ કંડના શે ત઒ ભાટે ઔ૊ઇ વ્મધક્તની
એડલ૊ઔે ટ તયીઔે ની ભદતની ખણતયી ઔયતી લકતે, તે
વ્મધક્તની એડલ૊ઔે ટ થમા ઩ચી, ધછલ્લા ડમામાધીળના શ૊દ્દા
ઔયતાં ઉતયતા દયજ્જાન૊ નશી તેલ૊ ઔ૊ઇ ડમાધમઔ શ૊દ્દ૊
ધયાવ્મ૊ શ૊મ તે ભદતન૊ વભાલેળ ઔયલાભાં અલળે.
(૪) વાધફત થમેર ખેયલતગણૂઔ ઄થલા ઄઩ાત્રતાને ઔાયણે
ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ઔ૊ઇ ડમામાધીળને શ૊દ્દા ઩યથી દૂય
ઔયલા ભાટે વંવદના દયે ઔ ખૃશે તે ખૃશની ઔર વભ્મ વંખ્માની
ફશભતીના તથા તે ખૃશના શાછય યશીને ભત અ઩નાય
઒ચાભાં ઒ચા ફે તૃતીમાંળ વભ્મ૊ની ફશભતીના ટે ઔાલા઱ં
ધનલેદન યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ એઔ છ વત્રભાં યછૂ ઔમું શ૊મ; તે
઩ચી યાષ્ટર ઩ધતએ ઔયે રા શઔભ ધવલામ, તેભને શ૊દ્દા ઩યથી દૂય
ઔયી ળઔાળે નશી.
(૫) કંડ (૪) શે ઠ઱ ધનલેદન યછૂ ઔયલા ભાટે ની ઄ને
ડમામાધીળની ખેયલતગણૂઔ ઔે ઄઩ાત્રતાની ત઩ાવ ઄ને
વાધફતી ઔામગયીધતનં ધનમભન વંવદ ઔામદાથી ઔયી ળઔળે.
(૬) ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળ તયીઔે નીભામેરી
દયે ઔ વ્મધક્તએ ઩૊તે શ૊દ્દ૊ વંબા઱ે તે ઩શે રાં યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા
તેભણે તે ઄થે નીભેરી વ્મધક્ત વભક્ષ ત્રીજી ઄નવૂધઙભાં અ
શે ત ભાટે અ઩ેરા નભૂના ઄નવાય ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા
રેલી જોઇળે ઄ને પ્રધતજ્ઞા઩ત્ર ઈ઩ય ઩૊તાની વશી ઔયલી
જોઇળે.
73
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૭) ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળ તયીઔે ન૊ શ૊દ્દ૊
ધયાલી ઙૂઔેરી ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્ત બાયતના યાજ્મક્ષેત્રની
઄ંદયના ઔ૊ઇ ડમામારમભાં ઄થલા ઔ૊ઇ વત્તાધધઔાયી વભક્ષ
લઔીરાત ઔે ઔાભઔાછ ઔયી ળઔળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૨૫ ન્મામધીળ૊ના ઩ગાય લગેયે
(૧) ઈચ્ઙત્તભ ડમામારમના ડમામાધીળ૊ને વંવદે ઔયે રા
ઔામદાથી નક્કી ઔયલાભાં અલે તેલા ઩ખાય ઄ને તે ઄થે તેલી
યીતે જોખલાઇ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, ફીજી ઄નવૂધઙભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયે રાં શ૊મ તેલા ઩ખાય અ઩લાભાં અલળે.
(૨) દયે ઔ ડમામાધીળને વંવદે ઔયે રા ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱
લકત૊લકત નક્કી ઔયલાભાં અલે તેલા ધલળે઴ાધધઔાય૊ ઄ને
બર્થથાં ઄ને યજા ઄ને ઩ેડળન ઄ંખન ે ા શઔ૊ ભ઱ળે ઄ને એ
યીતે નક્કી ઔયલાભાં અલે નશી ત્માં વધી ફીજી ઄નવૂધઙભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયે રા શ૊મ તે ધલળે઴ાધધઔાય૊, બર્થથાં ઄ને શઔ૊
ભ઱ળે.
઩યંત ઔ૊ઇ ડમામાધીળના ધલળે઴ાધધઔાય૊ ઄થલા
બર્થથાં ઔે યજા ઄થલા ઩ેડળન ઄ંખેના શઔ૊ભાં તેભની ધનભણૂઔ
઩ચી તેભને ખેયરાબ થામ તેલ૊ પે યપાય ઔયી ળઔાળે નશીં.
અનચ્છેદ : ૧૨૬ કામવકાયી ભખ્મ ન્મામાધીળની
બનભણૂક
બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગન૊ શ૊દ્દ૊ કારી શ૊મ ત્માયે , ઄થલા
ભખ્મ ડમામભૂધતગ, ખેયશાછયીને ઔાયણે ઔે ફીજા ઔાયણે ઩૊તાના
શ૊દ્દાની પયજો ફજાલી ન ળઔે , ત્માયે તે ડમામારમના ફીજા
ડમામાધીળ૊ભાંથી યાષ્ટર ઩ધત અ શે ત ભાટે નીભે તે ડમામાધીળ
તે શ૊દ્દાની પયજો ફજાલળે.
અનચ્છેદ : ૧૨૭ તદથવ (એડશ૊ક) ન્મામાધીળ૊ની
બનભણૂક
(૧) જો ઔ૊ઇ વભમે ઈચ્ઙત્તભ ડમામારમનં વત્ર મ૊છલા ઔે
ઙાર યાકલા ભાટે તે ડમામારમને ડમામધીળ૊નં ઔ૊યભ ન
થામ, ત૊ યાષ્ટર ઩ધતની ઩ૂલગ વંભધત રઇને ઄ને વંફધં ધત ઈચ્ઙ
ડમામારમના ભખ્મ ડમામભૂધતગ વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔયીને,
બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગ, ઈચ્ઙતભ ડમામારમના
ડમામાધીળ તયીઔે ની ધનભણૂઔ ભાટે ધનમભાનવાય રામઔાત
ધયાલતા શ૊મ તેલા તે ઈચ્ઙ ડમામારમના ઔ૊ઇ ડમામાધીળને,
છરૂયી ભદત વધી તદથગ ડમામાધીળ તયીઔે ઈચ્ઙતભ
ડમામારમની ફેઠઔભાં શાછયી અ઩લાની રેધકત ધલનંતી ઔયી
ળઔળે.
(૨) ઩૊તાના શ૊દ્દાની ફીજી પયજો ઔયતાં ઄ગ્રતા અ઩ીને,
઩૊તાની શાછયીની છરૂય શ૊મ તે વભમે ઄ને તેટરી ભદત
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
વધી, ઈચ્ઙતભ ડમામારમની ફેઠઔ૊ભાં શાછયી અ઩લાની
એયીતે નાભ ધનટદગષ્ટ થમેરા ડમામાધીળની પયછ યશે ળે ઄ને
એ યીતે શાછયી અ઩ે તે દયધભમાન તેભને ઈચ્ઙતભ
ડમામારમના ડમામાધીળનાં તભાભ શઔૂ ભત, વત્તા ઄ને
ધલળે઴ાધધઔાય૊ યશે ળ,ે તેભછ તેભની પયજો તે ફજાલળે.
અનચ્છેદ : ૧૨૮ વલોચ્ચ અદારતની ફેઠક૊ભાાં બનલૃત
ન્મામાધીળ૊ની શાજયી
અ પ્રઔયણભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, બાયતના ભખ્મ
ડમામભૂધતગ ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે યાષ્ટર ઩ધતની ઩ૂલગવંભધત રઇને
ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ઄થલા પે ડયર ડમામાધીળન૊ શ૊દ્દ૊
ધયાવ્મ૊ શ૊મ તેલી ઄થલા ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળન૊
શ૊દ્દ૊ ધયાવ્મ૊ શ૊મ ઄ને ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળ
તયીઔે ધનભાલાની ધનમભાનવાય રામઔાત ધયાલતી વ્મધક્તને
ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામધીળ તયીઔે ફેવલાની ઄ને
ઔામગ ઔયલાની ધલનંતી ઔયી ળઔળે ઄ને એ યીતે છેને ધલનંતી
ઔયલાભાં અલી શ૊મ તેલી દયે ઔ વ્મધક્તને તે એ યીતે ફેવીને
ઔામગ ઔયતી શ૊મ ત્માં વધી યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને નક્કી ઔયે
તેલાં બર્થથાંન૊ શઔ યશે ળે તેભછ તેભને તે ડમામારમના
ડમામાધીળના તભાભ શઔૂ ભત, વત્તા ઄ને ધલળે઴ાધધઔાય૊
યશે ળે, ઩ણ ફીજી યીતે તે એ ડમામારમની ડમામાધીળ
ખણાળે નશી.
઩યંત ઈ઩ય છણાલેરી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત, તે ડમામારમના
ડમામાધીળ તયીઔે ફેવલા ઄ને ઔામગ ઔયલા વંભત ન થામ,
ત૊ તેને અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી તેભ ઔયલાન
પયછરૂ઩ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૨૯ વલોચ્ચ અદારત અબબરેખ (યે કડવ )
અદારત યશે ળે
ઈચ્ઙતભ ડમામારમ યે ઔડગ ડમામારમ યશે ળે ઄ને તેને
઩૊તાન૊ ધતય્ઔાય થલા ભાટે ધળક્ષા ઔયલાની વત્તા વટશતની
એલા ડમામારમની તભાભ વત્તા યશે ળે.
અનચ્છેદ : ૧૩૦ વલોચ્ચ અદારતનાં સ્થ઱
ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ટદલ્શીભાં ઄થલા યાષ્ટર ઩ધતની
ભંછૂયી રઇને બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગ લકત૊લકત નક્કી
ઔયે એલા ફીજા ્થ઱ે ઔે ્થ઱૊એ ફેવળે.
અનચ્છેદ : ૧૩૧ વલોચ્ચ અદારતના ભૂ઱બૂત શકૂ ભત
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને –
(ઔ) બાયત વયઔાય ઄ને એઔ ઄થલા લધાયે યાજ્મ૊
લચ્ઙેની, ઄થલા
74
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ક) એઔ તયપ બાયત વયઔાય તથા ઔ૊ઇ યાજ્મ ઔે યાજ્મ૊,
઄ને ફીજી તયપ ફીજા એઔ ઄થલા લધ યાજ્મ૊ લચ્ઙેની,
઄થલા
(ખ) ફે ઄થલા લધાયે યાજ્મ૊ લચ્ઙેની,
ઔ૊ઇ તઔયાય છેના ઈ઩ય ઔામદેવયના ઔ૊ઇ શઔનં
઄ધ્તત્લ ઔે તેન૊ ધલ્તાય અધાય યાકતાં શ૊મ તેલ૊
(ઔામદા ઄થલા શઔીઔતન૊) પ્રશ્ન વભામેર૊ શ૊મ ત૊ ઄ને
તેટરે ઄ંળે ફીજા ઔ૊ઇ ડમામારમને નશી ઩ણ ઈચ્ઙતભ
ડમામારમને છ ભૂ઱ શઔૂ ભત યશે ળે.
઩યંત અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં છે ઔયે રી શ૊મ ઔે છેના
ઈ઩ય વશી ધવક્કા થમા શ૊મ ઄ને છે એલા અયંબ ઩ચી ઙાર
શ૊મ તેલી ઄થલા વદયશ શઔૂ ભત છેભાંથી ઈદબલતી તઔયાય
વધી ધલ્તયળે નશી એલી છેભાં જોખલાઇ ઔયલાભાં અલી
શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ વંધધ, ઔફૂરાતનાભ, ઔયાયનાભ, વભછૂ તી,
વનદ ઄થલા તેલા ફીજા કતભાંથી ઈદબલતી તઔયાય વધી
વદયશ શઔૂ ભત ધલ્તયળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૩૨ વલોચ્ચ અદારતને કે ટરાક કે વ૊ભાાં
અ઩ીર કયલાની શકૂ ભત
(૧) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંની ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમની
દીલાની, પ૊છદાયી ઔે ઄ડમ ઔામગલાશીભાંના ઔ૊ઇ પેં વરા,
શઔભનાભા ઔે અકયી શઔભ ઄ંખે તે ઈચ્ઙ ડમામારમ
઄નચ્ચે દ ૧૩૪-ઔ શે ઠ઱ એલ પ્રભાણ઩ત્ર અ઩ે ઔે તે ઔે વભાં
અ વંધલધાનના ઄થગગટનની ફાફતભાં ઔામદાન૊ તાત્ત્ધલઔ
પ્રશ્ન વભાલેર૊ ચે ત૊, ઈચ્ઙતભ ડમામારમભાં ઄઩ીર ઔયી
ળઔાળે.
(૨) એલ પ્રભાણ઩ત્ર અ઩લાભાં અલે ત્માયે ઈ઩ય છણાલેર
ઔ૊ઇ પ્રશ્ન૊ન૊ ધનણગમ, ક૊ટી યીતે થમ૊ ચે એ ઔાયણે તે
ઔે વ૊ભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ક્ષઔાય ઈચ્ઙતભ ડમામારમને ઄઩ીર ઔયી
ળઔળે.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ : અ ઄નચ્ચે દના શે ત ભાટે ‘‘અકયી શઔભ’’
એ ળબ્દભાં છે ભદ્દાન૊ ધનણગમ ઄઩ીર ઔયનાયના રાબભાં
થામ ત૊ ઔે વના અકયી ધનઔાર ભાટે તે ઩ૂયત૊ થામ તેલા
ભદ્દાન૊ ધનણગમ ઔયનાયા શઔભન૊ વભાલેળ થામ ચે .
અનચ્છેદ : ૧૩૩ લડી અદારત૊ભાાં દીલાની ફાફત૊
વાંફાંબધત અ઩ીર૊ભાાં વલોચ્ચ અદારતની અ઩ીરી
શકૂ ભત
(૧) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંના ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમની
દીલાની ઔામગલાશીભાંના ઔ૊ઇ પેં વરા, શઔભનાભા ઄થલા
અકયી શઔભ ઄ંખે જો તે ઈચ્ઙ ડમામારમ ઄નચ્ચે દ ૧૩૪-ઔ
શે ઠ઱ એલ પ્રભાણ઩ત્ર અ઩ે ઔે –
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ઔ) તે ઔે વભાં ઔામદાન૊ વ્મા઩ઔ ભશત્લન૊ તાત્ત્ધલઔ પ્રશ્ન
વભામેર૊ ચે , ઄ને
(ક) ઈચ્ઙ ડમામારમના ઄ધબપ્રામ ભછફ વદયશ પ્રશ્નન૊
ધનણગમ ઈચ્ઙતભ ડમામારમે ઔયલ૊ છરૂયી ચે ,
ત૊, ઈચ્ઙતભ ડમામારમને ઄઩ીર થઇ ળઔળે.
(૨) ઄નચ્ચે દ ૧૩૨ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઈચ્ઙતભ
ડમામારમભાં કંડ (૧) શે ઠ઱ ઄઩ીર ઔયનાય ઔ૊ઇ ઩ક્ષઔાય
એ ઄઩ીર ભાટે ના એઔ ઔાયણ તયીઔે એભ દરીર ઔયી ળઔળે
ઔે અ વંધલધાનના ઄થગગટનની ફાફતભાં ઔામદાના તાત્ત્ધલઔ
પ્રશ્નન૊ ધનણગમ ક૊ટી યીતે થમ૊ ચે .
(૩) અ ઄નચ્ચે દભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં ઔામદાથી
વંવદ ઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે , ત૊ ઈચ્ઙ ડમામારમના એઔ
છ ડમામાધીળના પેં વરા, શઔભનાભા ઔે અકયી શઔભ ઈ઩ય
ઈચ્ઙ ડમામારમભાં ઄઩ીર ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૩૪ પ૊જદાયી ફાફત૊ભાાં વલોચ્ચ
અદારતની અ઩ીરી શકૂ ભત
(૧) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંની ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમની
પ૊છદાયી ઔામગલાશીભાંના ઔ૊ઇ પેં વરા, અકયી શઔભ ઔે વજા
ઈ઩ય, જો તે ઈચ્ઙ ડમામારમે –
(ઔ) ઄઩ીર અય૊઩ીની દ૊઴ભધક્તન૊ શઔભ પે યલીને તેને
ભ૊તની વજા ઔયી શ૊મ, ઄થલા
(ક) ઩૊તાના ઄ધધઔાય નીઙેના ઔ૊ઇ ડમામારમભાંથી ઔ૊ઇ
ઔે વ ઩૊તાના વભક્ષ ઙરાલલા ભાટે ઩ાચ઱ કેંઙી રીધ૊ શ૊મ
઄ને તેલી ઇડવાપી ઔામગલાશીભાં અય૊઩ી વ્મધક્તને દ૊ધ઴ત
ઠયાલીને ભ૊તની વજા ઔયી શ૊મ, ઄થલા
(ખ) ઔે વ ઈચ્ઙતભ ડમામારમભાં ઄઩ીર ઔયલા મ૊ગ્મ ચે ,
એલ પ્રભાણ઩ત્ર ઄નચ્ચે દ ૧૩૪-ઔ શે ઠ઱ અપ્મં શ૊મ,
ત૊ ઈચ્ઙતભ ડમામારમભાં ઄઩ીર ઔયી ળઔાળે.
઩યંત ઩ેટા કંડ (ખ) શે ઠ઱ની ઄઩ીર, ઄નચ્ચે દ
૧૪૫ના કંડ (૧) શે ઠ઱ તે ઄થે ઔયલાભાં અલે તેલી
જોખલાઇ઒ને ઄ને ઈચ્ઙ ડમામારમ ઠયાલે ઔે પયભાલે તે
ળયત૊ને ઄ધીન યશીને ઔયી ળઔાળે.
(૨) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંથી ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમની
પ૊છદાયી ઔામગલાશીભાંના ઔ૊ઇ પેં વરા, અકયી શઔભ ઔે વજા
ઈ઩ય, ઔામદાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી ળયત૊ ઄ને
ભમાગદા઒ને ઄ધીન યશીને, ઄઩ીર૊ ્લીઔાયલાની તથા
વાંબ઱લાની લધ વત્તા, ઔામદાથી વંવદ ઈચ્ઙતભ
ડમામારમને અ઩ી ળઔળે.
75
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અનચ્છેદ : ૧૩૪ (ક) વલોચ્ચ અદારતને અ઩ીર
કયલા ભાટેનાં પ્રભાણ઩ત્ર
઄નચ્ચે દ ૧૩૨ના કંડ (૧) ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૧૩૩ના
કંડ (૧) ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૧૩૪ના કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેર
પેં વર૊, શઔભનાભ,ં અકયી શઔભ ઔે વજા ઔયનાય દયે ઔ ઈચ્ઙ
ડમામારમ, ઄નચ્ચે દ ૧૩૨ના કંડ (૧) ઄થલા ઄નચ્ચે દ
૧૩૩ના કંડ (૧) ઄થલા, મથાપ્રવંખ, ઄નચ્ચે દ ૧૩૨ના કંડ
(૧)ના ઩ેટા-કંડ (ખ)ભાં ઈલ્લેકેરા પ્રઔાયનં પ્રભાણ઩ત્ર તે ઔે વ
ભાટે અ઩ી ળઔામ ઔે ઔે ભ તે પ્રશ્નન૊ ધનણગમ, -
(ઔ) તેને તેભ ઔયલાન મ૊ગ્મ રાખે, ત૊ તે ઩ચી ફનતી ત્લયાએ
઩૊તાની ભે઱ે ઔયી ળઔળે, ઄ને
(ક) નાયાછ થમેરા ઩ક્ષઔાય તયપથી ઄થલા તેના તયપથી
ભોધકઔ ઄યજી ઔયલાભાં અલી શ૊મ, ત૊ તે ધનણગમ, એલ૊
પેં વર૊, શઔભનાભ,ં અકયી શઔભ ઄થલા વજા ઔમાગ ઩ચી તેને
તયત ઔયલ૊ જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૧૩૫ વભલામી અદારતની શકૂ ભત અને
વત્તા અાંગે વાંવદ જોગલાઈ ન કયે ત્માાં વધી વભલામી
અદારતની શકૂ ભત અને વત્તા વલોચ્ચ અદારત
લા઩યી ળકળે
઄નચ્ચે દ ૧૩૩ ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૧૩૪ની જોખલાઇ઒ છેને
રાખ ઩ડતી શ૊મ તેલી છે ફાફત ઄ંખે અ વંધલધાનના
અયંબની તયત ઩શે રાં ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઔામદા શે ઠ઱ પે ડયર
ડમામારમ શઔૂ ભત ઄ને વત્તા લા઩યતં શ૊મ તે ફાફત
વંફંધભાં ઔામદાથી વંવદ ઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી
ઈચ્ઙતભ ડમામારમને ઩ણ શઔૂ ભત ઄ને વત્તા યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : ૧૩૬ વલોચ્ચ અદારતે અ઩ીર કયલા ભાટે
ખાવ ભાંજૂયી આ઩લા ફાફત
(૧) અ પ્રઔયણભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઈચ્ઙતભ
ડમામારમ ઩૊તાની ધલલેઔફધદ્ ઄નવાય બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રભાંના ઔ૊ઇ ડમામારમે ઔે ટટર બ્મનરે ઔ૊ઇ દાલા ઔે
ફાફતભાં અ઩ેરા ઔ૊ઇ પેં વરા ઄થલા ઔયે રા ઔ૊ઇ
શઔભનાભા, ધનણગમ, વજા ઄થલા શઔભ ઈ઩ય ઄઩ીર ઔયલાની
કાવ ઩યલાનખી અ઩ી ળઔળે.
(૨) વળસ્ત્ર દ઱૊ વંફંધી ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱ યઙેરા
ઔ૊ઇ ડમામારમે ઔે ટટર બ્મનરે અ઩ેરા ઔ૊ઇ પે વરા ઄થલા
ઔયે રા ઔ૊ઇ ધનણગમ, વજા ઄થલા શઔભને કંડ(૧)ન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ ય રાખ ઩ડળે નશીં.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અનચ્છેદ : ૧૩૭ વલોચ્ચ અદારને ઩૊તાના દ્વાયા
અ઩ામેરા આદેળ૊ કે બનણવમ૊ ઩ય ઩નઃબલચાયણા
કયલાની વત્તા
વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૧૪૫ શે ઠ઱
ઔયે રા ધનમભ૊ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, ઈચ્ઙતભ
ડમામારમને ઩૊તે વંબ઱ામેરા ઔ૊ઇ પેં વરાની ઄થલા ઔયે રા
શઔભની ઩નધલગઙાયણા ઔયલાની વત્તા યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : ૧૩૮ વલોચ્ચ અદારતની શકૂ ભતભાાં લૃબદ્
કયલા ફાફત
(૧) ઈચ્ઙતભ ડમામારમને વંગ માદીભાંની ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત
઄ંખે ઔામદાથી વંવદ અ઩ે તેલી લધાયાની શઔૂ ભત ઄ને વત્તા
યશે ળે.
(૨) ઔ૊ઇ ફાફત ઄ંખે બાયત વયઔાય ઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મની
વયઔાય કાવ ઔયાયથી અ઩ે એલી શઔૂ ભત ઄ને વત્તા
ઈચ્ઙતભ ડમામારમ લા઩યે તેલી જોખલાઇ ઔામદાથી વંવદ
ઔયે ત૊ ઈચ્ઙતભ ડમામારમને તેલી લધ શઔૂ ભત ઄ને વત્તા
યશે ળે.
અનચ્છેદ : ૧૩૯ વલોચ્ચ અદારતને કે ટરીક યીટ
કાઢલાની વત્તા આ઩લા ફાફત
઄નચ્ચે દ ૩૨ના કંડ (૨)ભાં છણાલેરા શ૊મ તે ધવલામના ઔ૊ઇ
શે ત઒ ભાટે , છેભાં ફંદી પ્રત્મક્ષીઔયણ (શે ધફમવ ઔ૊઩ગવ),
઩યભાદેળ (ભેડડે ભવ), પ્રધત઴ેધ (પ્ર૊ટશધફળન), ઄ધધઔાય-
઩ૃચ્ચા (ક્લ૊ લ૊યડટ૊) ઄ને ઈત્પ્રે઴ણ (વધળગમ૊યયી)
પ્રઔાયની ટયટ ઄થલા તેભાંની ઔ૊ઇ ટયટન૊ વભાલેળ થામ ચે
તેલા અદેળ૊, શઔભ૊ ઄થલા ટયટ ઔાઢલાની વત્તા વંવદ
ઈચ્ઙતભ ડમામારમને અ઩ી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૧૩૯ (ક) કે ટરાક કે વ તફદીર કયલા
વાંફાંબધત જોગલાઈ
(૧) છેભાં ઔામદાના તેના તે છ ઄થલા લ્તતઃ તે છ તાત્ત્ધલઔ
પ્રશ્ન વભામેર૊ શ૊મ તેલા ઔે વ૊ ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ઄ને એઔ
ઔે લધ ઈચ્ઙ ડમામારમ૊ વભક્ષ ઄થલા ફે ઔે લધ ઈચ્ઙ
ડમામારમ વભક્ષ ધનઔાર ફાઔી શ૊મ ત્માયે ઄ને ઈચ્ઙતભ
ડમામારમને ઩૊તાની ભે઱ે ઄થલા બાયતના એટની છનયરે
઄થલા એલા ઔ૊ઇ ઔે વના ઩ક્ષઔાયે ઔયે રી ઄યજી ઈ઩યથી
એલી કાતયી થામ ઔે એલા પ્રશ્ન૊ વ્મા઩ઔ ઄ખત્મ ધયાલતા
તાધત્લઔ પ્રશ્ન૊ ચે ત્માયે ઈચ્ઙતભ ડમામારમ, ઈચ્ઙ ડમામારમ
઄થલા ઈચ્ઙ ડમામારમ૊ વભક્ષ ધનઔારફાઔી શ૊મ તેલા ઔે વ૊
઩ાચા કેંઙી રઇ ળઔળે ઄ને ઩૊તે તભાભ ઔે વ૊ન૊ ધનઔાર ઔયી
ળઔળે.
76
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઩યંત ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ઔામદાના વદયશ પ્રશ્ન૊ન૊
ધનણગમ ઔમાગ ઩ચી, તેલી યીતે ઩ાચ૊ કેંઙી રીધેર૊ ઔ૊ઇ ઩ણ
ઔે વ એલા પ્રશ્ન૊ ઄ંખેના પે વરાની એઔ નઔર વાથે છે
ડમામારમભાંથી ઔે વ ઩ાચ૊ કેંઙી રીધ૊ શ૊મ તે ઈચ્ઙ
ડમામારમને ઩ાચ૊ ભ૊ઔરી ળઔળે ઄ને ઈચ્ઙ ડમામારમ તે
ભળ્ે, એલા પે વરાને ઄નરૂ઩ ઔે વ૊ન૊ ધનઔાર ઔયલાની
ઔામગલાશી ઔયળે.
(૨) ડમામન૊ શે ત ધવદ્ ઔયલા ભાટે તેભ ઔયલ ઇષ્ટ ચે એભ
ઈચ્ઙતભ ડમામારને રાખે ત૊, તે ઔ૊ઇ ઩ણ ઈચ્ઙ ડમામારમભાં
ધનઔારફાઔી શ૊મ તેલ૊ ઔ૊ઇ ઔે વ, ઄઩ીર ઄થલા ફીજી
ઔામગલાશી ફીજા ઔ૊ઇ ડમામારમને તફદીર ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૧૪૦ વલોચ્ચ અદારતની વશામક વત્તા
અ વંધલધાનથી ઔે તે શે ઠ઱ ઈચ્ઙતભ ડમામારમને ઄઩ામેરી
શઔૂ ભત તે ડમામારમ લધ ઄વયઔાયઔ યીતે બ૊ખલી ળઔે તે
શે ત ભાટે છરૂયી ઔે ઇચ્ચલાજોખ છણામ તેલી અ વંધલધાનની
ઔ૊ઇ જોખલાઇ઒ વાથે ઄વંખત ન શ૊મ તેલી ઩ૂયઔ વત્તા તે
ડમામારમને અ઩લા ભાટે વંવદ ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયી
ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૧૪૧ વલોચ્ચ અદારતની વશામક વત્તા
ઈચ્ઙતભ ડમામારમે પ્રધત઩ાટદત ઔયે ર૊ ઔામદ૊
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદયનાં તભાભ ડમામારમ૊ને
ફંધનઔતાગ યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : ૧૪૨ વલોચ્ચ અદારત દ્વાયા જાશે ય
કયામેર કામદ૊ બાયતના યાજમક્ષેત્રભાાં તભાભ અદારત૊
ભાટે ફાંધનકતાવ યશે ળે
(૧) ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ઩૊તાની શઔૂ ભત લા઩યતાં ઩૊તાની
વભક્ષ ધલઙાયણા ભાટે ફાઔી શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ દાલા ઔે ફાફતભાં
વં઩ૂણગ ડમામ અ઩લા ભાટે ઩૊તાને છરૂયી રાખે એલ
શઔભનાભ ઄થલા એલ૊ શઔભ ઔયી ળઔળે ઄ને એ યીતે ઔયે રા
શઔભનાભાન૊ ઄થલા શઔભન૊ વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે
તે શે ઠ઱ ઠયાવ્મં શ૊મ એ યીતે ઄ને તે ઄થે એ યીતે જોખલાઇ
ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, યાષ્ટર ઩ધત શઔભથી ઠયાલે એ
યીતે બાયતના વભગ્ર યાજ્મક્ષેત્રભાં ઄ભર થળે.
(૨) વંવદે અ ઄થે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, ઈચ્ઙતભ ડમામારમને બાયતના વભગ્ર
યાજ્મક્ષેત્ર ઄ંખે ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને શાછય ઔયાલલાના,
દ્તાલેજો પ્રખટ ઔે યછૂ ઔયાલલાના ઄થલા ઩૊તાના
ધતય્ઔાયની ત઩ાવ ઔે ધળક્ષા ઔયલાના શે ત ભાટે ઔ૊ઇ શઔભ
ઔયલાની તભાભ ઄ને દયે ઔ વત્તા યશે ળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અનચ્છેદ : ૧૪૩ વલોચ્ચ અદારતની વરાશ રેલાની
યાષ્ટ્ર઩બતની વત્તા
(૧) યાષ્ટર ઩ધતને ઔ૊ઇ વભમે એભ છણામ ઔે ઔામદાન૊ ઔે
શઔીઔતન૊ ઔ૊ઇ પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થમ૊ ચે ઔે થલાન૊ વંબલ ચે ,
છે એલા પ્રઔાયન૊ ઄ને એલા જાશે ય ભશત્ત્લન૊ ચે ઔે તે ઄ંખે
ઈચ્ઙતભ ડમામારમન૊ ઄ધબપ્રામ ભે઱લલ૊ ઇષ્ટ ચે , ત૊ તે઒
તે ડમામારમને તે પ્રશ્ન ધલઙાયણા ભાટે ભ૊ઔરી ળઔળે ઄ને તે
ડમામારમ ઩૊તાને ઈધઙત રાખે એલી વનાલણી ઔમાગ ફાદ,
યાષ્ટર ઩ધતને તેના ઈ઩ય ઩૊તાન૊ ઄ધબપ્રામ છણાલી ળઔળે.
(૨) ઄નચ્ચે દ ૧૩૧ભાંના ઩યંતઔભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે
ચતાં, યાષ્ટર ઩ધત વદયશ ઩યંતઔભાં છણાલેરા પ્રઔાયની તઔયાય
ઈચ્ઙતભ ડમામારમને ઄ધબપ્રામ ભાટે ભ૊ઔરી ળઔળે ઄ને
ઈચ્ઙતભ ડમામારમે ઩૊તાને ઈધઙત રાખે એલી વનાલણી
ઔમાગ ફાદ યાષ્ટર ઩ધતને તેના ઈ઩ય ઩૊તાન૊ ઄ધબપ્રામ
છણાલલ૊ જોઇએ.
અનચ્છેદ : ૧૪૪ બાયતના યાજમક્ષેત્રના તભાભ ભરકી
અને ન્મામીક અબધકાયીઓએ વલોચ્ચ અદારતની
ભદદભાાં કામવ કયલા ફાફત
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંના તભાભ ભરઔી તથા
ડમાધમઔ વત્તાધધઔાયી઒ ઈચ્ઙતભ ડમામારમની ભદદભાં ઔામગ
ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૧૪૫ અદારતના બનમભ૊ લગેયે
(૧) વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, લકત૊લકત યાષ્ટર ઩ધતની ભંછૂયી રઇને ઩૊તાનાં
ધળય્તા ઄ને ઔામગયીધતનં વાભાડમ઩ણે ધનમભન ઔયલા ભાટે
ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ધનમભ૊ ઔયી ળઔળે, છેભાં નીઙેનાન૊
વભાલેળ થળે :
(ઔ) ઈચ્ઙતભ ડમામારમ વભક્ષ લઔીરાત ઔયતી વ્મધક્ત઒
ધલળેના ધનમભ૊,
(ક) ઄઩ીર૊ની વનાલણી ભાટે ની ઔામગયીધત તથા ઄઩ીર૊
વંફંધી ફીજી ફાફત૊, તેભાં વદયશ ડમામારમ૊ભાં ઄઩ીર૊
નોંધલાની વભમભમાગદાન૊ વભાલેળ થામ ચે તે ધલળેના
ધનમભ૊,
(ખ) બાખ ૩ થી અ઩ેરા ઔ૊ઇ ઩ણ શઔન૊ ઄ભર ઔયાલલા
ભાટે વદયશ ડમામારમભાંની ઔામગલાશી ધલળેના ધનમભ૊,
(ખખ) ઄નચ્ચે દ ૧૩૯-ઔ શે ઠ઱ની ડમામારમભાંની ઔામગલાશી
ધલળેના ધનમભ૊,
(ગ) ઄નચ્ચે દ ૧૩૪ના કંડ(૧)ના ઩ેટા-કંડ (ખ) શે ઠ઱
઄઩ીર૊ ્લીઔાયલા ધલળેના ધનમભ૊,
77
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ઙ) ઈચ્ઙતભ ડમામારમે જાશે ય ઔયે રા પેં વરાની ઔે ઔયે રા
શઔભની ઩નધલગઙાયણા ભાટે ની ળયત૊ ઄ને એલી
઩નધલગઙાયણા ભાટે ડમામારમે ઔયલાની ઄યજી઒ નોંધલાની
વભમભમાગદા વટશત એલી ઩નધલગઙાયણા ભાટે ની ઔામગયીધત
ધલળેના ધનમભ૊,
(ચ) ઈચ્ઙતભ ડમામારમભાંની ઔ૊ઇ ઔામગલાશીના તથા તેના
અન઴ંધખઔ કઙગને રખતા તેભછ તેભાંની ઔામગલાશી ઄ંખે
રેલાની પી ધલળેના ધનમભ૊,
(છ) છભીન અ઩લા ધલળેના ધનમભ૊,
(જ) ઔામગલાશી ય૊ઔલા ધલળેના ધનમભ૊,
(ટ) ઈચ્ઙતભ ડમામારમને છે ઄઩ીર ક્ષલ્લઔ ઄થલા
ત્રાવદામઔ ઄થલા ધલરંફ ઔયલાના શે ત ભાટે ઔયલાભાં
અલેરી છણામ તેન૊ ત્લટયત ધનણગમ ઔયલા ભાટે જોખલાઇ
ઔયતા ધનમભ૊,
(ઠ) ઄નચ્ચે દ ૩૧૭ના કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેરી ત઩ાવ ભાટે ની
ઔામગયીધત ધલળેના ધનમભ૊,
(૨) કંડ (૪)ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, અ ઄નચ્ચે દ
શે ઠ઱ ઔયે રા ધનમભ૊થી ઔ૊ઇ શે ત ભાટે ફેવનાયા
ડમામાધીળ૊ની ઒ચાભાં ઒ચી વંખ્મા નક્કી ઔયી ળઔાળે
઄ને એઔર ડમામાધીળ૊ની તથા ધલબાખીમ ડમામારમ૊ની
વત્તા ભાટે જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે .
(૩) અ વંધલધાનના ઄થગગટન ફાફતભાં ઔામદાન૊ તાત્ત્ધલઔ
પ્રશ્ન વભામેર૊ શ૊મ તેલી ફાફતન૊ ધનણગમ ઔયલાના શે ત ભાટે
઄થલા ઄નચ્ચે દ ૧૪૩ શે ઠ઱ ધલઙાયણા ભાટે ભ૊ઔરેરી
ફાફતની વનાલણી ઔયલાના શે ત ભાટે ફેવનાયા
ડમામાધીળ૊ની વંખ્મા ઒ચાભાં ઒ચી ઩ાંઙની યશે ળે.
઩યંત અ પ્રઔયણની ત઩ાવ ઄નચ્ચે દ ૧૩૨
ધવલામની ઔ૊ઇ જોખલાઇ઒ શે ઠ઱ ઄઩ીર વાંબ઱નાય
ડમામારમ ઩ાંઙથી ઒ચા ડમામાધીળ૊નં ફનેરં શ૊મ ઄ને
઄઩ીરની વનાલણી દયધભમાન તે ડમામારમને કાતયી થામ
ઔે ઄઩ીરભાં અ વંધલધાનના ઄થગગટન ફાફતભાં ઔામદાન૊
ઔ૊ઇ તાત્ત્ધલઔ પ્રશ્ન વભામેર૊ ચે છે નક્કી ઔયલાન તે ઄઩ીરના
ધનઔાર ભાટે છરૂયી ચે ત્માયે , અલં ડમામારમ એ પ્રશ્ન છેભાં
વભામેર૊ ચે તે ઔે વન૊ ધનણગમ ઔયલાના શે ત ભાટે અ કંડની
અલશ્મઔતા ભછફ યઙામેરા ડમામારમને તે પ્રશ્ન ઄ધબપ્રામ
ભાટે ભ૊ઔરી અ઩ળે ઄ને તે ઄ધબપ્રામ પ્રાપ્ત થમે તેને
઄નવયીને ઄઩ીરન૊ ધનઔાર ઔયળે.
(૪) ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ફીજી યીતે નશી, ઩ણ કલ્લા
ડમામારમભાં પેં વર૊ અ઩ળે તેભછ કલ્લા ડમામારમભાં છ
અ઩ેરા ઄ધબપ્રામ ઄નવાય ન શ૊મ તેલ૊ ટય઩૊ટગ ઄નચ્ચે દ
૧૪૩ શે ઠ઱ ઔયી ળઔળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૫) ઔે વની વનાલણી લકતે શાછય શ૊મ તે ડમામાધીળ૊ની
ફશભતીની વશભતી ધવલામ ઈચ્ઙતભ ડમામારમભાં ઔ૊ઇ ઩ણ
પેં વર૊ ઔે એલ૊ ઄ધબપ્રામ અ઩ી ળઔાળે નશી; ઩ણ વશભત
ન થતા શ૊મ તેલા ડમામાધીળને ઄વંભધત દળગઔ પેં વર૊ ઔે
઄ધબપ્રામ અ઩લાભાં અ કંડભાંના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી ફાધ
અલે ચે એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૪૬ વલોચ્ચ અદારતના અબધકાયીઓ
અને કભવચાયીઓ અને તેન ખચવ
(૧) ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને
ઔભગઙાયી઒ની ધનભણૂઔ૊ બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગ ઄થલા
તે છેને અદેળ ઔયે તેલા તે ડમામારમના ફીજા ડમામાધીળ
઄થલા ઄ધધઔાયી ઔયળે.
઩યંત યાષ્ટર ઩ધત ધનમભ દ્વાયા પયભાલી ળઔળે ઔે
વદયશ ધનમભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે એલા દાકરા઒ભાં
ઈચ્ઙતભ ડમામારમ વાથે ઄ખાઈથી જોડામેરી ન શ૊મ તેલી
ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને વંગ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ વાથે ધલઙાય
ધલધનભમ ઔમાગ ધવલામ ડમામારમ વાથે વંફંધ ધયાલતા ઔ૊ઇ
શ૊દ્દા ઈ઩ય નીભી ળઔાળે નશી.
(૨) વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને
ઔભગઙાયી઒ની ન૊ઔયીની ળયત૊ બાયતના ભખ્મ
ડમામભૂધતગએ ઄થલા બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગએ અ શે ત
ભાટે ધનમભ૊ ઔયલાને ઄ધધઔૃ ત ઔયે રા ડમામારમના ઔ૊ઇ ફીજા
ડમામાધીળે ઔે ઄ધધઔાયીએ ઔયે રા ધનમભ૊થી ઠયાલલાભાં
અલે તે યશે ળ.ે
઩યંત અ કંડ શે ઠ઱ ઔયે રા ધનમભ૊, ઩ખાય, બર્થથાં,
યજા ઔે ઩ેડળન૊ વંફંધી શ૊મ તેટરે ઄ંળ,ે તેને યાષ્ટર ઩ધતની
છરૂય યશે ળે.
(૩) ઈચ્ઙતભ ડમામારમનં લશીલટી કઙગ, છેભાં તે
ડમામારમના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને ઔભગઙાયી઒ને ઄થલા
તેભના વંફંધભાં અ઩લાનાં તભાભ ઩ખાય, બર્થથાં ઄ને
઩ેડળન૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે , તે બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે
ઈધાયલાભાં અલળે ઄ને ઈચ્ઙતભ ડમામારમે રીધેરી પી ઔે
઄ડમ નાણાં તે પંડના બાખરૂ઩ ફનળે.
અનચ્છેદ : ૧૪૭ અથવઘટન
અ પ્રઔયણભાં ઄ને બાખ-૬ ના પ્રઔયણ-૫ભાં અ
વંધલધાનના ઄થગગટન ફાફતભાં ઔામદાના ઔ૊ઇ તાત્ત્ધલઔ પ્રશ્ન
ધલળેના ઈલ્લેક૊ભાં ટશંદ યાજ્મ લશીલટ ઄ધધધનમભ, ૧૯૩૫ના
તે ઄ધધધનમભ વધાયતા ઔે ઩ૂયઔ ઔ૊ઇ ઄ધધધનમભ વટશત
઄થલા ઔ૊ઇ ઒ડગ ય ઇન ઔાઈધડવર ઄થલા તે શે ઠ઱ ઔયે રા
78
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ઔ૊ઇ શઔભના ઄થલા ટશંદ ્લાતંત્ર ઄ધધધનમભ, ૧૯૪૭ના
઄થલા તે શે ઠ઱ ઔયે રા શઔભના ઄થગગટનની ફાફતભાં
ઔામદાના તાત્ત્ધલઔ પ્રશ્ન ધલ઴ેના ઈલ્લેક૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે
એભ વભછલં.
પ્રકયણ ૫
બાયતના બનમાંત્રક-ભશારેખા ઩યીક્ષક
અનચ્છેદ : ૧૪૮ બાયતના કમ્ટટર ૊રય અને ઓડીટય
જનયર
(૧) બાયતના એઔ ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔ યશે ળ,ે છેભને
યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાના વશી ધવક્કાલા઱ા અદેળ઩ત્રથી નીભળે
઄ને ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળને છે યીતે ઄ને છે
ઔાયણે શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલાભાં અલે તે યીતે ઄ને તે ઔાયણે
તેભને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔાળે.
(૨) બાયતના ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔ તયીઔે નીભામેરી
દયઔે વ્મધક્તએ ઩૊તે શ૊દ્દ૊ વંબા઱ે તે ઩શે રાં યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા
તેભણે તે ઄થે નીભેરી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વભક્ષ ત્રીજી ઄નવૂધઙભાં
તે શે ત ભાટે અ઩લાભાં અલેરા નભૂના પ્રભાણે ળ઩થ ઔે
પ્રધતજ્ઞા રેલી જોઇળે ઄ને તે ઩ય ઩૊તાની વશી ઔયલી જોઇળે.
(૩) ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔના ઩ખાય ઄ને વેલાની
ફીજી ળયત૊ ઔામદાથી વંવદ નક્કી ઔયે તે યશે ળે ઄ને એ
યીતે નક્કી ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી ફીજી ઄નવૂધઙભાં
ધનટદગષ્ટ ઔમાગ પ્રભાણે યશે ળ.ે
઩યંત ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔના ઩ખાયભાં
઄થલા યજા, ઩ેડળન ઔે ધનલૃધત્તલમ ઄ંખન ે ા તેભના શઔ૊ભાં
તેભની ધનભણૂઔ થમા ઩ચી, તેભને ખેયરાબ થામ તેલ૊ પે યપાય
ઔયી ળઔાળે નશી.
(૪) ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔ ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ ધયાલતા ફંધ
થમા શ૊મ તે ઩ચી, બાયત વયઔાય શે ઠ઱ના ઄થલા ત૊ ઔ૊ઇ
યાજ્મ વયઔાયની શે ઠ઱ના ફીજા ઔ૊ઇ શ૊દ્દા ભાટે ઩ાત્ર ખણાળે
નશી.
(૫) અ વંધલધાનની ઄ને વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની
જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, બાયતના ઒ટડટ ઄ને ટશવાફ
કાતાભાં ન૊ઔયી ઔયનાય વ્મધક્ત઒ની ન૊ઔયીની ળયત૊ તેભછ
ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔની લશીલટી વત્તા, ધનમંત્રઔ-
ભશારેકા ઩યીક્ષઔ વાથે ધલઙાય ધલનભમ ઔમાગ ઩ચી,
યાષ્ટર ઩ધતએ ઔયે રા ધનમભ૊થી ઠયાલલાભાં અલે એલી યશે ળ.ે
(૬) ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔની ઔઙેયીનં લશીલટી કઙગ,
છેભાં તે ઔઙેયીભાં ન૊ઔયી ઔયનાય વ્મધક્ત઒ને ઄થલા તેભના
વંફંધભાં અ઩લાના તભાભ ઩ખાય, બર્થથાં ઄ને ઩ેડળન૊ન૊
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
વભાલેળ થામ ચે , તે બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયલાભાં
અલળે.
અનચ્છેદ : ૧૪૯ કમ્ટટર ૊રય અને ઓડીટય જનયરની
પયજો અને વત્તા
ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔ, વંધના તથા યાજ્મ૊ના
તથા ઄ડમ ઔ૊ઇ વત્તાભંડ઱ના ઄થલા ભંડ઱ના ટશવાફ
વંફંધભાં વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱ ઠયાલલાભાં
અલે તેલી પયજો ઄દા ઔયળે ઄ને તેલી વત્તા લા઩યળે ઄ને તે
઄થે એ યીતે જોખલાઇ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, વંગના
઄ને યાજ્મ૊ના ટશવાફ વંફધ ં ભાં અ વંધલધાનના અયંબની
તયત ઩શે રાં ઄નિભે ટશંદ ડધભધનમન ઄ને પ્રાંત૊ના ટશવાફ
વંફંધભાં બાયતના ભશારેકા ઩યીક્ષઔને વોં઩મેરી શ૊મ તે
પયજો ઄દા ઔયળે ઄થલા તેભણે લા઩યલાની શ૊મ તે વત્તા઒
લા઩યળે.
અનચ્છેદ : ૧૫૦ કે ન્ર અને યાજમ૊ના રશવાફ૊ના
નભૂના
વંધના તેભછ યાજ્મ૊ના ટશવાફ૊ બાયતના
ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔની વરાશથી યાષ્ટર ઩ધત ઠયાલે
તેલા નભૂનાભાં યાકલાભાં અલળે.
અનચ્છેદ : ૧૫૧ ઓરડટ રય઩૊ટવ
(૧) વંધના ટશવાફ૊ વંફધ ં ી બાયતના ધનમંત્રઔ-ભશારેકા
઩યીક્ષઔના ટય઩૊ટો યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ યછૂ ઔયલા જોઇળે ઄ને
તે઒ તેને વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ ભઔાલળે.
(૨) યાજ્મના ટશવાફ૊ વંફધ ં ી બાયતના ધનમંત્રઔ-ભશારેકા
઩યીક્ષઔના યી઩૊ટો યાજ્મના યાછમ઩ાર વભક્ષ યછૂ ઔયલા
જોઇળે ઄ને તે઒ તેને યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ વભક્ષ
ભઔાલળે.
બાગ - ૬ : યાજ્મ૊
પ્રકયણ ૧ : વાભાન્મ
અનચ્છેદ : ૧૫૨ યાજ્મની વ્માખ્મા
અ બાખભાં વંદબગથી ઄ડમથા ઄઩ેધક્ષત ન શ૊મ
ત૊,‘‘યાજ્મ’’ એ ળબ્દભાં છમ્ભ ઄ને ઔાશ્ભીય યાજ્મન૊
વભાલેળ થત૊ નથી.
પ્રકયણ ૨ કાય૊ફાયી
યાજમ઩ાર
79
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અનચ્છેદ : ૧૫૩ યાજમ૊ના યાજમ઩ાર૊
દયે ઔ યાજ્મના એઔ યાજ્મ઩ાર યશે ળ.ે
઩યંત એઔ છ વ્મધક્તની ફે ઄થલા લધ યાજ્મ૊ના
યાજ્મ઩ાર તયીઔે ની ધનભણૂઔને અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૫૪ યાજમની કાય૊ફાયી વત્તા
(૧) યાછમની ઔાય૊ફાયી વત્તા યાજ્મ઩ારભાં ધનટશત થળે
઄ને તે વત્તા અ વંધલધાન ઄નવાય તે઒ ઩૊તે ઄થલા
઩૊તાના તાફાના ઄ધધઔાયી઒ ભાયપત લા઩યળે.
(૨) અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી –
(ઔ) ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઔામદાથી ઔ૊ઇ ફીજા વત્તાધધઔાયીને
઄઩ામેરાં ઔામો યાજ્મ઩ારને વોં઩ામેરા ખણાળે નશી,
઄થલા
(ક) યાજ્મ઩ારના તાફાના ઔ૊ઇ વત્તાધધઔાયીને ઔામદાથી
ઔામો વોં઩લાભાં વંવદને ઄થલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને
ફાધ અલળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૫૫ યાજમ઩ારની બનભણૂક
ઔ૊ઇ ઩ણ યાજ્મના યાજ્મ઩ારને યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાના
વશી ધવક્કાલા઱ા અદેળ઩ત્રથી નીભળે.
અનચ્છેદ : ૧૫૬ યાજમ઩ારની ભદત
(૧) યાજ્મ઩ાર યાષ્ટર ઩ધતની ભયજી શ૊મ તમાં વધી શ૊દ્દ૊
ધયાલળે.
(૨) યાજ્મ઩ાર, યાષ્ટર ઩ધતને વંફ૊ધીને ઩૊તાની વશીથી
ઔયે રા રકાણથી ઩૊તાના શ૊દ્દાનં યાજીનાભ અ઩ી ળઔળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દની ઄ખાઈની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
યાછમ઩ારના શ૊દ્દાની ભદત, તે઒ ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ વંબા઱ે તે
તાયીકથી ઩ાંઙ લ઴ગની યશે ળ.ે
઩યંત યાજ્મ઩ાર ઩૊તાના શ૊દ્દાની ભદત ઩ૂયી થલા
ચતાં, તેભના ઈત્તયાધધઔાયી શ૊દ્દ૊ ન વંબા઱ે ત્માં વધી શ૊દ્દા
ઈ઩ય ઙાર યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : ૧૫૭ યાજમ઩ારની બનભણૂક ભાટેની
રામકાત
બાયતની નાખટયઔ ન શ૊મ ઄ને ઩ાંત્રીવ લ઴ગની ઈભય
઩ૂયી ઔયી ઙૂઔી ન શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત યાજ્મ઩ાર તયીઔે
નીભાલા ભાટે ઩ાત્ર ખણાળે નશીં.
અનચ્છેદ : ૧૫૮ યાજમ઩ારના શ૊દ્દાની ળયત૊
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) યાજ્મ઩ાર વંવદનાં ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશના ઄થલા ઩શે રી
઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના
ઔ૊ઇ ખૃશના વભ્મ શ૊લા જોઇળે નશી ઄ને વંવદનાં ફેભાંથી
ઔ૊ઇ ખૃશના ઄થલા ઔ૊ઇ યાછમના ધલધાનભંડ઱ના ઔ૊ઇ ખૃશના
વભ્મ જો યાજ્મ઩ાર તયીઔે નીભામ ત૊ તે઒ યાજ્મ઩ાર
તયીઔે ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ વંબા઱ે તે તાયીકે તેભણે તે ખૃશભાંની
઩૊તાની ફેઠઔ કારી ઔયી ખણાળે.
(ય) યાછમ઩ાર ફીજો ઔ૊ઇ રાબદામઔ શ૊દ્દ૊ ધયાલી ળઔળે
નશીં.
(૩) યાજ્મ઩ારને બાડં અપ્મા લખય ઩૊તાના શ૊દ્દાઔીમ
ધનલાવન૊ ઈ઩મ૊ખ ઔયલાન૊ તેભછ ઔામદાથી વંવદ ઠયાલે તે
ભ઱તય૊, બર્થથાં ઄ને ધલળે઴ાધધઔાય૊ ભે઱લલાન૊ શઔ યશે ળે
઄ને તે ઄થે એ યીતે જોખલાઇ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી,
ફીજી ઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔમાગ પ્રભાણેનાં ભ઱તય૊, બર્થથાં
઄ને ધલળે઴ાધધઔાય૊ ભે઱લલાન૊ શઔ યશે ળે.
(૩-ઔ) એઔ છ વ્મધક્તને ફે ઄થલા લધ યાજ્મ૊ના યાજ્મ઩ાર
તયીઔે નીભલાભાં અલી શ૊મ ત્માયે , તે યાજ્મ઩ારને
અ઩લાનાં ભ઱તય૊ ઄ને બર્થથાં યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને નક્કી
ઔયે તે પ્રભાણભાં તે યાજ્મ૊ લચ્ઙે પા઱લલાભાં અલળે.
(૪) યાછમ઩ારનાં ભ઱તય૊ ઄ને બર્થથાં તેભના શ૊દ્દાની ભદત
દયધભમાન ગટાડી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૫૯ યાજમ઩ારે રેલાના ળ઩થ અથલા
પ્રબતજ્ઞા
દયે ઔ યાજ્મ઩ારનાં ઔામો ફજાલતી દયે ઔ વ્મધક્તએ
઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ વંબા઱તાં ઩શે રાં તે યાજ્મના વંફંધભાં શઔૂ ભત
ધયાલતા ડમામારમના ભખ્મ ડમામભૂધતગ ઄થલા તેભની
ખેયશાછયીભાં તે ડમામારમના ઈ઩રબ્ધ ડમામાધીળ૊ભાંથી
વોથી ધવધનમય ડમામાધીળની શાછયીભાં નીઙેના નભૂનાભાં
ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા રેલી જોઇએ ઄ને તેભાં ઩૊તાની વશી
ઔયલી જોઇળે :-
‘‘શં , ઄, ફ ઇશ્વયને નાભે વ૊ખંદ રઈ ચં /ખંબીયતા઩ૂલગઔ
પ્રધતજ્ઞા ઔરું ચં ઔે શં
.........................................................................
... (યાજ્મનં નાભ)ના યાજ્મ઩ારના શ૊દ્દાની પયજો
ધનિા઩ૂલઔગ ઄દા ઔયીળ, (઄થલા યાજ્મ઩ારનાં ઔામો
ફજાલીળ) ઄ને ભાયી ઩ૂયી ળધક્તથી વંધલધાન ઄ને
ઔામદાની જા઱લણી, યક્ષણ ઄ને ફઙાલ ઔયીળ, તથા
............ (યાછમનં નાભ)ના ર૊ઔ૊ની વેલા ઄ને ઔલ્માણભાં
યત યશીળ.’’
80
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અનચ્છેદ : ૧૬૦ અભૂક આકબસ્ભક ઩રયબસ્થબતભાાં
યાષ્ટ્ર઩બત યાજમ઩ારનાાં કામો ભાટે મ૊ગ્મ જોગલાઈ કયી
ળકળે
અ પ્રઔયણભાં છેને ભાટે જોખલાઇ ઔયી ન શ૊મ એલા
ઔ૊ઇ અઔધ્ભઔ પ્રવંખે યાષ્ટર ઩ધત, યાજ્મના યાજ્મ઩ારનાં
ઔામો ફજાલલા ભાટે ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલી જોખલાઇ ઔયી
ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૧૬૧ ભાપી લગેયે આ઩લાની તથા અભૂક
દાખરાઓભાાં વજા ભરતલી યાખલાની, તેભાાંથી ભબતત
આ઩લાની અથલા તે શ઱લી કયલાની યાજમ઩ારની
વત્તા
યાજ્મના યાજ્મ઩ારને, યાજ્મની ઔાય૊ફાયી વત્તા છે ફાફત
વધી ધલ્તયતી શ૊મ તે વંફધ ં ી ઔ૊ઇ ઔામદા ધલરુદ્ના ખના
ભાટે દ૊ધ઴ત ઠયે રી વ્મધક્તને થમેરી ધળક્ષા ભાપ ઔયલાની,
તેન૊ ઄ભર ભ૊ઔૂ પ યાકલાની, તેભાં ભશે તર અ઩લાની ઔે
તેભાંથી ભધક્ત અ઩લાની ઄થલા પયભાલેરી વજાને ભરતલી
યાકલાની, તેભાંથી ભધક્ત અ઩લાની ઄થલા તે શ઱લી
ઔયલાની વત્તા યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : ૧૬૨ યાજમ૊ની કાય૊ફાયી વત્તાન૊
બલસ્તાય
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
યાજ્મની ઔાય૊ફાયી વત્તા તે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને છેને
઄ંખે ઔામદા ઔયલાની વત્તા શ૊મ તેલી ફાફત૊ વધી
ધલ્તયળે.
઩યંત છેના ઄ંખે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને ઄ને
વંવદને ઔામદા ઔયલાની વત્તા શ૊મ તેલી ફાફતભાં યાજ્મની
ઔાય૊ફાયી વત્તા અ વંધલધાનથી ઄થલા વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ
ઔામદાથી વંગ ઄થલા તેના વત્તાભંડ઱૊ને ્઩ષ્ટણે ઄઩ામેરી
વત્તાએ અધીન યશે ળે ઄ને તેનાથી ભમાગટદત ફનળે.
અનચ્છેદ : ૧૬૩ યાજમ઩ારને ભદદ અને વરાશ ભાટે
ભાંત્રીભાંડ઱
(૧) યાજ્મ઩ારે અ વંધલધાનથી ઄થલા તે શે ઠ઱ છેટરે વધી
છે ઔામો ફજાલલાનાં અલશ્મઔ શ૊મ ઄થલા ઩૊તાની
ભનવપી ઄નવાય તેભાંનાં ઔ૊ઇ ઔામો ફજાલલાનં અલશ્મઔ
શ૊મ તેલા ઔામો ધવલામનાં ઔામો ફજાલલાભાં યાજ્મ઩ારને
ભદદ ઔયલા ઄ને વરાશ અ઩લા ભાટે એઔ ભંત્રીભંડ઱ યશે ળે,
છેના લડા ભખ્મભંત્રી યશે ળે.
(૨) અ વંધલધાનથી ઄થલા તે શે ઠ઱ યાજ્મ઩ારને ઩૊તાની
ધલલેધફધદ્ ઄નવાય ઔ૊ઇ ફાફત ઄ંખે ઔામગ ઔયલાન
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અલશ્મઔ ચે ઔે નશી તેલ૊ પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થામ, ત૊
યાજ્મ઩ારે ઩૊તાની ધલલેઔફધદ્ ઄નવાય ઔયે ર૊ ધનણગમ
અકયી ખણાળે ઄ને તેભણે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામગની ઔામદેવયતા
વાભે તેભણે તે ઩૊તાની ધલલેઔફધદ્ ઄નવાય ઔયલ જોઇત શત
ઔે નશ૊ત ઔયલ જોઇત એ ઔાયણે લાંધ૊ ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
(૩) ભંત્રી઒એ યાજ્મ઩ારને ઔ૊ઇ વરાશ અ઩ી શતી ઔે ઔે ભ,
઄ને અ઩ી શ૊મ ત૊ ળી અ઩ી શતી, એ પ્રશ્નની ઔ૊ઇ
ડમામારમભાં ત઩ાવ ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૬૪ ભાંત્રીઓ અાંગેની અન્મ જોગલાઈઓ
(૧) ભખ્મભંત્રીને યાજ્મ઩ાર નીભળે ઄ને ભખ્મભંત્રીની
વરાશથી યાજ્મ઩ાર ફીજા ભંત્રી઒ નીભળે ઄ને ભંત્રી઒,
યાજ્મ઩ારની ભયજી શ૊મ ત્માં વધી શ૊દ્દ૊ ધયાલળે.
઩યાંત ચત્તીવખઢ, જાયકંડ, ભધ્મપ્રદેળ ઄ને
઒ટય્વા યાજ્મ૊ભાં અટદજાધતના ઔલ્માણની ફાફત છેભના
શ્તઔ શ૊મ તેલા એઔ ભંત્રી યશે ળે, છે઒ લધભાં ઄નવૂધઙત
જાધત઒ ઄ને ઩ચાત લખોના ઔલ્માણની ફાફત૊ ઄થલા
ફીજી ઔ૊ઇ ઔાભખીયી વંબા઱ી ળઔળે.
(૧ઔ) ઔ૊ઇ યાજ્મના ભંત્રીભંડ઱ભાં ભખ્મભંત્રી વટશત
ભાંત્રીઓની કર વાંખ્મા તે યાછમની ધલધાનવબાના
વભ્મ૊ની ઔર વંખ્માના ઩ાંદય ટકાથી લધ શ૊લી જોઈળે
નશીં.
઩યાંત યાજ્મભાં ભખ્મભંત્રી વટશત ભંત્રી઒ની વંખ્મા
ફાયથી ઓછી શ૊લી જોઈળે નશીં.
લધભાં, ઔ૊ઇ ઩ણ યાજ્મના ભંત્રીભંડ઱ભાં ભખ્મભંત્રી
વટશત ભંત્રી઒ની ઔર વંખ્મા વબલધાન (એકાણુભા
વધાયા) અબધબનમભ, ૨૦૦૩ના અયંબ લકતે, વદયશ
઩ંદય ટઔા ઄થલા મથાપ્રવંખ, પ્રથભ ઩યંતઔભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી
વંખ્માથી લધ શ૊મ ત૊ તે યાછમભાં ભંત્રી઒ની ઔર વંખ્મા,
યાષ્ટર ઩ધત જાશે યનાભાથી નક્કી ઔયે તેલી તાયીકથી ચ
ભટશનાની ઄ંદય, અ કંડની જોખલાઇ઒ને વવંખત ઔયલી
જોઇળે.
(૧ક) ઔ૊ઇ ઩ણ યાછઔીમ ઩ક્ષના ઔ૊ઇ યાછમની
ધલધાનવબાના ઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાછમના
ધલધાનભંડ઱ના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશના વભ્મ છે઒, દવભી
઄નવૂધઙના ઩ટયચ્ચે દ ૨ શે ઠ઱ તે ખૃશના વભ્મ શ૊લા ભાટે
ખેયરામઔ ઠમાગ શ૊મ તે઒, ઩૊તાની ખેયરામઔાતની
તાયીકથી ળરૂ થતી ઄ને એલા વભ્મ તયીઔે ઩૊તાના શ૊દ્દાની
ભદત ઩ૂયી થામ તે તાયીક વધીની ઄થલા અલી ભદત ઩ૂયી
થામ તે ઩શે રાં ઩૊તે યાજ્મની ધલધાનવબાની ઄થલા
મથાપ્રવંખ, ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના
81
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશની ઙૂંટણી રડતા શ૊મ, ત૊ તેભને
ઙૂંટામેરા જાશે ય ઔયલાભાં અલે તે તાયીક વધીની, ફેભાંથી છે
લશે રી શ૊મ તે ભદત દયમ્માન કંડ (૧) શે ઠ઱ ભંત્રી તયીઔે
નીભાલા ભાટે ઩ણ ખેયરામઔ ખણાળે.
(૨) ભંત્રીભંડ઱ યાજ્મની ધલધાનવબાને વાભૂટશઔ યીતે
છલાફદાય યશે ળ.ે
(૩) ઔ૊ઇ ભંત્રી ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ વંબા઱ે તે ઩શે રાં યાજ્મ઩ાર
તેભની ઩ાવે ત્રીજી ઄નવૂધઙભાં અ શે ત ભાટે અ઩લાભાં
અલેરા નભૂના ઄નવાય શ૊દ્દાના ઄ને ખપ્તતાના ળ઩થ
રેલડાલળે.
(૪) વતત ચ ભટશનાની ભદત વધી યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના વભ્મ ન શ૊મ તે ભંત્રી એ ભદત ઩ૂયી થમે ભંત્રી
તયીઔે યશે ળે નશી.
(૫) ભંત્રી઒ના ઩ખાય ઄ને બર્થથાં યાછમનં ધલધાનભંડ઱
લકત૊લકત ઔામદાથી ઠયાલે તેલાં યશે ળે ઄ને યાજ્મનં
ધલધાનભંડ઱ એ યીતે ન ઠયાલે ત્માં વધી, ફીજી ઄નવૂધઙભાં
ધનટદગષ્ટ ઔમાગ પ્રભાણે યશે ળ.ે
યાજ્મના એડલ૊કે ટ જનયર
અનચ્છેદ : ૧૬૫ યાજમના એડલ૊કે ટ જનયર
(૧) દયે ઔ યાછમના યાજ્મ઩ાર, ઈચ્ઙ ડમામારમના
ડમામાધીળ તયીઔે ધનભાલાને રામઔ શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ વ્મધક્તને
યાજ્મના એડલ૊ઔે ટ છનયર તયીઔે નીભળે.
(૨) યાજ્મ઩ાર તયપથી લકત૊લકત ધલઙાયણા ભાટે
ભ૊ઔરલાભાં અલે ઔે વ૊઩લાભાં અલે તેલી ઔામદા ધલ઴મઔ
ફાફત૊ભાં યાજ્મની વયઔાયને વરાશ અ઩લાની ઄ને
ઔામદાના રૂ઩ની ફીજી પયજો ફજાલલાની ઄ને અ વંધલધાન
઄થલા તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ફીજા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે
તે શે ઠ઱ તેભને વોં઩ામેરાં ઔામો ફજાલલાની એડલ૊ઔે ટ
છનયરની પયજો યશે ળ.ે
(૩) એડલ૊ઔે ટ છનયર યાજ્મ઩ારની ભયજી શ૊મ ત્માં વધી
શ૊દ્દ૊ ધયાલળે ઄ને તેભને યાજ્મ઩ાર નક્કી ઔયે તે ભશે નતાણં
ભ઱ળે.
વયકાયી કાભકાજનાં વાંચારન
અનચ્છેદ : ૧૬૬ યાજમના વયકાયી કાભકાજનાં
વાંચારન
(૧) યાજ્મ વયઔાયનં તભાભ ઔાય૊ફાયી ઔામગ યાજ્મ઩ારના
નાભે થમં ચે તેભ ઔશે લાળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૨) યાજ્મ઩ારના નાભથી ઔયે રા ઄ને તેભના વશી-
ધવક્કાલા઱ા શઔભ૊ ઄ને ફીજા કત૊ યાજ્મ઩ારે ઔયલાના
ધનમભ૊ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તે યીતે પ્રભાધણત ઔયલાભાં
અલળે ઄ને એ યીતે પ્રભાધણત ઔયે રા ઔ૊ઇ શઔભ ઄થલા
કતની ઔામદેવયતા વાભે, તે શઔભ ઄થલા કત યાજ્મ઩ારે
ઔયે રં નથી ઔે તેભના વશી-ધવક્કાલા઱ નથી એ ઔાયણે લાંધ૊
ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
(૩) યાજ્મ વયઔાયના ઔાભઔાછના લધ વખભ વંઙારન ભાટે
઄ને અ વંધલધાનથી ઔે તે શે ઠ઱ ઩૊તાની ધલલેઔફધદ્
઄નવાય ઔામગ ઔયલાન ઩૊તાને ભાટે અલશ્મઔ શ૊મ તે
ધવલામનં ઔાભઔાછ ભંત્રી઒ લચ્ઙે પા઱લલા ભાટે યાજ્મ઩ાર
ધનમભ૊ ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૧૬૭ યાજમ઩ારને ભારશતી ઩ૂયી ઩ાડલા
લગેયે વાંફાંબધત ભખ્મભાંત્રીની પયજો
દયે ઔ યાજ્મના ભખ્મભંત્રીની પયજો નીઙે પ્રભાણે યશે ળે :-
(ઔ) યાજ્મના ઔાભઔાછના લશીલટ ઄ને ઔામદા ઔયલા ભાટે ની
દયકા્ત૊ વંફંધી ભંત્રીભંડ઱ના તભાભ ધનણગમ૊ની યાજ્મના
યાજ્મ઩ારને જાણ ઔયલાની.
(ક) યાજ્મના ઔાભઔાછના લશીલટ ઄ને ઔામદા ઔયલા ભાટે ની
દયકા્ત૊ વંફંધી યાજ્મ઩ાર ભાખે તે ભાટશતી ઩ૂયી
઩ાડલાની, ઄ને
(ખ) છેને ધલળે ઔ૊ઇ ભંત્રીએ ધનણગમ રીધ૊ શ૊મ; ઩ણ
ભંત્રીભંડ઱ે ધલઙાયણા ઔયી ન શ૊મ; તેલી ઔ૊ઇ ફાફત
યાજ્મ઩ાર પયભાલે ત૊ ભંત્રીભંડ઱ની ધલઙાયણા ભાટે યછૂ
ઔયલાની.
પ્રકયણ ૩
યાજ્મનાં બલધાનભાંડ઱
વાભાન્મ
અનચ્છેદ : ૧૬૮ યાજમ૊ના બલધાનભાંડ઱ની યચના
(૧) દયે ઔ યાજ્મનં એઔ ધલધાનભંડ઱ યશે ળ,ે છે યાજ્મ઩ાર
઄ને,
(ઔ) અંધ્રપ્રદેળ, ધફશાય, ભધ્મપ્રદેળ, ભશાયાષ્ટર , ઔણાગટઔ,
ઈત્તયપ્રદેળ, તધભરનાડ ઄ને તેરંખાણા યાજ્મ૊ભાં ફે ખૃશ૊નં
઄ને
(ક) ફીજા યાજ્મ૊ભાં એઔ ખૃશનં ફનળે.
82
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નાં ફે ખૃશ૊ શ૊મ; ત૊ એઔ ધલધાન
઩ટય઴દ ઄ને ફીછ ં ધલધાનવબા એ નાભે ઒઱કાળે ઄ને
એઔ ખૃશ શ૊મ; ત્માં તે ધલધાનવબા નાભે ઒઱કાળે.
અનચ્છેદ :૧૬૯ યાજમ૊ભાાં બલધાન ઩રય઴દ૊ની નાફૂદી
અથલા યચના
(૧) ઄નચ્ચે દ ૧૬૮ ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ધલધાન
઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મભાં ઩ટય઴દ નાફૂદ ઔયલા ભાટે ઄થલા
તેલી ઩ટય઴દ ધલનાના યાજ્મભાં ઩ટય઴દ યઙલા ભાટે તે
યાજ્મની ધલધાનવબા તેની ઔર વભ્મવંખ્માની ફશભતીથી
઄ને વબાભાં શાછય યશીને ભત અ઩નાયા વભ્મ૊ની
઒ચાભાં ઒ચી ફે તૃતીમાંળ ફશભતીથી તે ભતરફન૊ ઠયાલ
ઔયે , ત૊ ઔામદાથી વંવદ તેની જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
(૨) કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેરા ઔ૊ઇ ઔામદાની ઄ંદય તે ઔામદાની
જોખલાઇ઒ના ઄ભર ભાટે તેભાં અ વંધલધાનને વધાયલા
ભાટે છરૂયી જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ થલ૊ જોઇળે ઄ને વંવદ
અલશ્મઔ ખણે એલી ઩ૂયઔ, અન઴ંધખઔ ઄ને ઩ાટયણાધભઔ
જોખલાઇ઒ન૊ ઩ણ તેભાં વભાલેળ થઇ ળઔળે.
(૩) ઈ઩ય છણાલેર૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ ઄નચ્ચે દ ૩૬૮ના શે ત઒
ભાટે અ વંધલધાનન૊ વધાય૊ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૭૦ બલધાનવબાની યચના
(૧) ઄નચ્ચે દ ૩૩ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને દયે ઔ
યાજ્મની ધલધાનવબા યાજ્મભાંના પ્રાદેધળઔ ભતદાય
ભંડ઱૊ભાંથી વીધી ઙૂંટણીથી ઩વંદ ઔયે રા લધભાાં લધ
઩ાાંચવ૊ અને ઓછાભાાં ઓછા વાઠ વભ્મ૊ની ફનળે.
(૨) કંડ (૧) ના શે ત઒ ભાટે , દયે ઔ યાજ્મનં પ્રાદેધળઔ ભતદાય
ભંડ઱૊ભાં એલી યીતે ધલબાછન ઔયલાભાં અલળે ઔે તેથી દયે ઔ
ભતદાય ભંડ઱ની લ્તી ઄ને તેને પા઱લલાભાં અલેરી
ફેઠઔ૊ની વંખ્મા લચ્ઙેનં પ્રભાણ ળક્મ શ૊મ ત્માં વધી તે
યાજ્મભાં વલગત્ર એઔવયકં યશે .
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ :
અ કંડભાં ‘‘લ્તી’’ એ ળબ્દન૊ ઄થગ, છેને રખતા
અંઔડા પ્રધવદ્ થઇ ખમા શ૊મ તેલી ચે લ્લી લ્તીખણતયીભાં
નક્કી થમા પ્રભાણેની લ્તી એલ૊ થામ ચે .
઩યંત અ ્઩ષ્ટીઔયણભાં છેને રખતા અંઔડા
પ્રધવદ્ થમા શ૊મ તેલી ચે લ્લી લ્તી ખણતયીના અંઔડાભાં
ચે લ્લા ઈલ્લેકન૊ ઄થગ વને ૨૦૨૬ ઩ચી ઔયે રી પ્રથભ
લ્તીખણતયીને રખતા અંઔડા પ્રધવદ્ ઔયલાભાં ન અલે
ત્માં વધી, વન ૨૦૦૧ની લ્તી ખણતયીના ઈલ્લેક તયીઔે
ઔયલ૊ જોઇળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૩) દયે ઔ લ્તી ખણતયી ઩ૂયી થમે દયે ઔ યાજ્મની
ધલધાનવબાભાંની ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્માની ઄ને દયે ઔ
યાજ્મના પ્રાદેધળઔ ભતદાય ભંડ઱૊ભાં ધલબાછનની ઔામદાથી
વંવદ ઠયાલે તેલા વત્તાધધઔાયી લડે ઄ને તે યીતે પે ય
ખ૊ઠલણી ઔયલાભાં અલળે.
઩યંત તે લકતની ધલદ્યભાન વબાનં ધલવછગન ન થામ
ત્માં વધી, અલી પે ય ખ૊ઠલણીની ઄વય ધલધાનવબાભાંના
પ્રધતધનધધત્લ ઈ઩ય થળે નશી.
લધભાં, અલી ખ૊ઠલણી, યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને
ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલી તાયીકથી ઄ભરભાં અલળે ઄ને અલી પે ય
ખ૊ઠલણી ઄ભરભાં ન અલે ત્માં વધી ધલધાનવબાની ઔ૊ઇ
઩ણ ઙૂટં ણી અલી પે ય ખ૊ઠલણી ઩શે રાંનાં ધલદ્યભાન પ્રાદેધળઔ
ભતદાય ભંડ઱૊ના ધ૊યણે ઔયી ળઔાળે.
લ઱ી, વન ૨૦૨૬ ઩ચી ઔયે રી પ્રથભ
લ્તીખણતયીને રખતા અંઔડા પ્રધવદ્ ઔયલાભાં ન અલે
ત્માં વધી, અ કંડ શે ઠ઱ -
(૧) વન ૧૯૭૧ની લ્તી ખણતયીના અધાયે પે યખ૊ઠલણી
ઔમાગ પ્રભાણે દયે ઔ યાજ્મની ધલધાનવબાની ફેઠઔ૊ની ઔર
વંખ્માની પે યખ૊ઠલણી ઔયલાન, ઄ને
(૨) વને ૨૦૦૧ની લ્તી ખણતયીના અધાયે પે યખ૊ઠલણી
ઔયલાભાં અલે તે પ્રભાણે યાજ્મનં પ્રાદેધળઔ ભતદાય ભંડ઱૊ભાં
ધલબાછનની પે યખ૊ઠલણી ઔયલાન છરૂયી યશે ળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૭૧ બલધાન ઩રય઴દ૊ની યચના
(૧) ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મની બલધાન ઩રય઴દના
વભ્મ૊ની કર વાંખ્મા તે યાછમની બલધાનવબાના
વભ્મ૊ની કર વાંખ્માના એક તૃતીમાાંળ ઔયતાં લધ યશે ળે
નશી.
઩યંત યાજ્મની ધલધાન ઩ટય઴દનાં વભ્મ૊ની ઔર
વંખ્મા ક૊ઈ ઩ણ વાંજોગ૊ભાાં ચારીવથી ઓછી શ૊લી
જોઇળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૭૨ યાજમ૊ના બલધાનભાંડ઱૊ની ભદત
(૧) દયે ઔ યાજ્મની ધલધાનવબાનં લશે રં ધલવછગન ન થામ ત૊
તેની ઩શે રી ફેઠઔ ભાટે નક્કી થમેરી તાયીકથી ઩ાંઙ લ઴ગ
વધી તે ઙાર યશે ળે ઩ણ તેથી લધ નશી ઄ને વદયશં ઩ાંઙ
લ઴ગની ભદત ઩ૂયી થમે તે વબાનં ધલવછગન થમં ખણાળે.
઩યંત ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ તે
દયધભમાન વંવદ ઔામદ૊ ઔયીને વદયશ ભદત એઔવાથે લધભાં
લધ એઔ લ઴ગ વધી રંફાલી ળઔળે. ઩યંત ઈદગ૊઴ણાન૊
઄ભર ફંધ થમા ઩ચી ઔ૊ઇ ઩ણ વંજોખ૊ભાં તે ભદત લધભાં
લધ ચ ભટશના ઔયતાં લધાયે રંફાલી ળઔાળે નશી.
83
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) યાજ્મની ધલધાન ઩ટય઴દનં ધલવછગન થઇ ળઔળે નશી,
઩ણ તેની એઔ તૃતીમાંળની ળક્મ શ૊મ તેટરી નજીઔભાં
નજીઔની વંખ્માના વભ્મ૊, વંવદે તે ઄થે ઔામદાથી ઔયે રી
જોખલાઇ઒ ઄નવાય દય ફીજા લ઴ગના ઄ંતે ફનતી ત્લયાએ
ધનલૃત્ત થળે.
અનચ્છેદ : ૧૭૩ બલધાનભાંડ઱ના વભ્મ઩દ ભાટેની
રામકાત
ઔ૊ઇ વ્મધક્ત –
(ઔ) બાયતની નાખટયઔ ન શ૊મ, ઄ને ઙૂટં ણી ઔધભળને તે ઄થે
઄ધધઔાય અ઩ેરી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વભક્ષ ત્રીજી ઄નવૂધઙભાં એ
શે ત ભાટે અ઩ેરા નભૂના ઄નવાય છેણે ળ઩થ ઄થલા
પ્રધતજ્ઞા રીધી ન શ૊મ ઄ને તેણે તે ઩ય વશી ઔયી ન શ૊મ,
(ક) ધલધાનવબાની ફેઠઔ ભાટે ઒ચાભાં ઒ચા ઩ઙીવ
લ઴ગની ઄ને ધલધાન ઩ટય઴દની ફેઠઔ ભાટે ઒ચાભાં ઒ચા
ત્રીવ લ઴ગની ઉંભયની ન શ૊મ ઄ને
(ખ) વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱ તે ઄થે
ઠયાલલાભાં અલે તેલી ફીજી રામઔાત૊ ધયાલતી ન શ૊મ ત૊,
- તે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ભાંની ઔ૊ઇ ફેઠઔ ભાટે
઩વંદખી ઩ાભલાને રામઔ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૭૪ યાજમના બલધાનભાંડ઱નાં વત્ર, વત્ર
વભાબપ્ત અને બલવજવન
(૧) યાજ્મ઩ાર, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશની ઄થલા
દયઔે ખૃશની ફેઠઔ, ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તે વભમે ઄ને ્થ઱ે
લકત૊લકત ફ૊રાલળે.
઩યંત એઔ વત્રભાંની તેની ચે લ્લી ફેઠઔ ઄ને તયત
઩ચીના વત્રભાંની તેની ઩શે રી ફેઠઔ ભાટે નક્કી ઔયે રી
તાયીક૊ લચ્ઙે ચ ભટશના ઔયતાં લધાયે રાંફ૊ ખા઱૊ ઩ડલ૊
જોઇળે નશી.
(૨) યાજ્મ઩ાર લકત૊લકત-
(ઔ) ખૃશની ઄થલા ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની વત્રવભાધપ્ત ઔયી
ળઔળે,
(ક) ધલધાનવબાનં ધલવછગન ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૧૭૫ ગૃશને વાંફ૊ધન કયલાન૊ અને વાંદળ ે ૊
ભ૊કરલાન૊ યાજમ઩ારન૊ અબધકાય
(૧) યાજ્મ઩ાર ધલધાનવબાને ઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા
યાજ્મની ફાફતભાં યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ફેભાંથી ઔ૊ઇ
ખૃશને ઄થલા એઔધત્રત થમેરાં ફંને ખૃશ૊ને વંફ૊ધી ળઔળે
઄ને તે શે ત ભાટે વભ્મ૊ને શાછય યશે લા છણાલી ળઔળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૨) યાજ્મ઩ાર, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશને ઄થલા
ખૃશ૊ને ધલધાનભંડ઱ભાં તે વભમે ધલઙાયણા ભાટે ફાઔી શ૊મ
તેલા ધલધેમઔ ઄ંખે ઔે ઄ડમ ફાફત ઄ંખે વંદેળા ભ૊ઔરી
ળઔળે ઄ને છે ખૃશને એ યીતે વંદેળ૊ ભ૊ઔરલાભાં અલે તે ખૃશે
વંદેળાભાં ધલઙાયણાભાં રેલી અલશ્મઔ ખણી શ૊મ તે ફાફત
ફનતી ત્લયાએ ધલઙાયણાભાં રેલી જોઇએ.
અનચ્છેદ : ૧૭૬ યાજમ઩ારનાં ગૃશ૊ને ખાવ વાંફ૊ધન
(૧) ધલધાનવબાની દયે ઔ વાભાડમ ઙૂટં ણી ઩ચીના ઩શે રા
વત્રને ઄ને દયે ઔ લ઴ગના ઩શે રા વત્રને અયંબે યાજ્મ઩ાર
ધલધાનવબાને ઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મની
ફાફતભાં એઔધત્રત થમેરાં ફન્ને ખૃશ૊ને વંફ૊ધળે ઄ને
ધલધાનભંડ઱ને ફ૊રાલલાનાં ઔાયણ૊ છણાલળે.
(૨) એલા વંફ૊ધનભાં ઈલ્લેકર
ે ી ફાફત૊ની ઙઙાગ ભાટે વભમ
પા઱લલા ભાટે ખૃશની ઄થલા ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઔામગયીધતનં
ધનમભન ઔયતા ધનમભ૊થી જોખલાઇ ઔયલાભાં અલળે.
અનચ્છેદ : ૧૭૭ ગૃશ૊ વાંફબાં ધત ભાંત્રીઓ અને એડલ૊કે ટ
જનયરન૊ અબધકાય
યાજ્મના દયે ઔ ભંત્રીને ઄ને એડલ૊ઔે ટ છનયરને યાજ્મની
ધલધાનવબાભાં ઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મની
ફાફતભાં ફન્ને ખૃશ૊ભાં ફ૊રલાન૊ ઄ને ફીજી યીતે તેની
ઔામગલાશીભાં બાખ રેલાન૊ ઄ને છેભાં તેભનં નાભ વભ્મ તયીઔે
ભૂઔલાભાં અવ્મં શ૊મ તેલી ધલધાનભંડ઱ની ઔ૊ઇ વધભધતભાં
ફ૊રલાન૊ ઄ને ફીજી યીતે તેની ઔામગલાશીભાં બાખ રેલાન૊
શઔ યશે ળ,ે ઩ણ તેભને અ ઄નચ્ચે દની રૂએ ભત અ઩લાન૊
શઔ યશે ળે નશી.
યાજ્મ બલધાનભાંડ઱ના અબધકાયીઓ
અનચ્છેદ : ૧૭૮ બલધાનવબાના અધ્મક્ષ અને
ઉ઩ાધ્મક્ષ
યાજ્મની દયઔે ધલધાનવબા, ફનતી ત્લયાએ ઩૊તાના ફે
વભ્મ૊ને ઄નિભે તેના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષ તયીઔે ઩વંદ
ઔયળે ઄ને મથાપ્રવંખ, ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષન૊ શ૊દ્દ૊
કારી ઩ડે ત્માયે વબા ફીજા વભ્મને ઄ધ્મક્ષ ઄થલા
ઈ઩ાધ્મક્ષ તયીઔે ઩વંદ ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૧૭૯ અધ્મક્ષ અને ઉ઩ાધ્મક્ષના ઩દની
ખારી જગ્મા, યાજીનાભ અને શ૊દ્દા ઩યથી રૂખવદ
વબાના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષ તયીઔે શ૊દ્દ૊
ધયાલતા વભ્મ –
84
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ઔ) વબાના વભ્મ ન યશે ત૊, તેભણે ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ કારી
ઔયલ૊ જોઇળે.
(ક) એલા વભ્મ ઄ધ્મક્ષ શ૊મ ત૊ ઈ઩ાધ્મક્ષને ઄ને
ઈ઩ાધ્મક્ષ શ૊મ ત૊ ઄ધ્મક્ષને વંફ૊ધીને, ઩૊તાની વશીથી
ઔયે રા રકાણથી, ખભે ત્માયે ઩૊તાના શ૊દ્દાનં યાજીનાભ અ઩ી
ળઔળે ઄ને
(ખ) વબાના તે લકતના તભાભ વભ્મ૊ની ફશભતીએ ઩વાય
ઔયે રા વબાના ઠયાલથી તેભને તેભના શ૊દ્દા ઩યથી દૂય ઔયી
ળઔાળે.
઩યાંત કંડ (ખ)ના શે ત ભાટે ના ઠયાલ ઄ંખે તે યછૂ
ઔયલાના ઇયાદાની ઒ચાભાં ઒ચી ઙોદ ટદલવની ન૊ટટવ
઄઩ાઇ ન શ૊મ ત૊ યછૂ ઔયી ળઔાળે નશીં.
લધભાં, વબાનં ધલવછગન થામ ત્માયે ધલવછગન
઩ચીની વબાની ઩શે રી ફેઠઔ ભ઱ે તેની તયત ઩શે રાં વધી
઄ધ્મક્ષ ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ કારી ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૮૦ અધ્મક્ષના કતવવ્મ૊નાં ઩ારન કયલાની
અથલા અધ્મક્ષના રૂ઩ભાાં કામવ કયલાની ઉ઩ાધ્મક્ષ
અથલા અન્મ વ્મબતતની વત્તા
(૧) ઄ધ્મક્ષન૊ શ૊દ્દ૊ કારી શ૊મ ત્માયે ઈ઩ાધ્મક્ષ તે શ૊દ્દાની
પયજો ફજાલળે ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષન૊ શ૊દ્દ૊ ઩ણ કારી શ૊મ ત૊,
યાજ્મ઩ાર તે શે ત ભાટે નીભે તેલા વબાના વભ્મ તે પયજો
ફજાલળે.
(૨) વબાની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં ઄ધ્મક્ષની ખેયશાછયી દયધભમાન
ઈ઩ાધ્મક્ષ ઄થલા તે઒ ઩ણ જો ખેયશાછય શ૊મ, ત૊ વબાની
ઔામગયીધતના ધનમભ૊થી નક્કી ઔયલાભાં અલે તેલી વ્મધક્ત,
઄થલા તે વ્મધક્ત શાછય ન શ૊મ ત૊ વબા નક્કી ઔયે તે ફીજી
વ્મધક્ત ઄ધ્મક્ષ તયીઔે ઔામગ ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૧૮૧ જમાયે અધ્મક્ષ અથલા ઉ઩ાધ્મક્ષને
઩દ ઩યથી દૂય કયલાન૊ ઠયાલ બલચાયણા શે ઠ઱ શ૊મ
ત્માયે તેઓ શાજય શ૊લા છતાાં અધ્મક્ષસ્થાન વાંબા઱ી
ળકતા નથી
(૧) ધલધાનવબાની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં ઄ધ્મક્ષને શ૊દ્દા ઈ઩યથી
દૂય ઔયલા ભાટે ના ઔ૊ઇ ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે
લકતે ઄ધ્મક્ષ ઩૊તે ઄થલા ઈ઩ાધ્મક્ષને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય
ઔયલા ભાટે ના ઔ૊ઇ ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે
લકતે ઈ઩ાધ્મક્ષ ઩૊તે શાછય શ૊મ ત૊ ઩ણ ઄ધ્મક્ષ ્થાન
રઇ ળઔળે નશી ઄ને ઄નચ્ચે દ ૧૮૦ ના કંડ (૨)ની
જોખલાઇ઒, મથાપ્રવંખ, ઄ધ્મક્ષ તથા ઈ઩ાધ્મક્ષ ખેયશાછય
શ૊મ ત૊ તેલી ફેઠઔને છેભ રાખ ઩ડે ચે તેભ, અલી ફેઠઔને
રાખ ઩ડળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૨) ધલધાનવબાભાં ઄ધ્મક્ષને શ૊દ્દા ઩યથી દૂય ઔયલા ભાટે ના
ઔ૊ઇ ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે લકતે તેભને
વબાભાં ફ૊રલાન૊ ઄ને ફીજી યીતે તેની ઔામગલાશીભાં બાખ
રેલાન૊ શઔ યશે ળે ઄ને ઄નેચ્ચે દ ૧૮૯ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ
તે ચતાં, એલા ઠયાલ ઈ઩ય ઄થલા એલી ઔામગલાશી દયધભમાન
ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત ઈ઩ય તેભને ્ઔત ઩શે રી લાય ભત
અ઩લાન૊ શઔ યશે ળે. ઩ણ ભત૊ વયકા ઩ડે ત્માયે એલ૊ શઔ
યશે ળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૮૨ બલધાન ઩રય઴દના વબા઩બત અને
ઉ઩વબા઩બત
ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા દયે ઔ યાજ્મની એલી ઩ટય઴દ,
ફનતી ત્લયાથી વબાના ફે વભ્મ૊ને ઄નિભે તેના વબા઩ધત
તથા ઈ઩-વબા઩ધત તયીઔે ઩વંદ ઔયળે ઄ને જ્માયે જ્માયે
વબા઩ધત ઄થલા ઈ઩વબા઩ધતન૊ શ૊દ્દ૊ કારી ઩ડે ત્માયે
ફીજા વભ્મને, વબા઩ધત ઄થલા ઈ઩-વબા઩ધત તયીઔે ઩વંદ
ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૧૮૩ વબા઩બત અથલા ઉ઩વબા઩બત નાં
઩દ ખારી થલ,ાં ઩દ ત્માગલાં અને ઩દથી દૂય કયલાં
ધલધાન ઩ટય઴દના વબા઩ધત ઄થલા ઈ઩-વબા઩ધત
તયીઔે શ૊દ્દ૊ ધયાલતા વભ્મ૊ -
(ઔ) ઩ટય઴દના વભ્મ ન યશે , ત૊ તેભણે ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ કારી
ઔયલ૊ જોઇએ,
(ક) અલા વભ્મ વબા઩ધત શ૊મ ત૊ ઈ઩-વબા઩ધતને ઄ને
ઈ઩-વબા઩ધત શ૊મ ત૊ વબા઩ધતને વંફ૊ધીને ઩૊તાની
વશીથી ઔયે રા રકાણથી ખભે ત્માયે ઩૊તાના શ૊દ્દાન
યાજીનાભ અ઩ી ળઔળે ઄ને
(ખ) ઩ટય઴દના તે લકતના તભાભ વભ્મ૊ની ફશભતીએ
઩વાય ઔયે રા ઠયાલથી તેભને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔાળે.
઩યંત કંડ (ખ)ના શે ત ભાટે ન૊ ઠયાલ, તે યછૂ ઔયલાના
ઇયાદાની ઒ચાભાં ઒ચી ચોદ રદલવની ન૊રટવ ઄઩ાઇ ન
શ૊મ ત૊ યછૂ ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૮૪ અધ્મક્ષ ઩દના કતવવ્મ૊નાં ઩ારન કયલા
અથલા અધ્મક્ષના રૂ઩ભાાં કામવ કયલાની ઉ઩વબા઩બત
અથલા અન્મ વ્મબતતની વત્તા
(૧) વબા઩ધતન૊ શ૊દ્દ૊ કારી શ૊મ તે દયધભમાન તે શ૊દ્દાની
પયજો ઈ઩-વબા઩ધત ફજાલળે ઄ને ઈ઩-વબા઩ધતન૊ શ૊દ્દ૊
઩ણ કારી શ૊મ ત૊ યાજ્મ઩ાર તે શે ત ભાટે નીભે તેલા
઩ટય઴દના વભ્મ તે પયજો ફજાલળે.
85
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) ઩ટય઴દની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં વબા઩ધતની ખેયશાછયી
દયધભમાન ઈ઩-વબા઩ધત ઄થલા જો તે઒ ઩ણ ખેયશાછય
શ૊મ, ત૊ ઩ટય઴દની ઔામગયીધતના ધનમભ૊થી નક્કી ઔયલાભાં
અલે તે વ્મધક્ત, ઄થલા તે વ્મધક્ત ખેયશાછય શ૊મ ત૊ ઩ટય઴દ
નક્કી ઔયે તેલી એલી ફીજી વ્મધક્ત વબા઩ધત તયીઔે ઔામગ
ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૧૮૫ જમાયે વબા઩બત અથલા
ઉ઩વબા઩બતને ઩દ ઩યથી શટાલલાન૊ ઠયાલ બલચાયણા
શે ઠ઱ શ૊મ ત્માયે તેઓ શાજય શ૊લા છતાાં ઩ણ
અધ્મક્ષસ્થાન વાંબા઱ી ળકતા નથી
(૧) ધલધાન ઩ટય઴દની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં વબા઩ધતને શ૊દ્દા
ઈ઩યથી દૂય ઔયલા ભાટે ના ઔ૊ઇ ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા
ઙારતી શ૊મ તે લકતે વબા઩ધત ઩૊તે ઄થલા ઈ઩-
વબા઩ધતને તેભના શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલા ભાટે ના ઔ૊ઇ
ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે લકતે ઈ઩-વબા઩ધત
઩૊તે શાછય શ૊મ ત૊ ઩ણ ઄ધ્મક્ષ ્થાન રઇ ળઔળે નશી
઄ને ઄નચ્ચે દ ૧૮૪ના કંડ(૨)ની જોખલાઇ઒, મથાપ્રવંખ,
વબા઩ધત ઄થલા ઈ઩-વબા઩ધત ખેયશાછય શ૊મ ત૊ તેલી
ફેઠઔને છેભ રાખ ઩ડે ચે તેભ, અલી દયે ઔ ફેઠઔને રાખ ઩ડળે.
(૨) ધલધાન ઩ટય઴દભાં વબા઩ધતને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલા
ભાટે ના ઔ૊ઇ ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઙારતી શ૊મ તે લકતે
તેભને ઩ટય઴દભાં ફ૊રલાન૊ ઄ને ફીજી યીતે તેની ઔામગલાશીભાં
બાખ રેલાન૊ શઔ યશે ળ;ે ઩ણ ઄નચ્ચદ ૧૮૯ ભાં ખભે તે
ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, એલા ઠયાલ ઈ઩ય ઄થલા એલી
ઔામગલાશી દયધભમાન ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત ઈ઩ય તેભને પક્ત
઩શે રી લાય ભત અ઩લાન૊ શઔ યશે ળ,ે ઩ણ ભત વયક૊ ઩ડે
ત્માયે તેલ૊ શઔ યશે ળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૮૬ બલધાનવબાના અધ્મક્ષ અને
ઉ઩ાધ્મક્ષ તથા બલધાન઩રય઴દના વબા઩બત અને
ઉ઩વબા઩બતના લેતન – બથથાાં
ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષને ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષને તથા
ધલધાન ઩ટય઴દના વબા઩ધત ઄ને ઈ઩-વબા઩ધતને યાજ્મનં
ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી નક્કી ઔયે તે પ્રભાણે ઄ને તે ઄થે
એલી જોખલાઇ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, ફીજી
઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રાં ઩ખાય ઄ને બર્થથાં અ઩લાભાં
અલળે.
અનચ્છેદ : ૧૮૭ યાજમના બલધાનભાંડ઱નાં વબચલારમ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નાં ખૃશ૊ને ઄થલા દયે ઔ ખૃશને
દપતયી ્ટાપ યશે ળે :
઩યાંત ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ની ફાફતભાં, એલા ધલધાનભંડ઱નાં ફંને ખૃશ૊
ભાટે વટશમાયી છખા઒ ઉબી ઔયલાભાં અ કંડભાંના ઔ૊ઇ
઩ણ ભછઔૂ યથી ફાધ અલે ચે એભ વભછલં નશી.
(૨) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઄થલા ખૃશ૊ના દપતયી
્ટાપની બયતીનં ઄ને તે ઈ઩ય ધનભામેરી વ્મધક્ત઒ની
ન૊ઔયીની ળયત૊નં ધનમભન ઔામદાથી યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱
ઔયી ળઔળે.
(૩) યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ કંડ (૨) શે ઠ઱ જોખલાઇ ન ઔયે
ત્માં વધી, યાજ્મ઩ાર, મથાપ્રવંખ ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષ
઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દના વબા઩ધત વાથે ધલઙાય-ધલધનભમ
ઔમાગ ઩ચી, વબા ઄થલા ઩ટય઴દના દ્તયી ્ટાપની બયતી
ભાટે ઄ને તે ઈ઩ય ધનભામેરી વ્મધક્ત઒ની ન૊ઔયીની
ળયત૊ના ધનમભન ભાટે ધનમભ૊ ઔયી ળઔળે ઄ને એ યીતે
ઔયે રા ધનમભ૊ વદયશ કંડ શે ઠ઱ ઔયે ર ઔામદાની
જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને ઄ભરી ફનળે.
કાભકાજનાં વાંચારન
અનચ્છેદ : ૧૮૮ વભ્મ૊એ રેલાના ળ઩થ અથલા
પ્રબતજ્ઞા
ધલધાનવબાના ઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દના દયે ઔ
વભ્મે, ઩૊તાની ફેઠઔ વંબા઱તાં ઩શે રાં યાજ્મ઩ાર ઄થલા
તેભણે તે ઄થે નીભેરી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વભક્ષ ત્રીજી ઄નવૂધઙભાં
તે શે ત ભાટે અ઩ેરા નભૂના પ્રભાણે ળ઩થ ઄થલા પ્રધતજ્ઞા
રેલી જોઇળે ઄ને તેના ઈ઩ય ઩૊તાની વશી ઔયલી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૧૮૯ ગૃશ૊ભાાં ભતદાન અને ખારી જગા શ૊લા
છતાાં ઩ણ ગૃશ૊ની કામવ કયલાની વત્તા અને ક૊યભ
(૧) અ વંધલધાનભાં ઄ડમથા જોખલાઇ ઔયી શ૊મ તે ધવલામ,
યાજ્મના ધલધાભંડ઱ના ખૃશની ઔ૊ઇ ફેઠઔભાં તભાભ પ્રશ્ન૊ન૊
ધનણગમ ઄ધ્મક્ષ ઄થલા વબા઩ધત ઄થલા તે તયીઔે ઔામગ
ઔયનાય વ્મધક્ત ધવલામના તેભાં શાછય યશીને ભત અ઩નાય
વભ્મ૊ની ફશભતીથી થળે.
઄ધ્મક્ષ ઄થલા વબા઩ધત ઄થલા તે ઔામગ ઔયનાય
વ્મધક્ત ઩શે રી લાય ભત અ઩ી ળઔળે નશી, ઩ણ ભત વયકા
઩ડે ત્માયે તેભને ધનણાગમઔ ભત યશે ળ,ે છે તેભણે અ઩લ૊
યશે ળે.
(૨) ખૃશભાં ઔ૊ઇ વભ્મ઩દ કારી ઩ડે તે ચતાં, યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશને ઔામગ ઔયલાની વત્તા યશે ળે ઄ને
86
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ધલધાનભંડ઱ની ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામગલાશી દયધભમાન ફેવલાન૊ ઔે
ભત અ઩લાન૊ ઔે ફીજી યીતે બાખ રેલાન૊ શઔ ન ધયાલતી
વ્મધક્તએ તે ઔમાગનં ઩ાચ઱થી ભારૂભ ઩ડે તે ચતાં, તે
ઔામગલાશી ઔામદેવય ખણાળે.
(૩) યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી ઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે
ત્માં વધી, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશની ફેઠઔ ભાટે નં
ક૊યભ તે ગૃશના દવ વભ્મ૊ અથલા તે ગૃશના વભ્મ૊ની
કર વાંખ્માના એક દળાાંળ, એ ફેભાાંથી જે લધ શ૊મ તે
યશે ળે.
(૪) યાજ્મની ધલધાનવબા ઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દની ફેઠઔ
દયધભમાન ઔ૊ઇ વભમે ઔ૊યભ ન થામ ત૊ ખૃશ ભ૊ઔૂ પ યાકલાની
઄થલા ઔ૊યભ ન થામ ત્માં વધી તેની ફેઠઔ ભરતલી
યાકલાની, ઄ધ્મક્ષ ઄થલા વબા઩ધત ઄થલા તે શે ધવમતથી
ઔામગ ઔયનાય વ્મધક્તની પયછ યશે ળ.ે
વભ્મ૊ની ગેયરામકાત૊
અનચ્છેદ : ૧૯૦ ફેઠક ખારી થલા અાંગે
(૧) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નાં ફંને ખૃશ૊ની વભ્મ
થઇ ળઔળે નશી ઄ને ફંને ખૃશ૊ના વભ્મ તયીઔે ઩વંદ થમેરી
વ્મધક્ત ઩ાવે એઔ ઄થલા ફીજા ખૃશભાંની તેની ફેઠઔ કારી
ઔયાલલા ભાટે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔામદાથી જોખલાઇ
ઔયલી જોઇળે.
(૨) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ઩શે રી ઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રાં ફે
઄થલા લધાયે યાજ્મ૊નાં ધલધાનભંડ઱૊ની વભ્મ થઇ ળઔળે
નશી ઄ને ઔ૊ઇ વ્મધક્ત એલાં ફે ઔે લધાયે યાજ્મ૊ના
ધલધાનભંડ઱૊ની વભ્મ તયીઔે ઩વંદ થામ, ત૊ તેણે એઔ
ધવલામના તભાભ યાજ્મ૊નાં ધલધાનભંડ઱૊ભાંથી ઩૊તાની
ફેઠઔનં ઄ખાઈથી યાજીનાભ અપ્મં ન શ૊મ ત૊ યાષ્ટર ઩ધતએ
ઔયે રા ધનમભ૊ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી ભદત ઩ૂયી થમે
તે વ્મધક્તની એલાં તભાભ યાજ્મ૊નાં ધલધાનભંડ઱૊ભાંની ફેઠઔ
કારી ઩ડળે.
(૩) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશના ઔ૊ઇ વભ્મ –
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૧૯૧ કંડ (૧) ઄થલા કંડ (૨) ભાં છણાવ્મા
પ્રભાણે ખેયરામઔ ફને, ઄થલા
(ક) મથાપ્રવંખ, ઄ધ્મક્ષ ઄થલા વબા઩ધતને વંફ૊ધીને
઩૊તાની વશીથી ઔયે રા રકાણથી ઩૊તાની ફેઠઔનં યાજીનાભ
અ઩ે ઄ને મથાપ્રવંખ,ે ઄ધ્મક્ષ ઄થલા વબા઩ધત તે
્લીઔાયે ,
ત૊, તેભ થમે તેભની ફેઠઔ કારી ઩ડળે.
઩યાંત ઩ેટા-કંડ (ક)ભાં ઈલ્લેકેર ઔ૊ઇ યાજીનાભાના
દાકરાભાં ભ઱ેરી ભાટશતી ઈ઩યથી ઄થલા ફીજી યીતે ઄ને
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઩૊તે મ૊ગ્મ ખણે તેલી ત઩ાવ ઔમાગ ઩ચી મથાપ્રવંખ ઄ધ્મક્ષ
઄થલા વબા઩ધતને કાતયી થામ ઔે એલ યાજીનાભ ્લૈધચ્ચઔ
઄થલા લા્તધલઔ નથી, ત૊ તે એલ યાજીનાભ ્લીઔાયી
ળઔળે નશી.
(૪) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશના ઔ૊ઇ વભ્મ, ખૃશની
઩યલાનખી ધલના તેની તભાભ ફેઠઔ૊ભાં વાઠ ટદલવની ભદત
વધી ખેયશાછય યશે , ત૊ ખૃશ તેની ફેઠઔ કારી ઩ડી શ૊લાન
જાશે ય ઔયી ળઔળે.
઩યાંત વદયશ વાઠ ટદલવની ભદતની ખણતયી
ઔયલાભાં, છે ઔ૊ઇ ભદત દયધભમાન ખૃશનં વત્ર વભાપ્ત થમેરં
શ૊મ ઄થલા વતત ઙાયથી લધ ટદલવ વધી ખૃશ ભ૊ઔૂ પ યહ્ય
શ૊મ તે ભદત ખણલાભાં અલળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૯૧ વભ્મ઩દ ભાટેની ગેયરામકાત૊
(૧) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત –
(ઔ) છે શ૊દ્દ૊ ધયાલલાથી ખેયરામઔ થલાતં નથી એભ
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔામદાથી જાશે ય ઔમું શ૊મ તે ધવલામન૊
ઔ૊ઇ રાબદામઔ શ૊દ્દ૊ ધાયણ ઔમો શ૊મ,
(ક) ઄ધ્થય ભખછની શ૊મ ઄ને વત્તા ધયાલતા ડમામારમે
તેને તેલી શ૊લાનં જાશે ય ઔમું શ૊મ,
(ખ) ભક્ત નશી ઠયાલેરી નાદાય શ૊મ,
(ગ) બાયતની નાખટયઔ ન શ૊મ ઄થલા તેણે ્લેચ્ચાએ ઔ૊ઇ
ધલદેળી યાજ્મની નાખટયઔતા પ્રાપ્ત ઔયી શ૊મ ઄થલા ઔ૊ઇ
ધલદેળી યાજ્મ પ્રત્મે ધનિા ઄થલા લપાદાયી ્લીઔાયી શ૊મ,
(ઙ) વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱ તેને ખેયરામઔ
ઠયાલામેર શ૊મ ત૊,
- યાજ્મની ધલધાનવબાના ઄થલા ધલધાન
઩ટય઴દના વભ્મ તયીઔે ઩વંદ થલા ઄ને યશે લા ભાટે તે
ખેયરામઔ ખણાળે.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ : અ કંડના શે ત઒ ભાટે ઔ૊ઇ વ્મધક્ત
વંધની ઄થલા ઩શે રી ઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા ઔ૊ઇ
યાજ્મની ભંત્રી શ૊મ એટરા છ ઔાયણે તે બાયત વયઔાય
઄થલા એલા ઔ૊ઇ યાજ્મની વયઔાય શે ઠ઱ રાબદામઔ શ૊દ્દ૊
ધયાલે ચે એભ ખણાળે નશી.
(૨) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત, દવભી ઄નવૂધઙ શે ઠ઱ એલી યીતે
ખેયરામઔ ફની શ૊મ ત૊ તે, યાજ્મની ધલધાનવબાની ઄થલા
ધલધાન ઩ટય઴દની વભ્મ થલા ભાટે ખેયરામઔ ખણાળે.
અનચ્છેદ : ૧૯૨ વભ્મ૊ની ગેયરામકાત વાંફાંબધત
પ્રશ્ન૊ ઉ઩ય બનણવમ
(૧) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ઔ૊ઇ ખૃશન૊ વભ્મ, ઄નચ્ચે દ
૧૯૧ ના કંડ (૧) ભાં છણાવ્મા પ્રભાણેની ઔ૊ઇ ખેયરામઔાતને
87
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અધીન ફડમ૊ ચે ઔે ઔે ભ તે ઄ંખે ઔ૊ઇ પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થામ
ત૊, તે પ્રશ્ન યાજ્મ઩ારને ધનણગમાથે રકી ભ૊ઔરલાભાં અલળે
઄ને તેભન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે.
(૨) એલા ઔ૊ઇ પ્રશ્ન ઄ંખે ધનણગમ અ઩તાં ઩શે રાં યાજ્મ઩ાર,
ઙૂંટણી ઔધભળનન૊ ઄ધબપ્રામ ભે઱લળે ઄ને તે઒ તે
઄ધબપ્રામ પ્રભાણે લતગળ.ે
અનચ્છેદ : ૧૯૩ અનચ્છેદ – ૧૮૮ શે ઠ઱ ળ઩થ રીધા
઩શે રાાં અથલા રામક ન શ૊લા છતાાં અથલા ગેયરામક
ઠે યલેર વ્મબતતને ગૃશભાાં શાજયી આ઩લા અથલા ભત
આ઩લા ઩ય દાંડ
ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ઄નચ્ચે દ ૧૮૮ની છરૂટયમાત૊નં ઩ારન
ઔમાગ ઩શે રાં ઄થલા ઩૊તે યાજ્મની ધલધાનવબા ઔે ધલધાન
઩ટય઴દના વભ્મ઩દ ભાટે રામઔ નથી ઄થલા ખેયરામઔ ચે
઄થલા વંવદે ઔે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની
જોખલાઇ઒થી ઩૊તાને વભ્મ તયીઔે ખૃશભાં ફેવલાન૊ ઔે ભત
અ઩લાન૊ પ્રધતફંધ ચે એભ જાણતી શ૊લા ચતાં ખૃશભાં ફેવે ઔે
ભત અ઩ે ત૊ એલી યીતે તે ફેવે ઔે ભત અ઩ે તે દયે ઔ ટદલવ
ભાટે તે ઩ાંઙવ૊ રૂધ઩માના દંડને ઩ાત્ર થળે ઄ને તે યઔભ
યાજ્મનાં રેણાં તયીઔે લવૂર ઔયલાભાં અલળે.
યાજ્મનાાં બલધાનભાંડ઱૊ અને તેભના
વભ્મ૊નાાં વત્તા, બલળે઴ાબધકાય૊ અને
ભબતતઓ
અનચ્છેદ : ૧૯૪ બલધાનભાંડ઱૊ના ગૃશ૊ તથા તેના
વભ્મ૊ અને વબભબતઓની વત્તા અને બલળે઴ાબધકાય
(૧) વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ને ધલધાનભંડ઱ની
ઔામગયીધતના ધનમભન ભાટે ના ધનમભ૊ ઄ને ્થામી શઔભ૊ને
અધીન યશીને દયે ઔ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ભાં લાણી
્લાતંત્ર્મ યશે ળ.ે
(૨) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ઔ૊ઇ વભ્મે ધલધાનભંડ઱ભાં
઄થલા તેની વધભધતભાં ઔંઇ ઔહ્ય શ૊મ ઄થલા ભત અપ્મ૊
શ૊મ તે વંફંધભાં ઔ૊ઇ ડમામારમભાં તેની ઈ઩ય ઔળી
ઔામગલાશી થઇ ળઔળે નશી ઄ને એલા ધલધાનભંડ઱ના ખૃશના
઄ધધઔાયની રૂએ ઔે તે શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ટય઩૊ટગ , ઔાખ઱, ભત૊
઄થલા ઔામગલાશી પ્રખટ ઔયલા ઄ંખે ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વાભે
ઔામગલાશી થઇ ળઔળે નશી.
(૩) ફીજી ફાફત૊ભાં, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ઔ૊ઇ ખૃશભાં
઄ને એલા ધલધાનભંડ઱ના ખૃશના વભ્મ૊નાં ઄ને
વધભધત઒નાં વત્તા, ધલળે઴ાધધઔાય૊ ઄ને ભધક્ત઒,
ધલધાનભંડ઱ લકત૊લકત ઔામદાથી ભઔયય ઔયે તેલાં યશે ળે
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઄ને એ યીતે ભઔયય ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી,
(ઙભં ા઱ીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૭૮ની ઔરભ ૨૬
઄ભરભાં અલે તેની તયત ઩શે રાં તે ખૃશના ઄ને તેના
વભ્મ૊ના ઄ને વધભધત઒ના શ૊મ તે યશે ળ.ે
(૪) કંડ૊ (૧), (૨) ઄ને (૩)ની જોખલાઇ઒ છેભ યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱ના વભ્મ૊ના વંફંધભાં રાખ ઩ડે ચે તેભ, છે
વ્મધક્ત઒ને યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશભાં ઔે તેની ઔ૊ઇ
વધભધતભાં અ વંધલધાનની રૂએ ફ૊રલાન૊ ઄ને ફીજી યીતે
તેની ઔામગલાશીભાં બાખ રેલાન૊ શઔ શ૊મ તેભના વંફંધભાં
રાખ ઩ડળે.
અનચ્છેદ : ૧૯૫ વભ્મ૊ના લેતન – બથથાાં
યાજ્મની ધલધાનવબા ઄ને ધલધાન ઩ટય઴દના
વભ્મ૊ને યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ લકત૊લકત ઔામદાથી ઠયાલે
તેલાં ઩ખાય ઄ને બર્થથાં ભે઱લલાન૊ ઄ને તે ઄ંખે એલી યીતે
જોખલાઇ ન થામ ત્માં વધી, અ વંધલધાનના અયંબની તયત
઩શે રાં તત્વભાન પ્રાડતની ધલધાનવબાના વભ્મ૊ની
ફાફતભાં રાખ ઩ડતા શ૊મ તે દય૊એ ઄ને તે ળયત૊એ ઩ખાય
઄ને બર્થથાં ભે઱લલાન૊ શઔ યશે ળે.
ધાયાકીમ કામવયીબત
અનચ્છેદ : ૧૯૬ ખયડાઓ યજૂ અને ઩વાય કયલા અાંગે
જોગલાઈ
(૧) નાણા ધલધેમઔ ઄ને ઄ડમ નાણા ધલ઴મઔ ધલધેમઔ૊
઄ંખેની ઄નચ્ચે દ ૧૯૮ ઄ને ૨૦૭ની જોખલાઇ઒ને અધીન
યશીને, ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના
ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશભાં ઔ૊ઇ ઩ણ ધલધેમઔ રાલી ળઔાળે.
(૨) ઄નચ્ચે દ ૧૯૭ ઄ને ૧૯૮ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ફંને
ખૃશ૊એ, વધાયા લખય ઄થલા ફંને ખૃશ૊એ વંભધત અ઩ી શ૊મ
તેલા છ વધાયા વટશત ઔ૊ઇ ધલધેમઔને વંભધત અ઩ી ન શ૊મ
ત્માં વધી, તેને ખૃશ૊એ ઩વાય ઔયે રં ખણાળે નશી.
(૩) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ભાં ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ તે ધલધેમઔ,
તેના ખૃશ ઔે ખૃશ૊ની વત્ર વભાધપ્તને ઔાયણે ધલરમ ઩ાભળે નશી.
(૪) ધલધાનવબાએ ઩વાય ઔમગ ન શ૊મ તેલ યાજ્મની ધલધાન
઩ટય઴દભાં ધલઙાયણા શે ઠ઱નં ધલધેમઔ તે વબાનં ધલવછગન
થતાં ધલરમ ઩ાભળે નશી.
(૫) યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ ઄થલા
ધલધાનવબાએ ઩વાય ઔમગ શ૊મ ઄ને ધલધાન ઩ટય઴દભાં
ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ તે ધલધેમઔ, ધલધાનવબાનં ધલવછગન
થતાં ધલરમ ઩ાભળે.
88
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અનચ્છેદ : ૧૯૭ નાણાાંખયડા બવલામના ખયડા અાંગે
બલધાન ઩રય઴દની વત્તા ઩ય બનમાંત્રણ
(૧) ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મની ધલધાનવબાએ ઔ૊ઇ
ધલધેમઔ ઩વાય ઔયીને ધલધાન ઩ટય઴દને ભ૊ઔરી અપ્મા ઩ચી
(ઔ) ઩ટય઴દ તે ધલધેમઔને નાભંછૂય ઔયે ; ઄થલા
(ક) તે ધલધેમઔ ઩ટય઴દ વભક્ષ ભૂઔલાભાં અલે તે તાયીકથી
ત્રણ ભટશના ઔયતાં લધ વભમ વધી ઩વાય થમા ધલના ઩ડ્યં
યશે ; ઄થલા
(ખ) ઩ટય઴દ તે ધલધેમઔ એલા વધાયા વટશત ઩વાય ઔયે ઔે
છેની વાથે ધલધાનવબા વંભત થામ નશી,
ત૊, ધલધાનવબા ઩૊તાની ઔામગયીધતનં ધનમભન
ઔયતા ધનમભ૊ને અધીન યશીને, ધલધાન ઩ટય઴દે ઔયે રા,
વૂઙલેરા ઔે વંભધત અ઩ેરા વધાયા શ૊મ ત૊ તે વટશત
઄થલા તે ધલના તે ધલધેમઔને તે છ ઄થલા ઩ચીના ઔ૊ઇ
વત્રભાં પયીથી ઩વાય ઔયી ળઔળે ઄ને ઩ચી એ યીતે ઩વાય
ઔયે રં ધલધેમઔ ધલધાન ઩ટય઴દને ભ૊ઔરી ળઔળે.
(૨) ધલધાનવબાએ એ યીતે ફીજી લાય ધલધેમઔ ઩વાય ઔમાગ
઩ચી ઄ને ધલધાન ઩ટય઴દને તે ભ૊ઔરી અપ્મા ઩ચી –
(ઔ) ઩ટય઴દ તે ધલધેમઔને નાભંછૂય ઔયે ; ઄થલા
(ક) ઩ટય઴દ વભક્ષ ધલધેમઔ ભઔલાભાં અલે તે તાયીકથી
એઔ ભટશના ઔયતાં લધ વભમ વધી તે ઩વાય થમા ધલના
઩ડ્ય યશે ; ઄થલા
(ખ) ઩ટય઴દ તે ધલધેમઔને એલા વધાયા વટશત ઩વાય ઔયે ઔે
છેની વાથે ધલધાનવબા વંભત થામ નશી,
ત૊, ધલધાન ઩ટય઴દે ઔયે રા ઄થલા વૂઙલેરા ઄ને
છેને ધલધાનવબાએ વંભધત અ઩ી શ૊મ એલા ઔ૊ઇ વધાયા
શ૊મ ત૊ તે વટશત છે રૂ઩ભાં ધલધાનવબાએ તે ધલધેમઔ ફીજી
લાય ઩વાય ઔમગ શ૊મ તે રૂ઩ભાં યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નાં ફંને
ખૃશ૊એ તે ઩વાય ઔયે ર ખણાળે.
(૩) ઔ૊ઇ નાણા ધલધેમઔને અ ઄નચ્ચે દભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ ય રાખ ઩ડળે નશી.
અનચ્છેદ : ૧૯૮ નાણાાંખયડા ફાફતે કામવલાશી
(૧) નાણા ધલધેમઔ ધલધાન ઩ટય઴દભાં યછૂ ઔયી ળઔાળે નશી.
(૨) ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મની ધલધાનવબાએ નાણા
ધલધેમઔ ઩વાય ઔમાગ ઩ચી ધલધાન ઩ટય઴દને તેની બરાભણ૊
ભાટે તે ભ૊ઔરલાભાં અલળે ઄ને ધલધાન ઩ટય઴દે તે ભળ્ાની
તાયીકથી ઙોદ ટદલવની ભદતની ઄ંદય ઩૊તાની બરાભણ૊
વટશત ધલધાનવબાને તે ઩ાચ ભ૊ઔરલ જોઇળે ઄ને તેભ થમે
ધલધાનવબા, ધલધાન ઩ટય઴દની તભાભ ઄થલા તે ઩ૈઔી ઔ૊ઇ
બરાભણન૊ ્લીઔાય ઄થલા ઄્લીઔાય ઔયી ળઔાળે.
(૩) ધલધાનવબા, ધલધાન ઩ટય઴દે ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ
બરાભણન૊ ્લીઔાય ઔયે , ત૊ ધલધાન ઩ટય઴દે બરાભણ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઔયે રા ઄ને ધલધાનવબાએ ્લીઔાયે રા વધાયા વટશત તે
નાણા ધલધેમઔ ફન્ને ખૃશ૊એ ઩વાય ઔયે રં ખણાળે.
(૪) ધલધાનવબા, ધલધાન ઩ટય઴દે ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ
બરાભણન૊ ્લીઔાય ઔયે નશી ત૊ તે નાણા ધલધેમઔ ધલધાન
઩ટય઴દે બરાભણ ઔયે રા વધાયા ધલના ધલધાનવબાએ
઩વાય ઔયે રં શ૊મ તે રૂ઩ભાં છ ફન્ને ખૃશ૊એ ઩વાય ઔયે રં
ખણાળે.
(૫) ધલધાનવબાએ ઩વાય ઔયે રં ઄ને ધલધાન ઩ટય઴દે તેની
બરાભણ ભાટે ભ૊ઔરેરં નાણા ધલધેમઔ ઙોદ ટદલવની વદયશ
ભદતની ઄ંદય ધલધાનવબાને ઩ાચ ભ૊ઔરલાભાં ન અલે, ત૊
વદયશ ભદત ઩ૂયી થતાં ધલધાનવબાએ તે ઩વાય ઔમું શ૊મ તે
રૂ઩ભાં છ ફન્ને ખૃશ૊એ ઩વાય ઔયે રં ખણાળે.
અનચ્છેદ : ૧૯૯ નાણાાંખયડાની વ્માખ્મા
(૧) અ પ્રઔયણના શે ત઒ ભાટે , ઔ૊ઇ ધલધેમઔભાં પક્ત
નીઙેની તભાભ ઄થલા તે ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ફાફતને રખતી
જોખલાઇ઒ અલતી શ૊મ, ત૊ તે ધલધેમઔ નાણા ધલધેમઔ ચે
એભ ખણાળે -
(ઔ) ઔ૊ઇ ઔય નાકલાની, નાફૂદ ઔયલાની, ભાપ ઔયલાની,
તેભાં પે યપાય ઔયલાની ઄થલા તેન ધનમભન ઔયલાની;
(ક) યાજ્મે નાણાં ઔયછે રેલાનં ઔે ઔ૊ઇ ફાંમધયી અ઩લાન
ધનમભન ઔયલાની ઄થલા યાજ્મે રીધેરી ઔે રેલાની ઔ૊ઇ
નાણાઔીમ છલાફદાયી઒ ઄ંખેના ઔામદાભાં વધાય૊ ઔયલાની;
(ખ) યાજ્મના એઔધત્રત પંડના ઄થલા અઔધ્ભઔ પંડના
શલારાની ઄થલા એલાં ઔ૊ઇ પંડનાં નાણા6 બયલાની ઄થલા
તેભાંથી નાણાં ઈ઩ાડલાની;
(ગ) યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી નાણાંન૊ ધલધનમ૊ખ
ઔયલાની;
(ઙ) ઔ૊ઇ કઙગને યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયલાનં
જાશે ય ઔયલાની ઄થલા એલા ઔ૊ઇ કઙગની યઔભ લધાયલાની;
(ચ) યાજ્મના એઔધત્રત પંડ ઄થલા યાજ્મના જાશે ય ટશવાફ
કાતે નાણાં પ્રાપ્ત ઔયલાની ઄થલા એલાં નાણાંન૊ શલાર૊
યાકલાની ઔે તે અ઩લાની; ઄થલા
(છ) ઩ેટા કંડ૊ (ઔ) થી (ચ)ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ
ફાફતને અન઴ંધખઔ ઔ૊ઇ ફાફતની.
(૨) ઔ૊ઇ ધલધેમઔ દંડ નાકલાની ઔે નાણાંના રૂ઩ની ફીજી
ધળક્ષા ઔયલાની ઄થલા રાઇવડવ ભાટે ની પી ઔે ફજાલેરી
વેલા ભાટે ની પી ભાંખલાની ઔે અ઩લાની જોખલાઇ ઔયતં શ૊મ
તેટરા છ ઔાયણે ઄થલા ્થાધનઔ શે ત઒ ભાટે ઔ૊ઇ ્થાધનઔ
વત્તાધધઔાયી ઔે ભંડ઱ે ઔ૊ઇ ઔય નાકલાની, નાફૂદ ઔયલાની,
ભાપ ઔયલાની, તેભાં પે યપાય ઔયલાની ઄થલા તેન ધનમભન
ઔયલાની તે જોખલાઇ ઔયતં શ૊મ તેટરા છ ઔાયણે તે નાણા
ધલધેમઔ ખણાળે નશી.
89
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૩) ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ભાં યછૂ
થમેર ધલધેમઔ નાણા ધલધેમઔ ચે ઔે નશી એલ૊ પ્રશ્ન ઈબ૊
થામ, ત૊ તે ઄ંખે એલા યાજ્મની ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષન૊
ધનણગમ અકયી ખણાળે.
(૪) ઄નચ્ચે દ ૧૯૮ શે ઠ઱ દયે ઔ નાણા ધલધેમઔ ધલધાન
઩ટય઴દને ભ૊ઔરલાભાં અલે ઄ને ઄નચ્ચે દ ૨૦૦ શે ઠ઱ તે
યાજ્મ઩ાર વભક્ષ ઄નભધત ભાટે યછૂ ઔયલાભાં અલે, ત્માયે તે
નાણા ધલધેમઔ ચે એલા ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષની
વશીલા઱ા પ્રભાણ઩ત્રન૊ ળેય૊ તેના ઈ઩ય થમેર૊ શ૊લ૊
જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૦૦ ખયડાઓને અનભબત
યાજ્મની ધલધાનવબાએ ઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા
યાજ્મભાં, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નાં ફંને ખૃશ૊એ ઔ૊ઇ ધલધેમઔ
઩વાય ઔમગ શ૊મ ત્માયે , તેને યાજ્મ઩ાર વભક્ષ યછૂ ઔયલં
જોઇળે ઄ને યાજ્મ઩ારે એલ જાશે ય ઔયલ જોઇળે ઔે ઩૊તે તે
ધલધેમઔને ઄નભધત અ઩ે ચે ઄થલા ઄નભધત અ઩લાન
ય૊ઔી યાકે ચે ઄થલા ઩૊તે યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા ભાટે
ધલધેમઔને ઄નાભત યાકે ચે .
઩યાંત ધલધેમઔ ઄નભધત ભાટે તેભની વભક્ષ યછૂ થમા
઩ચી જો તે નાણા ધલધેમઔ ન શ૊મ ત૊ ખૃશ ઄થલા ખૃશ૊ તે
ધલધેમઔની ઄થલા તેની ઔ૊ઇ ધનટદગષ્ટ ઔયે રી જોખલાઇ઒ની
઩ન: ધલઙાયણા ઔયે ઄ને કાવ ઔયીને ઩૊તાના વંદેળાભાં ઩૊તે
છેની બરાભણ ઔયી શ૊મ તેલા વધાયા દાકર ઔયલાન
ઇચ્ચાલા જોખ ચે ઔે ઔે ભ તે ધલઙાયે તેલી ધલનંતીલા઱ા વંદેળા
વાથે યાજ્મ઩ાર તે ધલધેમઔને ફનતી ત્લયાએ ખૃશ૊ને ઩ાચ
ભ૊ઔરી ળઔળે ઄ને ઔ૊ઇ ધલધેમઔ એ યીતે ઩ાચ ભ૊ઔરલાભાં
અલે, ત્માયે ખૃશ ઄થલા ખૃશ૊એ તે ઄નવાય તે ધલધેમઔની
઩ન:ધલઙાયણા ઔયલી જોઇળે ઄ને જો ખૃશ ઄થલા ખૃશ૊
વધાયા વાથે ઔે તે ધલના ધલધેમઔ પયી ઩વાય ઔયે ઄ને
યાજ્મ઩ાર વભક્ષ ઄નભધત ભાટે તે યછૂ ઔયલાભાં અલે ત૊
યાજ્મ઩ારથી તેને ઄નભધત અ઩લાન ય૊ઔી ળઔાળે નશી.
લધભાં, યાજ્મ઩ારન૊ એલ૊ ઄ધબપ્રામ થામ ઔે ઔ૊ઇ
ધલધેમઔ ઔામદ૊ ફને ત૊ ઈચ્ઙ ડમામારમની વત્તા એટરે વધી
ગટી છળે ઔે તે ડમામારમને અ વંધલધાનથી અ઩લા ધાયે ર
્થાન જોકભાળે, ત૊ ઩૊તે એલા ધલધેમઔને ઄નભધત અ઩ળે
નશી, ઩ણ યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા ભાટે ઄નાભત યાકળે.
અનચ્છેદ : ૨૦૧ બલચાયણા ભાટે અનાભત યાખેરા
ખયડા
યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા ભાટે યાજ્મ઩ારે ઔ૊ઇ ધલધેમઔ
઄નાભત યાખ્મ શ૊મ ત્માયે યાષ્ટર ઩ધતએ એલ જાશે ય ઔયલ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
જોઇળે ઔે ઩૊તે ધલધેમઔને ઄નભધત અ઩ે ચે ઄થલા ઄નભધત
અ઩લાન ય૊ઔી યાકે ચે .
઩યંત તે ધલધેમઔ, નાણા ધલધેમઔ ન શ૊મ ત૊
઄નચ્ચે દ ૨૦૦ના ઩શે રા ઩યંતઔભાં છણાવ્મા પ્રભાણેના
વંદેળા વાથે યાષ્ટર ઩ધત મથાપ્રવંખ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના
ખૃશને ઄થલા ખૃશ૊ને ઩ાચ ભ૊ઔરલાન૊ અદેળ યાજ્મ઩ારને
અ઩ી ળઔળે ઄ને ધલધેમઔ એ યીતે ઩ાચ ભ૊ઔરાલાભાં અલે,
ત્માયે એલ૊ વંદેળ૊ ભળ્ાની તાયીકથી છ ભરશનાની
ભદતની ઄ંદય તે ખૃશે ઄થલા ખૃશ૊એ તે ઄નવાય ધલધેમઔની
઩ન:ધલઙાયણા ઔયલી જોઇળે ઄ને જો ધલધેમઔ તે ખૃશ ઄થલા
ખૃશ૊ વધાયા વાથે ઄થલા વધાયા લખય પયી ઩વાય ઔયે ત૊
તેને પયીથી યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ ધલઙાયણા ભાટે યછૂ ઔયલં
જોઇળે.
નાણાકીમ ફાફત૊ભાાં કામવયીબત
અનચ્છેદ : ૨૦૨ લાબ઴વક નાણાકીમ ઩ત્રક
(૧) દયે ઔ નાણાઔીમ લ઴ગ વંફંધભાં યાજ્મ઩ાર તે લ઴ગ ભાટે
યાજ્મનં ઄ંદાજી અલઔ તથા કઙગનં ઩ત્રઔ છેન૊ અ બાખભાં
‗લાધ઴ગઔ નાણાઔીમ ઩ત્રઔ‘ તયીઔે ઈલ્લેક ઔયલાભાં અવ્મ૊ ચે
તે યાજ્મભાં ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઄થલા ખૃશ૊ વભક્ષ યછૂ
ઔયાલળે.
(૨) લાધ઴ગઔ નાણાઔીમ ઩ત્રઔ૊ભાં વભાલેળ ઔયે રા કઙગના
઄ંદાછભાં -
(ઔ) અ વંધલધાનભાં યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રા
કઙગ તયીઔે લણગલેરા કઙગને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે જોઇતી યઔભ;
઄ને
(ક) યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી છે ફીછ ં કઙગ ઔયલાની
દયકા્ત શ૊મ તે કઙગને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે જોઆતી યઔભ,
- ઄રખ ફતાલલાભાં અલળે ઄ને ભશે વૂર કાતેના
કઙગને ઄ડમ કઙગથી ઄રખ દળાગલલાભાં અલળે.
(૩) નીઙેનં કઙગ દયે ઔ યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રં
કઙગ ખણાળે :-
(ઔ) યાજ્મ઩ારનાં ભ઱તય૊ ઄ને બર્થથાં ઄ને તેભના શ૊દ્દા
઄ંખેનં ફીછ ં કઙગ;
(ક) ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄ને ઈ઩ાધ્મક્ષના તથા ધલધાન
઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મની ફાફતભાં ધલધાન ઩ટય઴દના
વબા઩ધત ઄ને ઈ઩-વબા઩ધતના ઩ખાય ઄ને બર્થથાં;
(ખ) છે ઙૂઔલલાની છલાફદાયી યાજ્મ ઈ઩ય શ૊મ તેલાં દેલાં
઄ંખેનં કઙગ છેભાં વ્માછ, દેલા બય઩ાઇ-પંડ-કઙગ ઄ને દેલાં-
ઙૂઔલણી કઙગ ઄ને ર૊ન ઉબી ઔયલા ઄ંખેના તથા દેલાંની
90
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
વ્મલ્થા ઄ને તેની ઙૂઔલણી ઄ંખેના ફીજા કઙગન૊ વભાલેળ
થામ ચે .
(ગ) ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળ૊નાં ઩ખાય ઄ને
બર્થથાં ઄ંખન
ે ં કઙગ;
(ઙ) ઔ૊ઇ ડમામારમ ઔે રલાદી ટટર બ્મનરના ઔ૊ઇ પેં વરા,
શઔભનાભા ઄થલા ઙઔાદાની ઩તલણી ભાટે જોઇતી યઔભ;
(ચ) અ વંધલધાનથી ઄થલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે એ યીતે
ઈધાયલં ઔામદાથી જાશે ય ઔમું શ૊મ તેલ ફીછ ં કઙગ.
અનચ્છેદ : ૨૦૩ બલધાનભાંડ઱૊ભાાં અાંદાજો વાંફાંબધત
કામવલાશી
(૧) યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રા કઙગને રખતા શ૊મ
તેટરા ઩ૂયતા ઄ંદાજો ધલધાનવબાભાં ભતદાન ભાટે યછૂ
ઔયલાભાં અલળે નશી, ઩ણ ધલધાનભંડ઱ભાં તેભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ
઄ંદાજોની ઙઙાગને ફાધ અલે ચે એલ૊ અ કંડના ઔ૊ઇ
ભછઔૂ યન૊ ઄થગ ઔયલાભાં અલળે નશી.
(૨) વદયશ ઄ંદાજોભાંથી ફીજા કઙગને રખતા શ૊મ તેટરા
઩ૂયતા ઄ંદાજો ધલધાનવબા વભક્ષ ઄નદાનની ભાખણી઒
રૂ઩ે યછૂ ઔયલા જોઇળે ઄ને ધલધાનવબાને તેલી ઔ૊ઇ
ભાંખણીની ઄નભધત અ઩લાની ઄થલા ન અ઩લાની ઄થલા
તેભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી યઔભ ગટાડીને ભાંખણીને ઄નભધત
અ઩લાની વત્તા યશે ળ.ે
(૩) યાજ્મ઩ારની બરાભણ લખય ઄નદાન ભાટે ની ઔ૊ઇ
ભાંખણી ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૦૪ બલબનમ૊ગ ખયડાઓ
(૧) ઄નચ્ચે દ ૨૦૩ શે ઠ઱ ધલધાનવબાએ ઄નદાન૊ ભંછૂય
ઔમાગ ઩ચી –
(ઔ) વબાએ એ યીતે ભંછૂય ઔયે ર ઄નદાન૊ને; ઄ને
(ક) યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રા ઩ણ ખૃશ ઄થલા
ખૃશ૊ વભક્ષ ઄ખાઈ ભૂઔેરા ઩ત્રઔભાં ફતાલેરી યઔભ ઔયતાં ઔ૊ઇ
઩ણ વંજોખ૊ભાં લધ નશી તેટરા કઙગને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે
જોઇતાં તભાભ નાણાંન૊ યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી ધલધનમ૊ખ
ઔયલા ભાટે જોખલાઇ ઔયલા ફનતી ત્લયાએ ધલધેમઔ યછૂ ઔયલં
જોઇળે.
(૨) એ યીતે ભંછૂય ઔયે રા ઔ૊ઇ ઄નદાનની યઔભભાં પે યપાય
થત૊ શ૊મ ઄થલા તેન રક્ષ્મ ફદરાતં શ૊મ ઄થલા યાજ્મના
એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયે રા ઔ૊ઇ કઙગની યઔભભાં ઔ૊ઇ પે યપાય
થત૊ શ૊મ તેલી ભતરફન૊ એલા ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઄ંખન ે ૊ ઔ૊ઇ
વધાય૊, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશભાં ઄થલા ફેભાંથી
ઔ૊ઇ ખૃશભાં રાલી ળઔાળે નશી ઄ને ઔ૊ઇ વધાય૊ અ કંડ
શે ઠ઱ ઄્લીઔામગ ચે ઔે ઔે ભ તે વંફધ
ં ભાં ઄ધ્મક્ષ્થાને શ૊મ
તે વ્મધક્તન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૩) ઄નચ્ચે દ ૨૦૫ ઄ને ૨૦૬ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઩વાય થમેરા
ઔામદાથી ઔયામેરા ધલધનમ૊ખ શે ઠ઱ શ૊મ તે ધવલામ યાજ્મના
એઔધત્રત પંડભાંથી ઔ૊ઇ નાણાં ઈ઩ાડી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૦૫ ઩ૂયક, લધાયાના અથલા અબધક
અનદાન
(૧) યાજ્મ઩ારે –
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૨૦૪ની જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઔયે ર ઔ૊ઇ
ઔામદાથી ઙાર નાણાઔીમ લ઴ગ ભાટે ઔ૊ઇ કાવ વેલા ભાટે
કઙગલાને ઄ધધઔૃ ત ઔયે રી યઔભ તે લ઴ગ ભાટે ઄઩ૂયતી છણામ
ત૊ ઄થલા તે લ઴ગ ભાટે ના લાધ઴ગઔ નાણાઔીમ ઩ત્રઔભાં
ધલઙાયે રી નશી એલી ઔ૊ઇ નલી વેલા કાતે ઩ૂયઔ ઄થલા
લધાયાના કઙગની છરૂય ઙાર નાણાઔીમ લ઴ગ દયધભમાન ઉબી
થઇ શ૊મ ત૊, ઄થલા
(ક) ઔ૊ઇ નાણાઔીમ લ઴ગ દયધભમાન ઔ૊ઇ વેલા કાતે થમેરં
કઙગ, તે વેલા ભાટે ઄ને તે લ઴ગ ભાટે ભંછૂય ઔયે રી યઔભ ઔયતાં
લધ થમ શ૊મ ત૊, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઔે ખૃશ૊ વભક્ષ
મથાપ્રવંખ, તે કઙગની ઄ંદાજી યઔભ ફતાલતં ફીછ ં ઩ત્રઔ
ભઔાલલ જોઇળે ઄થલા યાજ્મની ધલધાનવબા વભક્ષ એલા
લધાયા ભાટે ની ભાંખણી યછૂ ઔયાલડાલલી જોઇળે.
(૨) ઄નચ્ચે દ ૨૦૨, ૨૦૩ ઄ને ૨૦૪ની જોખલાઇ઒, લાધ઴ગઔ
નાણાઔીમ ઩ત્રઔ ઄ને તેભાં દળાગલેરા કઙગ વંફંધભાં ઄થલા
઄નદાન ભાટે ની ભાંખણીના ઄ને એલા કઙગને ઄થલા
઄નદાનને ઩શોંઙી લ઱લા યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી
નાણાંના ધલધનમ૊ખને ઄ધધઔૃ ત ઔયલા ભાટે ઔયલાના ઔામદાના
વંફંધભાં છેભ ઄ભરી થામ ચે , તેભ તે જોખલાઇ઒, એલા ઔ૊ઇ
઩ત્રઔ ઄ને કઙગ ઄થલા ભાંખણીના વંફંધભાં તેભછ એલા
ફીજા કઙગને ઄થલા એલી ભાખણી ઄ંખન ે ા ઄નદાનને ઩શોંઙી
લ઱લા ભાટે યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી નાણાંના ધલધનમ૊ખને
઄ધધઔૃ ત ઔયલા ભાટે ઔયલાના ઔ૊ઇ ઔામદા વંફંધભાં
઄વયઔતાગ થળે.
અનચ્છેદ : ૨૦૬ રેખાનદાન (રશવાફ ઩ટે અનદાન),
બલશ્વાવના આધાયે અનદાન તથા અ઩લાદરૂ઩
અનદાન
(૧) અ પ્રઔયણની ઩ૂલગલતી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં –
(ઔ) ઔ૊ઇ નાણાઔીમ લ઴ગના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે ઄ંદાજી કઙગ ઄ંખે
ઔ૊ઇ ઄નદાન ધલળેના ભતદાન ભાટે ઄નચ્ચે દ ૨૦૩ભાં
ઠયાલેરી ઔામગયીધત ઩ૂયી થામ તેભછ તે કઙગ વંફધ ં ભાં
91
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄નચ્ચે દ ૨૦૪ની જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઔામદ૊ ન થામ ત્માં
વધી ઄ખાઈથી એલ ઄નદાન અ઩લાની;
(ક) ઔ૊ઇ વેલા ઄ંખે યાજ્મની વાધનવં઩ધત્ત ઈ઩ય ઄ણધાયી
ભાંખ ઈબી થામ ઄ને તે વેલાનાં વ્મા઩ઔતા ઄ને ઄ધનધણગત
્લરૂ઩ને ઔાયણે તેને રખતી ભાખણી લાધ઴ગઔ નાણાઔીમ
઩ત્રઔભાં વાભાડમ યીતે ઄઩ાતી ધલખત૊ વાથે યછૂ ઔયલાન
ળક્મ ન શ૊મ, ત્માયે તેલી ભાંખને ઩શોંઙી લ઱લા ભાટે
઄નદાન અ઩લાની;
(ખ) ઔ૊ઇ નાણાઔીમ લ઴ગની ઙાર વેલાના બાખરૂ઩ ન શ૊મ
તેલા ઄઩લાદરૂ઩ ઄નદાન અ઩લાની,
યાજ્મની ધલધાનવબાને વત્તા યશે ળે ઄ને વદયશ
઄નદાન૊ છે શે ત઒ ભાટે ભંછૂય ઔયલાભાં અવ્માં શ૊મ તે
શે ત઒ ભાટે યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી નાણાંના ઈ઩ાડને
ઔામદાથી ઄ધધઔૃ ત ઔયલાની યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને વત્તા
યશે ળે.
(૨) ઄નચ્ચે દ ૨૦૩ ઄ને ૨૦૪ની જોખલાઇ઒, લાધ઴ગઔ
નાણાઔીમ ઩ત્રઔભાં દળાગલેરા ઔ૊ઇ કઙગ ઄ંખે ઄નદાન અ઩લા
વંફંધભાં ઄ને એલા કઙગને ઩શોંઙી લ઱લા યાજ્મના એઔધત્રત
પંડભાંથી છ નાણાંના ધલધનમ૊ખને ઄ધધઔૃ ત ઔયલા ભાટે
ઔયલાના ઔ૊ઇ ઔામદા વંફંધભાં છેભ ઄ભરી થામ ચે , તેભ તે
જોખલાઇ઒, કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ઄નદાન અ઩લાના ઄ને તે
કંડ શે ઠ઱ ઔયલાના એલા ઔામદા વંફંધભાં ઄વયઔતાગ થળે.
અનચ્છેદ : ૨૦૭ નાણાખયડા વાંફાંબધત ખાવ
જોગલાઈઓ
(૧) ઄નચ્ચે દ ૧૯૯ ના કંડ (૧)ના ઩ેટા-કંડ (ઔ)થી ઩ેટા-
કંડ (ચ)ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ભાટે જોખલાઇ
ઔયત ધલધેમઔ ઄થલા વધાય૊, યાજ્મ઩ારે બરાભણ ઔમાગ
ધવલામ દાકર ઔે પ્ર્તાધલત ઔયી ળઔાળે નશી ઄ને એલી
જોખલાઇ ઔયતં ધલધેમઔ ધલધાન ઩ટય઴દભાં દાકર ઔયી ળઔાળે
નશીં.
઩યંત ઔ૊ઇ ઔયભાં ગટાડ૊ ઔયલાની ઔે તે નાફદ
ઔયલાની જોખલાઇ ઔયત૊ ઔ૊ઇ વધાય૊ પ્ર્તાધલત ઔયલા ભાટે
અ કંડ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ બરાભણની છરૂય યશે ળે નશી.
(૨) ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઄થલા વધાય૊ ભાત્ર દંડ નાકલાની ઔે
નાણાંના રૂ઩ભાં ફીજી ધળક્ષા ઔયલાની ઄થલા રામવડવ
ભાટે ની પી ઔે ફજાલેરી વેલા ભાટે ની પી ભાંખલાની ઔે
અ઩લાની જોખલાઇ ઔયત૊ શ૊મ તેટરા છ ઔાયણે ઄થલા
્થાધનઔ શે ત઒ ભાટે ઔ૊ઇ ્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ ઔે ભંડ઱ે ઔ૊ઇ
ઔય નાકલાની, નાફૂદ ઔયલાની, ભાપ ઔયલાની, તેભાં પે યપાય
ઔયલાની ઄થલા તેન ધનમભન ઔયલાની તે જોખલાઇ ઔયત૊
શ૊મ તેટરા છ ઔાયણે તે ઈ઩ય છણાલેરી ઔ૊ઇ ફાફતની
જોખલાઇ ઔયે ચે , એભ ખણાળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૩) ઄ધધધનમધભત ઔયીને છેને ઄ભરભાં રાલલાથી યાજ્મના
એઔધત્રત પંડભાંથી કઙગ ઔયલાન થત શ૊મ તેલ ધલધેમઔ
યાજ્મ઩ારે તે ઈ઩ય ધલઙાય ઔયલા ભાટે તે ખૃશને બરાભણ ઔયી
ન શ૊મ, ત૊ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ઔ૊ઇ ખૃશથી ઩વાય ઔયી
ળઔાળે નશી.
વાભાન્મ કામવયીબત
અનચ્છેદ : ૨૦૮ કામવલાશીના બનમભ
(૧) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નં ઔ૊ઇ ખૃશ અ વંધલધાનની
જોખલાઇ઒ને અધધન યશીને, ઩૊તાની ઔામગયીધત ઄ને
઩૊તાના ઔાભઔાછના વંઙારનનં ધનમભન ઔયલા ભાટે ધનમભ૊
ઔયી ળઔળે.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ધનમભ૊ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, અ
વંધલધાનના અયંબની, તયત ઩શે રાં તત્વભાન પ્રાંતના
ધલધાનભંડ઱ ઄ંખે છે ઔામગયીધતના ધનમભ૊ ઄ને ્થામી શઔભ૊
઄ભરભાં શ૊મ તે, મથાપ્રવંખ, ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષ
઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દના વબા઩ધત તેભાં છે વધાયાલધાયા
઄ને ઄નઔૂ ઱ પે યપાય૊ ઔયે તેને ઄ધીન યશીને, યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ વંફંધભાં ઄ભરી થળે.
(૩) ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મભાં ધલધાનવબાભાં ઄ધ્મક્ષ
તથા ધલધાન ઩ટય઴દના વબા઩ધત વાથે ધલઙાય ધલધનભમ
ઔમાગ ઩ચી, યાજ્મ઩ાર ફે ખૃશ૊ લચ્ઙેના વ્મલશાય૊ ઄ંખેની
ઔામગયીધતને રખતા ધનમભ૊ ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૦૯ યાજમ બલધાનભાંડ઱ભાાં નાણાકીમ કામવ
વાંફાંબધત કામવલાશીનાં કામદા દ્વાયા બનમાંત્રણ
નાણાઔીમ ઔાભઔાછ વભમવય ઩રુ ઔયલાના શે ત
ભાટે નાણાઔીમ ફાફતના ઄થલા યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી
નાણાંના ધલધનમ૊ખ ભાટે ના ઔ૊ઇ ધલધેમઔ વંફંધભાં યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઄થલા ખૃશ૊ની ઔામગયીધત ઄ને તેના
ઔામગવંઙારનનં ઔામદાથી યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ ધનમભન ઔયી
ળઔળે ઄ને એ યીતે ઔયે રા ઔામદાની ઔ૊ઇ જોખલાઇ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશે ઄થલા ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશે ઄નચ્ચે દ ૨૦૮
ના કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔયે રા ધનમભ વાથે ઄થલા તે ઄નચ્ચે દના
કંડ (૨) શે ઠ઱ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ વંફંધભાં ઄ભરી ઔ૊ઇ
ધનમભ ઔે ્થામી શઔભ વાથે ઄વંખત શ૊મ ત૊ તેટરે ઄ંળે
તેલી જોખલાઇ પ્રલતગળ.ે
અનચ્છેદ : ૨૧૦ બલધાનભાંડ઱ભાાં લા઩યલાની બા઴ા
(૧) બાખ ૧૭ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઩ણ ઄નચ્ચે દ
૩૪૮ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, યાજ્મના
92
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ધલધાનભંડ઱નં ઔાભઔાછ યાજ્મની યાછબા઴ા ઔે બા઴ા઒ભાં
઄થલા ટશડદી ઔે ઄ંગ્રેજીભાં ઙરાલલાભાં અલળે.
઩યાંત છે વભ્મ ઩૊તાને છે વંફ૊ધલાનં શ૊મ, તે ઈ઩ય
છણાલેરી ઔ૊ઇ ઩ણ બા઴ાભાં ફયાફય વ્મક્ત ઔયી ળઔતા ન
શ૊મ ત૊ તેભને, મથાપ્રવંખ, ધલધાનવબાના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા
ધલધાન ઩ટય઴દના વબા઩ધત ઄થલા તે તયીઔે ઔામગ ઔયનાય
વ્મધક્ત, તેભની ભાતૃબા઴ાભાં ખૃશને વંફ૊ધલાની ઩યલાનખી
અ઩ી ળઔળે.
(૨) યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી ઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે
ત૊, અ વંધલધાનના અયંબથી ઩ંદય લ઴ગની ભદત ઩ૂયી થમા
઩ચી અ ઄નચ્ચે દભાંથી ‗ઔે ઄ંગ્રેજીભાં‘ એ ળબ્દ૊ ઔભી
ઔયલાભાં અવ્મા શ૊મ તેભ તે ઄ભરી થળે.
઩યાંત રશભાચર પ્રદેળ, ભબણ઩ય, ભેઘારમ અને
બત્ર઩યા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱૊ના વંફંધભાં અ કંડ, તેભાં
અલતા ‗઩ંદય લ઴ગ‘ એ ળબ્દ૊ને ્થાને “઩ચ્ચીવ લ઴વ”
એ ળબ્દ૊ ભૂઔલાભાં અવ્મા શ૊મ તેભ ઄ભરી થળે.
લધભાાં અરૂણાચર પ્રદેળ, ગ૊લા અને બભઝ૊યભ
યાજ્મ૊ના ધલધાનભંડ઱૊ના વંફંધભાં, અ કંડ, તેભાં અલતા
‗઩ંદય લ઴ગ‘ એ ળબ્દ૊ને ્થાને “ચા઱ીવ લ઴વ” એ ળબ્દ૊
ભઔલાભાં અવ્મા શ૊મ તેભ ઄ભરી થળે.
અનચ્છેદ : ૨૧૧ બલધાનભાંડ઱ભાાં ચચાવ બલચાયણા ઩ય
બનમાંત્રણ
ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ઄થલા ઈચ્ઙ ડમામારમના
ઔ૊ઇ ડમામાધીળની ઩૊તાની પયજો ફજાલતી લે઱ાની લતગણઔૂ
઄ંખે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ભાં ઔ૊ઇ ઙઙાગ થઇ ળઔળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૧૨ અદારત દ્વાયા બલધાનભાંડ઱ની
કામવલાશીની ત઩ાવ નશીં થઈ ળકે
(૧) ઔામગયીધતની ઔશે લાતી ઄ધનમભવયતાને ઔાયણે યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ની ઔ૊ઇ ઔામગલાશીની ઔામદેવયતા વાભે લાંધ૊
ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
(૨) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ભાં ઔામગયીધતન ઄થલા ઔાભઔાછના
વંઙારનન ધનમભન ઔયલા ભાટે ઄થલા વ્મલ્થા જા઱લલા
ભાટે , અ વંધલધાનથી ઔે તે શે ઠ઱ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના છે
ઔ૊ઇ ઄ધધઔાયી ઔે વભ્મભાં વત્તા ધનટશત થઇ શ૊મ તે
઄ધધઔાયી ઔે તે વભ્મ તે વત્તા લા઩યે ત્માયે ઔ૊ઇ ડમામારમની
શઔૂ ભતને ઄ધીન યશે ળે નશી.
પ્રકયણ – ૪
યાજ્મ઩ારની ધાયાકીમ વત્તા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અનચ્છેદ : ૨૧૩ બલધાનભાંડ઱ની ફેઠક૊ ચાર ન શ૊મ
ત્માયે લટશકભ ફશાય ઩ાડલાની યાજમ઩ારની વત્તા
(૧) યાજ્મની ધલધાનવબાનં વત્ર ઙાર ન શ૊મ ત્માયે ઄થલા
જ્માં યાજ્મના ધલધાન ઩ટય઴દ શ૊મ ત્માં ધલધાનભંડ઱ના ફંને
ખૃશ૊નં વત્ર ઙાર ન શ૊મ ત્માયે , ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે યાજ્મ઩ારને
એલી કાતયી થામ ઔે તાત્ઔાધરઔ ઩ખરાં રેલાનં ઩૊તાને ભાટે
છરૂયી ફનાલે એલા વંજોખ૊ પ્રલતે ચે , ત૊ તે઒ એ વંજોખ૊ભાં
઩૊તાને અલશ્મઔ છણામ તેલા લટશઔભ૊ પ્રધવદ્ ઔયી ળઔળે.
઩યંત જો –
(ઔ) એ છ જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ ઔયતા ધલધેમઔને
ધલધાનભંડ઱ભાં યછૂ ઔયલા ભાટે અ વંધલધાન શે ઠ઱
યાષ્ટર ઩ધતની ઩ૂલગભંછૂયી અલશ્મઔ શ૊ત; ઄થલા
(ક) એ છ જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ ઔયતા ધલધેમઔને
યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા ભાટે ઄નાભત યાકલં યાજ્મ઩ારે
છરૂયી ખણ્મ શ૊ત; ઄થલા
(ખ) એ છ જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ ઔયત૊ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ન૊ ઄ધધધનમભ, યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા ભાટે
઄નાભત યકામા ઩ચી તેને, યાષ્ટર ઩ધતની ઄નભધત ભ઱ી ન
શ૊ત ત૊, અ વંધલધાન શે ઠ઱ ધફનઔામદેવય ફનત,
ત૊ યાષ્ટ્ર઩બતની વૂચના બવલામ, એલ૊ ઔ૊ઇ
લટશઔભ યાજ્મ઩ાર પ્રધવદ્ ઔયી ળઔળે નશી.
(૨) અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ પ્રધવદ્ થમેરા ઔ૊ઇ લટશઔભને
યાજ્મ઩ારે ઄નભધત અ઩ી શ૊મ તેલા છ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ઄ધધધનમભ છેટર૊ છ પ્રબાલ ઄ને ઄ભર
યશે ળે,
઩ણ એલ૊ દયે ઔ લટશઔભ, -
(ઔ) યાજ્મની ધલધાનવબા વભક્ષ ઄થલા છે યાજ્મભાં
ધલધાન ઩ટય઴દ શ૊મ ત્માં ફન્ને ખૃશ૊ વભક્ષ ભૂઔલ૊ જોઇળે ઄ને
ધલધાનભંડ઱ પયી ભ઱ે ત્માયથી ચ ઄ઠલાટડમાં ઩ૂયાં થમે
઄થલા તે ભદત ઩ૂયી થામ તે ઩શે રાં ધલધાનવબા તેને
઄નભધત નશી અ઩ત૊ ઠયાલ ઩વાય ઔયે ઄ને ધલધાન
઩ટય઴દ શ૊મ ત૊, એ ઠયાલને તે વંભધત અ઩ે ત૊, મથાપ્રવંખ,
ઠયાલ પ્રવાય થમે ઄થલા તે ઠયાલને ઩ટય઴દની વંભધત ભળ્ે
તે ઄ભરભાં યશે ળે નશી; ઄ને
(ક) યાજ્મ઩ાર ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે તેને ઩ાચ૊ કેંઙી ળઔળે.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ : ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ૊ને છદી છદી તાયીક૊એ પયી ભ઱લા ભાટે
ફ૊રાલલાભાં અલે ત૊, અ કંડના શે ત઒ ભાટે ચ
઄ઠલાટડમાંની ભદતની ખણતયી તે તાયીક૊ભાંથી છે ભ૊ડી
શ૊મ તે તાયીકથી ઔયલાભાં અલળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ લટશઔભથી ઔયે રી ઔ૊ઇ
જોખલાઇ છે યાજ્મ઩ારની ઄નભધત ઩ાભેરા યાજ્મના
93
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ધલધાનભંડ઱ના ઄ધધધનમભભાં ઄ધધધનમધભત ઔયલાભાં અલી
શ૊ત, ત૊ ઔામદેવય ખણાત નશી, ત૊ તેલી જોખલાઇ તેટરે ઄ંળે
યદફાતર થળે.
઩યાંત વંવદના ઔ૊ઇ ઄ધધધનમભથી ઄થલા
વભલતી માદીભાં ખણાલેરી ફાફત ઄ંખેના ધલદ્યભાન
ઔામદાથી ધલરુદ્ શ૊મ તેલી યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના
઄ધધધનમભની ઄વય વંફંધી અ વંધલધાનની
જોખલાઇ઒ના શે ત઒ ભાટે યાષ્ટર ઩ધતની વઙનાને ઄નવયીને
અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ પ્રધવદ્ ઔયે ર૊ લટશઔભ, યાષ્ટર ઩ધતની
ધલઙાયણા ભાટે ઄નાભત યાકેર૊ ઄ને તેભની ઄નભતી
઩ાભેર૊ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ન૊ ઄ધધધનમભ ખણાળે.
અનચ્છેદ : ૨૧૪ યાજમ૊ની લડી અદારત૊
દયે ઔ યાજ્મ ભાટે એઔ ઈચ્ઙ ડમામારમ યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : ૨૧૫ લડી અદારતનાં યે કડવ ન્મામારમ શ૊લાં
દયે ઔ ઈચ્ઙ ડમામારમ યે ઔડગ ડમામારમ યશે ળે ઄ને
તેને ઩૊તાના ધતય્ઔાય ભાટે ધળક્ષા ઔયલાની વત્તા વટશત
એલા ડમામારમની તભાભ વત્તા યશે ળે.
અનચ્છેદ : ૨૧૬ લડી અદારતની યચના
દયે ઔ ઈચ્ઙ ડમામારમ એઔ ભખ્મ ડમામભૂધતગનં ઄ને
યાષ્ટર ઩ધત લકત૊લકત નીભલા છરૂયી ખણે એલા ફીજા
ડમામાધીળ૊નં ફનળે.
અનચ્છેદ : ૨૧૭ લડી અદારતના ન્મામાધીળની
બનભણૂક તથા શ૊દ્દાની ળયત૊
(૧) બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગ વાથે, યાજ્મના યાજ્મ઩ાર
વાથે ઄ને ભખ્મ ડમામભૂધતગ ધવલામના ફીજા ડમામાધીળની
ધનભણૂઔની ફાફતભાં, તે ઈચ્ઙ ડમામારમના ભખ્મ ડમામભૂધતગ
વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔમાગ ઩ચી, યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાની વશી
ધવક્કાલા઱ા અદેળ઩ત્રથી ઈચ્ઙ ડમામારમના દયે ઔ
ડમામાધીળને નીભળે ઄ને તે લધાયાના ઄થલા ઔામગઔાયી
ડમામાધીળ શ૊મ, ત૊ ઄નચ્ચે દ ૨૨૪ભાં ઔયે રી જોખલાઇ
પ્રભાણે ઄ને તે ધવલામના દાકરાભાં, તે ફાવઠ લ઴ગની
ઉંભયના ન થામ ત્માં વધી શ૊દ્દ૊ ધયાલી ળઔળે.
઩યાંત –
(ઔ) ઔ૊ઇ ડમામાધીળ, યાષ્ટર ઩ધતને વંફ૊ધીને ઩૊તાની
વશીલા઱ા રકાણથી ઩૊તાના શ૊દ્દાનં યાજીનાભ અ઩ી
ળઔળે;
(ક) ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળને શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય
ઔયલા ભાટે ની ઄નચ્ચે દ ૧૨૪ના કંડ (૪)ની જોખલાઇ ભછફ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
યાષ્ટર ઩ધત ઔ૊ઇ ઩ણ ડમામાધીળને તેભના શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય
ઔયી ળઔળે;
(ખ) યાષ્ટર ઩ધતએ ઔ૊ઇ ડમામાધીળને ઈચ્ઙતભ ડમામારમના
ડમામાધીળ તયીઔે નીભલાથી ઄થલા યાષ્ટર ઩ધતએ બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદયના ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમભાં તેભની ફદરી
ઔયલાથી તેભન૊ શ૊દ્દ૊ કારી ઩ડળે.
(૨) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત બાયતની નાખટયઔ ન શ૊મ, ઄ને
(ઔ) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ઒ચાભાં ઒ચા દવ લ઴ગ વધી
તેણે ડમાધમઔ શ૊દ્દ૊ ધયાવ્મ૊ ન શ૊મ; ઄થલા
(ક) તે ઈચ્ઙ ડમામારમ ઄થલા એઔ ઩ચી એઔ એલા ફે ઔે
લધ ડમામારમ૊ની ઒ચાભાં ઒ચા દવ લ઴ગ વધી એડલ૊ઔે ટ
તયીઔે યશી ન શ૊મ;
ત૊ ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળ તયીઔે નીભાલા
ભાટે તે રામઔ ખણાળે નશી.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ : અ કંડના શે ત ભાટે -
(ઔ) છે ભદત દયધભમાન ઔ૊ઇ વ્મધક્તએ બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રભાં ડમાધમઔ શ૊દ્દ૊ ધયાવ્મ૊ શ૊મ તે ભદતની ખણતયી
ઔયતી લકતે, છે ભદત દયધભમાન તે ઈચ્ઙ ડમામારમની
એડલ૊ઔે ટ થઇ શ૊મ ઄થલા ટટર બ્મનરના વભ્મન૊ શ૊દ્દ૊
઄થલા ઔામદાનં ધલધળષ્ટ જ્ઞાન છરૂયી શ૊મ તેલી વંગ ઄થલા
યાજ્મ શે ઠ઱ની ઔ૊ઇ છખા તેણે ધયાલી શ૊મ તેલ૊ ડમાધમઔ
શ૊દ્દ૊ ધયાવ્મા ઩ચીની ઔ૊ઇ ઩ણ ભદતન૊ વભાલેળ ઔયલાભાં
અલળે.
(ઔઔ) ઔ૊ઇ વ્મધક્તની ઈચ્ઙ ડમામારમના એડલ૊ઔે ટ તયીઔે ની
ભદતની ખણતયી ઔયતી લકતે, તે વ્મધક્તએ એડલ૊ઔે ટ થમા
઩ચી ઔ૊ઇ ડમાધમઔ શ૊દ્દ૊ ઄થલા ટટર બ્મનરના વભ્મન૊ શ૊દ્દ૊
઄થલા ઔામદાનં ધલધળષ્ટ જ્ઞાન છેભાં છરૂયી શ૊મ તેલી વંગ
઄થલા યાજ્મની ઔ૊ઇ છખા ધયાવ્માની ઔ૊ઇ ઩ણ ભદતન૊
વભાલેળ ઔયલાભાં અલળે;
(ક) ઔ૊ઇ વ્મધક્તની બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં તેણે ડમાધમઔ
શ૊દ્દ૊ ધયાવ્માની ઄થલા તે ઈચ્ઙ ડમામારમના એડલ૊ઔે ટ
તયીઔે યજાની ભદતની ખણતયી ઔયતી લકતે, વન ૧૯૪૭ના
઒ખષ્ટ ભટશનાની ૧૫ભી તાયીક ઩શે રાં ‗ટશડદ યાજ્મ લશીલટ
઄ધધધનમભ, ૧૯૩૫‘ભાં વ્માખ્મા ઔમાગ પ્રભાણેના બાયતભાં
અલેરા ધલ્તાયભાં, મથાપ્રવંખ, તેણે અ વંધલધાનના
અયંબ ઩શે રાં ડમાધમઔ શ૊દ્દ૊ ધયાવ્માની ભદતન૊ ઄થલા
એલા ઔ૊ઇ ધલ્તાયભાં ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમના એડલ૊ઔે ટ
તયીઔે યજાની ભદતન૊ વભાલેળ ઔયલાભાં અલળે.
(૩) ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળની ઉંભય વંફંધી ઔ૊ઇ
પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થામ, ત૊ યાષ્ટર ઩ધત, બાયતના ભખ્મ
ડમામભૂધતગ વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔમાગ ઩ચી, તે પ્રશ્નન૊
ધનણગમ ઔયળે ઄ને યાષ્ટર ઩ધતન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે.
94
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અનચ્છેદ : ૨૧૮ વલોચ્ચ અદારત વાંફાંબધત અભૂક
જોગલાઈઓનાં લડી અદારત ઩ય રાગ થલાં
઄નચ્ચે દ ૧૨૪ના કંડ૊ (૪) ઄ને (૫)ની જોખલાઇ઒,
ઈચ્ઙતભ ડમામારમના વંફંધભાં છેભ રાખ ઩ડે ચે તેભ,
ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ઈલ્લેક૊ને ફદરે ઈચ્ઙ ડમામારમના
ઈલ્લેક૊ ભૂઔીને, ઈચ્ઙ ડમામારમને રાખ ઩ડળે.
અનચ્છેદ : ૨૧૯ લડી અદારતના ન્મામાધીળ૊ના
ળ઩થ અથલા પ્રબતજ્ઞા
ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળ તયીઔે ધનભામેરી દયે ઔ
વ્મધક્તએ ઩૊તે શ૊દ્દ૊ વંબા઱ે તે ઩શે રાં યાજ્મના યાજ્મ઩ાર
઄થલા તેભણે તે ઄થે નીભેરી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વભક્ષ ત્રીજી
઄નવૂધઙભાં અ શે ત ભાટે અ઩ેરા નભૂના ઄નવાય ળ઩થ
઄થલા પ્રધતજ્ઞા રેલી જોઇળે ઄ને તે ઩ય વશી ઔયલી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૨૦ કામભી ન્મામાધીળ થમા ફાદ
લકીરાત ઩ય બનમાંત્રણ
અ વંધલધાનના અયંબ ઩ચી, ઈચ્ઙ ડમામારમના ઔામભી
ડમામાધીળ તયીઔે ન૊ શ૊દ્દ૊ ધયાલી ઙૂઔેરી વ્મધક્ત ઈચ્ઙતભ
ડમામારમ ઄ને ફીજા ઈચ્ઙ ડમામારમ૊ ધવલામ બાયતના
ઔ૊ઇ ડમામારમ ઄થલા ઔ૊ઇ વત્તાધધઔાયી વભક્ષ લઔીરાત ઔે
ઔાભઔાછ ઔયી ળઔળે નશી.
સ્઩ષ્ટ્ીકયણ : અ ઄નચ્ચે દભાં ―ઈચ્ઙ ડમામારમ‖ એ ળબ્દ
પ્રમ૊ખભાં વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ના
અયંબ ઩શે રાં ઄ધ્તત્લભાં શ૊મ તેલા ઩શે રી ઄નવૂધઙના
બાખ-કભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા યાજ્મના ઈચ્ઙ ડમામારમન૊
વભાલેળ થત૊ નથી.
અનચ્છેદ : ૨૨૧ ન્મામાધીળ૊નાાં લેતન-બથથાાં
(૧) ઈચ્ઙ ડમામારમના દયે ઔ ડમામાધીળને વંવદે ઔયે રા
ઔામદાથી નક્કી ઔયલાભાં અલે તેલા ઩ખાય ઄ને તે ઄થે તેલી
યીતે જોખલાઇ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, ફીજી
઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા શ૊મ તેલા ઩ખાય અ઩લાભાં
અલળે.
(૨) દયે ઔ ડમામાધીળને વંવદે ઔયે રા ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱
લકત૊લકત નક્કી ઔયલાભાં અલે તેલાં બર્થથાં ઄ને
ખેયશાછયીની યજા ઄ને ઩ેડળન ઄ંખેના તેલા શઔ૊ ભ઱ળે ઄ને
તે યીતે નક્કી ઔયલાભાં અલે નશી ત્માં વધી, ફીજી
઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રાં બર્થથાં ઄ને શઔ૊ ભ઱ળે :
઩યંત ડમામાધીળનાં બર્થથાં ઔે ખેયશાછયીની યજા
઄થલા ઩ેડળન ઄ંખન ે ા તેભના શઔ૊ભાં તેભની ધનભણૂઔ ઩ચી,
તેભને ખેયરાબ થામ તેલી યીતે પે યપાય ઔયી ળઔાળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અનચ્છેદ : ૨૨૨ ન્મામાધીળ૊ની એક લડી અદારતથી
ફીજી લડી અદારતભાાં ફદરી
(૧) બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગ વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔમાગ
઩ચી, યાષ્ટર ઩ધત, ઔ૊ઇ ડમામાધીળની એઔ ઈચ્ઙ
ડમામારમભાંથી ફીજા ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમભાં ફદરી ઔયી
ળઔળે.
(૨) ઔ૊ઇ ડમામાધીળની એ યીતે ફદરી ઔયલાભાં અલી શ૊મ
ઔે અલે, ત્માયે વંધલધાન (઩ંદયભાં વધાયા) ઄ધધધનમભ,
૧૯૬૩ના અયંબ ઩ચી, તે઒ ફીજા ઈચ્ઙ ડમામારમના
ડમામાધીળ તયીઔે ઔાભ ઔયે તે ભદત દયધભમાન ઩૊તાના
઩ખાય ઈ઩યાંત લધાયાભાં ઔામદાથી વંવદ નક્કી ઔયે તે
લ઱તય બર્થથ ભે઱લલા ઄ને એ યીતે ઠયાલામ નશી ત્માં
વધી, યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને નક્કી ઔયે તે લ઱તય બર્થથ
ભે઱લલા તે઒ શઔદાય યશે ળે.
અનચ્છેદ : ૨૨૩ કામવકાયી ભખ્મ ન્મામાધીળની
બનભણૂક
ઈચ્ઙ ડમામારમના ભખ્મ ડમામભૂધતગન૊ શ૊દ્દ૊ કારી
શ૊મ ત્માયે ઄થલા એલા ઔ૊ઇ ભખ્મ ડમામભૂધતગની
ખેયશાછયીને ઔાયણે ઔે ફીજા ઔાયણે ઩૊તાના શ૊દ્દાની પયજો
઄દા ન ઔયી ળઔે , ત્માયે ડમામારમના ફીજા
ડમામાધીળ૊ભાંથી યાષ્ટર ઩ધત અ શે ત ભાટે નીભે તે ડમામાધીળ
તે શ૊દ્દાની પયજો ઄દા ઔયળે.
અનચ્છેદ : ૨૨૪ લધાયાના અને કામવકાયી
ન્મામાધીળ૊ની બનભણૂક
(૧) ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમના ઔાભઔાછભાં થ૊ડા વભમ ઩ૂયત૊
લધાય૊ થલાના ઄થલા તેભાં ઔાભ ઙડી ખમાના ઔાયણે
યાષ્ટર ઩ધતને એભ રાખે ઔે તે ડમામારમના ડમામાધીળ૊ની
વંખ્મા તે વભમ ઩ૂયતી લધાયલી જોઇએ, ત૊ મ૊ગ્મ રામઔાત
ધયાલતી વ્મધક્ત઒ને યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તે ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલી લધભાં
લધ ફે લ઴ગ વધીની ભદત ભાટે તે ડમામારમના લધાયાના
ડમામાધીળ તયીઔે નીભી ળઔળે.
(૨) ભખ્મ ડમામાભૂધતગ ધવલામના ઈચ્ઙ ડમામારમના ઔ૊ઇ
ડમામાધીળ ખેયશાછય શ૊લાને ઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ ઔાયણે
઩૊તાની શ૊દ્દાની પયજો ઄દા ન ઔયી ળઔે ઄થલા તેભની
શંખાભી ભખ્મ ડમામભૂધતગ તયીઔે ધનભણૂઔ ઔયલાભાં અલે
ત્માયે , યાષ્ટર ઩ધત, ઔામભી ડમામાધીળ ઩૊તાની પયછ ઈ઩ય
શાછય ન થામ ત્માં વધી મ૊ગ્મ રામઔાત ધયાલતી વ્મધક્તને
તે ડમામારમના ડમામાધીળ તયીઔે ઔામગ ઔયલા ભાટે નીભી
ળઔળે.
95
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૩) ઈચ્ઙ ડમામારમના લધાયાના ઄થલા ઔામગઔાયી
ડમામાધીળ તયીઔે નીભામેરી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ફાવઠ લ઴ગની
ઉંભય થમા ઩ચી શ૊દ્દ૊ ધયાલી ળઔળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૨૪.ક લડી અદારતની ફેઠક૊ભાાં બનલૃત
ન્મામાધીળ૊ની શાજયી
અ પ્રઔયણભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઔ૊ઇ
યાજ્મના ઈચ્ઙ ડમામારમના ભખ્મ ડમામભૂધતગ ઔ૊ઇ ઩ણ
વભમે, યાષ્ટર ઩ધતની ઩ૂલગ વંભધત રઇને ડમામારમના ઄થલા
ફીજા ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળન૊ શ૊દ્દ૊ ધયાવ્મ૊
શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ વ્મધક્તને તે યાજ્મના ઈચ્ઙ ડમામારમના
ડમામાધીળ તયીઔે ફેવલાની ઄ને ઔામગ ઔયલાની ધલનંતી ઔયી
ળઔળે ઄ને તે યીતે છેને ધલનંતી ઔયલાભાં અલી શ૊મ તેલી
દયે ઔ વ્મધક્તને તે એ યીતે ફેવીને ઔામગ ઔયતી શ૊મ ત્માં વધી,
યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને નક્કી ઔયે તેલાં બર્થથાંન૊ શઔ યશે ળે
તેભછ તેભને તે ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળની તભાભ
શઔૂ ભત, વત્તા ઄ને ધલળે઴ાધધઔાય૊ યશે ળે, ઩ણ ફીજી યીતે તે
એ ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળ ચે એભ ખણાળે નશીં.
઩યંત ઈ઩ય છણાવ્મા ભછફની વ્મધક્ત તે ઈચ્ઙ
ડમામારમના ડમામાધીળ તયીઔે ફેવલા ઄ને ઔામગ ઔયલા
વંભત ન થામ, ત૊ તેભને અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ યથી તેભ ઔયલાન પયછરૂ઩ ચે એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૨૫ બલદ્યભાન લડી અદારત૊નાં કામવક્ષેત્ર
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ને અ
વંધલધાનની વભધઙત ધલધાનભંડ઱ને ઄઩ામેરી વત્તાની રૂએ
તે ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને અધીન
યશીને, ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઈચ્ઙ ડમામારમની શઔૂ ભત ઄ને તેભાં
ઙારત૊ ઔામદ૊ ઄ને તે ડમામારમભાં ડમામના લશીલટના
વંફંધભાં તેના ડમામાધીળ૊ની ઩૊ત઩૊તાની વત્તા, છેભાં
ડમામારમના ધનમભ૊ ઔયલાની ઄ને ડમામારમની ઄ને
એઔરા ઄થલા ધલબાખીમ ડમામારમ૊ભાં ફેવતા તેના
વભ્મ૊ની ફેઠઔ૊નં ધનમભન ઔયલાની વત્તાન૊ વભાલેળ થામ
ચે , તે અ વંધલધાનના અયંબના તયત ઩શે રાં શતા તેલા છ
યશે ળે :
઩યંત ભશે વૂર વંફંધી ઄થલા તેની લવૂરાત ઄ંખે
પયભાલેરા ઔે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામગને રખતી ઔ૊ઇ ફાફત વંફધ ં ી
ઔ૊ઇ ઩ણ ઈચ્ઙ ડમામારમની ભૂ઱ શઔૂ ભત લા઩યલાનં અ
વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં છે ભમાગદાને ઄ધીન શતં
તે ભમાગદા એલી શઔૂ ભત લા઩યલાને શલે ઩ચી રાખ ઩ડળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૨૬ કે ટરીક યીટ કાઢલાની લડી અદારતની
વત્તા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) ઄નચ્ચે દ ૩૨ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં દયે ઔ ઈચ્ઙ
ડમામારમને છેના વંફંધભાં તે શઔૂ ભત લા઩યત શ૊મ તે વભગ્ર
યાજ્મક્ષેત્રભાં બાખ ૩થી ઄઩ામેરા શઔ૊ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ શઔના
઄ભર ભાટે ઄ને ફીજા ઔ૊ઇ ઩ણ શે ત ભાટે તે યાજ્મક્ષેત્રની
઄ંદયની ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્ત ઄થલા વત્તાભંડ઱ ઈ઩ય તેભછ
મ૊ગ્મ દાકરા઒ભાં ઔ૊ઇ વયઔાય ઈ઩ય ઩ણ અદેળ૊, શઔભ૊
઄થલા છેભાં ફંદી પ્રત્મક્ષીઔયણ (શે ધફમવ ઔ૊ય઩વ),
઩યભાદેળ (ભેડડે ભવ), પ્રધત઴ેધ (પ્ર૊ટશધફળન), ઄ધધઔાય-
઩ૃચ્ચા (ક્લ૊ લ૊યંટ૊) ઈત્પ્રે઴ણ (વધળગમ૊યયી) પ્રઔાયની
યીટ૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે , એલી યીટ૊ ઄થલા તેભાંની ઔ૊ઇ
યીટ ઔાઢલાની વત્તા યશે ળ.ે
(૨) ઔ૊ઇ વયઔાય, વત્તાભંડ઱ ઄થલા વ્મધક્ત ઈ઩ય અદેળ૊,
શઔભ૊ ઄થલા ટયટ ઔાઢલા ભાટે કંડ (૧) થી ઄઩ામેરી વત્તા,
તે વયઔાય ઄થલા વત્તાભંડ઱નં ભથઔ ઄થલા તે વ્મધક્તનં
ધનલાવ્થાન તે પ્રદેળભાં અલેરં ન શ૊મ તે ચતાં, છેભાં એલી
વત્તા લા઩યલા ભાટે દાલાનં ઩રું ઄થલા અંધળઔ ઔાયણ
ઈ઩ધ્થત થામ તે યાજ્મક્ષેત્રના વંફંધભાં એલી વત્તા
લા઩યલા ભાટે શઔૂ ભત લા઩યતં ઈચ્ઙ ડમામારમ ઩ણ લા઩યી
ળઔળે.
(૩) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઄યજી ઈ઩ય ઄થલા તેને રખતી ઔ૊ઇ
ઔામગલાશીભાં ભનાઇ શઔભ ઔયીને ઄થલા ્ટે થી ઄થલા ફીજી
ઔ૊ઇ યીતે ઔ૊ઇ લઙખા઱ાન૊ શઔભ છેની ધલરૂદ્ ઔયલાભાં
અવ્મ૊ શ૊મ તે ઩ક્ષઔાય -
(ઔ) એલા લઙખા઱ાના શઔભ ભાટે ની ધલનંતીના વભથગનભાં
એલી ઄યજીની ઄ને તભાભ દ્તાલેજોની નઔર૊, તેલા
઩ક્ષઔાયને અપ્મા ધલના; ઄ને
(ક) એલા ઩ક્ષઔાયને છે ઔાંઇ ઔશે લં શ૊મ તે ઔશી
વંબ઱ાલલાની તઔ અપ્મા ધલના,
એલા શઔભ ઈઠાલી રેલા ભાટે ઈચ્ઙ ડમામારમને
઄યજી ઔયે ઄ને તે ઄યજીની એઔ નઔર છેની તયપે ણભાં શઔભ
ઔયલાભાં અવ્મ૊ શ૊મ તે ઩ક્ષઔાયને ઄થલા તે ઩ક્ષઔાયના
લઔીરને ઩ૂયી ઩ાડે , ત્માયે ઈચ્ઙ ડમામારમ તે ભ઱ે તે તાયીક
઄થલા એલી ઄યજીની નઔર તેલી યીતે અપ્માની તાયીક,
એ ફેભાંથી છે ભ૊ડી શ૊મ તે તાયીકથી ફે ઄ઠલાટડમાની
ભદતની ઄ંદય ઄થલા તે ભદતના ચે લ્લા ટદલવે ઈચ્ઙ
ડમામારમ ફંધ શ૊મ ત૊ ત્માય ઩ચી અલતા ફીજા છ ટદલવે
ઈચ્ઙ ડમામારમ કૂલ્લ શ૊મ તે ટદલવ ઩ૂય૊ થતાં ઩શે રાં
઄યજી઒ન૊ ધનઔાર ઔયળે ઄ને ઄યજીન૊ તેલી યીતે ધનઔાર
ઔયલાભાં અવ્મ૊ ન શ૊મ ત૊ લઙખા઱ાન૊ શઔભ, મથાપ્રવંખ,
તે ભદત ઩ૂયી થતાં ઄થલા ફીજો ટદલવ ઩ય૊ થમે ઈઠાલી
રીધેર૊ ખણાળે.
96
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૪) અ ઄નચ્ચે દથી ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમને ઄઩ામેરી
વત્તાથી, ઄નચ્ચે દ ૩૨ના કંડ (૨) થી ઈચ્ઙતભ ડમામારમને
઄઩ામેરી વત્તાભાં ગટાડ૊ થળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૨૭ અન્મ અદારત૊ ઩ય દેખયે ખ
યાખલાની લડી અદારતની વત્તા
(૧) છેના વંફંધભાં ઩૊તે શઔૂ ભત લા઩યતં શ૊મ તે વભગ્ર
યાજ્મક્ષેત્રભાંનાં તભાભ ડમામારમ૊ ઄ને ટટર બ્મનર૊ ઈ઩ય
દયે ઔ ઈચ્ઙ ડમામારમની દેકયે ક યશે ળે.
(૨) ઩ૂલલ ગ તી જોખલાઇ઒ની વ્મા઩ઔતાને ફાધ અવ્મા
ધવલામ, ઈચ્ઙ ડમામારમ –
(ઔ) એલા ડમામારમ ઩ાવેથી ઩ત્રઔ૊ ભંખાલી ળઔળે;
(ક) એલા ડમામારમની ઔામગપ્રણારી ઄ને ઔામગલાશીનં
ધનમભન ઔયલા ભાટે વાભાડમ ધનમભ૊ ઔયી તે ફશાય ઩ાડી
ળઔળે ઄ને નભૂના઒ ઠયાલી ળઔળે; ઄ને
(ખ) એલા ઔ૊ઇ ડમામારમ૊ના ઄ધધઔાયી઒એ ઔે લા નભૂના
પ્રભાણે ઙ૊઩ડા, નોંધ૊ ઄ને ટશવાફ૊ યાકલાં તે ઠયાલી
ળઔળે.
(૩) એલા ડમામારમ૊ના ળેયીપને ઄ને તભાભ ઔાયઔન૊ ઄ને
઄ધધઔાયી઒ને તથા તેભાં લઔીરાત ઔયતા એટની, એડલ૊ઔે ટ
઄ને લઔીર૊ને અ઩લાની પીના ઔ૊ઠા ઩ણ ઈચ્ઙ ડમામારમ
નક્કી ઔયી ળઔળે :
઩યંત કંડ (૨) ઄થલા કંડ (૩) શે ઠ઱ ઔયે રા
ધનમભ૊, ઠયાલેરા નભૂના ઄થલા નક્કી ઔયે રા ઔ૊ઠા તે વભમે
઄ભરભાં શ૊મ એલા ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદાની જોખલાઇ વાથે
઄વંખત શ૊લા જોઇળે નશી ઄ને તેને ભાટે ઄ખાઈથી
યાજ્મ઩ારની ભંછૂયી ભે઱લલી જોઇળે.
(૪) વળસ્ત્ર દ઱૊ વંફંધી ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱
યઙામેરા ઔ૊ઇ ઩ણ ડમામારમ ઔે ટટર બ્મૂનર ઈ઩ય દેકયે ક
યાકલાની વત્તા ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ઔ૊ઇ
ઈચ્ઙ ડમામારમને અ઩લાભાં અલી ચે એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૨૮ અભૂક કે વ લડી અદારતને તફદીર
કયલા ફાફત
ઈચ્ઙ ડમામારમને કાતયી થામ ઔે , ઩૊તાના તાફાના
ઔ૊ઇ ઩ણ ડમામારમની ધલઙાયણા શે ઠ઱ શ૊મ તેલા ઔે વભાં અ
વંધલધાનના ઄થગગટન ફાફત ઔામદાન૊ ઔ૊ઇ તાત્ત્ધલઔ પ્રશ્ન
વભામ૊ ચે , છેન૊ ધનણગમ ઔયલાન એ ઔે વના ધનઔાર ભાટે
છરૂયી ચે ; ત૊ તે એ ઔે વ ઩૊તાની ઩ાવે ભંખાલી રેળે; ઄ને
(ઔ) ઩૊તે તે ઔે વન૊ ધનઔાર ઔયી ળઔળે, ઄થલા
(ક) વદયશ ઔામદાના પ્રશ્નન૊ ધનણગમ ઔયી ળઔળે ઄ને છે
ડમામારમભાંથી એ યીતે ઔે વ ભંખાલી રેલાભાં અવ્મ૊ શ૊મ તે
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ડમામારમને તે પ્રશ્ન ઈ઩યના ઩૊તાના પેં વરાની નઔર વાથે
ઔે વ ઩ાચ૊ ભ૊ઔરી ળઔળે ઄ને વદયશ ડમામારમે, તે ભળ્ે,
તેલા પેં વરાને ઄નરૂ઩ તે ઔે વન૊ ધનઔાર ઔયલા ભાટે ઔામગલાશી
ઔયલી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૨૯ લડી અદારત૊ના અબધકાયીઓ,
કભવચાયીઓ અને ખચવ
(૧) ઈચ્ઙ ડમામારમના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને ઔભગઙાયી઒ની
ધનભણૂઔ૊ તે ડમામારમના ભખ્મ ડમામભૂધતગ ઄થલા તે઒
અદેળ ઔયે તેલા તે ડમામારમના ફીજા ડમામાધીળ ઔે
઄ધધઔાયી ઔયળે.
઩યંત યાજ્મના યાજ્મ઩ાર ધનમભ દ્વાયા પયભાલી
ળઔળે ઔે વદયશ ધનમભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે એલા
દાકરા઒ભાં ડમામારમ વાથે ઄ખાઈથી જોડામેરી ન શ૊મ
તેલી ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને યાજ્મ જાશે ય વેલા અમ૊ખ વાથે
ધલઙાય ધલધનભમ ઔમાગ ધવલામ, તે ડમામારમ વાથે વંફધ ં
ધયાલતા ઔ૊ઇ શ૊દ્દા ઈ઩ય નીભી ળઔાળે નશી.
(૨) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
અધીન યશીને, ઈચ્ઙ ડમામારમના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને
ઔભગઙાયી઒ની વેલાની ળયત૊, ઈચ્ઙ ડમામારમના ભખ્મ
ડમામભૂધતગએ ઄થલા ભખ્મ ડમામભૂધતગએ અ શે ત ભાટે ધનમભ૊
ઔયલાને ઄ધધઔૃ ત ઔયે રા ડમામારમના ફીજા ઔ૊ઇ ડમામાધીળ
ઔે ઄ધધઔાયીએ ઔયે રા ધનમભ૊થી ઠયાલલાભાં અલે તે યશે ળે :
઩યંત અ કંડ શે ઠ઱ ઔયામેરા ધનમભ૊ને ઩ખાય,
બર્થથાં, યજા ઔે ઩ેડળન૊ વાથે વંફંધ શ૊મ તેટરે ઄ંળ,ે તેભને
યાજ્મના યાજ્મ઩ારની ઄નભધતની છરૂય યશે ળ.ે
(૩) ઈચ્ઙ ડમામારમનં લશીલટી કઙગ છેભાં તે ડમામારમના
઄ધધઔાયી઒ ઄ને ઔભગઙાયી઒ને ઄થલા તેભના વંફધ ં ી
અ઩લાના તભાભ ઩ખાય, બર્થથાં ઄ને ઩ેડળન૊ન૊ વભાલેળ
થામ ચે તે, યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયલાભાં અલળે
઄ને તે ડમામારમે રીધેરી પી ઔે ફીજાં ઔ૊ઇ નાણાં તે પંડના
બાખરૂ઩ ફનળે.
અનચ્છેદ : ૨૩૦ લડી અદારતની શકૂ ભતન૊
કે ન્રળાબવત પ્રદેળ૊ ઩ય બલસ્તાય
(૧) ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમની શઔૂ ભત ઔ૊ઇ ઩ણ વંગ યાજ્મક્ષેત્ર
વધી વંવદ ઔામદાથી ધલ્તાયી ળઔળે ઄થલા તેભાંથી તેને
ફાઔાત યાકી ળઔળે.
(૨) યાજ્મનં ઈચ્ઙ ડમામારમ વંગ યાજ્મક્ષેત્ર વંફંધભાં
શઔૂ ભત લા઩યત શ૊મ ત્માયે –
(ઔ) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને તે શઔૂ ભત લધાયલા, તેન
ધનમંત્રણ ઔયલા ઔે તેને નાફૂદ ઔયલાની વત્તા અ઩લાભાં અલે
97
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ચે , તેલ૊ અ વંધલધાનના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યન૊ ઄થગ ઔયલાભાં
અલળે નશી; ઄ને
(ક) ઄નચ્ચે દ ૨૨૭ભાં યાજ્મ઩ાર ઄ંખન ે ૊ ઈલ્લેક, તે
યાજ્મક્ષેત્રભાં તાફાનાં ડમામારમ૊ ભાટે ના ઔ૊ઇ ધનમભ૊,
નભૂના ઄થલા ઔ૊ઠા વંફંધભાં, યાષ્ટર ઩ધત ઄ંખન ે ૊ ઈલ્લેક ચે ,
એભ તેન૊ ઄થગ ઔયલાભાં અલળે.
અનચ્છેદ : ૨૩૧ ફે અથલા ફે થી લધ યાજ્મ૊ ભાટે એક
જ લડી અદારતની યચના
(૧) અ પ્રઔાયની ઩ૂલલ ગ તી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ
તે ચતાં, ઔામદાથી વંવદ ફે ઔે લધ યાજ્મ૊ લચ્ઙે ઄થલા ફે ઔે
લધ યાજ્મ૊ ઄ને વંગ યાજ્મક્ષેત્ર લચ્ઙે એઔ છ ઈચ્ઙ
ડમામારમની ્થા઩ના ઔયી ળઔળે.
(૨) એલા ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમ વંફંધભાં –
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૨૧૭ભાં યાજ્મના યાજ્મ઩ાર ઄ંખેન૊ ઈલ્લેક, છે
યાજ્મ૊ વંફંધભાં ઈચ્ઙ ડમામારમ શઔૂ ભત લા઩યતં શ૊મ તે
તભાભ યાજ્મ૊ના યાજ્મ઩ાર૊ ઄ંખન ે ૊ ઈલ્લેક ચે , એભ તેન૊
઄થગ ઔયલાભાં અલળે;
(ક) ઄નચ્ચે દ ૨૨૭ભાં યાજ્મ઩ાર ઄ંખન ે ૊ ઈલ્લેક, તાફાનાં
ડમામારમ૊ ભાટે ના ઔ૊ઇ ધનમભ૊, નભૂના ઄થલા ઔ૊ઠા
વંફંધભાં, છે યાજ્મભાં તાફાના ડમામારમ૊ અલેરા શ૊મ તે
યાજ્મના યાજ્મ઩ાર ઄ંખન ે ૊ ઈલ્લેક ચે , એભ તેન૊ ઄થગ
ઔયલાભાં અલળે; ઄ને
(ખ) ઄નચ્ચે દ ૨૧૯ ઄ને ૨૨૯ભાં યાજ્મ ઄ંખન ે ા ઈલ્લેક૊, છેભાં
ઈચ્ઙ ડમામારમનં ભખ્મ ભથઔ અલેરં શ૊મ તે યાજ્મ ઄ંખન ે ા
ઈલ્લેક૊ ચે , એભ તેન૊ ઄થગ ઔયલાભાં અલળે.
઩યંત જો અલં ભખ્મભથઔ વંગ યાજ્મક્ષેત્રભાં શ૊મ,
ત૊ ઄નચ્ચે દ ૨૧૯ ઄ને ૨૨૯ભાં યાજ્મના યાજ્મ઩ાર, જાશે ય
વેલા અમ૊ખ, ધલધાનભંડ઱ ઄ને એઔધત્રત પંડ ઄ંખેના
ઈલ્લેક૊, ઄નિભે યાષ્ટર ઩ધત, વંગ જાશે ય વેલા અમ૊ખ, વંવદ
઄ને બાયતના એઔધત્રત પંડ ઄ંખેના ઈલ્લેક૊ ચે એભ તેન૊ ઄થગ
ઔયલાભાં અલળે.
અનચ્છેદ : - ૨૩૨ (યદ ઔમો ચે .)
પ્રકયણ-૬ તાફાનાાં ન્મામારમ૊
અનચ્છેદ : ૨૩૩ બજલ્લા ન્મામાધીળ૊ની બનભણૂક
(૧) ઔ૊ઇ યાજ્મના ધછલ્લા ડમામાધીળ તયીઔે વ્મધક્ત઒ની
ધનભણૂઔ૊ ઄ને તેભની છખા ઈ઩ય ધનમધક્ત ઄ને ફઢતી તે
યાજ્મ વંફંધભાં શઔૂ ભત લા઩યતા ઈચ્ઙ ડમામારમ વાથે
ધલઙાય ધલધનભમ ઔયીને યાજ્મના યાજ્મ઩ાર ઔયળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૨) વંગ ઄થલા યાજ્મની ન૊ઔયીભાં ન શ૊મ એલી વ્મધક્ત,
઒ચાભાં ઒ચા વાત લ઴ગ વધી તે એડલ૊ઔે ટ ઔે લઔીર યશી
શ૊મ ઄ને તેની ધનભણૂઔ ભાટે ઈચ્ઙ ડમામારમને બરાભણ
ઔયી શ૊મ, ત૊ છ ધછલ્લા ડમામાધીળ તયીઔે ધનભાલાને ઩ાત્ર
ખણાળે.
અનચ્છેદ : - ૨૩૩.ક કે ટરાક બજલ્લા ન્મામાધીળ૊ની
બનભણૂક અને તેઓ દ્વાયા અ઩ામેર ચકાદા લગેયેને
કામદેવય ઠયાલલા ફાફત
ઔ૊ઇ ડમામારમન૊ પેં વર૊, શઔભનાભં ઄થલા શઔભ
શ૊મ તે ચતાં,-
(ઔ) (૧) યાજ્મની ડમાધમઔ વેલાભાં શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ ઩ણ
વ્મધક્તની ઄થલા ઒ચાભાં ઒ચા વાત લ઴ગ વધી એડલ૊ઔે ટ
઄થલા લઔીર યશી શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ વ્મધક્તની તે યાજ્મભાં
ધછલ્લા ડમામાધીળ તયીઔે ની ઔ૊ઇ ધનભણૂઔ; ઄ને
(૨) ધછલ્લા ડમામાધીળ તયીઔે એલી ઔ૊ઇ વ્મધક્તની છખા
ઈ઩ય ધનમધક્ત, ફઢતી ઄થલા ફદરી, વંધલધાન (લીવભા
વધાયા) ઄ધધધનમભ ૧૯૬૬ના અયંબ ઩શે રાં ઔ૊ઇ ઩ણ
વભમે ઄નચ્ચે દ ૨૩૩ ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૨૩૫ની જોખલાઇ઒
઄નવાય ન શ૊મ તે યીતે ઔયે રી શ૊મ ત૊, એલી ધનભણૂઔ,
ફઢતી ઄થલા ફદરી વદયશ જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઔયલાભાં
અલી ન શતી તે શઔીઔતને ઔાયણે છ તે ખેયઔામદેવય ઄થલા
યદફાતર ફને ચે ઄થલા તે ક્માયે ઔ તેલી ફની ચે એભ
ખણાળે નશી;
(ક) ઄નચ્ચે દ ૨૩૩ ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૨૩૫ની જોખલાઇ઒
઄નવાય ન શ૊મ તે યીતે, ઔ૊ઇ યાજ્મભાં ધછલ્લા ડમામાધીળ
તયીઔે ધનભામેરી, તે છગ્મા ઈ઩ય ધનમક્ત થમેરી, ફઢતી
઩ાભેરી ઔે ફદરી થમેરી ઔ૊ઇ વ્મધક્તએ વંધલધાન (લીવભા
વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૬૬ના અયંબ ઩શે રાં તેણે લા઩યે રી
શઔૂ ભત, અ઩ેર૊ પેં વર૊, ઔયે રં શઔભનાભં, ઔયે રી વજા
઄થલા શઔભ, ઄ને તેની વભક્ષ રેલામેરં ફીછ ં ઩ખરં ઔે
થમેરી ઔામગલાશી, એલી ધનભણૂઔ, ્થ઱ ધનમધક્ત, ફઢતી
઄થલા ફદરી વદયશ જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઔયલાભાં અલી
ન શતી તે શઔીઔતને ઔાયણે છ ખેયઔામદેવય ઄થલા ઄ભાડમ
ફને ચે ઄થલા ક્માયે ઔ તેલી ફની શ૊મ એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૩૪ બજલ્લા ન્મામાધીળ૊ બવલામ અન્મ
વ્મબતતઓની ન્મામીક વેલાઓભાાં બનભણૂક
યાજ્મની ડમાધમઔ વેલાભાં ધછલ્લા ડમામાધીળ ધવલામની
઄ડમ વ્મધક્ત઒ની ધનભણૂઔ૊ તે યાજ્મના યાજ્મ઩ાર, યાજ્મ
ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ વાથે ઄ને તે યાજ્મ વંફંધભાં શઔૂ ભત
લા઩યતા ઈચ્ઙ ડમામારમ વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔમાગ ઩ચી,
તે ધલળે ઩૊તે ઔયે રા ધનમભ૊ ઄નવાય ઔયળે.
98
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અનચ્છેદ : ૨૩૫ તાફા શે ઠ઱ની અદારત૊ ઩ય બનમાંત્રણ
યાજ્મની ડમાધમઔ વેલાભાંની ઄ને ધછલ્લા ડમામાધીળ
ઔયતાં ઈતયતા દયજ્જાની ઔ૊ઇ છખા ધયાલનાયી વ્મધક્ત઒ની
તે છખા ઈ઩ય ધનમધક્ત ઄ને ફઢતી ઄ને તેભની યજાની ભંછૂયી
વટશત ધછલ્લા ડમામારમ૊ ઄ને તેનાં તાફાનાં ડમામારમ૊
ઈ઩યનં ધનમંત્રણ ઈચ્ઙ ડમામારમભાં ધનટશત થળે, ઩ણ એલી
ઔ૊ઇ વ્મધક્તન૊ તેની ન૊ઔયીની ળયત૊નં ધનમભન ઔયતા
ઔામદા શે ઠ઱ ઄઩ીર ઔયલાન૊ શઔ શ૊મ તે અથી રઇ રેલાભાં
અલે ચે એલી ઄થલા એલા ઔામદા શે ઠ઱ ઠયાલેરી તેની
ન૊ઔયીની ળયત૊ ઄નવાય નશી, ઩ણ ફીજી યીતે તેની વાથે
ઔાભ રેલાન૊ ઄ધધઔાય ઈચ્ઙ ડમામારમને અ઩લાભાં અલે ચે
તેલ૊ અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યન૊ ઄થગ ઔયલાભાં
અલળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૩૬ અથવઘટન
અ પ્રઔયણભાં,-
(ઔ) ‗ધછલ્લા ડમામાધીળ‘ એ ળબ્દભાં ધવટી ધવધલરના
ડમામાધીળ, લધાયાના ધછલ્લા ડમામાધીળ, વંમક્ત ધછલ્લા
ડમામાધીળ, ભદદનીળ ધછલ્લા ડમામાધીળ, ્ભ૊ર ઔ૊જ
ડમામારમના ભખ્મ ડમામાધીળ, ઙીપ પ્રેધવડે ડવી ભેધછ્ટરે ટ,
લધાયાના ઙીપ પ્રેધવડે ડવી ભેધછ્ટરે ટ, વેળડવ ડમામાધીળ,
લધાયાના વેળડવ ડમામાધીળ ઄ને ભદદનીળ વેળડવ
ડમામાધીળન૊ વભાલેળ થામ ચે .
(ક) ‗ડમાધમઔ વેલા‘ એટરે ધછલ્લા ડમામાધીળની છખા ઄ને
ધછલ્લા ડમામાધીળ ઔયતાં ઈતયતા દયજ્જાની ફીજી દીલાની
ડમાધમઔ છગ્મા઒ છેભનાથી ઩ૂયલા ધામું શ૊મ તે
વ્મધક્ત઒ની છ ફનેરી વેલા.
અનચ્છેદ : ૨૩૭ અભૂક લગોના ભેબજસ્ટર ેટ૊ ઩ય આ
બાગની જોગલાઈઓ રાગ ઩ાડલા ફાફત
યાજ્મ઩ાર જાશે યનાભાથી પયભાલી ળઔળે ઔે અ
પ્રઔયણની ઩ૂલલ ગ તી જોખલાઇ઒ ઄ને તે શે ઠ઱ ઔયે રા ધનમભ૊,
છેભ યાજ્મની ડમાધમઔ વેલાભાં નીભેરી વ્મધક્ત઒ વંફધ ં ભાં
રાખ ઩ડે ચે તેભ, યાજ્મના ભેજી્ટરે ટ૊ના ઔ૊ઇ લખગ ઄થલા
લખો વંફંધભાં અ ઄થે તે ઩૊તે નક્કી ઔયે તે તાયીકથી, તે
જાશે યનાભાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તે ઄઩લાદ૊ ઄ને
પે યપાય૊ વાથે રાખ ઩ડળે.
બાગ-૭
(઩શે રી અનવૂબચનાાં બાગ-ખનાાં યાજ્મ૊)
અનચ્છેદ :૨૩૮
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ની
ઔરભ ૨૯ ઄ને ઄નવૂધઙથી યદ ઔમો ચે .
બાગ-૮
(વાંઘ યાજ્મક્ષેત્ર૊)
અનચ્છેદ : ૨૩૯ કે ન્રળાબવત પ્રદેળ૊ન૊ લશીલટ
(૧) વંવદ, ઔામદાથી ઄ડમથા જોખલાઇ ઔયે તે ધવલામ,
યાષ્ટર ઩ધત દયે ઔ વંગ યાજ્મક્ષેત્રન૊ લશીલટ ઔયળે ઄ને તે઒
઩૊તે ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલા શ૊દ્દાથી ઩૊તે નીભે તેલા લશીલટઔતાગ
દ્વાયા ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેટરે ઄ંળે ઔામો ઔયળે.
(૨) બાખ-૬ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, યાષ્ટર ઩ધત ઔ૊ઇ
યાજ્મના યાજ્મ઩ારને તે યાજ્મની રખ૊રખ અલેરા ઔ૊ઇ વંગ
યાજ્મક્ષેત્રના લશીલટઔતાગ તયીઔે નીભી ળઔળે ઄ને તે યીતે
નીભામેરા યાજ્મ઩ાર, એલા લશીલટઔતાગ તયીઔે ના ઩૊તાના
ઔામો ઩૊તાના ભંત્રીભંડ઱થી ્લતંત્ર યશીને ફજાલળે.
અનચ્છેદ : ૨૩૯.ક કે ટરાક કે ન્રળાબવત પ્રદેળ૊ભાાં
સ્થાબનક બલધાનભાંડ઱ અથલા ભાંત્રીભાંડ઱ અથલા
ફન્નેની યચના
(૧) ઩ડઙેયીના વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ભાટે ,
(ઔ) તે વંગ યાજ્મક્ષેત્રના ધલધાનભંડ઱ તયીઔે ઔામગ ફજાલલા
ભાટે ઙૂંટામેરા ઄થલા ઄ંળત: ધનમક્ત થમેરા ઄ને ઄ંળત:
ઙૂંટામેરા ભંડ઱ની, ઄થલા
(ક) ભંત્રીભંડ઱ની,
઄થલા ફંનેની, વંવદ ઔામદાથી યઙના ઔયી ળઔળે ઄ને એ
દયે ઔની યઙના, વત્તા ઄ને ઔામો તે ઔામદાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં
અલે તેલાં યશે ળ.ે
(૨) કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેર૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊, તેભાં અ વંધલધાનભાં
વધાય૊ ઔયતી ઄થલા વધાયાની ઄વયલા઱ી જોખલાઇ શ૊મ
તે ચતાં, ઄નચ્ચે દ ૩૬૮ના શે ત઒ ભાટે તે ઔામદ૊ અ
વંધલધાનન૊ વધાય૊ ચે એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૩૯.કક રદલ્લી વાંફાંબધત બલળે઴
જોગલાઈઓ
(૧) વંધલધાન (઄ખણ૊વીત્તેયભા વધાયા) ઄ધધધનમભ
૧૯૯૧ના અયંબની તાયીકે, ટદલ્શી યાજ્મક્ષેત્રને, ટદલ્શી
યાષ્ટર ીમ યાછધાની યાજ્મક્ષેત્ર (છેન૊ અ બાખભાં, ‗યાષ્ટર ીમ
યાછધાની યાજ્મક્ષેત્ર‘ તયીઔે ઈલ્લેક ઔમો ચે ) ઔશે લાભાં અલળે
઄ને ઄નચ્ચે દ ૨૩૯ શે ઠ઱ તે ભાટે ધનભામેર લશીલટઔતાગને
ઈ઩-યાજ્મ઩ાર ઔશે લાભાં અલળે.
(૨)(ઔ) યાષ્ટર ીમ યાછધાની યાજ્મક્ષેત્ર ભાટે એઔ ધલધાનવબા
યશે ળે ઄ને અલી ધલધાનવબાની ફેઠઔ૊, યાષ્ટર ીમ યાછધાની
99
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યાજ્મક્ષેત્રભાંના પ્રાદેધળઔ ભતધલ્તાયભાંથી, વીધી ઙૂટં ણી
દ્વાયા ઙૂટં ામેરા વભ્મ૊ લડે બયલાભાં અલળે.
(ક) ધલધાનવબાભાં ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા, ઄નવૂધઙત
જાધત઒ ભાટે ઄નાભત યાકેર ફેઠઔ૊ની વંખ્મા, યાષ્ટર ીમ
યાછધાની યાજ્મક્ષેત્રના પ્રાદેધળઔ ભત ધલ્તાયભાં ધલબાછન
અલા ધલબાછન ભાટે ના અધાય વટશત ઄ને ધલધાનવબાના
ઔાભઔાછને રખતી તભાભ ઄ડમ ફાફત૊નં ધનમભન વંવદે
ગડે રા ઔામદાથી ઔયલાભાં અલળે.
(ખ) યાષ્ટર ીમ યાછધાની યાજ્મક્ષેત્ર, યાષ્ટર ીમ યાછધાની
યાજ્મક્ષેત્રની ધલધાનવબા ઄ને તેના વભ્મ૊ના વંફધ ં ભાં
઄નચ્ચે દ ૩૨૪ થી ૩૨૭ ઄ને ૩૨૯ની જોખલાઇ઒, ઄નિભે
યાજ્મ, યાજ્મ ધલધાનવબા ઄ને તેના વભ્મ૊ના વંફંધભાં છે
યીતે રાખ ઩ડે ચે તે છ યીતે રાખ ઩ડળે; ઄ને ‗મ૊ગ્મ
ધલધાનભંડ઱‘ને રખત૊, ઄નચ્ચે દ ૩૨૬ થી ૩૨૯ભાંન૊ ઔ૊ઇ
ઈલ્લેક, એ વંવદના ઈલ્લેક તયીઔે ખણાળે.
(૩)(ઔ) અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
યાજ્મ-માદીભાં ઄થલા વભલતી માદીભાં છણાલેરી ફાફત૊
઩ૈઔી ઔ૊ઇ ફાફત, છેટરે વધી અલી ઔ૊ઇ ફાફત, યાજ્મ
માદીની નોંધ૊ ૧, ૨ ઄ને ૧૮ ઄ને છેટરે વધી તે વદયશ નોંધ૊
૧, ૨ ઄ને ૧૮ વાથે વંફંધ ધયાલે ચે તેટરે વધી તે માદીની
નોંધ૊ ૬૪, ૬૫ ઄ને ૬૬ વંફંધી ફાફત૊ ધવલામ, વંગ યાજ્મ-
ક્ષેત્ર૊ને રાખ ઩ડતી શ૊મ તેટરે વધી, વભગ્ર યાષ્ટર ીમ
યાછધાની યાજ્મક્ષેત્ર ભાટે ઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે ઔામદા
ઔયલાની ધલધાનવબાને વત્તા યશે ળ.ે
(ક) ઩ેટા-કંડ (ઔ)ભાંના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી, વંગ યાજ્મક્ષેત્ર
઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે ની ઔ૊ઇ ફાફતના વંફંધભાં
ઔામદા ઔયલાની, અ વંધલધાન શે ઠ઱ની વંવદની વત્તાભાં
ગટાડ૊ થળે નશી.
(ખ) ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફતના વંફધ ં ભાં ધલધાનવબાએ ઔયે રા ઔ૊ઇ
ઔામદાની ઔ૊ઇ ઩ણ જોખલાઇ, તે ફાફત વંફંધી વંવંદે ઔયે રા
ઔ૊ઇ ઔામદાની ઔ૊ઇ ઩ણ જોખલાઇ વાથે ઄વંખત શ૊મ, ઩ચી
તે ધલધાનવબાએ ઔયે રા ઔામદાની ઩શે રાં ઔે ઩ચી ઩વાય
ઔયલાભાં અલેર શ૊મ ઄થલા ધલધાનવબાએ ઔયે રા ઔામદા
ધવલામ ઄ખાઈના ઔામદાની ઩શે રાં ઔે ઩ચી ઩વાય ઔયલાભાં
અલેર શ૊મ ત૊ મથાપ્રવંખ, વંવદે ઔયે ર૊ ઔામદ૊ ઄થલા
તેલ૊ ઄ખાઈન૊ ઔામદ૊ પ્રલતગળે ઄ને ધલધાનવબાએ ઔયે ર
ઔામદ૊, છેટરે વધી તે ઄વંખત શ૊મ તેટરે વધી ધનયથગઔ
ખણાળે.
઩યંત ધલધાનવબાએ ઔયે ર અલ૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊
યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા ભાટે ઄નાભત યાકલાભાં અવ્મ૊ શ૊મ
઄ને તેભની વંભધત ભ઱ેરી શ૊મ ત૊, એલ૊ ઔામદ૊ યાષ્ટર ીમ
યાછધાની યાજ્મક્ષેત્રભાં પ્રલતગળ.ે
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
લધભાં, અ ઩ેટા-કંડના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી, તેલી યીતે
ધલધાનવબાએ ઔયે રા ઔામદાભાં ઈભેય૊ ઔયતા, વધાય૊ ઔયતા,
પે યપાય ઔયતા ઄થલા યદ ઔયતા ઔ૊ઇ ઔામદા વટશત, તે
ફાફત વંફંધી ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદ૊, ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે
઄ધધધનમધભત ઔયલા ભાટે વંવદને ઄ટઔાલલાભાં અલે ચે
તેભ ખણાળે નશી.
(૪) ઈ઩-યાજ્મ઩ારને, છેટરે વધી તેભને ઔ૊ઇ ઔામદાથી
઄થલા તે શે ઠ઱ ઩૊તાના ્લધલલેઔાનવાય ઔામગ ઔયલં ઩ડતં
શ૊મ તેટરે વધી શ૊મ તે ધવલામ, છેના વંફંધભાં
ધલધાનવબાને ઔામદ૊ ઔયલાની વત્તા શ૊મ તે વંફંધી
ફાફત૊ને રખતા તેભના ઔામોની રૂએ વશામ ઄ને વરાશ
અ઩લા ભાટે ભખ્મભાંત્રીના લડ઩ણ શે ઠ઱
બલધાનવબાભાાંના વભ્મ૊ની કર વાંખ્માના દવ ટકા
કયતાાં લધ ન શ૊મ તેટરી વાંખ્માની ફનેરી ભાંત્રી ઩રય઴દ
યશે ળે.
઩યંત ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઩યત્લે ઈ઩-યાજ્મ઩ાર ઄ને
તેના ભંત્રી઒ લચ્ઙે ઄ધબપ્રામભાં પે ય શ૊મ તેલા ટઔ્વાભાં
ઈ઩-યાજ્મ઩ાર ધનણગમાથે યાષ્ટર ઩ધતને રકી ભ૊ઔરળે ઄ને
યાષ્ટર ઩ધતએ તે ઈ઩ય અ઩ેર ધનણગમ ઄નવાય લતગળે ઄ને
અલ૊ ધનણગમ ન અલે ત્માં વધી છે પ્રવંખે ઔ૊ઇ ફાફત તેભના
઄ધબપ્રામ પ્રભાણે એટરી ફધી તાઔીદની શ૊મ ઔે તાત્ઔાધરઔ
઩ખરાં રેલાનં તેભના ભાટે છરૂયી શ૊મ તે પ્રવંખ,ે ઈ઩-
યાજ્મ઩ાર, વદયશ ફાફતભાં ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલ ઩ખરં
રે ઄થલા તેલા અદેળ૊ અ઩ે ત૊ તે વક્ષભ ખણાળે.
(૫) ભખ્મભાંત્રીને યાષ્ટ્ર઩બત નીભળે અને અન્મ
ભાંત્રીઓની બનભણૂક, ભખ્મભાંત્રીની વરાશથી યાષ્ટ્ર઩બત
કયળે અને ભાંત્રીઓ યાષ્ટ્ર઩બતની ભયજી શ૊મ ત્માાં વધી
શ૊દ્દ૊ ધયાલળે.
(૬) ભંત્રી ઩ટય઴દ, ધલધાનવબાને વાભૂટશઔ યીતે છલાફદાય
યશે ળે.
(૭) (ઔ) વંવદ, ઩ૂલગલતી કંડ૊ભાં વભાધલષ્ટ જોખલાઇ઒ન૊
઄ભર ઔયલા ઄થલા તેને ઩ૂયઔ ફનલા ભાટે ઄ને તેને
અન઴ંધખઔ ઔે ઩ટયણાધભઔ શ૊મ તેલી તભાભ ફાફત૊ ભાટે
ઔામદ૊ ઔયીને જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔળે.
(ક) કંડ (ઔ)ભાં ઈલ્લેકેર૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊, તેભાં અ વંધલધાનભાં
વધાય૊ ઔયતી ઄થલા વધાયાની ઄વયલા઱ી જોખલાઇ શ૊મ
તે ચતાં, ઄નચ્ચે દ ૩૬૮ ના શે ત઒ ભાટે તે ઔામદ૊ અ
વંધલધાનન૊ વધાય૊ ચે એભ ખણાળે નશી.
(૮) ઄નચ્ચે દ ૨૩૯ (ક)ની જોખલાઇ઒, છેટરે વધી તે
઩ડઙેયીના વંગ યાજ્મક્ષેત્ર, લશીલટઔતાગ ઄ને તેના
ધલધાનભંડ઱ના વંફંધભાં રાખ ઩ડે ચે તેટરે વધી તે, યાષ્ટર ીમ
યાછધાની યાજ્મક્ષેત્ર, ઈ઩-યાજ્મ઩ાર ઄ને ધલધાનવબાના
100
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
વંફંધભાં રાખ ઩ડળે; ઄ને ઄નચ્ચે દ ૨૩૯ના કંડ (૧)
વંફંધી તે ઄નચ્ચે દના ઔ૊ઇ ઈલ્લેકને મથાપ્રવંખ, અ
઄નચ્ચે દ ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૨૩૯ (ક)ના ઈલ્લેક તયીઔે
ખણલાભાં અલળે.
અનચ્છેદ : ૨૩૯ ક.ખ ફાંધાયણીમ તાંત્રની બનષ્પ઱તા
પ્રવાંગે જોગલાઈ
યાષ્ટર ઩ધતને ઈ઩-યાજ્મ઩ારન૊ ઄શે લાર વં઩ન્ન
થમેથી ઄થલા ઄ડમથા એભ કાતયી થામ ઔે -
(ઔ) એલી ઩ટયધ્થધત ઉબી થઇ ચે ઔે છેભાં ઄નચ્ચે દ ૨૩૯
(ઔઔ)ની ઄થલા તે ઄નચ્ચે દ ઄નવાય ઔયે ર ઔ૊ઇ ઔામદાની
જોખલાઇ઒ ઄નવાય યાષ્ટર ીમ યાછધાની યાજ્મક્ષેત્રનં
વંઙારન થઇ ળઔે એભ નથી; ઄થલા
(ક) યાષ્ટર ીમ યાછધાની યાજ્મક્ષેત્રના વમ૊ગ્મ વંઙારન ઄થે
તેભ ઔયલં અલશ્મઔ ઄થલા ઇષ્ટ ચે ,
ત૊ યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને, ઄નચ્ચે દ ૨૩૯ (ઔઔ)ની
ઔ૊ઇ જોખલાઇ ઄થલા તે ઄નચ્ચે દ ઄નવાય ઔયે રા ઔ૊ઇ
ઔામદાની તભાભ ઔે ઔ૊ઇ જોખલાઇન૊ ઄ભર, વદયશ ઔામદાભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેટરી ભદત વધી ઄ને તેલી
ળયત૊ને ઄ધીન યશીને, ભ૊ઔૂ પ યાકી ળઔળે ઄ને ઄નચ્ચે દ
૨૩૯ ઄ને ઄નચ્ચે દ ૨૩૯ (ઔઔ)ની જોખલાઇ઒ ઄નવાય,
યાષ્ટર ીમ યાછધાની યાજ્મક્ષેત્રના લશીલટ ભાટે ઩૊તાને
અલશ્મઔ ઄થલા ઇષ્ટ રાખે તેલી અન઴ંધખઔ ઄ને
઩ાટયણાધભઔ જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૩૯.ખ જમાયે બલધાનભાંડ઱નાં વત્ર ચાર ન
શ૊મ ત્માયે લશીલટદાયને લટશકભ પ્રબવદ્ કયલાની વત્તા
(૧) ઩ડઙેયીના વંગ યાજ્મક્ષેત્રના ધલધાનભંડ઱નં વત્ર ઙાર
ન શ૊મ, ત્માયે ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે એલાં તાત્ઔાધરઔ ઩ખરાં
રેલાનં ઩૊તાને ભાટે છરૂયી ફનાલે એલા વંજોખ૊ પ્રલતે ચે
એલી તેના લશીલટઔતાગને કાતયી થામ ત૊, તે એ વંજોખ૊
પ્રભાણે ઩૊તાને અલશ્મઔ છણામ તેલા લટશઔભ૊ પ્રધવદ્ ઔયી
ળઔળે :
઩યંત અ ભાટે યાષ્ટર ઩ધતની વૂઙના ભે઱વ્મા
ધવલામ, લશીલટઔતાગ એલ૊ ઔ૊ઇ લટશઔભ પ્રધવદ્ ઔયી ળઔળે
નશી :
લધભાં, વદયશ ધલધાનભંડ઱નં ધલવછગન થમં શ૊મ
઄થલા ઄નચ્ચે દ ૨૩૯(ઔ)ના કંડ (૧) ભાં ઈલ્લેક ઔમો શ૊મ
તેલા ઔ૊ઇ ઔામદા શે ઠ઱ રીધેરા ઔ૊ઇ ઩ખરાને ઔાયણે તેભના
ઔામો ફજાલલાનં ભ૊ઔૂ પ યાકલાભાં અવ્મં શ૊મ ત્માયે ,
લશીલટઔતાગ એલા ધલવછગન ઄થલા ભ૊ઔૂ પીની ભદત
દયધભમાન ઔ૊ઇ લટશઔભ પ્રધવદ્ ઔયી ળઔળે નશી.
(૨) યાષ્ટર ઩ધતની વૂઙના ઄નવાય અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱
પ્રધવદ્ ઔયે ર૊ ઔ૊ઇ ઩ણ લટશઔભ, ઄નચ્ચે દ ૨૩૯-ઔના કંડ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) ભાં ઈલ્લેક ઔમો શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામદાભાં અ઩ેરી તે
઄ંખેની જોખલાઇ઒નં ઩ારન ઔમાગ ઩ચી ધલધધવય ઔયલાભાં
અલેર૊ વંગ યાજ્મક્ષેત્રના ધલધાનભંડ઱ન૊ ઄ધધધનમભ શ૊મ
એભ ખણાળે. ઩યંત એલ૊ દયે ઔ લટશઔભ-
(ઔ) વંગ યાજ્મક્ષેત્રના ધલધાનભંડ઱ વભક્ષ ભૂઔલ૊ જોઇળે
઄ને ધલધાનભંડ઱ પયી ભ઱ે ત્માયથી ચ ઄ઠલાટડમાં ઩ૂયાં
થમે ઄થલા તે ભદત ઩ૂયી થામ તે ઩શે રાં ધલધાનભંડ઱ તેને
઄નભધત ન અ઩ત૊ ઠયાલ ઩વાય ઔયે ત૊ તે ઠયાલ ઩વાય
થમે ઄ભરભાં યશે ળે નશી; ઄ને
(ક) અ ભાટે યાષ્ટર ઩ધતની વૂઙના ભે઱વ્મા ઩ચી,
લશીલટઔતાગ ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે ઩ાચ૊ કેંઙી ળઔળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ન૊ લટશઔભ, જો ઄ને છેટરે ઄ંળે
઄નચ્ચે દ ૨૩૯-ઔના કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેરા ઔ૊ઇ ઔામદાભાં
છણાલેરી તે ઄ંખેની જોખલાઇ઒નં ઩ારન ઔમાગ ઩ચી ઔયલાભાં
અલેરા વંગ યાજ્મક્ષેત્રના ધલધાનભંડ઱ના ઄ધધધનમભભાં
ઔયલાભાં અલી શ૊ત, ત૊ ઔામદેવય ખણાત નશી તેલી જોખલાઇ
ઔયત૊ શ૊મ ત૊ ઄ને તેટરે ઄ંળે તે જોખલાઇ યદફાતર થળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૦ અભૂક વાંઘ યાજ્મક્ષેત્ર૊ ભાટે બલબનમભ૊
કયલાની યાષ્ટ્ર઩બતની વત્તા
નીઙેના વંગ યાજ્મક્ષેત્ર૊નાં ળાંધત, પ્રખધત ઄ને
વળાવન ભાટે યાષ્ટર ઩ધત ધલધનમભ૊ ઔયી ળઔળે-
(ઔ) અંદાભાન ઄ને ધનઔ૊ફાય ટા઩઒;
(ક) રક્ષદ્વી઩;
(ખ) દાદયા ઄ને નખય શલેરી;
(ગ) દભણ ઄ને દીલ;
(ઙ) ઩ડઙેયી
઩યંત ઄નચ્ચે દ ૨૩૯-ઔ ભછફ ઩ડઙેયીના વંગ
યાજ્મક્ષેત્ર ભાટે ધલધાનભંડ઱ તયીઔે ઔામગ ફજાલલા ઔ૊ઇ ભંડ઱
યઙલાભાં અલે ત્માયે , ધલધાનભંડ઱ની પ્રથભ ફેઠઔ ભાટે
ધનમત ઔયે રી તાયીકથી તે વંગ યાજ્મક્ષેત્રના ળાંધત, પ્રખધત
઄ને વળાવન ભાટે યાષ્ટર ઩ધત, ઔ૊ઇ ઩ણ યે ગ્મરેળન ઔયી
ળઔળે નશીં.
લધભાં, ખ૊લા, દભણ ઄ને દીલ ઄ને ઩ડઙેયીના વંગ
યાજ્મક્ષેત્ર ભાટે ધલધાનભંડ઱ તયીઔે ઔામગ ફજાલતા ઔ૊ઇ
ભંડ઱નં ધલવછગન ઔયલાભાં અલે ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૨૩૯-ઔના
કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેરા ઔ૊ઇ ઔામદા શે ઠ઱ રીધેરા ઔ૊ઇ ઩ખરાને
ઔાયણે એલા ધલધાનભંડ઱ તયીઔે તે ભંડ઱ને ઔામગ ઔયતં ભ૊ઔૂ પ
ઔયામ ત૊ યાષ્ટર ઩ધત, એલા ધલવછગનની ઄થલા ભ૊ઔૂ પીની
ભદત દયધભમાન તે વંગ યાજ્મક્ષેત્રના ળાંધત, પ્રખધત ઄ને
વળાવન ભાટે યે ગ્મરેળન૊ ઔયી ળઔળે.
(૨) એ યીતે ઔયે રા ઔ૊ઇ યે ગ્મરેળન વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ
઄ધધધનમભને ઄થલા વંગ યાજ્મક્ષેત્રને તે વભમે રાખ ઩ડતા
101
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ફીજા ઔ૊ઇ ઔામદાને યદ ઔયી ળઔળે ઄થલા તેને વધાયી
ળઔળે ઄ને યાષ્ટર ઩ધત તેને પ્રધવદ્ ઔયે , ત્માયે તેને તે
યાજ્મક્ષેત્રને રાખ ઩ડતા વંવદના ઄ધધધનમભ છેટર૊ છ
પ્રબાલ ઄ને ઄વય યશે ળ.ે
અનચ્છેદ – ૨૪૧ વાંઘ યાજ્મક્ષેત્ર૊ ભાટેનાં ઉચ્ચ
ન્મામારમ
(૧) ઔામદાથી વંવદ વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ભાટે ઈચ્ઙ ડમામારમ
યઙી ળઔળે ઄થલા એલા ઔ૊ઇ યાજ્મક્ષેત્રભાંના ઔ૊ઇ
ડમામારમને અ વંધલધાનના તભાભ ઄થલા ઔ૊ઇ ઩ણ શે ત
ભાટે ઈચ્ઙ ડમામારમ તયીઔે જાશે ય ઔયી ળઔળે.
(૨) બાખ ૬ના પ્રઔયણ ૫ની જોખલાઇ઒, ઄નચ્ચે દ ૨૧૪ભાં
ઈલ્લેકેરા ઈચ્ઙ ડમામારમ વંફંધભાં રાખ ઩ડે ચે તેભ,
ઔામદાથી વંવદ જોખલાઇ ઔયે તેલા પે યપાય ઄થલા ઄઩લાદ૊
વાથે કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેરા દયે ઔ ઈચ્ઙ ડમામારમના વંફધં ભાં
રાખ ઩ડળે.
(૩) અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ને અ વંધલધાનથી ઔે
તે શે ઠ઱ વભધઙત ધલધાનભંડ઱ને ઄઩ામેરી વત્તાની રૂએ
ઔયે રા તે ધલધાનભંડ઱ના ઔામદાની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ના
અયંબની તયત ઩શે રાં ઔ૊ઇ વંગ યાજ્મક્ષેત્ર વંફંધભાં શઔૂ ભત
ધયાલત દયે ઔ ઈચ્ઙ ડમામારમ એલા અયંબ ઩ચી છે તે
યાજ્મક્ષેત્ર વંફંધભાં એલી શઔૂ ભત ધયાલલાનં ઙાર યાકળે.
(૪) ઔ૊ઇ યાજ્મના ઈચ્ઙ ડમામારમની શઔૂ ભતને ઔ૊ઇ ઩ણ
વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખ વધી ધલ્તાયલાની
઄થલા તેભાંથી ફાઔાત યાકલાની વંવદની વત્તાભાં અ
઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ગટાડ૊ થત૊ નથી.
અનચ્છેદ : ૨૪૨ કગવ
ઔખગ વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ,
૧૯૫૬ની ઔરભ ૨૯ ઄ને ઄નવૂધઙથી યદ ઔમો ચે .
઄વર બાખ-૯ (઩શે રી ઄નવૂધઙના બાખ ગ ભાંના
યાજ્મક્ષેત્ર૊ તેભછ તે ઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔમાું ન શ૊મ તેલાં
ફીજા યાજ્મક્ષેત્ર૊) વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ,
૧૯૫૬ની ઔરભ ૨૯ ઄ને ઄નવૂધઙથી યદ ઔમો શત૊.
બાગ - ૯ : ઩ાંચામત૊
અનચ્છેદ : ૨૪૩ વ્માખ્મા
અ બાખભાં, વંદબગથી ઄ડમથા ઄઩ેધક્ષત ન શ૊મ
ત૊,-
(ઔ) ‗ધછલ્લ૊‘ એટરે, યાજ્મભાંન૊ ધછલ્લ૊;
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ક) ‗ગ્રાભ વબા‘ એટરે, ગ્રાભ ્તયે , ઩ંઙામત ધલ્તાયભાં
વભાધલષ્ટ ખાભને રખતી ભતદાય માદીભાં નોંધામેરી
વ્મધક્ત઒નં ફનેરં ભંડ઱;
(ખ) ‗ભધ્મલતી ્તય‘ એટરે, યાજ્મના યાજ્મ઩ાર
જાશે યનાભાથી, અ ખાભના શે ત઒ ભાટે ભધ્મલતી ્તય
તયીઔે ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલ ગ્રામ્મ ઄ને ધછલ્લા ્તય લચ્ઙેનં ્તય;
(ગ) ‗઩ંઙામત‘ એટરે, ગ્રામ્મ ધલ્તાય૊ ભાટે ઄નચ્ચે દ
૨૪૩-ક શે ઠ઱ યઙામેર ખભે તે નાભે ઒઱કાતી ્લયાજ્મની
વં્થા;
(ઙ) ‗઩ંઙામત ધલ્તાય‘ એટરે ઩ંઙામતન૊ પ્રાદેધળઔ
ધલ્તાય;
(ચ) ‗લ્તી‘ એટરે છેને રખતા અંઔડા પ્રધવદ્ થઇ ખમા
શ૊મ તેલી ચે લ્લી લ્તી ખણતયીભાં નક્કી થમા પ્રભાણેની
લ્તી;
(છ) ‗ખાભ‘ એટરે અ બાખના શે ત઒ ભાટે , યાજ્મ઩ારે
જાશે યનાભાથી ધનટદગષ્ટ ઔયે ર ખાભ ઄ને તેભાં તેલી યીતે ધનટદગષ્ટ
ઔયે ર ખાભ૊ના વભૂશન૊ વભાલેળ થળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ક ગ્રાભવબા
ગ્રાભવબા, ગ્રામ્મ ્તયે યાજ્મ ધલધાનભંડ઱
ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયે તેલી વત્તા઒ લા઩યી ળઔળે ઄ને તેલા
ઔામો ફજાલી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ખ ઩ાંચામત૊ની યચના
(૧) અ બાખની જોખલાઇ઒ ઄નવાય, દયે ઔ યાજ્મભાં, ખાભ,
ભધ્મલતી ઄ને ધછલ્લા ્તયે , ઩ંઙામત૊ની યઙના ઔયલી
જોઇળે.
(૨) કંડ (૧)ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, લીવ રાકથી
લધ ન શ૊મ તેલી લ્તીલા઱ા યાજ્મભાં, ભધ્મલતી ્તયે ,
઩ંઙામત૊ની યઙના ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ગ ઩ાંચામત૊ની વાંયચના
(૧) અ બાખની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱, ઔામદાથી ઩ંઙામત૊ની વંયઙના વંફંધી
જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔળે.
઩યંત ઔ૊ઇ ઩ણ ્તયની ઩ંઙામતના પ્રાદેધળઔ
ધલ્તાયની લ્તી ઄ને ઙૂટં ણીથી બયલાની અલી
઩ંઙામત૊ની ફેઠઔની વંખ્મા લચ્ઙેનં પ્રભાણ, ળક્મ શ૊મ ત્માં
વધી, વભગ્ર યાજ્મભાં એઔવયક શ૊લં જોઇળે.
(૨) ઩ંઙામત૊ની તભાભ ફેઠઔ૊, ઩ંઙામત ધલ્તાયના
પ્રાદેધળઔ ભતદાય ભંડ઱ભાંથી, વીધી ઙૂટં ણી ઔયીને, ઩વંદ
ઔયે રી વ્મધક્ત઒ દ્વાયા બયલી જોઇળે ઄ને અ શે ત ભાટે ,
દયે ઔ ઩ંઙામત ધલ્તાયનં પ્રાદેધળઔ ભતદાય ભંડ઱ભાં એલી
102
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યીતે ધલબાછન ઔયલં જોઇળે ઔે છેથી દયે ઔ ભતદાય ભંડ઱ની
લ્તી ઄ને તેને પા઱લેરી ફેઠઔ૊ની વંખ્માનં પ્રભાણ, ળક્મ
શ૊મ ત્માં વધી, વભગ્ર ઩ંઙામત ધલ્તાયભાં એઔવયકં યશે .
(૩) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ ઔામદ૊ ઔયીને,-
(ઔ) ગ્રામ્મ ્તયની ઩ંઙામત૊ ભાટે , ભધ્મલતી ્તયની
઩ંઙામત૊ ભાટે ઄થલા ભધ્મલતી ્તયે ઩ંઙામત૊ ન શ૊મ તેલા
યાજ્મની ફાફતભાં ધછલ્લા ્તયની ઩ંઙામત૊ ભાટે , ઄ધ્મક્ષ
્થાન રેનાય વ્મધક્તના;
(ક) ધછલ્લા ્તયની ઩ંઙામત૊ભાં, ભધ્મલતી ્તયે ઩ંઙામત૊
ભાટે , ઄ધ્મક્ષ ્થાન રેનાય વ્મધક્તના;
(ખ) તેલી ઩ંઙામતભાં ગ્રામ્મ ્તય ધવલામના ઄ડમ ્તયે
વં઩ૂણગત: ઔે ઄ંળત: ઩ંઙામત ધલ્તાયના ફનેરા ભતદાય
ભંડ઱૊નં પ્રધતધનધધત્લ ઔયતા ર૊ઔવબાના વભ્મ૊ના ઄ને
યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ના વભ્મ૊ના;
(ગ) યાજ્મવબાના વભ્મ૊ ઄ને યાજ્મ ધલધાન ઩ટય઴દના
વભ્મ૊, જ્માયે તે઒,-
(૧) ભધ્મલતી ્તયે ઩ંઙામતભાં, ભધ્મલતી ્તયે ઩ંઙામત
ધલ્તાયભાં;
(૨) ધછલ્લા ્તયે ઩ંઙામતભાં, ધછલ્લા ્તયે ઩ંઙામત
ધલ્તાયભાં; ભતદાય૊ તયીઔે નોંધામેરા શ૊મ ત્માયે , તેના
પ્રધતધનધધત્લ ભાટે જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
(૪) ઩ંઙામત ધલ્તાયભાંના પ્રાદેધળઔ ભતદાય ભંડ઱ભાંથી
વીધી ઙૂટં ણીથી ઩વંદ થમા શ૊મ ઔે થમા ન શ૊મ તેલા,
઩ંઙામતનં ઄ધ્મક્ષ ્થાન રેનાય વ્મધક્તને ઄ને ઩ંઙામતભાં
ફીજા વભ્મ૊ને ઩ંઙામતની ફેઠઔભાં ભત અ઩લાન૊ શઔ યશે ળે.
(૫)(ઔ) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ ઔામદ૊ ઔયીને ઠયાલે તેલી યીતે
ગ્રામ્મ ્તયના ઩ંઙામતના; ઄ને
(ક) ભધ્મલતી ્તયની ઄થલા ધછલ્લા ્તયની ઩ંઙામતના
ઙૂંટામેરા વભ્મ૊ દ્વાયા ઄ને તેભનાભાંથી, ઄ધ્મક્ષ ્થાન
રેનાય વ્મધક્તને ઙૂટં ી ઔાઢલી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ઘ ફેઠક૊ અનાભત યાખલા ફાફત
(૧) દયે ઔ ઩ંઙામતભાં,-
(ઔ) ઄નવૂધઙત જાધત઒, ઄ને
(ક) ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલી
જોઇળે ઄ને તેલી યીતે ઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ની વંખ્માનં તે
઩ંઙામતભાં વીધી ઙૂટં ણીથી બયલાની ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા
જોડે નં પ્રભાણ, ળક્મ શ૊મ ત્માં વધી, તે ઩ંઙામત
ધલ્તાયભાંની ઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄થલા તે ઩ંઙામત
ધલ્તાયભાંની ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ની લ્તીનં પ્રભાણ,
તે ધલ્તાયની ઔર લ્તી જોડે છેટરં શ૊મ તેટરં યશે ળે ઄ને
અલી ફેઠઔ૊, તે ઩ંઙામત ધલ્તાયભાંના છદા છદા ભતદાય
ભંડ઱ભાં લાયાપયથી પા઱લી ળઔાળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઄નાભત ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્માના એઔ
તૃતીમાંળથી ઒ચી ન શ૊મ તેટરી ફેઠઔ૊ મથાપ્રવંખ,
઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄થલા ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ની
સ્ત્રી઒ ભાટે , ઄નાભત યાકલી જોઇળે.
(૩) દયે ઔ ઩ંઙામતભાં, વીધી ઙૂટં ણીથી બયલાની ફેઠઔ૊ની
ઔર વંખ્માના એઔ તૃતીમાંળથી ઒ચી ન શ૊મ તેટરી ફેઠઔ૊
઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ની
સ્ત્રી઒ ભાટે ની ઄નાભત ફેઠઔ૊ની વંખ્મા વટશત, સ્ત્રી઒
ભાટે ઄નાભત યાકલી જોઇળે ઄ને એલી ફેઠઔ૊ ઩ંઙામત૊ના
છદા છદા ભતદાય ભંડ઱ભાં લાયાપયથી પા઱લી ળઔાળે.
(૪) ગ્રાભ ઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ ્તયે , ઩ંઙામત૊ભાં ઄ધ્મક્ષ૊ના
શ૊દ્દા, યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયે તેલી યીતે,
઄નવૂધઙત જાધત઒, ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ઄ને
સ્ત્રી઒ ભાટે ઄નાભત યાકલા જોઇળે.
઩યંત ઔ૊ઇ ઩ણ યાજ્મભાં, દયે ઔ ્તયે ઩ંઙામત૊ભાં
઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે
઄નાભત યાકેર ઄ધ્મક્ષના શ૊દ્દા઒ની વંખ્માન,ં દયે ઔ
્તયની ઩ંઙામત૊ભાં એલા શ૊દ્દા઒ની ઔર વંખ્મા જોડે નં
પ્રભાણ, ળક્મ શ૊મ ત્માં વધી, તે યાજ્મના ઄નવૂધઙત
જાધત઒ ઄થલા યાજ્મની ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒નં
પ્રભાણ, તે યાજ્મભાંની ઔર લ્તી જોડે છેટરં શ૊મ તેટરં
યશે ળે.
લધભાં, દયે ઔ ્તયની ઩ંઙામત૊ના ઄ધ્મક્ષ૊ના
શ૊દ્દાની ઔર વંખ્માના એઔ તૃતીમાંળથી ઒ચા ન શ૊મ તેટરા
શ૊દ્દા઒, સ્ત્રી઒ ભાટે ઄નાભત યાકલા જોઇળે.
લ઱ી અ કંડ શે ઠ઱ ઄નાભત યાકેર શ૊દ્દા઒, દયે ઔ
્તયની છદી છદી ઩ંઙામત૊ભાં લાયાપયથી પા઱લલા જોઇળે.
(૫) કંડ (૧) ઄ને (૨) શે ઠ઱ની ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલાનં
઄ને કંડ (૪) શે ઠ઱ સ્ત્રી઒ ભાટે ઄નાભત યાકલાભાં અલી
શ૊મ તે ફેઠઔ૊ ધવલામના ઄ધ્મક્ષના શ૊દ્દા઒ ઄નાભત
યાકલાનં, ઄નચ્ચે દ ૩૪૪ભાં ધનટદગષ્ટ ભદત ઩ૂયી થમે ફંધ
થળે.
(૬) અ બાખભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી, ઩ચાત લખગના
નાખટયઔ૊ની તયપે ણભાં, યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ને ઔ૊ઇ ઩ણ
્તયની ઔ૊ઇ ઩ંઙામતભાં, ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલા ઄થલા
઩ંઙામતભાં ઄ધ્મક્ષના શ૊દ્દા઒ ઄નાભત યાકલા ભાટે ની
જોખલાઇ ઔયલાભાં ફાધ અલળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ચ ઩ાંચામત૊ની ભદત લગેયે
(૧) દયે ઔ ઩ંઙામત તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામદા
શે ઠ઱, તેન લશે રં ધલવછગન ન થામ ત૊, તેની ઩શે રી ફેઠઔ
ભાટે નક્કી થમેરી તાયીકથી ઩ાંઙ લ઴ગ વધી તે ઙાર યશે ળે,
઩ણ તેથી લધ નશી.
103
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામદાન૊ ઔ૊ઇ
વધાય૊, કંડ (૧)ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ભદત ઩ૂયી ન થામ ત્માં
વધી, અલા વધાયાની તયત ઩શે રાં, ઔાભ ઔયતી શ૊મ તેલી
ઔ૊ઇ ઩ણ ્તયની ઩ંઙામતનં ધલવછગન ઔયલાભાં ઄ભરી
ફનળે નશી.
(૩) ઔ૊ઇ ઩ંઙામતની યઙના ઔયલા ભાટે ની ઙૂટં ણી,-
(ઔ) કંડ (૧)ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી તેની ભદત ઩ૂયી થામ તે
઩શે રાં ઔયલી જોઇળે; ઄થલા
(ક) તેના ધલવછગનની તાયીકથી ચ ભટશનાની ભદત ઩ૂયી
થામ તે ઩શે રાં ઔયલી જોઇળે.
઩યંત ધલવછીત ઩ંઙામત ઙાર યશી શ૊મ તેલી ફાઔી યશે રી
ભદત, ચ ભટશના ઔયતાં ઒ચી શ૊મ ત૊ એલી ભદત ભાટે
઩ંઙામત૊ની યઙના ઔયલા ભાટે અ કંડ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ઙૂટં ણી
ઔયલાની છરૂય યશે ળે નશી.
(૪) ઩ંઙામતની ભદત ઩ૂયી થામ તે ઩શે રાં, તેન ધલવછગન
થમે, યઙલાભાં અલેરી ઩ંઙામત, તેન એલી યીતે ધલવછગન
ઔયલાભાં અવ્મ ન શ૊ત ત૊, કંડ (૧) શે ઠ઱ છે ભદત ભાટે
ધલવછીત ઩ંઙામત, ઙાર યશી શ૊ત તેટરી ફાઔીની ભદત
ભાટે છ ઙાર યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : ૨૪૩.છ વભ્મ઩દ ભાટેની ગેયરામકાત૊
(૧) ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્ત, ઩ંઙામતના વભ્મ તયીઔે ઩વંદ થલા
઄ને યશે લા ભાટે ખેયરામઔ ખણાળે :-
(ઔ) જો વંફંધધત યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ની ઙૂટં ણી઒ના શે ત઒
ભાટે , તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઄થલા તે
શે ઠ઱, તેને તેલી યીતે ખેયરામઔ ઠયાલી શ૊મ ત૊;
઩યંત ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને જો તે એઔલીવ લ઴ગની
ઉંભયની થઇ શ૊મ ત૊, તે વ્મધક્ત ઩ઙીવ લ઴ગથી ઒ચી
ઉંભયની ચે તે ઔાયણે, તેને ખેયરામઔ ઠયાલી ળઔાળે નશીં.
(ક) જો યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઄થલા તે
શે ઠ઱ તેને તેલી યીતે ખેયરામઔ ઠયાલી શ૊મ ત૊,
(૨) ઔ૊ઇ ઩ંઙામતન૊ ઔ૊ઇ વભ્મ, કંડ (૧)ભાં છણાલેર
ખેયરામઔાત૊ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ખેયરામઔાતને ઩ાત્ર ફડમ૊ ચે ઔે ઔે ભ
એલ૊ ઔ૊ઇ પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થામ ત૊, તે પ્રશ્ન યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱, ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયે તેલી યીતે ઄ને તેલા
વત્તાધધઔાયીના ધનણગમ ભાટે ભ૊ઔરલ૊ જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.જ ઩ાંચામત૊ની વત્તા, અબધકાય અને
જલાફદાયીઓ
વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી ઩ંઙામત૊ને ્લયાજ્મની વં્થા઒
તયીઔે ઔામો ઔયલા ભાટે છરૂયી શ૊મ તેલી વત્તા઒ ઄ને
઄ધધઔાય અ઩ી ળઔળે ઄ને અલા ઔામદાભાં, નીઙે છણાલેરી
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ફાફત૊ના વંફંધભાં, તેભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી
ળયત૊ને ઄ધીન યશીને, મ૊ગ્મ ્તયે ઩ંઙામત૊ની વત્તા ઄ને
છલાફદાયી઒ની લશેં ઙણી ભાટે ની જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ
ઔયી ળઔાળે :-
(ઔ) અધથગઔ ધલઔાવ ઄ને વાભાજીઔ ડમામ ભાટે મ૊છના઒
તૈમાય ઔયલા ફાફત;
(ક) ઄ધખમાયભી ઄નવૂધઙભાં છણાલેર માદીની ફાફત૊ના
વંફંધભાં શ૊મ તે ફાફત૊ વટશત તેભને વોં઩લાભાં અલે તેલી
અધથગઔ ધલઔાવ ઄ને વાભાધછઔ ડમામ ભાટે ની મ૊છનાના
઄ભરીઔયણ ફાફત.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ઝ ઩ાંચામત૊ની કય નાખલાની વત્તા
અને પાંડ ફાફત
યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી, ઔામદાભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયલાભાં અલે તેલી,-
(ઔ) ઔામગલાશી ઄નવાય ઄ને તેલી ભમાગદાને ઄ધીન યશીને,
ઔય, ડ્યૂટી, ટ૊ર ઄ને પી નાકલા, ઈગયાલલા ઄ને તેન૊
ધલધનમ૊ખ ઔયલા, ઩ંઙામતને ઄ધધઔાય અ઩ી ળઔળે;
(ક) તેલા શે ત઒ ભાટે ઄ને તેલી ળયત૊ ઄ને ભમાગદાને
઄ધીન યશીને, યાજ્મ વયઔાયે નાકેર ઄ને ઈગયાલેર એલા
ઔય, ડ્યૂટી, ટ૊ર ઄ને પી ઩ંઙામતને વોં઩ી ળઔળે;
(ખ) યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી, ઩ંઙામત૊ને એલ વશામઔ
઄નદાન અ઩લાની જોખલાઇ ઔયી ળઔળે;
(ગ) ઩ંઙામત૊ દ્વાયા ઄થલા તેના લતી ઄નિભે ભે઱લેર
તભાભ નાણાં છભા ઔયલા ભાટે ઄ને લ઱ી તેભાંથી તે નાણાં
ઈ઩ાડલા ભાટે અલા પંડની યઙના ઔયલા ભાટે જોખલાઇ ઔયી
ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ટ નાણાકીમ ઩રયબસ્થબતની
઩નબલવચાયણા કયલા નાણા આમ૊ગની યચના કયલા
ફાફત
(૧) યાજ્મના યાજ્મ઩ાર, વધલધાન (તોંતેયભા વધાયા)
઄ધધધનમભ, ૧૯૯૨ના અયંબથી છેભ ફને તેભ છરદી એઔ
લ઴ગની ઄ંદય ઄ને ત્માયફાદ દયે ઔ ઩ાંઙભા લ઴ગના ઄ંતે,
઩ંઙામત૊ની નાણાઔીમ ઩ટયધ્થધતની ઩નધલગઙાયણા ઔયલા
ભાટે ઄ને યાજ્મ઩ારને તે ઄ંખે નીઙેના વંફંધી બરાભણ૊
ઔયલા નાણા અમ૊ખની યઙના ઔયળે,-
(ઔ) (૧) યાજ્મે નાકેર ઔય, ડ્યૂટી, ટ૊ર ઄ને પીની ઙ૊ખ્કી
ઉ઩છ, છે અ બાખ શે ઠ઱ યાજ્મ ઄ને ઩ંઙામત૊ લચ્ઙે લશેં ઙી
ળઔામ તે તેભની લચ્ઙે લશેં ઙલાને ઄ને ઩ંઙામતના તભાભ
્તયે , અલી ઈ઩છન૊ તેભન૊ વંફંધધત ટશ્વ૊, તેભની લચ્ઙે
પા઱લલાને;
104
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) ઩ંઙામત૊ને વોં઩ી ળઔામ ઄ને ઩ંઙામત૊ ધલધનમ૊ખ ઔયી
ળઔે તેલા ઔય, ડ્યૂટી, ટ૊ર ઄ને પી નક્કી ઔયલાને;
(૩) યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી ઩ંઙામત૊ને વશામઔ
઄નદાન અ઩લાને,
- રાખ ઩ાડલા જોઇએ તે ધવદ્ાંત૊ ફાફત.
(ક) ઩ંઙામત૊ની નાણાઔીમ ઩ટયધ્થધત વધાયલા ભાટે
છરૂયી ઩ખરાં ફાફત,
(ખ) યાજ્મ઩ારે ઩ંઙામત૊ની નાણાઔીમ વદ્યતાના ટશતભાં
નાણા અમ૊ખને ભ૊ઔરેરી ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત.
(૨) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱, ઔામદાથી અમ૊ખની યઙના, તેના
વભ્મ૊ તયીઔે નીભાલા ભાટે છરૂયી શ૊મ તેલી રામઔાત૊ ઄ને
તેભની ઩વંદખી ઔયલા ભાટે ની યીત ઄ંખે જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
(૩) અમ૊ખે, તેની ઔામગયીધત નક્કી ઔયલી જોઇળે ઄ને તેના
ઔામો ઔયલા ભાટે , યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી તેને વોં઩ે
તેલી વત્તા યશે ળ.ે
(૪) યાજ્મ઩ારે, અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱, અમ૊ખે ઔયે રી દયે ઔ
બરાભણ, તેના ઈ઩ય રેલાનાં ઩ખરાં ઄ંખેની
્઩ષ્ટીઔયણાત્ભઔ માદી વાથે, યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ વભક્ષ
ભૂઔાલલી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ઠ ઩ાંચામત૊ના રશવાફ૊નાં ઓરડટ
યાજ્મ ધલધાનભંડ઱, ઔામદ૊ ઔયીને, ઩ંઙામત૊એ
જા઱લલાના ટશવાફ૊ ઄ને તેલા ટશવાફ૊ના ઒ટડટ ઔયલા
઄ંખે જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ડ ઩ાંચામત૊ની ચૂાંટણીઓ
(૧) ઩ંઙામત૊ની તભાભ ઙૂટં ણી઒ ભાટે ભતદાય માદી઒
તૈમાય ઔયલા ઈ઩ય દેકયે ક, ભાખગદળગન ઄ને તેન ધનમંત્રણ
યાકલાનં ઄ને તેન વંઙારન યાજ્મ઩ારે નીભલાના યાજ્મ
ઙૂંટણી ઔધભશ્નયના ફનેરા યાજ્મ ઙૂટં ણી ઔધભળનભાં ધનટશત
થળે.
(૨) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, યાજ્મ ઙૂટં ણી ઔધભશ્નયની વેલાની ળયત૊ ઄ને
તેની ઩દાલધધ, યાજ્મ઩ાર ધનમભથી નક્કી ઔયે તેલા યશે ળ.ે
઩યંત યાજ્મ ઙૂટં ણી ઔધભશ્નયને, ઈચ્ઙ ડમામારમના
ડમામાધીળને છેલી યીતે ઄ને છેલા ઔાયણ૊થી તેભના ઩દ
ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔામ ચે તેલી યીતે ઄ને તેલા ઔાયણ૊
ધવલામ દૂય ઔયી ળઔાળે નટશ ઄ને યાજ્મ ઙૂંટણી ઔધભશ્નયની
વેલાની ળયત૊ભાં, તેભની ધનભણૂઔ ઩ચી તેભને ધલ઩યીત
઄વય થામ તેલી યીતે, પે યપાય ઔયી ળઔાળે નશી.
(૩) યાજ્મના યાજ્મ઩ાર, યાજ્મ ઙૂટં ણી ઔધભળન ધલનંતી ઔયે
ત્માયે કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔધભળનને વોં઩ેરાં ઔામો ફજાલલા ભાટે
છરૂયી શ૊મ તેલ૊ ્ટાપ યાજ્મ ઙૂંટણી ઔધભળનને અ઩ળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૪) અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱, ઔામદાથી ઩ંઙામત૊ની ઙૂટં ણીને રખતી ઄થલા
તે વાથે વંઔ઱ામેરી તભાભ ફાફત૊ વંફંધી જોખલાઇ ઔયી
ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ઢ વાંઘ યાજ્મક્ષેત્ર૊ને રાગ ઩ાડલા
ફાફત
અ બાખની જોખલાઇ઒, વંગ યાજ્મક્ષેત્ર૊ને રાખ
઩ડળે ઄ને વંગ યાજ્મક્ષેત્ર૊ને તે રાખ ઩ાડતી લકતે, યાજ્મના
યાજ્મ઩ારના ઈલ્લેક૊, જાણે ઔે ઄નચ્ચે દ ૨૩૯ શે ઠ઱ નીભામેર
વંગ યાજ્મક્ષેત્રના લશીલટઔતાગના ઈલ્લેક૊ શ૊મ તેભ ઄ને યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱ ઄થલા ધલધાનવબાના ઈલ્લેક૊,
ધલધાનવબાલા઱ા વંગ યાજ્મક્ષેત્રના વંફંધભાં, તે
ધલધાનવબાના ઈલ્લેક૊ શ૊મ તેભ ઄વયઔતાગ થળે.
઩યંત યાષ્ટર ઩ધત, જાશે યનાભાથી એલ૊ અદેળ અ઩ી
ળઔળે ઔે અ બાખની જોખલાઇ઒, તે જાશે યનાભાભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયલાભાં અલે તેલા ઄઩લાદ૊ ઄ને પે યપાય૊ને ઄ધીન યશીને,
ઔ૊ઇ ઩ણ વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ઄થલા તેના બાખને રાખ ઩ાડલી
જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ત અભૂક બલસ્તાય૊ને આ બાગ રાગ
નશી ઩ાડલા ફાફત
(૧) અ બાખભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય, ઄નચ્ચે દ ૨૪૪ના કંડ
(૧)ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા ઄નવૂધઙત ધલ્તાય૊ને ઄ને કંડ
(૨)ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા અટદજાધત ધલ્તાય૊ને, રાખ ઩ડળે
નશી.
(૨) અ બાખભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય નીઙેનાને રાખ ઩ડળે
નશી :-
(ઔ) નાખારેડડ, ભેગારમ ઄ને ધભજ૊યભ યાજ્મ૊ને;
(ક) તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામદા શે ઠ઱ તેના
ભાટે જીલ્લા ઔાઈધડવર૊ ઄ધ્તત્લભાં શ૊મ, તે ભધણ઩ય
યાજ્મભાંના ઩લગતીમ ધલ્તાય૊ને,
(૩) (ઔ) ધછલ્લા ્તયની ઩ંઙામત૊ને રખત૊ અ બાખભાંન૊
ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય, તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામદા
શે ઠ઱ છેના ભાટે દાછીધરુંખ, ખ૊યકા ટશલ્વ ઔાઈધડવર
઄ધ્તત્લભાં શ૊મ તે ઩ધિભ ફંખા઱ યાજ્મભાંના દાછીધરંખ
ધછલ્લાના ઩લગતીમ ધલ્તાય૊ને રાખ ઩ડળે નશી.
(ક) અ બાખભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યન૊ ઄થગ, અલા ઔામદા
શે ઠ઱ યઙામેરા દાછીધરંખ ખ૊યકા ટશલ્વ ઔાઈધડવરના ઔામો
઄ને વત્તાને ફાધ અલે ચે તેભ ઔયલ૊ નશી.
(૩ઔ) વંધલધાનના ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-ગભાં ઄નવૂધઙત જાધત઒
ભાટે ની ફેઠઔ૊ની ઄નાભતને રખત૊ ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે
ચતાં, તે ઄રૂણાઙર પ્રદેળ યાજ્મને રાખ ઩ડળે નશી.
105
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૪) અ વંધલધાનભાં, ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,-
(ઔ) કંડ (૨)ના ઩ેટા-કંડ (ઔ)ભાં ઈલ્લેકેર યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱, ઔામદાથી અ બાખ, કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેર ઔ૊ઇ
ધલ્તાય૊ શ૊મ ત૊ તે ધવલામ, તે યાજ્મને રાખ ઩ાડી ળઔળે.
઩યંત તે યાજ્મની ધલધાનવબાએ તે ખૃશના ઔર
વભ્મ૊ની ફશભતીથી ઄ને ખૃશભાં શાછય યશીને ભત અ઩નાય
યાજ્મ૊ની ફે તૃતીમાંળથી ઒ચી ન શ૊મ તેટરી ફશભતીથી,
એ ભછફન૊ ઠયાલ ઩વાય ઔમો શ૊લ૊ જોઇએ.
(ક) વંવદ ઔામદ૊ ઔયીને, અ બાખની જોખલાઇ઒, અલા
ઔામદાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલા ઄઩લાદ૊ ઄ને
પે યપાય૊ને ઄ધીન યશીને, કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેર ઄નવૂધઙત
ધલ્તાય૊ ઄ને અટદજાધત ધલ્તાય૊ને રાખ ઩ાડી ળઔળે ઄ને
અલ૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદ૊, ઄નચ્ચે દ ૩૬૮ના શે ત઒ ભાટે અ
વંધલધાનન૊ વધાય૊ ચે એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.થ બલદ્યભાન કામદાઓ અને ઩ાંચામત૊
ચાર યશે લા ફાફત
અ બાખભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંધલધાન
(તોંતેયભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૯૨ના અયંબની તયત
઩શે રાં, યાજ્મભાં ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઩ંઙામતને રખતા ઔ૊ઇ
઩ણ ઔામદાની છે ઔ૊ઇ ઩ણ જોખલાઇ, અ બાખની જોખલાઇ઒
વાથે વવંખત શ૊મ તે જોખલાઇ વક્ષભ ધલધાનભંડ઱ ઄થલા
ફીછ ં વક્ષભ વત્તાભંડ઱ વધાય૊ ન ઔયે ઄થલા યદ ન ઔયે
઄થલા અલા અયંબથી એઔ લ઴ગ ઩રું થામ એ ફેભાંથી છે
લશે રં ફને ત્માં વધી, ઄ભરભાં યશે લાનં ઙાર યશે ળ.ે
઩યંત અલા અયંબની તયત ઩શે રાં ઄ધ્તત્લ
ધયાલતી તભાભ ઩ંઙામત૊ તેભની ભદત ઩ૂયી ન થામ ત્માં
વધી ઙાર યશે ળ,ે ધવલામ ઔે તે યાજ્મની ધલધાનવબા
઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મની ફાફતભાં તે યાજ્મભાં
ધલધાનભંડ઱ના દયે ઔ ખૃશે, તે ભછફન૊ ઠયાલ ઩વાય ઔયીને
લશે ર ધલવછગન ઔમું શ૊મ.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.દ ચૂાંટણી વાંફધ ાં ી ફાફતભાાં
ન્મામારમની દયબભમાનગીયીન૊ ફાધ
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,-
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-ડ શે ઠ઱ ઔયે રા ઄થલા ઔયલાન
઄ધબપ્રેત શ૊મ તેલા ભતદાય ભંડ઱૊ના વીભાંઔનને ઄થલા
અલા ભતદાયભંડ઱૊ને ફેઠઔ૊ પા઱લલાને રખતા ઔ૊ઇ
ઔામદાની ઔામદેવયતા ઄ંખે ઔ૊ઇ ઩ણ ડમામારમભાં લાંધ૊
ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
(ક) ઔ૊ઇ ઩ંઙામતની ઙૂટં ણી વાભે યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા
ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઄થલા તે શે ઠ઱ છેના ભાટે જોખલાઇ ઔયી શ૊મ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
તેલા વત્તાભંડ઱ વભક્ષ ઄ને એલી યીતે ઙૂટં ણી ઄યજી યછૂ
ઔયી શ૊મ તે ધવલામ, લાંધ૊ ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
બાગ-૯ (ક) : નગય઩ાબરકાઓ
અનચ્છેદ – ૨૪૩.ધ વ્માખ્મા
અ બાખભાં, વંદબગથી ઄ડમથા ઄઩ેધક્ષત ન શ૊મ
ત૊,-
(ઔ) ‗વધભધત‘ એટરે ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-પ શે ઠ઱ યઙેર
વધભધત;
(ક) ‗ધછલ્લ૊‘ એટરે યાજ્મભાંન૊ ધછલ્લ૊;
(ખ) ‗ભેટર૊઩૊ધરટન ધલ્તાય‘ એટરે એઔ ઔે લધ ધછલ્લાન૊
ફનેર૊ ઄ને ફે ઔે લધ નખય઩ાધરઔા઒ ઄થલા
઩ંઙામત૊લા઱૊ દવ રાક ઔે તેથી લધ લ્તીલા઱૊ ધલ્તાય
઄થલા, યાજ્મ઩ારે જાશે યનાભા દ્વાયા અ બાખના શે ત઒
ભાટે ભેટર૊઩૊ધરટન ધલ્તાય તયીઔે ધનટદગષ્ટ ઔયે ર ઄ડમ
રખ૊રખના ધલ્તાય૊;
(ગ) ‗નખય઩ાધરઔા ધલ્તાય‘ એટરે યાજ્મ઩ારે જાશે ય ઔમાગ
પ્રભાણે નખય઩ાધરઔાન૊ પ્રાદેધળઔ ધલ્તાય;
(ઙ) ‗નખય઩ાધરઔા‘ એટરે ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-ન શે ઠ઱ યઙેર
્લયાજ્મ વં્થા;
(ચ) ‗઩ંઙામત‘ એટરે ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-ક શે ઠ઱ યઙેર
઩ંઙામત;
(છ) ‗લ્તી‘ એટરે છેને રખતા અંઔડા પ્રધવદ્ થઇ ખમા
શ૊મ તેલી ચે લ્લી લ્તી ખણતયીભાં નક્કી થમા પ્રભાણેની
લ્તી.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ન નગય઩ાબરકાઓની યચના
(૧) અ બાખની જોખલાઇ઒ ઄નવાય દયે ઔ યાજ્મભાં,-
(ઔ) લઙખા઱ાના ધલ્તાય, એટરે ઔે ગ્રામ્મ ધલ્તાયથી
ળશે યી ધલ્તાય વધીના લઙખા઱ાના ધલ્તાય ભાટે ખભે તે
નાભે ઒઱કાતી નખય ઩ંઙામતની;
(ક) નાના ળશે યી ધલ્તાય ભાટે મ્મધનધવ઩ર ઔાઈધડવરની;
઄ને
(ખ) ભ૊ટા ળશે યી ધલ્તાય ભાટે મ્મધનધવ઩ર ઔ૊઩ોયે ળનની;
યઙના ઔયલી જોઇળે.
઩યંત યાજ્મ઩ાર, ધલ્તાયના પ્રભાણને ઄ને તે
ધલ્તાયભાં ઓદ્ય૊ધખઔ વં્થા દ્વાયા ઩ૂયી ઩ાડલાભાં અલતી
શ૊મ ઄થલા ઩ૂયી ઩ાડલા ધામું શ૊મ તેલી નખય઩ાધરઔા
વેલા઒ને ઄ને ઩૊તે મ૊ગ્મ ખણે તેલાં ફીજાં ઩ાવાં઒ને
ધ્માનભાં રઇને, વયઔાયી જાશે યનાભા દ્વાયા ઓદ્ય૊ધખઔ નખય
તયીઔે ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલા, ળશે યી ધલ્તાય ઄થલા તેના
106
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
બાખભાં, અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ નખય઩ાધરઔાની યઙના ઔયી
ળઔળે નશી.
(૨) અ ઄નચ્ચે દભાં ‗લઙખા઱ાન૊ ધલ્તાય‘, ‗નાન૊
ળશે યી ધલ્તાય‘ ઄થલા ‗ભ૊ટ૊ ળશે યી ધલ્તાય‘ એટરે
યાજ્મ઩ાર અ બાખના શે ત઒ ભાટે , તે ધલ્તાયની લ્તી,
તેભાંની લ્તીની ખીઙતા, ્થાધનઔ લશીલટ ભાટે પ્રાપ્ત ઔયે ર
ભશે વૂર, ધફન-કેતી ધલ઴મઔ પ્રલૃધત્ત઒ભાં ય૊છખાયની
ટઔાલાયી, અધથગઔ ભશત્લ ઄થલા ઩૊તે મ૊ગ્મ ખણે તેલા ફીજા
઩ાવાં઒ને ધ્માનભાં રઇને જાશે યનાભા દ્વાયા ધનટદગષ્ટ ઔયે
તેલ૊ ધલ્તાય.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.઩ નગય઩ાબરકાઓની વાંયચના
(૧) કંડ (૨)ભાં ઠયાવ્મ શ૊મ તે ધવલામ, નખય઩ાધરઔાની
તભાભ ફેઠઔ૊ નખય઩ાધરઔા, ધલ્તાયભાંના પ્રાદેધળઔ ભતદાય
ભંડ઱૊ભાંથી વીધી ઙૂંટણી ઔયીને ઩વંદ ઔયે રી વ્મધક્ત઒
દ્વાયા બયલી જોઇળે ઄ને અ શે ત ભાટે દયે ઔ નખય઩ાધરઔા
ધલ્તાયને, પ્રાદેધળઔ ભતદાય ધલબાખ૊ભાં ધલબાજીત ઔયલાભાં
અલળે છે લ૊ડગ તયીઔે ઒઱કાળે.
(૨) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ ઔામદ૊ ઔયીને,-
(ઔ) (૧) નખય઩ાધરઔાના લશીલટનં ધલધળષ્ટ જ્ઞાન ઄થલા
઄નબલ ધયાલતી વ્મધક્ત઒ના;
(૨) વં઩ૂણગત: ઄થલા ઄ંળત: નખય઩ાધરઔાના ધલ્તાયના
ફનેરા ભતદાય ભંડ઱૊નં પ્રધતધનધધત્લ ઔયતા, ર૊ઔવબાના
વભ્મ૊ના ઄ને યાજ્મ ધલધાનવબાના વભ્મ૊ના;
(૩) નખય઩ાધરઔા ધલ્તાયભાં ભતદાય તયીઔે નોંધામેર
યાજ્મવબાના વભ્મ૊ના ઄ને યાજ્મ ધલધાન ઩ટય઴દના
વભ્મ૊નાં;
(૪) ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-પના કંડ (૫) શે ઠ઱ યઙામેર
વધભધત઒નં ઄ધ્મક્ષ ્થાન રેનાય વ્મધક્ત઒ના,
- નખય઩ાધરઔા઒ભાંના પ્રધતધનધધત્લ ભાટે જોખલાઇ
ઔયી ળઔળે.
઩યંત ઩ટયચ્ચે દ (૧)ભાં ઈલ્લેકેર વ્મધક્ત઒ને,
નખય઩ાધરઔા઒ની ફેઠઔ૊ભાં ભત અ઩લાન૊ ઄ધધઔાય યશે ળે
નશી.
(ક) નખય઩ાધરઔાના ઄ધ્મક્ષની ઙૂટં ણીની યીત ફાફતે
જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.પ લ૊ડવ , વબભબતઓ, લગેયેની યચના
અને વાંયચના
(૧) ત્રણ રાક ઔે તેથી લધ લ્તી ધયાલતી નખય઩ાધરઔાના
પ્રાદેધળઔ ધલ્તાયભાં એઔ ઔે લધ લ૊ડોની ફનેરી લ૊ડગ
વધભધત઒ યઙલાભાં અલળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૨) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી નીઙેની ફાફત૊ વંફંધી
જોખલાઇ ઔયી ળઔળે –
(ઔ) લ૊ડગ વધભધતની વંયઙના ઄ને તેન૊ પ્રાદેધળઔ ધલ્તાય
઄ને
(ક) લ૊ડગ વધભધતભાં ફેઠઔ૊ બયલાની યીત.
(૩) લ૊ડગ વધભધતના પ્રાદેધળઔ ધલ્તાયભાંના લ૊ડગ નં
પ્રધતધનધધત્લ ઔયતા નખય઩ાધરઔાના વભ્મ તે વધભધતના
વભ્મ ખણાળે.
(૪) લ૊ડગ વધભધત,-
(ઔ) એઔ લ૊ડગ ની ફનેરી શ૊મ ત્માયે , નખય઩ાધરઔાભાં તે
લ૊ડગ નં પ્રધતધનધધત્લ ઔયતા વભ્મ; ઄થલા
(ક) ફે ઄થલા લધ લ૊ડોની ફનેરી શ૊મ ત્માયે , લ૊ડગ
વધભધતના વભ્મ૊એ ઙૂટં ે રા નખય઩ાધરઔાના અલા લ૊ડોનં
પ્રધતધનધધત્લ ઔયતા વભ્મ૊ ઩ૈઔીના એઔ વભ્મ, તે વધભધતના
઄ધ્મક્ષ ખણાળે.
(૫) અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી લ૊ડગ વધભધત઒
ઈ઩યાંત વધભધત઒ યઙલા ભાટે ઔ૊ઇ ઩ણ જોખલાઇ ઔયલાભાં
યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ને ફાધ અલે ચે એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ – ૨૪૩-ફ ફેઠક૊ અનાભત યાખલા ફાફત
(૧) દયે ઔ નખય઩ાધરઔાભાં, ઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને
઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલી
જોઇળે ઄ને એલી યીતે ઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ની વંખ્માનં તે
નખય઩ાધરઔાભાં વીધી ઙૂટં ણીથી બયલાની ફેઠઔ૊ની ઔર
વંખ્મા જોડે નં પ્રભાણ, ળક્મ શ૊મ ત્માં વધી, નખય઩ાધરઔા
ધલ્તાયભાંની ઄નવૂધઙત જાધતની ઄થલા નખય઩ાધરઔા
ધલ્તાયભાંની ઄નવૂધઙત અટદજાધતની લ્તીનં પ્રભાણ તે
ધલ્તાયની ઔર લ્તી જોડે નં છેટરં શ૊મ તેટરં યશે ળે ઄ને
અલી ફેઠઔ૊, નખય઩ાધરઔાભાંના છદા-છદા ભતદાયભંડ઱૊ભાં
લાયાપયતી પા઱લી ળઔાળે.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્માના
એઔ તૃતીમાંળથી ઒ચી ન શ૊મ તેટરી ફેઠઔ૊ મથાપ્રવંખ,
઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄થલા ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ની
સ્ત્રી઒ ભાટે ઄નાભત યાકલી જોઇળે.
(૩) દયે ઔ નખય઩ાધરઔાભાં વીધી ઙૂટં ણીથી બયલાની
ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્માના એઔ તૃતીમાંળથી ઒ચી ન શ૊મ
તેટરી ફેઠઔ૊ ઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને ઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒ની સ્ત્રી઒ ભાટે ઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ની
વંખ્મા વટશત સ્ત્રી઒ ભાટે ઄નાભત યાકલી જોઇળે ઄ને
અલી ફેઠઔ૊ નખય઩ાધરઔાના છદા-છદા ભતદાય ભંડ઱૊ભાં
લાયાપયતી પા઱લી ળઔાળે.
(૪) નખય઩ાધરઔા઒ના ઄ધ્મક્ષના શ૊દ્દા, યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયે તેલી યીતે, ઄નવૂધઙત
107
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
જાધત઒, ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ઄ને સ્ત્રી઒ ભાટે
઄નાભત યાકલા જોઇળે.
(૫) કંડ૊ (૧) ઄ને (૨) શે ઠ઱ની ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલાનં
઄ને કંડ (૪) શે ઠ઱ સ્ત્રી઒ ભાટે ઄નાભત યાકલાભાં અલી
શ૊મ તે ફેઠઔ૊ ધવલામ ઄ધ્મક્ષના શ૊દ્દા ઄નાભત યાકલાનં
઄નચ્ચે દ-૩૨૪ ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે ર ભદત ઩ૂયી થમે ફંધ થળે.
(૬) અ બાખભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી, ઩ચાત લખગના
નાખટયઔ૊ની તયપે ણભાં યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ને ઔ૊ઇ ઩ણ
નખય઩ાધરઔાની ફેઠઔ૊ ઄થલા નખય઩ાધરઔાના ઄ધ્મક્ષના
શ૊દ્દા ઄નાભત યાકલા ભાટે ની ઔ૊ઇ ઩ણ જોખલાઇ ઔયલાભાં
ફાધ અલળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.બ નગય઩ાબરકાઓની ભદત લગેયે
(૧) દયે ઔ નખય઩ાધરઔા, તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔામદા
શે ઠ઱ તેન લશે રં ધલવછગન ન થામ ત૊, તેની ઩શે રી ફેઠઔ ભાટે
નક્કી થમેરી તાયીકથી ઩ાંઙ લ઴ગ વધી તે ઙાર યશે ળે, ઩ણ
તેથી લધ નશી.
઩યંત નખય઩ાધરઔાને, તેન ધલવછગન ઔયતા ઩શે રા,
વનાલણીથી લાછફી તઔ અ઩લી જોઇળે.
(૨) તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામદાન૊ વધાય૊
અલા વધાયાની તયત ઩શે રા ઔાભ ઔયતી શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ ઩ણ
્તયની નખય઩ાધરઔાની કંડ (૧) ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે ર ભદત
઩ૂયી ન થામ ત્માં વધી તેન ધલવછગન ઔયલાભાં ઄ભરી ફનળે
નશી.
(૩) ઔ૊ઇ નખય઩ાધરઔાની યઙના ઔયલા ભાટે ની ઙૂંટણી-
(ઔ) કંડ (૧) ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી તેની ભદત ઩ૂયી થામ તે
઩શે રાં ઔયલી જોઇળે; ઄થલા
(ક) તેના ધલવછગનની તાયીકથી ચ ભટશનાની ભદત ઩ૂયી
થામ તે ઩શે રાં ઔયલી જોઇળે.
઩યંત ધલવધછગત નખય઩ાધરઔા છે ભદત ભાટે ઙાર
યશી શ૊ત તેલી ફાઔી યશે રી ભદત ચ ભટશના ઔયતા ઒ચી
શ૊મ, ત૊ એલી ભદત ભાટે નખય઩ાધરઔાની યઙના ઔયલા ભાટે
અ કંડ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ઙૂટં ણી ઔયલાની છરૂય યશે ળે નશી.
(૪) નખય઩ાધરઔાની ભદત ઩ૂયી થામ તે ઩શે રાં, તેન
ધલવછગન થમે, યઙલાભાં અલેરી નખય઩ાધરઔા, તેન તેલી
યીતે ધલવછગન ઔયલાભાં અવ્મં ન શ૊મ ત૊ કંડ (૧) શે ઠ઱ છે
ભદત ભાટે ધલવધછગત નખય઩ાધરઔા ઙાર યશી શ૊મ તેટરી
ફાઔીની ભદત ભાટે છ ઙાર યશે ળ.ે
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ભ વભ્મ઩દ ભાટેની ગેયરામકાત૊
(૧) ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્ત, નખય઩ાધરઔાના વભ્મ તયીઔે ઩વંદ
થલા ઄ને ઙાર યશે લા ભાટે ખેયરામઔ ખણાળે-
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ઔ) જો વંફંધધત યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ની ઙૂટં ણી઒ના શે ત઒
ભાટે તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઄થલા તે
શે ઠ઱, તેને એલી યીતે ખેયરામઔ ઠયાલી શ૊મ ત૊.
઩યંત ઔ૊ઇ વ્મધક્ત, જો તે એઔલીવ લ઴ગની ઉંભયની
થઇ શ૊મ ત૊, તે વ્મધક્ત ઩ચ્ઙીવ લ઴ગથી ઒ચી ઉંભયની ચે તે
ઔાયણે તેને ખેયરામઔ ઠયાલી ળઔાળે નશીં.
(ક) જો યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદાથી
઄થલા તે શે ઠ઱ તેને એલી યીતે ખેયરામઔ ઠયાલી શ૊મ ત૊.
(૨) નખય઩ાધરઔાન૊ ઔ૊ઇ વભ્મ, કંડ (૧)ભાં છણાલેર
ખેયરામઔાત૊ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ખેયરામઔાતને ઩ાત્ર ફડમ૊ ચે ઔે ઔે ભ
એલ૊ ઔ૊ઇ ઩ણ પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થામ ત૊, તે પ્રશ્ન, યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱, ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયે તેલી યીતે ઄ને તેલા
વત્તાધધઔાયી઒ના ધનણગમ ભાટે ભ૊ઔરલ૊ જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.મ નગય઩ાબરકાઓની વત્તા,
અબધકાય અને જલાફદાયીઓ લગેયે ફાફત
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
યાજ્મ ધલધાનભંડ઱, ઔામદાથી-
(ઔ) નખય઩ાધરઔા઒ને ્લયાજ્મની વં્થા઒ તયીઔે તેભને
ઔામો ઔયલા ભાટે છરૂયી છણામ તેલી વત્તા઒ ઄ને ઄ધધઔાય
અ઩ી ળઔળે ઄ને અલા ઔામદાભાં નીઙે છણાલેરી ફાફત૊ના
વંફંધભાં, તેભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી ળયત૊ને ઄ધીન
યશીને, નખય઩ાધરઔા઒ને વત્તા ઄ને છલાફદાયી઒ની
લશેં ઙણી ઔયલા ભાટે ની જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ ઔયી ળઔાળે.
(૧) અધથગઔ ધલઔાવ ઄ને વાભાજીઔ ડમામ ભાટે મ૊છના઒
તૈમાય ઔયલા ફાફત;
(૨) ફાયભી ઄નવૂધઙભાં છણાલેરી ફાફત૊ના વંફંધભાં શ૊મ
તે ફાફત૊ વટશત, તેભને વોં઩લાભાં અલે તેલાં ઔામો ઄ને
મ૊છના઒ના ઄ભરીઔયણ ફાફત;
(ક) વધભધત઒ને ફાયભી ઄નવૂધઙભાં છણાલેરી માદીની
ફાફત૊ના વંફંધભાં, શ૊મ તે ફાફત૊ વટશત, તેભને ભ઱ેરી
છલાફદાયી઒ ઩ાય ઩ાડી ળઔલાનં તેભને ભાટે છરૂયી શ૊મ
તેલી વત્તા ઄ને ઄ધધઔાય અ઩ી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩.ય નગય઩ાબરકાઓની કય નાખલાની
વત્તા અને તેના પાંડ૊ ફાફત
યાજ્મ ધલધાનભંડ઱, ઔામદ૊ ઔયીને ઔામદાભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયલાભાં અલે,-
(ઔ) તેલી ઔામગયીધત ઄નવાય ઄ને એલી ભમાગદા઒ને ઄ધીન
યશીને તેલા ઔય, ડ્યૂટી, ટ૊ર ઄ને પી નાકલા, ઈગયાલલા
઄ને તેન૊ ધલધનમ૊ખ ઔયલા નખય઩ાધરઔાને ઄ધધઔાય અ઩ી
ળઔળે;
108
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ક) તેલા શે ત઒ ભાટે ઄ને તેલી ળયત૊ ઄ને ભમાગદાને
઄ધીન યશીને, યાજ્મ વયઔાયે નાકેર ઄ને ઈગયાલેર તેલા
ઔય, ડ્યૂટી, ટ૊ર ઄ને પી નખય઩ાધરઔા઒ને વોં઩ી ળઔળે;
(ખ) યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી નખય઩ાધરઔા઒ને તેલ
વશામઔ-઄નદાન અ઩લાની જોખલાઇ ઔયી ળઔળે; ઄ને
(ગ) નખય઩ાધરઔા઒ દ્વાયા ઄થલા તેના લતી ઄નિભે
ભે઱લેર તભાભ નાણાં છભા ઔયલા ભાટે ઄ને લ઱ી તેભાંથી તે
નાણાં ઈ઩ાડલા ભાટે અલા પંડ૊ની યઙના ઔયલા ભાટે જોખલાઇ
ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩ ર નાણા આમ૊ગ
(૧) ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-ટ શે ઠ઱ યઙામેરા નાણા અમ૊ખે
નખય઩ાધરઔા઒ની નાણાઔીમ ઩ટયધ્થતીની ઩ણ
઩નગધલઙાયણા ઔયલી જોઇળે ઄ને યાજ્મ઩ારને, નીઙેના
વંફંધી બરાભણ૊ ઔયલી જોઇળે.
(ઔ) (૧) યાજ્મે નાકેર ઔય, ડ્યૂટી, ટ૊ર ઄ને પીની ઙ૊ખ્કી
ઈ઩છ, છે અ બાખ શે ઠ઱ યાજ્મ ઄ને નખય઩ાધરઔા઒ લચ્ઙે
લશેં ઙે તે તેભની લચ્ઙે લશેં ઙલાને ઄ને તભાભ ્તયે અલી
ઈ઩છન૊ તેભન૊ વંફધં ધત ટશ્વ૊ નખય઩ાધરઔા઒ લચ્ઙે
પા઱લલાને;
(૨) નખય઩ાધરઔા઒ને વોં઩ી ળઔામ ઄થલા તેભના દ્વાયા
તેન૊ ધલધનમ૊ખ ઔયી ળઔામ તેલા ઔય, ડ્યૂટી, ટ૊ર ઄ને પી
નક્કી ઔયલાને;
(૩) યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી નખય઩ાધરઔા઒ને વશામઔ
઄નદાન અ઩લાને, રાખ ઩ાડલા જોઇએ તે ધવદ્ાંત૊ ફાફત.
(ક) નખય઩ાધરઔા઒ની નાણાઔીમ ઩ટયધ્થધત વધાયલા
ભાટે છરૂયી ઩ખરાં ફાફત.
(ખ) યાજ્મ઩ારે, નખય઩ાધરઔા઒ની નાણાઔીમ વદ્યતાના
ટશતભાં, નાણા અમ૊ખને ભ૊ઔરેર ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત.
(૨) યાજ્મ઩ારે, અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ અમ૊ખે ઔયે રી દયે ઔ
બરાભણ, તેના ઈ઩ય રેલાનાં ઩ખરાં વંફંધી
્઩ષ્ટીઔયણાત્ભઔ માદી વાથે યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ વભક્ષ
ભૂઔાલલી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩-લ નગય઩ાબરકાઓના રશવાફ૊નાં
ઓરડટ
યાજ્મ ધલધાનભંડ઱ ઔામદ૊ ઔયીને,
નખય઩ાધરઔા઒એ ટશવાફ જા઱લલા ઄ને તેલા ટશવાફ૊ના
઒ટડટ ઔયલા ઄ંખે જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩ લ.ક નગય઩ાબરકાઓની ચૂાંટણીઓ
(૧) નખય઩ાધરઔા઒ની તભાભ ઙૂંટણી઒ ભાટે ભતદાય
માદી઒ તૈમાય ઔયલા ઈ઩ય દેકયે ક, ભાખગદળગન ઄ને
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ધનમંત્રણ ઄ને તેન વંઙારન, ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-ડ ભાં ઈલ્લેકેર
યાજ્મ ઙૂટં ણી ઔધભળનભાં ધનટશત થળે.
(૨) અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱, ઔામદ૊ ઔયીને, નખય઩ાધરઔા઒ની ઙૂટં ણી઒ને
રખતી ઄થલા તેની વાથે વંઔ઱ામેરી તભાભ ફાફત૊ વંફધ ં ી
જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩ લ.ખ વાંઘ યાજ્મક્ષેત્ર૊ને રાગ ઩ાડલા
ફાફત
અ બાખની જોખલાઇ઒, વંગ યાજ્મક્ષેત્ર૊ને રાખ
઩ડળે ઄ને વંગ યાજ્મક્ષેત્ર૊ને તે રાખ ઩ાડતી લકતે, યાજ્મના
યાજ્મ઩ાર૊ના ઈલ્લેક૊, જાણે ઔે ઄નચ્ચે દ ૨૩૯ શે ઠ઱ ધનભામેર
વંગ યાજ્મક્ષેત્રના લશીલટઔતાગના ઈલ્લેક૊ શ૊મ તેભ ઄ને
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ ઄થલા ધલધાનવબાના ઈલ્લેક૊,
ધલધાનવબાલા઱ા વંગ યાજ્મક્ષેત્રના વંફંધભાં તે
ધલધાનવબાના ઈલ્લેક૊ શ૊મ તેભ, ઄વયઔતાગ થળે.
઩યંત યાષ્ટર ઩ધત, જાશે યનાભાથી એલ૊ અદેળ ઔયી
ળઔળે ઔે અ બાખની જોખલાઇ઒, તે જાશે યનાભાભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયલાભાં અલે તેલા ઄઩લાદ૊ ઄ને પે યપાય૊ને ઄ધીન યશીને,
ઔ૊ઇ ઩ણ વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ઄થલા તેના બાખને, રાખ ઩ાડલી
જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩ લ.ગ અભૂક બલસ્તાય૊ને આ બાગ
રાગ નશી ઩ાડલા ફાફત
(૧) અ બાખન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય, ઄નચ્ચે દ ૨૪૪ના કંડ
(૧)ભાં ઈલ્લેકેર ઄નવૂધઙત ધલ્તાયને ઄ને કંડ (૨)ભાં
ઈલ્લેકેર અટદજાધત ધલ્તાયને રાખ ઩ડળે નશી.
(૨) અ બાખભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યન૊ ઄થગ, ઩ધિભ ફંખા઱
યાજ્મના દાછીધરંખ ધછલ્લાના ઩લગતીમ ધલ્તાય૊ ભાટે , તે
વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદા શે ઠ઱ યઙામેરી
દાછીધરંખ ખ૊યકા ટશલ્વ ઔાઈધડવરના ઔામો ઄ને વત્તાને
ફાધ અલે ચે તેભ ઔયલ૊ નશી.
(૩) અ વંધલધાનભાં, ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંવદ,
ઔામદા દ્વાયા અ બાખની જોખલાઇ઒ અલા ઔામદાભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલા ઄઩લાદ૊ ઄ને પે યપાય૊ને ઄ધીન
યશીને, કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકર ે ઄નવૂધઙત ધલ્તાય૊ ઄ને
અટદજાધત ધલ્તાય૊ને રાખ ઩ાડી ળઔળે ઄ને એલ૊ ઔ૊ઇ ઩ણ
ઔામદ૊, ઄નચ્ચે દ-૩૬૮ના શે ત઒ ભાટે અ વંધલધાનને
વધાયે ચે એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૪૩ લ.ઘ બજલ્લા આમ૊જન ભાટે વબભબત
(૧) દયે ઔ યાજ્મભાં, ધછલ્લા ઔક્ષાએ, ધછલ્લાભાંની ઩ંઙામત૊ ઄ને
નખય઩ાધરઔા઒એ તૈમાય ઔયે ર મ૊છનાના એઔત્રીઔયણ ભાટે
109
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄ને વભગ્ર ધછલ્લા ભાટે ધલઔાવ મ૊છનાન૊ ભવદ્દ૊ તૈમાય
ઔયલા ભાટે ધછલ્લા અમ૊છન વધભધત યઙલી જોઇળે.
(૨) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱, ઔામદ૊ ઔયીને નીઙેના વંફધ ં ી
જોખલાઇ ઔયી ળઔળે :-
(ઔ) ધછલ્લા અમ૊છન વધભધત઒ની યઙના;
(ક) છે એલી યીતે વધભધત઒ભાંની ફેઠઔ૊ બયલી જોઇએ તે
યીત :
઩યંત એલી વધભધત઒ના વભ્મ૊ની ઔર વંખ્માના
ઙાય ઩ંઙભાંળ ઔયતાં ઒ચા ન શ૊મ તેટરા વભ્મ૊, ધછલ્લા
ઔક્ષાએ ઩ંઙામતના ઄ને ધછલ્લાભાં નખય઩ાધરઔા઒ના
ઙૂંટામેરા વભ્મ૊ દ્વાયા ઄ને તેભનાભાંથી ધછલ્લાભાંના ગ્રાભીણ
ધલ્તાય૊ની ઄ને ળશે યી ધલ્તાય૊ની લ્તી લચ્ઙેના પ્રભાણ
઄નવાય ઙૂંટાલા જોઇળે;
(ખ) અલી વધભધત઒ને વોં઩લાભાં અલે તેલા ધછલ્લા
અમ૊છનને રખતાં ઔામો;
(ગ) એલી વધભધત઒ના ઄ધ્મક્ષ્થાન રેનાય વ્મધક્તને
઩વંદ ઔયલાની યીત;
(૩) દયે ઔ ધછલ્લા અમ૊છન વધભધતએ-
(ઔ) નીઙેની ફાફત૊ ધ્માનભાં યાકલી જોઇળે.
(ઔ) (૧) ્થાધનઔ અમ૊છન, છ઱ ઄ને ઄ડમ બોધતઔ તથા
પ્રાઔૃ ધતઔ વાધન૊ના ટશ્વા, પ્રાથધભઔ છરૂટયમાતન૊ વંઔધરત
ધલઔાવ ઄ને ઩માગલયણ વંયક્ષણ વટશત ઩ંઙામત ઄ને
નખય઩ાધરઔા઒ લચ્ઙેની વાભાડમ ટશતની ફાફત૊ને;
(૨) નાણાઔીમ ઄થલા ફીજા ઈ઩રભ્મ વાધન૊ના પ્રભાણ
઄ને પ્રઔાયને,
(ક) યાજ્મ઩ાર, શઔભ ઔયીને, ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલી વં્થા઒
઄ને વંખઠન૊ વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔયલ૊ જોઇળે.
(૪) દયે ઔ ધછલ્લા અમ૊છન વધભધતનં ઄ધ્મક્ષ્થાન રેનાય
વ્મધક્તએ એલી વધભધતને બરાભણ ઔમાગ ભછફની ધલઔાવ
મ૊છના, યાજ્મ વયઔાયને ભ૊ઔરલી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩ લ.ચ ભેટર૊઩૊બરટન આમ૊જન ભાટેની
વબભબત
(૧) દયે ઔ ભેટર૊઩૊ધરટન ધલ્તાયભાં વભગ્ર ભેટર૊઩૊ધરટન
ધલ્તાય ભાટે ધલઔાવ મ૊છનાન૊ ભવદ્દ૊ તૈમાય ઔયલા ભાટે ,
એઔ ભેટર૊઩૊ધરટન અમ૊છન વધભધતની યઙના ઔયલાભાં
અલળે.
(૨) યાજ્મ ધલધાનભંડ઱, ઔામદ૊ ઔયીને, નીઙેની ફાફત૊
વંફંધી જોખલાઇ ઔયી ળઔળે-
(ઔ) ભેટર૊઩૊ધરટન અમ૊છન વધભધત઒ની યઙના;
(ક) અલી વધભધત઒ભાં ફેઠઔ૊ બયલાની યીત.
઩યંત અલી વધભધતના વભ્મ૊ના ફે તૃતીમાંળ ઔયતાં
઒ચા ન શ૊મ તેટરા વભ્મ૊, નખય઩ાધરઔા઒ના ઙૂટં ામેરા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
વભ્મ૊ ઄ને ભેટર૊઩૊ધરટન ધલ્તાયભાં ઩ંઙામતના
઄ધ્મક્ષ્થાન રેનાય વ્મધક્ત દ્વાયા ઄ને તેભનાભાંથી તે
ધલ્તાયની નખય઩ાધરઔા઒ ઄ને ઩ંઙામત૊ની લ્તી
લચ્ઙેના પ્રભાણ ઄નવાય ઙૂંટલા જોઇળે.
(ખ) બાયત વયઔાય ઄ને યાજ્મ વયઔાયના તથા એલી
વધભધત઒ને વોં઩ેરા ઔામો ઔયલા ભાટે છરૂયી છણામ તેલા
વંખઠન૊ ઄ને વં્થા઒ના એલી વધભધત઒ભાં
પ્રધતધનધધત્લ ફાફત;
(ગ) એલી વધભધત઒ને વોં઩લાભાં અલે તેલા ભેટર૊઩૊ધરટન
ધલ્તાય ભાટે અમ૊છન ઄ને વંઔરનને રખતા ઔામો ફાફત.
(ઙ) એલી વધભધત઒ના ઄ધ્મક્ષ્થાન રેનાય વ્મધક્તની
઩વંદખીની યીત ફાફત;
(૩) દયે ઔ ભેટર૊઩૊ધરટન અમ૊છન વધભધતને, ધલઔાવ
મ૊છનાન૊ ભવદ્દ૊ તૈમાય ઔયલાભાં,-
(ઔ) નીઙેની ફાફત૊ ધ્માનભાં યાકલી જોઇળે :-
(૧) ભેટર૊઩૊ધરટન ધલ્તાયભાં નખય઩ાધરઔા઒એ ઄ને
઩ંઙામત૊એ તૈમાય ઔયે રી મ૊છનાને;
(૨) ્થાધનઔ અમ૊છન, છ઱ ઄ને ઄ડમ બોધતઔ તથા
પ્રાઔૃ ધતઔ વાધન૊ના ટશ્વા, પ્રાથધભઔ છરૂયીમાતન૊ વંઔધરત
ધલઔાવ ઄ને ઩માગલયણ વંયક્ષણ વટશત નખય઩ાધરઔા઒
઄ને ઩ંઙામત૊ લચ્ઙેની વાભાડમ શીતની ફાફત૊ને;
(૩) બાયત વયઔાયે ઄ને યાજ્મ વયઔાયે નક્કી ઔયે ર વભગ્ર
ઈદ્દેળ૊ ઄ને ઄ગ્રતાિભ૊ને;
(૪) બાયત વયઔાયની ઄ને યાજ્મ વયઔાયની
એછડવી઒એ ભેટર૊઩૊ધરટન ધલ્તાયભાં ય૊ઔાણ ઔયલાન૊
વંબલ શ૊મ તેન ઄ને નાણાઔીમ ઄થલા ફીજા ઈ઩રબ્ધ
વાધન૊નં પ્રભાણ ઄ને પ્રઔાયને;
(ક) યાજ્મ઩ાર, શઔભ ઔયી ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલી વં્થા઒ ઄ને
વંખઠન૊ વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔયલ૊ જોઇળે.
(૪) દયે ઔ ભેટર૊઩૊ધરટન અમ૊છન વધભધતનં ઄ધ્મક્ષ્થાન
રેનાય વ્મધક્તએ, યાજ્મ વયઔાયને એલી વધભધતએ
બરાભણ ઔમાગ ભછફન૊ ધલઔાવ પ્રાન ભ૊ઔરલ૊ જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૩ લ.છ બલદ્યભાન કામદાઓ અને
નગય઩ાબરકાઓ ચાર યશે લા ફાફત
અ બાખભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંધલધાન
(ઙંભ૊તેયભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૯૨ ના અયંબની
તયત ઩શે રાં યાજ્મભાં ઄ભરભાં શ૊મ તેલા નખય઩ાધરઔા઒ને
રખતા ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદાની જોખલાઇ, અ બાખની જોખલાઇ઒
વાથે ઄વંખત શ૊મ તેટરે વધી તે, વક્ષભ ધલધાનભંડ઱
઄થલા ફીજા વક્ષભ વત્તાભંડ઱ વધાય૊ ન ઔયે ઄થલા યદ ન
ઔયે ઄થલા અલા અયંબથી એઔ લ઴ગ ઩રુ ન થામ, તે
110
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ફેભાંથી છે લશે રં ફને ત્માં વધી, ઄ભરભાં શ૊લાનં ઙારં
યશે ળે.
઩યંત અલા અયંબની તયત ઄ખાઈ ઄ધ્તત્લ
ધયાલતી તભાભ નખય઩ાધરઔા઒, તેભની ભદત ઩ૂયી ન થામ
ત્માં વધી ઙાર યશે ળે, ધવલામ ઔે તે યાજ્મની ધલધાનવબાએ
઄થલા ધલધાન ઩ટય઴દલા઱ા યાજ્મની ફાફતભાં, તે યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના દયે ઔ ખૃશે, તે ભછફન૊ ઠયાલ પ્રવાય ઔયીને
તેન લશે રં ધલવછગન ઔમું શ૊મ.
અનચ્છેદ : ૨૪૩ લ.જ ચૂાંટણી વાંફાંધી ફાફત૊ભાાં
ન્મામારમની દયબભમાનગીયીન૊ ફાધ
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,-
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૨૪૩-લ.ઔ શે ઠ઱ ઔયે રા ઄થલા ઔમાગ શ૊લાનં
઄ધબપ્રેત શ૊મ તેલા ભતદાયભંડ઱૊ના વીભાંઔનને ઄થલા
અલા ભતદાયભંડ઱૊ને ફેઠઔ૊ પા઱લલાને રખતા ઔ૊ઇ ઩ણ
ઔામદાની ઔામદેવયતા ઄ંખે, ઔ૊ઇ ઩ણ ડમામારમભાં લાંધ૊
ઈઠાલી ળઔાળે નશી;
(ક) ઔ૊ઇ ઩ણ નખય઩ાધરઔાની ઙૂટં ણી વાભે, યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદાથી, ઄થલા તે શે ઠ઱
છેના ભાટે જોખલાઇ ઔયી શ૊મ તેલા વત્તાભંડ઱ વભક્ષ ઄ને
એલી યીતે ઙૂટં ણી ઄યજી યછૂ ઔયી શ૊મ તે ધવલામ, લાંધ૊
ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
બાગ-૧૦
અનવૂબચત અને આરદજાબત બલસ્તાય૊
અનચ્છેદ – ૨૪૪ અનવૂબચત બલસ્તાય૊ અને
આરદજાબત બલસ્તાય૊ન૊ લશીલટ
(૧) અવાભ, ભેગારમ, ધત્ર઩યા ઄ને ધભજ૊યભ યાજ્મ૊
ધવલામના ઔ૊ઇ ઩ણ યાજ્મભાંના ઄નવૂધઙત ધલ્તાય૊ ઄ને
઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ના લશીલટ ઄ને ધનમંત્રણને
઩ાંઙભી ઄નવૂધઙની જોખલાઇ઒ રાખ ઩ડળે.
(૨) અવાભ, ભેગારમ, ધત્ર઩યા ઄ને ધભજ૊યભના
યાજ્મ૊ભાંના અટદજાધત ધલ્તાય૊ના લશીલટને ચઠ્ઠી
઄નવૂધઙની જોખલાઇ઒ રાખ ઩ડળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૪ (ક) આવાભના અભૂક આરદજાબત
બલસ્તાય૊ના ફનેરા સ્લામત્ત યાજ્મની યચના અને
તેના ભાટે સ્થાબનક બલધાનભાંડ઱ અથલા ભાંત્રીભાંડ઱
અથલા ફન્નેની યચના
(૧) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંવદ,
ઔામદાથી અવાભ યાજ્મની ઄ંદય છેભાં ચઠ્ઠી ઄નવૂધઙના
઩ટયચ્ચે દ ૨૦ વાથે જોડે રા ઔ૊ઠાના બાખ-૧ ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે ર
તભાભ ઄થલા ઔ૊ઇ ઩ણ અટદજાધત ધલ્તાય૊ન૊ ઩ૂણગત:
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઄થલા ઄ંળત: વભાલેળ થમ૊ શ૊મ તેલ ્લામત્ત યાજ્મ યઙી
ળઔળે, ઄ને તે ભાટે —
(ઔ) ્લામત્ત યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ તયીઔે ઔામગ ફજાલલા
ભાટે ઙૂંટામેરા ઄થલા ઄ંળત: ધનમક્ત થમેરા ઄ને ઄ંળત:
ઙૂંટામેરા ભંડ઱ની, ઄થલા
(ક) ભંત્રીભંડ઱ની, ઄થલા ફંનેની યઙના ઔયી ળઔળે ઄ને
એ દયે ઔના યઙના, વત્તા ઄ને ઔામો તે ઔામદાભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયલાભાં અલે તેલાં યશે ળ.ે
(૨) કંડ (૧) ભાં ઈલ્લેકેરા ઔ૊ઇ ઔામદાથી કાવ ઔયીને-
(ઔ) યાજ્મ માદી ઄થલા વભલતી માદીભાં ખણાલેરી ઔઇ
ફાફત૊ ઄ંખે અવાભ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને ફાઔાત
યાકીને ઄થલા ફાઔાત યાખ્મા લખય ્લામત્ત યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ને તેના વભગ્ર ઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે
ઔામદા ઔયલાની વત્તા યશે ળે તે ધનટદગષ્ટ ઔયી ળઔાળે;
(ક) ્લામત્ત યાજ્મની ઔાય૊ફાયી વત્તા ઔઇ ફાફત૊ વધી
ધલ્તયળે તે ભઔયય ઔયી ળઔાળે;
(ખ) અવાભ યાજ્મે નાકેરા ઔ૊ઇ ઔયની યઔભ, છેટરે ઄ંળે
તેની અલઔ ્લામત્ત યાજ્મભાંથી ભ઱ેરી શ૊મ તેટરે ઄ંળે
્લામત્ત યાજ્મને વોં઩ી દેલાભાં અલળે એલી જોખલાઇ ઔયી
ળઔાળે;
(ગ) અ વંધલધાનના ઔ૊ઇ ઩ણ ઄નચ્ચે દભાં યાજ્મના
ઈલ્લેકભાં ્લામત્ત યાજ્મના ઈલ્લેકન૊ વભાલેળ થામ ચે એલ૊
઄થગ ઔયલાભાં અલે એલી જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે; ઄ને
(ઙ) છરૂયી છણામ તેલી ઩ૂયઔ, અન઴ંધખઔ ઄ને ઩ાટયણાધભઔ
જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔાળે.
(૩) ઈ઩ય છણાવ્મા પ્રભાણેના ઔ૊ઇ ઔામદાન૊ વધાય૊ છેટરે
઄ંળે કંડ (૨)ના ઩ેટા કંડ (ઔ) ઄થલા ઩ેટા કંડ (ક)ને
રખત૊ શ૊મ તેટરે ઄ંળે તે વધાય૊ વંવદના દયે ઔ ખૃશભાં
શાછય યશીને ભત અ઩નાયા ઒ચાભાં ઒ચા ફે તૃતીમાંળ
વભ્મ૊ની ફશભતીથી ઩વાય થમ૊ ન શ૊મ ત૊ તે વધાય૊
઄વયઔતાગ થળે નશી.
(૪) અ ઄નચ્ચે દભાં ઈલ્લેકર ે ચે એલ૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ ઄નચ્ચે દ
૩૬૮ના શે ત઒ ભાટે અ વંધલધાનન૊ વધાય૊ ચે એભ ખણાળે
નશી; ઩ચી બરે તે ઔામદાભાં અ વંધલધાનને વધાયતી શ૊મ
તેલી ઄થલા છેની ઄વય અ વંધલધાન વધામાગ છેલી થતી
શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ જોખલાઇ ઔયલાભાં અલી શ૊મ.
બાગ-૧૧
વાંઘ અને યાજ્મ૊ લચ્ચેના વાંફાંધ૊
પ્રકયણ – ૧
ધાયાકીમ વાંફાંધ૊
ધાયાકીમ વત્તાની લશેં ચણી
111
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અનચ્છેદ : ૨૪૫ વાંવદે અને યાજ્મ૊ના
બલધાનભાંડ઱૊એ કયે રા કામદાઓની વ્માબપ્ત
(૧) અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, વંવદ,
બાયતના વભગ્ર યાજ્મક્ષેત્ર ઔે તેના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે ઔામદા ઔયી
ળઔળે, ઄ને યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ વભગ્ર યાજ્મ ઔે તેના ઔ૊ઇ
બાખ ભાટે ઔામદા ઔયી ળઔળે.
(૨) વંવદે ઔયે ર૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊, તેન૊ ઄ભર યાજ્મક્ષેત્ર ફશાય
થળે એ ઔાયણે ધફનઔામદેવય ચે એભ ખણાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૪૬ વાંવદે અને યાજ્મ૊ના
બલધાનભાંડ઱૊એ કયે રા કામદાઓનાં બલ઴મ લસ્ત
(૧) કંડ૊ (૨) ઄ને (૩)ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,
વાતભી ઄નવૂધઙભાંની માદી (અ વંધલધાનભાં ‗વંગ માદી‘
તયીઔે ઈલ્લેક ઔમો ચે તે) ભાં ખણાલેરી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખે
ઔામદા ઔયલાની વલાંખ વત્તા વંવદને ચે .
(૨) કંડ (૩) ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંવદને ઄ને
કંડ (૧) ને ઄ધીન યશીને, ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને
઩ણ, વાતભી ઄નવૂધઙભાંની માદી (અ વંધલધાનભાં
‗વભલતી માદી‘ તયીઔે ઈલ્લેક ઔમો ચે તે) ભાં ખણાલેરી ઔ૊ઇ
઩ણ ફાફત ઄ંખે ઔામદા ઔયલાની વત્તા ચે .
(૩) કંડ૊ (૧) ઄ને (૨) ને ઄ધીન યશીને, ઔ૊ઇ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ને છ તે યાજ્મ ઔે તેના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે વાતભી
઄નવૂધઙભાંની માદી (અ વંધલધાનભાં ‗યાજ્મ માદી‘ તયીઔે
ઈલ્લેક ઔમો ચે તે) ભાં ખણાલેરી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખે ઔામદા
ઔયલાની વત્તા ચે .
(૪) ઔ૊ઇ યાજ્મભાં વભાધલષ્ટ ન શ૊મ તેલા બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે ઔ૊ઇ ફાફત યાજ્મ માદીભાં
ખણાલેરી શ૊મ તે ચતાં, વંવદને તે ફાફત ઄ંખે ઔામદા
ઔયલાની વત્તા ચે .
અનચ્છેદ : ૨૪૭ અભૂક લધાયાના ન્મામારમ૊ની
સ્થા઩ના ભાટે જોગલાઈ કયલાની વાંવદની વત્તા
અ પ્રઔયણભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંવદે
ઔયે રા ઔામદા઒ના ઄થલા વંગ માદીભાં ખણાલેરી ફાફત
઄ંખે ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઔામદાના લધ વાયા ઄ભર ભાટે ઔ૊ઇ
લધાયાના ડમામારમની ્થા઩ના ઔયલાની જોખલાઇ વંવદ
ઔામદાથી ઔયી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૮ કામદા કયલાની અલબળષ્ટ્ વત્તા
(૧) વભલતી માદી ઄થલા યાજ્મ માદીભાં નશી ખણાલેરી
ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખે ઔામદ૊ ઔયલાની વલાંખ વત્તા વંવદને
છ ચે .
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૨) ઈ઩યની ફેભાંથી ઔ૊ઇ માદીભાં નશી છણાલેર૊ ઔય નાકત૊
ઔામદ૊ ઔયલાની વત્તાન૊ એ વત્તાભાં વભાલેળ થળે.
અનચ્છેદ : ૨૪૯ યાજ્મ માદીભાાંની ક૊ઈ ફાફત અાંગે
યાષ્ટ્રીમ રશતભાાં કામદા કયલાની વાંવદની વત્તા
(૧) અ પ્રઔયણની ઩ૂલગલતી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં, યાજ્મવબાએ શાછય યશી ભત
અ઩નાયા઒ભાંના ઒ચાભાં ઒ચા ફે તૃતીમાંળ વભ્મ૊ના
ટે ઔાલા઱ા ઠયાલથી જાશે ય ઔમગ શ૊મ ઔે એ ઠયાલભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયે રી યાજ્મ માદીભાં ખણાલેરી ઔ૊ઇ ફાફત ઄ંખે વંવદ
ઔામદા ઔયે એ યાષ્ટર ીમ ટશતભાં છરૂયી ઔે ઇષ્ટ ચે , ત૊ એ ઠયાલ
઄ભરભાં યશે ત્માં વધી, તે ફાફત ઄ંખે બાયતના વભગ્ર
યાજ્મક્ષેત્ર ઔે તેના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે ઔામદા ઔયલાન વંવદ ભાટે
ઔામદેવય ખણાળે.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઩વાય થમેર૊ ઠયાલ, તેભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયલાભાં અલે તેલી ઩ણ એઔ લ઴ગથી લધ નશી તેટરી ભદત
વધી ઄ભરભાં યશે ળે.
઩યંત અલા ઔ૊ઇ ઠયાલન૊ ઄ભર ઙાર યાકલાની
઄નભધત અ઩ત૊ ઠયાલ જો ઄ને છેટરીલાય કંડ (૧) ની
જોખલાઇ ભછફ ઩વાય ઔયલાભાં અલે ત૊ ઄ને તેટરી લાય તે
ઠયાલ, છે તાયીકે અ કંડ શે ઠ઱ ઄ડમથા તેન૊ ઄ભર ફંધ
થમ૊ શ૊ત ત૊ તે તાયીકથી લધ એઔ લ઴ગની ભદત વધી
઄ભરભાં ઙારં યશે ળે.
(૩) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઠયાલ ઩વાય ન થમ૊ શ૊ત, ત૊ છે ઔામદ૊
ઔયલાની વંવદને વત્તા ન શ૊ત એલ૊ વંવદે ઔયે ર૊ ઔામદ૊
તેલી વત્તા ન શ૊લા ઩ૂયત૊, તે ઠયાલન૊ ઄ભર ફંધ થમા ઩ચી
ચ ભટશનાની ભદત ઩ૂયી થમે, વદયશ ભદત ઩ૂયી થમા ઩શે રાં
ઔયે રાં ઔે ઔમાગ ધલના યશે લા દીધેરાં ઔામો ધવલામની ફીજી
ફાફત૊ ઄ંખે ઄ભરભાં યશે ળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૫૦ કટ૊કટીની ઉદઘ૊઴ણા અભરભાાં શ૊મ
ત૊ યાજ્મ માદીભાાંની ક૊ઈ ફાફત અાંગે કામદા કયલાની
વાંવદની વત્તા
(૧) અ પ્રઔયણભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઔટ૊ઔટીની
ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ ત્માં વધી, યાજ્મ માદીભાં
ખણાલેરી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખે બાયતના વભગ્ર યાજ્મક્ષેત્ર
઄થલા તેના ઔ૊ઇ ઩ણ બાખ ભાટે ઔામદા ઔયલાની વંવદને
વત્તા યશે ળ.ે
(૨) ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા થઇ ન શ૊મ ત૊ છે ઔામદ૊ ઔયલા
વંવદને વત્તા ન શ૊ત એલ૊ વંવદે ઔયે ર૊ ઔામદ૊, એલી વત્તા
ન શ૊લા ઩યત૊, ઈદગ૊઴ણાન૊ ઄ભર ફંધ થમા ઩ચી ચ
ભટશનાની ભદત ઩ૂયી થમે, વદયશ ભદત ઩ૂયી થમા
112
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઩શે રા ઔયે રા ઔે ઔમાગ ધલના યશે લા દીધેરા ઔામો ધવલામની
ફીજી ફાફત૊ ઄ંખે ઄ભરભાં યશે ળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૫૧ અનચ્છેદ ૨૪૯ અને ૨૫૦ શે ઠ઱
વાંવદે કયે રા કામદા અને યાજ્મ૊ના બલધાનભાંડ઱૊એ
કયે રા કામદા લચ્ચે અવાંગતતા
અ વંધલધાન શે ઠ઱ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને ઔ૊ઇ
ઔામદ૊ ઔયલાની વત્તા શ૊મ તે, ઄નચ્ચે દ ૨૪૯ ઄ને ૨૫૦ ભાંના
ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ભમાગટદત થળે નશી, ઩ણ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔામદાની ઔ૊ઇ જોખલાઇ, વંવદને વદયશ
ફંન્નેભાંની ઔ૊ઇ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ ઔામદ૊ ઔયલાની વત્તા શ૊મ
એલા વંવદે ઔયે રા ઔામદાની ઔ૊ઇ જોખલાઇ઒થી ધલય૊ધી
શ૊મ ત૊, વંવદે ઔયે ર૊ ઔામદ૊, યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા
ઔામદા ઩શે રાં ઔે ઩ચી ઩વાય થમ૊ શ૊મ ત૊ ઩ણ, તે પ્રલતગળ,ે
઄ને યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે ર૊ ઔામદ૊, ઄વંખતતા ઩ૂયત૊
ધફન઄ભરી યશે ળે, ઩યંત વંવદે ઔયે ર૊ ઔામદ૊ ઄ભરભાં યશે
ત્માં વધી છ, ધફન઄ભરી યશે ળે.
અનચ્છેદ : ૨૫૨ ફે અથલા લધાયે યાજ્મ૊ ભાટે તેભની
વાંભબતથી કામદ૊ કયલાની વાંવદની વત્તા અને એલ૊
કામદ૊ ફીજા ક૊ઈ યાજ્મે અ઩નાલલા ફાફત
(૧) ઄નચ્ચે દ ૨૪૯ ઄ને ૨૫૦ ભાં ઔયે રી જોખલાઇ ધવલામ, છે
ફાફત૊ ઄ંખે વંવદને યાજ્મ૊ ભાટે ઔામદ૊ ઔયલાની વત્તા નથી
તે ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ફાફતનં ધનમભન એલા યાજ્મ૊ભાં વંવદ
ઔામદાથી ઔયે એ ઇચ્ચલાજોખ ચે એલં ફે ઔે લધાયે યાજ્મ૊નાં
ધલધાનભંડ઱૊ને રાખે ઄ને તે યાજ્મ૊નાં ધલધાનભંડ઱૊નાં
તભાભ ખૃશ૊ એ ભતરફના ઠયાલ૊ ઩વાય ઔયે , ત૊ તે ઄નવાય
તે ફાફતનં ધનમભન ઔયલા ભાટે ઄ધધધનમભ ઩વાય ઔયલાન
વંવદને ભાટે ઔામદેવય ખણાળે ઄ને એ યીતે ઩વાય ઔયે ર૊
ઔ૊ઇ ઄ધધધનમભ એલા યાજ્મ૊ને ઄ને ફીજા છે યાજ્મે, તે
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશે ઄થલા જ્માં ફે ખૃશે તે ઄થે
઩વાય ઔયે રા ઠયાલથી તેને ઩ાચ઱થી ઄઩નાવ્મ૊ શ૊મ તે
યાજ્મને રાખ ઩ડળે.
(૨) વંવદે એ યીતે ઩વાય ઔયે રા ઔ૊ઇ ઄ધધધનમભ, એ છ
યીતે ઩વાય ઔયે રા ઔે ઄઩નાલેરા વંવદના ઄ધધધનમભથી
વધાયી ઔે યદ ઔયી ળઔાળે, ઩ણ તે રાખ ઩ડત૊ શ૊મ એલા
ઔ૊ઇ યાજ્મની ફાફતભાં, તે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના
઄ધધધનમભથી તેને વધાયી ઔે યદ ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૫૩ આાંતયયાષ્ટ્રીમ કફૂરાતનાભાને
અભરભાાં રાલલા ભાટે કામદ૊ કયલા ફાફત
અ પ્રઔયણની ઩ૂલલગ તી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં, ફીજા ઔ૊ઇ દેળ ઔે દેળ૊ વાથેની ઔ૊ઇ વંધધ,
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઔફૂરાતનાભા ઔે ઔયાયનાભાના ઄થલા ઔ૊ઇ અંતયયાષ્ટર ીમ
વંભેરન, વં્થા ઔે ઄ડમ ભંડ઱ભાં ઔયે રા ઔ૊ઇ ધનણગમના
઩ારન ભાટે બાયતના વભગ્ર યાજ્મક્ષેત્ર ઔે તેના ઔ૊ઇ બાખ ભાટે
વંવદને ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદ૊ ઔયલાની વત્તા ચે .
અનચ્છેદ : ૨૫૪ વાંવદે કયે રા કામદા અને યાજ્મ૊ના
બલધાનભાંડ઱૊એ કયે રા કામદા લચ્ચે અવાંગતતા
(૧) ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔામદાની ઔ૊ઇ
જોખલાઇ, વંવદને છે ઔયલાની વત્તા શ૊મ એલા તેણે ઔયે રા
ઔામદાની ઔ૊ઇ જોખલાઇથી ઄થલા વભલતી માદીભાં ખણાલેરી
ઔ૊ઇ એઔ ફાફત ઄ંખે ધલદ્યભાન ઔામદાની ઔ૊ઇ જોખલાઇથી
ધલય૊ધી શ૊મ ત૊, કંડ (૨) ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
વંવદે ઔયે ર૊ ઔામદ૊, એલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા
ઔામદા ઩શે રાં ઔે ઩ચી ઩વાય થમ૊ શ૊મ ત૊ ઩ણ, મથાપ્રવંખ,
તે ઔામદ૊ ઄થલા ધલદ્યભાન ઔામદ૊ પ્રલતગળે ઄ને યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ે ઔયે ર૊ ઔામદ૊, ધલરૂદ્તા ઩ૂયત૊, યદફાતર થળે.
(૨) જ્માં યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે વભલતી માદીભાં ખણાલેરી
ઔ૊ઇ એઔ ફાફત ઄ંખે ઔયે રા ઔામદાભાં, વંવદે ઔયે રા
઄ખાઈના ઔામદાની ઄થલા તે ફાફત ઄ંખે ધલદ્યભાન
ઔામદાની જોખલાઇ઒થી ધલય૊ધી ઔ૊ઇ જોખલાઇન૊ વભાલેળ
થમ૊ શ૊મ, ત૊ એલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે એ યીતે ઔયે ર૊
ઔામદ૊, તેને યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા ભાટે ઄નાભત યાકલાભાં
અલેર૊ શ૊મ ઄ને તેને તેભની ઄નભધત ભ઱ી શ૊મ, ત૊ તે
યાજ્મભાં પ્રલતગળ.ે
઩યંત વંવદને ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે એ છ ફાફત ઄ંખે
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે એ યીતે ઔયે રા ઔામદાભાં ઈભેય૊ ઔયતા,
વધાય૊ ઔયતા, પે યપાય ઔયતા ઔે યદ ઔયતા ઔામદા વટશત ઔ૊ઇ
ઔામદ૊ ઄ધધધનમધભત ઔયલાભાં અ કંડભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૫૫ બરાભણ૊ અને ઩ૂલવ-ભાંજૂયી ને રગતી
જરૂરયમાતને પતત કામવયીબતની ફાફત ગણલા ફાફત
વંવદન૊ ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાન ભંડ઱ન૊ ઔ૊ઇ
઩ણ ઄ધધધનમભ ઄ને એલા ઄ધધધનમભભાંની ઔ૊ઇ ઩ણ
જોખલાઇ, જો તે ઄ધધધનમભને-
(ઔ) યાજ્મ઩ારની બરાભણની છરૂય શ૊મ, ત્માં યાજ્મ઩ારે
઄થલા યાષ્ટર ઩ધતએ;
(ક) યાછપ્રભકની બરાભણની છરૂય શ૊મ ત્માં, યાછપ્રભકે
઄થલા યાષ્ટર ઩ધતએ;
(ખ) યાષ્ટર ઩ધતની બરાભણ ઔે ઩ૂલ-ગ ભંછૂયી ની છરૂય શ૊મ ત્માં,
યાષ્ટર ઩ધતએ ઄નભધત અ઩ી શ૊મ ત૊, તે અ વંધલધાનથી
અલશ્મઔ ખણેરી ઔ૊ઇ બરાભણ ઔયલાભાં ઔે ઩ૂલ-ગ ભંછૂયી
113
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અ઩લાભાં અલી ન શતી તે ઔાયણે ધફનઔામદેવય ખણાળે
નશી.
પ્રકયણ-૨
લશીલટી વાંફાંધ૊
વાભાન્મ
અનચ્છેદ : ૨૫૬ યાજ્મ૊ની અને વાંઘની પયજ
દયે ઔ યાજ્મની ઔાય૊ફાયી વત્તા એલી યીતે લા઩યલી
જોઇળે ઔે છેથી વંવદે ઔયે રા ઔામદા઒નં ઄ને તે યાજ્મભાં
રાખ ઩ડતા ધલદ્યભાન ઔામદા઒નં ઩ારન થામ ઄ને તે શે ત
ભાટે બાયત વયઔાયને છરૂય છણામ એલા અદેળ૊ ઔ૊ઇ
યાજ્મને અ઩લા વધી વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા ધલ્તયળે.
અનચ્છેદ : ૨૫૭ અભૂક વાંજોગ૊ભાાં યાજ્મ૊ ઉ઩ય વાંઘનાં
બનમાંત્રણ
(૧) દયે ઔ યાજ્મની ઔાય૊ફાયી વત્તા એલી યીતે લા઩યલી
જોઇળે ઔે છેથી વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા લા઩યલાભાં ઄ંતયામ
અલે નશી ઔે તેને પ્રધતઔૂ ઱ ઄વય થામ નશી ઄ને તે શે ત ભાટે
બાયત વયઔાયને છરૂય છણામ એલા અદેળ૊ ઔ૊ઇ યાજ્મને
અ઩લા વધી વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા ધલ્તયળે.
(૨) અદેળથી છેભને યાષ્ટર ીમ ઄થલા રશ્ઔયી ભશત્લના
શ૊લાનં જાશે ય ઔયે રા શ૊મ એલા વ્મલશાયના વાધન૊ના
ફાંધઔાભ ઄ને ધનબાલ ધલળે યાજ્મને અદેળ૊ અ઩લા વધી
વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા ધલ્તયળે.
઩યંત યાછભાખો ઄થલા છ઱ભાખોને યાષ્ટર ીમ
યાછભાખો ઄થલા યાષ્ટર ીમ છ઱ભાખો તયીઔે જાશે ય ઔયલાની
વંવદની વત્તાને ઄થલા એલી યીતે જાશે ય ઔયે રા યાછભાખો
઄થલા છ઱ભાખો વંફંધી, વંગની વત્તાને ઄થલા નોઔાદ઱,
બૂધભદ઱ ઄ને શલાઇદ઱ના ઔાભ૊ ઄ંખે ઩૊તાના ઔામોના
બાખરૂ઩ે વ્મલશાયના વાધન૊ના ફાંધઔાભ ઄ને ધનબાલની
વંગની વત્તાને અ કંડભાના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ભમાગટદત
ઔયલાભાં અલી ચે એભ ખણાળે નશી.
(૩) ઔ૊ઇ યાજ્મની ઄ંદયની યે રલેના યક્ષણ ભાટે રેલાના
઩ખરાં વંફંધી તે યાજ્મને અદેળ૊ અ઩લા વધી ઩ણ વંગની
ઔાય૊ફાયી વત્તા ધલ્તયળે.
(૪) કંડ (૨) શે ઠ઱ વ્મલશાયના ઔ૊ઇ વાધન૊ના ફાંધઔાભ ઔે
ધનબાલ વંફંધી ઄થલા કંડ (૩) શે ઠ઱ ઔ૊ઇ યે રલેના યક્ષણ
ભાટે રેલાના ઩ખરા વંફંધી ઔ૊ઇ યાજ્મને અ઩ેરા અદેળ૊ને
઄ભર ઔયલાભાં, તેલ૊ અદેળ અ઩લાભાં અવ્મ૊ ન શ૊ત ઄ને
તે યાજ્મની વાભાડમ પયજો ફજાલતાં થમં શ૊ત તેના ઔયતાં
લધાયે કઙગ થમં શ૊મ ત૊, એ યીતે થમેરા લધાયાના કઙગ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઄ંખે, વશભત થમા ભછફની ઄થલા વશભતી ન થામ ત૊
બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગએ નીભેરા રલાદ નક્કી ઔયે તેટરી
યઔભ બાયત વયઔાયે તે યાજ્મને અ઩લી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૫૮ અભૂક દાખરાઓભાાં યાજ્મને વત્તા,
લગેયે વોં઩લાની વાંઘની વત્તા
(૧) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, યાષ્ટર ઩ધત,
ઔ૊ઇ યાજ્મની વયઔાયની વંભધતથી તે વયઔાયને ઄થલા
તેના ઄ધધઔાયી઒ને, વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા છે ફાફત
વધી ધલ્તયતી શ૊મ તે ઄ંખન ે ાં ઔામો, ળયત૊ વાથે ઄થલા
ળયત૊ ધલના વોં઩ી ળઔળે.
(૨) ઔ૊ઇ યાજ્મભાં રાખ ઩ડત૊ વંવદે ઔયે ર૊ ઔામદ૊, તે
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને છે ઄ંખે ઔામદ૊ ઔયલાની વત્તા ન શ૊મ
એલી ફાફત વંફંધભાં શ૊મ તે ચતાં, તે ઔામદ૊, તે યાજ્મને
઄થલા તેના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને વત્તાધધઔાયી઒ને વત્તા
વોં઩ી ળઔળે ઄ને તેભના ઈ઩ય પયજો નાકી ળઔળે ઄થલા
વત્તા વોં઩લાન ઄ને પયજો નાકલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયી ળઔળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દની રૂએ ઔ૊ઇ યાજ્મને ઄થલા તેના
઄ધધઔાયી઒ ઄થલા વત્તાધધઔાયી઒ને વત્તા અ઩લાભાં
અલી શ૊મ ઔે તેભના ઈ઩ય પયજો નાકલાભાં અલી શ૊મ ત્માં,
તે વત્તા લા઩યલા ઄ને પયજો ફજાલલા વંફંધી તે યાજ્મને
થમેરા લધાયાના લશીલટી કઙગ ઄ંખે વશભત થમા ભછફની
઄થલા વશભતી ન થામ ત૊ બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગએ
નીભેરા રલાદ નક્કી ઔયે તેટરી યઔભ બાયત વયઔાયે તે
યાજ્મને અ઩લી જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૫૮-ક વાંઘને કામો વોં઩લાની યાજ્મ૊ની
વત્તા
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઔ૊ઇ
યાજ્મના યાજ્મ઩ાર, બાયત વયઔાયની વંભધતથી તે,
વયઔાયને ઄થલા તેના ઄ધધઔાયી઒ને યાજ્મની ઔાય૊ફાયી
વત્તા છે ફાફત વધી ધલ્તયતી શ૊મ તે ઄ંખન ે ાં ઔામો, ળયત૊
વાથે ઄થલા ળયત૊ ધલના વોં઩ી ળઔળે.
અનચ્છેદ : ૨૫૯ ઩શે રી અનવૂબચના બાગ-ખભાાંના
યાજ્મ૊ભાાંના વળસ્ત્ર દ઱૊.
વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ની ઔરભ-
૨૯ ઄ને ઄નવૂધઙથી યદ ઔમો ચે .
અનચ્છેદ : ૨૬૦ બાયત ફશાયનાાં યાજ્મક્ષેત્ર૊ વાંફધાં ી
વાંઘની શકૂ ભત
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રન૊ બાખ ન શ૊મ એલા ઔ૊ઇ
યાજ્મક્ષેત્રની વયઔાય વાથેના ઔફૂરાતનાભાથી એલા
114
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યાજ્મક્ષેત્રની વયઔાયભાં ધનટશત થમેરાં ઔ૊ઇ ઔાય૊ફાયી,
ધાયાઔીમ ઔે ડમાધમઔ ઔામો બાયત વયઔાય શાથ ધયી ળઔળે,
઩ણ એલ દયે ઔ ઔફૂરાતનાભં ધલદેળભાં શઔૂ ભત બ૊ખલલા
વંફંધી તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ એલા ઔામદાને ઄ધીન યશે ળે
઄ને તે ઔામદા ઄નવાય શ૊લં જોઇળે.
અનચ્છેદ : ૨૬૧ જાશે ય કામો, યે કડવ અને ન્માબમક
કામવલાશી
(૧) વંગ ઄ને દયે ઔ યાજ્મનાં જાશે ય ઔામો, યે ઔડગ ઄ને
ડમાધમઔ ઔામગલાશીભાં બાયતના વભગ્ર યાજ્મક્ષેત્રભાં વં઩ણ
ધલશ્વાવ ભૂઔલાભાં અલળે ઄ને તે ભાડમ યાકલાભાં અલળે.
(૨) કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેરાં ઔામો, યે ઔડગ ઄ને ઔામગલાશી વાધફત
ઔયલાની ઄ને તેની ઄વય નક્કી ઔયલાની યીત ઄ને ળયત૊
વંવદે ઔયે રા ઔામદાથી જોખલાઇ ઔમાગ ભછફ યશે ળ.ે
(૩) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ ઩ણ બાખભાં દીલાની
ડમામારમ૊એ અ઩ેરા ઄ંધતભ પેં વરા ઔે ઔયે રા શઔભ૊, તે
યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદય ઔામદા ઄નવાય ખભે ત્માં ફજાલી ળઔાળે.
઩ાણી વાંફાંધી તકયાય૊
અનચ્છેદ : ૨૬૨ આાંતય-યાજ્મ નદીઓ અથલા નદી-
ખીણ૊ના ઩ાણી વાંફધ ાં ી તકયાય૊ન૊ ન્મામ બનણવમ
(૧) ઔ૊ઇ અંતય-યાજ્મ નદી ઔે નદી-કીણના ઔે તેભાંના
઩ાણીના ઈ઩મ૊ખ, લશેં ઙણી ઄થલા ધનમંત્રણ ઄ંખન ે ી ઔ૊ઇ
તઔયાય ઔે પટયમાદના ડમામધનણગમ ભાટે વંવદ ઔામદાથી
જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
(૨) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંવદ
ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયી ળઔળે ઔે કંડ (૧) ભાં ઈલ્લેકેરી ઔ૊ઇ
તઔયાય ઔે પટયમાદ ઄ંખે ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ઄થલા ફીછ ં
ઔ૊ઇ ડમામારમ શઔૂ ભત બ૊ખલી ળઔળે નશી.
યાજ્મ૊ લચ્ચે વાંકરન
અનચ્છેદ : ૨૬૩ આાંતયયાજ્મ કાઉબન્વર અાંગન ે ી
જોગલાઈઓ
યાષ્ટર ઩ધતને ઔ૊ઇ વભમે એભ છણામ ઔે -
(ઔ) યાજ્મ૊ લચ્ઙે ઉબી થઇ શ૊મ એલી તઔયાય૊ની ત઩ાવ
ઔયલાની ઄ને તે ધલળે વરાશ અ઩લાની;
(ક) છેભાં ઔે ટરાઔ ઄થલા તભાભ યાજ્મ૊નં ઄થલા વંગનં
઄ને એઔ ઔે લધાયે યાજ્મ૊નં વટશમારું ટશત શ૊મ તે
ધલ઴મ૊ની ત઩ાવ ઔયલાની ઄ને તેની ઙઙાગ ઔયલાની; ઄થલા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ખ) એલા ઔ૊ઇ ધલ઴મ ઈ઩ય બરાભણ ઔયલાની ઄ને કાવ
ઔયીને તે ધલ઴મ ઄ંખે નીધત ઄ને ઄ભરના લધાયે વાયા
વંઔરન ભાટે બરાભણ ઔયલાની,
- છલાફદાયીલા઱ી ઔાઈધડવરની ્થા઩ના ઔયલાથી
જાશે ય ટશત વધાળે, ત૊ શઔભ ઔયીને તેલી ઔાઈધડવર
્થા઩લાનં ઄ને તેણે ફજાલલાની પયજોનં ્લરૂ઩, તેની
તંત્રવ્મલ્થા ઄ને ઔામગયીધત ભઔયય ઔયલાન યાષ્ટર ઩ધત ભાટે
ઔામદેવય ખણાળે.
ૂ ગ બાગ-૧૨
નાણાકીમ ફાફત૊, બભરકત, કયાય૊ અને દાલાઓ
પ્રકયણ-૧
નાણાકીમ ફાફત૊ (વાભાન્મ)
અનચ્છેદ – ૨૬૪ અથવઘટન
અ બાખભાં ‗નાણા ઔધભળન‘ એટરે ઄નચ્ચે દ ૨૮૦ શે ઠ઱
યઙામેર નાણા ઔધભળન.
અનચ્છેદ – ૨૬૫ કામદાથી ભ઱ેરા અબધકાય બવલામ
કય નાખલા નશી
ઔામદાથી ભ઱ેર ઄ધધઔાય ધવલામ, ઔ૊ઇ ઔય નાકી ળઔાળે
નશી ઔે લવૂર ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૬૬ બાયતના અને યાજ્મ૊ના એકબત્રત પાંડ
અને જાશે ય રશવાફ૊
(૧) ઄નચ્ચે દ ૨૬૭ની જોખલાઇ઒ને ઄ને ઄ભૂઔ ઔય ઄ને
ડ્યૂટીની ઔર ઙ૊ખ્કી અલઔ ઔે તેન૊ ઔ૊ઇ બાખ યાજ્મ૊ને
વોં઩ી દેલા ઄ંખે અ પ્રઔયણની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
બાયત વયઔાયને ભ઱ેરી તભાભ અલઔ, ધતજોયી ધફર૊
ઔાઢીને તેણે ઉબી ઔયે રી તભાભ ર૊ન, ફીજી ર૊ન ઔે
વાધન૊઩ામ ઩ેળખી઒ ઄ને ર૊ન બય઩ાઇ થતાં તેને ભ઱ેરાં
તભાભ નાણાં ભ઱ીને, ‗બાયતનં એઔધત્રત પંડ‘ એ નાભનં
એઔ એઔધત્રત પંડ ફનળે, ઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મની વયઔાયને
ભ઱ેરી તભાભ અલઔ, ધતજોયી ધફર૊ ઔાઢીને તેણે ઉબી ઔયે રી
તભાભ ર૊ન, ફીજી ર૊ન ઔે વાધન૊઩ામ ઩ેળખી઒ ઄ને ર૊ન
બય઩ાઇ થતાં તેને ભ઱ેરા તભાભ નાણાં ભ઱ીને, ‗યાજ્મનં
એઔધત્રત પંડ‘ એ નાભનં એઔ એઔધત્રત પંડ ફનળે.
(૨) બાયત વયઔાયે ઄થલા યાજ્મની વયઔાયે ઄થલા તેના
લતી ભે઱લેરા ફીજાં તભાભ જાશે ય નાણાં, મથાપ્રવંખ,
બાયતના જાશે ય ટશવાફભાં ઄થલા યાજ્મના જાશે ય ટશવાફભાં
છભા ઔયલાભાં અલળે.
115
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૩) ઔામદા ઄નવાય ઄ને અ વંધલધાનભાં દળાગલેરા શે ત
ભાટે ઄ને તે યીતે શ૊મ તે ધવલામ, બાયતના એઔધત્રત
પંડભાંથી ઄થલા યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી ઔ૊ઇ નાણાંન૊
ધલધનમ૊ખ ઔયી ળઔાળે નશી.
અનચ્છેદ : ૨૬૭ આકબસ્ભક પાંડ
(૧) વંવદ ઔામદાથી ‗બાયતનં અઔધ્ભઔ પંડ‘ એ નાભનં
઩ેળખીના ્લરૂ઩નં એઔ અઔધ્ભઔ પંડ ્થા઩ી ળઔળે, છેભાં
એલા ઔામદાથી નક્કી ઔયલાભાં અલે તેટરી યઔભ
લકત૊લકત છભા ઔયલાભાં અલળે, ઄ને ઄ણધામાગ કઙગને
઩શોંઙી લ઱લાના શે ત ભાટે ઄નચ્ચે દ ૧૧૫ ઄થલા ઄નચ્ચે દ
૧૧૬ શે ઠ઱ ઔામદાથી વંવદ એ કઙગને ઄ધધઔૃ ત ન ઔયે ત્માં
વધી તે પંડભાંથી ઩૊તે ઩ેળખી઒ અ઩ી ળઔે તે ભાટે તે
યાષ્ટર ઩ધતના શ્તઔ ભૂઔલાભાં અલળે.
(૨) ઔામદાથી યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ ‗યાજ્મ અઔધ્ભઔ
પંડ‘ એ નાભનં ઩ેળખીના ્લરૂ઩નં એઔ અઔધ્ભઔ પંડ
્થા઩ી ળઔળે, છેભાં એલા ઔામદાથી નક્કી ઔયલાભાં અલે
તેટરી યઔભ લકત૊લકત છભા ઔયલાભાં અલળે ઄ને
઄ણધામાગ કઙગને ઩શોંઙી લ઱લાના શે ત ભાટે ઄નચ્ચે દ ૨૦૫
઄થલા ઄નચ્ચે દ ૨૦૬ શે ઠ઱ ઔામદાથી યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱
એ કઙગને ઄ધધઔૃ ત ન ઔયે ત્માં વધી તે પંડભાંથી ઩૊તે
઩ેળખી઒ અ઩ી ળઔે તે ભાટે તે યાજ્મના યાજ્મ઩ારના
શ્તઔ ભૂઔલાભાં અલળે.
(૧) વંગ માદીભાં છણાલેરી શ૊મ એલી ્ટે મ્઩ ડ્યૂટી ઄ને
દલા઒ ઄ને પ્રવાધન વાભગ્રી ઈ઩યની અફઔાયી ડ્યૂટી
બાયત વયઔાય નાકળે, ઩ણ તેની લવૂરાત-
(ઔ) એલી ડ્યૂટી વંગ યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદય નાકલા઩ાત્ર શ૊મ
ત્માયે , બાયત વયઔાય, ઄ને
(ક) એલી ડ્યૂટી યાજ્મ૊ની ઄ંદય નાકલા઩ાત્ર શ૊મ ત્માયે , તે
યાજ્મ૊, ઔયળે.
(૨) ઔ૊ઇ યાજ્મની ઄ંદય નાકલા઩ાત્ર એલી ઔ૊ઇ ડ્યૂટીની
ઔ૊ઇ નાણાઔીમ લ઴ગની અલઔ બાયતના એઔધત્રત પંડન૊ બાખ
ફનળે નશી, ઩ણ તે યાજ્મને તે વોં઩ી દેલાભાં અલળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) બાયત વયઔાયે વેલા ઈ઩ય ઔય નાકલ૊ જોઇળે ઄ને
અલ૊ ઔય, કંડ (૨)ભાં જોખલાઇ ઔયે રી યીતે ઔે ડદ્ર વયઔાયે
઄ને યાજ્મ૊એ લવૂર ઔયલ૊ જોઇળે ઄ને ધલધનમ૊ખ ઔયલ૊
જોઇળે.
(૨) કંડ (૧) ની જોખલાઇ઒ ઄નવાય રેલાના અલા ઔ૊ઇ
ઔયની નાણાઔીમ લ઴ગની અલઔ વંવદે ઔામદાથી ગડે રા
લવૂરાત ઄ને ધલધનમ૊ખના ધવદ્ાંત૊ ઄નવાય-
(ઔ) બાયત વયઔાયે ઄ને યાજ્મ૊એ લવૂર ઔયલી જોઇળે;
(ક) બાયત વયઔાયે ઄ને યાજ્મ૊એ ધલધનમ૊ખ ઔયલ૊ જોઇળે.
(૧) ભારના લેઙાણ ઄થલા કયીદી ઈ઩યના ઔય ઄ને ભારની
યલાનખી ઈ઩યના ઔય બાયત વયઔાય રેળે ઄ને લવૂર ઔયળે,
઩યંત કંડ (૨) ભાં જોખલાઇ ઔયે રી યીતે, તે વન ૧૯૯૬ ના
એધપ્રર ભટશનાની ૧રી તાયીકે ઄થલા તે ઩ચી યાજ્મ૊ને
વોં઩ી દેલાભાં અલળે ઄ને વોં઩ી દેલાભાં અલેર શ૊લાનં
ખણાળે.
- અ કંડના શે ત઒ ભાટે -
(ઔ) ‗ભારના લેઙાણ ઄થલા કયીદી ઈ઩યના ઔય‘ એ
ળબ્દપ્રમ૊ખન૊, અંતય-યાજ્મ લે઩ાય ઄થલા લાધણજ્મ
દયધભમાન ભારનં લેઙાણ ઄થલા કયીદી થમેર શ૊મ ત્માયે ,
લતગભાન઩ત્ર૊ ધવલામના ભારના એલા લેઙાણ ઄થલા કયીદી
ઈ઩યના ઔય એલ૊ ઄થગ થળે.
(ક) ‗ભારની યલાનખી ઈ઩યના ઔય‘ એ ળબ્દપ્રમ૊ખન૊,
અંતયયાજ્મ લે઩ાય ઄થલા લાધણજ્મ દયધભમાન ભારની
યલાનખી થમેર શ૊મ ત્માયે યલાના ઔયનાય વ્મધક્તને ઄થલા
ફીજી ઔ૊ઇ વ્મધક્તને યલાનખી ઔયલાભાં અલી શ૊મ તેભ ચતાં
ભારની એલી યલાનખી ઈ઩યના ઔય એલ૊ ઄થગ થળે.
(૨) વંગ યાજ્મક્ષેત્ર૊ભાંથી થતી અલઔ ધવલામની ઔ૊ઇ
નાણાઔીમ લ઴ગની એલા ઔયની ઙ૊ખ્કી અલઔ, બાયતના
એઔધત્રત પંડન૊ બાખ ફનળે નશી, ઩ણ છે યાજ્મ૊ની ઄ંદય તે
લ઴ગભાં તે ઔય રેલા ઩ાત્ર શ૊મ તેભને વોં઩ી દેલાભાં અલળે
઄ને વંવદ ઔામદાથી ગડે તેલા લશેં ઙણીના ધવદ્ાંત૊
઄નવાય તે યાજ્મ૊ લચ્ઙે લશેં ઙી અ઩લાભાં અલળે.
(૩) ભારનં લેઙાણ ઄થલા કયીદી ઄થલા ભારની યલાનખી
ક્માયે અંતયયાજ્મ લે઩ાય ઄થલા લાધણજ્મ દયધભમાન થઇ
ખણામ તે નક્કી ઔયલા ભાટે ના ધવદ્ાંત૊ ઔામદાથી વંવદ
ઠયાલી ળઔળે.
116
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૧) ઄નચ્ચે દ-૨૬૮, ૨૬૮-ઔ ઄ને ૨૬૯ભાં ઄નિભે ઈલ્લેકેર
ડ્યૂટી ઄ને ઔય ધવલામના વંગ માદીભાં ઈલ્લેકેર તભાભ ઔય
઄ને ડ્યૂટી, ઄નચ્ચે દ-૨૭૧ ભાં ઈલ્લેકેર ઔય ઄ને ડ્યૂટી
ઈ઩યના વયઙાછગ ઄ને વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદા શે ઠ઱
ઙ૊ક્કવ શે ત ભાટે રેલાભાં અલતા ઔ૊ઇ ઈ઩ઔય બાયત
વયઔાય રેળે ઄ને લવૂર ઔયળે ઄ને કંડ (૨) ભાં જોખલાઇ
ઔયે રી યીતે વંગ ઄ને યાજ્મ૊ લચ્ઙે લશેં ઙી અ઩લાભાં
અલળે.
(૨) ઔ૊ઇ નાણાઔીમ લ઴ગભાં એલા ઔ૊ઇ ઔય ઄થલા ડ્યૂટીની
ઙ૊ખ્કી અલઔના ઠયાલલાભાં અલે એલા તેટરા ટઔા
બાયતના એઔધત્રત પંડન૊ બાખ ફનળે નશી, ઩ણ છે યાજ્મ૊ની
઄ંદય તે લ઴ગભાં તે ઔય ઄થલા ડ્યૂટી રેલા ઩ાત્ર શ૊મ તેભને
વોં઩ી દેલાભાં અલળે ઄ને કંડ (૩) ભાં જોખલાઇ ઔયે રી યીત
઄નવાય ઠયાલલાભાં અલે તેલી યીતે ઄ને તેલા વભમથી તે
યાજ્મ૊ લચ્ઙે લશેં ઙી અ઩લાભાં અલળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દભાં, ‗ઠયાલેર‘ં એટરે-
(૧) નાણા અમ૊ખની યઙના ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી,
યાષ્ટર ઩ધતએ શઔભથી ઠયાલેર,ં ઄ને
(૨) નાણા અમ૊ખની યઙના ઔયલાભાં અલે તે ઩ચી, નાણા
અમ૊ખની બરાભણ૊ને ધલઙાયણાભાં રઇને યાષ્ટર ઩ધતએ
શઔભથી ઠયાલેર.ં
઄નચ્ચે દ-૨૬૯ ઄ને ૨૭૦ ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,
વંવદ ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે તે ઄નચ્ચે દભાં ઈલ્લેકેરી ઔ૊ઇ ઩ણ
ડ્યૂટી ઄થલા ઔયભાં વંગના શે ત઒ ભાટે વયઙાછગથી લધાય૊
ઔયી ળઔળે ઄ને એલા ઔ૊ઇ વયઙાછગની તભાભ અલઔ
બાયતના એઔધત્રત પંડન૊ બાખ ફનળે.
વંધલધાન (એંળીભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૨૦૦૦ની
ઔરભ ૪(૧)થી અ ઄નચ્ચે દ યદ ઔમો ચે .
(૧) અવાભ, ધફશાય, ઒ટય્વા ઄ને ઩ધિભ ફંખા઱ના
યાજ્મ૊ને ળણ ઄ને ળણની ફનાલટ૊ ઈ઩યની દયે ઔ લ઴ગની
ધનઔાવ-છઔાતની ઙ૊ખ્કી અલઔન૊ ઔ૊ઇ બાખ અ઩લાને
ફદરે તે યાજ્મ૊ની અલઔની વશામઔ ઄નદાન તયીઔે ,
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઠયાલલાભાં અલે તેલી યઔભ દય લ઴ે બાયતના એઔધત્રત પંડ
કાતે ઈધાયલાભાં અલળે.
(૨) ળણ ઔે ળણની ફનાલટ૊ ઈ઩યની ઔ૊ઇ ધનઔાવ-છઔાત
નાકલાનં બાયત વયઔાય જ્માં વધી ઙાર યાકે ઄થલા અ
વંધલધાનના અયંબથી દવ લ઴ગ ઩યાં થામ, એ ફેભાંથી છે
લશે રં ફને ત્માં વધી, એ યીતે ઠયાલેરી યઔભ બાયતના
એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયલાનં ઙાર યાકલાભાં અલળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દભાં ‗ઠયાલેરં‘ એ ળબ્દપ્રમ૊ખન૊ ઄થગ,
઄નચ્ચે દ-૨૭૦ ભાં તેન૊ છે ઄થગ થામ ચે તે છ થળે.
(૧) યાજ્મ૊નં ટશત શ૊મ તેલા ઔય ઄થલા ડ્યૂટી નાકતં
઄થલા તેભાં પે યપાય ઔયતં ઄થલા બાયતના અલઔલેયાને
રખતા ઄ધધધનમભ૊ના શે ત઒ ભાટે વ્માખ્મા ઔમાગ પ્રભાણે
‗કેતીની અલઔ‘ એ ળબ્દપ્રમ૊ખના ઄થગભાં પે યપાય ઔયતં
઄થલા છે ધવદ્ાંત૊ ભછફ અ પ્રઔયણની ઔ૊ઇ ઩ૂલગલતી
જોખલાઇ શે ઠ઱ યાજ્મ૊ને નાણાં લશેં ઙલાનાં શ૊મ ઔે થામ તે
ધવદ્ાંત૊ને ઄વય ઔયતં ઄થલા વંગના શે ત ભાટે અ
પ્રઔયણની ઩ૂલલ ગ તી જોખલાઇ઒ભાં છણાલેર૊ ઔ૊ઇ વયઙાછગ
નાકતં ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઄થલા વધાય૊ યાષ્ટર ઩ધતની બરાભણ
ધવલામ વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશભાં યછૂ ઔે પ્ર્તાધલત
ઔયી ળઔાળે નશી.
(૨) અ ઄નચ્ચે દભાં ‗યાજ્મ૊નં ટશત શ૊મ તેલ૊ ઔય ઄થલા
ડ્યૂટી‘ એટરે-
(ઔ) છેની ઔર ઙ૊ખ્કી અલઔ ઄થલા તેન૊ ઔ૊ઇ બાખ ઔ૊ઇ
યાજ્મને વોં઩ી દેલાન૊ શ૊મ તેલ૊ ઔય ઄થલા ડ્યૂટી; ઄થલા
(ક) છેની ઙ૊ખ્કી અલઔને ઄નરક્ષીને બાયતના એઔધત્રત
પંડભાંથી ઔ૊ઇ યાજ્મને તે વભમે યઔભ અ઩લાની શ૊મ તે ઔય
઄થલા ડ્યૂટી.
(૧) વંવદ છેને ભદદની છરૂયલા઱ાં ઠયાલે તેલાં યાજ્મ૊ની
અલઔની વશામઔ ઄નદાન તયીઔે ઔામદાથી વંવદ જોખલાઇ
ઔયે તે યઔભ દય લ઴ે બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધાયલાભાં
અલળે ઄ને છદા-છદા યાજ્મ૊ ભાટે છદી-છદી યઔભ ભઔયય
ઔયી ળઔાળે.
઩યંત ઔ૊ઇ યાજ્મભાં ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒નં
ઔલ્માણ વાધલા ઄થલા તે યાજ્મભાંના ઄નવૂધઙત
ધલ્તાય૊ના લશીલટની ઔક્ષા વધાયી તેને તે યાજ્મના ફાઔીના
ધલ્તાય૊ના લશીલટની ઔક્ષાએ રઇ છલાના શે ત ભાટે બાયત
117
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
વયઔાયની ઄નભધતથી તે યાજ્મ તયપથી શાથ ધયલાભાં
અલે તેલી ધલઔાવની મ૊છના઒ના કઙગને તે યાજ્મ ઩શોંઙી
લ઱ી ળઔે તે ભાટે છરૂયી ભૂડીની યઔભ ઄ને અલતગઔ-યઔભ તે
યાજ્મની અલઔની વશામઔ ઄નદાન તયીઔે બાયતના
એઔધત્રત પંડભાંથી અ઩લાભાં અલળે :
લધભાં, અવાભ યાજ્મની અલઔની વશામઔ
઄નદાન તયીઔે -
(ઔ) ચઠ્ઠી ઄નવૂધઙના ઩ટયચ્ચે દ ૨૦ ની વાથે જોડે રા ઔ૊ઠાના
(બાખ-૧) ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા, અટદજાધત ધલ્તાય૊ના
લશીલટ ઄ંખે અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાંના ફે
લ઴ગ દયધભમાન અલઔ ઔયતાં કઙગના વયે યાળ લધાયા છેટરી;
઄ને
(ક) વદયશ ધલ્તાય૊ના લશીલટની ઔક્ષા વધાયી તેને તે
યાજ્મના ફાઔીના ધલ્તાય૊ના લશીલટની ઔક્ષાએ રઇ છલા
બાયત વયઔાયની ઄નભધતથી તે યાજ્મ તયપથી શાથ
ધયલાભાં અલે તેલી ધલઔાવ મ૊છના઒ના કઙગ છેટરી,
-ભૂડીની ઄ને અલતગઔ યઔભ બાયતના એઔધત્રત
પંડભાંથી અ઩લાભાં અલળે.
(૧ઔ) ઄નચ્ચે દ ૨૪૪-ઔ શે ઠ઱ ્લામત્ત યાજ્મ ફડમં શ૊મ તે
તાયીકે ઄ને તે તાયીકથી,-
(૧) કંડ (૧) ના ફીજા ઩યંતઔના કંડ (ઔ) શે ઠ઱ અ઩લાની
યઔભ, જો તે ્લામત્ત યાજ્મ તે કંડભાં ઈલ્લેકેરા તભાભ
અટદજાધત ધલ્તાય૊નં ફનેરં શ૊મ ત૊ તેને અ઩લાભાં અલળે
઄ને જો તે ્લામત્ત યાજ્મ તેભાંના ઄ભૂઔ અટદજાધત
ધલ્તાય૊નં છ ફનેરં શ૊મ ત૊, યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને ધનટદગષ્ટ
ઔયે તે યીતે અવાભ યાજ્મ ઄ને તે ્લામત્ત યાજ્મ લચ્ઙે
પા઱લલાભાં અલળે.
(૨) ્લામત્ત યાજ્મના લશીલટની ઔક્ષા વધાયીને તેને
અવાભ યાજ્મના ફાઔીના ધલ્તાય૊ના લશીલટની ઔક્ષાએ
રઇ છલાના શે ત ભાટે બાયત વયઔાયની ઄નભધતથી તે યાજ્મ
તયપથી શાથ ધયલાભાં અલે તેલી ધલઔાવની મ૊છનાના કઙગ
છેટરી ભૂડીની યઔભ ઄ને અલતગઔ યઔભ તે ્લામત્ત યાજ્મની
અલઔની વશામઔ ઄નદાન તયીઔે બાયતના એઔધત્રત
પંડભાંથી અ઩લાની યશે ળે.
(૩) વંવદ કંડ (૧) શે ઠ઱ જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી, તે કંડ
શે ઠ઱ તેને ઄઩ામેરી વત્તા યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને લા઩યી
ળઔળે, ઄ને યાષ્ટર ઩ધતએ અ કંડ શે ઠ઱ ઔયે ર૊ ઔ૊ઇ શઔભ
વંવદે એ યીતે ઔયે રી જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
઄વયઔતાગ યશે ળ.ે
઩યંત નાણા ઔધભળન યઙામા ઩ચી, તેની બરાભણ૊
ધલઙાયણાભાં રીધા ધવલામ, અ કંડ શે ઠ઱ યાષ્ટર ઩ધત ઔ૊ઇ
શઔભ ઔયી ળઔળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) ઄નચ્ચે દ ૨૪૬ ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,
વ્મલવામ, વ્મા઩ાય, ધંધા ઄થલા ય૊છખાય ઄ંખે ઔ૊ઇ
યાજ્મના ઄થલા તેભાંની નખય઩ાધરઔા, ધછલ્લા ફ૊ડગ , ્થાધનઔ
ફ૊ડગ ઔે ફીજા ્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ના ઔે વ૊ વંફંધી તે
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ન૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ અલઔ ઈ઩યના ઔય
વંફંધી શ૊લાને ઔાયણે ધફનઔામદેવય ખણાળે નશી.
(૨) ઔ૊ઇ યાજ્મને ઄થલા તે યાજ્મભાંની ઔ૊ઇ નખય઩ાધરઔાને,
ધછલ્લા ફ૊ડગ ને, ર૊ઔર ફ૊ડગ ને ઄થલા ફીજા ્થાધનઔ
વત્તાભંડ઱ને વ્મલવામ, વ્મા઩ાય, ધંધા ઄ને ય૊છખાય
ઈ઩યના ઔય તયીઔે , વ્મધક્ત દીઠ અ઩લાની થતી ઔર યઔભ,
લાધ઴ગઔ ફે શજાય ઄ને ઩ાંઙવ૊ રૂધ઩મા ઔયતાં લધ થલી જોઇળે
નશીં.
(૩) વ્મલવામ, વ્મા઩ાય, ધંધ૊ ઄ને ય૊છખાય ઈ઩યના ઔય
઄ંખે ઈ઩ય છણાવ્મા પ્રભાણે ઔામદા ઔયલાની યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ની વત્તાથી, વ્મલવામ, વ્મા઩ાય, ધંધા ઄ને
ય૊છખાયભાંથી ભ઱તી ઔે ઈબી થતી અલઔ ઈ઩યના ઔય ઄ંખે
ઔામદા ઔયલાની વંવદની વત્તા ઔ૊ઇ ઩ણ યીતે ભમાગટદત થામ
ચે એલ૊ ઄થગ ઔયલાભાં અલળે નશી.
અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રા ઔ૊ઇ
યાજ્મની વયઔાય ઄થલા ઔ૊ઇ નખય઩ાધરઔા ઔે ફીજા
્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ ઔે વં્થા તયપથી તે યાજ્મ,
નખય઩ાધરઔા ઔે ફીજા ્થાધનઔ ધલ્તાય૊ના શે ત઒ ભાટે
ઔામદેવય યીતે નાકલાભાં અલતા શતા તે ઔય, ડ્યૂટી, ઈ઩ઔય
ઔે પી, વંગ માદીભાં તે છણાલેરા શ૊મ તે ચતાં, ઔામદાથી
વંવદ, એથી ધલરૂદ્ની જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી, તે
નાકલાનં ઄ને એ છ શે ત઒ ભાટે તેભને ઈ઩મ૊ખભાં રેલાનં
ઙાર યાકી ળઔાળે.
વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ની
ઔરભ ૨૯ ઄ને ઄નવૂધઙથી યદ ઔમો ચે .
(૧) અ પ્રઔયણની ઩ૂલલ ગ તી જોખલાઇ઒ભાં ‗ઙ૊ખ્કી
અલઔ‘ એટરે ઔ૊ઇ ઔય ઔે ડ્યૂટીના વંફંધભાં તે લવૂર
ઔયલાન કઙગ ફાદ ઔમાગ ઩ચી ફાઔી યશે તી તેની અલઔ, ઄ને
તે જોખલાઇ઒ના શે ત઒ ભાટે ઔ૊ઇ ધલ્તાયની ઄થલા
તેભાંથી ભ઱ેરી ઔ૊ઇ ઔય ઔે ડ્યૂટી ઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખની
118
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ઙ૊ખ્કી ઉ઩છ બાયતના ધનમંત્રણ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔે નક્કી
ઔયીને પ્રભાધણત ઔયલી જોઇળે ઄ને તે ભાટે તેભનં પ્રભાણ઩ત્ર
અકયી ખણાળે.
(૨) ઈ઩ય છણાવ્મા ભછફ ઄ને અ પ્રઔાયની ફીજી ્઩ષ્ટ
જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, અ બાખ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ડ્યૂટી
઄થલા ઔય ઔ૊ઇ યાજ્મને વોં઩ી દીધા શ૊મ ઄થલા વોં઩લાભાં
અલે ત્માયે ઈ઩છની ખણતયી ઔે લી યીતે ઔયલી તે ભાટે ઄ને
ઔમા વભમથી ઄થલા ઔમે વભમે ઄ને ઔઇ યીતે ઙૂઔલણી
ઔયલી તે ભાટે , ઄ને ફે નાણાઔીમ લ઴ગ ભાટે ટશવાફભે઱
ફેવાડલા ભાટે , ઄ને ફીજી ઔ૊ઇ અન઴ંધખઔ ઄થલા વશામઔ
ફાફત૊ ભાટે , વંવદે ઔયે રા ઔામદાથી ઄થલા યાષ્ટર ઩ધતના
શઔભથી જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે.
(૧) અ વંધલધાનના અયંબથી ફે લ઴ગની ઄ંદય ઄ને ત્માય
઩ચી દયે ઔ ઩ાંઙભં લ઴ગ ઩રું થમે ઄થલા તે ઩શે રાં ઩૊તાને
છરૂયી છણામ, ત્માયે યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને, એઔ નાણા
અમ૊ખ યઙળે, છે તેભણે નીભેરા ઄ધ્મક્ષ ઄ને ફીજા ઙાય
વભ્મ૊નં ફનળે.
(૨) અ અમ૊ખના વભ્મ૊ તયીઔે નીભાલા ભાટે ની અલશ્મઔ
રામઔાત૊ ઄ને તેભને ઩વંદ ઔયલાની યીત ઔામદાથી વંવદ
ઠયાલી ળઔાળે.
(૩) નીઙેની ફાફત૊ વંફંધી યાષ્ટર ઩ધતને બરાભણ૊ ઔયલાની
અમ૊ખની પયછ યશે ળે :-
(ઔ) અ પ્રઔયણ શે ઠ઱ વંગ ઄ને યાજ્મ૊ લચ્ઙે ધલબાધછત
ઔયલાના ઄થલા ઔયી ળઔામ તેલા ઔયની ઙ૊ખ્કી અલઔની
તેભની લચ્ઙે લશેં ઙણી ઔયલા ફાફત ઄ને યાજ્મ૊ લચ્ઙે એલી
અલઔના તેભના દયે ઔના ટશ્વાની પા઱લણી ઔયલા ફાફત;
(ક) બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી યાજ્મ૊ને વશામઔ ઄નદાન
અ઩લાભાં ઔમા ધવદ્ાંત૊ ઩ા઱લા જોઇએ તે ફાફત;
(કક) યાજ્મ નાણા અમ૊ખે ઔયે રી બરાભણ૊ના અધાયે ,
યાજ્મભાંની ઩ંઙામત૊ના વાધન૊ની ઩ૂધતગ ઔયલા યાજ્મના
એઔધત્રત પંડભાં લૃધદ્ ઔયલા ભાટે નાં છરૂયી ઩ખરાં ફાફત;
(ખ) યાજ્મના નાણા અમ૊ખે ઔયે રી બરાભણ૊ના અધાયે ,
યાજ્મભાંની નખય઩ાધરઔા઒ની વાધન૊ની ઩યતી ઔયલા
યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાં લૃધદ્ ઔયલા ભાટે ના છરૂયી ઩ખરા
ફાફત;
(ગ) વંખીન નાણાઔીમ વ્મલ્થાના ટશતભાં યાષ્ટર ઩ધતએ
અમ૊ખને ધલઙાયણા ભાટે ભ૊ઔરેરી ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત.
(૪) અમ૊ખ ઩૊તે ઩૊તાની ઔામગયીધત નક્કી ઔયળે ઄ને
઩૊તાનાં ઔામો ફજાલલા ભાટે ઔામદાથી વંવદ અ઩ે એલી તેને
વત્તા યશે ળ.ે
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
યાષ્ટર ઩ધત અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ શે ઠ઱ નાણા
અમ૊ખને ઔયે રી દયે ઔ બરાભણ તેના ઈ઩ય રીધેરા ઩ખરા
ધલ઴ેની વભછૂ તી-માદી વાથે વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ
ભઔાલળે.
છેને ઄ંખે, મથાપ્રવંખ, વંવદ ઄થલા યાજ્મનં
ધલધાનભંડ઱ ઔામદા ઔયી ળઔે એલ૊ જાશે ય શે ત ન શ૊મ તે
ચતાં, તેલા શે ત ભાટે વંગ ઄થલા યાજ્મ ઄નદાન અ઩ી
ળઔળે.
(૧) બાયતના એઔધત્રત પંડના ઄ને બાયતના અઔધ્ભઔ
પંડના શલારાનં, તે પંડ૊ભાં નાણાંના બયણાનં, તેભાંથી નાણાં
ઈ઩ાડલાનં, બાયત વયઔાયને ઔે તેના લતી પ્રાપ્ત થમેરાં તે
પંડ૊ભાં છભા થમાં ધવલામનાં જાશે ય નાણાંના શલારાનં,
બાયતના જાશે ય ટશવાફભાં તેના બયણાનં ઄ને તે
ટશવાફભાંથી નાણાંના ઈ઩ાડનં ઄ને ઈ઩ય છણાલેરી ફાફત૊
વાથે વંફંધ ધયાલતી ઔે તેને વશામઔ ફીજી તભાભ ફાફત૊નં
ધનમભન વંવદે ઔયે રા ઔામદાથી ઔયલાભાં અલળે ઄ને તે
઄થે એ યીતે જોખલાઇ ન થામ ત્માં વધી, યાષ્ટર ઩ધતએ ઔયે રા
ધનમભ૊થી તેન ધનમભન ઔયલાભાં અલળે.
(૨) યાજ્મના એઔધત્રત પંડના ઄ને યાજ્મના અઔધ્ભઔ
પંડના શલારાનં, તે પંડ૊ભાં નાણાંના બયણાનં, તેભાંથી નાણા
ઈ઩ાડલાનં, યાજ્મ વયઔાયને ઔે તેના લતી પ્રાપ્ત થમેરા તે
પંડ૊ભાં છભા થમા ધવલામનાં જાશે ય નાણાંનાં શલારાનં,
યાજ્મના જાશે ય ટશવાફભાં તેના બયણાનં ઄ને તે
ટશવાફભાંથી નાણાંના ઈ઩ાડનં ઄ને ઈ઩ય છણાલેરી ફાફત૊
વાથે વંફંધ ધયાલતી ઔે તેને વશામઔ ફીજી તભાભ ફાફત૊નં
ધનમભન યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔામદાથી ઔયલાભાં
અલળે ઄ને તે ઄થે એ યીતે જોખલાઇ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં
વધી તે યાજ્મના યાજ્મ઩ારે ઔયે રા ધનમભ૊થી તેન ધનમભન
ઔયલાભાં અલળે.
119
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ઔ) મથાપ્રવંખ, બાયત વયઔાયે ઄થલા યાજ્મ વયઔાયે
ઉબી ઔયે રી ઔે તેને પ્રાપ્ત થમેરી અલઔ ઔે ફીજા જાશે ય નાણાં
ધવલામના, વંગના ઄થલા યાજ્મના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ
ધયાલતી ન૊ઔયી ઔયતા ઔ૊ઇ ઄ધધઔાયીને તેની એલી
શે ધવમતથી ભ઱ેરાં ઔે તેની ઩ાવે ઄નાભત ભૂઔામેરાં તભાભ
નાણાં, ઄થલા
(ક) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંના ઔ૊ઇ ડમામારમને ઔ૊ઇ દાલા,
ઔાભ, ટશવાફ ઄થલા વ્મધક્ત઒ને કાતે છભા થલા ભ઱ેરાં ઔે
તેની ઩ાવે ઄નાભત ભૂઔામેરાં તભાભ નાણાં,
-મથાપ્રવંખ, બાયતના જાશે ય ટશવાફભાં ઄થલા
યાજ્મના જાશે ય ટશવાફભાં છભા ઔયાલલા જોઇળે.
(૧) વંવદ ઔામદાથી ઄ડમથા જોખલાઇ ઔયે તે ધવલામ,
યાજ્મે ઄થલા યાજ્મની ઄ંદયના ઔ૊ઇ વત્તાધધઔાયીએ નાકેરા
તભાભ ઔયભાંથી વંગની ધભરઔત ભક્ત યશે ળ.ે
(૨) ઔ૊ઇ યાજ્મભાં અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં,
વંગની ધભરઔત ઔ૊ઇ ઔયને ઩ાત્ર શ૊મ ઔે ખણાતી શ૊મ તે ઔય તે
યાજ્મભાં રેલાનં ઙાર યશે ત્માં વધી, તેના ઈ઩ય તે ઔય રેતાં
તે યાજ્મની ઄ંદયના ઔ૊ઇ વત્તાધધઔાયીને વંવદ ઔામદાથી
઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી, કંડ (૧) ભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે નશી.
(૧) ભારનં લેઙાણ ઄થલા કયીદી-
(ઔ) ઔ૊ઇ યાજ્મની ફશાય થામ; ઄થલા
(ક) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદય તેની ઄ટઔામત ઔે તેની
ફશાય ધનઔાવ દયધભમાન થામ, ત્માયે લેઙાણ ઔે કયીદી ઈ઩ય
તે યાજ્મના ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદાથી ઔય નાકી ળઔાળે નશી
઄થલા નાકલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયી ળઔાળે નશી.
(૨) કંડ (૧) ભાં છણાલેરી યીતે ભારનં લેઙાણ ઔે કયીદી
ક્માયે થઇ ખણામ તે નક્કી ઔયલાના ધવદ્ાંત૊ ઔામદાથી
વંવદ ઠયાલી ળઔળે.
(૩) યાજ્મન૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊, છેટરે ઄ંળે તે ઔામદ૊-
(ઔ) અંતયયાજ્મ લે઩ાય ઄થલા લાધણજ્મભાં છે ભાર કાવ
઄ખત્મન૊ શ૊લાનં ઔામદાથી વંવદે જાશે ય ઔમગ શ૊મ તેના
લેઙાણ ઄થલા કયીદી ઈ઩યન૊ ઔય, ઄થલા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ક) ભારના લેઙાણ ઄થલા કયીદી ઈ઩ય ઄નચ્ચે દ ૩૬૬ ના
કંડ (૨૯-ઔ) ના ઩ેટા-કંડ (ક), ઩ેટા-કંડ (ખ) ઄થલા
઩ેટા-કંડ (ગ) ઈલ્લેકેરા પ્રઔાયન૊ ઔય શ૊મ તેલ૊ ઔય, નાકત૊
ઔે નાકલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયત૊ શ૊મ તેટરે ઄ંળ,ે વંવદ,
ઔામદાથી ઔય નાકલાની ઩દ્ધત, તેના દય ઄ને ઄ડમ
અન઴ંધખઔ ફાફત૊ વંફંધભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે એલી ભમાગદા઒
઄ને ળયત૊ને ઄ધીન યશે ળ.ે
વંવદ ઔામદાથી ઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી,
વયઔાયે ઔે ઄ડમ વ્મધક્ત઒એ, ઈત્઩ન્ન ઔયે રી લીછ઱ીની
લ઩યાળ ઔે લેઙાણ ઈ઩ય ઔ૊ઇ યાજ્મના ઔામદાથી ઔ૊ઇ ઔય
નાકી ળઔાળે નશી ઔે નાકલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયી ળઔાળે નશી, જો
તે લીછ઱ી-
(ઔ) બાયત વયઔાય લા઩યતી શ૊મ ઄થલા બાયત વયઔાયને
તે વયઔાયે લ઩યાળ ભાટે લેઙી શ૊મ; ઄થલા
(ક) બાયત વયઔાયે ઔે યે રલે વંઙારન ઔયનાય ઔ૊ઇ યે રલે
ઔં઩નીએ, તે યે રલેના ફાંધઔાભ, ધનબાલ ઔે વંઙારન ભાટે
લા઩યી શ૊મ ઄થલા તે વયઔાયને ઔે એલી ઔ૊ઇ યે રલે ઔં઩નીને
ઔ૊ઇ યે રલેના ફાંધઔાભ, ધનબાલ ઔે વંઙારન ભાટે લેઙી શ૊મ,
઄ને લીછ઱ીના લેઙાણ ઈ઩ય ઔય નાકતા ઔે નાકલાનં
઄ધધઔૃ ત ઔયતા શ૊મ એલા ઔ૊ઇ ઔામદાથી એલી કાતયી ઔયલી
ઔે તેની લ઩યાળ ભાટે બાયત વયઔાયને ઔે ઔ૊ઇ યે રલેના
ફાંધઔાભ, ધનબાલ ઔે વંઙારન ભાટે ઈ઩ય છણાલેરી ઔ૊ઇ
યે રલે ઔં઩નીને લેઙેરી લીછ઱ીની ટઔંભત, લીછ઱ીન૊ વાય૊
એલ૊ છર્થથ૊ લા઩યનાયા઒ ઩ાવેથી રીધેરી ટઔંભત ઔયતાં તે
ઔયની યઔભ છેટરી ઒ચી શ૊મ ત૊.
(૧) યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને ઄ડમથા જોખલાઇ ઔયે તે ધવલામ,
અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં ઄ભરભાં શ૊મ તેલા
યાજ્મના ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદાથી અંતયયાજ્મ નદી ઔે નદીકીણનં
ધનમભન ઔે ધલઔાવ ઔયલા ભાટે ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઔામદાથી
઄થલા વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ્થ઩ામેરા ઔ૊ઇ
વત્તાભંડ઱ે વંગ્રશે રા, ઈત્઩ન્ન ઔયે રા, લ઩યાળભાં રીધેરા,
લશેં ઙણી ઔયે રા ઄થલા લેઙર ે ા ઩ાણી ઔે લીછ઱ી ઄ંખે ઔય
નાકી ળઔાળે નશી ઔે તે નાકલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયી ળઔાળે નશી.
અ કંડભાં ‗઄ભરભાં શ૊મ એલ૊
યાજ્મન૊ ઔામદ૊‘ એ ળબ્દપ્રમ૊ખભાં, અ વંધલધાનના અયંબ
઩શે રા ઩વાય થમેરા ઔે ઔયે રા ઄ને યદ ન ઔયે રા, યાજ્મના
ઔ૊ઇ ઔામદાન૊ વભાલેળ થળે; ઩ચી બરે તે ઔામદ૊ ઄થલા
120
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
તેના બાખ૊ તે વભમે ધફરઔર ઄થલા ઄ભૂઔ કાવ
ધલ્તાય૊ભાં ઄ભરભાં ન શ૊મ.
(૨) યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ કંડ (૧) ભાં છણાલેરા ઔ૊ઇ ઔય,
ઔામદાથી નાકી ળઔળે ઄થલા નાંકલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયી
ળઔળે, ઩ણ તેને યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા ભાટે ઄નાભત
યાકલાભાં અવ્મા ઩ચી, તેને તેભની ઄નભધત ભ઱ી ન શ૊મ
ત૊, તે ઔામદાની ઔ૊ઇ ઄વય થળે નશી ઄ને ઔ૊ઇ
વત્તાધધઔાયીએ તે ઔામદા શે ઠ઱ ઔયલાના ધનમભ૊ ઄થલા
શઔભ૊થી એલા ઔયના દય ઄ને ફીજી અન઴ાંધખઔ ફાફત૊
નક્કી ઔયલા ભાટે એલા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ ઔયલાભાં
અલે, ત૊ તેલ૊ ઔ૊ઇ ધનમભ ઔે શઔભ ઔયલા ભાટે યાષ્ટર ઩ધતની
઩ૂલગવંભધત ભે઱લલી જોઇળે એલી જોખલાઇ તે ઔામદાથી ઔયલી
જોઇળે.
(૧) યાજ્મની ધભરઔત ઄ને અલઔ વંગના ઔયલેયાભાંથી
ભક્ત યશે ળે.
(૨) યાજ્મ વયઔાય ઔયતી શ૊મ ઔે તેના લતી ઔયલાભાં અલતા
શ૊મ એલા ઔ૊ઇ ઩ણ જાતના લે઩ાય ઔે ધંધા ઄થલા તેની વાથે
વંફંધધત ટિમા઒ ઄ંખે ઄થલા એલા લે઩ાય ઔે ધંધાના શે ત
ભાટે ઈ઩મ૊ખભાં રીધેરી ઔે બ૊ખલટાભાં યાકેરી ઔ૊ઇ ધભરઔત
઄ંખે ઄થલા તેના વંફંધભાં પ્રાપ્ત થતી ઔે ઉબી થતી ઔ૊ઇ
અલઔ ઄ંખે ઔામદાથી વંવદ જોખલાઇ ઔયે તેટરે ઄ંળે ઔ૊ઇ
ઔય નાકલાભાં ઔે તે નાકલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયલાભાં કંડ (૧)
ભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી વંગને ફાધ અલળે નશી.
(૩) છેને વયઔાયના વાભાડમ ઔામોને અન઴ંધખઔ શ૊લાનં
ઔામદાથી વંવદ જાશે ય ઔયે તેલા ઔ૊ઇ લે઩ાય ઔે ધંધા ઄થલા
લે઩ાય ઔે ધંધાના ઔ૊ઇ લખગને કંડ (૨) ભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય
રાખ ઩ડળે નશી.
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ડમામારમ
ઔે ઔધભળનનં કઙગ ઄થલા અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં
ઔ૊ઇ વ્મધક્તએ બાયતભાં તાછ શે ઠ઱ ઄થલા તેના અયંબ
઩ચી વંગના ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મના ઔાભઔાછ ઄ંખે ન૊ઔયી ઔયી શ૊મ
તેને ઄થલા તેના ઄ંખે અ઩લાન ઩ેડળન બાયતના એઔધત્રત
પંડ ઔે યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધામગ શ૊મ ત્માયે -
(ઔ) બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધામગ શ૊મ તેલી ફાફતભાં,
તે ડમામારમ ઄થલા ઔધભળન ઔ૊ઇ યાજ્મની ઔ૊ઇ ઄રામદી
છરૂટયમાત ઩ૂયી ઩ાડતં શ૊મ, ઄થલા તે વ્મધક્તએ ઔ૊ઇ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
યાજ્મના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ ધયાલતી ન૊ઔયી વં઩ૂણગ
વભમ ભાટે ઄થલા ઄ંળત: વભમ ભાટે ઔયી શ૊મ; ઄થલા
(ક) યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઈધામું શ૊મ તેલી ફાફતભાં,
તે ડમામારમ ઄થલા ઔધભળન, વંગ ઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ
યાજ્મની ઔ૊ઇ ઩ણ ઄રામદી છરૂટયમાત ઩ૂયી ઩ાડતં શ૊મ
઄થલા તે, વ્મધક્તએ વંગના ઔે ફીજા ઔ૊ઇ યાજ્મના ઔાભઔાછ
વાથે વંફંધ ધયાલતી ન૊ઔયી વં઩ૂણગ વભમ ભાટે ઄થલા
઄ંળત: વભમ ભાટે ઔયી શ૊મ,
- ત૊ તે કઙગ ઔે ઩ેડળન ઄ંખે વશભત થમા ભછફન૊
઄થલા વશભતી ન થામ ત૊ બાયતના ભખ્મ ડમામભૂધતગએ
નીભેરા રલાદ નક્કી ઔયે તેટર૊ પા઱૊, મથાપ્રવંખ, તે
યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ઄થલા બાયતના એઔધત્રત પંડ
કાતે ઄થલા ત૊ ફીજા યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે
ઈધાયલાભાં અલળે ઄ને તેભાંથી અ઩લાભાં અલળે.
દય લ઴ે ઔે ય઱ યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે ચે તારીવ
રાક ઄ને ઩ઙાવ શજાય રૂધ઩માની યઔભ ઈધાયલાભાં અલળે
઄ને તે યઔભ તે પંડભાંથી ત્રાલણઔ૊ય દેલ્લભ પંડને
અ઩લાભાં અલળે ઄ને દય લ઴ે તધભરનાડ યાજ્મના
એઔધત્રત પંડ કાતે તેય રાક ઄ને ઩ઙાવ શજાય રૂધ઩માની
યઔભ ઈધાયલાભાં અલળે ઄ને તેભાંથી તે યઔભ ત્રાલણઔ૊ય
ઔ૊ઙીન યાજ્મભાંથી વન ૧૯૫૬ના નલેમ્ફય ભટશનાની ૧ રી
તાયીકે તે યાજ્મને પે યફદર ઔયે રા યાજ્મક્ષેત્રભાંના ટશડદ
ભંટદય૊ ઄ને દેલારમ૊ના ધનબાલ ભાટે તે યાજ્મભાં ્થ઩ામેરા
દેલ્લભ પંડને અ઩લાભાં અલળે.
વંધલધાન (ચવ્લીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ,
૧૯૭૧ની ઔરભ ૨ થી યદ ઔમો ચે .
વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા વંવદ લકત૊લકત
ઔામદાથી નક્કી ઔયે તે ભમાગદા઒ભાં યશીને, બાયતના
એઔધત્રત પંડની જાભીનખીયી ઈ઩ય ઔયછે રેલા વધી ઄ને તે
નક્કી થામ તે ભમાગદા઒ભાં યશીને, ફામંધયી અ઩લા વધી
ધલ્તયે ચે .
121
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૧) અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, યાજ્મની
ઔાય૊ફાયી વત્તા ઔ૊ઇ યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ લકત૊લકત
ઔામદાથી નક્કી ઔયે તે ભમાગદાભાં યશીને, બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદય યાજ્મના એઔધત્રત પંડની જાભીનખીયી
ઈ઩ય ઔયછે રેલા વધી ઄ને તે યીતે નક્કી થામ તે ભમાગદાભાં
યશીને, ફાંમધયી અ઩લા વધી ધલ્તયે ચે .
(૨) વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱ લકત૊લકત
યાકલાભાં અલે તેલી ળયત૊ને ઄ધીન યશીને, બાયત વયઔાય
ઔ૊ઇ યાજ્મને ર૊ન અ઩ી ળઔળે ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૨૯૨ શે ઠ઱
ભઔયય ઔયે રી ઔ૊ઇ ભમાગદાભાં યશીને, ઔ૊ઇ યાજ્મે ઉબી ઔયે રી
ર૊ન ઄ંખે ફાંમધયી અ઩ી ળઔળે ઄ને તેલી ર૊ન અ઩લાના
શે ત ભાટે અલશ્મઔ યઔભને બાયતના એઔધત્રત પંડ કાતે
ઈધાયલાભાં અલળે.
(૩) બાયત વયઔાયે ઄થલા તેની ઩ય૊ખાભી વયઔાયે ઔ૊ઇ
યાજ્મને ર૊ન અ઩ેરી શ૊મ ઄થલા છેના ઄ંખે બાયત વયઔાયે
઄થલા તેની ઩ય૊ખાભી વયઔાયે ફાંમધયી અ઩ેરી શ૊મ તે
ર૊નન૊ ઔ૊ઇ બાખ બય઩ાઇ થમા ધલના ફાઔી શ૊મ, ત૊ બાયત
વયઔાયની વંભધત ધવલામ તે યાજ્મ ઔ૊ઇ ર૊ન ઉબી ઔયી
ળઔળે નશી.
(૪) બાયત વયઔાયને ભૂઔલી મ૊ગ્મ રાખે તેલી ઔ૊ઇ ળયત૊એ
કંડ (૩) શે ઠ઱ વંભધત અ઩ી ળઔાળે.
અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં ઩ાટઔ્તાન
ડધભધનમનના ઄થલા ઩ધિભ ફંખા઱, ઩ૂલગ ફંખા઱, ઩ધિભ
઩ંજાફ ઄ને ઩ૂલગ ઩ંજાફના પ્રાંત૊ની યઙનાને ઔાયણે ઔયે રી
઄થલા ઔયલાની ઔ૊ઇ ખ૊ઠલણને ઄ધીન યશીને, અ
વંધલધાનના અયંબથી-
(ઔ) તે અયંબની તયત ઩શે રાં ટશડદ ડધભધનમનની
વયઔાયના શે ત઒ ભાટે ટશજ ભેછ્ે ટીભાં ધનટશત થમેરી તભાભ
ધભરઔત ઄ને ઄્ઔમાભત૊ ઄ને તે અયંબની તયત ઩શે રાં
દયે ઔ ખલનગયના પ્રાંતની વયઔાયના શે ત઒ ભાટે ટશજ
ભેછ્ે ટીભાં ધનટશત થમેરી તભાભ ધભરઔત ઄ને ઄્ઔમાભત૊,
઄નિભે વંગભાં ઄ને તત્વભાન યાજ્મભાં ધનટશત થળે; ઄ને
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ક) ટશડદ ડધભધનમનની વયઔાયના ઄ને દયે ઔ ખલનગયના
પ્રાંતની વયઔાયના ઔ૊ઇ ઔયાયથી ઔે ફીજી યીતે ઈબા થતા
શ૊મ તેલા તભાભ શઔ૊, છલાફદાયી઒ ઄ને પયજો ઄નિભે
બાયત વયઔાયના ઄ને તત્વભાન દયે ઔ યાજ્મની વયઔાયના
શઔ૊, છલાફદાયી઒ ઄ને પયજો ખણાળે.
(૧) બાયત વયઔાયે ઔ૊ઇ યાજ્મની વયઔાય વાથે તે ઄થે
ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔફૂરાતનાભાને ઄ધીન યશીને, અ વંધલધાનના
અયંબથી-
(ઔ) તે અયંબની તયત ઩શે રાં, ઩શે રી ઄નવૂધઙના બાખ-ક
ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા યાજ્મના તત્વભાન ઔ૊ઇ દેળી યાજ્મભાં
ધનટશત થમેરી શ૊મ તે તભાભ ધભરઔત ઄ને ઄્ઔમાભત૊, જો
એલી ધભરઔત ઄ને ઄્ઔમાભત૊ એ અયંબની તયત ઩શે રાં
છે શે ત઒ ભાટે ધયાલી શ૊મ તે શે ત઒ ત્માય ઩ચીથી વંગ
માદીભાં ખણાલેરી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત વંફંધભાં વંગના શે ત઒
ફને ત૊, વંગભાં ધનટશત થળે, ઄ને
(ક) ઩શે રી ઄નવૂધઙના બાખ-ક ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા તે
યાજ્મના તત્વભાન ઔ૊ઇ દેળી યાજ્મની વયઔાયના ઔ૊ઇ
ઔયાયથી ઔે ફીજી યીતે ઉબા થતા શ૊મ તેલા તભાભ શઔ૊,
છલાફદાયી઒ ઄ને પયજો, તે અયંબની તયત ઩શે રાં છે
શે ત઒ ભાટે એલા શઔ૊ પ્રાપ્ત ઔયલાભાં અવ્મા શ૊મ ઄થલા
છેના ભાટે છલાફદાયી઒ ઔે પયજો ્લીઔાયલાભાં અલી શ૊મ
તે શે ત઒ ત્માય ઩ચી, વંગ માદીભાં ખણાલેરી ઔ૊ઇ ઩ણ
ફાફત વંફંધભાં વંગના શે ત઒ ફને, ત૊ તે બાયત
વયઔાયના શઔ૊, છલાફદાયી઒ ઄ને પયજો ખણાળે.
(૨) ઈ઩ય છણાવ્મ ચે તેને ઄ધીન યશીને, કંડ (૧) ભાં
ઈલ્લેકેરી શ૊મ તે ધવલામની તભાભ ધભરઔત ઄ને
઄્ઔમાભત૊ ઄ને ઔ૊ઇ ઔયાયથી ઔે ફીજી યીતે થતા તભાભ
શઔ૊, છલાફદાયી઒ ઄ને પયજો વંફંધભાં ઩શે રી
઄નવૂધઙના બાખ-ક ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા દયે ઔ યાજ્મની
વયઔાય, અ વંધલધાનના અયંબથી તત્વભાન દેળી
યાજ્મની વયઔાયની ઈત્તયાધધઔાયી થળે.
અભાં શલે ઩ચી ઔયે રી જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંની ઔ૊ઇ ધભરઔત, અ વંધલધાન
઄ભરભાં અવ્મ ન શ૊ત ત૊, કારવા થલાથી, તેના શઔન૊
ધલરમ થલાથી ઄થલા શઔદાય ભાધરઔને ઄બાલે નધધણમાતી
તયીઔે , મથાપ્રવંખ, ટશજ ભેછ્ે ટીને ઄થલા ઔ૊ઇ દેળી
122
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યાજ્મના યાછલીને પ્રાપ્ત થઇ શ૊ત, તે ધભરઔત છે યાજ્મભાં
અલેરી શ૊મ તે યાજ્મભાં ઄ને ફીજા ઔ૊ઇ દાકરાભાં વંગભાં
ધનટશત થળે.
઩યંત ઔ૊ઇ ધભરઔત ટશજ ભેછ્ે ટીને ઄થલા ઔ૊ઇ દેળી
યાજ્મના યાછલીને એ યીતે પ્રાપ્ત થઇ શ૊ત, ત૊ તે તાયીકે
બાયત વયઔાય ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મની વયઔાયના ઔફજાભાં ઔે
ધનમંત્રણ શે ઠ઱ શ૊મ ત૊, તે ધભરઔત તે લકતે છે શે ત઒ ભાટે
લ઩યાતી ઔે ધયાલતી શતી તે શે ત઒ વંગ ઔે યાજ્મના શે ત઒
શ૊મ તે પ્રભાણે વંગભાં ઄થલા તે યાજ્મભાં ધનટશત થળે.
અ ઄નચ્ચે દભાં ‗યાછલી‘ ઄ને
‗દેળી યાજ્મ‘ એ ળબ્દપ્રમ૊ખ૊ન૊ ઄થગ, ઄નચ્ચે દ ૩૬૩ ભાં
તેન૊ છે ઄થગ ચે તે છ થળે.
(૧) બાયતના પ્રાદેધળઔ છ઱ધલ્તાય ઄થલા કંડીમ
ચાછરીભાંના ઄થલા વલાંખ અધથગઔ જ૊નની ઄ંદયના
ભશાવાખયની નીઙેની તભાભ છભીન, કધનજો ઄ને ફીજી
ટઔંભતી લ્ત઒ વંગભાં ધનટશત થળે ઄ને વંગના શે ત઒
ભાટે યાકલાભાં અલળે.
(૨) બાયતના વલાંખ અધથગઔ જ૊નની ફીજી તભાભ વં઩ધત્ત
઩ણ, વંગભાં ધનટશત થળે ઄ને વંગના શે ત઒ ભાટે યાકલાભાં
અલળે.
(૩) બાયતભાં પ્રાદેધળઔ છ઱ધલ્તાયની, કંડીમ ચાછરીની,
વલાંખ અધથગઔ જ૊નની ઄ને ફીજા દટયમાઇ જ૊નની શદ,
વંવદ ઔ૊ઇ ઔામદા દ્વાયા ઄થલા તે શે ઠ઱ લકત૊લકત
ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલી યશે ળ.ે
વંગની ઄ને દયે ઔ યાજ્મની ઔાય૊ફાયી વત્તા ઔ૊ઇ ઩ણ લે઩ાય
઄થલા ધંધ૊ ઔયલા ઄ને ધભરઔત વં઩ાટદત ઔયલા, તે
ધયાલલા ઄ને તેન૊ ધનઔાર ઔયલા વધી ઄ને ઔ૊ઇ ઩ણ શે ત
ભાટે ઔયાય૊ ઔયલા વધી ધલ્તયળે. ઩યંત
(ઔ) વંગની વદયશ ઔાય૊ફાયી વત્તા, દયે ઔ યાજ્મભાં, છેટરે
઄ંળે એલ૊ લે઩ાય ઔે ધંધ૊ ઄થલા એલ૊ શે ત, છેને ઄ંખે વંવદ
ઔામદ૊ ઔયી ળઔે એલ૊ ન શ૊મ તેટરે ઄ંળ,ે તે યાજ્મ ઔયે તે
ઔામદાને ઄ધીન યશે ળ;ે ઄ને
(ક) દયે ઔ યાજ્મની વદયશ ઔાય૊ફાયી વત્તા, છેટરે ઄ંળે
એલ૊ લે઩ાય ઔે ધંધ૊ ઄થલા એલા શે ત છેને ઄ંખે યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱ ઔામદ૊ ઔયી ળઔે એલ૊ ન શ૊મ તેટરે ઄ંળ,ે તે
વંવદ ઔયે તે ઔામદાને ઄ધીન યશે ળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) વંગ ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મની ઔાય૊ફાયી વત્તા લા઩યતાં ઔયે રા
તભાભ ઔયાય૊, મથાપ્રવંખ, યાષ્ટર ઩ધતએ ઄થલા તે યાજ્મના
યાજ્મ઩ારે ઔયે રા ચે એભ ઔશે લાળે ઄ને તે વત્તા લા઩યતા
ઔયે રા એલા તભાભ ઔયાય૊ ઄ને ધભરઔતના શ્તાંતય઩ત્ર૊
ઈ઩ય યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા યાજ્મ઩ાર લતી તે઒ પયભાલે ઔે
઄ધધઔૃ ત ઔયે તે વ્મધક્તએ ઄ને તે યીતે વશી-ધવક્કા ઔયી
અ઩લા જોઇળે.
(૨) અ વંધલધાનના શે ત઒ ભાટે ઄થલા અ ઩શે રાં
઄ભરભાં શ૊મ એલા બાયત વયઔાય વંફધી ઔ૊ઇ
઄ધધધનમભના શે ત઒ ભાટે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔયાય ઔે શ્તાંતય઩ત્ર
઄ંખે યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા યાજ્મ઩ાર ઄ંખત યીતે છલાફદાય
ખણાળે નશી, તેભછ તે઒ ઩ૈઔી ઔ૊ઇના લતી એલ૊ ઔયાય ઔે
શ્તાંતય઩ત્ર ઔયનાય ઔે તેના ઈ઩ય વશી-ધવક્કા ઔયનાય
ઔ૊ઇ વ્મધક્ત તે ઄ંખે ઄ંખત યીતે છલાફદાય ખણાળે નશી.
(૧) બાયત વયઔાય બાયત વંગના નાભથી દાલ૊ ભાંડી ળઔળે
઄થલા તે નાભે તેની વાભે દાલ૊ ભાંડી ળઔાળે, ઄ને ઔ૊ઇ
યાજ્મની વયઔાય તે યાજ્મના નાભથી દાલ૊ ભાંડી ળઔળે
઄થલા તે નાભે તેની વાભે દાલ૊ ભાંડી ળઔાળે, ઄ને અ
વંધલધાનથી ઄઩ામેરી વત્તાની રૂએ ઔયે રા વંવદના ઄થલા
તે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ઄ધધધનમભથી ઔયલાભાં અલે
તેલી જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, અ વંધલધાન ઔયલાભાં
અવ્મં ન શ૊ત ઄ને ટશડદ ડધભધનમભ ઄ને તત્વભાન પ્રાંત૊
઄થલા તત્વભાન દેળી યાજ્મ૊ છે દાકરા઒ભાં દાલ૊ ભાંડી
ળક્મા શ૊ત ઄થલા તેભની વાભે દાલ૊ ભાંડી ળઔામ૊ શ૊ત તેલા
દાકરા઒ભાં તે઒ ઩૊તે ઩૊તાના ઔાભઔાછના વંફંધભાં દાલ૊
ભાંડી ળઔળે ઄ને તેભની વાભે દાલ૊ ભાંડી ળઔળે.
(૨) અ વંધલધાનના અયંબે-
(ઔ) ટશડદ ડધભધનમન છેભાં ઩ક્ષઔાય શ૊મ એલી ઔ૊ઇ ઔાનૂની
ઔામગલાશી ધનઔાર ફાઔી યશી શ૊મ ત૊, તે ઔામગલાશીભાં
ડધભધનમનને ફદરે બાયત વંગ ઩ક્ષઔાય તયીઔે ખણાળે; ઄ને
(ક) ઔ૊ઇ પ્રાંત ઔે દેળી યાજ્મ છેભાં ઩ક્ષઔાય શ૊મ એલી ઔાનૂની
ઔામગલાશી ધનઔાર-ફાઔી યશી શ૊મ ત૊ તે ઔામગલાશીભાં તે પ્રાંત
઄થલા દેળી યાજ્મને ફદરે તત્વભાન યાજ્મ ઩ક્ષઔાય તયીઔે
ખણાળે.
123
 Indian Constitution Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

ઔામદાથી અ઩ેરા ઄ધધઔાય ધવલામ, ઔ૊ઇ

વ્મધક્તની ધભરઔત ચીનલી રઇ ળઔાળે નશી.
અ બાખની ફીજી જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને
બાયતના વભગ્ર યાજ્મક્ષેત્રભાં, લે઩ાય, લાધણજ્મ ઄ને
અંતય-વ્મલશાયની ચૂટ યશે ળે.
઄નચ્ચે દ ૩૦૧ ઄થલા ૩૩ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે
ચતાં, ઔામદાથી ઔ૊ઇ યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱–
(ઔ) યાજ્મભાં ફનાલેર ઔે ઈત્઩ાટદત ઔયે રા ભાર ઈ઩ય
નાકલાભાં અલત૊ ઔ૊ઇ ઔય ફીજા યાજ્મ૊ ઄થલા વંગ
યાજ્મક્ષેત્રભાંથી અમાત ઔયે રા તેના છેલા ભાર ઈ઩ય નાકી
ળઔળે. ઩ણ એ યીતે ઔે તેથી એલા અમાત ઔયે રા ઄ને એલા
ફનાલેરા ઔે ઈત્઩ાટદત ઔયે રા ભાર લચ્ઙે બેદબાલ દળાગલામ
નટશ; ઄ને
(ક) તે યાજ્મ વાથે ઔે તેની ઄ંદયના લે઩ાય, લાધણજ્મ ઔે
અંતય-વ્મલશાયની ચૂટ ઈ઩ય જાશે ય ટશતભાં અલશ્મઔ એલાં
લાછફી ધનમંત્રણ૊ ભૂઔી ળઔળે.
઩યંત કંડ (ક)ના શે ત઒ ભાટે નં ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઔે
વધાય૊ યાષ્ટર ઩ધતની ઩ૂલગ ભંછૂયી ધવલામ, યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ભાં યછૂ ઔે પ્ર્તાધલત ઔયી ળઔાળે નશી.

એઔ યાજ્મ ઄ને ફીજા યાજ્મની લચ્ઙેના ઄થલા

બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ બાખની ઄ંદયના લે઩ાય,
લાધણજ્મ ઄થલા અંતય-વ્મલશાયની ચૂટ ઈ઩ય જાશે ય યાષ્ટર ઩ધત, શઔભ ઔયીને ઄ડમથા અદેળ અ઩ે તે
ટશતભાં અલશ્મઔ છણામ તેલાં ધનમંત્રણ૊ વંવદ ઔામદાથી ધવલામ, ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઔામદાની જોખલાઇ઒ ઈ઩ય,
ભૂઔી ળઔળે.
઄નચ્ચે દ ૩૦૧ ઄ને ૩૦૩ભાંના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી ઄વય થળે
નટશ; ઄ને
઄નચ્ચે દ ૧૯ ના કંડ (૬) ના ઩ેટા-કંડ (૨) ભાં
ઈલ્લેકેરી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત વંફંધી શ૊મ તેટરે ઄ંળે વંધલધાન
(ઙ૊થા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૫ના અયંબ ઩શે રાં ઔયે રા
(૧) ઄નચ્ચે દ ૩૦૨ ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વાતભી
ઔ૊ઇ ઔામદાના ઄ભરને ઄નચ્ચે દ ૩૦૧ભાંના ભછઔૂ યથી ઄વય
઄નવૂધઙની માદી઒ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ માદીભાં લે઩ાય ઄ને લાધણજ્મ
થળે નટશ ઄થલા તેલી ફાફત વંફંધી ઔ૊ઇ ઔામદ૊ ઔયલાભાં
વંફંધી ઔ૊ઇ ઩ણ નોંધની રૂએ, એઔ યાજ્મને ફીજા યાજ્મ
વંવદને ઄થલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને તેથી ફાધ અલળે
ઔયતાં ઩વંદખી અ઩ત૊ ઔે અ઩લાન ઄ધધઔૃ ત ઔયત૊ ઄થલા
નશી.
એઔ યાજ્મ ઄ને ફીજા યાજ્મ લચ્ઙે ઔ૊ઇ બેદબાલ ઔયત૊ ઔે
ઔયલાન ઄ધધઔૃ ત ઔયત૊ ઔામદ૊ ઔયલાની વંવદને ઄થલા
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ને વત્તા યશે ળે નશી.
(૨) ઩વંદખી અ઩તા ઔે અ઩લાન ઄ધધઔૃ ત ઔયતા ઄થલા
ઔ૊ઇ બેદબાલ ઔયતા ઔે ઔયલાન ઄ધધઔૃ ત ઔયતા ઔ૊ઇ ઔામદાથી
વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ ની
એલ જાશે ય ઔયલાભાં અવ્મં શ૊મ ઔે બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના
઄નચ્ચે દ ૨૯ ઄ને ઄નવૂધઙથી યદ ઔમો ચે .
ઔ૊ઇ બાખભાં ભારની તંખીભાંથી ઉબી થતી ઩ટયધ્થધતને
઩શોંઙી લ઱લાના શે ત ભાટે તેભ ઔયલં છરૂયી ચે ત૊ વંવદને
તેલ૊ ઔામદ૊ ઔયલાભાં કંડ(૧)ભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ફાધ
અલળે નશી.

www.asthaacademy.wordpress.com 124
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄નચ્ચે દ : ૩૦૧, ૩૦૨, ૩૦૩ ઄ને ૩૦૪ના શે ત઒ ઩ાય ઩ાડલા
ભાટે , વંવદ ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલા વત્તાધધઔાય૊ને
ઔામદાથી નીભી ળઔળે ઄ને એ યીતે ધનભામેરા
વત્તાધધઔાયીને ઩૊તે છરૂયી ખણે તેલી વત્તા઒ ઄ને પયજો
વોં઩ી ળઔળે.
અ બાખભાં, વંદબગથી ઄ડમથા ઄઩ેધક્ષત ન શ૊મ ત૊
‘‘યાજ્મ’’ એ ળબ્દપ્રમ૊ખભાં છમ્ભ ઄ને ઔાશ્ભીય યાજ્મન૊
વભાલેળ થત૊ નથી.
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
વંગના ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ ધયાલતી
જાશે ય વેલા઒ ઄ને છગ્મા઒ભાં બયતીનં ઄ને તેના ઈ઩ય
ધનભામેરી વ્મધક્ત઒ની વેલાની ળયત૊નં ધનમભન
ધલધાનભંડ઱ના ઄ધધધનમભ૊થી ઔયી ળઔાળે.
઩યંત અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ વભધઙત ધલધાનભંડ઱ના
઄ધધધનમભથી ઔે તે શે ઠ઱ તે ઄થે જોખલાઇ ઔયલાભાં ન અલે
ત્માં વધી, વંગના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ ધયાલતી વેલા઒
઄ને છખા઒ની, ફાફતભાં યાષ્ટર ઩ધતને, ઄થલા તે઒ અદેળ
ઔયે તે વ્મધક્તને ઄ને યાજ્મના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ
ધયાલતી વેલા઒ ઄ને છખા઒ની ફાફતભાં યાજ્મના
યાજ્મ઩ારને ઄થલા તે઒ અદેળ ઔયે તે વ્મધક્તને એલી
વેલાભાં ઄ને છખા઒ભાં બયતીના ઄ને તેના ઈ઩ય ધનભામેરી
વ્મધક્ત઒ની વેલાની ળયત૊ના ધનમભન ભાટે ધનમભ૊
ઔયલાની વત્તા યશે ળે ઄ને એ યીતે ઔયે રા ધનમભ૊ એલા ઔ૊ઇ
઄ધધધનમભની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને ઄વયઔતાગ
યશે ળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) અ વંધલધાનથી ્઴ષ્ટ઩ણે જોખલાઇ ઔયી શ૊મ તે
ધવલામ, વંધની વંયક્ષણ વેલાની ઄થલા ભલ્ઔી વેલાની
઄થલા ઄ધકર બાયતીમ વેલાની વભ્મ ઄થલા વંગ
શે ઠ઱ની વંયક્ષણ વાથે વંફંધ ધયાલતી ઔ૊ઇ છખા ઄થલા
ઔ૊ઇ ભરઔી છખા ઈ઩ય શ૊મ તેલી દયે ઔ વ્મધક્ત યાષ્ટર ઩ધતની
ભયજી શ૊મ ત્માં વધી શ૊દ્દા ઈ઩ય યશે ળે ઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મની
ભરઔી વેલાની વભ્મ ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મ શે ઠ઱ ભરઔી છખા
ઈ઩યની દયે ઔ વ્મધક્ત યાજ્મના યાજ્મ઩ારની ઇચ્ચા શ૊મ ત્માં
વધી શ૊દ્દા ઈ઩ય યશે ળે.
(૨) વંગ ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ભરઔી છખા ઈ઩યની
વ્મધક્ત, મથાપ્રવંખ યાષ્ટર ઩ધતની ઄થલા તે યાજ્મના
યાજ્મ઩ારની ભયજી શ૊મ ત્માં વધી શ૊દ્દ૊ ધયાલતી શ૊લા
ચતાં, યાષ્ટર ઩ધત ઔે યાજ્મ઩ારની કાવ રામઔાત૊ ધયાલતી
વ્મધક્તની વેલા ભે઱લલાનં છરૂયી ખણે ત૊ ઔ૊ઇ વંયક્ષણ
વેલાની ઄થલા ઔ૊ઇ ઄ધકર બાયતીમ વેલાની ઄થલા વંગ
ઔે વભ્મની ભરઔી વેલાની વભ્મ ન શ૊મ તેલી વ્મધક્તને અ
વંધલધાન શે ઠ઱ એલી ઔ૊ઇ છખા ઈ઩ય ઔાભ ઔયલા ભાટે છે
ઔયાય શે ઠ઱ નીભલાભાં અલે તેભાં ઔયાય ભછફની ભદત ઩ૂયી
થામ તે ઩શે રાં તે છખા નાફૂદ ઔયલાભાં અલે ઄થલા તેની
ઔ૊ઇ ખેયલતગણૂઔ ધવલામના ઔાયણે તેને તે છખા કારી ઔયલી
઩ડે ત૊ તેને લ઱તય અ઩લાની જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે.
(૧) વંગની ઔ૊ઇ ભરઔી વેલા ઄થલા ઔ૊ઇ ઄ધકર બાયતીમ
વેલા ઄થલા યાજ્મની ઔ૊ઇ ભરઔી વેલાના વભ્મને ઄થલા
વંગ ઔે યાજ્મ શે ઠ઱ની ઔ૊ઇ ભરઔી છખા ઈ઩યની વ્મધક્તને છે
વત્તાધધઔાયીએ તેને નીભેરી શ૊મ તેના તાફાના
વત્તાધધઔાયીથી ફયતયપ ઔે શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔળે
નશી.
(૨) ઈ઩ય છણાવ્મા ભછફની ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્તને તેની
વાભેના અક્ષે઩૊ની તેને જાણ ઔયલાભાં અલી શ૊મ ઄ને તે
અક્ષે઩૊ ઄ંખે તેને ફઙાલની લાછફી તઔ અ઩લાભાં અલી
શ૊મ તેલી ત઩ાવ ઔમાગ ધવલામ તેને તેલી ઔ૊ઇ ધળક્ષા ઔયી
ળઔાળે નટશ.
઩યંત એલી ત઩ાવને ઄ંતે અલી ઔ૊ઇ ધળક્ષા ઔયલા
ધામું શ૊મ ત્માયે , એલી ધળક્ષા, એલી ત઩ાવ દયધભમાન
રેલામેરા ઩યાલાના અધાયે છ ઔયી ળઔાળે ઄ને ઔયલા
ધાયે રી ધળક્ષા ધલળે યછૂ અત ઔયલાની લાછફી તઔ અલી
ઔ૊ઇ વ્મધક્તને અ઩લાન છરૂયી યશે ળે નટશ.
લધભાં, નીઙેના પ્રવંખ૊ભાં અ કંડ રાખ ઩ડળે નટશ -
125
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ઔ) ઔ૊ઇ વ્મધક્તને પ૊છદાયી ખનાના અય૊઩વય દ૊ધ઴ત
ઠયાલતી તેની લતગણઔૂ ના ઔાયણે ફયતયપ ઔે શ૊દ્દા દૂય ઔયલાભાં
અલી શ૊મ ઄થલા તેની ઩ામયી ઈતાયલાભાં અલી શ૊મ
ત્માયે ; ઄થલા
(ક) ઔ૊ઇ વ્મધક્તને ફયતયપ ઔે શ૊દ્દા ઩યથી દૂય ઔયલા
઄થલા તેની ઩ામયી ઈતાયલા ભાટે ની વત્તા ધયાલતા
઄ધધઔાયીને કાતયી થામ ઔે ઩૊તે છેની રેધકત નોંધ ઔયલી
જોઇએ એલા ઔ૊ઇ ઔાયણે એલી ત઩ાવ શાથ ધયલાનં લાછફી
઄ને વ્મલશારુ નથી ત્માયે ; ઄થલા
(ખ) મથાપ્રવંખ, યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા યાજ્મ઩ારને કાતયી થામ
ઔે યાજ્મની વરાભતીના ટશતભાં એલી ત઩ાવ શાથ ધયલાનં
ઇષ્ટ નથી ત્માયે .
(૩) ઈ઩ય છણાવ્મા ભછફની ઔ૊ઇ વ્મધક્ત ઄ંખે કંડ (૨) ભાં
ઈલ્લેકેરી ત઩ાવ શાથ ધયલાનં લાછફી ઄ને વ્મલશારુ ચે ઔે
ઔે ભ તેલ૊ ઔ૊ઇ પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થામ, ત૊ એલી વ્મધક્તને
ફયતયપ ઔયલા ઔે શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલા ઄થલા તેની
઩ામયી ઈતાયલા ભાટે ની વત્તા ધયાલતા ઄ધધઔાયીન૊ તે
ઈ઩યન૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે.
(૧) બાખ-૬ના પ્રઔયણ-૬ભાં ઄થલા બાખ-૧૧ભાં ખભે તે
ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં યાજ્મવબાએ શાછય યશી તેભાં ભત
અ઩નાયા઒ના ઒ચાભાં ઒ચા ફે તૃતીમાંળ વભ્મ૊ના
ટે ઔાલા઱ા ઠયાલથી જાશે ય ઔમું શ૊મ વંગ ઄ને યાજ્મ૊ લચ્ઙે
વટશમાયી તેલી એઔ ઄થલા લધ ઄ધકર બાયતીમ વેલા
(઄ધકર બાયતીમ ડમાધમઔ વેલા વટશત) ઉબી ઔયલાન
યાષ્ટર ના ટશતભાં છરૂયી ઔે ઇષ્ટ ચે , ત૊ વંવદ તેને ભાટે ઔામદાથી
જોખલાઇ ઔયી ળઔળે ઄ને અ પ્રઔયણની ફીજી જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, તેલી ઔ૊ઇ વેલા઒ભાં બયતીનં ઄ને ધનભામેરી
વ્મધક્ત઒ની વેલાની ળયત૊નં ધનમભન ઔયી ળઔળે.
(૨) અ વંધલધાનના અયંબે બાયતીમ લશીલટી વેલા ઄ને
બાયતીમ ઩૊રીવ વેલા તયીઔે ઒઱કતી વેલા઒ અ
઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ વંવદે ઉબી ઔયે રી વેલા઒ ચે એભ ખણાળે.
(૩) કંડ (૧) ભાં ઈલ્લેકેર ઄ધકર બાયતીમ ડમાધમઔ વેલાભાં
઄નચ્ચે દ ૨૩૬ ભાં વ્માખ્મા ઔમાગ પ્રભાણેના ધછલ્લા
ડમામાધીળથી ઉતયતા દયજ્જાની ઔ૊ઇ છખાન૊ વભાલેળ થળે
નશી.
(૪) ઈ઩ય૊ક્ત ઄ધકર બાયતીમ ડમાધમઔ વેલા ઉબી
ઔયલાની જોખલાઇ ઔયતા ઔામદાભાં તે ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
઄ભરભાં રાલલા ભાટે છરૂયી શ૊મ તેલી, બાખ-૬ના પ્રઔયણ
૬ના વધાયા ભાટે ની જોખલાઇ઒ શ૊લી જોઇળે ઄ને એલ૊
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઔામદ૊ ઄નચ્ચે દ ૩૬૮ ના શે ત઒ ભાટે અ વંધલધાનન૊
વધાય૊ શ૊લાનં ખણાળે નશી.
(૧) વંવદ ઔામદ૊ ઔયીને –
(ઔ) અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં, વેઔેટયી ઒પ ્ટે ટ
઄થલા વેિેટયી ઒પ ્ટે ટ-ઇન-ઔાઈધડવર દ્વાયા બાયતભાં
તાછની ઔ૊ઇ ભરઔી વેલાભાં ધનભામેરી ઄ને વંધલધાન
(઄ઠ્ઠાલીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૭૨ ના અયંબે ઄ને
તે ઩ચી બાયત ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મ વયઔાય શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ન૊ઔયીભાં ઔે
ઔ૊ઇ છખા ઈ઩ય ન૊ઔયીભાં ઙાર શ૊મ તેલી વ્મધક્ત઒નાં
ભશે નતાણાં, યજા ઄ને ઩ેડળન ઄ંખેની તેભની વેલાની
ળયત૊ભાં ઄ને ધળ્તને રખતી ફાફત૊ ઄ંખન ે ા તેભના
શઔ૊ભાં, બૂતરક્ષી ઄થલા બધલષ્મરક્ષી તાયીકથી પે યપાય
ઔયી ળઔળે ઄થલા તે યદ ઔયી ળઔળે;
(ક) અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં વેિેટઔયી ઒પ ્ટે ટ
઄થલા વેિેટયી ઒પ ્ટે ટ-ઇન-ઔાઈધડવર દ્વાયા બાયતભાં
તાછની ઔ૊ઇ ભરઔી વેલાભાં ધનભામા ઩ચી, વંધલધાન
(઄ઠ્ઠાલીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૭૨ ના અયંબ
઩શે રાં ઔ૊ઇ ઩ણ ધનલૃત્ત થતી ઄થલા ફીજી યીતે ન૊ઔયીભાં ન
યશે તી વ્મધક્ત઒નાં ઩ેડળન ઄ંખેની વેલાની ળયત૊ભાં
બૂતરક્ષી ઄થલા બધલષ્મરક્ષી તાયીકથી પે યપાય ઔયી ળઔળે
઄થલા તે યદ ઔયી ળઔળે.
઩યંત, ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ઄થલા ઈચ્ઙ ડમામારમના
ભખ્મ ડમામભૂધતગ ફીજા ડમામાધીળ, બાયતના ધનમંત્રઔ-
ભશારેકા ઩યીક્ષઔ ઄ને વંગના ઄થલા યાજ્મના ર૊ઔ વેલા
અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ફીજા વભ્મ ઄થલા ભખ્મ ઙૂટં ણી
ઔધભશ્નયન૊ શ૊દ્દ૊ ધયાલતી શ૊મ ઔે ધયાવ્મ૊ શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ
વ્મધક્તની ફાફતભાં ઩ેટા-કંડ (ઔ) ઄થલા ઩ેટા-કંડ (ક)
ભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યન૊ ઄થગ, બાયતભાં તાછની ઔ૊ઇ ભરઔી
વેલાભાં વેિેટયી ઒પ ્ટે ટ ઄થલા વેિેટયી ઒પ ્ટે ટ-
ઇન-ઔાઈધડવરે નીભેરી વ્મધક્ત શ૊લાને ઔાયણે, છેટરે વધી
એલી ળયત૊ તેને રાખ ઩ડતી શ૊મ તેટરે વધી શ૊મ તે
ધવલામ, તેની ધનભણૂઔ થમા ઩ચી તેની એલી વેલાની
ળયત૊ભાં તેને ખેયરાબ થામ તે યીતે, પે યપાય ઔયલા ઄થલા તે
યદ ઔયલાની વંવદને વત્તા ભ઱ે ચે તેલ૊ ઔયલ૊ નશી.
(૨) અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ ઔામદાથી વંવદે જોખલાઇ ઔયી શ૊મ
તેટરે ઄ંળે શ૊મ તે ધવલામ, કંડ (૧)ભાં ઈલ્લેકેર
વ્મધક્ત઒ની વેલાની ળયત૊નં ધનમભન ઔયલાની અ
126
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
વંધલધાનની ફીજી ઔ૊ઇ જોખલાઇ શે ઠ઱ની ઔ૊ઇ ધલધાનભંડ઱
઄થલા ફીજા વત્તાભંડ઱ની ઔ૊ઇ ઩ણ વત્તાને અ ઄નચ્ચે દના
ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે નશી.
(૩) (ઔ) કંડ (૧) ભાં ઈલ્લેકર
ે ઔ૊ઇ વ્મધક્તએ ઔયી અ઩ેરા
ઔ૊ઇ ઔયાય, ઔફૂરાત ઄થલા તેના છેલા છ ફીજા કતની ઔ૊ઇ
વશી-ળેયાભાંથી ઈ઩ધ્થત થતી ઄થલા બાયતભાં તાછની
ઔ૊ઇ ભરઔી વેલાભાંની તેની ધનભણૂઔના વંફંધભાં ઄થલા ટશંદ
ડધભધનભમનની ઄થલા તેના ઔ૊ઇ પ્રાંતની વયઔાય શે ઠ઱ની
તેની ન૊ઔયીના વાતત્મના વંફંધભાં તેલી વ્મધક્તને ભ૊ઔરેરા
ઔ૊ઇ ઩ત્રભાંથી ઈ઩ધ્થત થતી ઔ૊ઇ તયઔાયભાં;
(ક) ભૂ઱ ઄ધધધનમધભત ઔમાગ પ્રભાણે ઄નચ્ચે દ ૩૧૪ શે ઠ઱ના
ઔ૊ઇ શઔ, છલાફદાયી ઄થલા પયછ વંફંધી ઔ૊ઇ તયઔાયભાં,
ઈચ્ઙતભ ડમામારમને તેભછ ફીજા ઔ૊ઇ ડમામારમને શઔૂ ભત
યશે ળે નશી.
(૪) ભૂ઱ ઄ધધધનમધભત ઔમાગ પ્રભાણેની ઄નચ્ચે દ ૩૧૪ભાં
઄થલા અ વંધલધાનની ફીજી ઔ૊ઇ જોખલાઇભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં, અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ ઄ભરભાં અલળે.
અ વંધલધાન શે ઠ઱ અ ઄થે ફીજી જોખલાઇ ઔયલાભાં ન
અલે ત્માં વધી, અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં
઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઄ને અ વંધલધાનના અયંબ ઩ચી, ઔ૊ઇ
જાશે ય વેલા ઔે છખા તયીઔે ઙાર શ૊મ તેને રાખ ઩ડતા શ૊મ
તેલા તભાભ ઔામદા અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ વાથે
વવંખત શ૊મ તેટરે ઄ંળે ઄ભરભાં ઙાર યશે ળે.
વંધલધાન (઄ઠ્ઠાલીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ,
૧૯૭૨ની ઔરભ ૩થી યદ ઔમો ચે .
(તાયીક ૨૯-૮-૯૨ થી ઄ભરી.)
(૧) અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, વંગને
એઔ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ ઄ને દયે ઔ યાજ્મને એઔ ર૊ઔ વેલા
અમ૊ખ યશે ળ.ે
(૨) ફે ઔે લધ યાજ્મ૊ તેભના છૂ થ ભાટે એઔ ર૊ઔ વેલા
અમ૊ખ યાકલાની વભછૂ તી ઔયી ળઔળે ઄ને તે યાછમ૊ ઩ૈઔી
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
દયે ઔ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નં ખૃશ ઄થલા જ્માં ફે ખૃશ૊ શ૊મ
ત્માં દયે ઔ ખૃશ એ ભતરફન૊ ઠયાલ ઩વાય ઔયે , ત૊ વંવદ તે
યાજ્મ૊ની છરૂટયમાત૊ વંત૊઴લા એઔ વંમક્ત યાજ્મ ર૊ઔ
વેલા અમ૊ખ (છેન૊ અ પ્રઔયણભાં ‘‘વંમક્ત અમ૊ખ’’
તયીઔે ઈલ્લેક ઔમો ચે તે), નીભલા ભાટે ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયી
ળઔાળે.
(૩) ઈ઩ય છણાવ્મા ભછફના ઔ૊ઇ ઔામદાભાં તે ઔામદાના
શે ત઒ ફય રાલલા ભાટે છરૂયી ઔે ઇષ્ટ શ૊મ તેલી અન઴ંધખઔ
઄ને ઩ાટયણાધભઔ જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ ઔયી ળઔાળે.
(૪) ઔ૊ઇ યાજ્મના યાજ્મ઩ાર યાજ્મની તભાભ ઄થલા ઔ૊ઇ
છરૂટયમાત વંત૊઴લા ભાટે વંગ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ ધલનંતી ઔયે
ત૊ યાષ્ટર ઩ધતની ભંછૂયીથી તે તેભ ઔયલા વંભત થઇ ળઔળે.
(૫) અ વંધલધાનભાં વંગ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ ઄થલા યાજ્મ
ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ ઄ંખન ે ા ઈલ્લેક૊ શ૊મ ત્માં, વંદબગથી
઄ડમથા ઄઩ેધક્ષત ન શ૊મ ત૊, પ્ર્તત કાવ ફાફત ઄ંખે
મથાપ્રવંખ, વંગની ઄થલા યાજ્મની છરૂટયમાત૊ વંત૊઴નાય
અમ૊ખ ઄ંખન ે ા ઈલ્લેક૊ ચે એલ૊ ઄થગ ઔયલાભાં અલળે.
(૧) ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષને ઄ને ફીજા વભ્મ૊ને,
વંગ અમ૊ખ ઄થલા વંમક્ત અમ૊ખની ફાફતભાં, યાષ્ટર ઩ધત
઄ને યાજ્મ અમ૊ખની ફાફતભાં, તે યાજ્મના યાજ્મ઩ાર
નીભળે.
઩યંત દયઔે ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધાગથી નજીઔની
વંખ્માના વભ્મ૊, દયે ઔે ઩૊તાની ધનભણૂઔની તાયીકે બાયત
વયઔાય શે ઠ઱ ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મની વયઔાય શે ઠ઱ ઒ચાભાં
઒ચા દવ લ઴ગ વધી શ૊દ્દ૊ ધયાવ્મ૊ શ૊મ એલા શ૊લા જોઇએ
઄ને વદયશ દવ લ઴ગની ભદતની ખણતયીભાં તેલા વભ્મ૊એ
બાયતભાં તાછ શે ઠ઱ ઄થલા ઔ૊ઇ દેળી યાજ્મની વયઔાય
શે ઠ઱ અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં છે ભદત દયધભમાન
શ૊દ્દ૊ ધયાવ્મ૊ શ૊મ તેન૊ વભાલેળ ઔયલાભાં અલળે.
(૧-ઔ) અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષન૊ શ૊દ્દ૊ કારી ઩ડે ત૊ ઄થલા
ખેયશાછયીને ઔાયણે ઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ ઔાયણે તે઒ ઩૊તાના
શ૊દ્દાની પયજો ફજાલી ન ળઔે ત૊, મથાપ્રવંખ, કારી ઩ડે રા
શ૊દ્દા ઈ઩ય કંડ (૧) શે ઠ઱ ધનભામેરી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત તેની પયજો
ન વંબા઱ે, ત્માં વધી ઄થલા ઄ધ્મક્ષ ઩૊તાની પયછ ઈ઩ય
શાછય ન થામ ત્માં વધી, વંગ અમ૊ખની ઄થલા વંમક્ત
અમ૊ખની ફાફતભાં, યાષ્ટર ઩ધત ઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મ અમ૊ખની
ફાફતભાં, યાજ્મના યાજ્મ઩ાર અમ૊ખના ફીજા વભ્મ૊ભાંથી
તે શે ત ભાટે નીભે તે વભ્મ, તેભની પયજો ફજાલળે.
127
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના વભ્મ, ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊ વંબા઱ે તે
તાયીકથી ચ લ઴ગની ભદત વધી ઄થલા વંગ અમ૊ખની
ફાફતભાં તે ઩ાંવઠ લ઴ગની ઉંભયના ઄ને યાજ્મ અમ૊ખની ઔે
વંમક્ત અમ૊ખની ફાફતભાં ફાવઠ લ઴ગની ઉંભયના થામ,
એ ફેભાંથી છે લશે રં ફને ત્માં વધી, ઩યંત –
(ઔ) ઔ૊ઇ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના વભ્મ વંગ અમ૊ખની ઔે ઔ૊ઇ
વંમક્ત અમ૊ખની ફાફતભાં યાષ્ટર ઩ધતને ઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મ
અમ૊ખની ફાફતભાં તે યાજ્મના યાજ્મ઩ારને વંફ૊ધીને
઩૊તાની વશીલા઱ા રકાણથી ઩૊તાના શ૊દ્દાનં યાજીનાભ
અ઩ી ળઔળે ;
(ક) ઔ૊ઇ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના વભ્મને ઄નચ્ચે દ ૩૧૭ ના
કંડ (૧) ઄થલા કંડ (૩) ભાં જોખલાઇ ઔયે રી યીતે તેભના
શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔાળે.
(૩) ઔ૊ઇ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના વભ્મ તયીઔે શ૊દ્દ૊ ધયાલતી
વ્મધક્ત ઩૊તાના શ૊દ્દાની ભદત ઩ૂયી થમે તે શ૊દ્દા ઈ઩ય પે ય
ધનભણૂંઔ ભાટે ઩ાત્ર ખણાળે નશી.
(૧) કંડ (૩) ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, ર૊ઔ વેલા
અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઄ડમ ઔ૊ઇ વભ્મને, યાષ્ટર ઩ધતના
શઔભથી ખેયલતગણઔૂ ને ઔાયણે તેભના શ૊દ્દા ઈ઩યથી ત્માયે છ
દૂય ઔયી ળઔાળે ઔે જ્માયે યાષ્ટર ઩ધતએ ઈચ્ઙતભ ડમામારમને
તે ઄ંખે ઩ચાણ ઔમે, વદયશ ડમામારમે, ઄નચ્ચે દ ૧૪૫ શે ઠ઱
એ ઄થે ઠયાલેરી ઔામગયીધત ઄નવાય ઔયે રી ત઩ાવ ઈ઩યથી
યી઩૊ટગ ઔમો શ૊મ ઔે , મથાપ્રવંખ, ઄ધ્મક્ષ ઄થલા એલા ફીજા
વભ્મને તે ઔાયણવય શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયલા જોઇળે.
(૨) વંગ અમ૊ખના ઄થલા વંમક્ત અમ૊ખના વંફંધભાં,
યાષ્ટર ઩ધત ઄ને યાજ્મ અમ૊ખના વંફંધભાં યાજ્મ઩ાર, છેભના
઄ંખે કંડ (૧) શે ઠ઱ ઈચ્ઙતભ ડમામારમને ઩ચાણ ઔયલાભાં
અવ્મં શ૊મ તેલા, અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ઄ડમ ઔ૊ઇ
વભ્મને, યાષ્ટર ઩ધત એલા ઩ચાણ ધલળે ઈચ્ઙતભ ડમામારમન૊
ટય઩૊ટગ ભળ્ે, શઔભ૊ ઩વાય ન ઔયે ત્માં વધી, શ૊દ્દા ઈ઩યથી
ભ૊ઔૂ પ યાકી ળઔળે.
(૩) કંડ (૧) ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ર૊ઔ વેલા
અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ વભ્મ –
(ઔ) નાદાય ઠયાલામ; ઄થલા
(ક) ઩૊તાના શ૊દ્દાની ભદત દયધભમાન ઩૊તાના શ૊દ્દાની
પયજો ધવલામની ઔ૊ઇ વલેતન ન૊ઔયી ઔયતા શ૊મ; ઄થલા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ખ) યાષ્ટર ઩ધતના ઄ધબપ્રામ પ્રભાણે ભાનધવઔ ઔે ળાયીટયઔ
઄ળધક્તના ઔાયણે શ૊દ્દા ઈ઩ય ઙાર યશે લા ભાટે રામઔ ન
શ૊મ,
- ત૊ યાષ્ટર ઩ધત, શઔભ ઔયીને તે ઄ધ્મક્ષને ઄થલા
એલા વભ્મને, શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔળે.
(૪) ઔ૊ઇ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ઔે ફીજા વભ્મ
બાયત વયઔાયે ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મની વયઔાયે ઔયે રા ઄થલા
તેભના લતી ઔયામેરા ઔ૊ઇ ઔયાય ઔે ઔફૂરાતનાભાભાં, ઔ૊ઇ
વં્થાધ઩ત ઔં઩નીના વભ્મ તયીઔે શ૊મ તે ધવલામ ઄ને ફીજા
વભ્મ૊ની વાથ૊વાથ શ૊મ તે ધવલામ ફીજી યીતે વંફધ ં ઔે
ટશત ધયાલતા શ૊મ ઔે ધયાલતા થમા શ૊મ ઄થલા ઔ૊ઇ યીતે
તેના નપાભાં ઔે તેભાંથી પ્રાપ્ત થતા ઔ૊ઇ રાબ ઔે ભ઱તયભાંથી
બાખ ભે઱લલા શ૊મ, ત૊ તે઒ કંડ નપાભાં ઔે તેભાંથી પ્રાપ્ત
થતા ઔ૊ઇ રાબ ઔે ભ઱તયભાંથી બાખ ભે઱લતા શ૊મ, ત૊ તે઒
કંડ (૧) ના શે ત ઩ૂયતા ખેયલતગણૂઔ ભાટે ખનેખાય ચે એભ
ખણાળે.
વંધ અમ૊ખની ઔે ઔ૊ઇ વંમક્ત અમ૊ખની ફાફતભાં
યાષ્ટર ઩ધત ઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મ અમ૊ખની ફાફતભાં તે યાજ્મના
યાજ્મ઩ાર ધલધનમભ૊ ઔયીને,-
(ઔ) અમ૊ખના વભ્મ૊ની વંખ્મા ઄ને તેભની ળયત૊ નક્કી
ઔયી ળઔળે; ઄ને
(ક) અમ૊ખના ્ટાપની વંખ્મા ઄ને તેભની વેલાની ળયત૊
઄ંખે જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
઩યંત ઔ૊ઇ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના વભ્મની વેલાની
ળયત૊ભાં તેની ધનભણૂઔ ઩ચી, તેને ખેયરામઔ થામ તેલ૊
પે યપાય ઔયી ળઔાળે નશી.
શ૊દ્દા ધયાલતા ફંધ થતાં –
(ઔ) વંધ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ, બાયત વયઔાય
઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મ વયઔાય શે ઠ઱ ફીજી ઔ૊ઇ ન૊ઔયી ભાટે
઩ાત્ર ખણાળે નટશ;
(ક) ઔ૊ઇ યાજ્મ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ, વંગ ર૊ઔ
વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ઔે તેના ફીજા વભ્મ તયીઔે ઄થલા
ફીજા ઔ૊ઇ યાજ્મ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ તયીઔે
ધનભાલા ભાટે ઩ાત્ર ખણાળે, ઩ણ બાયત વયઔાય ઄થલા ઔ૊ઇ
128
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યાજ્મ વયઔાય શે ઠ઱ ફીજી ઔ૊ઇ ન૊ઔયી ભાટે ઩ાત્ર ખણાળે
નટશ;
(ખ) વંગ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ધવલામના, ઔ૊ઇ
વભ્મ, વંગ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ તયીઔે ઄થલા
ઔ૊ઇ યાજ્મ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ તયીઔે ધનભાલા ભાટે
઩ાત્ર ખણાળે, ઩ણ બાયત વયઔાય ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મ
વયઔાય શે ઠ઱ ફીજી ઔ૊ઇ ન૊ઔયી ભાટે ઩ાત્ર ખણાળે નટશ;
(ગ) ઔ૊ઇ યાજ્મ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ધવલામના
ઔ૊ઇ વભ્મ, વંગ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ ઔે ફીજા
વભ્મ તયીઔે ઄થલા તે યાજ્મ ઄થલા ફીજા યાજ્મ ર૊ઔ વેલા
અમ૊ખના છ ઄ધ્મક્ષ તયીઔે ધનભાલા ભાટે ઩ાત્ર ખણાળે, ઩ણ
બાયત વયઔાય ઄થલા યાજ્મ વયઔાય શે ઠ઱ ફીજી ઔ૊ઇ
ન૊ઔયી ભાટે ઩ાત્ર ખણાળે નશી.
(૧) વંધની વેલા઒ભાં ઄ને તેભની વેલા઒ભાં ઄ને
યાજ્મની વેલા઒ભાં ધનભણૂઔ૊ ભાટે ની ઩યીક્ષા઒નં વંઙારન
ઔયલાની ઄નિભે વંગ ઄ને યાજ્મ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખની
પયછ યશે ળ.ે
(૨) ફે ઔે તેથી લધ યાજ્મ૊ કાવ રામઔાત૊ ધયાલતા
ઈભેદલાય૊ની અલશ્મઔતાલા઱ી વેલા઒ ભાટે વંમક્ત
બયતીની મ૊છના઒ ગડલાભાં ઄ને તેના ઄ભરભાં તેભને ભદદ
ઔયલાની ધલનંતી ઔયે , ત૊ તેભ ઔયલાની ઩ણ વંગ ર૊ઔ વેલા
અમ૊ખની પયછ યશે ળ.ે
(૩) મથાપ્રવંખ, વંગ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ ઄થલા યાજ્મ ર૊ઔ
વેલા અમ૊ખની –
(ઔ) ભરઔી વેલા઒ભાં ઄ને ભરઔી છખા઒ ભાટે બયતીની
઩દ્ધત વંફંધી તભાભ ફાફત૊ ધલ઴ે;
(ક) ભરઔી વેલા઒ ઄ને છખા઒ ઈ઩ય ધનભણૂઔ૊ ઔયલાભાં
઄નવયલાના ધવદ્ાંત૊ ધલળે ઄ને એલી ધનભણૂઔ૊, ફઢતી઒
઄થલા ફદરી઒ ભાટે ઈભેદલાય૊ની મ૊ગ્મતા ધલ઴ે;
(ખ) બાયત વયઔાય ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મ વયઔાય શે ઠ઱
ભરઔી શે ધવમતથી ન૊ઔયી ઔયનાયી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત વંફધ ં ી
ધળ્તની તભાભ ફાફત૊ તેભછ એલી ફાફત૊ વફંધી
ધનલેદન઩ત્ર૊ ઄ને ઄યજી઒ ધલ઴ે;
(ગ) બાયત વયઔાય ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મ વયઔાય શે ઠ઱ ઔે બાયતભાં
તાછ શે ઠ઱ ઔે ઔ૊ઇ દેળી યાછમની વયઔાય શે ઠ઱, ભરઔી
શે ધવમતથી ન૊ઔયી ઔયતી ઔે ઔયી ઙૂઔેરી વ્મધક્તએ ઩૊તાની
પયછ ફજાલલાભાં ઔયે રા ઄થલા ઔમાગનં ઄ધબપ્રેત શ૊મ તેલાં
ઔામો ઄ંખે તેની વાભે ઔયલાભાં અલેરી ઔાનૂની ઔામગલાશીભાં
઩૊તાન૊ ફઙાલ ઔયલાભાં તેને થમેરં કઙગ, મથાપ્રવંખ,
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી ઄થલા યાજ્મના એઔધત્રત
પંડભાંથી ઄઩ાલં જોઇએ એલા ઔ૊ઇ વ્મધક્તના ઄થલા તેના
઄ંખેના દાલા ધલ઴ે;
(ઙ) બાયત વયઔાય ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મ વયઔાય શે ઠ઱ ઔે બાયતભાં
તાછ શે ઠ઱ ઔે ઔ૊ઇ દેળી યાજ્મની વયઔાય શે ઠ઱ ભરઔી
શે ધવમતથી ન૊ઔયી ઔયતી ઔ૊ઇ વ્મધક્તને થમેરી ઇજા઒
઄ંખેનં ઩ેડળન ભે઱લલા ભાટે ના દાલા ધલળે ઄ને તે ઄ંખે
અ઩લાની યઔભ વંફંધી ઔ૊ઇ પ્રશ્ન ધલ઴ે, વરાશ રેલાલી
જોઇળે ઄ને તે યીતે ધલઙાયણા ભાટે ભ૊ઔરેરી ઔ૊ઇ ફાફત
઄ંખે ઄ને, મથાપ્રવંખ, યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા યાજ્મના યાજ્મ઩ાર
તેભને ધલઙાયણા ભાટે ભ૊ઔરે એલી ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત ઄ંખે
વરાશ અ઩લાની ર૊ઔ વેલા અમ૊ખની પયછ યશે ળે.
઩યંત ઄ધકર બાયતીમ વેલા઒ ઄ંખે યાષ્ટર ઩ધત
઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ ધયાલતી ફીજી
વેલા઒ ઄ને છખા઒ ઄ંખે યાજ્મ઩ાર વાભાડમ ઩ણે ઄થલા
ઔ૊ઇ કાવ લખગના દાકરાભાં ઄થલા ઔ૊ઇ કાવ વંજોખ૊ભાં
ર૊ઔ વેલા અમ૊ખની વરાશ રેલાનં છેભાં છરૂયી નટશ યશે
તેલી ફાફત૊ ધનટદગષ્ટ ઔયતા ધલધનમભ૊ ઔયી ળઔળે.
(૪) ઄નચ્ચે દ ૧૬ ના કંડ (૪) ભાં ઈલ્લેકેરી ઔ૊ઇ જોખલાઇ ઔઇ
યીતે ઔયી ળઔામ તે ઄ંખે ઄થલા ઄નચ્ચે દ ૩૩૫ ની
જોખલાઇ઒ને ઔઇ યીતે ઄ભરભાં રાલી ળઔામ તે ઄ંખે ર૊ઔ
વેલા અમ૊ખની વરાશ રેલાનં કંડ (૩) ભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ યથી અલશ્મઔ ખણાળે નશી.
(૫) યાષ્ટર ઩ધતએ ઄થલા યાજ્મના યાજ્મ઩ારે કંડ (૩)ના
઩યંતઔ શે ઠ઱ ઔયે રા તભાભ ધલધનમભ૊ને તે ઔયલાભાં અલે
઩ચી, ફનતી ત્લયાએ, મથાપ્રવંખ, વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ
઄થલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઔે દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ
઒ચાભાં ઒ચા ઙોદ ટદલવ ભાટે ભૂઔલા જોઇળે ઄ને તે
ધલધનમભ૊ અ યીતે ભૂઔામ તે વત્ર દયધભમાન વંવદના ફંને
ખૃશ૊ ઄થલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱નં ખૃશ ઄થલા તેના ફંને
ખૃશ૊, યદ ઔયીને ઄થલા વધાયા ઔયીને છે પે યપાય૊ ઔયે તેને
અધીન યશે ળે.
મથાપ્રવંખ, વંવદે ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા
઄ધધધનમભથી, વંગ ઔે યાજ્મની વેલા઒ ઄ંખે ઔ૊ઇ ્થાધનઔ
વત્તાભંડ઱ ઔે ઔામદાથી યઙામેરા ફીજા વં્થાધ઩ત ભંડ઱ની
઄થલા ઔ૊ઇ જાશે ય વં્થાની વેલા઒ ઄ંખે વંધ ર૊ઔ વેલા
અમ૊ખ ઔે યાજ્મ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખ લધાયાનાં ઔામો ઔયલા
ભાટે જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
129
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અમ૊ખના વભ્મ૊ ઄થલા ્ટાપને ઄થલા તેભને
઄ંખે અ઩લાના ઩ખાય બર્થથાં ઄ને ઩ેડળન વટશતનં વંગ ઔે
યાજ્મ ર૊ઔ વેલા અમ૊ખનં કઙગ, મથાપ્રવંખ, બાયતના
એઔધત્રત પંડ કાતે ઄થલા યાજ્મના એઔધત્રત પંડ કાતે
ઈધાયલાભાં અલળે.
(૧) ઩૊તે ઔયે રા ઔાભ ધલ઴ેન૊ ટય઩૊ટગ યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ દય લ઴ે
યછૂ ઔયલાની વંગ અમ૊ખની પયછ યશે ળે ઄ને એલ૊ ટય઩૊ટગ
ભળ્ે, યાષ્ટર ઩ધત, છેભાં અમ૊ખની વરાશ ્લીઔાયાઇ ન શ૊મ
એલી ઔ૊ઇ ફાફત શ૊મ ત૊ તે ઄ંખે એલા ઄્લીઔાયનાં
ઔાયણ૊ વભજાલતી માદી વટશત તેની એઔ નઔર વંવદના
દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ ભઔાલળે.
(૨) ઩૊તે ઔયે રા ઔાભ ધલ઴ેન૊ ટય઩૊ટગ યાજ્મના યાજ્મ઩ાર
વભક્ષ દય લ઴ે યછૂ ઔયલાની યાજ્મ અમ૊ખની પયછ યશે ળે
઄ને વંમક્ત અમ૊ખ છે યાછમ૊ની છરૂયીમાત૊ વંત૊઴ત શ૊મ
તે દયે ઔ યાજ્મના વંફંધભાં ઩૊તે ઔયે ર ઔાભ ધલ઴ેન૊ ટય઩૊ટગ
તેના યાજ્મ઩ાર વભક્ષ દય લ઴ે યછૂ ઔયલાની વંમક્ત
અમ૊ખની પયછ યશે ળે ઄ને ફેભાંથી ઔ૊ઇ પ્રવંખે અલ૊
ટય઩૊ટગ ભળ્ે, યાજ્મ઩ાર છેભાં અમ૊ખની વરાશ ્લીઔાયાઇ
ન શ૊મ એલી ઔ૊ઇ ફાફત૊ શ૊મ, ત૊ તે ઄ંખે એલા ઔ૊ઇ
઄્લીઔાયનાં ઔાયણ૊ વભજાલતી માદી વટશત, તેની એઔ
નઔર યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ વભક્ષ ભઔાલળે.
(૧) વંવદ, ઔામદ૊ ઔયીને, બાયતના યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદય
વંગના ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના ઄થલા ઔ૊ઇ ્થાધનઔ ઔે ફીજા
વત્તાભંડ઱ના ઔાભઔાછ વાથે વંઔ઱ામેરી ઄થલા બાયત
વયઔાયના ઄થલા વયઔાયની ભાધરઔીના ઄થલા તેના
ધનમંત્રણ શે ઠ઱ના ઔ૊ઇ ઔ૊઩ોયે ળનના ધનમંત્રણ શે ઠ઱ની જાશે ય
વેલા ઄ને છખા઒ ઈ઩ય ધનભામેરી વ્મધક્ત઒ની બયતી
઄ને વેલાની ળયત૊ વંફંધી તઔયાય૊ ઄ને પટયમાદ૊ન૊ ડમામ
ધનણગમ ઔે ઇડવાપી ઔામગલાશી લશીલટી ટટર બ્મનર૊ દ્વાયા ઔયલા
ભાટે ની જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔયે રા ઔામદાથી –
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ઔ) વંગ ભાટે ની લશીલટી ટટર બ્મનરની ્થા઩ના ભાટે ઄ને
દયઔે યાજ્મ ભાટે ઄થલા ફે ઔે લધ યાજ્મ૊ ભાટે ઄રખ
લશીલટી ટટર બ્મનરની ્થા઩ના ભાટે જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે;
(ક) વદયશ ટટર બ્મનર૊એ લા઩યલાની શઔૂ ભત, ધતય્ઔાય
ભાટે ધળક્ષા ઔયલાની વત્તા વટશતની વત્તા ઄ને ઄ધધઔાય
ધનટદગષ્ટ ઔયી ળઔાળે;
(ખ) વદયશ ટટર બ્મનર૊એ ઄નૂવયલાની ભમાગદા ઄ને
઩યાલાના ધનમભ૊ ઄ંખન ે ી જોખલાઇ઒ વટશતની ઔામગયીધત
ભાટે જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે;
(ગ) કંડ (૧) ભાં ઈલ્લેકર ે તઔયાય૊ ઄થલા પટયમાદ૊
વંફંધભાં, ઄નચ્ચે દ ૧૩૬ શે ઠ઱ની ઈચ્ઙતભ ડમામારમની
શઔૂ ભત ધવલામની તભાભ ડમામારમ૊ની શઔૂ ભત ફાઔાત યાકી
ળઔાળે;
(ઙ) ઔ૊ઇ દાલા ઄થલા ઔામગલાશી દાલાના છ ઔાયણ૊ ઈ઩ય
અધાટયત શ૊મ તે ઔાયણ૊ એલી લશીલટી ટટર બ્મનરની
્થા઩ના ઩ચી ઉબાં થતા શ૊મ, ત૊ એલી ટટર બ્મનરની
શઔૂ ભતની ઄ંદય અલતા તેલા, તેલી ટટર બ્મનરની ્થા઩નાની
તયત ઩શે રાં ઔ૊ઇ ડમામારમ ઄થલા ફીજા વત્તાધધઔાયી
વભક્ષ ધનઔાર-ફાઔી શ૊મ તે ઔે વ૊ એલી દયે ઔ લશીલટી
ટટર બ્મનરને તફદીર ઔયલાની જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે;
(છ) એલી ટટર બ્મનર૊ ઄વયઔાયઔ યીતે ઔામગ ઔયી ળઔે તે ભાટે
઄ને એલી ટટર બ્મનર૊ દ્વાયા ઔે વ૊ના ત્લટયત ધનઔાર ભાટે
઄ને તેભના શઔભ૊ના ઄ભર ભાટે વંવદ છરૂયી ખણે એલી
઩ૂયઔ, અનં઴ધં ખઔ ઄ને ઩ાટયણાધભઔ જોખલાઇ઒ (પી ઄ંખન ે ી
જોખલાઇ઒ વટશત) ન૊ તેભાં વભાલેળ ઔયી ળઔાળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ અ વંધલધાનની ફીજી
ઔ૊ઇ જોખલાઇ઒ભાં ઄થલા તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા
ફીજા ઔ૊ઇ ઔામદાભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઄ભરભાં
અલળે.
(૧) વભધઙત ધલધાનભંડ઱, છેના વંફંધભાં તેને ઔામદા
ઔયલાની વત્તા શ૊મ તેલા કંડ (૨) ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી તભાભ
઄થલા ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત વંફંધી ઔ૊ઇ તઔયાય૊, પટયમાદ૊
઄થલા ખના઒ન૊ ટટર બ્મનર૊ દ્વાયા ડમામ ધનણગમ ઄થલા
ઇડવાપી ઔામગલાશી ઔયલા ભાટે ઔામદા દ્વાયા જોખલાઇ ઔયી
ળઔળે.
(૨) કંડ (૧) ભાં ઈલ્લેકેર ફાફત૊ નીઙે પ્રભાણે યશે ળે :-
(ઔ) ઔ૊ઇ લેય૊ નાકલા, અઔાયલા, લવૂર ઔયલા ઄ને
઄ભરભાં રાલલા ફાફત;
130
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ક) ધલદેળી શં ૂ ટડમાભણ, છઔાતી વયશદ૊ ઩ાય ઔયી ઔયલાભાં
અલતી અમાત-ધનઔાવ ફાફત,
(ખ) ઈદ્ય૊ખ ઄ને ઔાભદાય૊ન૊ રખતી તઔયાય૊;
(ગ) ઄નચ્ચે દ ૩૧-ઔ ભાં વ્માખ્મા ઔમાગ પ્રભાણે યાજ્મે ઔ૊ઇ
એ્ટે ટ ઄થલા તેની ઄ંદયના ઔ૊ઇ ઩ણ શઔ૊નં વં઩ાદન ઔયીને
઄થલા એલા ઔ૊ઇ શઔ૊ નાફૂદ ઔયીને ઄થલા તેભાં પે યપાય
ઔયીને ઄થલા કેત છભીન ઈ઩ય ટ૊ઙભમાગદા ભૂઔીને ઄થલા
ફીજી ઔ૊ઇ ઩ણ યીતે છભીનની વધાયણા ઔયલા ફાફત;
(ઙ) ળશે યી ધભરઔત ઈ઩ય ટ૊ઙભમાગદા ભૂઔલા ફાફત ;
(ચ) વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઄થલા યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઔે ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઙૂટં ણી઒ ફાફત,
઩યંત ઄નચ્ચે દ ૩૨૯ ઄ને ઄નચ્ચે દ ૩૨૯-ઔ ભાં
ઈલ્લેકેર ફાફત૊ તેભાંથી ફાઔાત યાકલાની યશે ળે ;
(છ) કાદ્ય તેરધફમાં ઄ને તેર વટશતના કાદ્ય ઩દાથોના ઄ને
યાષ્ટર ઩ધત, વયઔાયી જાશે યનાભાંથી, અ ઄નચ્ચે દના શે ત ભાટે
અલશ્મઔ ભાર-વાભાન તયીઔે જાશે ય ઔયે તેલા ફીજા
ભારવાભાનનાં ઈત્઩ાદન, ઩યલઠ૊ ઄ને લશેં ઙણી ફાફત ઄ને
એલા ભારવાભાનના બાલ-ધનમંત્રણ ફાફત ;
(જ) બાડ, તેન ધનમભન ઄ને ધનમંત્રણ ઄ને છભીનદાય૊ ઄ને
ખણ૊ધતમાના શઔ, ભાધરઔી શઔ ઄ને ટશત વટશત ખણ૊ત શઔના
ભદ્દા઒;
(ટ) ઩ેટા-કંડ૊ (ઔ) થી (જ) ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ
ફાફત૊ને રખતા ઔામદા ધલરુદ્ના ખના ફાફત ઄ને તે ઩ૈઔી
ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખેની પી ફાફત ;
(ઠ) ઩ેટા-કંડ૊ (ઔ) થી (ટ) ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ઔ૊ઇ ઩ણ
ફાફત૊ને અન઴ંધખઔ ઔ૊ઇ ફાફત.
(૩) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔયે રા ઔામદાથી –
(ઔ) ઙઢતા-ઉતયતા દયજ્જાની ટટર બ્મનર૊ ્થા઩લા ભાટે
જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે ;
(ક) વદયશ દયે ઔ ટટર બ્મનર લા઩યી ળઔે તેલાં શઔૂ ભત,
(ધતય્ઔાય ભાટે ધળક્ષા ઔયલાની વત્તા વટશતની) વત્તા ઄ને
઄ધધઔાય ધનટદગષ્ટ ઔયી ળઔાળે ;
(ખ) વદયશ ટટર બ્મનર૊એ ઄નવયલાની (ભદત ઄ને
઩યાલાના ધનમભ૊ ઄ંખન ે ી જોખલાઇ઒ વટશતની) ઔામગયીધત
ભાટે ની જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે ;
(ગ) વદયશ ટટર બ્મનર૊એ શઔૂ ભતભાં, અલતી તભાભ ઄થલા
ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત વંફંધી, ઄નચ્ચે દ ૧૩૬ શે ઠ઱ની ઈચ્ઙતભ
ડમામારમની શઔૂ ભત ધવલામની, તભાભ ડમામારમ૊ની
શઔૂ ભત ફાઔાત યાકી ળઔાળે ;
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ઙ) ઔ૊ઇ દાલા ઄થલા ઔામગલાશી, દાલાનાં છે ઔાયણ૊ ઈ઩ય
અધાટયત શ૊મ તે ઔાયણ૊ એલી ટટર બ્મનરની ્થા઩ના ઩ચી
ઉબાં થમાં શ૊મ ત૊ એલી ટટર બ્મનરની શઔૂ ભતની ઄ંદય અલે
તેલી ટટર બ્મનરની ્થા઩ના તયત ઩શે રાં ઔ૊ઇ ડમામારમ
઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ વત્તાધધઔાયી વભક્ષના ધનઔાર-ફાઔી શ૊મ
તે ઔે વ૊, એલી દયે ઔ ટટર બ્મનરને તફદીર ઔયલા ભાટે જોખલાઇ
ઔયી ળઔાળે ;
(ચ) એલી ટટર બ્મનર૊ ઄વયઔાયઔ યીતે ઔામગ ઔયી ળઔે તે
ભાટે ,઄ને એલી ટટર બ્મનર૊ દ્વાયા ઔે વ૊ન૊ ત્લટયત ધનઔાર થઇ
ળઔે ઄ને તેભના શઔભ૊ન૊ ઄ભર થઇ ળઔે તે ભાટે વભધઙત
ધલધાનભંડ઱ છરૂયી ખણે તેલી (પીને રખતી જોખલાઇ઒
વટશતની) ઩ૂયઔ, અન઴ંધખઔ ઄ને ઩ાટયણાધભઔ
જોખલાઇ઒ન૊ એભાં વભાલેળ ઔયી ળઔાળે.
(૪) અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒, અ વંધલધાનની ફીજી
જોખલાઇભાં ઄થલા તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ફીજા ઔ૊ઇ
ઔામદાભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઄ભરભાં અલળે.
અ ઄નચ્ચે દભાં, ઔ૊ઇ ફાફત
વંફંધભાં, ‘‘વભધઙત ધલધાનભંડ઱’’ એટરે, મથાપ્રવંખ,
વંવદ ઄થલા બાખ-૧૧ ની જોખલાઇ઒ ઄નવાય એલી
ફાફત વંફંધી ઔામદા ઔયલાની વત્તા ધયાલતં શ૊મ તેલ યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱.
(૧) અ વંધલધાન શે ઠ઱ વંવદની ઄ને દયે ઔ યાજ્મના
ધલધાભંડ઱ની ઔયલાભાં અલે તે તભાભ ઙૂંટણી઒ ભાટે
ભતદાય માદી઒ તૈમાય ઔયલાના ઔાભના ઄ને તે ઙૂટં ણી઒ના
વંઙારનના ઄ને યાષ્ટર ઩ધત ઄ને ઈ઩-યાષ્ટર ઩ધતના શ૊દ્દાની
ઙૂંટણી઒ના વંઙારનના દેકયે ક, દ૊યલણી ઄ને ધનમંત્રણ
એઔ અમ૊ખ છેન૊ અ વંધલધાનભાં ‘‘ઙૂંટણી અમ૊ખ’’ તયીઔે
ઈલ્લેક ઔમો ચે તેભાં ધનટશત થળે.
(૨) ઙૂટં ણી અમ૊ખ, ભખ્મ ઙંટણી ઔધભશ્નય ઄ને યાષ્ટર ઩ધત
લકત૊લકત નક્કી ઔયે તેટરા ફીજા ઙૂંટણી ઔધભળનય૊નં
ફનળે ઄ને ભખ્મ ઙૂટં ણી ઔધભશ્નય ઄ને ફીજા ઙૂટં ણી
ઔધભળનય૊ની ધનભણૂંઔ, વંવદે તે ઄થે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની
જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને યાષ્ટર ઩ધત ઔયળે.
131
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૩) એ યીતે ફીજા ઔ૊ઇ ઙૂંટણી ઔધભશ્નય ધનભામ, ત્માયે ભખ્મ
ઙૂંટણી ઔધભશ્નય ઙૂંટણી અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ તયીઔે ઔામગ ઔયળે.
(૪) ર૊ઔવબાના ઄ને દયઔે યાજ્મની ધલધાનવબાની દયે ઔ
વાભાડમ ઙૂટં ણી ઩શે રાં ઄ને ત્માય ફાદ તેની દયે ઔ ટદ્વલાધ઴ગઔ
ઙૂંટણી ઩શે રાં અમ૊ખ વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔયીને, કંડ
(૧)થી ઙૂટં ણી અમ૊ખને વોં઩ામેરાં ઔામો ફજાલલાભાં તે
અમ૊ખને ભદદ ઔયલા યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાને છરૂયી રાખે તેટરા
પ્રાદેધળઔ ઔધભળનય૊ ઩ણ નીભી ળઔળે.
(૫) વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, ઙૂંટણી ઔધભળનય૊ની ઄ને પ્રાદેધળઔ ઔધભળનય૊ની
વેલાની ળયત૊ ઄ને શ૊દ્દાની ભદત, યાષ્ટર ઩ધત ધનમભથી નક્કી
ઔયે તેલાં યશે ળે.
઩યંત ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળને છે યીતે
઄ને છે ઔાયણે શ૊દ્દા ઩યથી દૂય ળઔામ તેલી યીતે ઄ને તેલાં
ઔાયણ૊ ધવલામ ભખ્મ ઙૂટં ણી ઔધભશ્નયને તેના શ૊દ્દા ઈ઩યથી
દૂય ઔયી ળઔાળે નટશ, તેભછ ભખ્મ ઙૂંટણી ઔધભશ્નયની વેલાની
ળયત૊ભાં, તેની ધનભણૂઔ ઩ચી તેને ખેયરાબ થામ તેલ૊
પે યપાય ઔયી ળઔાળે નટશ :
લધભાં, ઔ૊ઇ ફીજા ઙૂંટણી ઔધભશ્નયને ઄થલા ઔ૊ઇ
પ્રાદેધળઔ ઔધભશ્નયને ભખ્મ ઙૂંટણી ઔધભશ્નયની બરાભણ
ધવલામ, શ૊દ્દા ઈ઩યથી દૂય ઔયી ળઔાળે નશી.
(૬) યાષ્ટર ઩ધતને ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના યાજ્મ઩ારને ઙૂટં ણી
ઔધભશ્નય ધલનંતી ઔયે , ત્માયે તે઒ કંડ ૧(થી) ઙૂટં ણી
અમ૊ખને વોં઩ામેરાં ઔામો ફજાલલા ભાટે ઙૂટં ણી ઔધભશ્નય
઄થલા પ્રાદેધળઔ ઔધભશ્નય ભાટે છરૂયી ્ટાપની વ્મલ્થા
ઔયળે.
વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઄થલા ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઙૂટં ણી
ભાટે ના દયે ઔ પ્રાદેધળઔ ભતદાય ભંડ઱ ભાટે એઔ વાભાડમ
ભતદાય માદી યશે ળે ઄ને ઔ૊ઇ ઩ણ વ્મધક્ત પક્ત ધભગ, જાધત,
જ્ઞાધત, ધરંખ-બેદના ઔે એ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ઔાયણે એલી ભતદાય
માદીભાં નાભ દાકર ઔયાલલા ભાટે ઄઩ાત્ર થળે નટશ, ઄થલા
એલા ઔ૊ઇ ભતદાય ભંડ઱ ભાટે ની કાવ ભતદાય માદીભાં નાભ
દાકર ઔયાલલા ભાટે દાલ૊ ઔયી ળઔળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ર૊ઔવબાની ઄ને દયે ઔ યાજ્મની ધલધાનવબાની
ઙૂંટણી઒ ઩ખ્ત ભતાધધઔાયને ધ૊યણે થળે, એટરે ઔે
બાયતની નાખટયઔ શ૊મ ઄ને વભધઙત ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા
ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઄થલા તે શે ઠ઱ તે ઄થે નક્કી ઔયલાભાં અલે
તે તાયીકે ઒ચાભાં ઒ચી ઄ઢાય લ઴ગની ઉંભયની શ૊મ ઄ને
અ વંધલધાન ઔે વભધઙત ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદા
શે ઠ઱ ધનલાવી ન શ૊લાના ઔાયણે, ભખછની ઄ધ્થયતાના
ઔાયણે, ખનાના ઔે ભ્રષ્ટ ઄થલા ખેયઔામદેવય અઙયણના
ઔાયણે, ખેયરામઔ ઠયાલાઇ ન શ૊મ તેલી દયે ઔ વ્મધક્ત, એલી
ઔ૊ઇ ઩ણ ઙૂટં ણીભાં ભતદાય તયીઔે નોંધાલા ભાટે શઔદાય
ખણાળે.
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
વંવદનાં ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઄થલા યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશની ઔે ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઙૂટં ણી઒
વંફંધી ઔે તેની વાથે વંઔ઱ામેરી તભાભ ફાફત૊, છેભાં
ભતદાય માદી઒ તૈમાય ઔયલાની, ભતદાય ભંડ઱૊નં વીભાંઔન
઄ને એલા ખૃશ ઔે ખૃશ૊ની ધલધધવય યઙના ઔયલા ભાટે છરૂયી
ફીજી તભાભ ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે તે ઄ંખે વંવદ
લકત૊લકત ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, ઄ને
વંવદ અ ઄થે જોખલાઇ ન ઔયે તેટરે ઄ંળ,ે ઔ૊ઇ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશની ઄થલા ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઙૂટં ણી
વંફંધી ઄થલા તેની વાથે વંઔ઱ામેરી તભાભ ફાફત૊, છેભાં
ભતદાય માદી઒ તૈમાય ઔયલાની ઄ને તેલા ખૃશ ઄થલા
ખૃશ૊ની ધલધધવય યઙના ઔયલા ભાટે છરૂયી ફીજી તભાભ
ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે તે ઄ંખે યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱
લકત૊લકત ઔામદાથી જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,
(ઔ) ભતદાય ભંડ઱૊ના વીભાંઔન વંફંધી ઄થલા તેલાં ભતદાય
ભંડ઱૊ને ફેઠઔ૊ની પા઱લણી વંફંધી ઄નચ્ચે દ ૩૨૭ ઄થલા
132
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄નચ્ચે દ ૩૨૮ શે ઠ઱ ઔયે ર ઔે ઔમાગનં ઄ધબપ્રેત શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ
ઔામદાની ઔામદેવયતા વાભે ઔ૊ઇ ઩ણ ડમામારમભાં લાંધ૊
ઈઠાલી ળઔાળે નટશ;
(ક) વભધઙત ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાથી ઄થલા તે
શે ઠ઱ ઠયાલલાભાં અલે તે વત્તાધધઔાયી વભક્ષ ઄ને તે યીતે
ઙૂંટણી ઄યજી યછૂ ઔમાગ ધવલામ, વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ
ખૃશની ઄થલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઔે ફેભાંથી ઔ૊ઇ
ખૃશની ઔ૊ઇ ઩ણ ઙૂટં ણી વાભે લાંધ૊ ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
વંધલધાન (ઙંભા઱ીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ,
૧૯૭૮ની ઔરભ ૩૬થી યદ ઔમો ચે .
(૧) ર૊ઔવબાભાં–
(ઔ) ઄નવૂધઙત જાધત઒;
(ક) અવાભના ્લામત્ત ધછલ્લા઒ભાંની ઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒ ધવલામની ઄નવૂઙીત અટદજાધત઒, ઄ને )
(૨) કંડ (૧) થી વંધલધાનના ઄નચ્ચે દ ૩૩૦ભાં ઔયે રા
વધાયાથી અ ઄ધધધનમભના અયંબે ધલદ્યભાન ર૊ઔવબાનં
ધલવછગન ન થામ ત્માં વધી, ર૊ઔવબાભાંના ઔ૊ઇ
પ્રધતધનધધત્લ ઈ઩ય ઄વય થળે નશી.
(ખ) અવાભના ્લામત્ત ધછલ્લા઒ની ઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒, ભાટે ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલાભાં અલળે.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔ૊ઇ યાજ્મભાં ઄થલા વંગ યાજ્મક્ષેત્રભાં
઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄થલા ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે
઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ની વંખ્માન,ં ર૊ઔવબાભાં તે યાજ્મને
઄થલા વંગ યાજ્મક્ષેત્રભાં પા઱લેરી ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા
જોડે નં પ્રભાણ, ળક્મ શ૊મ ત્માં વધી, તે યાજ્મભાંની (઄થલા
વંગ યાજ્મક્ષેત્રભાંની) ઄થલા તે યાજ્મના ઄થલા વંગ
યાજ્મક્ષેત્રના બાખભાંની ઄નવૂધઙત અટદજાધતની લ્તી
છેના વંફંધભાં એલી યીતે ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલાભાં અલી
શ૊મ તેન પ્રભાણ, મથાપ્રવંખ, તે યાજ્મની ઄થલા વંગ
યાજ્મક્ષેત્રની ઔર લ્તી જોડે છેટરં શ૊મ, તેટરં યશે ળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૩) કંડ (૨) ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ર૊ઔવબાભાં
અવાભના ્લામત્ત ધછલ્લા઒ની ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒
ભાટે ઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ની વંખ્માનં તે યાજ્મને
પા઱લેરી ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા જોડે નં પ્રભાણ, ઒ચાભાં
઒ચં , વદયશ ્લામત્ત ધછલ્લા઒ભાંની ઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒ની લ્તીનં પ્રભાણતે યાજ્મની ઔર લ્તી જોડે
છેટરં શ૊મ, તેટરં યશે ળ.ે
અ ઄નચ્ચે દભાં ઄ને ઄નચ્ચે દ
૩૩૨ ભાં ‘‘લ્તી’’ એ ળબ્દન૊ ઄થગ, છેને રખતા અંઔડા
પ્રધવદ્ થઇ ખમા શ૊મ એલી ચે લ્લી લ્તી ખણતયીભાં નક્કી
ઔમાગ પ્રભાણેની લ્તી, એલ૊ થામ ચે ;
઩યંત અ ્઩ષ્ટીઔયણભાં, છેને રખતા અંઔડા
પ્રધવદ્ થમા શ૊મ એલી ચે લ્લી લ્તી ખણતયીના ઈલ્લેકન૊
઄થગ, વન ૨૦૨૬ ઩ચી ઔયે રી પ્રથભ લ્તી ખણતયીને રખતા
અંઔડા પ્રધવદ્ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, વન ૨૦૦૧ની
લ્તી ખણતયીના ઈલ્લેક તયીઔે ઔયલ૊ જોઇળે.
઄નચ્ચે દ ૮૧ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, એંગ્ર૊-
ઇધડડમન ઔ૊ભને ર૊ઔવબાભાં ઩ૂયતં પ્રધતધનધધત્લ ભળ્ં નથી
એલ૊ યાષ્ટર ઩ધતન૊ ઄ધબપ્રામ થામ, ત૊ તે઒ તે ઔ૊ભના લધભાં
લધ ફે વભ્મ૊ને ર૊ઔવબાભાં ધનમક્ત ઔયી ળઔાળે.
(૧) દયે ઔ યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ઄નવૂધઙત જાધત઒ ભાટે
઄ને અવાભના ્લામત્ત ધછલ્લા઒ભાંની ઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒ ધવલામની ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે
઄નાભત ફેઠઔ૊ યાકલાભાં અલળે.
(૨) અવાભ યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ્લામત્ત ધછલ્લા઒
ભાટે ઩ણ ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલાભાં અલળે.
(૩) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔ૊ઇ યાજ્મની ધલધાનવબાભાં
઄નવૂધઙત જાધત઒ ઔે ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે
઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ની વંખ્માનં ધલધાનવબાભાંની
ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા જોડે નં પ્રભાણ, ળક્મ શ૊મ ત્માં વધી,
મથાપ્રવંખ, તે યાજ્મભાંની ઄નવૂધઙત જાધતની ઄થલા તે
યાજ્મભાંની ઔે તે યાજ્મના બાખભાંની ઄નવૂધઙત
અટદજાધતની લ્તી છેના ઄ંખે એલી યીતે ફેઠઔ૊ ઄નાભત
133
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યાકલાભાં અલી શ૊મ, તેન પ્રભાણ તે યાજ્મની ઔર લ્તી
જોડે છેટરં શ૊મ, તેટરં યશે ળે.
(૩ઔ) કંડ (૩) ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઄રૂણાઙર
પ્રદેળ, ભેગારમ, ધભજ૊યભ ઄ને નાખારેડડના યાજ્મ૊ની
ધલધાન વબા઒ભાં ફેઠઔ૊ની વંખ્માની ૨૦૨૬ના લ઴ગ ઩ચી
પ્રથભ લ્તી ખણતયીના ધ૊યણે પે ય ખ૊ઠલણીની ઄નચ્ચે દ
૧૭૦ શે ઠ઱ ઄વય ન થામ ત્માં વધી, અલા ઔ૊ઇ ઩ણ
યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ઄નવૂધઙત અટદજાધત ભાટે
઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ –
(ઔ) વંધલધાન (વત્તાલનભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૮૭
઄ભરભાં અવ્માની તાયીકે, ઄ધ્તત્લભાં શ૊મ એલા
યાજ્મની ધલધાનવબા અભાં શલે ઩ચી અ કંડભાં ધલદ્યભાન
ધલધાનવબા તયીઔે ઈલ્લેક ઔમો ચે તેભાંની તભાભ ઄નવૂધઙત
અટદજાધતના વભ્મ૊ને ધયાલી શ૊મ ત૊, એઔ ધવલામ તભાભ
ફેઠઔ૊ યશે ળ;ે
(ક) ઄ડમ ઔ૊ઇ ઩ણ ટઔ્વાભાં, ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા વાથે
ફેઠઔ૊ની અલી વંખ્મા છે પ્રભાણે ધયાલતી શ૊મ તે પ્રભાણ,
ધલદ્યભાન ધલધાનવબાભાં ઄નવૂધઙત અટદજાધતના વભ્મ૊ની
વદયશ તાયીકે શ૊મ તેભ વંખ્મા ધલદ્યભાન ધલધાનવબાની
ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા વાથે ધયાલતી શ૊મ તેના ઔયતાં ઒ચં ન
શ૊મ તેટરા પ્રભાણભાં યશે ળે.
(૩ક) કંડ (૩)ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ધત્ર઩યા યાજ્મ
ધલધાનવબાભાંની ફેઠઔ૊, ઄નચ્ચે દ ૧૭૦ શે ઠ઱ પે ય ખ૊ઠલણી
થામ ત્માં વધી, ધલધાનવબાભાંની ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒
ભાટે ઄નાભત યાકલાભાં અલળે. તેલી ફેઠઔ૊, વંધલધાન
(ફોંતેયભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૯૨ ઄ભરભાં અલે તે
તાયીકે, તે ધલધાનવબાભાં ફેઠઔ૊ની છેટરી ઔર વંખ્મા શ૊મ
તેટરી વંખ્મા વાથે, વદયશં તાયીકે ઄ધ્તત્લભાં શ૊મ તેટરં
છે પ્રભાણ, ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા, વને ૨૦૨૬ ઩ચીના પ્રથભ
લ્તી ખણતયીના અધાયે ઄ભરી ફનળે.
(૪) અવાભ યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ઔ૊ઇ ્લામત્ત ધછલ્લા
ભાટે ઄નાભત યાકેરી ફેઠઔ૊ની વંખ્માનં તે ધલધાનવબાની
ફેઠઔ૊ની ઔર વંખ્મા જોડે નં પ્રભાણ, ઒ચાભાં ઒ચં , તે
ધછલ્લાની લ્તીનં પ્રભાણ તે યાજ્મની ઔર લ્તી જોડે છેટરં
શ૊મ, તેટરં યશે ળ.ે
(૫) અવાભના ઔ૊ઇ ્લામત્ત ધછલ્લા ભાટે ઄નાભત યાકેરી
ફેઠઔ૊ ભાટે નાં ભતદાય ભંડ઱૊ભાં તે ધછલ્લા ફશાયના ઔ૊ઇ
ધલ્તાયન૊ વભાલેળ થળે નશી.
(૬) અવાભ યાજ્મના ઔ૊ઇ ્લામત્ત ધછલ્લાની ઄નવૂધઙત
અટદજાધત ન શ૊મ એલી ઔ૊ઇ વ્મધક્ત, તે ધછલ્લાની ઔ૊ઇ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ભતદાય ભંડ઱ભાંથી તે યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ઙંટલા ભાટે
઩ાત્ર ખણાળે નશી.
઩યંત અવાભ યાજ્મની ધલધાનવબાની ઙૂટં ણી઒ ભાટે ,
ફ૊ડ૊રેડડ પ્રાદેધળઔ ધલ્તાય ધછલ્લાભાં વભાધલષ્ટ ભતદાય
ભંડ઱૊ભાં ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ઄ને ધફન-઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒ન,ં એલી યીતે જાશે ય ઔયે રં ઄ને ફ૊ડ૊રેડડ
પ્રાદેધળઔ ધલ્તાય ધછલ્લાની યઙના ઩શે રાં ધલદ્યભાન શ૊મ તેલ
પ્રધતધનધધત્લ ઙાર યાકલાભાં અલળે.
઄નચ્ચે દ ૧૭૦ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઔ૊ઇ
યાજ્મના યાજ્મ઩ારન૊ એલ૊ ઄ધબપ્રામ થામ ઔે , એંગ્ર૊-
ઇધડડમન ઔ૊ભને યાજ્મની ધલધાનવબાભાં પ્રધતધનધત્લ શ૊લં
જોઇએ ઄ને તેને તેભાં ઩ૂયતં પ્રધતધનધધત્લ ભળ્ં નથી ત૊ તે
ઔ૊ભના એઔ વભ્મને ધલધાનવબાભાં તે઒ ધનમક્ત ઔયી
ળઔળે.
અ બાખની ઄ખાઈની જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં,
(ઔ) ર૊ઔવબાભાં ઄ને યાજ્મ૊ની ધલધાવબા઒ભાં
઄નવધઙત જાધત઒ ઄ને ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે
ફેઠઔ૊ ઄નાભત યાકલા વંફધ ં ભાં; ઄ને
(ક) ર૊ઔવબાભાં ઄ને યાજ્મ૊ની ધલધાનવબા઒ભાં
ધનમધક્ત દ્વાયા એંગ્ર૊-ઇધડડમન ઔ૊ભને પ્રધતધનધધત્લ
અ઩લા વંફંધભાં;
અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒, અ વંધલધાનના અયંબથી
ધવત્તેય લ઴ગની ભદત ઩ૂયી થમે ઄ભરભાં યશે ળે નટશ.
઩યંત ર૊ઔવબાભાં ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મની
ધલધાનવબાભાંના ઔ૊ઇ પ્રધતધનધધત્લ ઈ઩ય, મથાપ્રવંખ, તે
લકતની ધલદ્યભાન ર૊ઔવબા ઔે ધલધાનવબાનં ધલવછગન થામ
ત્માં વધી, અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ઄વય
થળે નશી.
વંગના ઄થલા યાજ્મના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ
ધયાલતી વેલા઒ ઄ને છખા઒ ઈ઩ય ધનભણૂઔ ઔયતી લકતે
લશીલટની ઔામગક્ષભતાની જા઱લણીને વવંખત શ૊મ તે યીતે,
134
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ના
વભ્મ૊ના દાલા ધલઙાયણાભાં રેલાભાં અલળે.
઩યંત વંગ ઄થલા યાજ્મના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ
ધયાલતી વેલા઒ભાં ઔ૊ઇ ઩ણ લખગ ઄થલા લખોની છખા઒
઩ય ફઢતી અ઩લાની ફાફતભાં ઄નાભત યાકલા ભાટે ઔ૊ઇ
઩ણ ઩યીક્ષાભાં રામઔી ખણની ચૂટચાટ ભાટે ઄થલા
ભૂલ્માંઔનનાં ધ૊યણ૊ નીઙે રાલલા ભાટે ઄નવૂધઙત જાધત઒
઄ને ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ના વભ્મ૊ની તયપે ણભાં ઔ૊ઇ
઩ણ જોખલાઇ ઔયલા ભાટે અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ યથી ફાધ અલળે નશી.
(૧) અ વંધલધાનના અયંબ ઩ચી, ઩શે રાં ફે લ઴ગ દયધભમાન
વંગની યે લ્લે, ઔ્ટભ ટ઩ાર ઄ને તાયની વેલા઒ભાંની
છખા઒ ઈ઩ય એંગ્ર૊-ઇધડડમન ઔ૊ભના વભ્મ૊ની ધનભણૂઔ૊
વને ૧૯૪૭ ના ઒ખષ્ટ ભટશનાની ઩ંદયભી તાયીકથી તયત છ
઩શે રાં છે ધ૊યણે ઔયલાભાં અલતી શતી તે છ ધ૊યણે ઔયલાભાં
અલળે.
ત્માય ઩ચીની દય ફે લ઴ગની ભદત દયધભમાન વદયશ
વેલા઒ભાં તે ઔ૊ભના વભ્મ૊ ભાટે ઄નાભત યાકેર
છખા઒ની વંખ્મા, તેની તયત છ ઩શે રાંની ફે લ઴ગની ભદત
દયધભમાન એ યીતે ઄નાભત યાકેરી છખા઒ની વંખ્મા ઔયતાં
દવ ટઔાની ળક્મ તેટરી નજીઔભાં નજીઔની વંખ્મા છેટરી
઒ચી યશે ળ.ે
઩યંત અ વંધલધાન અયંબથી દવ લ઴ગને ઄ંતે તેલી
તભાભ ઄નાભત છખા઒ ફંધ થળે.
(૨) એંગ્ર૊-ઇધડડમન ઔ૊ભના વભ્મ૊ ફીજી ઔ૊ભના વભ્મ૊ની
વયકાભણીભાં ખણલત્તાના ધ૊યણે ધનભણૂઔ ભાટે રામઔ
છણામ, ત૊ કંડ (૧) શે ઠ઱ તે ઔ૊ભ ભાટે ઄નાભત યાકેરી
છખા઒ ધવલામની ઔે તે ઈ઩યાંતની છખા઒ ઈ઩ય તેલા
વભ્મ૊ની ધનભણૂઔને તે કંડભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ફાધ
અલળે નશી.
અ વંધલધાનના અયંબ ઩ચીનાં ઩શે રાં ત્રણ
નાણાઔીમ લ઴ો દયધભમાન, વંધે ઄ને, દયે ઔ યાજ્મે, વન
૧૯૪૮ ના ભાઙગ ભટશનાની એઔત્રીવભી તાયીકે ઩ૂયા થતા
નાણાઔીમ લ઴ગભાં એંગ્ર૊-ઇધડડમન ઔ૊ભના રાબ ભાટે ધળક્ષણ
઄ંખે છે ઄નદાય ઄઩ામેર શ૊મ તેટરં છ ઄નદાન અ઩લં
જોઇળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ત્માય ઩ચીની દય ત્રણ લ઴ગની ભદત દયધભમાન એ
઄નદાન૊ તેની તયત ઩શે રાંની ત્રણ લ઴ગની ભદત ભાટે ના
઄નદાન૊ ઔયતાં દવ ટઔા છેટરા ઒ચા થળે.
઩યંત અ વંધલધાનના અયંબથી દવ લ઴ગ ઩ૂયાં થમે
એંગ્ર૊-ઇધડડમન ઔ૊ભને કાવ ચૂટચાટ રૂ઩ે ઄઩ાતાં શ૊મ
તેટરા ઩ૂયતાં તેલાં ઄નદાન૊ ફંધ થળે.
લધભાં, ઔ૊ઇ ધળક્ષણ વં્થાભાં ઒ચાભાં ઒ચી
ઙા઱ીવ ટઔા છેટરી વંખ્માના લાધ઴ગઔ પ્રલેળ૊, એંગ્ર૊-
ઇધડડમન ઔ૊ભ ધવલામની ફીજી ઔ૊ભને ઄઩ાતા ન શ૊મ ત૊, તે
વં્થા અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ ઩ણ ઄નદાન ભે઱લલાને
શઔદાય યશે ળે નશી.
(૧) ઄નવૂધઙત જાધત઒ ભાટે , ‘‘઄નવૂધઙત જાધત઒ ભાટે
યાષ્ટર ીમ અમ૊ખ’’ તયીઔે ઒઱કાતં એઔ અમ૊ખ યશે ળ.ે
(૨) વંવદે અ ઄થે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, અમ૊ખ ઄ધ્મક્ષ, ઈ઩ાધ્મક્ષ ઄ને ત્રણ ઄ડમ
વભ્મ૊નં ફનળે ઄ને તેલી યીતે નીભામેર ઄ધ્મક્ષ, ઈ઩ાધ્મક્ષ
઄ને ઄ડમ વભ્મ૊ની વેલાની ળયત૊ ઄ને શ૊દ્દાની ભદત
યાષ્ટર ઩ધત ધનમભ૊થી નક્કી ઔયે તેલાં યશે ળ.ે
(૩) યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાના શ્તાક્ષય ઄ને ભશ૊ય શે ઠ઱
અજ્ઞા઩ત્ર દ્વાયા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ, ઈ઩ાધ્મક્ષ ઄ને ઄ડમ
વભ્મ૊ની ધનભણૂઔ ઔયળે.
(૪) અમ૊ખને, ઩૊તાની ઔામગયીધતનં ધનમભન ઔયલાની વત્તા
યશે ળે.
(૫) અમ૊ખની નીઙે ભછફની પયજો યશે ળે.
(ઔ) અ વંધલધાન શે ઠ઱ ઄થલા તત્વભમે ઩ૂયતા ઄ભરભાં
શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ફીજા ઔામદા શે ઠ઱ ઄થલા વયઔાયના ઔ૊ઇ
શઔભ શે ઠ઱ ઄નવૂધઙત જાધત઒ ભાટે જોખલાઇ ઔયે રાં
વરાભતીનાં ઩ખરાંને રખતી તભાભ ફાફત૊નં ઄ડલે઴ણ
ઔયલં ઄ને તેની દેકયે ક યાકલી ઄ને એલા વરાભતીનાં
઩ખરાંની ઔાભખીયીનં ભૂલ્માંઔન ઔયલ;
(ક) ઄નવૂધઙત જાધત઒ ઄ને તેભના શઔ ઄ને વરાભતીના
઩ખરાંથી લંધઙત યાકલા વંફંધી કાવ પટયમાદ૊ની ત઩ાવ
ઔયલી;
(ખ) ઄નવૂધઙત જાધત઒ના વાભાધછઔ-અધથગઔ ધલઔાવની
અમ૊છન-પ્રટિમા ઄ંખે વશબાખી ફનલં ઄ને વરાશ
અ઩લી ઄ને વંગ તથા ઔ૊ઇ યાજ્મ શે ઠ઱ની તેભના
ધલઔાવની પ્રખધતનં ભૂલ્માંઔન ઔયલ;ં
135
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ગ) લાધ઴ગઔ ધ૊યણે ઄ને અમ૊ખ મ૊ગ્મ ખણે તેલા ફીજા
વભમે અલાં વરાભતીનાં ઩ખરાંની ઔાભખીયીન૊ ઄શે લાર
યાષ્ટર ઩ધતને યછૂ ઔયલ૊;
(ઙ) ઄નવૂધઙત જાધત઒ના યક્ષણ, ઔલ્માણ ઄ને
વાભાધછઔ-અધથગઔ ધલઔાવ ભાટે નાં વરાભતીનાં ઄ને ઄ડમ
઩ખરાંના ઄વયઔાયઔ ઄ભર ભાટે વંગે ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મે રેલાં
જોઇતાં ઩ખરાં વંફંધી એલા ઄શે લાર૊ભાં બરાભણ ઔયલીં;
઄ને
(ચ) યાષ્ટર ઩ધત, વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને ધનમભ૊થી ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલા, ઄નવૂઙધત
જાધત઒ના યક્ષણ, ઔલ્માણ ઄ને અધધનઔયણના વંફંધભાં
઄ડમ ઔામો ઔયલાં.
(૬) યાષ્ટર ઩ધત વંવદના દયઔે ખૃશ વભક્ષ અલા તભાભ
઄શે લાર ભઔાલડાલળે ઄ને તેની વાથે વંગને રખતી
બરાભણ૊ ઈ઩ય રીધેરાં ઔે રેલા ધાયે રાં ઩ખરાંની વભછણ
અ઩તી માદી ઄ને અલી બરાભણી ઩ૈઔી ઔ૊ઇ બરાભણન૊
઄્લીઔાય ઔયલાભાં અવ્મ૊ શ૊મ, ત૊ તે ભાટે નાં ઔાયણ૊
વાભેર ઔયલાં જોઇળે.
(૭) એલ૊ ઔ૊ઇ ઄શે લાર ઔે તેન૊ ઔ૊ઇ બાખ, યાજ્મ વયઔાય
વંફંધ ધયાલતી શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ ફાફતને રખત૊ શ૊મ ત્માયે ,
તેલા ઄શે લારની એઔ નઔર યાજ્મના યાજ્મ઩ારને ભ૊ઔરલી
જોઇળે ઄ને તે઒ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ વભક્ષ તે
ભઔાલડાલળે ઄ને તેની વાથે યાજ્મને રખતી બરાભણ૊ ઈ઩ય
રીધેરાં ઔે રેલા ધાયે રાં ઩ખરાંની વભછણ અ઩તી માદી ઄ને
અલી બરાભણ૊ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ બરાભણન૊ ઄્લીઔાય ઔયલાભાં
અવ્મ૊ શ૊મ, ત૊ તે ભાટે નાં ઔાયણ૊ વાભેર ઔયલાં જોઇળે.
(૮) અમ૊ખને, કંડ (૫) ના ઩ેટા-કંડ (ઔ) ભાં ઈલ્લેકેર ઔ૊ઇ
ફાફતનં ઄ડલે઴ણ ઔયતી લકતે ઄થલા કંડ (૫) ના ઩ેટા
કંડ (ક) ભાં ઈલ્લેકેર ઔ૊ઇ પટયમાદની ત઩ાવ ઔયતી લકતે,
લાદ૊ ઙરાલતા દીલાની ડમામારમની તભાભ વત્તા ઄ને કાવ
ઔયીને નીઙેની ફાફત૊ના વંફંધભાં –
(ઔ) બાયતના ઔ૊ઇ બાખભાંથી ઔ૊ઇ વ્મધક્તને વભડવથી
ફ૊રાલલાની ઄ને તેભને શાછય યશે લા પયછ ઩ાડલાની ઄ને
વ૊ખંદ ઈ઩ય તેભને ત઩ાવલાની;
(ક) ઔ૊ઇ દ્તાલેછની ળ૊ધ ઔયલા ઄ને યછૂ ઔયલાન
પયભાલલાની;
(ખ) વ૊ખંદનાભા ઈ઩ય ઩યાલ૊ ્લીઔાયલાની;
(ગ) ઔ૊ઇ ડમામારમ ઔે ઔઙેયીભાંથી ઔ૊ઇ જાશે ય દ્તાલેછ
઄થલા તેની નઔર ભંખાલલાની;
(ઙ) વાક્ષી઒ ઄ને દ્તાલેજોની ત઩ાવ ભાટે ઔધભળન૊
ઔાઢલાની;
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ચ) યાષ્ટર ઩ધત, ધનમભ૊થી નક્કી ઔયે તેલી ઄ડમ ઔ૊ઇ ફાફત
઄ંખેની;
- વત્તા યશે ળ.ે
(૯) વંગ ઄ને યાજ્મ વયઔાય, ઄નવૂધઙત જાધત઒ને ઄વય
ઔયતી તભાભ ભશત્ત્લની નીધત ધલ઴મઔ ફાફત૊ ઄ંખે અમ૊ખ
વાથે ઩યાભળગ ઔયળે.’
(૧૦) અ ઄નચ્ચદેભાં ઄નવૂધઙત જાધત઒ના ઈલ્લેક૊ભાં,
઄નચ્ચે દ ૩૪૦ ના કંડ (૧) શે ઠ઱ નીભેરા ઔધભળનન૊ ટય઩૊ટગ
ભળ્ે યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલા ફીજા ઩ચાત
લખોના ઈલ્લેક૊ન૊ ઄ને એંગ્ર૊-ઇધડડમન ઔ૊ભના ઈલ્લેક૊ન૊
઩ણ વભાલેળ થામ ચે એલ૊ ઄થગ ઔયલાભાં અલળે.
(૧) ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે , ‘઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒ ભાટે યાષ્ટર ીમ અમ૊ખ’ તયીઔે ઒઱કાતં એઔ
અમ૊ખ યશે ળ.ે
(૨) વંવદે અ ઄થે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, અમ૊ખ ઄ધ્મક્ષ, ઈ઩ાધ્મક્ષ ઄ને ત્રણ ઄ડમ
વભ્મ૊નં ફનળે ઄ને તેલી યીતે નીભામેર ઄ધ્મક્ષ, ઈ઩ાધ્મક્ષ
઄ને ઄ડમ વભ્મ૊ની વેલાની ળયત૊ ઄ને શ૊દ્દાની ભદત
યાષ્ટર ઩ધત ધનમભ૊થી નક્કી ઔયે તેલાં યશે ળ.ે
(૩) યાષ્ટર ઩ધત ઩૊તાના શ્તાક્ષય ઄ને ભશ૊ય શે ઠ઱
અજ્ઞા઩ત્ર દ્વાયા અમ૊ખના ઄ધ્મક્ષ, ઈ઩ાધ્મક્ષ ઄ને ઄ડમ
વભ્મ૊ની ધનભણૂઔ ઔયળે.
(૪) અમ૊ખને ઩૊તાની ઔામગયીધતનં ધનમભન ઔયલાની વત્તા
યશે ળે.
(૫) અમ૊ખની નીઙે ભછફની પયજો યશે ળે –
(ઔ) અ વંધલધાન શે ઠ઱ ઄થલા તત્વભમે ઄ભરભાં શ૊મ
તેલા ઔ૊ઇ ફીજા ઔામદા શે ઠ઱ ઄થલા વયઔાયના ઔ૊ઇ શઔભ
શે ઠ઱ ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ભાટે જોખલાઇ ઔયે રાં
વરાભતીનાં ઩ખરાંને રખતી તભાભ ફાફત૊નં ઄ડલે઴ણ
ઔયલં ઄ને ઄ને તેની દેકયે ક યાકલી ઄ને એલા વરાભતીનાં
઩ખરાંની ઔાભખીયીનં ભૂલ્માંઔન ઔયલ;ં
(ક) ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ઄ને તેભના શઔ ઄ને
વરાભતીનાં ઩ખરાંથી લંધઙત યાકલા વંફંધી કાવ
પટયમાદ૊ની ત઩ાવ ઔયલી;
(ગ) લાધ઴ગઔ ધ૊યણે ઄ને અમ૊ખ મ૊ગ્મ ખણે તેલા ફીજા
વભમે અલા વરાભતીના ઩ખરાંની ઔાભખીયીન૊ ઄શે લાર
યાષ્ટર ઩ધતને યછૂ ઔયલ૊;
136
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ઙ) ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ના યક્ષણ, ઔલ્માણ ઄ને
વાભાધછઔ-અધથગઔ ધલઔાવ ભાટે નાં વરાભતીનાં ઄ને ઄ડમ
઩ખરાંના ઄વયઔાયઔ ઄ભર ભાટે વંગે ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મે રેલા
જોઇતાં ઩ખરાં વંફંધી એલા ઄શે લાર૊ભાં બરાભણ૊ ઔયલી;
઄ને
(ચ) યાષ્ટર ઩ધત, વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને ધનમભ૊થી ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલા, ઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒ના યક્ષણ, ઔલ્માણ ઄ને અધધનઔયણના
વંફંધભાં ઄ડમ ઔામો ઔયલાં.
(૬) યાષ્ટર ઩ધત વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ અલા તભાભ
઄શે લાર ભઔાલડાલળે ઄ને તેની વાથે વંગને રખતી
બરાભણ૊ ઈ઩ય રીધેરાં ઔે રેલા ધાયે રાં ઩ખરાંની વભછણ
અ઩તી માદી ઄ને અલી બરાભણ૊ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ બરાભણન૊
઄્લીઔાય ઔયલાભાં અવ્મ૊ શ૊મ, ત૊ તે ભાટે નાં ઔાયણ૊
વાભેર ઔયલાં જોઇળે.
(૭) એલ૊ ઔ૊ઇ ઄શે લાર ઔે તેન૊ ઔ૊ઇ બાખ, યાજ્મ વયઔાય
વંફંધ ધયાલતી શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ ફાફતને રખત૊ શ૊મ ત્માયે ,
તેલા ઄શે લારની એઔ નઔર યાજ્મના યાજ્મ઩ારને ભ૊ઔરલી
જોઇળે ઄ને તે઒ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ વભક્ષ તે
ભઔાલડાલળે ઄ને તેની વાથે યાજ્મને રખતી બરાભણ૊ ઈ઩ય
રીધેરાં ઔે રેલા ધાયરાં ઩ખરાંની વભછણ અ઩તી માદી ઄ને
અલી બરાભણ૊ ઩ૈઔી ઔ૊ઇ બરાભણન૊ ઄્લીઔાય ઔયલાભાં
અવ્મ૊ શ૊મ, ત૊ તે ભાટે નાં ઔાયણ૊ વાભેર ઔયલાં જોઇળે.
(૮) અમ૊ખને, કંડ (૫) ના ઩ેટા-કંડ (ઔ) ભાં ઈલ્લેકેર ઔ૊ઇ
ફાફતનં ઄ડલે઴ણ ઔયતી લકતે ઄થલા કંડ (૫) ના ઩ેટા-
કંડ (ક) ભાં ઈલ્લેકેર ઔ૊ઇ પટયમાદની ત઩ાવ ઔયતી લકતે,
દાલ૊ ઙરાલતા દીલાની ડમામારમની તભાભ વત્તા ઄ને કાવ
ઔયીને નીઙેની ફાફત૊ના વંફંધભાં-
(ઔ) બાયતના ઔ૊ઇ બાખભાંથી ઔ૊ઇ વ્મધક્તને વભડવથી
ફ૊રાલલાની ઄ને તેભને શાછય યશે લા પયછ ઩ાડલાની ઄ને
વ૊ખંદ ઈ઩ય તેભને ત઩ાવલાની;
(ક) ઔ૊ઇ દ્તાલેછની ળ૊ધ ઔયલા ઄ને યછૂ ઔયલાન
પયભાલલાની;
(ખ) વ૊ખંદનાભા ઈ઩ય ઩યાલ૊ ્લીઔાયલાની;
(ગ) ઔ૊ઇ ડમામારમ ઔે ઔઙેયીભાંથી ઔ૊ઇ જાશે ય દ્તાલેછ
઄થલા તેની નઔર ભંખાલલાની;
(ઙ) વાક્ષી઒ ઄ને દ્તાલેજોની ત઩ાવ ભાટે ઔધભળન૊
ઔાઢલાની;
(ચ) યાષ્ટર ઩ધત, ધનમભ૊થી નક્કી ઔયે તેલી ઄ડમ ઔ૊ઇ ફાફત
઄ંખેની
- વત્તા યશે ળ.ે
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૯) વંગ ઄ને દયે ઔ યાજ્મ વયઔાય ઄નવૂધઙત
અટદજાધત઒ને ઄વય ઔયતી તભાભ ભશત્ત્લની નીધત ધલ઴મઔ
ફાફત૊ ઄ંખે અમ૊ખ વાથે ઩યાભળગ ઔયળે.
(૧) યાષ્ટર ઩ધત અ વંધલધાનના અયંબ ઩ચી, ઔ૊ઇ ઩ણ
વભમે શઔભ ઔયીને યાછમ૊ભાંના ઄નવૂધઙત ધલ્તાય૊ના
લશીલટ ઄ને તેભાંની ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ના ઔલ્માણ
઄ંખે ટય઩૊ટગ ઔયલા એઔ અમ૊ખ નીભી ળઔળે ઄ને અ
વંધલધાનના અયંબથી દવ લ઴ગ ઩ૂયાં થમે તે઒એ શઔભ
ઔયીને એલ અમ૊ખ નીભલં જોઇળે.
તે શઔભથી અમ૊ખની યઙના, વત્તા ઄ને ઔામગયીધત
ભઔયય ઔયી ળઔાળે ઄ને તેભાં યાષ્ટર ઩ધત છરૂયી ઔે
ઇચ્ચાલાજોખ ખણે તેલી અન઴ંધખઔ ઄થલા વશામઔ
જોખલાઇ઒ન૊ વભાલેળ થઇ ળઔળે.
(૨) વંધની ઔાય૊ફાયી વત્તા ઔ૊ઇ યાજ્મને તે યાજ્મભાંની
઄નવૂધઙત અટદજાધતના ઔલ્માણ ભાટે અલશ્મઔ શ૊મ તેલી
અદેળભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી મ૊છના઒ ગડલાના ઄ને તેન૊
઄ભર ઔયલાના અદેળ૊ અ઩લા વધી ધલ્તયળે.
(૧) બાયતના યાજ્મ ક્ષેત્રની ઄ંદય વાભાધછઔ ઄ને ળૈક્ષધણઔ
યીતે ઩ચાત લખોની ધ્થધત ઄ને તેભણે લેઠલી ઩ડતી
ભશ્ઔે રી઒ની ત઩ાવ ઔયલા ઄ને તેલી ભશ્ઔે રી઒ દૂય ઔયલા
઄ને તેભની ધ્થધત વધાયલા ભાટે વંગે ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મે
રેલાં જોઇતાં ઩ખરાં ધલળે ઄ને વંગે ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મે તે શે ત
ભાટે અ઩લા જોઇતા ઄નદાન ધલળે ઄ને તેલાં ઄નદાન છે
ળયત૊એ અ઩લા જોઇળે તે ધલળે બરાભણ૊ ઔયલા ભાટે
યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલી વ્મધક્ત઒નં
ફનેરં એઔ અમ૊ખ નીભી ળઔળે ઄ને અલા અમ૊ખની
ધનભણૂઔ ઔયતા શઔભથી તે અમ૊ખને ઄નવયલાની ઔામગયીધત
ભઔયય ઔયી ળઔળે.
(૨) એલી યીતે નીભેરં અમ૊ખ, તેને ધલઙાયણા ભાટે વોં઩ેરી
ફાફત૊ની ત઩ાવ ઔયળે ઄ને તેને છણાલેરી શઔીઔત૊
દળાગલત૊ ઄ને ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલી બરાભણ૊ ઔયત૊
ટય઩૊ટગ યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ યછૂ ઔયળે.
(૩) એ યીતે યછૂ થમેરા ટય઩૊ટગ ઈ઩ય રેલાભાં અલેરાં
઩ખરાંની વભછૂ તી અ઩તી માદી વાથે યાષ્ટર ઩ધત તે ટય઩૊ટગ ની
એઔ નઔર વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ ભઔાલળે.
137
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૧) ઔ૊ઇ જ્ઞાધત઒, જાધત઒ ઔે અટદજાધત઒ને ઄થલા
જ્ઞાધત઒, જાધત઒ ઔે અટદજાધત઒ના ઔમા બાખ૊ને ઄થલા
તેની ઄ંદયનાં ઔમાં છૂ થ૊ને, મથાપ્રવંખ, ઔ૊ઇ યાજ્મ ઄થલા
વંધ યાજ્મક્ષેત્ર વંફંધભાં અ વંધલધાનના શે ત઒ ભાટે
઄નવૂધઙત જાધત઒ ખણલી તે યાષ્ટર ઩ધત તે યાજ્મ ઄થલા
વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ભાટે ઩યંત યાજ્મની ફાફતભાં તેના
યાજ્મ઩ાર વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔયીને યાજ્મ઩ધત્રત
જાશે યનાભાથી ધનટદગષ્ટ ઔયી ળઔળે.
(૨) ઔ૊ઇ જ્ઞાધત, જાધત ઔે અટદજાધત઒ન૊ ઄થલા ઔ૊ઇ જ્ઞાધત,
જાધત ઔે અટદજાધતના બાખન૊ ઄થલા તેની ઄ંદયના છૂ થ૊ન૊
કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔાઢે રા જાશે યનાભાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી
઄નવૂઙધત જાધત઒ની માદીભાં ઔામદાથી વંવદ વભાલેળ
ઔયી ળઔળે ઄થલા તેભાંથી તેને ઔાઢી નાકી ળઔળે. ઩યંત
ઈ઩ય છણાવ્મા પ્રભાણે શ૊મ તે ધવલામ વદયશ કંડ શે ઠ઱
ઔાઢે રા જાશે યનાભાભાં તે ઩ચીના ઔ૊ઇ જાશે યનાભાથી પે યપાય
ઔયી ળઔાળે નશી.
(૧) ઔઇ અટદજાધત઒ને ઄થલા અટદજાધત વભદામ ઄થલા
અટદજાધત઒ ઔે અટદજાધત વભદામના ઔમા બાખ૊ને ઄થલા
તેની ઄ંદયનાં ઔમાં છૂ થ૊ને, મથાપ્રવંખ, ઔ૊ઇ યાજ્મ ઄થલા
વંગ યાજ્મક્ષેત્ર વંફંધભાં અ વંધલધાનના શે ત઒ ભાટે
઄નવૂધઙત અટદજાધત઒ ખણલી તે યાષ્ટર ઩ધત તે યાજ્મ
઄થલા વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ભાટે ઩યંત યાજ્મની ફાફતભાં તેના
યાજ્મ઩ાર વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔયીને યાછ઩ધત્રત
જાશે યનાભાથી ધનટદગષ્ટ ઔયી ળઔળે.
(૨) ઔ૊ઇ અટદજાધત વભદામન૊ ઄થલા ઔ૊ઇ અટદજાધતન૊ ઔે
અટદજાધત વભદામના બાખન૊ ઄થલા તેની ઄દયનાં છૂ થ૊ન૊
કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔાઢે રા જાશે યનાભાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી
઄નવૂધઙત અટદજાધતની માદીભાં, ઔામદાથી વંવદ વભાલેળ
ઔયી ળઔળે ઄થલા તેભાંથી તેને ઔાઢી નાંકી ળઔળે, ઩ણ ઈ઩ય
છણાવ્મા પ્રભાણે શ૊મ તે ધવલામ, વદયશ કંડ શે ઠ઱ ઔાઢે રા
જાશે યનાભાભાં તે ઩ચીના ઔ૊ઇ જાશે યનાભાથી પે યપાય ઔયી
ળઔાળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) વંધની યાછબા઴ા દેલનાખયી ધરધ઩લા઱ી ટશડદી યશે ળ.ે
વંગના વયઔાયી શે ત઒ ભાટે લા઩યલાના વંખ્માંઔ૊નં
રૂ઩, બાયતીમ વંખ્માંઔ૊નં અંતયયાષ્ટર ીમ રૂ઩ યશે ળ.ે
(૨) કંડ (૧) ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, અ
વંધલધાનના અયંબથી તયત ઩શે રાં ઄ંગ્રેજી બા઴ા વંગના છે
વયઔાયી શે ત઒ ભાટે લ઩યાતી શ૊મ તે તભાભ શે ત઒ ભાટે એ
અયંબથી ઩ંદય લ઴ગ વધી લ઩યાલી ઙાર યશે ળ;ે
઩યંત યાષ્ટર ઩ધત વદયશ ભદત દયધભમાન, શઔભ
ઔયીને, વંગના ઔ૊ઇ ઩ણ વયઔાયી શે ત ભાટે ઄ંગ્રેજી બા઴ા
ઈ઩યાંત ટશડદી બા઴ાના ઄ને બાયતીમ વંખ્માંઔ૊ના
અંતયયાષ્ટર ીમ રૂ઩ ઈ઩યાંત વંખ્માંઔ૊ના દેલનાખયી રૂ઩ના
ઈ઩મ૊ખને ઄ધધઔૃ ત ઔયી ળઔળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંવદ,
ઔામદથી તેભાં ધનટદગ઴ટ ઔયલાભાં અલે તે શે ત ભાટે વદયશ
઩ંદય લ઴ગની ભદત ઩ચી –
(ઔ) ઄ંગ્રેજી બા઴ાન૊, ઄થલા
(઄) વંખ્માંઔ૊ના દેલનાખયી રૂ઩ન૊, ઈ઩મ૊ખ ઔયલા ભાટે
જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
(૧) અ વંધલધાનના અયંબથી ઩ાંઙ લ઴ગ ઩ૂયાં થમે ઄ને
ત્માયફાદ એલા અયંબથી દવ લ઴ગ ઩ૂયાં થમે, યાષ્ટર ઩ધત
શઔભ ઔયીને, એઔ અમ૊ખની યઙના ઔયળે ઄ને તે યાષ્ટર ઩ધત
નીભે તેલા ઄ધ્મક્ષ ઄ને અઠભી ઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી
છદી છદી બા઴ા઒નં પ્રધતધનધધત્લ ધયાલતા શ૊મ એલા ફીજા
વભ્મ૊નં ફનળે ઄ને અમ૊ખને ઄નવયલાની ઔામગયીધત તે
શઔભથી ભઔયય ઔયલાભાં અલળે.
(૨) અમ૊ખની પયછ -
(ઔ) વંગના વયઔાયી શે ત઒ ભાટે ટશડદી બા઴ાની ઈત્તય૊ત્તય
઄ધધઔ લ઩યાળ ધલ઴ે;
(ક) વંગના તભાભ ઄થલા ઔ૊ઇ વયઔાયી શે ત ભાટે ઄ંગ્રજી ે
બા઴ાના ઈ઩મ૊ખ ઈ઩ય ધનમંત્રણ૊ ધલ઴ે;
(ખ) ઄નચ્ચે દ ૩૪૮ભાં છણાલેરા તભાભ ઄થલા ઔ૊ઇ શે ત ભાટે
લા઩યલાની બા઴ા ધલ઴ે;
(ગ) વંગના ધનટદગષ્ટ ઔયે રા એઔ ઔે લધ શે ત઒ ભાટે
લા઩યલાના વંખ્માંઔ૊ના રૂ઩ ધલ઴ે;
138
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ઙ) વંગની યાછબા઴ા ઄ને વંગ ઄ને ઔ૊ઇ યાજ્મ લચ્ઙેના
઄થલા એઔ યાજ્મ ઄ને ફીજા યાજ્મ લચ્ઙેના વ્મલશાય
ભાટે ની બા઴ા ઄ને તેની લ઩યાળ વંફંધી યાષ્ટર ઩ધતએ
અમ૊ખને ધલઙાય ભાટે ભ૊ઔરેરી ફીજી ઔ૊ઇ ફાફત ધલ઴ે,
યાષ્ટર ઩ધતને બરાભણ ઔયલાની યશે ળ.ે
(૩) કંડ (૨) શે ઠ઱ ઩૊તાની બરાભણ૊ ઔયતી લકતે, અમ૊ખે
બાયતના ઓદ્ય૊ધખઔ, વાં્ઔૃ ધતઔ ઄ને લૈજ્ઞાધનઔ ઈત્ઔ઴ગન૊
઄ને ધફન-ટશડદી બા઴ી ધલ્તાયના ર૊ઔ૊ના જાશે ય વેલા઒
વંફંધભાં મ૊ગ્મ દાલા઒ ઄ને ટશત૊ન૊ ગટત૊ ખ્માર યાકલ૊
જોઇળે.
(૪) ત્રીવ વભ્મ૊ની ફનેરી એઔ વધભધત યઙલાભાં અલળે,
છેભાંના લીવ ર૊ઔવબાના ઄ને દવ યાજ્મવબાના વભ્મ૊
શ૊લા જોઇળે, છેભની ઙૂટં ણી ઄નિભે ર૊ઔવબાના ઄ને
યાજ્મવબાના વભ્મ૊ પ્રભાણવય પ્રધતધનધધત્લ ઄નવાય
િધભઔ ભત ઩દ્ધતથી ઔયળે.
(૫) કંડ (૧) શે ઠ઱ યઙામેરા અમ૊ખની બરાભણ૊ ત઩ાવી
છઇ તે ઈ઩ય યાષ્ટર ઩ધતને ઩૊તાના ઄ધબપ્રામ ધલળે ટય઩૊ટગ
અ઩લાની તે વધભધતની પયછ યશે ળે.
(૬) ઄નચ્ચે દ ૩૪૩ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, યાષ્ટર ઩ધત
કંડ (૫) ભાં ઈલ્લેકેરા ટય઩૊ટગ ઈ઩ય ધલઙાયણા ઔમાગ ઩ચી,
વભગ્ર ટય઩૊ટગ ઔે તેના ઔ૊ઇ બાખ ઄નવાય અદેળ૊ ઔાઢી
ળઔળે.
઄નચ્ચે દ૊ ૩૪૬ ઄ને ૩૪૭ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન
યશીને, ઔ૊ઇ યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ તે યાજ્મભાં લ઩યાતી એઔ
ઔે લધ બા઴ા઒ને ઄થલા ટશડદીને યાજ્મના તભાભ ઄થલા
ઔ૊ઇ વયઔાયી શે ત ભાટે લા઩યલાની બા઴ા ઄થલા બા઴ા઒
તયીઔે ઔામદાથી ઄઩નાલી ળઔળે.
઩યંત યાજ્મનં ધલધાનભંડ઱ ઔામદાથી ઄ડમથા
જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી, અ વંધલધાનના અયંબની તયત
઩શે રાં યાજ્મની ઄ંદય છે વયઔાયી શે ત઒ ભાટે ઄ંગ્રેજી બા઴ા
લ઩યાતી શ૊મ તે શે ત઒ ભાટે તે લ઩યાલી ઙાર યશે ળ.ે
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
વંગના વયઔાયી શે ત઒ ભાટે લા઩યલાની તે વભમે
઄ધધઔૃ ત ઔયે રી બા઴ા, એઔ યાજ્મ ઄ને ફીજા યાજ્મ લચ્ઙે
તથા ઔ૊ઇ યાજ્મ ઄ને વંગ લચ્ઙેના વ્મલશાય ભાટે ની
યાછબા઴ા ખણાળે.
઩યંત ફે ઔે લધ યાજ્મ૊ ઩૊તાની લચ્ઙેના વ્મલશાયની
યાછબા઴ા ટશડદી બા઴ા યાકલા વંભત થામ ત૊, તે બા઴ા તેલા
વ્મલશાય ભાટે લા઩યી ળઔાળે.
યાષ્ટર ઩ધતને કાતયી થામ ઔે ઔ૊ઇ યાજ્મની લ્તીન૊
વાય૊ એલ૊ બાખ ઩૊તે ફ૊રત૊ શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ બા઴ા
લા઩યલાનં તે યાજ્મ ભાડમ યાકે એભ ઇચ્ચે ચે , ત૊ એલી
ભાંખણી થમે તે વભગ્ર યાજ્મભાં ઔે તેના ઔ૊ઇ બાખભાં તે઒
ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલા શે ત ભાટે તે બા઴ા ઩ણ વત્તાલાય યીતે ભાડમ
યાકલાભાં અલે એલ૊ અદેળ ઔયી ળઔળે.
(૧) અ બાખની ઩ૂલલ ગ તી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ
તે ચતાં, વંવદ, ઔામદાથી ઄ડમથા જોખલાઇ ન ઔયે ત્માં વધી
-
(ઔ) ઈચ્ઙતભ ડમામારમની ઄ને દયે ઔ ઈચ્ઙ ડમામારમની
તભાભ ઔામગલાશી;
(ક) (૧) વંવદનાં ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશભાં ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ના ખૃશ ઔે ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશભાં યછૂ ઔયલાના
તભાભ ધલધેમઔ૊ ઄થલા પ્ર્તાધલત થનાયા તેના
વધાયા઒ના,
(૨) વંવદે ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઩વાય ઔયે રા તભાભ
઄ધધધનમભ૊ના ઄ને યાષ્ટર ઩ધતએ ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના
યાજ્મ઩ારે પ્રધવદ્ ઔયે રા તભાભ લટશઔભ૊ના, ઄ને
(૩) અ વંધલધાન શે ઠ઱ ઄થલા વંવદે ઄થલા ઔ૊ઇ
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔામદા શે ઠ઱ ઔાઢે રા તભાભ
શઔભ૊, ધનમભ૊, ધલધનમભ૊ ઄ને ઈ઩-ધનમભ૊ના,
- ઄ધધઔૃ ત ઩ાઠ૊, ઄ંગ્રેજી બા઴ાભાં યશે ળ.ે
139
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૨) કંડ (૧) ના ઩ેટા-કંડ (ઔ) ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે
ચતાં, ઔ૊ઇ યાજ્મના યાજ્મ઩ાર, યાષ્ટર ઩ધતની ઩ૂલગ વંભધતથી
તે યાજ્મભાં છેનં ભખ્મ ભથઔ શ૊મ તે ઈચ્ઙ ડમામારમની
ઔામગલાશીભાં ટશડદી બા઴ાની ઄થલા તે યાજ્મના ઔ૊ઇ
વયઔાયી શે ત઒ ભાટે લ઩યાતી ફીજી બા઴ાના લ઩યાળને
઄ધધઔૃ ત ઔયી ળઔળે.
઩યંત એલા ઈચ્ઙ ડમામારમે અ઩ેર ઔ૊ઇ પેં વરા
઄થલા ઔયે રા ઔ૊ઇ શઔભનાભા ઔે શઔભને અ કંડભાંન૊ ઔ૊ઇ
઩ણ ભછઔૂ ય રાખ ઩ડળે નશી.
(૩) કંડ (૧) ના ઩ેટા-કંડ (ક)ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે
ચતાં, ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ભાં યછૂ ઔયે રાં ધલધેમઔ૊ભાં ઔે
તેણે ઩વાય ઔયે રા ઄ધધધનમભ૊ભાં ઄થલા તે યાજ્મના
યાજ્મ઩ારે પ્રધવદ્ ઔયે રા લટશઔભ૊ભાં ઄થલા ઩ેટા-કંડના
઩ટયચ્ચે દ (૩)ભાં ઈલ્લેકેરા ઔ૊ઇ શઔભ, ધનમભ ઔે ધલધનભમ
઄થલા ઈ઩-ધનમભભાં લા઩યલા ભાટે તે યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ે ઄ંગ્રેજી બા઴ા ધવલામની ઔ૊ઇ બા઴ા ઠયાલી શ૊મ
ત્માયે , તે યાજ્મના યાજ્મ઩ારના ઄ધધઔાય શે ઠ઱ તે યાજ્મના
યાછ઩ત્રભાં પ્રધવદ્ ઔયે રં તેન ઄ંગ્રેજી બા઴ાભાં ઔયે રં
બા઴ાંતય અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ તેન૊ ઄ંગ્રેજી બા઴ાભાં ઄ધધઔૃ ત
઩ાઠ ચે એભ ખણાળે.
અ વંધલધાનના અયંબથી લ઴ગની ભદત દયધભમાન
઄નચ્ચે દ ૩૪૮ના કંડ (૧)ભાં છણાલેરા ઔ૊ઇ શે ત ભાટે
લા઩યલાની બા઴ા ભાટે જોખલાઇ઒ ઔયતં ઔ૊ઇ ધલધેમઔ ઔે
વધાય૊ યાષ્ટર ઩ધતની ઩ૂલગભંછૂયી ધવલામ, વંવદના ઔ૊ઇ ખૃશભાં
યછૂ ઔે પ્ર્તાધલત ઔયી ળઔાળે નટશ ઄ને ઄નચ્ચે દ ૩૪૪ના
કંડ (૧) શે ઠ઱ યઙામેરા અમ૊ખની બરાભણ૊ ઄ને તે
઄નચ્ચે દના કંડ (૪) શે ઠ઱ યઙામેરી વધભધતન૊ ટય઩૊ટગ
ધલઙાયણાભાં રીધા ધવલામ, યાષ્ટર ઩ધત એલા ઔ૊ઇ ધલધેમઔ
યછૂ ઔયલાની ઄થલા એલા ઔ૊ઇ વધાયાને પ્ર્તાધલત
ઔયલાની ભંછૂયી અ઩ળે નશી.
ઔ૊ઇ ઄વંત૊઴ના ધનલાયણ ભાટે વંગ ઔે યાજ્મના
ઔ૊ઇ ઄ધધઔાયી ઄થલા વત્તાધધઔાયી વભક્ષ, મથાપ્રવંખ, વંગ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઔે યાજ્મભાં લ઩યાતી ઔ૊ઇ બા઴ાભાં યછૂ અત ઔયલાન૊ દયે ઔ
વ્મધક્તને શઔ યશે ળ.ે
બા઴ાઔીમ રગભતી છૂ થ૊ના ફા઱ઔ૊ને ધળક્ષણની
પ્રાદેધળઔ ઔક્ષાએ ભાતૃબા઴ાભાં ધળક્ષણ અ઩લાની ઩ૂયતી
વખલડ૊ ઔયી અ઩લા ભાટે દયે ઔ યાજ્મે ઄ને યાજ્મ૊ભાંના
દયે ઔ ્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ે પ્રમાવ ઔયલ૊ જોઇળે; ઄ને એલી
વખલડ૊ ઔયી અ઩લા ભાટે યાષ્ટર ઩ધત, ઩૊તાને છરૂયી ઄થલા
મ૊ગ્મ રાખે તેલા અદેળ૊ ઔ૊ઇ ઩ણ યાજ્મને અ઩ી ળઔાળે.
(૧) બા઴ાઔીમ રગભતી઒ ભાટે એઔ કાવ ઄ધધઔાયી યશે ળે,
છેની ધનભણૂઔ યાષ્ટર ઩ધત ઔયળે.
(૨) અ વંધલધાન શે ઠ઱ બા઴ાઔીમ રગભતી઒ ભાટે યાકેરી
વરાભતી઒ વંફંધી તભાભ ફાફત૊ની ત઩ાવ ઔયલાની ઄ને
યાષ્ટર ઩ધત અદેળ ઔયે તેલા વભમાડતયે તે ફાફત૊ ઈ઩ય
યાષ્ટર ઩ધતને ટય઩૊ટગ અ઩લાની તે કાવ ઄ધધઔાયીની પયછ
યશે ળે ઄ને યાષ્ટર ઩ધત તેલા તભાભ ટય઩૊ટો વંવદના દયે ઔ ખૃશ
વભક્ષ ભઔાલળે તેભછ વંફંધધત યાજ્મ૊ની વયઔાયને
ભ૊ઔરાલળે.
ટશડદી બા઴ાન૊ પ્રઙાય લધાયલાની, બાયતની
વંધભશ્ર વં્ઔૃ ધતનાં તભાભ તત્ત્લ૊ની ઄ધબવ્મધક્તનં તે ભાધ્મભ
ફની ળઔે તે યીતે તેન૊ ધલઔાવ ઔયલાની ઄ને તેની પ્રઔૃ ધતભાં
ધલક્ષે઩ ઔમાગ ધલના, ટશડદ્તાનીભાં ઄ને અઠભી ઄નવૂધઙભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયે રી બાયતની ફીજી બા઴ા઒ભાં લ઩યાતાં રૂ઩૊,
ળૈરી ઄ને ળબ્દપ્રમ૊ખ૊ તેભાં વભાલી રઇને ઄ને છરૂયી ઔે
ઇચ્ચલાજોખ શ૊મ ત્માં તેના ળબ્દબંડ૊઱ ભાટે ભખ્મત્લે
વં્ઔૃ તન૊ ઄ને ખોણ ઩ણે ફીજી બા઴ા઒ન૊ ઈ઩મ૊ખ ઔયીને
તેને વભૃદ્ ઔયલાની વંગની પયછ યશે ળે.
(૧) યાષ્ટર ઩ધતને કાતયી થામ ઔે એલી ખંબીય ઔટ૊ઔટી પ્રલતે
ચે ઔે છેને રીધે બાયતની ઄થલા તેના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ
બાખની વરાભતી મદ્ને ઄થલા ફાહ્ય અિભણને ઄થલા
140
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
વળસ્ત્ર ફંડને ઔાયણે બમભાં ચે , ત૊ તે઒ ઈદગ૊઴ણા ઔયીને,
વભગ્ર બાયતના ઄થલા ઈદગ૊઴ણાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે
તેલા તેના યાજ્મક્ષેત્રના બાખના વંફંધભાં તે ભતરફની
જાશે યાત ઔયી ળઔળે.
યાષ્ટર ઩ધતને એલી કાતયી થામ ઔે
મદ્ન૊ ઄થલા ફાહ્ય અિભણન૊ ઄થલા વળસ્ત્ર ફંડન૊
બમ ત૊઱ાઇ યહ્ય૊ ચે ; ત૊ મદ્ ઔે એલ ઔ૊ઇ અિભણ ઔે ફંડ
કયે કય થમા ઩શે રાં બાયતની ઄થલા તેના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ
બાખની વરાભતી એ યીતે બમભાં ચે એલ જાશે ય ઔયતી
ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઔયી ળઔાળે.
(ય) કંડ (૧) શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી ઈદગ૊઴ણાભાં ત્માય
઩ચીની ઈદગ૊઴ણાથી પે યપાય ઔયી ળઔાળે ઄થલા તે યદ ઔયી
ળઔાળે.
(૩) યાષ્ટર ઩ધતથી કંડ (૧) શે ઠ઱ની ઈદગ૊઴ણા ઄થલા અલી
ઈદગ૊઴ણાભાં પે યપાય ઔયતી ઈદગ૊઴ણા ફશાય ઩ાડી ળઔાળે
નટશ, ધવલામ ઔે અલી ઈદગ૊઴ણા ફશાય ઩ાડી ળઔામ ચે
એલ૊ વંગ ભંત્રીભંડ઱ એટરે ઔે , ઄નચ્ચે દ ૭૫ શે ઠ઱ ધનભામેર
પ્રધાનભંત્રી ઄ને ઔે ફીનેટ ઔક્ષાના ફીજા ભંત્રી઒ના ફનેરા
ભંત્રીભંડ઱ન૊ ધનણગમ રેધકત રૂ઩ભાં તેભને છણાલલાભાં અવ્મ૊
શ૊મ.
(૪) અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી તભાભ ઈદગ૊઴ણા,
વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ ભૂઔલાભાં અલળે ઄ને તે ઄ખાઈની
ઈદગ૊઴ણા શ૊મ તે ધવલામ, એઔ ભટશનાની ભદત ઩ૂયી થતાં
઩શે રાં વંવદનાં ફન્ને ખૃશ૊ના ઠયાલ૊થી ભાડમ યાકલાભાં
અલી ન શ૊મ, ત૊ તે ભદત ઩ૂયી થતાં ઄ભરભાં યશે તી ફંધ
થળે.
઩યંત ઄ખાઈની ઈદગ૊઴ણા યદ ઔયતી ઈદગ૊઴ણા ન
શ૊મ એલી ઔ૊ઇ ઈદગ૊઴ણા ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થઇ ખમં
શ૊મ તે વભમે ફશાય ઩ાડલાભાં અલે, ત૊ ઄થલા અ કંડભાં
ઈલ્લેકર એઔ ભટશનાની ભદત દયધભમાન ર૊ઔવબાનં ધલવછગન
થામ ઄ને ઈદગ૊઴ણા ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ યાજ્મવબાએ
઩વાય ઔમો શ૊મ ઩ણ તે ભદત ઩ૂયી થતાં ઩શે રાં અલી
ઈદગ૊઴ણા ઄ંખન ે ૊ ઔ૊ઇ ઠયાલ ર૊ઔવબાએ ઩વાય ઔમો ન
શ૊મ, ત૊ ર૊ઔવબાની ઩નગયઙના થમા ઩ચી તેની પ્રથભ ફેઠઔ
ભ઱ે તે તાયીકથી ત્રીવ ટદલવ ઩ૂયા થામ તે ઩શે રાં ઈદગ૊઴ણા
ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ ર૊ઔવબાએ ઩ણ ઩વાય ઔમો ન શ૊મ
ત૊, વદયશં ત્રીવ ટદલવની ભદત ઩ૂયી થમે તે ઈદગ૊઴ણા
઄ભરભાં યશે ળે નશી.
(૫) એ યીતે ભાડમ થમેરી ઈદગ૊઴ણા તેને યદ ઔયલાભાં
અલી ન શ૊મ, ત૊ તેન૊ કંડ (૪) શે ઠ઱ ઈદગ૊઴ણા ભાડમ
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
યાકત૊ ફીજો ઠયાલ ઔમાગની તાયીકથી ચ ભટશનાની ભદત
઩ૂયી થમે ઄ભરભાં યશે ળે નટશ.
઩યંત એલી ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં ઙાર યાકલાનં
ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ વંવદનાં ફન્ને ખૃશ૊ જો ઄ને છેટરી લાય
઩વાય ઔયે ત૊ ઄ને તેટરી લાય ઈદગ૊઴ણા જો યદ ઔયલાભાં ન
અલી શ૊મ ત૊, છે તાયીકે અ કંડ શે ઠ઱ ઄ડમથા તેન૊
઄ભર ફંધ થમ૊ શ૊ત તે તાયીકથી લધ ચ ભટશનાની ભદત
વધી ઄ભરભાં ઙાર યશે ળે.
લધભાં, અલી ઔ૊ઇ ચ ભટશનાની ભદત દયધભમાન
ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થામ ઄ને અલી ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં
ઙાર યાકલાનં ભાડમ ઔયત૊ ઠયાલ યાજ્મવબાએ ઩વાય ઔમો
શ૊મ, ઩ણ એલી ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં ઙાર યાકલા વંફધ ં ી
ઔ૊ઇ ઠયાલ વદયશ ભદત દયધભમાન ર૊ઔવબાએ ઩વાય ઔમો
ન શ૊મ ત૊, ર૊ઔવબાની ઩નગયઙના થમા ઩ચી તેની પ્રથભ
ફેઠઔ ભ઱ે તે તાયીકથી ત્રીવ ટદલવ ઩ૂયા થામ તે ઩શે રાં
ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં ઙાર યાકલાનં ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ
ર૊ઔવબાએ ઩ણ ઩વાય ઔમો ન શ૊મ, ત૊ વદયશ ત્રીવ
ટદલવની ભદત ઩ૂયી થતાં તે ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં યશે ળે નશી.
(૬) કંડ૊ (૪) ઄ને (૫) ના શે ત઒ ભાટે વંવદભાં ફેભાંથી
એઔ ખૃશની ઔર વભ્મ-વંખ્મા ફશભતીથી છ ઄ને તે ખૃશના
શાછય યશીને ભત અ઩તા વભ્મ૊ની ફે તૃતીમાંળ ઔયતાં
઒ચી ન શ૊મ તેટરી ફશભતીથી છ ઠયાલ ઩વાય ઔયી
ળઔાળે.
(૭) ઩ૂલલ ગ તી કંડ૊ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, યાષ્ટર ઩ધત
કંડ (૧) શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી ઈદગ૊઴ણા ઄થલા એલી
ઈદગ૊઴ણાભાં પે યપાય ઔયતી ઈદગ૊઴ણા, જો ર૊ઔવબા એલી
ઈદગ૊઴ણા, મથાપ્રવંખ, ઄ભાડમ ઔયત૊ ઠયાલ ઄થલા
઄ભરભાં ઙાર યશે લાનં ઄ભાડમ ઔયલા ભાટે ન૊ ઠયાલ ઩વાય
ઔયે ત૊, યદ ઔયળે.
(૮) ર૊ઔવબાના વભ્મ૊ની ઔર વંખ્માના એઔ દળાંળ ઔયતાં
઒ચા ન શ૊મ તેટરા વભ્મ૊એ કંડ (૧) શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી
ઈદગ૊઴ણા ઄થલા એલી ઈદગ૊઴ણાભાં પે યપાય ઔયતી
ઈદગ૊઴ણા ઄ભાડમ ઔયલા ભાટે ઄થલા મથાપ્રવંખ, ઄ભરભાં
ઙાર યશે લાનં ઄ભાડમ ઔયલા ભાટે ન૊ ઠયાલ યછૂ ઔયલાની
તેભના ઇયાદાની રેધકત વશી ઔયે ર ન૊ટટવ-
(ઔ) ર૊ઔવબાનં વત્ર ઙાર શ૊મ ત૊, ઄ધ્મક્ષને, ઄થલા
(ક) ર૊ઔવબાનં વત્ર ઙાર ન શ૊મ ત૊, યાષ્ટર ઩ધતને, અ઩ી
શ૊મ ત્માયે , મથાપ્રવંખ, ઄ધ્મક્ષને ઄થલા, યાષ્ટર ઩ધતને અલી
ન૊ટટવ ભળ્ાની તાયીકથી ઙોદ ટદલવની ઄ંદય
ર૊ઔવબાની કાવ ફેઠઔ એલા ઠયાલ ઈ઩ય ધલઙાયણા
ઔયલાના શે ત ભાટે બયલાભાં અલળે.
141
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૯) અ ઄નચ્ચે દથી યાષ્ટર ઩ધતને ભ઱ેરી વત્તાભાં મદ્
઄થલા ફાહ્ય અિભણ ઄થલા વળસ્ત્ર ફંડન૊ ઔે મદ્ન૊
઄થલા ફાહ્ય અિભણન૊ ઄થલા વળસ્ત્ર ફંડન૊ બમ
ત૊઱ાત૊ યહ્ય૊ શ૊મ તેલાં છદાં છદાં ઔાયણ૊વય છદી છદી
ઈદગ૊઴ણા ફશાય ઩ાડલાની વત્તાન૊ વભાલેળ થળે, ઩ચી
કંડ (૧) શે ઠ઱ યાષ્ટર ઩ધતએ ઔ૊ઇ ઈદગ૊઴ણા ફશાય ઩ાડી શ૊મ
ઔે ન ઩ાડી શ૊મ ઄ને એલી ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ ઔે ન
શ૊મ.
(ઔ) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, વંગની
ઔાય૊ફાયી વત્તા ઔ૊ઇ યાજ્મને વંગની ઔાય૊ફાયી વત્તા ઔઇ
યીતે લા઩યલી તેને ધલળે અદેળ૊ અ઩લા વધી ધલ્તયળે;
(ક) ઔ૊ઇ ફાફત વંગ માદીભાં ખણાલેરી ન શ૊મ ચતાં, તે
઄ંખે ઔામદા ઔયલાની વંવદની વત્તાભાં, વંગને ઄થલા
વંગના ઄ધધઔાયી઒ને ઔે વત્તાધધઔાયી઒ને વત્તા઒
અ઩તા ઄ને તેભના ઈ઩ય પયજો ભૂઔલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયતા
ઔામદા ઔયલાની વત્તાન૊ વભાલેળ થળે.
઩યંત ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના
ઔ૊ઇ બાખભાં છ ઄ભરભાં શ૊મ ત્માયે -
(૧) કંડ (ઔ) શે ઠ઱ અદેળ૊ અ઩લાની વંગની ઔાય૊ફાયી
વત્તા, ઄ને
(૨) કંડ (ક) શે ઠ઱ ઔામદા ઔયલાની વંવદની વત્તા, છેભાં
ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ તેલા, બાયતના
યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ બાખભાં ઄થલા તેના વંફંધભાં ઙારતી
પ્રલૃધત્ત઒ને રીધે બાયતની ઄થલા તેના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ
બાખની વરાભતી બમભાં શ૊મ ત૊ ઄ને તેટરે ઄ંળ,ે છેભાં
઄થલા છેના ઔ૊ઇ બાખભાં ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં
શ૊મ તે યાજ્મ ધવલામના ફીજા ઔ૊ઇ યાજ્મ વધી ઩ણ
ધલ્તયળે.
(૧) ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ ત્માયે યાષ્ટર ઩ધત,
શઔભ ઔયીને, અદેળ અ઩ી ળઔળે ઔે ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે
એલા ઄઩લાદ૊ ઄થલા વધાયા લધાયા વાથે ઄નચ્ચે દ ૨૬૮
થી ૨૭૯ ની તભાભ ઄થલા તે ઩ૈઔી ઔ૊ઇ જોખલાઇ છે નાણાઔીમ
લ઴ગભાં એલી ઈદગ૊઴ણાન૊ ઄ભર ફંધ થલાન૊ શ૊મ તે ઩ૂરું
થમા ઩ચી, ઔ૊ઇ ઩ણ વંજોખ૊ભાં રંફામ નટશ તેલી શઔભભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ભદત વધી ઄ભરભાં યશે ળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔયે ર૊ દયે ઔ શઔભ, તે ઔયલાભાં અલે તે
઩ચી, ફનતી ત્લયાએ, વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ ભૂઔલાભાં
અલળે.
ફાહ્ય અિભણ ઄ને અંતટયઔ ઄ળાંધત વાભે દયે ઔ
યાજ્મનં યક્ષણ ઔયલાની ઄ને દયે ઔ યાજ્મન૊ લશીલટ અ
વંધલધાની જોખલાઇ઒ ઄નવાય ઙારે તે જોલાની વંગની
પયછ યશે ળે.
(૧) ઔ૊ઇ યાજ્મના યાજ્મ઩ાર તયપથી ટય઩૊ટગ ભળ્ે ઄થલા
ફીજી યીતે યાષ્ટર ઩ધતને કાતયી થામ ઔે અ વંધલધાનની
જોખલાઇ઒ ઄નવાય તે યાજ્મન૊ લશીલટ ઙરાલી ન ળઔામ
તેલી ઩ટયધ્થધત ઉબી થઇ ચે ત૊, યાષ્ટર ઩ધત ઈદગ૊઴ણા
ઔયીને,-
(ઔ) તે યાજ્મની વયઔાયનાં તભાભ ઄થલા તે ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ઔામગ
઄ને યાજ્મ઩ારભાં ઄થલા તે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱
ધવલામના તે યાજ્મ૊ભાંના ફીજા ભંડ઱ ઔે વત્તાભંડ઱ભાં
ધનટશત થમેરી ઄થલા તેભણે લા઩યલાની તભાભ ઄થલા તે
઩ૈઔી ઔ૊ઇ વત્તા, ઩૊તાને શ્તઔ રઇ ળઔળે;
(ક) તે યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ની વત્તા વંવદના ઄ધધઔાયથી
ઔે તે શે ઠ઱ લા઩યી ળઔાળે એભ જાશે ય ઔયી ળઔાળે;
(ખ) તે ઈદગ૊઴ણાના ઈદ્દેળ૊ ફય રાલલા ભાટે તે યાજ્મભાંના
ઔ૊ઇ ભંડ઱ ઔે વત્તાભંડ઱ વંફંધ અ વંધલધાનની ઔ૊ઇ
જોખલાઇ઒ન૊ ઄ભર ઩ૂયે઩યૂ ૊ ઔે ઄ંળત: ભ૊ઔૂ પ યાકલા
ભાટે ની જોખલાઇ઒ વટશત, યાષ્ટર ઩ધતને છરૂયી ઄થલા
ઇચ્ચનીમ છણામ તેલી અન઴ંધખઔ ઄ને ઩ાટયણાધભઔ
જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔળે.
઩યંત ઔ૊ઇ ઈચ્ઙ ડમામારમભાં ધનટશત થમેરી ઔે તેણે
લા઩યલાની ઔ૊ઇ વત્તા ઩૊તાને શ્તઔ રેલાન૊ ઈચ્ઙ
ડમામારમ વંફંધી અ વંધલધાનની ઔ૊ઇ જોખલાઇ઒ન૊
઄ભર ઩ૂયે઩ૂય૊ ઔે ઄ંળત: ભ૊ઔૂ પ યાકલાન૊ ઄ધધઔાય
યાષ્ટર ઩ધતને અ કંડભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ભ઱ળે નશી.
(૨) એલી ઔ૊ઇ ઈદગ૊઴ણાને ત્માય ઩ચીની ઈદગ૊઴ણાથી યદ
ઔયી ળઔાળે ઄થલા તેભાં પે યપાય ઔયી ળઔાળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ની દયે ઔ ઈદગ૊઴ણાન૊ વંવદના દયે ઔ
ખૃશ વભક્ષ ભૂઔલાભાં અલળે, ઄ને ઄ખાઈની ઈદગ૊઴ણાન૊
યદ ઔયતી ઈદગ૊઴ણાન૊ શ૊મ તે ધવલામ, ફે ભટશનાની ભદત
઩ૂયી થમે તે ઄ભરભાં યશે ળે નટશ, ધવલામ ઔે તે ભદત ઩ૂયી
142
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
થામ તે ઩શે રાં તેને વંવદનાં ફંને ખૃશ૊ના ઠયાલ૊થી ભાડમ
યાકલાભાં અલી શ૊મ.
઩યંત ઄ખાઈની ઈદગ૊઴ણાને યદ ઔયતી ન શ૊મ તેલી
ઔ૊ઇ ઈદગ૊઴ણા ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થઇ થઇ ખમં શ૊મ તે
વભમે ફશાય ઩ાડલાભાં અલી શ૊મ ઄થલા અ કંડભાં
ઈલ્લેકેરી ફે ભટશનાની ભદત દયધભમાન ર૊ઔવબાનં ધલવછગન
થામ ઄ને ઈદગ૊઴ણાને ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ યાજ્મવબાએ
઩વાય ઔમો શ૊મ, ઩ણ તે ભદત ઩ૂયી થતાં ઩શે રાં એલી
ઈદગ૊઴ણા ઄ંખેન૊ ઠયાલ ર૊ઔવબાએ ઩વાય ઔમો ન શ૊મ,
ત૊ ઄ને ર૊ઔવબાની ઩નયગ ઙના થમા ઩ચી, તેની ઩શે રી
ફેઠઔ ભ઱ે તે તાયીકથી ત્રીવ ટદલવ ઩ૂયા થામ તે ઩શે રાં
ઈદગ૊઴ણા ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ ર૊ઔવબાએ ઩ણ ઩વાય
ઔમો ન શ૊મ, ત૊ વદયશ ત્રીવ ટદલવની ભદત ઩ૂયી થમે તે
ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં યશે ળે નશી.
(૪) એ યીતે ભાડમ યાકેરી ઈદગ૊઴ણા, તેને યદ ઔયલાભાં
નઅલી શ૊મ ત૊, ઈદગ૊઴ણા ફશાય ઩ાડ્યાની તાયીકથી ચ
ભટશનાની ભદત ઩ૂયી થમે ઄ભરભાં યશે ળે નટશ.
઩યંત એલી ઈદગ૊઴ણાને યદ ઔયલાભાં અલી ન શ૊મ,
ત૊ વંવદનાં ફંને ખૃશ૊ તે ઄ભરભાં ઙાર યાકલાનં ભાડમ
યાકત૊ ઠયાલ ઩વાય ઔયે ત૊ ઄ને તેટરી લાય છે તાયીકે અ
કંડ શે ઠ઱ તેન૊ ઄ભર થત૊ ફંધ થામ ત્માયથી લધ ચ
ભટશનાની ભદત વધી તે ઄ભરભાં ઙાર યશે ળ,ે ઩ણ એલી ઔ૊ઇ
ઈદગ૊઴ણા ઔ૊ઇ ઩ણ વંજોખ૊ભાં ત્રણ લ઴ગ ઔયતાં લધ વભમ
વધી ઄ભરભાં ઙાર યશે ળે નટશ.
લધભાં, એલી ચ ભટશનાની ભદત દયધભમાન
ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થામ ઄ને એલી ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં
ઙાર યાકલાનં ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ યાજ્મવબાએ ઩વાય
ઔમો શ૊મ, ઩ણ વદયશ ભદત દયધભમાન એલી ઈદગ૊઴ણા
઄ભરભાં ઙાર યાકલા ઄ંખે ઔ૊ઇ ઠયાલ ર૊ઔવબાએ ઩વાય
ઔમો ન શ૊મ ત૊ ઄ને ર૊ઔવબાની ઩નયગ ઙના થમા ઩ચી, તેની
઩શે રી ફેઠઔ ભ઱ે તે તાયીકથી ત્રીવ ટદલવ ઩ૂયા થામ તે
઩શે રાં તેને ઄ભરભાં ઙાર યાકલાનં ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ તે
ર૊ઔવબાએ ઩ણ ઩વાય ન ઔમો શ૊મ, ત૊ વદયશ ત્રીવ
ટદલવની ભદત ઩ૂયી થમે તે ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં યશે ળે નશી.
(લ઱ી, ઩ંજાફ યાજ્મ વંફંધી, વને ૧૯૮૭ ના ભે ભટશનાની ૧૧
ભી તાયીકે, કંડ (૧) શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી ઈદગ૊઴ણા
ફાફતભાં, અ કંડના ઩યંતઔભાંના, ‘‘ત્રણ લ઴ગ’’ એ ઈલ્લેકન૊
઄થગ ઩ાંઙ લ઴ગ વભછલ૊.
(૫) કંડ (૪) ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, કંડ (૩) શે ઠ઱
ભાડમ યાકેર ઈદગ૊઴ણા ફશાય ઩ાડ્યાની તાયીકથી એઔ લ઴ગ
઩રું થમા ઩ચીની ઔ૊ઇ ઩ણ ભદત ભાટે એલી ઈદગ૊઴ણા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
઄ભરભાં ઙાર યશે લા વંફંધી ઠયાલ વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ
ખૃશથી ઩વાય ઔયી ળઔાળે નટશ, ધવલામ ઔે -
(ઔ) અલ૊ ઠયાલ ઩વાય ઔયતી લકતે વભગ્ર બાયતભાં,
઄થલા મથાપ્રવંખ, યાજ્મના વભગ્ર ઄થલા ઔ૊ઇ ઩ણ
બાખભાં, ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ ; ઄ને.
(ક) ઙૂટં ણી ઔધભળન એલ પ્રભાધણત ઔયે ઔે અલા ઠયાલભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ભદત દયધભમાન કંડ (૩) શે ઠ઱ ભાડમ યાકેર
ઈદગ૊઴ણા વંફધં ધત યાજ્મની ધલધાનવબાની વાભાડમ
ઙૂંટણી ઔયલાભાં ભશ્ઔે રી઒ શ૊લાને ઔાયણે ઄ભરભાં ઙાર
યાકલાનં છરૂયી શ૊મ.
઩યંત યાજ્મ વંફંધી વન ૧૯૮૭ ના ભે ભટશનાની ૧૧
ભી તાયીકે કંડ (૧) શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી ઈદગ૊઴ણાને અ
કંડભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય રાખ ઩ડળે નશી.
(૧) ઄નચ્ચે દ ૩૫૬ ના કંડ (૧) શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી
ઈદગ૊઴ણાથી એભ જાશે ય ઔયલાભાં અવ્મં શ૊મ ઔે યાજ્મના
ધલધાનભંડ઱ની વત્તા વંવદે ઄થલા તેના ઄ધધઔાય શે ઠ઱
લા઩યલાની યશે ળે ત્માયે –
(ઔ) યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ની ઔામદા ઔયલાની વત્તા
યાષ્ટર ઩ધતને અ઩લા ભાટે ઄ને એ યીતે ઄઩ામેરી વત્તા તે઒
એ ઄થે ધનટદષ્ટ ઔયે એલા ફીજા વત્તાધધઔાયીને, મ૊ગ્મ છણામ
તેલી ળયત૊ને ઄ધીન યશીને, વોં઩લાન૊ યાષ્ટર ઩ધતને
઄ધધઔાય અ઩લા ભાટે વંવદને વત્તા યશે ળ.ે
(ક) વંગ ઔે તેના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને વત્તાધધઔાયી઒ને વત્તા
અ઩લા ઄ને તેભના ઈ઩ય પયજો ભૂઔલા ઄થલા તેભને વત્તા
અ઩લાન ઄ને તેભના ઈ઩ય પયજો ભૂઔલાનં ઄ધધઔૃ ત ઔયતા
ઔામદા ઔયલા ભાટે , વંવદને ઄થલા યાષ્ટર ઩ધતને ઄થલા
઩ેટા-કંડ (ઔ) શે ઠ઱ છેનાભાં ઔામદા ઔયલાની વત્તા ધનટશત
થઇ શ૊મ તેલા ફીજા વત્તાધધઔાયીને વત્તા યશે ળ.ે
(ખ) ર૊ઔવબાનં વત્ર ઙાર ન શ૊મ ત્માયે , યાષ્ટર ઩ધતને
યાજ્મના એઔધત્રત પંડભાંથી ઔયે રા કઙગન,ે વંવદ તે ભંછૂય ન
ઔયે ત્માં વધી, ઄ધધઔૃ ત ઔયલા ભાટે વત્તા યશે ળે.
(૨) વંવદે ઔે યાષ્ટર ઩ધતએ ઄થલા ફીજા વત્તાધધઔાયીએ
યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ની વત્તા લા઩યતાં ઔયે ર૊ છે ઔામદ૊
ઔયલાની, વંવદ ઔે યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા કંડ (૧) ના ઩ેટા-કંડ
(ઔ) ભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા ફીજા વત્તાધધઔાયી, ઄નચ્ચે દ ૩૫૬
શે ઠ઱ ઈદગ૊઴ણા ફશાય ઩ડી ન શ૊ત ત૊, વત્તા ધયાલતા ન
શ૊મ તે ઔામદ૊, તે ઈદગ૊઴ણાન૊ ઄ભર ફંધ થમા ઩ચી, તેભાં
વક્ષભ ધલધાનભંડ઱ ઄થલા ફીજા વત્તાભંડ઱ દ્વાયા પે યપાય
143
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ઔયલાભાં ન અલે ઄થલા તે યદ ઔયલાભાં ન અલે ઄થલા
તેભાં વધાય૊ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં વધી, ઄ભરભાં ઙાર
યશે ળે.
(૧) બાયતની ઄થલા તેના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ ઩ણ બાખની
વરાભતી મદ્ને ઄થલા ફાહ્ય અિભણને રીધે બમભાં ચે
એભ જાશે ય ઔયતી ઔટ૊ઔટીની ઔ૊ઇ ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ,
તે દયધભમાન ઄નચ્ચે દ ૧૯ભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી બાખ-
૩ભાં વભાધલષ્ટ જોખલાઇ઒ ન શ૊ત એ છે ઔામદ૊ ઔયલા
઄થલા ઔાય૊ફાયી ઩ખરં બયલા યાજ્મ વભથગ શ૊ત તે ઔામદ૊
ઔયલા ઔે ઩ખરં બયલા ભાટે તે બાખભાં વ્માખ્મા ઔમાગ પ્રભાણેની
યાજ્મની વત્તા ભમાગટદત યશે ળે નટશ, ઩ણ એ યીતે ઔયે ર૊ ઔ૊ઇ
ઔામદ૊, તેની ઄વભથગતા ઩ૂયત૊, તે ઈદગ૊઴ણાન૊ ઄ભર ફંધ
થામ ઔે તયત ઄વયઔતાગ યશે ળે નટશ, ધવલામ ઔે તે ઄વયઔતાગ
ન યશે તે ઩શે રાં ઔયે રી ઔે ઔમાગ ધલના યશે લા દીધેરી ફાફત૊
઄ંખે શ૊મ.
઩યંત, બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ બાખભાં અલી
ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ ત્માયે છે ઔ૊ઇ યાજ્મ
઄થલા વંગ યાજ્મક્ષેત્રભાં ઄થલા તેના છે ઔ૊ઇ બાખભાં
ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં ન શ૊મ, તેના વંફંધભાં
઄થલા તેભાં, છેટરે ઄ંળે બાયતની ઄થલા તેના યાજ્મક્ષેત્રના
ઔ૊ઇ બાખની વરાભતી, બાયતના તે યાજ્મક્ષેત્રના છે બાખભાં
઄થલા છે બાખના વંફંધભાં ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં
શ૊મ, તેભાં ઙારતી પ્રલૃધત્ત઒ને રીધે બમભાં ભઔાતી શ૊મ
તેટરે ઄ંળે અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ એલ૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ ઔયી
ળઔાળે ઄થલા એલ ઔ૊ઇ ઔાય૊ફાયી ઩ખરં બયી ળઔાળે.
(૨) કંડ (૧)ભાંન૊ ઔ૊ઇ ભછઔૂ ય -
(ઔ) એલા ઔ૊ઇ ઔામદાને રાખ ઩ડળે નટશ છેભાં એલ ફમાન
વભાધલષ્ટ ન શ૊મ ઔે તે ઔામદ૊, તે ઔયલાભાં અવ્મ૊ ત્માયે
઄ભરભાં શતી તે ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણાના વંફંધભાં ચે ;
઄થલા
(ક) એલ ફમાન વભાધલષ્ટ ઔયતા ઔામદા શે ઠ઱ નટશ ઩ણ
ફીજી યીતે રેલાભાં અલેરા ઔય૊ફાયી ઩ખરાંને રાખ ઩ડળે
નશી.
(૧) ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ, ત્માયે યાષ્ટર ઩ધત
શઔભ ઔયીને જાશે ય ઔયી ળઔળે ઔે , તે શઔભભાં છણાલલાભાં
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અલે એલા ઄નચ્ચે દ ૨૦ ઄ને ૨૧ ધવલામ બાખ-૩ થી
઄઩ામેરા શઔ૊ના ઄ભર ભાટે ઔ૊ઇ ડમામારમભાં ઄યજી
ઔયલાન૊ શઔ ઄ને એલી યીતે છણાલેરા શઔના ઄ભર ભાટે
ઔ૊ઇ ડમામારમભાં ધનઔાર ફાઔી શ૊મ એલી તભાભ ઔામગલાશી
તે ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ તે ભદત દયધભમાન ઄થલા તે
શઔભાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી તેનાથી ઒ચી ભદત
વધી ભ૊ઔૂ પ યશે ળ.ે
(૧ઔ) બાખ-૩ થી ઄઩ામેરા ઄નચ્ચે દ ૨૦ ઄ને ૨૧
ધવલામના શઔ ઩ૈઔીના ઔ૊ઇન૊ ઈલ્લેક ઔયત૊ કંડ (૧) શે ઠ઱
ઔયે ર૊ શઔભ ઄ભરભાં શ૊મ ત્માયે , એલા શઔ અ઩તા તે
બાખભાંના ઔ૊ઇ ભછઔૂ યથી વદયશ બાખભાં વ્માખ્મા ઔમાગ
પ્રભાણેના યાજ્મની, તે બેખાં વભાધલષ્ટ જોખલાઇ઒ ન શ૊મ,
ત૊ યાજ્મ છે ઔામદા ઔયલા ઄થલા છે ઔાય૊ફાયી ઩ખરાં રેલા
વક્ષભ ફનતા, તેલાં યાજ્મ ઔયી ળઔે તેલા ઔ૊ઇ ઔામદા
ઔયલાની ઄થલા રઇ ળઔે તેલા ઔ૊ઇ ઔાય૊ફાયી ઩ખરાં રેલાની
વત્તા ભમાગટદત થળે નટશ, ઩ણ ઈ઩મગક્ત શઔભ ઄ભરભાં શ૊ત૊
ફંધ થામ ઔે તયત છ, એલી યીતે ઔયે ર ઔ૊ઇ ઔામદ૊ તેની
઄ક્ષભતાના પ્રભાણભાં, અલી યીતે ઔામદ૊ ઄ભરભાં શ૊ત૊
ફંધ થમા ઩શે રાં ઔયે ર ઔૃ ત્મ૊ ઄થલા ઔામગર૊઩ ધવલામના
વંફંધભાં, ઄ભરી શ૊મ ત૊ ફંધ થળે.
઩યંત ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના
ઔ૊ઇ બાખભાં છ ઄ભરભાં શ૊મ, ત્માયે ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા
જ્માં ઄ભરભાં શ૊મ તેલા બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના બાખભાંની
઄થલા તે વંફંધી પ્રલૃધત્ત઒થી બાયત ઄થલા તેના
યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ બાખની વરાભતી બમભાં ભૂઔાતી શ૊મ ત૊,
જ્માં ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં ન શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ યાજ્મ
઄થલા વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખભાં ઄થલા
તેના વંફંધભાં અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ અલ૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ ઔયી
ળઔાળે ઄થલા અલાં ઔ૊ઇ ઔાય૊ફાયી ઩ખરાં રઇ ળઔાળે.
(૧ક) કંડ (૧ઔ) ભાંન૊ એલ૊ ઔ૊ઇ ભછઔૂ ય –
(ઔ) એલા ઔ૊ઇ ઔામદાને રાખ ઩ડળે નટશ છેભાં એલ ફમાન
વભાધલષ્ટ ન શ૊મ ઔે તે ઔામદ૊, તે ઔયલાભાં અવ્મ૊ ત્માયે
઄ભરભાં શતી તે ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણાના વંફંધભાં ચે ;
઄થલા
(ક) એલ ફમાન વભાધલષ્ટ ઔયતા ઔામદા શે ઠ઱ નટશ ઩ણ
ફીજી યીતે રેલાભાં અલેરાં ઔાય૊ફાયી ઩ખારાંને રાખ ઩ડળે
નશી.
(૨) ઈ઩ય છણાવ્મા પ્રભાણે ઔયે ર૊ શઔભ, બાયતના વભગ્ર
યાજ્મક્ષેત્ર ઄થલા તેના ઔ૊ઇ ઩ણ બાખ વધી ધલ્તયળે.
઩યંત બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ બાખભાં છ
ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ ત્માયે , બાયતના
144
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
યાજ્મક્ષેત્રના ફીજા ઔ૊ઇ બાખને એલ૊ ઔ૊ઇ શઔભ રાખ ઩ડળે
નટશ, ધવલામ ઔે બાયતના યાજ્મક્ષેત્રના છે ઔ૊ઇ બાખભાં
઄થલા છે બાખના વંફંધભાં, ઔટ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં
શ૊મ તેભાં ઙારતી પ્રલૃધત્ત઒ને રીધે બાયતની ઄થલા તેના
યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ બાખની વરાભતી બમભાં શ૊લાની કાતયી
થમે યાષ્ટર ઩ધત એલી યીતે રાખ ઩ાડલાનં છરૂયી ખણતા શ૊મ.
(૩) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔયે ર૊ દયે ઔ શઔભ, તે ઔયલાભાં અલે તે
઩ચી, ફનતી ત્લયાએ, વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ ભૂઔલ૊
જોઇળે.
(૧) યાષ્ટર ઩ધતને કાતયી થામ ઔે એલી ઩ટયધ્થધત ઉબી થઇ
ચે ઔે છેને રીધે બાયતની ઄થલા તેના યાજ્મક્ષેત્રના ઔ૊ઇ
બાખની નાણાઔીમ ધ્થયતા ઔે ળાક બમભાં ચે ત૊ તે઒
ઈદગ૊઴ણા ઔયીને, તે ભતરફની જાશે યાત ઔયી ળઔાળે.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી ઈદગ૊઴ણા –
(ઔ) ત્માય ઩ચીની ઈદગ૊઴ણાથી યદ ઔયી ળઔાળે ઄થલા
તેભાં પે યપાય ઔયી ળઔાળે;
(ક) વંવદના દયે ઔ ખૃશ વભક્ષ ભૂઔલાભાં અલળે;
(ખ) ફે ભટશનાની ભદત ઩ૂયી થમા ઩શે રાં વંવદના ફંને
ખૃશ૊ના ઠયાલ૊થી તેને ભાડમ યાકલાભાં અલે નટશ ત૊ તે ભદત
઩ૂયી થમે તે ઄ભરભાં યશે ળે નટશ.
઩યંત એલી ઔ૊ઇ ઈદગ૊઴ણા ર૊ઔવબાનં ધલવછગન
થઇ ખમં શ૊મ તે વભમે ફશાય ઩ાડલાભાં અલી શ૊મ ઄થલા
઩ેટા-કંડ (ખ) ભાં ઈલ્લેકેર ફે ભટશનાની ભદત દયધભમાન
ર૊ઔવબાનં ધલવછગન થમં શ૊મ ઄ને તે ઈદગ૊઴ણાને ભાડમ
યાકત૊ ઠયાલ યાજ્મવબાએ ઩વાય ઔમો શ૊મ ઩ણ તે ભદત
઩ૂયી થમા ઩શે રાં એલી ઈદગ૊઴ણા ઄ંખેન૊ ઠયાલ ર૊ઔવબાએ
઩વાય ઔમો ન શ૊મ, ત૊, ર૊ઔવબાની ઩નયગ ઙના થમા ઩ચી,
તેની ઩શે રી ફેઠઔ ભ઱ે તે તાયીકથી ત્રીવ ટદલવ ઩ૂયા થામ
તે ઩શે રાં છ ઈદગ૊઴ણાને ભાડમ યાકત૊ ઠયાલ ર૊ઔવબાએ
઩ણ ઩વાય ઔમો ન શ૊મ ત૊ વદયશ ત્રીવ ટદલવની ભદત
઩ૂયી થમે તે ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં યશે ળે નશી.
(૩) કંડ (૧) ભાં છણાલેરી ઔ૊ઇ ઈદગ૊઴ણા ઄ભરભાં શ૊મ તે
ભદત દયધભમાન, વંગન૊ ઔાય૊ફાયી ઄ધધઔાય, અદેળ૊ભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલા નાણાઔીમ ઓધઙત્મનાં ધ૊યણ૊નં
઩ારન ઔયલા ભાટે ઔ૊ઇ ઩ણ યાજ્મને અદેળ૊ અ઩લા વધી
઄ને યાષ્ટર ઩ધત એ શે ત ભાટે છરૂયી ઄ને ઩ૂયતા ખણે તેલા ફીજા
અદેળ૊ અ઩લા વધી ધલ્તયળે.
(૪) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં-
(ઔ) એલા ઔ૊ઇ અદેળ૊ભાં -
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) યાછમના ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ ધયાલતી ન૊ઔયી ઔયતી
તભાભ ઄થલા ઔ૊ઇ લખગની વ્મધક્ત઒ના ઩ખાય ઄ને
બર્થથાંભાં ગટાડ૊ ઔયલાન પયભાલતી ઔ૊ઇ જોખલાઇન૊;
(૨) ઄નચ્ચે દ ૨૦૭ની જોખલાઇ઒ રાખ ઩ડતી શ૊મ એલાં
તભાભ નાણાં ધલધેમઔ૊ ઄થલા, ફીજાં ધલધેમઔ૊, યાજ્મનં
ધલધાનભંડ઱ ઩વાય ઔયે તે ઩ચી તેને યાષ્ટર ઩ધતની ધલઙાયણા
ભાટે ઄નાભત યાકલાનં પયભાલતી જોખલાઇન૊ વભાલેળ થઇ
ળઔળે.
(ક) અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી ઔ૊ઇ ઈદગ૊઴ણા
઄ભરભાં શ૊મ તે ભદત દયધભમાન ઈચ્ઙતભ ડમામારમના
઄ને ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળ૊ વટશત વંગના
ઔાભઔાછ વાથે વંફંધ ધયાલતી ન૊ઔયી ઔયતી તભાભ ઄થલા
ઔ૊ઇ લખગની વ્મધક્ત઒નાં ઩ખાય ઄ને બર્થથાંભાં ગટાડ૊ ઔયલા
ભાટે અદેળ૊ ઔાઢલાની યાષ્ટર ઩ધતને વત્તા યશે ળ.ે
(૧) યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના યાજ્મ઩ાર ઔે યાજ્મ
પ્રભક, ઩૊તાના શ૊દ્દાની વત્તા લા઩યે ઄ને પયજો ઄દા ઔયે એ
ભાટે ઄થલા તે વત્તા લા઩યતાં ઄ને પયજો ઄દા ઔયતાં તેભણે
ઔયે રા ઄થલા ઔયલાન ઄ધબપ્રેત શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામગ ભાટે
ઔ૊ઇ ડમામારમને છલાફદાય શ૊લાનં ખણાળે નટશ.
઩યંત ઄નચ્ચે દ ૬૧ શે ઠ઱ ઔ૊ઇ તશ૊ભતની ત઩ાવ
ભાટે વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશે ધનભેરા ઔે ભઔયય ઔયે રા ઔ૊ઇ
ડમામારમ, ટટર બ્મનર ઄થલા ભંડ઱ દ્વાયા યાષ્ટર ઩ધતની
લતગણૂઔની ત઩ાવ ઔયાલી ળઔાળે :
લધભાં, બાયત વયઔાય ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મ વયઔાય
ધલરુદ્ મ૊ગ્મ ઔામગલાશી ઔયાલલાન૊ ઔ૊ઇ વ્મધક્તન૊ શઔ અ
઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ભમાગટદત થામ ચે , એભ
તેન૊ ઄થગ ઔયલાભાં અલળે નશી.
(૨) યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના યાજ્મ઩ાર ધલરુધ્ધ
તેભના શ૊દ્દાની ભદત દયધભમાન ઔ૊ઇ ડમામારમભાં ઔ૊ઇ ઩ણ
પ્રઔાયની પ૊છદાયી ઔામગલાશી ભાંડી ળઔાળે નટશ ઄ને ઙાર
યકાળે નશી.
145
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(૩) યાષ્ટર ઩ધતને ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના યાજ્મ઩ારને
ધખયપતાય ઄થલા ઔે દ ઔયલા ભાટે તેભના શ૊દ્દાની ભદત
દયધભમાન ઔ૊ઇ ડમામારમથી શઔભ ઔાઢી ળઔાળે નશી.
(૪) યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના યાજ્મ઩ાર, તે઒
યાષ્ટર ઩ધત ઄થલા તે યાજ્મના યાજ્મ઩ાર તયીઔે ઩૊તાન૊ શ૊દ્દ૊
વંબા઱ે તે ઩શે રાં ઔે ઩ચી, તેભણે ઩૊તાની વ્મધક્તખત
શે ધવમતથી ઔયે રા ઔે ઔયલાન ઄ધબપ્રેત શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઔામગ
઄ંખે છેભાં દાદ ભાંખલાભાં અલી શ૊મ તેલી ઔ૊ઇ દીલાની
ઔામગલાશી, તેભના શ૊દ્દાની ભદત દયધભમાન, તે ઔામગલાશીન૊
પ્રઔાય, તે ભાટે નં ઔાયણ, એલી ઔામગલાશી ભાંડલાના શ૊મ તે
઩ક્ષઔાયનં નાભ, લણગન ઄ને ઠે ઔાણં ઄ને તેણે ભાંખેરી દાદ
દળાગલતી રેધકત ન૊ટટવ, મથાપ્રવંખ, યાષ્ટર ઩ધતને ઄થલા
યાજ્મ઩ારને ઩શોંઙાડલાભાં અલે ઄થલા તેભની ઔઙેયીભાં
વ઩યત ઔયલાભાં અલે તે ઩ચી ફે ભટશના ઩ૂયા ન થામ ત્માં
વધી, ઔ૊ઇ ઩ણ ડમામારમભાં ભાંડી ળઔાળે નશી.
(૧) ઔ૊ઇ વ્મધક્ત, વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઄થલા
મથાપ્રવંખ, યાજ્મની ધલધાનવબાની ઄થલા ધલધાનભંડ઱ના
ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામગલાશીના લ્તત: વાઙા
ટય઩૊ટગ ની લતગભાન ઩ત્રભાં પ્રધવધદ્ના વંફંધભાં, એલી
પ્રધવધદ્ દ્વે઴થી ઔયલાભાં અલી શ૊લાનં વાધફત ન થામ, ત૊
ઔ૊ઇ ડમામારમભાં ઔ૊ઇ ઩ણ દીલાની ઔે પ૊છદાયી ઔામગલાશીને
઩ાત્ર થળે નટશ.
઩યંત વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશની ઄થલા,
મથાપ્રવંખ, યાજ્મની ધલધાનવબાની ઄થલા ધલધાનભંડ઱ના
ફેભાંથી ઔ૊ઇ ખૃશની કાનખી ફેઠઔની ઔામગલાશી ઔ૊ઇ ટય઩૊ટગ ની
પ્રધવધદ્ને અ કંડભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય રાખ ઩ડળે નશી.
(૨) કંડ (૧) ઔ૊ઇ લતગભાન ઩ત્રભાં પ્રધવદ્ થમેર ટય઩૊ટગ
઄થલા ફાફત૊ના વંફંધભાં રાખ ઩ડે ચે તેભ તે કંડ પ્રવાયણ
ઔે ડદ્ર દ્વાયા ઄઩ાતા ઔ૊ઇ ઔામગિભ ઄થલા વેલાના બાખ તયીઔે
ધફનતાયી ટે ધરગ્રાપી દ્વાયા પ્રવાટયત ટય઩૊ટો ઄થલા
ફાફત૊ના વંફંધભાં રાખ ઩ડળે.
- અ ઄નચ્ચે દભાં ‘‘લતગભાન઩ત્ર’’ ભાં
ઔ૊ઇ લતગભાન઩ત્રભાં પ્રધવદ્ ઔયલા ભાટે ની વાભગ્રીલા઱ા
વભાઙાય એછડવી ટય઩૊ટગ ન૊ વભાલેળ થામ ચે .
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ઔ૊ઇ ઩ણ યાછઔીમ ઩ક્ષના ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશના વભ્મ
છે઒, દવભી ઄નવૂધઙના ઩ટયચ્ચે દ ૨ શે ઠ઱ ખૃશના વભ્મ
શ૊લા ભાટે ખેયરામઔ ઠમાગ શ૊મ તે઒, ઩૊તાની ખેયરામઔાતની
તાયીકથી ળરૂ થતી ઄ને એલા વભ્મ તયીઔે ઩૊તાના ઩દની
ભદત ઩ૂયી થામ તે તાયીક વધીની ઄થલા ઩૊તે ઔ૊ઇ ખૃશની
ઙૂંટણી રડતા શ૊મ ઄ને તેભને ઙૂટં ામેરા જાશે ય ઔયલાભાં અલે
તે તાયીક વધીની, ફેભાંથી છે લશે રી શ૊મ તે ભદત ભાટે ઔ૊ઇ
઩ણ રાબપ્રદ યાછઔીમ ઩દ ધયાલલા ભાટે ઩ણ ખેયરામઔ
ખણાળે.
અ ઄નચ્ચે દના શે ત઒ ભાટે -
(ઔ) ‘‘ખૃશ’’ એ ળબ્દપ્રમ૊ખન૊ ઄થગ દવભી ઄નવૂધઙના
઩ટયચ્ચે દ ૧ ના કંડ (ઔ) ભાં તેન૊ છે ઄થગ ઔયલાભાં અવ્મ૊ ચે
તે થળે;
(ક) ‘‘રાબપ્રદ યાછઔીમ ઩દ’’ એ ળબ્દપ્રમ૊ખ એટરે –
(૧) છે ઩દ ભાટે ન૊ ઩ખાય ઄થલા ભશે નતાણં બાયત વયઔાય
઄થલા મથાપ્રવંખ, યાજ્મ વયઔાયની જાશે ય ભશે વૂરભાંથી
ઙૂઔલલાભાં અલતં શ૊મ તેલ બાયત વયઔાય ઄થલા યાજ્મ
વયઔાય શે ઠ઱નં ઔ૊ઇ ઩દ; ઄થલા
(૨) બાયત વયઔાય ઄થલા યાજ્મ વયઔાયની વં઩ૂણગ ઄થલા
અંધળઔ ભાધરઔીના, વં્થાધ઩ત શ૊મ ઔે ન શ૊મ, તેલા ભંડ઱
શે ઠ઱નં ઄ને છે ઩દ ભાટે ન૊ ઩ખાય ઄થલા ભશે નતાણં એલા
ભંડ઱ દ્વાયા ઙૂઔલલાભાં અલતં શ૊મ તેલં ઔ૊ઇ ઩દ, ધવલામ ઔે
જ્માં ઙૂઔલલાભાં અલત૊ ઩ખાય ઄થલા ભશે નતાણં લ઱તય
્લરૂ઩નં શ૊મ.
વંધલધાન (ચવ્લીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ,
૧૯૭૬ની ઔરભ ૨થી યદ ઔમો ચે .
(૧) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઩ણ
઄નચ્ચે દ ૧૪૩ની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, ઔ૊ઇ વંધધ,
ઔફૂરાતનાભ,ં ઔયાયનાભં, વભછૂ તી વનદ ઄થલા તેના છેલ૊
ફીજો રેક ઔે છે ઔ૊ઇ દેળી યાજ્મના યાછલીએ અ
વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં ઔમો શ૊મ ઄થલા છેભાં તેણે
વશી-ધવક્કા ઔમાગ શ૊મ ઄ને છેભાં ટશંદ ડધભધનમનની ઔે તેની
઩ય૊ખાભી ઔ૊ઇ ઩ણ વયઔાય ઩ક્ષઔાય શ૊મ ઄ને છેન૊ ઄ભર
વંધલધાનના અયંબ ઩ચી ઙાર શ૊મ ઄થલા ઙાર યાકલાભાં
146
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અવ્મ૊ શ૊મ, તેભાંની ઔ૊ઇ જોખલાઇ઒ભાંથી ઈદબલતી ઔ૊ઇ
તઔયાયભાં, ઄થલા એલી વંધધ ઔફૂરાતનાભા, ઔયાયનાભા,
વભછૂ તી, વનદ ઄થલા તેના છેલી ફીજા રેક વંફંધી અ
વંધલધાનની ઔ૊ઇ ઩ણ જોખલાઇ શે ઠ઱ પ્રાપ્ત થતા ઔ૊ઇ શઔ
઄થલા તે જોખલાઇ઒ભાંથી ઉબી થતી ઔ૊ઇ છલાફદાયી
઄થલા પયછ ઄ંખેની ઔ૊ઇ તઔયાયભાં ઈચ્ચ્તભ ડમામારમને
઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ ડમામારને શઔૂ ભત યશે ળે નશી.
(૨) અ ઄નચ્ચે દભાં –
(ઔ) ‘‘દેળી યાજ્મ’’ એટરે અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં
ટશજ ભેછ્ે ટીએ ઄થલા ટશંદ ડધભધનમનની વયઔાયે એલા
યાજ્મ તયીઔે ભાડમ ઔયે ર ઔ૊ઇ યાજ્મક્ષેત્ર; ઄ને
(ક) ‘‘યાછલી’’ ભાં, એલા અયંબ ઩શે રાં ટશજ ભેછ્ે ટીએ
઄થલા ટશંદ ડધભધનમભનની વયઔાયે ઔ૊ઇ દેળી યાજ્મના
યાછલી તયીઔે ભાડમ ઔયે ર ધપ્રડવ, ઙીપ ઄થલા ફીજી
વ્મધક્તન૊ વભાલેળ થામ ચે .
અ વંધલધાનભાં ઄થલા તે વભમે, ઄ભરભાં શ૊મ
એલા ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદાભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,-
(ઔ) વંધલધાન (ચવ્લીવભા વધાયા) ઄ધધધનભમ, ૧૯૭૧ ના
અયંબ ઩શે રાં ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે યાષ્ટર ઩ધતએ છેને દેળી
યાજ્મ૊ના યાછલી તયીઔે ભાડમ ઔમો શ૊મ તે ધપ્રડવ, ઙીપ
઄થલા ફીજી વ્મધક્ત ઄થલા યાષ્ટર ઩ધતએ છેને એલા અયંબ
઩શે રાં ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે એલા યાછલીના ઈત્તયાધધઔાયી તયીઔે
ભાડમ ઔયી શ૊મ તે વ્મધક્ત એલા અયંબે ઄ને એલા
અયંબથી એલા યાછલી તયીઔે ઄થલા એલા યાછલીના
ઈત્તયાધધઔાયી તયીઔે ભાડમ યશે તી ફંધ થળે ;
(ક) વંધલધાન (ચવ્લીવભા વધાયા) ઄ધધધનભમ, ૧૯૭૧ ના
અયંબે ઄ને અયંબથી વાધરમાણા નાફૂદ ઔયલાભાં અલે ચે
઄ને વાધરમાણા ઄ંખેના તભાભ શઔ૊, છલાફદાયી઒ ઄ને
પયજો ફંધ ઔયલાભાં અલે ચે તે ઄નવાય, મથાપ્રવંખ, કંડ
(ઔ)ભાં ઈલ્લેકેરા યાછલીને એ યાછલીના ઈત્તયાધધઔાય૊ ઄થલા
ફીજી ઔ૊ઇ વ્મધક્તને વાધરમાણા તયીઔે ઔ૊ઇ ઩ણ યઔભ
અ઩લાભાં અલળે નશી.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તેભ ચતાં,
યાષ્ટર ઩ધત, યાછ઩ધત્રત જાશે યનાભાથી અદેળ અ઩ી ળઔળે ઔે
જાશે યનાભાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તે તાયીકથી-
(ઔ) વંવદે ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે ર૊ ઔામદ૊,
ઔ૊ઇ ભ૊ટા ફંદયને ઔે ધલભાન ભથઔને રાખ ઩ડળે નટશ ઄થલા
તે જાશે યનાભાભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે એલા ઄઩લાદ૊
઄થલા વધાયા લધાયાને ઄ધીન યશીને રાખ ઩ડળે, ઄થલા
(ક) ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઔામદ૊ વદયશ તાયીક ઩શે રાં ઔયે રી ઔે
ઔમાગ ધલના યશે રી ફાફત૊ ઄ંખે શ૊મ તે ધવલામ, ભ૊ટા ફંદયભાં
ઔે ધલભાન ભથઔભાં ઄ભરી યશે ળે નટશ ઄થલા એલા ફંદય
઄થલા ધલભાન ભથઔને રાખ ઩ડે ત્માયે જાશે યનાભાભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયલાભાં અલે તેલા ઄઩લાદ૊ ઄ને વધાયા લધાયાને ઄ધીને
યશીને તે ઄ભરભાં અલળે.
(૨) અ ઄નચ્ચે દભાં –
(ઔ) ‘‘ભ૊ટં ફંદય’’ એટરે વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદા ઄થલા
ઔ૊ઇ ધલદ્યભાન ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱ ભ૊ટા ફંદય તયીઔે જાશે ય
થમેરં ફંદય ઄ને તેભાં તે વભમે એલા ફંદયની શદભાં
વભાધલષ્ટ થમેર તભાભ ધલ્તાય૊ન૊ વભાલેળ થામ ચે ;
(ક) ‘‘ધલભાન ભથઔ’’ એટરે શલાઇ ભાખો, ધલભાન૊ની ઄ને
શલાઇ વ્મલશાય વંફંધી ઄ધધધનમભ૊ના શે ત઒ વારું
વ્માખ્મા ઔમાગ પ્રભાણેનં ધલભાનભથઔ.
અ વંધલધાનની ઔ૊ઇ ઩ણ જોખલાઇ શે ઠ઱ વંગની
ઔાય૊ફાયી વત્તા લા઩યતા ઄઩ામેરા ઔ૊ઇ અદેળ૊નં ઔ૊ઇ
યાજ્મે ઩ારન ઔમું ન શ૊મ ઄થલા તેન૊ ઄ભર ન ઔમો શ૊મ
ત્માયે , તે યાજ્મન૊ લશીલટ અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒
઄નવાય ઙરાલી ળઔામ એભ નથી તેલી ઩ટયધ્થધત ઉબી
થઇ ચે , એભ ઠયાલલાનં યાષ્ટર ઩ધત ભાટે ઔામદેવય ખણાળે.
અ વંધલધાનભાં, વંદબગથી ઄ડમથા ઄઩ેધક્ષત ન
શ૊મ ત૊, નીઙે છણાલેરા ળબ્દ પ્રમ૊ખ૊ના ઄થો, ઄નિભે
તેભને અ઩લાભાં અવ્મા ચે તે થળે:-
(૧) ‘‘કેતીની અલઔ’’ એટરે બાયતના અલઔલેયા વંફધ ં ી
઄ધધધનમભ૊ના શે ત઒ ભાટે વ્માખ્મા ઔમાગ પ્રભાણેની કેતીની
અલઔ;
(ય) ‘‘એંગ્ર૊-ઇધડડમન’’ એટરે છે વ્મધક્તન૊ ધ઩તા ઄થલા
ધ઩તૃ઩ક્ષે છેન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ઄ડમ ઩રુ઴ ઩ૂલગછ મય૊઩ીમ લંળન૊
147
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
શ૊મ ઄થલા શત૊, ઩ણ છેન૊ લવલાટ બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં
શ૊મ ઄ને તેનાં ભાતા-ધ઩તા વાભાડમ યીતે છે યાજ્મક્ષેત્રની
઄ંદય યશે તા શ૊મ ઄ને ઔાભઙરાઈ શે ત઒ ભાટે તેભાં લ્મા ન
શ૊મ તેલા યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદય છડભેરી શ૊મ ઔે શતી એલી
વ્મધક્ત;
(૩) ‘‘઄નચ્ચે દ’’ એટરે અ વંધલધાનન૊ ઔ૊ઇ ઄નચ્ચે દ;
(૪) ‘‘ઔયછે રેલ’ં ’ભાં લાધ઴ગઔ યઔભની ગ્રાડટ દ્વાયા નાણાં
ઉબા ઔયલાન૊ વભાલેળ થામ ચે ઄ને ‘‘ર૊ન’’ ન૊ ઄થગ તે
઄નવાય ઔયલાભાં અલળે;
(૫) ‘‘કંડ’’ એટરે છે ઄નચ્ચે દભાં એ ળબ્દપ્રમ૊ખ અલે ચે તે
઄નચ્ચે દન૊ કંડ;
(૬) ‘‘ધનખભ ઔય’’ એટરે ઔં઩ની઒ને બયલાન૊ થત૊ શ૊મ
઄ને છેના ધલળે નીઙે છણાલેરી ળયત૊નં ઩ારન ઔમું શ૊મ
તેલ૊ અલઔ ઈ઩યન૊ ઔય :-
(ઔ) કેતીની અલઔ ઄ંખે તે રેલા઩ાત્ર ન શ૊મ;
(ક) ઔં઩ની઒એ ઙૂઔલેરા, ઔયના વંફંધભાં, તે ઔયને રાખ
઩ાડે તેલા ઔ૊ઇ ઄ધધધનમભનથી, ઔં઩ની઒એ વ્મધક્ત઒ને
ઙૂઔલલા઩ાત્ર ટડધલડડભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ઔ઩ાત ઔયલાન ઄ધધઔૃ ત
ઔયલાભાં અલેર ન શ૊મ;
(ખ) બાયતના અલઔલેયાના શે ત઒ ભાટે એલા ટડધલડડડ
ભે઱લનાય વ્મધક્ત઒ની ઔર અલઔની ખણતયીભાં ઄થલા
એલી વ્મધક્ત઒એ અ઩લાના ઔે તે઒ને ટયપંડ ઔયલાના
બાયતના અલઔલેયાની ખણતયીભાં, એ યીતે બયામેરા ઔયને
ખણતયીભાં, રેલા ભાટે ઔ૊ઇ જોખલાઇ ન શ૊મ,
(૭) ‘‘તત્વભાન પ્રાંત’’,‘‘તત્વભાન દેળી યાજ્મ’’ ઄થલા
‘‘તત્વભાન યાજ્મ’’ એટરે ળંઔાલા઱ા દાકરા઒ભાં પ્ર્તત
શે ત ભાટે યાષ્ટર ઩ધત છેન,ે મથાપ્રવંખ, તત્વભાન પ્રાંત,
તત્વભાન દેળી યાજ્મ ઄થલા તત્વભાન યાજ્મ તયીઔે નક્કી
ઔયે તેલ૊ તત્વભાન પ્રાંત, તેલ તત્વભાન દેળી યાજ્મ ઄થલા
તેલ તત્વભાન યાજ્મ;
(૮) ‘‘દેલ’ં ’ એ ળબ્દભાં લાધ઴ગઔ યઔભ રૂ઩ે ભૂડીની યઔભ
બય઩ાઇ ઔયલાની ઔ૊ઇ પયછ ઄ંખેની છલાફદાયીન૊ ઄ને ઔ૊ઇ
જાભીનખીયી શે ઠ઱ની છલાફદાયીન૊ વભાલેળ થામ ચે ઄ને
‘‘દેલા ઄ંખેના કઙગ’’ ન૊ ઄થગ તે ઄નવાય ઔયલાભાં અલળે;
(૯) ‘‘એ્ટે ટ ડ્યૂટી’’ એટરે ભત્મ થમે પ્રાપ્ત થતી ઄થલા તે
ડ્યૂટી વંવદે ઄થલા યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔામદાની
જોખલાઇ઒ શે ઠ઱, ભૃત્મ થમે પ્રાપ્ત થઇ ખણાતી તભાભ
ધભરઔતની વદયશ ઔામદાથી ઔે તે શે ઠ઱ ઠયાલલાભાં અલે તે
ધનમભ૊ ઄નવાય નક્કી ઔયે રી ભૂ઱ ટઔંભત ઈ઩ય ઄થલા તેને
઄નરક્ષીને અઔાયે રી ડ્યૂટી;
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧૦) ‘‘ધલદ્યભાન ઔામદ૊’’ એટરે અ વંધલધાનના અયંબ
઩શે રાં ઔ૊ઇ ઔામદ૊, લટશઔભ, શઔભ, ઩ેટાઔામદ૊, ધનમભ
઄થલા ધલધનમભ ઔયલાની વત્તા ધયાલતા ઔ૊ઇ ધલધાનભંડ઱ે
઩વાય ઔયે ર૊ ઄થલા ઔ૊ઇ વત્તાભંડ઱ે ઔે વ્મધક્તએ ઔયે ર૊
ઔામદ૊, લટશઔભ, ઩ેટા-ઔામદા, ધનમભ ઄થલા ધલધનમભ;
(૧૧) ‘‘પે ડયર ડમામારમ’’ એટરે ટશંદ યાજ્મ લશીલટી
઄ધધધનમભ, ૧૯૩૫ શે ઠ઱ યઙેરં પે ડયર ડમામારમ;
(૧૨) ‘‘ભાર’’ભાં તભાભ ભારવાભાન, લે઩ાય ભાટે ની ઙીજો
઄ને લ્ત઒ન૊ વભાલેળ થામ ચે ;
(૧૩) ‘‘ફાંમધયી’’ ભાં ઔ૊ઇ ઄ડડયટે ઔીંખન૊ નપ૊, ધનટદગષ્ટ
યઔભ ઔયતાં ઒ચ૊ યશે તે પ્રવંખે ઙૂઔલલા ભાટે અ
વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં ્લીઔાયે રી ઔ૊ઇ ઔયજોન૊
વભાલેળ થામ ચે ;
(૧૪) ‘‘ઈચ્ઙ ડમામારમ’’ એટરે અ વંધલધાનના શે ત઒
ભાટે ઔ૊ઇ યાજ્મના ઈચ્ઙ ડમામારમ તયીઔે ખણાતં ઔ૊ઇ
ડમામારમ ઄ને તેભાં –
(ઔ) અ વંધલધાન શે ઠ઱ ઈચ્ઙ ડમામારમ તયીઔે યઙેરા
઄થલા ઩નયગ ધઙત બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંના ઔ૊ઇ
ડમામારમન૊, ઄ને
(ક) અ વંધલધાનના શે ત઒ ઩ૈઔી તભાભ ઄થલા ઔ૊ઇ શે ત
ભાટે ઈચ્ઙ ડમામારમ તયીઔે ઔામદાથી વંવદ જાશે ય ઔયે તેલા
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાંના ફીજા ઔ૊ઇ ડમામારમન૊, વભાલેળ
થામ ચે .
(૧૫) ‘‘દેળી યાજ્મ’’ એટરે ટશંદ ડધભધનમનની વયઔાયે એલા
યાજ્મ તયીઔે ભાડમ ઔયે રં ઔ૊ઇ યાજ્મક્ષેત્ર;
(૧૬) ‘‘બાખ’’ એટરે અ વંધલધાનન૊ ઔ૊ઇ બાખ;
(૧૭) ‘‘઩ેડળન’’ એટરે ઔ૊ઇ વ્મધક્તને ઄થલા તેના
વંફંધભાં અ઩લાન પા઱ાલા઱ં ઔે ધલનાનં ઔ૊ઇ ઩ણ પ્રઔાયનં
઩ેડળન ઄ને તેભાં એયીતે અ઩લાના ધનલૃધત્ત-લેતન,
ગ્રેચ્મઇટી ઄ને ઔ૊ઇ પ્ર૊ધલડડટ પંડભાં બયામેરા, તે ઈ઩યના
વ્માછ ઔે તેભાં ફીજા ઔ૊ઇ લધાયા વટશતની ઔે તે ધલનાની ઩યત
ઙૂઔલણી તયીઔે , એ યીતે અ઩લાની થતી યઔભ ઔે યઔભન૊
વભાલેળ થામ ચે ;
(૧૮) ‘‘ઔટ૊ઔટી ઈદગ૊઴ણા’’ એટરે ઄નચ્ચે દ ૩૫૨ ના કંડ
(૧) શે ઠ઱ ફશાય ઩ાડે રી ઔ૊ઔટીની ઈદગ૊઴ણા;
(૧૯) ‘‘યાછ઩ધત્રત જાશે યનાભં’’ એટરે મથાપ્રવંખ, બાયતના
યાછ઩ત્રભાંનં ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના યાછ઩ત્રભાંનં જાશે યનાભં;
(૨૦) ‘‘યે લ્લે ’’ ભાં –
(ઔ) ઩યે ઩ૂયી ઔ૊ઇ નખય઩ાધરઔા ધલ્તાયભાં અલેરી
ટર ાભલેન૊, ઄થલા
148
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ક) ઩ૂયે઩ૂયા ઔ૊ઇ એઔ યાજ્મભાં અલેરા ઄ને છેને ઔામદાથી
વંવદે યે લ્લે ન શ૊લાનં જાશે ય ઔમું શ૊મ તેલા ફીજા ઔ૊ઇ લાશન
વ્મલશાય-ભાખગન૊, વભાલેળ થત૊ નથી;
(૨૨) ‘‘યાછલી’’ એટરે વંધલધાન (ચવ્લીવભા વધાયા)
઄ધધધનમભ, ૧૯૭૧ ના અયંબ ઩શે રાં ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે
યાષ્ટર ઩ધતએ છેને દેળી યાજ્મના યાછલી તયીઔે ભાડમ ઔમો
શ૊મ તે ધપ્રડવ, ઙીપ ઔે ફીજી વ્મધક્ત ઄થલા યાષ્ટર ઩ધતએ છેને
એલા અયંબ ઩શે રાં ઔ૊ઇ ઩ણ વભમે એલા યાછલીના
ઈત્તયાધધઔાયી તયીઔે ભાડમ ઔયી શ૊મ તે ઔ૊ઇ વ્મધક્ત;
(૨૩) ‘‘઄નવૂધઙ’’ એટરે અ વંધલધાનની ઄નવધઙ;
(૨૪) ‘‘઄નવૂધઙત જાધત઒’’ એટરે વંધલધાનના શે ત઒
ભાટે ઄નચ્ચે દ ૩૪૧ શે ઠ઱ ઄નવૂધઙત જાધત઒ તયીઔે
ખણામેરી જ્ઞાધત઒, જાધત઒ ઄થલા અટદજાધત઒ ઄થલા
એલી જ્ઞાધત઒, જાધત઒ ઄થલા અટદજાધત઒ના બાખ૊ ઔે
તેભની ઄ંદયના છૂ થ૊;
(૨૫) ‘‘઄નવૂધઙત અટદજાધત઒’’ એટરે અ વંધલધાનના
શે ત઒ ભાટે ઄નચ્ચે દ ૩૪૨ શે ઠ઱ ઄નવૂધઙત અટદજાધત઒
તયીઔે ખણામેરી અટદજાધત઒ ઄થલા અટદજાધત
વભદામ૊ના ઄થલા એલી અટદજાધત઒ ઄થલા અટદજાધત
વભદામ૊ના બાખ૊ ઔે તેભની ઄ંદયના છૂ થ૊;
(૨૬) ‘‘ધવક્મટયટી઒’’ભાં ્ટ૊ઔન૊ વભાલેળ થામ ચે ;
(૨૭) ‘‘઩ેટા-કંડ’’ એટરે છે કંડભાં તે ળબ્દપ્રમ૊ખ અલત૊
શ૊મ તેન૊ ઩ેટા-કંડ;
(૨૮) ‘‘ઔયલેયા’’ ભાં વાભાડમ ઄થલા ્થાધનઔ ઄થલા
કાવ ઔય ઄થલા લેય૊ નાકલાન૊ વભાલેળ થામ ચે ઄ને
‘‘ઔય’’ ન૊ ઄થગ તે ઄નવાય ઔયલાભાં અલળે;
(૨૯) ‘‘અલઔ ઈ઩યના ઔય’’ ભાં લધાયાના નપા ઈ઩યના ઔય
છેલા ઔયન૊ વભાલેળ થામ ચે .
(૨૯-ઔ.) ‘‘ભારના લેઙાણ ઄થા કયીદી ઈ઩યના ઔય’’ ભાં
નીઙેનાન૊ વભાલેળ થામ ચે .
(ઔ) ઔયાય ઄નવાય શ૊મ તે ધવલામ ફીજી યીતે ય૊ઔડે થી,
઩ાચ઱થી ઔયલાની ઙઔલણી ફદર ઄થલા ફીજા ટઔંભતી
઄લેછ ફદર ઔ૊ઇ ઩ણ ભારની ભાધરઔી તફદીર ઔયલા
ઈ઩યન૊ ઔય;
(ક) ફાંધઔાભના ઔયાયન૊ ઄ભર ઔયલાભાં છરૂયી શ૊મ તે
ભારની ભાધરઔી તફદીર ઔયલા ઈ઩યન૊ ઔય ઩ચી ભાર તયીઔે
઄થલા ઔ૊ઇ ફીજા ્લરૂ઩ે શ૊મ ત૊ ઩ણ;
(ખ) શપ્તા દ્વાયા, બાડા કયીદીથી ઄થલા ઙૂઔલણીની ઔ૊ઇ
઩દ્ધત ઈ઩ય ભારની ટડરીલયી ઔયલા ઈ઩યન૊ ઔય;
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ગ) ય૊ઔડે થી ઩ાચ઱થી ઔયલાની ઙૂઔલણી ફદર ઄થલા
઄ડમ ટઔંભતી ઄લેછ ફદર ઔ૊ઇ શે ત વારુ ઔ૊ઇ ભાર
લા઩યલાના શઔની તફદીર ઈ઩યન૊ ઔય ઩ચી તે ધનટદગષ્ટ ભદત
ભાટે શ૊મ ઔે ન શ૊મ ત૊ ઩ણ;
(ઙ) ઔ૊ઇ ધફન-વં્થા઩ધત વ્મધક્ત઒ના એવ૊ધવમેળન
઄થલા ભંડ઱ે તેના ઔ૊ઇ વભ્મને ય૊ઔડે થી, ઩ચીથી ઔયલાની
ઙૂઔલણી ફદર ઄ડમ ટઔંભતી ઄લેછ ફદર ભાર ઩ૂય૊ ઩ાડલા
ઈ઩યન૊ ઔય;
(ચ) ઔ૊ઇ વેલા તયીઔે ઄થલા તેના બાખ તયીઔે ઄થલા ફીજી
ઔ૊ઇ યીતે ક૊યાઔ ઄થલા ભાનલ લ઩યાળ ભાટે ની ફીજી ઔ૊ઇ
ઙીછ શ૊મ ઄થલા ઔે પી શ૊મ ઔે ન શ૊મ એલં ઔ૊ઇ ઩ીણં શ૊મ
એલ૊ ભાર ઩ૂય૊ ઩ાડલા ઈ઩યન૊ ઔય, જ્માયે એલ૊ ઩યલઠ૊
઄થલા વેલા ય૊ઔડે થી, ઩ચીથી ઔયલાની ઙૂઔલણી ફદર
઄થલા ઄ડમ ટઔંભતી ઄લેછ ફદર શ૊મ ત્માયે ,
઄ને, ઔ૊ઇ ભારની અલી તફદીરી, ટડરીલયી
઄થલા ઩યલડ૊ અલી તફદીરી ઔે ટડરીલયી ઔયતી ઄થલા
઩યલઠ૊ અ઩તી વ્મધક્તએ તે ભાર લેચ્મ૊ શ૊લાનં ઄ને છેને
એલી તફદીરી ઔે ટડરીલયી ઔયી શ૊મ ઄થલા ઩યલઠ૊ અપ્મ૊
શ૊મ તે વ્મધક્તએ તે ભાર કયીદ્ય૊ શ૊લાનં ખણાળે.
(૩૦) ‘‘વંગ યાજ્મક્ષેત્ર’’ એટરે ઩શે રી ઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયે રં ઔ૊ઇ વંગ યાજ્મક્ષેત્ર ઄ને તેભાં બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં
અલેરા ઩ણ તે ઄નવૂધઙભાં ધનટદગષ્ટ નટશ ઔયે રા ફીજા ઔ૊ઇ
યાજ્મક્ષેત્રન૊ વભાલેળ થામ ચે .
(૧) વંદબગથી ઄ડમથા ઄઩ેધક્ષત ન શ૊મ ત૊, ટશંદ
ડધભધનમનના ધલધાનભંડ઱ના ઔ૊ઇ ઄ધધધનમભના ઄થગગટન
ભાટે ‘‘વાભાડમ ઔરભ ઄ધધધનમભ ૧૮૯૭’’, છેભ રાખ ઩ડે ચે
તેભ, ઄નચ્ચે દ ૩૭૨ શે ઠ઱ તેભાં ઔયલાભાં અલે તેલા ઄નઔૂ ઱
પે યપાય૊ ઄ને વધાયાલધાયાને ઄ધીન યશીને, અ
વંધલધાનના ઄થગગટન ભાટે તે રાખ ઩ડળે.
(૨) વંવદના ઄ધધધનમભ૊ ઄થલા વંવદે ઔયે રા ઔામદા
઄ંખેના ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મના ધલધાનભંડ઱ના ઄ધધધનમભ૊
઄થલા ધલધાનભંડ઱ે ઔયે રા ઔામદા ઄ંખન ે ા અ
વંધલધાનભાંના ઔ૊ઇ ઈલ્લેકભાં, મથાપ્રવંખ, યાષ્ટર ઩ધતએ ઔયે રા
લટશઔભ ઄ંખેના ઄થલા ઔ૊ઇ યાજ્મ઩ારે ઔયે રા લટશઔભ
઄ંખેના ઈલ્લેકન૊ વભાલેળ થામ ચે ., એભ તેન૊ ઄થગ ઔયલાભાં
અલળે.
(૩) અ વંધલધાનના શે ત઒ ભાટે ‘‘ધલદેળી યાજ્મ’’ એટરે
બાયત ધવલામનં ઔ૊ઇ યાજ્મ :
149
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઩યંત વંવદે ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદાની જોખલાઇ઒ને
઄ધીન યશીને, યાષ્ટર ઩ધત, શઔભ ઔયીને, તે શઔભભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયલાભાં અલે તેલા શે ત઒ ભાટે , ઔ૊ઇ યાજ્મને તે ધલદેળી
યાજ્મ નથી એભ જાશે ય ઔયી ળઔળે.
(૧) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં વંવદ
઩૊તાની ફંધાયણીમ વત્તા લા઩યીને અ ઄નચ્ચે દભાં
છણાલેરી ઔામગયીધત ઄નવાય અ વંધલધાનની ઔ૊ઇ ઩ણ
જોખલાઇ, તેભાં ઔંઇ ઈભેયીને, તેભાં ઔંઇ પે યપાય ઔયીને ઄થલા
યદ ઔયીને વધાયી ળઔળે.
(૨) અ વંધલધાનભાં ઔ૊ઇ ઩ણ વધાય૊ તે શે ત ભાટે ના
ધલધેમઔને વંવદના ફેભાંથી ઔ૊ઇ ઩ણ ખૃશભાં યછૂ ઔયીને છ
ઈદબધલત ઔયી ળઔાળે, ઄ને દયે ઔ ખૃશભાં તે ખૃશની ઔર
વભ્મ-વંખ્માની ફશભતીથી ઄ને તે ખૃશભાં શાછય યશીને ભત
અ઩નાયા઒ના ઒ચાભાં ફે તૃતીમાંળ વભ્મ૊ની ફશભતીથી
તે ધલધેમઔ ઩વાય થામ ત્માયે યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ તે યછૂ ઔયલં
જોઇળે ઄ને તે઒ તે ધલધેમઔ ઩૊તાની ઄નભતી અ઩ળે ઄ને
તેભ થમે તે ધલધેમઔભાં દળાગવ્મા ઄નવાય વંધલધાન વધાયે રં
ખણાળે;
઩યંત એલા વધાયાભાં –
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૫૪, ૫૫, ૭૩, ૧૬૨ ઄થલા ૨૪૧ ભાં ઄થલા
(ક) બાખ-૫ના પ્રઔયણ ૪, બાખ ૬ના પ્રઔયણ ૫ ઄થલા બાખ
૧૧ના પ્રઔયણ ૧ભાં, ઄થલા
(ખ) વાતભી ઄નવૂધઙભાંની ઔ૊ઇ ઩ણ માદીભાં, ઄થલા
(ગ) વંવદભાં યાજ્મ૊ના પ્રધતધનધધત્લભાં, ઄થલા
(ઙ) અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ભાં,
ઔ૊ઇ પે યપાય ઔયલા ધામું શ૊મ ત૊ એલા વધાયાની
જોખલાઇ ઔયતં ધલધેમઔ યાષ્ટર ઩ધત વભક્ષ ઄નભધત ભાટે યછૂ
ઔયલાભાં અલે તે ઩શે રાં ઒ચાભાં ઒ચી ઄ધી વંખ્માના
યાજ્મ૊ના ધલધાનભંડ઱૊એ ઩વાય ઔયે રા તે ભતરફના
ઠયાલ૊થી તે વધાયીને તે ધલધાનભંડ઱૊એ ફશાર યાકલાનં
઩ણ અલશ્મઔ યશે ળ.ે
(૩) ઄નચ્ચે દ ૧૩ભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય, અ ઄નચ્ચે દ
શે ઠ઱ ઔયે રા ઔ૊ઇ વધાયાને રાખ ઩ડળે નટશ.
(૪) વંધલધાન (ફેતા઱ીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૭૬
ની ઔરભ ૫૫ ના અયંબ ઩શે રાં ઔે ઩ચી અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱
ઔયે રા ઄થલા ઔયલાન ઄ધબપ્રેત શ૊મ તેલા બાખ-૩ની
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
જોખલાઇ઒ વટશતના અ વંધલધાનના ઔ૊ઇ વધાયા વાભે
ઔ૊ઇ ઩ણ ડમામારમભાં લાંધ૊ ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
(૫) ળંઔાનં ધનલાયણ ઔયલા ભાટે , અથી જાશે ય ઔયલાભાં
અલે ચે ઔે અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ અ વંધલધાનની
જોખલાઇ઒ભાં, તેભાં ઔંઇ ઈભેયીને તેભાં ઔંઇ પે યપાય ઔયીને
઄થલા તે યદ ઔયીને વધાય૊ ઔયલાની વંવદની ફંધાયણીમ
વત્તા ઈ઩ય ઔ૊ઇ ભમાગદા યશે ળે નશી.
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, અ
વંધલધાનના અયંબથી ઩ાંઙ લ઴ગની ભદત દયધભમાન
નીઙેની ફાફત૊, વભલતી ઙાદીભાં ખણાલેરી ફાફત૊ શ૊મ
તેભ તેભને ઄ંખે વંવદને ઔામદા ઔયલાની વત્તા યશે ળે :-
(ઔ) વતયાઈ ઄ને ઉનનં ઔા઩ડ, ઔ઩ા (ર૊ઢે ર૊ ઔે ર૊ઢ્યા
ધલનાન૊), ઔ઩ાધવમા, ઔાખ઱ (઄કફાયી ઔાખ઱ વટશત),
કાદ્ય ઩દાથો (કાદ્ય તેરીધફમાં ઄ને તેર વટશત), ઢ૊ય૊નં
નીયણ (ક૊઱ ઄ને ફીજા કા઩ વટશત), ઔ૊રવ૊ (ઔ૊ઔ ઄ને
ઔ૊રવાભાંથી ફનતા ઩દાથો વટશત), ર૊કંડ ઩૊રાદ ઄ને
઄ફયકના ઔ૊ઇ યાજ્મભાંના લે઩ાય ઄ને લાધણજ્મ ઄ને તેના
ઈત્઩ાદન, ઩યલઠ૊ ઄ને લશેં ઙણી;
(ક) કંડ (ઔ) ભાં છણાલેરી ઔ૊ઇ ઩ણ ફાફત ઄ંખન ે ા ઔામદા
ધલરુદ્ના ખના, તે ઩ૈઔી ઔ૊ઇ ફાફત ઄ંખે પી, ઩ણ તેભાં ઔ૊ઇ
ડમામારમભાં રેલાતી પીન૊ વભાલેળ થત૊ નથી;
઩ણ અ ઄નચ્ચે દ ન શ૊ત ઄ને છે ઔામદ૊ ઔયલા,
વંવદ વભથગ ન થઇ શ૊ત, એલા વંવદે ઔયે ર૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊, તે
઄વભથગતા ઩ૂયત૊, તે ભદત ઩ૂયી થમા ઩શે રાં ઔયે રી ઔે ઔમાગ
ધલના યશે રી ફાફત૊ ઄ંખે શ૊મ તે ધવલામ, વદયશ ભદત
઩ૂયી થમે ઄વયઔતાગ યશે ળે નશી.
(૧) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,
150
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(ઔ) ઄નચ્ચે દ ૨૩૮ની જોખલાઇ઒ છમ્ભ ઄ને ઔાશ્ભીય
યાજ્મના વંફંધભાં રાખ ઩ડળે નટશ ;
(ક) વદયશ યાજ્મ ભાટે ઔામદા ઔયલાની વત્તા નીઙેની
ફાફત૊ ઩ૂયતી ભમાગટદત યશે ળે :-
(૧) તે યાજ્મની વયઔાય વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔયીને, ટશંદ
ડધભધનમન વાથેના તે યાજ્મના જોડાણને રાખ ઩ડતા જોડાણ
કતભાં છેના ઄ંખે ડધભધનમનનં ધલધાનભંડ઱ તે યાજ્મ ભાટે
ઔામદા ઔયી ળઔે તેલી ફાફત૊ તયીઔે ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ફાફત૊ના
છેલી શ૊લાનં યાષ્ટર ઩ધતએ જાશે ય ઔમું શ૊મ તેલી વંગ માદી ઄ને
વભલતી માદીભાંની ફાફત૊ ; ઄ને
(૨) યાષ્ટર ઩ધત તે યાજ્મની વયઔાયની વશભતીથી, શઔભ
ઔયીને, ધનટદગષ્ટ ઔયે એલી વદયશ માદી઒ભાંની ફીજી
ફાફત૊.
અ ઄નચ્ચે દના શે ત઒ ભાટે , તે
યાજ્મની વયઔાય, એટરે વન ૧૯૪૮ ના ભાઙગ ભટશનાની
઩ાંઙભી તાયીકની ભશાયાજાની જાશે યાત શે ઠ઱ તે વભમે શ૊દ્દા
ઈ઩ય શ૊મ તે ભંત્રીભંડ઱ની વરાશથી ઔામગ ઔયતા છમ્ભ ઄ને
ઔાશ્ભીયના ભશાયાજા તયીઔે , યાષ્ટર ઩ધતએ તે વભમે ભાડમ
ઔયે રી વ્મધક્ત;
(ખ) ઄નચ્ચે દ ૧ની ઄ને અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ તે
યાજ્મના વંફંધભાં રાખ ઩ડળે;
(ગ) અ વંધલધાનની એલી ફીજી જોખલાઇ, યાષ્ટર ઩ધત શઔભ
ઔયીને ધનટદગષ્ટ ઔયે એલા ઄઩લાદ૊ ઄ને વધાયાલધાયાને
઄ધીન યશીને તે યાજ્મના વંફંધભાં રાખ ઩ડળે :
઩યંત ઩ેટા-કંડ (ક) ના ઩ટયચ્ચે દ (૧) ભાં ઈલ્લેકેરા યાજ્મના
જોડાણકતભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રી ફાફત૊ વંફંધી એલ૊ ઔ૊ઇ શઔભ,
તે યાજ્મની વયઔાય વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔમાગ ધવલામ,
ફશાય ઩ાડી ળઔાળે નટશ.
લધભાં, ચે લ્લા ઩ૂલગલતી ઩યંતઔભાં ઈલ્લેકેરી શ૊મ તે
ધવલામની ફાફત૊ વંફંધી એલ૊ ઔ૊ઇ શઔભ તે વયઔાયની
વશભતી ધવલામ ફશાય ઩ાડી ળઔાળે નશી.
(૨) કંડ (૧) ના ઩ેટા-કંડ (ક)ના ઩ટયચ્ચે દ (૨)ભાં ઄થલા
તે કંડના ઩ેટા-કંડ (ગ) ના ફીજા ઩યંતઔભાં ઈલ્લેકેરી યાજ્મ
વયઔાયની વશભતી તે યાજ્મનં વંધલધાન ગડલાના શે ત ભાટે
વંધલધાન વબા ફ૊રાલલાભાં અલે તે ઩શે રાં અ઩લાભાં
અલે, ત૊ તે વશભતી ઈ઩ય મ૊ગ્મ રાખે તે ધનણગમ રેલા ભાટે તે
ફાફત તે વબા વભક્ષ ભૂઔલી જોઇળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દની ઩ૂલલ ગ તી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં, યાષ્ટર ઩ધત યાછ઩ધત્રત જાશે યનાભાથી એલં જાશે ય
ઔયી ળઔળે ઔે અ ઄નચ્ચે દ ઄ભરભાં યશે ળે નટશ ઄થલા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
તે઒ ધનટદગષ્ટ ઔયે તે ઄઩લાદ૊ ઄ને વધાયાલધાયા વાથે છ
઄ને તે તાયીકથી છ તે ઄ભરભાં યશે ળ.ે
઩યંત યાષ્ટર ઩ધત એલ જાશે યનાભં ફશાય ઩ાડે તે
઩શે રાં, કંડ (૨)ભાં ઈલ્લેકેરી યાજ્મની વંધલધાન વબાની
બરાભણી છરૂય યશે ળે.
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,
યાષ્ટર ઩ધત, (ભશાયાષ્ટર ઄થલા ખછયાત યાજ્મ) ઄ંખે ઔયે રા
શઔભથી, -
(ઔ) ધલદબગ, ભયાઠલાડા ઄ને ફાઔીના ભશાયાષ્ટર ભાટે ઄થલા,
મથાપ્રવંખ વોયાષ્ટર , ઔચ્ચ ઄ને ફાઔીના ખછયાત ભાટે છદા
છદા ધલઔાવ ફ૊ડગ , તેભાંના દયે ઔ ફ૊ડગ ના ઔાભઔાછન૊ ટય઩૊ટગ
દય લ઴ે યાજ્મની ધલધાનવબા વભક્ષ ભૂઔલાભાં અલે તેલી
જોખલાઇ઒ વાથે ્થા઩લા ભાટે :
(ક) વભગ્ર યીતે યાજ્મની છરૂટયમાત૊ને રક્ષભાં રઇને,
વદયશ તભાભ ધલ્તાય૊ ઄ંખે ટે ઔધનઔર ધળક્ષણ ઄ને
વ્મલવામ-તારીભ ભાટે ઩ૂયતી વખલડ૊ ઄ને યાજ્મ
વયઔાયના ધનમંત્રણ શે ઠ઱ની વેલા઒ભાં ન૊ઔયી ભાટે ની
઩ૂયતી તઔ૊ની જોખલાઇ ઔયતી ડમામી વ્મલ્થા ભાટે ,
- યાજ્મ઩ારની ઔ૊ઇ કાવ છલાફદાયી ભાટે
યાષ્ટર ઩ધત જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
(૧) અ વંધલધાનભાં ખભે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં,-
(ઔ)………………..
(૧) નાખા ર૊ઔ૊ની ધાધભગઔ ઄થલા વાભાધછઔ પ્રથા઒ ઄ંખ,ે
(૨) નાખા ર૊ઔના રૂટઢખત ઔામદા ઄ને ઔામગયીધત ઄ંખ,ે
(૩) નાખા ર૊ઔ૊ના રૂટઢખત ઔામદા ઄નવાય છેભાં ધનણગમ૊
રેલાનં થત શ૊મ તેલા દીલાની ઄ને પ૊છદાયી ડમામતંત્ર ઄ંખે,
(૪) છભીનની ઄ને તેની વં઩ધત્તની ભાધરઔી઄ને તેની
તફદીરી ઄ંખ,ે
વંવદન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ઔામદ૊ નાખારેડડ યાજ્મને રાખ ઩ડળે
નશી; ધવલામ ઔે નાખારેડડની ધલધાનવબાએ ઠયાલ ઔયીને
એ પ્રભાણે ધનણગમ રીધ૊ શ૊મ;
(ક) નાખારેડડના યાજ્મ઩ારના ઄ધબપ્રામ ભછફ
નાખાશીલ્વ-ટ્યએન-વંખ ધલ્તાયભાં નાખારેડડ યાજ્મની
યઙનાની તયત ઩શે રાં થતા શતા તે અંતટયઔ ત૊પાન૊ તે
ધલ્તાય ઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખભાં ઙાર શ૊મ ત્માં વધી,
151
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
નાખારેડડ યાજ્મભાં ઔામદ૊ ઄ને વ્મલ્થા જા઱લલા ઄ંખે
તેભની કાવ છલાફદાયી યશે ળે ઄ને તે વંફંધી઩૊તાનાં ઔામો
ફજાલલા ભંત્રીભંડ઱ વાથે ધલઙાય ધલધનભમ ઔયીને રેલાના
઩ખરાં ધલળે યાજ્મ઩ાર ઩૊તે ધનણગમ રેળે.
઩યંત ઔ૊ઇ ફાફત, છેના ઄ંખે યાજ્મ઩ારે અ ઩ેટા-
કંડ શે ઠ઱ ઩૊તે ધનણગમ રઇને લતગલ અલશ્મઔ શતં તેલી
ફાફત ચે ઔે નટશ તેલ૊ પ્રશ્ન ઈ઩ધ્થત થામ ત૊ યાજ્મ઩ારે
઩૊તાની ધલલેઔફધદ્ ઄નવાય ઔયે ર૊ ધનણગમ અકયી ખણાળે
઄ને યાજ્મ઩ારના ઔ૊ઇ ઔામગની ઔામદેવયની ફાફતભાં તેભણે
તેલ૊ ધનણગમ રઇ લતગલં જોઇતં શતં ઔે નટશ તે ઔાયણે લાંધ૊
ઈઠાલી ળઔાળે નટશ.
લધભાં, યાજ્મ઩ાર તયપથી ઔ૊ઇ ટય઩૊ટગ ભળ્ે
઄થલા ફીજી યીતે યાષ્ટર ઩ધતને કાતયી થામ ઔે નાખારેડડ
યાજ્મભાં ઔામદ૊ ઄ને વ્મલ્થા ઄ંખે યાજ્મ઩ારની કાવ
છલાફદાયી શ૊લાની શલે લધ વભમ ભાટે છરૂય નથી ત૊, તે઒
શઔભ, અદેળ ઔયી ળઔળે ઔે તે શઔભથી ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં
અલે તે તાયીકથી યાજ્મ઩ારની એલી છલાફદાયી યશે ળે
નટશ;
(ખ) ગ્રાડટ ભાટે ની ઔ૊ઇ ભાંખણી ઄ંખે બરાભણ ઔયતી લકતે,
નાખારેડડના યાજ્મ઩ારે એ જોલં જોઇળે ઔે બાયત વયઔાયે ,
બાયતના એઔધત્રત પંડભાંથી ઙ૊ક્કવ વેલા ઄થલા શે ત ભાટે
જોખલાઇ ઔયે રા નાણાન૊, તે વેલા ઄થલા શે ત વંફંધી ગ્રાડટ
ભાટે ની ભાંખણીભાં વભાલેળ થામ ચે ઄ને ફીજી ઔ૊ઇ
ભાંખણીભાં તેન૊ વભાલેળ થત૊ નથી;
(ગ) યાછ઩ધત્રત જાશે યનાભાથી એ ઄થે નાખારેડડના
યાજ્મ઩ાર ધનટદગષ્ટ ઔયે તે તાયીકથી ટ્યએન-વંખ ધછલ્લા ભાટે
઩ાંત્રીવ વભ્મ૊ની ફનેરી પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરની ્થા઩ના
ઔયલાભાં અલળે ઄ને યાજ્મ઩ાર ઩૊તાની ધલલેઔફધદ્
઄નવાય નીઙે છણાલેરી ફાફત૊ ભાટે જોખલાઇ ઔયતા,
ધનમભ૊ ઔયળે –
(૧) પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરની યઙના ફાફત ઄ને પ્રાદેધળઔ
ઔાઈધડવરના વભ્મ૊ ઔઇ યીતે ઩વંદ ઔયલા તે ફાફત :
઩યંત ટ્યએનવંખ ધછલ્લાના નામફ ઔધભશ્નય શ૊દ્દાની રૂએ,
પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરના ઄ધ્મક્ષ યશે ળે ઄ને પ્રાદેધળઔ
ઔાઈધડવરના ઈ઩ાધ્મક્ષની ઙૂંટણી વભ્મ૊ ઩૊તાનાભાંથી
ઔયળે;
(૨) પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરના વભ્મ૊ તયીઔે ઩વંદ થલા ભાટે ની
઄ને વભ્મ ફનલા ભાટે ની રામઔાત૊ ફાફત;
(૩) પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરના વભ્મ૊ના શ૊દ્દાની ભદત ઄ને
તેભને અ઩લાનાં ઩ખાય ઄ને બર્થથાં શ૊મ, ત૊ તે ફાફત ;
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૪) પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરના ઔાભઔાછની ઔામગયીધત ઄ને તેના
વંઙારન ફાફત;
(૫) પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરના ઄ધધઔાયી઒ ઄ને ્ટાપની
ધનભણૂઔ ઄ને તેભની વેલાની ળયત૊ ફાફત; ઄ને
(૬) પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરની યઙના ઄ને તે મ૊ગ્મ યીતે ઔામગ
ઔયે તે ભાટે ધનમભ૊ ઔયલાન છરૂયી શ૊મ તેલી ફીજી ઔ૊ઇ
ફાફત;
(૨) અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, નાખારેડડ
યાજ્મની યઙનાની તાયીકથી દવ લ઴ગની ભદત વધી
઄થલા પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરની બરાભણ ઈ઩યથી અ ઄થે
યાજ્મ઩ાર યાછ઩ધત્રત જાશે યનાભાથી ધનટદગષ્ટ ઔયે તેટરી લધ
ભદત વધી –
(ઔ) ટ્યએનવંખ ધછલ્લાન૊ લશીલટ યાજ્મ઩ાર ઙરાલળે;
(ક) વભગ્ર યીતે નાખારેડડ યાજ્મની છરૂટયમાત૊ન૊ ઩શોંઙી
લ઱લા ભાટે નાખારેડડની વયઔાય ભાટે બાયત વયઔાયે
નાણાંની જોખલાઇ ઔયી શ૊મ ત્માયે , યાજ્મ઩ાર઩૊તાની
ધલલેઔફધદ્ ઄નવાય ટ્યએનવંખ ધછલ્લા ઄ને યાજ્મના
ફાઔીના બાખ લચ્ઙે તે નાણાંની ડમામી પા઱લણી ભાટે
વ્મલ્થા ઔયળે;
(ખ) નાખારેડડના ધલધાનભંડ઱ન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ઄ધધધનમભ
પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરની બરાભણ ઈ઩યથી યાછ઩ધત્રત
જાશે યનાભા દ્વાયા ટ્યએનવંખ ધછલ્લાને રાખ ઩ાડલાન૊
અદેળ યાજ્મ઩ારે ઔમો ન શ૊મ, ત૊ તેને તે રાખ ઩ડળે નટશ
઄ને એલા ઔ૊ઇ ઄ધધધનભમ ઄ંખે એલ૊ અદેળ અ઩તી લકતે
યાજ્મ઩ાર એભ પયલાભી ળઔળે ઔે ટ્યએનવંખ ધછલ્લાને
઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખને રાખ ઩ડે ત્માયે , તે ઄ધધધનમભ
પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરની બરાભણ ઈ઩યથી યાજ્મ઩ાર ધનટદગષ્ટ
ઔયે તેલા ઄઩લાદ૊ ઄ને વધાયા લધાયાને ઄ધીન યશીને
઄વયઔતાગ થળે :
઩યંત અ ઩ેટા-કંડ શે ઠ઱ અ઩ેર૊ અદેળ તેની બૂતરક્ષી
઄વય થામ તે યીતે અ઩ી ળઔાળે;
(ગ) ટ્યએનવંખ ધછલ્લાના ળાંધત, પ્રખધત ઄ને વળાવન ભાટે
યાજ્મ઩ાર ધલધનભમ૊ ઔયી ળઔળે ઄ને એલી યીતે ઔયે રા
ધલધનમભ૊થી, તે ધછલ્લાને તે વભમે રાખ ઩ડત૊ વંવદન૊ ઔ૊ઇ
઄ધધધનમભ ઄થલા ફીજો ઔ૊ઇ ઔામદ૊ છરૂય છણામ ત૊
બૂતરક્ષી ઄વય થામ એ યીતે યદ ઔયી ળઔાળે ઄થલા
વધાયી ળઔાળે;
(ઙ) (૧) નાખારેડડની ધલધાનવબાભાં ટ્યએનવંખ ધછલ્લાનં
પ્રધતધનધધત્લ ધયાલતા વભ્મ૊ ઩ૈઔી ઄ને વભ્મ૊ ઩ૈઔી એઔ
વભ્મને યાજ્મ઩ાર ભખ્મભંત્રીની વરાશથી ટ્યએનવંખના
ઔાભઔાછ ભાટે ના ભંત્રી તયીઔે નીભળે ઄ને ઩૊તાની વરાશ
152
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અ઩તી લકતે ભખ્મભંત્રી ઈ઩ય છણાલેર વભ્મ૊ની
ફશભતીની બરાભણ ભછફ લતગળ. ;
(ય) ટ્યએનવંખના ઔાભઔાછ ભાટે ના ભંત્રી ટ્યએનવંખ ધછલ્લા
વંફંધી તભાભ ફાફત૊ વંબા઱ળે ઄ને તે ધલળે
યાજ્મ઩ારન૊ વીધ૊ વં઩ઔગ વાધી ળઔળે, ઩ણ તેભણે
ભખ્મભંત્રીને તે ધલળે જાણ ઔયતા યશે લં જોઇળે;
(ચ) અ કંડની ઩ૂલગલતી જોખલાઇ઒ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ
તે ચતાં, ટ્યએનવંખ ધછલ્લા વંફંધી તભાભ ફાફત૊ ઈ઩યન૊
અકયી ધનણગમ, યાજ્મ઩ાર ઩૊તાની ધલલેઔફધદ્ ઄નવાય
ઔયળે;
(છ) ઄નચ્ચે દ ૫૪ ઄ને ૫૫ ભાં ઄ને ઄નચ્ચે દ ૮૦ ના કંડ
(૪) ભાં, ઔ૊ઇ યાજ્મની ધલધાનવબાના ઙૂટં ામેરા વભ્મ૊
઄ંખેના અલા દયે ઔ વભ્મ ઄ંખેના ઈલ્લેક૊ભાં, અ ઄નચ્ચે દ
શે ઠ઱ ્થા઩ેરી પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરે ઙૂટં ે રા નાખારેડડ
ધલધાનવબાના વભ્મ૊ ઄થલા વભ્મ ઄ંખના ઈલ્લેક૊ન૊
વભાલેળે થળે;
(જ) ઄નચ્ચે દ ૧૭૦ ભાં –
(૧) નાખારેડડ ધલધાનવબાના વંફંધભાં ‘‘વાઠ’’ એ ળબ્દને
્થાને ‘‘ચેં તા઱ીવ’’ એ ળબ્દ ભૂક્મ૊ શ૊મ તે યીતે કંડ (૧)
઄વયઔતાગ થળે;
(૨) વદયશ કંડભાં યાજ્મભાંના પ્રાદેધળઔ ભતદાય ભંડ઱૊ભાં
વીધી ઙૂટં ણી ઄ંખન ે ા ઈલ્લેક૊ભાં અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱
્થ઩ામેરી પ્રાદેધળઔ ઔાઈધડવરના વભ્મ૊એ ઔયે રી ઙૂટં ણીન૊
વભાલેળ થળે;
(૩) કંડ૊ (૨) ઄ને (૩)ભાં પ્રાદેધળઔ ભતદાયભંડ઱૊ ઄ંખન ે ા
ઈલ્લેક૊, ઔ૊શીભા ઄ને ભ૊ઔ૊ક્મખ ં ધછલ્લા઒નાં પ્રાદેધળઔ ભતદાય
ભંડ઱૊ ઄ંખેના ઈલ્લેક૊ ચે એલ૊ તેન૊ ઄થગ થળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દની ઔ૊ઇ ઩ણ ઩ૂલગલતી જોખલાઇ઒ન૊
઄ભર ઔયલાભાં ઔ૊ઇ ભશ્ઔે રી ઉબી થામ, ત૊ યાષ્ટર ઩ધત શઔભ
ઔયીને, તે ભશ્ઔે રીનં ધનલાયણ ઔયલા ઩૊તાને છરૂયી છણામ
તેલ ઔ૊ઇ ઔામગ (ફીજા ઔ૊ઇ ઄નચ્ચે દના ઄નઔૂ ઱ પે યપાય૊
઄થલા વધાયા લધાયા વટશત) ઔયી ળઔળે :
઩યંત એલ૊ ઔ૊ઇ શઔભ નાખારેડડ યાજ્મની યઙનાની
તાયીકથી ત્રણ લ઴ગ ઩ૂયા થમા ઩ચી ઔયી ળઔાળે નશી.
અ ઄નચ્ચે દભાં, ઔ૊શીભા,
ભ૊ઔ૊ક્મખ ં ઄ને ટ્યએનવંખ ધછલ્લા઒ન૊ ઄થગ, ‘‘નાખારેડડ
યાજ્મ ઄ધધધનભમ, ૧૯૬૨’’ ભાં તેભન૊ છે ઄થગ ઔયલાભાં
અવ્મ૊ ચે તે થળે.
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
અ વંધલધાનભાં ખભે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, યાષ્ટર ઩ધત,
અવાભ યાજ્મ ઄ંખે ઔયે રા શઔભથી ચઠ્ઠી ઄નવૂધઙના
઩ટયચ્ચે દ ૨૦ વાથે જોડે રા ઔ૊ઠાના (બાખ-૧)ભાં ધનટદગષ્ટ
ઔયે રા અટદજાધત ધલ્તાય૊ભાંથી ઙૂટં ામેરા ધલધાનવબાના
વભ્મ૊ની ઄ને તે શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેટરા તે
ધલધાનવબાના ફીજા વભ્મ૊ની ફનેરી યાજ્મની
ધલધાનવબાની વધભધતની યઙના ઄ને તેનાં ઔામો ભાટે ઄ને
એલી વધભધતની યઙના ઄ને તે મ૊ગ્મ યીતે ઔામગ ઔયે તે ભાટે તે
ધલધાનવબાની ઔામગયીધતના ધનમભ૊ભાં ઔયલાના
વધાયાલધાયા ભાટે જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
(૧) અ વંધલધાનભાં ખભે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ભધણ઩ય
યાજ્મ ઄ંખે ઔયે રા શઔભથી તે યાજ્મના ઩શાડી ધલ્તાય૊ભાંથી
ઙૂંટેરા તે ધલધાનવબાના વભ્મ૊ની ફનેરી તે યાજ્મની
ધલધાનવબાની વધભધતની યઙના ઄ને તેનાં ઔામો ભાટે ,
વયઔાયના ઔાભઔાછના ધનમભ૊ભાં ઄ને તે યાજ્મની
ધલધાનવબાની ઔામગયીધતના ધનમભ૊ભાં ઔયલાના
વધાયાલધાયા ભાટે ઄ને એલી વધભધત મ૊ગ્મ યીતે ઔામો
ઔયે તે ભાટે યાજ્મ઩ારની ઔ૊ઇ કાવ છલાફદાયી ઔયી ળઔળે.
(૨) દય લ઴ે ઄થલા યાષ્ટર ઩ધત એ યીતે પયભાલે ત્માયે ,
યાજ્મ઩ારે, ભધણ઩ય યાજ્મના ઩શાડી ધલ્તાય૊ના લશીલટ
વંફંધભાં યાષ્ટર ઩ધતને ટય઩૊ટગ ઔયલ૊ જોઇળે ઄ને વંગની
ઔાય૊ફાયી વત્તા વદયશ ધલ્તાય૊ના લશીલટ ઄ંખે યાજ્મને
અદેળ૊ અ઩લા વધી ધલ્તયળે.
અ ઄નચ્ચે દભાં ‘‘઩શાડી
ધલ્તાય૊’’ એ ળબ્દ૊ન૊ ઄થગ, યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને, ઩શાડી
ધલ્તાય૊ તયીઔે જાશે ય ઔયે તે ધલ્તાય૊.
(૧) યાષ્ટર ઩ધત, અંધ્રપ્રદેળ યાજ્મ ઄ંખે ઔયે રા શઔભથી,
વયઔાયી, ન૊ઔય૊ની ફાફતભાં ઄ને ધળક્ષણની ફાફતભાં
યાજ્મના છદા છદા બાખ૊ના ર૊ઔ૊ને વભાન તઔ૊ ઄ને
વખલડ૊ અ઩લા ભાટે ‖વભગ્ર યીતે યાજ્મની છરૂટયમાત૊
ધ્માનભાં યાકીને, જોખલાઇ ઔયી ળઔળે, ઄ને યાજ્મના છદા
છદા બાખ૊ ભાટે છદી છદી જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔાળે.
(૨) કાવ ઔયીને, કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔયે રા શઔભથી,
(ઔ) યાજ્મની ભરઔી વેલાભાંની છખા઒ના ઔ૊ઇ લખગ ઄થલા
લખોભાંથી ઄થલા યાજ્મ શે ઠ઱ની ભરઔી છખા઒ન૊ ઔ૊ઇ લખગ
઄થલા લખોભાંથી યાજ્મના છદા છદા બાખ૊ ભાટે છદા છદા
્થાધનઔ વંલખો (ઔે ડય)ની યઙના ઔયલા યાજ્મ વયઔાયને
153
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
પયભાલી ળઔાળે ઄ને એલી છખા઒ ઈ઩ય ઔાભ ઔયતી
વ્મધક્ત઒ને એ યીતે યઙેર ્થાધનઔ વંલખોભાં, શઔભભાં
ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલા ધવદ્ાંત૊ ઄ને ઩દ્ધત ઄નવાય
પા઱લી ળઔાળે.
(ક) નીઙેના શે ત઒ ભાટે ્થાધનઔ ધલ્તાય તયીઔે ખણલાભાં
અલે ત્માયે તેલા યાજ્મના ઔ૊ઇ બાખ ઄થલા બાખ૊ ધનટદગષ્ટ
ઔયી ળઔાળે :-
(૧) યાજ્મ વયઔાય શે ઠ઱ની ઔ૊ઇ અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ શઔભ
઄નવાય યઙેરા ઄થલા ફીજી યીતે યઙેર ્થાધનઔ
વંલખોભાંની છખા ઈ઩ય વીધી બયતી ભાટે ;
(૨) યાજ્મની ઄ંદયના ઔ૊ઇ ્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ શે ઠ઱ની
ઔ૊ઇ વંલખગભાંની છખા઒ ઈ઩ય વીધી બયતી ભાટે ; ઄ને
(૩) યાજ્મની ઄ંદયની ઔ૊ઇ મધનલધવગટીભાં ઄થલા યાજ્મ
વયઔાયના ધનમંત્રણ ઄ધીન શ૊મ તેલી ફીજી ઔ૊ઇ ળૈક્ષધણઔ
વં્થાભાં પ્રલેળ ભે઱લલાના શે ત઒ ભાટે ;
(ખ) તે ્થાધનઔ ધલ્તાયભાં શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે
તેલી ઔ૊ઇ ભદત વધી યહ્યા શ૊મ ઄થલા ઄ભ્માવ ઔમો શ૊મ
તેલા ઈભેદલાય૊એ ઄થલા તેભની તયપે ણભાં, મથાપ્રવંખ,
અલી ઔ૊ઇ વંલખગ, મધનલધવગટી ઄થલા ફીજી ળૈક્ષધણઔ
વં્થા ઄ંખ,ે -
(૧) શઔભભાં અ ઄થે ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી ઩ેટા-
કંડ(ક)ભાં ઈલ્લેકેર એલી ઔ૊ઇ વંલખગભાંની છખા ઈ઩યની
વીધી બયતીની ફાફતભાં;
(૨) શઔભભાં અ ભાટે ની ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી યીતે
઩ેટા-કંડ (ક) ભાં ઈલ્લેકેર ઔ૊ઇ મધનલધવગટી ઄થલા ફીજી
ળૈક્ષધણઔ વં્થાભાં પ્રલેળ ભાટે ની ફાફતભાં;
(૩) નીઙેની ફાફત૊ ઄ંખે શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે
તેલા વંધલધાન (ફત્રીવભા વધાયા) ઄ધધધનભમ, ૧૯૭૩ ના
અયંબની તયત ઩શે રાં ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ધવલામનં ફીછ ં
ઔ૊ઇ ડમામારમ ઄થલા ટટર બ્મનર ઄થલા ફીછ ં વત્તા ભંડ઱
લા઩યી ળઔત શત તેલાં શઔૂ ભત, વત્તા ઄ને ઄ધધઔાય
વટશતના શઔૂ ભત વત્તા ઄ને ઄ધધઔાય લા઩યલા ભાટે
અંધ્રપ્રદેળ યાજ્મ ભાટે યાષ્ટર ઩ધતના શઔભથી લશીલટી
ટટર બ્મનરની યઙનાની જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે.
(ઔ) શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલા યાજ્મની ઔ૊ઇ
ભરઔી છખા઒ના લખગ ઄થલા લખોભાં ઄થલા યાજ્મની
઄ંદયના ઔ૊ઇ ્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ના ધનમંત્રણ શે ઠ઱ની
છખા઒ના લખગ ઄થલા લખોભાં ધનભણૂઔ, પા઱લણી ઄થલા
ફઢતી;
(ક) શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલા યાજ્મની ઔ૊ઇ
ભરઔી છખા઒ના લખગ ઄થલા લખોભાં ઄થલા યાજ્મ શે ઠ઱ની
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
ભરઔી છખા઒ના લખગ ઄થલા લખોભાં ઄થલા યાજ્મની
઄ંદયના ઔ૊ઇ ્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ના ધનમંત્રણ શે ઠ઱ની
છખા઒ના લખગ ઄થલા લખોભાં નીભેરી, પા઱લેરી ઄થલા
ફઢતી અ઩ેરી વ્મધક્ત઒ની વેલાની એલી ફીજી ળયત૊;
(૪) કંડ (૩) શે ઠ઱ ઔયે રા ઔ૊ઇ શઔભથી –
(ઔ) યાષ્ટર ઩ધત શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે તેલી યીતે ઩૊તાની
શઔૂ ભતની ઄ંદયની ઔ૊ઇ ફાફતને રખતી પટયમાદ૊ના
ધનલાયણ ભાટે ધલનંતી઩ત્ર૊ ્લીઔાયલા ઄ંખે ઄ને તે ઄ંખે
઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલા શઔભ૊ ઔયલા લશીલટી ટટર બ્મનરને
઄ધધઔાય અ઩ી ળઔાળે;
(ક) લશીલટી ટટર બ્મનરની વત્તા ઄ને ઄ધધઔય૊ ઄ને
ઔામગયીધત વંફંધ યાષ્ટર ઩ધત છરૂયી ખણે તેલા (઩૊તાન૊
ધતય્ઔાય ઔયલા ભાટે ની ધળક્ષા ભાટે લશીલટી ટટર બ્મનરની
વત્તા ઄ંખેની જોખલાઇ઒ વટશતની) જોખલાઇ઒ ઔયી
ળઔાળે;
(ખ) લશીલટી ટટર બ્મનર શઔૂ ભતની ઄ંદય અલતી ફાફત૊ને
રખતી ઄ને શઔભના અયંબની તયત ઩શે રાં ઈચ્ઙતભ
ડમામારમ ધવલામના ઔ૊ઇ ડમામારમ ઄થલા ટટર બ્મનર
઄થલા ફીજા વત્તાભંડ઱ વભક્ષ ધનઔાર-ફાઔી શ૊મ એલી,
શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી ઔામગલાશી તેને વોં઩લાની
જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે;
(ગ) પી વંફંધી ઄ને ભદત, ઩યાલા વંફંધી ઄થલા ઔ૊ઇ
઄઩લાદ૊ ઄થલા પે યપાય૊ને અધીન યશીને, તે વભમે
઄ભરભાં શ૊મ તેલ૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ રાખ ઩ાડલા ભાટે ની
જોખલાઇ઒ વટશતની યાષ્ટર ઩ધત છરૂયી ખણે તેલી ઩ૂયઔ,
અન઴ંધખઔ ઄ને ઩ાટયણાધભફઔ જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔાળે.
(૫) ઔ૊ઇ ઔે વન૊ અકયી ધનઔાર ઔયત૊ લશીલટી ટટર બ્મનરન૊
શઔભ તેને યાજ્મ વયઔાયની ફશારી ભ઱ે તે ઄થલા શઔભ
ઔયલાભાં અલે તે તાયીકથી ત્રણ ભટશના ઩ૂયા થામ તે, એ
ફેભાંથી લશે રી શ૊મ તે તાયીકથી, ઄ભરી ફનળે;
઩યંત યાજ્મ વયઔાય ઔાયણ૊ દળાગલત૊ કાવ રેધકત
શઔભ ઔયીને, લશીલટી ટટર બ્મનરન૊ ઔ૊ઇ શઔભ તે ઄ભરી ફને
તે ઩શે રાં વધાયી ઄થલા યદ ઔયી ળઔળે, ઄ને એલા
વધાયે રા ્લરૂ઩ભાં છ ઄ભરભાં અલળે નશી.
(૬) કંડ (૫)ના ઩યંતઔ શે ઠ઱ યાજ્મ વયઔાયે ઔયે ર૊ દયે ઔ
શઔભ, તે ઔયલાભાં અલે તે ઩ચી, ફનતી ત્લયાએ, યાજ્મ
ધલધાનભંડ઱ના ફન્ને ખૃશ૊ વભક્ષ ભૂઔલ૊ જોઇળે.
(૭) યાજ્મના ઈચ્ઙ ડમામારમને લશીલટી ટટર બ્મનર ઈ઩યની
દેકયે ક ભાટે ની ઔ૊ઇ ઩ણ વત્તા યશે ળે નટશ ઄ને ઈચ્ઙતભ
ડમામારમ ધવલામના ઔ૊ઇ ડમામારમ ઄થલા ટટર બ્મનર,
લશીલટી ટટર બ્મનરની ઄થલા તેને રખતી ઔ૊ઇ શઔૂ ભત વત્તા
154
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
઄થલા ઄ધધઔાયને ઄ધીન યશીને, ઔ૊ઇ ફાફતના વંફંધભાં
ઔ૊ઇ શઔૂ ભત, વત્તા ઄થલા ઄ધધઔાય લા઩યી ળઔળે નશી.
(૮) લશીલટી ટટર બ્મનર ઙાર યશે એ છરૂયી નથી એલી
઩૊તાને કાતયી થામ ત૊ યાષ્ટર ઩ધત, શઔભ ઔયીને, લશીલટી
ટટર બ્મનરને નાફૂદ ઔયી ળઔળે ઄ને એલી નાફૂદીની તયત
઩શે રાં ટટર બ્મનર વભક્ષ ધનઔાર-ફાઔી શ૊મ તેલા ઔે વ૊ની
તફદીરી ઄ને ધનઔાર ભાટે તે શઔભભાં ઩૊તે છરૂયી ખણે તેલી
જોખલાઇ઒ ઔયી ળઔળે.
(ઔ) (૧) વન ૧૯૫૬ ના નલેમ્ફય ભટશનાની ૧રી તાયીક
઩શે રાં ઄ધ્તત્લભાં શ૊મ તે યીતે શે દયાફાદ યાજ્મની વયઔાય
઄થલા તેની ઄ંદયના ઔ૊ઇ ્થાધનઔ વત્તાભંડ઱ શે ઠ઱ની ઔ૊ઇ
છખા ઈ઩ય તે તાયીક ઩શે રાં ઔયે રી; ઄થલા
(૨) અંધ્રપ્રદેળ યાજ્મની વયઔાય ઄થલા તેની ઄ંદયના
઄થલા તેના ્થાધનઔ ઄થલા ફીજા વત્તાભંડ઱ શે ઠ઱ની ઔ૊ઇ
છખા ઈ૫ય વંધલધાન (ફત્રીવભા વધાયા) ઄ધધધનમભ,
૧૯૭૩ના અયંબ ઩શે રાં ઔયલી,
(ક) ઩ેટા-કંડ (ઔ)ભાં ઈલ્લેકેર વ્મધક્તએ ઄થલા તેની
વભક્ષ રીધેર ઔ૊ઇ ઩ખરં ઄થલા ઔયે ર ઔ૊ઇ ઔામગ ;
એલી ધનભણૂઔ, ્થ઱-ધનમધક્ત, ફઢતી ઄થલા ફદરી ઄ંખે
મથાપ્રવંખ, શે દયાફાદ યાજ્મની ઄ંદય ઄થલા અંધ્રપ્રદેળ
યાજ્મના ઔ૊ઇ બાખની ઄ંદય યશે ઠાણ ઄ંખેની ઔ૊ઇ છરૂટયમાત
ભાટે ની જોખલાઇ ઔયતા તે વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ
ઔામદા ઄નવાય, તેલી વ્મધક્તની ધનભણૂઔ, ્થ઱ ધનમધક્ત,
ફઢતી ઄થલા, ફદરી ઔયી ન શતી તેટરા છ ઔાયણે
ખેયઔામદેવય ઔે યદ ફાફત થામ ચે ઄થલા ઔદી ખેયઔામદેવય
ઔે યદફાતર થમેર એભ ખણાળે નશી.
(૧૦) અ વંધલધાનની ફીજી ઔ૊ઇ જોખલાઇભાં ઄થલા તે
વભમે ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ફીજા ઔ૊ઇ ઔામદાભાં ખભે તે ભછઔૂ ય
શ૊મ તે ચતાં, અ ઄નચ્ચે દની ઄ને તે શે ઠ઱ યાષ્ટર ઩ધતએ
ઔયે રા ઔ૊ઇ શઔભની જોખલાઇ઒ ઄ભરભાં યશે ળ.ે
વંવદ, ઔામદાથી, અંધ્રપ્રદેળ યાજ્મભાં મધનલધવગટી
્થા઩ના ભાટે ની જોખલાઇ ઔયી ળઔળે.
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં -
(ઔ) ધવધક્કભ યાજ્મની ધલધાનવબા ઒ચાભાં ઒ચા ત્રીવ
વભ્મ૊ની ફનેરી યશે ળ;ે
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(ક) વંધલધાન (ચત્રીવભા વધાયા) ઄ધધધનભમ, ૧૯૭૫ના
અયંબની (છેન૊ અ ઄નચ્ચે દભાં શલે ઩ચી ‘‘ધનમધભત
ટદલવ’’ તયીઔે ઈલ્લેક ઔમો ચે તે) તાયીકથી, -
(૧) વન ૧૯૭૪ના એધપ્રર ભટશનાભાં ધવધક્કભભાં થમેરી
ઙૂંટણી઒ના ઩ટયણાભે વદયશ ઙૂંટણી઒ભાં ઙૂટં ામેરા ફત્રીવ
વભ્મ૊ (છેન૊ અભાં શલે ઩ચી ‘‘ઙાર વભ્મ૊’’ તયીઔે ઈલ્લેક
ઔમો ચે તે)ની ફનેરી ધવધક્કભની ધલધાનવબા, અ
વંધલધાન શે ઠ઱ ધલધધવય યઙામેરી ધવધક્કભ યાજ્મની
ધલધાનવબા ખણાળે;
(૨) ઙાર વભ્મ૊, અ વંધલધાન શે ઠ઱ ધવધક્કભ યાજ્મની
ધલધાનવબાના ધલધધવય ઙૂટં ામેરા વભ્મ૊ ખણાળે; ઄ને
(૩) ધવધક્કભ યાજ્મની વદયશ ધલધાનવબા અ વંધલધાન
શે ઠ઱ યાજ્મની ધલધાનવબાની વત્તા લા઩યળે ઄ને તેના
ઔામો ફજાલળે;
(ખ) કંડ (ક) શે ઠ઱ ધવધક્કભ યાજ્મની ધલધાનવબા તયીઔે
ખણાનાય ધલધાનવબાની ફાફતભાં ઄નચ્ચે દ ૧૭૨ ના કંડ
(૧)ભાંના ઩ાંઙ લ઴ગની ભદતના ઈલ્લેક૊ન૊ ઄થગ ઙાય લ઴ગની
ભદત ભાટે ના ઈલ્લેક૊ તયીઔે થળે ઄ને ઙાય લ઴ગની વદયશ
ભદત ધનમધભત ટદલવથી ળરૂ થમેરી ખણાળે;
(ગ) વંવદ, ઔામદ૊ ઔયીને ફીજી જોખલાઇ઒ ન ઔયે ત્માં
વધી, ધવધક્કભ યાજ્મને ર૊ઔવબાભાં એઔ ફેઠઔ પા઱લલાભાં
અલળે ઄ને ધવધક્કભ યાજ્મ એઔ વંવદીમ ભતદાય ભંડ઱
ફનળે, છે ધવધક્કભ ભાટે ના વંવદીમ ભતદાયભંડ઱ તયીઔે
઒઱કાળે;
(ઙ) ધનમત ટદલવે ઄ધ્તત્લભાં શ૊મ તે ર૊ઔવબા ભાટે ના
ધવધક્કભ યાજ્મના પ્રધતધનધધને ધવધક્કભ યાજ્મની
ધલધાનવબા વભ્મ૊એ ઙૂટં લ૊ જોઇળે;
(ચ) ધવધક્કભની લ્તીના છદા છદા લખોના શઔ૊ ઄ને
ટશત૊ના યક્ષણ ભાટે વંવદ, ધવધક્કભ યાજ્મની
ધલધાનવબાભાંની ફેઠઔ૊ની વંખ્મા ભાટે ની જોખલાઇ ઔયી
ળઔળે, છે એલા લખોના ઈભેદલાય૊ભાંથી બયી ળઔાળે ઄ને
એલા લખોના ઈભેદલાય૊ છ છેભાંથી ધવધક્કભ યાજ્મની
ધલધાનવબાની ઙૂંટણી ભાટે ઉબા યશી ળઔે તેલા ધલધાનવબા
ભતદાયભંડ઱૊ના વીભાંઔન ભાટે જોખલાઇ ઔયી ળઔળે;
(છ) ધવધક્કભની લવધતના છદા છદા લખોની વાભાધછઔ ઄ને
અધથગઔ પ્રખધત ભાટે ડમામી વ્મલ્થા ઔયલા ભાટે ની ઄ને
ળાંધત ભાટે ની કાવ છલાફદાયી ઄દા ઔયતી લે઱ા ધવધક્કભના
યાજ્મ઩ારે, યાષ્ટર ઩ધત લકત૊લકત ફશાય ઩ાડલા મ૊ગ્મ ખણે
તેલા અદેળ૊ને ઄ધીન યશીને, ્લધલલેઔાનવાય ઔામગ ઔયલાન
યશે ળે;
155
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
(જ) ધનમધભત ટદલવની તયત ઩શે રાં ધવધક્કભ વયઔાયના
શે ત઒ ભાટે ધનટશત થઇ શ૊મ તેલી ઩ચી તે ધવધક્કભ યાજ્મભાં
અલેરાં યાછમક્ષેત્રની ઄ંદય ઄થલા ફશાય અલેરી શ૊મ
તભાભ ધભરઔત ઄ને ઄્ઔમાભત૊, ધનમધભત ટદલવથી
ધવધક્કભ યાજ્મની વયઔાયભાં નટશત થળે;
(ટ) ધવધક્કભ યાજ્મના યાજ્મક્ષેત્રભાં ધનમત ટદલવની તયત
઩શે રાં ઈચ્ઙ ડમામારમ તયીઔે ઔામગ ઔયતં ડમામારમ ધનમત
ટદલવે ઄ને તે ટદલવથી, ધવધક્કભ યાજ્મનં ઈચ્ઙ ડમામારમ
ખણાળે;
(ઠ) ધવધક્કભ યાજ્મના યાજ્મક્ષેત્રભાં દીલાની, પ૊છદાયી ઄ને
ભશે વૂરી શઔૂ ભતલા઱ા તભાભ ડમામારમ૊ ઄ને તભાભ
ડમાધમઔ, લશીલટી ઄ને દપતયી વત્તાધધઔાયી઒ ઄ને
઄ધધઔાયી઒, ધનમત ટદલવે ઄ને તે ટદલવથી અ
વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, ઩૊ત઩૊તાના ઔામો
ઔયલાન ઙાર યાકળે;
(ડ) ધવધક્કભ યાજ્મભાં વભાધલષ્ટ પ્રદેળ૊ ઄થલા તેના ઔ૊ઇ
બાખભાં ધનમત ટદલવની તયત ઩શે રાં ઄ભરભાં શ૊મ તેલા
તભાભ ઔામદા, વત્તા ધયાલતા ધલધાનભંડ઱ ઄થલા ફીજા
વત્તાભંડ઱ દ્વાયા વધાયલાભાં ઔે યદ ઔયલાભાં ન અલે ત્માં
વધી, ઄ભરભાં ઙાર યશે ળ;ે
(ઢ) ધવધક્કભ યાજ્મના લશીલટ વંફંધી કંડ (ડ)ભાં ઈલ્લેકેર૊
ઔામદ૊ રાખ ઩ાડલાનં વય઱ ફનાલલાના શે ત ભાટે ઄ને એલા
ઔામદાની જોખલાઇ઒ અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને
઄નઔૂ ઱ ફનાલલા ભાટે , યાષ્ટર ઩ધત ધનમત ટદલવથી ફે લ઴ગની
઄ંદય, શઔભથી ઔામદાભાં છરૂયી ઄થલા ઇષ્ટ શ૊મ એલા
઄નઔરન૊ ઄ને વધાયાલધાયા તે ઔામદ૊ યદ ઔયીને ઄થલા
તેભાં વધાય૊ લધાય૊ ઔયીને ઔયી ળઔળે ઄ને તેભ થમે એલ૊
દયે ઔ ઔામદ૊, એ યીતે ઔયે રાં ઄નઔૂ રન૊ ઄થલા
વધાયાલધાયાને ઄ધીન યશીને, ઄ભરી ફનળે ઄ને એલા
ઔ૊ઇ ઄નઔરન૊ ઄થલા વધાયા લધાયા વાભે ડમામારમભાં
લાંધ૊ ઈઠાલી ળઔાળે નટશ;
(ત) છે ધનમધભત ટદલવ ઩શે રાં ઔમાગ શ૊મ ઄થલા છેના ઈ઩ય
વશી-ધવક્કા ઔમાગ શ૊મ ઄ને છેભાં બાયત વયઔાય ઔે તેના
઩ય૊ખાભી ઔ૊ઇ ઩ણ વયઔાય ઩ક્ષઔાય શ૊મ તેલી ધવધક્કભને
રખતી ઔ૊ઇ વંધધ, ઔફૂરાતનાભં, વભછૂ તી ઄થલા તેના છેલા
ફીજા કતભાંથી ઈદબલતી ઔ૊ઇ તઔયાય ઄થલા ફીજી ફાફત
વંફંધી ઈચ્ઙતભ ડમામારમ ઄થલા ફીજા ઔ૊ઇ ડમામારમ૊ને
શઔૂ ભત યશે ળે નટશ, ઩યંત અ કંડભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી
઄નચ્ચે દ ૧૪૩ની જોખલાઇ઒ભાં ગટાડ૊ થામ ચે એભ
વભછલં નટશ;
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(થ) યાષ્ટર ઩ધત, યાછ઩ધત્રત જાશે યનાભાથી, જાશે યનાભાની
તાયીકે બાયતના ઔ૊ઇ યાજ્મભાં ઄ભરભાં શ૊મ તેલ૊ ઔ૊ઇ
઄ધધધનમભ ઩૊તાને મ૊ગ્મ રાખે તેલી ભમાગદા઒ ઄થલા
વધાયાલધાયા વાથે ધવધક્કભ યાજ્મને રાખ ઩ાડી ળઔળે;
(દ) અ ઄નચ્ચે દની ઔ૊ઇ ઩ૂલલ ગ તી જોખલાઇ઒ને ઄ભરભાં
ભૂઔલા ભાટે ઔ૊ઇ ભશ્ઔે રી ઉબી થામ ત૊, યાષ્ટર ઩ધત શઔભથી, તે
ધનલાયલા ભાટે ઩૊તાને છરૂયી છણામ તેલં ફીજા ઔ૊ઇ
઄નચ્ચે દના ઔ૊ઇ ઄નઔૂ રન૊ ઄થલા વધાયા લધાયા વટશતનં
ઔ૊ઇ ઔાભ ઔયી ળઔળે :
઩યંત ધનમત ટદલવથી ફે લ઴ગ ઩ૂયાં થમા ઩ચી,
અલ૊ ઔ૊ઇ શઔભ ઔયી ળઔાળે નટશ :
(ધ) ધનમત ટદલવે ળરૂ થતી ઄ને વંધલધાન (ચત્રીવભા
વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૭૫ને યાષ્ટર ઩ધતની ભંછૂયી ભ઱ે તે
તાયીકથી તયત ઩શે રાં ઩ૂયી થતી ભદત દયધભમાન ધવધક્કભ
યાજ્મભાં ઄થલા તેભાં અલેરા યાજ્મક્ષેત્ર૊ ઄થલા તેભના
વંફંધભાં ઔયામેરાં તભાભ ઔામો ઄ને રીધેરાં તભાભ ઩ખરાં,
‘‘વંધલધાન (ચત્રીવભા વધાયા) ઄ધધધનભમ, ૧૯૭૫’’ થી
વધામાગ ભછફના અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ વાથે
વવંખત શ૊મ એટરે વધી તભાભ શે ત઒ ભાટે એ યીતે
વધામાગ ભછફના અ વંધલધાન શે ઠ઱ ઔામદેવય ઔયામેરાં
઄થલા રીધેરાં ખણાળે.
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, -
(ઔ) (૧) ધભજ૊ની ધાધભગઔ ઄થલા વાભાધછઔ પ્રથા;
(૨) ધભજ૊ના રૂટઢખત ઔામદા ઄ને ઔામગયીધત;
(૩) ધભજ૊ના રૂટઢખત ઔામદા ઄નવાય ધનણગમ૊ વભાધલષ્ટ
ઔયતા દીલાની ઄ને પ૊છદાયી ડમામ લશીલટ;
(૪) છભીની ભાધરઔી ઄ને તફદીરી;
વંફંધભાં વંવદન૊ ઔ૊ઇ ઄ધધધનમભ, ધભજ૊યભ
યાજ્મની ધલધાનવબા ઠયાલ ઔયીને તેલ૊ ધનણગમ ઔયે તે
ધવલામ ધભજ૊યભ યાજ્મને રાખ ઩ડળે નટશ :
઩યંત અ ઄નચ્ચે દભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય,
વંધલધાન (ત્રે઩નભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૮૬ના
અયંબની તયત છ ઄ખાઈ ધભજ૊યભ યાજ્મક્ષેત્રભાં ઄ભરભાં
શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઩ણ ઔે ડદ્રીમ ઄ધધધનમભને રાખ ઩ડળે નટશ;
(ક) ધભજ૊યભ યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ઙા઱ીવ ઔયતાં
઒ચા ન શ૊મ તેટરા વભ્મ૊ન૊ વભાલેળ થળે.
156
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં –
(ઔ) ઄રૂણાઙર પ્રદેળના યાજ્મ઩ારની, ઄રૂણાઙર પ્રદેળના
યાજ્મભાં ઔામદ૊ ઄ને વ્મલ્થા જા઱લલા વંફંધી કાવ
છલાફદાયી યશે ળે ઄ને તેના વંફંધભાં ઩૊તાના ઔામો ઄દા
ઔયતી લકતે, યાજ્મ઩ાર ભંત્રીભંડ઱ વાથે ધલઙાયધલધનભમ
ઔમાગ ઩ચી, ઩ખરાં રેલા વંફંધી ઩૊તાન૊ વ્મધક્તખત ધલલેઔ
લા઩યળે.
઩યંત યાજ્મ઩ારે ઩૊તાન૊ વ્મધક્તખત ધલલેઔ
લા઩યતી લકતે અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ ઩ખારં રેલાની છરૂય ઩ડે
તે ઩ખરાં વંફંધી ઔ૊ઇ ફાફત ચે ઔે નથી તે ઄ંખે ઔ૊ઇ પ્રશ્ન
ઈ઩ધ્થત થામ ત૊ ઩૊તાના ્લધલલેઔાનવાય રીધેર૊
યાજ્મ઩ારન૊ ધનણગમ અકયી યશે ળે ઄ને યાજ્મ઩ારે ઔયે રા
ઔ૊ઇ ઔામગની ઔામદેવયતા વાભે એલા ઔાયણવય લાંધ૊ ઈઠાલી
ળઔાળે નટશ ઔે તે઒એ, તે઒ના વ્મધક્તખત ધલલેઔ લા઩યીને
઩ખરાં રીધા ચે ઔે નટશ.
લધભાં, યાષ્ટર ઩ધતને યાજ્મ઩ાર ઩ાવેથી ઄શે લાર
ભળ્ે ઄થલા ઄ડમથા કાતયી થામ ઔે ઄રૂણાઙર પ્રદેળના
યાજ્મભાં ઔામદ૊ ઄ને વ્મલ્થા જા઱લલાની કાવ
છલાફદાયી યાજ્મ઩ારની શ૊લાનં શલે છરૂયી નથી, ત૊ શઔભ
ઔયીને અદેળ અ઩ી ળઔાળે ઔે યાજ્મ઩ારની અલી
છલાફદાયી, શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી તાયીકથી
઄ભરભાં યશે તી ફંધ થળે;
(ક) ઄રૂણાઙર પ્રદેળના યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ત્રીવ
ઔયતા ઒ચા ન શ૊મ તેટરા વભ્મ૊ન૊ વભાલેળ થળે.
અ વંધલધાનભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ખ૊લા
યાજ્મની ધલધાનવબાભાં ત્રીવ ઔયતાં ઒ચા ન શ૊મ તેટરા
વભ્મ૊ન૊ વભાલેળ થળે.
(૧) ઄નચ્ચે દ ૩૯૫ભાં ઈલ્લેકેર ઄ધધધનમભ૊, અ
વંધલધાનથી યદ થમા શ૊મ તે ચતાં, ઩ણ અ વંધલધાનની
ફીજી જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને, અ વંધલધાનના
અયંબની તયત ઩શે રાં બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ઄ભરભાં શ૊મ
તેલા તભાભ ઔામદા, ઔ૊ઇ વત્તા ધયાલતં ધલધાનભંડ઱ ઄થલા
ફીજા વત્તા ધયાલતા ઄ધધઔાયી તેભાં પે યપાય ન ઔયે ઄થલા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
તેને યદ ન ઔયે ઔે તેભાં વધાય૊ ન ઔયી ળઔે ત્માં વધી, તે
યાજ્મક્ષેત્રભાં ઄ભરભાં ઙાર યશે ળે.
(૨) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔ૊ઇ ઩ણ
ઔામદાની જોખલાઇ઒ને અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ વાથે
વવંખત ઔયલાના શે ત ભાટે , યાષ્ટર ઩ધત, શઔભ ઔયીને એલા
ઔામદાના છરૂયી ઄થલા ઇષ્ટ શ૊મ તેલા ઄નઔૂ રન૊ ઄ને
વધાયાલધાયા તે ઔામદાને યદ ઔયીને ઄થલા તેભાં વધાયા
ઔયીને ઔયી ળઔળે ઄ને તે શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે
તેલી તાયીકથી એ યીતે ઄નઔરન૊ ઄થલા વધાયા લધાયા
વાથે તે ઔામદ૊ ઄વયઔતાગ થામ એલી જોખલાઇ ઔયી ળઔળે
઄ને એલાં ઄નઔરન૊ ઄થલા વધાયા લધાયા ધલળે ઔ૊ઇ
ડમામારમભાં લાંધ૊ ઈઠાલી ળઔાળે નશી.
(૩) કંડ (૨)ભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી, -
(ઔ) અ વંધલધાનના અયંબથી ત્રણ લ઴ગ ઩ૂયાં થામ તે ઩ચી
ઔ૊ઇ ઔામદાભાં ઄નઔરન૊ ઄થલા વધાયાલધાયા ઔયલા ભાટે
યાષ્ટર ઩ધતને વત્તા ભ઱ે ચે એભ ખણાળે નટશ; ઄થલા
(ક) વદયશ કંડ શે ઠ઱ યાષ્ટર ઩ધતને ઄નઔૂ ધરત ઔયે ર૊ ઔે તેભાં
વધાયાલધાયા ઔયે ર૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ યદ ઔયલાભાં ઄થલા તેભાં
વધાય૊ ઔયલાભાં વત્તા ધયાલતા ઔ૊ઇ ધલધાનભંડ઱ને ઄થલા
ફીજા વત્તા ધયાલતા ઄ધધઔાયીને ફાધ અલે ચે એભ ખણાળે
નશી.
અ કંડભાં ‘‘઄ભરભાં શ૊મ તેલ૊
ઔામદ૊’’ એ ળબ્દ૊ભાં, અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં
બાયતના યાજ્મક્ષેત્ર ઔ૊ઇ ધલધાનભંડ઱ે ઩વાય ઔયે રા ફીજા
વત્તા ધયાલતા ઄ધધઔાયીએ ઔયે રા ઄ને ઄ખાઈ યદ ન ઔયે રા
ઔામદાન૊ વભાલેળ થળે. ઩ચી બરે તે ઔામદ૊ ઄થલા તેના
ઔ૊ઇ બાખ૊ તે વભમે ફધા ઄થલા ઄ભૂઔ ધલ્તાય૊ભાં
઄ભરભાં ન શ૊મ.
બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં ઔ૊ઇ
ધલધાનભંડ઱ે ઩વાય ઔયે ર૊ ઄થલા ફીજા વત્તા ધયાલતા
઄ધધઔાયીએ ઔયે ર૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊, છેની અ વંધલધાનના
અયંબની તયત ઩શે રાં બાયતના યાજ્મક્ષેત્રભાં તેભછ તેની
ફશાય ઩ણ ઄વય શતી, તે ઔામદાની યાજ્મક્ષેત્ર ફશાયની
઄વય, ઈ઩ય છણાવ્મા ભછફના ઄નઔરન૊ ઄ને
વધાયાલધાયાને ઄ધીન યશીને ઙાર યશે ળ.ે
ઔ૊ઇ ઔાભઙરાઈ ઔામદાના ઄ંત
ભાટે , નક્કી ઔયે રી તાયીક ઩ચી ઄થલા અ વંધલધાન
઄ભરભાં અવ્મં ન શ૊ત ઄ને તે તાયીક ઩ચી, તે ઄ભરભાં
ઙાર યશે ચે તેલ૊ અ ઄નચ્ચે દભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યન૊ ઄થગ
ઔયલાભાં અલળે નશી.
157
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ઔ૊ઇ પ્રાંતના ખલનગયે, ટશંદ યાજ્મ
લશીલટ ઄ધધધનમભ, ૧૯૩૫ની ઔરભ ૮૮ શે ઠ઱ પ્રધવદ્ ઔયે ર૊
઄ને અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં ઄ભરભાં શ૊મ
તેલ૊ ઔ૊ઇ લટશઔભ, તત્વભાન યાજ્મના યાજ્મ઩ારે લશે ર૊
઩ાચ૊ કેંઙી રીધ૊ ન શ૊મ ત૊, ઄નચ્ચે દ ૩૮૨ના કંડ (૧)
શે ઠ઱ ઔામગ ઔયતી તે યાજ્મની ધલધાનવબાની એલા અયંબ
઩ચીની ઩શે રી ફેઠઔની ચ ઄ડલાટડમાં ઩ૂયાં થમે ઄ભરભાં
યશે ળે નટશ ઄ને વદયશ ભદત ઩ચી એલ૊ ઔ૊ઇ લટશઔભ
઄ભરભાં ઙાર યશે ચે તેલ૊ અ ઄નચ્ચે દભાંન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ
ભછઔૂ યન૊ ઄થગ ઔયલાભાં અલળે નશી.
(૧) વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ના
અયંબની તયત ઩શે રાં, બાયતભાં ઄થલા તેના ઔ૊ઇ બાખભાં
઄ભરભાં શ૊મ તેલા ઔામદાની જોખલાઇ઒ને તે ઄ધધધનમભથી
વધામાગ પ્રભાણેની અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ વાથે
વવંખત ઔયલાના શે ત઒ ભાટે , વન ૧૯૫૭ના નલેમ્ફય
ભટશનાની ૧રી તાયીક ઩શે રાં શઔભથી યાષ્ટર ઩ધત એલા
ઔામદાભાં છરૂયી ઄થલા ઇષ્ટ શ૊મ એલાં ઄નઔૂ રન૊ ઄ને
વધાયાલધાયા તે ઔામદ૊ યદ ઔયીને ઄થલા તેભાં વધાય૊
ઔયીને ઔયી ળઔળે ઄ને તે શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે
તેલી તાયીકથી એલી યીતે ઔયે રાં ઄નઔૂ રન૊ ઄થલા
વધાયાને ઄ધીન યશીને, તે ઔામદ૊ ઄વયઔતાગ થળે એલી
જોખલાઇ ઔયી ળઔળે ઄ને એલાં ઔ૊ઇ ઄નઔૂ રન૊ ઄થલા
વધાયા લધાયા વાભે ઔ૊ઇ ડમામારમભાં લાંધ૊ ઈઠાલી ળઔાળે
નશી.
(૨) વદયશ કંડ શે ઠ઱ યાષ્ટર ઩ધતએ ઄નઔૂ ધરત ઔયે ર૊ ઄થલા
તેભાં વધાયાલધાયા ઔયે ર૊ ઔ૊ઇ ઔામદ૊ યદ ઔયલાભાં ઔ૊ઇ
વત્તા ધયાલતા ધલધાનભંડ઱ને ઄થલા ફીજા વત્તા ધયાલતા
઄ધધઔાયીને કંડ (૧)ભાંના ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ યથી ફાધ અલે ચે
એભ ખણાળે નશી.
઄નચ્ચે દ ૨૨ના કંડ (૭) શે ઠ઱ વંવદ જોખલાઇ ઔયે
઄થલા અ વંધલધાનના અયંબથી એઔ લ઴ગની ભદત ઩ૂયી
થામ, એ ફેભાંથી છે લશે રં ફને ત્માં વધી, તે ઄નચ્ચે દના
કંડ૊ (૪) ઄ને (૭)ભાં વંવદ ઄ંખન ે ા ઔ૊ઇ ઈલ્લેકને ફદરે
યાષ્ટર ઩ધત ઄ંખેના ઈલ્લેક શ૊મ તે યીતે ઄ને તે કંડ૊ભાં વંવદે
ઔયે રા ઔ૊ઇ ઔામદા ઄ંખેના ઈલ્લેકને ફદરે યાષ્ટર ઩ધતએ ઔયે રા
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
શઔભ ઄ંખન
ે ૊ ઈલ્લેક શ૊મ તે યીતે વદયશ ઄નચ્ચે દ ઄વયઔતાગ
થળે.
(૧) વંધલધાનના અયંબથી તયત ઩શે રાં શ૊દ્દ૊ ધયાલતા
પે ડયર ડમામારમના ડમામાધીળ૊, તેભણે ઄ડમથા ઩વંદખી
ઔયી ન શ૊મ ત૊, એલા અયંબ ઈચ્ઙતભ ડમામારમના
ડમામાધીળ૊ થળે ઄ને તેભ થમે ઄નચ્ચે દ ૧૨૫ શે ઠ઱
ઈચ્ઙતભ ડમામારમના ડમામાધીળ૊ ઄ંખે ઔયે રી જોખલાઇ
પ્રભાણે ઩ખાય ઄ને બર્થથાં ઄ને યજા ઄ને ઩ેડળન ઄ંખન ે ા
એલા શઔ૊ ભે઱લલાન૊ તેભને ઄ધધઔાય યશે ળે.
(૨) અ વંધલધાનના અયંબે પે ડયર ડમામારમભાં ધનઔાર-
ફાઔી યશે રા તભાભ દીલાની ઔે પ૊છદાયી દાલા, ઄઩ીર૊ ઄ને
ઔામગલાશી, ઈચ્ઙતભ ડમામારમભાં અલેરાં ખણાળે ઄ને
ઈચ્ઙતભ ડમામારમને તેની વનાલણી ઔયીને તેન૊ ધનણગમ
ઔયલાની શઔૂ ભત યશે ળે ઄ને અ વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં
પે ડયર ડમામારમે અ઩ેરા પેં વરા ઄થલા ઔયે રા શઔભ૊ને
ઈચ્ઙતભ ડમામારમે તે અપ્મા ઄ને ઔમાગ શ૊મ તેલ૊ છ પ્રબાલ
઄ને ઄વય યશે ળ.ે
(૩) બાયતના યાજ્મક્ષેત્રની ઄ંદયના ઔ૊ઇ ડમામારમના ઔ૊ઇ
પેં વરા, શઔભનાભા ઄થલા શઔભ ઈ઩યની ઔે તેના ઄ંખન ે ી
઄઩ીર૊ ઄ને ઄યજી઒ન૊ ધનઔાર ઔયલા ભાટે ટશજ-
ભેછ્ે ટી-ઔાઈધડવરની શઔૂ ભતના ઄ભરને ઔામદાથી ઄ધધઔૃ ત
ઔમો શ૊મ તેટરે ઄ંળે તેને અ વંધલધાનન૊ ઔ૊ઇ ઩ણ ભછઔૂ ય
ધફન-ઔામદેવય ઠયાલે ચે એભ ખણાળે નટશ, ઄ને અ
વંધલધાનના અયંબ ઩ચી, એલી ઔ૊ઇ ઄઩ીર ઄થલા ઄યજી
ઈ઩ય ઔયે ર૊ ટશજ-ભેછ્ે ટી-ઇન-ઔાઈધડવરન૊ ઔ૊ઇ શઔભ અ
વંધલધાનથી ઈચ્ઙતભ ડમામારમને ઄઩ામેરી શઔૂ ભતન૊
઄ભર ઔયતાં એલા ડમામારમે ઔયે ર૊ શઔભ ઄થલા શઔભનાભ
શ૊મ તેભ તભાભ શે ત઒ ભાટે ઄વયઔતાગ થળે.
(૪) અ વંધલધાનના અયંબે ઄ને એલા અયંબથી ઩શે રી
઄નવૂધઙના બાખ-કભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા ઔ૊ઇ યાજ્મભાં ધપ્રલી
ઔાઈધડવર તયીઔે ઔામગ ઔયતા વત્તાધધઔાયીની, તે યાજ્મની
઄ંદયના ઔ૊ઇ ડમામારમના ઔ૊ઇ પેં વરા, શઔભનાભા ઄થલા
શઔભ ઈ઩યની ઔે તે ઄ંખન ે ી ઄઩ીર૊ ઄ને ઄યજી઒
્લીઔાયલાની ઄ને તેન૊ ધનઔાર ઔયલાની શઔૂ ભત યશે ળે નટશ
઄ને એલા અયંબે વદયશ વત્તાધધઔાયી વભક્ષ ધનઔાર ફાઔી
યશી શ૊મ તેલી તભાભ ઄઩ીર૊ ઄ને ફીજી ઔામગલાશી ઈચ્ઙતભ
ડમામારમને તફદીર ઔયલાભાં અલળે ઄ને તે તેન૊ ધનઔાર
ઔયળે.
158
 Indian Constitution Download From 247naukri.blogspot.in
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441

(૫) અ ઄નચ્ચે દની જોખલાઇ઒ને ઄ભરભાં રાલલા ભાટે

વંવદ, ઔામદાથી લધ જોખલાઇ ઔયી ળઔાળે.
બાયતના વભગ્ર યાજ્મક્ષેત્રભાં દીલાની, પ૊છદાયી
઄ને ભશે વૂરી શઔૂ ભતલા઱ા તભાભ ડમામારમ૊, તભાભ
ડમાધમઔ, લશીલટી ઄ને દપતયી વત્તાધધઔાયી઒ ઄ને
઄ધધઔાયી઒ અ વંધલધાનની જોખલાઇ઒ને ઄ધીન યશીને,
઩૊ત઩૊તાના ઔામો ઔયલાન ઙાર યાકળે.
અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં શ૊દ્દ૊
ધયાલતા બાયતના ભશારેકા-઩યીક્ષઔ, તેભણે ઄ડમથા
઩વંદખી ઔયી ન શ૊મ ત૊, એલા અયંબે બાયતના ધનમંત્રઔ-
ભશારેકા ઩યીક્ષઔ ફનળે ઄ને તેભ થમે ઄નચ્ચે દ ૧૪૮ ના
કંડ (૩) શે ઠ઱ બાયતના ધનમંત્રઔ-ભશારેકા ઩યીક્ષઔ ઄ંખે
ઔયે રી જોખલાઇ પ્રભાણે ઩ખાય ઄ને એલા યજા ઄ને ઩ેડળન
઄ંખેના શઔ૊ ભે઱લલાન૊ તેભને ઄ધધઔાય યશે ળે ઄ને એલા
અયંબની તયત ઩શે રાં, તેભને છે જોખલાઇ઒ રાખ ઩ડતી
શતી તે શે ઠ઱ નક્કી ઔમાગ પ્રભાણે શ૊દ્દાની ભદત ઩ૂયી ન થામ
ત્માં વધી, શ૊દ્દા ઈ઩ય ઙાર યશે લાન૊ શઔ યશે ળ.ે

(૧) અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં ટશદ

(૧) ઄નચ્ચે દ ૨૧૭ના કંડ (૨)ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે
ડધભધનમનના ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના શ૊દ્દા ધયાલતા વભ્મ૊,
ચતાં, અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં ઔ૊ઇ પ્રાંતના
તેભણે ઄ડમથા ઩વંદખી ઔયી ન શ૊મ ત૊,એલા અયંબે વંગ
ઈચ્ઙ ડમામારમના શ૊દ્દા ધયાલતા ડમામાધીળ૊, તેભણે
ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના વભ્મ૊ ફનળે ઄ને ઄નચ્ચે દ ૩૧૬ના
઄ડમથા ઩વંદખી ઔયી ન શ૊મ ત૊, એલા અયંબે તત્વભાન
કંડ૊ (૧) ઄ને (૨)ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ ચતાં, ઩ણ તે
યાજ્મના ઈચ્ઙ ડમામારમના ડમામાધીળ૊ ફનળે ઄ને તેભ
઄નચ્ચે દના કંડ (૨)ના ઩યંતઔને ઄ધીન યશીને, એલા
થમે ઄નચ્ચે દ ૨૨૧ શે ઠ઱ તેલા ઈચ્ઙ ડમામારમના
અયંબની તયત ઩શે રાં એલા વભ્મ૊ને છે ધનમભ૊ રાખ ઩ડતા
ડમામાધીળ૊ ઄ંખે ઔયે રી જોખલાઇ પ્રભાણે ઩ખાય ઄ને બર્થથાં
શતા તે શે ઠ઱ નક્કી ઔમાગ પ્રભાણે ઩૊તાના શ૊દ્દાની ભદત ઩ૂયી
઄ને એલી યજા ઄ને ઩ેડળન ઄ંખન ે ા શઔ૊ ભે઱લલાન૊ તેભને
ન થામ ત્માં વધી, તે઒ શ૊દ્દા ઈ઩ય ઙાર યશે ળ.ે
઄ધધઔાય યશે ળ.ે એલા ઔ૊ઇ ડમામાધીળ, બાયતના નાખટયઔ
(૨) અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં ઔ૊ઇ પ્રાડતના
ન શ૊મ તે ચતાં, એલા ઈચ્ઙ ડમામારમના ભખ્મ ડમામભૂધતગ
ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના ઄થલા પ્રાડત૊ના ઔ૊ઇ છૂ થની
઄થલા ઄ડમ ડમામાધીળ તયીઔે ધનભાલાને ઩ાત્ર ખણાળે.
છરૂટયમાત૊ ઩ૂયી ઩ાડતા ર૊ઔ વેલા અમ૊ખના શ૊દ્દા ધયાલતા
(૨) અ વંધલધાનના અયંબની તયત ઩શે રાં, ઩શે રી
વભ્મ૊, તેભણે ઄ડમથા ઩વંદખી ઔયી ન શ૊મ ત૊ એલા
઄નવૂધઙના બાખ-કભાં ધનટદગષ્ટ ઔયે રા ઔ૊ઇ યાજ્મની
અયંબે, મથાપ્રવંખ, તત્વભાન યાજ્મના ર૊ઔ વેલા
તત્વભાન ઔ૊ઇ દેળી યાજ્મના ઈચ્ઙ ડમામારમના શ૊દ્દા
અમ૊ખના વભ્મ૊ ફનળે ઄ને ઄નચ્ચે દ ૩૧૬ ના કંડ૊ (૧)
ધયાલતા ડમામાધીળ૊, તેભણે ઄ડમથા ઩વંદખી ઔયી ન શ૊મ
઄ને (૨) ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઩ણ તે ઄નચ્ચે દના
ત૊, એલા અયંબે એ યીતે ધનટદગષ્ટ ઔયે રા યાજ્મના ઈચ્ઙ
કંડ (૨) ના ઩યંતઔને ઄ધીન યશીને, એલા અયંબની તયત
ડમામારમના ડમામાધીળ૊ થળે ઄ને ઄નચ્ચે દ ૨૧૭ ના કંડ૊
઩શે રાં એલા વભ્મ૊ને છે ધનમભ૊ રાખ ઩ડતા શતા તે શે ઠ઱
(૧) ઄ને (૨)ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, ઩ણ તે
નક્કી ઔમાગ પ્રભાણે ઩૊તાના શ૊દ્દાની ભદત ઩ૂયી ન થામ ત્માં
઄નચ્ચે દના કંડ (૧)ના ઩યંતઔને ઄ધીન યશીને, યાષ્ટર ઩ધત,
વધી, તે઒ શ૊દ્દા ઈ઩ય ઙાર યશે ળે.
શઔભ ઔયીને નક્કી ઔયે તેલી ભદત ઩ૂયી ન થામ ત્માં વધી,
તે઒ શ૊દ્દા ઈ઩ય ઙાર યશે ળ.ે
(૩) અ ઄નચ્ચે દભાં ‘‘ડમામાધીળ’’ એ ળબ્દભાં ઔ૊ઇ
ઔામગઔાયી ઄થલા લધાયાના ડમામાધીળન૊ વભાલેળ થત૊ ઄નચ્ચે દ ૧૭૨ભાં ખભે તે ભછઔૂ ય શ૊મ તે ચતાં, યાજ્મ
નથી . ઩નયગ ઙના ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ ની ઄નચ્ચે દ૊ ૨૮ ઄ને ૨૯
જોખલાઇ શે ઠ઱ યઙામેરી અંધ્રપ્રદેળની ધલધાનવબા તેન
લશે રં ધલવછગન ઔયલાભાં ન અલે ત૊, વદયશ ઄નચ્ચે દ ૨૯ભાં

www.asthaacademy.wordpress.com 159
 Indian Constitution
Astha Academy, Sector 22, Gandhinagar Mo.8980961441
ઈલ્લેકેરી તાયીકથી ઩ાંઙ લ઴ગની ભદત વધી ઙાર યશે ળે ઄ને
તેથી લધ ભદત વધી ઙાર યશે ળે નટશ ઄ને વદયશ ભદત
઩ૂયી થમે તે ધલધાનવબાનં ધલવછગન થમં ખણાળે.
વંધલધાન (વાતભા વધાયા) ઄ધધધનમભ, ૧૯૫૬ના
઄નચ્ચે દ ૨૯ ઄ને ઄નવૂધઙથી યદ ઔમાગ ચે .
(૧) ઔ૊ઇ ભશ્ઔે રી, કાવ ઔયીને ટશંદ યાજ્મ લશીલટ
઄ધધધનમભ, ૧૯૩૫ની જોખલાઇ઒ભાંથી અ વંધલધાનની
જોખલાઇ઒ભાં થતા વંિભણ વંફંધી ભશ્ઔે રી ધનલાયલાના
શે ત ભાટે , યાષ્ટર ઩ધત શઔભ ઔયીને અદેળ ઔયી ળઔળે ઔે તે
શઔભભાં ધનટદગષ્ટ ઔયલાભાં અલે તેલી ભદત દયધભમાન
઩૊તાને છરૂયી ઄થલા ઇષ્ટ રાખે તેલ૊ વધાય૊લધાય૊ ઔે ગટાડ૊
ઔયીને ઔયે રા ઄નઔરન૊ને ઄ધીન યશીને, અ વંધલધાન
઄વયઔતાગ થળે :
઩યંત બાખ-૫ ના પ્રઔયણ-૨ શે ઠ઱ ધલધધવય
યઙામેરી વંવદની પ્રથભ ફેઠઔ ઩ચી એલ૊ શઔભ ઔયી ળઔાળે
નશી.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ ઔયે ર૊ દયે ઔ શઔભ વંવદ વભક્ષ ભૂઔલ૊
જોઇળે.
(૩) અ ઄નચ્ચે દથી ૩૨૪ થી, ઄નચ્ચે દ ૩૬૭ના કંડ (૩)
થી ઄ને ઄નચ્ચે દ ૩૯૧ થી યાષ્ટર ઩ધતને ઄઩ામેરી વત્તા અ
વંધલધાનના અયંબ ઩શે રાં ટશંદ ડધભધનમનના ખલનગય
છનયરથી લા઩યી ળઔાળે.
અ વંધલધાન બાયતનં વંધલધાન ઔશે લાળે.
અ ઄નચ્ચે દ ઄ને ઄નચ્ચે દ૊ ૫, ૬, ૭, ૮, ૯, ૬૦,
૩૨૪, ૩૬૬, ૩૬૭, ૩૭૯, ૩૮૦, ૩૮૮, ૩૯૧, ઄ને ૩૯૩ તયત
઄ભરભાં અલળે ઄ને અ વંધલધાનની ફાઔીની
જોખલાઇ઒, વન ૧૯૫૦ના જાડમઅયી ભટશનાની ચવ્લીવભી
તાયીકે ઄ભરભાં અલળે, છે ટદલવન૊ અ વંધલધાનભાં, અ
વંધલધાનના અયંબ તયીઔે ઈલ્લેક ઔમોચે .
www.asthaacademy.wordpress.com
Download From 247naukri.blogspot.in
(૧) યાષ્ટર ઩ધત તેભના વત્તાધધઔાય શે ઠ઱, -
(ઔ) ટશડદી બા઴ાભાં ઔે ડદ્રીમ ઄ધધધનમભ૊ના ઄ધધઔૃ ત ઩ાઠ૊ના
્લીઔાયે રી બા઴ા, ળૈરી ઄ને ઩ટયબા઴ા વાથે તેને ઄નરૂ઩
ફનાલલા છરૂયી શ૊મ તેલા વધાયાલધાયા ઔયીને ઄ને તેભાં
અલી પ્રધવધદ્ ઔયલાભાં અલે તે ઩શે રાં, અ વંધલધાનના
તભાભ વધાયા઒ન૊ વભાલેળ ઔયીને, વંધલધાન વબાના
વભ્મ૊એ વશી ઔયે ર, ટશડદી બા઴ાભાં અ વંધલધાનનં
બા઴ાંતય ; ઄ને
(ક) ઄ંગ્રેજી બા઴ાભાં ઔયે ર અ વંધલધાનના દયે ઔ વધાયાનં
ટશડદી બા઴ાભાં થમેર બા઴ાંતય,
પ્રધવદ્ ઔયાલડાલળે.
(૨) કંડ (૧) શે ઠ઱ પ્રધવદ્ ઔયે ર, અ વંધલધાનના ઄ને
તેના દયે ઔ વધાયાના બા઴ાંતયન૊ ભૂ઱ ઄થગ થત૊ શ૊મ તે છ
પ્રભાણે તેન૊ ઄થગ વભછલ૊ ઄ને તે પ્રભાણે અલા બા઴ાંતયના
ઔ૊ઇ ઩ણ બાખન૊ ઄થગ વભછલાભાં ઔ૊ઇ ઩ણ ભશ્ઔે રી ઉબી
થામ ત૊, યાષ્ટર ઩ધત, તેની મ૊ગ્મ યીતે પે યધલઙાયણા
ઔયાલડાલળે.
(૩) અ વંધલધાનનં ઄ને અ ઄નચ્ચે દ શે ઠ઱ પ્રધવદ્ ઔયે ર
તેના દયે ઔ વધાયા઒નં બા઴ાંતય, વભગ્ર શે ત઒ ભાટે , તેન૊
ટશડદી બા઴ાભાં, ઄ધધઔૃ ત ઩ાઠ ચે તેભ ખણાળે.
ટશંદ ્લતંત્રતા ઄ધધધનમભ, ૧૯૪૭ ઄ને ટશંદ યાજ્મ
લશીલટ ઄ધધધનમભ, ૧૯૩૫ને વધાયતા ઄થલા તેભાં ઩યલણી
ઔયતા, ઩ણ ધપ્રલી ઔાઈધડવર શઔૂ ભત નાફૂદી ઄ધધધનમભ,
૧૯૪૯ ધવલામના તભાભ ઄ધધધનમભન૊ અથી યદ ઔયલાભાં
અલે ચે .
160