‫میخانیک خاک‬

‫فصل چهارم‬
‫ساختار و تراکم خاک ها‬

‫استاد مضمون‪ :‬پوهنیار محمد ناصر نسیمی‬

‫سمستر خزانی ‪1402‬‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪1‬‬
 ‫ساختار خاک ها‪:‬‬
‫• ساختار خاک (‪ )soil structure‬عبارت از ترتیب و حاالت تجمع ذرات خاک در یک کتله خاکی‬
‫می باشد‪ .‬به عبارت دیگر ترتیب قرار گرفتن اجزای خاک به ویژه ذرات جامد منرالی آن نسبت به‬
‫یکدیگر به نام ساختارخاک یاد می نمایند‪.‬‬
‫• ساختار خاک یک فکتور بسیار مهم بوده که بسیاری از خواص خاک مانند نفوذپذیری‪ ،‬قابلیت‬
‫تراکم‪ ،‬مقاومت برشی و غیره تاثیر زیاد دارد‪ .‬اندازه‪ ،‬شکل و موقیعت متقابل دانه های منرالی در‬
‫خاک بسیار متنوع است‪ .‬اما برای آسانی مطالعه‪ ،‬آنها ار به سه گروپ تقسیم بندی می نمایند‪:‬‬
‫‪ .1‬ساختار خاک غیر چسپناک (‪)Non Cohesive Soil‬‬
‫‪ .2‬ساختار خاک خاک های چسپناک (‪)Cohesive Soil‬‬
‫‪ .3‬ساختار اسکلیتی یا ساختار خاک های مرکب (‪)Composite Structure‬‬
‫همچنان ممکن است در طبیعت خاک های پیدا شود که ساختار آن ها با هیچ یک از گروپ های‬
‫فوق مطابقت نه نماید‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫ساختار خاک های غیر چسپناک‪:‬‬
‫• این خاک ها از ذرات بزرگتر و غیر چسپناک (دارای چسپش مساوی به صفر) تشکیل گریده و‬
‫شکل آن ها معموال کروی‪ ،‬شبه کروی و یا چند ضلعی می باشد مانند جغل‪ ،‬ریگ و غیره که از‬
‫نظر ساختار داری انواع ذیل است‪.‬‬
‫‪ .1‬ساختار دانه ای (‪)Single Grained Structure‬‬
‫‪ .2‬ساختار خانه زنبور مانند (‪)Honeycomb Structure‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪3‬‬

 ‫ساختار دانه یی (‪)Single Grained Structure‬‬

‫این خاک ها از ذرات بزرگتر با قطر بیشتر از ‪ 0.02‬ملی متر تشکیل شده که وزن این ذرات باعث‬
‫میشود تا در آب سریعتر و به طور مستقل رسوب نماید‪.‬‬
‫درجه تراکم خاک های غیر چسپناک نظر به نسبت منفذداری آن ها قرار ذیل محاسبه میگردد‪:‬‬
‫𝑛𝑒 ‪𝑒𝑚𝑎𝑥 −‬‬
‫= 𝑑𝑅‬ ‫‪× 100‬‬
‫𝑛𝑖𝑚𝑒 ‪𝑒𝑚𝑎𝑥 −‬‬
‫𝑑𝑅 درجه تراکم کتله خاک‬
‫𝑥𝑎𝑚𝑒 نسبت منفذ داری اعظمی‬
‫𝑛𝑖𝑚𝑒 نسبت منفذ داری اصغری‬
‫𝑛𝑒 نسبت منفذ داری طبیعی خاک‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪4‬‬

 ‫ساختار خاک به شکل خانه زنبور (‪)Honeycomb Structure‬‬
‫• در این حالت ذرات طوری باالی همدیگر قرار میگیرند که معموال چندین ذره بشکل قوس روی‬
‫ذرات میده قرار گرفته و درنتیجه فضای نسبتا بزرگی بین ذرات خالی ایجاد می نماید‪ .‬در این‬
‫حالت نسبت منفذ داری خاک زیاد شده و ساختار حاصله به شکل خانه زنبور تبارز نموده که به‬
‫نام ساختار خانه زنبوری یاد میشود‪.‬‬
‫• در این حالت کتله خاک با ساختار غیر متراکم به وجود می آید که در حالت خشک نسبتا‬
‫محکم و پایدار بوده (به علت عکس العمل های قوسی) اما در برابر اهتزاز حساس است که‬
‫ساختار آن ها برهم خورده و نشست ناگهانی می نمایند‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪5‬‬

 ‫ساختار خاک های چسپناک‪:‬‬
‫• در این خاک ها به طور کلی وضیعت قرار گرفتن ذرات تابع شدت جذب یا دفع آن ها بوده که‬
‫ساختار حاصله تابع این عامل می باشد و در نتیجه دو نوع ساختار یا سترکچر در این خاک ها‬
‫بوجود می آید‪.‬‬
‫‪ .1‬ساختار پراکنده (‪)Dispersed Structure‬‬
‫‪ .2‬ساختار منعقد یا فالکولینت (‪)Flocculent Structure‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪6‬‬

 ‫ساختار پراکنده (‪)Dispersed Structure‬‬
‫• هرگاه ذرات این نوع خاک ها یکدیگر را به شدت دفع نمایند‪ ،‬ذرات در یک حجم معین خاک به‬
‫شکلی قرار میگیرند که بزرگترین فاصله بین ها ایجاد می شود‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪7‬‬

 ‫ساختار منعقد یا فالکولینت (‪)Flocculent Structure‬‬
‫• در این نوع ساختار نیرو های جاذبه میان ذرات خاک نسبت به نیرو های دفع کننده بیشتر بوده و به‬
‫صورت نامنظم یکدیگر را جذب می نمایند (طوریکه کنج هر ذره در تماس با سطح ذره دیگر قرار‬
‫میگیرد)‪.‬‬
‫• خاک های شامل این ساختار از نظر وزن بسیار سبک و از نظر مقاومت بسیار تراکم پذیر اند‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪8‬‬

 ‫ساختار خاک های مرکب‪:‬‬
‫در این نوع خاک ها ذرات غیر چسپناک بزرگدانه و ذرات خاک های چسپناک میده دانه با هم مخلوط‬
‫بوده که اسکلیت اصلی خاک را ذرات بزرگدانه تشکیل می دهد‪ .‬در این نوع خاک ها سه ساختار ذیل به‬
‫مالحظه می رسد‪.‬‬
‫الف‪ :‬ساختار شناور‬
‫در این حالت ذرات بزرگدانه به حالت شناور‪ ،‬مجزا از همدیگر بداخل ذرات خاک میده دانه قرار میگیرند و‬
‫هیچ گونه تماس باهم ندارند‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪9‬‬

 ‫ادامه ‪...‬‬
‫ب‪ :‬ساختار نمیه شناور‬
‫در این نوع ساختار ذرات بزرگدانه باهم نقاط تماس دارند‪ .‬ذرات میده دانه چسپناک در بین نقاط تماس قرار دارند‪ .‬این‬
‫نوع ساختار از رسوب همزمان ذرات بزرگدانه و میده دانه چسپناک به میان می آید‪.‬‬
‫ج‪ :‬ساختار تماس مستقیم‬
‫در این حالت ذرات بزرگدانه به طور مستقیم در تماس بوده‪ .‬این ساختار زمانی به وجود می آید که نخست ذرات‬
‫بزرگدانه و بعد میده دانه چسپناک رسوب نمایند‪ .‬این نوع خاک ها محکم و غیر قابل تراکم بوده و در اثر جریان آب‬
‫سست نمی شوند‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪10‬‬

 ‫تراکم خاک ها‪:‬‬
‫تراکم خاک ها عبارت از پروسه ای است که در آن ذرات خاک به طور مصنوعی ترکیب مجدد‬
‫شده و باهم نزدیک میگردند‪.‬‬
‫‪ ‬نتایج ذیل را در نتیجه تراکم خاک ها بدست می آوریم‪:‬‬
‫‪ ‬باال بردن مقاومت خاک‪،‬‬
‫‪ ‬افزایش ظرفیت باربرداری‪،‬‬
‫‪ ‬کاهش تغییر شکل خاک ها در مقابل بار های وارد شده روی خاک ها‬
‫‪ ‬ما در تراکم دو هدف را دنبال می کنیم‪:‬‬
‫‪ .1‬با کم کردن میزان تخلخل‪ ،‬وزن مخصوص‬
‫خاک و مقاومت خاک را افزایش پیدا میکند‪.‬‬
‫‪ .2‬با متراکم کردن خاک نشست و تغییر شکل‬
‫خاک در مقابل بار کمتر میشود‪.‬‬
‫نوت‪ :‬در حین تراکم تغییر قابل توجهی در حجم‬
‫آب در داخل خاک رخ نمیدهد‪.‬‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪11‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• تراکم (‪ )compaction‬با پدیده تحکیم (‪ )Consolidation‬متفاوت است‪ .‬زیرا تحکیم یک پروسه تدریجی کاهش‬
‫حجم تحت بارگذاری دوامدار بوده در حالی که تراکم عبارت از کاهش سریع هوای منفذی خاک تحت بارگذاری کوتاه‬
‫مدت می باشد‪.‬‬
‫• متراکم نمودن خاک ها توسط تپک کاری (رولر ها‪ ،‬غلتک ها)‪ ،‬وارد نمودن ضربه‪ ،‬متراکم نمودن اهتزازی و طریقه‬
‫مختلط (تپک کاری و اهتزاز همزمان) اجرا میشود‪ .‬از این که خاک های چسپناک و غیر چسپناک دارای خصوصیات‬
‫متفاوت اند بنابر این طریقه های متراکم ساختن آن ها نیز مختلف است‪.‬‬
‫تراکم خاک های غیر چسپناک‬
‫• برای تراکم خاک های چسپناک یا ریزان که از ذرات بزرگدانه کروی شکل تشکیل شده اند‪ ،‬استفاده از بار ستاتیکی‬
‫تاثیر مثبت ندارد‪ .‬تجارب نشان داده که تراکم اهتزازی (استفاده از رولر های اهتزازی ‪ )Vibrator‬بهترین وسیله‬
‫متراکم نمدن این نوع خاک ها می باشد‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪12‬‬

 ‫ادامه ‪...‬‬
‫تراکم خاک های چسپناک‬
‫• به علت ساختار خاص ذرات میده دانه تراکم خاک های چسپناک مانند گل و سیلت به وسیله اهتزاز امکان ندارد‪ .‬اما‬
‫فشار ستاتیکی بهترین طریقه برای تراکم این نوع خاک ها به شمار میرود‪.‬‬
‫• به منظور تراکم اعظمی چنین خاک ها یک مقدار آب که بنام رطوبت مناسب یاد میگردد‪ ،‬ضروری میباشد‪.‬‬
‫• ازدیاد آب تا حد معیین باعث تراکم بهتر ذرات میگردد‪ .‬در صورتی که که آب از مقدار معیین بیشتر گردد در اطراف‬
‫ذرات آب آزاد به وجود آمده‪ ،‬منفذ های بین ذرات مملو از آب گردیده و برای تراکم انرژی بیشتر ضرورت میشود‪ .‬تا‬
‫آب از منفذ های خاک تحت فشار زیاد خارج گردد‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪13‬‬

 ‫تراکم خاک در البراتوار‬
‫• به منظور تراکم خاک در البراتوار آزمایش های مخصوص موجود است که در ذیل مورد بحث قرار میگیرند‪.‬‬
‫‪ .1‬آزمایش پراکتور‬
‫‪ .2‬آزمایش تراکم مقیاس کوچک هاروارد‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪14‬‬

 ‫ادامه ‪...‬‬
‫آزمایش پراکتور‪:‬‬
‫• پراکتور رابطه بین رطوبت نسبتی خاک و درجه تراکم) کثافت خاک خشک( را دریافت نمود‪.‬‬
‫‪ ‬برای تراکم نمودن خاک ها در حد اعظمی یک رطوبت نسبتی معیین وجود دارد که بنام رطوبت مناسب‬
‫( ‪ )Optimum Water Content‬یاد شده و در موجودیت آن خاک تراکم اعظمی را کسب نموده و‬
‫منفذ داری خاک به حد اقل میرسد‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪15‬‬

 ‫ادامه ‪...‬‬
‫آزمایش پراکتور ستندرد‪:‬‬
‫در این آزمایش در یک ظرف استوانه ای جداره ضخیم فلزی که ‪ mold‬نامیده میشود و در‬
‫حدود ‪ 1/30‬فت مکعب حجم دارد سه الیه خاک می ریزیم‪ .‬بعد از ریختن هر الیه خاک آن‬
‫را با چکش ‪ 5.5‬پوندی (‪ 2.5‬کیلوگرام) که از ارتفاع ‪ 12‬اینج (‪ 300‬ملی متر) سقوط میکند با‬
‫‪ 25‬ضربه می کوبیم سپس نمونه کوبیده شده را از داخل قالب خارج کرده رطوبت‬
‫𝛾‬
‫= 𝑑𝛾 آنرا تعیین مینمایم‪ ،‬این کار را با فیصدی های‬ ‫نسبتی(𝜔) و درجه تراکم آن را‬
‫𝜔‪1+‬‬
‫مختلف رطوبت برای عین خاک اجرا کرده و گراف رابطه بین (𝜔) و ( 𝑑𝛾) را ترسیم مینمایم‪.‬‬

‫آزمایش پراکتور اصالح شده‪:‬‬

‫در این آزمایش اندکی شرایط با حالت استندرد فرق دارد‪.‬‬
‫خاک به جای ‪ 3‬الیه در ‪ 5‬الیه ریخته میشود‪ .‬وزن چکش به ‪10‬‬
‫پوند افزایش میابد‪ .‬ارتفاع سقوط چکش به ‪ 18‬اینچ افزایش میابد‪.‬‬
‫هر الیه با ‪ 25‬ضربه کوبیده میشود‪.‬‬
‫در آزمایش پراکتور اصالح شده انرژی تراکمی را افزایش داده تا‬
‫شرایط آزمایش به شرایط واقعی در عمل نزدیک شود‪.‬‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪16‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• در موجودیت روابط ذیل میتوان گراف که رابطه بین رطوبت‬
‫نسبتی 𝜔 و وزن حجمی خاک خشک (درجه تراکم) 𝑑𝛾‬
‫را نشان میدهد رسم نمود‪.‬‬
‫𝑊‬
‫وزن حجمی خاک مرطوب‬ ‫=𝛾‬ ‫•‬
‫𝑉‬
‫𝛾‬
‫وزن حجمی خاک خشک‬ ‫= 𝑑𝛾‬ ‫•‬
‫𝜔‪1+‬‬

‫تراکم عین خاک با دو انرژی تراکمی متفاوت‬

‫تراکم خاک های متنوع با انرژی تراکمی یکسان‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪17‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫خط هوای منفذی‪:‬‬
‫• خط که نشان دهنده رابطه میان رطوبت نسبتی و درجه تراکم خاک‬
‫خشک برای تراکم خاک که دارای یک فیصد ثابت هوای منفذی باشد به‬
‫نام خط هوای منفذی یاد میگردد‪ .‬که دارای معادله ذیل میباشد‪.‬‬
‫𝑤𝛾 × 𝐺 𝑎𝑛 ‪1 −‬‬
‫= 𝑑𝛾‬
‫𝐺×𝜔‪1+‬‬

‫• در این رابطه 𝑎𝑛 فیصدی هوای منفذی 𝜔 رطوبت نسبتی خاک 𝑑𝛾‬

‫درجه تراکم 𝐺 وزن مخصوص خاک میباشد‬
‫• تراکم اعظمی زمان حاصل میگردد که ‪ 𝑛𝑎 = 0‬در این صورت خاک‬
‫هوای منفذی نداشته و خط متذکره بنام خط عدم هوای منفذی یا خط‬
‫اشباع یاد میگردد‪ .‬که توسط معادله ذیل اراییه میگردد‪.‬‬
‫𝑤𝛾 × 𝐺‬
‫= 𝑑𝛾‬
‫𝐺×𝜔‪1+‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪18‬‬

 ‫ادامه ‪...‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫• نتایج آزمایش تراکم پراکتور استاندرد و اصالح شده بر روی یک خاک به شرح زیر است‪.‬‬
‫الف‪ :‬منحنی تراکم خاک را در دوحالت رسم کرده و فیصدی رطوبت مناسب را تعیین کنید‪.‬‬
‫ب‪ :‬درصورتی که ‪ GS=2.67‬باشد خط اشباع (خط ‪ 0%‬هوا) را نیز رسم کنید‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪19‬‬

 ‫ادامه ‪...‬‬
‫از روی منحنی های رسم شده بدست می آیند‪:‬‬
‫• در آزمایش تراکم پراکتور استندرد‬
‫‪(𝜔)𝑜𝑝𝑡 = 14%‬‬
‫‪(𝛾𝑑 )𝑚𝑎𝑥 = 109 𝑙𝑏ൗ 3‬‬
‫𝑡𝑓‬
‫• در آزمایش تراکم پراکتور اصالح شده‬
‫‪(𝜔)𝑜𝑝𝑡 = 12%‬‬
‫‪(𝛾𝑑 )𝑚𝑎𝑥 = 118 𝑙𝑏ൗ 3‬‬
‫𝑡𝑓‬
‫)𝐴‪𝐺𝑠 (1−‬‬
‫= 𝑑𝛾 استفاده میشود‪.‬‬ ‫𝛾‬ ‫• برای رسم منحنی فیصدی هوای منفذی از رابطه‬
‫𝑤 𝑠𝐺𝜔‪1+‬‬

‫‪2.67‬‬ ‫‪166.7‬‬
‫= 𝑑𝛾 → ‪𝐴 = 0‬‬ ‫= 𝑑𝛾 ≫= ‪62.4‬‬
‫‪1 + 𝜔2.67‬‬ ‫𝜔‪1 + 2.67‬‬

‫‪ 62.4 𝑙𝑏ൗ𝑓𝑡 3‬وزن مخصوص آب است‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪20‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫آزمایش تراکم مقیاس کوچک هاروارد‬
‫• از این که در تجربه ستندرد پراکتور مقدار زیاد خاک برای هر تجربه ضرورت میباشد‪ .‬بنابر این صرفه جویی در مقدار‬
‫خاک و سادگی اجرای تجربه تراکم‪ ،‬آزمایش مقایس کوچک در پوهنتون هاروارد مورد استفاده قرار گرفت‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪21‬‬

 ‫تراکم در محل (‪)Field Compaction‬‬
‫• از اینکه می دانیم شرایط تراکم البراتوار و محل یکسان نیست‪ .‬ما در البراتوار ابتدا ذرات خاک که بزرگتر از ‪ 20‬سانتی متر را دارد از نمونه‬
‫جدا کرده و بقیه را داخل (‪ )mold‬می ریزیم و متراکم می کنیم‪ ،‬اما در ساحه بخشی از خاک جدا نمیشود و در ضمن اطراف خاک حین‬
‫تراکم آذاد است‪ .‬همچنین انرژی تراکمی در البراتوار و ساحه با یکدیگر متفاوت است‪.‬‬
‫• بنابر این ما نمیتوانیم نتایج البراتواری را به صورت مستقیم برای کار اجرایی استفاده کنیم‪ .‬اما ناگزیریم تا این دو حالت را به طریقی به‬
‫یکدیگر مرتبط سازیم‪.‬‬
‫• مراحل انجام تراکم در سرک سازی به طور مختصر بشرح زیر است‪.‬‬
‫‪ .1‬دور نمودن خاک نباتی (زراعتی)‬
‫‪ .2‬انتقال خاک مناسب‪ ،‬خاک مناسب به صورت مخلوط ریگ و جغل توسط موتر های دمترک انتقال و به سطح زمین انبار میگردد‪.‬‬
‫‪ .3‬پخش خاک انبار شده توسط بلدوزر ها‬
‫‪ .4‬لیول کاری سطح خاک توسط گریدر ‪.‬‬
‫‪ .5‬آب پاشی سطح زمین توسط تانکر آب پاش (که مقدار بازبودن شیر آن و سرعت موتر با توجه به میزان رطوبت مناسب تعیین میشود)‪.‬‬
‫‪ .6‬بعد از مخلوط کردن آب با خاک متراکم کردن این مخلوط با رولر صورت میگیرد‪ .‬رولر با جلو و عقب رفتن روی سطح خاک آن را متراکم‬
‫می کند‪ .‬این جلو و عقب رفتن معموال بین ‪ 3‬تا ‪ 12‬بار صورت میگیرد (بر حسب پاس ‪ Pass‬بیان میشود)‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪22‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• بعد از مترکم شدن مناسب یک الیه‪ ،‬الیه ی دیگر ریخته شده و متراکم میشود‪ ،‬این متراکم ساختن و الیه ریزی‬
‫تا زمانی که ارتفاع سطح خاک ریخته شده و متراکم شده به حد مورد نظر برسد‪ ،‬ادامه پیدا میکند‪ .‬در سرک‬
‫سازی معموال ‪ 5-2‬متر در بند سازی تا ارتفاع بند این کار باید ادامه یابد‪.‬‬
‫روش های اندازه گیری ( 𝒅𝜸) در محل‪:‬‬
‫روش های زیادی برای اندازه گیری ( 𝑑𝛾) در محل وجود دارد‪ .‬در اینجا دو روش اندازه گیری را نام برده و مختصری‬
‫توضیح میدهیم‪:‬‬
‫‪ .1‬روش مخروط ریگ‬
‫‪ .2‬روش بالون رابری‬
‫• در روش مخروط ریگ ابتدا در داخل خاک کوبیده شده حفره ای با قطر دهانه حدود‬
‫‪10‬سانتی متر و عمق ‪ 15-10‬سانتی متر با استفاده از قلم ایجاد می کنیم‪.‬‬
‫• خاک خارج شده از این گودال را به دقت وزن میکنیم‪ .‬حال نیاز داریم تا حجم این‬
‫گودال را نیز بدانیم‪ .‬برای پیدا کردن حجم از یک بوتل که در داخل ان ریگ قرارد دارد‬
‫و بر سر آن قیفی است استفاده میکنیم‪( .‬این ریگ دارای دانه بندی خاصی است که در‬
‫استاندرد ها ذکر شده است و وزن حجمی مشخصی دارد‪).‬‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪23‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫• ابتدا بوتل پر از ریگ را وزن کرده و سپس بوتل را سرچپه کرده و آن را روی گودال قرار‬
‫میدهیم و سپس شیر بوتل را باز میکنیم تا گودال از ریگ پر شود‪ .‬در این حالت شیر‬
‫بوتل را بسته و با وزن کردن آن‪ ،‬وزن ریگ ای که گودال را پر گرده به دست می آوریم‪،‬‬
‫و به کمک آن حجم گودال را تعین می نمایم‪ .‬حاال با داشتن اطالعات خاک می توان‬
‫( 𝑑𝛾) آن را به دست آورد‪ .‬این آزمایش در چندین نقطه مختلف راه انجام میشود‪.‬‬

‫• روش بالون رابری نیز از نظر پروسه ای کاری با روش قبل یکسان است‪ .‬در این روش‬
‫مانند قبل گودالی حفر می کنند و خاک بیرون آمده از آن به دقت وزن می کنند‪ .‬سپس‬
‫برای به دست آوردن حجم گودال بالون رابری درون آن گذاشته شده و آن را تاجایی پر‬
‫از آب می کنند که گودال را پر کند‪ .‬حجم آب مورد نیاز در این حالت برای پرکردن‬
‫گودال همان حجم گودال است‪ .‬با داشتن حجم گودال و مشخصات خاک میتوان ( 𝑑𝛾)‬
‫خاک متراکم شده را بدست آورد‪.‬‬
‫𝑊‬
‫= 𝛾 وزن حجمی خاک مرطوب‬
‫𝑉‬
‫𝛾‬
‫= 𝑑𝛾 وزن حجمی خاک خشک‬
‫𝜔‪1+‬‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪24‬‬
 ‫کنترول تراکم‬
‫چگونه میتوان تراکم در محل را کنترول کرد؟‬
‫دو روش برای کنترول تراکم وجود دارد‪:‬‬
‫کنترول روش تراکم (‪)Method compaction control‬‬
‫این روش یک روش قدیمی است‪ .‬در این روش با داشتن نوع خاک و وزن رولر مورد استفاده‪ ،‬محاسبه می شود که چند‬
‫پاس برای تراکم الزم است‪ .‬در این حالت شمردن تعداد عبور ها به عنوان معیار کنترول تراکم می باشد‪.‬‬
‫کنترول محصول نهایی (‪)End Product control‬‬
‫در این روش رولر ها خاک مورد نظر را متراکم میسازند تا جایی که گمان می رود تراکم به حد مناسب رسیده است‪ .‬در‬
‫انتهای کار کنترول میشود که آیا ( 𝑑𝛾) متراکم شده در ساحه برابر درصد تراکم 𝑥𝑎𝑚) 𝑑𝛾( به دست آمده در البراتوار‬
‫است یا نه؟‬
‫𝑑𝛾)محل(‬ ‫در شاهراه ها ‪ 100‬درصد و در راهای دهاتی ‪ 85‬درصد از ( 𝑑𝛾)‬
‫= درصد تراکم‬
‫𝑥𝑎𝑚) 𝑑𝛾()البراتوار(‬ ‫بدست آمده در البراتوار به عنوان معیار قبولی در نظر گرفته میشود‪.‬‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪25‬‬
 ‫انواع رولر ها (غلتک ها)‬
‫رولر معمولی‬
‫• این رولر ها دارنده استوانه ی فلزی بوده‪ ،‬که این استوانه‬
‫فلزی معموال میان خالی هستند‪.‬‬
‫• عرض این رولر ها معموال بین ‪ 1.5 - 2.5‬متر است‪.‬‬
‫• وزن آن ها با پرکردن داخل استوانه ها به وسیله آب یا ریگ‬
‫قابل تنظیم است‪.‬‬
‫• این رولر ها دارای وزن های مختلفی هستند مثل‪ 60 :‬تن‪،‬‬
‫‪ 100‬تن‪... ،‬‬
‫• برای تمام انواع خاک ها میتوان از این رولر تا استفاده کرد‪.‬‬
‫• سطح حاصله بعد از عبور این رولر ها کامال صاف است‪.‬‬
‫• مشکل این نوع رولر ها عدم ارتباط کافی بین الیه های‬
‫مختلف خاک است که روی هم ریخته می شود‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪26‬‬

 ‫ادامه ‪...‬‬
‫رولر تایر رابری‬
‫• این نوع رولر ها میتوانند برای خاک های بزرگ دانه و‬
‫میده دانه و هم برای آسفالت به کار میروند‪.‬‬
‫• این رولر ها همان طور که از اسم شان پیداست به جای‬
‫استوانه فلزی چندین تایر رابری پهن در جلو خودشان‬
‫دارند‪.‬‬
‫• خاصیت این رولر ها آن است که به خاطر عرض کمتر‬
‫تایر ها (نسبت به استوانه فلزی) فشار موضوعی آنها‬
‫بیشتر بوده و الیه های متراکم شده متوالی تقریبا به‬
‫خوبی بهم اتصال پیدا می کنند‪.‬‬
‫• اما در این حالت سطح خاک بعد از عبور رولر ها صاف‬
‫نیست و جای تایر ها روی آن مشخص است‪.‬‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪27‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫رولر پاچه بزی‬
‫روی استوانه های فلزی این رولر ها تعداد از برامدگی ها ولدنگ‬ ‫•‬
‫شده از فلز وجود دارد‪.‬‬
‫ویژگی این نوع رولر ها آن است که چون وزن رولر از طریق‬ ‫•‬
‫برامدگی ها به سطح خاک منتقل می شود فشار موضوعی وارده‬
‫از رولر به خاک خیلی بیشتر است و اتصال بین الیه ها خیلی‬
‫خوب انجام میگیر‪.‬‬
‫این نوع رولر ها خاک های کلوخه ای را به راحتی می شکنند و‬ ‫•‬
‫خاک یکنواختی تولید می کنند‪.‬‬
‫استفاده از این نوع رولر ها برای خاک های بزرگدانه باعث‬ ‫•‬
‫میشود تا با میده شدن جغل و ریگ‪ ،‬دانه بندی خاک عوض‬
‫شود‪ ،‬بنا براین از این نوع رولر ها معموال برای خاک های میده‬
‫دانه استفاده میشود‪ .‬برای خاک های بزرگدانه زمانی از این‬
‫غلتک ها استفاده می شود که حد اقل ‪ 20‬فیصد میده دانه در‬
‫مخلوط خاک وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪28‬‬
 ‫ادامه ‪...‬‬
‫رولر ویبره یا اهتزازی‬
‫• این نوع رولر ها عالوه بر تراکم خاک باعث ارتعاش آن نیز میشوند‪ .‬به همین دلیل‬
‫برای متراکم کردن خاک های دانه ای (مثل ریگ و جغل) بسیار مناسب است‪.‬‬
‫• این غلتک ها می تواند به صورت معمولی و هم به صورت پاچه بزی باشند‪.‬‬
‫متراکم نمودن با سقوط وزنه از ارتفاع‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪29‬‬

 ‫ادامه ‪...‬‬
‫متراکم کننده های دستی) ‪( Compactor‬‬
‫• وزن صفحه ی فلزی و تولید اهتزاز باعث تراکم خاک میشود‪.‬‬
‫• از این ‪ Compactor‬معموال در مواردی استفاده میشود که‬
‫فضای کار محدود باشد و امکان استفاده از رولر ها وجود‬
‫نداشته باش‪.‬‬
‫• ‪ Compactor‬بوسیله کارگر از طریق دسته آن روی سطح‬
‫مورد نظر جابجا میشود‪.‬‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪30‬‬

 ‫مآخذ‬
‫مآخذ اصلی‪:‬‬
‫• میخانیک خاک‪ ،‬تالیف پوهاند محمد نذیر نجابی‬
‫• آزمایش های البراتواری میخانیک خاک‪ ،‬تالیف پوهاند محمد نذیر نجابی‬
‫مآخذ کمکی‪:‬‬
‫• میکانیک خاک‪ ،‬تالیف داکتر علی پاک‬
‫• میکانیک خاک‪ ،‬تالیف براجا‪.‬ام‪.‬داس‪ ،‬ترجمه شاپور طاجونی‬

‫‪11/21/2023‬‬ ‫‪Lecturer Mohammad Nasser Nasimi‬‬ ‫‪31‬‬

 ‫از توجه اتن هجان س پاس‬

11/21/2023 Lecturer Mohammad Nasser Nasimi 32